Professional Documents
Culture Documents
Ekonomikslmyunit4 150509141532 Lva1 App6892
Ekonomikslmyunit4 150509141532 Lva1 App6892
DEPED COPY
329
DEPED COPY
330
YUNIT IV
MGA SEKTOR PANG- EKONOMIYA
AT MGA PATAKARANG PANG- EKONOMIYA NITO
Ngunit sa katotohanan, hindi madali ang daan para maabot ang kaunlaran.
Hindi ito kayang gawin ng isang sektor lamang. Bawat isa ay may napakahalagang
DEPED COPY
papel na ginagampanan upang masiguro ang maayos na takbo at daloy ng ekonomiya
ng bansa. Sa ganitong perspektibo, patuloy na nagsisikap ang pamahalaan na
matugunan ang mga pangangailangan ng bawat sektor. Ngunit sapat ba ang mga
programa at batas na isinusulong ng pamahalaan upang mapangalagaan ang mga
nasabing sektor pang-ekonomiya? Ano-ano ba ang kinakaharap na hamon ng bawat
sektor? Ang mga patakarang pang-ekonomiya bang ito ay talagang nakatutulong sa
kanila upang maabot ang matagal nang pinapangarap na kaunlaran?
PAMANTAYAN SA PAGKATUTO
331
Sa araling ito, inaasahang matutuhan mo ang sumusunod:
• Nakapagbibigay ng sariling pakahulugan sa
pambansang kaunlaran.
• Nasisiyasat ang mga palatandaan ng pambansang
kaunlaran.
• Natutukoy ang iba’t ibang gampanin ng
ARALIN 1: KONSEPTO
mamamayang Pilipino upang makatulong sa
NG PALATANDAAN
pambansang kaunlaran.
NG PAMBANSANG
• Napahahalagahan ang sama-samang pagkilos
KAUNLARAN
ng mamamayang Pilipino para sa pambansang
kaunlaran.
• Nakapagsasagawa ng isang pagpaplano kung
paano makapag-ambag bilang mamamayan sa
pag-unlad ng bansa.
• Nasusuri ang bahaging ginagampanan ng
agrikultura, pangingisda, at paggugubat sa
ekonomiya at sa bansa.
ARALIN 2: SEKTOR NG • Nasusuri ang mga dahilan at epekto ng suliranin ng
AGRIKULTURA sektor ng agrikultura, pangingisda, at paggugubat
DEPED COPY
sa bawat Pilipino.
• Nabibigyang-halaga ang mga patakarang pang-
ekonomiya na nakatutulong sa sektor ng agrikultura.
• Nasusuri ang bahaging ginagampanan ng sektor
ng industriya tulad ng pagmimina, tungo sa isang
masiglang ekonomiya.
ARALIN 3: SEKTOR NG
• Nasusuri ang pagkakaugnay ng sektor agrikultural
INDUSTRIYA
at industriyal tungo sa pag-unlad ng kabuhayan.
• Nabibigyang-halaga ang mga patakarang pang-
ekonomiyang nakatutulong sa sektor ng industriya.
• Nasusuri ang bahaging ginagampanan ng sektor
ng paglilingkod.
• Napahahalagahan ang mga patakarang pang-
ARALIN 4: SEKTOR NG
ekonomiyang nakatutulong sa sektor ng
PAGLILINGKOD
paglilingkod: Batas na nagbibigay proteksiyon at
nangangalaga sa mga karapatan ng Manggagawa.
• Nakapagbibigay ng sariling pakahulugan sa
konsepto ng impormal na sektor.
• Nasusuri ang mga dahilan ng pagkakaroon ng
ARALIN 5: IMPORMAL impormal na sektor.
NA SEKTOR • Natataya ang mga epekto ng impormal na sektor
ng ekonomiya.
• Napahahalagahan ang pagsunod sa mga
patakarang pang-ekonomiya tungo sa pagkamit ng
pambansang kaunlaran.
332
• Nasusuri ang ugnayan ng Pilipinas para sa
kalakalang panlabas nito sa mga samahan tulad ng
World Trade Organization at Asia-Pacific Economic
Cooperation tungo sa patas na kapakinabangan ng
mga mamamayan ng daigdig.
ARALIN 6: • Napahahalagahan ang papel na ginagampanan
KALAKALANG ng pamahalaan kaugnay ng mga patakarang piskal
PANLABAS na ipinatutupad nito.
• Nasusuri ang mga patakarang pang-ekonomiya na
nakatutulong sa patakarang panlabas ng bansa sa
buhay ng nakararaming Pilipino.
GRAPIKONG PANTULONG
PAGLILINGKOD
DEPED COPY
INDUSTRIYA
IMPORMAL NA
SEKTOR
KALAKALANG
KAUNLARAN
AGRIKULTURA PANLABAS
333
PANIMULANG PAGTATAYA
Para sa bilang 2, basahin ang sumusunod na talata at sagutin ang mga tanong sa
ibaba nito.
Noong nakaraang taon, umangat daw ng 7.2 porsiyento ang ekonomiya
ng Pilipinas at pumangalawa sa China. Maraming nasiyahan nang marinig
ang balitang ito. Napakagandang balita dahil pangalawa sa magandang
ekonomiya. Pero nang lumabas ang survey ng Social Weather Stations
(SWS) kamakailan na 12.1 milyong Pilipino ang walang trabaho, maraming
nadismaya at hindi makapaniwala. Nasaan na ang sinasabing magandang
ekonomiya. Hindi ito tugma sa laging sinasabi ng pamahalaan, gumanda ang
ekonomiya ng bansa.
DEPED COPY
(http://www.philstar.com/psn-opinyon/2014/02/13/1289713/editoryal-umangat-ang-ekonomiya-dumami-ang-jobless)
334
D. Ipinagsasawalang-kibo na lamang ng mga mamamayan ang mga
maling nagaganap sa ating bansa.
(U) 4. Hindi sapat na iasa sa pamahalaan ang laban sa kahirapan at ang mithiing
kaunlaran. Bilang isang mamamayang Pilipino, may obligasyon ka ring
dapat gawin upang makatulong sa pag-abot sa kaunlaran. Bilang isang
mag-aaral, ano ang bagay na maaari mong gawin upang makatulong sa
bansa?
A. Maging mulat sa mga anomalyang nangyayari sa lipunan.
B. Makisangkot sa pagpapatupad at pakikilahok sa mga proyektong
pangkaunlaran sa paaralan at sa komunidad.
C. Tangkilikin ang mga produktong sariling atin.
D. Wala sa nabanggit
DEPED COPY
D. paghahayupan
335
Para sa bilang 8, suriin ang sumusunod na datos at sagutin ang tanong sa ibaba nito.
Talahanayan 2
Distribusyon ng mga Sektor ng Pang-ekonomiya
2005 – 2010 (In-Million Pesos)
SEKTOR 2005 2006 2007 2008 2009 2010
Agrikultura 778,370 853,718 943,842 1,102,465 1,138,334 1,182,374
Industriya 1,735,148 1,909,434 2,098,720 2,347,803 2,318,882 2,663,497
Paglilingkod 2,930,521 3,268,012 3,606,057 3,959,102 4,221,702 4,667,166
Pinagkunan: National Statistical Coordination Board (NSCB), January 31, 2011
(P) 8. Ang Pilipinas ang isa sa pinakamayayamang bansa kung ang pag-uusapan
ay likas na yaman. Mataba ang mga lupain at hitik ang ating mga anyong-
tubig sa iba’t ibang yamang-dagat. Ngunit kapansin-pansin sa mga datos
sa itaas na ang sektor ng agrikultura ang may pinakamaliit na ambag sa
ekonomiya ng bansa mula 2005- 2010. Ano ang nais ipahiwatig nito?
A. Kulang ang mga pasilidad at imprastruktura na tutulong sa agrikultura.
B. Mas prayoridad ng pamahalaan ang sektor ng industriya at serbisyo.
C. Kulang ang suporta na tinatanggap ng mga kababayan nating nasa
sektor ng agrikultura.
DEPED COPY
D. Lahat ng nabanggit
336
(P) 11. Ang industriyalisasyon, sa kasalukuyan, ang nagsisilbing batayan ng
kaunlaran ng isang bansa. Sa pananaw na ito, nagaganap lamang ang
kaunlaran kung nagkakaroon ng pagbabago mula sa pagiging agrikultural
patungo sa pagiging industriyal. Ngunit marami ring limitasyon ang
industriyalisasyon. Alin sa sumusunod na pahayag ang HINDI nagpapatotoo
rito?
A. Ang pag-unlad ng teknolohiya ay nakatutulong upang makagawa pa ng
mas maraming produkto at serbisyong kailangan at gusto ng mga tao.
B. Ang malawakang paggamit ng teknolohiya katulad ng mga makinarya ay
nakaaapekto sa availability ng hanapbuhay para sa mga manggagawa.
C. Unti-unting nasisira ang ating kapaligiran dulot ng polusyon at
masyadong mabilis na industriyalisasyon.
D. Nakatutulong sa pagbabayad ng utang panlabas ng bansa bunga na
rin ng mataas na pambansang kita.
(K) 12. Alin sa sumusunod na sektor ang binubuo ng mga pormal na industriya tulad
ng pananalapi, insurance, komersiyo, real estate, kalakalang pakyawan at
pagtitingi, transportasyon, pag-iimbak, komunikasyon, at mga serbisyong
pampamayanan, panlipunan, at personal?
A. agrikultura
DEPED COPY
B. industriya
C. paglilingkod
D. impormal na sektor
337
(U) 14. Ang kakayahan ng sektor ng paglilingkod na matugunan ang
pangangailangan ng lipunan ay isang palatandaan ng masiglang ekonomiya
ng bansa. Bakit itinuturing na mahalaga ang papel na ginagampanan ng
sektor ng paglilingkod?
A. Sila ang nagkakaloob ng lakas-paggawa, kasanayan, kaalaman, at
serbisyo upang matugunan ang mithiin ng pangangailangan.
B. Sila ang namumuhunan sa mga bahay-kalakal.
C. Sila ang dahilan upang magkaroon ng oportunidad sa pagkakaroon ng
trabaho sa isang bansa.
D. Larawan sila ng mataas na antas ng pamumuhay sa isang bansa.
(K) 15. Alin sa sumusunod na sektor ang hindi nakarehistro sa pamahalaan, hindi
nagbabayad ng buwis mula sa kinikita sa operasyon ng negosyo, at hindi
nakapaloob sa legal at pormal na balangkas na inilatag ng pamahalaan
para sa pagnenegosyo?
A. agrikultura
B. industriya
C. paglilingkod
D. impormal na sektor
DEPED COPY
(P) 16. Ayon sa IBON Foundation, ang impormal na sektor ay kabilang sa “isang
kahig, isang tuka”. Ano naman ang positibong epekto ng paglaganap ng
impormal na sektor?
A. Sumasalamin ito sa paglaganap ng backyard industries.
B. Ito ay larawan ng pagiging industriyalisado ng bansa.
C. Maraming mamamayan ang umaasa na lamang sa pamahalaan.
D. Ito ay manipestasyon ng pagiging mapamaraan ng mga Pilipino upang
tugunan ang pangangailangan sa kabila ng krisis sa buhay.
(P) 17. Isa sa mga epekto ng impormal na sektor sa ekonomiya ay ang paglaganap
ng mga ilegal na gawain gaya ng pamimirata. Laganap ang pamimirata sa
halos lahat ng puwesto ng palengke sa buong kapuluan. Ang patuloy na
paglaganap ng pamimirata sa bansa ay maaaring bunga ng sumusunod
MALIBAN SA ISA.
A. kakulangan ng maigting at komprehensibong kampanya at edukasyon
sa mga tao ukol sa masasamang bunga nito
B. kakulangan ng mahigpit na implementasyon ng mga batas na laban sa
pamimirata
C. kakulangan ng mapapasukang trabaho
D. pagnanais ng ilang negosyante na kumita nang malaki kahit sa ilegal
na pamamaraan
338
(K) 18. Ang mga bansa ay makikinabang sa isa’t isa ayon sa konsepto ng
comparative advantage. Alin sa sumusunod na paraan sila makikinabang?
A. trade embargo at quota
B. kasunduang multilateral
C. espesyalisasyon at kalakalan
D. sabwatan at kartel
(U) 19. Hindi maiiwasan na makipag-ugnayan ang mga bansa sa ibang bansa lalo
na sa panahon ng globalisasyon. Alin sa sumusunod na pangungusap ang
pinakaakmang dahilan ng pakikipag-ugnayan ng mga bansa sa daigdig
lalo na sa larangan ng pakikipagkalakalan?
A. Madaragdagan ang pantugon sa mga panustos para sa pangangailangan
ng lokal na ekonomiya.
B. Abot-kamay na ang angkat na produkto sa lokal na pamilihan.
C. Upang dumami ang mga produktong banyaga na maaaring gayahin
D. Maipagmamalaki ang kanilang produkto sa pandaigdigang pamilihan.
DEPED COPY
pa lamang ang nakararanas ng masamang epekto nito. Alin sa sumusunod
na sitwasyon ang nagpapakita ng paghina ng kalakalang lokal at panlabas
ng mga bansang naapektuhan ng globalisasyon?
A. ang patuloy na pag-unlad at paglawak ng mga korporasyong
transnasyonal
B. ang pagtambak ng mga labis na produkto o surplus sa mga pamilihan
C. ang mas malayang pagdaloy ng puhunan at kalakal sa mga bansa
D. ang pagbabago sa kabuuhang pamumuhay ng mamamayan
339
PANIMULA
DEPED COPY
Sa pagtatapos ng araling ito, inaasahang ikaw ay makapagbigay ng sariling
pakahulugan sa pambansang kaunlaran at masiyasat ang mga palatandaan nito.
Inaasahan ding matukoy mo ang iba’t ibang gampanin ng bawat mamamayan tungo
sa sama- samang pagkilos at pagplano kung paano makapag- aambag sa mithiing ito.
ARALIN 1
KONSEPTO AT PALATANDAAN NG PAMBANSANG KAUNLARAN
ALAMIN
Gawain 1: INSTA-SAGOT
340
DEPED COPY
Pamprosesong Tanong:
1. Ano ang iyong napuna sa mga larawan? Alin ang higit na nakapukaw ng
iyong pansin? Bakit?
2. Alin sa malikhaing pamagat na ibinigay mo sa mga larawan ang ninais
mong maging kalagayan ng iyong lipunan at ng ating bansa? Ipaliwanag.
341
Batay sa mga larawan,
malinaw na ang buhay sa
Pilipinas ay
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
DEPED COPY
Muling balikan ang mga konseptong iyong nakuha mula sa gawain 1 at 2.
- Isulat sa unang kahon kung ano lamang ang iyong nalalaman sa paksa.
- Isulat naman sa ikalawang kahon ang mga bagay at konsepto na nais mo pang
matutuhan.
- Ang huling kahon naman ay sasagutin mo lamang kung tapos na ang pagtalakay
sa paksa. Huwag kang mag-alala dahil babalikan mo ang gawaing ito sa tulong
ng iyong guro bago matapos ang PAUNLARIN.
342
PAUNLARIN
KONSEPTO NG PAG-UNLAD
Batay sa diksiyonaryong Merriam-Webster, ang pag-unlad ay pagbabago mula
sa mababa tungo sa mataas na antas ng pamumuhay. Isa itong kaisipang maaaring
may kaugnayan din sa salitang pagsulong.
DEPED COPY
Sa aklat ni Feliciano R. Fajardo na Economic Development (1994), malinaw
niyang inilahad ang pagkakaiba ng pagsulong at pag-unlad. Ayon sa kanya, ang pag-
unlad ay isang progresibo at aktibong proseso. Ang pagsulong ay ang bunga ng
prosesong ito. Kung gayon, ang pagsulong ay produkto ng pag-unlad. Halimbawa,
ang makabagong pamamaraan ng pagtatanim ng palay ay kinapapalooban ng isang
proseso, at ito ang pag-unlad. Ang resulta nito ay mas maraming ani, at ito ang
pagsulong.
Ayon pa rin kay Fajardo, ang pagsulong ay nakikita at nasusukat. Ang mga
halimbawa nito ay mga daan, sasakyan, kabahayan, gusali, pagamutan, bangko,
paaralan, at marami pang iba. Ang mga ito ang resulta ng pag-unlad. Subalit hindi doon
nagtatapos ang pag-unlad. Dapat itong makalikha ng mas marami at lalong mabuting
produkto at serbisyo. Dagdag pa niya, ang pag-unlad ay isang progresibong proseso
ng pagpapabuti ng kondisyon ng tao, gaya ng pagpapababa ng antas ng kahirapan,
kawalan ng trabaho, kamangmangan, di-pagkakapantay-pantay, at pananamantala.
343
pangangailangan at nagbabagong hangarin ng mga tao at grupo sa nasabing sistema
upang masiguro rin ang paglayo mula sa di-kaaya-ayang kondisyon ng pamumuhay
tungo sa kondisyon na mas kasiya-siya.
Konsepto ng Pag-unlad
DEPED COPY
Kahulugan ayon sa
Diksyunaryo
Kahulugan ayon kay
Feliciano Fajardo
Kahulugan ayon kina
Todaro at Smith
Kahulugan ayon
kay Sen
Gawain 5: TEKS-TO-SURI
344
Gawain 6: OO O HINDI?
DEPED COPY
Pamprosesong Tanong:
1. Alin sa mga pahayag ang higit mong nararanasan sa iyong lipunan?
2. Sa iyong palagay, ano kaya ang nagiging mga balakid sa pagpapatuloy ng
pag-unlad sa sumusunod na aspekto:
• kultural
• sosyal (lipunan)
• politikal
3. Balikan natin ang mga larawan sa Gawain 1. Maaari mo bang sabihin kung
ano ang mga palatandaan ng pag-unlad sa isang bansa? Ipaliwanag.
4. Paano mo nakikita ang iyong sarili limang taon mula ngayon bilang
kabahagi ng mga palatandaan ng pag-unlad na iyong natukoy?
Matapos mong maunawaan ang konsepto ng kaunlaran, ngayon naman
ihanda mo ang iyong sarili upang maunawaan at suriin ang iba’t ibang palatandaan
nito.
345
Developed economies
Developing economies
Transition economies
DEPED COPY
ng kalusugan sa mga nasabing papaunlad na bansa.
Bukod pa sa mga likas na yaman, may iba pang mga salik na maaaring
makatulong sa pagsulong ng ekonomiya ng isang bansa. Sa librong Economics,
Concepts and Choices (2008) nina Sally Meek, John Morton at Mark Schug, inisa- isa
nila ang mga ito.
1. Likas na Yaman. Malaki ang naitutulong ng mga likas na yaman sa
pagsulong ng ekonomiya lalong-lalo na ang mga yamang-lupa, tubig,
kagubatan, at mineral. Subalit hindi kasiguraduhan ang mga likas na
yaman sa mabilis na pagsulong ng isang bansa.
346
ekonomiya ng isang bansa. Sa tulong ng mga kapital tulad ng mga makina
sa mga pagawaan ay nakalilikha ng mas maraming produkto at serbisyo.
Pagsulong ng
? Ekonomiya ?
DEPED COPY
?
Pag-unlad
Masasabing ang pagsulong ay isa lamang aspekto ng pag-unlad. Sa
pagsulong, sinusukat ang halaga ng mga produkto at serbisyong nalikha sa loob ng
isang panahon. Sa pagsukat nito, ginagamit ang Gross Domestic Product (GDP),
Gross National Product (GNP), GDP/ GNP per capita at real GDP/ GNP. Sa kabilang
banda, hindi sapat na panukat ang kabuuang halaga ng mga produkto at serbisyo
dahil hindi nito naipakikita kung paano naipamamahagi ang kita at yaman ng bansa
sa mga mamamayan nito. Samakatuwid, hindi sapat ang mga numero, makabagong
teknolohiya, at nagtataasang gusali upang masabing ganap na maunlad ang isang
bansa.
Higit pa rito ang kahulugan ng pag-unlad. Higit pa ito sa mga modernong
kagamitan at mga makabagong teknolohiya sapagkat kasama rito ang mga pagbabago
sa lipunan at paraan ng pamumuhay ng mga tao. Ayon kay Fajardo, ang pagsulong
ng isang ekonomiya dulot ng mga dayuhang mamumuhunan at ang pag-unlad na
inangkat ay walang kahulugan sa masa kung ang mga ito ay hindi nararamdaman
ng mga pangkaraniwang tao. Ayon pa kina Todaro at Smith sa kanilang aklat na
Economic Development, ang pag-unlad ay isang multidimensiyonal na prosesong
kinapapalooban ng malaking pagbabago sa istruktura ng lipunan, gawi ng mga tao at
mga pambansang institusyon, gayundin ang pagpapabilis ng pagsulong ng ekonomiya,
pagbawas sa di pagkakapantay- pantay at pag-alis ng kahirapan.
347
Gawain 8: PAGKAKAPAREHO AT PAGKAKAIBA
PAGSULONG PAG-UNLAD
Pamprosesong Tanong:
DEPED COPY
Pagtibayin.
Kahalagahan ng HDI
Ang HDI ay nilikha upang bigyang-diin na ang mga tao at ang kanilang
kakayahan ang dapat na pinakapangunahing pamantayan sa pagsukat ng pag-unlad
ng isang bansa, hindi lang ang pagsulong ng ekonomiya nito. Tinatangka ng HDI na
348
ihanay ang mga bansa mula 0 (pinakamababang antas ng kaunlarang pang- tao) at 1
(pinakamataas na antas ng kaunlarang pantao). Maaari itong gamitin upang suriin at
busisiin ang mga patakarang pambansa ng dalawang bansang may parehong antas
ng GNI per capita ngunit magkaibang resulta hinggil sa kaunlarang pantao. Bawat
taon, ang United Nations Development Programme (UNDP) ay naglalabas ng Human
Development Report ukol sa estado ng kaunlarang pantao sa mga kasaping bansa
nito.
Sa pinakaunang Human Development Report na inilabas ng UNDP noong
1990, inilahad ang pangunahing saligan ng sumunod pang mga ulat na nagsasabing
“Ang mga tao ang tunay na kayamanan ng isang bansa.” Sa pamamagitan ng mga
pahayag na ito, na kinatigan pa ng maraming empirikal na datos at makabagong
pananaw ukol sa pagsukat ng kaunlaran, ang Human Development Report ay
nagkaroon ng mahalagang implikasyon sa pagbuo ng mga polisiya ng mga bansa sa
buong mundo.
