แผนการจัดการเรียนรู้ที่ 12

กลุ่มสาระการเรียนรู้วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี
รายวิชาเคมีเพิ่มเติม ว 31222
ระดับชัน
้ มัธยมศึกษาปี ที่ 4 ภาคเรียนที่ 2
ปี การศึกษา 2562
หน่วยการเรียนรู้ที่ 4 โมลและสูตรเคมี เรื่อง การคำนวณหาสูตร
โมเลกุล เวลา 2
ชั่วโมง
สอนโดย นางกมลพรรณ กุลอาจศรี
โรงเรียนบัวขาว
ช น
ั้ ม ัธ ย ม ศ ึก ษ า ป ีท ี่ 4/11 ว ัน
ท ี่...................เ ด ือ น ..............................พ .ศ .....................ค า บ
ที่......................
ช น
ั้ ม ัธ ย ม ศ ึก ษ า ป ีท ี่ 4/12 ว ัน
ท ี่...................เ ด ือ น ..............................พ .ศ .....................ค า บ
ที่.....................

สาระเคมี

เข้าใจหลักการทำปฏิบัติการเคมี การวัดปริมาณสาร หน่วยวัดและการเปลี่ยน

หน่วยการคำนวณปริมาณของสาร ความเข้มข้นของสารละลาย รวมทัง้ การบูรณา
การความรู้และทักษะในการอธิบายปรากฏการณ์ในชีวิตประจำวันและการแก้ปัญหา
ทางเคมี

ผลการเรียนรู้
 อธิบายความหมายของสูตรเอมพิริคัลและสูตรโมเลกุล และ
คำนวณหาสูตรโมเลกุลได้

จุดประสงค์การเรียนรู้
1. อธิบายความหมายของสูตรโมเลกุลได้ (K)
2. คำนวณหาสูตรโมเลกุลได้ (P)
3. มีวินัย มีความใฝ่ รู้ใฝ่ เรียน มีความกระตือรือร้นในการเรียนและ
ทำกิจกรรมต่าง ๆ (A)

สาระสำคัญ
สูตรเคมี คือ กลุ่มของสัญลักษณ์ของธาตุที่เขียนขึน
้ เพื่อแสดงองค์
ประกอบของสาร(ธาตุหรือสารประกอบ) ว่าประกอบด้วยธาตุอะไรบ้าง
อย่างละเท่าใดหรือเป็ นอัตราส่วนเท่าใด และสูตรเคมีบางชนิดยังบอกให้
ทราบว่าในสารต่าง ๆ อะตอมจัดเรียงตัวกันอย่างไร
สูตรเคมี แบ่งออกเป็ น 3 ชนิด คือ สูตรเอมพิริคัลหรือสูตรอย่างง่าย
สูตรโมเลกุล และสูตรโครงสร้าง
สูตรเอมพิริคัลหรือสูตรอย่างง่าย คือ สูตรที่แสดงอัตราส่วนอย่างต่ำ
ของจำนวนอะตอมของธาตุองค์ประกอบในสารประกอบ
สูตรโมเลกุล คือ สูตรที่แสดงให้ทราบว่าในสาร 1 โมเลกุลประกอบ
ด้วยธาตุอะไรบ้างอย่างละกี่อะตอม
สูตรโครงสร้าง คือ สูตรที่แสดงการจัดเรียงตัวของอะตอมที่เป็ นองค์
ประกอบในสารประกอบว่ามีการสร้างพันธะกันอย่างไร แบ่งออกเป็ น 2
ชนิด คือ สูตรแบบจุดและสูตรแบบเส้น
การคำนวณหาสูตรเอมพิริคล
ั มีหลักการดังนี ้
1. คำนวณหาปริมาณของธาตุแต่ละชนิดในสารประกอบ
 2. คำนวณหาอัตราส่วนโดยจำนวนโมลอะตอมของธาตุ เช่น ถ้า
ทราบมวลของธาตุแต่ละชนิดให้เอามวลอะตอมของธาตุไปหารมวลของ
g
ธาตุนน
ั้ ( n = M ) ซึง่ อัตราส่วนโดยโมลอะตอมของธาตุจะต้องเป็ น
เลขจำนวนเต็มลงตัวอย่างต่ำ การทำให้อัตราส่วนโดยจำนวนโมลอะตอม
เป็ นอัตราส่วนอย่างต่ำทำได้ดังนี ้
2.1 ให้เอาเลขที่แสดงจำนวนโมลอะตอมของธาตุที่มีค่าน้อย
ที่สุดหารตลอด ถ้าได้เลข
จำนวนเต็มทัง้ หมดก็จะทราบสูตรอย่างง่าย
ถ้าผลลัพธ์ในข้อ 2.1 บางส่วนเป็ นเลขทศนิยมให้ปฏิบัติดังนี ้ ถ้าค่าที่
ได้ใกล้เคียงจำนวนเต็มมากให้
ปั ดเป็ นเลขจำนวนเต็มมากที่สุด แล้วปั ดเป็ นเลขจำนวนเต็มก็จะทราบสูตร
อย่างง่าย
เช่น 1 : 1.9 = 1 : 2
1 : 1.3 ใช้ 3 คูณตลอดได้ = 3 : 3.9
= 3 : 4
การคำนวณหาสูตรโมเลกุล มีหลักการดังนี ้
1. หาสูตรเอมพิริกัลหรือสูตรอย่างง่าย

