Francis D. K. Ching, Mimarlık

MİMARLIK
Biçim, Mekôn ve Düzen
Francis D. K. Ching
Çeviri: Sevgi lökıe
Q
YAYIN
yapı-endiistri merkezi yayınları
Q
yapı-endüstri merkezi yayınları
YEM Yayın - 85
Mimarlık: Biçim, Mekan ve Düzen

("Architecture: Form, Space, and Ordef, 2. Baskı, Copyright©1996 JohnWiley & Sons, ine.)
iç Sayla Tasarımı: Frarık Ching

Sayla Düzenlemesi: Theo Coates Desigrı
Çeviri: Sevgi lökçe

Yayma Hazırlayan: Gülçin ipek
Yayın Sekreteri: Dilşad Aktaş
Teknik Uygulama: Kenarı öztürk
Grafik Uygulama: Perihan Adıgüzel
Renk Ayrımı ve Baskı: Güzel Sanatlar Matbaası, lstanbul
Birinci Baskı: lstanbu!, Eylül 2002
ISBN: 975-8599-20-8
© Copyright: Yapı-Endüstri Merkezi A.Ş.
Bu kitabın her hakkı saklı olup, tümünün ya da bölümlerinin

fotokopi, ofset, teksir ya da başka yollarla çoOa!tdması
ancak Yapı-Endüstri Merkezi A.Ş.'nln
yazılı onayı ile o!ab1!ir.
YEM Yayın (Yapı-Endüstri Merkezi Yayınlan)

Cumhuriyet Cad. 329 Harbiye 80230 ISTANBUL
Tel: (0212) 230 2919- 219 39 39 pbx
Fax: (0212) 248 4814 - 225 66 23
e-mai!: yayin@yem.net web: www.yem.net
iÇiNDEKiLER
......Yll Düzlemler Ara51n.faki Açıklıklar .. . .. . . . . . ... ...... . . "'.................,....... ". .......,...,164
.. .. ..
.
Giri� .........................., ,... . .... .... . . . . .. . . . ............ .... . .. . .. .. ........... . ... . .ıx Mimari MııkAnın Nitelikleri . .. ..
..... ... .. .. .. ............ .. .. . .
. . . . . . . ... ........... .. . .. .J66
... .. ..
.
.
Çevrelenme Derecesi . .......................................................... .. ............. ............. 165
Aıtcı Elemanlar
... ..
lpık.. . . . ... ..... .................................... .......................................;.............170
Nokta ...................., . .......... . ... . , ...... ... ..............4 Mıınzııra.. ...... . . . . . ................ . ... .............. ......174
Noktaı;ııl Elemanlar.. .. .............................,......... .. ....... ....... .. ....5
iki ıwkta . . ...... .......... ........6 4 Organiıcısyon
Çizgi .. ........,......8 Biçim ve Mek.9ıı Orı;ıınizııeyonlıın... • . ....... ...... . ...... . . . ... ..........
. . . 178
Çiıgiul Elemanlar ... .........10 Mekansal ilişkiler......... .. .• ,..... .................... ........... ..........,.179
ÇlZfiidtıı Düzleme ................ ....... ..14 Me�n lçinıle Mekan . . .............. .... . ......... ..........180
Oiizlem ......... ., ...."'............"'""'"" . . ....... ..........,..........18 !ç içe Geçml� Me�nlıır .. ...............182
Düzlemsel Elemıınlıır ... . . . . ........ ...... ...............20 Bitlpik Mekanlar...... . .. ,. ......... ... .... ................... 184
. .. .
. .. . ...... ............ 28 Ortak Bir Mekan i!e Bir�irine Bağlanan Me�n! ar ........ ... .. ........ ......... . .. ..186
Hııcim$tl Eltmanlıır.,. , .. .... ... ...... .
.. "50 Me�ıwııl Orqaniuısyonlllr.... . ........ ....................188
Merkezi Orgıınlzııeyonlıır... . • . .. ..... . . .... ................
. . ..190
Çi�iul Orqımlı:ıısyon!ıır .................. .................198
Biçimin ÖUl!ikleri .. ...... .... .........35 lş;ınsııl Orqıınizıısyonlıır ..... . . .........., ...... ....................208
Şekil ............ .. ............36 Kümeli Orgıınlı:ıı&yonlıır
'.:;: ::-- �
....... . . .......................214
'An.iŞiıki!{er.,."· .,:ı ""'"" · · ... . .
...... .. .. . . . . ..... ......... ..... .. .......36 Griılııl Organlı:ıısyonlar .. . . . ..... . .........................220
i
·· ·
.
:'baii� . .. . . . ...... . . . . ..........
. . 39
Üçgen . . .
. .. .. .. .. . . ......
. ..40 Dola�ım
Kı>re.. .•...41 Dolı:ış;ım: Mek&n Boyunca Hareket . . . .... .........................................228
Aı;al Cı$lmler.... .. .............. ........42 Dolaşım E!emıınlan.. . . . . . ........ . . . . ....................229
Düzenli ve Diium;Jı Biçimler ... . . ... ......... ....... .. ...... ,.....,..................................46 Yaklaşım ..... ... ... ................................................ . . ... .......... ... ....................... 230
Biçimin Tran,;forma&yonu..... . . . . . . ......... .. ..........A8 Girip... ..... .
.....................................238
Boyut6al Tram;forma,;yon!ar ..... ... .. . .......................50 Yürüme Yolunun KonflqUrasyonu . .. . .. .. . . . . . . ..... ................ . .. .... ...........
.
. . . 252
Ek,;iltm�ll Biçimler.... . .... ........................52 Yol•Mekin İlişkileri ... ..
. . . . . .. ... . ........... ................. ........
. . ..... 264
Eklemeli & Ek,;lltmeli Biçimler ... . . ............ . ...... .............,,.. Oolllşım Mekanının Biçimi .. . . ............. .......,..........................................268
.. . ..
. .. 55
Eklemeli Biçimler .... .. . . . . ... ............................... .. . .
. ............. .................. ..
. . 56
Merl:ezi Biçimler, . • .................... .....................58 Oran ve öl,ek
Çl�iı;e! Biçim... . . . .. .... ....... .....................,............ 60 Oran & Ölçek .. . . ........ .................................. . .. ........278
l?ln,;a! Biçim.. . , , , '""""""'"'"""'"'"""'"""""'""'""""64 Malzeme Oranlan .. .. .. ........... ... .......... ............................ .. . .
. . . . .. . . ......... .... . 'lJ9
KUmeli Biçim.. ........ . . . ...... ............................... ... ..........66 Strüktlirel Oranlar,..... .. ........................280
Griıla\ Biçim .. .. ......72 imalat Oranlan ...... • . . . .. .. ......... ....................... 252
Geamet:nn1n Biçimul Çatışma!an....... . ......... 72 Oranlama Si,;temleri... ''" ' '"'"'" "'""'"'""""""'''""285
D;:ıireler ve Kareler.. .. ... ...... ................. 74 Altın Orıın.. .. .......................................,...286
Dönılllrülmüş Griıl.... .. . . .... ..........................76 DUunleyicl Çizı_ıiler.. .. ..... ........,............................................. ,...290
Biçimin EklemlenmesL .. . . .. . . ............................78 Kolon Düzenleri .. . .. .....292
Kenarlar ve Kll;;eler .......................................80 Röne!it1n& Kuramları ...• . . ...... ....298
Yiluyln Bciirı;lnle;;mesı.. .... , .... . . .. . ............................... ....... . 36 Moılülör ... . • .• . . ................... .............................................................. . ...... 302
Ken... . . . . ..............506
Anttopomm:ri .. .. . .
....................... ... ......... ........ ........................ . .. .. ................
.. .
3 Bi�im ve Mekan . . 510
B1ç!m ve Me�n: K<ırşıtlann BirliğL...... . ................................ ..... .. ...
. .. ..... 94 Ôiç<k ...... . .......... .......................313
Mekan Tanımlayan Biçim •. . ....... .............................. . . . .. .......98 Gtıreeı Ôlçe� ... ....... . . .... . ......................................514
Mekan Tanımlayan Yatay Elemanlar,... . .. . ............99 lMıın�!.... .. . . . .... ......................... ...........,......... 316
Taban Düzlemi .: . ....... ...........100
Yükseltılmiş Tı:ıbtın Düzlem! ....... . . . .. ......................102 7 ilkeler
Çııkurlaştınlmış Taban Düzlcml •.. .. .....108 Düzenleme İlkeleri"" . ...........Z20
Ba�üstü Düzlemi . . . ...... .......................... 114 Ekun .. . . . ........ 322
Mekiln Taııımlayıcı Dikey Elemanlar ... ......... ........................120 Simetri .. ..... ........zw
Dikey Çi�i,;el Elemanlar • . . ..................................122 Hiyerarşi... . .................. .338
Teki! Dikey Düzlem... . . . . ........................... ..... 130 Dııtum ... .. ........................ ....................... ............ .... ... ................346
Düzlemlerin L-ŞekHnıle Blç1mlenme,;i ....................................134 Ritim .. ........ .....
. 356
?
0 Paralel Dlkey DUzlemler..... ... .................... ................140 frkrıır...
:2
........... 357
Düzlemlerin U-Şek!lıııle Biçimlenmesi •. . . . . ... ......................................146 Transforma,;yon .... .. . . ..............370
Döıt Düzlem: Kapanını... ........ ........152

Tipoloji Özeti: Mekln-Tı:ınımlııyıı;ı Elemanlar, . . . . . .,...156 Sonuç.. . . .... . . .......:074
Mekan Tanımlayıcı Elemanların Üzerindeki Açıklıklar . . . , ......................155 Seçilmiş Bibliyografya .... .•...
377
Düzlemler Üzerindeki Açıklıklıır ... . . .. .................... 160 Sözfüt......... . .. ....:079
Kö�elerdeki Açıklıklar... ................ .162 Dizinler....... . ... .il/J5

ÖNSÖZ
Bu çalışmanın orijinal baskısı, \7içim ve mekanı ve yapılı çevrede !ıunların düzenlenişini yönlendiren ilkeleri mimarlık öğrencilerine
tanıtıyordu. Biçim ve mekjn, hem i!h;el, hem de kalıcı bir taeıarım dağarcığını oluşturan önemli mimari araçları::lır. Bu gözden
geçirilmiş baskı, çevremize şekil verirken biçim ve mekanın birbirleri ile ilişkilendirilme ve organize edl!me yolları üzerine tt:mel bir
kaynak olma özelliğini koruyor; fakat daha anlaşılır olmak için yeni diyagramlann kit:ı\7a dahil edilip, metnin elden geçir�mesi,
kimi seçme mimari eserlerin ilave edl!mesi, açık!ık!ar, merdivenler ve ölçek hakkındaki bölümlerin genişletilmesi ve nihayet kitabın
sonuna bir ek sözlük ve tasarımcılar dizininin katılması ile kitap yeniden dlizenlenmiştlr.
Bu ç21lışma mim21ri tas-anmın temel elemanları ve ilke!erinin. ins-anlık tarihinin akışı boyunca kend!!erini ortaya koyma yollarını
_
örneklerle açık!21maya devam ediyor. Sözü edilen tarihse! modeller değişik zamanlan buluşturur ve kültürel sınırları aşar. Farklı
üslupların böyle yan yana getirilmesi kimi zaman uygunsuz göri.ilecek olsa bile, örneklerin geniş d.:ığılımı kasıtlıdır. Genel kolajm
amacı, okuyucuyu görünü?te farklı yapılar arasındaki benzerlikleri aramaya ve bunların in?a edili? yeri ve zamanını yansıtan
kritik aynmları dikkate almaya ikna etmeyi amaçlamaktadır. Okurları, tasarım sürecinde bu kitabı özgürce kullanmaya ve kendi
bireysel deneyimleri bağlamında hatırladıklan ek örnekleri not etmeye davet ediyorum. Tasarım elemanları ve ilkeler daha iyi
tanınır hale geldikçe, yeni bağlantılar, ilişk!ler ve anlam düzeyleri oluşturulabilir.
Gösterilen örnekler, tartışılan kavramların ve ilkelerin ne eksiksiz, ne de mutlak prototipler!dlr. Bunların seçimi, yalnızca
bulgulanan biçimse! ve mek�fü;ial fikirleri açık seçik hale getirmeye ve aydınlatmaya yaramaktadır. Söz konusu temel fikirler,
tarihse! bağlamlarını aşıp türlü spekülasyonları teşvik ederler: Bunlar nası! çözümlenebilir, algılanabilir ve deneyimlenebilir'?
Bunlar nasıl tutarlı, kullanışlı ve anlamlı mek&n ve alan tanımlama yapıları rekline sokulabilirler? Geniş bir dağılım gösteren
mimari problemlere nasıl yeniden uygulanabilirler? Böylesi bir sunuş anlayışı, deneyimlenen mimarlığı, edebiyatta karşı!a?ı!an
mimarlığı ve tasarım yaparken hayal edilen mimarlığı daha doğurgan bir yolla anlamayı te?vik etmeyi denemektedir.
ÖNSÖZ / Vll
TESEKKÜR
Bu eserin orijinal baskısına yaptıkları değerli katkılardan ötürü aşağıda sözü edilen
kişilere teşekkür etmek ie;tiyorum: Tasanm ilkelerinin i!eti!mesi konusundaki
kavrayışıyla eldeki malzemenin organizasyonunu anlaşılır kılan ve yardımlarıyla bu
malzemenin yayımlanmasını mümkün ha!e getiren Forrest WHson'a; mımarlık tarihi
ve kuramı konusundaki bilgisi ve anlayışıyla bu araştırmanın gelişimini destekleyen
Jame5 Tice'a; mimarlığı öğretme konusundaki gayreti ve beceresi bu araştırmayı
sürdürmek için beni cesaretlendiren Narman Crowe'a; biçimin organizasyonel ilkeleri
üzerine yaptığı araı;;tırmasıy!a düzenleme ilkeleri hakkındaki bölümün gelişmesine
katkıda bulunan Roger Sherwood'a; son kopyayı yayına hazırlaması ve lıu proje
konusunda gösterdiği heves nedeniyle Danie! friedman'a; kitaptaki resimler için
materyal araştırmasmda yaptıklan yardımlardan ötürü Diane Turner ve Philip
Hamp'a: ve nihai sonucu beklerken gösterdiği S<!bırdan dolayı Van Nostrand
Reinhold'un Vaş edltOrü Larry Hager'a.
Bu ikinci baıskı için, bu kitabı yıllardır kullanan ve onu öğretimde bir kaynak ve araç
otarak geliştirmek için önerilerini sunan pek çok öğrenciye ve onların öğretmenlerine
teşekkürlerimi sunmak istiyorum. Birinci baskı için yaptıkları dikkatli ve nazik
eleştirilerden ötürü, özellikle şu eğitimcilere teşekkür etmek istiyorum: L Rudolph
Barton, Laurence A. C!ement, Jr., Kevin forseth, Siman Herbert, Jan Jennings,
Marjorie Kriebel, Thomas E. Steinfeld, Cheryl Wagner, James M. Wehler ve Roberı;. L
Wright. Onların akılcı tavsiyelerinin çoğunu bu ikinci baskıyı zenginleştirmek için
kitaba dahi! etmeye çalıştıysam da, bu eklerin kusur!anndan yalnızca ben
sorumluyum.
, '
Debra, Emi/y ve Andrew'e, onların yag;am eevgfrM için;

ki bu mimarlığın da barındırmpsı gereken bir ffeeydir.
Vlll / MİMARLIK: BiÇiM, MEKAN ve O ÜZEN

GiRiŞ
Mimarlık, genellikle var olan bir dizi koşula yanıt olarak düşünülür -tasarlanır- ve gerçekleştirilir -inşa edilir-. Bu koşu!!ar doğa!
olarak tamamen işlevsel olabileceği gibi, çeşitli derecelerde toplumsal, ekonomik, siyasal, hatta kararsız veya ı.;imgesel niyetleri
de yansıtabilir. Her türlü durumda, var olan koşullar dizisinin -problem- yeteri! olmadığı ve yeni bir koşullar dizisinin -çözüm
arzulanır olaMleceği varsayılır. Bu nedenle mimarlığı yaratma eylemi, bir pro\.tlem çözümü ya da tasanm sürecidir.
Herhangi bir tasanm sürecinin başlangıç evresi, problematik bir durumun ka\;ıulü ve buna bir çözüm llulma kararlılığıdır. Tasarım
Mr şeyden önce isteğe bağh bir eylem, amacı olan bir çabadır. Tasarımcının öncelikle problemin var olan koşullarını kaydetme5i,
problemin bağlamını tanımlaması ve konuyla ilgili özümsenecek verileri toplaması gerekir. Çözümün kendi doğası problemin nasıl
ıılgı!andığına, t�nım!andığına ve yorumlıındığına bağlı olduğundan, tasanm sürecinin kritik bir evresidir bu. Önemli bir şair ve
bilgin olan Danimarkalı Ret Hein bunu şu şekilde açıklar: "Sanat, çözümlenmeden önce dHe getirilemeyen problemleri çözmektir.
Soruya fieklinl veren şey, yanıtın bir parçasıdır.0
Ta5arımcı!ar, kaçınılmaz bir şekilı:le ve içgüı:lüsel olarak brşı karşıya kalı:lıkları problemler için ön-çözümler tıırif ederler:
burıuııla birlikte tasanm dağarcığının ı:lerin!iği ve genişliği, hem tavarımcının vorunu algı!ayışını, hem de yanıtın biçimlenişini
etkileyecektir. Eğer tafiarım dilin!tı kavranışı sınırlı ise, bir problem için bulunacak o!ası çözümlerin sayısı da sınırlı olacaktır.
Dolayısıyla bu kitap, öncelikle asal elemanların ve ilke!eriıı çalışılması ve sonra dıı miİnari problemler için in5anlık tarihinin akışı
boyunca geliştirilmiş bir dizi çözümün keşfedilmesi yoluyla tasarım dağarcığını zenginleştirme ve onun sınırlıırını genişletme
sorununa odaklanmaktadır.
Bir 5anat olarak mimarlık, bina programının Mit işlevsel taleplerin\ karşılama}:.tan daha önemlidir. Temel olarak, mimarlığın
fiziksel ürün!erl, insarı eylemlerini kendi içinde barındırır. Ancak, biçim ve mekan elemanlarının düzenlenişi ve organiza5yonu,
mimarlığın çabaları nasıl görünür kılabileceğini, yıınıt!an nasıl ortaya koyabileceğini ve ımlamı nasıl lletebi\eceğinl belir.ler. Onun
için bu çalışma biçimsel ve mekansal fikirlere odaklansa bile, mimarlığın toplum5al, siyasal ya da ekonomik yönlerinin önemini
yok 5aymayı amaçlamamaktadır. Sözü edilen biçim ve me�n elemanları, kendi başlarına sonuçlar olarak değil de işltwin, amacın
ve bağlamın koşullarma karşılık vermek üzere -yani mimari anlamda- problem çözümünün birer vıısıtası olarak sunulmaktadır.
Burııda şöyle bir benzetme yapılabilir: Kelimeleri şekillendirmeden ve söz dağarcığım geliştirmeden önce insanın harfleri Vllmesi
ve aıılaması gerekir; cümleleri kurmadan önce insanın dilbilgisi ve sözdizim kurallarını anlaması; ·dUzyazı, roman ve benzerlerini
yıızmaclan önce kompozisyon yazma ilkelerini anlaması gerekir Bu elemıınlar bir kere anlaşıldıktan sonra kişi clokunakh ya ela
.
sarsıcı yazabilir, huzura dıwet edeJ:ıı!ir ya c!a başkald!rıYa kışkırtab!!ir, Mr zıvır �eyler hakkmc!a yorum yapabilir ya da bi!inç!i ve.
anlamlı bir şek!!de konuşabilir. Benzer şekilde, mimaride anlamın daha yaşamsal me5ele\erine geçmeden önce, tasarım
öğrencilerinin, mimari biçim ve mekanın asa! elemanlarını tanımaları, bir tasarım fikrini geliştirirken bunları nasıl beceriyle
kullanabileceklerini anlamaları ve tasarım çözümünün uygu!anma5ı esnasında bunların görse! gönderimlerini fark etmeleH 5on
clerı�ce önemlidir.
GiRiŞ / IX
GiRiŞ
Bu çalışmayı uygun bir bağlama oturtmak için, aşağıda bir mimari eseri fizikse! Ancak her koşulda, kendi !çinde kaynaşmış bir bütün elde edebilmek için bu
olarak oluşturan teme! elemanlar, sistem!er ve düzenlemeler için genel bir bakış elemanların ve sistemlerin birbirleriyle !lişkili, birbirlerine bağımlı ve bırşılık!ı
sunulmaktadır. Bu bileşenlerin hepsi a�ılanıp deneyimlenebilir. Bunların bazıları olarak destekleyici olmaları gerekir. Bu elemanların ve sistemlerin, kurucu
güçlük çekmeden görülebilir durumdayken, diğerleri duyularımız için daha parçalar ol.iarak, hem kendi aralarını.iaki, hem de bir bütün olarak binanın
belirsiz olabilir. Binanın organizasyonunda bazıları önemli bir yer tutarken, içindeki ilişkileri görünür hale geldiğinde, mimari düzen yaratılmış olur. Söz
diğerleri ikincil bir pozisyonda kalabilir. Bazıları imgelerin ve anlamın taşıyıcıı:ıı konusu ilişkiler, bütünün tekil doğasıııda pay ı?ahibi olarak algılandığmda,
olabilecekken, diğerleri bu imgelerin ve anlamların vaı:ııflandırıcıı:ıı ya da kavramsal bir düzen ortaya çıkar: ki bu düzen, belki de geç1c1 algısal
dönüştürücüı:ıü olarak iş görebilir. görümlerden daha kalıcıdır.
Mimari Sistemler
Mekanın mimarisi • örüntü organizasyonu, ilişkiler, hiyerarşi

Strüktürün • biçimse! imge ve mekansal tanım
Çevrelemenin • şeklin, rengin, dokunun, ölçeğin, oranın nitelikleri
• yüzeylerin, kenarların ve açıklıkların nitelikleri
Mekün·Zomon yoluyla deneyimlerıir • yaklaşım ve giriş

lıinde Hareket • yürüme yo!u düzenlemesi ve erişim
• mek&nların ardışıklığı
• ışık, manzara, dokunma, duyma ve koku
Teknoloji aracılığı J!e elde edilir • yapı ve çevreleme

• çevresel koruma ve rahatlık
• sağlık, güvenlik ve huzur
• dayanıklılık
Program için yer ı:ıağ!ar • kullanıcı talepleri, gereksinimleri ve iı:ıtekleri

• sosyal-kültüre! etkenler
• ekonomik etkenler
• yasa! kısıtlamalar
• tarihsel gelenekler ve öncelikler
Bağlam ile uyumludur • yerleşim ve çevre

• iklim: gUııeş, rüzgar, sıcaklık, yağış
• coğrafya: toprak, topo.;,ırafya, bitki örtüsü, su
• yerin duyusal ve kültürel karakteri
X / MIMARllK: BiCiM, MEKAN ve DÜZEN

GİRiŞ
••• ve Düzenler
Fiziksel Bisim ve Mekiin

• doluluklar ve Voqluklar •mekan
•iç ve dıq • strüktür
•çevfe!eme
• makine
sistem ve organizasyonları
Algısal Fiziksel elemanların, zaman içinde ardıpık olarak • yaklaşma ve uzaklaşma

deneyimlenmesi yoluyla duyu&a! algılama ve tanıma •giriş ve çıkış
• mek&n!arın düzen! boyunca hareket
•mek&nların işlerliği ve içlerindeki eylemler
• ışığın, rengin, dokunun, manzaranın ve sesin nitelikleri
Kavramsal Binanın elemanları ve sistemleri arasındaki düzenli o imgeler

ya da düzensiz lllşkilerin kavranması ve uyandırdıkları • örüntüler
anlamlara karşılık verilmesi 'işaretler
�simgeler
•bağlam
GiRiŞ I XI
GİRIS
Mekônsal Sistem Strüktürel Sistem

• Mek&n!ann ve program elemanlarının üçboyutlu entegrasyonu • Yatay kiriş ve döşemeleri destekleyen kolon gridL
evin çoklu işclev!eri ve ilişkileri için yer sağlar. Konsol, boy)amasına eksen boyunca yakla91m yönünü
karşılamaktadır.
Çevreleme Sistemi
Program elemanları ve mek�nlan içeren prizmat!k h;.ıcmi
tanımlayan dört dış duvar düzlemi.
Villa Savoye, Poissy, f'aris'in doğusu, 1928-31, Le Corbusier. Bu grafik çözümleme, mimarlığın karşılıklı olarak etkileşimli ve ilişkili parçalan
karmaşık ama birleşik bir bütünde uyumlu bir şekilde nasıl bütünleştirdiğini
göstermektedir.
Xll / MIMARllK: BiÇiM, MEKAN ve DÜZEN

GiRiŞ
Dola�ım Sistemi Bağlam

Merdiven ve rampa çe?it!i seviyeleri keserek birbirlerine • Ya!m !Jir dışsal biçim, biçimlerin mekanların karmaşık iç organizasyonu
Vağlar ve gözlemcinin mekSlndaki ve ışığın altındaki biçimleri sarıp o?armalar.
algılama düzeyini artırır. ' Ana katın yükeeltilmesi daha lyl bir manzara sağlar ve binayı zeminin
Giriş fuayesinin eğrisel biçimi, otomobilin hareketini yansıtır. neminden korur.
Bahçe teras, gün ışığmı çevresinde toplanmış mekanıara dağıtır.
110ııun (Villa Savoye'un) kareye yakın sade dı? görünüşü, açıklıklardan ve

üstteki çıkıntılardan yakalanabil&iği kadarıyla karmakarışık bir iç
biçimlenmeyi sarıp sarmalar... Onun iç düzeni, evin türlü işlevlerini,
domestik bir ölçeği ve mahremiyet hissine uygun bir kısmi gizliliği içinde
barındırır. Dı? düzeni ise, hakim olduğu ye?il alana ve belki de ilerde bir
parçası olacağı kente uygun bir ö*ekte, bir ev fikrinin birliğini ifade eder.'1
Robert Venturi, Complexity and Contradiction in ArChitecture, 1966.
GiRiŞ / Xlll
:ı '
.1
.1
ıı
,
1 .
1
!
il
ti'
ı.\',
1•
'
!.
�
"j .
f
( "•
1.
1
f.
! 1
ı.1 1
�
1
1
Ana Elemanlar
"Resmedilen her biçim, onu devinime sokan nokta ile başlar...
Nokta devinir.... ve çizgi varlık kazanır ·birinci \:;oyut.
Çizgi, bir düzlem oluşturmak üzere kaydırıldığında, ikiboyutlu bir eleman elde ederiz.
Düzlemden mekanlara doğru hareket edildiğinde, düz!em!erin iç içe geçmesi (üçboyutlu)
cisimleri ortaya çıkarır ... işte noktayı çizgiye, _çizgiyi düzleme, düzlem! de mek.ılnsal boyuta
taşıyan kinetik enerjilerin bir özeti."
Pau! Klee
Düşünen Göz: Faul K/ee'nin Not Defterleri
(lngi/izce çeviri)
1961
ANA ELEMANLAR 1
1
Bu bölüm, biçimi olu9turan birincil elemanları, noktadan tekboyutlu çizgiye,

çizeiden ikiltoyutlu düzleme ve düzlemden Uçboyut!u hacme kadar geli9im
[
düzenine göre anlatmaktadır. Her eleman ilkin bir kavrame;al eleman,
sonra da mimari tae;arım dağarcığındaki bir görsel eleman olarak göz
önünde bulundurulmaktadır.
Kavramsa! elemanlar olarak, nokta, çizgi, düzlem w; hacim, zihnin gözlerine

b!r yana bırakırsak, görünür değildir. Gerçekten var olmasalar bile, biz yine
de onların varlıklarını hissederiz. İki çizginin buluştuftu yerde noktayı, bir
düzlemin genel hatlarına işaret eden bir çizgiyi, bir hacmi çevreleyen bir
düzlemi ve bir uzamı kaplayan bir nesnenin hacmini duyumsayabiliriz.
Bu elemanlar üçboyutlu mek�nda veya kağıdın üzerinde görünür

kılıtıdığında bir madde; şekil, ebat, renk ve doku niteliklerine sahip bir biçim
haline gelirler. Bu biçimleri kendi çevremizde deneyim!edikçe, bu biçimlerin
kendi yapısı içinde nokta, çizgl, düzlem ve hacim asal elemanlarının varlığını
algılama kudretine ulaş;ırız.
2 / MIMARllK: BiÇiM, MEKAN ve DÜZEN

ANA ELEMANLAR
��,\:ı:;\ -tia.;.;_: ·
··;':jA�Wt';��*��'.
<_ı;f>':�<;� :_,\�\�\·*' :
\\
Biçimin ana üreticisi olarak;
•
Nokta me�nda bir pozisyon !lelirt!r. Nokta
Kaydırılan bir nokta şu özelliklerle Çizgi

9ıgi haline gelir. T
1
•uzunluk 1
1
'
•yön l
1
•pozisyon '
:
'
'
w
Kaydırılan bir çizgi şu özelliklerle Düzlem

Düzlem haline gelir:
•uzunluk ve en
•yüzey
•yönlenim
•pozisyon
Kaydırılan bir düzlem şu özelliklerle

Hatim haline gelir. Hacim
• uzunluk, genişlik ve derinlik
•biçim ve mek�rı
9 yüzey
•yönlenim
•pozisyon
.�,,,,,cm
�ı.t��;\
�' �t"'\,
'\l\ \,'ı; ,,
·,:_ı�ı�\�l'
-�' \, >"'"��:\»�
,,�,ı.�. !�t[; 1�!�'!��
,, �ı.;1\'�,' ' '��
' •' ''
1' ,1,�.ı:,1' ; ·,, \ �,>"��::,\' �"' � {;,

,,ı\ı,\ '{l' " ,, ' j
, i,'t;\ -:��'�.
_,,;-','f-
;J1.t��.
.,."\! >' ' , ' ' ''--'"J'
�',,, ",';..·'ı\�:-;:-,
' ..
,' �-'A�<
��·tı\iı
\\\ ı,,'1·,ı,�
,ı;.:;ı:, ,·::-.�«,;\, "'",,\/<l).:,,,,,<?ı · '.t'\\)--'N
,�·vı�
;"' i�\�
' '\�:l'._;..��:i.L '..::.:...�-__ ,___: 1ıc:� 1·0;illi\f;"_
1
1
ANA ELEMANLAR / 3
NOKTA
•
Nokta uzayda bir pozisyonu belirler. Kavramsal olarak
uzunluğu, eni, boyu yoktur ve bu nedenle durağan, yönı:;üz ve
merkezidir.
Biçim dağarcığıtıın ana elemanı olan nokta, şunları

belirlemeye yardımcı olur:
• bir çizginin iki ucu

• iki çizginin kesişimi
• bir düzlem ya da hacmin köşeeindeki iki çizginin buluşması
• bir alanın merkezi .
Kavramsal olarak nokta biçimsiz veya şekilsiz olmasına

rağmen, görsel bir alana yerleştirildiğinde varlığmı belli
etmeye başlar, Nokta, içinde bulunduğu çevrenin merkezinde
•
sabittir; kalan alanda, ke:ndisi ile ilint!!i olan etrafındaki
elemanları organize edip, bu alana hükmedt":r.
.
Ancak merkezin dışına kaydırıldığın4a, noktanın alanı daha

•
gerilimli bir hal alıp, görse! baskınlık için mücadele etmeye
i"Jaşlar. Nokta ve onun alanı arasında gör!:ice1 i"Jir gerilim
yaratılmıştır.

NOKTASAL ELEMANLAR
Noktanın boyutu yoktur. Uzayda ve yer düzleminde görünür bir

pozisyonu belirlemek için, noktanın kolon, dikilitaş ya da kule gibi dikey
çizgisel elemanlara projekte eıfümesi gerekir. Tasarımda kolon 11
�----
elemanının nokta �eklinde görüldüğüne ve bu nedenle de noktanın görsel
öze11lk!erini taşıdığma dikkat etmek gerekir. Noktanın görse! özelliklerini
Piazıa del Campidoglio, Roma, c. 1544, Michelangelo.
paylaşarak noktadan üretilen diğer biçimler �unlardır:
Marcus Aure!ius'un at!ı heykeli, bu kentsel meydanın merkezini i;;aretler.
•daire Po!yc!eitos Tho.los, Epidauros,
�:;)
Yunanie.tan, M.Ö..,'?50.
��/�\��:.:,,
•silindir risa Ba pti si,

ltalya, 1153-1265, Dioti Salvl.
• küre 6ir !saao Newlion Anıtı,

Proje, 1784, E:tiemıe·Louis Boul6.
Mont 5. Michel, Fransa, 13. yy. ve sonrası.

Pramidal kompozisyon, bu muhkem manastınn kın,al alanda öze! \?ir yer
olarak konumlanma5ına yarclım eclen bir kule külahıyla sonlanmaktadır.
ANA ELEMANLAR / 5
iKi NOKTA
İki nokt.ıı, anlan birbirlerine bağlayan bir çizgiyi tanımlar. Noktalar bu •f--------------t•
çizgiye ı;ınırh bir uzunluk vermelerine hırı;;ın, çizgi sonsuzca uzatılabilecek
bir eksen (axis) üzerindeki bir alt-parça (segment) olarak da kabul
edilebilir.
İki nokta, aynı zamanda tanımladıkları ve kendisine göre simetrik

oldukları çizgiye dik bir ekseni de akla getirebilir. Bu eksen uzunluk
bakımından sonsuz olabileceğinden, bazı durumlarda, tanım1anmıı?
çizgiden daha b.:ı!':lkın olabilir.
,,
Ancak, her iki durumda da tanımlanmış çizgi ve dik eksen, görsel olarak
bu iki noktanın her birinden geçebilecek sonsuz eayıdaki çizgiden daha
ba6kındır.
6 / MIMARLIK: BiÇiM, MEKAN ve DÜZEN

iKi NOKTA
Uzayda kolon şeklindeki elemanlar ya da merkezi biçimler ile

belirlenen iki nokta ekseni tanımlayabilir, \ıu tarih boyunca bina
biçimleri ve mekanlarını organize etmek için kullanılan vır
düzenleme aracıdır.
Torii, loe Kabri, Japonya, M.S. 690.
Planda, iki nokta giri� kapısını göstermek

için kullanılabilir. Yükseltilmiş olan bu iki
nokta bir giri� düzlemini ve ona dik bir
yaklaşımı tanımlar.
-·
Washington D.C.'de Yönetlm - Müze AHe'si, lincoln Anıtı, Washington Anıtı ve B!r!eşlk Devletler B.J!.Şkan!ık bina5ı tarafından olu�turu!muş eksen boyunca uzanır.
ANA ELEMANLAR / 7
ÇiZGi
,:
.
. . . . . . .... . . . . . . . . .. . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ........ ... . . ....
")
·.
·.
Nokta uzatıldığında çizgi haline gelir. Kavramsal
olarak çizginin bir uzunluğu vardır, ancak eni ve
boyu yoktur. Nokta doğası itibarı ile durağan iken,
bir çizgi hart:ket halindeki noktanın rotasını
·.
tanımladığından, görsel olarak yön, devinim ve

büyüme ifade edebilir.
·.
"
..
·.
Her türlü görse:! yap111ın biçimlendirilmesinde

çizgi önemfı bir elemandır.
o o
Çizgi şu görc:vleri yapar:
• diğer görsel elemanları

birleştirme, bağlama, destekleme,
çevreleme ya da kesiştirme
• düzlemlerin kenarlarmı tanımlama ve onlara

şekil verme
• düzlemlerin yüzeylerini belirginleştirme

Kavramsal olarak tekboyutlu olmasına rağmen,
çizginin görünür hale gelebllmesi için belirl!
oranda bir kalınlığa sahip olması gerekir. Çizgi
olarak görülmesinin ı;ebebi sadece uzunluğunun .. . .. . . . . . ... . . . .. . . . . ... . . ..
enine baskın çıkmasıdır. Gergin ya da gevşek,

kesin hatlı ya da tereddütlü, zarif ya da savruk, ııtuHnınuıımınmııımınımuııımmm.mmıımmmımımıııııuıuııınr
nası! olursa olsun, bir çizginin karakteri, onun
uzun!ukfen orantısını, hat!annı ve devamlılık
derecesini algılama şeklimize göre belirlenir.
Yeterince süreklilik arz etmesi durumunda benzer ı:rbdUejjgh!j!ldmtwpqr.tt11vw!Et:Jz(&!P$.,12345678:go

veya birbirine yakın elemanlann basit bir tekran
da çizgi olarak görülebilir. Bu tür bir çizgi önemli
'*·'*''*'*''*''*''*''t't''.t*''**''t'* ***************
doku%ıl niteliklere sahiptir.
.'
-
.
Çizginin yönlenimi ya da doğrultusu, onun görsel
-
yapıdaki rolünü etkiler. Dikey bir çizgi yer çekimi
r,� ı,J.t -
�-
�
güçleri ile dengeli b!r durumu ya da insatıın

- --
durumunu ifade eder ya da uzayda bir noktayı ,,._,
belirlerken, yatay çizgi durağanlığı, yer düzlemini,
-
ufku ya da dinlenmekte olan bir vücudu tasvir eder.
j1 e::::::- �
1111 '
Eğik bir çizgi dikeyden ya da 1

1
1
yataydan bir sapmadır.
Düşüşe geçen bir dikey

çizgi ya da yüb;;elmekte olan
yatay bir çizgi olarak görülebilir. �
1
!--------�---
Her halük.ılrda, ister yer düzlemindeki bir
noktaya doğru dü�üş;e geçsin ister
gökyüzündeki bir noktaya doğru yükselsin,
kendi dengclenmcmı� durumunda dinamik
ve görsel olarak aktiftir.
ANA ELEMANLAR / 9
ÇiZGiSEL ELEMANLAR
Çan Kulesi, Vuoksennsra'da Kilise,

lmatra, Finlandiya, 1956, Alvar Aalta.
Menhir, Marcuı:; Aurelius Kolonu, Dlkilita;,
Genellikle tek başına, bazen de Plazza Colonna, Roma, M.S. 174. Place de la Concorde, Parls
diğerleriyle yan yana duran dik bir Bu silindirik sütun imparatorun
mega!itin olu�turduğu tarih öncesi Danube'nin kuzeyindeki Germen
!?ir anıt. kabilelerine kar�ı kazandığı zaferin
.
a111sına dlkilmig;tir.
/:
--->
· · ······· ···-·· · ...... ............
.
·········· ····-·
j
. .,.../
.
Dikey çizgisel elemanlar, mekanın saydam hacmini tanımlamak için de

kullandmı�!ardır. Solda verilen örnekte, dört minare kulesi içinden
Selimiye'nin kıibbesinin ihti�amla yükseldiği mekansal alanı
tanımlamaktadır.
Sultan Selim Camiel, Edirne, 1569·75, Mimar Sinan.
1 O / MIMARllK: BiÇiM, MEKAN ve DÜZEN

ÇİZGiSEL ELEMANLAR
Gerekli malzeme dayanıklılığına sahip çizgisel öğeler strüktürel işlevler ---------7

yüklenebilirler. Bu üç örnekte çizgisel elemanlar:
• mekfiinı kesen devinimi ifade ediyorlar

• başü5tü düzlemi için destek sağlıyorlar
• mimari mek.@.n için üçboyutlu yapıı;;a!
bir çerçeve oluşturuyorlar.
5algmatobe! Köprüsü, İsviçre, 1929·30, Robert Maillart.
Kirişk:r ve dikmeler deertek!erin ara5ındaki boşluğu geçecek

ve çapraz yükleri taı;;ıyacak şekllde bükülmeye karşı
dayanıklılığa sahiptir.
t t
r 1 1 1
Caryatfrt Kapı Saçağı, Erechtheiorı, A\:.ltıa., ivl.Ö. 42i·405, ivinesicies.
Yontma kadın figürleri, üı;tlerindeki tablayı taşıyan kolon biçimli

destekler olarak durmaktadırlar.
İmparatorluk Villası, Katsura, Japonya, 17. yy.

Çizgisel kolonlar ve klriş!er beraberce mimari mek�n için
Uç boyutlu bir çerçeve oluştururlar.
ANA ELEMANLAR / 1 1
ÇiZGİSEL ELEMANLAR
Mimarlıkta çizgi görse! olmakt.:ın çok imgelenebilen bir

elemandır. Eksen, buna bir örnektir; bu, uzayda iki nokta
tarafından olu�turu!mu� ve kendisine göre etrafındaki
elemaıılarm simetrik olarak Pö!ümlenebileceği düzenleyici bir
elemandır.
Villa Aldovrandlni, İtalya, 1598-1603, Giacomo Della Porte.
Ev No: 10, 1966, John Hejduk.
Mimari mek&nın kendisi üçbayutlu olmasına rağmen, bina boyunca devinimin

yönüne yer vermek ve !lina mek&nlarırıı diğerlerine bağlamak amacıyla
biçimsel olarak çizgisel de olabilir.
Bina biçimleri de çizgisel olabi!ir, özellikle de

dolafım yolu boyunca düzenlenmif> tekrar eden
mek&nlardan oluf?muşsa. Burada gösterildiği
gibi, çizgisel bina biçimleri hem dı� mekfüıı
çevreleme, hem de Çe?itli arazi ko�u!lanna
uyma yeteneğine sahiptirler.
Corneıı Üniversitesi Öğrencf Konutları, !thaca, New York, 1974,

Richard Meier.
1 2 ! MIMARLIK: BiÇiM, MEKAN ve DÜZEN

ÇİZGİSEL ELEMANLAR
Kent ioplantı Salonu, 5iiynatsa!o, Finlandiya, 1950-52, Alvar Aalto.
Daha d.'lr bir çerçevede, çizgiler düzlem ve hacimlerin kenarlarını ve yüzeylerini

belirginleştirirler. Bu çizgiler, yapı malzemelerinin içlerindeki ya da aralarındaki eklem
yerleri, kapı ya G!a pencere açıklıklarını saran çerçeveler veya kolon ve kirişlerin
strüktürel gridi olabilir. Sözü edilen çizgisel elemanların bir yüzeyin dokusunu nasıl
etkilediği, bunların görsel ağırlıklarına, doğrultularına ve aralıklarına bağlı olacaktır.
· ------ ----------
Crown Hali, Mimarlık ve Tasarım Okulu, l!linois Teknoloji Enstitüsü,

5eagram Binası, New York, 1956·58, Mies van der Rohe ve
Şikago, 1956, Mies van ı.:ler Rohe. ·
fhi!ip Johnson.
ANA ELEMANLAR / l 3
ÇİZGİDEN DÜZLEME
.
,1 . . /�.
.. . ·
. .
il
iki paralel çizgi görsel olarak bir düzlemi tanımlama kapa!:iitesine eahiptir.
il il
Görsel ilişkiyi gösterebi!mek için aralarına saydam bir mekansal zar
il
gerilebilir. Bu çizgiler birbirine ne kadar yakırı olursa, açığa çıkaracakları
düzlem hissi de o kadar güçlü olur.
o o o <İı·
Bir seri paralel çizgi, tekrarlanmaları sayesinde tanımladıkları düzlemin
�
algılanmasını pekiştirecektir. Bu çizgiler tanımladıkları düzlem boyunca
uzatıldıklarında, gönderme.: yapılan düzlem gerçeklik kazanır ve çizgiler
arasmdaki boşluklar da düzlemsel yüzeyi kesen çizgiler haline gelir.
t:ı::c::.o::::::n�:::;c-0.::
Yandaki diyagramlar bir sıra yuvarlak kolonun (çizgi) dönüşümünü

gösteriyor; öncelikle bir duvarın (düzlem) bir bölümünü deetek!iyorlar,
daha sonra kare biçimli ayaklar haline geliyorlar {duvar düzleminin bir
kısmı) ve son olarak �a duvar yüzeyi boyunca çıkıntılar haline gelen orijinal
t:r:::::ı:r:::::n:::::I:İ:c kolonların izleri oluveriyorlar.
"Kolon, binanın temelinden tepesine doğru dikey olarak taşınan duvarın

güçlendirilmiş belirli bir kısmıdır ... Bir kolon sırası, aslında, bazı yerlerde
açıklık bırakan ve kesintilere uğrayan bir duvardan başka bir şey de�ildir."
.! ı�-i -ııı::w. Leon Battista Alberti

DÜZLEM TANIMLAYAN ÇiZGiSEL ELEMANLAR
Altes Müzeı:;l, Berlin, 1823-30, Kari Friedrich von SchirıkeL
-J
Sıralı kolonlar bir zamanlar sıklıkla binaların, öze!!ik!e de önemli

kamusal alanlara bakan kamu binalarının ön yüzeylerini veya
cephelerini tanımlamak için kullanılırdı. Kolonatlı cepheler \iinaya
giriş sırasmda rahatlıkla dalınıp geçilebl!ir!er, bu elemanlarla
oluşturulmuş bir korunak sağlarlar ve arka!arında'ki tekil yapı
biçimlerini birleştiren yarı-saydam bir ekran oluştururlar.
r:J J, ıir
ı:;ı
!P
"' a
Bazilika, Ylcenza, !ta!ya.

Mevcut bir ortaçağ yapısının çevresini sarmalamak üzere
Andrea F'a!ladio tarafından 1545'te tasarlanmış iki katlı bir
l?ca ya da pasaj. Bu ek, sadece mevcut strüktürü
güçlendirmekle kalmayıp, aynı zamanda da orijinal çekirdeğin
düzensiz!iğ"!tıi maskeleyen bir ekran görevi yapmakta ve Atta!oS Arkadı, Agoranın cephe$i, Atına.
Piazza de! Signori'ye tek b1'çimU fakat zarif bir çehre
kazandıniıak tadır.
ANA ELEMANLAR / 1 5
DÜZLEM TANIMLAYAN ÇİZGİSEL ELEMANLAR
Moissac Manastırı'nın Revakları, Fransa, 1100.
Kolonlar, tepedeki çatı düzlemin! de!:>tek!eme konusundaki Birbirine zıt iki örnek: Hem bina biçiminin kenarlarını, hem
strüktürel ro!!erine ek olarak, bir yandan komşu meldnların de bina biçimi içerisinde tanımlanan dışsal mek&nın
kolaylıkla karşılıklı bağlantı kurmalarına olanak verirken, blr kenarlarını belirginleştiren kolonlar.
yanılan da iç mek&ın alanlarının sınırlarını belirginleştirebilir!er.
Atina Polias Tapına�ı.

friene, c. M.Ö. 334, fythiu..
ı· .
"
,
0.!;..'"""r *'
l '.>< P ·
-
· �..· · ··;.tf· ··
· "'' ····"'··
-�i��
5t. Philiberı:., Tournus, Fransa, 950-1120.
Nefüı bu görünüşü kolon sıraJarınm mek�na
nasıl bir ritmik ölçü sağladığını gösteriyor.
16 / MIMARLIK: BiÇiM, MEKAN va DÜZEN

DÜZLEM TANIMLAYAN ÇiZGİSEL ELEMANLAR
?/';y
q,-�
Cary Evi, Mili Vall ey , Kaliforni ya, 1963, Joseph Esherick. frelliseı::I Avlusu, Georgia O'Keefe Konutu,
Abiquiu, Sante Fe'nin kuzeybatısı, New Mexico.
··--.
Yatay olarak tavana uzanan çizgisel elemanlar, dıf alanlar için orta ôerecede
!;ıir tanımlama ve çevreleme sağlarken, süzülen gün ı�;ığı ve ee;intlnin içeri
girmesine de olanak verirler.
Dikey ve yatay çizgisel elemanlar hep lıir!iktc bir mekansa! hacmi

tanımlayabilir; sağda göster!!en solaryum örneqinde olduğu gibi. Burada
hacmin formunun sadece çizgisel elemanların düzenlenmesiyle belirlendiğine
dikkat ediniz.
Coııdominium1. Ünitesi Solaryumu, Deniz Çiftliği,

Kaliforni ya, 1966.
ANA ELEMANLAR / 1 7
DÜZLEM
--
--
- - 1 Çizqi (kendi yönünden farklı bir yön
r---
--
--
--
, doğrultusunda) uzatıldığında düzlem haline

!
ı'
!
ı
gelir. Kavramsal olarak düzlem; uzunluk ve
ı
ıı
ene sahiptir, fakat derin!iğl yoktur.
ı
ı
ı
ı ı
ı
ı
ı
ı l
l
_ _ J
__
__
__
__
__
__
OD �/j 00
Şekil, bir düzlemin Vaş!ıca tanımlayıcı
karakteristiğidir ve düz!em!n kenarlarını
oluşturan ÇIZ!]ilerin hatları tarafından
belirlenir. Düzlemin şeklini algılamamız
penıpektiftarafından bozuma uğratıldığından,
bir düzlemin gerçek şeklini ancak ona önünden
baktığımızda görebiliriz.
Düzlemin yUzey özellikleri, rengi ve dokusu,

onun görsel ağırlığını ve derıgesini
etkileyecektir.
Görse! yapının oluşumunda düzlem, bir

hacmin limitlerinin ve sınırlarının
tanımlanması görevini yapar. Görsel bir
sanat olarak mimarlık, özelllkle üçlloyutıu
.
l:ıiçlmsel ve mek�nsal hacimlerin oluşumu i!e
llgi!endiğirıden, mimari tasarımın
dağarcığında düzlem, anahtar eleman haline
�elir.
1 8 / MIMARllK: BiÇiM, MEKAN ve DÜZEN

DÜZLEM
1
Mlmarlıkta düzlemler, biçim ve mekanın üçboyutlu
hacimlerini tanımlar. Her lı!r düzleminin nitelikleri
-boyut, �ekil, renk, doku· ve birbirleri ile olan
mekansal ili(,?kileri, tanımladıklan biçimin gön;el
J
özelliklerini ve çevreledikleri yerin nitellk!erini !lelirler.
Mimari tasarımda kullanılan jenerik tip düzlemler

ışunladır:
Başfü�tü Düzlemi
Tepe düzlemi; binanın iklimsel efomanlara kar(,?ı
korunmasını sağlayan çatı düzlemi ya da mimari
alanda barınak elemanı olan ba(,?üstü düzlemi olabilir.
Duvar Düzlemi
Duvar düzlemi; dikey yönleniminden ötürü, mekanın
tammlanması ve çevrelenmesinde görsel olarak en
aktif olanlardır.
raban Düzlemi
TaVan düzlemi; bina biçimleri için fizikse! temel ve
görsel fon hizmeti gören lnr zemin düzlem! ya da
üzerinde yürüdüğümUz odayı alttan tanımlayan
yüzeyi biçimleyen döşeme düzlemi olabilir.
ANA ELEMANLAR / 1 9
DÜZLEMSEL ELEMANLAR
Zemin düzlemi, esas olarak mimari yapının tamamını

destekler. Arazinin iklimsel ve diğer co{jrafi koşulları ve
zemin düzleminin topografik karakteri, burada kurulan
binanın biçimini etkileyecektir. Bina; zemin düzlemi ile iç içe
geçmiş olabilir, onun üzerine oturabilir ya da onun üurinde
yükee!tilmiş o!abillr.
Bina biçimini elde etmek amacıyla, zemin düzleminin kendisi

ile de oynanabilir: önemli veya kutsal bir yeri onurlandırmak
amacı i!e yükseltilebilir. dı� mekanları tanımlamak için
istenmeyen elemaniara karşı tampon olarak kullanılabilir,
üzerine inşaat yapılabilecek uygun bir platform sağlamak
için kazılarak teras!andırılabilir veya topografyadaki
değişimlerin kolayca katedilebl!mesi için kademelendirilebillr.
Scala ae Spagna (l•panyol Meraivenleri), Roma, 1721-25.

Bu kentsel proje, Piazza di Spagna'yı, SS. Trinita de'Monti'ye
bağlamak üzere Alessandro Specchi tarafırıı:lan !Jaşlatıldı;
Francesco de Sanctis tarafından bitirildi.
Kraliçe Hatahepsut'un Tapınağı,

Der el-Bahari, Thebes, M.Ö. 1511-1480, Senmut.
Rampalarla yaklaşılan üç teras, baş tapınağın kayalıklann
içine kesilerek oturtulduğu yerdeki yann başlangıcına doğru
tırmanır.
Machu Picchu, Urubamba Nehri'nden 3000 ayak

yükseğindeki iki dağın arasmda bir eyerin üzerine
oturtulmuş inka kasabası, c. 1500.

r
ı�
Oturma Alam, Lawrence Konutu,

�
1
Sea Ranch, Kaliforniya, 1966,
MllW / Moore·TurnM.
Döşeme düzlemi; hem bizim, hem de me�na yede1tirdiğimiz nesnelerin

ağırlığını yüklenen yatay elemandır. Dö?eme düzlemi, zemin düzleminin üzerini
kaplayım kalıcı bir eleman veya kendisini destekleyen elemanların arasındaki
,,_, mek&nı geçen yükseltilmiş bir düzlem olabilir. Her iki koşulda ela, döşeme
;
malzemesinin dokusu ve yoğunluğu, hem mek&nın akustik niteliğini, hem cle
döşeme yüzeyi boyunca yürürken bize verdiği hissi etkiler.
Kendi pragmatik ve taşıyıcı özellikleri, \iiçimiyle oynama olanaklarını

sınırlamasına rnğmen döşeme düzlemi, yine de mimari tasarımın önemli bir
elemanıdır, Döşeme düzleminin �kli, rengi ve dokusu, mekanın sınıriarını
tanımlar ve bu mek&nda görülebilen diğer elemanlar için görBel b!r zemin
olarak hizmet verir.
Zemin düzlemi gibi dö�eme düzlemi de mek&nın ölçeğini h1!%ın boyutlarına

indirebilmek ve oturma, seyretme vb. eylemlere imk&n yaratmak amacıyla
, kademelendirilebilir veya teraslandırılabilir; toplumca itibar gören ya da
kutsal bir yeri tanımlamak için yükseltilebilir; mek&nda görülen diğer
elemanlara zıt olarak nötr bir yüzey haline getirilebilir.
' ·-·· ·
!
!
'
Hükümdar'ın iahtı, imparatorluk Sarayı, Kyoto, Japonya, 17, yy.
.
ANA ELEMANLAR ! 2 1
·-- ...
5. Maria Nove!la, Floransa, 1456-70.

A\berti tarafından yapılm!{ı Röne:%1nı; cephesi.
Uffizi Sarayı, 1560·65, Giorglo Vaeıarl.

Dış duvar düzlemleri denetlenebilir bir iç çevre yaratmak için bir mekan
Ufızzi Sarayı'nın iki bmatlı ile tanımlanan bu floransa caddesi
parçasını çevreden yahtırlar. Bu düzlemlerin inşası binanın iç mekanları için
Piazza della Signoria'yı, Arno Nehri'ne tıağlar.
hem mahremiyet htım de iklimsel unsurlardan koruma sağlar; öte yandan
bu ı:lüz!em!er üzerindeki açıklıklar dış çevreyle l:ıağlantıyı yeniden kurar. Pış
duvar düzlemleri iç mekfüıı çevre!edikçe, dış mekanı da kendiliğinden
şekillendirerek binanın gene! biçimini ve kütlesini tarif ederler.
Bir tasarım elemanı olarak dış duvar düzlemi binanın önyüzü ya da esas
cephesi olarak ele a1ınabı1!r. Böyle bina cephek:ri, rentse! k�u!larda
ca<>ldeler, pazar yerleri ve meydanlar qibi kamusal me�n!arı tanımlayım
duvarlar olarak i? görür.
San Marco P!azza'sı, Venedfk.

Binaların sürekli ceplıeleri kentse! mek�nm
"duvar'1larım biçimler.
22 / MIMARUK: BiÇiM, MEKAN ve DÜZEN

Dikey duvar düzlemi kimi zaman zorunlu olarak, taşıyıcı duvarlı strüktürel
sistemde destek!eyic! bir eleman olarak da kullanılmaktır. lavan döşemesini
veya çatı düzlemini deı;teklemt:k için birbirine paralel diziler şeklinde
düzenlendiğinde, taşıyıcı duvarlar, mek&nda yön nitelikleri güçlü olan çizgisel
yarıklar tanımlarlar. Bu mek&nlar birbirlerine, ancak mek&nda dikey bölgeler
yaratmak üzere taşıyıcı duvara ara vermek sureti ile bağlanabilir.
Peyriseac Malikanesi, Cherhell, Kuzey Afrika, 1942, le Corbusler.
Sağdaki projede, serbestçe duran tuğla taşıyıcı

duvarlar, birbirlerine bağlanan me�n dizileri
yaratmak amacıyla "l" ve ''f' Piçlmlenmeleri
içinde kullanılmışlardır.
Tuglaoan Kır Evi, Proje, 1923,

Mies van der Rahe.
ANA ELEMANLAR / 23
Konser Salonu, Proje, 1942,

Mies van der Rohe.
iç duvar düzlemleri binanın mekfü1larını veya odalarım tanımlayıp çevreler. Bir tasarım elemanı olarak duvar düzlemi; taban ya da başüstü düzlemi i!e
Bunlann görse! nitelikleri, birl!irleri ne ı1lşkı1eri ve içerdlk!eri açıkhk!arın iç içe geçel::ıilir ya da bitişik düzlemlerden yahtılmış bir eleman olarak açık
boyutu ve dağılımı, tanımladıkları mekftnın niteliğini ve o mekftnın bitişik seçik hale getirilebilir, Mekln içerisindeki diğer elemanlar için nötr bir arka
mek&nlarla kuracağı ilişkiyi belirler. fon olarak değerlendirilebilir ya da söz konusu meklnda biçimi, ·rengi, dokusu
veya malzemesi ile görsel olarak etkin bir eleman olarak belirginleşebilir.
Duvarlar iç mekftnlar için mahremiyet sağlayıp hareketlerimizi sınırlayan bir

engel olarak i� görürken, kapılar ve pencereler kom�u mek&nfar arasında
devamlılığı kurar ve ıgıığın, ısının ve sesin geçi�ine izin verir. Bu açıklıkların
boyutu arttıkça, duvarların sağladığı kapalılık hissi azalır. Bu açıklıklar
yoluyla görülen manzara mek&nsal deneyimin bir parçası haline gelir.
Fin Pa'vj'onu, New York Dünya Fuan 1939, Alvar Aalto.

Hangar, Tasarım ı, 1935, Pier Luigi Neıvi.

Ağ iieklindeki strüktür, ağırlıkların ayrıiiarak çatının desteklerine aktarılıiiını
açığa vuruyor.
6rlok Konutu, New Canaatı, Connecticut, 1949,
Phi!ip Johm�on. Ayrık duran tonozlu tavan düzlemi, yatağın
üzerinı::le asılı duruyormuş gibi görünüyor.
Müstakil tonoz tavan yatağın üzerinde asılı gibi duruyor. Kendi başına duran Vir aeıtar olarak baiiüstü düzlemi, gökkul7beyi
faban ve duvar düzlemleri fle fiziksel bir temas halinde iken baŞÜBtÜ düzlemi simgeleyebilir ya da mekamn farklı parçalarını birleiitiren ana örtü elemanı
bizden genellikle daha uzaktır ve mekJnın içinde neredeyse sadece görsel bir o!abillr. Böyle Vlr başüstü düzlemi freskler veya baş;ka sanatsal ifade
olgudur. Tavan üst döşemenin veya çatı düzleminin içyüzü olup döşemenin araçları iç!n uygun bir yer sağlayabilir ya da basitçe dikkati çekmeyen bir
strüktürünün biçimini açığa vurabilir ya da iç mekfüıın üstünü örten bağımsız yüzey olarak da değerlendirilebilir. Mekanın .ölçeğini değiş;t!rmek amacıyla
bir astar olabilir. ya da bir oda içerisindeki mekansal bölümleri tanımlamak için alça!tılabilir ya
da yükseltilebilir. Mek&n içeri5indeki ışığın niteliğini ve akustiği kontrol edecek
şekilde biçimlendirilebilir.
Vuoksetıtıiska'da Kilise, Finlandiya, 1956, A!var Aalto.

Tavan düzleminin biçimi mek�n1arm ilerleyişini tanımlayıp bunların akustik niteliklerini zenginleştiriyor.
ANA ELEMANLAR / 25
Çatı düzlemi, binanın 1ç1ni iklimeeı faktörlere karşı koruyan ana

koruyucu elemandır. Çatının biçim!, Btrüktürünün geometrisi ve
malzemesi, mek.@nsal açıklığı aşma ve destekler üzerinde
oturma tarzı tarafından \Jellrlenir. Bir ta!!ıarım elemanı olarak
çatı düzlemi, binanın konumu içinde biçim! ve silueti üzerinde
belirgin bir etkiye sahip olduğundan dolayı önemlidir.
Çatı düzlemi, binanın duvarl.ıırı i!e \7Jkışlardan saklanabilir

ya da binanm hacmini ve kütlesini vurgulamak amacıyla
Dolmen, iki veya daha fazla dik duran büyük kayanın desttıkled!ği yatay bir duvarlarla iç içe geçiri!ebi!!r. Böyle bir düzlem altındaki çe�itll
kaya parçasmdan oluşmuş bir tarihönccsi anıtıdır; bunlar özeUik!e lngiltere me�nlan ku�atan tek bir örtü biçimi olarak açığa vurulabilir
ve Fransa'da bulunmaktadır. genellikle ö�emli ki�i!er lçln mezar yeri veya tek bir bina içinde bir ı;lizi mekanı birbirine eklemleyen belirli
oldukları düşünülmektedir. sayıdaki şapkadan oluşabilir.
Çatı düzlemi, kapı ve pencere açıklıklarını güneş veya yağmura

ka�ı korumak �in dışa doğru uzayarak geni? !:7açak!ar
olu?turabilir ya da zemin düzlemiyle daha yakııı bir ilişki kurmak\
için a?ağı!ara doğru sarkabilir. Sıcak iklimlerde bi11anın içi ve
mekanları boyunca doğal havalandırmayı sağlamak amacı ile
binanın üzerinde yükseltilmi? olarak da durabilir.
Roble Konutu, Şihıgo, lllinois, 1909, Frank lloyd Wright.