Ang Human Development Report ay pinasimulan ni Mahbub ul Haq noong
1990. Ayon sa kaniya, ang pangunahing hangarin ng pag-unlad ay palawakin ang
pamimilian (choices) ng mga tao sa pagtugon sa kanilang mga pangangailangan. Ang
mga pamimiliang ito ay maaaring walang katapusan at maaaring magbago. Madalas
na pinahahalagahan ng mga tao ang mga bagay na nakamit na hindi kayang ipakita
ng mga datos at impormasyon tungkol sa kita at pagbabago. Ilan sa mga ito ang
DEPED COPY
mas malawak na akses sa edukasyon, maayos na serbisyong pangkalusugan, mas
matatag na kabuhayan, kawalan ng karahasan at krimen, kasiya-siyang mga libangan,
kalayaang pampolitika at pangkultura, at pakikilahok sa mga gawaing panlipunan.
Ang layunin ng pag-unlad ay makalikha ng kapaligirang nagbibigay ng pagkakataon
sa mga tao na magtamasa ng matagal, malusog, at maayos na pamumuhay.
Ang Human Development Report Office (HRDO) ng United Nations
Development Programme (UNDP) ay gumagamit ng mga karagdagang palatandaan
upang masukat ang hindi pagkakapantay-pantay (Inequality-adjusted HDI), kahirapan
(Multidimensional Poverty Index) at gender disparity (Gender Inequality Index). Ang
Inequality-adjusted HDI ay ginagamit upang matukoy kung paano ipinamamahagi
ang kita, kalusugan, at edukasyon sa mga mamamayan ng isang bansa. Ang
Multidimensional Poverty Index naman ay ginagamit upang matukoy ang paulit-ulit
na pagkakait sa mga sambahayan at indibidwal ng kalusugan, edukasyon at antas ng
pamumuhay samantalang ang Gender Development Index ang sumusukat sa puwang
o gap sa pagitan ng mga lalaki at babae. Ang pagbibigay pansin sa kaunlarang pantao
ay lubhang mahalaga sa paghahanap ng pamamaraan upang mas mapabuti pa ang
kalagayan ng mga tao. Ang human development ay hindi nakapako sa iisang konsepto
lamang. Bagkus, habang nagbabago ang mundo ay patuloy ring nagbabago ang
pamamaraan at konseptong nakapaloob dito. Tanging ang katotohanang ang pag-
unlad ay tunay na nasusukat lamang sa pamamagitan ng epekto nito sa pamumuhay
ng mga tao.
Pinagkunan:
Fajardo F. (1994) Economic Development, 3rd Edition. Manila: Navotas Press; Todaro, M. P., Smith S. C.(2012) Economic Development,
11th Edition. USA: Pearson; Meek, S., Morton, J., Schug, M.C.(2008) Economics Concepts and Choices.Canada:McDougal Mifflin
Company; United Nations Development Programme. Human Developemnt Reports. Retrieved from http://hdr.undp.org/en/content/
human-development-index-hdi on July 28, 2014; United Nations Development Programme. Human Developemnt Reports. Retrieved
from http://hdr.undp.org/en/humandev on July 31, 2014
349
Gawain 9: GRAPHIC ORGANIZER
Panukat ng
Aspekto ng HDI Indicator
Pag-unlad
Pamprosesong Tanong:
DEPED COPY
2. Sa iyong palagay, sapat na kaya ang mga aspekto at pananda ng HDI upang
ganap na masukat ang antas ng pag-unlad ng isang bansa? Patunayan.
3. Bakit mahalagang pagtuunan ng pansin ng mga pamahalaan ng iba’t ibang
bansa ang mga aspekto at indicators ginagamit sa HDI?
Gamit ang mga pinaghalo-halong letra, tukuyin ang mga konsepto at salitang
inilalarawan ng sumusunod na pahayag. Isulat ang nabuong salita sa kahon sa ibaba.
1. Sangay ng United Nations na naglalabas ng ulat ukol sa estado ng human
development sa mga kasaping bansa nito
PNDU
2. Ang nagpasimula ng Human Development Report.
BAHBUM LU AQH
3. Ang itinuturing na tunay na yaman ng isang bansa
OTA
4. Nilikha upang bigyang diin na ang mga tao at ang kanilang kakayahan ang dapat
na pinakapangunahing pamantayan sa pagsukat ng pag-unlad ng isang bansa
NHMUA OPETENDVMLE EDIXN
5. Palatandaang ginagamit upang masukat ang kahirapan sa mga bansang kasapi
ng UN
DNMMLTNUOALIISEI RTYOVER DIXNE
350
Gawain 11: KAHON-ANALYSIS
DEPED COPY
katanungan.
Very high human High human Medium human Low human
development development development development
1 Norway 50 Uruguay 103 Maldives 145 Nepal
2 Australia 51 Bahamas 104 Mongolia 146 Pakistan
3 Switzerland 52 Montenegro 103 Turkmenistan 147 Kenya
4 Netherlands 53 Belarus 105 Samoa 148 Swaziland
5 United States 54 Romania 107 Palestine, 149 Angola
6 Germany 55 Libya State of 150 Myanmar
7 New Zealand 56 Oman 108 Indonesia 151 Rwanda
8 Canada 57 Russian 109 Botswana 152 Cameroon
9 Singapore Federation 110 Egypt 153 Nigeria
10 Denmark 58 Bulgaria 111 Paraguay 154 Yemen
11 Ireland 59 Barbados 112 Gabon 155 Madagascar
12 Sweden 60 Palau 113 Bolivia 156 Zimbabwe
13 Iceland 61 Antigua and (Plurinational 157 Papua New
14 United Barbuda State of) Guinea
Kingdom 62 Malaysia 114 Moldova 158 Solomon Islands
15 Hong Kong, 63 Mauritius (Republic of) 159 Comoros
China (SAR) 64 Trinidad and 115 El Salvador 160 Tanzania (United
16 Korea Tobago 116 Uzbekistan Republic of)
(Republic of) 65 Lebanon 117 Philippines 161 Mauritania
66 Panama 118 South Africa 162 Lesotho
67 Venezuela
(Bolivarian
Republic of)
351
Very high human High human Medium human Low human
development development development development
17 Japan 68 Costa Rica 119 Syrian Arab 163 Senegal
18 Liechtenstein 69 Turkey Republic 164 Uganda
19 Israel 70 Kazakhstan 120 Iraq 165 Benin
20 France 71 Mexico 121 Guyana 166 Sudan
21 Austria 72 Seychelles 122 Vietnam 167 Togo
22 Belgium 73 Saint Kitts and 123 Cape Verde 168 Haiti
23 Luxembourg Nevis 124 Micronesia 169 Afghanistan
24 Finland 74 Sri Lanka (Federated 170 Djibouti
25 Slovenia 75 Iran (Islamic States of) 171 Côte d’Ivoire
26 Italy Republic of) 125 Guatemala 172 Gambia
27 Spain 76 Azerbaijan 125 Kyrgyzstan 173 Ethiopia
28 Czech 77 Jordan 127 Namibia 174 Malawi
Republic 78 Serbia 128 Timor-Leste 175 Liberia
29 Greece 79 Brazil 129 Honduras 176 Mali
30 Brunei 80 Georgia 130 Morocco 177 Guinea-Bissau
Darussalam 81 Grenada 131 Vanuatu 178 Mozambique
31 Qatar 82 Peru 132 Nicaragua 179 Guinea
32 Cyprus 83 Ukraine 133 Kiribati 180 Burundi
DEPED COPY
33 Estonia 84 Belize 134 Tajikistan 181 Burkina Faso
34 Saudi Arabia 85 The former 135 India 182 Eritrea
35 Lithuania Yugoslav 136 Bhutan 183 Sierra Leone
36 Poland Republic of 137 Cambodia 184 Chad
37 Andorra Macedonia 138 Ghana 185 Central African
38 Slovakia 86 Bosnia and 139 Lao People’s Republic
39 Malta Herzegovina Democratic 186 Congo
40 United Arab 87 Armenia Republic (Democratic
Emirates 88 Fiji 140 Congo Republic of the)
41 Chile 89 Thailand 141 Zambia 187 Niger
42 Portugal 90 Tunisia 142 Bangladesh
43 Hungary 91 China 143 Sao Tome
44 Bahrain 92 Saint Vincent and Principe
45 Cuba and the 144 Equatorial
46 Kuwait Grenadines Guinea
47 Croatia 93 Algeria
48 Latvia 94 Dominica
49 Argentina 95 Albania
96 Jamaica
97 Saint Lucia
98 Colombia
98 Ecuador
100 Suriname
101 Tonga
102 Dominican
Republic
352
Pamprosesong Tanong:
DEPED COPY
Palatandaan Paliwanag
Upang matamo ang kaunlaran, bawat isa sa atin ay mayroong kakayahan
na makatulong sa pagkakamit nito. Basahin at unawaing mabuti ang teksto.
Iminumungkahing isulat sa iyong kuwaderno ang mga importanteng salita o konseptong
iyong mababasa.
MAPANAGUTAN
1. Tamang pagbabayad ng buwis. Ang pagkakaroon ng kultura ng tamang
pagbabayad ng buwis ay makakatulong upang magkaroon ang pamahalaan
ng sapat na halagang magagamit sa mga serbisyong panlipunan tulad ng
libreng edukasyon, murang programang pangkalusugan, at iba pa.
353
2. Makialam. Ang mali ay labanan, ang tama ay ipaglaban. Paglaban sa
anomalya at korapsyon maliit man o malaki sa lahat ng aspekto ng lipunan
at pamamahala. Mahalagang itaguyod ng mga mamamayan ang kultura
ng pagiging tapat sa pribado at publikong buhay. Hindi katanggap-tanggap
ang pananahimik at pagsasawalang-kibo ng mamamayan sa mga maling
nagaganap sa loob ng bahay, sa komunidad, sa paaralan, pamahalaan, at
sa trabaho.
MAABILIDAD
1. Bumuo o sumali sa kooperatiba. Ang pagiging kasapi ng kooperatiba
ay isang paraan upang magkaroon ng pagkakataon ang bawat isa na
maging kasapi sa paglikha ng yaman ng bansa. Ang kooperatiba ay ang
pagsasama-sama ng puhunan ng mga kasapi upang magtayo ng negosyo
na ang makikinabang at tatangkilik ay mga kasapi rin. Ang kanilang kita
ay sa pamamagitan ng pagkakaroon ng dibidendo o hati sa kita batay sa
bahagi sa kooperatiba. Ang nagpapatakbo ng kooperatiba ay mga kasapi
ring naniniwala sa sama-samang pag-unlad.
DEPED COPY
Pilipino ang kabuhayan ng bansa at hindi ng mga dayuhan.
MAKABANSA
1. Pakikilahok sa pamamahala ng bansa. Ang aktibong pakikilahok sa
pamamahala ng barangay, gobyernong lokal, at pambansang pamahalaan
upang maisulong ang mga adhikain at pangangailangan ng mga Pilipino
ay kailangang gawin ng bawat mamamayan upang umunlad ang bansa.
MAALAM
1. Tamang pagboto. Ugaliing pag-aralan ang mga programang pangkaunlaran
ng mga kandidato bago pumili ng iboboto. Dapat din nating suriin ang mga
isyung pangkaunlaran ng ating bansa upang masuri kung sinong kandidato
ang may malalim na kabatiran sa mga ito.
354
Gawain 14: AKO BILANG MAG- AARAL
Sagutin ang sumusunod na tanong gamit ang mga konseptong iyong natutuhan
mula sa binasang teksto.
DEPED COPY
paano mo ginagamit ang iyong pagiging maalam sa pagpili ng mga pinuno
at pakikilahok sa mga gawaing pampaaralan at pampamayanan?
355
RUBRIK PARA SA PAGTATANGHAL
Nakuhang
Pamantayan Deskripsiyon Puntos
Puntos
Naipakita sa pamamagitan ng ginawang 30
pagtatanghal ang pagsusulong sa sama-
Nilalaman
samang pagkilos para sa pambansang
kaunlaran.
Ang mga konsepto at simbolismong 20
ginamit ay naging makabuluhan upang
Pagkamalikhain lubos na maipakita ang sama-samang
pagkilos sa aktibong pakikisangkot tungo
sa pambansang kaunlaran.
Ang mensahe ng ginawang pagtatanghal 20
Mensahe ay direktang nakatugon sa mga
estratehiyang inilahad sa aralin.
Naipaloob nang wasto ang konsepto 15
ng sama-samang pagkilos tungo sa
Pamagat
pambansang kaunlaran sa pamagat ng
ginawang pagtatanghal.
DEPED COPY
Ginawa ng bawat kasapi ng grupo 15
Pakikisangkot
ang mga iniatang na gawain para sa
sa grupo
ikagaganda ng pagtatanghal.
KABUUANG PUNTOS 100
Pamprosesong Tanong:
1. Bakit mo napiling gawing panata ang nasabing gampanin?
2. Ano-ano ang handa mong gawin para sa ikauunlad ng ating bayan ?
Pangatwiranan.
3. Paano mo maihahanda ang iyong sarili para maging isang mapanagutan,
maabilidad, makabansa, at maalam na mamamayan ng Pilipinas sa
hinaharap?
356
Gawain 17 : EBOLUSYON NG MGA IDEYA
Matapos mong mapalalim ang iyong kaalaman ukol sa iba’t ibang palatandaan
ng kaunlaran at mga gampanin mo bilang isang mamamayang Pilipino, maaari ka
nang tumungo sa susunod na bahagi ng aralin. Ihanda mo ang iyong sarili para sa
mas malalim na pag-unawa ng mga ito.
DEPED COPYPAGNILAYAN
Hindi tugma ang nangyayari sa bansa kung ang kalagayan ng buhay ng mga
Pilipino ang pag-uusapan. Noong nakaraang taon, umangat daw ng 7.2 percent ang
ekonomiya ng Pilipinas at pumangalawa sa China. Maraming nasiyahan nang marinig
ang balitang ito. Napakagandang balita dahil pangalawa sa magandang ekonomiya.
Pero nang lumabas ang survey ng Social Weather Stations (SWS) kamakailan
357
na 12.1 milyong Pilipino ang walang trabaho, maraming nadismaya at hindi
makapaniwala. Nasaan na ang sinasabing magandang ekonomiya. Hindi ito tugma sa
laging sinasabi
ng pamahalaan,
gumanda ang
ekonomiya ng
bansa. Noong
2012, umangat
daw ng 6.6%
ang ekonomiya.
Tu w a n g - t u w a
ang pamahalaan
s a p a g k a t
ngayon lamang
umigpaw nang
malaki ang
ekonomiya ng
bansa. Sabi,
ang pag-angat
ng ekonomiya ay dahil sa maayos at mabuting pamamahala.
DEPED COPY
Maaaring tama na kaya gumaganda ang ekonomiya ay dahil sa maayos
na pamumuno pero ano naman kaya ang dahilan at marami ang walang trabaho
sa kasalukuyan. Noong Martes na magdaos ng meeting sa Malacañang, maski si
President Noynoy Aquino ay nagtaka kung bakit tumaas ang unemployment rate.
Hiningan niya ng paliwanag ang mga miyembro ng Cabinet kung bakit maraming Pinoy
ang jobless. Katwiran ng isang miyembro ng Cabinet, ang sunud-sunod na kalamidad
na tumama sa bansa ang dahilan kaya tumaas ang bilang ng mga walang trabaho.
Binanggit ang pananalasa ng Yolanda sa Visayas at pagtama ng lindol sa Bohol.
Ang problema sa unemployment ang nagbubunga ng iba pang problema.
Tiyak na tataas ang krimen at marami ang magugutom. Sa nangyayaring ito, dapat
nang tutukan ng pamahalaan ang pagpapaunlad sa agricultural sector para makalikha
ng mga trabaho. Sa sector na ito maraming makikinabang. Nararapat din namang
rebisahin o ibasura ang contractualization. Maraming kompanya ang hanggang anim
na buwan lamang ang kontrata sa manggagawa kaya pagkatapos nito wala na silang
trabaho. Lalo lang pinarami ng contractualization ang mga walang trabaho.
Pinagkunan: http://www.philstar.com/psn-opinyon/2014/02/13/1289713/editoryal-umangat-ang-ekonomiya-dumami-
ang-jobless Retrieved on January 5, 2014
Pamprosesong Tanong:
358
Gawain 19: AWITIN MO AT GAGAWIN KO!
DEPED COPY
Ako’y isang mabuting Pilipino
Minamahal ko ang bayan ko
Tinutupad ko ang aking mga
tungkulin
Sinusunod ko ang kanyang mga
alituntunin
http://www.yo.utube.com/watch?v=hkfO
uCzJl78
Tumatawid ako sa tamang tawiran
Sumasakay ako sa tamang sakayan
Pumipila at ‘di nakikipag-unahan
At ‘di ako pasiga-siga sa lansangan
359
‘Di ako nangongotong o nagbibigay
ng lagay
Tiket lamang ang tinatanggap kong
Paano ka ibinibigay
Ako’y nakatayo doon mismo sa kanto
makatutulong sa At ‘di nagtatago sa ilalim ng puno
pangangalaga ng
ating kapaligiran? ‘Di ako nagkakalat ng basura sa
lansangan
‘Di bumubuga ng usok ang aking
sasakyan
Inaayos ko ang mga kalat sa
basurahan
Inaalagaan ko ang ating kapaligiran
DEPED COPY
O kaya’y tumatambay at sa eskwela’y
‘di pumapasok
360
Nasagot mo ba ang katanungan? Kumusta ang iyong kasagutan? Bilang
panghuling gawain, muli mong balikan ang mga sagot mo sa mga pamprosesong
tanong sa awit. Pagkatapos, punan ang inilaang patlang sa ibaba ng mga kaalamang
iyong natutuhan mula sa ating aralin.
Pamprosesong Tanong:
DEPED COPY
ng gawain.
361
RUBRIK SA PAGMAMARKA NG CAMPAIGN ISLOGAN
Nakuhang
Pamantayan Deskripsiyon Puntos
Puntos
Ang ginawang campaign slogan ay
Nilalaman mabisang nakapanghihikayat sa mga 20
makababasa nito.
DEPED COPY
KABUUANG PUNTOS 50
MAHUSAY! Natapos mo na ang mga gawain!
Sa mga susunod na aralin, ating tutuklasin at aalamin ang iba’t ibang sektor ng
ating ekonomiya at ang mga patakarang pang-ekonomiyang maaaring makatulong
sa bawat sektor.
362
PANIMULA
Bago ka tuluyang tumungo sa mga talakayan ay aalamin muna ang iyong mga
paunang kaalaman hinggil dito. Kaya ano, handa ka na ba? Tara at umpisahan na!
DEPED COPY
ARALIN 2
SEKTOR NG AGRIKULTURA
ALAMIN
363
Pamprosesong Tanong:
1. Bakit ang limang bagay na ito ang naisip mo kaugnay ng awiting “Magtanim
ay Di Biro”?
2. Ano ang nabubuo o pumapasok sa isipan mo habang inaawit ang “Magtanim
ay Di Biro”?
3. Anong sektor ng ekonomiya nabibilang ang tema ng awitin? Ipaliwanag.
Balikan natin ang awiting “Magtanim ay ‘Di Biro”. Kumuha ng isang bagay sa
loob ng silid-aralan o paaralan na sa iyong palagay ay maglalarawan o nagmula sa
sektor ng agrikultura. Humanap ng ka-triad at talakayin ang bagay na napili at ang
kaugnayan nito sa sektor.
Pamprosesong Tanong:
1. Ano ang naging batayan mo sa napiling bagay?
2. Paano mo ito iniugnay sa sektor ng agrikultura?
3. Para sa iyo, ano ang kahalagahan ng sektor na ito at sa buong bansa
upang matugunan ang pangangailangan ng bawat isa? Patunayan.
DEPED COPY
Sa susunod na bahagi ay sasagutan mo ang isang dayagram upang inisyal
na masukat ang iyong nalalaman tungkol sa sektor ng agrikultura.
Gawain 3: IDEYA-KONEK!
Ihalintulad ang sarili sa isang puno na nasa larawan. Sukatin natin ang iyong kaa-
laman tulad sa lalim ng ugat ng puno. Kung gaano kalalim ang ugat ng isang puno,
ganoon din kalalim ang kaalaman mo sa sektor ng agrikultura. Sagutin ang tanong
sa ibaba.
364
PAUNLARIN
DEPED COPY
ipinakikita sa Talahanayan 1. Makikita na sa taong 2010, nasa mahigit 12 milyong
Pilipinong manggagawa ang kabilang dito, pangalawa sa sektor ng paglilingkod na
nakapagbibigay ng hanapbuhay sa mga Pilipino.
Agriculture 10,401 11,253 11,311 11,741 11,785 12,171 12,164 16,364 12,328 12,062 12,260
Industry 4,444 4,682 4,669 4,948 4,880 4,883 4,895 4,849 5,076 5,144 5,364
Services 12,929 14,151 14,271 14,865 15,076 15,820 16,126 12,458 17,128 18,271 18,865
365
• Paghahalaman. Maraming mga pangunahing pananim ang bansa tulad ng
palay, mais, niyog, tubo, saging, pinya, kape, mangga, tabako, at abaka. Ang
mga pananim na ito ay karaniwang kinokonsumo sa loob at labas ng bansa.
Ayon sa National Statistical Coordination Board (NSCB), tinatayang umabot
ang kabuuang kita ng sekondaryang sektor na ito sa Php797.731 bilyon noong
2012. Ito ay nagmula sa mga produktong palay, mais, at iba pang pangunahing
pananim ng Pilipinas. Kasama rin dito ang produksiyon ng gulay, halamang-
gubat, at halamang mayaman sa hibla (fiber). Gayundin ang mani, kamoteng
kahoy, kamote, bawang, sibuyas, kamatis, repolyo, talong, at kalamansi.
DEPED COPY
sa tatlo - komersiyal, munisipal at aquaculture. Ang komersyal na pangingisda
ay tumutukoy sa uri ng pangingisdang gumagamit ng mga bangka na may
kapasidad na hihigit sa tatlong tonelada para sa mga gawaing pangkalakalan o
pagnenegosyo. Sakop ng operasyon ay 15 kilometro sa labas ng nasasakupan
ng pamahalaang bayan. Ang munisipal na pangingisda ay nagaganap sa loob
ng 15 kilometro sakop ng munisipyo at gumagamit ng bangka na may kapasidad
na tatlong tonelada o mas mababa pa na hindi nangangailangan na gumamit
ng mga fishing vessel. Ang pangisdang aquaculture naman ay tumutukoy sa
pag-aalaga at paglinang ng mga isda at iba pang uri nito mula sa iba’t ibang uri
ng tubig pangisdaan - fresh (tabang), brackish (maalat-alat) at marine (maalat)
(BOI, 2011). Sa mga ito, ang aquaculture ang pinakamalaki ang naitala sa
kabuuang produksiyon ng pangisdaan na umabot sa Php92,289.9 bilyon noong
2012. Kasunod nito ang pangisdaang munisipal na may Php79,527.4 bilyon
at komersyal na may Php65,894.2 bilyon. Bahagi din ng gawaing pangingisda
ay ang panghuhuli ng hipon, sugpo, at pag-aalaga ng mga damong dagat na
ginagamit sa paggawa ng gulaman.