2. สมมุติสูตรโมเลกุลโดยให้ สูตรโมเลกุล = ( สูตรอย่างง่าย )n

3. คำนวณหามวลโมเลกุลของสูตรที่สมมุติ และมวลโมเลกุลที่แท้
จริง (ถ้าโจทย์ไม่บอก)
4. นำค่ามวลโมเลกุลของสูตรที่สมมุติให้เท่ากับมวลโมเลกุลที่แท้จริง
เพื่อหาค่า n
ถ้า n < 0.5 ให้ปัดทิง้ แต่ถ้า n > 0.5 ให้ปัดเป็ น 1
สาระการเรียนรู้
 ความรู้
- การคำนวณหาสูตรโมเลกุล
ทักษะ/กระบวนการ
- ทักษะการจัดกระทำ และสื่อความหมายข้อมูล
- ทักษะการตีความหมายข้อมูลและลงข้อสรุป
- ทักษะการคำนวณ
คุณลักษณะ
- มีวินัย
- มีความใฝ่ รู้ใฝ่ เรียน
- มีความกระตือรือร้นในการเรียนและทำกิจกรรมต่าง ๆ
การจัดกิจกรรมการเรียนรู้
1. ขัน
้ สร้างความสนใจ (engagement)
1.1) ครูนำเข้าสู่บทเรียนด้วยการทบทวนความรู้เดิมว่า การหา
สูตรอย่างง่ายทำอย่างไร
(การคำนวณหาสูตรเอมพิริคัล มีหลักการดังนี ้
1. คำนวณหาปริมาณของธาตุแต่ละชนิดในสารประกอบ
2. คำนวณหาอัตราส่วนโดยจำนวนโมลอะตอมของธาตุ เช่น ถ้า
ทราบมวลของธาตุแต่ละชนิดให้เอามวลอะตอมของธาตุไปหารมวลของ
g
ธาตุนน
ั้ ( n = M ) ซึง่ อัตราส่วนโดยโมลอะตอมของธาตุจะต้องเป็ น
เลขจำนวนเต็มลงตัวอย่างต่ำ การทำให้อัตราส่วนโดยจำนวนโมลอะตอม
เป็ นอัตราส่วนอย่างต่ำทำได้ดังนี ้
2.1 ให้เอาเลขที่แสดงจำนวนโมลอะตอมของธาตุที่มีค่าน้อย
ที่สุดหารตลอด ถ้าได้เลข
จำนวนเต็มทัง้ หมดก็จะทราบสูตรอย่างง่าย
 ถ้าผลลัพธ์ในข้อ 2.1 บางส่วนเป็ นเลขทศนิยมให้ปฏิบัติดังนี ้ ถ้าค่าที่
ได้ใกล้เคียงจำนวนเต็มมากให้
ปั ดเป็ นเลขจำนวนเต็มมากที่สุด แล้วปั ดเป็ นเลขจำนวนเต็มก็จะทราบสูตร
อย่างง่าย
เช่น 1 : 1.9 = 1 : 2
1 : 1.3 ใช้ 3 คูณตลอดได้ = 3 : 3.9
= 3 : 4)
1.2) ครูแบ่งกลุ่มนักเรียน กลุ่มละ 5-7 คน
1.3) ครูให้นักเรียนเล่นเกมจับคู่ สูตรเอมพิริคัลกับสูตรโมเลกุล
กลุ่มใดที่ตอบถูกได้มากที่สุดจะได้รับรางวัล โดยมีวิธีการเล่นดังนี ้
1. ครูกำหนดสูตรเอมพิริคล
ั หรือสูตรโมเลกุล
2. ครูให้นักเรียนส่งตัวแทนออกมากลุ่มละ 1 คน
3. ครูให้นักเรียนจับคู่สูตรเอมพิริคัลหรือสูตรโมเลกุลให้ถูก
ต้อง
1.4) ครูแจกของรางวัลให้กลุ่มที่ได้คะแนนเยอะที่สุด