Alçak eğimli çatı dUz!emleri ve geniş saçaklar, Prairie Mimarlık Oku!tı'ttun
ayırdedici özelliğidir.
Shodhan Konutu, Ahmedabad, Hindistan, 1956, le Corbusier.

Kolon gridi, beton çatı döşemesini evin asıl hacminin üzerinde
yükseltmektedir.

i;
iı DÜZLEMSEL ELEMANLAR
l' i
11
Kaufman Konutu (�ela!e Evi),

Connesville, Pensilvanya, 1936-37,
Frank lloyd Wright.
Beton döşemeler merkezi dikey .. ,,
bir gövdeden dışarı doğru çıkma
/
yaptıkları için katların ve çatı
�-
---<:_ \
düzleırilerinin yataylığını vurgular.
,,.
,-----� \
Bir binanın genel biçiminde, yatay ve dikey düzlemlerin kenarlarını ortaya
çıkaracak açıklıkları dikkatlice yerleşt!rerek bağımsız düzlemsel niteliğe
sahip yüzeyler elde edebiliriz. Bu yüzeyler renk, doku veya malzeme
de.ğ�iklikleri ile ayırt edilerek daha da farklılaştırılabilir,
5chröder Konutu, Utrecht, 1924·25, Gerrit Thomas Rietveld.

Basit dörtgen biçimlerin ve ana renklerin asimetrik kompozisyonu
de Stijl mimarlık ve sanat okulunun ayırdedici öze!!iğini belirtir.
'
r
L------------
ANA ELEMANLAR / 27
HACİM
Ktındi doğrultusunun dışında bir yöne doğru uzatılan bir

düzlem, hacim haline ge!!r. Kavramsal olarak hacim
üçboyut!udur: Uzunluk, genlşlik ve derinlik.
rum hacimler şu bileşenlere göre çözümlenebilir ve

anlaşılabilir.
<------ • noktalar veya köşeler; burada birkaç düzlem bir araya gelir
-----• çizgiler veya kenarlar; burada iki düzlem buluşur
düzlemler veya yüzeyler; 1'unlar bir hacmin smırları veya
kenar çizgileridir
Biçim, bir hacmin başlıca tanımlayıcı karakteristiğidir.

Biçim, hacmin sınırlarını tanımlayan düzlemlerin ka�ıhk!ı
ilişkileri ve şekilleri tarafından belirlenir.
Mimari tasarım dağarcığındaki üçVoyutlu bir eleman

olan hacim, katı -yani bir kütle tarafından işgal edilmiş
uzam- ya da boşluk -yani düzlemler tarafından
kapsanmı1 veya çevre!erımi1 bir uzam- olabilir.

HACIM
i..
Plan ve Kesit Mimarlıkta bir hacim; duvar, döşeme ve başüstü veya çatı düzlem!
Duvar, döşeme ve başüstü I çatı düzlemleri ile tanımlanmış me�n tarafından tarif edilip kapsanmış bir mek�n parçası ya da binanın
kütlesi ile işgal ettiği bir mek�nsal büyüklük olarak görülebilir.
Özdllk!e ortografik p!anbıra, görünüşlere ve kesitlere bakılırken \7u
ikilemi algılamak önemlidir.
Görünüş
Bina biçimi tarafından
sergilımen mek�n
Notre Dame Du Haut, Ronchamp, Franva, 1950-55, le Corbusier.

� ---
--
1 - --------------
_..;
1
1
1
ANA ELEMANLAR / 29
1
HACİMSEL ELEMANLAR
Çevresi içinı:.le bir seyirlik nesne gibi duran bina

\11çim1eri mek&lnı işgal eden hacimler olarak görülebillr.
Sego•ta'da Dorik Tapınak, Sicilya, M.Ö. c. 424·416. Garches Yillaeı, Vaucresson, Fr.:ınsa, 1926·27,
Le Corbusier.
Ontario'da Ahır, Kanada.

HACİMSEL ELEMANLAR
Diğer e!eman!an kap5amaya yarayan bina biçimleri,

mekansal bir hacim tanımlayan kütleler olarak görü!ebilir.
P!azza Magglore, Sabbioneta, İtalya,

Bir dizi bina bir kentse! meydanı çevre!!yor.
Palazzo Thlene, Venedik, İtalya,

1546, Andrea Pa!ladio.
iç odalar bir iç bahçeyi -ki bu bir İtalyan
palazzo'sunun başlıca avlusudur- çevreliyor.
Karii'de Buefü;t Cha!tya Holü,

Mahara5htra, Hindistan, M.S. 100-125.
Bu tapınak sert bıyalık!arı::lan oyularak
oluşturulmuş bir mekjnsal hacimdir.
ANA ELEMANLAR / 31
..
2
Bicim ,
"Mimari biçim, mekan ve kütle arasındaki temas noktasıdır...

Mimari biçimlerin, dokuların, malzemelerin, ı�ık ve gölge
ayarmın, rengin hepsi mekilnı biçimleyen lıir niteliği ya da
ruhu inceden inceye duyumsatmak için blr araya gelirler.
Mimarlığın niteliği, tasarımcının bu elemanları hem iç
mek&nlarda, hem de binanın çevresindeki mekanlarda
kullanma ve birbirleri ile i!ivkiye sokma becerisi tarafından
belirkmecektlr."
Edmund N. Bacan
Kentlerin Tasarımı
1974
BİÇİM
Biçim, birkaç anlama sahip muğlak bir terimdir. Bir sandalye veya onun Bu çalışma !lağ!amında, biçim, hem iç yapıya, hem dış yapıya, hem de
üzerinde oturan insan bedeni gi\:ıi tanınabilir dış görün(im!erle ilgi!! olabilir. öte e!imizdeki bütüne birlik hissi veren ilkeye gönderme yapmaktadır. Biçim sıklıkla
yandan örneğin buz ya da buhar biçimindeki sudan bah5ederken olduğu gibi, · üçboyut!u bir kütle veya hacim hissini içerse de, şekil daha özgül olarak bu
herhangi bir şeyin eyleme geçtiği veya kendfr:iini görünür kıldığı kısmi bir koşulu biçimin görünümünü etkileyen başlıca özelliğe işaret eder, ki bu, bir figürün
Oa amştırabilir. Sanat ve tasarımda sıklıkla bir eserin biçimse! yapıı:;ını ·ki bu veya biçimin sınır!armı zorlayan çizgilerin veya dış hatların bir konfigürasyonu
yapı, tutarlı bir imgeyi üretmek için bir kompozieyonun elemanlarını ve veya göreli bir düzenlemesidir.
parçalarını koordine etme ve düzenleme tarzıdır· belirtmek için bu terimi
kullanırız.
--------------------,
�ekil Tekil bir biçimin karakteristik hat1.!lrı veya
yüzey konfigürasyonudur. Şekil, biçimleri
tanıyıp sınıflandırmada kullandığımız
başlıca özelliktir.
Şeklin dışında biçimler şu görsel öze!!iklere sahiptir:
Ebat Bir biçimin uzunluğunun, genişliğinin ve

derinliğinin fiziksel boyutlarıdır. Bu boyutlar
biçimin oranlarım \;ıelirlerken, biçimin ölçeği
onun kendi bağlamındaki diğer biçimlerin
boyutları He iHşki!i olarak belirlenir.
Renk Bir biçimin yüzeyinin yoğunluğu ve tona!

değeridir. Re11k, bir biçimin çevresinden en
belirgin şekilde ayırt edilmesini sağlayan
niteliktir. Aynı zamanda, biçimin görsel
ağırlığını da belirler.
-·-··-----·------- ------,
Doku Bir biçimin parçalarının \:ıoyutları, şekli,
düzenlenişi ve oranlan ile yüzeyde elde
edilen görsel ve özellikle de dokunsal
niteliktir, Doku, bir biçimin yüzeylerine gelen
anlık tŞ�ın ne ö�üde yansıtılacağım ve ne
ölçüde soğurulacağını da belirler.

BiÇİMiN ÖZELLİKLERi
Biçimler aynı zamtında elemanların

kompozisyonunu ve genel örüntüyü yönlendiren
çevresel özelliklere sahiptir.
Konum Bir biçimin çevresine ve onu

çevreleyen görsel a!ana göre
bulunduğu yerdir.
Yönellm Bir l:ıiçimin, zemin düzlemine,

görü!? açısıtıa ya da 0öz konusu
biçime bakan birine göre
doğrultusudur.
Görsel Süredurum Bir biçimin yoğunla?ma ve

durağanlık derecesidir, Biçimin
görsel harekete.izliği onun
geometrisine olduğu kadar,
zemin düzlemine göre onun
yönlenlmine, yerçekiminin etkisine
ve bakı� açımıza da bağlıdır.
Biçimin bu göroeı özelliklerinin hepsi gerçekte onları gözlediğimiz kq;ullar tarafından etkilenir:
• Deği�ken bir per5pektifveya bakı!f açısı bir biçimin deği!?ik görünümlerini veya veçhe!erh1i bize sunar.
• Biçimden uzaklı0ımız onun görünen boyutlanm \;ıelir1er.
• Bir biçimi gözlediğimiz andaki l?ıklımdırma koşu!!arı onun ?eklinin ve yapısının anlaşılırlığıııa tesir eder.
• Bakmakta olduğumuz bir biçimi çevreleyen görsel alan, onu anlayıp tanıma yetimizi etkiler.
BiÇiM / 35
ŞEKİL
Şekil, \Jir düzlemiti ke rİar hatları ya da bir

hacmin silueti ile l!gilidlr. Tekli biçimleri ve
figürleri eırasıyla tanıyıp, teşhie edip,
sınıflandırırken elimizdeki ba?lıca araç şekildir.
Bir şekli algılayışımız, figürü arhı plandan
ayıran dış hat boyunca takip edi!en ya da
biçim ile onun çevresindeki alan arasında var
olan görsel kontrastın derecesine bağlıdır.
Kraliçe Nefertitl'nln Büstü

Yandaki şek\e bakan bir kişinin göz
hareketlerinin şekli (Moskova Enformasyon
Taşıma Sorurıları Enstitüsü'nden Alfred l.
Yarbus'un araştırmalarından).
Mimaride aşağıdaki �killer l!e ilgileniriz:
• mek&m çevre!eyı:m döşeme, duvar,

tavan düzlemleri
mekansa! çevreleme içeri9lndeki pencere
ve kapı açıklıklar
• Bina biçimlerinin sllueti ve dı� hatları

Bu örnekler, kütle ve mekan arasındaki buluşma çizgie;lne verilen �klin, itina
kütlesinin dış hatlarının zemin düzleminden başlayarak gökyüzüne yükseliş
tarzını göe;termektedir.
Merkezi Köı� Hoı;-u·Ji Tapınağı, Nara, Japonya, M.5. 607.
Garchedta Villa, Vaucree;e;on, Fransa

1926·27, le Corbusier.
Bu mimari kompozisyon dolu ve boş
düzlemsel şekiller ara5ındaki karşılıklı
etkileşimi bir örnekle gö5teriyor.
Sü!eymaniye Camisi, İstanbul, 1551-58,

Mlmar Sinan,
BiÇiM / 37
ANA SEKILLER
Gesta!t psikolojisi aklın. görsel çevreyi anlamak için l;asit!eştirdiğini doğrulamaktadır. Verili herhangi
.
bir l;içimse! kompozisyonda, görüş alanımızı:laki konu nesnesini en basit ve en düzenli şekillere
indirgemeye yöneliriz. Bir şekil n6 kadar basit ve düzen il olur:;a, a�ılanması ve anl�ılmas o kadar
kolay o!ur.
· � · · ·
Geometriden, düzenli şekiller olarak daireyi ve daire �ine çizilebilen sonsuz sayıdaki düzgün çokgeni
biliyoruz. Bunlar arasında en belirgin asal şekiller; daire, üçgen ve karedir.
Daire Sabit bir noktadan eşit uzaklığa sahip bir eğri

üzerindeki noktalarla tanımlanmış eğrisel bir
düzlemdir.
.;,.
.//\\\
........ .. .
. .. .... /\ Üçgen Üç taraftan sınırlanmı� ve üç açısı bulunan bir
düzlem figürüdür.
.
r··--········. ··ı
1 ı
ı ı
Kare Dört c:�it kenarı ve dört dik açıvı bulunan bir
. . . . -i.
ı... ...
:
. . ..
: . düzlem figürüclür.
,,'
/:',!
(,ı
'i
.\

DAiRE
o
o o
C=:>
'6forzinda'nm idea! Kent Planı, 1464, Antonio Filarete.
•
durıığan öz-merkezli dinamik bir yere sabitlenmiş
Dairelerin ve dalresel alt·parça!arıtı kompozisyonu
Daire, merkezi ve normal olarak durağan ve kendi çevresi

içinde öz-merkezli, lçedönük bir figürdür. Bir dairenin Pir
alanın ortasına yerleştirilmesi onun merkeziyetçi özelliğini
pekiştirecı:ktir. Onu düz ya d<'i açılı şeki!!er ile birleştirmek
ya da çevresi \7oyunca bir eleman yer!eı,?tlrmek, ona görünür
l:ıir dönme hareketi kazandıral7ilir.
�-·· · · · �···-·· ·.··· · · · · ·..··-········-···"··············· ··· ... .ı

• • • • •• • • • • • • • • • • • • • • • • •
• • • •
• • • •
Vitruvius'a göre Roma Tiyatrosu.
BiÇiM / 39
ÜCGEN
Üçgen, durağanlığı anlatır. Kenarlarından birinin üzerine yaslandığında, üçgen son derece durağan bir
şekildir, Buna kar�ın uç!ann.clan birinin üzerine çevrildiğinde, ya kıl payı bir denge durumunda kalır ya da
iki taraftan birine doğru dü�me eğı1!mi gösterir.
Modern Sanatlar Müzeısi, Caracas, Vımezüell.:ı, 1955, Oscar Niemeyer.
---······--·-····---·----·
Ylgo 5unı;lt Konutu, Madison, Wlsconsin, 1942, frank Uoyd Wright. Glza'd:akl Büyük Keops Piramlı:U, Mısır, c. M.Ö. 2500.

1
KARE
·-t-·
Karenin vevrlmi ve modifikasyonundan doğan kompozisyonlar
Kare, sadeliği ve ussa!!ığı tcme;i! eder. Seçilmiş bir yön!enimi olmayan durağan ve nötr bir
şekildir. Diğer dikdörtgenlerin hep5i kareden türeyen varyasyonlar, yüksek!ik ya da genişlik
ilavesi ile normdan sapmalar olarak cfü?tinü!ebilir. Üçgen gibi kare de bir kenarı üzerinde
durduğunda istikrarlı, köfelerinin birisi üzerine oturtulduğunda ise dinamiktir.
l
l
.:ı
l1
lı
1
. . . . . . . . . . . . . . .
Hamam Binası, Yahudi Cemiyeti Merkezi, lrenton, New Jersey, Efes Agorası, Anadolu.
1954-59, louis Kahn.
BiÇiM / 41
ASAL CiSİMLER
" .... Küpler, ko11i!er, küreler, sllindir!er veya piramitler li'ığın gereğince
ortaya çıkarttığı önemli asa! biçim!erclir; bunların imgesi açık ve elle
tutulur ve belirsizlikten uuıktır. Bunların çok güzel, hatta en güze!
şekiller olmalarının nedeni de i�te budur.11 Le Corbue;ier
Aval şek!Uer, açık, düZflÜ11 ve kolayca tanınabilen hacimler üretmek

amacıyla uzatılabilir veya eksenleri etrafında döndürülebi!ir.
Daireler, küre ve sillndirler� üçgemler, kon! ve piramitleri; kareler,
küpler! üretir. Bu bağlamda katı cisim terim! maddenin 6ert\iğinden
çok, üçboyut!u geometrik bir cismi veya figürü anlatmaktadır.
Küre Bir yarım-dairenin kendi çapı çevreı;inde döndürülmesi ile üretilen,
•
yüzeyindeki her noktanın merkez&en eşit uzaklıkta olduğu bir
cisimdir. Küre, merkezi ve son &erece &erli toplu bir biçimdir.
Kendisini üreten daire gibi, öz·merkez!i ve kendi çevresinde normal
olarak durağandır. Eğimli bir düzleme yerleştirildiğinde bir dönme
hareketine doğru yönlendirileb!!ir, Hangi bakış açısından olurva
olsun kend! dairesel şeklini korur.
• Silindir Bir dikdörtgenin bir kenarı etrafında döndürülmesi ile üretllen bir
•
cisimdir. Silinclir iki daire$tll yüzünün merkezleri tarafından
tanımlanan eksenin çevresinde merkezidir. Bu eksen boyunca
kolaylıkla uzatılab!lir. Dairesel yüzlerinden birisi üzei'inde
durduğunda durağandır: merkezi ekseni yana yatırıldığında ise
karareiız hale gelir.
"':>\

ASAL CİSİMLER
Koni Bir ı:lik üçgenin kenarlanndan Diri çevresinde döndürülmesi ile

...
•
üretilen blr clsimı1ir. Silindir gibi koni ı:le dairesel yüzeyi üzerine
oturtulduğunda durağan bir biçimdir, fakat dikey eh;eni üzerine
yatırıldığında veya ters çevrildiğinde kararsız olur. Kıl payı bir
denge durumuncla tepesi üzerine de oturtulabilir.
�
ı "
-..... ::•:
. ...... ' ,."'
...
Piramit Çokgen bir tabana ve bir noktada veya kö?ede l.ıulu?an üçgen
yan yüz!ere sahip bir polihedrondur. Piramit, konininklne benzer
•
özelliklere sahiptir. Buna kaı-şın, bütün yüzeyleri düz düzlemler
o!&uğundan, piramit herhangi bir yüzü üzerinde durağan bir
şekilde oturtulabilir. Koni kararsız bir biçim iken, piramit nispeten
daha sert hatlı ve köşe!fdir.
•
Küp Küp, eşit boyutlarda altı kare yan yüz ile sınırlanan ve eşit
uzunluklarda on iki kenarı bulunan prizmatik bir cisimdir.
•
Boyutlarının eşitliğinden dolayı belirgln hareketi ya da yönlenimi
olmayan; kenarları ya da köşelerinden birisi üzerinde durmadığı
sürece durağan bir biçimdir. Açısal profilinin bakış açımızdan
etkilenmesine rağmen, küp rahatlıkla tanınabilen bir biçim olarak
kalır.
BiÇiM / 43
ASAL clSIMLER
o
Maupertius, Zirai 61r Loaa iyin Proje, 1775, C!aude-Nicolas Ledoux.
Şapel, Ması;achuesets reknolojl En5titüsü, Cam\:ıridge, Mas%ıchusetts, 1955,

Eero Sııarinen ve Grubu,
Konik 6lr Anıtkabir iyin Proje, 1784, Etienne-Louis BoulCe.

ASAL CiSiMLER
Giza'dakl Keops, Kefren ve M!kerinos Plramit!eri, Mıe.ır, c. M.Ô. 2500.
Hanselmann Konutu, Fort Wayne, Hindistan, 1967, Michael Graves.

DÜZENLİ ve DÜZENSİZ BİÇİMLER
Düzenli biçimler, parçaları birbiriyle tutarlı ve

düz!3ütı bir şekilde bağlanan biçimlere denir.
Doğa! olarak genel!ikle durağan ve bir ya da
daha fazla ekeen etrafında elmetrlktir!er. Küre,
silinı::Ur, koni, küp ve piramit düzenli şekiller için
temel örneklerdir,
Biçimler, boyutlan itibarı ile veya türlü

elemanların çıkarılması ya dtı eklenmesi yo!uy!a
dönüşüme maruz kalsalar bi!e d.üzen!!llklerini
koruyabillrler. Benzer biçimlerden edindiğimiz
deneyimlerle, orijinal bütünün modelin!, ondan bir
parça eksilse veya ona başka bir parça eklense
\.:\:· ·-- ·""'-· · ·······?ı

bı1e zihnimizde oluşturabiliriz.
..
Düzensiz b�imler, parçalarının bir\:ıirlerirıe göre

uyumsuz ve birbirleriyle tutarsız bir yolla ilişki
\.
kuran biçimlerdir. Genellikle asimetriktirlfır ve
düzenli şekil!ere göre daha dinamiktirler. Bunlar,
içlerinden düzensiz demanların çıkarılıp ahndı�ı
düzenli biçimler olabı1ir!erveya düzenli Viçiİrılerie
kurulmuş düzensiz bir kompozisyon da olabilirler.
Mimarlıkta hem katı cisimler, hem de mekfü1saı

boşluklarla ilgilendiğimizden, düzensiz biçimler
içerisinde düzenli biçimler de yer alabiHr. Benzer
şekilde, düzensiz biçimler düzenli biçimlerle
çevrelenebilir.

DÜZENLİ ve DÜZENSiZ BİÇiMLER
Düzeııalz B!çimler:
Filarmoni 5a!onu, Ber!in, 1956·63, Hans Scharoun.
Düzenli Bıçimlerin Düzen!! Kompozisyonu:

Cooney Oyun Saham, Riverside, lllinois, 1912, Frank Lloyd Wright.
Düzenli Biçimlerln Düzenı�lz Bir Kompozisyonu:

İmparatorluk Y!Uası, Kah�ura, Japonya, 17. yy.
Düzenli Bir Alanda Düzensiz Biçimler:

Avlu Evi Proje&!, 1934, Mies van der Rahe.
\
Düzensiz Blr Kompozisyoıı erlsindeki Düzenli Biçimler:
Hasan Sultan Camii, Kahire, Mısır, 1356-63.
BiÇiM / 47
BiÇiMiN TRANSFORMASYONU
Bütün diğer biçimler platonik cisimlerin dönüştürümleri olarak anlaşılab!!ir; öyle kl bunlar, söz
konusu cisimlerin boyutsal farklılaşmaları ya aa türlü e!emanlann bu platonik cisimlere eklenip
çıkarılması yoluyla ekle edilen varyaeyonltırdır.
· ···· ···
··
r ·... . 6oyutaaı rransformaeyon:
r::::
·
. Bir biçim, boyutlarından bir veya daha fazlasının
.
···�
i .. . : ...,... 1
.
değiştirilmesi ama yine de temel geometrik özelliklerin
·
(· l
korunması yoluyla dönüştürüleb!lir. Örneğin bir küp;
....
·.
J.. ....
........
" yüksekliği, genişliği ya da uzunluğu d�iştirilerek başka
·
.j.
· .,
··
"
·
. prizmatik biçimlere dönüştürülebi�r. Düzlemsel bir biçim
L
···
. ..··
·-. .· ...... haline getirilmek üzere sıkıştırılabiUr ya aa çizgisel bir
biçime sokulmak amacıyla geri!ebUir.
Ekslltmeli Transformasyon:
Bir biçim, hacminin bir kısmı çıkarılarak dönüştürülebilir.
Çıkartma işleminin oranına Paljlı olarak, sözü edilen biçim
ilk kimliğini kor�abi!ir ya da başka bir tür biçimler
aUesinin bir üyesi haline gelebi!!r. Örneğin bir küp bir kısmı
çıkarılsa bile küp olma özelllğini koruyabilir ya da küreye
yavaş yavaş yaklaşan bir polih�drorıa dönüşebilir.
Eklemeli rrans-formasyon:
Bir biçim, hacmine türlü elemanların eklenmesi eureti ne
dönüştürülebilir. Biçimin ilk kimliği korunacak mı, yoksa
. .
. .. değiştirilecek mi oorusunun cevabını belirleyen; ekleme
. .
.
/
işleminin doğası ve a:o:iı! biçime iliştirilen elemanların sayısı
�-------� veqöre!i boyutlarıdır.
48 / MIMARllK: BiÇiM, MEKAN ve DÜZEN .

BiÇİMİN TRANSFORMASYONU
Küpün Boyutsal Tranaformaeyorı lle Dikey Bir Kata Dönüptürülmesl:

UniU D'Habltatlon, firminy-Vert, Franı:;a, 1963-68, le Cor!luaier.
MekJnaa! Hac!mler Yaratan EkaHtmeU Transformaayon:

Gwathmey Malikane5i, Amagensett, New York, 1967,
Charlea Gwathmey I Gwathmey Siegel.
İklm::U Parçaların İliştlrilmeai Yoluyla Ana Blçfmln

Eklemeli Tranaformaayonu:
il Redentore, Venedik, 1577-92, Andrea Palladio.
BiÇiM / 49
BOYUTSAL TRANSFORMASYON
J�
'
!
f
- --------- --------- ----------- + ----------- -
! l
Küre kendi ekseni boyunca uzatılarak istenfiı:m sayıda oval ya da eliptik biçime dönüştürülebilir.
Piramit taban ölçüsü değiştiri!erek, tepe noktasının yüksekliği farklıla!;)tın!arak ya da tepevl normal dikey eksenirıin dışına kaydırılarak dönüştürü!eb!lir.
'
ı
:· ·/'
··-.. ······;.•
'
··
' ·
i
· �..
../.... \. i
. .
.
.
....... \,l
�---�·····--··
..··
Küp, yüksekliği, genişliği ya da &erinliği kısaltılıp uzatılarak benzer prizmatik biçimlere dönüştürülebilir.
50 / MIMARLIK: BiÇiM, MEKAH ve DÜZEM

BOYUTSAL TRANSFORMASYON
\.
\
'.
Eliptik Bir Kilise Planı, Pensiero Detl.a Chiesa S. Carlo, Proje,

17. yy., Francesco Borromini.
St. Pierre, firminy·Vert, Fransa, 1965, le Corbusier.
Yalıara Kürek Kulübü Projesi, Madison, Wisconsin, 1902, Frank Uoyd Wright.
BiÇiM / 51
EKSiLTMELi BiÇiM
Görüş alanımıza giren biçimlerde düzenlilik ve süreklilik ararız. Eğer

asal bir cisim kısmen bakışımızdan gizlenmiş i!':le, onu düzenli bir
şekilde tamamlama ve sanki bir bütünmüş gibi görme eğilimi içine
gireriz. Benzer şekilde, düzen!! biçimlerin hacimlerinde eksik
parçalar olduğunda, \7iz onları bir bütün ve tam olarak algılarsak
biçimse! kimliklerini koruyabilirler. Bu tür bozulmuş biçimlere,
ekeiltmeli biçimler adım veriyoruz.
Kolaylıkla tanmabilir olduklarından, asal cisimler gibi basit

geometrik biçimler bu eksiltmeli işleme kolaylıkla uyum sağlar.
Kenarları, köşeleri ve genel profili zarar görmediği sürece
hacimlerinin bir kısmı çıkarılıp alınan bu biçimler kendi biçimsel
kim!iklerlni korurlar.
/
Çıkarılıp alman kısım eğer kenarları da kapsar ve profili belirgin
...... ölçüde deği?tirlrse, biçimin başlangıçtaki kimliği seçilmez hale
gelebilir.
Aşağıda verilen figürler dizh;inde, kare figürü köşe kısmı ile l!irlikte
hangi noktasından kesilip çıkarıldığında iki dikdörtgen düzleminin
oluşturduğu bir "L" biçimlenmesi haline gelir?
·---··--·-· 1 ·-------------: ı
····-·-----··--··
'
i
i'
!

EKSiLTMELi BiÇiM
Gorman Mallkanes!, Amagansett, New York, 1968, Julian ve Barbara Neski.
;\
/i\
/
'd
-1
/ . .. .
•' // .
( ,,/
\/ .
·'
StaUlo'da Ev, İsviçre, 1981, Marlo Botta.
Ni�li giri�!er, iyi tanım!anmı? özel avlu mekanları ya da ni?in dikey

ve yatay yüzeyleri tarafından gö!gelenmıv pencere açıklıkları
yaratmak amacıyla bir !;içimden çe�itli hacimler çıkarılıp alınabilir.
Gwathmey Malikanesi, Amagamıett, New York, 1967, Char!es Gwathmey / Gwathmey Sieqel.
BiÇiM / 53
EKSiLTMELi BiÇiM
Shodhan Konutu, Ahmedabad, Hindletan, 1956, le Corbusier.
·2"" . ... .............-�....,,,,...._.,�--�··-..� ...._,.,ı;

Benacerraf Konutu İlavesi, Princetotı, New Jersey, 1969, Miciıael Graves,
54 ! MIMARLIK: BiÇiM, MEKAN ve DÜZEN

EKLEMELi ve EKSiLTMELİ BİÇİMLER
Le Corbusier'nin biçim üzerine yorumu:
"Artımlı Kompozisyon
• eklemeli biçim
• daha \7asit bir tip
• pitoresk; devinimle: dolu
• sınıflandırma ve hiyerarşi ile tamamen kontrol
altında tutulabi!!r."
La Roche-Jeantıeret Konutları, Paris
"Kübik Kompozisyonlar (Saf Prizmalar)

• fazlasıyla zor
(ruhu memnun etmek için)"
Garahes'ta Villa
•
"çok kolay
• (uygun birleşimler)"
Stut�art'ta Konut
"eksiltmeli \Jiçim
• oldukça gösterişsiz
• dış tarafta mimari bir istenç onayı var
' iç tarafta tüm işlevı;;d gereksinimler sağlanmış
(ışığın nüfuzu, süreklilik, dolaşım)"
· .
Polssy'de Konut
Dört Konut Biçimi adlı eskizden; le Corbusier tarafından 1935'te yayımlanan Oeuvre complCte'in ikinci cildin!n kapağı için hazırlanmıştır.
BiÇiM / 55
EKLEMELi BiÇİM
Eksiltmeli bir biçim başlangıçtaki hacimden bir kısmın

çıkarılıp alınması ile meydana gelir, ekleme!! biçim ise blr
veya daha çok ikincil biçimin bu ilk hacme bağlanmaeı
veya fizikeel olarak iliştirilmesi ile üretilir.
İki şeklin birlikte bir grup oluşturabilme6i için temel

olasılıklar şunlardır:
Mekansal Gerll!m
00
Bu tip ilişki iki şeklin birbirine oldukça yakın olmasını ya
da şeki!, malzeme veya renk gibi ortak bir görsel özelliği
gerektirir.
Ketiarla Kenar Arasıtıdaki Temas

Bu tip bir i!işkfde iki biçim ortak bir kenarı paylaşır ve o
kenarda !lir eksem oluştururlar.
17'�. Yüz Yüze Temas

.Bu tip ilişkide iki biçimin birbirlerine paralel kıvrımsız,
düz!omsel yüzeyleri o!maeıı gerekir.
iç İçe Bağlantılı Hacimler

C/
Bu tip ili�kide biçimler diğerinin hacmi ile iç içe geçmi�tir.
Bu �killerin gön:ıe! bir özellik payla�ması gerekmez.
56 ! MIMARllK: BiÇiM, MEKAN ve DÜZEN

EKLEMELi BiCiM
lürlü elemanlann birbirlerine ulanma5ı ile meydana gelen ekleme!! biçimler,

Jıüyüme ve başka biçimlerle iç içe geçebilme kabiliyeti i!e ayırt edilebilir.
Merkezi 8iylmler
Kendi açımızdan eklemeli gruplaşmaları biçimlerin bütünle�mltı
Baskın, merkezi .::ına biçimler etrafında kümelenen
kompozisyon!an -gör5el alanımızda yer alan figürler olarak- algılamamız
çok sayıda ikincil blçimleri içerir.
için, söz konusu kompozisyonu oluşturan biçimlerin tutarlı ve sıkı bir örgü
ıçerisinı:le birbirleri ile ilişkili olması gerekir.
Yandaki diyagramlar eklemeli biçimleri, kompozisyonun bileşenlerinde

olduğu kadar bütünsel düzenlemelerin içinde de var olan ilişkilerin
doğaı:;ma göre kategorize etmektedir. Biçimsel organizasyonlann l:.ıöyle
.
ele alınışı, Bölüm 4'teki mekim;a! organizasyonlarla ilgili Venzer bir
tartışma ile ka11?ılaştırılma1ıdır. Çizgisel 6iyim1er
Ardışık bir eıra şeklinde düzenlemiş biçimleri
•••••••••••••
içerir.
ışınsal Blç!mler
Merkezi biçimlerden şınsa[ bir tarzda dışarıya
doğru uzanan çizgisel biçimlerin
kompozisyonudur.
Kümeli Biçlmler
Birbirlerine yakınlıkları ya da ortak görse! bir
•
nitellğin paylaşılması ile bir arada gruplaşan •
••
biçimleri içerir. •
•
•
Grielal Biçimler
• • •
İlişkileri üçboyutlu gridler tarafından ı:lüzenlerıen
• ••
modüler biçimlerdir.
• • •
BiÇiM / 57
MERKEZi BiÇİM
&
.
,
<
, l
5. Marla Della 5a!ute, Venedik, 1631-82, Bzıldassare Longlıena.
6etlı 51ıo!om Sinagogu, Elkins Park, f'ensilvanya, 1959, Frank Uoyd Wright. Villa Capra (Rotunda), Yenedik, İtalya, 1552-67, Andrea f'alladio.

MERKEZİ BİCiM
Temp!etto, Mo11torio'daki 6. P!etro, Roma, 1502, Donato Bramarıte.
Merkezi biçimler küre, silindir ya da koni gibi geometrik olarak düzenli, merkezi
yer!e;;imll görse! bavkınlık gerektirir. Merkezi olu?larından dolayı, bu biçimler
nokta ve daimnin öz-merkezli özelliklerin! ta?ır!ar. Kendi bağlamları içerisinde
yalıtılmış, mek&nda bir noktayı işaretleyen veya tanımlanmış bir alanın merkezini
!şga! eden bağımsız yapılar için idealdir!er. Kutsal ya da onursal mevkilerin
somut ifadeleri ya da önemli kişilerin ve olayların anıtları olabilirler.
Yume·Pono, Horyu·JI Tapınağı'nın güney tarafı, Nara, Japonya, M,Ö. 607.
BiÇiM / 59
CIZGISEL BiciM
Çizgisel Pir biçim, Ou biçimin boyutlanndaki oran5al bir

değişim ya da Pir ı:lizi biçimin bir çizgi boyunca
-+ f·-·-·-·-·-.·-·-·:+
sıralanması sonucu meydana gelir. Bu ikinci durumda,
söz konusu biçlmler dizisi birbirlerinin tekrarı o!aOilir
ya da özellikleri itibarı ile benzer olmasalar da duvar
veya yol gibi ayrık ve farklı bir eleman tarafından
düzenlenebi!irler.
.
. .....�.,...�:.............................
Topografya, manzara veya bitki örtüsü gibi arazi
koşullarına cevap verebilmek amacıyla, çizgisel biçim
alt-Vö!ümlere ayrılabilir ya da kavis!endirilebilir.
• Çizgiı:;el biçim, dışsal bir mekfilna bakması ya d.a onun

için bir sınır tanımlaması için ku!lanı!abi!ir veya
bunların dışında arkasmdaki mekArılar için bir giriş
düzlemi tanımlayabilir.
L UJ D
• Çizgisel biçim bir mek&nı çevrelemek için eğilip
bükülebilir.
• Çizgisel biçim bir kule elemanı o!arak mekanda bir

noktayı o!uşturmak veya i?aretlemek için dikey bir
şekilde doğru!tulabilir.
• Çizgisel biçim, kendisine çe?it!i lklncll biçimlerin

iliştirildiği organize edici bir eleman görcıvi y.;:ıpabilir.

ÇiZGiSEL BiÇİM
il
Ru11corn Yeni Kent ioplu Konutları, İngiltere, 1967, James Stirling.

<:
('
Biçimlerin Tekran Yoluyla Çizgisel Gelişim
,, i
H:
' �'
! �'·
ilerleme ya da Devinim Anlatan Çizgisel Biçim
• • • • • • • •
• • • . ' . i
, i
· r-· ---1
•
• • •
i
.., �-�J
• •
- ( 1 l ;ıı.....ı..-
Burrough• Addlng Makine Şirketi, P�mouth, Michlgan, 1904, Albert Kahn.
BiÇiM / 6 1
CİZGISEL BİÇİM
Aesoa Agora'eı, Anadolu, M.Ö. 2, yy.
Dış Mekamn Cepheden Karşılayan veya Onu fanım!ayan Ç!zgiael B!ç!mlerl
'
11
Queen's Koleji, Cambridge, İngiltere, 1709-38, Nicho!as Hawksmoor. Kampen'de ağaçlarla belirlenmi:? bir kanala bakan 18. yy. binaları, Hollanda.

J
ÇiZGiSEL BiÇiM
Henıy 6a�son Konutu, Riverside, l!linoi:;, 1907, Louis Sullivarı.
Mekanın Çlzglsel Düıenlerı!şleti
The MHe�high ıııınols, Gökdelen Projesi, Şikago, lllinois, 1956, Frank Uoyd Wriqht.
IŞINSAL BiÇiM
lşıneal biçim, merkezde yer alan bir çekirdek elemandan ışınsal bir
tarula dı?arı doğru uzanan çlzgioel biçimlerden olu?ur. Böylelikle de
merkezilik ve çizgisellik özelliklerini tek l:ıir kompozisyonda birleştirir.
ı"''pP-- �
'
\
,,
'
)/
))/
...___ _
))
'Y .
. '::/
'Y Çekirdek, bu düzenlemenin ya simgesel ya da
-1
işlevsel merkezidir. Çekirdeğin bu merkez!
konumu, görsel anlamda baskııı l.ıir biçim
-1 olarak be!lrginleştiri!ebilir ya da buradan
-1 türeyen ışınsal kollarla karışıp onlara tfilbi
-1
hale de gelebilir.
-1
-1 Çizgisel biçimlerle benzer özelliklere sahip olan
ışıns.:ıl kollar, ışınsal biçime kendi dışadönük
karakterini kazandırırlar. Bu kollar dışarıya
uzanarak, arazinin özgül nitelikleriyle ilişki
kurarlar. Ç!zgisel kollarıtı uzun yüzeyler!,
güneş, rüzgar, manzara veya dış mek�nın
arzu edilen koşu!!anrıa açılabilir.
lşınsal biçimler, birkaç merkezin çizgisel

biçimlerle l.ıirbirlerine 11ağlandığı bir
şebeke halinde gelişebilir.

IŞINSAL BiÇİM
6ekreterl!k Bh1ası, UNESCO Merkezi,

Place de Fontenoy, Paris, 1953-58, Marce! Breuer.
Üstten görünüm Zemin düzeyinden görünüm
!şınsa! biçimin düzenlenişi en iyi yüksekten görülüp anlaşılabilir. Zemin

seviyesinden bakıldığında, merkezi çekirdek elemanı net olarak görülmeyebilir
ve çizgisel ko!!arınm ışınsal örgüsü perspektif dolayısıyla belirsiz!e7ip, görsel
sapmalara maruz kalabilir.
Deniz Kıyısında Gökdelen, Cezayir İçin Proje, 1938, le Corbusier.
BiÇiM / 65
KÜMELİ BİCİM
Merkezi bir organizasyon kendisine ait biçimlerin

düzen!enmeı:;lnde güçlü geometrik bir temde sahipkeıı, .kümeli
organizasyonlar kendi blçimlerini boyut, şekil ya da yakınlığın
işlevsel gereksinimlerine göre gruplandırır. Merkezi biçimlerin
geometrik düzeninden ve içedönük doğasından yoksun olan
kümelf düzenlemeler, çe�itli şekil, lioyut ve yönlenimlere sahip
biçimleri bünyesine dahil edecek kadar esnektir.
KümeH düzenlemelerin esneklikleri dü�ünüldüğünde, kendi

biçimlerini şu yollarla dü:um!eyebi!irler:
• Daha büyük biı ana biçime veya mekana eklentiler olarak

ili�tir!!eblllrler.
• Kendi hacimlerini ve özel varlıklarını ifade etmek ve

birbirlerine eklemlenmek üzere sadece yakınlıklarıyla ilişki
kurabilirler.
• Değişken yüzlere sahip tek bir biçim içinde katıştınhp kendi

ayrı hacim!eriııi birbirlerine bağlayabilirler.
Kümeli bir düzenleme; boyut, şekil ve iş!ev bakımından

genellikle eşit olan biçimlerden de meydana gelebilir, Bu
biçimler eıadece birbirlerine yakınlıkları ile değil, aynı zamanda
görsel özelliklerinin benzerllği Ue de görsel anlamda tutarh ve
hiyerar�ik olmayan bir organizasyon şeklinde düzenlenirler.

KÜMELi BİÇiM
Bir Ana Biıime lliılirilmiı Kümeli Biçimler:

Hafta Sonu Evi, 5ea Ranoh, Kaliforniya, 1968, Ml1W I Moore·Turnbull.
Birbirine Bağlanan Biıimlerin Kümeli Organizasyonu:

G. N. Blaok Konutu (Kragsyde), Deniz Kenarında Manastır, Mas\?achusetts,
1982-83, Peabody & Sl<arn5.
Eklemlemeli Biıimlerin Kümeli Organizasyonu:

Ev Ça!ı�ması, 1956, James Stirlirıg ve James Gowan.
BlçlM / 67
KÜMELİ BiciM
Trıılll Köyü,
Alberobello, �alya.
Geleneksel kurutulmu1 taş barınaklar
17.yjdan beri görülmektedir.
Kümeli konut biçimlerinin sayısız örnek!erlne çeşitli kültürlerin yöresel mimarisüıtle

rastl.ıırıabi!ir. farklılaş�ın teknik, iklim ve sosyo·kültürel faktörlere bağlı olarak her
kültürün kendi üslubunu olui)turmasına kar1ııı, \?u kümeli konut organizasyonları
genellikle e1siz lı!r şekilde düzenlenen bütün içinde her birimin bağımsızlığını ve
belirli bir oranda çeşitliliğini korur.
Taos Pueb!o, New Mexico, 13. Y':J.

KÜMELi BİÇiM
Centraal 6eheer Ofis Binası, Apeldoor11, Hol!anda, 1972, Habttat İsrail, Kudüs, 1969, Moshe Safdie.
Herınan Hertzberger ile lucas & Niemeyer.
· Kümeli biçimlerin yöresel örnekleri, doğaları itiban ile grldal

organizasyonlarla l.ıenuş.en modüler ve geometrik olarak
düzenlenmi� kompozisyonlara kolaylıkla dönü�türü!ebilir.
HaUltat Montreal, 1967, Moshe Safdie.
BiÇiM / 69
GRIDAL BİCİM
Grid, düzc:nll ara!ık!ara sahip paralel çizgilerden oluşan iki

ya da daha fazla eerinin kesişimi olarak tanımlanabilir.
Gr!d, düzen!! aralıklara sahip noktalardan olu1�ın
geometrik bir örüntü ve grid çizgileri tarafından
tanımlanan düzenli şekle sahip alanlar üretir.
·'/ En genel grid, karenin geometrisine dayanır. Boyutlarınm

//
eşitl!ğinden ve çi� yönlü eimetrisinden dolayı kare grid,
temelde nötr, hiyerarşisiz ve yönsüzdür. Bir yüzeyin
ölçeğin! ölçülebilir birimlere indirmek ve ona düzenli bir
doku kazandırmak amacı i!e kullanılabilir. Bir biçimin
çeşitli yüzeylerini sarmalamak ve bunları gridin sürekli
yinelenen ve her yana yayılan geometrisi ile
bütünleştirmek için kullanılabilir.
Kare grid, üçüncü boyuta aktan!dığmda, referanfi

noktaları ve çizgilerinden oluşan mek�nsal bir ağ
meydana getirir. Bu modüler çerçeve içerisinde, sayısız
biçim ve me�tı görsel olarak düzenlenebilir.
Kavramsal Diyagram, Gunma Güzel Sanatlar Müzesi, Japonya, 1974, Arata ısozaki.
Jt :
. �
J.:;-;
'
1
' ' ' 1 • ' t • •
�-f1t
i""""""
;;;:J
n ı -
1
l' -
• : ı : co=o,,.,
,J ,,.,.,,.,
t
i '
'!��E!��
�ı ı _ı_0
0 _J
,..,,,,.,,_

GRIDAL BİCİM
DD ' '
[JLJ[]
• •
B
O;L---·ı·· · ı
,_.J
Kübik Hacimler
Strüktürel Çerçeve
Bititıik Mfık!niar !le Çerç'Cve
Hatten!:ıach Malikanesi, Santa Monica, Ka!ifornlya, 1971-73, Raymorıd Kappe.
BiÇiM / 71
GEOMETRİNİN BİÇİMSEL ÇATIŞMALARI
Geometri ya da yönlenim bakımından birb!r!nden

farklı iki biçim çatışıp birbirlerinin sınırları içine
girdiğinde, her biri baskınlık ve göret:l üstünlük
kurmaya çalışacaktır. Bu durumlarda şu biçimler
ortaya çıkabilir:
Daire ve Kare Döndürülmü;> Grld
o o
• Her iki biçim de özel kimliklerini bir yana bırakarak
yeni bil!:Şik bir form üretmek üzere iç içe geçebilir.
Bu iki biçimden biri diğerini tamamen kendi

hacminin içerisine alabilir.
• Her iki Piçim de kendi özel kimliklerini koruyup

kendi hac!m!erinin birbirlerine bağlanan kısımlarım
payla,abilir.
• İki biçim de ayrılıp başlangıçtaki Viçim1erden l:ıirinirı

geometrisini andıran üçüncü bir eleman i!e
birbirlerine bafilanabi!ir.

GEOMETRiNİN BiÇiMSEL ÇATIŞMALARI
Geometri ya d a yönlenim bakımından farklılaşan

biçimler aşağıdaki nedenlerin herhangi birinı:len dolayı
tekil bir düzenlemeye dahil olabillrler:
1 [Q] • İç mekanın ve dış biçimin çeşitli gereklerine yer

vermek veya bunlara vurgu yapmak
Bir biçimin ya da mekanın kendi \7ağlamı içindeki
işlevsel veya slmgeseı önemini anlatmak
. Birbirlerine zıt geometrileri merkezi bir
düzenlemenin lçlne dahil eı::lecek b!leşik bir b!çlmi
üretmek
• Bir mekanı bina mahallinin özgül bir niteliğlne

doğru çekip yaklaştırmak
• Bir bina Diçiminden iyi tanımlanmış bir hacmı oyup
çıkarmak
_J
• Bina biçiminde mevcut olan çeşitli yapımsa! veya
mekanik sistemleri ifade etmek ve
belirginleştirmek
'---·-- ---1
• Bir bina biçiminde kısmi l:ıir simetri durumunu

pekiştirmek
• Arazi üzerindeki bitki örtüsüne, sınırlara, bitişik
yapılara, topografyanın çelişkin geometrilerinıı
'·
karşılık vıırmek
Blna arazisini katedıın mevcut bir hareket
rotasına uyum sağlamak
BiÇiM / 73
DAİRE ve KARE
İdeal Kent Planı, 1615, Vitıcenzo Scamozzi.
Da!resel bir biçim, kendi idea! şek!!nl ffade etmek üzere kendi \
bağlamında serbestçe durabilir, ama aynı zamanda sınırlan
içerisindeki daha işlevsel, dörtgen bir geometriyi de içine alabilir. \\\
' .:·. -
·
Dairesel bir şeklin merkeziliği, onun bir göbek görevi yaparak ·· ·
birbirlerine zıt geometri veya yön!enim!eri olan biçimleri kendi

''"·./'.�."::�)
etrafırıda birleştirmesini sağlar.
Chancellery Binası, Franeız BüyükelçUlğl, Brezilya,
1964·65, le Corousier.
Ada Villası (Teatro Maritt!mo), Hadrian'm Villası, TivoH,

İtalya, M.Ö. 118-125.

DAİRE ve KARE
Kuzey Ren·Westphalia Müzesi, Düs&eldorf, Almanya, 1975,

James Stirlitıg ve Michael Wılford.
Dairesel ya da s!!indir şeklinde bir mek�n. dörtgen şeklinde çevrelenmiş

lılr alan içerisindeki mekfüı!an düzenleme görevini görebilir.
........ .
,
!
'"··-..�
'\7-��
i
,_.._,,'H
Murray Evi, Cambridge Massachusetts, 1969, MLTW / Maore-Turnbu!I.
BiÇiM / 75
DÖNDÜRÜLMÜŞ GRiD
_________ :=1-=-------
\
\
İnci Camii, Red Fart içinde, Agra'da bir imparatorluk sarayında, Hindistan,
1659-1707, Aurangzib.
Bu caminin dı�ı. var olan kulenin �eması ile tamamen uyum içinde iken, iç mek�n
tamamım eksenler! kuran ana noktalartarafindan yönlendirilmiştir.
6forz!tıda İdeal Kenti için Plan, 1464, Antonio Filarete
--\-c
i \
.......··
ı \
.
\
1
J-'.
-:_ ____ _
..... ··
..
.
-----
! :
... ' ! ��·z--
-1! ...
.
. \
·.
ı
ı1
1
St. Mark Kuleol, New York City, 1929, Frank llyod Wright.

DÖNDÜRÜLMÜŞ GRID
<" • eı0 0 0 00
. _.:< 00 . . . 0 0
.: ""'• 0 0 · � · - 0 0
·/[/"'"'"" ' 0 0:0 · . ' . 0 0
· 0 0 000 · · • G0
=n=rr�5��
<3 0 0 0 0 0 0 00 0 0
-��
��;�
·,,
\r
Mimari Diyagram:
Taliesin We5t, Scottsdale yakınında, Arizona, 1958-59,
Frank Llyod Wright
1 �------------------------.. - _j
Tali�in West'in planım düzenleyen geometrik diyagramın Bernhard
Hoesli tarafından çizimi.
Daiyagram Olarak Mimarlık:

Ro!ıert Miller İçin Konut 111, Lakeville, Connecticut, 1971, Tasanm Geli�tirme Çizimleri, Peter Eisenman.
BiÇiM / 77
BiÇiMİN EKLEMLENMESi
'
,
Palaclo Güell, Barse!orıa, 1885·89,

Arıtonio Gaudi.

BiÇiMiN EKLEMLENMESi
Eklemlenme, bir !Jiçimin yüzeylerinin onun şeklini ve hacmini tanımlamak için bir Yukarıdakilerin aksine, bir biçimin köşeleri, yUzeylerinln devamlılığını
araya geliş tarzını ım!atmaktadır. Ek!emli bir \:iiç!m, yüzeylerinin kenarlarını ve vurgulamak amacıyla yuvarlanıp yumuşatılabilir de; ya da bir yüzeydeki
bu kenarların birleştikleri köşeleri açık seçik göe.terir. Böylelikle yüzeyler ayrık malzeme, renk, doku veya desen türü bir köşeden Ditişikteki yüzeylere
şeki!!ere sahip düzlemler olarak görünür; i?ütüncül biçimlenme okunabl!ir ve geçirilerek her bir yüzey düzleminin özgüllüğü üzerindeki vurgu hafifletilip,
kolaylıkla algılanabilir. Benzer şekilde, eklemlenmiş bir grup biçim, kendi biçimin hacmi vurgulanabilir.
özgüllüklerini görsel olarak ifade etmek üzere bütünü oluşturan i.ıiçim!er
arasındaki eklemlere vurgu yapar.
Biçim şu yollarla eklemleneMllr.
• bitişik yüzeyleri, malzeme, renk, doku ya da desen değişikliği i!e

farklılaştırmak
• köşeleri, yUz�erden bağımsız ayrı Pır çizgisel eleman olarak geliştirmek
• kom:;Ju düzlemleri fizlk!X:! olarak ayırmak amacıyla köşeleri ortadan

kaldırmak
kenarlar ve köşeler boyunca tonal değerlerde keskin kontrastlar yaratmak
amacıyla eldeki biçimi ışıklandırmak
BiÇiM / 79
KENARLAR ve KÖŞELER
Bir l?içimin ekle:mlenmesi büyük ölçüde yüzeylerinin

nası! tanım!andığma ve köşe!ercte nasıl birleştiğine
bağlı olduğundan, biçimin tanımı ve açık seçikliği için
kenarların durumunun nasıl çözüldüğü önemlidir.
Bir kö�e basitçe bitişik düzlemlerin yüzey nitelikleri ·

blrVirlerine zıtlaştırı!arak belirgin hale getirilel:ıi!eceğl
gibi, optik bir desenle kaplanmak sureti ile
be!irsizleştirilebilir de. Bunlarla beraber köşenin
varlığını algılama şt:kllmlz, perspektif kanun!arın&an
ve söz konusu biçimi aydınlatan ışığın n!tel!ğinden
dtı etkilenir.
Bir k�enin görsel alatıımızda biçimsel olarak etkin
,\ ,/ olabilmesi için bitişik düzlemlerin geometrisindeki

\ ' hafif bir sapmadan daha fazla bir �eyitı olması
gerc:k!r. Görü� alanımız içinı:leki biç!m!erı:le ı:lüzetılillk
ve devamlılık ararız ve bu nedenle de gördüğümüz
biçimlerdeki hafif düzensizlikleri düzenlemeye veya
... � ···· -) yumuşatmaya eğilim gösteririz. Örneğin, hafifçe
.. ..
··--
.
yana yatmış bir duvar düzlemi, bize belki de bir
.....
...
.. .. . "··� yüzey kusuruyla birlikte tek ve düz bir düzlem olarak
gözükecektir, Herhangi bir kö�e algılanmayacaktır.
Hangi noktada bu biçimsel sapmalar bir dar açı.

haline geliverir? . . . bir dik açı?
alt-parça!ı bir çizgi? . , . düz bir çizgi ?
dairesel bir alt-parça? .. , çizginin hatlarındaki !.ıir

değişiklik1
..�
KÖŞELER
Kö�e1er iki düzlemin l:iuluşmaeı ııe tanımlanır. Eğer iki düzlem basitçe
- -
l?irlıirine değer ve köşe abartılmadan kalırsa, söz konusu köşenin görünümü
1:;itışik yüzeylerin görse! b!r değerlendirmesine lnığlı olacaktır. Böyle bir
kö�nin durumu !:ıiç!min hacmini vurgular.
Bir köşenin durumu, birleştirdiği yüzeylerden bağımsız ve aynk bir elemanla

pekiştirile\.ıllir. Bu eleman köşeyi çlzgi5el bir durum olarak eklemler, bitişik
düzlemlerin kenarlanru tanımlar ve biçimin olumlu bir özelliği haline gelir.
OD
Köşede bir açıklık bırakı!ırna, düzlemlerden bir tanesi diğerinin yanından
geçiyormuş gibi gözükür. Bu açıklık köşenin üzerindeki vurguyu hafifletir,
biçim içindeki hacmin tanımını zayıflatır ve yüzeylerin düzlemsel niteliklerine
vurgu yapar.
DID
Eğer köşeyi tanımlamak için hiç\Jlr düzlem uzatılmazsa, bu köşenin yerini
almak üzere \Jir mek&nsal hacim yaratılmış olur. Söz konusu köşe durumu
\:ıiçimin hacmini bozar, iç mek&nın dışarı doğru taşmasına izin verir ve
yüzeyleri açıkça mekandaki düzlemler olarak ortaya çıkarır.
Köşenin yuvarlatılması biçimin yüzeylerinin devamlılığını, hacminin

yo0unluğ'unu ve hatlarının yumuşaklığını vurgular. Bu kavisin çapının ölçüsü
önemlidir. Çok küçük olursa, görsel olarak önemsiz olur; büyük olursa,
· çevrelediği iç mekanı ve tarif ettiği dı� biçimi etkiler.
BiÇiM / Bl
KÖŞELER
,...
Everso11 Müzesi, Syracuse, NewYork, 1968, 1. M. Pei.

Bir biçimin hacmini vurgulayan abartısız ��;;eler.
1
Kö�e Detayı, lıumo iürbesi, Shimatıe Prefecture, Japonya, M.S. 717
(son yeniden inşa 1744'te).
Ahşap doğramalar köşede buluşan öğelerin tekillik!erini belirginleştirmektedir.
J
ı
Köşe Detayı, Commonwealth Promena&e Apartmanları, Şikago, 1953·56,

Mies van der Rohe.
Köşeler öğesi, biti�ik duvar düzlemlerinden bağımsız olacak şekilcle bir
girinti yapmaktadır.
Köşe Detayı, Bazilika, Vıcenza, İtalya, 1545,

Andrea Palladlo.
Köşe kolonu bina biçiminin kenarını vurgulamaktadır.
BiÇiM / 83
KÖSELER
Einstein Kulesi, Potsdam, 1919, Eric Mendelsohn.
Yuvar!atılmı� köşeler, yüzeyin devamlılığını, hacmin yoğunluğunu ve l.ılçimin

yumuraklığını ifade etmektedir.
Laboratuvar Kulesi, Johnson Wax 6ina5t, Racine, Wieconsin, 1950,

Frank Llyod Wright.

KÖŞELER
Kö?elerdeki açıklıklar, düzlemlerin hacmi tamm!ayı?ını vurgulamaktadır.
Mimari Tasarım Ça!ı�mafö, 1923, Van Doe�burg ve Van E\?teren.
BiÇiM / 8 5
11
YÜZEYİN BELİRGİNLEŞMESİ
r ·····-·· ········-·ı ..
D
· · -
Bir düzlemin i}eklini, boyutunu, ölçeğini, oranını ve görsel

.
i
; ı
i
ağırlığını algılama biçimimiz, onun yüzey özelliklerinden ve
aynı zamanda da görsel bağlamından etkilenir.
L ..�··········-�•.l
• Bir düzlemin yüzey rengi Ue onu çevreleyen alanın rengi

arasındaki zıtlık onun şeklini belirginleştirebilir; öte
yandan söz konusu düzlemin tonal deijerleri ile oynamak
onun görsel ağırlığıtıı artırır ya da azaltır.
r:··· ·.. ..····;::�
r·;:..�: : : :�
---··
• Bir düzlemin gerçek şeklini önden görünümü verir;
i
.
( !
yandan, açıh bakışlar onu bozuma uğratır.
::J
··-···············:�: iJt�';i't�t;)ll
• Düzlemin görsel .:ılan içerisindeki boyutu bilinen

elemanlar, o düzlemin boyutunu ve ölçeğini algılamamıza
yardımcı olur,
• Doku ve renk beraberce bir düzlemin görse! ağırlığını ve

ölçeğin! ve ayrıca onun ışığı ve sesi soğurma veya
yansıtma derecesini etkiler.
Yönelimli veya aşın büyük optik dee;enler, şekli bozuma

uğratabilir veya düzlemin oranlarını abartabi!ir.
I'
]
J,
YÜZEY iN BELİRG İNLESM ESİ
·
--
Vineent Caddesi Daireleri, Londra, 1928, Sir Edwin Lutyens.
l'alazzo Medioi·R1Gardo, Floransa, İtalya, 1444-60, Michelozzi.
Yüzeylerin rengi, dokusu ve deseni, düzlemlerin varlığını

be!ırginleş;tirir ve biçimin görsel ağırlığını etkiler.
Hoffman Evi, Doğu Hampton, New York, 1966-67, Richard Meier.
BiÇiM / 87
YÜZEYiN BELİRGİNLEŞMESi
/ -
John Oeere & �!rket Bitıaaı, Mofüıe, lllinois, 1961-64, Eero Saarirıen ve Ortakları.
Çizgisel gürıeşkırıcılar binanın yataylığına vurgu yapmaktadır.
i C65 Binaaı, New York City, 1962-64, Eero Saarinen ve Ortakları.

Çizgisel kolon e!emarı!arı bu yüksek yapının dikeyliğini vurgulamaktadır,
Çizgisel örüntüler, bir biçimin yüksekliğini veya uzunluğunu vurgulama, yüzeylerin! birleştirme
ve onun dokue;al niteliğini tanımlama imkanlarına sahiptir.
Fukuoka 5ogo Bankası, Saga Brarıch için Çalışma, 1971, Arata !sozaki.
Bir grid örüntüsü üçboyut!u kompozi::ıyonun yüzeylerini birleştirmektedir.

YÜZEYiN BELiRGiNLEŞMESi
ODD D D
ODD DO
OD D D
ODDDD
OD OD
Bir düzlemdeki açıklıkların 16M Ara�tırma Merkezi, la Guade, Var, Fransa, 1960·61, Marcel Breuer.
örüntüsünün, çizgisel bir çerçeve ile Açıklıkların üçboyutlu biçimi, aydınlık, yarı-gölge ve gölgeden o!u?at1 bir doku yaratmaktadır.
Velirlenen açık bir cepheye dönüfümü.
------. !--
J-
[J
Birinci Unitarian Kilisesi, Rochester, New York, 1956-67, louis Kahn.