366
Makikita sa Talahanayan 2 ang natamong kita ng sektor ng agrikultura para
sa taong 2012. Batay rito, ang 50% ng kabuuang ani ay mula sa iba’t ibang tanim
kung saan ang may pinakamataas na bahagdan ay palay na nasa 20%. Samantala,
nasa 6% naman ang pinagsama-samang dami ng tubo, mangga, at pinya. Ang
paghahayupan naman ay nakapagtala ng 13% kung saan ang pagmamanukan ay
may 11% na bahagi. Sa aspeto naman ng pangisdaan, mayroong 19% na kinita para
sa nasabing taon.
DEPED COPY
(at current prices): Php 1,247 billion
(at constant 2000 prices): Php 695 billion
Distribution by sub-sector: Crops: 50%:
palay 20% , corn 6%, coconut 4%, banana 5%
sugarcane 2%, mango 2%, pineapple 2%, others 9%
Livestock: 13%
Poultry: 11%
Fishery: 19%
Agricultural activities and services : 7%
Pinagkunan: Bureau of Agriculture. 2012. Retrieved from countrystat.bas.gov.ph. on September 14, 2014
Kahalagahan ng Agrikultura
Ang pag-unlad ng isang bansa ay nakabatay sa laki at taas ng kita ng mga
sektor ng ekonomiya. Mahalagang mapagtuunan ng pansin ng pamahalaan ang lahat
ng sektor, partikular ang agrikultura sapagkat dito nagmumula ang mga pagkain na
tumutugon sa pangangailangan ng mamamayan.
367
mapagkukunan ng mga pagkaing mula sa katubigan. Ang agrikultura ay
isang napakahalagang sektor sa bansa dahil ito ang pinagmumulan ng
mga pagkain ng mamamayan.
DEPED COPY
alaga sa paghahayupan.
Pinagkunan: Department of Education, Culture and Sports (DECS). (n.d.). Project EASE Module. Pasig City: DECS.,
Habito C. And Briones, R Philippine Agriculture over the Years: Performance, Policies and Pitfalls, (2005. Retrieved from https://www.
google.com.ph/ search?q=Philippine+Agriculture+over+the+Years%3A+Performan ce%2C+Policies+and+Pitfalls%2C+Habito+C.+=c
hrome..69i57. 2239j0j8&sourceid=chrome&es_sm=93 &ie=UTF-8 on August 11, 2014,
Albert, J. R. (2013). How Important is Agriculture in the Economy, retrieved from www.nscb.gov.ph/beyondthenumbers /2013/0412
2013_jrga_agri.asp
Pulse. 2013. Retrieved from http://pulse101.hubpages.com/hub/The-Importance-of-Agriculture-to-the-Philippine-Economy on August
12,2014.
Oxford Business Group. 2013. Retrieved from www.oxfordbusinessgroup.com/economic_updates/philippines-targets-sustainable-
growth-agriculture on August 13, 2014,
National Statistics Coordination Board. (n.d.). Retrieved from www.nscb.gov.ph/secstat/d_agri.asp on August 12 2014
Balitao, B., Ong, J., Cervantes, M., Ponsaran, J, Nolasco, L, & Rillo, J. (2012). Ekonomiks: Mga Konsepto at Aplikasyon. Quezon City,
Philippines: Vibal Publishing House, Inc.
368
Gawain 4: CONCEPT DEFINITION MAP
DEPED COPY
______
________________
________________ Sektor ng
________________
________________ Agrikultura
______
______
________________ ________________
________________ ________________
________________
______ ________________
______
______
Pamprosesong Tanong:
369
GAWAIN 5: Larawan! Kilalanin!
G GAWAIN
_________________
R ____
K GAWAIN
_________________
U
____
L
T GAWAIN
_________________
U
DEPED COPY
____
R
A
GAWAIN
_________________
____
Pamprosesong Tanong:
370
Talahanayan 3. Gross Domestic Product by Industrial Origin
1st Qtr 2000 - 4th Qtr 2010 (in million Php)
At Current Prices At Constant 1985 Prices
Agriculture, Agriculture,
Period
Fishery and Industry Service Fishery and Industry Service
Forestry Forestry
2000 528,868 1,082,431 1,743,428 192,457 345,041 435,462
2001 548,739 1,191,707 1,933,241 199,568 348,165 453,982
2002 592,141 1,308,219 2,122,334 206,198 361,167 478,718
2003 631,970 1,378,870 2,305,562 215,273 363,486 506,313
2004 734,171 1,544,351 2,593,032 226,417 382,419 545,458
2005 778,370 1,735,148 2,930,521 230,954 396,882 583,616
2006 853,718 1,909,434 3,268,012 239,777 414,815 621,564
2007 943,842 2,098,720 3,606,057 251,495 442,994 672,137
2008 1,102,465 2,347,803 3,959,102 259,410 464,502 693,176
2009 1,138,334 2,318,882 4,221,702 259,424 460,205 712,486
2010 1,182,374 2,663,497 4,667,166 258,081 515,751 763,320
Details may not add up to totals due to rounding. Data are as of 31 January 2011.
Pinagkunan: National Statistical Coordination Board (NSCB). 2013.Retrieved from http://www.nscb.gov.ph/secstat/d_accounts.asp
DEPED COPY
on September 12, 2014
A. PAGSASAKA
1. Pagliit ng lupang pansakahan.
Ang patuloy na paglaki ng populasyon, paglawak ng panirahan,
komersiyo, at industriya ay nagdudulot ng pagliit ng mga takdang lupain
para sa pagsasaka. Dahil dito, kinakailangang mapalakas ang pagiging
produktibo ng mga natitirang lupain sa agrikultura upang makaagapay
sa patuloy na paglobo ng populasyon ng bansa na nasa 100 milyon
ngayong 2014. Kaakibat ng suliraning ito ang conversion o pagpapalit ng
mga kagubatan at kabundukan upang maging pansakahan na nagiging
dahilan sa pagkasira ng natural na tahanan (natural habitat) ng mga
hayop at halaman (Adler, 2002). Ang ganitong sistema ay nakapagdudulot
ng higit pang mga suliranin kung hindi magkakaisa ang mamamayan at
pamahalaan na mapabuti ang kalagayan ng ating kapaligiran.
2. Paggamit ng teknolohiya.
Ang kakayahang mapataas ang produksiyon ng lupa ay higit na
makakamit sa pamamagitan ng paggamit ng teknolohiya. Ang makabagong
kaalaman sa paggamit ng mga pataba, pamuksa ng peste, at makabagong
teknolohiya sa pagtatanim ay magiging kapaki-pakinabang lalo sa hamon
ng lumalaking populasyon. Ayon kay Cielito Habito (2005), ang kakulangan
ng pamahalaan na bumalangkas ng isang polisiya na magbibigay-daan sa
isang kapaligirang angkop sa pagpapalakas ng ating agrikultura ang isa sa
mga kahinaang dapat matugunan. Dahil dito, ang pagpapatatag sa antas
ng teknolohiya sa sektor ng agrikultura ay nangangailangan ng agarang
atensiyon ng pamahalaan.
371
3. Kakulangan ng mga pasilidad at imprastruktura sa kabukiran.
Isa rin sa mga dapat na mabigyan ng atensiyon ay ang kakulangan
sa mga imprastrukturang magagamit ng ating mga magsasaka. Isa ito sa
mga nakita nina Dy (2005), at Habito at Bautista (2005) batay sa isinulat
nina Habito at Briones (2005) na kinakailangang matugunan. Ang Batas
Republika 8435 (Agriculture and Fisheries Modernization Act of 1997) ay
naghahangad ng modernisasyon sa maraming aspekto ng sektor upang
masiguro ang pagpapaunlad dito. Inaasahang sa wastong pagpapatupad
ay matutugunan ang ilang suliranin sa irigasyon, farm-to-market-road, at
iba pa. Sa panahon ng panunungkulan ni Pangulong Benigno S. Aquino
III, ang pamahalaan ay nakapagsagawa ng mga kalsada at iba pang
kaugnay na proyektong nagkakahalaga ng P8.3 B. May kabuuang 1,147
na pamayanan ang naikonekta sa mga pangunahing daanan mula noong
2011.
DEPED COPY
pangangailangang maaaring hindi kayanin ng departamento nang mag-
isa. Ang suliranin sa irigasyon, enerhiya, komunikasyon, impormasyon,
at edukasyon ay mga tungkulin na maibibigay ng mga ahensyang ang
pangunahing responsibilidad ay tungkol sa mga nabanggit. Halimbawa,
ang Land Bank of the Philippines ay partikular na makatutulong upang
makapagpautang sa mga magsasaka upang tugunan ang mga pangunahing
pangangailangan sa pagtatanim tulad ng gastusin sa abono, butil, at iba
pa.
372
Trade Organization (WTO) kung saan madaling makapasok ang mga
produktong mula sa mga miyembro nito. Dahil dito, maraming magsasaka
ang naapektuhan, huminto, at sa kalaunan ay ipinagbili na lamang ang
kanilang mga lupa upang maging bahagi ng mga subdibisyon.
7. Climate Change.
Ang patuloy na epekto ng Climate Change ay lubhang nakaaapekto
sa bansa tulad ng pagdating ng bagyong Yolanda na may pambihirang
lakas noong 2013. Milyon – milyong piso ang halaga ng mga nasirang
kabuhayan at personal na mga gamit. Maaaring mabawasan ang epekto
ng pagbabagong ito sa klima ng mundo kung magkakaisa ang mga
bansang iwasan ang mga dahilang nagpapalala at nagpapabago sa klima
ng mundo.
B. PANGISDAAN
1. Mapanirang operasyon ng malalaking komersiyal na mangingisda.
Mula sa aklat nina Balitao et al (2012), ang malalaki at komersiyal
na barko na ginagamit sa paghuli ng mga isda ay nakaaapekto at nakasisira
sa mga korales. Bunga ito ng pamamaraang thrawl fishing na kung saan
ang mga mangingisda ay gumagamit ng malalaking lambat na may pabigat.
Ito ay hinihila upang mahuli ang lahat ng isdang madaanan, maliit man o
DEPED COPY
malaki. Dahil dito, pati ang mga korales na nagsisilbing itlugan at bahay ng
mga isda ay nasisira. Sinusugan ito ni Michael Alessi (2002) na nagsabi
na sa kabila ng mga polisiya sa Pilipinas, bukas sa lahat at halos hindi
nababantayan ng mga namamahala ang mga mangingisda kaya marami
ng reefs ang namatay o nasira. Kung hindi magbabago at mapipigilan ang
mga mangingisdang ito, darating ang panahong mauubos ang mga isda na
isa sa mga pangunahing pagkain ng mamamayan.
373
magdulot ng kahirapan na sa kalaunan ay kakulangan sa pagkain. Dahil
habang lumalaki ang bilang ng populasyon, unti-unti rin ang pagbaba sa
bilang ng mga yamang-dagat at lahat ng likas na yaman dahil sa dami ng
kumokonsumo.
C. PAGGUGUBAT
1. Mabilis na pagkaubos ng mga likas na yaman lalo na ng kagubatan.
Malawakan ang paggamit sa ating mga likas na yaman. Mabilis na
DEPED COPY
nauubos ito dahil sa mga pangangailangan sa mga hilaw na sangkap sa
produksiyon tulad ng mga troso at mineral.
a. Dahil dito, nababawasan ang suplay ng mga hilaw na sangkap na
ginagamit ng mga industriya.
b. Sa pagkawala ng mga kagubatan, nawawalan ng tirahan ang mga
hayop kaya hindi sila makapagparami.
c. Nagiging sanhi rin ito ng pagbaha na sumisira sa libo-libong ektaryang
pananim taon-taon.
d. Naapektuhan din ng pagkaubos ng mga watershed ang suplay ng tubig
na ginagamit sa irigasyon ng mga sakahan.
e. Ang pagkaubos ng kagubatan ay nagdudulot din ng pagguho ng lupa.
Dahil sa kawalan ng mga puno, natatangay ng agos ng tubig ang lupa
sa ibabaw, kasama ang sustansiya nito. Hindi nagiging produktibo ang
mga pananim na itinatanim dito.
Pinagkunan: Department of Education, Culture and Sports (DECS). (n.d.). Project EASE Module. Pasig City: DECS.
Balitao, B., Ong, J., Cervantes, M., Ponsaran, J, Nolasco, L, & Rillo, J. (2012). Ekonomiks: Mga Konsepto at Aplikasyon. Quezon City,
Philippines: Vibal Publishing House, Inc.
Briones, Roehlano M. 2013. Philippine Agriculture to 2020: Threats and Opportunities from Global Trade. Retrieved from www.pids.gov.
ph/dp.php?id=5145&pubyear=2013 on August 14, 2014
Philippine Agriculture over the Years: Performance, Policies and Pitfalls, Habito C. And Briones, R (2005. Retrieved from https://www.
google.com.ph/search?q=Philippine+Agriculture+over+the+Years% 3A+Performance%2C+Policies+and+Pitfalls%2C+Habito+ C.+An
d+Briones%2C+R&oq=Philippine+Agriculture+ over+the+Years%3A+Performance%2C+Policies+and+Pitfalls %2C+Habito+C.+And+
Briones%2C+R&aqs=chrome..69i57.2239j0j8&sourceid=chrome&es_sm=93&ie=UTF-8 on August 11, 2014
Morris, J. (2002). Sustainable Development: Promoting Progress or Perpetuating Poverty?. London: Profile Books Ltd.
National Statistical Coordination Board (NSCB). 2013. Retrieved from www.nscb.gov.ph/beyondthenumbers/2013/04122013_jrga_
agri.asp on July 7, 2014
374
Ang Kahalagahan ng Likas Kayang Paggamit sa Pangingisda at Pagtotroso
DEPED COPY
mga social networking sites at media upang maipabatid ang papel ng bawat isa upang
mapangalagaan ang mga likas na yaman.
375
SULIRANIN NG
AGRIKULTURA
Pamprosesong Tanong:
DEPED COPY
paghahayupan, at pangingisda?
2. Ano-ano ang kasalukuyang solusyong ginagawa ng pamahalaan, mga
magsasaka, at mga nasa pribadong sektor?
3. Sa iyong palagay, paano mahihikayat ang kabataan na gumawa ng mga
hakbang na makatutulong sa sektor ng agrikultura?
4. Ano ang iyong maaaring maiambag upang maging kabahagi sa pagtugon
sa mga suliranin sa sektor ng agrikultura?
Pinagkunan: Pulse. 2013. Retrieved from http://pulse101.hubpages.com/hub/The-Importance-of-Agriculture-to-the-Philippine-
Economy on August 12,201.
Balitao, B., Ong, J., Cervantes, M., Ponsaran, J, Nolasco, L, & Rillo, J. (2012). Ekonomiks: Mga Konsepto at Aplikasyon. Quezon City,
Philippines: Vibal Publishing House, Inc.
Morris, J. (2002). Sustainable Development: Promoting Progress or Perpetuating Poverty?. London: Profile Books Ltd.
376
MGA BATAS TUNGKOL SA SEKTOR NG AGRIKULTURA
DEPED COPY
Ito ay simula ng isang malawakang reporma sa lupa
na nilagdaan ng dating Pangulong Diosdado Macapagal
noong ika-8 ng Agosto 1963. Ayon sa batas na ito, ang mga
5. Agricultural nagbubungkal ng lupa ang itinuturing na tunay na may-ari
Land Reform nito. Kabilang din sa inalis ng batas ang sistemang kasama.
Code Ang pagbili ng pamahalaan sa mga lupang tinatamnan ng
mga magsasaka ay sinimulan. Ang mga lupang ito ay muling
ipinagbili sa mga magsasaka sa paraang hulugan at katulad
ng presyong ibinayad ng pamahalaan sa may-ari ng lupa.
377
Kilala sa tawag na Comprehensive Agrarian Reform
Law (CARL) na inaprobahan ni dating Pangulong Corazon
Aquino noong ika-10 ng Hunyo, 1988. Ipinasailalim ng batas
na ito ang lahat ng publiko at pribadong lupang agrikultural.
Ito ay nakapaloob sa Comprehensive Agrarian Reform
Program (CARP).
Ipinamamahagi ng batas ang lahat ng lupang
agrikultural anoman ang tanim nito sa mga walang lupang
magsasaka. May hangganan ang matitirang lupa sa mga
may-ari ng lupa. Sila ay makapagtitira ng di hihigit sa limang
ektarya ng lupa. Ang bawat anak ng may-ari ay bibigyan ng
tatlong ektarya ng lupa kung sila mismo ang magsasaka nito.
Ang pamamahagi ng lupa ay isasagawa sa loob ng 10 taon.
Hindi sakop ng CARP ang ginagamit bilang:
• liwasan at parke
8. Batas
• mga gubat at reforestration area
Republika Blg. • mga palaisdaan
6657 ng 1988 • tanggulang pambansa
• paaralan
• simbahan
DEPED COPY
• sementeryo
• templo
• watershed, at iba pa
Ang pagbabayad sa lupa ng pamahalaan sa mga
may-ari ay isinasagawa sa iba’t ibang paraan. Maaaring
magbayad ng salapi ng ilang porsiyento at ang ilang bahagi
ay sa panagot o bonds ng pamahalaan. Ang lupaing higit
sa 50 ektarya ay binabayaran ng 25% na salapi at 75% ay
panagot o bonds ng pamahalaan. Ang 24-50 ektarya ng
lupa ay 30% ng salapi. Ang natitirang bahagi ay bonds ng
pamahalaan. Isa pang paraan ay pagbibigay ng kredito sa
buwis na binabayaran ng may-ari ng lupa.
Pinagkunan: Imperial, C. (2004). Pana-panahon, Worktext para saAralingPanlipunanIkaapatnaTaonEkonomiks.Sampaloc, Manila:
Rex Book Store
378
Pagsisiguro na ang mga anak ng mga magsasaka ay makapag-aaral kaya
itinayo ang Pangulong Diosdado Macapagal Agrarian Reform Scholarship
Program; at
KALAHI agrarian reform zones.
Ang lahat ng mga programa/gawain ay isinaisip at isinulong upang matiyak
ang kaayusan ng mga magsasakang tumanggap ng mga lupa sa pamamagitan ng
reporma sa lupa.
PANGINGISDA
Pagtatayo ng mga Philippine Fisheries Fishery research.
daungan. Upang higit na Code of 1998. Ito Ang pananaliksik at
mapadali ang pagdadala sa ang itinadhana pagtingin sa potensiyal
mga huling isda sa pamilihan ng pamahalaan ng teknolohiya tulad
o tahanan, nagsisilbing na naglilimita at ng aquaculture marine
sentro o bagsakan ng mga ito naglalayon ng resources development,
ang mga daungan. Dahil dito, wastong paggamit sa at post-harvest technology
nagiging mas madali para sa yamang pangisdaan ay patuloy na ginagawa
mga mamamayang maabot ng Pilipinas. upang masiguro
ang mga produkto mula sa ang pagpaparami at
mga ito. pagpapayaman sa mga
DEPED COPY
yamang-tubig.
PAGTOTROSO
Community Livelihood National Integrated Sustainable Forest
Assistance Program Protected Areas Management Strategy
(CLASP) – paglilipat System (NIPAS) – – ito ay pamaraan
teknolohiya o pagtuturo ito ay programa na upang matakdaan ang
sa mga mamamayan ng ang pangunahing permanente at sukat
wastong paglinang sa mga layunin ay maingatan ng kagubatan. Ito ay
likas na yaman ng bansa. at protektahan estratehiya ng pamahalaan
Halimbawa, ang mangrove ang kagubatan. Ito upang maiwasan ang
farming sa Bohol, plantasyon ay paraan upang suliranin ng squatting,
ng kawayan sa La Union, at mailigtas ang mga huwad at ilegal na
plantasyon ng mga halamang hayop at pananim dito. pagpapatitulo ng lupa at
medisinal sa Penablanca, pagpapalit ng gamit sa
Cagayan. lupa.
Pinagkunan: Balitao, B., Ong, J., Cervantes, M., Ponsaran, J, Nolasco, L, & Rillo, J. (2012). Ekonomiks: Mga Konsepto at Aplikasyon.
Quezon City, Philippines: Vibal Publishing House, Inc.
379
Table 12: Share of Agriculture to Economy (% of GDP) 1985-2011
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
Countries
40.2
38.1
40.6
46.3
42.1
38.7
40.5
33.9
29.9
27.4
27.2
27.8
25.8
25.8
25.4
24.5
23.2
23.0
22.5
21.8
21.0
20.4
20.4
22.2
20.9
20.6
22.0
Vietnam
23.2
24.2
23.3
22.5
21.7
19.4
18.3
18.7
17.9
17.3
17.1
16.7
16.1
18.1
19.6
15.6
15.3
15.5
15.2
14.3
13.1
13.0
13.7
14.5
15.3
15.3
14.7
Indonesia
24.6
23.9
24.0
23.0
22.7
21.9
21.0
21.8
21.6
22.0
21.6
20.6
18.9
14.8
15.2
14.0
13.2
13.1
12.7
13.3
12.7
12.4
12.5
13.2
13.1
12.3
12.8
Philippines
15.8
15.7
15.7
16.2
15.1
12.5
12.6
12.3
10.8
10.4
10.3
10.3
10.8
10.7
12.4
12.4
Thailand
11.6
11.5
8.7
9.1
9.5
9.5
9.4
9.4
9.0
9.1
9.4
19.9
19.8
20.0
20.1
18.1
15.2
14.4
14.6
13.8
13.7
12.9
13.3
10.8
10.0
10.0
10.4
11.7
11.1
11.9
8.6
8.0
9.0
9.3
9.3
8.3
8.6
9.2
Malaysia
Pinagkunan: National Statistical Coordination Board (NSCB). 2013. Retrieved from http://www.nscb.gov.ph/
beyondthenumbers/2013/04122013_jrga_agri.asp#tab12 on July 7, 2014
Pinagkunan:
DEPED COPY
Balitao, B., Ong, J., Cervantes, M., Ponsaran, J, Nolasco, L, & Rillo, J. (2012). Ekonomiks: Mga Konsepto at Aplikasyon. Quezon City,
Philippines: Vibal Publishing House, Inc.
