T.C.

ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK BAKANLIĞI

İş Teftiş Kurulu Başkanlığı

MEKANİK ve HİDROLİK PRESLERİN ÇALIŞMA

PRENSİBİ ve İŞ SAĞLIĞI ve GÜVENLİĞİ YÖNÜNDEN

İNCELENMESİ

İş Müfettişi Yardımcılığı Etüdü

Betül AĞCA

İş Müfettişi Yardımcısı

Ankara-2013
 İÇİNDEKİLER

İÇİNDEKİLER…………………………………………………………….……………i

TABLO LİSTESİ……………………………………………………………………….. iii

ŞEKİL LİSTESİ……………………………………………………………………..…..iv

GİRİŞ .................................................................................................................................... 1
1. Mekanik Presler ................................................................................................. ……….3
1.1 Mekanik Pres Çeşitleri............................................................................................... 3
1.1.1 C Tipi Presler (Açık Gövdeli) ....................................................................... 5
1.1.2 H Tipi Presler(Düz Kenarlı) ........................................................................ 6

1.1.3 Pik Gövdeli Presler ...................................................................................... 7

1.1.4 Çelik Konstrüksiyon Gövdeli Presler ............................................................ 7

1.1.5 Sütun Gövdeli Presler ................................................................................... 8

1.2 Mekanik (Eksantrik) Preslerin Kısımları ................................................................... 8

1.2.1 Gövde............................................................................................................ 9

1.2.2 Motor ............................................................................................................ 9

1.2.3 Volan Dişli .................................................................................................. 10

1.2.4 Hareket İletme Sistemi ................................................................................. 10

1.2.5 Kavrama ve Frenler ...................................................................................... 12

1.2.6 Eksantrik Mili veya Krank Mili ..................................................................... 13

1.2.7 Koç Başlığı.................................................................................................... 13

1.2.8 Tabla ............................................................................................................. 13

2. Hidrolik Presler .............................................................................................................. 15

3.Hidrolik ve Mekanik Preslerin Karşılaştırılması ............................................................... 19

4.Preslerin İş Sağlığı ve Güvenliği Açısından İncelenmesi .................................................. 21

4.1. Mekaniksel Temel Tedbirler ................................................................................... 21

i
 4.2 Emniyet Devreli Tedbirler........................................................................................ 23

4.2.1 Mekanik –Hidrolik Pres Ortak Tedbirler........................................................ 23

4.2.1.1.Acil Stop Butonu ..................................................................................... 23

4.2.1.2 Çift El Kumanda Sistemleri ..................................................................... 23

4.2.1.3.Koruma Perdeleri..................................................................................... 25

4.2.1.4. Işık Perdeleri .......................................................................................... 25

4.2.1.5. Fotosel Gözler, Uyarıcı Işık ve Sesler ..................................................... 27

4.2.1.6. Çalışma Konum Seçici Anahtar ve Sistemler .......................................... 27

4.2.2. Mekanik Prese Özgü Tedbirleri .............................................................................. 28

4.2.2.1. Mekanik Pres Kavrama/Fren Dual Valfi………………………………….28

4.2.2.2. Mekanik Pres Döner Kam Grubu ………………………………...………28

4.2.2.3. Mekanik Pres Döner Kam Zincir Sviçleri……………………….…………29

4.2.3.Hidrolik Prese Özgü Tedbirler .................................................................................. 30

4.2.3.1. Hidrolik Preste Emniyet Valfleri................................................................ 30

4.2.3.2.Hidrolik Pres Koç Tabla Kilitleme Sistemi .................................................. 30

SONUÇLAR VE DEĞERLENDİRME ................................................................................ 32

KAYNAKÇA ....................................................................................................................... 33

ii
 TABLO LİSTESİ

Tablo 1.1 : Standart Tabla Ölçüleri……………………….…………………………14

iii
 ŞEKİL LİSTESİ

Şekil 1.1 : Pres Tahrik Mekanizmaları ........................................................................................... 2

Şekil 1.2:Mekanik Pres .................................................................................................................... 3

Şekil 1.3: Mekanik Preslerde Gücün Koça İletilmesi .................................................................... 4

Şekil 1.4: Mekanik Preslerde Dişli Tahrik ..................................................................................... 4

Şekil 1.5: Mekanik Preslerde Gücün Koça İletilmesi .(a) Mafsal Kollu (b) Külbütör Kollu ..... 4

Şekil 1.6: C Tipi Mekanik Pres ....................................................................................................... 6

Şekil 1.7: H Tipi Mekanik Pres ....................................................................................................... 7

Şekil 1.8: H Tipi Mekanik Pres Gövdesi ........................................................................................ 9

Şekil 1.9: Volan .............................................................................................................................. 10

Şekil 1.10: Motor Gücünün Volana İletilmesi ............................................................................. 11

Şekil 1.11: Kavrama ve Frenler..................................................................................................... 12

Şekil 1.12:Eksantrik Mili veya Krank Mili .................................................................................. 13

Şekil 1.13: Koç Başlığı .................................................................................................................. 13

Şekil 1.14 :Tabla ............................................................................................................................ 14

Şekil 2.1 :Hidrolik Presler ............................................................................................................. 15

Şekil 2.2:Hidrolik Pres Şeması...................................................................................................... 16

Şekil 2.3:Üstten ve Alttan İtmeli Tahrik....................................................................................... 17

Şekil 2.4 :Yüksek Tonajlı Hidrolik Presler .................................................................................. 18

Şekil 4.1: Mekaniksel Temel Tedbirler ........................................................................................ 21