Açıklıkların ve oyukların örüntüsü dı? duvar düzlemlerinin sürekliliğini kesintiye uğratmaktadır.
BiÇiM / 89
• 1
'
3
Bicim ve Mekôn
,
"Otuz çubuğu bir araya getirir buna tekerlek deriz;

Fakat hiçbir şeyin olmadığı
o boşluğa bağlıdır tekerin yararı.
Ba�ığı döndürürüz çömlek yapmak için;
Fakat hiçbir şeyin olmadığı
o boşluğa bağlıı::lır çömleğin yararı.
Kapılar ve pencereler oyup çıkarırız bir ev yapmak için;
Ve hiç bir şeyin olmadığı
bu boşluklı'ira bağlıdır evin yararı.
Bu nedenle işte var olan şeyden sağladığımız kazanç gibi
Kabul etmeliyiz var olmayan şeyin yararını."�
lao·Tzu
Tao Te Ching
M.Ö. 6. yy.
• Bu �iir Uıo ·Tzu'nun Tııo re Ching ııdlı kitıı!ımd.ıın a1ıntılamııifitır. Kita\1111 Ömer Tulgan tımıfmdan hazırlııtımı� Ttırkçe çW.riı;inin.
lao·Tzu'nun ifade !ıiçimine daha uygun olduğunu ıfü�ilnıfüljtimüzden \.ıu çeviriyi de metne eklemeye karar verdik {ç. n.}.
"Otuz çulıuk buluvıır Ukerin oıtaı;ında / oradaki hiçlikı:edir araln:mııı yararı I balçıktan çömlek oyarlar / içindeki hiç!ikkdir çömleğin
yaran / rN y<'lpan kapı pencere açar duvara I oradaki hiçlihedir evin yaran f demek varlık kazanç getirirse I hiçlik yarar getirir"
Bkı. Lao f»e, fao Te Ching (Yol ve Erdem Kitabı I Söz Y,? Can Kita!Jı}, çe;t. Ömer Tulgıın, Yol Yayınları, lstan!:ıul, 1994, 1t �lir, s. 33.)
BlclM ve MEKAN
Mekan sürekli olarak varlığımızı sarıp sarmalar. Mekansa!

hacim boyunca hareket eder, biçim ve nesneleri görür,
. sesleri duyar, esintiyi hisseder ve bahçede açan çiçeklerin
kokusunu alırız. Mekan, ahşap ve taş gibi maddesel bir özdür,
Ancak, doğası iti!lan ile biçimsizdir. Onun görsel biçimi, ışık
kalitesi, boyutları ve ölçeği tamamen toplam biçimin elemanları
tarafından tanımlanan sınırlarına bağlıdır. MekEln, kavranıp
çevrelendikçe ve bir kalıba sokulup biçimsel elemanlar
tarafından düzenlendikçe, mimarlık varlık kazanır.
92 / MIMARllK: BiÇiM, MEKAN ve DÜZfN

BiÇiM ve MEKAN
·Panteon, Roma, M.S. 1zo.124.
BiÇiM ve MEKAN / 9 3
BİÇİM ve MEKAN: KARSITLARIN BİRLİGİ
Görüş alanımız, normal olarak, şekil, boyut, renk ve
a
yönlenim bakımından değişen heterojen elemanları
a
içerir. Görüş alanımızın yapısını daha iyi anlamak
için, içerilen elemanları iki zıt grupta düzenleme
eğilim! gösteririz: Flgürler olarak algılanan pozitif
elemanlar ve bu figürler için bir arka plan sağlayan
negatif elemanlar.
Bir kompozisyonu algılamamız ve anlamamız,

kompozisyonun kendi alanı içerisindeki pozitif ve
negatif elemanların göreeı etkileşimini nasıl
yorum!adığımıza bağlıdır. Bu sayfada, örneğin,
harfler sayfamn yüzeyinin beyaz arka p!anı üzerinde
koyu figürler olarak görülmektedir, Dolayısıyla bu
�ekillerin kelimeler, cümleler ve paragraflar şeklindeki
düzenleni!;ıini algılayabilmekteyiz. Soldaki
d'ıyagramlarda �a" harfi bir şek\! olarak
görülmektedir; bunun nedeni sadece bizim onu
alfa\7edekl bir harf olarak tanımamız değil, aynı
zamanda onun profi!irıirı farklı olması, arka plan ile
o!u�turduğu zıtlık değeri ve yerle1iminin onu kendi
\7ağlamından soyutlamasıdır. Arıcak, boyut
bakımından kerıdi alanına göre bilyüdükçe içindeki ve
etrafındaki diğer elemanlar ayrık figürler olarak
dikkatimizi çekme yanş'ına girerler. Bazen figürler ile
arka plan arasındaki ili�ki öyle muğlaktır k!, görsel
İki Adet Yüz mü, Yokı�a Bir Vazo mu? olarak bu figürlerin kendilerini neredeyse eşzaman1ı
olarak bir geriye ve bir öne çekeriz.
Siyah Üzerine Beyaz mı, Yoksa Beyaz Üzerine Siyah mı?
Ancak her türlü koşulda, figürlerin, ki bunlar

dikkatimizi çeken pozitif elemanlardır, kendilerine zıt
bir arka p!an olmadan var olamayacaklarını
anlamamız gerekir. Bu nedenle, figürler ve onların
arka planları salt zıt elemanlar olmaktan ba�ka
�� Hl
�y!erdlr. Beraberce ayrılmaz bir gerçekliği
-karşıtların birliğini- olu1turur!ar, tıpkı biçim ve
. mttınffll
mekfin elemanlarının beraberce mimarlığı
oluqturduk!arı gibi.

f" Mahal, Aqra, Hindi•tan, 1630- 53.
Shah Jahan bu beyaz mermer
anıtmezarı gözde eşi Mümtaz Mahal
için yaptırmıştır.
A. Biçim ve mekan arasındaki B. Figür haline getirilmiş taş duvar C. Figür haline getirilmiş mek.@.n
sınırı tanımlayan çizgi biçimi
Mimari biçim kütle ve mekfüı arasındaki temas noktasında var olur. Tasarım çizimleri yaparken veya bunları
okurken hem mekansal hacmi kapsayan kütlenin biçimi, hem de aynı zamanda bu mekansal hacmin biçiminin
kendiei !!e ilgili olmalıyız.
Roma Haritasmı:hın Bir Bölüm,

Glambattista Nolli tarafından
1748'de çizilmi?Ur.
Pozitif elemanlar olarak neleri algılad�ımıza bağlı o!ara� blçlm ve mekanın figür I fon ilişkit?i Romdnın \Ju haritasının
çeşitli bölümlerinde ten:;yüz edileb:lir. Haritanın bazı kısımlarında, binalar sokak mek3nla�mı tanımlayan pozitif biçimler
olarak gözüküyor. Diğer kısımlarda ise kentsel meydanlar, avlu mek�nları ve önemli kamusa! binaların içerisindeki
mek&lnlar sokak mek�nınırı uzantıları olarak okunuyorlar ve böylelikle de çevredeki bina kitlesinin o!u�turduğu arka plana
karşı pozitif elemanlar olarak gözüküyorlar.
BiÇiM ve MEKAN / 95
BiÇiM ve MEKAN: KARŞITLARIN BIRLIGİ
Mimarlıkta biçim ve me�nın ortakyaşar (symbiotlc) ilişkisinin

varlığı birkaç ölçekte: bulunup tespit edilebilir. Her !:!eviyede,
saclece binanın biçimi üzerinde değil, onu çevreleyen mekanda
yarattığı etki üzerinde de durmamız gerekir. Kentsel ölçekte,
binanm bir yerin mevcut dokusunu koruyup korumayacağı,
diğer 1'inalar için !iir dekor oluşturup oluşturmayacağı, bir
A
kentse! mekan tanımlayıp tanımlamayacağı ya da mek�nı:la
bir ıwsne olarak eerbest bir �kllde durmasının uygun olup
olmayacağı dikkate alınmalıdır.
Binanm konumu ölçeğinde, bina biçimini onu çevreleyen

mekanla ilişkilendirmek için çeşitli yollar vardır. Bir bina:
A. bulunduğu yerin kenan boyunca duvar oluşturabilir ve

pozitif dış alanlan tanımlayabilir c
B. kendi hacmi içinde bir av!u ya da atrium mekanını

çevreleyebilir kapsayabilir
C. kendi iç me�nmı duvarla çevrilmi� özel açık hava

me!dın!an ile birleştirebilir
O. arazinin bir kısmmı açık hava bölümü olarak çevreleyebilir

E
E. mekanda ayrık bir biçim olarak durup ve çevresinde
baskınlaşabi!ir
F. dı�arı doğru uzanıp ve kendi çevresinin bir özelliği için

geniş bir cephe sunabilir
G. kendi mekanı içerisinde serbes0e durup, çevrelenmi� özel

dı� mekanı, iç mekanın bir uzantısı haline getirebilir
H. negatif mekanda pozitif bir biçim olarak durabilir.
5atı Marco Piazzası, Venedik. Bostan �ehir Merkezi, 1960, Kal!mann, McKlnnell & Know1es.

BİCiM ve MEKAN: KARŞITLARIN BIRLIGI
·.. ki'ae r�atro, Finland�a. 1968-69,

',\aıto.
)>lç�inde, duvar biçimlenmeİerlni plan çiziminin pozitif elemanları olarak A. Bürolar gibi bazı mekJnların özgül fakat benzer iFlevleri vardır ve bu
. a eğilimi gösteririz. Ancak aralardaki beyaz alanlar bu duvarlar için salt mekfüılar tekil, çizgisel ya da kümeli biçimler olarak grup1andırılal'lilir1er.
plan olarak değil, aynı zamanda ş;ekil ve \:liçimlerle dolu çizimin içindeki
B. Konser salonu gibi bazı mekanlar özgül i�levsel ve teknik fartlara sahiptir ve
er olarak da görülmelidir.
çevrelerindeki mekJnların biçimlerini etkileyen özgül biçimler gerektirirler.
· !lelirler ya da onlartarafından belirlenir. Seinajoki'deki A!var Aalto'r.un

aki her bir mekJnın biçimi ve çevreleni�i, ya etrafındaki .mekJnların
C, Lobi gibi bazı mekanlar doğaları itibarı ile esnektir ve bu nedenle de
çevrelerindeki mek.3.nlar ya da mekan grupları tarafından serbestçe
o Binası'nda, mek.3.nsal biçimlerin birkaç kategorisini görebilir ve bunların
bir etkileşim içhıde olduğunu çözümleyebiliriz. Her kategorinin mekanın tanımlanabilirler.
,.
asında etkin ya da edilgen bir ro!ü vardır. Blr oda ölçeğinde bile tefriş unsurları, mek.3.nsa! alan içinde bağımsız biçimler
olarak durabilir ya da bir mek.3.nsal alanımn biçimini tanımlayabilirler.
Bl\IM ve MEKAN / 97
l
MEKİıN TANIMLAYAN BİÇİM !!
Giron'da Meydan, Ko!ombiya, Güney Amerika.
İkiboyutlu bir şekli bir kağıt parçasının üzerine yerleştirdiğimizı:le, etrafmdaki beyaz alam belirginleştirip etkisi altına
alacaktır. Benzer şeklide, üçboyutlu bir biçim kendisini çevreleyen mekanın hacmini belirginleştirecek ve orada bir etki
alanı ya da hakim olduğu bir bölge oluşturacaktır. Bu bölümün ilerleyen kısımlarında biçimin yatay ve dikey elemanlarını
göreceğiz ve bunların çeşitli biçim!enmelerinin ve yönlenimlerinin özgül türlerdeki mek�nları nasıl tanımladığımı örnekler
vereceğiz.

MEKAN TANIMLAYAN YATAY ELEMANLAR
Taban Düzlemi
Ba6it bir mekansal alan, yatay olarak
uz.atılan bir düzlem tarafından kendisine
zıt Pir arka plan üzerindeki b!r figür olarak
tanımlanabilir. Bu afam görse! olarak
ıwağıda örneklenen yollarla pekiştirilebilir.
Yükseltilmiş Taban Düzlemi --/ ı--- ----- --·
lım!nduzı;mınrlfu�rinde yükseıti��
i i
yatay bir düzlem, kendi alanı ve etrafındaki

zemin arasındaki görsel ayrımı pekiştiren
kenarları boyunca dikey yüzeyler o!u?turur.
Çukurlaıtırılmıı Taban Düzlemi 1

Zemin düzleminin içine bastırılmış yatay bir
düzlem, çukurun dikey yüzeylerini bir boşluk
hacmini tanımlamak için kullanır.
Ba�iisfü Düzlemi
Tavanda yer alan yatay bir düzlem, kendisi
ve zemin düzlemi arasındaki mekanın
hacmini tanımlar.
BiÇiM ve MEKAN ! 99
TABAN DÜZLEMi
Yatay bir düzlemin bir figür olarak görülebilmeei

için, yüzeyinin ve üzerine uzandığı düzlemin rengi
ya da dokusu aras111da a!gılanabil!r bir değişikliğin
olmaı;;ı gerekir.
Yatay düzlemin kenarlannın tanımı ne !'.adar güçlü

olursa, alanı da o kadar belirgin o!ur.
i Belirgin!eştirilen alanı kesip geçen sürekli Pir mek&n

akışı olmasıııa rağmen, söz konu6u alan kendi
ı , �
sımrları içerisinde bir bölge, bir mekansal alan
�
tanımlar.
Zemin ya da döşeme düzleminde belli bir yüzeyin

be!irqinleştiri!mesi, mimarlıkta çoğunlukla daha
geniş bir mekfü1eal bağlamda bir mek8nsal alanı
tanımlamak için kullandır. Karşı sayfadaki örnekler
bu tür mekansal tanımların sırasıyla, yürüme yolu
ve dinlenme yerleri arasındaki ayrımların
yapılmasında, bir bina biçiminin zeminden
başlayarak yükseldiği a!anıtıın tanımlanmasırıda ve
nihayet tek-odanın içerisindeki bir yaşam
ortamında işlevsel bir bö!gen!n
belirginle?tirl!mesinde nasıl kullanıldığını
göstermektedir.
l 00 / MIMARllK: BiÇiM, MEKAN ve DÜZEN

TABAN DÜZLEMi
Woo&;took'ta Cadde, Oxfordehire, İngiltere. Parterre de Broderie, Versail!e&, 17. yy., Andr6 le Nôtre.
Katsura Sarayı, Kyoto, Japonya, 17. yy. Kıp Evinin İçi, New Canaan, Connecticut. 1949, Philip Johnson.
BiÇiM ve MEKAN / !Ol

YÜKSELTİLMİŞ TABAN DÜZLEMİ
. ,�,;��\��!'.��!6�t"?i�� Taban düzleminin bir kısmmın yüke;eltilmesi daha

geniş bir mek&nsal bağlamda bir alan meydana
getirecektir. Yükeelti!en düzlemin kenarları
\\:-" .. boyunca oluşan seviye değişikliği, onun kend!
alanının sınırlarını tanımlar ve yüzeydeki
mek&nsal akışı kesintiye uğratır.
Eğer taban düzleminin yüzeyi kenarlar ve

yükseltilen alan boyunca devam ederse,
yükseltilen alan daha çok onu çevreleyen
l ·-· mek�nın bir parçası gibi gözükecektir. Fakat
��
eğer kenann durumu biçimde, renkte ya da
dokuda bir değişiklik ile belirginleştlrilirse,
o zaman bu alan çevresinden ayırdedilmi� farklı
bir platform haline gelecektir.
?.�
,,, \>.:t� :�,��§\'1.ı� ��:��: ,�J}c&1i1�:J·�.
,ı.,.ı·.'·'ı.\A�"
, �:·�:�·.�.H.
·
·i:;ı.(>-. ':.�"0 1.·ıı;.
\
Fathepur Sikri, Hindistan'ın Moğol Hükümdarı

Büyük Akbar'ın Sarayı, Hindistan, 1569-74.
İmparatorun yai?ama ve uyuma bölmeleri ile
çevrelenmi� yapma bir gölün içindeki bir
platform tarafından oluij?turulmu� özgül bir yer.

YÜKSEL TİLMİS TABAN DÜZLEM İ
::.:.yükge!tilmiş mekan ile çevre5i arasmda

'.0:Jorunacak olan meljn5al ve gön;el sürekliliğin
:,;'.�erecesi, seVıye değişiminin ölçeğine bağlıdır.
'
i
·+ ·· · ······)
!
Ortzıı:laki alanın kenarı iyi tanımlanmıştır;

görsel ve mek.§nsal sUrek!ilik korunmuştur;
�
fizikse! ulaşım kolaylıkla sağlanmaktııdır.
Görsel sürekll!ik bir miktar korunmuştur;

mekansal süreklilik kesintiye uğramıştır;
fiziksel ulaşım merdiven ya da rampaların
2
kul!anılmasıııı gerektirmektedir. L_:_________.ll!,L.ill!llJIJ!JL__-J
{·--·-··· ·····
Görse! ve mek&nsal 5ürek!ilik kesintiye

uğratılmıştır;
yükseltilen düzlemin alanı, zemin ya da
3
döşeme düzleminden ayrılmıştır;
yükseltilen düzlem altındaki me�n için bir
koruyucu elemana dönüşmüştür.
l
1
YÜKSELTİLMİŞ TABAN DÜZLEMİ
1
1
1
!
i
1
'
'
Akropoil. Atına ka1es'·1 MÖ.

• . 5.yy.
lzumo Aıtıtmezarı, Sh'matıe

ı Prtfecture,
c:. 717 (0on yenı'd"n
Japonya, M,..,, " inşası 1744).
Jüpiter Tapına!jı, Roma, M.Ö. 509.

o
1 04 ! MIMARUK: BiÇiM, MEKAN ve DÜZEN

YÜKSELTiLMİS TABAN DÜZLEM i
Zemin düzleminin bir parçası yüksdti!erek, ortadaki binanın biçimini ve

kütlesini yapısal ve görsel olarak destekleyen bir platform ya ela podyum
kurulmuş olur. Yükseltilmiş zemin düzlemi, önceden mevcut bir arazi
koşulu olabilir;veya bir binayı kendi bağlamı içinde kasıtlı olarak
·yükseltmek ya da binanın arazi içindeki imajını zenginleştirmek amacıyla
böyle bir düzlem yapey olarak oluşturulabilir. Bu iki sayfadaki örnekler bu
tekniklerin kutsal ve onur5al binalara itibar kazandırmak lçln nasıl
ku!lamldığını göstermektedir.
En Yüce Ahenk Kö�kü (Taihe D!an), Yasak Kent, Pekin, 1627.
YÜKSELTİLMİŞ TABAN DÜZLEMi
imparatorluk 6arayı'nın Özel Avluau, Yasak Kent, Pekin, 15, yy.
Yükseltilmiş bir düzlem, binanın dışı ve içi araı:;ında bir geçiş mekanını
ta111mlayabilir. Çatı düzlemi ile birleytiğinde sundurma ya da verandanın
yarı-özel alam haline gelebilir.
Far11eworth Evinin Kesiti, Plana, !!linois, 1950, Mies van der Rohe.
Farnswort:h Evi, Fox lrmağ11nın taştığı düzeyin üzerine çıkarmak amacıyla inşa ettirilmiştir.
Bu yükseltilmiş döşeme düzlemi, arazi yüzeyinin üzerinde zarif bir biçimde havada asılı duran
mekansa! hacmi tanımlamak için bir tavan düzlemi ile birlikte kullanılmıştır.

YÜKSELTİLMiŞ TABAN DÜZLEMİ
)Ja ourette Cie;terclan

::
: r Manae;tın'ndaki Yüksek M!m!?er,
Fransa, 1956·59, Le Corbusier.
·.f::.:tjon01 yakmlannda,
Döşeme düzleminin bir kesimi, daha büyük bir oda veya

salonun içindeki tekli bir mekansa! bölüm o!uŞ>turmak
amacıyla yükseltilebilir. Bu yükseltilmiş. mekan
etrafmdaki eylemlerin yanında dinlenme köşesi görevi
olarak iş görebilir veya kendisini çevreleyen mekana
bakan bir platform da olabilir. Dinse! bir yapı içerisinde
kutsal ya da onurlandınlmış bir yerin sınırlarını
belirlemek için de kullanılabilir.
Doğu Har!em Anaokulu, New York, 1970,

Hanımel. Green & AbraJıamson.

ÇUKURLAŞTIRILMIŞ TABAN DÜZLEMi
Taban düz!em!nln bir bölümünün

çukurlaştırdması, bir mekansal alanı
çevresindeki daha büyük bir bağlamdan yalıtır.
t 1' Tanımlanan alanın sınırları, çukurluğun dikey
'
::--
: µ
<;:::]=::::::::=: ::: '
yüzeyleri tarafından tatıım!anır. Bunlar,
yükseltilen düzlemlerde o!duğu gibi yalnızca
vurgulanan sınırlar değil, mekanın duvarlarını
biçimlemeye başlayan görünür kenarlardır da.
;�:��· :� fı�]�ft·}�·:>.:.-; �!�� ·

Çukurlaştırılmış alan ile onun etrafındaki taban
düz!eminln yüzey nitelikltırini zıtlaştırarak, söz
konusu mekansal a.!.:ın daha da belirgin hale
getirilebilir.
Biçim, geometri ya da yön!enimdeki bir karşıtlık,

çukurlaştırılan mekansal alanın daha geniş bir
mekansal bağlamdan görse! olarak
bağımsızlığını pekii'tirmesi içitı de kullanılabilir.
�------
1 08 / MIMARLIK: BiÇiM, MEKAN ve DÜZEN

ÇUKU RLA TiRiL MiŞ TABAN DÜZL EMi
�kiırla?tın!mış alan ve onun çevresindeki a!an . ·-········-··········

.
'(�5ındaki mekansal sürekliliğin derecesi, sevi.ye
(-····················-·· ····· ·····-···············--······ ·····�
inin ölçeğine bağlıdır.
Çukurlartırılmır alan, zemin ya ı:la döşeme

düzlemlnde bir kesinti meydana getirip, bir
yanı::lan da çevredeki me�nı tümleyen blr
parça olmaya aevam edebilir.
çukurlartınlmır alanın derinliğinin artırılması

çevredeki mek&n ile görse! ilişkiyi zayıflatır ve
- onun ayrı bir mek&nsal hacim olarak tanımını
güçlendirir.
:Asıl taban düzlemi göz seviyemizin üzerine

kadar yükseldiğinde, çukurlaştırılmış alan
sonuçta kendi içinde ayrık ve farklı bir bölme
haline gelir.
Bir seviyeden diğerine aşamalı b!r geçiş meydana

getirmek, çukurlaştırılmış alan ile çevresindeki
mek&n arasını:la kurulan tıır me�nsal sürekliliğin
ilerletilmesine yardımcı olacaktır.
(- - -- . - --- - · --- - -- - ---

- -· ----· - ·--- ·-··. -----.. ·-1
Yükseltilmiş \;!r mek&na ı.:loğru tırmanma eylemi bu

;==-=- - ·- --t--
•
-- · ---
mek&nın dışadönük özelliğini veya i:.lnemini ifade ====·=;-- __ _,
ederken, bir mek&nın çevreehıe göre alçaltılması

onun içedönük özelliğini veya koruyucu niteliklerini
ima eder.
ÇUKURLAŞTIRILMIŞ TABAN DÜZLEMi
·�- ·· · ··-···
········· ····
. . , ........ •
. . ....- . . . .
�····
ı·:····
. .. ,
�· .,,.,
··-
Epic.lauros'da Tiyatro, Yunanistan, M.Ö. 350, f'o!ycleitos.
Bir arazinin doğai topografyaeırıdaki çukuriaştırılrrıı� alan(ar,

açık hava arenaları ve tiyatroları için sahne görevini yapabilir.
Bu mekfüılarırı görüş-açıları ve akustik nitelikleri bu seviye
değişiminden büyük ö!çüde yarar 5ağ!ar.
i l O / MIMARL\K: BiÇiM, MEKAN ve DÜZEN

ÇUKUR LAŞTIRILMIŞ TABAN DÜZLE Mİ
Alt Plaza, RockefeUer Merkezi, New York, 1930,

Wallace K. Harrison & Max Abramovitz.
Mağazalar bu alt seviyeye açı!dığıııda, yazın bir açık hava kahve:ei
kı�ın5a bir paten alam olarak kullanılan Rockerfolle:r Merkezi'nin alt
Loyang Yakınında B!r Yeraltı Köyü, Çin. plazası, üst plazadan seyredilebilir.
Zemin düzlemi, yeraltı binalarının korunaklı açık hava mekanlarını

tanımlamak için çukurla�tırılabilir. Çevresini saran kütle aracılığıyla
yüzey-seviyesindeki rüzgar, gürültü vb. etkilerden korunan böyle 17Jr
gömülü avlu, kendisine bakan yeraltı mekanları için hava, ı�ık ve görünüm
kaynağı da olabilir.
BiÇiM ve MEKAN / l 1 1
ÇUKURLAŞTIRILMIŞ TABAN DÜztEMİ
Bu örneklerde, Alvar Aalto kütüphane mekanındaki okuma alanlarını, bu

bölümlerln döş;eme düzlemlerini kütüphanenin asıl seviyesinin altında
tutarak tanım!amış;tır. Böylelikle okuma a!an!arım çevre!eyen dikey
yüzeyler de ilave kitaplık olarak ku!lanı!mış;tır.
··-· ·--------------
Kütüphane, Wolfsl:ıur� Kültür Merkezi, Essen, Almanya, 1962, A!var Aalto.
· ·-· Iı----
Kısmi Plan, Rovaniemi'de Bir Kütüphane,

Finlandiya, 1965-68, Alvar Aalto.
Esas okuma odasını gösteren

Kısmi Keslt.
1 1 2 / MIMARLIK: BiÇiM, MEKAN ve DÜZEN

ÇUKURLAŞTIRILMIŞ TABAN DÜZLEMİ
" :· , '·
. ..
' '· .. : .
f" e '$1\
.. .
'
k:::ı:��::�� Massachm;etts Sahilinde Bir Ev, 1948, Hugh Stubbins.
Büyük bir oı:la içerisindeki bir bölüm, odanın ölçeğini düşürmek ve orada
daha mahrem bir mekanı tanımlamak amacı ile a!ça!tılabilir. Bu
kademelendirilmi1 bölüm, binanın iki seviyesi arasında bir geçi;; alanı olarak
cfaı kullanılabilir.
Alçaltılmış oturma seviyesinin 9örünümü .
BiÇiM ve MEKAN / 1 1 3
BAŞÜSTÜ DÜZLEMi
Bol yapraklı bir ağaç şemsiyemsi yapısı altında

nasıl bir kuşatma hissl sağlarea, başüstü
düzlemi de taban düzlemi ve kendisi arasmda
benzer şekilde bir mekansal alan tanımlar. Söz
konusu alanın kenarları başüstü düzleminin
kenarları tarafından oluştulrulduğundan,
mekanın biçimi düzlemin şekli, iıoyutu ve zemin
düzleminden yüksekliği tarafından belirlenir.
Zemin ya da döşeme düzleminin dı'lha önce

bahsettiğimiz oynamaları, üst sınırları kendi
bağlamları tarafından oluşturulan mekansal
alanlan tanımlarken, başüstü düzleminin ayrık
bir mekElnsal hacmi tanımlama bıbiliyeti vardır.
.. . .. '
[
l
Eğer dikmeler veya kolonlar gi\li dikey çizgisel
elemanlar başüstü düzlemini desteklemek için
kullanılırsa, bunlar bütün a.!an boyunca:ımek.fü1ın
akışını ke::;meden tanımlı mekJnın eınırlarınıtı
görveı olarak belirlenmeeine yardım ederler.
�®44..44·@--r &F&
�--+--+! __.
--<-
i
, --ic---,
Benzer şekilde, başüvtü düzleminin kenarları
aşağı doğru çevrildiğinde ya da altındaki taban
düzlemi bir ::;eviye değişimi ile
belirginleştirildiğinde, mekftnın tanımlı hacminin
sınırlan görvel olarak pekiştirilmiş olur.
1 1 4 ! MIMARLIK: BiÇiM, MEKAN ve DÜZEN

BAŞÜSTÜ DÜZLEMi
Ahşap Makas
Çelik Kiriş
'.�ir. binanın ana ba�üstü ıfüzlemi onun çatı düzleııildir. Çatı, eıade�e binanın ,
'·' ·mekaıııılarını güneş, yağmur, rüzgar, kar v\1,'den korumakla kalmaz aynı
'.i�imaııda binanın genel biçlminl ve mek&rılarınııı biçimini etkiler. Diğer taraftan
�· 'a,tı düzlemi, kendi yükünü alttaki mekfüıın üzerinden desteklerine ta�ıyan bir
·;·��trüktüre! si.5temin ma!zemesl oranı ve geometrisi tarafından belirlenir.
•.
Taş Tonoz J,
_----1
'.,- Gergi Strüktürü, Doğal Bahçe Gösterisi, Cologrıe, Almanya, 1957, Frel Otto ve Peter Stromeyer.
�;
BiÇiM ve MEKAN ! i l 5
BAŞÜSTÜ DÜZLEMİ
i
1
i
1
1
Bir kamp yerinde gölgelend!rllmiş tıir ıJinlenme alanı tanımlamak amacıj'la kurulmuş liir pavilyon yapısının kullammım gösteren bir Çin resmi.
1 1 6 / MIMARllK: BiÇiM, MEKAN ve DÜZEN

BAŞÜSTÜ DÜZLEMİ
çatı düzlemi gör$el olarak düzlemsel bir eleman Şikago Kültür Salonu (Proje), 1953, Mies van der Rohe.
biçiminde ifade edl!ip, kendi yapı sisteminin örgüsü
tarafından belirgin!eştirı1ebilir.
Kı� Evi, New Canı:1an, Connecticut, 1949, Philip Johnson.
Çatı düzlemi bir Dina biçiminin ana mekan-tanımlayıcı

elemanı olabilir ve l;ıöylece de kendi şekliyle örttüğü
Viçim!eri ve mek�nları görsel olarak düzenleyebilir.
le Corbusler Merkezi, Zürlh, 1963-67, le Corbusier.
BAŞÜSTÜ DÜZLEMi
İç mekfilnın başüstü düzlemi, üstteki döşeme veya çatı düzlemini destekleyen strüktürel sistemin biçimini görünür kı!.3bİlir. B�rıa
karşın, ağır hava koşu!lanna karşı koymak ya da yük taşımak zorunda olmadığından, başüstü düzlemi kendisinin üstündeki dö�me
veya çatı düzleminden ayrılabilir ve mekanın içerisinde görsel olarak etkin bir eleman haline gelebilir.
Toıbım düzlemi durumunda olduğu gibi, başüstü düz!em! bir oda içerisindeki mek�n bölümlerini tanımlamak ve be1irginle�tırffiek
amacı i!e kullanılabilir. Bir mek�nın ölçeğini değiştirmek, onu boylu boyunca kate&en bir hareketin rotasını tanımlamak ya da doğal
ışığı içeri .almak amacı i.le a!çaltılabi!ir ya da yükseltilebilir.
Bir me�nın akustik nite!iklerh1in iyi!e?tirmek ya da ona doğrultusal bir nitelik veya yönlenim kazandırmak amacıyla tavan
düzleminin l:ıiçlmi, rengi, dokusu ve deseni i!e oynanabilir.

BASÜSTÜ DÜZLEMİ
, :-
1'ourette Cistercian Manasttn'ndakl Yan Kilisec1k!er,
ons yakınında, Fran%ı, 1956·59, Le Corbusier.
Ba?üstü düz!emi içindeki tepe aydmlatması (skylight) glb!

tanımlaınmı "negatif' alanlar, kendi açıklıkları altındaki mekfü11
seçik hale getiren "pozitif' şeki11er olarak görülel;ıi!ir.
Bir Kilisenin içi, Paris Merkezi, Wo!fsburg, Almanya,

1960-62, Alvar Aarto.
BİÇiM ve MEKAN / l l 9
MEKAN TANIMLAYICI DİKEY ELEMANLAR
Bu bölümün bir önceki kısmında, dikey kenarlarından üstü kapalı olarak

bahsettiğimiz mek.3n alanlarını yatay düzlemler tanımlıyordu. ilerleyen
kısımda, bir mek&nsal atanm görsel sınırlarının oluşturulmasında, b'ıç'ım'ın
dikey eleman!arnmı oynadığı önemli rol tartışılmaktadır.
' ''\ ' \ \ \ ' '

\'
'·
\' '
\' \'
\ \ '.
Genellikle görü7 alanımızda dikey biçimler yatay düzlemlerden daha etkindir \ \
ve bu nedenle de ayrık bir mek.3nsal hacmi tanımlamada ve bu mek.3nın

içindekilere bir çevrelenme ve mahremiyet hissi verme konusunda daha iyi
birı::r araçtırlar. Dahası, bir mekanı diğerinden ayırma ve iç mekfü1 !!e dış
çevre araeırıda genel bir sınır oluşturma amacına da hizmet ederler.
Biçimin dikey elemanlan binanın döşeme ve çatı düzlemleri için destek

görevini de yapar. Binanın içiyle dış çevresi a�sındaki görsel ve mek�nsal
sü_rek!iliği denetlerler. Birıanırı iç mekanları boyunca ha.va, ı�ık, �s vV. akımını
süzme konusunda da. yardımcı olurlar.

MEKAN TANIMLAYICI DiKEY ELEMANLAR
y pıgisel Elemanlar .
a
.
dıkey kenar
· 1 dikey elemanlar bır mek&n::;al hacmın
i'ini tanımlayabilir.
'
Dikey Düzlem
bır düzlem, hemen önündeki mekanı be!irginle�tirir.
klindeki Düılem
11L1' ?eklinde biçimlenişi, buluştukları köşeden
arak bir diyagonal boyunca açılan bir mek.ılnsal a!an
.
;- fi'!el düzlemler, kendi aralarında oluşturdukları
· açık uçlarına doğru kendi ekeeni aracılığıyla
iş bir mekansal hacmi tanımlar.
Şeklindeki Düzlemler /
GJ'
'
Jemıet:iti"ff,.ŞCHi'lide··ı;ıÇi;:;ıl��işi, beraberce oluffeturduklan

enin açık ucuna doğru yönlenml!,? bir mekansal hacmi
-------'
�
'ıDüzlem: Koponım
düzlem, lçedönük bir mek&nı tanımlar ve bu kaparnmın
�
daki mekansal alanı belirginle?tirir.

DİKEY CİZGİSEL ELEMANLAR
Kolon, dikilitaş veya kule gibi dikey çizgisel bir eleman

taban düzleminde bir nokta oluşturur ve onu mek&n
içerisinde görünür kılar. Kolon, yalnız başına
durduğunda, bizi ona götüren rota dışında 'l
yönsüzdür. Bu nokta üzeriden geçen çok sayıda
eksen oluşturulabilir.
Tammlanmış bir mek&nsal hacmin içerisine
t-·-·+·-·-
1 yerleştirildiğinde, kolon, çevresindeki meUnı
1
i belirginleştirir ve söz konusu meldm çevreleyen
duvarlarla etkileşime girer. Kolon bir duvara ilişml�
L._ halde durup, onun yüzeyine eklemlenebilir. Bir mekanın

köşelerini pekiştirip, duvar düzlemlerinin buluşma
ı----
1ı· .
noktası üzerindeki vurguyu hafifürtebillr. Kolon, mekfi!n
içerisinde serbestçe dururken, bulunduğu odada türlü
../.!''·
. ·-. \. /.
mekansa! bölgeleri tanımlayabilir.
·�<:::::L
....
' '
1
_L
i 1
. ..._ L..._
... __c..J ____ ____
i
1
� - +i --
;
.
Kolon bir mekan içinde ortalandığında, kendisini bu
alanın merkezi olarak ortaya koyar ve kendisiyle
çevredeki duvar düzlemler! arasında e�it mekansa!
bölgeler tanımlar. Kenara çekilcllğinde ise, söz konusu
kolon; boyut, biçim ve konum itibarı !le birbirinden
ayrılan hiyerar�ik mekansal bölgeler tanımlayacaktır.
1 22 / MIMARUK: BiÇiM, MEKAN ve DÜZEN

DİKEY ÇİZGİSEL ELEMANLAR
- --- --- ---- - - --- ----- -

;:
;:
Jo;.".,;- ---- --- ---
'' -.....
i
ı ,...,.....
.;·Hıçt.ıir mek.3m;ı1ı hacim, köı?Bleri ve kenarları
..�,r---------------------------f
;:tanımlanmadan oluşturulamaz. Çizgisel elemanlar,
. ' ' '
\··çevreleri ile görsel ve mekansa! süreklilik kurması gereken
'
! ı!
'
i
1
;: fnekflnları tanımlayarak bu amaca hizmet ederler. ------+ - - - - +- -- - - - - - -..f-'1

- � -ı-
j' -+-
•
,
'
' -- ------
L-..��:.-_-:.:::-�-�- -_-----��= ��--�---��:
!
:�_a:_= �J
l
l l j
-
ı
�
---- �
kolon bir düzlemi, başka bir deyişle, arasındaki görıı;el --
oluşan saydam bir mek&nsal zan tanımlar. Üç
da daha fazla kolon, bir mek&nsal hacmin köşelerini
tammla.vııcak �kilde \:ıir araya getirllebilir. Bu mekfüı
kendi tanımı için daha geniş bir mekfü1sal bağlam
�erı<ktirmez. fakat bu baelamla serbest bir �ekilde
.Mekansal hacmin kenarları, taban düzleminin

belirginleştirilmesi ve mekflmn üst limitlerinin ko!onlan
birleştiren k!rişlerle veya bir tepe düzlemiyle belirlenmesi
yoluna gidilerek görsel olarak pekiştirilebilir. Böyle bir
hacmin kenar tanımı, kolon elemanlarının çevre Voyunca
tekrarlanması i!e de güçlendirilebilir.
BiÇiM ve MEKAN ! 1 23
DiKEY ÇİZGİSEL ELEMANLAR
Piazza del Campo, Siena, İtalya.
Dikey çizgisel elemanlar Pir ekeeni 5on!andırmak, bir kentse! mek&rım

merkezini işaretlemek ya da herhangi bir keıwrırıda Pir kentsel mek&n
için bir odak noktası sağlamak amacıyla kullanılabilir.
51ıok!n-fei Köş;kü, Katsura İmparatorluk Sarayı, Kyoto,

Japonya, 17. yy.
Yukarıdaki örnekte, doğal biçimindeki bir ağaç d!kmesi,
tokobashira, Japon çay salonundaki tokonoma'nın bir
kenarım işaretleyen simgesel l::ıir elemandır.
5t. Peter Piazzası, Roma, 1655-67, Giovanni Bernini.

DiKEY ÇiZGiSEL ELEMANLAR
1630·5��-
' · ""'--,,,,
..
Tav Mahal, Mumtaz Maha!'ln Ka\::ır•ı, va
c, h Cihanırı �-
' eŞı.ı, '�
A,,ra' Hindıstan,
.
'
,
.,
Bir bahçe veya parkta gölgeli bir yer tanımlayan bir koruluk. . Kabri Lahor yakınları.
Clhangır 111 '
Bu örneklerde çe�itli \ı.ıçım

, \erdeki minareler, platformun köŞielerini Mümtaz M.ha!'in Kabri, Agrtı.
�
i<;aretlemek ve Moğol anıtmezarla ı için \iir mek.@nsal alan
·üçb
"1 oyut!u bır çerçeve- o!uş.turma amacıyla kullam!mış.tır.
•
. , ço
Andreas Vo!wah$en'.m .ıs1amı Hindistan Mimarısı !'t!mac.ı·uc.ı .ıaula Kabrı,· ''"ra
.ı c.ı
. "züm!emesinden. J • � ·
BiÇiM ve MEKAN
• / 1 25
""r
11
1'
Jt 1
1
��,/;T _,.-"'''-.
'·
il(. illi
\
1
l'alazzo Antonini, Udine, İtalya, 1556,
Andrea Palladio. ,,
1
1
\,
Tetra$tyle Atıium, Düğün Evi, Pompei, M.Ö, 2. yy.
i'
Dört kolon büyük bir oda veya çevre içinde ayrık bir mek&nsal hacmin Rönesans döneminde, f'alladlo bu 0tetrastykı" temasım çok sayıda villa ve
köfelerirıi oluı?turabilir. Bir kanopiyi destekleyen Du kolonlar bir "aedicule", palazzonun giri� ve holünde kullandı. Bu dört kolon yalnızca tonozlu tavanı ve
kutsa! bir yer veya bir mek&rıın sembolik merkez görevi gören küçümen bir üzeriııdeki dö�meyi desteklemekle kalmıyor, aynı zamanda da odanın
ı·
,.
pavilyorıu meydana getirir. boyutlarını Pallidio'nun kullandığı oranlara uyduruluyordu.
i
Geleneksel Roma evleri özellik itibarıyla çatı yapısı köşelerdeki dört. kolon Deniz Çiltliği kondominyum birim!erincle, çukur dö�eme ve ba�üstü düzlemiyle
tarafından desteklenen ve hafifçe yükseltilerek gökyüzüne açılan bir atrium birlikte clört dikme, daha geni� bir yer içerisinde özel bir mekan bölmesi
tanımlıyor.
1
mekfiını etrafında organize ediliyordu. Vitruvius bunu tetrastyle atrium
1
olarak adiatıdıntıoık�aJır.
•
o
Kondominyum Birim No. 5, Deniz Çlftllği, Kaliforniya, 1966, MlTW.

Kemerli Yol ve Salle des Chevaliers,

Mont S. Michel, Fransa, 1203·28.
·!•:-·;.,.···.--.. ..... 't!
ı
i= !
- t
ı. �
ı·�-·· ·"'�·-·· · . .
· · · .. 1'
e----
.....
..... Düzenli aralıklarla dizl!miş kolonlar veya benzer dikey elemanlar kolonadı meydana getirir. Mimari tasanm
dağarcığının bu başlıca elemanı bir mekansal hacmin kenarlarını tanımlarken, ayııı zamanda bu mekan ve
çevresi arasında görsel ve mekansa! sürekliliğe olanak verir. Bir kolon sırası duvarla birleşerek söz konusu
duvarı destekleyen, onun yüzeyini parçalara ayıra11 ve onun girintilerinin ölçeğini, ritmini ve oranlım!arını
yumuşatan bir eleman haline de gele\Jilir.
Geniş bir odadaki veya salondaki bir kolon gridi 5adece üstteki döşeme veya çatı düzlemini desteklemekle
kalmaz, aynı zamanda söz konusu mek&nsa! hacimde küçük duraklama noktalan olu?turur, mek&nsal
alanda moclü!er Völgeleri Velirler ve nihayet mekansa! boyutları anla�ı!aVilir kılacak ölçülebilir bir ritim ve
ölçek olu?turur.
DİKEY ÇİZGİSEL ELEMANLAR
1926'da le Corbwsier ''Yeni Mimarlığın Beş Ana Özelliği0 olduğuna

• • • • inandığı ilkeleri açıkladı. incelemeleri, büyük ölçüde, 19. yjın e;onunda
başlayan güçlendirilmiş beton inş<"ısmın gelişiminin bir sonucuydu.
Bu tür inşaat, özellikle de kat ve çatı dö?emelerini desteklemek
• •
amacıyla betonun kul!andması, bina mek.3.nlarının tanımlanması ve
korunması için yeni olanaklar sunuyordu.
• •
•
�
Beton döşemeler, kolon desteklerinin tlışına konsol çıkabfüyor ve
böylece binanın "serbeet cephe"lerinin, 11perde duvarlar ve
pencere!er"den oluşmu;;ı "geçirgen çeperler' haline gelmesini
mümkün kılıyordu. iç me�anıarın şeması ve tanımlanışı, ağır taşıyıcı
-.- .-<
- . .
duvarların örüntüleri ile belirlenip sınırlandırılmadığından, bina
içerisinde 11serbest planlama" olanaklı hale geliyordu. İç mekanlar
taşıyıcı olmayan bölmderle tanımlanabiliyor ve bunların şeması
rahatlıkla program gereksinimlerine cevap verebiliyordu.
Y�fıi Mİmarİığm Beş; Özelliği için Eekizler, 1926, le Corbusier.
Karşı sayfada bir kolon·gridi kullanımının birbirlerine zıt iki örneği

gösterilmiştir:
1. Bir kolon qridi, iç mekanların serbestçe biçimlenip, dağılımın

yapıldığı sabit ve (dolaşım elemanları dışında) nötr bir
me�nsal alanı oluşturur.
2. Kolon gridi veya dikmeler iç mek&n şemasıyla kolayca uyuşur;
strük�ür ve mekan arasında yakın bir uyum vardır.
Oom-lno Ev Projesi, 1914, Le Corbusier.

:1 DiKEY ÇiZGİSE L ELEMANLAR
1 1. Değirmenciler 6!rli{ji 61nası,
·· · •···--· · · ··· ·�---·-· · ·+· .;.

Ahmedabad, Hindistan, 1954, Le Corbu5ier. '
li · - · ti ·· si ·· : 1 ·
' '
·
..+.... ...
... ·
ı- - · ·t··· ·--···+··· ··· 1· 1 1·-

l !
��.
i :
Ko!on��rldi örüntüsü 1. kat planı
2. kat planı 5; kat planı
2. Gelenekeel Japon Konutu
ModülerGrid Dikme örüntüsü Kat planı
TEKiL DiKEY DÜZLEM
Mek!ında yalnız başına duran teki! bir dikey

düzlem, serbest duran bir kolondan farklı olarak
benzersiz görsel nlte!iklere sahiptir. Yuvarlak bir
kolonun kendi dikey ekseni dışında öncelikli l;ıir
doğrultusu yoktur. Kare bir kolon iki eşit yöne ve
dolayısıyla iki özdeş eksene sahiptir. Dikdörtgen
bir kolon da iki eksene ı:;ah!ptir, ama bu ikisi
etki!ı�ri bakımından farklılaşır. Söz konusu
dikdi5rtgen kolon b!r duvar haline gedikçe, !Jlr
mek!ınsal hacmi kesip ikiye bölen eonsuz genişlikte
veya uzunluktaki bir düzlemin yalnızca \1lr parçası
olarak görünebilir.
Dikey bir düzlem türlü cephe niteliklerine sahiptir.

Bu düzlemin iki yüzeyi ya da cephesi, iki ayn
mek&ifü%ı! hacmin sınırlarını oluşturup, bu
mek!ınlara bakar.
Bir düzlemin iki yüzü eşit olabilir ve benzer
· 000000
mek.9nlara bakabilir ya da farklı mek&nsal
koşullara cevap vermek ya da bunları
belirginleştirmek amacıyla biçim, renk veya doku
itibarı ile aynştın!abilir. Bu nedenle, bir düzlem!rı
iki örı yOzü ya da bir ön ve bir arka yüzü olabilir.
Bir düzlemin bakt�ı bir mek.3n alanı, tam olarak

tanımlanmamıştır. B!r düz!em_ söz konw;;u mek.3nın
kenarlarından sadece birini oluşturabilir. Böyle bir
düzlemin bir mek.3nsal hacmi tanımlaması için
diğer biçimsel elemanlarla etkileşime girmesi
gerekir.

TEKiL DİKEY DÜZLEM
Dikey Mr düzlemin yüksekliği, bizim boyumuz ve görü9' 1-----�----- ------·----·----·--···-

..�.:
-------·-----·-----------------�-------------------------
ı?tVİYemiz Ue llliikili olarak, 6ÖZ konueu düzlemin görsel · ·,

anıamda mekan tanımlama yeterliğini etkileyen kritik
lıir etkendir. iki ayak yükeekliğindeki bir düzlem, Pir
alanın kenannı tanımlayabilir, ancak o alan için b!r
çevrelenme hissini ya çok az verir ya da hig vermez.
Kalça yiikoekllğine getirildiğinde, '' düzlem bir
yandan çevredeki mekfüılarla görsel bir sürekliliğe izin
verirken, bir yandan da Pir çevrelenme hissi vermeye
Jıa�!ar. Yükseklik bakımından göz seviyemize
ula�tığında, bu düzlem bir mek.@;nı diğer bir mek�ndan
ayırmay.!1 lıa;;lar. Bizim boyumuzu aftı�mda ise, iki
alan arasındaki görsel ve me�nsal sürekliliği
ke5lntiye uğratıp, güçlü bir çevrelenme hisei verir.
Bir düzlem yüzeyinin rengi, dokusu ve deseni, onun

göroel ağırlığını, oranlarını ve boyutlarını algılayı?ımızı
etkileyecektir.
Bir düzlem tanımlanmı? bir mek.9nsal hacim ile ili�kiye

sokulduğunda, söz konusu mekarıın birincil yüzü
o!arak belirgin hale gelip, ona özel bir yönlenim
verebilir. Böyle bir düzlem, mekanın ön cephesi olarak
bu me�n için b!r giriş clüzlemi tanımlayabilir. Mek&nın
içinde ser!Jestçe duran blr eleman olarak bu mekanı
iki ayrı fakat birbirleriyle ilişkili alana bölebilir ya da
sözü edilen mek&nın odağı veya görse! bir öze!!lği
olarak i� görebilir.
BiÇiM ve MEKAN / l 31
TEKiL DiKEY DÜZLEM
Septimlus Severus Takı, Roma, M.S. 203.
Tekil bir dikey düzlem bir binaımı hemen önündeki kentsel

mek&ııa bakan ana cephesini tanımlayabı1ir ya da altından
geçilebilecek kent kapısı olu9turabilir vehayut geniii bir hacim
5. Ago5tiııo, Roma, 1479-83 Glacomo da Pietrasa11ta.
içinde belirli mek&lnsal !iölgeleri belirginlei>tirebilir.
Kı� Evi, New Ca11aan, Connecticut, 1949,

fhilip Johnson.

TEKiL DiKEY DÜZLEM
:ı ı
Alman Pavyonu (Barse!ona Pavyonu), 1929 Uluelarara5ı Sergi5i,
Bar5elona, Mie5 van der Rohe.
Dikey düzlemlerin kompozisyonu mimari hacmin kesintiviz

alanını bölt:rek, b!rbirleri ile iç içe geçmiş mekanların oluşturduğu
bir açık plan yaratmaktadır.
/'- .
/
/
<"o
�
0Bııhçe Duvarı Şeklinde Düzenlenmiş Bina"

Öğrenci Daireleri, 5e!wyn Koleji, Cambriı:lge, İngiltere, 1959, Jame5 Stirline ve, Jame5 Gowan.
L· SEKLiNDEKİ DÜZLEMLER
Dikey düzlemlerin L-şeklind.e biçimleniş!, biçimlerin

buluştuğu köşeden başlayarak bir diyagonal
bcttUnca açılan bir me�n alam tanımlar. Bu alan
iyi bir şekilde tanımlanmış ve sözü edilen
biçimlenmenin köşesi ile çevrelenmiş olmakla
birlikte, köşeden açılıp dışarı doğru hareket ettikçe
hızla dağılıp yok olur. Bu alan iç köşede içedönük
iken, dış kenarlar Poyunca dışadönük oluverir.
Söz konusu alanın iki kenarı genel \.ıiçimlenmenin iki

düzlemi tarafından tanımlanırken, diğer kenarlar
gerek ilave dikey elemanlar, gerek taban düzleminin
dönüştürülmesi, gerekse bir !Jaşüstü düzlemi Ue
belirgin hale getirilmedikçe muğlak kalacaktır.
�i \
L-şeklindeki bir b!çlmlenmenin köşesinde tıoş!uk
oluşturulursa, alatııtı tatıımı zayıflar. Bu iki düzlem
b!rMrlerinderı yalıtılmış olur ve birisi diğeritıitı
yanmdan kayıp geçiyormuş gibi görünerek diğerini
görsel anl<:imı:la baskılar.
Düzlemlerden her ikisi de köşeye kadar uzanmazsa,

söz konusu alan doğası itibarı ile daha dinamik
olur ve kendisini genel biçimlenmenin diyagonali
boyunca düzenler. ·

l· ŞEKLiNDEKi DÜZLEMLER
,o,' •
'··"
..·: .:f;(rbina L-�k!!nde bir biçimlenmeye sahip olup,
:
a�ağıdaki yorumlara tabi o!abi!lr. L1nin-ko!larından bir!

>./:.kö�eyı eınır!arı içine dahil eden çizgisel b!r biçim iken,
�
·
diler kol oireklenU olarak görüleollir. Ya da kö9e, iki
. . Çızgle;e! biçimi biritirine lnığlayan bağımsız b!r eleman
<· . Olarak belirgin hale getirileb!llr.
Bir bina: kend.i arazisi içinde \:ıir kö�e oluşturmak,

iç mekanlarının ilişki kurduğu açık hava mek.@nını
çevrelemek ya da açık havı:l mekanının bir kısmını
çevredeki arzu edihıwyon l:oıuıınra karşı korumak
· '1macıyla L·veklinde biçimlendirile\ll!ir.
i l. i l. LJ D
Düzlemlerin l·şeklinde biç!m!enişi durağandır ve kendi
konumunu destekler; bu yüzden meldn içinde tek
Vaşına durabilir. Uçlan açık o!ı::luğundan, bunlar esnek
mekan-tamm!ayıcı elemanlardır. Zengin mekan türleri
tanımlamak üzere \:ıirbirleriyle ya da ba!?ka elemanlarla
türlü kom\:ılnasyonlar içinde kullanılabilirler.
[
'
L·ŞEKLINDEKi DÜZLEMLER
Evlerini ve tarlalarını kışın rüzgarından ve kar fırtınalarından korumak için Japon çiftçilerinin kalın ve yüksek bir L·şekjinde
bir araya getirllmiş meşe ağaçlarım kullandıkları bu ömekte L·şeklindeki biçimlenmenin koruyucu özelliği uygun bir biçimde
kullanılmıştır.

L·ŞEKLiNDEKi DÜZLEMLER
'Temel Konut Birimi
Kingo Konut Arazisi, Elsinore yakınlan,

Danimarka, 1958-63, Jorn Utzon. Vaziyet Planı
Bu konut mimarisi örneklerindeki oıtak tema, bir açık hava yaşam mek&nının Böyle bir şemanın avantajı binamn biçimi tarafından korunan ve iç alanların
etrafındaki odaların L-�eklinde blçimlenig;idir. Tipik olarak, bir kanat toplu doğrudan ilişkilendiği özel bir açık h.:ıva mekJnı 6ağlamaı:ııdır. Kingo
yaşama mek.3n!arı grubunu içine alırken, diğer kanat öze! ve bireyse! Konutlarında her biri kendi özel mekanına ı:ıahip bu türden birimlerle oldukça
mekflrıları içerir. Kullanım ve serviı:ı mekJnları gımellik!e kö�e kqn�mundadır ya yüksek derecede bir yoğunluk elde edilmiştir.
da kanatlardan birinin arkası boyunca sıralanır.
,-,
.+:ı �1
;
lf,;; !!
iı
iı ;i
il ı;
r
Konya'dan Geleneksel Bir Ev, Türkiye. Rosenbaum Ev!, florence, Alabama, 1939, Frank Lloyd Wright.
L· SEKLİNDEKi DÜZLEMLER
Bir önceki sayfadaki konut örneklerine benzer 9d:ilde, Vu binalar da L"'Şeklindeki

biçimleri ile koruyucu ya da çevreleyici elemanlar olarak ku!!ı:ınılırlar.
Cambridge'teki Tarih Fakültesi Blnası'nda, çatıdan aydınlatılan geni?
kütüphaneyi ·ki bu binanırı en önemli mek&nıdır· işlevsel ve ı;lmgesel olarak
çevrelemek amacıyla yedi katlı L·şeklinde bir blok kullanılmıştır.
He!sinki'dek! mimarlık stüdyoeu tarafından çevrelenmiş açık hava mekfilnı,

konferanslar ve sosyal etkinHk!er için bir amfi-tiyatro olarak kullanılmaktadır.
Bu alan, kendisini çevreleyen bina tarafından \iel!rlenen edi�ım bir mek�n
deqildir. Daha çok, pozitif bir biçimi ileri sürüp, kendi tanımlanmıv alanının
Viçlmini çevresine empoze eder.
Mimarlık Stüayo•u, Hel•lnkl, 1955-56, Alvar Aalto.
Tarih Fakültesi 6inası, Cambrldge Ünivers!teei, İngiltere, 1964-67,

James Stirling.

l· ŞEKLiNDEKI DÜZLEMLER
6erlln Binası Sergi Evi, 1931 Mieı:ı van ı:ler Rohe.
l '
f�----- -- -------- --[

lJ
; ını
J.::·.�·--.: ::: :.�. .................j ı
c ---'"'
1
!:
Suntop Konutlan, Dört Ailelik Konut Birimi, Ardmore,
- ----
1-- -- -- -
l
-------·
Diyagram, 5t. Mark Ku!esl, New York,
1929, Frank Llyod Wright.
Penei!vanya, 1939, Frank Uyod Wright
----------- - ' --ı

1
1
i
1
Dörtlü konut organizao;yonunurı birimlerini ayıran ve bina içerisinde olduğu

gibi bir oda içerisindeki alanları tanımlayan L-biçimindeki duvar örneklerL
PARALEL DiKEY DÜZLEMLER
T
Bir paralel dikey düzlem ikil!si kendi aralarında b!r
mekilnsa! alan tanımlar. Söz konusu düzlemlerin dikey
---> <-- kenarlan tarafından oluşturulan alanın açık uçları, mekana
__, t-- güçlü bir doğrultusal nitelik kazandırır. Bu mekanın ana
--> <- yönlenimi, düzlemlerin simetrik ekeeni doğrultusundadır.
-4 <-- Paralel düzlemler bir köşe oluşturmak için birleşip sözü
i ""'
edilen alanın bir parçasını çevrelemediğinden, mekan
doğası itibarı ile dışadönüktür.
Genel biçim!erımen!n açık uçlan doğrultusundaki mekansa!

alanın tanımı, taban düz!eminin dönüştürülmesi ya da
kompozisyona çeşitli tavım eleman!annın eklenme5i sureti
l!e görsel olarak güç!endirilebllir.
·':j
i
Mekansal alan, taban düz!em!rıin genel biçimlenmenin açık

uç!annın ötesine uzatılması yoluyla görsel olarak
geniş!eti!ebi!ir. Buna karşılık genişletilen alan genişliği ve
yüksekliği bu a!anınkine eşit olan dikey bir düzlem ile
sonlarıdırılabilir.
Şeklinde, renginde ya da dokusunda bir değişiklik yapılarak

paralel düzlemlerden bir tanesi diğerlerinden
ayrıştırıldığında, tanımlanmış alan içinde mekanın akışına
dik ikincil bir eksen ortaya çıkar. Düzlemlerden birinin ya da
her ikisinin üzerindeki açıklıklar, tanımladıkları alanda ikirıcil
eksenler meydana getirip, mekanın doğrultusal niteliğini
alt parçalara bölerler.

PARALEL DİKEY DÜZLEMLER
'.i f:.� .
·
<:,';. Mimarlıkta çeşitli elemanlar i:ıir mek�n alımını
ı;.inımlayan paralel düzlemler olarak görü!elıilir:
bir itina içindeki bir çift paralel iç duvar

);ıir!ıirlne bakan iki l:ıinanın dış duvar1an ile
oluşturulmuş bir cadde meLlm
kolonatlı \llr kafes (arlıor) veya pergola
· , ağaç sıraları veya çitlerle sınırlanmış bir yUrüme yolu

veya sokak
kır alanı içinde doğal bir topografik biçim
Paralel dikey düzlemlerin imgesi sıklıkla ta!?ıyıcı·duvarm

5trüktüre! sistem ile illŞikilendirilir; l:ıu sistemde ı::löşeme
veya çatı strüktürü iki ya da daha fazla paraltıl taŞiıyıcı
ı:luvar üzerinde uzanır.
1
Paralel duvar düzlemleri dizisi, geni;; bir çeşitlilik • • • •
1 1 1 1 1 1
gösteren biçimlenmeler şeklinde dönüştürüleiıfür.
•
Bunlarıtı mek�nsal alanları, olu11turdukları •
• 1
lıiçimlenme1erin açık uçlan ya da düzlemlerin kendi •
• • •
içlerindeki açıklıklar aracılığıyla l:ıir\lirleriyle iH�kllenebilir.
l 1 1 _J l_
1 J
_
• _ \___/ _
l 1I l ı1
1 1 1 1
- · - · - · - · - · - · -
• • • • • • • • • • • • • •• • •• • •
BiÇiM ve MEKAN ! l 4 l
Bazilikan ki!isı::nin nefi, Classe'de 6. ApoUinare, Ravemıa, İtalya, 534-39, Champ de Mars, Paris.
Paralel düzlemler tarafından tanımlanan mtıkfiinın akışı ve doğrultw;al

niteliği, kasabaların ve şehirlerin dolaşım mekfüılarında, caddelerinık:
ve bulvarlarında kendini gösterir. Bu çizgisd mekanlar kendilerine
bakan blnal.ıırm cepheleri tarafından tanımlandığı gibi, pasajlar ya da
ağaç sıralan gibi daha geçirgen düzlemler ile de tanımlanabilir.
Ga!leria Yittoria Emanuelle, Milan, İtalya, 1865-77, G. Mengoni.

Ola Weotôuı;lde Ev, New Yor�

i, 969·71, Richard Meler.
t•••••••nf
! l
.L .... .... L.
Bir bina içerisindeki hareket yollan, holleri, galerileri ve koridorları aa paralel düzlemler tarafından tanımlanan
doğal mek&n akışını yansıtır.
Dolaşım mek&nını tanımlayan paralel düzlemler, dolaşım yolu boyunca yer alan mek&rıların mahremiyetini
!?Ciğlamak amacıyla aralıksız ve !Şık geçirmez olabilir. Bu düzlemler bir sıra kolon tarafm.::lan da tarif edilebilir,
Döylece ya bir ya da her iki tarafı açık dolaşım yo!u içinden geçtiği mek&nlann Vir parçası ha!ine gelecektir.
1 1
Sarabhal Kotıutu, Ahmedabad, Hindistan, 1955, Le Corl:.ıusier.
�
Taf?ıyıcı duvarlı strüktürel sistemin paralel uvarları, binanın biçimi ve
organizasyonu arkasıtıdak! etkin güç olabilir. Bu duvarların tekrarlanan düzeni,
genii1 mek&nlann boyutla ilgili gereksinimlerine yer vermek için bu düzlemlerin
uzurluk!anrıı deği?tlrmek ve bunlara boşluklar eklemek sureti ile deği!?ikliğe
uğratılabilir. Bu boşluklar ı:lolaşım yollarını da tanımlayıp, duvar düzlemlerine
dik görsel ilişkiler oluşturabilir.
Paralel duvar düzlemleri ile tanımlanan mek&nsa! yarıklar, söz konusu

düzlemlerin ara mesafelerinin ve biçimlenmelerinln fark!ılaştırılma6! yoluyla da
değişikliğe uğratılabilir.
Arnhelm Pavyonu, Hollanda, 1966, Alda van Eyck.
1 44 / MIMARLIK: BiÇiM, MEKAH ve DÜZEM

Eğlk·Çatı Strüktürü Genel Biçim
...... o
Şıemanın çeşltli arazi koşuluna uyarlanabileceğini gösteren kısımlar .........
Paralel taşıyıcı duvarlar gene!!ikle çok-aileli

.konutların geli�tirilmesinde kullanılır. Bu elemanlar
'·..·- ·yalnızca her konut biriminin c:lö?emesi ve çatısı için
_ana desteği sağlamakla kalmaz, aynı zamanda
1•. .
akustik ve yangın kontrolü için her birimi diğerinden Giriş Katı
ayırma görevi de yapar. Para!e! ta?ıyıcı duvarların
düzeni, özellikle her birime çift yönlenim verilen biti?ik •;'•
'----"'="
��
nizam konutların ve toplu konutlarının ?ema!an için
--
uygundur.
Alt Kat
Siedlung Halen, Bern yakınında, 1961, Atölye 5.
U·ŞEKLİNDEKI DÜZLEMLER
Dikey clüzlem!erin U-şeklinde biçim!enmeei, içe

doğru bir odak ve aynı zamanda da dışa doğru
w
,
yönlenimi olan bir mekan5al alanı tammlar. Genel
biçimlenmenin en arkasındaki alan kapalı ve iyi
tanımlanmıştır. Biçimlenmenin açık ucuna doğru,
' eöz konusu alan doğası itiban ile dışadönük hale
t ' gelir.
j,
Açık uç, diğer üç düzleme göre tek olmasının

sağladığı özellik nedeniyle bu genel biçimlenmenin
birincil yüzüdür. Bu açık uç, tanımlanmış alanın
bitişik mekfüılarla görse! ve mekfüısal sürek!i!iği
sağlamasına olanak verir. Taban düzleminin genel
biçimlenmenin açık ucunun öteeine doğru
uzatılması yoluyla mekansal alanın bitişik alana
doğru uzanışı görsel olarak pekiştirilt:bı!ir.
Eğer açıklığın bulunduğu dl1zlem, kolonlar veya

bag;üstü clüzlem!eri ile daha iyi tarıım!arıırsa, asıl
alanırı tanımı güçlenir ve bitişik mek&nlar ile
kurulmug; oları süreklilik kesintiye uğrar.
Eğer düzlemierin biçimlenmesi dikdörtgen şeklinde

ise, açık uç dar ya da geniş tarafı boyunca olabilir.
Her iki durumda &a açık uç mek&nsal alanın birincil
yüzü olarak kalır ve bu açık ucun karşısındaki
düzlem genel biçimlenmenin üç düzlemi arasında
temel eleman olur.