1.5) ครูถามนักเรียนว่า จากการเล่นเกมนักเรียนได้สังเกตเห็น
ความแตกต่างระหว่างสูตรเอมพิริคัลกับสูตรโมเลกุลอย่างไรบ้าง
2. ขัน
้ สำรวจและค้นหา (exploration)
2.1) ครูสอนเนื้อหา เรื่อง การคำนวณหาสูตรโมเลกุล โดยใช้
Power point ประกอบการสอน
สูตรเคมี คือ กลุ่มของสัญลักษณ์ของธาตุที่เขียนขึน
้ เพื่อแสดงองค์
ประกอบของสาร (ธาตุหรือสารประกอบ) ว่าประกอบด้วยธาตุอะไรบ้าง
อย่างละเท่าใดหรือเป็ นอัตราส่วนเท่าใด และสูตรเคมีบางชนิดยังบอกให้
ทราบว่าในสารต่าง ๆ อะตอมจัดเรียงตัวกันอย่างไร
 สูตรเคมี แบ่งออกเป็ น 3 ชนิด คือ สูตรเอมพิริคัลหรือสูตรอย่างง่าย
สูตรโมเลกุล และสูตรโครงสร้าง
สูตรเอมพิริคัลหรือสูตรอย่างง่าย คือ สูตรที่แสดงอัตราส่วนอย่างต่ำ
ของจำนวนอะตอมของธาตุองค์ประกอบในสารประกอบ
สูตรโมเลกุล คือ สูตรที่แสดงให้ทราบว่าในสาร 1 โมเลกุลประกอบ
ด้วยธาตุอะไรบ้างอย่างละกี่อะตอม
สูตรโครงสร้าง คือ สูตรที่แสดงการจัดเรียงตัวของอะตอมที่เป็ นองค์
ประกอบในสารประกอบว่ามีการสร้างพันธะกันอย่างไร แบ่งออกเป็ น 2
ชนิด คือ สูตรแบบจุดและสูตรแบบเส้น
การคำนวณหาสูตรเอมพิริคล
ั มีหลักการดังนี ้
1. คำนวณหาปริมาณของธาตุแต่ละชนิดในสารประกอบ
2. คำนวณหาอัตราส่วนโดยจำนวนโมลอะตอมของธาตุ เช่น ถ้า
ทราบมวลของธาตุแต่ละชนิดให้เอามวลอะตอมของธาตุไปหารมวลของ
g
ธาตุนน
ั้ ( n = M ) ซึง่ อัตราส่วนโดยโมลอะตอมของธาตุจะต้องเป็ น
เลขจำนวนเต็มลงตัวอย่างต่ำ การทำให้อัตราส่วนโดยจำนวนโมลอะตอม
เป็ นอัตราส่วนอย่างต่ำทำได้ดังนี ้
2.2 ให้เอาเลขที่แสดงจำนวนโมลอะตอมของธาตุที่มีค่าน้อย
ที่สุดหารตลอด ถ้าได้เลข
จำนวนเต็มทัง้ หมดก็จะทราบสูตรอย่างง่าย
ถ้าผลลัพธ์ในข้อ 2.1 บางส่วนเป็ นเลขทศนิยมให้ปฏิบัติดังนี ้ ถ้าค่าที่
ได้ใกล้เคียงจำนวนเต็มมากให้
ปั ดเป็ นเลขจำนวนเต็มมากที่สุด แล้วปั ดเป็ นเลขจำนวนเต็มก็จะทราบสูตร
อย่างง่าย
เช่น 1 : 1.9 = 1 : 2
 1 : 1.3 ใช้ 3 คูณตลอดได้ = 3 : 3.9
= 3 : 4
การคำนวณหาสูตรโมเลกุล มีหลักการดังนี ้
1. หาสูตรเอมพิริคล
ั หรือสูตรอย่างง่าย