Şekil 4.2:Volan ve Kayış Koruma Kapağı ................................................................................... 21

Şekil 4.3:Sacın Geçmesine Müsaade Eden Kapaklar .................................................................. 22

Şekil 4.4: Merdiven ........................................................................................................................ 22

Şekil 4.5: Acil Stop Butonu ........................................................................................................... 23

Şekil 4.6: Çiftel Kumanda sistemi ................................................................................................ 24

iv
Şekil 4.7: Çift el butonunda koruma ............................................................................................. 24

Şekil 4.8 :Çiftel Kumanda Sistemi ................................................................................................ 24

Şekil 4.9 : Koruma Perdeleri ......................................................................................................... 25

Şekil 4.10:Işık Perdelerinde Ölü alan ........................................................................................... 25

Şekil 4.11:Işık Perdelerinde Mesafe ............................................................................................. 26

Şekil 4.12 :Işık Perdelerinin Reset Düğmeleri ............................................................................. 26

Şekil 4.13: Presler Kapaklarında Fotosel Tertibatı ...................................................................... 27

Şekil 4.14: Çalışma konum seçici anahtar ve sistemler ............................................................... 27

Şekil 4.15: Mekanik Pres Kavrama Fren Dual Valfı .................................................................. 28

Şekil 4.16: Mekanik Pres Döner Kam Grubu............................................................................... 28

Şekil 4.17: Mekanik Pres Döner Kam Zincir Sviçleri ................................................................. 29

Şekil 4.18: Hidrolik Preste Emniyet Valfleri ............................................................................... 30

Şekil 4.19: Üst Nokta Kilitleme Sistemi................................................................................ 31

Şekil 4.20:Emniyet Barları ve Kupaları................................................................................. 31

v
 GİRİŞ
İş kazası: İşyerinde veya işin yürütümü nedeniyle meydana gelen, ölüme
sebebiyet veren veya vücut bütünlüğünü ruhen ya da bedenen özre uğratan olaydır.
Türkiye’de meydana gelen ölümcül iş kazaları, İngiltere ile kıyaslandığında, 6 kat
fazlalık görülmektedir. Bu kazaların önemli sayılacak çoğunluğu ise preslerde
meydana gelmektedir. Bundan dolayı preslerin çalışma prensipleri iyi anlaşılır
olmalıdır ki iş kazalarına sebebiyet vermemek için gerekli önlemler alınabilsin.
Bu çalışma, preslerin çalışma prensiplerini aynı zamanda preslerde iş sağlığı
ve güvenliği açısından hangi önlemlerin alınması gerektiği ve preslerde bulunması
gereken güvenlik önlemlerini fotoğraflarla incelemiştir.

1
 Presler,dönme hareketini elektrik motorundan alarak mekanik enerjiye
çeviren ve bu enerjiyi kullanan makinelerdir.

Presler tahrik sistemine göre ikiye ayrılır:

1. Mekanik presler
2. Hidrolik presler

Şekil 1.1.Pres Tahrik Mekanizmaları

2
 1.MEKANİK PRESLER

Şekil 1.2.Mekanik Pres

Mekanik presler enerji makinesidir. Enerji volanda depolanır ve periyodun

belli bir kısmında depolanan enerjinin bir kısmı kaybedilerek iş yapılmış olur. Daha
sonra yapılan veya kaybedilen iş, elektrik motoru tarafından volana verilerek volan
nominal devrine getirilir. Presin elektrik motoru çalıştırıldığında, volan bir kayış-
kasnak mekanizmasıyla sürekli dönmeye başlar. Şekillendirme işleminin
yapılabilmesi için üst kalıbın ve dolayısıyla bağlı olduğu pres koçunun düşey olarak
hareket etmesi gerekir. Bunu sağlamak için çift el kumandası veya bir pedal
kumanda edilen kavramanın volanı kavraması sağlanır. Kavrama hareketi bir mile
aktararak hareketi iletir ve krank milinin dönmesi sağlanır. Bir vuruştan sonra koç üst
ölü noktaya çıktığında durdurulabileceği gibi, istendiğinde pres otomatiğe bağlanarak
sürekli olarak da çalıştırılabilir. Presin durması bir fren vasıtasıyla sağlanır.
Genellikle kavrama –fren aynı konstrüksiyon içinde bir kombinasyon şeklinde yer
alır. Ancak presin ayrı yerlerine konduğu durumlar da mevcuttur. 1

1 “100 Tonluk Eksantrik Pres Tasarımı”,(erişim ) www.belgeler.com/blg/2zy/100- tonluk eksantrik

pres tasarımı

3
Şekil 1.3. Mekanik Preslerde Gücün Koça İletilmesi

Şekil 1.4. Mekanik Preslerde Dişli Tahrik

Mekanik preslerde gücün koça iletilmesinde çeşitli yöntemler vardır.

Mekanik presler kranklı veya eksantrik olabilir. Krank veya Eksantrik mil volan
tarafından kayış kasnak mekanizmasıyla presin elektrik motoru çalıştığında volan
tarafından kavrama devreye sokularak tahrik edilebilir. Ya da dişlilerden
yararlanılabilir. Mekanik preslerin hareket mekanizması; kranklı, eksantrik, mafsal
kollu veya külbütör kollu da olabilir. 2

Şekil 1.5. Mekanik Preslerde Gücün Koça İletilmesi .(a) Mafsal Kollu (b)
Külbütör Kollu

2 Ozan Arslan, Eksantrik Pres Tasarımı, Dokuz Eylül Üniversitesi,2009

4
 1.1.Mekanik Pres Çeşitleri

Mekanik presleri değişik tonajlarda ve biçimlerde tasarlayabilmek

mümkündür. Ancak en çok kullanıla pres çeşitleri C ve H tipi olanlardır.