National Statistical Coordination Board (NSCB). 2013. Retrieved from www.nscb.gov.ph/beyondthenumbers/2013/04122013_jrga_
agri.asp on July 7, 2014
Pagsasaka
Pangisdaan
Pagtotroso
Pamprosesong Tanong:
1. Ano ang pagkakapareho at pagkakaiba sa mga naging patakaran ng
pamahalaan sa iba’t ibang aspekto ng agrikultura?
2. Sa iyong palagay, mayroon bang mga naging pagkukulang upang ganap
na matamo ang layunin ng mga patakaran? Patunayan.
3. Bilang isang mamamayang Pilipino, ano ang maaari mong maging papel
upang maging matagumpay ang pagpapalakas sa sektor ng agrikultura?
380
Gawain 8. RIPPLES OF KNOWLEDGE
Pagpapatayo
ng sistema ng
patubig, daan, at
post harvest
facilities
Hamon sa
globalisasyon
Pagbibigay ng
lupang sakahan
DEPED COPY
Pamprosesong Tanong:
381
Matapos mong mapalalim ang iyong kaalaman ukol sa sektor ng agrikultura,
maaari ka nang tumungo sa susunod na bahagi ng aralin. Ihanda mo ang iyong
sarili para sa mas malalim na pag-unawa ng sektor na ito.
PAGNILAYAN
Sa bahaging ito ng aralin ay palalawakin at pagtitibayin mo bilang mag-
aaral ang mga nabuo mong kaalaman ukol sa sektor ng agrikultura. Kinakailangan
ang mas malalim na pagtalakay sa sektor ng agrikultura upang maihanda ang
. iyong sarili sa pagsasabuhay ng iyong mga natutuhan.
DEPED COPY
Susuriin ito batay sa mga pamprosesong tanong sa ibaba ng editoryal. Pagkatapos
ay iuulat ng pangkat sa klase ang kasagutan. Tingnan ang pamantayan sa pag-uulat.
382
na ang magluluwas katulad noong dekada ’60 na ang Pilipinas ang nangungunang rice
exporter sa Asya. Ayon kay Alcala, hindi na aangkat ng bigas ang Pilipinas sapagkat
pauunlarin ang sakahan ng bansa. Iri-rehabilitate umano ang mga irigasyon. Bibigyan
ng makinarya at binhi ang mga lokal na magsasaka. Isasailalim sa pagsasanay ang
mga magsasaka. Lahat daw ng pangangailangan ng mga magsasaka ay tutugunan.
Pinagkunan: Pilipino star Ngayon. 2012. Aangkat pa pala ng bigas Retrieved from http://www.philstar.com/
opinyon/811177/editoryal-aangkat-pa-pala-ng-bigas. November 5, 2014
Pamprosesong Tanong:
DEPED COPY
2. Anong patakarang pang-ekonomiya ang binibigyang-diin sa binasa?
3. Ano ang kahalagahan ng sektor ng agrikultura sa pagkamit ng kaunlaran
ng bansa?
4. Kung ikaw ay isang magsasaka o mangingisda, anong suliranin ang dapat
na bigyan ng pansin ng pamahalaan upang mapaunlad ang sektor ng
agrikultura?
5. Kung ikaw ay kasapi ng pamahalaan na nagpapatupad ng mga batas o
programa sa sektor ng agrikultura, ano ang gagawin mo para mapaunlad
ito?
PAMANTAYAN SA PAG-UULAT
Pamantayan Puntos Natamong Puntos
Kawastuhan ng ideya batay sa paksa 5
Organisado at malikhain na paglalahad ng ideya
5
ayon sa paksa ng araling inilahad
Kagamitang ginamit sa paglalahad 5
Kooperasyon ng bawat kasapi ng pangkat 5
Kabuuang Puntos 20
Katumbas na Interpretasyon:
Magaling 5
Lubhang kasiya-siya 4
Kasiya-siya 3
Hindi gaanong kasiya-siya 2
Dapat pang linangin 1
383
Gawain 11: Mangampanya Tayo!
KAILANGAN
HINDI
NATATANGI MAHUSAY PANG MARKA
MAHUSAY
INDIKADOR PAUNLARIN
4 3 2 1
Malinaw na
nagpapahiwatig Hindi
Hindi
ng pagpapa- gaanong
malinaw ang Walang
halaga sa malinaw ang
ipinahihiwatig pagpapa-
Nilalaman sektor ng ipinapahiwatig
na pagpapa- halaga sa
agrikultura na pagpapa-
DEPED COPY
halaga sa sektor ng
tungo sa halaga sa
sektor ng agrikultura
pambansang sektor ng
agrikultura
pagsulong at agrikultura
pag-unlad
Ang likha ay Ang likha ay Ang likha ay
Pagka- Ang likha ay orihinal subalit hindi orihinal hindi orihinal
malikhain orihinal. kulang sa at kulang sa at walang
kaayusan. kaayusan. tunguhin.
384
Gawain 12: IDEYA-KONEK
DEPED COPY
MAHUSAY! Natapos mo na ang mga gawain para sa mga mag-aaral!
385
PANIMULA
Sa nakaraang aralin, tinalakay natin ang sektor ng agrikultura. Sinuri natin ang
kahalagahan nito sa pang-araw-araw na buhay ng mga Pilipino. Inisa-isa rin natin ang
mga suliraning kinakaharap nito at ang pagbibigay diin sa matalinong paggamit ng
mga likas na yaman para sa kapakanan ng mga susunod na Pilipino. Hindi rin natin
nakaligtaan ang mga patakarang pang-ekonomiyang itinataguyod ng pamahalaan
upang masigurong patuloy ang pagpapalakas sa sektor.
Samantala, bilang bahagi ng yunit na ito, ang susunod na sektor na ating
tatalakayin ay ang sektor ng industriya. Sama-sama nating unawain ang papel ng
industriya at ang kaugnayan nito sa pagkakaroon ng matiwasay na pamumuhay ng
bawat mamamayan. Atin ding susuriin ang kahalagahan, gayundin ang kasalukuyang
kalagayan nito at kung ano ang mga balakin ng pamahalaan upang masiguro ang
kapakinabangan nito sa pagtatamo ng kaunlaran ng bansa.
Kaya’t muli kitang iniimbitahang patuloy na makiisa upang ating unawain
ang papel ng sektor ng industriya at ang kaugnayan nito sa ating buhay bilang mga
Pilipino. Bago ka tuluyang tumungo sa mga talakayan ay aalamin muna ang iyong
mga paunang kaalaman hinggil dito. Kaya ano handa ka na ba? Tara at umpisahan
na!
DEPED COPY
ARALIN 3
SEKTOR NG INDUSTRIYA
ALAMIN
386
2
SARDINAS
DEPED COPY
Pamprosesong Tanong:
Pamprosesong Tanong:
387
Gawain 3: ARROW IN ACTION
Saan sa target ring aabot ang kaalaman mo? Sagutin ang arrow question sa
ibaba para masuri ang daloy ng kaalaman sa sektor ng industriya.
pambansang
pag-unlad
napagtanto
natutunan
Ang alam ko
Pinagkunan:
https://www.google.com.ph/search?q=clip+art+arrow+man&espv=2&tbm=isch&tbo=u&source=univ&sa=X&ei=6Vv5U5DK
Gonl8AWPj4KgAQ&ved=0CGYQsAQ&biw=1024&bih=610#facrc=_&imgdii=_&imgrc=ZY1QL6cw3xlMiM%253A%3BHntz
dV7QpryUYM%3Bhttp%253A%252F%252Fwww.clipartbest.com%252Fcliparts%252FecM%252F5db%252FecM5dbpcn.
png%3Bhttp%253A%252F%252Fwww.clipartbest.com%252Fclipart-ecM5dbpcn%3B600%3B600, Retrieved on October 2013
DEPED COPY
Matapos mong maorganisa ang iyong mga paunang kaalaman tungkol sa
sektor ng industriya, ihanda ang iyong sarili sa susunod na bahagi ng aralin upang
higit mong maunawaan ng mas malalim ang konsepto ng sektor na ito.
PAUNLARIN
Ang Pilipinas, ayon kay Norio Usui ng Asian Development Bank (ADB), ay
may malusog na sektor ng paglilingkod na sandigan ng ating ekonomiya. Subalit
kailangan ng bansa na magkaroon ng ganoon ding kalakas na sektor ng industriya
upang makapagbukas ng mas maraming pagkakataon na makahanap ng trabaho
388
ang mga mamamamayan. Ito ay isang pagpapatunay na ang sektor ng industriya ay
isang mahalagang bahagi upang matamo ang kaunlaran. Pangunahing layunin nito
ay maiproseso ang mga hilaw na materyal o sangkap na materyal upang makabuo
ng mga produktong ginagamit ng tao. Karaniwang nagmumula sa agrikultura ang
mga hilaw na materyal upang mabuo ang mga produktong maaaring ipagbili sa mga
mamimili o gamitin bilang bahagi ng isang produkto tulad ng tornilyo sa kotse. Bunga
nito, nakapagbibigay ang sektor na ito ng trabaho sa maraming Pilipino na ipinakikita
sa Talahanayan 1.
DEPED COPY
Industriya 4,669 4,948 4,880 4,883 4,895 4,849 5,076 5,144 5,364
Paglilingkod 14,271 14,865 15,076 15,820 16,126 12,458 17,128 18,271 18,865
Pinagkunan: Labour Force Survey, National Statistics Office.(n.d.).www.census.gov.ph retrieved on August 16, 2014
389
Talahanayan 2. Philippine Metallic Ore Reserves Profile 1973-1996
Estimated Reserves in Estimated Value
Mineral/ Commodity Average Grade
Metric Tons (Mt) (In US $)
1. Nickeliferous Laterite 1,569,870,000 1.1% Ni 229,326,609,600
2. Aluminous Laterite 292,010,000 21% Al, 37% Fe 98,897,216,780
3. Primary Gold 2,108,260,000 2.4 gm Au/Mt 73,473,199,950
4. Primary Copper 4,052,087,000 0.4% Cu 2,489,238,173
5. Silver* (2,108,260,000) n.d.a. 2,489,238,173
6. Molybdenum 30,600,000 0.08% Mo 1,809,072,000
7. Chromite 91,576,000 21.3% - 43.5% Cr 1,494,212,625
8. Iron (lump ore / laterite/ 1,619,933,090 40.5% - 47% Fe 754,706,023
magnetite sand)
9. Mercury (Quicksilver) 1,474,602 flasks 6.9 lbs Hg/Mt 365,760,280
10. Lead 9,318,000 2.3% Pb 186,667,494
11. Zinc 6,162,000 2.9% Zn 182,629,356
12. Manganes 7,537,000 48% Mn 136,751,328
13. Cadmium 47 0.10% Cd n.d.a.
14. Platinum 942 0.08 oz/Mt Pt n.d.a.
15. Uranium 200 0.04% U3)8 n.d.a.
DEPED COPY
16. Cobalt Nickel by-product n.d.a. n.d.a.
TOTAL $ 464,966,247,400
*Commonly associated with gold ores; average ratio of gold to silver, 1:2; n.d.a. = no data available
Source: Mines and Geo-Sciences Bureau
390
20. Sand and Gravel 82,863,000 cu.m.* 299,964,060
21. Shale 1,145,297,000 732,990,080
22. Silica 1,793,035,000 4,357,075,050
23. Sulphur 19,534,000 1,035,302,000
24. Talc 512,000 1,715,040
25. Volcanic Tuff (Adobe) 152,407,000 644,681,610
26. Rock Asphalt 550,000 n.d.a.
27. Saprolite 172,981,000 n.d.a.
28. Salt n.d.a. n.d.a.
29. Peat n.d.a. n.d.a.
30. “Zambales Jade” et al. n.d.a. n.d.a.
31. “Mindoro Jade” et al. n.d.a. n.d.a.
32. Jasper/ Chart et al. n.d.a. n.d.a.
33. Garnet et al. n.d.a. n.d.a.
34. Petrified Wood et al. n.d.a. n.d.a.
35. Rhodonite et al. n.d.a. n.d.a.
36. Tektite n.d.a. n.d.a.
37. Pearl, coral, shell, et al. n.d.a. n.d.a.
38. Amber n.d.a. n.d.a.
DEPED COPY
TOTAL $ 71,765,078,605
*cu.m. refers to cubic meters; n.d.a. no data available.
Source: Mines and Geo Sciences Bureau
391
• Pagmamanupaktura. Ayon sa diksiyonaryong Macquarie, ang
pagmamanupaktura ay tumutukoy sa paggawa ng mga produkto sa
pamamagitan ng manual labor o ng mga makina. Dagdag dito, inilarawan din
ng Australian and New Zealand Standard Industrial Classification (ANZSIC)
na nagkakaroon ng pisikal o kemikal na transpormasyon ang mga materyal o
bahagi nito sa pagbuo ng mga bagong produkto. Ipinakikita ng Talahanayan
5 ang mga industriyang mayroon sa Pilipinas na karaniwang tumutugon
sa mga pangangailangan ng mamamayan sa araw-araw at napapaloob sa
sekundaryang sektor ng pagmamanupaktura.
DEPED COPY
Pinagkunan: Philippine Rural Reconstruction Movement. (n.d.). Mining Potential in the Philippines. Retrieved from http://www.prrm.
org/publications/gmo2/mpotential.htm on November 7, 2014
392
FIGURE 1 Distribution of Construction Establishments with Total Employment of 20
and Over by Industry Group 2012
Total
Other specialized All other construction establishments
construction activities activities 6.2%
3.7%
901
Construction of utility
projects
5.0%
Construction of
buildings
Electrical, plumbing, 35.6%
and other construction
installation activities
20.6%
Construction of roads
and railways 28.9%
Pinagkunan: National StatisticsAuthority. 2012. Philippine business and industry construction sector establishments.
Retrieved from http://www.census.gov.ph/content/2012-census-philippine-business-and-industry-construction-
sector-establishments-total on November 7, 2014
DEPED COPY
sa tubig, koryente, at gas. Sa sekondaryang sektor na ito, malaki ang papel
ng pamahalaan upang masiguro ang maayos na serbisyo. Kasama sa mga
tungkuling ito ang paglalatag ng mga imprastruktura at angkop na teknolohiya
upang maihatid ang nararapat na serbisyo sa lahat ng tao. Ito ay bilang
paninigurong ang bawat mamamayan ay maaabot ng mga nasabing serbisyo.
Electric power
generation,
transmission, and
distribution
97.5%
Pinagkunan: National Statistics Authority. (2012). Philippine business and industry construction sector establishments.
Retrieved from http://www.census.gov.ph/content/2012-census-philippine-business-and-industry-construction-sector-
establishments-total on November 7, 2014
393
Sa pangkalahatan, ang sektor ng industriya ay isang mahalagang bahagi
ng ekonomiya ng bansa. Ang bansa, ayon sa artikulo mula sa Economy Watch, ay
ikatatlumpu’t dalawang (32) bansa na may pinakamalaking ekonomiya sa mundo at
may GDP na US$188.719B noong 2010. Dahil dito, ang Pilipinas ay may napakalaking
potensiyal upang maging ganap na industriyalisado. Dagdag ni Ginoong Usui ng
ADB, ‘ang Pilipinas ay maaaring maging pangunahing lokasyon ng produksiyon sa
Asya. Sa panahon na naghihigpit ang pamilihan ng manggagawa sa ibang mundo,
at habang patuloy na bumabangon pa lamang mula sa mga kalamidad ang ibang
bansa at sa gitna ng patuloy na pagtaas ng presyo ng Yen, ang Pilipinas ay may
isang napakalaking pagkakataon upang makaakit ng mga dayuhang mamumuhunan.
Inaasahang ang tagumpay ay hindi malayo para sa mga Pilipino’.
DEPED COPY
1st Qtr 2000 - 4th Qtr 2010
(in million Php)
At Current Prices At Constant 1985 Prices
Agriculture, Agriculture,
Period
Fishery and Industry Service Fishery and Industry Service
Forestry Forestry
2000 528,868 1,082,431 1,743,428 192,457 345,041 435,462
2001 548,739 1,191,707 1,933,241 199,568 348,165 453,982
2002 592,141 1,308,219 2,122,334 206,198 361,167 478,718
2003 631,970 1,378,870 2,305,562 215,273 363,486 506,313
2004 734,171 1,544,351 2,593,032 226,417 382,419 545,458
2005 778,370 1,735,148 2,930,521 230,954 396,882 583,616
2006 853,718 1,909,434 3,268,012 239,777 414,815 621,564
2007 943,842 2,098,720 3,606,057 251,495 442,994 672,137
2008 1,102,465 2,347,803 3,959,102 259,410 464,502 693,176
2009 1,138,334 2,318,882 4,221,702 259,424 460,205 712,486
2010 1,182,374 2,663,497 4,667,166 258,081 515,751 763,320
Pinagkunan: National Statistical Coordination Board (NSCB). (2013). Retrieved from http://www.nscb.gov.ph/secstat/d_accounts.asp
on September 12, 2014
Department of Education, Culture and Sports (DECS). (n.d.). Project EASE Module. Pasig City: DECS.
Australian Bureau of Statistics. (2012). Manufacturing Statistics Using Manufacturing Statistics Frequently Asked Questions What is
Manufacturing?. Retrieved from http://www.abs.gov.au/websitedbs/c311215.NSF/88e17471717cdbc5ca25778a001d9500/616cc124f6
101381ca2570a400119093!OpenDocument on August 21, 2014
(2013). Retrieved from http://www.ft.com/cms/s/0/1497f650-c8d8-11e2-acc6-00144feab7de.html#axzz39ucypQ5L on August 16 2014
Economy Watch Content. (2010). Philippine industry sectors. Retrieved from http://www.economywatch.com/world_economy/
philippines/industry-sector-industries.html on August 6, 2014
Asian Development Bank. (2012). Expanding Industrial Sector Key to Philippines’ Growth, Job Creation. Retrieved from http://www.
adb.org/news/philippines/expanding-industrial-sector-key-philippines-growth-job-creation on August 15, 2014
394
Gawain 4: CONCEPT MAP!
Matapos basahin ang teksto tungkol sa sektor ng industriya, punan ang concept
map na nasa ibaba. Tukuyin ang iba’t ibang industriya sa loob ng mga sekondaryang
sektor at katangian ng mga ito. Gamitin ang mga pamprosesong tanong sa gagawing
talakayan.
Pagmimina Pagmamanupaktura
Sektor ng Industriya
Konstruksyon Utilities
DEPED COPY
Karaniwang iniuugnay ang industriyalisasyon sa kaunlaran ng isang bansa. Ito
ay alinsunod sa modernization theory ni Walt Rostow batay sa artikulo ni Peter
Kasanda na nagsaad na ang kaunlaran ay matatamo kung susundan ang mga
dinaraanang na proseso ng mga mauunlad na bansa. Ayon naman sa batayang
aklat ng Araling Panlipunan IV nina Balitao et al. (2012) na kanilang hinalaw sa mga
kanluraning ekonomista, ang kaunlaran ay maaaring maganap kung magkakaroon
ng transpormasyon ang isang lipunan mula sa ‘pagiging rural, agricultural,
atrasado, at mapamahiin patungong urban, industriyal, progresibo, at modern’. Ang
paniniwalang ito ay naging isang mainit na paksa sa maraming panig ng mundo dahil
sa magkakaibang paniniwala at kalagayan. Ang isang debate tungkol sa teorya ay
batay sa hindi magkakaparehong katangian ng mga bansang papaunlad. Ngunit
sa anumang kaparaanan, malinaw ang mensahe na ninanais ng bawat bansa, ito
ang makamit ang kaunlaran na mayroon ang mayayamang bansa tulad ng Japan,
Singapore, Switzerland, at iba pa.
Ayon kina Balitao et al. (2012), may kaukulang kahulugan ang konsepto ng
industriyalisasyon. “Hindi lamang ito nangangahulugan ng paggamit ng mga makinarya
at pag-unlad ng mga industriya. Higit sa lahat, tinutukoy nito ang pagbabagong
teknolohikal na sinasabayan ng mga pagbabagong pangkultura, panlipunan, at
pansikolohiya. Nagpapakita ito ng pagtanggap ng isang kaayusang teknolohikal
sa halip na panatilihin ang isang kaayusang tradisyonal. Pinakatiyak na katibayan
ng industriyalisasyon ang pag-ikot ng industriyal na pagawaan. Masasabing may
kaunlarang pang industriya kung lubos na napakilos ang lahat ng mga pabrika at may
mataas na bahagdan ng mga taong kabilang sa lakas-paggawa.”
Pinagkunan: Viloria, E., Cruz, N., Rillo, J. & Lim, A. (2000). Ekonomiks: Batayang Aklat para sa Ikaapat na Taon. Quezon City: SD
Publication., http://www.academia.edu/3596310/Rostows_theory_of_modernization_development Retrieved on November 7, 2014
395
Kahinaan ng Sektor ng Industriya
DEPED COPY
ibang panahon ay nagtulak sa mga lokal at dayuhang mamumuhunan na huwag
magnegosyo sa bansa. Bunga nito ang mababang antas ng pamumuhunan na
nagresulta sa matamlay na industriya at mabuway na ekonomiya.
Pinagkunan: Intal, S J and See, E. (n.d.). Whither the Philippine manufacturing sector: Looking back, way forward. Retrieved from
http://www.dlsu.edu.ph/research/centers/aki/_pdf/_concludedProjects/_volumeI/IntalSee.pd on November 7, 2014
Department of Education, Culture and Sports (DECS). (n.d.). Project EASE Module. Pasig City: DECS.
Epekto ng Industriyalisasyon
396
dahil nahihikayat silang magtrabaho sa halip na tapusin ang kanilang pag-aaral.
Pamprosesong Tanong:
DEPED COPY
ginagamit ng sektor ng industriya?
3. Paano nakakaapekto ang sektor ng industriya sa ekonomiya ng bansa?
4. Batay sa mga Talahanayan 1, 2, 3, 4, at 6, ano ang naging kalagayan ng
sektor ng industriya? Patunayan.
5. Ano sa iyong palagay ang mga naging dahilan sa naging kalagayan ng
sektor? Ipaliwanag.
Ipangkat ang klase batay sa dami ng mag-aaral. Tingnan muli ang Talahanayan
6. Hayaan ang mga bata na pag-aralan ang mga datos. Atasan ang bawat pangkat na
gumawa ng graph batay sa Talahanayan. Siguraduhing ang bawat pangkat ay may
takdang graph na gagawin na hindi katulad ng ibang grupo.