2. สมมุติสูตรโมเลกุลโดยให้ สูตรโมเลกุล = ( สูตรอย่างง่าย )n

3. คำนวณหามวลโมเลกุลของสูตรที่สมมุติ และมวลโมเลกุลที่แท้
จริง (ถ้าโจทย์ไม่บอก)
4. นำค่ามวลโมเลกุลของสูตรที่สมมุติให้เท่ากับมวลโมเลกุลที่แท้จริง
เพื่อหาค่า n
ถ้า n < 0.5 ให้ปัดทิง้ แต่ถ้า n > 0.5 ให้ปัดเป็ น 1
2.2) ครูยกตัวอย่างโจทย์ ดังนี ้
ตัวอย่า งที่ 1 สารประกอบชนิด หนึ่ง ประกอบด้วยธาตุค าร์บ อน 24.3%
ธาตุไฮโดรเจน 4.1 % และที่เหลือเป็ นธาตุคลอรีน ถ้าสารนีม
้ ีมวลโมเลกุล
เท่ากับ 99 จงคำนวณสูตรโมเลกุลของสารนี ้
วิธีทำ มี C = 24.3% , H = 4.1 %
∴ มี Cl = 100 - 24.3 - 4.1 = 71.6 %

หาสูตรเอมพิริคัล
24.3 4.1 71.6
โมลของ C : H : Cl = 12 : 1 : 35.5 = 1:2:1
สูตรเอมพิริคัล คือ CH2Cl
หาสูตรโมเลกุล
มวลโมเลกุล = (CH2Cl)n
99 = (12 + 2x1 + 35.5)n
n = 2
ตอบ สูตรโมเลกุล = (CH2Cl)2 = C2H4Cl2
 3. ขัน
้ อธิบายและลงข้อสรุป (explanation)
ครูและนักเรียนร่วมกันอภิปรายและลงข้อสรุปได้ว่า
การคำนวณหาสูตรโมเลกุล มีหลักการดังนี ้
1) หาสูตรอย่างง่ายก่อน
2) (สูตรอย่างง่าย) x n = มวลโมเลกุล
4. ขัน
้ ขยายความรู้ (elaboration)
4.1) ครูอธิบายถึงความสำคัญเกี่ยวกับการคำนวณหาสูตร
โมเลกุลว่า นักเรียนจะได้นำความรู้ในหัวข้อนีไ้ ปใช้ในการทำนายสูตร
โมเลกุลของสารได้ และสามารถนำไปใช้ในการสอบเรียนต่อในระดับ
มหาวิทยาลัยต่อไป
4.2) ครูให้แนวคิดในการหัดทำข้อสอบว่าขัน
้ แรกเราต้องอ่าน
โจทย์ให้เข้าใจแล้วดูว่าโจทย์ให้อะไรมาบ้างแล้วถามหาอะไรก่อนที่จะ
ลงมือทำจากนัน
้ ครูแจกข้อสอบ ENT ให้นักเรียนฝึ กทำเช่น
ข้อ 1. ออกไซด์ชนิดหนึง่ มีอาร์เซนิก 65.2% ออกซิเจน 34.8% มีน้ำหนัก
โมเลกุล (หรือมวลโมเลกุล) เท่ากับ 230 สูตรของออกไซด์นเี ้ ป็ นอย่างใด
(As = 74.9) (ENT’18)