1.1.1. C Tipi Presler (Açık Gövdeli )

Kalıp çalışma boşluğu tek taraftan açık olan pres çeşitli olup, pik yada çelik
gövdeli olarak üretilirler. Genelde hafif tonajlarda kullanılırlar.

C Tipi Presler Aşağıdaki şekilde sınıflandırılabilir. 3

 Arkası açık eğilebilen “C” gövde tipi presler

 Sabit “C” gövde tipi presler
 Alt tablası ayarlanabilen “C” gövde tipi presler
 Boru presleri

Arkası Açık Eğilebilen “C” Gövde Tipi Presler: Bu tip presler arkaya 30°
eğilebilmektedir. Kalıplanan parçanın kolayca kalıbı terk edebilmesi için eğilebilen
“C” gövde tipi presler tercih edilir. Bu tip preslerin 1 tondan 250 tona kadar
kapasiteleri vardır. 4
Sabit “C” Gövde Tipi Presler: Bu tip preslerin gövdesi sabittir ve istenilen açıda
eğilmezler. Arkası açık veya kapalı olarak yapılırlar. Bu tip presler 1000 tona kadar
işlem yapabilmektedir ve vuruş sayıları çok fazladır.5
Alt Tablası Ayarlanabilen “C” Gövde Tipi Presler: Bu tip preslerde preskalıp
bağlantısı sağlanmaktadır. Bu özellikten dolayı boyutları küçük olan
kalıplar, bu tip preslere kolaylıkla bağlanabilir. Ancak, alt tablanın ayarlanabilir
olması, büyük tonajlı hassas kalıplama işlemine uygun değildir.6
Boru Presleri: Boru preslerine, kısa bacaklı “C” gövde tipi preslerde denir.

3 100 Tonluk Eksantrik Pres Tasarımı”,(erişim ) www.belgeler.com/blg/2zy/100- tonluk eksantrik pres

tasarımı
4 100 Tonluk Eksantrik Pres Tasarımı”,(erişim ) www.belgeler.com/blg/2zy/100- tonluk eksantrik pres

tasarımı
5 100 Tonluk Eksantrik Pres Tasarımı”,(erişim ) www.belgeler.com/blg/2zy/100- tonluk eksantrik pres

tasarımı
6 100 Tonluk Eksantrik Pres Tasarımı”,(erişim ) www.belgeler.com/blg/2zy/100- tonluk eksantrik pres

tasarımı

5
Bu tip preslerle boru veya tüp biçimindeki parçaların delme, biçimlendirme,
oluklama vb. işlemleri yapılmaktadır. Özel amaçlı işlemler için kullanılmaktadır. Bu
tip presler 100 tonun altında olup boru mafsalları farklı ölçülerde ve değişebilen
özellikte yapılmaktadır.7

Şekil 1.6. C Tipi Mekanik Pres

1.1.2.H Tipi Presler(Düz Kenarlı)

Kalıp çalışma boşluğu kapalı olan pres tezgahlarıdır. Gövdeleri çeliktir. H

Tipi presler yüksek tonajlarda kullanılır. Çalışma sistemi dört biyelli, iki biyelli ve
tek biyelli olmak üzere 3 çeşittir.

Çift biyel kollu preslere göre daha az titreşime ve daha dinamik bir yapıya
sahiptir. H tipi presler daha yüksek hızlarda kullanılabilir ve kalıp tablanın farklı
yerlerine bağlandığından dolayı yük dengesizlikleri ortadan kalkar. Bundan dolayı
farklı farklı ürünlerin kalıpları bu prese bağlanarak üretimde esneklik sağlanmış olur.

7 100 Tonluk Eksantrik Pres Tasarımı”,(erişim ) www.belgeler.com/blg/2zy/100- tonluk eksantrik pres

tasarımı

6
 Şekil 1.7. H Tipi Mekanik Pres

1.1.3.Pik Gövdeli Presler

Bu tip presler pik dökümden küçük tonajlı yapılır. Okullarda küçük kalıpların
denenmesi matbaacılık ve deri kesme işlerinde sıkça kullanılan pres türüdür.8

1.1.4. Çelik Konstrüksiyon Gövdeli Presler

Bu tip presler genellikle hidrolik pres olarak yapılmaktadırlar. Bu tip
preslerde vurucu başlığı hareket ettiren pistonun istenilen noktada durdurabilme
özelliğinden dolayı, faydalı kurs boyunun ayarı ve kalıbın bağlanması çok kolaydır.
Hidrolik devrede bulunan emniyet sübabı sayesinde aşırı yüklemelerde pres tezgahı

8 100 Tonluk Eksantrik Pres Tasarımı”,(erişim ) www.belgeler.com/blg/2zy/100- tonluk eksantrik pres

tasarımı

7
ve kalıp emniyete alınmıştır. Çalışma basıncına ve kalıplanacak malzemenin
özelliklerine bağlı olarak çalışma hızı ayarlanabilir.
Böylece derin çekme ve inceltme çekme işlemleri kolaylıkla yapılabilmektedir. Kurs
boyu süresince pistonun her noktadaki basıncı sabittir. Fakat çalışma hızları, bakım
ve tamirleri çok zordur.9