Pamprosesong Tanong:
1. Ano ang naging trend ng mga datos sa ginawang graph? Ano ang naging
dahilan ng nasabing trend?
2. Kung ikaw ang magbibigay ng isang presentasyon, paano mo gagamitin
ang talahanayan at graph upang ipakita ang kakayahan ng industriya
bilang isang sektor ng ekonomiya ng bansa?
397
Gawain 6: BENEPISYO O EPEKTO?
Pamprosesong Tanong:
DEPED COPY
kita ng Pilipinas. Kabahagi ito sa pagtatamo ng maayos na ekonomiya ng bansa. Ang
ugnayan at interaksiyon ng mga sektor ay mahalagang aspekto upang makamit ang
ninanais na katatagan ng pamahalaan.
398
Samantala, ang sektor ng industriya ay nakapagdudulot ng napakalaking
kontribusyon sa ekonomiya. Sa bawat litro ng pintura na magagawa, nangangailangan
ito ng maraming kemikal na sangkap sa paggawa, lalagyang lata o plastik, tatak, at
iba pang impormasyong nakasulat dito, mga sasakyan na maghahatid sa pamilihan,
kagamitan na maghahalo, mag-filter, at mag-store sa produkto. Maliban pa dito,
mangangailangan din ng koryente at tubig upang mabuo ang mga ito. Gagamit ng mga
serbisyong pinansyal, marketing, sales, at istratehiya upang masigurong maibebenta
ang mga produkto. Dahil dito, kung magiging malusog ang kapaligiran na akma sa
pagnenegosyo, ang sektor ng industriya ay maaaring maging tagapagpaandar ng
ekonomiya (Batungbakal, 2011) na magbibigay ng maraming hanapbuhay para sa
mga Pilipino.
DEPED COPY
Ang sekondaryang sektor ding ito ay nagtutulak upang magkaroon ng mga
inobasyon upang makabangon mula sa malawakang epekto ng mga krisis pang
ekonomiya. Halimbawa, ang kompanya ng Apple ay hindi nag-imbento ng MP3 player,
bagkus ay gumawa sila ng isang produktong mas simple at madaling gamitin na
tinawag nilang iPod (Batungbakal, 2011). Sa tulong ng teknolohiya, ang produktibo ay
napagbubuti para sa higit na kapakinabangan ng buong bansa. Ito rin ang nabanggit
sa batayang aklat nina Balitao et al (2012), na sa pamamagitan ng sektor na ito, higit
na nagiging mahusay ang teknolohiya at nakabubuo ng mga kagamitan at makinang
nakatutulong nang malaki sa agrikultura. Ginamit nilang halimbawa ang traktora, mga
makabagong pestisidyo, at iba pa.
399
mapagkakakitaan ng mga mamamayang nabibilang dito;
• Malawakang pagpalit-gamit ng lupa o (mula lupang agrikultural patungong
residensiyal,);
• Usaping pangkapayapaan;
• Laganap na pangangamkam ng lupa (land grabbing);
• Mababang kita sa sektor ng agrikultura;
• Mataas na gastusin sa sektor ng agrikultura;
• Paglisan sa lupang sakahan bunga ng natural na kalamidad;
• Kombinasyon ng mga nabanggit.
Pinagkunan:
Balitao, B., Ong, J., Cervantes, M., Ponsaran, J, Nolasco, L, & Rillo, J. (2012). Ekonomiks: Mga Konsepto at Aplikasyon. Quezon City,
Philippines: Vibal Publishing House, Inc.
National Development Authority. (2011). Philippine development plan 2011-2016 – Results matrices. Retrieved from http://devplan.
neda.gov.ph/chapter3.php, on November 7, 2014
Philippine Institute for Development Studies. (n.d.), Phl needs to strengthen manufacturing sector. Retrieved from
http://www.pids.gov.ph/index2.php?pr=129, on November 7, 2014
Batungbacal, R. (2011). The strategic importance of the Philippine manufacturing sector. Retrieved from http://fpi.ph/fpi.cms/News/
The_Strategic_Importance_of_the_Philippine_Manufacturing_Sector_By_Roberto_F._Batungbacal.pdf, on November 7, 2014
DEPED COPY
Ugnayan: _____________________________________________________
Pagkakaiba: ___________________________________________________
Pamprosesong Tanong:
400
Mga Patakaran at Programa upang Mapaunlad ang Sektor ng Industriya at
Pangangalakal
DEPED COPY
Pinagkunan: National Development Authority. (2011). Philippine development plan 2011-2016 – Results matrices. Retrieved from
http://devplan.neda.gov.ph/chapter3.php, on November 7, 2014
“In 2009, the Philippines ranked 43rd out of 57 countries and last among five
ASEAN members; next to last in infrastructure; and 51st in economic performance
in the IMD Global Competitiveness Report; and placed 139th out of 180 countries
(6th among the ASEAN-6) in the Transparency International’s Corruption Perception
Index. In 2010, the country ranked 144th among 183 countries and also last among
the ASEAN-6 in the International Finance Corporation/ World Bank’s (IFC/WB)”.
Pinagkunan: National Development Authority. (2011). Philippine development plan 2011-2016 – Results matrices. Retrieved from
http://devplan.neda.gov.ph/chapter3.php, on November 7, 2014
401
kondisyon sa pagnenegosyo, (b) mataas na produktibidad at maayos na paggawa; at
(c) mas mabuting kalagayan para sa mga mamimili.
DEPED COPY
patas na pagnenegosyo.
402
pangangailangan sa pagkaroon ng kalidad sa lakas paggawa na naaayon sa
demand ng pamilihan. Kinakailangan din na malinang ang impraestraktura at ang
mga regulasyong ipinatutupad upang ganap na mapabuti ang sosyo-ekonomikong
kapaligiran. Nakatakdang isakatuparan ng pamahalaan ang sumusunod upang
matamo ang nasabing mga adhikain:
• Mapaghusay ang promosyon sa pamumuhunan at estratehiya sa paglinang
ng industriya sa pamamagitan ng mga inisyatibo at programa ng pamahalaan
kasama ang pribadong sektor, upang magamit nang husto ang mga likas na
yaman.
• Masiguro na ang mga magsisitapos sa mga paaralan ay kinakailangan ng
industriya.
• Maitaguyod ang paglinang sa mga manggagawa upang masiguro ang kalidad
sa pamamagitan ng training at opportunity building.
• Mapanatili ng pamahalaan ang pagbibigay ng insentibo (fiscal and nonfiscal)
at manguna sa paglulunsad ng promosyon ng mga produktong industriyal sa
ibang bansa.
• Mapabuti ang persepsiyon ng mga mamumuhunan sa bansa bunga ng
katanggap-tanggap na kapaligiran sa pagnenegosyo.
• Mapalawak ang kaunlaran sa iba pang mga lungsod, katuwang ang pribadong
sektor, upang mapalawak pa ang pagbibigay ng pagkakataon sa maraming
DEPED COPY
Pilipino sa iba’t ibang dako ng bansa.
403
• Ang patuloy na pagsuporta at pagbibigay ng mga insentibo ay magsisiguro
upang ang iba pang mga nakapaloob na gawain sa sektor ng industriya tulad
ng homestyle products; pag-aalahas; motor vehicle parts and components;
tela; konstruksiyon at kaakibat na materyales, at iba pa ay magiging matibay
na sandigan ng ekonomiya. Ang mga polisiya ng bansa at pagbuo ng pangalan
at kalidad sa mga produktong mula sa bansa ay isang malaking hamon upang
masiguro ang kakayahan ng industriyang makipagkompetensiya sa mga
bansang nangunguna sa kalakalang panlabas.
Pinagkunan: National Development Authority. (2011). Philippine development plan 2011-2016 – Results matrices. Retrieved from
http://devplan.neda.gov.ph/chapter3.php, on November 7, 2014
Gawain 8: ECO-SIGNS
404
Pamprosesong Tanong:
napagtanto
natutunan
Ang alam ko
DEPED COPY
Ano ang natutunan ko
sa Sektor ng Industriya?
Pinagkunan:https://www.google.com.ph/search?q=clip+art+arrow+man&espv=2&tbm=isch&tbo=u&source=univ&sa=X&ei=6
Vv5U5DKGonl8AWPj4KgAQ&ved=0CGYQsAQ&biw=1024&bih=610#facrc=_&imgdii=_&imgrc=ZY1QL6cw3xlMiM%253A%3B
HntzdV7QpryUYM%3Bhttp%253A%252F%252Fwww.clipartbest.com%252Fcliparts%252FecM%252F5db%252FecM5dbpcn.
png%3Bhttp%253A%252F%252Fwww.clipartbest.com%252Fclipart-ecM5dbpcn%3B600%3B600, Retrieved on October 2013
PAGNILAYAN
405
Gawain 10: KNOWLEDGE POWER!
Basahin ang hinalaw na teksto. Suriin ang mga ideya at ang nakapaloob na
paniniwala sa sumulat. Gamitin ang mga pamprosesong tanong sa pagtalakay ng
gawain.
DEPED COPY
Pinagkunan: Sasaliwngawit. 2012. Doon po sa aminm balik-tanaw- usapang pag-unlad. Retrieved from http://sasaliwngawit.
wordpress.com/2012/10/12/doon-po-sa-amin-balik-tanaw-usapang-pag-unlad-2/ on November 7, 2014
Pamprosesong Tanong:
Pamprosesong Tanong:
406
4. Ano ang mga bagay na kailangan upang mapalakas o mapanatiling
malakas ang mga ito?
Pamprosesong Tanong:
DEPED COPY
1. Ano ang ipinararating ng mensahe sa loob ng text box?
2. Ano ang iyong mahihinuha mula rito?
3. Sa iyong palagay, ano ang maaaring mangyari sa susunod na labinlimang
taon? Ipaliwanag.
Pamprosesong Tanong:
407
GAWAIN 14: INDUSTRIYA, MAYROON BA?
KAILANGAN
HINDI
INDIKADOR NATATANGI MAHUSAY PANG MARKA
MAHUSAY
DEPED COPY
PAUNLARIN
4 3 2 1
Panahon na Hindi umabot Umabot sa Umabot sa Umabot
iginugol sa sa limang pitong (7) siyam (9) ng higit sa
gawain (5) araw ang araw ang araw ang sampung araw
pagsasagawa. pagsasagawa. pagsasagawa. (10+) ang
pagsasagawa.
408
Gawain 15: ARROW IN ACTION
napagtanto
natutunan
Ang alam ko
Pinagkunan:https://www.google.com.ph/search?q=clip+art+arrow+man&espv=2&tbm=isch&tbo=u& source=univ&sa=X&ei=6Vv5U5V
DKGonl8AWPj4KgAQ&ved=0CGYQsAQ&biw=1024&bih=610# facrc=_&imgdii=_&imgrc=ZY1QL6cw3xlMiM%253A%3BHn
tzdV7QpryUYM%3Bhttp%253A%252F%252Fwww.clipartbest.com%252Fcliparts%252FecM%252F5db%252FecM5dbpcn.
png%3Bhttp%253A%252F%252Fwww.clipartbest.com%252Fclipart-ecM5dbpcn%3B600%3B600, Retrieved on October 2013
DEPED COPY
Transisyon sa Sususnod na Aralin
409
PANIMULA
DEPED COPYALAMIN
ARALIN 4
SEKTOR NG PAGLILINGKOD
Suriin ang mga larawan na nasa ibaba. Ano ang trabaho ng mga makikitang
tao sa larawan? Ipaliwanag ang iyong batayan.
1 2 3
410
4 5 6
Gawain 2: CALLOUT
DEPED COPY
Ang
aking paunang
nalalalaman ay_________
_________________________
______________________
Ang aking gustong Ang aking mga
____
malaman ay ____________ nalaman ay____
________________________ ______________
________________ _____________
______________ ____
411
PAUNLARIN
DEPED COPY
lamang para sa pangkasalukuyang gamit bagkus ay para na rin sa hinaharap.
Kaalinsabay ng kaunlarang pang-ekonomiya ay ang karagdagang
pangangailangan para sa mga taong bumubuo sa sektor ng paglilingkod. Ito ang sektor
na nagbibigay-paglilingkod sa transportasyon, komunikasyon, media, pangangalakal,
pananalapi, paglilingkod mula sa pamahalaan, at turismo. Ito rin ang sektor na
umaalalay sa buong yugto ng produksiyon, distribusyon, kalakalan, at pagkonsumo ng
mga produkto sa loob o labas ng bansa. Kilala rin ito bilang tersarya o ikatlong sektor
ng ekonomiya matapos ang agrikultura at industriya.
Sa ekonomiya ng isang bansa, hindi lamang mga produkto tulad ng mga
damit, kasangkapan, gamot, at pagkain ang pinagkakagastusan at kinokonsumo ng
mga mamamayan. May mga pangangangailangan din sila bukod sa mga produktong
agrikultural at industriyal. Ang sektor ng paglilingkod ay binubuo ng sub-sektor sa
pananalapi, insurance, komersiyo, real estate, kalakalang pakyawan at pagtitingi,
transportasyon, pag-iimbak, komunikasyon, at mga paglilingkod na pampamayanan,
panlipunan, at personal. Ang mga sektor na nabanggit ay may mahalagang papel
sa kabuuang ekonomiya ng bansa. Importante ang sektor ng kalakalan ng pagtitingi
(retail) at pamamakyaw (wholesale) upang tiyaking makarating sa mga mamimili ang
mga produkto mula sa sakahan o pagawaan. Malaki rin ang naiaambag ng sektor ng
paglilingkod sa GDP ng Pilipinas. Kapansin-pansin din ang patuloy na pagtaas ng
porsiyento ng paglago ng sektor ng paglilingkod sa Pilipinas na nagkaroon lamang ng
bahagyang pagbaba noong 2001.
Isa sa mga kilalang nakatutulong sa ekonomiya ngayon ay ang paglakas ng
business process outsourcing lalo na ang call center companies na nagkakaloob ng
trabaho sa maraming Pilipino. Sa pangkalahatan, ang paglilingkod ay ang pagbibigay
ng paglilingkod sa halip na bumuo ng produkto. Ang pormal na industriyang bumubuo
412
sa sektor ng paglilingkod ay ang sumusunod:
• Transportasyon, komunikasyon, at mga Imbakan – binubuo ito ng mga
paglilingkod na nagmumula sa pagbibigay ng publikong sakayan, mga
paglilingkod ng telepono, at mga pinapaupahang bodega.
• Kalakalan – mga gawaing may kaugnayan sa pagpapalitan ng iba’t-ibang
produkto at paglilingkod.
• Pananalapi – kabilang ang mga paglilingkod na binibigay ng iba’t ibang
institusyong pampinansiyal tulad ng mga bangko, bahay-sanglaan, remittance
agency, foreign exchange dealers at iba pa.
• Paupahang bahay at Real Estate– mga paupahan tulad ng mga apartment,
mga developer ng subdivision, town house, at condominium.
• Paglilingkod ng Pampribado – lahat ng mga paglilingkod na nagmumula sa
pribadong sektor ay kabilang dito.
• Paglilingkod ng Pampubliko – lahat ng paglilingkod na ipinagkakaloob ng
pamahalaan.
DEPED COPY
at kagustuhan ng tao para sa paglilingkod. Ang pagkakaroon ng espesyalisasyon sa
paggawa sa iba’t ibang larangan ang nagturo ng landas para sa efficient na paraan
ng pagbibigay ng paglilingkod sa mga tao. Sa tila napakabilis na takbo ng panahon,
kailangang umagapay ang tao sa pagbabago sa kanyang kapaligiran. Maraming
gawain ang mga tao ang hindi nila matugunan sa sarili lamang kaya’t malaking tulong
ang paghahatid ng iba’t ibang paglilingkod mula sa iba.
Pinagkunan: Balitao, B., Ong, J., Cervantes, M., Ponsaran, J, Nolasco, L, & Rillo, J. (2012). Ekonomiks: Mga Konsepto at Aplikasyon.
Quezon City, Philippines: Vibal Publishing House, Inc.
Gawain 3: TEKS-TO-GRAPH
Sektor ng
Paglilingkod
413
Pamprosesong Tanong:
Punan ang tsart sa ibaba batay sa iyong mga naunawaan. Itala ang mga ito
ayon sa mga hinihingi sa bawat titik. Sagutin ang mga tanong sa bawat hanay.
DEPED COPY
Gawain 5: DATOS-INTERPRET KO
Pinagkunan: National Statistical Coordination Board (NSCB). 2013. Retrieved from http://www.nscb.gov.ph/secstat/d_accounts.asp
on September 12, 2014
414
Pamprosesong Tanong:
Gamit ang datos mula 1st Quarter 2014 Gross National Income & Gross
Domestic Product by Industrial Origin, ikompyut ang antas ng kontribusyon ng bawat
sub-sektor sa kabuuang GVA ng sektor ng paglilingkod para sa 2013 (Q1) at 2014
(Q1). Pagkatapos ay tukuyin kung tumaas o bumaba ang antas ng kontribusyon nito.
DEPED COPY
AT CONSTANT 2000 PRICES, IN MILLION PESOS
Growth
INDUSTRY/INDUSTRY GROUP Q1 2013 Q1 2014
Rate (%)
Pinagkunan: National Statistical Coordination Board (NSCB). 2013. Retrieved from http://www.nscb.gov.ph/secstat/d_accounts.asp
on September 12, 2014
415
SEKTOR NG PAGLILINGKOD 2013 (Q1) 2014 (Q1) Tumaas o
(%) (%) Bumaba
a. Transportation, Storage, and
Communication
b. Trade and Repair of Motor
Vehicles, Motorcycles, Personal
and Household Goods
c. Financial Intermediation
d. Real Estate, Renting & Business
Activity
e. Public Administration & Defense;
Compulsory Social Security
f. Other Services
Pamprosesong Tanong:
DEPED COPY
upang maging kaakibat sa pagpapaunlad ng bansa?
416
Marami nang parangal ang inani ng maraming Pilipino sa iba’t ibang panig ng
daigdig na kumilala sa kanilang kahusayan sa larangan ng caregiving, bartending,
entertainment, healthcare, at pati ang pamamahala sa tahanan bilang kasambahay.
Lamang ang mga Pilipino sa pag-unawa at pagsasalita ng wikang Ingles kompara sa
ibang mga nasyonalidad kaya naman mas tinatangkilik ng mga banyagang employer
ang mga Pilipino. Sa katunayan, nangingibabaw ang Pilipinas pagdating sa business
process outsourcing (BPO). Ang mataas na antas ng kasanayan at kasipagan ng mga
Pilipino ang nagbibigay-daan sa de kalidad na paggawa na siya namang gustong-
gusto ng mga mamumuhunan.
Pinagkunan: National Statistical Coordination Board (NSCB). 2013. Retrieved from http://www.nscb.gov.ph/secstat/d_accounts.asp
on September 12, 2014
http://www.crvp.org/book/series03/iii-7/chapter_iv.htm Retrieved on November 7, 2014
Business Mirror. (2014). Large potential for bpo sector remains in Philippines. Retrieved from http://www.businessmirror.com.ph/
index.php/en/business/companies/28894-large-potential-for-bpo-sector-remains-in-phl on November 7, 2014
DEPED COPY
Kumpletuhin mo ang dayagram na naglalarawan ng katangian ng mga
manggagawang Pilipino na kinikilala sa mundo.
Pamprosesong Tanong:
417
Mga Ahensiyang Tumutulong sa Sektor ng Paglilingkod
DEPED COPY
kapakanan ng mga Overseas Filipino Workers.
418
Gawain 8: TULONG PAGLILINGKOD
?
Nangangalaga
sa kapakanan ?
ng mga
Mga Ahensiyang manggagawa
Tumutulong ?
sa Sektor ng
Paglilingkod
?
Humuhubog
sa kakayahan
?
DEPED COPY
ng mga
manggagawa
?
Pamprosesong Tanong:
1. Alin sa mga ahensiya ang tumututok sa mga manggagawa sa ibang bansa?
2. Alin sa mga ahensiya ang tumutulong sa pagsasanay sa mga
manggagawang Pilipino?
3. Bakit kailangang siguruhin ang kapakapanan ng mga manggagawang
Pilipino sa ibang bansa?
ARTIKULO XIII
KATARUNGANG PANLIPUNAN AT
MGA KARAPATANG PANTAO PAGGAWA
Sek. 3. Dapat magkaloob ang Estado ng lubos na proteksyon sa paggawa, sa lokal
at sa ibayong dagat, organisado at di organisado, at dapat itaguyod ang puspusang
employment at pantay na mga pagkakataon sa trabaho/empleyo para sa lahat.
419
trabaho, sa makataong mga kalagayan sa trabaho, at sa sahod na sapat ikabuhay.
Dapat din silang lumahok sa mga proseso
ng pagbabalangkas ng patakaran at desisyon na
may kinalaman sa kanilang mga karapatan at
benepisyo ayon sa maaaring itadhana ng batas.
Karapatan
ng mga
Dapat itaguyod ng Estado ang manggagawa
prinsipyong hatiang pananagutan ng mga na itinatadhana ng
ating Saligang
manggagawa at mga employer at ang Batas
preperensiyal na paggamit ng boluntaryong mga
pamamaraan ng pagsasaayos sa mga hidwaan,
kabilang ang konsilyasyon, at dapat ipatupad
ang pagtalima rito ng isa’t isa upang maisulong
ang katiwasayang industriyal.
DEPED COPY
Pinagkunan: http://www.gov.ph/constitutions/ang-konstitusyon-ng-republika-ng-pilipinas-1987/ Retrieved on November 7, 2014
Pamprosesong Tanong:
1. Gamit ang radial cluster diagram sa gilid, isa-isahin ang mga karapatan ng
mga manggagawang inilalahad ng ating Saligang Batas.
2. Bakit kailangang siguruhin ang kapakapanan ng mga manggagawang
Pilipino sa loob at labas ng bansa sa pamamagitan ng mga probisyon sa
ating Saligang Batas?
420
• DAGDAG NA BAYAD TUWING ARAW NG PAHINGA O SPECIAL DAY
(Premium Pay - Artikulo 91-93) - karagdagang bayad sa manggagawa sa
loob ng walong (8) oras na trabaho sa araw ng pahinga at special days
DEPED COPY
nakapaglilingkod nang hindi kukulangin sa isang (1) taon ay dapat magkaroon
ng karapatan sa taunang service incentive leave (SIL) na limang (5) araw na
may bayad.