ก. AsO2 ข. As2O3 ค. As2O4 ง. As2O5
ตอบ = ง
ข้อ 2. ถ้าไฮโดรคาร์บอนชนิดหนึ่งประกอบด้วย C = 82.66%, H =
17.34% ถ้าแก๊สนีม
้ ีปริมาตร 1 dm3 หนัก 2.59 กรัม ที่ STP สูตร
โมเลกุลของแก๊สนีเ้ ป็ นอย่างไร (ENT’23)
ก. C2H6 ข. C4H6 ค. C4H8 ง.
C4H10
ตอบ = ง
ข้อ 3. สาร A ประกอบด้วย C ร้อยละ 77.9 โดยมวล H ร้อยละ 11.7
โดยมวลที่เหลือเป็ น O สาร A 1 โมเลกุลมีปริมาตร 2.88 x 10-22 cm3
มีความหนาแน่น 0.89 g/cm3 สูตรโมเลกุลของสาร A ควรเป็ นสูตรในข้อ
ใด(ENT’ มี.ค. 42)
ก. C13H23O ข. C10H18O ค. C7H12O ง. C6H12O
ตอบ = ข
5. ขัน
้ การวัดและประเมินผล (evaluation)
5.1) ครูให้นักเรียนทำใบความรู้ที่ 11 เรื่อง การคำนวณหาสูตร
โมเลกุล
5.2) ครูประเมินการเรียนรู้ของนักเรียนจากใบความรู้ที่ 11 เรื่อง
การคำนวณหาสูตรโมเลกุล
5.3) ครูประเมินพฤติกรรมจากการปฏิบัติกิจกรรมของนักเรียน
จากแบบประเมินพฤติกรรมระหว่างเรียน
6. สื่อ/แหล่งการเรียนรู้
6.1) หนังสือเรียนรายวิชาเคมีเพิ่มเติม เล่ม 2
6.2) Power point เรื่อง การคำนวณหาสูตรโมเลกุล
6.3) ใบความรู้ที่ 11 เรื่อง การคำนวณหาสูตรโมเลกุล
6.4) เกมจับคู่สูตรเอมพิริคัลกับสูตรโมเลกุล
6.5) แหล่งเรียนรู้ห้องปฏิบัติการเคมี
 การวัดและประเมินผล
สิ่งที่จะวัด เครื่องมือวัดผล เกณฑ์การประเมิน
พุทธิพิสัย
อธิบายความหมาย - ใบความรู้ที่ 11 เรื่อง - ได้คะแนนในระดับ
ของสูตรโมเลกุลได้ การคำนวณหาสูตร 70% ขึน
้ ไป
โมเลกุล
ทักษะพิสัย
คำนวณหาสูตร - ใบความรู้ที่ 11 เรื่อง - ผ่านเกณฑ์รูบริคส์
โมเลกุลได้ การคำนวณหาสูตร ระดับ 2 ขึน
้ ไป
โมเลกุล
จิตพิสัย
มีวินัย มีความใฝ่ รู้ใฝ่ - แบบประเมินระหว่าง - ผ่านเกณฑ์รูบริคส์
เรียน มีความ เรียน ระดับ 2 ขึน
้ ไป
กระตือรือร้นในการ
เรียนและทำกิจกรรม
ต่าง ๆ