1.1.5. Sütun Gövdeli Presler

Düz sütun gövdeli sökülebilir presler daha büyük tonajlı kalıplama
işlemlerinde kullanılır. Tabla ölçüleri 5000 mm kadar olabilen bu tip presler 7000
tona kadar kalıplama yapabilmektedir. Bu preste iki düz sütun. Alt tabla (yaban) ve
üst başlık vardır. Gövdesi sökülüp takılamayan (yekpare) presler, taşıma kolaylığı
bakımından küçük tonajlı ve küçük boyutlu yapılır. Büyük tonajlı ve büyük boyutlu
olan presler ise taşıma esnasında kolaylık olması amacıyla ana parçaları sökülüp
takılabilecek şekilde yapılmaktadır.10
1.2.Mekanik (Eksantrik) Preslerin Kısımları

1.2.1.1.1. Gövde
1.2.1.1.2. Motor
1.2.1.1.3. Volan Dişli
1.2.1.1.4. Hareket iletme sistemi
1.2.1.1.5. Kavrama frenler
1.2.1.1.6. Eksantrik mili (krank mili)
1.2.1.1.7. Koçbaşlığı
1.2.1.1.8. Tabla

9 100 Tonluk Eksantrik Pres Tasarımı”,(erişim ) www.belgeler.com/blg/2zy/100- tonluk eksantrik pres

tasarımı
10 100 Tonluk Eksantrik Pres Tasarımı”,(erişim ) www.belgeler.com/blg/2zy/100- tonluk eksantrik

pres tasarımı

8
 1.2.1. Gövde:

Preslerdeki en önemli özellikler gövde biçimi, gövdenin yapıldığı

malzemenin cinsi ve konstrüksiyon şeklidir. Küçük tonajlı preslerin gövdesi döküm,
büyük tonajlıların ise konstrüksiyonu döküm ve çelik plakalı kaynak birleştirmedir.

Şekil 1.8. H Tipi Mekanik Pres Gövdesi

1.2.2.Motor:
Preslerde güç kaynağı elektrik motorlarıdır. Elektrik motorlarının güçleri
kilowatt ve BG cinsinden açıklanır. Eğer pres tezgahı hareketini doğrudan elektrik
motorundan alıyorsa, motor gücü oldukça yüksektir. Ayrıca motor sabit tutabilmek
veya güç kaybını azaltmak için ilave yükseltici (amplifikatör) konur. Büyük güçlü
motor ve ilave yükseltici, pres maliyetini artırır. Bu maliyeti düşürmek için motor ile
krank mili kasnağı arasına hareket aktarma organları konmaktadır. Krank mili dişlisi
veya kasnağı kendi üzerinde enerjiyi depo ettiği için, preslerde büyük güçlü motor
kullanılmasına gerek yoktur. Krank mili kasnağı, üzerinde depo ettiği enerjinin
tamamını pres hareketli başlığının her vuruşunda harcayamaz. Ancak depo ettiği
enerjinin bir miktarını harcar. Harcanan enerjiyi karşılamak için bu defa elektrik
motoru kasnağın serbest hareketinde enerji depo eder. Elektrik motoru depo ettiği

9
enerjiyi krank mili kasnağına iletir. Krank mili kasnağı depo ettiği enerjinin çoğunu
harcıyorsa, motor çok fazla çalışacağından çok fazla ısınır ve bu da motorun
yanmasına neden olur.11

1.2.3. Volan Dişli :

Volan dişli, motordan aldığı dairesel dönme hareketini doğrusal harekete
çevirmeye yarayan makine elemanıdır.

Şekil 1.9. Volan

1.2.4. Hareket İletme Sistemi :
Hareket sistemi, pres vurucu (hareketli) başlığını hareket ettiren sistemdir.
Pres vurucu başlığı hareket sistemi:

A. Mekanik sistem
- Krank milli
-Eksantrik milli
- Eksantrik dişli
- Kamlı
- Mafsal kollu
B. Hidrolik sistem

Krank milli: Mekanik preslerde kasnak (veya dişli kasnak) ve krank mili
vurucu başlığın hareketi, ile sağlanır. Mekanik preslerdeki krank mili otomobil krank
milinden ölçüleri farklıdır. Pres gövdesine iki ucundan yataklanan kasnak, krank
miline bağlıdır ve aldığı dönme hareketini krank miline iletir. Krank mili de mili
biyel kolu yardımıyla doğrusal harekete çevrilerek pres vurucu (hareketli) başlığına
iletir.
Eksantrik milli: Pres vurucu başlığının hareketi, eksantrik millerle
sağlanmaktadır. Eksantrik milde aktarma kolu yoktur. Eksantrik çapı, muylu mili

11 100 Tonluk Eksantrik Pres Tasarımı”,(erişim ) www.belgeler.com/blg/2zy/100- tonluk eksantrik