U·ŞEKLİNDEKI DÜZLEMLER
Söz konueu biçimlenmenin köşelerine açıklıklar konduğunda,

tanım!anmı� alan içinde ikincil bölgeler üretflmiş olur ve alan
doğası itibarı ile çok yönlü ve dinamik hale gelir,
Eğer bu alana gene! biçimlenmenin açık ucundan girilirse, arkadaki

fi
v
ı;lüzlem ya da önüne yerleştirilen bir biçim, mek&nı görüşümüz için
·
�G"r ı-:�.
blr son oluşturacaktır. Eğer bu diğer düzlemlerden birisi içindeki
gtt_Q
bir açıklıktan girilirse, açık ucun ötef>inde uzanan manzara
ı:likkatim!zi çeker ve biçimlenmenin ardışık sıra!anışmı sonlarıı::lırır,
___
'
'
[ il
--r
D
Uzun, dar bir alanın ucu açık ise, söz konu:;u mek&n devinimi 1
ıııı il.llı @!)
'
teşvik eder ve ilerlemeye ya da olayların ard arda sıralanmasına '
1
'
olanak sağlar, Bu alan kare yB< da hemen hemen bir kare ise, '
'
mek.@.n durağan hale gelir ve içinden geçilecek bir mek.3.ndan çok '
'
'
içinde bulunulacak Vir mek.3n karakteri kazanır. Uzun ve dar bir '
-v
alanın uzun kenarı açık ise, mek.3.n be!ir!i sayıda Völgeler ®

oluı,;turmak üzere alt-parçalara ayrılmaya meyilli hale gelir,
D�D
Bina \.?içimleri ve organizasyonu bir açık hava mek.3nını çevreleyip
tanımlamak amacı ile U-şeklinde düzenlenebilir. Bunların
biçimlenme!erinin çi7.gisel biçimleri içerdiği anlaşılabilir. Bu
biçimlenmenin köşeler!, bağımsız elemanlar olarak be!irg\ııleşebilir
ya da çizgisel biçimlerden olu?an bir gövdeye bağlanabilir.
U·ŞEKLİNDEKİ DÜZLEMLER
Piazza de! Campidog!lo, Roma, 1544, Michelangelo.
�<:: . . ırij
Alt Kat Planı
F!orey Binası, Queen Üniversitesi, Oxford, 1966"71, James Stirling.
Bina biçimlerinin U-şeklinde biçimlenişi, kentse! bir mek�nın tanım!anması

ve eksenseı bir devam!ılığm sonlandırılması görevini görebilir. Tanımladıkları
alan içindeki önemli ya da belirgin bir eleman üzerinde de odaklanabilirler.
Eğer tanımlı alanın açık ucu boyunca bir eleman yerleştirilirse, bu eleman
Athena'nın Kutsal Meydam, Bergama, Anadolu, M.Ö. 4. yy. söz konusu alana bir odak noktası ve daha büyük bir kapalılık hist?i verir.

- -
------- -
)
u-�eklindeki bir bina biçimi bir kılıf görevi de görüp, kendi alatıı içindeki
bir Piçim ve mekan kümesini örgütleyebfür.
U·1eklindeki organizasyon, binaya yaklai!ım için \lir ön avlu

tarıımlayabileceBi gibi, binanın kendi hacmi içinde geri çekilmi1 bir giri�i
de tanımlayabilir. Meledo'da irissino Villası, Mimarlık Üzerine Dört Kitaptan, Andrea F'al!adio.
Ön Cephe
R1
8
Dominik!i Rahibeler İçin Merkez, proje,
��
Media, Pensilvanya, 1965-68, Louis Kahn.
L..---� ,,__
rr:rrrrcr� � t
_______.
L_�{iiiI_f ifJ
_
Çevredeki hücreler, ortadaki toplumsal
aktiviteler grubu için bir yerleşim alam
oluşturuyor.
.._..__,.,__..;
Plan
U·SEKLİNDEKİ DÜZLEMLER
• ._!_
• • • •
Nemesla Tapmağı,
Rhamnus "6" Tapınağı, • •i
Se!inus
Erken Megaron Konutu Yunan Tapınaklarının Planları 'lfü;eue.'ta Tapırıak,

Erken dönem Anadolu veya Atina
Ege evinin ana odaeı ya da
holü
İç mek&ın!arın U·şeklindeki kapanımı açık uca doğru özgül bir yönlenime sahiptir. Otaniemi'de Alvar Aa!to tarafından yapılan bu Öğrenci Yurdu, Çıft: şeritli
Bu tür mek�nlar, içedönük bir organizasyon oluşturmak üzere merkezi bir şemaya sahip yurtlar, apartmanlar ve otellerde teme! mekan liirimini
mekan etrafında toplanabilirler. tanımlayan U·şeklindeki çevrelemenin kullanımını göstermekted�r. Bu blrimler
dışadönüktürler. Koridora arkalarını dönüp. dışarı doğru yön!e�irler.
Borromini Tarafından Çizilmi� Oval Bir Kilise Esklzl, San Carlo Aİ!e Fontane'nin Hurva Sinagogu (proje), Kudüs, 1968, Louis Kahn,
düzeninin yaratı!ı�ı.
1 50 / MIMARLIK: BiÇiM, MfKAN ve DÜZEN

Duvarda 13ir Niş
Me\jnın U·şeklinde çevrelenişi, ölçek bakımından

duvardaki Vir nişten, b!r otel ya da yurt odasına ve
oradan da bütün bir bina kompleksini örgütleyen Virjinya Üniversitesi, Charlottesville, Virjinya, 1817·26, lhomton ve Latro\;ıe ile
arkadlar!a çevrekmmiş bir açık hava mek&nına kadar Thomas Jefferson.
farklılaşabilir.
Otaniemi'ı:lek1 Öğrenciler İçin Otel ,
Finlandiya, 1962·66, Alvar Aalto.
Bl\IM ve MEKAN / 151

DÖRT DÜZLEM: KAPANIM
Bir mek&nsa! alanı tamamen çevreleyen dört dikey

düzltım, muhtemelen mimarlıktaki erı tipik, en güçlü
mekansa! tanımlama biçimidir. Ortadaki a!an tamamen
çevrelendiğinden, mekfüı içedönüktür. Mekan içinde görsel
baskınlık elde etmek veya söz konu5u mek&ııın birine!!
yüzü haline gelmek için, ortadaki alanı çevreleyen
düzlemlerden bir tanesi diğerlerinden boyut, biçim, yüzey
biçimlenişi ya da üzerindeki açıklıkların özellikleri ile
farklılaştırılabi!Jr.
Mimarlıkta iyi tamm!anmış, çevrekmmiş mekansal

alanlara, büyük bir kent meydanından, bir binanın
avlusuna, oradan da bir bina organizasyonu içindeki bir
odaya kadar çeşitli seviyelerde rastlanabilir. Bu ve
ilerleyen sayfalardaki örnekler, çevre!enmi1 mekansal
alanların 1ehir ve konut ölçeğindeki türlü konumlarda
kullanımlarını göstermektedir.
Çevrelenmi1 bir alan içinde bir obje olarak duran kutsal

veya önemli binalara ait görse! ve mekarısal bir alan
tanımlamak için dört düzlem tarihte sıklıkla ku!!Eınılmı1tır.
Bu ku?atıcı düzlemler duruma göre surlar, duvarlar veya
ortadaki alanı izole ederek çevredeki elemanları iç bölgenin
dı�ında ·cutan çitler olabilir.
f"- ...... ·····-·····-······--·-·. .
Çevrelenmiş Kutsal Bir Alan, ise Kabri, Mie frefecture, Japonya,

M.S. 690'dan beri her 20 yılda bir restore edilmektedir,
l 52 / MIMARLIK: BiÇiM, MEKAN ve DÜZEN

'
. .i-'Kentt5el bağlamda tanımlı bir mek�ne;a! alan kendi çeperleri
.:-:boyUnca Pir dizi
binayı organize edebilir. Ortadaki a!anı ku�atan
· elemanlar, kenarlardaki binaların ortadaki alana dahil olup, bu
tanımlı mekilnı canlandırmaları için arkadlar veya galerOer
ıçerebi!ir!er.
İbrahim Rauza, Sultan 11. ibrahim'in Mezarı, Bijapur, Hindistan, 1615.
BiÇiM ve MEKAN ! l 53
Ev, Chaldees'de Ur, M.Ö. 2000.
Bu ik! sayfadaki örnekler çevrelenmig; mekfüısal hacimlerin düzenleyici

elemanlar olarak kullanım!annı göstermektedir. Bu düzenleyici mekfilnlar genel
_J
o!arak merkezi olw;ları, tanımlanı�!arının açıklığı, biçimlerinin düzenliliği ve
baskın ölçüleri ile ayırt edilebilirler. Bu elemanlar burada evlerin atrium
___________
mekanlarında, bir İtalyan palazzo'sunun arkadlı avlusunda, bir Yunan

Ev No. 33, Priene, M.Ö. 3. yy.
mezarlığının çevrelenmi:;ı alanında, Finlandiya'daki bir toplantı salonunwı
avlusunda ve bir manastırın kemerli yolunda gösterilmektedir.
· ·i
* ..
-... 9- ] I L +-1-
� r 1-
-
" .. . •
"'1
...., • .. •
...... .. .. .....
8
·.· ·. '. -.: ;
.. •
....
\p:�f{'\.�i�
:- ' ,.
=:'i- ,--,-c
-. ' •
'7-
- ,-;:-c
, c-:ı=
. . -� " -:-!
- "'°
"
.. ..
•
�
. ' ' "
L .. "' " .. ..
. . .
'
,
- � . ' ·.'
;.,:: .
.. ·. '
111r ·rt
��-·:-)g� :i�.· : {.<;S: z,�U/�fi��
.
,·'
·. '
' .· Palazzo Farnese, Roma, 1515, Genç Antonio da Sanga!!o,
:
,
;
· Çin Pat!o Evi
�
(
1 54 / MIMARllK: BiÇiM,
; MEKAN ve DÜZEN
Apollo De�hinios Mezarlığının Çevrelenmi!? Alanı, Ml!etus, M.Ö. 2. Y':J.
Kent Toplantı Balonu, sayniiWa!o,

Finlandiya, 1950-52, Alvar Aa!to. Fontenay Manastırı, Burgundy, Fransa, 1139.
Blç!M ve MEKAN / 1 55
TiPOLOJi ÖZETi: MEKAN·TANIMLAYICI ELEMANLAR
·, .. ·"
·· · ·
·. ····
. ..
.
..
{..-····
..
n
.··
)J
...
156 ! MIMARLIK: BiÇiM, MEKAN v. DÜZEN

'<�:..
·.
"·
.
.
.
..
. .ı . .
. .
.
.
.
.
.
/
,•'
,.· ·'
�. .-· ··
BİÇiM ve MEKAN / 1 57
MEKAN TANIMLAYICI ELEMANLARIN ÜZERİNDEKİ AÇIKLIKLAR
Bir mekfüısal alanı çevreleyen düzlemler üzerindeki açık!ık!ar olmadan bitişik

mekfiln!ar arasında görsel ya da mekansal bir sürek!!l!k mümkün değildir.
Kapılar; bir odaya giri� olanağı sunarak, bu odanın içindeki dolaşım ve
kullanım düzenini belirlerler. Pencereler; iç mekfüıa ışığın geçmesini ve odanın
aydmlanmasmı sağlarlar, odanın içine dışarıdan manzaralar sunarlar, oda ile
,,
1
1,,
bitişik mekanlar aras111da görsel ilişki kurarlar ve nihayet mekanın doğal
li
yollarla havalandırılmasını sağlarlar.
Bu açıklıklar Vir yarıdan !.ıitişik mek§ln!arla sürekliliği sağlarken, diğer yandan

boyutlarına, sayılarına ve konumlarına bağlı olarak söz konusu iç mekanın ·ı
kapalılık derecesini azaltmaya \7aşlaya\?ilirler. Bu açıklıklar söz ko�tısu iç
mekanın yönlenimini ve akışını, ışık kaiitesini ve nihayet kullanım ve dolaşım
düzenini de etkiler,
Bu bölümün ilerleyen kısımlan çevrelenmiş mek&nı bir oda ölçeğinde

inceleyecektir; bu ölçekte odayı çevreleyen duvarlar üzerindeki açıklıkların
özellikleri iç mek.311 nite!ikleritıin belirlenmesinde önemli faktörlerdir.
1'
'ii
158 / MIMARLIK: S!ÇIM, MEKAN ve DÜZEN

MEKAN TANIMLAYICI ELEMANLARIN ÜZERİNDEKi AÇIKLIKLAR
1 1 111
Merkezi Çepere Kaymı' 1Grup Halinde Gömülü Tepe AydınlatmElsı
,Düzlem!erln İçinde Bir açıklık tamamen bir duvarın ya da tavanın içerisinde yer alıp, her tarafından düzlemin yüzeyi i!e çevre!enebilir.
Bfr kenara dayalı ,İki kenara dayab "K<x;e Dönen Grup Halinde Tepe Aydınlatması
Kö1elerde Bir açıklık duvar ya da ba�üstü düzleminin bir kenarı boyunca ya da b!r köşesinde yer alabilir. Her iki durumda da açıklık mekanın bir
köşesinde olacaktır.
Dikey ;Yatay :314 Açıklık Pencere Duvar Tepe Aydınlatması
Düzlemlerin Arasında Bir açıklık görsel olarak dikeyde taban ile başüstü düzlemleri arasında veya yatayda iki duvar arasıntla uzanaMllr. Duvar düzlemini
tamamen kaplayacak boyutta büyüyebilir.
DÜZLEMLER ÜZERİNDEKİ AÇIKLIKLAR
Tümüyle bir duvar ya da başüstü ı:lüz!emi üzerinde

yer alan bir açıklık, kendisine zıt bir alan ya da fon
•
1 1
üzerinde parlak bir şekil olarak görülecektir. Eğer bu
• açıklık düzlemin merkezinde yer alıyorsa, durağan

görünür ve çevresindeki yüzeyi düzenler. Bu açıklığı
merkezin dışına taşımak, söz konusu açıklık ile
yakınlaştığı kenar arasında bir dereceye .kadar
görsel bir gerilim yaratır.
Açıklığın şekli, eğer yerleştirildiği düzlemin biçimi ile
o
benzer ise, fazladan kompozisyone1 bir desen
oluşturacaktır. Bir açıklığın bir şekil olarak
bağımsızlığını vurgulamak amacıyla, s(lz konusu
açıklığın şekli ve yönlenlmi ile çevre duvarlar
arasında zıtlık oluşturulabilir. Aynca bir açıklığın
tek başına duruqu kalın bir çerçeve ile de
pekiştirilebilir.
Birden çok sayıdaki açıklık, bir düzlem içerisinde
DO bütünleşmiş bir kompozisyon oluşturmak için
DO
kümelenebi!ir; veya söz konusu açıklıklar, düzlemin
yüzeyi boyunca görsel bir hareketlilik meydana
getirmek amacı ile kaydırılabilir ya da yüzeyin
tümüne serpiqtirilebl!ir.
Bir düzlem içindeki bir açıklığın boyutu artırıldıkça,
D
bu açıklık belirli bir noktadan sonra çevrelenmiş alan
içindeki bir şekil olmaktan çıkıp, kendi ba!?ına pozitif
bir eleman, kalıtı bir çerçeve ile sınırlandırılmış
saydam bir düzlem haline gelir.
Düzlemler içindeki açıklıklar, kendilerine bitişik olan

yüzeylerden daha parlak görünürler. Açık!ıkların
kenarları boyunca söz konusu olan parlaklıktaki
zıtlık aşırıya kaçarsa, bu yüzeyler mekfüı içinde
ikinci bir ışık kaynağı ile aydınlatılabilir; veya düzlem
ve üzerindeki açıklık arasında ortalama seviyede
aydın!anmıı;ı yüzeyler oluı;ıturmak amacı ile bu açıklık
bir oyuğun içine yerleştirilebilir.
l 60 ! MIMARLIK: BiÇİM, MEKAN ve DÜZEN

DÜZLEMLER ÜZERiNDEKi AÇIKLIKLAR
�apel !ç Mekinı, Notre Dame Du Haut, Ronchamp, Fransa, 1950-55, le Corbusier.
Il:tl
EE BiÇiM ve MEKAN / l 6 l
KÖSELERDEKI AÇIKLIKLAR
Köşelere yerleştirı1en açıkhk!ar, üzerinde bulundukları

düzleme ve bütün mekana diyagonal bir yönlenim
kazandırırlar. Bu doğrultusa! etki türlü kompdzisyone!
amaçlar, örneğin arzu edilen l:ılr manzarayı yakalamak
ya da bir mek.3nın karanlık bir köşesini aydınlatmak
amacım taşıyabilir.
----�·-···········%
'
Bir kö:;;e açıklığı, içinde bulunduğu düzlemin kenarlarını
!
i görsel olaraK aşıtıdırıp, bu düzleme bitişik ve açıklığa
dik olan düzlemin kenarını belirginleştirir. Açıklık ne
1 1
kadar büyük olursa, köşenin tanımı da o kadar
zayıflar. Eğer bu açıklık köşeyi dönerse, düzlemin
1
kenarı gerçek olmaktan çok sadece sezdirH!r;
mek.3nsa! alan ise onu çevreleyen düzlemlerin dışına
taşar.
Eğer açıklıklar çevre c.lüzlemk:rin arasına mekanın dört

köşesine gelecek şekilde yerleştirilirse, söz konusu
düzlemlerin tekil kimlikleri pekişecektir. Böyle Pir
durumda mek.3nın kullanımın ve dolaşımın diyagonal
düzenlemeleri mümkün hale gelir.
Odaya bir köşe açıklığından giren ışık, bu açıklığa

bitiı;;ik ve dik olan düzlemin yüzeyini yalayıp geçer.
Aydınlatılan yüzeyin kendisi b!r ışık kaynağı haline
gelip, mekanın aydınlanma düzeyini artırır. Bu
aydınlanma düzeyi, söz konusu açıklığın köı;;eyi
dönmesi ve yukarıya da bir tepe aydınlatması ilave
edilmesi sureti ile daha da artırılabilir.
l 62 / MIMARLIK: BiÇiM, MEKAN ve DÜZEN

Stüdyo, AmBaee Ozenfant Konutu, Faris, 1922-23, le Corbu0ier.

DÜZLEMLER ARASINDAKİ AÇIKLIKLAR
Tabandan başüstü düzlemine kadar uzanan dikey

;' : .. :
bir açıklık, kendisine bitişik duvar düzlemlerinin
. .; //3·
"· kenarlarını görsel olarak ayırıp belirginleştirir.
·. ,
. ·
. ; :·
:
. : ·. . •:
/'
·. ,
Bir mekanın köşesine yerleştiri.lmiş itle, .dikeY açıklık

mekfüıın tanımım aşındırır ve onun söz konusu köşenin
ötesinde bitişikteki mek&na doğru uzanmasına olanak
sağlar. Ayrıca içeri giren ışığın açıklığa dik yüzeyi
yalayıp geçmesine ve mek&nda bu düzlemin ön plana
çıkmasına da olanak sağlar. Köşeyi dönmesine olanak
verildiğinde, dikey açıklık mekatıın tanımını daha da
aşınGlırır, bitişik mekanlarla karşılıklı olarak iç içe
geçmesine olanak verir ve mek&nı çevreleyen
düzlemlerin Uık başına duruşlarını vurgular.
Bir.duvar boYunca uzanan yatay.bir açıklık, onU' çok

r sayıda yatay katmanlara ayınr. Eğer bu açıklığın
genişliği fazla değilse, duvar düzleminin bütünlüğünü
· bozmaz. Ancak, üzerindeki ve altındaki bantlardan
. . • . •: . ·.:
daha geniş olacak şekffde bu yühıek!ik artırılırsa, söz
. : � . ·. :-·:.
konusu açıklık üstten ve alttan kalın çerçeveler ile
sırnr!arınıı� pozltif bir eleman hallrıe gelir.
Yatay bir açıklık ile köşe dönüldüğünde, mekanın yatay

katmanlar halinde bölümleniş! güçlenir ve mekan içinden
görülen panoramlk manzara da genişletilmiş olur. Söz
konusu açıklık mekan etrafında çepeçevre devam
ettirilirse, görsel olarak tavanı yalıtıp duvar
düzlemlerinde ayırır ve ona bir hafifiik hissi kazandırır.
Duvar ve tavan ı:lüz!emlerinln birleştiği kenar boyunca

çizgisel bir tepe aydınlatması yerleştirmek, içeri giren
ışığın duvarın yüzeyini yalayıp geçmesine, onu
aydınlatmasına ve böylece de mek&nın aydınlanma
derecesini artırmasına olanak verir. Tepe
aydınlatmasının biçimi, dolaysız gün ışığını, dolaylı gün
ışığını veya her ikisinin birleşimini içeri alacak şekilde
değiştirl!ebilir.
·1 64 / MIMARUK: BiÇiM, MEKAN ve DÜZEN

Otur ma Odası, Samuel Freeman Evi,
Lo• Angele>. KalWorniya, 1924, Frank Lloya Wrlght.
Pencere-duvar açıklıkları daha geniq bir manzara

imk�nı sunar ve iç mekana önceki ömek!erin
hepsinden daha fazla ışığın geçmesini sağlar.
Eğer bu açıklıklar dolaye;ız güneş ışığı alacak şekilde
yönlendirilirse, mekfü1 içindeki göz kamaşması ve
a;;ın ısınmayı önlemek için fazladan güneşkırıcı
araçların kullanılması gerekebilir.
Pencere-duvar bir yandan mek.�nın dikey sınırlarını

zayıflatırken, diğer yandan görsel anlamda mekanın
fizikeel eınırlarının dışına doğru uzanması için
olanak yaratır.
Oturma Odası, Villa Mairea, Noormarkku, Finlandiya,

1938·39, Alvar Aalto.
Pencere-duvarın geniş bir Upe aydınlatması ile

birle<Ştiri!mesi, içerisi ı1e dışarısı arasındaki sınırların
belirsiz ve çok ince olduğu bir sera oluşturabilir.

MiMARi MEKİıNIN NiTELiKLERi
Ayrık mel:Eınsal hacimleri tanımlayan çizgii3el ve

r;: ···· ··········· ··········· ········ · -··-· : :::::::-: 1 :
düzlemse! elemanların temel örüntüleri ve bu .
hac!mleri hem birbirleri ve hem de kendi Oağlam!arı 1 ; ,...,. i

....-- \
ı, \\ı-
ile ilişkilendirmeye yarayan açıkhk!ann türlü r·_,.
1!
!
'
·····�·····-···-·····-·····
i
;
varyasyon!an 156·157 ve 159'urıcu e;ayfa!arda i
1 1
! 1
!
sunulmuştu. Ne var ki. mimar! bir mekanın nitellk!eri
ı ) -L !
söz konusu diyagramların ortaya koyab!!d!k!erinden
daha zengindir. Biçimin, oranlamanın, ölçeğin, ... . .. . .
L:·
····--··-
dokunun, ışığın ve :;esin yarattığı mekansal nitelikler

:::::�....:,.ı
_
.. ····· ······· ···- -···..······-····-·················

-
en çok mekansal kapanımın özelliklerine bağlıdır. Bu

nitelikleri algılayışımız sıklıkla karşılaşılan özelliklerin
bileşik etkilerine verilmiş bir karşılıktır ve içinde
yaşadığımız kültür, o güne kadarki deneyimlerimiz ve
kişisel ilgilerimiz ya da yatkırılıklarımız tarafından
koşul!arıdırılır.
0000
Çevrelenmiş Alanın Özellikleri Mekflmn Nitelikleri
• �ekil Biçim
• Yüzey • Renk
• Kenarlar • Doku
• Örüntü
• Ses
• Boyutlar • Oran
Ölçek
D
•
a
Biçimlenme • Tanım
....
.···
' •..
·
�,
•' \.
..
.,
\,., ...
• Açıklıklar Kapalılık Derecesi

r---ı
l?ık j t
l !
l
•
L
Manzara

MiMARi MEKANIN NiTELiKLERi
,. '
4-'->-;-4- -f-·-l-·-·-J-.ı....i .•__._. -·--+
·ı ··'-··�·
\.. l .1--t �
.... ı......;
--�-f.-ı.
- •
..... '· :
,L... ı..;...ı- _
.
, ....L.,... ,._ı_
-+-+-'_.-ı-ı-
···-•-·.. 1-•• ·• ··�---ı-�ı-
"'' t +··• ., � ·1--l· .; ' ..j
•
' ,_,_w!-t-.L�-·m--r . +<
--i-·H·-111: 1 -!-i__ıj__,_
ı -ı- ı
,,..........�
.. .....
�-
,·ı ı
,
'
�
1 -)<
Yaşama Odasının Cumba Penceresi, Hll! Konutu, Helem;burgh, İskoçya, 1902-03, Charles Rennie Mackintosh.
Bölüm 2'de �kil, yüzey ve kenarların biçimi algılayı?ımız üzerindeki etkiler!

tartış.ılmı?tı. Bölüm 6'da boyut, oran ve ölçek sunulmaktadır. Bu bölümün
birinci kısmı çizgisel ve düzlemsel elemanlann temel biçim!enmelerinin
mek.3nsal hacimeleri nasıl tanımladığını özetliyordu; bu 5onuç kısmı ise
kapalı l:>ir mek&nın yüzeyleri üzerindeki açıklıkların veya boşlukların boyut,
şekil vıı konumlarının söz konusu odanın a�ağıdaki özelliklerini nasıl
; �z�1
etkilediğini inceleyecektir:
• kapalılık clerecesi ......................mek�nın biçimi ' \_,:/"

tt manzara ....................................mek�nınm odağı
' ıpık yüzeylerin ve biçimlerin aydınlatılması

..............................................
ÇEVRELENME DERECESi
Bir mek&mn çevrelenme derecesi, tanımlayıcı elemanlarırıın biçimlenişi ve açıklıklarının düzeni tarafından
belirlendiğinden ötürü, mekanın yön!enimini ve genel biçimini algılamamızda önemli bir etkendir. Bir mekamn içinden
sadece duvarın yüzeyini görebiliriz. Mekanın dikey smırım tarif eden eleman işte tam da malzemenin bu ince
katmatııdır. Duvar düzleminiıı gerçek kalınlığı ancak kapı ve pencere açık!ık!arının kenarlarından teşhis ed!!ebilir.
Bir mekfüıı çevreleyen düzlemler bütünü üzerine yayılan açıklıklar, kenar tanımını ve mekanın
verdiği çevrelerıme hissini zayıflatmazlar. Alanın biçimi olduğu gibi a!gı!anabi!lr olarak kalır.
i
;,,,,,,,_,,....
(.... .•. ·::.:rııı:...

:=:::: -
Bir me�nı çevreleyen dllz!emlerlnin kenarları boyunca yerleştirilen açıklıklar, görsel olarak
mek&nın köşe sınırlarım zayıflatır. Bu açıklıklar me�nırı gene! Diçimirıi aşındırırken, onun
biti1ik mek&nlarla görsel sürekliliğini ve ilişkisini artırırlar.
Mek&nı çevreleyen düzlemlerin arasına yerleştirilen açıklıklar, Du düzlemleri görsel olarak

çevrelerinden yalıtıp, onları tek Daşlamıa belirginleştirirler. Bu açıklıklar sayı ve boyut
bakımından arttığında, mekan sahip olduğu kapalılık hissini kayDeder, daha çözünmü1 hale
gelir ve bitişik mek&nlarla iç içe geçmeye başlar. Görsel vurgu, düzlemlerle tanımlarıarı
mekansal hacimden çok, Du mek&nı çevreleyen dllzlem!erdedir.
1 68 / MIMARLIK: B1ÇIM, MEKAN ve DÜZEN

CEVRELENME DERECESi
Renk Konstrüksiyonu (Özel Bfr Konut İçin Proje),

· 1922, Theo van Doesburg ve Corne\s van Eesteren.
Pa!azzo Garıadore (Proje), Yenedik, İtalya,
1570, Andrea falladio.
Ev, Berlin Uluslararası Blna Sergisi, 1931, Mles van der Rohe. ·
IŞIK
"Mlm.:ırhk, ışığın altında bir araya getirilmi� kütlelerin ustaca, doğru ve

mükemmel bir oyunudur. Gözlerimiz biçimleri ışığın altında görmek içirı
yaratılmı�tır; ışık ve gölge bu biçimleri ortaya çıkarır...
"
Le Corbusier, Bir Mimarlığa Doğnı.
Notre Dame Du Haut, Ronchamp, Fransa, 1950-55, Le Corbusier.

IŞIK
l%1��,�ı�:r
,'r
----- --
------
Kaufman Konutu (Şelale Evi), İkinci Kat Yatak Odası, Connellsville, Pensl!vanya, 1936-37,
Frank L�od Wright
Güneş biçimlerin ve mekflnların aydınlatılması için mimarlıkta zengin bir Duvar düzlemindeki pencerelerder. ya da tepe aydınlatmasından (skyllght)
ışık kaynağıdır. Güneş ışığının niteliği günün zamanına göre ve mev0imden giren güneş; ışığı, oda içerisindeki yüzeylere düver, onların renklerini
mevsime değişir. Dahası güneş, gökyüzünün değişken renklerini ve türlü canlandırır ve dokularını belirginleştirir. Meydana getirdiği ı;leğişken ışık ve
durumlarını ve hava koşullarını, kentli ı�ığıyla aydınlı.ıttığı ytizeylere ve gölge durumları ile birlikte, güneş girdiği otlanın mek:anırıa canlı!ık vererek, bu
biçimlere i!et1r. mek.llnın içindeki biçimleri Pe\irginleştirir. Gün ışığının oda içindeki yoğunluğu
ve dağılımı mekfüıın biçimini netleştirebilir veya bozabi!lr; oda içinde renkli bir
atmosfer yaratabileceği gibi hüzünlü bir ortam da yaratabilir.
Güneşin sağladığı ışığın yoğunluğu oldukça sabit, yönü ise önceden tahmin
edilebilir olduğundan, bu ışığın söz konusu odanın yüzey, biçim ve mekanı
üzerindeki görsel etkisi, pencere ve tepe aydınlatmalarının boyutu, yönlenimi
ve konumuna göre kestiri\ebillr.
Kuzey Yarıküre İçin Güne� Diyagramı
IŞIK
Bir pencerenin ya da tepe aydınlatmasının boyutu, pek

tabii ki, bir odanın aldığı gün ışığının miktarını denetler.
Ancak, bir duvardaki ya da çatı düzlemindeki açıklığın
boyutu, ışığın kendisinden başka şu gibi ilave etkenler
tarafından belirlenir: Duvar ya da çatı düzleminin
malzemesi ve yapısı, görsel gizlilik gereb;inimi,
havalandırma ya da söz konusu açıklığın binanın ı:lış biçimi
ve görünümü üzerindeki etkisi.., Bu nedenle bir pencere
ya da tepe aydınlatmasının konumu ve yönlenimi, odaya
giren gün ışığının niteliğinin belirlenmesinde onun
boyutundan daha önemli olabilir.
. ' ·, ' Bir açıklık günün belirli bölümlerinde dolaysız güneş ışığı
. ·.
' '-., "
'· .
alacak şeklide yön1etıdirilebilir. Dolaysız gün ışığı, öze!l!k!e
günün oıtasın&a yükeek derecede yoğun!uğa ulaşan bir
aydınlanma sağlar. Bu ışık, odanın yüzeylerinde, aydınlık ve
karanlığın oluştur&uğu açık seçik desenler ortaya çıkarır
1
ve mek&nın içindeki biçimleri keskin bir biçimde
bellrginleştirir. Göz kamaşması veya aşırı ısınma gibi
doğrudan gün ışığının olası zararları, açıklıklara eklenen
gölgeleyici araç!ann kullanımı ya &a etraftaki bol yapraklı
ağaçlar ve bitişik yapıların yardımı ile önlenebilir.
Bir-açıklık doğrudan gün ış�ını a!mayacak şekilde

yönlendirilip, gök kubbeden gelen dağınık ve etrafa yayılmış
ışığı içeri alabilir. Bulutlu günlerde bile sabit bir ışık
sağladığından, gök kubbe yararlı bir gün ışığı kaynağıdır;
bu tür ışık, do!ayei!z gün ışığının sertliğini yumuşatmak ve
mekfüı içindeki ışık düzeyini dengelemek konusunda
yardımcı olabilir.
1 72 / MIMARLIK: BiÇiM, MEKAN ve OÜZEN

Bir açıklığın konumu, ışığın odaya girip, içerideki
l:ıiçimlerl ve yüzeyleri aydınlatma tarzını etkiler.
Tün;ıüyle bir duvar düzlemi üzerintie yer alan bir
açıklık, koyu bir yüzey üzerinde parlak bir ışık spotu
olarak görülür. Açıklığın sağladığı parlaklık ile onu
çevreleyen yüzeyin koyuluğu arasınJa büyük bir zıtlık
vaı-$a, bu durum bir göz kamaşmasının nedeni
olabilir. Bir oda içindeki bitişik yüzeyler veya alanlar
arasındaki aşırı aydınlık farklarının neden olduğu göz
kamaşması durumları, gün ışığının odaya eıı az iki
yön&en girmeı5i ı?ağlanarak ortadan ka!dırı!abilir.
Bir açıklık, duvarın kenarına veya odanın köşesine

yerleştirildiğinde, oradan giren gün ışığı açıklığın
bitig.iğinde ona dik olarak duran duvarın yüzeyini
yalayıp geçecektir. Bu aydınlatılmış yüzey kendi
başına \?ir ışık kaynağı haline gelip, mek.flnın ışık
seviyesini zenginleştirir.
İlave etkenler de \.ıir oda içindeki ışığın niteliğini
etkileyebilir. Blr açıklığın şekli ve iç !.ıölümlenmeleri,

odanın yüzeyine düşen gölge desenine akseder. Bu
yüzeylerin renkleri ve dokuları, sözü edi!en yüzeylerin
yansıtma özelliğini ve dolayısıyla da mekan içinde
ort,amı dolduran ışık seviye5ini etkileyecektir.
MANZARA
Bir odanın tanımlı alanı içinde açık!ıkl.:ın yerleştirirken dikkate alınması gereken
başka bir mek§lnsal nitelik de bu açıklılarırı yönlenimleri ve od_ak!andır. Bazı
odalar örneğin bir şömine g!b! dahili Mr odak noktasına sahip iken, diğerleri
kendilerine dışandan ya da bitişik bir mek�n tarafından sunulan bir dışa dofjru
yönlenime e;ahiptir!er. Pencerenin ve tepe aydınlatmasının açıklıkları bu olanağı
sağlayıp, oda ile çevresi arasında görse! bir ilişki kurarlar. Bu açıklıkların
boyutu ve konumu, tabi ki, oradan görülecek olan manzaranın özelliğini belirler.
Küçük bir açıklık, manzarayı duvarda bir resim gibi görülecek �kilde
çerçeveleme eğilimindedir. Uzun ve dar bir açıklık ise odanın dışında ne
olduğuna dair sadece bir ipucu verir. Geniş bir açıklık, odayı engin bir
manzaraya açar. Geniş bir görünüm alanı, mekanı VaBkılayabilir veya bu mekan
içindeki etkinlikler için bir fon görevi görür. Bir çıkmanın geniş penceresi, insanı
engin !tir manzaranın içine ta:;;ıyabilir.
Pencere, odaya diyagonal bir yönlenim eağlamak amacıyla odanın köşeeine

yerleı;ıtirilebi!ir. Odanın sadece Vir yerinden dıı;ıarıdaki manzara görülecek
şekilde konum!andınlabi!ir. Ağaçların tepelerini ve gökyüzünü görebilmesi için
yukarı doğru yönlendirilebilir. Bir pencere grubu, uzak bir manzaray; birbirini
takip eden parçalara ayırıp, mekan içinde hareketi te�wik edebilir,
D · · -..
.l

MANZARA
l._
Horyu·Ji iapınağmm İçi, Nara, Japonya, M.5. 607. Vista, le Corbusier'nin Rio de Janeiro'daki Ulusal Eğitim ve Halk Sağlığı
Bakanlığı için yapılmı� tasarıma dayanan lıir er;klzi, 1936.
il
--·---· �J
-===- i
1 ı.'
-l-Lfı ' '·
--··
Bir mek�ndan ötekine görünüm sunan iç açıklıklar.
rokonoma, geleneksel Japon evinde dahili bir odak.

'
/ !
" /
,
/
/
......
, , ·'
,./
/
,·
·
/.,.
/
/
//
o
........ ....�..,
·····• .......
··-
..
...
'
',
.
/
/
'
"
\.
(
/ \
J
4
Organizasyon
".., İyi bir ev tekil bir şey olı::luğu kadar, pek çok şeyin toplanmasıdır da; bir ev kurmak tek tek
\:ıi!eışenlerden bütünün görümüne kavramsal bir sıçrama yapmayı gerektirir. Seçenekler ....
parçaları bir araya getirme yollarını gösterecektir.
... bir evin temel parçaları, kendi başlarına olduklarından fazlasını ortaya çıkarmak için bir
araya getirilir: Bu parçalar aynı zamanda mek&nı, elemanların örüntüsünü ve dış alanları da
meydana getirebilirler. Bunlar mimarlığın icra etmesi gereken en teme! edimi
gerçekleştirirler. Bir artı birden üçü elde etmek için, önemli olduğunu düşündüğünüz şeyi
yaparken (odalar yapmak, bunları bir araya getirmek veya bütün bunları araziye
yerleştirmek) önemff olduğunu düşündüğünüz başka bir şey daha yapmalısmız (me�n!an
ya1arıır kılmak, içerde anlamlı bir mek&nsa! örüntü o!u?turmak veya dı?ardaki ba?ka
alanlara hükmetmek)."
1
Charleı:? Moore, Gerald AUen, Donlyn lyndon
fhe Placr- of Houses
1
1974
BiCiM ve MEKAN ORGANiZASYONLAR!
Önceki bölümde, tekil bir alanı ya da bir mek�nsal hacmi tanımlamak amacıyla biçimin çeşitli
konfıgürasyon!arı ile nasıl oyrıanabildiğini, doluluk ve boşluk örüntülerinin tı.'lııımlanan alanın görse! niteliklerini
nası! etkiledlğini tartışmıı;;tık, Ne var ki sadece birkaç bina bOyle teki! bir mekEını içerir. Binalar genellikle iş!ev,
yakınlık ya da dolaşım yolu ltil1an ile birbiri i!e i!!şkili çok sayıda mekfüıdan oluşur. Bu bölümde tartışılma
konusu ol&ırak bina mekarı!annın birllirler! ile ilişki kurup, tutarlı biçim ve mekEırı örüntüleri şeklinde
örgütlenebildiği teme! yollar ortaya konmaktadır.
Alhambıra, Magnbi Krallarının Sarayı ve Kalesi,

Granada, İspanya 1248·1354.
1 78 / MIMARllK: 8IÇIM, MEKAN ve DÜZEN

MEKANSAL iLiŞKiLER
Mekôn içinde Mekôn
İç içe Geçmiş Mekônlar
Bilişik Mekônlar 1
Ortak Bir Mekôn İle Birbirine
Bağlanmış Mekiinlar
ORGANiZASYON / 1 79
MEKAN İÇİNDE MEKAN
Büyük bir mek§ın kendi içinde daha küçük bir mekanı

sarıp içine alabilir. Bu iki mek§ın arasındaki görsel ve
mekansal süreklilik kol.:ıyhkla sağlanabilir; ancak daJıa
küçük olan kapElanılan mekanın dı� uzayla ilişkisi, bu
küçük mekanı kapsayan büyük mekana bağlıdır.
Bu tür mekansal ilişkide, daha büyük kapsayıcı mekan,

kapsadığı mekfin için üçboyutlu bir alan görevi yapar. Bu
kavramın algılanabilmesi için boyut !;>akımından bu iki
mek&n arasında kesin bir ayrım yapmak gereklidir.
Kapsılnılan mekanın lloyutlan artırılacak olursa, daha
büyük olan mekan kapsayıcı biçim olarak etkisini
kaybetmeye ba�!ar. Kapsanılan mek&nın boyutları
artırılmaya devam e<lilin5e, bu meldnın çevresindeki attık
mekfu'ı kapsayıcı mekarı görevirıi yapamayacak kadar
sıkı�ık hale gelir. Böyle bir kapsayıcı mekan, daha çok
kapsanarı mekan111 etraf111da ince bir katman ya da zar
olabilir. Bu şekilde ilk P�taki fikir ortadan kalkar.
Kapsanılan mekan kendine daha yüksek bir dikkat değeri

kazandırmak için, kendisini kapsayan mekan ile aynı
biçimi payla�ıp, farklı bir şekilde yönlendirilebilir. Bu da
daha büyük mekan içinde ikinci! bir grid, Pir dizi dinamik,
artık me�r. meydar.a getirir.
Kapsanılan mekan, biçim itibarı i!e de kapsayan

mekandan farklılaşıp, kendi imgesini bağımsız bir nesne
olarak güçlendirebilir. Biçimlerdeki Pu zıtlık bu iki mek.@n
arasında işlevsel bir farklılığı ya da kapsanılan mekan111
simgesel önemini beli�bilir.
1 8 0 / MIMARLIK: BiÇiM, MEKAN v e DÜZEN

MEKAN iÇiNDE MEKAN
Moore Konutu, Orinda, Kallforniya, 1961, Charles Moore.
o
o
"----
-- - ----- / __ -- --- --
Kı� Evi, New Canaan, Connecticut, 1949, Phfüp Johnson.
ORGANiZASYON / 1 8 1
İÇ İCE GEÇMiŞ MEKANLAR
iç içe geçmiş mekansal bir ilişki, ortak mekanları bir

bölge oluşturacak şekilde üst üste binmiş iki mekfüıı
' içerir. İki mekan kerıdi hacimlerini bu tarzda iç içe
geçirdiğinde, her biri ayrı bir mekan olarak kimliğini ve
' '
tanımım korur. Fakat bu iç içe geçmiş iki mekanın
sonuçtaki \:ıiçimlerımesi, bir takım yorumlara açık
olabilir.
Söz konusu iki hacmin iç içe geçmiş kısmı, her iki

m�k&rı tarafından eşit olarak paylaşılabilir.
İç içe geçmiş kısım, e!dek! mek.fln!ardan birisi ile

kaynaşıp, onun hacminin ayrılmaz bir parçası haline i
gelebilir. l
İç içe geçmiş kısım, başiar.g;çtaki iki mek�m P.irb!rine

bağlama görev! yapan kendi içinde bütüncül bir mekfü1
olarak geli?ebilir.

İC İÇE GEÇMİS MEKANLAR
1
1
1
1
'
ı ___ ___.
5t. Peter'ln Planı (İkinci Hali), Roma, 1506·1520, Haç Kilisesi, Vierzehnhel!igen, Almanya, Carthage'da Villa, Tunus, 1928, Le Corl:ıusier.
Donato Bramante & Baldasarre Peruzzi. 1744·72, Balthasar Neumann.
ORGANl�ASYON / 1 83
BiTiŞiK MEKANLAR
Mekfü1sal l!işki!er içinde en yaygın olanı bitişikliktir.

Bitişiklik, her mek.flmn kesin bir şekilde tanımlanmasına
ve her birinin kentli işlev5el ya d.ıı simgesel gerek!erine
kendi tarzmda cevap vermesine olanak tamr. !ki bitişik
mek.fln .:ırasındakl gör0el ve mekansal süreklilik, bunları
birbirinden ayıran ve birbirine bağlayan düzlemin
özelliklerine bağlıdır.
Söz konue;u ayırıcı düzlem:
iki bitişik mek&ıı arasındaki görse! ve fizikse! ulaşımı

6ınırlandırabilir, her bir mek&mn kendi başına
duruşunu pekiştirebilir ve bu mek.flııların
farklılıklarına imkjn verebilir.
• tek bir mek&nsa! hacim içinde serbestçe duran bir
�
düzlem olarak görülebilir.
LJL_J
• iki mekan arasında yüksek derecede görsel ve

mek&nsal sürııkll!ik sağlayan bir sıra kolondan
ITJ
meydana gelebilir.
.
• iki mekan arasmda sadece seviyede ya da yüzey

eklem!enmesinde bir değişlkllk ile sezdirilebilir. Bu ve
daha önceki iki örnekler, iki ilintili bölgeye ayrılmış tek
l:ıir mek&nsal hacim olarak da anlaşılabilir.

BİTİSİK MEKANLAR
.....
. .
. .. .
. . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ........
. .. .
Kö�k iasarımı, 17. yy., Fisher von Erlach.
Üst Kat
Bu iki binadaki mekanlar boyut, 1ekil ve biçim bakımından

iki bağımsız mekandır, Bu mekanları çevreleyen duvarlar,
blti1lk meklnlar arasındaki farklılıklara olanak sıığ!amak için
\:ıun!ann biçimlerini uyumlu ha!e getirir.
Buradaki üç mekan ·oturma, şömlne ve yemek bölümleri· duvar

düzlem!erinden çok döşeme seviyesi, tavan yüksekliği ve nihayet ışık
ve görüntü niteliğindeki d�iş!kllkler ile tanımlanmaktadır.
ıi
il
H
ıı
: .,
\j
1 . !j
o
c'
Alt Kat
1 Ch!swlck Evi, Chiswick, İngiltere, 1729, Lord Bur!itıgton & Wllliam Kent. Lawrence Konutu, Sea Ranch, Kaliforniya, 1966, ML1W I Moore-Turnbull.
1
1
L .
ORGANiZASYON / 185
ORTAK BiR MEKAN İLE BiRBiRiNE BAGLANAN MEKANLAR
Mesafe iti!lan ile birbirinden ayrılan iki mekan üçüncü bir

ara mekfüı ile birbirlerine bağlanabilir ya da birbirleri i!e
ilişkilendirilebilir. Bu !ki mekan arasmdak! ilişki, her ikisinin
de ortak bir ilişki kurdukları üçüncü mekfüıın özelliğine
bağlı olacaktır.
Ara mekfilrı, bağlayıcı işlevini ifade etmek amacıyla biçim

ve yönlenim bakımırıdan diğer iki mek.3:ndan farklılaşabilir.
Ara mekan gibi bu iki mekan da, şekil ve boyut ltlban ile
l * * I
birbirlerine eşit olup, mekanların dizildiği çizgiı:ıel bir
ardışıklık oluşturabilirler.
Birbirinden ·uzak iki mekfilrıı bağlamak ya da birbirleri ile

doğrudan bir ilişkisi olmayan bir dizi mekanı birleştirmek
amacıyla, ara mek.3:11111 kendisi biçim itibarı ile çizgiStıl
o!abl!ir.
Eğer ara mekan yeterince geni? ise, bu ili�kide baskın

mekan haline gelip, çok sayıda mekanı kendi etrafında
örgütleyebilir.
Ara mekanın biçimi, karşılıklı olarak bağlanan iki mekanın

biçimi ya da yön!enimi tarafından belirlenebilir.

1
.1
ORTAK BİR MEKAN İLE BİRBİRİNE BAGLANAN MEKANLAR
"
t
'-·
[?)
1
1
"11 'I 1
� f?7'.
,/
"
'
·�
� 'v.:':i( o:.x,
..
.,,. ,., -
"
1 "' XY: o< ><:t,

Pa!azzo Plccolomini, fienza, İtalya, 1460,
�
� .
?
•'>( "'-/'../' Bernardo Rosse!ino.
"' ·. .
·
, AA -
�. "· .....:: :
\:::;:l ı==
,_
n
o �
1-
il
D
\�
""'
.llr-ı
- i=
i= [ . ....·. . . . :.��- L.......·

..·'
Caplin Konutu, Ven!ce, Kaliforniya, 1979, frederick Fisher.
One-half Hou•e (froje), 1966, John Hejduk.
c--
ORGANiZASYON / 1 87
MEKANSAL ORGANİZASYONLAR
Dokuz Karenin Oluiturduğu

türlü Kompoz!ayon\ar:
Bir Bauhaus Çalı1ması
------�-----'
• ı 11
••
·- 1
Bu kısımda bir binanın mekJmnı düzenleyip örgütleyebileceğimiz teme! yollar Bu mekanların düzenlenme tarzı, birbir!er!ne göre önemlerini ve binanın
ortaya konmaktadır. Tipik bir bina programında çeşJtli mekiln türlerine organizasyonu içindeki igı!evsel veya simgesel ro!!erini açıklar. Özgül bir
ihtiyaç vardır. Şu özelliklere sahip mekfü1lara ihtiyaç duyulabilir: durumda hangi türde bir organizasyonun kullanılacağı karan agıağıdaki
faktörlere bağlıdır.
-,
• özgül bir işlevi olan ya da özgül biçimler gerektirenler

kullanımda e5nek ve rahatlıkla değiştirilebilir olanlar • işlevsel yaKınlık, boyutsal gereksinimler, mek�n!arın h!yeratilik olarak
işlevleri bakımından tekil ve benzersiz ya da bina organizasyonunda önemli sırııflandırılması ve ulaşım, ışık ya da m·anzara gereksinimleri g!b! bina
olanlar programı ihtiyaçları
benzer işlevleri olup, işlevsel bir küme şeklinde grup!andırı!an ya da çizglse! organizasyonun biçimini ya da gelişmeeini eınırlandıran veya eöz konusu
bir ardışıklık içinde tekrarlanabilenler organizasyonu arazinin kimi öze!!iklerlne cevap verip diğerlerine sırt
ışık, havalandırma, dışa açılım ya da dış mek�nlara ulaşım için dışarıyla çevirmeye yönlencliren dışsal arazi koşulları
teması gerektirenler
• mahremiyet yüzünden alt-parçalı olması gerekenler
kolaylıkla u!a1ılabilir olması gerekenler
·ı
.!
'"
MEKANSAL ORGANİZASYONLAR
Mekansal organizasyonun her kategorisi, biçimse! karakteristikleri, • Ne tür mekanlar nerede yer alıyor ve nası! tanımlanıyor'?
mek&nsa! ili�kileri ve organizasyonun bağlamsal tepkilerini ele alan bir kısım Meldnlar arasında, tek tek ikl mek3n arasında ve dışarısı ile ne tür
i!e sunulacak. Daha sonra bir dizi örnek ile giriş kıı;;mında t,ımıtılan ana ilişkiler kuruluyor'?
noktalar gösterl!ecek. Bu örneklerin her birinin şu hususlarda incelenmesi • Gene! organizasyona nereden gir11iyor ve dolaşım yolunun nıısı! bir
gerekiyor: konfigürasyonu var?

• Genel organizasyonun dış biçimi nedir ve bu biçim bağ!amtı nası! cevap
verebiliyor'?
Merkezi Organizasyon
Etrafında belirli bir sayıda ikincil mek&ıın gruplanı:lı� merkezi,
baskın bir meıkan
Çizgisel Organizasyon
:ODDDDDDD
Tekrarlanan mekanlardan oluşan çizgisel bir ardışıklık
1 l
lıınsol Organizasyon
Çizgisel mekan organizasyonlarının ışınsal bir tarzda dışa doğru
uzandığı merkezi bir mekan
l
Kümeli Organizasyon
Ortak görse! bir karakterin ya da l!iş;k!nin paylaşımı yoluyla veya
blrbirlerine yakın oluşlarıyla gruplanan mekanlar
0000 Gridal Organizasyon

0000 Strüktüre! ya da başka bir üçboyutlu gridin alam içinde örgütlenen
0000 meH!n!ar
0000
ORGANiZASYON / 1 89
MERKEZi ORGANİZASYONLAR
Merkezi organizasyonlar, geniş, bm;kın,

merkezi bir mekan etrafında gruplanan ve çok
sayıda ikinci! mek&ndan o!ugıatı durağan,
yoğun bir kompozisyondur.
Böyle bir organizasyonun merkezi ve

bütünleştirici mekılnı genellikle biçim açısından
düzenli, boyut açısından ise çeperlerinde çok
sayıda ikirıcl! mek�nı toplayacak kadar
büyüktür.
Bu organizasyonun ikincil mekfilııları işlev,
o
biçim ve boyut bakımından birbirlerine eşit
0110
olup, geometrik olarak düzen!! ve iki veya
daha çok eksene göre simetrik bir genel
o
biçimlenmeyi meydana getirebilirler.
Da Vinci'ye göre İdeal Kilise
ikincil mekfiın\ar, işlev, göreceli önem ya da
�
bağlamın tekil gereklerine uymak için biçim
·j;;i��··· farklılag.abilirler. Söz konusu ikincil mekanlar

ve boyut bakımından birbirlerinden
:n�:
00
: arasındaki farklılaşma, bir merkez etrafında
örgütlenmiş biçimin içinde bulunduğu arazinin
değişken koşullanna cevap verebilmesini
sağlar.
San Lorenzo Maggiore
1 90 ! MIMARLIK: BiÇiM, MEKAN ve DÜZEN

Merkezi organizasyonların biçimi başlangıçtan beri
yi
yönsüz olduğundan, yaklaşım koşullan ve girişinin,
!çlnde bulunulan arazı tarafmı:lan ve ikincil
mekanlardan bitinin giriş biçimi olarak öne çıkarılması
yoluyla özelleştirilmesi gerekir.
Merkezi bir mekan içindeki dolaŞım yollan, şekil itibarı ile

ışınsal, dairesel ya da spira! ola\ıi!ir, Ancak hemen hemen
her durumda, bu yol örgüsü organizasyonun merkez!
mekfüıında son \/ulur.
Biçimi oldukça sıkışık ve geometrik açıdan düzenli

olan merkezi organizaeıyonlar, aşağıda belirtilen
amaçlar için kullanı!abl!ir:
• mek&nda noktalar ya da yerler oluşturmak için

• eksenseı kompozisyonu sonlandırmak için
• tanımlanan bir alan ya da mekansa! hacim
içinde nesne·biçimi görevini yapmak için
@ @
@ @
(f) �- ®
@ �
lil @)
(fJ
@
ORGANiZASYON / 1 91
>
MERKEZİ ORGANiZASYONLAR
Bu çizimler Leonarda da Vinci'nin idea! Kilise eeıkizlerine

dayanmaktadır (1490).

MERKEZ İ ORGANİZASYONLAR
(Merkezi Kilise Planlan, 1547, Sebastiano Serlio.
6. !vo c:lella Sapienze, Roma, 1642-50, Francesco BorrominL
ORGANiZASYON / 1 93
6t. Peter'e Planı (ilk Durum), Roma, 1503, Donato Bramante.
P!azzo Farneee Capraro!a, 1547·9, Giacomo da Vignola.

,

MERKEZİ ORGANİZASYONLAR
Ulusal Toplantı Binası, Dakka'da Capitol Kompleksi, Banglade�.

1962'de oaıladı, loui• Kahn.
y ı,: •
!'.'.'.'.=°'�
=:! � r4= �·..:::=:ı
Villa Capra (Rotunda), Vcnedik, İtalya, 1552-67, Andrea Palladio.
ORGANiZASYON / 1 95
MERKEZi ORGANiZASYONLAR
. . ,..
. \ '"·
'
\ ··-
·..,,.. •.
Pantheon, Roma, M.S. 120-124, M.Ö. 25'teki tapınağırı Portico'su. Aya Sofya, İstanbul, M.S. 532-37, Tra!les'li Anthemius ve Miletus'lu
!siı:lorus.

San Lorenıo Maggiore, Miian, İtalya, M.S. 480. Sera Evi, Coımecticut, 1973·75, John M. Johanı;en.
ORGANiZASYON / 1 97
ÇİZGİSEL ORGANİZASYONLAR
�---------- ----------� DDDDDDO

Çizgisel organizasyonlar temel olarak bir dizi
mekandan oluşur. Bu mekanlar ya birbirleri ile
doğrudan ilişkili olabilirler ya da ayrı çizgieel bir meLln
yoluyla aralarında bağlantı kurabilirler.
p o o o o oq Çizgisel bir organizasyon genellikle \7oyut, biçim ve işlev

bakımından birbirine benzer mekfüıların tekrarından
meydana gelir. Aynı zamancla boyut, biçim ve işlev
bakımından farklılaşan bir dizi mek.3nı kendi uzunluğu
0000000 ooo voo

boyunca örgütleyen çizqlsel bir mekfln da içerebilir. Her
b o o ood SJ D D D O LS:LJ
iki durumda da bütün bir zincirlenme boyunca her
noktanın dışarı ııe bir teması vardır.
� ..\ .+ "" 4- +
0 0 08 0 0 0 eoo o o o • Genel organizasyon için işlevsel ya da simgesel olarak

önemli mek&in!ar, çizgisel zincirlenmenin herhangi bir
bölümünde yer alıp, bu önemlerini boyut ve biçimlerinin
0000000 belirginle1tiri!mes1 yoluyla kazanırlar. Bunların önemi,
' + '
konumları ile de vurgulanabilir:
• çizgisel zincirlenmenin sonunda

çizgisel organizasyonun dı1ma sarkmı1 halde
alt-parçalara ayrı1mı1 çizgisel biçimin kırılma
<8>CJ o o o o o:f
noktalarında
=o o o o o o o:f-
Kentlilerine özgü uzun1uklarmdan dolayı çizgisel
organizasyonlar bir yön belirtir ve hareket, uzanma ve
\:ıüyümeyi gösterirler. Büyümelerini sınırlandırmak için
çizgisel organizasyonlar, baskın \:ıir mek&n veya biçim,
ayrıntılandırılıp öne çıkarılmış bir giri1 ya da başka bir
bina biçimi veya arazinin topografyası ile iç içe
sokularak sonlandırılabilir.

Çizgisel bir organizasyonun biçimi doğası itiban ile

OOOODDODDD t:; DDDD (>O
Do
. esnektir ve bu nulenle de yerinin çeşitli koşullarına
s «>
cevap verebilir. Topografyadaki değ!şik!iklere uyum
Do
vağ!ayabilir, bir su veya ağaç kütlesinin etrafından
oo
dolanabilir ya da mek�nlarının güneş ışığına ve
manzaraya yönlenmesini sağlayacak vekilde dönebilir.
Düz, alt-parçalı ya da kav!sll olabilir. Üzerinde
bulunduğu arazi boyunca yatay ilerleyebilir, bir eğim
\ıoyunca yükselebilir ya da bir kule olarak dikey
durabilir.
�111 1� 11 �111 11 1@ ,_____;\_

Çizgisel organiuısyonun biçimi, kendi bağlamındaki
;:; ]
diğer biçimleri;
' kendi uzunluğu boyunca bağlayıp örgütleyebilir 1

• iki ayrı alana ayırmak için duvar ya da bariyer görevi
yapabilir
• bir mekan alanı içinde çevreleyip kapatabilir
Çizgisel organlzasyon!arm kavisli ve alt-parçalı

biçimleri, içbükey taraflarından bir dış alanı çevreleyip
kendi m�kfiin!arırıı bu alanın merkezine doğru
yönlendirirler. Dışbükey taraflarında ise, bu biçimler
ı:lış mekanı karşılarına alarak onu kendi a!anlarını:lan
yalıtıyormuş gibi görünürler.
ORGANiZASYON / 1 99
CIZGISEL ORGANİZASYONLAR
.. .
! [ ( [ l . t ı [ [ ı [ ı r .
'
ı I ı i ı. i
• • •
. ı [ l 1 ! l I
Lonehouse, Kuzey Amerika'nın lroquois Konfederasyoııu'rıda ya�ayan kabile1erin kullandığı bir barınak türü, 1600,
<t-LJ.nnnn.onnıı�
UULIULJl_JLJLJLJLJ
.·< · : : :-:-:� -::: . ..