421
pananakit, harassment, pananakot, at hindi pagbibigay ng kalayaang
makisalamuha o makalabas ng tahanan mula sa kaniyang asawa, dating
asawa o kasintahan ang may karapatang gumamit ng leave na ito.
DEPED COPY
pay ay nakabase sa dahilan ng kaniyang pagkakahiwalay sa paglilingkod.
Maaaring mahiwalay sa trabaho ang manggagawa kung may makatwirang
kadahilanan (i.e., malubha o palagiang pagpapabaya ng manggagawa sa
kaniyang mga tungkulin, pandaraya, o paggawa ng krimen), at iba pang
mga kahalintulad na dahilan na nakasaad sa Artikulo 296 ng Labor Code.
Sa pangkalahatan, maaari lamang magkaroon ng bayad sa paghihiwalay sa
trabaho kung may mga awtorisadong kadahilanan.
422
• BENEPISYO SA SOCIAL SECURITY SYSTEM (RA 1161, as amended by
RA 8282) - nagbibigay ng isang pakete ng mga benepisyo sa pagkakataon
ng kamatayan, kapansanan, pagkakasakit, pagiging ina, at katandaan ng
empleyado. Ang Social Security System (SSS) ay nagbibigay bilang kapalit sa
nawalang kita dahil sa mga nabanggit na contingencies.
DEPED COPY
rin ng pabago-bagong polisiya ng pamahalaan ukol sa paggawa, pagpayag sa mga
kompanya na gamitin ito bilang iskema sa pagtanggap ng mga empleyado at pag-
abuso sa probisyon ng “labor-only contracting” na pinagtibay sa Artikulo 106 ng Atas
ng Pangulo Blg. 442 o Kodigo sa Paggawa.
423
Gawain 9: BATAS-PAGLILINGKOD
Batas na
nangangalaga
sa karapatan
ng mga
manggagawang
Pilipino
DEPED COPY
Sagutin mo ang sumusunod na tanong at humanap ng isang kamag-aral.
Suriin ninyo ang naging kasagutan ng bawat isa. Ilagay sa ikalawang hanay ng Guide
Question Sheet kung kayo ay may pagkakatulad na sagot o wala.
TANONG
424
Matapos mong mapalalim ang iyong kaalaman ukol sa sektor ng paglilingkod,
maaari ka nang pumunta sa susunod na bahagi ng aralin. Ihanda mo ang iyong
sarili para sa mas malalim na pag-unawa ng sektor na ito.
PAGNILAYAN
DEPED COPY
425
Pamprosesong Tanong:
DEPED COPY
4. Sa iyong palagay, magiging maunlad ba ang ekonomiya ng isang bansa
kung sisiguraduhin ng pamahalaan na mapapangalagaan ang kapakanan
ng mamamayan?
426
NAKUHANG
PAMANTAYAN DESKRIPSIYON PUNTOS
PUNTOS
Pagsasabuhay
Makatotohanan ang binanggit
ng mga
na paraan ng pagsasabuhay
pagpapahalagang 25
ng mga pagpapahalagang
natutuhan sa
natutuhan sa paksa.
paksa
KABUUANG PUNTOS 100
Gabay sa Pagsasaliksik
DEPED COPY
1. Magsaliksik sa mga aklatan, magasin, o sa mga internet website ng ilang
mga isyu tulad ng labor outsourcing at salary standardization law.
2. Gumawa ng pagbubuod gamit ang mga graphic organizer ukol sa kanilang
pamamaraang ginamit upang mapalakas at maproteksiyunan ang sektor
na ito.
3. Ibahagi sa klase ang resulta ng ginawang pananaliksik.
NAKUHANG
PAMANTAYAN DESKRIPSIYON PUNTOS
PUNTOS
Kumpleto at kumprehensibo
ang nilalaman ng pagsasaliksik.
Wasto ang lahat ng impormasyon.
Gumamit ng mga primarya
Nilalaman at sekondaryang sanggunian
upang mabuo ang nilalaman.
May mga karagdagang
kaalaman na matututunan mula
sa pagsasaliksik.
427
NAKUHANG
PAMANTAYAN DESKRIPSIYON PUNTOS
PUNTOS
Masusing sinuri at tinimbang
ang mga pananaw na inilahad.
Nakabatay sa moralidad,
Paglalahad ng ebidensiya, at sariling pagsusuri
pananaw ang paglalahad ng pananaw.
Hindi nagpakita ng pagpanig
sa sino mang personalidad o
pangkat.
Malinaw na naipabatid ang
mensahe ng pagsasaliksik.
Naimulat ang mga manonood
sa mga katotohanan at maling
pananaw ukol sa paksa ng
Mensahe pagsasaliksik. Nakabatay ang
mensahe sa mga nilalaman
ng sangguniang ginamit.
Nahikayat ang mga manonood
na kumilos ayon sa mensahe ng
DEPED COPY
pagsasaliksik.
Organisado, malinaw, simple,
at may tamang pagkakasunod-
sunod ang presentasyon ng
mga pangyayari at ideya sa
Presentasyon
pagsasaliksik. Malinaw ang daloy
ng istorya at organisado ang
paglalahad ng mga argumento at
kaisipan.
Malikhain, malinis, at
kumprehensibo ang nabuong
pagsasaliksik. Gumamit ng iba
pang midya o teknolohiya bukod
sa hinihingi ng gawain upang mas
maging kaaya-ayang panoorin
Pagkamalikhain
ang ginawang pagsasaliksik.
Nakatulong ang mga ginamit
na midya o teknolohiya upang
makakuha ng karagdagang
impormasyon na nagpayaman sa
pagsasaliksik.
428
Gawain 13 : CALLOUT
Ang
aking paunang
nalalalaman ay_________
_________________________
______________________
Ang aking gustong Ang aking mga
____
malaman ay ____________ nalaman ay____
________________________ ______________
________________ _____________
______________ ____
DEPED COPY
MAHUSAY! Natapos mo na ang mga gawain!
429
PANIMULA
DEPED COPY
ARALIN 5
ANG IMPORMAL NA SEKTOR:
MGA DAHILAN AT EPEKTO NITO SA EKONOMIYA
ALAMIN
Ayusin ang sumusunod na titik na nasa loob ng shape box upang mabuo ang
salita o konsepto na tumutukoy sa iba’t ibang gawain o hanapbuhay. Isulat ang iyong
sagot sa patlang na nasa ibaba at pagkatapos ay sagutin ang mga pamprosesong
tanong.
430
ABULT
EODRNV
EARLANBDA
ATHO
EVNDOR
ABCEPID KLWAIDES
REVIDR NVORDE
Pamprosesong Tanong:
DEPED COPY
Gawain 2: PHOTO-BUCKET
431
Sa susunod na bahagi ay sasagutan mo ang isang tsart upang inisyal na masukat
ang iyong nalalaman tungkol sa pamilihan.
Matapos mong maorganisa ang iyong mga paunang kaalaman tungkol sa paksang
pamilihan at mga estruktura nito, ihanda ang iyong sarili para sa susunod na bahagi
ng aralin upang higit mong maunawaan ang konsepto ng impormal na sektor.
PAUNLARIN
432
ANG IMPORMAL NA SEKTOR: ISANG PAGPAPALIWANAG
DEPED COPY
nagtataglay ng malawak na katangian. Ito ay binubuo ng mga yunit na nagsasagawa
ng pagbuo ng produkto at serbisyo na may layuning makalikha ng empleyo o trabaho
at magdulot ng kita sa taong lumalahok dito. Ang mga gawain dito ay naisasagawa
dulot ng mababang antas ng organisasyon, hindi pagsunod sa itinatakdang kapital at
pamantayan, at napakaliit na antas ng produksiyon. Ang mga kasapi sa pagsasagawa
ng mga gawain sa produksiyon sa ilalim nito ay kadalasang mga kamag-anak o
malalapit na kaibigan. Ito ay walang pormal na pagsunod sa mga patakarang itinakda
ng pamahalaan.
Kaugnay nito, noong Abril 2008, nagsagawa ang National Statistics Office
(NSO) ng Informal Sector Survey (ISS). Ito ang kauna-unahang pambansang sarbey
tungkol sa impormal na sektor sa Pilipinas. Batay rito, lumabas na mayroong halos
10.5 milyong tao ang kabilang sa impormal na sektor. Ang tinatawag na self-employed
ay humigit-kumulang 9.1 milyong katao at ang mga employers ay nasa 1.3 milyong
katao. Maliban pa rito, sa isinagawang Labor Force Survey (LFS) ng taong ding iyon
(Abril 2008), lumabas na mayroong 36.4 milyong tao ang kabilang sa lakas-paggawa
at 30% nito ay kabilang sa mga informal sector operator. Sa kabuuang bilang na ito,
2/3 ay mga kalalakihan at, kung ibabatay naman sa edad o gulang, ¾ o 75% ay nasa
35 gulang pataas.
433
mamamayan. Ito ay nagdudulot din ng pagkakalikha ng mga produkto at serbisyong
tutugon sa ating mga pangangailangan.
DEPED COPY
Samantala, ayon naman sa IBON Foundation, isang non-government
organization (NGO), na nagsasaliksik tungkol sa mga usaping sosyal, politikal, at
ekonomiko ng bansa, ang impormal na sektor ay paraan ng mga mamamayan lalo
na ang kabilang sa tinatawag na “isang kahig, isang tuka” upang magkaroon ng
kabuhayan lalo na sa tuwing panahon ng pangangailangan at kagipitan. Maliban pa
dito, inilalarawan din nito ang pag-iral ng kawalan ng hanapbuhay at ang kahirapan
ang siyang nagtutulak sa tao na pumasok sa ganitong uri ng sitwasyon.
Ilan sa mga halimbawa ng mga taong kabilang sa sektor na ito ay ang mga
nagtitinda sa kalsada (sidewalk vendor), pedicab driver, karpintero, at mga hindi
rehistradong operasyon ng mga pampublikong sasakyan (colorum). Kabilang din sa
sektor na ito ang mga gawaing ipinagbabawal ng batas tulad ng prostitusyon, ilegal
na pasugalan, pamimirata (piracy) ng mga optical media gaya ng compact disc (CD)
at digital video disc (DVD).
434
Sa pangkalahatan, hindi lamang sa ating bansa mayroong impormal na sektor.
Ito ay nagaganap kahit sa iba pang bansa sa daigdig. Ayon nga kay Hedayet Ullah
Chowdhury, Assistant Professor, Kazakhstan Institute of Management, Economics,
and Strategic Research, sa kaniyang papel na nailathala sa Philippine Journal of
Development, ang paglaganap ng impormal na sektor ay isang global phenomenon.
Ang pag-iral nito sa iba’t ibang bansa ay kakikitaan lamang ng pagkakaiba-iba nito
ayon sa lawak, dami, at pangkalahatang sistema ng operasyon. Gayumpaman, hindi
maikakaila ang kontribusyon nito sa pag-unlad ng ekonomiya ng bansa, partikular na
sa pagbibigay ng empleyo o hanapbuhay sa mga mamamayan.
Pamprosesong Tanong:
DEPED COPY
3. Mula sa datos na nakalap mo sa teksto, iguhit at punan mo ng kasagutan sa
iyong kuwaderno o papel ang dayagram na nasa ibaba.
TRI-LINEAR MODEL
1 W. ARTHUR LEWIS
2 HEDAYET ULLAH
CHOWDHURY
435
3 CLEOFE S. PASTRANA
4 INTERNATIONAL LABOR
ORGANIZATION (ILO)
5 CIELITO HABITO
6 IBON FOUNDATION
HOUSE OF
7 REPRESENTATIVES
INFORMAL SECTOR
8
SURVEY/ NATIONAL
STATISTICS OFFICE (NSO)
DEPED COPY
Dahilan at Epekto ng Impormal na Sektor sa Ekonomiya
Maraming mga magkakaugnay na salik ang itinuturong dahilan kung bakit
patuloy na lumalaganap ang impormal na sektor sa iba’t ibang bansa. Sa pangkalahatan,
sinasalamin ng pag-iral ng impormal na sektor ang hindi pantay na pag-unlad ng mga
sektor ng ekonomiya. Maliban pa rito, ang kakulangan ng sapat na hanapbuhay o
kung hindi naman ay ang tamang pagpapatupad ng batas tungkol sa paggawa ay ilan
sa dahilan sa pag-iral ng impormal na sektor.
436
Gayumpaman, masasabi rin nating ang paglaganap ng impormal na sektor
ay nagpapakita ng pagkakaroon ng ugaling mapamaraan ng mga Pilipino upang
mapaglabanan ang hamon ng kahirapan. Ipinapakita rin nito ang pagiging matatag
laban sa mga suliraning pangkabuhayan, gaya ng mataas na presyo ng bilihin,
kawalan ng trabaho, maliit na pasahod, at mababang antas ng edukasyon.
DEPED COPY
Paglaganap ng mga ilegal na gawain – Dahil sa kagustuhan na kumita nang
mabilisan, ang mga tao ay nauudyok na pumasok sa impormal na sektor na
kung minsan ay mga gawaing ilegal o labag sa batas. Halimbawa ng mga
gawaing labag sa batas ay ang prostitusyon, pagbebenta ng ipinagbabawal na
gamot, at ang pagkakaroon ng mga ilegal na pasugalan. Isa sa pinakamaiinit
na isyu ngayon ay ang pamimirata partikular na ang software piracy. Ayon sa
Microsoft Corporation, ang software piracy ay tumutukoy sa ilegal o walang
permisong pangongopya ng mga computer software na kung saan nilalabag ng
isang tao ang karapatang pagmamay-ari ng lumikha o orihinal na nagmamay-
ari nito (Intellectual Property Rights---IPR).
Gawain 6: TEKSTO-SURI
Pamprosesong Tanong:
437
3. Sa iyong palagay, makatuwiran ba ang mga dahilan kung bakit pumapasok
ang isang tao sa loob ng impormal na sektor? Bakit?
4. Gamit ang cycle matrix chart, isa-isahin at ipaliwanag ang mga epekto ng
DEPED COPY
impormal na sektor.
438
Mga Batas, Programa, at Patakarang Pang-Ekonomiya Kaugnay sa Impormal
na Sektor
Ang ilan sa mga batas, programa, at mga patakarang pang-ekonomiya na may
kaugnayan sa impormal na sektor ay ang sumusunod:
1. REPUBLIC ACT 8425
Ang batas na ito ay kilala din bilang Social Reform and Poverty
Alleviation Act of 1997. Ito ay nilagdaan noong Disyembre 11, 1997 at
pormal na ipinatupad noong Hunyo 3, 1998. Itinatadhana ng batas na ito
ang pagkilala sa impormal na sektor bilang isa sa mga disadvantaged
sector ng lipunang Pilipino na nangangailangan ng tulong sa pamahalaan
sa aspektong panlipunan, pang-ekonomiko, pamamahala, at maging
ekolohikal. Isinulong ng batas na ito ang tinatawag na Social Reform Agenda
(SRA) na naglalayong iahon sa kahirapan ang mga Pilipinong kabilang sa
impormal na sektor. Upang maisakatuparan ang mga probisyon ng batas
na ito ay itinatag ang National Anti-Poverty Commission (NAPC) bilang
ahensiyang tagapag-ugnay at tagapayo tungkol sa mga usaping may
kinalaman sa mga bumubuo sa impormal na sektor. Isa sa mga kasapi ng
NAPC ay mula sa sektor ng mga kababaihan bilang pagkilala sa kanilang
ambag sa ekonomiya ng bansa.
Maliban pa rito, ayon sa Seksyon 3 ng R.A. 842,5 ang mga bumubuo
DEPED COPY
sa basic at disadvantaged sectors ng lipunang Pilipino ay ang sumusunod;
magsasaka, mangingisda, manggagawa sa pormal na sektor, migrant
workers (OFW), kababaihan, senior citizens, kabataan at mga mag-aaral
(15-30 taong gulang), mga bata (minors - 18 taong gulang pababa), urban
poor (mga taong naninirahan sa mga lungsod na ang kita ay lubhang
mababa), mga manggagawa sa impormal na sektor, mga katutubo,
mga may kapansanan (differently-abled persons), non-governmental
organizations (NGO’s), at mga kooperatiba.
439
sa impormal na sektor sapagkat ayon sa datos na inilabas ng National
Statistics Office (NSO), halos kalahati ng mga bumubuo sa sektor na ito
ay kababaihan.
DEPED COPY
para sa pagpapataas o pagpapaibayo ng kalidad ng yamang tao ng ating
bansa. Sa ilalim din nito ay itinalaga ang Technical Education and Skills
Development Authority (TESDA) bilang ahensiya ng pamahalaang itinatag
upang makapagbigay ng edukasyong teknikal.
440
programang ito na ang pamahalaan ay magkakaloob ng subsidy sa mga
mamamayan na walang sapat na kakayahang pinansiyal sa oras na sila
ay magkaroon ng pangangailangang medikal at pangkalusugan gaya na
lamang ng operasyon at hospitalization program.
Maliban pa sa mga nabanggit na batas, may iba pang ipinatutupad para sa
mga partikular na sektor ng manggagawang Pilipino tulad ng Magna Carta for Small
Farmers (R.A. 7607), Magna Carta for Small Enterprises (R.A. 6977), at Barangay
Microbusiness Enterprises Act (R.A. 9178). Samantala, ang sumusunod ay ilan sa
mga programa at proyekto ng pamahalaan para sa mga mamamayan na bumubuo sa
impormal na sektor:
1. DOLE INTEGRATED LIVELIHOOD PROGRAM (DILP)
Ang programang ito ay ipinatutupad ng Department of Labor and
Employment (DOLE) na nauukol sa pangkabuhayang pangkaunlaran sa
pamamagitan ng mga pagsasanay ng mga mamamayan partikular na para
sa mga self-employed at mga walang sapat na hanapbuhay.
DEPED COPY
pagsasanay upang mapaunlad ng mga mahihirap na pamilya ang kanilang
mga kasanayan at makapagsimula ng sariling negosyong pangkabuhayan
at pagtatayo ng mga samahang panlipunan na maaaring magpautang sa
mga kasapi gaya ng Self-Employment Kaunlaran Associations (SKA’s).
441
Tunay ngang maganda ang mga batas, programa, at proyekto ng
pamahalaan para sa impormal na sektor. Ngunit, ang kaukulang implementasyon nito
para sa kapakanan ng mga mamamayan at kabuuan ng ekonomiya ng bansa ang
kinakailangang mabigyan ng kasiguraduhan. Kinakailangan ang pagtutulungan ng
pamahalaan at mga mamamayan upang makamit natin ang minimithing pambansang
kaunlaran. Gayumpaman, hindi rin natin masisi ang mga tao kung sila ay maging
bahagi ng impormal na sektor sapagkat ayon nga kay Bernardo Villegas, isang
kilalang ekonomistang Pilipino, “Gugustuhin pa ng mga tao ang lumabag sa batas
kaysa magutom o mamamatay”. Kung kaya’t, upang maiwasan ito, marapat lamang na
ang mga mamamayan at pamahalaan ay magkaisa para sa implementasyon ng mga
magagandang batas, programa, at patakarang pang-ekonomiya para sa kabutihan ng
lahat.
Matapos mong mabasa ang mga teksto tungkol sa mga programa at mga
batas at mga patakarang pang-ekonomiya tungkol sa impormal na sektor, sagutin mo
ang mga pamprosesong tanong na siyang susukat sa antas ng iyong kaalaman at
pang-unawa.
DEPED COPY
Pamprosesong Tanong:
1. Batay sa teksto, ano ang bahaging ginagampanan ng pamahalaan upang
mabigyan ng solusyon o mapabuti ang mga mamamayang nasa impormal
na sektor?
2. Sa pamamagitan ng hierarchy list chart, isa-isahin at ipaliwanag ang mga
batas at programa o proyekto ng pamahalaan na may kaugnayan sa
impormal na sektor.
Mga batas na may kaugnayan sa Mga programa, proyekto, o patakarang
impormal na sektor pang-ekonomiya na may kaugnayan sa
impormal na sektor
442
Mahusay! Ngayong natapos mo ang mga teksto at mga gawain upang iyong
maunawaan ang konsepto ng impormal na sektor, sa puntong ito ay sukatin mo ang
iyong kaalaman sa pamamagitan ng maikling pagsusulit.
DEPED COPY
pamantayan ng pamahalaan.
6. Ang Asian Development Bank (ADB) ay nagsagawa ng pag-aaral tungkol
sa ekonomiya at impormal na sektor ng 162 bansa sa daigdig.
7. Ayon sa 2007 BLES NSO Report, ang impormal na sektor ay nakapag-
ambag ng 10-15% sa kabuuang Gross Domestic Product (GDP) ng ating
bansa.
8. Inilarawan ng IBON Foundation ang impormal na sektor bilang sektor na
binubuo ng mga taong “isang kahig, isang tuka”.
9. Ang karaniwang katangian ng impormal na sektor ay hindi nakarehistro,
hindi nagbabayad ng buwis, at hindi nakapaloob sa legal at pormal na
balangkas ng pamahalaan.
10. Ang impormal na sektor ay kilala rin bilang underground o hidden economy.
443
laban sa mga depektibong kalakal o serbisyo na maaaring magresulta sa
kanilang kapahamakan. ITYQAULI TRLONOC
5. Ito ay tumutukoy sa ilegal o walang permisong pangongopya ng mga
pelikula, musika, at iba pa sa anyong CD, VCD, o DVD. ERTFSOAW
IRYCAP
6. Ang programa ng pamahalaan, ayon sa itinatadhana ng R.A. 8425, na
naglalayong iahon sa kahirapan ang mga Pilipinong kabilang sa impormal
na sektor. ALCISO FROERM GENADA
7. Batay sa pag-aaral at sarbey sila ang bumubuo sa halos kalahati ng
kabuuang populasyon ng impormal na sektor. AIHKBANABA
8. Ang itinuturing bilang pangunahing batas ng bansa para sa mga
manggagawa. ENILIPPHP OBLRA OCDE
9. Ang ahensiya ng pamahalaang itinatag upang makapagbigay ng
edukasyong teknikal at kasanayan sa mga Pilipino. EDTSA
10. Ang tawag sa programa ng pamahalaan na may kinalaman sa kalusugan, o
serbisyong medikal para sa mga manggagawa. HTEALHILPH PGRMAOR
DEPED COPY
Gawain 10: PYRAMID OF KNOWLEDGE CHART
444
Matapos mong maorganisa ang iyong mga paunang kaalaman tungkol
sa impormal na sektor kaugnay ang mga dahilan, epekto, at mga batas na may
kinalaman dito, ihanda ang iyong sarili para sa susunod na bahagi ng aralin upang
higit mong maunawaan ang konsepto ng impormal na sektor.