pres tasarımı

10
çapından fazla ve kaçık eksenli olduğundan eksenler arası farkının iki katı kadar pres
vurucu başlığına hareket sağası (kurs boyu) sağlanmıştır.
Eksantrik dişli: Bu tip eksantrikli mekanik pres tezgahlarında hareket, bir
mil üzerine monte edilmiş dişli ve eksantrik yardımıyla sağlanmaktadır. Dişliler bir
kerterinin içerisine yerleştirilmiştir. Eksantrik dişli ve vurucu başlık beraber hareket
eder. Pres gövdesi üst başlığı içerisine iyi yataklanmış olan eksantrikli dişli,
kalıplama anında bağlantı millerini de desteklemiş olur. Ancak hareketli kurs
boyunun sınırlı olması nedeniyle büyük kurslar için krank milli pres tezgahları tercih
edilir.12
Kamlı: Kam sistemli preslerde, vurucu başlık biyel kolu yoktur. Bu nedenle,
kam etkili preslerle eksantrik presler arasındaki en büyük fark, hareketli başlık biyel
kolunun olmayışıdır. Dönen kam etkisiyle vurucu başlık aşağı doğru iner. Bununla
beraber basma yayı da basılır. Vurucu başlık üzerindeki kam etkisi kalkınca, basma
yayı vurucu başlığı yukarı konuma getirir. Kam hareketli presin kurs boyu sabittir ve
özel amaçlar için kullanılır. 13
Mafsal kollu: Değişik ölçüdeki krank milleri kullanılabilir. Mafsal kollu
krank milinin dönüş hareketi soldan sağadır. Pres üst başlığına hareketli mafsal
kollarından biri ayarlanabilir. Diğer mafsal kolu ise hareketli başlığa monte edilir. İki
mafsallı kol biyel kolu yardımıyla hareketini krank milinden alır ve pres vurucu
başlığına iletir.

Şekil 1.10. Motor Gücünün Volana İletilmesi

12 100 Tonluk Eksantrik Pres Tasarımı”,(erişim ) www.belgeler.com/blg/2zy/100- tonluk eksantrik

pres tasarımı
13 100 Tonluk Eksantrik Pres Tasarımı”,(erişim ) www.belgeler.com/blg/2zy/100- tonluk eksantrik

pres tasarımı

11
 1.2.5. Kavrama ve Frenler
Preslerin en önemli elemanları kavrama ve frenlerdir. Pres tezgâhlarını emniyetli ve
verimli çalışmasının sağlanması, kavrama ve frenlerin hatasız çalışmasıyla
mümkündür. Kavrama, Krank mili kasnağının dönme hareketini doğrudan ya da dişli
ve kamalarla krank miline ileten sistemdir. Kavrama Kasnak dönüş hareketinin krank
miline iletilmesi istendiğinde devreye girer. Tek vuruşlu kalıplama da hareketli
başlık tek vuruş yaptıktan sonra kavrama devreden çıkar. Kavrama sistemi hareket
iletimini sağlar. Belli bir dönüş açısında krank miline maksimum değerde bir
döndürme momenti iletir. Kavrama devre dışı kaldığında, fren sistemi devreye girer
ve krank milinin Üst Ölü Noktada (Ü.Ö.N) durmasını sağlar. Kavrama devre dışı
kalıp, frenleme sistemi devreye girdiği zaman kalıp sıkışması veya hatalı kalıplama
sonucu meydana gelebilecek arızalar önlenebilir.

Şekil 1.11 Kavrama ve Frenler

Bazı preslerin kavrama flanşı ile kasnağı arasına esnek bir malzeme
yerleştirilmiştir. Esnek malzeme kasnakla beraber dönmektedir. Pres tezgâhının aşırı
yüklenmesi halinde esnek malzeme, kavrama flanşı ile kasnak arasındaki kaymaya
müsaade eder. Böylece, doğabilecek tehlikede önlenmiş olur. Yeni yapılan preslerde
elektro-magnetik etkili modern kavrama sistemi kullanılmaktadır. 14

14 100 Tonluk Eksantrik Pres Tasarımı”,(erişim ) www.belgeler.com/blg/2zy/100- tonluk eksantrik

pres tasarımı

12
 1.2.6. Eksantrik Mili veya Krank Mili
Kalıplara uygun kurs mesafesi ayarlanır.

Şekil 1.12.Eksantrik Mili veya Krank Mili

1.2.7. Koç Başlığı

Eksantrik milinin istenilen ayarda çalışmasını sağlar.

Şekil 1.13. Koç Başlığı

1.2.8. Tabla

Pres tabla boyutları genellikle kapasite ve kalıplama sisteminin cinsine

bağlıdır. Büyük çekme kalıplarıyla yapılacak üretim için tabla boyutları ve tonajı

13
büyük pres tezgahı seçilir. Arkası eğilebilen 200 tonluk bir presin tabla boyutları
verilmiştir. 15

Şekil 1.14. Tabla

Tablo 1.1. Standart Tabla Ölçüleri

15 100 Tonluk Eksantrik Pres Tasarımı”,(erişim ) www.belgeler.com/blg/2zy/100- tonluk eksantrik

pres tasarımı

14
 2. HİDROLİK PRESLER

Şekil 2.1 Hidrolik Presler

Hidrolik presler yağ basıncı ile çalışan preslerdir. Hidrolik presler tek tesirli,
çift tesirli yada gövde yapılarına göre açık gövdeli veya kapalı gövdeli olabilirler.

Elektrik enerjisi ile yağ basmaya yarayan pompalar döndürülerek elektrik

motorundaki sisteme basınçlı yağ basılır. Bu basılan yağ silindirlere etki ettirilir.
Böylece silindirler ileri geri (doğrusal) hareket ederek mekanik enerjiyi meydana
getirmiş olur. Ve bağlı olan hareketli kafa aşağı yukarı şekilde hareket eder.

Silindirlere gönderilen yağ miktarı ve basıncı kontrol edilebilir. Bundan

dolayı presin hızı ve tonajı istenildiği değerde ayarlanır. Hidrolik presler bu
özelliklerden dolayı derin çekme kalıplarında kullanılır. Pot çemberi; çift tesirli
preslerde dışta çalışan slayt, iç baskı ise; içte çalışan slayttır. Derin çekme kalıbı
prese bağlanır önce pot çemberi saça basar ve basıncı kilitlenir. Sonra iç baskı
devreye girer ve derin çekme işlemi saça basma suretiyle gerçekleştirilir. Daha sonra
iç baskı ayarlanan basınç değerine ulaşır ve dış baskı basıncı boşalır. Böylece iç
baskı yukarıya doğru kalkmaya başlar ve dış baskıyı da yukarıya kaldırır.