. · ·::
'• .:
. ' . ·. :�
:· "'. .. : \ · .:.�' ' ��
Bir Köy Caddesine Bakan ieras Evleri, Köy Projesi, 1955, James Stirling (Team X).
200 / MIMARLIK: BiÇiM, MEKAN ve OÜZEN

Sırası, 6t. Anı::lrews Ün!vereitesl, iskoçya. 1964-68, James Stirllng.
(;
,,
o ,,
C;
''Tipik Kat Plam, Unit6 d'Habitation, Marseilles, 1946-52, Le Corbusier.
İkinci Kat Planı, Ana Bina, 5heffie1ı::I Üniversitesi, İngiltere, 1953, James Stlrlhıg.
ORGANiZASYON / 201
ÇiZGiSEL ORGANiZASYONLAR
lord Der0y Konutu, lon�ra

' 1m
' '
Rooert Adam.
-- ----·-----
Pearson Evi (Proje), 1957,

Rober� Veııturi.
. Konutu, Libertyvil!e, ll!irıols,

lloyd lewıs
1940 Frank Uoyd �right.
•
..
202 / MIMARLIK: BiCiM MEKA" N ve DUZEN
·
'
ÇiZGiSEL ORGANiZASYONLAR
/
/
,/ ,/
-------- -------------�·/ /,.
!
(
1
\
\ \
. . �!.
Romano Konutu, Kentfıe!d, Kaliforniya, 1970, Esherick Homsey Dodge & Javis.
r�
[__J
1
'
J
'-
·r 11
•
. -- •
-- b Hl
' ! _...
- - ı ı Ol
"-r
j,,w
� i l�
� '
l 1
ıJ1
"
ı 1 1
kj,,
rı
�
' 1 ' hı,,
Marcus Konutu (F'roJe), Da!!as, Teksas, 1935, Frank Lloyd Wriqht. � ,, �k

'
ORGANiZASYON / 203
;
'
�
---
Castrop·Rauxel'in Kent Merkezi, Almanya, (Yarı�ma), 1965, Alvar Aalto.
lıtterama, !nter·Amerlkan Toplumu İçin Proje, F!orida, 1964·67, louis Kahn.

ÇİZGiSEL ORGANİZASYONLAR
Köprü Evi (Proje), Chri•topher Owen.
Ev 10 (Proje), 1966, John Hejduk.
ORGANiZASYON / 205
ÇiZGİSEL ORGANİZASYONLAR
�-�---�=----, Sı::arborouglı Ü�iveralteai,

We&thill, Ontario, 1964,
John Andrews.
l
.1
Konut Geli�imi, Pavia, İtalya, 1966, Alvar Aa!to.

"'
. - . :
ı
<

CİZGİSEL ORGANİZASYONLAR
Oet.-Kat fip Planı, Baker Konutları, Massachusetts Teknoloji Enstitüsü,

Cambrldge, Massachusetts, 1948, Alvar Aalto.
Circus'un P�nı (1754, Jolm Wood, Sr.) ve

Royal Crescent (1767-75, John Wood),
Bath, İngiltere.
ORGANiZASYON / 207
ISINSAL ORGANiZASYONLAR
ışınsal bir mekan organizasyonu hem merkezi, hem cle çizgisel

organizasyonların eleman!annı birleştirir. Bu organizasyon
çok ::;ayıda ç!zgisel organizasyonun ışın5al bir tarzda dışarı
doğru uzandığı baskın, merkezi bir noktayı içerir. Merkezi
organiuısyon!ar içe doğru merkezi bir noktada odaklanan
içedönük bir şema iken, ışıtısa\ organizasyon kendi bağlamıııın
dışıtıa uzanan dışadönük bir şemadır. Çizgisel kolları ile
uzayıp, be!irll elemanlara ya da arazinin özelliklerine kendini
iliştire\:ıl!ir.
O 6 [J O o
Merkezi organizasyonlarda olduğu gibi, ışınsal
crganizasyonun merkezi mek�nı genellikle biçim bakımından
düzenlidir. Merkezi noktanın göbek görevi yaptığı çizgisel
kollar, biçim ve uzunluk bakımından birbirine benzeyebilir ve
organizasyonun genel biçiminin düzenliliği korunabilir.
lşınsa! koll.:ır, işlev ve bağlamın gereklerine cevap vermek üzere

bir\:ıirlerinden farklılaşabilir.
lşınsal organizasyonun özgül bir çeşidi, organizasyonun

çizglsd koUarının dörtqen bir merkezi mek&nm yanlarından
uzayıp açıldığı, dönel bir düzendir. Bu düzenleme, görsel olarak
merkezi mekfüı etrafında dönüş5e! bir hareketi andıran
dinamik bir örüntü i!e sonuçlanır.

ISINSAL ORGANiZASYONLAR
Moablt Hapishanesi, Bedin, 1869-79, Herrman.
Hotel Dleu (Hastane), 1774, Antoine Petit
Maison &e force (Hapishane), Ghent yakınlanndaki Ackerghem,

Belçika, 1772·75, Malfaison ve K!uchman.
ORGANiZASYON / 209
i
IŞINSAL ORGANiZASYONLAR 1
il
' li
:i
J
Sekreterlik Blnas� UNESCO Merkez!, Place de fontenoy, Pariı:ı,
( Jf :ı
1953-58, Marcel Breuer.
1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 i 1 1 1 1 1 1 1 1 ıl 1 1 i Ffı : 1 i 1
1 1 1 1 1 1 1 1 1 111 1 \l l l l l l lf 1 1 .i LI 1 i . IIU 1
1
o
0 0
o
o '0

IŞINSAL ORGANİZASYONLAR
Vaziyet Planı
·· ·
.. .
. ..... .. . . ........ . .
.
Yerhı?lm Yayılımı, St. Andrews Üniversitesi, İskoçya, 1964-68, James Stirling.
Yeni Mummers ilyatrosu, Oklahoma City, Oklahoma, 1970, John M. Johansen.
ORGANiZASYON / 21 l
IŞINSAL ORGANİZASYONLAR
HerVer� F. Jahrıı;on Konutu (Wlngspread), Wind Polr.t, Wisconsin, 1937, Frank Uoyd Wright.
�;"' '"'� _1-:l _

=L:_J -·-]7 =
'1 1 1 ! 1 1 1 ! 1 ! �
'--
1
/ /
'-'-ı
/ r-t

IŞINSAL ORGANiZASYONLAR
ORGANiZASYON / ZI 3
KÜMELİ ORGANiZASYONLAR
Kümeli organizasyonlar kendi mek&nlarını Pirblrleri ile
Llv �
@
LI
o -eW
+
iliı,;kiye sokmak için bu mekanların yakınlıklarım
ku!!anır. Bu organizasyonlar sıklıkla benzer işlevler!
o L1J7v OD
olan, şekil ya da yönlenim gibi ort;ak görse! bir özelliği
paylaşan, hücreli mekflnların tekrarından meydana
gelir. Kümeli bir organizasyon, l:ıoyut, biçim ve işi�
bakımından benzer olmayan, fakiıt karşılıklı
rekrarlanan mek.ılnlar Ortak bir ıekli paylaıan Eksen etrafında örgütlenen yakınlıkları ve simetri ya da eksen g1P! görsel bir
düzenleme aracı yardımıyla birbirlerine bağlanan
mekfin!arı da kendi kompozisyonu içine kabul edebilir.
�] ~
o
Kümeli organizasyonun parçalarının örüntüsü katı
om�
ve geometrik bir kavramdan ortaya çıkmadığı için,
kümeli organizasyonun biçimi esnektir; dolayısıyla
büyüme ve deği1imi, kendi karakterinde herhangi bir
o
.ı. etki o!maksızm kolayca kabul eder.
i
Bir giriı? etrafında kümelenmiş Yo! boyunca gruplanmış Döngüsel yol Kümeli mek.flnlar bir binaya giri? noktası etrafında
ya da hareket yolu boyunca örgütlenebilirler. Bu
mek§ınlar geni?, tanımlanmı1 b!r alan ya da mekfuısa!
Cboo
hacim etrafında da kümelenebilirler. BOyles! bir
oPo
o
o o
�
Orüntü, merkezi organizasyonların örüntüsüne
O(QJIJ
benzer, ancak onun sıkı dokusundan ve geometrik
Do
düzerıliliğinden yoksundur. Kümeli bir organizasyonun
o0o o mekanları tanım!arımı? bir alan ya da mekfinsal
o D hacim içinde de bulunabilirler.
Merkezi düzen Kümeli düzen Mek.&n içinde kapsanmış Kümeli bir organizasyonun doğal önemde bir bölümü
olmadığından, bu örüntü içinde bir mek.@nının önemi
onun boyutu, biçimi ya da :ı:_önlenimi ile belirgin ha!e
getirilmelidir.
Simetri ya da eksense! bir durum, kümeli bir

organizasyonun türlü kısım\arının güçlendirilip
bütün!e?tirilmesi amacıyla kullanılabilir; böyle bir
durum söz konusu organizasyon içinde bir mek�n ya
Eksensel durumlar Eksense1 du�m Simetrik durum da bir grup mekanın öneminin ön plana çıkarılmasına
yardımCı olur.
r
1
1 '
!i
.:.· l·.:...
: ;
KÜMELi ORGANİZASYONLAR
Fat!ıepur Sikri, Büyük Mo�o! imparatoru Akbar'm Ma!ihanesi, 1569-74.
ORGANiZASYON / 215
KÜMELİ ORGANİZASYONLAR
Kesit
;
·
\... ,/
....::·:.-.. ��..-�,,;'.:·:..... .
Plan
/�::;:.::·""'' ' <:.:\
c;; •
.//
'···-.. .... - ....../
Morrls Konutu (Proje), Mount Kisco, New York,

1958, Louis Kahn.
Aksonometrl
Yeni Kaplıca (Termal Hamam), Bursa, Türkiye.
11
Geleneksel Japon Evi.
J
\�planlı Evi. Saik Biyolojik

Ç'
�ııi'malar Enı;t!tüsü, la Jolla,
1959,65, louis Kahn.
. . . . . . .
. . . . . . .
. . . . . . .
,
� ._,,_,.,.....
.. ....ıuu.
... .....
Karuizawa Konutu, Kırda Dinlenme Evi, 1974,

Kisho Kurokawa.
Kral Minos Sarayı, KnosBos, Girit, M.Ö. 1500.
ORGANiZASYON / 217
5oane Konutu, Londra, İngiltere, 1812·34, S!r John Soane.
·---- ----·--·
----'
5. Carlo aHe Quattro Fontane, Roma, 1638·41,

Francesco Borromini.
Frietlman Konutu, Pleasantville, New Yon:, 1950, Frank Lloyd Wright.
Bayan Robert Venturi İçin Konut, Chestnut Hill, f'ensilvanya. 1962-64. Venturi ve Short.

KÜMELi ORGANİZASYONLAR
Kaufmann Konutu (Şelale Ev1), Comıe!!svil!e, Pensilvımya. 1936·37, Frank Uoyd Wright.
Meraer Kalesi (Fonthll!), Doyl'estown, Pensilvanya, 1908·10, Henry Mercer.
Wyntoon, Kuzey Kaliforniya'daki Hearst Ailesi için Kır Ev!, 1903, Bernard Maybeck.
ORGAN iZASYON / 2 1 9
GRiDAL ORGANiZASYONLAR
·�
'
'
1
Gridal organizasyon, me�n içindeki konuml.oırı ve,
birbirleri ile ilişkileri üçl:ıoyutlu bir gridal örüntü
tarafından düzenlerımiş mek&n!arı ve biçimleri
içerir.
DDDDO Bir grid, iki seri paralel çizgileritı kesişimlerini
0 0000 tanımlayan düzenli bir noktalar örüntüsünün
-�·+-+-!--!---+ 00000 oluşturulması ile meydana getirilir. Söz konusu
DDDOD
grid örüntüsü üçüncü boyuta ta�ındığında, seri
00000
halinde kendini tekrarlayan modüler mekan
birimlerine dönüşür.
1 ı . 1 J,ı
Gridirı düzenleyici gücü, örgütlediği elemanlara
ı 1
1 1 ' 1 ı 1 l 1. 1 1 [
yayılan kendi örüntüsünün düzenllliği ve
1 ı
sürekliliğinden kaynaklanır. Gridal örüntü, mekan
ı
1 1 1ı 1 ı, ı
içinde referans noktaları ve çizgilerinden oluşan
sabit bir dizi ya da alan meydana getirir; öyle ki
'ı 1 , 1 bu referanslarla, grida! orgarıizaeıyonurı mek&nları
1 1
boyut, biçim ya da işlev bakımından benzer
olamaeıalar bi!e ortak bir ilişkiyi pay!aşab!!irler,

GRİDAL ORGANİZASYONLAR
kta kolon ve kir!§ilerden kurulu

;· genellikle mimarlı
Uktiire! iskelet sistemi tarafından oluşturulur. Bu gri&in
':
içinde, mek&nlar blrbirlerinden yalıtılmış ya da grkl
·non tekrarı olarak ortaya çıkabilirler. Bu me!Jnlar,
m içindeki yer değişimine bağlı olmaksızın, pozitif
�� ·
: ı i�ler olarak
görüldükleri takdirde, negatif mekjnları:lan
:;-, ·O
:. iı.
"
i�an ikinci bir dizi meydana getirirler.
:- ·····r· .r.·.-_: r:�·-·ı

:.:p
····ı
-i':� ...
ç\7oyut!u bir grid kendini tekrar eden, modüler mekjn
-
.
ıdm!erinden oluştuğundan, ona çıkarma veya ekleme --+--!--+
f-+-+-... . .
�
)
'- J
·yı:ıpı!aııilir ya da çeşitli katmanlar halinde yayılabilir; ama ·
,__)
�\
Yıne de mekanları örgütleme kapaeıite:?ine sahip özgün
'
..·:kımliğini korur. Bu biçimse! değişimler bir grid biçimini
'' ·
::bulunduğu mevkiye uyarlamak, giriş ya da dış mek&nı
tanımlamak ya da söz konusu gridin gelişip yayılmasına
·
· olanak sağlamak için kullanılabilir.
: . Bir grid, kendi mek&n!arının belirli boyut ihtiyaçlarına cevap

/> vermek ya da dolaşım veya seıvis için mek&n bölümlerini
· ayrı parçalar olarak eklemlemek amacıyla, bir ya da iki yöne
doğru düzensiz hale getirilebilir. Böyle bir işlem, boyutu,
oranları ve konumu itibarı ile farklılaşan hiyerarşik modül
dizileri meydana getirecektir.
Grid başka dönüşümlere de maruz kalabilir. Gridin bir

bölümü, kendi kısmi alanı boyunca gör�! ve mek&nsal
sürekli!lği değiştirmek için kaydırı1abl!ir. Büyük bir mek&nı
tanımlamak veya bulunduğu arazinin doğal bir özelliğine
· uyum sağlamak için grida! örüntü kesintiye uğr;.ıtılabilir.
Gridin bir kısmı yerinden oynatılıp, ana örüntünün içindeki
bir nokta etr;.ıfmda döndürülebilir. Grid, kendi alanı
boyunca görsel imgesini bir noktalarörüntüsünden
başlayarak çizg!!ere, mek&nlara ve nihayet hacimlere
dönüştürebilir.
ORGANiZASYON / 221
Hastane Projesi, Venedik, 1964-66, Le Corbusier.
- -
ı - - ------ · ------
Adler Konutu (Proje), Fi!adelfiya, Pensilvanya, 1954, Louis Ka.hn.
222 / MIMARllK: BiÇiM, MEKAN ve DÜZEN .

GRIDAL ORGANiZASYONLAR
-- - - ---
- -
- -
L=== =--=·- ----

� ---·--'
- - - - - - - -- -
- - - -
- - -
- --
- - --- -- - --
-- --
-- --
---- ------ - -- - - -- - - -- - - -- · -
· ---- -
- · ___,,.
···:·.::::�::-::.::_-::.::::
· . - ----.. ·--------
-- ··---- - - - · ·-· -
- ---
-
······· --·-·· .....

- --- - ---- - ---- ...--- · ·- ----·----- ···--·- - --. - ---
-- - -
-
-
---- ------- -------- - --

- -· -- - -
·----- - --· - - - · -·-- - - ---- --- --------

·-- -·-···--·- ·- · ··-··· ·- --- -
· - -- -
-
"-- · --·- -
-
- - --
-----
- - - ---- - - -- ------ ------- -------
- --- - --- -
- --
---
Erle Boissonas Konutu ı, New Can."Aan, Conııecticut, 1956, Philip Johııson.
Manab'e Konutu, Tezukayama, Osaka, Japonya, 1976-77, Tadao Ando.
O RGANiZASYON / 223
GRIDAL ORGANİZASYONLAR
'------ı:::=---..!.-i· ········ ············

_7-----ı=ıı=="'·=··· ·················· ··
� �
� !
i! !�
LL:JJ 1l \i
5tıyt:lermatı Konutu, Fart Wayne, Hindistan, 1972, Michael Graves.
Kim\1aU Sanat Müzesi, Fort;h Worth, \eksas, 1967-72, louis Kahtı,
224 / MIMARLIK: BiÇiM, MEKAM ve DÜZEN

[I 1
ol
.· :... · .
· ', . ;· ·, ..
.· ·ı· . . .. .
2
.
.
: \,
,l " "\,
\,\
.-\
�-
G bL....
Shoı:lkan Konutu, Ahmedabad, Hindistan, 1956, le Corbusier.
ORGANiZASYON / 225
il. Ramse:din Büyük Tapınağı, Abu Simbe!, M.Ö. 1301-1235.
s
Dolasım ,
"... şunu hep gözlemlemiştik: eıahip olduğumuz en temel üçboyutlu varlık olan
insan bedeninin kendisi mimari biçimin kavranışında merkezi bir sorun
olmamıştı; mimarlık, bir sanat olarak an!aşı!dığı ölçüde, özellikle tasarım
evresinde beden-merkezli bir sanat olarak değil de soyut bir görsel sanat
olarak nitelendirilmektedir. ... Biz, üçboyutlu!uğun en temel ve anılmaya değer
his::>inin bedenin dencyim!erinı:le kök saldığına ve bu hissin binaları
deneyimlerken mek�nsal kavrayışımız için bir zemin oluşturabileceğine
inanıyoruz.
... Bedenlerimizin dünya5ı ile barındığımız yerlerin dünyası arasındaki karşılıklı

etkileşim daima akış halindedir. Kendimize adet edindiğimiz deneyimlerin bir
dışa vurumu olan yaşam alanları oluştururuz, öze!!lkle de bu deneyimler henüz
yarattığımız yaşam alanlan tarafından üretildikçe. İster bu sürecin bl!inc!nde
::ı!a!ım, istercndar. habersiz, bedenlerimiz ve devir.imlerimiz yaqadığımız
binalarla sürekli bir diyalog içindedir."
Char!es Moore ve Robert Yudell

Body, Memory, and Architecture
1977
DOLAŞIM: MEKAN BOYUNCA HAREKET
Dolaşım yolu, bina mekanlarını ya da türlü iç ve dış mek�n dizilerini birl.ıir!erine

bağlayan algısal bir bağ olarak anlaşılal:;ilir.
Zaman içinde
Mek�n1ar 'ın
Ardı§>ık sıralanışı
boyunca hareket ettiğimizden, bir mek.t\nı, nerede bulunduğumuz ve nereye

varacağımız soruları i!e ilişkı'K olarak deneyimleriz. Bu bölümde, binanın dolaşım
siste:minin ana bileşenleri, bina biç!m!erlni ve mek.3nlarını algılayışımızı etkileyen
pozitif elemanlar olarak sunulacaktır.

Yakla şım
• Uzak Bir GörUnüm
Giriş
• Dı�arıclan !çeriye
Yolun Şekillenişi
• Mekfüıların Ardıı;7ıklığı
Yol-Mekan ilişkileri
' Kenarlar, Yol Ayrımları ve Yolun Sonlanışı
---�
1
· Dolaşım Mekanının Bi�imi
• Koridorlar, Balkonlar, Galeriler, Merdivenler ve Odalar
DOlAŞIM / 229
YAKLASIM
Notre Dame Du Haut Kiliseciğine Yaklaşım,

Ronchamp, Fransa, 1950-55, le Corbueier.
i1
Binanın içerisine girmeden önce, bir yol boyunca girişe yaklaşırız. Bu, dolaşım sisteminin ilk evre6idlr,
bu süreçte bina mekfüılarını görmeye, deneyimlemeye ve kullanmaya hazırlanırız.
Bir binaya yaklaşmak ve girmek süre bakımından çok kısa olabileceği giDi uzun ve külfetli de olabilir.
Yaklaşım, binaya dik olabHeceği gibi açılı da olabilir. Binaya yaklaşım şekli sonuçta bırfılaşılacak şey ile
zıtlık gösterebilir ya da binanın iç me�n1arına kadar devam ederek, içerisi ve dışarısı arasındaki ayrımı
belirsizleştirebilir.

YAKLAŞIM
Cepheden
Cephulen yaklaşım, bizi düz ve eksensel bir yoldan doğrudan
doğruya binanın girişine götürür. Yaklaşımı sonlandıran görse! heı::lef
net ve açıktır; bu, binanın tüm ön yüzü olabile:ceği gibi ön cephe - -
• •
içinde detaylandırılmış bir giriş de olabilir.
Aplı
Açılı yaklaşım, binanın ön yüzü ve biçimi üzerinde perspektifin
etkisini artırır. Yaklaşım sürecini geciktirip uzatmak amacıyla açılı
yol, \7ir ya ela daha fazla kırılarak yeniden yönlend!rilebilir. Binaya
aşırı dar \:ılr açıdan yaklaşılırken, girişin daha açıkça görülebilmesi
için ön cepheden dışarı doğru taşabilir.
,'
\
\
Spiral
Spiral bir yol, yaklaşım sürecini uzatır ve binanm çevresinden
dolanırken 5öz konusu yapının üçboyut!u biçimine vurgu yapar.
Binanın girişi, genel konumlanışı netleştirmek için yakt��ım boyunca
sürekli olarak gösterilebilir ya da varı� noktasına kadar saklanabilir.
DOLAŞIM / 231
YAKLAŞIM
Yılla 6arbaro, Maser, İtalya, 1560-68, Andrea Palladio.
Portaller ve giri17 kapıları, bizi kapının

öte5ine doğru yönlendirir ve öte tarafa
giri�imizi sağlarlar.
/
YAKLAŞIM
·p
i .�\�!'�·-
.
.� �
· -- ·
Garohes Villası, Vaucresson, 1926·27, Le Corbusier. Qian Men, kuzey taraftaki Yasak Kent ile güney tara�aki Dı� Şehir arasındaki bağlantı,
Pekin, Çin, 15. yy.
Katolik Killsesi, Taos, New Mexico, 17. '!J·
OOLAŞIM / 233
YAKLAŞIM
Kı� Evi, New Canaan, Comıectıcut, 1949,

Philip Johnson.
----
---�-)
·- -�
.
.....-
. ....
.....•···
ı-nl
==t? ��
Mahalle Planı, 5.\iyn.\itsa!o'da �ehir Hofü, Finlandiya, 1949-52, Alvar A.:ı!to.
Binaya giden ve onun içinden geçen rampa, Carpenter Görsel Sanatlar Merkez!,
Harward Üniversitesi, Cambridge, Massachussets, 1961-64, le Corbusier.
234 / MIMARLIK: BiÇiM, MEKAN ve DÜZEM

YAKLAŞIM
Binalara asimetrik, göz alıcı yaklaşımları gösteren, bir kilisenin

bavkın okluğu kentsel mekanların Cam!\lo Sitte tarafından
hazırlanan çizimleri. Bu meydanların çeşitli noktalarından sadece
ki!ise!erin belirli parçaları görülebilmektedir.
Salzburg
Modena Lucca Perugia
Kresge Üniversitesi,
Satıta Cruz Kampusu,
Kalifomiya Üniversitesi, 1972-74,
MLTW I Moore·Turn\Jull.
.. . . .
Siena'da bir cadde, İtalya.
·-...
·.....
.
· .
..
·-
· �.
\( )-
·
··
<::\\
\\ . \"-�
DOlAŞIM / 235
YAKLAŞIM
� �:=:
..JIJUllı:
. . -�- - · - ·----
f'ropylaea'nın doğusundan bakıldığınaa görünüm.
A<.:ropolis'ln Ku�bakıfıı Görünümü, Atina, Yunanistan.

Noktalı çizgi f'ropylaea'dan geçip Parthenon'un doğu ucuna
giden yolu gösteriyor.

[. YAKLAŞIM
y
Kaufmann Konutu (•eiale Evi)' Connell•ville, Penoilvanya, 1936-37, Frank lloyd Wright.
··. ,
··......"
\
·-
. . .. - -- -tti
'j'
Edw!n Cheney Konutu, Oak Par�, · 1904' frank lloyd Wright.

, 111.ınoıs,
.
Hutheesing: Villası (Proje), Ahmedabad, Hınd'ıstan, 1952, Le Corbusier.
DOLAŞIM / 237
GiR İŞ
Bir binaya ya da bina içindeki bir odaya ya da
-
...... --····
- --
---- -- tanımlanmış bir dış mel@na giriş, bir mekanı
---- -
-
-
----
diğerinden ve "burayı" "or21dan" ayıran dikey bir
düzlemi delip geçme eylemini gerektirir.
·-------
,_ ____ _ - - -----:
Giriş eylemi esas itibarı i!e dikey bir düzlemi

delme yollarından biri olduğundan, sadece
duvara bir delik açmaktan daha muğlak
yollarla belirtileb!lir. Söz 4elimi giriş eylemi,
gerçek bir düzlemden değil de, iki dikme ve bir
tepe kirişi ile varlığı sezdirilen bir düzlemin
içinden geçmek de olabilir. İki mekan arasında
görsel ve mekansal sürekliliğin arzulandığı
daha haı:;sas durumlarda, seviyede bir
değiş!k!ik bir yerden ba�ka yere geçi�i
belirleyebilir,
�
Bir mekfiin ya da bir dizi mekfiinı tanımlayıp
-�- �-- � 1
çevrelemek amacıyla duvarların kullanıldığı
tJl_J
ııorma! durumbrda, giriş., duvar düzlemindeki
_J
bir açıklık i!e sağl<inır. Ancak, açıklığın biçimi
duvar üzerindeki basit bir delikten, iyice
ayrıntılandırılıp be!irgirıleş.tirilmi� bir girişe
kadar uzanabilir.
Girilmekte oları mekanın biçiminden ya da iç
\
mekfiinın biçiminden bağımsız olarak, Pir
\
mek.l\na gir!� en iyi ş.ekilde yakla?ım yolurıu dik
-- açıyla kar?ılayan gerçek bir düzlemin
jf
oluş.turulması ile anlatı!aPUir.
�
·········· ···· ·
\_
······· ·-· · ·
--· ___ ___ ___ __

--------- - _ ____ L ___

GİRiŞ
Giri;.ıler lilçimsel olarak şu kategorilerde

. grup!andırılabi!!r: Aynı hizada olanlar ve öne
çıkanlmı;.; veya geri çekilmiş olanlar. Aynı
hizadaki giri;.;!er bir duvar yüzeyinin sürekliliğini
korurlar; bunlar, eğer arzu edilirse, tamamen
belin�iz hale getirilebilirler. Çıkma yapan
giri;.;!er, yaklaşım yönündekilere işlevlerini belli
ederler ve üstte bir koruyucu sağlarlar. Geri
çekil mi� giri�!er de koruma sağlarlar ve dış
meklnın bir kıe;mını bina alanına katarlar.
Yukarıdaki kategorilerin her birinı::le, girişin
\
Diçimi, girilmekte olan mekanın biçimine
\
benzeye1'ilir ve aynı zamanda onun !çin bir
ön-görünüm görevi görebilir. Ya da giri;.> biçimi,
iç mek&nın biçimi ile zıtlık te;.;kil ederek onun
sınırlarını güçlendirir ve bu mekanın bir yer
olarak karakterine vurgu yapar.
··r··
nı n
/--------,\
Giri'§, konumu itibarı ile binanın ön cephe
düzlemini ortalayabilir.ya da yana kaydırılıp
\,
oıo
kendi açıklığı etrafında kendisine ait bir
�
_ _ _ /;
simetrik durum meydana getiret;l!!r. Giri<qh1
konumu, girilen mekanın biçimine göre, yakla-qım
yolunun şekillenlşfni ve mekan içindeki
eylemlerin düzenini belirler.
Giriş fikri görsel olarak şu ?ekil!erde

pekiştirilebilir: --
• açıklığın olması gerektiğinden daha alçak,

daha geniş ya da daha dar yapılması
' -
• girişin daha derin ya da döngüsel yapılması
• açıklığın süsleme ya da dekoratif bezeme ile
=! '
ön plana çıkarılmaeı
Palazzo Zuccari, Roma, 1592,

Federico Zuccari.
DOLAŞIM / 239
GİRiŞ
Piazza San Maroo, Venedik. Solda Dog!ar Sarayı ve sağda Scamozzi Kütüphanesi tarafından çerçevelenmi�
deniz manzarası. Piazza'ya giri� iki granit kolon, Lion's (Aslan) Kolonu (1189) ve St. Theodore Kolonu ile
Pelirlenmiştir (1329).
Dr. Currutchet Konutu, La Plata, Arjantin, 1949, Le Corbusler.

O·torii, Toshogu KaCıri'ne !ık Kapı, Nikko, Tochigi Prefecture,
Bir otoparkı da içerebilecek büyük bir açıklığın içindeki bir partal
Japonya, 1636. yayalar için giri� yerini belirler.

GİRİŞ
Von 5ternberg Konutu, Los Angeles, Kalifonıiya, 1936, Riclıard Neutra.

Bu malikanenin ön kapısından glrild!ğinde içeride bir giri? avlusu
bulunmaktadır; kavsili otopark yolu ise arabaları giriş. kapısına doğru
yönlendirmektedir.
6. Glorgio Maggiore, Venedik, 1566·1610, Andrea Pa!ladio,

Cephe Vicenzo Scamozzi tara.fırıdan tamaml.mımıştır.
Giri? cephesi iki ayrı ölçekte i? görmektedir: Kamusal mek�na
bakan bir bütün olarak binanın ölçeği ve öte yanda kiliseye
giren bir kl?inhı boyutu s�iyesindeki ölçek.
Yasama foplantı Binası, Şandigar, Pencap Başkent Kompleksi, Hindistan, 1956-59, Le Corbusier.
Giri? kolonadı binanın kamusal özelliğine göre ö!çeklendirilmiştir.
DOlAŞIM / 241
GİRiŞ
Kate;ura Sarayı, Kyoto, Japonya, 17. Y:J.

Bu çlt iki bölümü !lirbirinden ayırırken, giriş kapısı ve patika taşları yardımıyla
imparatorluk Arabası Durağı ve ötedeki Gepparo (Moon-Wave Köşkü) araeında süreklilik
s.ığlarımaktadır.

GİRİŞ
Morris Hediyelik Eı,;ya Mağazası, San Franclsco, Ulusa! Tacirler Bankam, Grimıell, !owa, 1914, Louis Sullivan.
Kaliforniya, 1948·49, Frank Lloyd Wright.
Dikey düzlemler üzerindeki detaylı açıklıklar bu ik! binaya giri� noktasını göstermektedir.
OOLAŞIM / 243
GİR!
Glri; Pylonlan, Edfu'da Horu• Tapınağı, M.Ö. 257-237.
Cephedeki dikey bir yarık veya bölünme, bu binalarda giri�i tanımlamaktadır.
Bayan Robert Venturı İçin Konut, Chestrıut Hill,

Fensi!vanya, 1962-ıô4, Yenturi ve Short,
John F. Kennedy A111t1, Dallas, Teksas, 1970,

Fhilip Johnson.

GiRiŞ
Yönetim Binasına Giri?,Johnson Wax Co., Racine, Wisconsin, 1936�39, Frank lloyd Wright.
Yükeek Mahkeme, ?andlgar, Pencap Ba�kent Kompleksi, Hinı:fü?tan, 1956, Le Corbusier. Plan Diyagramı
Kuzey Cephesi
DOLAŞIM / 245
GİRİŞ
Panteon, Roma, M.S. 120-124.

Giri9 portikoıı;u, M.Ö. 25'e ait daha eski bir tapınağın yeniden inşa
edilmesi ile oluşmuştur.
Kneses Tifereth İsra!! Sinagogu,

Portchester, New York, 1954, Philip Johnson.
r 7!
1 1
\
� �::::::.:::--· ----- !
------ --- -------
�----..:.:;;,,.. .��.:,:;:,,- -··--�� ----·=-·-- ·.::
Pazz! Kilisec!ği, Santa-Croce

-
Manastırı'rıa eklenmiştir, floransa, İtalya, 1429-46, f!ippo Brune!leschi.
246 / MIMARllK: Bl\IM, MEKAN ve DÜZEN

GİRİŞ
5. Vltale, Ravenna, İtalya, M.S. 526·%

Çıkma yapan bir giriş mekanı, bina organizasyonunun ana ekseninin yönünü, söz konusu binanın \7aktığı ı:lış; mekina
göre değfştirebilir.
Sundurmalar, portikolar ve tenteler koruma sağlamak, karşılamak ve

gel� noktas1111 göstermek için binanın ana kütlesinden dışa doğru
çıkma yaparlar.
Oriental fıyatrosu, Milwaukee, Wisconsin, 1927, Dlck and Bauer.

DOLAŞIM / 247
GİR iş
r'pn r1ı n
ı i
l_ıLJLJLJ1
·
'
---- - ----
Accademla Köşkü, Hadrian Villası, Tivoli, İtalya, M.S. 118-125.

(Heine Kahler'in bir çizimine göre)
Chiesa ı:li 5. Atıı:lrea Del Quirinale, Roma, 1670, G!ovamıi Bernini.
Gagarin Konutu, Peru, Vermont, 1968, Ml1W I Moore-TurnbuU.

GiRiŞ
10
l\ o
�o
'I o
' _ı
Binaya girenleri kabul ederken geriye doğru çekilmi� mekanlara 6. And.rea, Mantua, İtalya, 1472�94, leon Battista Albetti.
örnekler.
Güney Binası, Ulusa! Sanat Galerisı',

Washington 1978, LM. Pei ve Ortakları.
DOLAŞIM / 249
GiRİŞ
Basamaklar ve rampalar, bir binaya girme eylemine dlkey bir

\7oyut ve zama116al bir nitelik kazandırırlar.
Ga!ena'da 6ıraevler, lllinois.
Millowner Kurum Binası, Ahmedabad,

Hindistan, 1954, Le Corbusier.
Taliesln West, Phoenix yakınında, Arizona,

1938, Frank Lloyd Wright.
GiRiS
imparator Wan Li'n!n KaUrl'nı koruyan !?ir ııstele" ve Kaplumbağa, Pekitı'in

kuzeybatısı, Çin.
Glrl� Kapısını11 İç Bölümü, Francee;co Borromini çizimi.

Kalın duvarları delip geçen girişler bir yerden diğerine geçerken kullanılan
geçil,? mek&nları yEıratırlar.
,,,.__
1
1
1
1
. ,k
1
Santa Barbara Adliyesi, Kaliforniya, 1929, William Mooser.

Ana giriş, ardındaki bahçe ve tepe manzarasını çerçevelemektedir.
DOLAŞIM / 251
YÜRÜME YOLUNUN KONFİGÜRASYONU
!ster insan, araç veya mal için, ister hizmet

amaçlı olsun, hareket yollarının tamamı doğal
olarak çizgiseldir. Bütün yo!!ar bir başlangıç
noktasına sahiptir; işte bu noktadan
gideceğimiz yere kadar bir mekan silsilesi
boyunca ilerleriz. Yolun güzergahı, bizim ulaşım
tarzımıza bağlıdır. Bir yaya i5teğe bağlı olarak
değişik yönlere dönebilir, ara verip durabilir ve
dinlı:mebilirken, bir bisiklet daha az özgürlüğe
sahiptir, araba ise hızını ve yönünü değiştirme
konusunda daha da az 8zgürdür. Fakat ilginç
oları şu ki, tekerlekli bir araç kendi dönüşünün
yarıçapına uyan düz bir güzergah gerektirirken,
yoltın geniş1Jği söz konusu aracın boyutlarırıa
göre ayar!anabi!ir. Ôte yandan yayalar, kendi
güzergahlarında ani değişiklikler yapabilmelerine
rağmen, bedensel boyutlarından daha büyük
bir hacme ve yol boyunca daha fazla seçim
özgürlüğüne ihtiyaç duyarlar.
Yürüme yolların kesişimi ya da karşılaşmav;,

oraya yakla�makta o!an kişi için daima \;ir
karar-verme nok�asıdır. Kesişim noktasında
buluşan her bir yolun sürekliliği ve ölçeği, önemli
mek&nlara giden büyük rotalar ile daha
önem5iz mek&ınlara giden tfüi yollar arasında
bir ayrım yapmamıza yardım eder. Kavşak
noktasınki yollar birbirine eşit olduğunda,
insanların durmaları ve kendilerini
yönlendirmeleri için yeterli bir mek&ını
sağlamak gereklidir.
Yürüme yolunun konfıgüra5yon özefüğ!,

hem bağladığı mek&ınların organizasyonel
örüntüsünü etkiler, hem de bu örüntü
tarafından etkilenir. Bir yol konflgürasyonu,
birleştirdiği mek1n!arın Orüntüsünü
·-00019.
eQ
••
hizalayarak mekansal organizasyonu
••
..J,';!lQQ.Q#±JıL
•• pekiştlrebilir. Ya da bu konfigürasyon, söz
OD ••••••••• konusu mek&ınsa! organiza5yorıw1 biçimi ile
••
1
•• zıtlık oluşturarak, ona kar�ı görsel bir
!.••• korıtrpuan görevi yapal:ıılir. Bina içindeki
yolların genel konfigürasyonunu kafamızda
şekillendirdiğimiz takdirde, bu binanın
mek&nsal şemsanı kavrayışımız ve birıa
içindeki yönlenimimiz netleşir.

·;:ç;;�;·,�i .. ......... .... . . . . .. . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . .
Bütün yürüme yoUarı çiı.qis-eldir. Düz blr yürüme yo!u bir'

dizi mekanın ana düzenleyici elemam olabilir. Söz konusu
yol, ayrıca, kavisli ya da alt-parçalı olabilir, diğer yollarla
kesişebilir, kollara ayrılıp !lir ı:löngü meydana getirebilir.
2. l şınsol
l;lıns:al bir konfigüraz;yon, merkezi ve ortak Pir noktadan
yayılan veya bu noktada sonlanan yürüme yollarına
sahiptir,
3. Spiral
Spiral bir konfigürasyon, merkezi bir noktadan çıkıp,
kendi etrafında dolanarak bu noktadan giderek
uzaklaşan tek ve sürekli bir yürüme yoludur.
4. Gridal
Gridal konfigüras-yon, düzenli aralıklarla kesişerek
dörtgen mekfü1 bölümleri meydana getiren iki ayn
paralel olarak dizilmı1 yürüme yolundan oluşur.
5. Ağ
Bir ağ konfıgürasyonu, mek�nda oluşturulmu� çeşitli
noktaları rastgele birbirine bağlayan yürüme yollanndan
meydana gellr.
6. Korıno
Gerçekte, bir binada çoğunlukla yukandaki
konfıgürasyonların bir bileşimi kullanılır. Herhangi bir
mekan örgüsü içindeki önemli noktalar şunlardır: Etkinlik
y•
merkezleri; odalara ve salonlara girişler; merdivenler,
�--------- ------ -----···-'
rampalar ve asansörlerle sağlanan dikey dolaşım yerleri.
Bu noktalar bina içindeki hareket yollarını vurgulayarak,
bir an için duraklamak, bir köşeye çekilmek ve sonra
yeniden yön bulabilmek için olanak sağlarlar. Yürüme
yolları arasında yön kaybına neden olacak bir
karmaşanın meydana gelmesini önlemek için, çeşitli
yollar arasında her birinin boyut, biçim ya da uzunluğunu
farklılaştırmak sureti ile bir hlyerarşlk düzen elde
edilebilir.
OOLAŞIM / 253
Kraliçe Hatshepsut Anıt fapmağı, D�r e!·Bahari, Teb,

M.Ö. 1511-1480, Senmut.
ioshogu Kabri içindeki Taiyu·ln Mek�nı'nın Planı, Nikko, Tochigi Prefecture, Japonya, 1636.

YÜRÜME YOLUNUN KONFIGÜRASYONU
Zemin Katı Planı
Ola Westvur;'oe Konu� New York, 1969·71, Richard Meler.
J�
�-
-
-::::.�:::: ::::.:::: :
·"""·"'" ·"""'-""i 1 1"""-="""''"

::::::.:.::: !��::
1ıı ı
'
'
'
61rinc:i Kat Planı, Hines Konutu, Sea Ranch, Kaliforniya, 1966, MlTW / Moorcı�lurnbu!L
OOLAŞIM / 255
511odhan Konutu, Ahmedabad, Hindistan, 1956,

le Corbusier.
Rampa ve merdivenlerden geçen kesit
il
Carpenter Görse! Sanatlar Merkezi,

Harvard Üniversitesi, Cambddge, Massachussetı:>,
1961-64, Le Corbusier.

5car\Jorough Koleji, Westhill, Ontario, 1964, John Andrews.
Book5taver Konutu, Westminster, Vermont, 1972, Peter l, G!uck.
_ _J
Haystack Zanaat ve El Sanatları Dağ Okulu,

Deer isle, Maine, 1960, Edward larrabee Barnes.
DOlAŞIM / 257
m .
.
.
Sonsuz Gelişlm Milzesl (Proje),

f'hi!ippevil!e, Ceuıyir, 19:39, le Coriıusie.r.
Batı 5anatlan Müzesi, Tokyo, 1957-59,

Le Corbusier.
Asma Kat Planı Çatı Planı

Karlsruhe, Almanya, 1834.
Düzlükte Kent
Tepe Üzerinde Kent
İcleal Kent Planları, 1451-1464,

Francesco di Giorgi Martini.
Üniversite Sanat Müzesi, Keı!iforııiya Üniversitesi, Berkeley, 1971,

Mario J. Ciampi ve Ortak!an.
DOLAŞIM / 259
ı::=:·:ıı:::::f ···················"b===D!
L_ _ ____.
· ---- -- --�---·- -----·--_J
---
Pepe Konutu, 1974·76, Johıı M. Johaıısen.
Parhs

Yi Yuan, Suzhou, Çin, Qing Hanedanı, 19. yy.
Wasington D.C.'nln Planı, 1792, Pierre L'Enfant.
OOLAŞIM / 26 l
DDDDDDDD
= =
= tt =
�
DDDDDDDD DJCJ c:::J c:::ı
DDDDDDDD
coc::::ı cuco
m o[U:ı] o D
DDDDDDDD �� ITJ ==ı = c::J 00
DDDDDDDD �ITJITI
" •
CJ CJ ı:::o
�� u:::ı u::ı mc:ı
�[
DDDDDDDD ı::::::oc:ın:ı mm o:::ı
rr:::ı
c::::ı c::ı ın om rr:::ı
DDDDDDDD ı::::::oı:;:ı c::ı D DJ o:J

ı::::::D D CJ OCJ o:J
DDDDDDDD -
ı::::cı c:::ıı:;:ı CJDJ rr:::ı
. ı::=tCJ D CJITJ CJ
�·-
.d.I
-,
Sd lf �
Roma Kampı'nın Tip Şeması, M.S. 1. yy.
Haetane Projesi, Venedik, 1964-66, Le Corbusier.
262 / MIMARLIK: BiÇiM, MEKAN ve O ÜZEN

Ja!pur, Hindistan 1728.
Priene, M.Ô. 4. yjda kuruldu.
iaeaı Kent Planı, 1451-64, Frances di Giorg1o Martl11t
Manhattan, New York City.
OOLAŞIM / 263
YOL-MEKAN İLİŞKİLERİ
Yollar, birleştirdikleri me�nlar ile �u şekillerde

ilişkili olabilirler:
<Q> Q
Mekanların Yanından Geçerek
LITDOJ
• Her bir mek&nın bütünlüğü korunur.
• Yürüme yolunun konfigürasyonu esnektir.
• Yürüme yolu ile mekanları bağlantıya sokabilmek
E ·
l ı : 1 ' 0 .o o o o o ) için ara mek&nlar kullanılabilir.
Mekanların içinden Geıerek
[ı
Yol, mek&n içinden ekeen boyunca, açılı ya da bu
mek&nın kenarı boyunca geçebilir.
• Yol, bir mek.3.nı kesip geçerken, içinde bir dinlenme
ve hareket düzeni oluşturur.
Bir Mekan içinde Son Bularak

y ;
• Mek.ilnın konumu, yürüme yolunun kendisini
ortaya çıkarır.
• İşlevsel veya eıimgese! olarak önemli mek&nlara
yaklaşıp girmek için böyle bir yol·mek&n ilişkisi
kullanılır.
2 6 4 / MIMARLIK: Bl\IM, MEKAN ve DÜZEN

YOL-MEKAN iLiŞKİLERİ
Keeit
00000000 r:n o o o o o
[J:J
[J:J
F"'"=<-'-' [J:J
o:ı
[]:ı
[]:ı
o o o ı:ı o ı:ı rı 0 0
Plan
H!. Ramse&'in Anıt Tapınağı, Medinet-Habu, M.Ö. 1198.
5tern Konutu, Woodbriı:lge, Connecticut, 1970, Charles Moore Aesociate0.
DOLAŞIM / 265
YOL·ME KAN ILISKİLERI
•
Geleneksel Japon Evi
\..... . .. ...ıtr=6�
l __J�
.
.......·
.
lf
' ' '
' -, -t 1
'M
H-
·-l-·-·� _ ,
'
•
-
><
--+--
1-1-.ı-J +
il- "- +-,
L
-�
CL
11.-!---H-+: · r ri
'--
w
L 1 1- --
_L
t- -ı:t
- -T, --
-
L L L l- +--
�
, _ L .L � ---
,_ "---'-
•:; :"
�,:
-- --
' l- - -L- -- -
-ı;..:) '
.
farnawoıth Konutu' Plano, !!lınois, 1950, Mies van der Rohe.
" -+- ..
.;--
-
-t-H- -t=�
--
-
""""Wır
- �
') \\--�- _::J ""':""t.1.

-- --+ :
�
- -1, F·1-1-
c: -- ---
(,?'�
f
1-ı-
"'ili: ;-
--�-·
+·
L- -
f[
" � '
- - ,
-
-
-- ' ,
'
L�--ı- -;' 1
. '""\
4-ı=F -
·
� ' 1
'
=l:: �.,,.,�
, " ?.<"
�-
- 1 i
-
4 --·
ı::=::--::::=:
--
• •
. ltalya, 1556, Anı.ırea
Palazzo Antonini' Udıne, ' f'a!ladio.
.
-
266 / MIMARUK: BlclM' MEKA' N ve DUZEN
·
YOL·MEKAN İLİŞKİLERİ
Neur Vahr Apartmanı, Bremen, Almanya, 1958-62, A!var Aalto.
c;ı!:::t:i-1
� . ...
. . .ı
. . . . · ,---,
rr ı,--
__
Erk: Boissonaıı; Konutu 1!, Cap Benat, Fransa, 1964, Phi!ip Johnson.
OOLAŞIM / 267
DOLAŞIM MEKANININ BİÇİMİ
v Wi!liam R. Ware'in tonoz örtülü bir merdiven

çiziminden.
Dolaşım mekflnları bina organizasyonu içinde ayrılmaz bir parça teşkil ederler; dolayısıyla da bina hacmi Dolaşım mekanının biçimi şu koşullara bağlı olarak
içinde önemli bir mekanı kaplarlar. Sadece i�Jevsel bağlayıcı araçlar olarak ele alındıklarında, söz konusu değişir:
dolaşım yollan sonsuz, koridorumsu mek.3nlar h.ıl!itle gelir. Ancak, dolaşım mekflmnın biçimi ve ölçeği, kendi • sınırlarının nasıl tanımlandığına
güzergahı boyunca insanların hareketlerine, durmalarına, dinlenmelerine ya da bir manzara yakalama!anna • kendi biçimini, bağladığı me�n!ann biçimi ile nasıl
uygun olmalıdır. ilişkiye soktuğuna

• ölçek, oran, J?ık ve manzara niteliklerini nasıl
be!irfjinle:?tirdiğine
kendisine açılan girii'lere
merdivenlerle ve rampalarla deği�imleri nasıl
ii'lediğ!ne

apalı
. !lir, böylece bir koridor meydana getirir, öyle ki bu
·;\i;k��idor duvar düzlemindeki girişler \7oyunca birbirine
·
Jk
�, '._- a�ladığı mekanlar ile iliVki kurar:
/""Bir Yönden Açık
;;:_:-�'b!abilir, böylece bağlaclığı mek&nlar ile görsel ve mek&nsal
.._:;x��rek!ilik vağlar;
iHer İki Yönden Açık
·
r
,,___,_ ,,,,,�
,,',
:_:- -.�lab·i!.ir, böylece içinden geçtiği mekilnın fiziksel bir uzantısı I

'
Dolaşım mek&nının genişliği ve yüksekliği, taş.ımak zorunda !Al

olduğu traflk türü ve miktarı ile orantılı olmalıdır. Kamusal
bir mekan, daha özel bir toplantı mek&m ve setvis koridoru
arasında ölçek bakımından l:ıir ayrım oluşturulmalıdır.
Dar ve kapalı biryürUmeyolu, hareketi teş.vik eder. Yürüme

yolu vadece daha fazla gidiş.-ge!lş.i taşımak için değil, aynı
zamanda durma, dinlenme ya da bakınma eylemlerine
mek.3n sağlamak için de geni�letilebi!!r. Söz konusu yürüme
l�J i
yolu, içinden geçtiği mek.3nlar!a lç içe geçmeyerek de
gen�letl!ebilir.
-----� 1 .
t1
i
Geni� bir mekanın içinı;leki yürüme yolu biçimden ve !'
,r-, , � i"'•I_ , _ , �_
I '----,,, , , " ""
,/,,, /
tanımdan yoksun olabilir; böylece yürüme yolu söz konusu ! .
'/
,_,)
!
mek.3nın içindeki eylemler ve tefriş düzenlemesi tarafından /. ' -...
belirlenecektir. �- _/ !
---·------ -
DOLAŞIM / 269
DOLAŞIM MEKANININ BiÇİMİ
5. Maria della Pace Manastın, Roma, 1500-04, Donata Bramante.
Okusu Malikanesinin Koridoru, Todoroki, Tokyo,

1976-78, Tadao Ando.
Rönesans Köş;künün Girl� Holü.

Bitıa içinde !ıareket etmek içitı kuUamlatı çe�it!i biçimlere örnekler. \
'501
------=
Bir tarafta sıralarımı� kolonlar boyunca iç mekjna,

dığer yanda ise Fransız kapıları boyunca dış avluya
açılan lı"ir hoL
Yülkseltilnıio Pir veranda, Morris County'de Malikane, New J"ersey, 1971, Moore, Lyndon, Turnbull & Whitaker.
OOLAŞIM / 271
DOLASIM MEKANININ BiÇiMİ
Merdivenler, b1r binaııın veya bir dı1 mekjnın çeşitli seviyeleri arasında
dikey olarak hareket etmemizi sağlar. Her basamağnı genişliği ve
yüksekliği tarafından belirlenen merdiven eğimi, bedenimizin hareketlerine
ve yeteneklerine uyacak şekilde oranlanmalıdır. Merdiven fazla dik
olduğunda çıkış fiziksel olarak yorucu, psikolojik olarak da engelleyici
olabilir; iniş ise tehlikeli hale gelir. Merdiven �imi alçak olduğunda
basamaklar adımlarımıza uyacak şekilde geniş olmalıdır.
Merdivenler hem bizim geçişimize, hem de aşağı ya da yukarı taşınan

mobilyalara, eşyalar.:ı yer sağlayacak kadar geniş olmalıdır. Merdivenin
geniş!!ği, onun kul!anımın111 kamusal mı yoksa öze! mi o!aca�ı hakkmda bir
ipucu verir. Geniş ve alçak basamaklar bir davetkfır bir görünüm
sunabilir; dar ve dik bir merdiven ise bizi öze! mek�nlara ulaştırabilir.
r--- Merdivenden yukarı doğru tırmanma eylemi mahremiyet, yalıtlanma veya
1
ilişkisizlik hislerini doğurabi!irken, aşağı doğru inme eylem! i5e emin,
korunaklı ve durağan bir zemine doğru hareketlenmeyi ima edebilir.
ı:§------ .. ::=::ı 1 1
ıl
[_____
c __ ,___
Sahanlıklar merdivenin çıkışını kesintiye uğratarak, onun doğrultusunu

değiştirmesini mümkün kılar. Sahanlıklar aynı zamanda bir duraklama
fırsatı verir, ara geçişler ve dışa açılımlar için de çe:;;itli imkanlar sunar.
Merdivenin eğimi ile birlikte sahan!ık!arın konumu, basamaklar boyunca
inip çıkarken yaptığımız hareketlerin ritmini ve kareografisini belirler.

Bir düzey farkhlığmı afarken merdivenler, yürüme yolunun hareketini

peki�tirebilir, kesintiye uğratabilir, güzerg.3hmda bir deği�iklik meydana
getirebilir ya da büyük bir me�na girmeden hemen önce onu sona erdirebilir.
1
JJ
Merdivenin biçimlenlfi, baı;amaklar boyutıca inip çıkarken yolumuzun

doğrultusunu belirler. Merdivenlerin navıl devam edeceğin! şekl1!enı:iirmek
için birkaç teme! yol vardır:
• tek kollu merdiven

D L ·şek!!tıdeki merdivcın
U-şeklindeki merdiven
• döne! merdiven
• spiral merdiven
OOLAŞIM / 273
DOLAŞIM MEKANININ BiÇIMi
Merdivenin işgal ettiği me�n büyük olabilir, ancak yine de iç makana birkaç
ı
..
�---�-· ····-····---------- ······---ı
yolla eığdınlabilir. Sözge!imi eklemeli bir biçim olarak yi!J da hareket
güzergahmm ve duraklama bölgesinin 1çinden oyulup çıkarıldığı vo!ümetrik bir
küt!e olarak değerlendirilebilir.
Merdiven içinde bulunduğu odanın bir kenarı Voyunca ilerleyerek, mekfiırıın

çevresini do!arıabillr; ya da !Ju meldnın hacmini doldurab!!ir. Mekanın
sınırlarına sıkıştırılabilir ya da oturmak için platformlar ve türlü etkinlikler
için teraslar oluşturacak şekilde genişletilebilir.
Merdivenler ayrıca farklı düzeyler boyunca sıralanan mek3n!arı birl:ıirlerine

iliştirerek, bu mekanlar içinde dolanan düunleylci bir eleman da olabilir.
Henüz yaklag;ırl<en görülebilen sahanlıklar, tıpkı yanlara doğru tag;an alt

basamaklarda olduğu gibi, çıkış iyin davetkar llir görünüm sunıır. öte
yandan mahrem bir yere geçiş izni verirken, merdiven duvarlarla sıkıg;tırılmış
dar bir llog;luktan yukarı doğru dik bir şekilde yükseltilebilir.
ı:
ı:
ıı
li
�·,;ri''·l
' .·'
t·
. �.
DOLAŞIM MEKANININ BiÇiMi
·
Tıpkı basamak!8r boyunca aşağı ya da yukan doğru h .1reketin
üçboyutlu bir deneyim olması gibi, merdivenler de Uçboyutlu
biçimlerdir. Merdiveni, me�n içinde tek l:ıa?ına duran veya bir
duvara i!i�mi� bir heykel olarak değerlendirirsek, onun bu
Oçboyutluluk özelliğinden yararlanabiliriz. Dahası, mekAnın kendisi
de a?ın büyütülmü� ve detay!andın!mı� Pir merdiven haline
getirilebilir.
Görkemli Merdivenler, Pariı:; Opera Binası, 1861-74, Charles Garnier.
Oturma Odasının Merdivenlerinin Aksonometrisi, Old Westbury'de Ev, New York, 1969-71, Richard Meier.
DOlAŞIM / 275
1
r
[,
1
1
j
/1
6
Oran ve Ölcek �
"... Villa Foscari'de odaları ayıran duvar!arın kalınhk!arının farkına varırsınız,

!?unların her birine nihai ve kesin \iir biçim kazandırılmıştır. Merkezi salonun haç
?eklindeki kollarının her iki ucunda 16x16 feet ölçüsünde bir kare oda bulunur.
Salon !e;e, biri 12x16, diğeri de 16x24 feet (öncekinin iki katı) olan bir lıüyük ve
bir küçük iki dikdörtgen odanın arasına yerleşmiştir. Küçük olanın uzun duvarı,
\iüyük olanın ela kısa duvarı, kare oda He ortaktır. Palladio bu beısit oranlara
iıüyük önem vermiştir: 3:4, 4:4, 4:6; bunlar müzikal armonide de bulunan
oranlardır. Merkezi salonun eni 16 feet kadardır. Boyunun ölçüsü lse bu kadar
ke:;in değildir, çünkü duvar kalınlıklarının odaların \ioyut!a.nna eklenmesi gerekir.
Bu sıkıca iç içe geçmiş kompozisyonun içinde salonun özel etkisi, asma kata
bakan yan odaların üzerinde yükselen tonozlu tavanın görkemli yüksek\iği ile
yaratılmaktadır. Ancak şunu sorabilirsiniz: Ziyaretçiler bu oranları gerçekten
de deneyimlerler mi? Yanıt evettir; kesin ölçüleri değil de bunların ardındaki
temel fikri detıeyimlemekt-edirler. Her odanın bliyük bir bUtUn içinde ideal bir
biçim ile var olduğu soylu ve sağlamca bütünleşmiş bir kompozisyon izlenimi
edinirsiniz. Aynı zamanda odaların boyut bakımmdan i!işkm olduğunu
hissedersiniz. Hiçbir şey değersiz değildir; herşey görkemli ve bütünseldir."
Steen Eiler Rasmussen

Experiencing Architecture
1962
ORAN ve ÖLCEK
Bu bölümde birbirleri ile ilişkili olan oran ve ölçek sorununu ele a!ınacaktadır.
Ölçek, herhangi bir şeyin boyutunun başka bir şeyin boyutuyla veya referans
olarak alınan bir standar=. ile kıyaslanmasını gerektirir; oran ise bir parçanın
hem öt.:ıki parçalarla, hem de bütünle kurduğu harmonik ll!şkiyl belirtir. Bu
ilişki sadece bir büyüklük ilişkisi değil, bir nicelik veya derece ilişkisi de olabilir,
Tasarımcı nesnelerin oranlarını belirlerken genellikle bir seçenekler
sıralamasına sahiptir: i?u eeçenek!erin \;ıazıları111 bize malzemelerin özefü!deri
verir, bazılarını da bina elemanlarının yüklere karşı koyma biçim!.
278 / MIMARllK: BiÇiM, MEKAN v e DÜZEN

MALZEME ORANLAR!
Mimarlıkta Wtün bina malzemeleri farklı yoğunluk,

sertlik ve dayanıklılık özelliklerine sahiptir. Hepsinin de
nihai dayanıklılık sınırlan vardır, l7u sınırın ötesine
geçecek �ekilde uzatıldıklarında çatlar, kırılır ve çökerler.
Yerçekim gücü nedeni ile malzeme üzerideki baskının
büyüklüğü arttığından, her malzeminin ötesine
geçemeyeceği rasyonel bir boyutu vardır. Örneğin,
dört inç kalınlığında ve sekiz ayak uzunluğunda bir ta�
döşemenin, mantıksal olarak kendi ağırlığını bir köprü
oluşturacak şekilde iki destek üzerine dayaması
beklenir. Ancak boyutu dört katına, yani on a!tı inç
kalınlık ve otuz iki ayak uzunluğa çıkarıldığında,
muhtemelen kendi ağırlığı nedeniyle çökecektir. Çelik gibi
daha güçlü bir malzemenin M!e, nihai dayanıklılık sınırını
a;;tığı için ötesine geçemeyeceği bir uzunluk vardır.
� ı� n
Bütün malzemelerin doğal dayanıklılık ve zayıflıkları
;
tarafından belirlenen rasyonel oranları da vardır.
örneğin tuğla gibi yığma duvar birimleri sıkı?ttrılmaya
ka�ı sağlamdırlar, dayanıklılıklarını kütlelerinden alırlar
ve bu nedenle de biçimı:;el olarak hacimse!dirler. Çelik gibi
--------�--
malzemeler hem sıkı�tınlmaya, hem de gerilmeye karşı
sağlamdırlar ve bu nedenle kolon ve kiriş gi\:ıi çizgisel
elemanlarda olduğu kadar levha gibi düzlemsel
elemanlar olarak da kuUanı!abilirler. Esnek ve oldukça
elastik bir malzeme olan ah?ap, çizgisel dikme ve kiri�
elemanları, düzlemsel ah?ap elemanları ve ahşap kabin
inşasında hacimsel eleman olarak kullanılabilir.
��
�· · .
ORAN ve ÖLÇEK / 279

STRÜKTÜREL ORANLAR
Bir mimari eserin inşasında strüktüre! elemanlara, mekjn

açıkhk!arını geçmesi ve kendi yüklerini dikey destekler aracılığıyla
binanın temel sistemine iletmee;i için gerek duyurulur. Bu
elemanların boyutu ve oranı doğrudan doğruya üstlendikleri
strüktüre! görevlere bağlıdır ve bu nedenle çevrelenmesine yardım
ettikleri mekfü1ların boyut ve ölçeğinin görsel bir belirteci olabilirler.
Örneğin, kirişler yüklerini yatay olarak mekEln üzerinden dikey

desteklere ta�ilrlar. Bir kirişin uzunluğu ya da yükü ikiye katlanırsa,
bükülme baskı!:iı aynı şekilde ikiye katlanıp muhtemelen kirişin
çökmesine neden olacaktır. Ancak derinliği ikiye katlanmış olsaydı,
dayanıklılığı dört kat artacaktı. Bu nedenle derinlik bir kirişin önemli
bir boyutudur; derin!ik*boy oranı, onun strüktürel rolünün iyi bir
belirtecidir.
Benzer şekilde, kolonların yükleri ve desteksiz yükseklikleri arttıkça

kalınlıkları artar. Kolonlar ve kirişler berab.srce mek�n modüllerini
tanımlayan strüktürel iskelet çerçevesini oluştururlar. Kolonlar ve
kirişler, boyut ve oranları yardımıyla, me�nı ortaya çıkarırlar ve ona
bir ölçek ve hiyerarşik bir yapı kazandırırlar. Bu durum, eklemlerin
kirişler tarafından ve kirişlerin de büyük kirişler tarafından
desteklerıme şekillerinde görülebilir. Boyut itibarı ile yükü ve
uzunluğu artan her elemanın, derinliği de artış gösterir.
lı:se Mezarlığı, Naigu'nutı üçütıcü çitinin güney kapısı, iç mezarlık, Mie Prefecture,
Japonya, M.S. 690.
1 'i
280 ! MIMARLIK: BiÇiM, MEKAN v e DÜZEN

STRÜKTÜREL ORANLAR
'_ ..'faşıyıcı duvarlar, taban ve çatı döşemeler, dikmeler ve

.,·-.- kubln:ler gi\li diğer strüktürel biçimler de oranları ile
�trüktüre! sistem içindeki rollerine ve malzemelerinin
doğasına dair ip uçları verirler. Sıkıştırılma l:ıakımından
oldukça güçlü fakat eğilme bakımından son derece zayıf olan
yığma duvar, aynı i�l yapan güçlendirilmiş beton bir
duvarJan daha kalın olacaktır. Aynı yükü taşıyan çelik bir
kolon Ja ahşap dikmeden daha ince olacaktır. Dört-inç
17eton bir kolon, dört-inç ahşap bir dikmeden daha fazla
uzunluğu geçecektir.
Gergi strüktürler ve uzay kafeslerde görüldüğü gibi bir

yapının sağlamlığı malzemenin ağırlığı ve katılığından çok
onun geometrisine bağlı olduğundan, strüktürel elemanlar
bir alana ölçek ve boyut kazandırma kabı1iyetfni yitirene
t·------ ·· ·�
kadar adım adım incelir. 1 /
/
i /
I/
Ahşap ve Tuğla
5chwartz Evi, Two Rivers, Wisconsin, 1939, Frank Uoyd Wright.
"'l� Gergi
' Olimpik Yüzme Arenası'nın çatısı, Münlh, Almanya, 1972, Frei Otta.
-L-._
-C-·
--·
----� - -
-- --1--1--- '--·
- 1
.--
·- -
-1-
. 1----l--�'-- --ı,.
,..:.'--
�>---
:-
___
--+--
·
· -
. -
Çelik
'--- Crown Hali, !llinois 1eknoloji Enstitü5ü, Şikago, 1956, Mies van der Rohe.

iMLAT ORANLAR!
+-+ ..J--+ 1 ... . ..1.1 . LI � �! Çoğu mimari elemanın boyutları sadece strüktüre!
D
+++-.--.--+
özel!ikleri ve işlevleri tarofından değil, aynı zamanda
imfüat sürecinde de ayarlanırve oranlanır. Bu elemanlar
ıo o o oo
fabrikalarda toptan üretildikler!nden, imfllatçının ya ı:la
endüstri standartlarının belirlediği standart boyutlara
DD DDD
ve oranlara sahiptirler.
Örneğin beton blok ve sıklıkla kullanılan tuğlalar, modüler

bina blokları olarak üretilirler. Boyut bakımından
DD DDDD
birbirlerinden farklılaşmalarına rağmen, bunların her ikisi
de benzer kurallara göre oranlanır. Kontrplak ve diğer
kaplama malzemeleri de sabit oranlara sahip modüler
D D
birimlerle üretilir. Çelik kee;itler ise genellikle çelik
üreticileri ve Amerikan Çelik İnı;;aat Enstitüsü'nün
beraberce karzırlaştırdığı oranlara sahiptir. Pencere ve
kapı birimleri de bağımsız üreticilerin kendilerinin
belirlediği oranlara sahiptirler.
Standaıt Pencere Birimleri
Bina inşaatında bu ve diğer malzemelerin uygun bir
şekilde bir araya getirmek ve yükı:;ek derecede uyumluluk
elde etmek gerektlğinden, fabrika·im�latlı elemanların
standart boyut ve oranları kullanılan diğer malzemelerin
boyutunu, oranını ve diziliı;; aralıklarını da etkileyecektir.
Standart kapı ve pencere birimlerinin, yığma duvardaki
modüler açıklıklara uyma6! için boyutlanıp oranlanması
gerekir. Ahşap ya da metal levhalar ve eklemlerin de
modüler kaplama malzemelerine yer verecek şekilde
aralıklı dizilmeleri gerekir.