PAGNILAYAN
DEPED COPY
Ang layunin ng gawaing ito ay masukat ang iyong natutuhan ukol sa impormal
na sektor at sanayin ang kasanayan mo sa sistematikong pangangatwiran. Ikaw
ay gagawa ng katulad na pigura ng discussion web chart na nasa ibaba upang
pangatwiranan kung nakabubuti ba o nakasasama sa ekonomiya ng bansa ang pag-
iral ng impormal na sektor. Pagkatapos nito ay sasagutin mo ang mga pamprosesong
tanong upang mas maging kongkreto ang iyong kaalaman ukol sa impormal na sektor.
DAHILAN / DAHILAN /
PALIWANAG PALIWANAG
NAKAKABUTI
BA O
NAKASASAMA
SA EKONOMIYA
ANG PAG-IRAL NG
IMPORMAL NA
SEKTOR
KONGKLUSYON
Pamprosesong Tanong:
1. Ano ang naging batayan mo sa pagbibigay ng desisyon ng kabutihan at
hindi kabutihan ng pagkakaroon ng impormal na sektor sa ekonomiya?
Ipaliwanag.
445
2. Sa anong panig ka nahirapang maglahad ng mga kadahilanan? Bakit?
3. Ano ang pangkalahatang repleksiyon o kongklusyon mong nabuo
tungkol sa pagkakaroon ng impormal na sektor sa ekonomiya ng bansa?
Pangatwiranan ang iyong kasagutan.
Kung sa Metro Manila ay itinataboy at hinuhuli ang mga street vendor, gagawin
nang legal sa Olongapo City ang paglalako ng paninda sa paligid ng East Bajac
Bajac (EBB) Public Market simula sa Disyembre 1, 2012. Ito ay matapos maisaayos
kamakailan ng pamahalaang lokal ang itinalagang paglalagyan sa mga vendor
sa mismong palengke kung saan hindi sila magiging sagabal sa mga mamimili at
dumaraang sasakyan.
Ayon kay Dr. Arnold Lopez, public market administrator, tugon ito sa nais ni
DEPED COPY
Mayor James `’Bong” Gordon, Jr. na malayang makapaghanapbuhay at magkaroon
ng patas na oportunidad ang maliliit na negosyo sa lungsod. Aniya, pangkalahatan
pakinabang ng publiko ang nagbunsod sa Gordon administration na makaisip ng
paraan upang maresolba ang problema ng illegal market vendors.
Pamprosesong Tanong:
446
Gawain 13: PANGKATANG GAWAIN: SOCIO-POLITICAL CARICATURE
Pamprosesong Tanong:
DEPED COPY
1. Ano-ano ang pangunahing konsepto ng impormal na sektor ang inyong
ipinakita sa caricature?
2. Isa-isahin at ipaliwanag ang mga simbolismong inyong ginamit para ilahad
ang mensahe ng caricature.
3. Sa iyong palagay, maliwanag bang naipapakita ng inyong larawan ang
konsepto ng impormal na sektor? Pangatwiranan ang inyong sagot.
447
Ngayong may sapat ka nang kaalaman tungkol sa impormal na sektor
at mga konseptong may kaugnayan dito ay sagutan mo na ang pyramid of
knowledge chart.
DEPED COPY
Ano-ano ang dahilan at epekto ng
pag-iral ng impormal na sektor ng
ekonomiya?
448
PANIMULA
DEPED COPY
organisasyong may kinalaman sa kalakalang pandaigdig.
ARALIN 6
ANG PILIPINAS AT ANG KALAKALANG PANLABAS
ALAMIN
Ayusin ang mga titik na nasa loob ng kahon sa HANAY A upang mabuo ang
pangalan ng bansang tinutukoy at pagkatapos ay piliin ang titik ng katumbas na
watawat nito sa HANAY B.
449
HANAY A HANAY B
DEPED COPY
450
HANAY A HANAY B
DEPED COPY
Pinagkunan: http://www.worldatlas.com/aatlas/world.
htm Retrieved on November 7, 2014
Pamprosesong Tanong:
1. Alin sa mga bansang ito ang naging madali o mahirap sagutin at hanapin?
Bakit?
2. Paano nakatulong ang iyong paunang kaalaman sa heograpiya at
kasaysayan ng daigdig upang madali mong masagutan ang bawat bilang?
3. Sa iyong palagay, sa paanong paraan nagkakaroon ng ugnayan ang mga
bansang ito sa Pilipinas?
451
Gawain 2: HANAP-SALITA
Hanapin ang sumusunod na salita sa word box. Ang mga ito ay maaaring nasa
anyo pababa, pahalang, pataas, o pabaliktad.
E K O N O P R U T A S
S A W B A T O U Q E L
Q L G A L L E O N S A
W A R R W D X E A C N
A K E T R O P M I I G
B A X E F D G O T N I
I L Z R O O T A T O S
G A L L L K E K A R L
DEPED COPY
A N Y L U X C E R T B
S A O D P A E D I C A
R P O O T N I G P E T
A R R N M E U L A L A
P T A B A K O D A E S
Pamprosesong Tanong:
1. Alin sa mga ito ang bago o hindi gaanong pamilyar sa iyo? Bakit?
2. Sa iyong sariling opinyon, paano kaya nagkakaroon ng ugnayan sa bawat
isa ang mga salitang iyong hinanap? Ipaliwanag.
452
W
G A
S I
I K
M T A
U N S
L
A A
Matapos mong maorganisa ang iyong mga paunang kaalaman tungkol sa kalakalang
panlabas ng Pilipinas, ihanda ang iyong sarili para sa susunod na bahagi ng aralin
upang higit mong maunawaan ang mas malalim ang paksang ito.
DEPED COPY
PAUNLARIN
453
ay matugunan ang mga pangangailangan. Nagaganap ang ganitong ugnayan ng mga
bansa dulot ng kakapusan sa likas na yaman at iba pang mga salik upang maisagawa
ang produksiyon. Halimbawa, ang ating bansa ay sagana sa mga produktong
agrikultural gaya ng bigas, mais, gulay, at mga prutas subalit salat naman tayo sa
produktong langis at petrolyo kung kaya’t tayo ay umaasa sa produksiyon ng ibang
bansa. Ang ganitong sitwasyon ang nagbibigay ng batayan kung bakit umiiral ang
kalakalang panlabas.
DEPED COPY
ng malawakang pagbabago mula sa sistemang barter noong sinaunang panahon.
Ang absolute advantage at comparative advantage theory ang nagiging basehan ng
mga bansa para sumali sa pandaigdigang kalakalan. Ang export ay tumutukoy sa
pagluluwas ng mga produkto o serbisyo sa pandaigdigang pamilihan, samantalang
ang import ay tumutukoy sa pagpasok sa lokal na pamilihan ng mga produkto o
serbisyo mula sa ibang bansa.
454
ring ang mga manggagawa sa bansang A at B ay kayang makagawa ng nabanggit
na kabuuang dami ng sapatos at pantalon sa loob ng isang araw. Samakatuwid,
ang pagiging produktibo ng paggawa ang siyang magsasabi kung gaano karami
ang maaaring magawang sapatos at pantalon. Kung kaya’t ang bansang A ang may
absolute advantage sa produksiyon ng sapatos at ang bansang B naman ay mas
efficient sa pagprodyus ng pantalon.
Ano naman ang maaaring maganap na sitwasyon kung ang isang bansa ay
may absolute advantage sa pagprodyus ng parehong produkto. Bakit mayroon pa ring
kalakalan? Ipagpalagay na may dalawang bansa C at D. Ang mga produkto ay mais at
t-shirts. Ang pagiging produktibo ng isang manggagawa ay makikita sa talahanayan.
DEPED COPY
sa pagprodyus ng mais at t-shirts. Kung tutuusin, kaya niyang magprodyus ng mais
ng limang beses ang dami kompara sa bansang D. Kaya rin ng bansang C na
magprodyus ng 1.25 na beses sa kayang iprodyus na t-shirts ng bansang D. Ngunit
may comparative advantage ang bansang C sa pagprodyus ng mais; ang bansang
D naman ay may comparative advantage sa paggawa ng t-shirts. Sa kabilang dako,
maaari ding ipaliwanag ang comparative advantage gamit ang konsepto ng opportunity
cost.
Kung kaya’t masasabi nating ang isang bansa ay may comparative advantage
sa paggawa ng isang bagay o serbisyo kapag kaya niyang gawin ang produkto
o serbisyo nang mas efficient kompara sa ibang uri ng produkto o serbisyo sa
larangan ng kanyang paghahambing sa ibang bansa. Ang mga bansa ay dapat na
magpakadalubhasa at mag-export ng mga produkto o serbisyo kung saan siya ay may
comparative advantage at mag-import na lamang ng mga produkto o serbisyo na wala
siyang comparative advantage sa pagprodyus.
455
Gawain 4: TEKS-TO-GRAPH LIST
Basahin at unawain ang tekstong nasa kahon at pagkatapos, sagutin ang mga
pamprosesong tanong gamit ang graphic organizer sa susunod na pahina.
KALAKALANG PANLABAS
Pamprosesong Tanong:
DEPED COPY
tungkol sa kalakalang panlabas?
ABSOLUTE COMPARATIVE
ADVANTAGE ADVANTAGE
ABSOLUTE COMPARATIVE
ADVANTAGE ADVANTAGE
456
Ang Kalakalang Panlabas ng Pilipinas
Upang maunawaan ang takbo ng kalakalang panlabas ng isang bansa ay
sinusuri ang tinatawag nating balance of payment (BOP), na siyang nagsisilbing sukatan
ng pandaigdigang gawaing pang-ekonomiya ng isang bansa. Ito rin ang nagpapakita
ng talaan ng transaksiyon ng isang bansa sa iba’t ibang bahagi ng mundo. Samantala,
ang balance of trade (BOT) naman ay makukuha sa pamamagitan ng pagbabawas ng
halaga ng kalakal na inaangkat (import) sa halaga ng kalakal na iniluluwas (export).
DEPED COPY
TOTAL EXPORTS
FOB Value in Million 5,444.41 4,490.20
US Dollars
Year-on-Year Growth 21.3 4.1
(Percent)
Electronic Products
FOB Value in Million 2,220.56 2,006.19
US Dollars
Year-on-Year Growth 10.7 - 2.2
(Percent)
Pinagkunan: http://www.census.gov.ph/content/merchandise-exports-performance-june-2014 Retrieved on November 7, 2014
457
Top 10 Philippine Export to All Countries: June 2014 p
(Year-on-Year Growth in Percent)
Gainers Losers
Woodcrafts and
Machinery & Transport Equipment 120.4 -9.9
Furniture
Bananas (Fresh) 98.9
Chemicals 0.1
DEPED COPY
a/
Refined Copper
p-preliminary, r-revised,a/ - growth rate not computed, with zero value in June 2013
Pinagkunan: http://www.census.gov.ph/content/merchandise-exports-performance-june-2014 Retrieved on November 7, 2014
458
Pinagkunan: http://www.census.gov.ph/content/merchandise-exports-performance-june-2014
Retrieved on November 7, 2014
DEPED COPY
kabuuang kita na $464.21 milyon. Ito ay tumaas ng 44% mula sa $322.46 milyon na
kita noong June 2013. Maliban pa dito, ang special transactions ay bumuo sa 3.4%
at tumaas ng 98.0% batay sa kinita na $186.10 milyon kung ihahambing sa $93.99
milyon na kita noong June 2013. Ang forest products naman ay nagbahagi ng 0.1%
sa kabuuang kita ng bansa at tumaas ng 24% batay sa $6.70 milyon na kinita nito
ngayong June 2014 kumpara sa $5.40 milyon noong June 2013. At ang petroleum
product ay nagtala ng 0.001% at bumaba ng 99.9% mula sa $89.37 milyon noong
June 2013 sa $61 ngayong June 2014.
Pinagkunan: http://www.census.gov.ph/content/commoditygroups-exports-performance-june-2014
Retrieved on November 7, 2014
459
Kaugnay nito, kung pagbabatayan naman ang mga bansa kung saan tayo
ay pagluluwas, batay sa June 2014 ulat na inilabas ng PSA, na ang Japan partikular
na ang Okinawa ang siyang pinaka-nangungunang destinasyon ng mga produktong
Pilipino. Ito ay mayroong kabuuang $955.58 milyon na kabilang sa 17.6% ng kabuuang
kita ng ating bansa sa export ngayong June 2014. Pangalawa, ang People’s Republic
of China (PROC) na mayroong 15.8%. Ito ay katumbas na halagang $859.38 milyon.
Pangatlo ang United States of America na mayroong 13.8% o kabuuang $751.68
milyon sa kabuuang kita ng bansa. Pang-apat ay ang Hongkong na mayroong 9% o
katumbas na $487.74 milyon at panlima ang Singapore na may nairehistrong 6.9% o
$377.97 milyon sa kabuuang kita ng bansa sa pagluluwas.
Others
Japan
16.9%
17.6%
DEPED COPY
Taiwan
3.5%
Thailand
3.5%
China, People’s
Korea, Republic of Republic of
3.9% 15.8%
Germany
4.5%
Australia
4.7%
United States of
Singapore America
6.9% Hong Kong 13.8%
9.0%
Pinagkunan: http://www.census.gov.ph/content/philippine-tpten-ecports-bycountry-performance-june-2014
Retrieved on November 7, 2014
Samantala, kung pagbabatayan naman ang economic bloc, ang ating bansa
ay may pinakamalaking pagluluwas ng mga produkto at serbisyo sa mga bansa sa
East Asia. Ito ay may katumbas na 49.9% o & 2.714 bilyong dolyar; pangalawa ay sa
mga bansang miyembro ng ASEAN na nakapagtala ng 14.2.% o may katumbas na
halaga na $770.46 milyong dolyar; pangatlo ay sa mga bansang kasapi ng European
Union na mayroong 10.2% o kabuuang $556.51 milyong dolyar.
460
Notes:
1/ includes China, Hongkong, Japan, Macau, Mongolia, N. Korea, S. Korea, Taiwan
2/ includes Brunei Darussalam, Cambodia, Indonesia, Laos, Malaysia, Myanmar, Singapore, Thailand, Vietnam
3/ includes Alaska and Hawaii
4/ includes Austria, Belgium, Bulgaria, Cyprus, Czech Republic, Denmark, Estonia, Finland, France, Germany, Greece, Hungary, Ireland, Italy, Latvia,
Pinagkunan: http://www.census.gov.ph/content/philippine
Lithuania, Luxembourg, Malta, Netherlands, Poland, Portugal, Romania,exports
Slovakia, by economic
Slovenia, bloc-june-2014
Spain, Sweden, Retrieved
and UK Great Britain. on November 7, 2014
DEPED COPY
ng tatlong pangunahing produkto. Ito ay ang industrial machinery & equipments,
electronics products, at other food and live animals.
Maliban pa rito, ang balance of trade in goods (BOT-G) ng ating bansa para sa
June 2014 ay nagtala ng surplus na $731 milyon kompara sa $399 milyon na deficit
noong June 2013. Ito ay mabisang maipapaliwanag gamit ang pigurang nasa ibaba.
Kung pagbabatayan naman ang Philippine Top Five Imports, ang mineral fuels
at lubricants and related materials ang siyang nanguna. Ito ay nakapag-ambag ng
kabuuang 24.7% o may katumbas na halagang $1.167 bilyon. Ito ay nagtala ng pagtaas
na 9.4% kung ikukumpara sa $1.066 bilyon noong June 2013. Pumapangalawa
rito ay ang electronic products na mayroong 18.1% at may halagang $1.097 bilyon
461
ngayong June 2014. Ito ay bumaba ng 22% mula sa $1.097 bilyon noong June 2013.
Pangatlo naman ang transport equipments, na nagrehistro ng 10.2% sa kabuuang
imports ng bansa sa halagang $479.28 milyon. Ito ay may pagtaas ng 13.9% mula
sa dating $420.92 milyong dolyar. Pang-apat naman ay ang industrial machinery and
equipments na nakapagtala ng 4.5% bahagi na may kabuuang halaga na $211.97
milyon. Ito ay bumaba ng 32.9% mula sa dating $315.81.74 milyon noong June 2013.
Panlima ay ang other food and live animals na may 3.3% na bahagi sa kabuuang
imports ng ating bansa sa halagang $156.23 milyon. Ito ay bumaba ng 3.3% mula
sa dating $161.64 milyon noong June 2013. Ang pigura sa ibaba ay nagpapakita ng
Philippine Top Five Imports.
DEPED COPY
Pinagkunan: http://www.census.gov.ph/content/philippine top five imports-june-2014
Retrieved on November 7, 2014
462
People’s Republic of
China
Others 17.2%
23.4%
Korea, Republic of
Russian Federation 9.8%
4.3%
Taiwan
4.7% Japan
9.6%
Malaysia
5.3%
United States of
Thailand America
5.5% 7.6%
Singapore
Saudi Arabia
6.8%
5.8%
DEPED COPY
Layunin ng gawaing na ito na masuri mo ang mahahalagang datos o impormasyon
tungkol sa kalakalang panlabas ng Pilipinas. Pagkatapos ay sagutin mo ang mga
pamprosesong tanong at punan ang Venn diagram.
IMPORT EXPORT
PAGKAKATULAD
Pamprosesong Tanong:
1. Tungkol saan ang tekstong iyong binasa?
2. Paano mo ilalarawan ang takbo ng kalakalang panlabas ng Pilipinas?
3. Batay sa datos na inilahad ng teksto, pagkomparahin ang export at
import ng ating bansa sa pamamagitan ng paglalahad ng mahahalagang
impormasyon.
463
Ang Ugnayan ng Pilipinas sa mga Samahang Pandaigdig: WTO; APEC, ASEAN
DEPED COPY
WORLD TRADE ORGANIZATION (WTO)
Pinagkunan:http://www.brettonwoods.org/sites/default/files/photos/WTO-logo-1.png Retrieved on
November 7, 2014
464
lamang ang kalagayang pang-ekonomiko ng isang bansa kundi maging aspektong
pampolitika at panlipunan. Kapag ito ay naaprubahan, ang isang bansa ay lalagda sa
isang kasunduan o protocol na naglalaman ng mga alituntuning dapat sundin ng isang
kasaping bansa.
DEPED COPY
upang magkaroon ng mababang taripa o buwis sa produktong ating iniluluwas sa
mga bansang kasapi nito. Ayon sa aklat na “Ekonomiks: Konsepto at Aplikasyon
“nina Balitao et. al. (2012) ang World Trade Organization upang maging maayos ang
sistema ng pakikipagkalakalan ay ipinasusunod ang sumusunod na prinsipyo:
465
mga bansang kasapi
observer status
DEPED COPY
members_and_observers.svg Retrieved on November 7, 2014
466
Kaugnay nito, ang kauna-unahang APEC Leaders’ Meeting ay isinagawa noong
1993 sa Blake Island, Washington D.C. sa pangunguna ng dating Pangulo ng Estados
Unidos na si Bill Clinton na kung saan ay nanawagan ang mga pinuno ng bansa upang
bawasan ang mga hadlang sa kalakalan at pamumuhunan gaya ng taripa at quota.
Ang taripa ay tumutukoy sa buwis na binayaran sa kalakal samantalang ang quota ay
ang takdang dami ng mga kalakal na maaaring iluwas o ipasok sa isang bansa.
DEPED COPY
tulad ng mas mababang gastos pamproduksiyon, karagdagang trabaho, at
pagkakaroon ng mas malawak na pamilihan.
APEC summit
Nov 21-23
Lima, Peru
Members
Australia China Malaysia Peru South Korea Vietnam
Brunei Hong Kong Mexico Philippines Taiwan
Canada Indonesia New Zealand Russia Thailand
Chile Japan Papua New Singapore US
Guinea
Pinagkunan:http://4.bp.blogspot.com/_69u2CK25Cas/SSb5euqlXxI/AAAAAAAACuU/
l4wVNpyqyWM/s1600/APEC%2Bmap.jpg Retrieved on November 7, 2014
467
ASSOCIATION OF SOUTHEAST ASIAN NATIONS (ASEAN)
Pinagkunan:http://en.wikipedia.org/wiki/Association_of_Southeast_Asian_Nations#mediaviewer/
File:Seal_of_ASEAN.svg Retrieved on November 7, 2014
DEPED COPY
Sa aspektong pang-ekonomiko, ang samahang ito ay naglalayong paunlarin
at isulong ang malayang kalakalan sa bawat kasapi ng ASEAN pati ang mga bansang
dialogue partner nito. Kabilang sa dialogue partners nito ay ang Australia, China,
Estados Unidos, European Union, Japan, New Zealand, Russia, at South Korea.
Upang maging ganap ang pagnanais na ito, ay nagkaroon ng kasunduang tinawag na
ASEAN Free Trade Area (AFTA) na nilagdaan noong January 28, 1992 sa Singapore.
Ito ay nakabatay sa konsepto ng Common Effective Preferential Tariff (CEPT) o ang
programang nagsusulong ng pag-aalis ng taripa at quota upang maging ganap ang
pagdaloy ng produkto sa mga bansang kasapi ng ASEAN. Kung kaya’t sa larangan
ng kalakalang panlabas ng Pilipinas sa economic bloc batay sa inilabas na datos ng
Philippine Statistical Authority (PSA), ang ASEAN ay pangalawa sa may naitalang
$770.46 milyon para sa June 2014. Ito ay isang pagpapatunay na mas pinaiigting ng
mga bansang kasapi ng ASEAN ang kanilang ugnayan pagdating sa kalakalan.
Pamprosesong Tanong:
1. Ano ang pangunahing diwa o mensahe ng iyong binasang teksto?
2. Mula sa iyong binasa, bakit nakikipag-ugnayan ang ating bansa sa mga
samahang pandaigdig?
468
3. Batay sa datos na inilahad ng teksto, punan mo ng mahahalagang
impormasyon ang dayagram na nasa ibaba upang maikompara ang
pakikipag-ugnayan ng ating bansa sa mga samahang pandaigdig.
DEPED COPY
Kalakalang Panlabas ng Pilipinas: Kahalagahan, Mga Patakaran at Programa
469
ang mga mamamayan sa produkto ng ibang bansa kaysa lumikha o tumuklas ng
paraan para makabuo ng sariling gawang produkto; at ikatlo, humihina ang ilang lokal
na negosyo o industriya dahil sa mahigpit na kompetisyon laban sa mga dayuhang
produkto at kompanya. Ang pangyayaring ito ay maaaring magdulot ng malaking
epekto gaya na lamang ng pagkawala ng trabaho ng mga tao.