Pot çemberinin dört köşesindeki baskı kuvvetini basılan parçanın durumuna

göre ayrı ayrı ayarlama imkanımız vardır.

15
Şekil 2.2.Hidrolik Pres Şeması

Bu preslerde iki tip çalışma söz konusudur:

1-Kademeli (el ile)

2-pedal konumu (otomatik)

1-Kademeli çalışmada, pres aşağı yukarı butonlarına basmak suretiyle aşağı

yukarı hareket eder.

2- Pedal konumunda ise pedala, dış baskı basınç tutup kilitleyene kadar basarız
ve daha sonra pres otomatik olarak derin çekme işlemini yapar ve üst ölü noktaya
kalkar.

16
Şekil 2.3.Üstten ve Alttan İtmeli Tahrik

ÖRNEK: Pres hızlı bir şekilde yukarından aşağıya inerken az bir miktar kala
yavaşlayabilir. Bu hareket derin çekme saç parçalarının basılmasında çok önemlidir.
Aynı zamanda pres yukarı çıkarken az bir miktar kala yavaşlayabilir.

Hidrolik preslerde parça basma anında maksimum tonaj elde edilir. Prosestat
denilen basınç kontrol elemanları istenen basınca ulaşınca ventillerin pozisyonunu
değiştirerek presin geri dönmesini sağlar.

Hidrolik preslerde pres kursu silindir boylarına, tonaj ise silindir çaplarına
bağlıdır.

Slayt ayarı çift tesirli hidrolik preslerde de vardır. Slayt ayarı, iç baskı ile pot
çemberi arasındaki mesafeyi ayarlamada kullanılır.

Mikroswitch, prosestat vb. kontrol elemanları presin tüm elemanlarını kontrol

edilir.

17
Şekil 2.3. Yüksek Tonajlı Hidrolik Presler

18
 3.HİDROLİK VE MEKANİK PRESLERİN KARŞILAŞTIRILMASI

1-Hidrolik preste vuruş boyunca kuvvet sabittir, mekanik preste ise slayt
pozisyonuna göre kuvvet değişir. 16

2-Hidrolik preste kurs yüksekliği kolayca ayarlanır ve kontrol altındadır.

Mekanik preste ise kurs yüksekliği krank ve eksantrik dönüşüyle sınırlıdır. 17

3-Hidrolik presin hızı ayarlanabilir, mekanik presin hızı ise tahrik sistemiyle
sınırlı ve sabittir.18

4-Hidrolik pres aşırı yüke giremez, önceden ayarlanmış bir kuvvete ulaşınca slayt
hareketini sona erdirir. Mekanik pres ise aşırı yüke girer ve koruyucu sistem yoksa
prese ve kalıba zarar verebilir.19

5-Mekanik presler, devrini daha hızlı tamamlar ve seri üretime daha yatkındır. 20

6-Enerji volanda depolandığından mekanik preste daha küçük motor kullanılır.

Hidrolik presler, eşdeğer bir mekanik prese oranla 2-2,5 kat daha güçlü motor
kullanır. 21

7-Mekanik presin slayt hızı, daha yüksek olduğundan yüksek darbe hareketi
isteyen kesme ve delme işlemlerine daha uygundur. Aynı işlemler hidrolik preslerde
yapılabilir ancak bıçak ve zımbaların metali kesim esnasındaki şoku hidrolik sisteme
zarar verebilir.22

16 “Presler”, www.belgeler.com/blg/2zy/presler
17 “Presler”, www.belgeler.com/blg/2zy/presler
18 “Presler”, www.belgeler.com/blg/2zy/presler
19 “Presler”, www.belgeler.com/blg/2zy/presler
20 “Presler”, www.belgeler.com/blg/2zy/presler
21 “Presler”, www.belgeler.com/blg/2zy/presler
22 “Presler”, www.belgeler.com/blg/2zy/presler

19
 Doğru pres seçiminde aşağıdaki hususlar göz önünde bulundurulmalıdır:
 Gerekli Üretim Debisi
 Dövülecek Malzemenin Özellikleri
 Alaşımın Sıcaklığa
 Hızına Bağımlılığı
 Koç Hızı ve Temas Süresi
 Şekil ve Çapak Boyutları
 Tahmini Kuvvet
 Hamil ve Kalıp Konuları (büyüklük, karmaşıklık)
 Presin Fiyatı
 İtici Gerekli mi?

20
 4.PRESLERİN İŞ SAĞLIĞI ve GÜVENLİĞİ AÇISINDAN İNCELENMESİ

Preslerdeki tehlikeleri ve temek emniyet tedbirlerini genel olarak

sınıflandırılması:

1.Mekaniksel Temel Tedbirler

2.Emniyet Devreli Tedbirler

 Mekanik –Hidrolik Pres Ortak Tedbirler

 Mekanik Prese özgü Tedbirler
 Hidrolik Prese Özgü Tedbirler

4.1. Mekaniksel Temel Tedbirler

Şekil 4.1. Mekaniksel Temel Tedbirler

Koruma Kapakları: Sürekli donen volan ve kayış sistemi tehlike teşkil etmektedir.
Bundan dolayı volan ve kayış sisteminin etrafı kapatılmalıdır.