ORANLAMA SiSTEMLERi
Gerek malzemenin doğası, gerek strüktürel iş;!ev, gerek

imfüat süreci y61uyla orantı5al sınırlamaların mimari biçim
üzerirıdeki belirleyici etkiı;;i göz önüne alınacak olsa bile,
taı:ıarımcı her durumda binanın biçimleri ve mekanlarının
oranlarını kontrol etme yetisine sı:ıhipt!r. Bir odayı kare ya da
dikdörtgen, alçak ya da yüksek yapma kararı ya da binayı
normalden daha yüksek cephe ile görkemli yapma karan
meş;n.ı olarak tasarımcıya kalmış-tır. Fakat bu kararlar hangl
temele dtıyanır?
.400 S.F. (36 m') 8x50 F·--·-+"J-88----1
·---·
36 metrekarelik (400 S.F.) Dir alana ihtiyacımız olduğunu

varsayarsak, bu alanın emine göre uzunluğu, uzunluğuna göre Dött eşit yüzü kare bir mek&n doğası itibarı ile durağandır. Eğer uzunluğu genişleyip enini
de yüksekliğinin ne olması gerekir? Tabi ki sözü edilen mekanın bastırırsa, şekil daha dinamik bir hale gelir. Kare ve dikdörtgen mek&nlar eylem amaçlı yerleri
işlevi, orada yapılacak olan eylemlerin doğası onun biçimini ve tanımlarken, çizgisel mek&nlar hareketi teşvik eder ve birçok bölgeye bölünmeye eğilimlidir.
oranlarını etkileyecektir.
Strüktür gibi teknik bir etken, bu mek&ıın bir ya da daha

fazla boyutunu sınırlayabilir. Bağlamı, dış çevre ya da bitişik
bir iç mekgn, onun biçimine baskı yapabilir. Alınacak bir
kararla, bizim meldnımız başka bir zaman ve yerden baı;;ka
bir mek&nı çağrıştırabilir ve onun oranlarını kopya edebilir.
Ya da l:ıu karar, nihayet eı.?tetik bir yargıya, parçalar
ara\?ında ve parça l!e binanın bütünü arasında "arzulanabilir''
görsel bir yargıya dayandın1abi!ir.
-i
Woodland Chapel,
Stockoolm, İsveç, 1918-1920, Erik Gunnar Asplund. -�-�t� ___ı

ORANLAMA SİSTEMLERİ
Aslında, mimarinin fizikeel boyutlarını, oranını ve ölçeğini

a!gılayı?ımız kusureuz değildir. Perspektifin ve uzaklığın
kısaltımı ve kültürel önyargılar nedeniyle a!gı!ayışımız
!?ozuma uğrar ve bu nedenle algılama şeklimizi nesnel ve
kesin bir şekilde kontrol etmek ve önceden kestirmek son
derece zordur.
Biçimin boyutlarındaki küçük ya da hafif farklılıkları ayırt

etmek oldukça zordur. ranımı gereği kare dört eş'ıt kenara
ve dört. dikaçıya sahip iken, blr dikdörtgen tam da bir kare
gibi, neredeyse bir �are ya da kareye hiç benzemeyecek
ışekilde görülebilir. Bakış açımıza bağlı olarak uzun, kısa
ya da basıkmış gibi görülebilir. Bu terimleri, bir biçime veya
figüre büyük ö\çüde onun oranlarını nası! algıladığımıza Dağlı
görsel bir nitelik vermek için kullanırız. Ancak, bu kesin bir
bilim değildir.
Bir oranlama sistemi tarafından düzenlenen bir tasarımın

boyutlıırı ve ilişkileri kesin ve nesnel olarak herkes
tarafından aynı tarzda algılanamıyorsa, oranlama
sistemleri neden kullanışlıdır ve mimari tasarımda neden
bu kadar önemlidir?
Bütün oranlama kuramlarının amacı, görsel kurguda 1

Kesır:
• a elemanlar arasında bir düzen h'ıssi oluışturmaktır. Öklid'e !
b göre, bir kesir iki benzer şeyin nicelikse! karşılaştırılması,
oran ise bu kesirlerin eşitliği ile ilgilidir. Öyleyse, herhangi
a c ya a v c
Oran: bir oranlama sisteminin altında yatan şey karakteristik
-r = ;r da b = c = ;r e
bir oran, bir bağıntıdan diğerine iletilen sürekli bir niteliktir.
Böylece, bir oranlama sistemi, binanın parçaları arasında
Oran iki ke5k araı:ıındaki eşitliktir, öyle k'ı iıu e?itlikte
olduğu kadar parçalar ve bütün ar.�wmda da tutarlı bir
dörc terimin ilkinin ikincisine oranı, üçüncünün
. görsel iliışkiler dizisi oluşturur. Bu ili?kiler sıradan bir
dördüncüye oranına e1ittir.
gözlemci tarafından hemen algılanamasa da, meydana
getirdikleri görsel düzen hissedilebilir, kabul edilebilir ve
hatta bir tekrarlanan deneyimler dizisi ile tanınabilir.
Belirli bir zaman süresinin ardından, parçadaki bütünü ve
bütündeki parçaları görmeye başlarız.
·•.· .,
· .. .",,
, . ..._____
· · · ·•·•• •..
Bütün Parsa
:'j
'I
J'
....
·-...,_
·
'' ...
· . ·'
ıı
�------ --- ·_
···.
·. ....,.
,.
·
_."_··_,_,_
, · ·· :ııı
il
- _· _ _____ _
- · _,
ıı
:,\
·�
ORANLAMA SİSTEMLERi
Oranlama sistemleri, bina boyutlarına estetik bir mantık vermek Oranlama Kuramları
· amacıyla mimari biçim ve mekanın iş;levsel ve teknik \;ıelir!eyicilerinin
• Altın Oran
ötesine geçer. Söz konusu !?istemler, mimar! tasarımdaki çok
• Kolon Düzenleri
sayıdaki elemanı, bunların parçalarının hepsini aynı oranlar dizisine
uydurmak yoluyla görse! olarak birleştirebilirler. Bir mekAn sllsilesi • Rönesans Kuramları
içinde bir düzen hissi Bağlayıp, süreklilik hissini artırabilirler. Binanın
• Modülör
iç ve dış; elemanları arasında i!işkiler kurabilirler.
• Ken
farihin akışı boyunca pek çok "arzulanır'' oranlama kuramı
geliştirilmiştir. Taı;arımda bir sistemi araç olarak kullanma ve bu • Antropometri
yöntemleri başkalarına iletme fikri, tarihin her döneminde yaygın
• Ölçek Ölçümleri ve Voyutları belirlemekte
olmu�tur. Uygulanan sistemlerin zaman zaman farklılıklar
kullanılan sabit bir oran.
göstermesine rağmen, bunkınn içertliği !!keler ve tasarımcıya verd�i
değerler hep aynı kalır.
/ --------------------------·--· .. ·- · ı· ·=c::c :::. : �==�-- - - - ·

1
�
-�
'°''-...
. .. .
1
. ... . . ·-ı1
i
./ \
/ '
J./ � /
/
_../' ............ . ............"--- 1 13
i Oranlama Türleri:
'l,
...
c-b
... ··,.
· .,
. G
.
b-a
. Aritmetik = - (ör. 1. 2,3)
.
··-·,·····...
0
G
'•
···....
© c-b = !:...
v-a v
Geometrik (ör. 1, 2, 4)
c-v G (ör. 2, 3, 6)
Harmonik
o-a
0 0 ©
•

.
:.··r·ı···.'
.
··ı · . .
.
ALTIN ORAN ·
Matematik!Ml oranlama sistemleri, Pythagoraeçı "her şey sayıdır11

ı
li
düşüncesinden ve belirli sayı%ıl ilişkilerin evrenin armonik y<i!pısını·
··
,······ ! sergilediği ituırıcından doğmuştur. Bu ilişkilerden biri antik çağlardan
, ........···· bu yana ku!lanı!agelen ve Altın Oran olarak bilinen orandır. Yunanlılar, j !
. .· \
! :
i '.
/ 1 in::;an vücudu oranlamıda Altın Oranın önemli bir ro!ü olduğunu kabul
· t··, !
.
'�
.
etmişlerdi. Hem insanoğlunun, hem de onun inşa ettiği tap111akların
.,-·" :_..
/
1
.... . ....... . .
yüce bir evrensel düzene ait olması gerektiği inancından dolayı, bu
CD A c B A
c B aynı orantar tapmak yapılarına da yansıtılmıştır. Altm Oran,
:ı
Rönesans mimarlarının çalı�malarında da işlenmiştir. Yakın i
Geometrik olarak Altın Oran'm kuruluşu; önce bir çizgiyi uzatarak sonra da bölerek. zamanlarda, Le Corbusier Modülör sistemini Altın Oran'a l!
·. ı
il
dayandırmıştır. Ve bu siste�in mimarlıkta kullanımı bugün b!!e
varlığını sürdürmektedir.
J!
AB = a
Altın Oran geometrik olarak şu şekilde tanımlanabilir: Bölünen bir
6C = v çizginin küçük parçasının büyüğe oranı, büyük parçanın bütüne oranı ·ı
!ı
iıll
KJ = Altın Oran
kadardır. Cebirsel olarak �u iki oranm oluşturduğu bir denklem olarak
ifade edilebilir:
(J = JL = -- · = 0,618
a ::: b
b a+b
b a+b
.· ili
c B
Altın Oran'ın mimarlıkta olduğu kadar canlı organizmaların
1
yapısındaki varlığını gösteren bir takım önemli cebirsel ve geometrik
A özellikleri vardır. Altın Oran'a dayandırılan her türlü seri, aynı anda
ek!eme!i ve geometriktir. Sayısal seride: 1, .01, f?f2., Rf6 0n, her terim
.•.
kendisinden önceki iki terimin toplamıdır. Altın Oran'a oldukça

yaklaşan başka bir seri de Fibonacc! Serisi'dir: 1, 1, 2, 3, 5, 8, 13, .. .
vs. Yıne her sayı daha önceki ik'ı sayının toplamıdır ve ardışık iki sayı
arasındaki oran, seri ilerledikçe Altın Oran'a yaklaşır.
Sayılar ilerledikçe: 1, .01, Rf2., 03 . .0" her terim önceki iki terimin
..
toplamı olacak şekilde devam eder.

ALTIN ORAN
Kenarları Altın Oran'a göre or<:ınlanan dikdörtqene Altın

1
..... ..... . . . . . .... � - - - · · · · · · · ···· ···
ı
Dikdörtgen denir. Dar tarafında bir kare yerleiitiriliroe,
baf!angıçtaki dikdörtgenden ıırta kalan kısım daha küçük
i
ama l;ıenzer Pir Altın Dlkdö�en olur. Derece clerece
i
küçülen kareler ve Altın Dlkdö�enler elde etmek için bu
!'
iiilem oonsuuı kadar tekrarlanabilir. Bu dönüşüm sıra�ilnda,
l
her parça diğer parçaların tamamı ile olduğu kadar bütün
:
ile de benzerliğini korur. Bu vayfadaki diyagramlar A!tın
l
l
Oran'a dayanan bt.i eklemeli ve geometrik ilerleme düzenini
gö::ıtermektedir.
j
1
1 '
ı
... ---�:�:.-1
·-..
------------ -- - -- ··- ----
\
\
1 AB = BC = CD . . . . . =
\
1
. 0
BC CD DE
1
AB + BC = CD
BC + CD = DE
A5 C D E F G H
vb.

ALTIN ORAN )
"
Parthenon, Atina, M.Ö. 447-432, lctinus ve Callicrates.
---� A
Bu iki grafik analiz Parthenon'un cephesinin oranlarında nasıl kullanıldığını
göstermektedir. Şunu söylemek ilginç olacak; her iki analiz de cepheyi Altın
Dikdörtqen'e uyarlayarak ba�lıyorsa da, her bir analiz A!tın Oran'ın
�-
/
·--············· ··········-·---�--··· �--············----·-· ·-·········--·
kompozieyondaki varlığını ve cephenin boyutları ve elemanların dağılımı
üzerindeki etkisini kanıtlama yakla�ımlarında birbirinden ayrılıyor.
c AB --
6D = -
AD =
AE B
6C A6 BD AD
Kare
'· Kare
:::.: -····------······--·--·------
· ıi'
ı,
:i
) -!
• j
ALTIN ORAN
1
B
2 3 4 5
-fıj
1
�
•
i /
/
/
2
e/ / t{5
/
1
A 3
'
v
4
/ .•.
5 /
-
"'::..JI
/
/
Mont.orio'dak\ 5.
Pietro Temp!etto'su, R...rıma, Diinya Müzesi (Proje), Cetw•ıa, 1929, Le Corbusler.
1502·10, Donata Bramante.
Stanc!art Gotik Planı ve Kesiti
ı\.loes&el'e göre. F. M. lund'a göre.

l
DÜZENLEYİCİ ÇİZGİLER
Palazzo Farnese, Roma, 1515, Genç Antonio da Sangallo.
1
l
Eğer iki dikdörtgenin kög;eqen!eri birbirine paralel ya da dik olursa, bu

durum sözü etll!en iki dikdör4)enin benzer oranlara sal'lip olduğunu belirtir.
Elemanların birbiri ile hizalandğını belirten bu köŞıegetı!er ve çizgiler,
düzenleyici çizgiler olarak adlandırılırlar. Daha önce Altın Oran ele alınırken
görülmüştü, fakat bunlar elemanların oranlarını ve sıralanı1!arını kontrol
etmek amacıyla diğer oranlama slsk:mlerinde de kullanılablllr.
Bir Mimarlığa Doğru adlı kitabında Le Corbusier şöyle diyor:
"DüzenleyiCi çizgiler keyfi alana karg;ı güvencedir: Bu, büyük bir arzuyla
yaratılan yapıtı onayan sağlama işlemidir. . . Plastik bir yapıtta oranların,
çizgilerin, renklerin uyumlu bir bileşimini sağlar. Düzenleyici çizgi. güven
verici düzenin algılanmasını sağlayan, somut matematiksel bir biçim
yaratır. Düzenleyici çizginin seçimi yapıtın temel geometrisini saptar...
Sonuca götüren bir araçtır; bir reçete değil." (Bu bölüm Le Corbusier'nin
kitabının Türkçe çevirisiı1den alıntılanmı�tır: bkz. Bir Mimarlığa Doğru, çev.
Serpil Merzi, YKY, İ•tanbul, 1999, •· 101-102; çeviride küçük değişiklikler
Panteon, Roma, M.S. 120-124. yapılmıştır - ç. n.)

DÜZENLEYiCi ÇiZGiLER
ıı ·r 2 1 2 1 2
ı
::::::::·::r::=:r:::::=�:�::r::::r_:::::�_-:-_·:
l
L__________ı
ı
J il
Garches'ta Villa, Vaucresson, Fransa, 1926·27, Le Corbusier.
2 2 2
Calin Rowe, 1947 tarihli "ideal Villanın Matematiği"
�
-r1 �
adlı makalesinde mek.ılnsal alt-bölümlere ayrılma
...............
bakımından tipik bir Palladio villası lle bir le Corbusler '
-1, rL-
;
villasının strüktürel grldi arasındaki benzerliklere "' !
i
değinmişti. Her iki villa benzer oranlama sistemleri i
ve üe;t (matematikı:;el) düzlemde bir ilişki paylaşırken,
Palladio'nun v!l!ası sabit şekilli ve birbiri arasında
harmonik ilişkiler kuran mekanlardan oluşuyordu.
Le Corbusier'nin villası ise zemin ve çatı döşemeleri
tarafından tanımlanmış ser!;est bir mekfilnm yatay
katmanlarından oluşuyordu. Odalar da şek!I itibarı He
1.ıirb!rinden farklı ve her seviyede asimetrik olarak Villa Foscari, Malcontenta, İtalya, 1558, Andrea Pa!ladio.
düzenlenmişti.
ORAN ve ÖLÇEK / 29 l
KOLON DÜZENLERi
İyonik Düzen, !Hssus Tapmağı'ndan, Atina,

M.Ö. 449, Callicrates, Wil!iam R, Ware'in bir
çizimirıe göre.
. .,
Yunan ve Roma'nın klasik çağında, Kolon Düzenleri yapı elemanlarının Kolonların boyutu binanın boyutuna göre deği�tiğinden, Kolon Düzenleri
oranlamasında kusursuz güzelliği ve ahengi temsil ediyordu. Boyutun temel sabit bir ö!çüm birimine dayanmıyordu. Amaç daha çok herhangi bir binanın
birimi, kolonun çapı idi. Bu modülden, bütünüyle kolon gövdesi, ba�lık ve ' bütün parçalarının diğerleri ile oranlı ve ahenkli olmasıydı.
.
taban kaidesinden ve üstteki tablaya kadar en ince ayrıntıların boyutları
türetiliyordu. Kolon aralıkları ·bu aralıkları ö!çülendirme sistemi· de kolonun Augustus zamanında Vitruvius gerçek Kolon Düzenleri'nin örneklerini ince!edl
ve Mimarlık Üzerine On Kitap adlı eserinde her birisi için "ideal" olan oranları
çapına dayanıyordu.
sundu. Vignola bu kuralları İtalyan Rönesansı için yeniden elden geçirdi, onun
Kolon Düzeni lıiçim!eri muhtemelen günümüzde bi!fnen!erin en iyisidir.

KOLON DÜZENLERi
................................ . .................... . ............... �i,az···- - · r

-"
�
.
..
�� ..�··
'
··-···· ····· ·-······ ··········· ··
- ....- ---·
·····- r
...·
. . J.· ·
'
i
'
t
\
"
'
•
i
t
+
;
+
•
i
l
;-
.
l
·
k
.......;....
: \
...
'
'
Tusca11 Dor İyon Korfnt Karma

KOLON DÜZENLERİ
ruscan Düzerıl
314D .
k------·-·
r;
'
L ___ --------·-----------
Vignola'ya göre Klas!k Kolon Düzenleri -.� ,__: ____
Dor Düzeni

KOLON DÜZENLERi
-r
"'"
i
_i�-1-�·
..,
�-·-· ........... _____ ___
........ ·c:::r"-·· ··--··

"'
r \_
F= =-..-- '=·
i
1�l-- - - - - -
c ___ _____
619 D 5112D 1D
!-·" · ·-····'··
i<-· ·:. ............i,
··-···+=
Korint Düzeni ! �
ORAN ve Öl(EK / 295

KOLON DÜZENLERİ
Pycnostyle Systyle Eustyle
r: :-ı
Diastyle Araeostyle Tapmaklann Kolon Aralıklarına Göre Sınıflandırılması
Kolonların Çapı, Yüksekliği ve Aralıkları İçin Yitruviua'un Kuralları
80
1
i
ı
j l
J --J
!
lı-3_0--.;
40
� --�-; _,,
1.5D ' 2D 2-1140
j fycnostyle
�
liEE?; � '
Systyle Eustyle Diastyle Araeostyle ·

KOLON DÜZENLERi
�enterline
j
...... ..
. ··
··1l,·- -
;
f---1
..··--
r--·-----;
. ·· ;
6
�-·---8---
4 M
.....
i
'""''·� ..=
-·-'·" .... ....�......
2M -��§.L.
�==�
-·
"'-·
"· .
�-----ı
-
o :---�------
�...... .
.
1'uscatı Düzetıi'nde Tapınağın Ön Cephesi
1
,,
I'
;
- -,
-ı
- i ____,
:3 - ı 1
��
�ı
---,
---ı
--l
l"'I
o
1
2
1 1
G
4 Modüller (M): 2M = 1 Kolon Çapı
1112 M 1 Kı&ım (P) =

RÖNESANS KURAMLAR!
v�
/ 1
�
/'11:;--,ı
'
1
1
i
·-·-ı-·-·
1 !
1
S. Maria Novella, Floransa, !talya.
1
,
Gotik bir kiliseyi (1278·1350) tamamlamak amacı ile
A!Verti'nin tasarladığı Rönesans cephesi (1456-70).
Pythagoras, Yunan müzik sisteminin notalarının basit

sayısal bir dizi -1, 2, 3, 4- ile ifade edilebileceğini ve bu
d'ızlnin bağıntısını -1:2, 1: 3, 2:3, 3:4- keşfetti. t3u llişk'ı,
Yunanlıları evrene yayılan gizem!! bir ahengin anahtarını
buldukları düşüncesine götürdü. Pytlıagoraeçı 'ınanç yu
idi: "Her şey sayılara göre düzenlenmiştir/' Platon daha
sonra Pythagoras'ın sayılar estetiğini, orarılarm
YIH estetiğine dönüştürdü. İki katlı ve üç katlı diziler 1, 2, 4,
•
vını 8 ve 1, 3, 9, 27· üretebilmek için basit sayısal dizilerin

kareleri ve küpleri alındı, Platon için bu sayılar ve onların
lZ
bağıntıları sadece Yunan müzik ölçeğinin notalarını
içermiyor, aynı zamanda da evrenin armonik yapısını
ifade ediyordu.
Kendi binalarının yüce bir düzene ait olması gerektiğine

inanan Röne6arJ:i mimarları, Yunan matematiksel
oranlama si6temine geri döndüler. Nasıl Yunanlılar
müziği sese dönüştürülmüş geometri olarak
kavradıları%1, Röne6atı6 mimarları da mimarlığın
mek.ıl:rısal birimlere dönüştürülmüş matematik olduğuna
inandılar. Pythagoras'ırı Yunan müzik ölçüsünün perde
aralıklarının oranı için geliştirdiği kuramı uygulayarak,
Francesco Giorgi'nin ç'ıul'ıği bir !Jıyagram, 1525; l:ıu diyagram Pythagoras'ıtı Yunan müzik kendi mimari e6erleıindekl oranların temel'ıni oluşturan
ölçüsünün per<le aralıklarının oram için geliştirdiği kuramın uygulanması i!e ortaya çıkan bölünmez bir bağıntılar dizisi geliştirdiler. Bu bağıntı
iç içe geçmiş bağıntılar dizisitıi gösteriyor. serileri sadece bir odanın veya cephenin bo�tlarında
değil, aynı zamanda bir mek&n 6ilsile.,;!nin ya da tüm
planın iç içe geçmi� oranlarında da kendilerini gösterir.

RÖNESANS KURAMLAR!
O D
· Daire Kare
DJ
Oda İçin 7 İdeal P�n �ekil
Andrea Pallaclio (1508-80) İtalyan Rönesaneıı'nın muhtemelen en
etkili mimarıydı. İlk kez VeneJik'te 1570'de yayımlanan Mimarlık
Ozen'ne Dört Kitap'ta ataları, Alberti ve Serlio'yu takip f.:derek,
yeJi 11en güzel ve oranlanabfür oda �k!ini" ortaya koydu, ı .../2 3:4
2:3 3:5 1:2
Odamn Yüksekliğinin 6elir!enmes1.

Palladio \?ir odanın en uygun yüksekliğinin saptanmae.ı için ele
birkaç yöntem önerdi, öyle k! Pu yüb;ekllk odanın geni1liği ve
uzunluğu ile uygun bir orana t�bi o!eıun, Düz tavanlı odaların
yüksek!�! genişliklerine eşit olabilecekti. Tonozlu kare o&aların
yüksekliği genişliklerinden üçte bir oranında daha fazla olacaktı.
Palladio diğer odalar yüksekliğinin saptanmasında f,ythagoras'ın
kuramını kullanmıştır. Buna göre üç çeşit araç vardı: Aritmetik,
geometrik ve armonik.
Aritmetik:
tl = .s (ör. 1. 2,3 .... ya da6,9, 12)
b·a c
Geometrik:
_ct_ = _s (ör. 1. 2, 4 ..... ya da 4, 6, 9)
.
b-a b
Armonik:
_ct_ = _s (ör. 2, 3, 6 ..... ya da 6, 8, 12)
b·a a
Bunların her birinde, (b) odanın en üst ve en a!t iki ucu arasını,
(a) geni�!iği ve (c) odanın uzunluğudur.

RÖNESANS KURAMLAR!
"Güzellik, biçimdtırı ve ayrı ayrı parçaların bütüne göre, her parçanın

diğerine göre ve nihayet bu parçalamı bütüne göre uyumlu o!u@undan:
yani yapınırı her bir unsurunun birbiri ile uyu@up siz ne amaçlıyorsanız
onu olu@turma� için bir araya geldiği t.:ım ve eh:;ik:;iz bir vücut olarak
ortaya çıkmasmda� doğar.'1
Andrea Palladio, Mimarlık Üzerine Dört Kitap, L Kitap, Bölüm 1.
: '� 1
ı:=:=::� :A, ıL
Villa Capra (Rotunda), Vicenza, ltalya, 1552-67, Andrea Pa!ladio,

(12x 30, 6 x 15, 30 x 30)
Palazzo Chiericati, Yenedik, İtalya, 1550, Andrea Palladio.

(54x 16 (18), 18 x 30, 18 x 18, 18 x 12)

RÖNESANS KURAMLAR!
t '
VH!a fhiene, Cicogna, ita!ya, 1549, Andrea Palladlo.

(18 x 36, 36 x 36, 36 x 18, 18 x 18, 18 x 12)
Palazzo h�eppo Porto, Vicenza, İtalya, 1552, Andrea Palladio,

(30 x 30, 20 x 30, 10 x 30, 45 x 45)

MODÜLÖR
226
Le Corbusier, kend1 oranlama sistemini, Yani Modülör'ü, 11kapsayan ve
140 86
kapsanılan he:r ı;ıeyin boyutlarını11 düzenlemek amacıyla geliştirdi. Yunanlıların,
Mısırlılann ve d'ığer büyük uygarlıkların ölçüm araçlarını, "irıean vücudunun
matematiğinin, bu hoş, zarif ve sağlam, bizi duygulandıran kaynağın, yani
güzelliğin, bir kısmını oluşturdukları için son derece zengin ve incelikli" olarak
nitelendiriyordu. Bu nedenle kendi ölçüm aracını, Modülör'ü, hem matematik
3 2 {Altın Oran ve Fibonacci Serisi'nin estetik boyutlarına), hem de !nı:;am
vücudundaki oranlara ('ı�evsel boyutlar) dayandırdı.
Le Corbusier araı;ıtırma!arına 1942'de başladı ve Modülör: Mimarlık ve

Mekilniğe Evrensel Olarak Uygulanabilen insan Ölçeği ile Uyumlu Ölçü adlı
70 43
183
yapıtını 1948'de yayımladı. İkinci ci!dı, Modülör l/'de 1954'de yayımladı.
43
1
'
�
R
)
1
«>
\
"'
"'
1
"'
� :=
Temel grid üç ölçüden meydana gelir: 113, 70, 43 cm, bunlar Altın Oran'a
göre oranlanır: 1
1
11
43 + 70 = 113
113 + 70 = 183
113 + 70 + 43 = 226 (2x 113)
1
113, 183, 226 sayıları insan tarafından i�ga! edilen mek&nı tanımlar. 113 ve
226 sayılarından Le Corbusier, Kırmızı ve Mavi serileri, insan figürünün boyu
ile ilişkili gittikçe küçülen boyut ölçeğini, geliştirdi.
i
1

MODÜLÖR
:·�; '
Mavi Seri
Kınr.ızı Seri
le Corbusier, Modillör'ü sadece doğal bir armoniye sahip _bir dizi sayı olarak
deöi! cle, türlü uzunluklara, yüzeylere ve hacimlere hükmeclip "insan ölçeğini
her yerde koruyabilecek" !Jir ölçüm sistemi olarak ele aldı. Modü!ör sayıları
"som;uz sayıda komDinasyonı:la ku!!anıla\7ilirdi; Modülör çeşitlillk ile blrllkte
bütünlüğü sağlar ... işte sayıların mucizesi."
ORAN ve ÖlÇEK / 303

MODÜLÖR
'"" I
1'
,,, _
I - ınıtt-+-+-+---ı---�ı-----ı
!
ı
;
863-
'ı --
�
4
�
,,, __
20 � -
4'
Le Corbusier'nln Modülör'e örnekleyen en önemli eseri Marseil!es'deki Unit6

d'Habitation'dur (1946-52), 140 metre uzunl.uğunda, 24 metre genişliğinde
)
ve 70 metre yüksekliğindeki binayı insan ölçeğine indirebilmek için
Modü!ör'ün 15 ölçüsünü kullanmıştır.
Le Corbusier bu diyagramları, Modü!ör oranları ile elde edilebilen panel

boyutları ve yüzajerinin çeşitlüiğini göstermek ·ıç'ıı1 kullanmıştır.

""' -
MODÜLÖR
ı-f
1
LJ -
1 +- 419(366+53) 419
?"r __j�J/ / .ı
"_x. .1
---"'-==-___!�
i!
' '
1
. · . I
1
: .·.' ··1
296
!ip Daire Biriminin Plan ve Kes'tl ı erı,.

.
, .
Unite ı:l'Haliitation, Marsllya, 1940-52, le Corbusıer. • J

KEN
Geleneksel Japon ölçüm birimi "shaku", aslında

Çin'den alınmıştır. Hemen hemen lng!!iz "foot"una
eşittir ve ondalık birimlere bölünebilir. Diğer bir ölçüm
birimi 1'ken", Japon Orta Çağının ikinci yarısında
ortaya çıktı. Başlangıçta sadece kolonlar arasındaki
aralıkları göstermek için kullanılmasına ve boyut
itibarı ile farklılık göstermesine rağmen ken, konut
mimarisinde kullanılmak üzere kısa sürede
standJrtlagıtırıldı. Klasik Kolon Düzenlerinin
modülünden -ki bu binanın boyutuna göre değigıen
kolon çapıdır· farklı olarak, ken kesin bir ölçüm haline
ge!migıtir.
Ancak, ken sadece bina ingıasında kullamlan bir ölçüm

deği! de, Japon mimarisinin yapısını, malzemesini ve
meklnını düzenleyen estetik bir modül olarak ge!igıim
gösterdi.
Ge1etıeksel Japon Konutu
1
Tokonoma ya da Tasvir Bölmesi; bu bölme,
kakemono'nun veya bir çiçek düzerı!emesinin
serg!lendiği hafifçe yüşkselti!migı, alçak tavan!ı bir
köşedir. Tokonoma, gelene�sel Japon evinin tinsel
merkezi olduğundan, evln en resmi odasında yer alır.
Görünüş
lf
'
ı
" 1.3 ' haku 1 N>n
Kısmi Plan __ __j

! 1 _
,:ı ,'ı ·--��-�--�--

g
_____
___ ___
e;e; �-�-�J;;;=='Fi,=,,=�;ı. . .. -- ··1······ ··-·T······-···r.
__
_
Tokonoma
;D ::::::��:��·:�:J
.;;. "-e��=======ihl- ------·----r--------------r------------ı--

,_,
if""l"J;;;�
;;
;;; ;;;;
;;; .;;
; ,,
i :
..
• ,_ .... .. ... , +�ı+-

..
. . . . . - _____
: Ltiı :(
:......--�*�.l
0.5Keıı ) ı
l.
.. '.-.�-�-. �:;.-.- -:-.

KEN
Ken modüler griı::liyle ilişkili olan ve onun boyutıannı

etkileyen iki ta%ınm yöntemi gelişti. !nabı-ma
yi:lnteminde, ken gridi (6 shaku) ko!onlann merkezden
merkeze aralığım be!ir!iyorı:lu. Bu nedenle standart
tatami döyeme mat'ı, {3 x 6 shaku ya da � x 1 ken)
kolon kalınlık!anna olanak sağlamak lçin hafif farklılıklar
gösteriyordu.
Kyo·ma yönteminde, döşeme mat'ı sabit kalıyorı:lu (3,15

x 6,30 shaku) ve kolon aralığı (ken modülü) odan111
!:ıoyutuna göre 6,4 l!e 6,7 shaku arasında değişiyordu.
Odanın boyutu döşemedeki mat sayısına göre

taeıarlamyordu. Döşeme mat'ımn boyutu, başl.ııngıçta.
oturan ya da uyuyan iki kişiye uygun olarak
r-·-+- f ·-·1·- ·-il

tasarlanmıştı. Ancak Ken düzen!em.e sistemi ge\!ştikçe : '
6 mat'lı oda .... . .
taban mat'ı invan boyutlanna bağımlılığını kaybetti ve
� � anı
strüktürel siı;temin ve onun kolon aralıklarının
gerek5inim!erine uyı::luru!maya ba1landı.
L � ı !
1:2 modüler oraııını:lan ötürü, taban mat'!an herhangi bir
ocla boyutu için çe1itli yollarda düzenlenebilir. Aynca her 8 mat'lı oda ..... ...... ..... ......j
bir oda boyutu için 1u deği1ken!ere göre farklı bir tavan
yük\7ek1iği elde edilir:
tavan yüksek!!ği (shaku) = mat sayısı x 0,3
10 mat'lı oda

KEN
Tipik bir Japon konutunda ken gr1di,

hem strUktürü, hem de oda!arırı
mek1ndan·me�na eklemeli ardışık
sıralanışını düzenler. Bu modülün
nispeten küçük boyutu, dikdörtgensel
�-·ıı- --1
mek�n!arın çizgisel, kaydırmalı ya da
·····
1!
küme!! örüntülerle serbestçe
düzenlenmesine olanak verir.
1
..�.. ı
'
l
---!
-·
···· �
' 1 \

KEN
Gelenekse! Bir Japon Konutunun Cepheleri
Kuzey Görütıü�ü

ANTROPOMETRI
°" �
v
A-
I� -�..
· \.,1 Antropometri, insan vücudunun boyutlarına ve oranlarına dayanır. Rönesans
!\ /' ""· /\
mlmar!an in5an figürünün oranlarını evrenin ahengini yansıtan belirli
'" ;_7
l \
j,)
matematiksel bağıntılar olarak görürken, insanbiçimci oranlama yönUımlerl
x
-
soyut ya da eimgesel değil ama işlevsel bağıntıları araştırır. Bu yöntemler
/J
·' \
7
'
şu kurama dayandırılır: M!marlıkta blçlmlerin ve mekanların insan bedenini ya
' ,
1
·,
y
I I içerirler ya da onun uzantısı olurlar, bu nedenle de Vedenin boyutları
' '·:\�
I
/
1
\'
1
'
i
\
tarafından belirlenmeleri gerekir.
./
\
"
\ \\
!/
·. cı 7 '
l Antropometrik oranlama ile ilgili zorluk, onun kullanımı için gerekli olan
\\
)
.
\ \
... .. ,..
··., I ...
/
"
\
verilerin doğasından kaynaklanır. Ömeğin burada milimetre cinsinden verııerı
··
......•·
"• ./
�;
boyutlar, ortalama ölçümlerdir; bu genel hatların özel kullanıcı isterleri'1i
·
···· .... / ,
\\ \��- I
ka�ılamak için dönü�türü!mesi gerekir. Referans alman ana ölçütler ya?a,
.�,__
.�::�.: ı· cinsiyete ve ırka göre deği?tiğinderı, ortalama boyutların her zaman dikkatle
,/
/
ı
\
'\
değerlendirilmesi gerekir.
l/
\\
\,
\\
/
�' ·ı ... r
.ı
....l
··· -··T· -·-r··.
"'""'--
. _,,.. //
' ___,...
·
·--·�
ı
·ı
-···-:
Jı
1 !
L.. ..\
{'""'.,. •i
'
..�
\... ! ··�
1
!
�l
.. ..
t!
..1
i
1
···· ····
1
'
!
1
!
1
J
480
650
3 1 0 ! MIMARllK: BiÇiM, MEKAN ve DÜZEN

ANTROPOMETRİ
insan bedeninin boyutlan ve oranları, İ? yaptığımız şeylerin oramnı, ulaşmamız gereken
şeylerin yüksekliğini ve mesafesini, oturmak, çalı�mak, yemek ve yatmak için

.
kullandığımız mo171!yanın \7oyutlannı etkiler. Beden yapımızm ölçülerimiz ile çeşitli
pozisyonlarda gereksinilen ölçüler -örneğin rafın üzerindeki bir şeye uzanırken, bir masa
başında otururken, basamaklardan ı:ışağı inerken veya başka insanlarla etkileşim
içindeyken- arasında daima bir fark vardır. Bunlar �!evsel ölçülerdir ve hangi eylemin
içine dahil oluyorsak onun özeUik!e�ine göre çe<§iitlilik gösterirler.
. . .. .
Ergonomi, bedense! etkenlen' inceleme konusu yapan özel bir alandır. Daha açık bir
deyişle ergonomi; cihazların, sistemlerin ve ortam!ann tasarımını, fizyolojik ve psikolojik
kapasitemiz ve gereksinimlerimiz doğrultusunda koordine eden uygulamalı bir bilimdir.
/�/�
/�
f /
100 1 J
. --�---�""'(A),ef.IT/
'
-·ı··--·-+·""
___ L
ORAN ve ÖLÇEK / 31 l
ANTROPOMETRİ
Binalarda kullandığımız bu elemanlara ek olarak, ine.an bedeninin boyutları da

hareket, ey!em ve dinlenme için gerek duyduğumuz mekanın hacmini etkiler.
Mek&nın boyut!an ile bedenimizin ölçüleri arasındaki uyuşma ilişkisi, bir
koltukta otururken, bir parmaklığa dayanırken ya da mek&nda bir köşede
otururken olduğu gibi statik bir uyuşma ilişkisi ola!?ilir. Bir binanın fuayesine
girerken, merdiven!erl çıkarken ya da bir binamn eıalonları ve odaları boyunca
ilerlerken olduğu gibi dinamik bir uyuşma ilişkisi de söz konusu o!abl!ir.
. \· rdJ
\.... ·'H
w/ ..
...
"······ .... ..--····
..........
\.
..
.
3 1 2 / MIMARLIK: BiÇiM, MEKAN v e DÜZEN

ÖLÇEK
Oran biçimveya mel::&mn boyutları arasındaki düzenlenmiş.bir

matematiksel ilişk!!er bütününe dayanırken; ölçek ise herhangi Dir
şeyin boyutunu başka bir şeye göre nasıl algıladığımızla ve
dajerlendirdlğimizle ilg11ldir. Bu· nedenle ölçek sorunuyla ilgilenirken
daima bir şeyl başka bir şeyle karşılaştınnz.
Herhangi bir nesne veya mekan ile ka�ılaştırılan şey, genel kabul
gören bir birim veya ö�üm standardı olabilir. Örneğin, bir masa, U.S.
Customary System'e göre, 3 feet eninde, 6 feet \?oyunda ve 29
inch yüksekliğindedir diyebfüriz. Uluslararası Metrik Sistem'!
kullanırsak, aynı masanın 01çU1eri 914 mm eninde, 1829 mm boyunda
ve 737 mm yüksekliğinde olacaktır. Söz konusu masanın fiziksel
boyutları değil, sadece bu boyutları hesaplamak için kullanılan
sistem değişmiştir.
Mimari temsil bağlamında, çizimin kendisi ile bu çizimin temsil ettiği

şey arasındaki ilişkiyi saptayan oranı tespit etmek için 01çek
kullanırız. Ömeğln, mimari bir çizimin ölçeği, çizimde gösterııen \
binanın boyutunun gerçek nesneye kıyasla ne olacağım belirtir.
\
- --�=------
-- 1-+
ORAN ve ÖLÇEK / 3 1 3
GÖRSEL ÖLÇEK
Tasarımcıların özellikle ilgilendikleri şey gönııel ölçek unsurudur;

görsel ölçek nesnelerin gerçek boyutları ile değil de, nesnelerin
kendi normal boyutlarına veya aynı bağlam içindeki başka
neeınelerinin boyutlarına göre küçük mü yoksa büyük mü
göründükleri ile ilgilidir.
Herhangi bir şeyin küçük-ölçekli veya minyatür olduğunu

söylediğimizde, genefükle söz konusu şeyin doğal boyutundan daha
küçük göründüğünü atılatmak 'ısteriz. Benzer �ekilde, büyük·ölçekll
bir nesne de norma! olandan veya beklendiğinden daha büyük
olarak algılanmaktadır.
Bir projenin kent bağlamındaki !?oyutundan söz ettiğimizde

Bu kare ne kadar büyük?
kentsel ölçekten, bir binanın kendi çevresine uygun olup olmadığını
değerlendirirken mahaile ölçeğinden, bir sokağa bakan bina
elemanlarının göreli boyutlannı belirtirken de cadde ölçeğinden
bahsetmiş oluruz.
Bina ölçeğinde bütün elemanlar, ne kadar sade ve önemsiz

olurlarsa olsunlar, befırfı bir boyuta sahiptirler. Bu, üretici
tarafından önceden ayarlanabileceği gibi tasarımcı tarafıtıdan bir
seçenekler dizisi arasından da seçilebilir. Ancak yine de, her bir
elemanın boyutu onun etrafındaki diğer elemanlann boyutlarına
göre algılanır.
Örneğin bir bina cephesindeki pencerelerin boyutu ve oranı görsel

olarak birbirlerine bağlı olmakla birlikte aralarındaki mesafeye ve
tüm cephenin gene! boyutlarına da bağlıdır. Pencerelerin hepsi aynı
boyutta ve şekilde ise, cephenin boyutuna göre bir ölçek
Mekanik Ölçek: Herhangi bir şeyin Görsel Ölçek: Bir cılemanın boyutu veya oiuştururlao.
genel kalıul gören bir standarda veya oranı, boyutu 1ı·ırırıen veya talımin edilen
ölçüme göre boyutu veya oranı. diğer elemanlara bağlı olarak görülür. Ancak, pencerelerden bir tanesi diğerlerinden daha büyük ise,·
cephe kompozisyonu içerisinde başka bir ö!çek oluşturur. Ölçekteki
!?u sıçrama pencere arkasındaki mek&lnın boyutunu ya da önemin!
belirtebilir ya da diğer pencerelerin boyutu veya cephenin
boyutlarını alg�ayışmızı değiştirebilir:
O D

GÖRSEL ÖLÇEK
Çoğu bina elemanı bize yabancı olmayan bir boyuta sahiptir ve bu

nedenle, etraflanndakl diğer elemanların \.:ıoyutlarının tespitinde bize m ıııı
H3
yiiirdimcı olurlar. Konutların pencere \.:ıirimleri ya .;:la kapı girişleri gibi III m
e:ı m
elemanlar, bize binanın genişliği ya da bç kata sahip ol.::luğuna dair
bir ipucu verir. Mer.::liven1er ve korkuluklar bize bir me\jnın ölçeğini
belirlememizde yardımcı olur. Bu elemanlar, tanıdık olmaları
neden�ıe. bir binanın biçimi ya da mek�mnı algılayışımızı kasıtlı
olarak değiştirmek amacıyla da ku!lanılabil!r.
Bazı liinalar ve mek�nlar eşzamanlı işleyen iki ö!ç�e sahlptir!er.

Roma'daki Panteon'u kendisine model alan Virjinya Üniversitesi'ndeki
Rotunda'nın glri? portico'su, binanın genel biçimint: göre
ölçülendiri!miştir; onun ardındaki kapı giri?i ve pencereler ise \.:ıina
içindeki mekanların l:ıoyutlarına göre ölçülendiri!miştir.
Yirjinya Üniversitesi, Charlottesvi!le, 1817-26, Thomas Jefferson.
Reim·�:. �tedrali'nin girintili giri? portalleri cephenin boyutlarına göre

ölçü!eı1.dıri!miştlr ve liinanın girişleri olarak uzaktan görülüp
tanına!?ilmektedirler. Ancak daha yakınına vardığımızda, asıl
girişlerin geni? porta!lerin içindeki gerçekten de basit kapılar
olduğun·u ve !?izim !:ıoyut\anmıza, yani in\?an ölçeğine göre
ayarlandığını göre!?iliriz.
-.·, .
Reims Katearall, 1211-1290.
ORAN ve ÖLÇEK / 3 1 5
iNSAN ÖLÇEGI
Mimarlıkta insan ölçeği ım;an bedeninin boyutlarına ve oranlarına dayanır.

Antropometrik oranlama kısmında da değinildiği gibi, bu boyutlar kişi.:len kişiye
değişir ve bu nedenle de kesln bir ölçüm aracı olarak kullanılamaz. Ancak,
kollarımızı uzatıp duvarlarına dokunablleceğimiz bir mekının genişliğini
ölçebiliriz. Benzer şekilde, uzanırca başüstü düzlemine dokunabileceğimiz bir
yüksekliği de ölçebiliriz. Bunları gerçekleştiremediğimizde, mektlnın bize bir
ölçek hissi verebilmesi için, dokunsal ipuçlarından çok görsel ipuçlarına
dayanmamız gerekir.
Bu ipuçları için, insan için anlamı olan ve boyutları bizim boyutlarımız ile ilişkili
elemanlar ku!lanabiliriz. Mobilya -ma5a, divan ya da sandalye- ya da merdiven,
pencere veya kapı gi!li elemanlar sadece mekanın boyutunu algılamamıza
yardım etmekle kalmaz, aynı zamanda dcı o mekfüıa \nsaıı'ı bir ölçek kazandırır.
Geniş bir otel lobisinde masa ve dinlenme ko!tuk!annın yerleşimi mek&nm

genişl'ıği konusunda bize bir fikir verebileceği gibi, bu mek.ıln içindeki rahat,
h1san ölçeğindeki alanları da tanımlar. İkinci kat balkonuna veya çatı katına
çıkan merdivenler, bize bir odanın dikey boyutları hakkında bir fikir vermenin
yanı sıra insan varlığını da hatırlatır. Boş bir duvarın üzerindeki bir pencere,
arkasındaki mekarı hakkında bize bir şeyler anlatıp, orada yaşandığı
izlenimini verir.
3 1 6 ! MIMARLIK: BiÇiM, MEKAN ve DÜZEN

iNSAN ÖLÇEGI
Ocianın üç boyt.ıtundan, yükseklik odanın ölçeği

üzerinde en veya boydan daha etkilidir. Odanın 1"-
duvarları çevreleme sağlarken, l:ıaŞcüstü düzleminin
yükoek!iği onun koruma ve mahremiyet niteliğini
belirler. / �
12 x 16 feet boyutundaki bir odanın tavan

yüksekliğinin 8 feet'tem 9 feet'e çıkanlması,
eninin 13 feet'e ya da uzunluğunun 17 feet'e
çıkarılmasından daha dikkat çekici olacak ve
bu değişiklik oclanın ölçeğini de daha fazla
etki!eye:cektlr. 9 feet tavan yüksekliğine sahip
12 x 16 feet boyutundaki Pir oda Pir çok insana
rahat gelirken, aynı tavan yüksekliğine sahip
50 x 50 feet boyutundaki bir mek&n insanlara
boğucu gelebttir.
Dikey boyutunutı yam sıra bir mekanın ölçeğini

etkileyen başka etkenler de vardır:
• mek&nın birleştirici yüzeylerin şekli, rengi
D ı:ı
� ı::ı
ve deseni '
',,,_
• açık!ıklannın şekli ve yer deği�imi
• mek�n içine yer1e�tiri!en e!emanlann Ozelliği
ve ölçeği
,.,/

Hint Yönetim Enstitüsü, Ahmedabad, Hirıdi5tarı, 1965, lou'ıs Kahrı,
7
İlkeler
" ... Düzeni rahatlıkla kabul edilebilecek ya da !lir yana itilebilecek, başka bir
şeyle değl?tirilip vazgeçiiebilecek bir nitelik olarak değerlendirirsek sonuç
karmaşaclan başka bir şey olmaz. Düzen, işlevi ister fiziksel olsun, ister
zihinsel; örg:üt\enmiş sistemlerin işleyişi için vazgeçllmez lı!r nitelik o!aırak
görülmelidir, Nasıl bir makine, bir orkestra ya da \lir e.por takımı bütün
parçaların bütünleşmiş işbirliği olmadan çalışamazsa, \71r sanat veya mimarlık
eser! de düzenli bir örüntüyü eıunmadıkça işleviniyerine getirip mesajını
iletemez. Düzen her bırmaşıklık düzeyinde mümkündür: Doğu Adaları'mn
heykellerinde olı:luğu gibi, basit eserlerde ya da Bernini'nin ayrıntılarla: dolu
heykellerinde; küçük bir ağılda ve Borromini'nin in1a ettiği bir ki!ise&e. Ancak
orta&a bir düzen yoksa, eserin ne söylemeye çalı1tığını clile getirmek ele
mümkün cleğilclir."
Rudolf Arnheim
The Dynamics of Architectural Form
19TI
DÜZENLEME iLKELERi
4. Bölüm'de bir bina organizasyonunun biçimleri ve mek.@n!arı arasındaki i!!şkileri

formüle edebilmek için geometrik bir temele başvurulmuştu; bu bölümde mimari
bir kompozisyonda düzen oluşturmak için yararlanılabilecek ilave ilkeler ele
alınacaktır. Düzen basitçe geometrik düzeni değil de, daha çok bütünün tek tek
her parça5ının ahenk!! bir düzenlemeyi meydana getirecek şekilde diğer
parçalarla tam anlamıyla etkileşim halinde bir araya gelmesı durumunu anlatır,
Binaların program şartl.:ırında doğal bir çeşitlilik ve karmaşalık vardır. Binanın

17içim ve mek�n!an banndırdıkları işlevler, hizmet verdikleri ku!!anıcılar, taşıdıkları
niyet ya da anlam, hitap ettikleri kapsam ya da bağlamın doğasında var olan bir
hiyerarşiyi kabullenmek zorundadır. !şte tam da binanın program ve özündeki bu
doğal çeşitliliğin, karmaşalığın ve hiyerarşinin kabu!!enilmesi süre.cinde
.
1
düzenleme ilkeleri ele alınmalıdır.
Çeşltliliğe yer vermeyen bir düzen monotonluk ve sıkıntıya yol açar; düzene yer
bırakmayan bir çeşitlilik ise kaos ile sonuçlanır. İleride değinilen düzenleme
ilkeleri, bir binanın farklı biçimlerinin ve mekanlarının düzenli ve birleşik bütün
içerisinde algısal ve kavramsal olarak varlıklarını bir arada sürdürmelerini
sağlayan görsel araçlar olarak görülmektedir.
320 / MIMARLIK: Bl\IM, MEKAN ve DÜZEN

DÜZENLEME İLKELERİ
Eksen
-·-·--·--·-·-
!
Me�ncla lki nokta tarafından oluşturulan ve etrafındaki biçim ve
mekanları simetrik veya dengeli bir ş;ekilde düzenleyen bir çizgi.
Simetri �
u;;
A.
.; ; u
Ü Eş;it biçim ve mekanların kendilerini bölen bir çizginin veya düzlemin
-·-no � o n·-,.:._-·-·
v
her iki tarafında ya da bir merkez veya eksen etrafında dengeli bir
� vo şekilde ı::faığılımı.
Bir biçim veya mekanın anlam veya öneminin boyut, şekli ve

Hiyerarşi yerleşim yoluyla genel organizasyon içindeki cliğer biçim ve
mek8:nların önüne çıkarılması.
Ritim 00000 D O ö O <>U Bir dizi benzer biçim ya Ja mekanı düzenlemek amacıyla yinelenen
örüntülerin ve bunun sonucu olan ritimlerinin kullanımı.
Sürekli ve düzenli oluşundan dolayı, biçim ve mekanlardan oluşan

Dutum bir örüntüyü düzenleme, bir araya getirme ve toparlama görevi
gören bir çizgi, alan veya hacim.
Bfr dizf planh i�!em ve transformasyon yoluyla bir mimari kavram,

Transformasyon yapı veya organizasyonun korunup, güçlendirilip, geli�tirilebileceği
ilke.
llKElER / 321
EKSEN
Eksen belki de mimarlıkta biçimleri ve mekfln!arı örgütleme

araçları arasında en temel o!arndır. Uzayda iki nokta
tarafından meydana getirilen ve etrafındaki Viç!mleri ve
meljnlan düzenli ya da düzensiz bir tarzda düzenleyen bir
çizgidir. Hayali ve görünmez olmasına rağmen, eksen güçlü,
Paskın, düzenleyici bir araçtır. Bir simetri hif:is!nl anıştırmasına
rağmen denge de is't:er. Elemanların bir eksen etrafındaki öz.gül
karakteri, eksensel bir organizasyonun gön.;el gücünün zayıf
ya da güçlü, gevşek yapılı ya da biçimsel, renkli ya da monoton
olup o!madığ1111 belirler.
Uffiıl Palaoe tarafından bir yanından kuı;;atı!an bu Floranf:ia sokağı, Arno Nehri'n! Plazza della
Signoria'ya bağlar.
Eksen aslında çizgisel bir durum olduğundan, uzunluk ve yörı

niteliği taşır ve rotası boyunca hareket ve manzara sağlar.
· --- , --- --- --- --- --- · Tanımlı olması için, bir eksenin her iki ucunda da sonlanması
gerekir.
Eksen fikri, onun uzunluğu boyunca kenariarının tanımlanması

ile pekiştirilebilir. Bu kenarlar basitçe zemin planı üzerindeki
çizgiler ya da eksen ile çakışan çizgisel bir mek.ilm tanımlayan
dikey düzlemler ola\Jilir.
o
--- ·
O D . Biçim ve mek&nların simetrik olarak düzenlenmesi de bir ekseni
o
O D
oluşturabilir.

EKSEN
Eksenin oon!andıncı elemanları hem görsel bir itki

alma, hem de gönderme görevi görürler. Bu
sonlandırıcı elemanlar a�ağıdakilerden herhangi
biri olabilir:
• dikey, çizgisel elemanlar ya da merkezi bina · ·

-- -- ·--· - .___..
biçimlerinin o!u�turduğu noktalar
ön avlu ya da benzeri açık mekılnların ötesindeki

simetrik bir bina cephesi ya ı:la önyüzü gibi dikey
�-·-·-·- ·-�··
alanlar
genellikle merkezi ya da l:ıiçimi itibarı ile düzenli

iyi tanımlanmış. mekfln!ar
G-·- ·-·--·--81
ötedeki bir manzara veya vistaya doğru açılan

girişler
· ---·--·--·-
•
iLKELER / 323
EKSEN
Q ��r:
O \� I L
Piazza dalla Signoria
:
.
\ ı::ı
.
.
Uffizi Palace
r- ..-·--·----- � --·-------·
-
l - -
llı�
! :
- -- · · --
_-:---=---
----:_
::::- ..__,,.
ita!ya'nın Floransa kentindeki Uffizi 5arayı'nın kanatları (1560, Giorgio Vasari), Teotihuacan, Tanrılar Kenti. Mexico City yakınlarındaki Teotihuacan, M.Ö.
Arno Nehri'nden başlayarak Uffizi kemeraltı yoluyla Piazzo del!a Signoria ve 100'te kurulmuş ve M.S. 750'ye kadar gelişip büyüyen Mesoamerica'nın en
Palazzo Vecchlo'ya kadar uzanan eksense! bir mek&ını çerçeveler. büyük ve en etkili ritüel merkeziydi. Kentin arazisine, Güne)? Piramidi ve
daha küçük olan Ay Piramidi adlı iki kütlesel piramit·tapınak hükmetmektedir;
bu bölgeden başlayan Ölüm Yolu kalenin güneyine doğru uzanır, pazar ise
kentin merkezinde yer alır.

EKSEN
Pekin'iıı Planı, Çin. Pekin'in kuzey-güney ekseni üzerinJe yer

alan Yasak Kent, kentin içlerindeki duvarlarla çevrilmi? bir
bölümdür; 15. yy'da in?a edi!mlş. olan bu bö!üm, İmparatorluk
Sarayı'nı ve Ç!n'in lmparatorluk yönetiminin öteki binalarını
içine alır. Yasak Kent olarak acfüındırılmasının nedeni halka
resmi olarak kapalı olmasıdır.
iLKELER ! 325
EKSEN
\
\
\
\
�\ Tapınaktan koya içindeki Toril'ye doğru görünüm.
ltsukushlma Tapıtıağı, Hiroşima Prefocture, Japonya, 13. yy.

Torll, Shinto kabrine yaklaşım yolu üzerindeki anıtsal, bağımsız bir giriş
kapısıdır; tepede yatay bir kiriş ve onun üzerinde de yukarı doğru kıvrılan blr
lentonun birleştirdiği iki sütundan oluşmuştur.

EKSEN
Darwin D. Martin Konutu ve Mülkü, Bufffalo, New York, 1904. Frank Uyoı:::I Wright.
iLKELER / 327
EKSEN
, Avlulu Çin Evi, Pekin, Çin,
1
I ,
-/ 1
Hôtel De Matlgnon, Paris, 1721, J. Courtonne.