เกณฑ์การวัดผลและประเมินผลการเรียนรู้
1. ด้านพุทธิพิสัย
นักเรียนทำใบความรู้ที่ 11 เรื่อง การคำนวณหาสูตรโมเลกุล ได้ถก
ู
ต้องอย่างน้อย 70%
ความหมาย0 – 49% ปรับปรุง(ไม่ผ่าน)
50 – 59% พอใช้
60 – 69% ปานกลาง
70 – 79% ดี
80% ขึน
้ ไป ดีมาก
เกณฑ์การประเมินแบบ Rubrics
เกณฑ์การประเมิน
รายการประเมิน (ผ่านเกณฑ์ตงั ้ แต่ระดับ 2 ขึน
้ ไป)
ระดับที่ 3 ระดับที่ 2 ระดับที่ 1
ด้านทักษะพิสัย
- พฤติกรรมการ - นักเรียนสามารถ - นักเรียน - นักเรียน
คิดคำนวณ คำนวณหาสูตร สามารถคำนวณ สามารถคำนวณ
โมเลกุลได้อย่างถูก หาสูตรโมเลกุลได้ หาสูตรโมเลกุลได้
ต้อง อย่างพอเข้าใจ เล็กน้อย
ด้านจิตพิสัย
- มีวินัย มีความ - นักเรียนมีวินัย - นักเรียนมีวินัย - นักเรียนมีวินัย
ใฝ่ รู้ใฝ่ เรียน มี เข้าเรียนตรงเวลา เข้าเรียนตรงเวลา เข้าเรียนตรงเวลา
ความ ไม่ขาดเรียน มี ไม่ขาดเรียน มี ไม่ขาดเรียน มี
กระตือรือร้นใน ความใฝ่ รู้ใฝ่ เรียน ความใฝ่ รู้ใฝ่ เรียน ความใฝ่ รู้ใฝ่ เรียน
การเรียนและทำ และความรับผิด และความรับผิด และความรับผิด
กิจกรรมต่าง ๆ ชอบในการทำงาน ชอบในการ ชอบในการ
มาก ทำงานปานกลาง ทำงานน้อย

เกณฑ์การประเมิน มีดังนี ้
คะแนน 5-6 ดี
คะแนน 3 - 4 พอใช้
คะแนน 0 - 2 ควรปรับปรุง
* ผู้เรียนต้องผ่านเกณฑ์รูบริคส์ระดับ 2 ขึน
้ ไป คือได้คะแนน 4 ขึน
้ ไป
ชื่อ สกุล เลขที่
ชัน
้
ใบความรู้ที่ 11
เรื่อง การคำนวณมวลเป็ นร้อยละจากสูตร
ตอนที่ 1 ให้นักเรียนบอกความหมายของสูตรโมเลกุล พร้อมทัง้ ยก
ตัวอย่างสูตรสูตรโมเลกุลมาอย่างน้อย 2 ตัวอย่าง
...................................................................................................................
...................................................................................................................
............................................................................... ...................................
..
...................................................................................................................
...........................................................
...................................................................................................................
...................................................................................................................
............................................................................... ...................................
..
...................................................................................................................
...........................................................

ตอนที่ 2 ให้นักเรียนแสดงวิธีทำจากโจทย์ที่กำหนดให้
1. สารประกอบชนิดหนึ่งเกิดจากการรวมตัวของคาร์บอน 6 กรัม
ไฮโดรเจน 1 กรัม และซัลเฟอร์ 8 กรัม ถ้าสารประกอบนัน
้ มีมวล
โมเลกุลเท่ากับ 240 สูตรโมเลกุลของสารประกอบนีเ้ ป็ นอย่างไร
.............................................................................................................
.............................................................................................................
.............................................................................................................
.............................................................................................................
.............................................................................................................
.............................................................................................................
.............................................................................................................
....................................................
2. สารประกอบชนิดหนึ่งประกอบด้วยธาตุคาร์บอน 24.3% ธาตุ
ไฮโดรเจน 4.1 % และที่เหลือเป็ นธาตุคลอรีน ถ้าสารนีม
้ ีมวลโมเลกุล
เท่ากับ 99 จงคำนวณสูตรโมเลกุลของสารนี ้
.............................................................................................................
.............................................................................................................
.............................................................................................................
.............................................................................................................
.............................................................................................................
.............................................................................................................
.............................................................................................................
....................................................
.............................................................................................................
......................................................