Şekil 4.2. Volan ve Kayış Koruma Kapağı

21
Otomatik sac sürme ile beslenen preslerde sacın girdiği kısma elin girmemesini ama
sacın geçmesini sağlayacak tarzda fensler yapılabilir.

Şekil 4.3. Sacın Geçmesine Müsaade Eden Kapaklar

Merdiven: Merdiven ilgili CE standardına uygun, yerden 2200 mm-3000mm ve sırt

koruması olacak şekilde yapılmalıdır.

Şekil 4.4. Merdiven

Ergonomi: Pres tasarımında parça yükleme ve boşaltma işlemleri için ergonomi

dikkate alınmalıdır.

22
 4.2.Emniyet Devreli Tedbirler
4.2.1. Mekanik –Hidrolik Pres Ortak Tedbirler

4.2.1.1.Acil Stop Butonu: Acil stop butonları, sarı zemin üzerine kırmızı renkli
butonlardır. Basıldığında sistemi tamamen durduracak şekilde tasarlanmalıdır.

Şekil 4.5. Acil Stop Butonu

Acil stop butonları preslerin görünür yerlerinde, çalışanların herhangi bir tehlike
anında kolayca ulaşabilecekleri görünür yerlerde olmalıdırlar.

Acil Stop Butonları preslerde;

 Dört kolon üzerine

 Üst köprü üzerine
 Ciftel sehpalarının üzerine
 Ana kumanda panosu üzerine
 Mevcut ise pres çukuruna yerleştirilebilir.23

4.2.1.2 Çift El Kumanda Sistemleri

Çalışanın pedala basıp presi çalıştırırken ellerinin açıkta kalmasını önleyerek
el ve parmakları korumayı sağlamaya yönelik kumanda sistemidir.

Birden fazla operatörün çalışması gereken preslerde, kalıba göre operatör

sayısı da değişmektedir. Bazen 2 bazen de 4 operatör çalışabilmektedir. Buradaki en
büyük risk, herhangi bir operatörün, kendi ciftel konsolunun aktif olduğu zannederek
üretime devam etmesidir. Bu riski ortadan kaldırmak için, önlemler alınmalıdır. Bu
önlemlerden birisi, aktif edilmemiş çiftele basıldığında presin uyarı vermesi ve
hataya geçmesidir. Ayrıca her bir operatörün kendi çiftelini prese dahil edebilmesi ve
aktif olduğundan emin olmasını sağlayacak sistemler uygulanmalıdır. Her vardiyada
değişim öncesi operatörlerin ilk olarak ciftel testi yapması talimat ile sağlanmalıdır.24

23 Emir Özaslan , Çoşkunöz Preslerde İş Güvenliği Önlemleri

24 Emir Özaslan , Çoşkunöz Preslerde İş Güvenliği Önlemleri

23
Şekil 4.6. Çiftel Kumanda sistemi
Çift el butonlarının üst kısımlarında aşağıdaki gibi koruma olmalıdır. Bu korumalar
operatörün tek kolunu kullanarak dirseği ile diğer butona basmasına engel
olmalıdır. 25

Şekil 4.7. Çift el butonunda koruma

Şekil 4.8 Çiftel Kumanda Sistemi

25 Emir Özaslan , Çoşkunöz Preslerde İş Güvenliği Önlemleri

24
 4.2.1.3.Koruma Perdeleri

Kalıbın çalışması sırasında kalıbı ve operatörü korumak için

tasarlanmıştır.

Şekil 4.9 Koruma Perdeleri

4.2.1.4. Işık Perdeleri
Işık perdesi operatörün korunmasında en önemli cihazlardan birisidir.
Operatörlerin yükleme ve boşaltma yaptığı yere konulmalıdır. Koç tabladan de kadar
uzaklığa yerleştirileceği önemlidir ve ilgili CE standardına göre hesaplanmalıdır.
Koç tablaya doğru eli uzanan operatörün eli, koç tablaya ulaştığında koç tablanın
durmuş olmasını sağlayan bir mesafe hesabıdır. 26

Şekil 4.10 Işık Perdelerinde Ölü alan

Ölü alan 75mm den büyük olmamalıdır.

26 Emir Özaslan , Çoşkunöz Preslerde İş Güvenliği Önlemleri

25
Şekil 4.11.Işık Perdelerinde Mesafe

Şekilde görüldüğü gibi Yatay bir ışık perdesi ilavesi çözüm olacaktır.
Işık perdesi ısın aralıkları:
Dikey için 14mm-20mm parmak koruma olmalıdır.
Yatay için ise 30 -50mm yeterlidir.

Alıştırma ve deneme preslerinde olduğu gibi, operatör ışık perdesini geçip

içerideki kalıp üzerinde bir işlem yapacak ise, ışık perdeleri her defasında manüel
resetlenmelidir.

Şekil 4.12. Işık Perdelerinin Reset Düğmeleri

Arka ışık perdeleri sadece arkadan, on ışık perdeleri de sadece önden

resetlenebilmelidir.

26
NOT: Üretim preslerin operatör, Yükleme ve boşaltma yaparken Işık perdesi içinde
kaldığı için Otomatik reset modu kullanılabilmektedir.27

4.2.1.5. Fotosel Gözler, Uyarıcı Işık ve Sesler

Preslerde operatör tarafından kullanılmayan kısımlar kapaklarla kapatılır ve
bu kapaklara kapağını açıldığında presin çalışmasını durduracak şekilde fotosel
tertibatı takılır.