EKSEN
�l!a Madama Roma 1517, Raphael Sanzlo.
f !
1
�-
; 1
ı·
!
W. A. G!asner Konutu, G!encoe, l!!lnois, 1905,

Frank lloyd Wrlght.
llKElER / 329
SiMETRİ
1 !
Eksensel bir durum eşzamarılı olarak simetri koşulu
1 1
•
1
•
DJD
olmadan da mümkün iken, simetrik bir durum etrafında
r
• •
kendisini örgütlediği bir eksene ya da merkeze gönderme
•
1 1 •
1 :1: �
yapmadan var o!amaz. Eksen ik! nokta tarafından
1
oluşturulur, simetrik bir durum lı:ıe eşit biçim ya da mek.\\n
•
1 • 1 cJ= ı. =D
• örüntülerinin kendi!erirıi bölen bir çizgi veya düzlemin iki
1
yanında ya da merkez veya eksen etrafında dengeli bir
1 • 1
,oJo ,
•
şekilde düzenlenmesini gerektirir.
•
l •
1 • ..1
•
• 'o lo' Temel olarak iki çeşit simetri vardır:
i i
1. Çi� yönlü simetri, e:;ıit elemanların ortak bir eksen
ecrafında dengeli bir şekilde düzenlenmesini anlatır.
·I· 2. !şınsal simetri, merkezi bir noktada kesişen iki ya da
o+l a +.
daha fazla eksen etrafında denge!enerı eşit
elemanlardan meydana ge!ir. :.,
o1o .
·
- : -- --
ol"
': i
Mimari bir kompozisyon içerdiği biçim ve mekarıların

orgarıizasyonunda simetriyi iki şekiide kullanır. Bina
organizasyonun tamamı simetrik olabilir. Ancak kimi
yerlerde, bütünüyle simetrik herhangi bir düzenleme, kendi
'
arazis!nin veya bağlamının asimetrik durumunu da dikkate
ı,)
alarak çözüme kavuşturmalıdır.
')]
Simetrik durum binanın sadece bir kısmında var olup.
düzensiz bir biçim ve mekan örüntüsünü kendl etrafında
' örgütleyebilir. Bu ikinci durum, binanın arazi ya da
İdeal Kilise Planı, 1460, " Hôtel De Beauvais, Paris, 1656,
programın gerektirdiği sıradışı koşullara cevap
Antorıio Fi!arete. Antoine le Pautre.
verebilmes!n! sağlar. Sözü edilen simetrik durum sadece
organizasyon içindeki anlamlı ya da önemli mek�n!ara
tahsis edilebilir.
330 / MIMARLIK: Bi(IM, MEKAN ve OÜZEN

SİMETRİ
-·······---·--·..······-· --·-·---..·-···-·----------.-·····-.-•-··········
·······---··-······-··-··-.•···············-· -·---..·-·····----····-··--·······••-.········
······· 1
Birlik Kilisesi, Oak Park, llllnois, 1905-7, Frank Lloyd Wright.
Benzer, karşılıklı veya uyum!u parçalardan oluf>an

biçimlerin düzenliliği veya bir araya getirilişi.
Monticel!o, Charlottesvil!e yakınlarında, Virjinya, 1770-1808, Thomas Jefferson. Nathaniel Russel! Konutu, Charleston, Güney Carolina, 1809.
iLKELER / 331
SİMETRi
t tttttt
1
:�_..._,._....,_,_t�'-"-'--....�
... '-'-;_: �_;_� __ __,_,_�_._,_ . ..
.... '-!.......... ....�
.. ..<,.�·- �
· .
· Caraoaııa Hamamı ('fhermae), Roma, M.S. 211-17.
Ef ......... ·f-l
:
ir · ,
· . .......... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Tfü[:::r 1::::3ı5TT :
�
]��. l. f [
.
M:A: : . :. :::::ı .
u:-�.: : : :'
.
= : 1- .!
<�]-!' �[
;.
·
' �
- ..; , "\
·· · · · ·
.
.
.......
·
.
- · ·
·
. .
�
\. . :::.ı :.:, .:.:1 :.;::.
; : : i.:;r·-:.1
· r:;
ı ı! lı ı .
ı·
. . . . ••
. F-
"'--f'!'"""" 1 'il·
� ...."* ..., =- .
,. ,....,
l � "•
::·ı·: !=lf'�� : : ı Jı(JıL ı :

� .. ıı ,. ..
iı... ...,.
: J fi· -1-l �= := : : '-C :
: 1 �- ·>-! İl : :: : : _J :
: �:ı . . • . ı w : :ı
:: : 1 :: ı
.. �:jiijiijit �{İİİİ��
--- -A -1 ! ! � � :
i
·�
i.....ı
i.
LJ '\a.I '-J L.J l,.J
Dioı::tetian Sarayı, Spalato, Yugoslavya, M.S. 300. Palazzo No. 52, Andrea Palladio.
332 / MIMARLIK: BiÇiM, MEKAN ve DÜ.ZEN

SiMETRi
\ \
l
· ------·---------------------------------··---·-·-----------·-·--·---
L
Üçüncü Kat Planı, Ceııtrosoyua Binası, Kirova Ulitsa, Moskova, 1929-33, le Corbusier.
Husser Konutu, Şikago, !llinois, 1899, Frank Lloyı:I Wrlght.
iLKELER / 333
SİMETRİ
111. Ramses Tapınağı, Medmet-Habu, M.Ö. 1198. o
1 1 rr
1 1 a
-----�
Robert W. Evans Konutu, Şikago, Hlinois, 1908, Frank Uoyd Wright.

SiMETRi
J
. ·····-····_ ,.
. "
A. E. Bingham Konutu, Santa Barbara yakınında, Ka!iforniya, 1916, Bernard Maybeck.
lsaac F!agg Konutu il, Berke!ey, Kalifonıiya, 1912, Bernard Maybeck,
iLKELER / 335
SiMETRi
frank Lloyd Wrifj!ıt Stüdyosu,

Oak Park, lllinois, 1889.
Ca t:l'Oro, Yımedik, 1424*36, Giovamıi ve B.arto!omeo �uon.
[-1 ] 1
rl]' rb
L_I 1
1----�
--
n
-�
--�
*
�1� i
!
1
Palazzo Pletro Maeslml. Roma, 1532-36, Baldae5are Peruzzl.

Asimetrik bir iç bölgeye doğru ilerleyen simetrik bir cephe.

SİMETRİ
J
1
Giri� Cephesi Bahçe Cepheei
1
Ana Giri�
1 Binanın Korunan Simetrisi
i
Garches Y!llası, Vaucresson, Fransa, 1926-27, Le Corbusier.
t, akla�ım Ekseni
iLKELER I 337
HİYERARŞİ
Hiyerarşi ilkesi, mimari kompozisyonlann hepsinde olmasa

da çoğunda, kompozisyonun içerdiği biçimler ve mek&n!ar
arasında gerçek farkların olduğurıu ima eder. Bu fark!ılıklar,
bir anlamda, sözü edilen biçim ve mek&n!arın önem
derecet?lni ve tıunlarm genel organizasyondaki lşlev5.el,
biçimsel ve simgesel rollerini yam;ıtmaktadır. Bu değer
sletemi, ki elemanların önemi buna göre ölçülecektir, doğal
olarak kull.:ınıcı!arın Ozgül konumuna, ihtiyaç ve arzularına
ve tasanmcmın kararlarına bağlıdır. ifade edilen değerler,
bireysel ya da ortaklaşa, kişisel ya da kültürel olabilir. Her
türlü koşulda, bina e!emanlan arasındaki !ş!evsel ve simgesel
farklılıklann yansıtılış tarzı, o binanın biçimleri ve mek&n!an
arasında görülür ve hiyerarşik bir düzenin oluşturulmasında
Leonardo da Vinci'nin çizdiği idea! ki!ise eskizine göre. önemlidir.
Bir biçim ya da mekanın genel organizasyon içinde önemi

veya anlamı itibarı ile öne çıkabilmesi için, onun görünür
şekilde benzersiz olması gerekir. Bu, bir biçim ya da mekana
D
şu özelliklerin kazandırılması ile başarılabilir:
000 0 •
olağandışı boyut
benzersiz şeki!
stratejik konum
000 Her koşulda, hiyerarşlk anlamda önemli olan biçim ya da
n o o rı
mekfln, başka türdeki düzenli bir örüntü içinde bir anomali
olabilecekken, bu sistemde normlıınn dışındıı bir istisnıı
L_J o o o ı1-(
olarıık anlam ve önem kazanır.
Bir mimııri kompozisyondıı, birden çok baskın eleman yer
0 0 00 a!abi!ir. Birincil odak noktasından dııhıı önemsiz ikincil vurgu

noktaları, görsel eksenler yaratır. Bu ayırt edici fakat ikincil
D 000
önemdeki elemanlar hem çeşit!fük meydana getirebilir, hem
de görsel bir ilgi kaynağı ve genel kompozisyonda bir gerilim
D EJ D D O D
ve ritim yaratabilir. Ancak aşırıya götürüldüğünde bu
noktalar karma.şa ile yer değiştirebilir. Bir kompozisyondaki
her parça vurgulandığında, aeı!ıııda hiçbir şey
vurgulanmamıştır.
j
HİYERARŞİ
DDD
D
Boyut Yoluyla
Mimari b!r kompozisyonda, bir biçim ya da mekan diğer bütün elemanlardan \?oyut
olarak belirgin ölçüde farklılaşarak Paskın eleman haline gelebilir. Normal olarak, bu
\7askın!ık bir elemanın sııf Poyutu ile görünür kılınır. Bazı durumlarda ise, tıir eleman DDD
DDDDD
organizasyondaki diğer elemanlardan epeyce daha küçük yapılıp, iyi tanımlanmış
lıir çevreye yerleştirilerek baskın hale: getirllebilir.
DDD []
DDD
DDDDD
Şekil Yoluyla
Biçimler ve mekanlar, şekillerinin genel kompoz!syon içindeki diğer elemanlardan
DO D D D
açıkça farklı!aştırılması yoluyla görsel olarak \;>askın ve dolayısıyla da önemli hale
gelebilir. Bu farklılaşma ister geometri, ister5e düzen!i!iktek! \;ir değişime dayansın,
şekilde göze çarpan bir zıtlık kritiktir. Tabii ki, h!yerarşik düzendeki önemli eleman
için seçilen ?eklin, onun i?!evi ve kullanımı ile bağda?ır olması da önemlidir.
DDDDD
D D D(JD
D DDDD
OD
D OD
Konum Yoluyla
Biçimler ve mekanlar, genel kompozisyondaki önemli elemanlar olarak dikkat
OD
çekebilmek için uygun konumlara yerleştirilebilirler. Biçim ve mek&n için hiyerarvi
bakımınclan önemli konumlar şunları kapsar:
çizgisel bir ardı?ık sıralanışın ya da eksensel organizasyonun bitimi

DDDDD
DDDDD
simetrik bir organizasyonun merkez noktası
• merkezi ya da l?ınsa! bir organizasyonun odağı
• bir kompozisyonun hemen yanı, üstü, altı ya da ön-planı
iLKELER / 339
HİYERARŞİ
Savannah İÇin Plan, Georgla, 1733, James Oglethorpe.
L...,
Montfazier'in Planı, Fransa, düzenli

olarak planlanmı1 Du Or�açağ şehri
1284'te kurulmu1tur.

HİYERARŞİ
La 'fourette Cistervian Manae;tırı, lyons yakınlarında, Fransa, 1956-59, Le Corbusier
Şapel
Heathcote (Hemingway Konutu), llk!ey, Yorkshire, İngiltere, 1906, Sir Edwin lutyens,
Dördüncü Kat Pkını
Katedral'in kentsel çevre üzerindeki baskınlığını gösteren Floransa manzarası.
iLKELER / 341
HİYERARŞİ
Lowe11 Wa!ter Konutu, Quasqueton, lowa, 1949,

frank Uoya Wright.
/1
. Tektıol�ji Enstitüsü, Otaniemi, Finlandiya, 1955-64, Alvar Aalto.
H8tel Amelot, f'aris, 1710-13, Germain Boffrand.

HiYERARŞi
/
.
!& �
····;;····---"
1 .
Hukuk Kurultayı Binası, Pencap Caplto! Kompleksi, Ş.ımdigar, Hindistan, 1956-59, Le Corbusier.
iLKELER / 343
HİYERARŞİ
Şehir Toplantı Salonu, 6einiijoki, 1961-65, Alvar Aa!to.
Tarilı Fakültesi 6irıası, Cambridee Ünivenıitesl,

İngiltere, 1964-67, James Stirling .
•.
• •
• •
•
•
• • • • •
• • •
•
• •
•
• •
Ollvetti E{jltim Okulu, Haslemere, İngiltere, 1969-72, James Stirlinq.
344 / MIMARUK: BiÇiM, MEKAN v e DÜZEN

HiYERARŞi
.::.:b
: .: :·:r
5. 5. 5erg1us ve Bacc:hus, İstanbul, M.S. 525-30.
İdeal Kifü;e Planı, 1490, Leonardo da Vinci.
V. Charles Sarayı, Granada, 1527-68, Pedro Machuca. Birinci Unitarian Kiffsesl, Birinci !asarım,
Rochester, New York, 1959, Louls Kahn.
iLKELER / 345
DATUM
Gavotte l'den Alıntı, Altıncı Çello 5ulti, Johann Sebastıan Bach (1685-1750).
Klasik gitar için Jerry Snyder tarafından düzenlenmi�tir.
Datum, kompozisyon içindeki diğer elemanların ilij1ki kurabildiği bir çizgi, düzlem
ya da hacmi ifade eder. Türlü e!emarılann rastlantısal örüntüsünü, kendi
düzenliliği, sürekliliği ve devamlı varlığı aracılığı ile örgütler. Örneğin, notaların
ve bu notalara ait tonların perde aralıklarının okunmasında görsel temel
sağlanmasında, müziksel yazım aracının çizgiltıri bir datum görevi yapar. Bu
çizg'ılerin aralık!annın düzenliliği ve sürekliliği, müziksel bir kompozisyon lçlndeki
rıotil dizilerinin arasındaki farklılıklan düzenler, kesirıie)?tirip vurgular.
Daha önceki \7ölümlerden birinde, l;ıir eksenin kendi uzunluğu boyunca bir
eleman dizisini örgütleyebilme özelliği gösterilmi1ti. Burada eksen, etki olarak
datum görevi yapmaktaydı. Ancak, datum düz bir çizgi olmak zorunda de1i!dir.
Biçimsel olarak düzlemsel veya hacimsel olabilir.
Çizgivel bir datum'un etkili bir düzenleme aracı olabilmesi için, düzenlenecek
bütün elemanların arasından ya da hemen yanından geçecek şekilde görse!
sürekliliğe sahip olması gerekir. Biçim olarak düzlemsel ya da hacimsel ise,
sözü ufılen datum'un kendi alanı içinde düzenlenecek elemanları kapsayıp bir
araya getirebilecek bir figür olarak görülmes! için, yeterli büyüklük, kapanını ve
düzenliliğe ı;;ahip olması gerekir.

DATUM
Benzer olmayan e!emanlard.an olu�;zrn rastqele bir organizasyon verildiğinde, datum bu elemanları şu şekilde düzenleyebl!ir:
ÇiZ{ll
!_)
<]
o
Bir çizgi, düunlenecek örüntüyü kesebilir ya da onun içinde ortak bir kenar oluşturabilir; Pir çizgiler gricli söz konusu
örüntü için nötr, iıirleştirici bir alan oluşturur.
Düzlem
Bir düzlem, elemanlardan oluşan bir örüntüyü hemen a\tmda toplayabi!ir ya da bir fon görevi yapıp kendi a!anmdaki elemanlan
çevreleyebllir.
Hacim
Bir hacim, söz konusu örüntüyü kendi sınırlan içinde toparlayabilir ya da onları kendi çevresi boyunca düzenleyebilir.
iLKELER / 347
DATUM
')
A�ora Plam, Atirıa.
Kemerler, Çeko51ovakya'daki Tele kent meydanına �akan evlerin cephelerini birleştiriyorlar.

DATUM
l'iazza 5aıı Marco, Venec!ik.
Mı!etus'un Planı, M.Ö. 5. yy.
Horyu·Ji iapınak Grulıu, Nara Prefecture, Japonya, M.S. 607-746.
İLKE LER ! 349

DATUM
Timead'ın Kent Planı, Kuzey Afrika'da M.Ö. 100'de kurulmu7 Roman Kolonisi.
� .-- ·
-- �
:
��-� /
1 ; ; � _, ;_.��: :-� _ ;
ı:==: ;[
::
; ;
ı
-
- ;t
-= .
1 - · ·'· . . ;. . ·I
-
·m'··
.
·, � � . ·
· · '
-
\. ! i _ı
. .
: �----
·
ı ,
--
J� ::•; :=:.! : :i ç:· ç�ı: : i: : ıl
· · . . . . . ·
['ı - ; ....
. .j .
· · · .
v·
. ..:.ı
�
1··�-·-�.::;;:·,:ki .. : . .t
ı
:
. •
....:.· L:..... ...:.........:........�.. .....:....r1:

-· ._
ı·r . ... ...�........·: ı; ·

..
�._:_ [
lo� :..:L_�__
•
.
•
· · · · · ·
'
· ·ı
11
ı·
: ' 1
__.:...:__:_ _..:.__
• • • • • • • • • •
1. • •
! ; !
!-İ. ı
1
L:_...: .
_ '- ._ :l
�·
� •.... •
.
·:
·: �
.;
.. .... �:
. .
,
Müze Ahmadabad, Hındıstan, 1954-57, Le Corbusıer

DATUM
Ana Binanın Strüktüre! Gridi, Musevi Cemaati Merkezi, frenton, New Jersey,
1954·59, Loui• Kahn.
Centre le Corbusier, Zürih, 1963-67, le Corbusier.
Kuzey Cephesi
iLKELER / 351
DATUM
Keait
Alman Pavyonu, Montreal Dünya Sergisf, 1966-67,

Rolf Gutbrod ve frei Otto.
Zemin Katı Planı
_/
o �] t ---
= =-
DeVore Konutu {f'roje), Montgomery Country, Pensilvanya, 1954, Louis Karın.

DATUM
Kültür Merkezi (Yt1nşma), Leverkusen, Almanya,

1962, Alvar Aalto.
iLKELER / 353
DATUM
Selamet Ordusu Yur<.lu, Paris, 1928-33, Le: Corbusier.

DATUM
� - .,. - .,. ... .,.
it
ti
o ...
1
...
1
il-- ..ı-ıa-
§ 1
k �
& """ .ıı. - ,,&. _, .ık - ""'
Periı:ıtyle Avlulu Evlerin Planı, Delos, Ege'de bir Yunan adası. Kütüphane, Philip Exeter Akademisi, Exeter, New Hampshire,
1967·72, louis Kahn.
1
1
Nuremberg Charterhouse, 1383,
iLKELER / 355
iTİM
,alon Detayları, Notre Dame la Grande, Poitiers, Fransa, 1130-45.
'.itim, belirli çizgilerin, şekillerin, biçimlerin ya da renklerin düzenli ve armonik 17ir şekilde kendini tekrar
tmesine denir. Ritim bu teme! tekrar fikrini, mimarlıkta türlü biçim ve mekflnları organize etmek amacıyla
:endi bünyesine dahi! eder.
foredeyse bütün bina tipleri, doğaları itibarı ile tekrarlanan elemanları kendi iç!er1nde birleştirirler. Kirişler
·e koioniar, durmadan yineienen strüktürei girintiier ve mekan modülleri oiu�turrrıak üzere kendilet'iili
:ekrarlarlar. Pencereler ve kapılar, ışığın, havanın, görünümün ve insanların içeriye girmesini sağlamak
ımacıyla sürekli olarak binanın yüzeylerinde delikler açarlar. Bina programında benzer ve tekr.:ırlanan
şlevsel gereksinimlere cevap verebilmek için türlü mekanı.:ır sıklıkla tekrar eder. Bu kısımd.:ı, yineleıwn bir
�ıemanlar dizisini düzenlemek amacıyla kullanılabilen tekrar öti.lntü!eri ve bu örüntülerin meydana getirdiği
1örse! ritimler ele alınacaktır.
ı ı ı ı ı ı
1 l l l ! l ! I I I D D D

TEKRAR
Geliş;igüzel bir kompozisyon içinde, türlü elemanlan şu seçeneklere göre gruplandırma eğiUmi gösteririz:
• yanyana oluş;!arı ya da birbirlerine yakınlıklarına göre

• ortak olarak paylaş;tıkları gön?el bırakteristiklere göre
Tekrar ilkesi, bir kompozisyon içindeki yinelenen elemanları düzenlemek için, bu algısal kavramların
her ikisini de kullanır.
/ ();··.\
. ...........
/
000
\\_ D o)
'·· ..•
•.
·•·• ••
•• D, 6 L
!
DDo
·... ..··
OOo
Tekrarın en basit biçimi, düzenli e!erran!arın çizgisel örüntüsüdür. Elemanların tamamen aynı olması gerekmez,
ancak tekrar edecek şekilde gruplanması önemlidir. Bu elemanlar sadece ortak bir özelliği, her elemanın kendi iıaş;ına
benzen::.iz olmasına izin veren, ama yine de bunları aynı aileye ait kılan ortak bir adı payla�abilirler.
00000 L L L L, L
ı_ ,,
5 i!_
Y.'
ll 1 '� "l> 'i "
'f/ "'""!'
� "V /.'ı� /o
�
g
<>
o
"
o
o
o
"
o ...;& •t ... ·ı '..)
_,
ODD ]
• Boyut
ODD 06 0
ı:oo
• Şekil
oDD
• Detay Karakteristikleri
iLKELER / 357
TEKRAR
n
A11tis'teki Distil
Prostil
Peripteral
Amfiprostil Diptera!
Relm• Katedrali, 1211-1290.
Pseudoı:lipteral Smitheum
Kolonların Düzenlenipine Göre Tapınakların Sınıflandırılması, Vitvius'un Mimarlık

Üzerine On Kitap adlı yapıtından, Kitap !11, Bölüm il.
Strüktüre! örüntüle.:r, modüler mekfln bölmeleri tanımlayan düzenli veya f-ıarmonik

intervallere denk gelen dikey taşıyıcıların tekrarı ile"@ıkça örtüşürler. Böyle tekrar
eden örüntüler içinde herhangi bir mekanın önemi onun boyutu ve yerleşimi ile
vurgulanabilir.
Salisl:ıury Katedrali, 1220·60,

TEKRAR
A1
\�
AJ
{ô
'
' 'i
'
Camı' Mesı::l&l, Gulbarg:a, Hindistan, 1367.
Tip Kat Planı, Unit6 d'Habitation, Marsilya, 1946·52, le Corbusier.
iLKELER / 359
TEKRAR
Katsura Sarayı, Kyoto, Japonya, 17. yy.
1
ı,
ij
.1
Capitol Kompleksi (Proje), İslamabat.i, Pakistan, 1965, Louis Kahn.

TEKRAR
Sie&lung Halen Toplu Konutu, Berrıyakınmda, isv�re, 1961, Atelier 5.
Müzikte olduğu gi\:ıi, ritmik örüntü bir legato, yanı sürekli ve akıcı olabilir ya da staccato, yani adımında veya
kadansında sürprizli ola\Jilir,
Mojacar'ı::la iepanyo! Tepe Kenti'nden Manzara.
iLKELER / 361
'EKRAR
�ek&n içindeki noktalar arasındaki bağfantılar!a yaratılan ritlm. Zıt; ritimler.
1 1 1 1 1
Yatay ve dikey ritimler.
YUia Hermosa'dan bir görünüm, İspanya.

TEKRAR
l!. Beyazıd Kü!!iyes1, Bursa, Türkiye, 1398-1403.
Ritmik örüntüler sürek!i!iği sağlayarak, bizi bir oonra gelen �eyin ne olacağını tahmin etmeye
yöneltir. Söz konusu örüntUdeki herhangi bir kopukluk, kesintiye uğratan elemanın önemini dile
getirir ve vurgular.
Kitabeler fapınağt, f'alenque, Meksika, M.S. 550.
\"
..
',
/ \
nı ı�
Alpirsbach'da Manastır Kilisesi, Almanya, 1000.

iLKELER / 363
TEKRAR
..... .::.:.:: ::::

-,�=:·coc::::::.::::
E __ ��---� ..
.
San Francisco caddesine bakan Viktorlyan Cepheler.

- �=� :�:
:: ----.:.._�� . -----�________________________ . .. . ..
= ----
Binanın cephesinde pek çok ritim birbirinin üzerine bindirilebi!ir.

- ��]
. a . · b · a. . ı, · • · \. ·a ·b · 2 . . . .
-� ·-.ı · ı. ·o · ı- · a · b · " · :ı . . . . . . . . . .
,l· ILfrJ� · C ·U ·C U · A. .. .. . . . . .. . ..
19 · f> • · J. ·" · 0 · 11 · a . . . . . . . .. .. ..
· !?.
..a · ·
.c. · a.. ·..bı. · a ..c .

· J, ·a ·a · . .. . . . . . . . ..
J·\ : H · HJ1· C · lt: C ·U ·A . . . . . . __
a. · b> · 3 : J. · a · " · .;ı - ı,, · a ·" · .:ı . . . . . .
. :J. · �. •.'1. ' "" 2 · b> · :ı · f> · 2 · 11 . : .:a . . . ... .
A: Jt ·A · B ·A · C .A : H ·.A · J� :A.. . . ... . .
Francesco Borromini'nin bir Bazilika için İç Cephe ça.!ı?ma!arı.

TEKRAR
Roq Konut Projesi, Cap-Martin, Roquebrune kasabasının yakınlarmda, 1949, Le Corbusier.
Bir sekansın içine yeni intervaller veya vurgu noktaları ekleyerek, daha karma;;ık ritmik örüntüler yaratı!abı1ir.
Bu tür küçük çe1itleme1er, bir kompozfsyondaki majör ve minör temalar arasındaki farklılaşmaları mümkün kılar.
Bedford Park, londra, 1875, Maurice Adams, E. W. Goodwin, E. J May, Norman Shaw.
iLKELER / 365
TEKRAR
Deniz kabuğunun ışınsal alt-parçaları, merkezden dışarı doğru yanl:'>ımah tarzda

:;;piral!er çizer ve eklemeli gelişimi boyunca kabuğun organik birliğini korur. Altın
Oran'ın matematiksel bağıntılarını ku!!anarak, her dikdörtgenin diğerleri ve genci
yapı ile orantısal olarak ilişki kurduğu bide�ik bir organizasyon oluşturmak üzere
bir dikdörtgenler dizisi üretilir. Yansıma ilkesi bu örneklerin her birinde, şekil
itibarı ile birbirine benzeyen ancak boyutları itibarı ile hiyerarşik olarak
derecelenmiş bir grup elemanı olanaklı kılar.
Biçlm ve mekarııarın yansımalı örüntüleri aşağıdaki �ki!lerde düzenlenebilir:
o
ışınsal ya da bir nokUı etrafında eşmerkezli tarLda
boyutlarına göre ardışık olarak çiZ{l!Sel bir tarzda
gelişi güze!, fakat yakınlık ve biçim benzerliği yoluyla birbirleriyle ilişkili
[SJ
.
··...
�· ·//.
/ ·
/
�/

TEKRAR
. . . . . . . . . . . . .
. .
. . . . . . . . . . . .
11
Haı;an Pal;ı:.ı Hanı, İstanbul, 14. Y'J·
Faun'un Konutu, Pompei, M.Ö. 2. yy.
Jester Konutu (Project), Paloı; Verdes, Kaliforniya, 1938, frank Uoyı:i Wright.
iLKELER / 367
TEKRAR
��--� ______
__
�
�
_,,,
��
.�
5ydney Opera Binası, Sidney, Avusturalya, 1957de tasarlanmı�" 1973'-ttı tamamlanmıştır, Jorn Utzon.
5. Hıeodore (şimdi Kilis Camisi), İstanbul, 1100.
368 / MIMARLİK: BiÇiM, MEKAN v e DÜZEN

TEKRAR
.
Kültür Merkezi' Wolf•burg, Almanya, 1948·62, Alvar Aalto.
Plan
, o, Alvar Aa\to.
Vuoksenniska'da Kiliae, Fınlandiya, 195r-
iLKELER / 369
TRANSFORMASYON
Diğer di51plinlerde olduğu gibi mimarlıkta araştırma, onun geçmişinin,

daha önceki deneyimlerinin, çabalarmın ve öğretici başarılarının
araştın!masmı içerir. Transformasyon !!kesi bu fikre uygun düşer; bu
kitap ve içerdiği örneklerin tamamı bu fikir üzerine kurulmuştur.
Traneıformasyon ilkesi Pir t.ıı!:'ianmcıya, biçimsel yapısı ve elemanlar1111n

düzenlenişi uygun ve akla yatkın olan mimari bir modeli prototip olarak
seçip, bu modeli eldeki tasarımm özgül koşullarına ve bağlamına yanıt
verecek ı;;ekılde bir dizi akılcı oynamayla dönüştürmesine imkan tanır.
Tasarım, analiz ve sentezden, deneme ve yanılmadan, olasılıkların

çalışılması ve fırsatların değerlendirilmesinden oluşan üretici bir
süreçtir. Bir fikrin keşfedi!mesi ve potanelyelinin yoklanmaeı sürecinde,
taearımcının ortaya attığı kavramın temel özelliklerini ve yapısını
anlaması önemlidir.
Eğer prototip modelin düzenleni1 sistemi algılanıp anla1ı!ırsa, bir dizi

değişim ve permutasyon yoluyla başlangıçtaki tasarım fikri yok edilmeden
kesinleştirilebilir ve güçlendirilip geli1tirilebilir.
Kuzey Hindistan Cel\a'sının Plan Gelişimi.
370/ MIMARllK: BiÇiM, MEKAN ve DÜZEN

TRANSFORMASYON
3 Kütüphane İçin �ema, A!var Aalto.

Ofl!ll� ve Servl1.1 Mı:k/Jnlan
Mount Angel Kütüphanesi, Benedictine

Üniversitesi, Mount Anqel, Oregon, 1965-70.
Kütüphane, 5einajoki, Finlandiya, 1963-65.
Kütüphane, Rovaniemi, Finlandiya, 1963-68.
llKELER / 371
TRANSFORMASYON
Ward WHletts Konutu, Highland Park,

lllinoio, 1902.
Haç Formu Plan Organizasyonu'nun

Transformasyorıu, Frank lloyd Wnght.
Thomas Hardy Konutu, Racine, Wisconsln, 1905.
�i·�
�.� r·�:::ı.. ,fü., ..�
'
George B!ossom Konutu, Şikago, llHnois, 1882.

Samuel Freeman Konutu, los Angeles,
Ka!iforniya, 1924.
TRANSFORMASYON
r··-··-------------···-·-········
' Savoye Villası, Paisı:ıy, Fransa, 1928-31.
o
[J
o
1'
. " o •
Batı Sanatları Müzesi, Tokyo, 1957-59.
IJ\!W:l]
Serbest-Plan Organizasyonunun Tranoformasyonu, Kare İçindek! Rampa, Le Corbusier.
-1
Marangozlar Birliği Binası, Ahmedabad,
Hindistan, 1954.
Kongre Salonu (Project), Strasbourg,

1964.
iLKELER / 373
SONUÇ
-�
Mimaride Anlam
Bu kitap biçim ve mekan e!emanlarıtmı sunumu boyunca

öncelikle mimarlıkta bu elemanların fiziksel gerçekliklerinin
görsel yönler! üzerinde yoğunlaşmı:;;tır. Uzay boyunca devinen
noktaların tanımladığı çizgiler, düzlemler tanımlayan çizgiler,
biçim ve mekan hacimleri tatıımlayan düzlemler. Sözü edilen
görsel iflevlerin ötesinde Vu elemanlar, karfdıklı ilişkileri ve
içinde oldukları organizasyonların doğası ile, bir 5aha ve yer,
giıi� ve hareke:t yolu, hiyerarşi ve düzen fikirlerini de iletirler.
Bunlar mimarlıkta biçim ve mekanın söze!, be!!rtici anlamları
olarak sunulmuştur.
Dilde olduğu gibi, mimari biçim ve mek.flnların da yan

anlamları -kişisel ve kültürel yorumlara açık ve zaman içinde
değişebilen birleşik değerleri ve simgesel içerikleri vardır.
Gotik Katedralin kü!alhı, Hıristiyanlığın hakim alanını,
amaçlarını ve değerlerini sim�eleyebilir. Yunan kolonu
demokrasi fikrinin ya da 19. yjın !ıaşında Amerika'da olduğu
gibi, yeni blr dünyada medeniyetin varlığının taşıyıcısı olabilir.
Mimarlık alanındaki yan anlam, anlambilim ve simgebllim

araştırmalarının bu kitabın kapsamı dışında olmasına
rağmen, burada mimarlığın, biçim ve mek&nı tek bir özde
birleştirirken sadece amaca hizmet etmediğini, aynı
zamanda bir anlamı da taşıdığına dikkat çekmek gerekir.
Mimarlık sanatı varlığımızı sadece görünür hale getirmez,
aynı zamanda anlamlı kılar,
3.74 / MIMARLIK: BiÇiM, MEKAN ve DÜZEN

SONUÇ
"Taş, ah;%ıp ve çimento kullanarak evler ve e;araylar yaparız; bu eyleme inşa etmek denir.
Bu çalı?mada iş başında olan ustalıktır.
"Ama birdenbire beni etkiliyorsunuz, yaptığınız hoşuma gidiyor, mutluyum, 'işte güzel
budur' diyorum. l?te bu mimarlıktır. Sanat iı;;te buradadır.
aEvim kullanışlı. reşekkür ederim, size bunu demiryolu mühendislerine ve telefon şirketine
teşekkür eder gil:ıi söylüyorum. Beni cluygulandırmadıtıız.
"Oysa gökyüzüne yükselen duvarların öyle bir düzen! var ki \;ıeni heyecanlandırıyor.
Eğilimlerinizi hissediyorum. Yumuşak, sert, sevimli veya soyluydunuz. Taşlarınız bana
bunu OOylüyor. Beni bu yere bağlıyorsunuz ve bunlara \:ıakıyorum. Kendini yaratan
düşünceleri ifade eden bir nesneye bakıyorum. Sözcükler veya seslerle değil, yalnızca
prizmaların kendi aralarındaki ilişkilerle açıklanan düşünceler. Bu prizmalar ki ayrıntılarını
gün ışığı yaratır, Bu ilişkilerin ille de kullanıma veya bir tamma yönelik olması gerekmez.
Onlar ruhumuzun matematiksel bir yaratısıdır; mimarlığın dilidir. Atıl malzemelerle aşağı
yukarı işlevsel olan \'lir programı aştımz ve beni heyecanlandıran ilişkller ortaya
koydunuz. Bu mimarlıktır."
Le Corbusier
fowards a New Architecture
1927
(Alıntı: Le Corbusier, Bir Mimarlığa Doğru, s. 173 ç.n.)

-
SONUÇ / 375
Aalto, Alvar. Complete Works. 2 cilt. Zürih; les Edrtions d'Architecture Artemis, 1963. Mumford, Lewis. The City in History. New York: Harcourt, Brace & World, ine., 1961.
Amhelm, Rudolf. Art and Yısual Perception. Berke!ey: Univernity of Califorrıia Press, Norf.ıerg·Schulz, Christian. Meaning in Western Architecture. New York: Praeger
1965. Publishere, 1975.
Aıohihara, Yoshinobu. Exterior Design in Architecture. New York: Vıın Nostrıınd Pallııdio, Andreıı. Thc Four Books of Architecture. New York: Dover Publications, 1965.
Reinhold Co., 1970.
Pev5ner, Niko!aus. A Histoıy of Building Types. Prlnceton: Princeton University Press,
Bacon, Edmund. Oeı;ign of Cities. New York: The Viking Press, 1974. 1976.
Collins, George R., gen. ed. P/annlng and Cities Series. New Ycırk; George Brazlller, 1968. Pye, Daviı:I. The Nature and Aesthetics of Design. New York: Van Nostrand Reinho!d
Co., 1978.
Clark, Roger H. ve Pause, MichaeL Precedents in Architecture. NewYork: Van Nostrıını:l
Reinhok::I Co,, 1985. Rapoport, Amos. House Form and Culture. Englewood C!iffs, N.J.: Prentice·Hall, ine.,
Engel, Heinrich. TheJapanese Hou5e! A Tradition for Contemporary Architecttıre.

1969.
Tokyo: Charles E. Tutt\e Co., 1964. Rasmussen, Steen Ei!er. Experiencing Architccture. Cambridge: The Mir Press, 1964.
Fletcher, Sir Banister. A Histoıy of Archit:ecture. 18. baskı. Düzenleme: J. C. Pa!mes. -, Towne and Bui!dings. Cam\;ri&ge: The M\T Press, 1964.
NewYork: Chııdee-ı Schtiber's Sone->, 1975.
Rowe, Calin. The Mathematics of the ideal Villa and Other Essays. Cam\;ridge: The M!T
Gie<lion, Siegfried. Space, fıme and Architecture. 4. baskı. Cambridge: Haıvıırd Press, 1976.
University Prı.ıss, 1963.
Rudofsky, Bernard. Architecture Without Architects. Garden Clty, N.Y.: Doub!edııy &
GiurBola, Romaldo ve Mehtıı, Jarmini. Louls 1. Kahn. Boulder: Westview Press, 1975. Co., 1964.
Hali, Edward T. fhe Hidden Dlmenı?ion. Garden City, N.Y.: Doubleday & Company, ine., Simorıds, John Ormsbee. Landscape Architecture. New York: McGraw Hill Book Co.,
1966. lnc., 1961.
Halprin, Lawrence. Cities, Cambridge: The MiT Press, 1972. Stlerlin, Henry, Ben. ed. Uving Architecure Serie5. New York: Grosset & Dunlap. 1966.
Hitchcoı:;k, Henry Russel. in the Nature of Materia/6. NewYork: Da Capo Press, 1975. Ventury, Robert. Cornplexity and Contradlction !n Architecture. New York: The Muı.;eum
of Modern Art, 1966.
Jencks, Char1es. Modern Movement5 in Architecture. Garden City, N.Y.: Anchor Pres'.s,
1973. Vitruviuı.;. rhe fen Book.:ı of Architecture. New Yorl:: Dover Publlcation&, 1960.
La6eau, faul ve Tice, Jame6. Frank Lloyd Wright; Between Princip!e and Form. New von Meis5, Plerre. Elementfi of Architecure. New York: Van Nostrand Reinhold Co., 1990.
York: Van Nostrand Reinhold Co., 1992.
Wilwn, Forre$t, Structure: the Essence ofArchit:ecture. New York: Van Noe-ıtrand
Le Corbusier. Oeuvre Complete. 8 cilt. Zürih: Lee Editiorı6 d'Archite.cttıre, 1964·70. Reitıho!d Co., 1971.
-. Toward.:ı a New Architecture. Londra: The Archltectural Press, 1940. Wittkower, Rudolf. Architecural Principles in the Aqe of Humanism. New York: W.W.
Norton & Co., ine., 1971.
Lyndon, Don!yn ve Moore, Char!es. Chamber.:ı for Memory Palace. Cambridge: The MiT
Prı.:ss, 1994. Wong, Wudus. Principles of rwo·Oimensional Design. New York: Van Nostrand Reinhold
Co., 1972.
Martienssen, Heather. lhe Shapes of Structure. Londra: Oxford University Pres6, 1976,
Wright, frank Lloyd. Writings and Buildings. New York: Meridiıın Books, 1960.
Moore, Charles; Ailen, Gerald; Lyndon, Don!yn. The Place of Hou.:ıes. New York: Holt,
Rinehardt and Winstan, 1974. Zevi, Bruno. Architccture as Space. New York: Horizon Pres6, 1957.
SEÇiLMiŞ BIBliYOGRAFYA / 377

SÖZLÜK
aedicule [aedicu!e] Üzerinde bir alınlığı veya lemtoyu taı;ıyan iki kolonun, portikolarla kuşatılmış ön avlusu. Şimdi ise, etrafında binanın veya evin
payandanın veya pilasterln iki yandan ku!;)attığı ni!;) ya da gölgelikli inşa edildiği, tepe aydınlatmalı avlu.
açıklık.
avlu [court) Üstü açık ve tamatn!:n duvarlarla veya binalarla çevrili alan.
agora [agorE1] Antik Yunan kentinde, genellikle kamusal binalar ve portikolar
tarafından çevrelenen ve toplumsal ve politik buluşma yeri olarak ayak [pier] Dikey taşıyıcı strüktür; iki açıklık arasındaki duvar parçat?ı veya
kullanılan pazar yeri veya kamusal meydan. bir kemerin ya da lentonun ucunu destekleyen strüktüre! eleman
örneklerinde olduğu gibi.
akropoliıs [acropolis} Antik Yunan kentinin yüksek ve muhkem bölgesi ya da
kalesi, özellikle de Atina kalesi ve farthenon'un arazisi. ba!dachln Kilisede yüksek minberin üzerine yerleştirilerek süsleyici olarak
ku!lanılan mermer veya ta� kanop!.
alan [field] Kısmi bir özellik, nitelik veya etkinlik ile ayırt edilen bölge ya da
mekansal alan. balkon [balcony] Parmaklıkla veya parapet!e çevrelenmiş, bina duvarlarının
dı�ına doğru çıkma yapan yüksek platform.
Altın Oran [Golden Sectlon] Düzlemsel bir figürün iki ö!çüsü veya bir çizginin
iki bölümü arasında, \'Ju iki ölçüden küçük olanın büyüğe oranı ile ba�!ık [capital] Kolonun, ayağın, payandanın bağımsız olarak ele alınan üst
büyüğün bütüne oranının aynı okluğu orantı: yakla�ık olarak 0.618'e ucu; başlık, sütunun üstünü süsleyerek, tablanın veya arşltravın
1.000 oranı. ağırlığını yüklenir.
anıt mezar [cenotaph] Ba1ka bir yere gömülmüş bir ki�inin anısına dikilen bazilika [basilicaJ Antik Roma'da toplu buluşma yeri ve mahkeme salonu
anıt. olarak kullanılan büyük d!kdö�en bina; ahşap makaeılarla üstü örtülen
bu salonda, çatı pencereleri ile aydınlatılan merkezi bir mek@n ve yarım
anomali (anomaly] Norma! veya beklenen bir biçimden, düzenden ya da daire şeklindeki bir çıkmanın içindeki yükseltl!miş bir konu�ma küreıüsü
kurgulamadan sapma. bulunur. Roma bazilikaeıı, Hırieıtiyan bazilikaları için bir model
o!uşturmu�tur; Hırieıtiyan bazilikaları, uzun ve dikdö�en planı, üeıtü
antropolojl, lnsanl:ıilim [anthropology] İnsanla ligilenen bilim; özellikle de
ahşap bir kırma çatı ile örtülü ve çatı pencereleri ile aydınlatılan
kökenlerin, fiziksel ve kültürel geliŞcimin, insan türünün çevresel ve
kolonatlı nefi, en sonda yarım daire şeklindeki apsesi, narteksi ve kimi
toplumsal ili�kilerinin ara1tırma5ı.
zaman da atrium, bema ve ortadaki koridorları sonlandıran yarım daire
antropometri [anthropometry] insan bedeninin boyutlarının ve oranlarının şeklindeki küçük apsitler gibi özellikleriyle dlğerlerinden ayırt edilir.
ö!çli!me5i ve araşt-ılması.
belveclere Hoş blr görünümü eıeyre dalmak içln konumlandırılıp, tasarlanmış
apsit (apseJ Bir binanın yarım daire ya da poligon 1eklindeki çıkması; bu bina, ya da i:ıinanın bu türden bir mimari özelliği.
çıkma gene!Ukle tonozludur ve özellikle kilisenin kuteal bölmesinde ya da
bema Erken dönem Hıristiyan kiliselerinin nef ve apsit i:ıölümlerin! birbirinden
doğu ucunda kullanılır.
ayıran, sonraki dönemin Yunan haçı şemalı kilieıeleriQde traneıept haline
arbor Çah!ıklar ve dallarla kaplı, ya da sarmaşıkların ve çiçeklerin eşlik ettiği gelen enlemesine açık mekfln.
17ir kafesten o!u�an gölgeli barınak.
biçim [form} Bir şeyin maddesinden veya malzemesinden ayırt edilen şek!i
arkad (arcade) Sütunlar veya kolonlarla taşınan bir dizi kemer. Ayrıca, veya yapısı. Ayrır;a, bir kompozisyonun elemanlarını ve parçalarını
kemerli ve Ustü kapalı galeri ya da her iki yanında dükkanların dizftdiği tutarlı bir imge üretmek amacıyla koordine etme ve kurgulama tarzı;
kemerli geçi1 yolu. sanat eserinin biçime.el yapısı.
arka kapı (postem] Özel giriş veytı. yan kapı. blrtik [unity] Harmonik bir bütün oluşturan veya tekillik etkisini yayan
sanatsal bir çalışmada elemanların düzenlenişinde olduğu gibi, tek
arkap!an [background] Bir imgenin, ön düzlemden maksimum uzaklıkta
bütünün içinde birleşme durumu veya niteliği.
bulunan parçası.
basket Bir bahçede veya parkta ağaçlardan oluşan koruluk veya fundalık
arşitrav [architrave} Klasik bir alınlığın doğrudan kolon başlıkları üzerine
oturan ve üstteki frizi taşıyan en alt bölümü. l:ıo�luk [void) Bir �n içinde kapsanan veya kütlelerle sınırlandın!mış boş mek.3n.
atrium (atrium] Köken bakımından antik Roma evinin, üstü açık ve genellikle bölme [bay] Strüktürün dikey ta�ıyıcıları tarafından bö.lüntülere ayrılmış ya
yağmur suyunu toplayacak bir havuza sahip olan ana veya merkezi iç da sınırları belirlenmiş, genellikle bir dizi içinde yer a!an, belli başlı blr
salonu. Daha sonra, erken dönem Hıristıyan kilisesinin her iki yanı mek8neıa1 bölüm.
SÖZLÜK / 379
iÖZLÜK
ami (mosque] Müslümanlann kamusa! ibadet binası veya yeri. belirli sayıda odaya sahip ve yapının bir katını oluşturan kes!ntlsiz
taşıyıcı yüzey.
ephe [facade] Bir binanın, kamusal bir yola veya mekfiına bakan ön yüzü
ya da herhangi lıir yönü: özellikle de mimari anlamda e!e alım�ı ile dö�eme kirişi [joist] Döşemeleri, tavanları veya düz çatıları taşıyan küçük,
farklıla:?an yüzü. paralel kirişler serisi.
haitya Hindistan'daki bir Budist kutsal mekklnı; geneUikle dik bir bayırda duvar [wall] Sürekli bir yüzey sunan ve kapatma, bölme veya bir alanı koruma
kayalık!ann içine oyulmu:;ıtur ve ortasında koridor bulunan bazi!ikaların !ş'ıni gören çeşitli dikey yapı elemanlarından herhangi biri.
biçimine sahiptir.
duvar resmi [mural] Doğrudan duvarda veya tavan yüzeyinde uygulanan ya
hanc:el Ruhban sınıfı ve koro için ayrı!mı� kilisenin minberi çevreeıindeki mekan; da boyanan büyük resim.
bu bölüm sıklıkla neften yüksektir ve parmaklık veya paravan ile ayrılır.
düzen [order] Bir grubun her elemanının diğer elemana ve kendi işlevine göre
haıterhouee Carthusian manastırı. referans vererek uygun biçimde dizildiği, mantıksal, ahenkli veya
anlaşılabilir düzen!enl? durumu.
!sim, kütle [so!id] Uzunluk, geni:;ılik ve kalınlık gibi üç boyuta sahip geometrik
figür. düzenli [regular) Bütün yüzleri ve bütün açıları birbirine uygun olan düzenli
çokgen.
orbel Yığma bir duvar düzenlemesiııde tuğlaların ya da taşların, her sıra
dikey duvar yüzeyinden dışa doğru basamaklanacak şekilde dizilmesi. eksen [axisJ İkiboyutlu bir cismi veya figürü ikiye ayıran, ya da üçboyut!u bir
clsmi veya figürü simetrik olarak bölen merkezi çizgi. kjrıca, bir
ortlle İtalyan palazzo'sunun büyük veya esas avlusu.
kompozisyon içindeki elemanların simetri oluşturacak şekilde referans
a�dak kafes [trel!is] Bir paravan ve:ya serpilen sarmaşık bitkileri için destek verdiği düz çizgi.
olarak.kullanılan ve açık yüzlerinde kafesler bulunan çerçeve,
ergonomi [ergonomicsJ Cihazların ve sistemlerin tasarımında, insanlar i!e
atı [roofj Bir binanın, çatı kaplamasını taşıyan iskelet de dahil olmak üzere, tasarlanan ne�meler arasında etkin ve güvenli bir etkileşimin
üst örtüsü. sağlanması için, insanların dikkate alınması gereken ayırt edici
öze!Uk!eriyle ilgilenen uygulamalı bilim.
atı aydınlatması [derestory] Tavan yüksektığindeki oynamayla bit'ışiktekl
çatı hizasının üetürıe yükselen ve içeriye gürı ışığını alan pencerelere epik (threshold) Giriş veya başlama yeri veya noktası.
sahip iç mek3n bölümü.
eşik Vas.amağı [sili] Bir karkas sisteminde, teme! duvarının üzerine dayanan
ar sokak, ara yol [a116] Konutlar arasındaki dar geçit ya da ağaçlarla ve orıa sıkıca tutturulmuş yere en yakın yatay eleman, Ayrıca, kapı
çevrilmiş geniş bir yürüme yolu için kullanılan Fransızca bir terim. veya pencere açıklığının hemen altında uzanan yatay unsur.
.atum [datum] Kompozisyon içindeki elemanların kurgulanırken veya figür [fıgure] Dışhatlar veya dış yüzeyler tarafından belirlenen şekil ya da
yerleştiri!!rketı referans olarak kullanılan herhangi bir düz yüzey, çizgi biçim. kjrıca, Kısmi bir biçimin veya şeklin içine yerleştirilen geometrik
ve:ya nokta. elemanların kombinasyonu.
enge (!nılance] Çelişik, zıt veya etkileşimli elemanlar arasındaki koşutluk figür-fon [figure-ground] Görsel alanın kimi parçalarını, görece daha az ayrık
durumu. kjrıca, bir tasarımın veya kompozisyonun içindeki elemanların bir arkaplanın önünde duran, iyi tanımlanmış nesneler olarak görmeye
armonik ve hoş düzenlenişi veya oran!anışı. yatkın olduğumuz algı durumu.
ikme, kazık_[post] Bükülmez dikey destek, öze!lik!e ahşap iskelet fresk [fresco) Yeni stvanmış nemli yüzeyin Uzerlni, suda renk veren
sisteminde ahşap kolon. pigmentlerle veya kireç-su karışımı ile boyama sanatı veya tekniği.
önüşüm [transformation) Özgül bir bağlama veya bir koşullar dizisine friz [frieze] Klasik tablanın saçak silmesi ile arşitrav arasında uzanan ve
karqılık olarak, bir dizi permutasyon Ve manipülasyon yoluyla, eldeki sıklıkla ince kabartmalarla süslenmiş yatay parçası. Ayrıca, dekoratif
özde?liği veya kavramı kaybetmeden, bir biçimi veya yapıyı değişime şerit; saçak silmesinin hemen altında iç duvarın en üst bölümü boyunca
uğratma işlemi. uzanan şerit veya dış duvar yüzeyi boyunca uzanan oyma şerit gibi.
öşeme (floor] Bir odanın veya salonun, üzerinde durulan ve yürünen düz galeri [gal!ery) Uzun ve görece dar oda veya salon; özellikle de kamusal
taban yüzeyi. Ayrıca, binanm iç hacmi boyunca yatay olarak uzanan, ku!lanıma açık ve ölçeği ya da dekoratif işlenişi yoluyla mimari önem

SÖZLÜK
kazanan türü. Ayrıca, çatıyla örtülü gezinti yolu, özellikle de binanın dış karyadit (caryadit) Kolon olarak kul!anılan kadın heykel figürü.
duvarından içeri veya dışarı doğru uzanan türü.
katedral (cathedral] "Cathedra" adı verilen piskoposluk mevkisine sahip her
galler!a Genellikle tonozlu bir çatısı bulunan ve içinde ticari kuruluşların piskoposluk bölgesinin başlıca kilisesi.
sıralandığı geniş gezinti yolu, avlu ya da kapalı çarşı.
kemer [arch] Açıklıkların iki ayağına dayanarak, öncelikle eksense! sıkıştırma
gergi strüktür (tensile structure] Üzerhıdeki yükleri öncelikle gerginin yoluyla dikey yUkü taşımak için tasarlanmış eğrisel strüktür.
oluşturduğu baskısınm artırılması yoluyla taşıyan ince, esnek yüzey.
keıvansaray [caravanserai] Yakın Doğu'da kervanların tek gecelik
gestalt (gestalt] Bileşenlerin toplamından çıkarsanamayacak özgül konaklamaları için yapılmış han; genellikle kalın b!r duvarla kapatılmış ve
niteliklerin birleşik alanı, konfigürasyonu veya örüntüsü. etkileyici bir giriş kapı5ından içine girilen büyük bir avluya sahiptir.
Gestalt psikolojisi [Gestalt psycholoqy] Fizyolojik veya psikolojik kilise [church) Toplu Hıristiyan ibadeti için yapı!mı� bina.
fenomenlerin, refleksler ya da duyumlar gibi tekil elemanların
kilisecik [chapel] İkinci! veya özel ibadet ve dua yer!.
toplanması yoluyla değil, ayrı ayrı veya karşılıklı ilişkiler içlnı::le iş
gören gestaltlar yoluyla ortaya çıkmayacağını savunan kuram veya klosk J pavyon [pavi!ion) Bir parkta veya fuarda konserler veya sergiler
doktrin. için kullanılan hafif, genellikle yanlan açık yapı. Aynca, bir cephenin
merkezinde bulunan veya bu cepheyi iki yanından kuşatan çıkmalı alt
gezinti yolu (promenade] Gezinmek veya yürümek için ku!!anı!arı alan.
bölümü; bu bölüm genellikle daha ayrıntılı dekorasyonla veya yükseklik
giri� holü [vestibule] Evin veya binanın içi ile dış kapı arasındaki küçük giri? farkıyla öne çıkarılır.
holü.
kiri� (beam] Yükü taşıyarak mekanın üzerinden taşıyıcı elemanlara lletmek
göstergebilim, semiyotik [semiotlc5] iıetişimsel tutumun elemanları olan amacıyla tasarlanmı? katı strüktürel unsur.
gö5tergelerin ve simgelerin incelenmesi.
kolonat (colonnade) Üstünde bir tablayı ve genellikle de çatı strüktürünün
güne1 kırıcı [brise·so!eil] Pencereleri doğrudan güneş ışığından korumak bir tarafını ta?ıyan düzenli aralıklarla yerleştirilmiş bir dizi kolon.
amacıyla binanın dışına yerleştirilmiş kafo5.
kolon (column] Öncelik!e dikey yükleri taşıması için tasarlanan bükülmez,
hacim [vo!ume] Kübik birimlerle ölçülmüş, mek&nsal bölgenin veya üçboyutlu göreli olarak ince strüktürel unsur. Klaslk mimaride, ba�lık, sütun ve
nesnenin boyutları veya uzanımı. genellikle de bir tabanlık içeren, yekpare ya da sütunun çapına eşit alt
parçalardan oluşan silindir ı;ek!indeki taşıyıcı bir elemandır.
harmoni J ahenk [harmani] Sanatsa! bir bütünün içinde elemanların veya
parçaların düzenli, hoş ve uygun şekilde kurgulatıışı. konsol [cantflever] Mesnet noktasının ötesine taşan kiriş ya da !?aşka !lir
strüktürel unsur; konsol, dengeleyici bir unsur veya dayandığı mesnedin
hiyerarşi (hierarchy] Blrl diğerinin üzerine gelecek şekilde, önem veya ardındaki dikey ağırlık tarafından dengelenir.
önceliğe göre sıralanmış, sınıflanmış ve organize edilmiş elemanlar
sistemi. korona [corona] K!aslk saçak silmesinin, bag.taban tarafından ta�ınan ve
üstü kymatium ile sü11lenen, çıkmalı yekpare unsuru.
içavlu [courtyard] Bir bina içinde Vt:-Ja söz konusu binaya bitiı;ik avlu,
özelllk!e de dört tarafından kapah olanlar, koridor [corridor] Binanın parçalan arasındaki bağlantıyı kuran dar geçit
veya galeri; özellikle de birkaç odanın veya dairenin bu geçide veya
insanbiçimc1Uk [anthropomorphism] insani biçimlere benzeyen veya insani galeriye açıldığı durumda.
yüklemlere 5ahip olan kavram, imge ya da tasarım.
köre tarı [quoin] Bir duvarın sert bir açı yaptığı dı� açısı veya böyle
kabir, anıtkabir [5hrine) Bir azizin veya baı;ka bir kutsal insanın kalıtını veya bir açıyı oluşturan taşlardan her biri; bu taş gene!!ik!e bitişik
ölü bedenini muhafaza eden, dini saygı nesnesi ve hac nokta5ı olan, yüzeylerden malzeme, doku, renk, boyut yaptığı bir çıkıntıyla ayırt
5ıkhkla görkemli bir karaktere sahip blna veya benzeri barınak. edilir.
kaide [pedestal] Bir kolonun, bir yontunun, bir anıt5al sütunun veya benzer kütle [mass] Katı bir cismin fizikse! hacmi veya oylumu.
bir elemanın üzerinde .Yühıe!diği yapısal eleman.
kymatium (cymatium] Klasik 5açak silme11inin üstünü sü51eyen öğe.
kampana [campanile] Genellikle kilisenin ana kütlesine ilişmeden onun hemen
yanında duran çan kulesi. lento [linte!] Kapı veya pencere açıklığının üzerindeki ağırlığı taşıyan kiriş.
SÖZLÜK / 381
iÖZLÜK
ııakaı;; [truss] Üçgenin geometrik sağlamlığı üzerine kurulu ve sadece oran [ratio] iki veya daha çok benzer şey arasında, büyüklük, nicelik veya
eksensel gerilimlere ve sıkıştırmalara bağlı elemanlardan oluşan kademe ilişkisi.
strüktürel çerçeve.
orantı, oranlama [proportlorı] Bir parçanın diğeriyle veya bütünle kurduğu,
rı;mastır [ monastery] Dini yeminli olarak inzivaya çekilmiş kişilerin ·özelllk!e büyüklük, nicelik veya dereceye göre mukayeseli, uygun biçimli ve ahenkli
rahiplerin- oluşturduğu topluluğun iklimet yeri. ili�ki. Ayrıca, iki kesir arasında, eldeki dört terimden ilkinin ikinciye
oranının, üçüncünün dördüncüye oranı arasındaki eşitlik,
<egalit [megalith) Doğal hali�e veya kabaca ·ı�enerek kullantlan çok büyük
kaya parçası; özellikle antik inşaat çalışmalarında kullanılmıştır. ortografik [orthographic] Dik açılara ait, dik açıları kapsayan veya dik
açılardan oluşan.
�egaron [meg.:ıron] Tipik olarak merkezi bir odak ve bir sundurmayla birlikte
dikdört.gen bir esas odaeı bulunan bina veya bu binanın yarı·bağıme:ıız öbek!eme [massing] İkiboyutlu şekiller'ın veya üçboyutlu hacımlerin birleşik
birimi: Mikenler döneminden başlayarak Yunanistan'da gelenekseldir ve kompozisyonu; özellikle de ağırlık, yoğunluk ve hantallık izlenimi veren
Dorik tapınağın atası olduğuna inanılmaktadır. kompozisyon.
1eklin (spaceJ içinde nesnelerin yer alıp, olayların cereyan ettiği ve bunların ölçek [scale] Bir mimari temsilin, temsil ettiği şeyle ilişkisini belirleyen
göreli konuma ve doğrultuya sahip olduğu üçboyutlu a!aıı. orantı. Ayrıca, genellikle kimi standartlara veya referans noktalarına
bağ!ı olarak değerlendirilen belirli bir orantılı boyut, uzunluk veya derece.
1enhlr Dikey bir megal!tin olu�turduğu tarihöncesi bir anıt; söz konusu
mega!it gene!!ikle tek ba�ına durur, bazan da ötekilerle aynı hizada pagoda Anıt olarak veya kutsal ölüleri muhafaza etmek için inşa edilmiş,
sıralanır. pek çok katının her birinden çatıların çıkma yaptığı çokgen veya kare
biçimdeki Budist tapınak. Pagoda, Hint prototipi olan stupa'nın Budizm
1erdivetı (stair] Bir binada olduğu gibi, bir kattan diğerine giderken
ile birlikte Çin ve Japonya'ya yayıldıkça, biçim bakımından geleneksel
kullanılan basamak serie;i.
çokkatlı gözetleme kulesini andıracak şekilde aşama aşama değişime
1eza11i11, asma kat [mezzanine] Blr binanın iki ana katı arasmdaki alçak uğramıştır.
veya kısmi kat; öze111kle de bir balkon çıkması yapan ve hemen altındaki
palazzo Büyük, görkemli kamusal bina veya öze! konut; özellikle İta!ya'da.
kat ile bir kompozisyon oluşturan ara kat.
pantheon Bir halkın bütün tanrılarına ithaf edilmiş tapınak, Aynca, bir
1itıare (minaret] Camiye ilişik duran dar ve uzun kule; kulenin içinden yukarı
ulusun saygın ölü!erirıirı mezar yeri olarak kullanılan veya bu insanların
doğru tırmanan merdivenler. müezzinin Müslüman halkı duaya çağırdığı
anıtlarını içeren kamusal bina.
bir veya daha çok balkon çıkmaya u!a�ır.
parti O'ıyagram 'ıle temsil edilen, m!mari tasarımın temel şeması veya kavramı.
1odel [model] Bir �yin yaratımında taklit edilecek veya g8!i�tirilecek �ablan
görevi gören örnek. pergola [pergola] Paralel kolonatların, çatısız klriş!eri ve çaprazlama küçük
kirişler! veya çardak kafeslerini ta�ıdığı strüktür; bu elemanların üzerine
1odül [moduleJ Bina malzemelerinin boyutlarını starıdardize etmek veya
tırmanması için sarmaşık bitk�er yetiştirilir.
m·ımar·ı kompozisyonun orantılarını düzenlemek için kullanılan ölçü birimi.
pilon [pylon) Antik Mısır tapınaklarında ana giriş kapısını çevreleyen dörtgen
1oıole [mausoleum] Büyük ve görkemli mezar.
biçimli anıtsal yapı. Bu yapı, ya üst tarafları traş!anmış bir çift. piramit
arteks [narthex] Erken dönem Hıristıyan veya Bizans kilisesinin nefinin ve bunların arasındaki giriş yolundan, ya da bir giriş yolunun delip
1
hemen önündeki portiko. N;rıca, kilisenin nefine götüren giriş holü. geçtiği, üzeri hayalı kabartmalarla süslenmiş bir taş kütleden oluşur.
ef (naveJ Kilisenin, narteksten koro bölümüne kadar uzanan ve genellikle lki piramit [pyramid] Antik Mısır'da ve Orta Amerika'nm erken dönem
tarafından koridorlarla kuşatı!mış ana veya merkezi kıı::.mı. Kolombiya uygarlığında mezar veya tapınak platformu olarak kullanılan,
dikdört;gen bir tabana ve tepede buluşan dört'ayrı basamaklı ve eğiml1
•bellsk [obelisk] Tepesindeki piramidal bir noktaya doğru yükseldikçe incelen
yüzeye sahip taştan kütle.
uzun, dört taraflı taş sütun: güneş tanrısı Ra'nın kutsal sembolü
olarak antik Mısır kaynaklıdır; genellikle ayakları iki yana açılan tapınak piazza [piazza] Bir kentte veya kasabada, özellikle italya'da, açık meydan
girişlerinde bulunurdu. veya kamusal alan.
•da (room] Bir binada, diğer benzer mekllnlardan bölmeler ve duvarlarla