DEPED COPY
ng pagsali sa mga trade exposition o trade exhibit. Ang pangunahing
layunin nito ay maglunsad ng kaalaman o impormasyon tungkol sa
kalakarang pangnegosyo sa bansa at sa imprastruktura at pakinabang
na dulot nito sa mga nais mamuhunan o investors.
470
na liberalisasyon ayon sa konsepto ng globalisasyon ay napapangalagaan pa rin ang
interes at kapakanan ng mga mamamayan partikular na ang mga negosyante.
Pamprosesong Tanong:
DEPED COPY
Gawain 9: MIND TRADE: QUIZ
471
8. Ang tawag sa pag-aangkat o pagbibili ng produkto sa ibang bansa.
9. Ito ay ang takdang dami ng mga produkto na maaaring iluwas sa isang
bansa.
10. Ang patakarang nagbubunsod upang isulong ang malayang kalakalan sa
pagitan ng mga bansa sa pamamagitan ng pag-aalis ng mga hadlang dito.
11. Ang pangunahing bansang may mataas na pagluluwas ang Pilipinas ayon
sa datos ng Philipppine Statistical Authority ng June 2014.
12. Sa ilalim ng economic bloc, ito ang samahang may mataas na pagluluwas
ang ating bansa ng mga produkto at serbisyo.
13. Isang organisasyong pangkalakalan na itinatag upang isulong ang
malayang kalakalan sa pagitan ng mga bansa sa daigdig.
14. Ang samahan ng mga bansa sa Asya Pasipiko na naglalayong paunlarin
ang ekonomiya ng mga kasaping bansa sa pamamagitan ng pagiibayo ng
kalakalan.
15. Ang samahan ng mga bansa na nagtatag ng tatlong pangunahing
komunidad na kinabibilangan ng Political & Security Community, Economic
Community, at Socio-Cultural Community na siyang magiging batayan ng
ugnayan ng mga kasaping bansa.
DEPED COPY
Ang gawaing ito ay naglalayong matutukan ang baitang ng inyong kaunlaran
sa pagkatuto. Sa aspektong ito ay sasagutin mo ang katanungang nasa kahon at
isusulat mo na ito sa bahagi ng GITNA ng tower. Samantalang ang bahagi ng WAKAS
ay sasagutan mo lamang sa huling bahagi ng iyong paglalakbay sa araling ito.
A
S G
I I K
M T
U N A
L A
A S
472
Matapos mong mapalalim ang iyong kaalaman ukol sa kalakalang panlabas
ng Pilipinas ay maaari ka nang tumungo sa susunod na bahagi ng aralin.
PAGNILAYAN
DEPED COPY
Ito ang sinabi ni Agriculuture Secretary Proceso Alcala, sinabing may international
commitment ang bansa sa World Trade Organization (WTO) na minimum access
volume ng bigas na maaaring ipasok sa alinmang bansa hanggang nababayaran ang
kaukulang buwis para rito. Nilinaw ni Alcala na hindi matatanggihan ng Pilipinas ang
bigas na ipapasok ng mga dayuhan sa bansa dahil bahagi ito ng nasabing kasunduan
sa WTO.
Pamprosesong Tanong:
473
Gawain 12: BRAND B—ANYAGA o BRAND L-OKAL: SURVEY
Sa Kinauukulan:
Ang gawaing ito ay naglalayong masukat ang inyong preference bilang isang mamimili
pagdating sa pagpili ng mga produkto o serbisyo. Ipagpalagay na ikaw ay mamimili ng iyong gamit.
Alin sa mga sumusunod ang iyong pipiliin?
Mangyari po lamang na pakipunan at pakisagutan ng mahahalagang impormasyon ang mga
sumusunod na aytem. Anomang impormasyon o datos ay mananatilng confidential.
BATAYANG IMPORMASYON
Pangalan: ____________________________________Kasarian: __________ Edad: __________
Tirahan: _______________________Hanapbuhay: ______Meron (Anong uri) ______________
Pinag-aralan: _____________________________ _______Wala
DEPED COPY
PANUTO: Pakilagyan ng tsek ang mga aytem o brand na gusto mong bilhin. Maaari kang
pumili ng higit sa isa.
BRAND NG DAMIT
_________Bench ________Giordano
_________Dickies ________Polo Sport
BRAND NG SAPATOS
__________Nike _________gawang Marikina ________Swatch
__________Reebok _________gawang Liliw, Laguna ________Accel
BRAND NG TSINELAS/SANDALS
__________Bantex _________Havianas ________Spartan
__________Adidas _________Happy Feet ________Crocs
BRAND NG CHOCOLATE
__________Chocnut _________Hershey’s _________Cloud-9
__________Goya _________Toblerone _________Snickers
Pamprosesong Tanong:
474
Gawain 13: EDITORIAL at CARTOON
DEPED COPY
nakapaloob tungkol sa kalagayan ng
Katiyakan 20
kalakalang panlabas ng Pilipinas ay tama,
may basehan, at angkop sa paksa.
Maayos at mahusay sa pagpapaliwanag
Estilo ang kabuuang balita at nagpamalas ito ng 10
angking pagkamalikhain ng grupo.
475
Pamprosesong Tanong:
Ang gawaing ito ay naglalayong matutukan ang baitang ng inyong kaunlaran sa pag-
katuto. Sa aspektong ito ay bubuuin mo na ang tower sa pamamagitan ng pagsagot
sa WAKAS na bahagi batay sa kabuuang kaalaman at kasanayan na natutuhan mo
sa araling ito.
DEPED COPY
A
G
S I
I K
T
M N
U A
A
L
A S
476
ISABUHAY
DEPED COPY
kaunlaran ng ekonomiya ng ating bansa.
Bahagi ka ng isang pangkat na nagpapahayag ng panata o
Role pangako upang maging mabuting mamamayan na magiging
kabahagi para sa pag-unlad ng ekonomiya ng bansa.
Audience Mga kapwa mag-aaral at guro
Sa isang klase na kung saan kayo ay gagawa ng pangkatang
Situation
panata at bibigkasin ito sa harap ng inyong mga kamag-aral.
Product/
Isang mapanagutang Panata para sa Kaunlaran ng Ekonomiya.
Performance
Bigyang-tuon ang sumusunod sa paggawa ng Panata ng Mabuting Mamamayan.
a. Komprehensibong nagpapahayag ng mga pamamaraan kung paano
magiging kabahagi sa kaunlaran ng bansa;
b. Napapangatwiranan kung bakit kailangan tayong maging kabahagi
upang isulong ang kaunlaran ng ating bansa.
c. Kahalagahan sa pagtataguyod at paghihimok sa pagiging matalinong
mamimili at mapanagutang negosyante.
477
PANGWAKAS NA PAGTATAYA
Isulat ang titik ng pinakatamang sagot sa sagutang papel
(K) 1. Maraming mga salik ang maaaring makatulong sa isang bansa upang
umangat ang ekonomiya nito, MALIBAN sa:
A. teknolohiya
B. kalakalan
C. yamang-tao
D. likas na yaman
DEPED COPY
kumikilos ang mga Pilipino upang labanan ang hamong dulot nito?
A. Mulat ang mga Pilipino sa mga anomalya at korapsyon kaya’t
ipinaglalaban nila kung ano ang tama at nararapat
B. Hinahayaan na lamang ng mga Pilipino na ang pamahalaan at ang
mga hukuman ang umusig sa mga tiwaling opisyal ng gobyerno.
C. Idinadaan nila sa samu’t-saring rally at protesta ang kanilang mga
saloobin ukol sa talamak na korapsyon sa bansa.
D. Ipinagsasawalang-kibo na lamang ng mga mamamayan ang mga
maling nagaganap sa ating bansa.
(U) 4. Bilang isang mamamayang Pilipino, may obligasyon rin tayong dapat gawin
upang makatulong sa pag-abot sa kaunlaran. Bilang isang mag-aaral, ano
ang maaari mong gawin upang makatulong sa bansa?
A. Tangkilikin ang mga produktong gawang Pilipino.
B. Maging mapagmasid sa mga nangyayari sa lipunan.
C. Maging aktibo sa pakikilahok sa mga proyektong pangkaunlaran sa
paaralan at sa komunidad.
D. Wala sa nabanggit
478
(P) 6. Ang madaling pagkasira ng mga produktong agriultural ang isa sa mga
pangunahing suliraning kinakaharap ng sektor ng agrikultura. Ano ang
dahilan nito?
A. Hindi marunong mag-imbak ang mga magsasaka.
B. Kawalan ng mga konsyumer sa pamilihan
C. Likas sa mga Pilipino ang pagiging tamad.
D. Kawalan ng maayos na daan patungo sa pamilihan (farm-to-market
road)
Para sa bilang 8, suriin ang sumusunod na datos at sagutin ang tanong sa ibaba nito.
DEPED COPY
Talahanayan 2
Distribusyon ng mga Sektor ng Pang-ekonomiya
2005 – 2010 (In-Million Pesos)
SEKTOR 2005 2006 2007 2008 2009 2010
479
(K) 9. Alin sa sumusunod na sektor ang namamahala sa pagpoproseso ng mga
hilaw na materyal upang ito ay maging isang produkto?
A. paglilingkod
B. impormal na sektor
C. agrikultura
D. industriya
DEPED COPY
(P) 11. Alin sa sumusunod na pahayag ang nagpapakita ng limitasyon ng
industriyalisasyon?
A. Ang malawakang paggamit ng inobasyon katulad ng mga makinarya
ay nakaaapekto sa pagkakaroon ng hanapbuhay para sa mga
manggagawa.
B. Ang mga makabagong teknolohiya ay nakatutulong sa paggawa ng
mas maraming produkto at serbisyo.
C. Nakatutulong sa pagbabayad ng utang panlabas ng bansa bunga na
rin ng mataas na pambansang kita.
D. Unti-unting nasisira ang kapaligiran dulot ng polusyon at masyadong
mabilis na industriyalisasyon.
480
(U) 13. Alin sa sumusunod na pangungusap ang dahilan kung bakit patuloy pa rin
problema ng kontraktuwalisasyon sa bansa?
A. Mas makatitipid ang mga kompanya kung ang mga manggagawa
ay kontraktuwal dahil wala silang mga benepisyo tulad ng SSS at
PhilHealth.
B. Maliit lamang ang gastusin ng mga kompanya sa mga manggagawang
kontraktuwal.
C. Hindi maaaring tumanggi ang mga manggagawang kontraktuwal sa
mga overtime na trabaho lalo na sa mga peak season.
D. Lahat ng nabanggit
(K) 15. Alin sa sumusunod na sektor ang hindi nakapaloob sa legal at pormal na
DEPED COPY
balangkas na inilatag ng pamahalaan para sa pagnenegosyo?
A. agrikultura
B. impormal na sector
C. industriya
D. paglilingkod
481
(K) 18. Ang mga bansa ay makikinabang sa isa’t isa ayon sa konsepto ng
comparative advantage. Alin sa sumusunod na paraan sila makikinabang?
A. kasunduang multilateral
B. trade embargo at quota
C. espesyalisasyon at kalakalan
D. sabwatan at kartel
DEPED COPY
C. ang mas malayang pagdaloy ng puhunan at kalakal sa mga bansa
D. ang pagbabago sa kabuuhang pamumuhay ng mamamayan
482
GLOSARI
DEPED COPY
Batas ng Supply – ito ay batas na nagsasaad na mayroong direktang relasyon
o ugnayan ang presyo sa quantity supplied.
Ceteris paribus – other things being equal o ang hinuha na walang pagbabago
maliban sa salik na pinag-aaralan.
483
Corporation o Korporasyon – ang pinakamasalimuot na organisasyon ng
negosyo, pag-aari ng maraming indibidwal o shareholders.
DEPED COPY
Discounting – proseso ng pagpapautang ng bangko sentral.
Ekwilibriyo – isang sitwasyon kung saan ang mga mamimili (sa panig ng
demand) at nagbibili (sa panig ng supply) ay nagkakasundo.
484
Gross Domestic Product – sumusukat sa kabuuang pampamilihang halaga
ng lahat ng tapos na produkto at serbisyo na ginawa sa isang takdang
panahon sa loob ng isang bansa.
DEPED COPY
Human Development Report – ulat na inilalabas ng United Nations
Development Programme (UNDP) tungkol sa estado ng kaunlarang
pang-tao sa mga kasaping bansa nito.
485
Input – mga salik na gamit sa pagbuo ng produkto..
DEPED COPY
Kita – kitang tinatanggap ng mga manggagawa kapalit ng pagtatrabaho o
kinita mula sa hindi produktibong gawain sa isang takdang panahon.
486
Lupa – lahat ng yamang-likas sa ibabaw at ilalim nito, kabilang na ang mga
yamang-tubig, yamang mineral at yamang-gubat.
DEPED COPY
Monopolistikong Kompetisyon – uri ng pamilihan na maraming konsyumer
at prodyuser subalit may kaunting kapangyarihan dahil sa ibinebentang
produkto na similar but not exactly identical.
Net Factor Income from Abroad (Net Primary Income) – Makukuha ito
kapag ibinawas ang gastos ng mga mamamayang nasa ibang bansa
sa gastos ng mga dayuhang nasa loob ng bansa.
487
Open market – tumutukoy sa pamilihan ng securities na bukas sa public
auction.
DEPED COPY
Paikot na Daloy – dayagram na nagpapakita ng kitang tinatanggap at bayaring
ginagawa ng bawat sektor sa ekonomiya.
488
Patakaran sa Pananalapi – sistemang pinaiiral na may kinalaman sa
pagkontrol ng Bangko Sentral ng Pilipinas sa dami ng salapi sa
sirkulasyon.
DEPED COPY
Price Index – sumusukat sa average na pagbabago sa presyo ng mga
produkto at serbisyo.
489
SALN (Statement of Assets, Liabilities and Net Worth) – Ito ay
deklarasyon ng lahat ng pag-aari (assets), pagkakautang (liabilities),
negosyo, at iba pang financial interest ng isang empleyado ng
gobyerno, kasama ang kaniyang asawa at mga anak na wala pang 18
taong gulang.
Shortage – isang sitwasyon kung saan mas malaki ang dami na demanded
kaysa sa dami ng produkto na nais i-supply.
DEPED COPY
Sistemang Pang-ekonomiya – sistema ng pagsasaayos ng mga yunit ng
ekonomiya upang makatugon sa mga suliraning pangkabuhayan ng
bawat lipunan.
490
Supply Schedule – talaan na nagpapakita ng dami ng supply sa iba’t ibang
presyo.
Surplus – isang sitwasyon kung saan mas malaki ang dami ng produkto na
isinusuplay kaysa sa dami ng demand.
DEPED COPY
pinagpipilian.
491
MGA SANGGUNIAN
Books
Balitao, B., Cruz, N., Rillo, J. (2004). Ekonomiks: Pagsulong at Pag-unlad
Makabayan Serye. Quezon City: Vibal Publishing House, Inc.
Balitao, B., Ong, J., Cervantes, M., Ponsaran, J, Nolasco, L, & Rillo, J.
(2012). Ekonomiks: Mga Konsepto at Aplikasyon. Quezon City, Philip-
pines: Vibal Publishing House, Inc.
Mankiw, N. (1997). Principles of Economics. 3RD Edition. New York, USA: The
DEPED COPY
Dryden Press
Viloria, E., Cruz, N., Rillo, J. & Lim, A. (2000). Ekonomiks: Batayang Aklat
para sa Ikaapat na Taon. Quezon City: SD Publication.
Websites
2013. Retrieved from http://www.ft.com/cms/s/0/1497f650-c8d8-11e2-acc6-
00144feab7de.html#axzz39ucypQ5L on August 16 2014
492
Arao, D. (2011). Presyo ng langis, parang spaghetti ba na tataas o bababa?.
Retrieved from http://pinoyweekly.org/new/2011/02/presyo-ng-langis-
bilang-epekto-ng-deregulasyon-2/ on November 7, 2014
DEPED COPY
Roberto_F._Batungbacal.pdf, on November 7, 2014
493
Industrialization%20on%20School%20Enrollment%20and%20
Youth%20Employment%20in%20Indonesia.pdf on November 7, 2014
http://sasaliwngawit.wordpress.com/2012/10/12/doon-po-sa-amin-balik-
tanaw-usapang-pag-unlad-2/ Retrieved on October 15, 2014
DEPED COPY
International Monetary Fund. (2013). (http://www.imf.org/external/pubs/ft/
survey/so/2013/car052113a.htm). Retrieved on July 2014
494
National Statistical Coordination Board (NSCB). 2013. Retrieved from http://
www.nscb.gov.ph/secstat/d_accounts.asp on September 12, 2014
DEPED COPY
Pilipino star Ngayon. 2012. Aangkat pa pala ng bigas Retrieved from http://
www.philstar.com/opinyon/811177/editoryal-aangkat-pa-pala-ng-bigas.
November 5, 2014
495
UNCTAD. (2013). Global FDI inflows, developed, developing and transition
economies, 2000- 2012. Retrieved from http://unctad.org/en/
PublicationsLibrary/webdiaeia2013d1_en.pdf
www.academia.edu/3596310/Rostows_theory_of_modernization_
development Retrieved on November 7, 2014
www.bwc.dole.gov.ph/userfiles/file/Handbook-Tagalog.pdf Retrieved on
November 7, 2014
watwatworldcom.c.presscdn.com/wp-content/uploads/underground-
economy.jpg
Retrieved on November 7, 2014
DEPED COPY
www.crvp.org/book/series03/iii-7/chapter_iv.htm Retrieved on November 7,
2014
www.gov.ph/constitutions/ang-konstitusyon-ng-republika-ng-pilipinas-1987/
Retrieved on November 7, 2014
Leaflet
Modules
496
Images
2.bp.blogspot.com/-S-wo-MsJijQ/T8kX87eYv3I/AAAAAAAAACo/Yv_hI-kHjeg/
s1600/LunaJ_caltex.jpg Retrived on November 7, 2014
3.bp.blogspot.com/-sKmZsEUVBLI/UoLK7dyZI3I/AAAAAAAAJ88/
FxkWDVS2f_8/s1600/telcoph+logo.png Retrieved on: November 7,
2014
4.bp.blogspot.com/-xEQmgJXTrRw/Uml0-KcEoII/AAAAAAAAAAw/
pxoQqzcIxUs/s1600/Shell-Logo.jpg Retrived on November 7, 2014
4.bp.blogspot.com/_69u2CK25Cas/SSb5euqlXxI/AAAAAAAACuU/
l4wVNpyqyWM/s1600/APEC%2Bmap.jpg Retrieved on November 7,
2014
bigbasket.com/media/uploads/p/l/161754_1-tide-plus-detergent-powder.jpg
Retrieved on November 7, 2014
blogs.worldwatch.org/nourishingtheplanet/wp-content/uploads/2012/04/Co-
ops.jpg. Retrieved on July 17, 2014
DEPED COPY
clearit.ca/wp-content/uploads//2013/10/apec.jpg Retrieved on November 7,
2014
en.wikipedia.org/wiki/Association_of_Southeast_Asian_Nations#mediaviewer/
File:Seal_of_ASEAN.svg Retrieved on November 7, 2014
https://www.google.com.ph/search?q=clip+art+arrow+man&espv=2&tbm=is
ch&tbo=u&source=univ&sa=X&ei=6Vv5U5DKGonl8AWPj4KgAQ&v
ed=0CGYQsAQ&biw=1024&bih=610#facrc=_&imgdii=_&imgrc=ZY
1QL6cw3xlMiM%253A%3BHntzdV7QpryUYM%3Bhttp%253A%252
F%252Fwww.clipartbest.com%252Fcliparts%252FecM%252F5db%
252FecM5dbpcn.png%3Bhttp%253A%252F%252Fwww.clipartbest.
com%252Fclipart-ecM5dbpcn%3B600%3B600, Retrieved on October
2013
pinoytransplantiniowa.files.wordpress.com/2011/02/micro-entrepreneur.jpg.
Retrieved on July 16, 2014
www.brettonwoods.org/sites/default/files/photos/WTO-logo-1.png Retrieved
on November 7, 2014
497
www.google.com.ph/search?q=cell+phone&biw=1024&bih=499&sourc
e=lnms&tbm=isch&sa=X&ei=BQJqVPTYN4StmgXj94Iw&sqi=2
&ved=0CAYQ_AUoAQ#facrc=_&imgdii=_&imgrc=0eFP9LFHn
GWyNM%253A%3Bq0ofBtC7yOKtFM%3Bhttp%253A%252F%
252Fs.tmocache.com%252Fcontent%252Fdam%252Ftmo%2
52Fen-p%252Fcell-phones%252Fapple-iphone-5s%252Fsilver
%252Fstills%252Fcarousel-apple-iphone-5s-silver-380x380-1.
jpg%3Bhttp%253A%252F%252Fwww.t-mobile.com%252Fcell-phone-
deals.html%3B380%3B380 Retrieved on July 2, 2014
www.google.com.ph/search?q=clip+art+arrow+man&espv=2&tbm=isch&tb
o=u&source=univ&sa=X&ei=6Vv5U5DKGonl8AWPj4KgAQ&ved=0
CGYQsAQ&biw=1024&bih=610#facrc=_&imgdii=_&imgrc=ZY1QL
6cw3xlMiM%253A%3BHntzdV7QpryUYM%3Bhttp%253A%252F%
252Fwww.clipartbest.com%252Fcliparts%252FecM%252F5db%2
52FecM5dbpcn.png%3Bhttp%253A%252F%252Fwww.clipartbest.
com%252Fclipart-ecM5dbpcn%3B600%3B600. Retrieved on
November 8, 2014
www.nacentralohio.com/wp-content/uploads/2013/03/Virtue-Vegan-Salon-
logo.jpg. Retrieved on July 16, 2014
DEPED COPY
www.qualitychairsforyou.com/rocking-chair/rocking-chair-3/. Retrieved on
November 7, 2014
www.tummydiary.com/random-posts/happy-national-breakfast-day-heres-our-
fave-pinoy-breakfast/. Retrieved on July 2, 2014
www.vegetarian-shoes.co.uk/Portals/42/product/images/prd0683d04d-faaf-
4826-a692-45d2e5cfbe3b.jpg. Retrieved on November 7, 2014
www.visitinclinevillage.com/wp-content/uploads/2011/11/business-crystal-bay-
incline-village-llc-corporation.jpg. Retrieved on July 16, 2014
www.womansday.com/cm/womansday/images/6G/05-loaf-of-bread-lgn.jpg
Retrieved on November 7, 2014
498