Şekil 4.13. Presler Kapaklarında Fotosel Tertibatı

4.2.1.6. Çalışma Konum Seçici Anahtar ve Sistemler
Resimdeki gösterilen anahtarlar istenen konumlara iki elle getirilmeden
tezgâh çalışmaz. Böylece tezgâh ve operatör güvenliği önlemi alınmıştır.

Şekil 4.14. Çalışma konum seçici anahtar ve sistemler

27 Emir Özaslan , Çoşkunöz Preslerde İş Güvenliği Önlemleri

27
 4.2.2. Mekanik Prese Özgü Tedbirleri
4.2.2.1. Mekanik Pres Kavrama/Fren Dual Valfi

Mekanik preslerde, koç tabla hareketi kavrama/fren grubuna hava

gönderilmesi ile sağlanmaktadır. Bu havayı yönlendiren valf mekanik presin en kritik
emniyet elemanıdır. Kavrama valfı olarak kesinlikle bu is için üretilmiş ürünlerden
kullanılmalıdır. Kavrama valfları çiftlenmiş valf grubundan oluşur. İki valf birden
açmadıkça hava geçişine müsade etmez.28

Şekil 4.15. Mekanik Pres Kavrama Fren Dual Valfı

4.2.2.2. Mekanik Pres Döner Kam Grubu

Şekil 4.16. Mekanik Pres Döner Kam Grubu

28 Emir Özaslan , Çoşkunöz Preslerde İş Güvenliği Önlemleri

28
Emniyet kamlarının her ikisi de önemlidir. Bu kamların mekanik kam ve zamanla
pozisyonunu kaybetmeyen yapıda olması gerekir. 29

4.2.2.3. Mekanik Pres Döner Kam Zincir Sviçleri

Şekil 4.17. Mekanik Pres Döner Kam Zincir Sviçleri

Döner kam grubu hareketi zincir vasıtasıyla gerçekleşiyorsa, bu zincirler çift

olmalı ve zincirler iki ayrı sviç ile izlenmelidir. 30

29 Erkan Özkılıç, Mekanik Pres Tasarımı,Makine Projesi,Yıldız Teknik Üniversitesi,İstanbul,2012

30 Vahdet Uçar, Makine Elemanları Ders Notları

29
 4.2.3.Hidrolik Prese Özgü Tedbirler
4.2.3.1. Hidrolik Preste Emniyet Valfleri

Şekil 4.18. Hidrolik Preste Emniyet Valfleri

Emniyetli bir hidrolik preste bulunması gereken emniyet valfleri ;Silindir
üstüne giden basıncı kesen valf, silindir üstündeki basıncı tanka boşaltan valf ve
silindir altındaki silindirin aşağı düşmesini engelleyen valfler olmak üzere 3 çeşittir.

4.2.3.2.Hidrolik Pres Koç Tabla Kilitleme Sistemi

Üst Nokta Kilitleme Sistemi:

Pres bakım esnasında, kalıp üzerinde işlem yaparken, koç tablanın altına
girilmesi gerekebilir. Bunu önlemek amacıyla koç tablayı üst noktada kilitleyen
sistemler kullanılır.
Kilit pozisyonları svicler ile emniyet devresi tarafından izlenmelidir.

30
 Şekil 4.19. Üst Nokta Kilitleme Sistemi
Emniyet Barları:
Daha çok alıştırma preslerinde kullanılır. Operatör kalıp içindeki işlemine
başlamadan önce, üst koç ile alt tabla arasına alır. Daya kolonlarının dışarıda olması
emniyet svicleri ile izlenmektedir.31
Emniyet Kupaları:
Yine alıştırma preslerinde, operatör kalıp içinde işlem yaparken, üst kalıbın
düşmesini engellemek maksadıyla, iki kalıp arasında emniyet kupaları koyarak isine
başlamalıdır. Preslerin dört kolonuna, emniyet kupa soketleri monte edilir. Operatör
tarafından kupalar kolondan alındığında presin emniyet devresi, koç tablanın
hareketini engelleyecektir.32

Şekil 4.20.Emniyet Barları ve Kupaları

31 Emir Özaslan , Çoşkunöz Preslerde İş Güvenliği Önlemleri

32 Emir Özaslan , Çoşkunöz Preslerde İş Güvenliği Önlemleri

31
 SONUÇLAR ve DEĞERLENDİRME
Bu çalışmada preslerin çeşitleri, çalışma prensipleri ve kazaları önlemek
adına alınması gereken tedbirler detaylı incelenmiştir. Preslerdeki mekanik etkilerden
kaynaklanarak gerçekleşen iş kazalarını önlemek için gerekli güvenlik tedbirlerinin
alınması gerekmektedir.

32
 KAYNAKÇA

1. Milli Eğitim Bakanlığı,Mesleki Eğitim ve Öğretim Sisteminin Güçlendirilmesi

Projesi,”Kılavuz Plakalı Delme Kesme Kalıpları 4”,Ankara ,2006
2. “100 Tonluk Eksantrik Pres Tasarımı”,www.belgeler.com/blg/2zy/100- tonluk
eksantrik pres tasarımı
3. “Presler”, www.belgeler.com/blg/2zy/presler
4. Emir Özaslan , Çoşkunöz Preslerde İş Güvenliği Önlemleri ,www.
5. Erkan Özkılıç, Mekanik Pres Tasarımı,Makine Projesi,Yıldız Teknik
Üniversitesi,İstanbul,2012
6. Vahdet Uçar, Makine Elemanları Ders Notları
7. Ozan Arslan, Eksantrik Pres Tasarımı, Dokuz Eylül Üniversitesi,2009

33