ayrılan meklln bölümü.
pilaster [pilaster) Duvardan çıkma yapan, bir başlığı ve tabanı bulunan ve
mimari anlamda kolon olarak değerlendirilen ince dikdörtgen kabartma.
1
:82 / MIMARLIK: BiÇiM, MEKAN ve DÜZEN
i
SÖZLÜK
Platonik cisim (Platonlc eolid] Beı düzenli polihedrondan (çok-yüzeyli) her ste!e Yüzeyi oymalı veya yazılı, dik duran taş bloğu veya sütunu; anıt veya
biri: tetrahedron (dört-yüzeyli), heksahedron (altı-yüzeyli), oktahedron işaret noktası olarak ya da binanın ön cepher;inde andaç tableti olarak
(sekiz-yüzeyli), dodehedron (on-yüzeyli) ve ikosahedron (onikl-yüzeyli). kullanılmıştır.
plaza [plaza] Bir kent veya kasabada kamusal meydan veya ııçık me�n. stoa [stoa] Genellikle ayrık duran ve Vüyük uzunluğa sahip, kamusal
alanların çevresinde gezinti yolu veya toplantı mek.@nı olarak kullanılan,
podyum [podium] Zemin yüzeyinin üzerinde görünür kılınan ve bina için temel antik Yunan portlkosu.
işlevini yüklenen taştan kütlesel ciı;;im; özellikle klasik tapınağın zemin
strüktürünü ve döı;;emes!ni oluşturan platform. ı:ıuııdurma [porchJ Bir Vinanın dışına ulanan ve kapı önünde üstü örtülü bir
yaklaşım veya glri§i holü oluşturan eklenti.
portiko [portico] Kolonlarla ta11ınan bir çatı ile örtülü, sıklıkla binaya giriş
yolunu gösteren sundurma veya yürüme yolu. ı:ıur [rampart] Bir yerin çevresinde tahkimat olarak yükseltilen ve genellikle
parapetle çevrili geniş toprak yığıntısı.
prototip [prototypeJ Bir sınıfın veya grubun esas özefük\erini sergileyen
başlangıç örneği veya tipik örnek: oonraki evreler bu ilk örnek üzerine ı:ıütun, direk [pil!ar] Genellikle tuğla veya taştan yapılmış dikey ve görece
kurulur veya bu ilk ömeğe göre &eğerlendirlUr. ince sütun veya strüktür; ya taşıyıcı eleman olarak, ya da tek başına
duran blr anıtr;a! eleman olarak kullarıı!ır.
revak [cloister) Bir tarafı avluya açılan kolonatlı veya arkad!ı üstü kapalı
yürüme yolu. taVan [base] Duvarın, kolonun, sütunun veya Vaşka bir yapının kendi başına
mimari bir !lirim olarak değerlendirilen en alt parçası.
ritim [rhythm] Kopyalanarak yinelenme veya biçimse! elemanların, aynı
biçimde veya küçük oynamalarla birbirlerine almaşıklar oluşturması tabla (enta!l!ature] Klasik düzende ko!onlarm üzerine dayanan yatay kısım;
yoluyla tarıım!anan devinim. genellikle r;açak si!meı:i, friz ve arşltravdan oluşur.
saçak ailmesl [comice] Klasik tablanın en üst öğesi; türüne göre kymatium, tavıyıcı duvar (bearing wal!) Binanın döşeme veya çatı gibi elemanlarının
korona ve baştabanı içerir. yükünü taşıyabilen duvar.
salon I hol [hal!] Bir evin veya binanın, giriş holü veya lobi gibi büyük giriş tavan [ceiling] Odanın ba�üstü düzeyindeki iç yüzeyi veya bunu
odası. Ayrıca, kamusal toplantılar veya eğlenceler için inşa edilmiş gizleyen ar;tar; tavan sıklıkla döşemenin veya çatının a!t yüzeyini
büyük oda ya da bina. gizler.
sarak (dado] Kaidenin, taban ile başlık ya da saçak srımesi arasındaki en tekblçimlı'!ik [uniformity] Özdeş, homojen ve düzenli olma durumu veya
önemli parçası. Ayrıca, iç duvarın üst kısımdan panel kaplama veya niteliği.
duvar kağıdı gibi yöntemler kullanılarak farklı şekilde değerlendirilen
tekrar, yine!enim [repetition] Bir tasarımda biçimsel eleman!aıı veya
alt kısmı.
motifleri tekrarlama eylemi veya işlemi.
sembo!oj� simgebilim [symbology] Simgelerin kullanımının incelenmesi.
teknoloji [techno!ogy] Uygulamalı bilim; teknik araçların yaratımı ve ku!!anımı
simge I sembol [r;ymbol) Başka bir şeyi, çağrışım, benzerlik veya genel ve bu araçların yaşamla, toplumla ve çevreyle karşılıklı ilişkisini
uzlaşma yoluyla temr;il eden bir şey; özellikle de kendi anlamını içinde inceleyen bilgi dalı.
bulunduğu yapıdan çıkaran, görünmez ve manevi bir �yi temsil etmek
tektonik [tectonics] Bina inşaatında malzemeleri i>ekil!endirme, süsleme,
için kullanılan madder;el nesne.
veya bir araya getirme sanatı ve bilimi.
simetri [symmetry] Bir merkeze veya eksene göre karşılıklı iki tara�a
teras [terrace) Dik veya eğimli yüzleri taş, çim vtı. ile kaplı yükseltilmiş
bulunan parça\arm düzenlenişinde, boyutunda ve biçimindeki kur;urnuz
seviye; özelUkle bir diğerinin üzerine yükr;elen bu düzeylerin oluşturduğu
uyum. Ayrıca, Venzer, karşılıklı veya uyumlu parçaların oluşturduğu
serinin her biri.
unsurların kurgu!anışındaki veya biçimindeki düzenll!ik.
tetrastil [tetrar;tyle] Bir veya her cephesinde dört kolon bulundurmak.
s1nagog [syrıagogue] Yahudilerin ibadet ve dini eğitim için t:aplanma binası
veya yeri. tholos Klasik mimarlıkta bir dairesel bina.
solacyum [solarium) Güneş banyosu veya tedavi amaçlı güneşlenme için tiriz (mufüan] Ahşap kaplamada panellerin arasmdaki veya pencere açıklığı
kullanılan, camla kapatılmış sundurma, oda veya galeri. içindeki dlkey unsur.
SÖZLÜK / 383
SÖZLÜK
' J)ı'··ı 'ı
tokonoma raevir bölmesi; bir çiçek düzenlemesi veya kakemono'nun -üzerine veranda [veranda) Genellikle üstU çatıyla örtülü ve parmaklık gibi
ııı l ıi
ı:
bir metin veya resim işlenmiş, dik asılı rulo- sergilenmesi için yapılmış elemanlarla kısmen çevrelenmiş, sıklıkla evin ön yüzünden ve türlü
alçak, hafifçe yükveltilmiş kö�. Bu bölmenin bir tarafı odanın dış yönlerinden dışarı doğru taşan büyük, açık sundurma.
duvarıyla eınırlamrken, iç taraf tana ·girinti içine yapılmış gömme
raflar- ile bitişiktir. Tokonoma, Japon geleneksel evinin tinsel merkezi
villa (villa) Kırsa! konut veya malikane. il1
'
olduğundan, evin en resmi odasında yer alır. vur�u (emphasisJ Kompozisyonun içindeki bir elemana, zıtlık, anomali veya
kontrpuan gibi yöntemlerle önem veya öncelik vermek.
tonoz [vault] Taş, tuğla veya güçlendirilmiş betondan yapılmış, bir salonun,
bir odanın veya tamamen kapalı veya kısmen kapalı başka mekjn!arın yekpare [monol!th] Sıklıkla obelisk veya kolon biçimindeki, oldukça büyük tek
üzerinde bir tavanı veya çatıyı biçimleyen kemerli ecıtrüktür. Tonoz parça ta, bloğu.
üçüncü boyutta uzatılmış bir kemer olduğundan, uzunlamasına taşıyıcı
duvarlar eğrisel hareketin itmelerine kar�ı koyabilmek için payandalarla zemin [ground] Bir resim veya dekoratif eserde ana yüzey ya da
arkaplan. Ayrıca, öndeki figürün ardında görsel alanın geri planda
desteklenmelidir.
kalan kısmı.
topografya [topography] Bir arazinin, sahanın veya bölgenin fizikse!
zıtlık [contrast] Bir sanat eserinde her bir elemanın özelliklerini
konfigürasyonu ve özellikleri.
yoğunlaştırıp, daha dinamik bir anlatım gücüne ulaşmak için
tümsek [berm] Aşırı yüksek veya aşın düşük sıcaklığa karşı koruyucu olarak benzeşmeyen elemanların karşıtlık oluşturması veya üst üste
binanın dış duvarlarından birini veya daha fazlasını örten toprak yığını. bindirilmesi,
ı:
1
1
1-t i:
i :
ıı ,
:ı·
"
H
1
l
j
1
ıı
I,
11
BiNA ADLAR! DiZiNi
Accademia Köşkü 248 Brick Konutu 25

Ada Villası 74 Burroughs Addlng Makine Şirketi 61
Ac:ller Konutu 222 Büyük Keops Piramidi 40
Akropolio, Atina 104, 236
Alhambra Sarayı 178 Ca d'Oro, Venedik 336
A!man Pavyonu, 1929 Uluslararası Sergisi, Cami Meseldi, Gulbarga 359
Barse!ona 133 Capitol Komplek;i, İ;lamabad 360
Alman Pavyonu, Montreal Dünya Sergisi 352 Caplln Konutu 187
Altes Müzeei, Berlin 15 Caracalla Hamamı 332
Alışveriş. Merkezi, Wa5hington, D.C. 7 Carpenter Görsel Sanatlar Merkezi 234, 256
Amed66 Ozenfant Konutu, Paris 163 Carthage'da Villa, Tunu; 183
Andrea Del Quirinale 248 Ca'O' Evi 17
Apollo Delphinios Mezarlığı, Mıletus 155 Ca,,,adit Kapı Saçağı 11
Arnheim Pavyonu, Hollanda 144 Castrop·Rauxel'in Kent Merkezi 204
Aseos Agora'sı, Anadolu 62 CBS Binası, New York City 88
Athena'nın Kutsal Meydanı, Bergama 148 Centraal Beheer Ofis Binası 69
Atina Agorası 15, 348 Centrowyus Binası, Moskova 333
Attalos Arkadı 15 Chiswick Evi 185
Avlu Evi Projesi 47 Clhangir'in Kabri, Lahor yakınları 125
Avlulu Çin Evi 328 Circus, Bath 207
Ay Piramidi 324 Commonwealth Promenade Apartmanları 83
Aya Sofya 196 Cooney Oyun Sahası 47
Cornell Üniversitesi Öğreni::i Konutları 12
B Tapmağı, Selinus 150 Crown Hali, lllinols Teknoloji Enstitüsü 13, 281
Babson Konutu 63
Bacardi Ofis Binası, Santiago Küba 21 Deniz Çiftliği 17
Baker Konutlan, MiT 207 Derıiz Kıyısuıda Gökdelen, Cezayir 65
Barse!ona Pavyonu 133 DeVore r'°nutu 352
Batı Sanatlan Müzesi 258, 373 Değirmenciler Birliği Binası 129, 250, 373
Bayan Robert; Venturi için Konut 218, 244 Dikilita7, Place de la Concorde 10
Bazilika, Vicenza 15, 83 Dioc!etian Sarayı 332
Bedford Park, londra 365 Dog!ar Sarayı 352
Benacerraf Konutu İlavesi 54 Dolmen 26
Bergama 320 Dom·ino Ev Projesi 128
Berlin Binası Sergi Evi 139 Dominikli Rahibeler lçin Merkez 149
Beth Sholom Sinagogu 58 Doğu Harlem Anaokulu 107
Bingham Konutu 335 Dr. Currutchet Konutu 240
Birinci Unitarian Kilisesi, Rochester, New York Dünya Müzesi 289
89,345 Düğün Evi, Pompei 126
Birlik Kilisesi 331
Black Konutu 67 Edwln Cheney Konutu 237
Blossom Konutu 372 Efes Agorası 41
Boissonas Konutu 1 223 Einstein Kulesi 84
Boissonas Konutu 1! 267 En Yüce Ahenk Köş:kü 105
Bookstaver Konutu 257 Epidauroı:;'da Tiyatro 110
Bostan Şehir Merkezi 96 Erechtheion 11
BiNA ADLARI DiZiNi / 385

BİNA ADLARI DİZiNi
Ev10 12, 205 Hastane Projesi, Vımedlk 222, 262

Ev Çalı�ması 67 Hattenbach Ma!ikarıesi 71
Ev No. 33, Priene 133 Haystack Zanaat ve El Sanatlan Dağ Okulu,
Ev, Berlin U!usJa�rası Bina Sergisi 169 257
Ev, Chaldees'de Ur 154 Heathcote 341
Evans Konutu 334 Hemingway Konutu 341
Everson Müzesi 82 Hill Konutu, Helensburgh, İskoçya 167
Hines Konutu, Sea Ranch 255
farnsworth Konutu 266 Hoffman Evi 87
Fııthepur Sikri 102, 215 Horyu·Ji Tapınağı, Nara 37, 59, 175, 349
Faun'un Konutu, Pompei 367 H6tel Amelot, faris 342
Filarmoni Salonu 47 Hôtel De Beauvais 330
Fin Pavyonu, NewYork Dünya Fuarı 24 Hôtel De Matignon, Paris 328
floransa Katedrali (Duomo) 341 Hotel Dieu 209
Florey Binası, Queen Üniversitesi, Oxford 148 HuAnoco 354
Fontenay Manastın 155 Hutva Sinagogu, Kudüs 150
Fonthill 219 Husser Konutu 333
Frank Lloyd Wright Stüdyo.u 336 Hutheesing Villası 237
Fransız Büyüke!çiliği, Brezilya 74
freeman Evi 165, 372 !'timad-ud-daula Kabri 125
Frledmatı Konutu 218 il. Beyazıd Külliyesi 363
Fukuoka Sogo Bankası, Saga Branch 88 ll. Ramses'in Büyük Tapınağı 226
111. Ramses'in Anıt Tapınağı 265, 334
Gagarin Konutu 248 lzumo Türbesi 82, 104
Galleria Vıttoda Emanuelle, Milan 142 İdeal Kent Planı 74, 259, 263
Garches'ta Villa 30, 37, 55, 233, 291, 337 ideal Kilise Planı 330, 345
Geieneksel Japon Konutu 129, 175, 216, 266, İmparator Wan Li'rıin Kabri 251
306,309 İnci Camii 76
Gergi Strüktürü, Cologne 115
Glasner Konutu 329 Jester Konutu 367
Gorman Malikanesi 53 John Deere & Şirket Binası 88
Güne� Piramidi 324 Johrı F. Kerınedy Anıtı, Dal!as 244
Güney Binası, Ulusa! Sanat Galerisi 249 Johnson Konutu 212
Gunma Güze! Sanatlar Müzesi 70
Gwathmey Malikanesi 49, 53 Karli'de Budist Chaitya Holü 31
Karuizawa Konutu 217
Habitat Morıtreal 69 Katolik Kilisesi, Taos 233
Habitat lsrai! 69 Katsura Sarayı. Kyoto il, 47, 85, 101, 213,
Haç Kilisesi, Vierzehnheiligen 183 242, 360
Hadrian'ın Villası, Tivo!i 74, 176, 248 Kaufman Konutu 27, 171, 219, 237
Hafta Sonu Evi, Sea Ranch 67 Kaufmann Çöl Evi 85, 213
Hangar, Tasanm ! 25 Kemerli Yol ve Salle des Chevaliers, Mont S,
Hanselmann Konutu 45 Michel 127
Hardy Konutu 372 Kent Toplarıtı Salonu, Sllynatsalo 13, 155, 234
Hasan Pa�a Hanı, İstanbul 367 Keops, Kefrerı ve Mikerinos Piramitleri 45
Hasan Sultan Camii 47 Kimba!! Sanat Müzesi 224

ADLARI DiZiNİ
Kingo Konut Arazisi 137 Mimarlık Stüdyosu, He!sinki 138

Kitabeler Tapınağı 363 Moablt Hapishanesi, Berlin 209
Kneses Tifereth İsrail Sinagogu 246 Modern Sanatlar Müzesi, Caracas 40
Köşk Tasarımı 185 Moissac Manavtın'nın Revakları 16
Kondomlnyum Birim No. 5, Deniz Çi�!iğ! 126 Mont S. Michel 5, 127
Kongre Salonu, Strasl:ıourg 373 Montfazier, Fransa 340
Konik Bir Anıtkaliir için Proje 44 Monticello 331
Konser Salonu, Proje 27 Moon·Wave Köıkü 242
Konut Gelişimi, Pavia, İtalya 206 Moore Konutu 216
Konya'dan Gelenek!;el Bir Ev, Türkiye 137 Moore Konutu, Orinda 181
Köprü Evi 205 Morris County'de Malikane 271
Köy Projesi 145, 200 Morris Hediyelik Eşya Mağazası 243
Krag•yde 67 Mount Angel Kütüphanesi, Benedictine
Kral Minos Sarayı 217 Üniversitesi, Oregon 371
Kraliçe Hatshepe;ut'un Tapınağı 20, 254 Mümtaz Mahal'in Kabri, Agra 125
Kresge Üniversitesi, Santa Cruz Kampusu, Murray Evi 75
Ka!ifornlya Üniversitesi 235 Müze, Ahmeda;ad 350
Kültür Merkezi, leverkusen, Almanya 353
Kültür Merkezi, Wolfoburg 369 Nakagin Kap•ül Yapılan, Totyo 70
Kütüphane, Philip Exeter Akademisi 355 Nemesis Tapmağı, Rhamnus 150, 292
Kütüphane, Seini:ljoki, Finlarıdiya 371 Neur Yahr Apartmanı 267
Kuzey Ren·Westphalia Müzesi 75 Notre Dame Du Haut, Ronchamp 28, 161, 170,
Kı' Evi 101, 117, 132, 181, 234 230
Notre Dame la Grande, Poitiers, Fransa 356
La Roche·Jeanneret Konutları 55 Nureml:ıerg Charterhouse 355
la Tourette Cie;tercian Manastırı 107, 119, 341
laboratuvar Kuiesi, Johnson Wax Binası 84 O'Keefe Konutu !7
lawrence Konutu, Sea Ranch 21, 185 Okusu Malikanesi 270
le Corbusier Merkezi, Zürih 117, 351 Old West;uıy'dc Ev, New York 143, 255, 274
lewis Konutu 202 Olimpik Yüzme Arenası, Münlh 281
lord Der\7y Konutu 202 Olivetti Eğitim Okulu 344
Orıe·half Hou" (Proje) 187
Machu Picchu20 Oriental Theater, Milwaukee 247
Maison de force209 Otaniemi'deki Öğrenciler İçin Otel, Finlandiya
Manabe Konutu 223 151
Manastır Kilisevi, Alpirsbach, Almanya 363 Oval Kilise 150
Marcus Aurelius Kolonu 10 Öğrenci Daireleri, Selwyn Koleji, Cambridge 133
Marcus Konutu 203
Martin Konutu 327 Palacio Güe!I 78
Massachusetts Sahilinde Bir Ev 113 Palazzo Antonini 126, 266
Maupertius 44 Palazzo Chierlcati 300
Meledo'da Trlssino Villası 149, 340 Pa!azzo Garzadore 169
Menhir 10 Palazzo loeppo Porto 301
Mercer Kalesi 219 Palazzo Medici·Ricardo 87
Merkezi Kilise Planları 193 Palaizo No. 52 332
Mi!etus 349 Pa!azzo Piccolomini 187
BiNA ADLAR! DiZiNi / 387

BiNA ADLAR! DiZİNi
Palazzo Pietro Massimi 336 5. Aqostino, Roma 132

Palazzo Thiene, Venedik 31 S. Arıdrea, Marıtua 249
Palazzo Vecchio 324 S. Carlo aile Q.wıttro Forıtane 218
Palazzo Zuccari 239 S. Giorgio Magqiore 2�1
Pantheon, Roma 93, 196, 246,290 5. lvo della 5apienze 193
f'aris Merkezi,Wolfoburg 119 S. Maria de!!a Pace Marıastın'nırı Revağı 2JO
Parterre de Broderie, Versailles 101 5. Maria Della Salute 58
Parthenon 236, 288 S. Maria Novella 22, 298
Pazzi Kiliseciği 246 S. S. Sergius ve Bacchus 345
f'earson Evi 202 S. Theodore (�imdi Kilie Camisi), İstanbul 368
Pensiero Dell21 Chlesa S. Carlo 51 S. Yitale, Ravenna 247
Peristyle Avlulu Evlerin Pl21nı, Oelos Sa!gınato!Je! Köprüsü 11
355 5alisbury Katedrali 358
Peyrissac Malikanesi 23 Saik Biyolojik Çalı�malar Enstitüsü 217
Piazza del Campidog:lio, Roma 5, 148 Sarı Lorenzo Maggiore 190, 197
Piazza del Campo, Siena 124 Sarı Marco Piazzası, Venedik 22, 96, 240, 349
Piazza Maggiore 31 Sarıta Barbara Adliyesi 251
Piazzo dell21 Signoria 324 Sarıta Croce'nin Revağı, Floransa 246
Pisa Baptisi 5 Sarabhai Konutu 144
Plazzo Farnese 194, 290 Savarırıah, Georgia 340
Poissy'de Konut 55 Savoye Vi!!ası 373
Po!ycleitos Tho!os 5 Scala de Spagna (İspanyol Merdivenleri) 20
Pompei'de Forum 153 Scarborough Üniversitesi 206, 257
f'ope Konutu 260 Schröder Konutu 27
Priene Agorası 153 Schwartz Evi 281
Propylaea 236 Seagram Binası 13
Seges�a'da Dorik Tapınak 30
Qian Men, Yasak Kent 233 Sein.3joki'de Tiyatro 97
Queen's Koleji, Cambridg:e 62· Sekreterlik Binası, UNESCO Merkezi 65, 210
Selamet Ordusu Yurdu, Paris 354
Red Fort 76 Septimius Severus Takı, Roma 132
Reims Katedrali 315, 358 Sera Evi 197
Renk Konstrüksiyonu 169 Sheffield Üniversitesi 201
Robert Miller İçin Konut il! 77 Shodhan Konutu 26, 54, 225, 256
RoDie Konutu 26 Shokin·Tei Köşkü, Katsura imparatorluk Sarayı
Rockefeller Merkezi 111 124
Roma Tiyatrosu 39 Siedlung Halen 145, 361
Romana Konutu 203 Sir !saac Newton Anıtı 5
Roq Konut Projesi 365 Snyderman Konutu 224
Rotıenbaum Evi 137 Soane Konutu 218
Rotunda 58, 195, 301 Sonsuz Gelişim Müzesi 258
Rovaniemi'de Bir Kütüphane, Finlandiya St. Andrews Üniversitesi 201, 211
112, 371 5t. Mark Kulesi (Proje) 76, 139
Royal Crescent, Bath 207 5t. Peter (ikinci Hali) 183
Runcorn Yeni Kent Toplu Konut!an 61 5t. Peter (İlk Hali) 194
Ru55el! Konutu 331 St. f'eter Plazzası 124

BiNA ADLAR! DİZiNİ
St. Philibert, Tournus 16 Villa Bar;aro 232

St, Pierre, Fırminy-Ver 51 Villa Capra 58, 195, 301
Stabio'da Ev, İsviçre 53 vma foscari 291
Stern Konutu 265 Villa Hermosa 362
Stuttgart'ta Konut 55 Villa Maaama 329
Süleymaniye Camisi 37 Villa Mairea 165
Sundt Konutu 40 Vıncent Caddesi Daireleri 87
Suntop Konutları, Ardmore, Pensilvanya 13$ Vırjinya Ü niversitesi 151, 315
Sydney Opera Binası 368 Yon Sternberg Konutu 241
Vuoksennsra'aa Kilise 10, 25, 369
Şapel, MiT 44
Şehir Toplantı Salonu, Seini:ijoki 344 Walter Konutu 342
Şe�le Evi 27, 171, 219, 237 Wasington D.C. 7, 261
Şikago Kültür Salonu 117 Willetts Konutu 372
WingSpread 212
Tac Mahal 95, 125 Wolfsburg Kültür Merkezi 112
Taihe Dian 105 Wooalana Chapel 283
Taliesin West 77, 250 Wyntoon 219
Taoı; Pueblo, New Mexico 68
Tarih Fakültesi Binası, Cambridge Ü niversitesi Yahara Kürek Kulübü Projesi 51
138, 344 Yahudi Cemiyeti Merkezi, Trenton 41, 351
Teatro Marittimo 74 Yasak Kent 105, 325
Tempietto, Montorio'dak\ S. Pietro 59, 289 Yasama Toplantı Binası, Şandigar 241, 343
The Mile·high l!!inois 63 Yeni Kaplıca 216
Timgaa 350 Yeni Mummers Tiyatrosu 211
Toplumsal Merkez, le.fahan 353 Yi Yuan 261
Ter!:, be Kabri 7 Yönetim Binası, Johnsor. Wax. Co 245
Toshogu Kabri 240 Yüksek Mahkeme, Şandigar 245
Toshogu Kabri içindeki Taiyu-ln Mekanı 254 Yume·Dono 59
Trulli Köyü 68 Zirai Bir loca için Proje 44
Tuğ!adan Kır Evi 23
Uffizi Sarayı 22, 322, 324

Ulusal Eğitim ve Halk Sağlığı Bakanlığı, Rio de
Janeiro 175
Ulusal Tacirler Bankası, lowa 243
Ulusal Toplantı Binası 195
Unit6 D'Habitation 49
Unit6 d'Habitation, Firminy·Vert 304
Unlt6 d'Habitation, Marseilles 201, 304, 305,
359
Üniversite Sanat Müzesi, Kaliforniya
Üniversitesi, Berkeley 259
V. Charler;; Sarayı 345

Villa Aldobrandini 12
BiNA AOLARI DiZiNi / 389

KiŞİ ADLARINA GÖRE DİZİN
Aalto, Alvar 10, 13, 24, 25, 97, 112, 119, 138, Hejduk, John 12, 187, 205
151, 155, 165, 204, 206, 207, 234, 267, Herrman 209
342, 344, 353, 369, 371 Hertzberger, Herman 69
Abramovitz, Max 11
Adam, Robert 202 lctinus 288
Alberti, leon Batti•ta 22, 249, 298 bidoru• (Milet05'lu) 10, 196
Ando, Tadao 223, 270 l5ozaki, Arata 70, 88
Andrew5, John 206, 257
AnthemiU5 (Tralle,.li) 10, 196 Jefferson, Thoma. 151, 315, 331
A6plund, Erik Gunnar 283 Johan5en, John M. 197, 211, 260
Atelier 5 145, 361 Johnoon, Philip 13, 25, 101, 117, 132, 181, 223,
Aurangzib 76 234, 244, 246, 267
Barnes, Edward Lıırrabee 257 Kahn, Albert 61

Bernini, Giovanni 124, 248 Kahn, loui• 41, 89, 149, 150, 195, 204, 216,
Boffrand, Germain 342 222, 224, 318, 345, 351, 352, 355, 360
Borromini, Francesco 51, 150, 193, 218 Kallmann, McK!nne11 & Knowles 96
Botta, Mario 53 Kappe, Raymond 71
Boul6e, Etıenne-lois 5, 44 Kent, William 185
Bramante, Donato 59, 183, 194, 270, 289 Kurokawa, Kisho 70, 217
Breuer, Marcel 65, 89, 210
Brunelleschl, fi!ippo 246 le CorbU5ier 23, 26, 28, 30, 37, 49, 51,
Buon, Giovanni & Barto!omeo 336 54-5, 65, 74, 107, 117, 119, 128-9, 144,
161, 163, 170, 175, 183, 201, 222, 225,
Ca!licrates 2.88, 292 230, 233-4, 237, 240-1, 245, 250,
Ciampi, Mario J. 259 256, 258, 262, 289, 291, 304-5, 333,
Courtonne, J. 328 337, 341, 343, 350-1, 354, 359, 365,
373
da Pietrasanta, Giacomo 132 Le Nôtre, Andr6 101
da Sangallo, Genç Antonıo 154, 290 L Pautre, Antonie 330
da Vinci, Leonardo 345 Leodux, Claude·Nicolas 44
ole Sarıctis, Fratıcesco 20 Lorıghıma, Baldassare 5&
Della Porta, Giacomo 12 Lord Burlington 185
dl Giorgio Martin!, Frances 263, 259 Lucas & Niemeyer 69
Dick & Bauer 247 Lutyens, Sir Edwin 87, 341
Eisenman, Peter 77 Machuca, Pedro 345

Esherick, Homsey, Oodge & Davis 203 Mackintosh, Charles Rennie 167
Esherick, Joseph 17 Maillart, Robert il
Malfaison ve K!uchman 209
Filarete, Antonio 39, 76, 330 Maybeck, Bernard 219, 335
fisher, Frederlck 187 Meler, Richard 12, 87, 143, 255, 274
Mendelsohn, Eric 84
Garnier, C!ıarle0 274 Mengoni, G. 142
Gaudi, Antonio 78 Mercer, Hen� 219
Gluck, Peter L 257 Michelangelo 5, 148
Gowan, James 67, 133 Michelozzi 87
Graveı;;, Michael 45, 54, 224 Mies van der Rohe, ludwlg 13, 21, 23, 24, 47,
Gutbrod, Rolf 352 83, 117, 133, 139, 169, 266, 281
Gwathmey Siegel & A0socfaıtes 49, 53 ML1W 17, 21, 67, 75, 126, 185, 235, 248, 255,
271
Hamrneı, Green & ı'\brahamson 107 Mnesic!es 11
Harrison, Wal!ace K. 111 Moore & Turnbull 21, 67, 75, 126, 181, 185, 235,
Hawksmoor, Nicholas 62 248, 255, 265
KiŞi AOlARINA GÖRE DiZiN / 391

KiŞi ADLARINA GÖRE DiZİN
Nervi, Pier luigi 25 Wilford, Michaol 75

Neı;;ki, Julian ve Barbara 53 Wi!liam Mooser 251
Neumann, Ba!tha�;oır 183 Wood, John 207
Neutra, Richard 85, 213, 241 Wood, John, Sr. 207
Niemeyer, Oscar 40 Wriqht, Frank Uoyd 26, 27, 40, 47, 51, 58, 63,
76-7, 84, 137, 139, 165, 171, 202-3, 212,
Oqlethorpe, Jameo 340 218-9, 237, 243, 245, 250, 281, 327, 329,
Otto, Frei 115, 281, 352 331, 333-4, 342, 367, 372
Owen, Christopher 205
'
Zuccari, Feder!co 239
Falladio, Andrea 15, 31, 49, 58, 83, 126, 149,
169, 195, 232, 241, 266, 291, 300-1, 332,
340
Feabody & Stearns 67
Fei, 1. M. 82, 249
Peruzzl, Baldassare 183, 336
Petit, Antoirıe 209
Folycleitos 110
Fythius 16
Rietveld, Gerrit Thomas 27

Rosselino, Bernardo 187
. Saarinen, Eero 44, 88

Safdie, Moshie 69
Salvi, Dioti 5
Sanzio, Rııphad 329
Scamozzi, Vincenzo 74, 241
Scharoun, Hans 47
Senmut 20, 254
Ser!io, Sebastiano 193
Sitıan 37
Soamıe, Sir John 218
Specchi, A!essandro 20
Stirlinq, James 61, 67, 75, 133, 138, 145, 148,
200-1, 211, 344
Stromeyer, Peter 115
Stubblns, Huqh 113
Sullivan, louis 63, 243
Team X 145, 200

Thornton ve Latrobe 151
Utzon, Jorn 137, 368
Van Ooesburg, Theo 85, 169

Varı Eestererı, Cornels 85, 169
Van Eyck, Aldo 144
Vasari, Giorgio 22, 324
Venturi, Robert 202
Vignola, Giacorno da 194
Yitruviue 39
Von Erlach, Fiecher 185
Von Schinkel, K. F. 15

KONU DiZiNi
Aalto, Alvar 112 asa! şekiller 38

açık hava kahveleri 111 asanWr 253
açık hava bölümü 96 .:<ısimetrik yaklaşım 235
açık plan 133 asimetri 46, 330
açıklıklar 22, 24, 147, 166 a?ın eydınlık farkı 173
açılı yaklaşım 231 atrium 96, 126, 152, 154, 379
açılı bakış 86 avlu 53, 96, 152, 379
aedicule 126, 379 ayak 14, 379
agora 379 aynı hizadaki glriqler 239
ağ 64, 253 ayrık köqe 81
ağ şeklindeki strüktür 25
ahşap 279 Bacon, Edmund N. 33
ahşap dikme 281 bağlam 34, 199, 283
ahşap maka. 115 bağlamsal tepki 189
akropolis 379 bağlantı noktası 79
akustik nite!lk 21 bakış aç"' 35
alan 102, 153, 177 bakış çizgisi 35
Alberobello, ltalya 142 baldachin 379
Alberti 14, 299 basamaklar 250
algı 166 baskın mekan 186
Ailen, Gerald 177 baılık 292, 379
altın dikdörtgen 287 başüotü düzlemi 19, 99, 114-119
altın oran 285-289, 302, 366, 379 bazilika 379
Amerikan Çelik İnşaat Enstitüsü 282 Bauhaus çalışması 188
amfıprostil 358 beden 1
analiz 370 beden-merkezli sanat 227
ana biçim 57, 66-67 belvedere 379
Anadolu evi 150 bema 379
anfitiyatro 110, 138 beton blok 282
amtkabir 379 beton döşeme 128
anıt mezar 379 biçim 28, 33, 36, 55, 166, 188, 380
am�sa! ölçek 316 biçimitt açık tıtçik!iği 80
anlambilim (oemiyotik) 374, 383 biçimin düzenliliği 154
anomali 338, 379 biçimin eklemlenmesi 67, 78·79
Antis'teki Distil 358 biçimin görsel öze!!ikleri 34
antropoloji (insanbilim) 379 biçimin ilişkisel özellikleri 35
antropometrik oranlama 310,316 biçimin traiısformasyonu 48
antropometri 285, 310-312, 379 biçimsel karakteristik 189
apaıtman 150 biçimsel kimlik 52
apsit 379 biçimsel strüktür 34
ara geçiş 'l12 biçim ve mekfın 91-97
Araeostil 296 biçimlenme 166
ara mekSn 186, 274 bileşik biçim 72
arbor 141, 379 bina ölçeği 97, 314
ardışıklık 228 bina silueti 26
aritmetik oranlama 285, 299 bina arazisi 96
arkad 151, 153, 348, 379 birbirine bağlanan biçimler 66·67
arkaplan (fon) 94, 160, 379 birbirine bağlanan mekanlar 23, 179, 182-183
arka yüz 130 birbirine liağlanan hacimler 56, 72
Arnheim, Rudolf 319 birim 34, 320
a�itrav 379 birleşik değerler 374
artık mekSn 180 birleştirici mekfln 190
asal cle;imler (kütleler) 42-45, 48, 52 bitişiklik 184
asal elemanlar 2, 3 bitişik mek&nlar 179, 184·5
KONU DiZiNi / 393

KONU DiZiNi
bitl?ik nizam konutları 145, 250 dahili odak 174

bol yapraklı ağaç 114 dahiliyapı 34
Borromlni, Francesco 251, 364 daire 5, 38-39
boşluk 380 daire ve kare 72, 74
boyutlar 166 dairesel biçim 74
boyuWal gereh;inimler 188 d.:ıiresel mek.iln 75
boyuteal trarısformasyon 48-51 dairesel merdiven 273
bölme 127, 379 dar sokak 141
bulvar 142 datum 321, 346-355, 380
bükülme baskısı 280 da Vinci, leonardo 192, 338
büyük kiriş 280 dayanıklılık 279
Büyük Akbar 102,215 değer sistemi 338
deneme yanılma 370
cadde ölçeği 314 denge 39-40, 330, 380
cami 76, 380 deniz kabuğu 366
cephe 15, 22, 132, 142, 230-231, 244, 314, de Stijl sanat ve mimarlık okulu 27
323, 380 detaylı açıklıklar 243
cepheden yaklaşım 231 devamlılık 79-80
Champ de Mars, Paris 142 devinim 158, 198, 356
Charles Moore 177, 227 dış alanlar 110
charterhouse 380 dışa-dönük karakter 64, 109
ci5im (kütle) 28, 42 dı�a-dönük mek.iln 140
corbel 380 dışa-dönük plan 208
.cortile (avlu, iç-bahçe) 31, 154, 381 dışbükey yön 199
cruciform plan 372 dıı·hat (kontur) 18, 36·37
Dia.til 296
çatı 16 dikdörtgen geometrl 74
çatı düzlemi 19, 25-26, 106, 115, 117 dikey açıklık 164
çatı dö?emesı 281 dikey biçim 120
çatı aydınlatması 380 dikey boyut 250, 316
çekirdek (kor) 64 dikey Çi"<!i 9
çelik Z/9 dikey çizgisel eleman 121..12s
çelik kolon 281 dikey düzlem 238
çelik kiri? 115 dikey eksen 130
çeşit 320 dikey hareket 272
çeşitlilik (farklılaşma) 68, 320 dikey ritim 362
çevreleme (kapanım) 19, 114, 120, 131, 158, 166 dikilitaş 5, 10, 122, 381
çevresel ko1ullar 12 dikme 380
çıkmalı giri? 239 dinamik uyu?ma 312
çi� yönlü simetri 70, 330 dinlenme kö�esi 107
Çin patio evi 154 " dipteral 358
çi"<!i 3, 4, 6, 8-9 diyagonal yönlenim 162
çizgi nitelikleri 9 diyagram 77
Çi"<!i"I biçim 57, 6C·63, 97 doğal ı�k 171, 173
çizqistıl ge!i?im 61 doku 18, 34, 79, 166
çizqisel çerçevtı 61 dokunsa! nitelik 34
çizgisel elemanlar 10, 15-17 dolaşım 191, 227
çi"<!i"I mek�n 198, 283 do!a�ım elemanları 229
çi"<!isel organiza5yon 63, 189, 198-207, 208 do!a?ım mekanı 143
çizg'ı5el örüntü 88 dola�ım mek.ilrıının b'ıçimi 229, 268-275
çi"<!isel yol/patika 253 dolaıım yolu 143
çok-ailelf konut 145 Dorik düzeni 293-294
çoklu ritimler 362 döndürülmü? grid 72, 76·77
çukurla;;tırılmı1 taban düzlemi 99, 108-113 dönel devinim 39

KONU DİZİNİ
dönel düzen 208 estetik mantık 285

dönüıüm (transformaoyon) 221, 321, 370-373 eşik 238
döıt düzlem 121, 152-155 eflk basamağı 380
döıtlü konut organizasyonu 139 eıitleıdeğer lıiçimler 32\ 330
döıeme 16, 36, 49, 380 Euclid 284
dög;eme düzlemi 19, 21 Euotil 296
döşeme malzemesi 21
durağanlık 18, 35, 39-41 fazlalık elemanları 357
&uvar 14, 36 fibonacci serisi 286, 302
duvar düzlemi 19, 22, 24 figür 36, 94-95, 160, 381
duvar resmi 381 figür-fon (figür-arkaplan) 94-95, 381
duvarlı arazi 96 fiziksel boyutlar 284
düzyol 253 fiziksel geçiş 103, 184
düz çıkan merdiven 273 Floransa, İtalya 341
düzensiz biçim 46 fresko 381
düzen 285, 290, 319-320, 381 friz 381
düzenleyici araç 322
düzenleyici çizgiler 12, 290·291 galeri 143, 153, 229, 269, 381
clüzenleyici ilkeler 320-321 galeria 269, 381
düzenleyici si5tem 370 geçiı meklm 106, 239
düzenli 380 geçit 238
düzenli biçim 46, 59 geometri 35, 77, 290
düzenli kompozisyon 47 geometrik oran 285, 299
düzenli poligon 38 geometrinin biçimse! çatışması 72-73
düzenli polihedron 48 Gepparo 242
düzenli şekil 38 gergi strüktür 281
düzenlilik 52, 80, 220, 321, 346 gerilim 279, 338
düzensiz kompozisyon 47 geri çekilmiş giriş 239
düzlem 3, 14, 15-18 gestalt 381
düzlem kıvrımı 38 Gostalt psikolojisi 38, 381
düzlem figürü 38 gezinti yolu 141, 252, 268-269
düzlemler arasındaki açıklıklar 159, 164-165, Giorgi, Francesco 298
168 giriş kapısı 7, 132, 191, 232, 238, 242
düzlemlerin içindeki açıklıklar 159-161, 168 Giron, Columbia 98
düzlemsel elemanlar 20-27 giriı 191, 229, 238-251
düzlemsel nitelik 27 giriş cephesi 241
giriş düzlemi 131
ebat 34, 313 giriş kolonadı 241
Ege evi 150 gökdelen 63
eğik çizgi 9 gökyüzü 25, 172
eklemeli biçim 55-57, 273 gömülü avlu 111
eklemeli gelişim 366 görsel ağırlık 18, 34, 86, 131
eklemeli transformasyon 48-49 görsel alan 35, 38, 94
eklemlenme 79 görsel algı 34, 86, 94, 284, 357
eksen 6, 12, 42, 46, 121, 124, 148, 191, 214, görsel Dağlam 86
247, 321-330, 346, 380 görsel Daskınlık 72
eksensel yol 231 görsel çevre 38
eksiltmeli biçim 52-55 görse! gerilim 72
eksiltmeli transformasyon 48-49 görsel karakte:ristfk 357
elipUk biçim 50 görsel mahremiyet 172
endüstri standartları 282 görsel ·ölçek 314
ergonomi 311, 380 görsel özelllk 56
esneklik 279 görsel süredun.ım 35
estetik modül 306 görsel süreklilik 103, 123, 146, 158, 180
KONU DiZiNi / 39.5

KONU DiZİNi
göreel vurgu 338 ikincil mekanlar 189-190

görsııl zıtlık (kontrast) 36 iklimsel elemanlar 22
görünüm 158, 166, 172, 174-175, 188, 199 imalat oranları 282
görüş alanı 80 lnaka-ma yöntem'ı 307
göz seviyesi 131 insan ölçeği 303, 315-316
grid 70 iskelet strüktür sistemi 221, 280
grid biçimi 57, 7M1 iılev 188
grid modülü 221 iılevsel boyutlar 302, 311
grid organizasyonu 189, 220·225 işlevsel farklılıklar 338
grid örüntüsü 88, 220 iılevsel rol 188
gruplaıma 357 işlevsel şartlar 97
güçlendirilmiş beton döşeme 27, 281 i:qlevsel yakınlık 188
güçlendirilmiş beton duvar 281 İtalyan Rönesarısı 299
güneı 171 İyon düzeni 293, 295
güneş yolunun diyagramı 171
güneş ış�ından koruma cihazı 88, 165 Jaipur, !ndia 263
güneılgün ııığı 165, 171-172 Japon çayevi 124
güneş kıncı 381
günııığı 165, 171, 199 kadans 361
güzellik 292 kakemono 306
kamaıma 165, 173
hacim 3, 18, 28-29 kampana 381
hacimsel biçim 42 Kampen, Hollanda 62
, hacimsel elemanlar 30-31 kanat 137
hamam.(thermae) 332 Karlsruhe, Almanya 259
harekot mekanı 268 kaos 320
hareket yolu 12, 214, 228, 252 kapı 36, 158, 356
harmoni (ahenk) 292, 298 kapı birimleri 282
harmonik ilişkiler 291 kapı giriıi/eıiği 315-316
harmon'ık oranlama 285, 299 kapalılık/çevrelenme dereces·ı 166, 168-169
harmonik strüktür 286, 298 kaplama malzemesi 279
hav.:ılarıdırma 158, 172 kapsanan mek&lrı 180
h�erarıi 320-32, 338-345, 382 kapsayıcı mekan 180
hiyera!ilik düzen 253 karakteristik oran 284
hiyerEırşik 5ınıf!andırma 188 · kararsızlık 39
hiyerarşik yapı 280 kare 22, 38, 41, 70
hiyerarşik olmayan organizasyon 66 kare grid 70
Hoesli, Bemard 71 kare mekan 283
hücresel mekjnlar 214 Karma düzen 293
karmaşıklık 319-320
ııık 34, 158, 166, 170-173, 188 karyadit 381
ışık ve gölge ayarı 33 katedral 381
kavram 321
içbükey taraf 199 kavramsal elemanlar 2
içedönük alan 135 kemor 381
içedönük mekan 121, 152 ken 285, 306-309
içedörıük organizasyon 150 kenar 166, 229
içedönük özellik 58, 109 kenarlar ve köşe!er 80
ideal ıekil 74 kentsel mekln 124, 148
iki nokta 6 kentsel meydan 31, 152
ikincil biçim 60 kentsel ölçek 96, 314
ikincil bölge 147 kervansaray 381
ikincil eksen 140 kesir (oran) 284
ikincil grid 180 kesit 28

KONU DiZiNİ
kısaltım 18, 284 Uon Kolonu 240

kilioe 381 lokal simetri 73, 239, 330
kilisecik 381 l·şeklinde düzlem 23, 121. 134·139
kimlik 321 l·şek!inde merdiven 273
kinetik enerji 1 lucca 235
kiri? 11, 221, 279·280, 381 lyndon, Donlyn 177
ki�lsel mekan 312
klasik düzen 292·297 mahremiyet 22, 120
K!ee, Pau! 1 makas 381
kolon 5, 10·11, 14, 16, 88, 114, 122, 146, 221. malzeme d�i�ikliği 79
279·280, 381 malzeme oran!arı 279
kolon aralıklan 292, 296 manastır 154, 382
kolon gövdesi 114 Manhattan 263
kolon gridi 26, 127·128 matematik düzen 291
kolonat 15, 127, 269, 358, 381 megalit 382
kompozisyon 35, megaron 150
komşuluk ölçeği 314 mek&n 18, 9, 28, 33, 37, 92, 95, 177, 228
koni 43, 46 mekfüı organizasyonu 154
konsol 128, 381 mekan ve \:ıiçimin organizasyonu 178
kontrast (zıtlık) 79, 86, 94, 108, 160, 239, mekan boyunca devinim 11
339 mekan fçinde devinim 228
kontrplak 282 mekan içinde konum 122
kontrpuan 252 mekan içinde mek&rı 179·181
konum 35 mekan içinde nokta 323
koreografi 272 mekan modülleri 280, 356
Korint düzeni 293, 295 mekan tanımlayan biçim 98
koridor 229, 252, 269, 382 mek&n tanımlayan dikey elemanlar 120
korona 382 mekan tanımlayan elemanlardaki açıklıklar 158·
Kraliçe Nefortiti 36 159
kuobe 281 mekan tanımlayan elemanların tipolojisi 156-
köşegen 290 157
köşeler 79, 81·85 mekflnların ardışıklığı 229, 252, 356
köşelerdeki açıklıklar 159, 162·163, 168 mekansal ağ 70
köşe açıklığı 81, 85 mekansal alan 10, 100, 120, 122, 125, 130, 140,
köşe kolonu 83 146
köşe ta?ı 381 mekan.al bağlam 102, 108
kule 5, 10, 60, 122, 199 mekansal boşluk 46
kiföik hacim 71 mekansal oö�e 16
kültür 166 mekklnsal gerilim 56
kültürel önyargılar 284 mekflnsaı hacim 53, 127
kümeli biçim 57, 66·69, 97 mekansal ilişkiler 179, 189
kümeli organizasyon 66, 189, 214·219 mekflnsal organizasyon 57, 188
kümeli toplu konut 68 mekansal süreklilik 103, 109, 123, 127, 146,
küp 43, 46, 50 158, 180
küre 5, 42, 46, 50, 59 mekansa! tanım 166
kütle 18·19, 28, 31, 33, 37, 95, 382 mekflnsal zar 14, 123
kütüphane 112 menhir 382
kyma�um 382 merdiven 229, 253, 268, 272, 316
Kyo·ma yöntemi 307 merdiven basamağı 103, 268, 315
merdiven biçimienmesi 273
Lao·tzu 91 merkezilik 39, 64, 74, 154
le CorbU6ier 42, 55, 128, 170, 286, 291, 302, merkezi biçim 42, 57·5�, 323
375 merkezi mekan 189·190, 208
lento 316, 382 merkezi organizasyon 73, 189-197, 208
KONU DiZiNi ( 397

KONU DiZiNi
merkez noktası 339 ortak göreel karakter 189

Mesoamerica 324 ortakyaıar (simbiyotik) iliıki
··
96
metal levha 282 ortograft 383
mmnin (asma kat) 382 ortografik plan 28
mimari biçim 33, 95 otel 150
mimari çizim 313 oval 50
mimari mekan 19
mimari me�mn rıite!ik!eri 166-167 öbekleme 383
mimarlıkta anlam 374 öğrenci yurdu 150
minyatür 314 ölçek 96, 131, 166, 241, 285, 313
minare 10, 125, 382 ölçek için dokunsal ipucu 316
model 382 ölçüm standardı 313
Modena 235 önden görünüm 86
modül 221, 292, 382 ön-avlu 149, 323
modüler biçim 57 ön-cephe düzlemi 239
modüler bina birimi 282 ön-yüz 60, 130-131
modüler bölme 358 örüntü 18, 35, 79, 166, 177
modüler çerçeve 70
modüler düzen 69 pagoda 382
modüler grid 129 falladio, Andrea 126, 299-301
modüler malzeme 315 falladian villa 291
modüler meld!rılar 220 palazzo 31, 154
Modülör 285-286, 302 panteon 383
· Mojacar 361 F'antheon, Roma 315
morıolit 382 paralel çizgilıır 14
monotonluk 320 paralel düzlemler 121
mozele 95, 125, 382 paralel dikey düzlemler 140·145
Mümtaz Mahal 95 Faris 260
parti 383
narteks 382 patika taşları 242
nef 16 pavyon (kiosk) 383
nihai dayanıklılık 279 Pekin 325
niı 151 pencere 36, 158, 171-172, 356
nod 229, 253 pencere birimi 282, 315
nokta 3-5 pencere-duvar 159, 165
nokta e!emanlan 5 perde duvar 128
No!!i, Giambattista 95 pergola 17, 141, 383
peripteral 358
oda 19, 24, 152, 171, 177, 229 permutasyon 370
oda ölçeği 97 perspektif 18
oda yüksekliği 317 perspektif kısaltım 65
odak 148, 174, 339 Per�gia 235
odak noktası 338 Piazza della Signoria 324
olağandııı boyut 338 F'icnostil 296
opUk örüntü (desen) BO, 86 pilaster 14, 383
oran 86, 166, 2B4 pilon 244, 382
oran ve ölçek 277-278 piramit 43, 46, 50
oranlama f:ıistemkıri 284 f'isagoras 286, 298
oranlama standardı 282 plaza 240, 383
oranoal değlıiklik 60 platform 125, 273
organizasyon 177, 321 plato 102
ortak bir mekan ile bağlanan mekanlar 179, Platon 298
186-187 Platonik cisim 59, 382
ortak özellik 357 podyum 20, 105, 383

KONU DİZİNİ
polihedron 43 5ıkı?tırma 279

portaı 106, 247 sınır 120
portiko 246, 247, 315 Siena 124, 235
Prairie Mimarlık Okulu 26 silindir 5, 42, 46
Priene 263 silindirik mekan 75
prizmatik biçim 48, 50 siluet 36
prlzmatik kütle 43 simetri 46, 214, 321, 330-337
profil 52, 94 simge (sembol) 383
prostil 358 simgebilim (semboloji) 374
prototip 370 simgesel içerik 374
simgesel farklılıklar 338
raclyal biçim 57, 6465 simgesel rol 188
radyal organizasyon 189, 208·213 sinagog 383
radyal simetri 330 Sitte, Camillo 235
raclyal yol 253 solaıyum 17, 383
rampa 103, 250, 253, 268 sonlanma 339
Rasmussen, Steım EUer 277 sözel anlam 374
rasyonel boyutlar 279 spiral 366
rasyonel oranlar 279 spiral merdiven 273
renk 18, 33-34, 79, 166, 171 spiral yol 231, 253
resimsel biçim 1 standart boyut 282
revak 154, 380 stele 251, 383
ritim 16, 127, 272, 290, 321, 338, 356 stoa 383
Roma 95 Stra::hourg 235
Roma evi 126 stratejik konum 338
Roma Kampı 262 strüktür 11, 321, 370
Rowe, Calin 291 strüktürel boyutlar 311
Rönesans oranlama kuramları 285, 298-301 strüktürel bölme 145, 356
rüzgar kırıcı 136 strüktüre! çerçeve 11, 71
strüktürel destek 120
saçak silmesi (korni�) 383 strüktürel elemanlar 280
saf prizma 55 strüktürel grid 13, 189, 291
sağlamlık 279 strüktürel oranlar 280-281
sahanlık 273-274 6trüktürel sistem 115
sahne 110 St. Theodore Kolonu 240
salon 229, 252, 383 sundurma 106, 247, 383
Salzburg 235 sur 152, 383
sanat ve tasarım 34 süreklilik 52, 220, 321, 346
saydam düzlem 160 sütun 383
sayılar estetiği 298 Systil 296
sentez 370
sera 165 ıekil 18, 28, 34, 36, 38, 160, 166
serbest cephe 128 şeklin algısı 36
serbest duran &üzlem 184 şemslyemsi yapı 114
ser\7est duran kolon 130 şömine 174
5erbest mek&n 291
serbest plan 128, 373 taban 383
Serlio 299 ta\Jan düzlemi 19, 99-101
,,. 166 tabla 292, 383
seviye aeğiıikliği 103, 109, 184, 238, 268 Tao Te Ching 91
Shah Jahan 95 tasarım 370
shaku 306 taş duvar 281
Shinto kabn 326 taş tonoz 115
sık kullanılaıı tuğlalar 282 taı�ıcı duvar 23, 128, 145, 281, 383
KONU DiZiNi /399

ıın»#ıJ>.iZINi
taşıyıcı duvarlı strüktüre! sistem. 141, 144 V1ctorian cephe 364

. tatami 307 Vignola 292
· villa 383
tavan 383
tavan düzlemi 19, 25, 36, 118 Villa Hermosa, ispanya 362
tek jekil 338 vista (manzara) 174, 323
tekbiçimlilik 383 Vitruviu. 126, 292, 296, 358
tekil aikey aüzlem 121, 130-133 Vo!wahsen, Andras 125
tt:knik gereksinimler 97 vurgu 365, 384
teknoloji 383
tektonik 383 yakınlık 56, 66, 189, 214, 357
Telo, Çekoslovakya 348 yakın mek�n 316
tc:me!. 19 yaklaşım 229, 230-237
tente 247 yan anlam 374
Teotihuacan 324 yansıma 366-369
tepe-ayaınlatması 119, 159, 162, 164, 171-172 yansıtma 173
tepe noktası 43 Yarbus, Alfrea l. 36
teras 20, 109, 273 Yasak Kent 105, 325
teras evler 200 yatay açıklık 164
tetrasti! 383 yatay çizgi 9
tetras�il atrium 126 yatay düzlem 99
tokobasb!ra 124 yatay ritim 362
tokonoma 124, 175, 306 yerçekim 35
tona! aeğer 34 yinelenim 321, 356-359
tonoz 281 yinelenen biçim 60-61
toplu yaşama mek8:n1arı 137 yinelenen mek.!n 12, 189, 198, 214
topo,jrafya 60, 110, 199 yoğunluk 34
torii 240, 326 yoğunlaştırılmış kompozisyon 190
trellis 17, 383 yol (patika) 12, 229
trullo 187 . yol griai 253
T-şeklindeki düzlem 23 · yol-mekan iliıkisi 229, 264-267
tuğla 279 yönlenim 35, 158, 174
Tuscan düzeni 293-294, 297 yöresel mimari 68
tümsek 384 Yudell, Roberı 227
Yurıarı Tapmağı 150
ulaşır-ı tarzı 252 yuvarlatılmış köşe 81, 84
Uluslararası Metrik Sistem 313 yük taşımayan bölme 128
U-şeklindeki düzlem 121, 146-151 yükseklik 131
U·şeklindeki merdiven 273 yüksek yapılar B8
u.s. Customary Systeın 313 yükseltilmiş taban düzlemi 99, 102-107
uyuşum 282 yükseltilmiş düzlem 21
uzak görünüm 229 yükseltilmiş mek�n 103
uzanım 198 yUrüme yolunun 'şeki!lenişi/ konfigüraı:ıyonu 229,
252-63
üçboyutlu alan 180, 220 yüz 146
üçboyutlu çerçeve 189 yüzey 166
iiçgen 38, 40 yüzey eklemlenmesi (artikülasyonu) 8, 13,
üst üe-ıte lıinen mekansal alanlar 182 86-89, 100
yüzey biçimlenmesi 36
··.w&Jre, W!1Ualt) R. 268
Wooastock, İngiltere 101 zaman 228
zamansa! nitelik 250
veranda 106, 383 zengin görünümlü yaklaşım 235
Verona 23.5 zıt (çelişkin) geometriler 73-74
vestibu!e 383 zihnin gözleri 2

Francis D. K. Ching, Mimarlık

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Francis D. K. Ching, Mimarlık

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

MİMARLIK

Biçim, Mekôn ve Düzen

Mimarlık: Biçim, Mekan ve Düzen

iç Sayla Tasarımı: Frarık Ching

Çeviri: Sevgi lökçe

© Copyright: Yapı-Endüstri Merkezi A.Ş.

Bu kitabın her hakkı saklı olup, tümünün ya da bölümlerinin

YEM Yayın (Yapı-Endüstri Merkezi Yayınlan)

Döıt Düzlem: Kapanını... ........ ........152

Düzlemler Üzerindeki Açıklıklıır ... . . .. .................... 160 Sözfüt......... . .. ....:079

Kö�elerdeki Açıklıklar... ................ .162 Dizinler....... . ... .il/J5

Debra, Emi/y ve Andrew'e, onların yag;am eevgfrM için;

Vlll / MİMARLIK: BiÇiM, MEKAN ve O ÜZEN

Mekanın mimarisi • örüntü organizasyonu, ilişkiler, hiyerarşi

Mekün·Zomon yoluyla deneyimlerıir • yaklaşım ve giriş

Teknoloji aracılığı J!e elde edilir • yapı ve çevreleme

Program için yer ı:ıağ!ar • kullanıcı talepleri, gereksinimleri ve iı:ıtekleri

Bağlam ile uyumludur • yerleşim ve çevre

X / MIMARllK: BiCiM, MEKAN ve DÜZEN

Fiziksel Bisim ve Mekiin

Algısal Fiziksel elemanların, zaman içinde ardıpık olarak • yaklaşma ve uzaklaşma

Kavramsal Binanın elemanları ve sistemleri arasındaki düzenli o imgeler

Mekônsal Sistem Strüktürel Sistem

Xll / MIMARllK: BiÇiM, MEKAN ve DÜZEN

Dola�ım Sistemi Bağlam

110ııun (Villa Savoye'un) kareye yakın sade dı? görünüşü, açıklıklardan ve

Robert Venturi, Complexity and Contradiction in ArChitecture, 1966.

Bu bölüm, biçimi olu9turan birincil elemanları, noktadan tekboyutlu çizgiye,

Kavramsa! elemanlar olarak, nokta, çizgi, düzlem w; hacim, zihnin gözlerine

Bu elemanlar üçboyutlu mek�nda veya kağıdın üzerinde görünür

2 / MIMARllK: BiÇiM, MEKAN ve DÜZEN

Biçimin ana üreticisi olarak;

Kaydırılan bir nokta şu özelliklerle Çizgi

Kaydırılan bir çizgi şu özelliklerle Düzlem

Kaydırılan bir düzlem şu özelliklerle

1' ,1,�.ı:,1' ; ·,, \ �,>"��::,\' �"' � {;,

Biçim dağarcığıtıın ana elemanı olan nokta, şunları

• bir çizginin iki ucu

• bir düzlem ya da hacmin köşeeindeki iki çizginin buluşması

• bir alanın merkezi .

Kavramsal olarak nokta biçimsiz veya şekilsiz olmasına

Ancak merkezin dışına kaydırıldığın4a, noktanın alanı daha

4 / MIMARllK: BiÇiM, MEKAN ve DÜZEN

Noktanın boyutu yoktur. Uzayda ve yer düzleminde görünür bir

•daire Po!yc!eitos Tho.los, Epidauros,

•silindir risa Ba pti si,

• küre 6ir !saao Newlion Anıtı,

Mont 5. Michel, Fransa, 13. yy. ve sonrası.

İki nokta, aynı zamanda tanımladıkları ve kendisine göre simetrik

6 / MIMARLIK: BiÇiM, MEKAN ve DÜZEN

Uzayda kolon şeklindeki elemanlar ya da merkezi biçimler ile

Torii, loe Kabri, Japonya, M.S. 690.

Planda, iki nokta giri� kapısını göstermek

tanımladığından, görsel olarak yön, devinim ve

Her türlü görse:! yap111ın biçimlendirilmesinde

• diğer görsel elemanları

• düzlemlerin kenarlarmı tanımlama ve onlara

• düzlemlerin yüzeylerini belirginleştirme

8 / MIMARllK: BiÇiM, MEKAN ve DÜZEN

enine baskın çıkmasıdır. Gergin ya da gevşek,

Yeterince süreklilik arz etmesi durumunda benzer ı:rbdUejjgh!j!ldmtwpqr.tt11vw!Et:Jz(&!P$.,12345678:go

güçleri ile dengeli b!r durumu ya da insatıın

Eğik bir çizgi dikeyden ya da 1