Σημασία και σωστή χρήση και γραφή, λέξεων και φράσεων

Ένα από τα συχνότερα λάθη, είναι το εν πάση περιπτώσει που λανθασμένα κά-
ποιοι γράφουν εν πάσει περιπτώσει.

Καλύτερα ή καλλίτερα; Το καλλίτερα είναι λάθος.

Ανέκαθεν ή από ανέκαθεν; Το σωστό είναι το ανέκαθεν που σημαίνει «από πά-
ντοτε». Αν πούμε «από ανέκαθεν», είναι σαν να λέμε «από από πάντοτε».

Παν μέτρον άριστον ή μέτρον άριστον; Το σωστό είναι το μέτρον άριστον.

Εξ απαλών ονύχων. Εδώ γίνεται μια παρανόηση, κυρίως από δημοσιογράφους.

Η φράση σημαίνει «από πολύ μικρή ηλικία» ή πιο ακριβέστερα «από την βρεφική
ηλικία» (επειδή τα βρέφη έχουν μαλακά νύχια). Δεν σημαίνει σε καμία περίπτωση,
επιφανειακή θεώρηση των πραγμάτων, δηλαδή ίσα-ίσα που αγγίζουμε απαλά κάτι,
χωρίς να το «σκαλίσουμε» σε βάθος.

(sic). Την λατινική αυτή λέξη την γράφουμε όπως είναι, εντός παρενθέσεως και
σημαίνει «έτσι», δηλαδή έτσι ακριβώς ειπώθηκε ή γράφτηκε. Την βάζουμε δίπλα σε
λέξεις ή φράσεις που έχουν πει ή γράψει άλλοι, με σκοπό να ενημερώσουμε ότι
αποτελεί αυτούσια μεταφορά των γραπτών τους ή του λόγου τους. Η χρήση της
έχει συνήθως ειρωνικό σκοπό (αλλά όχι απαραίτητα). Π.χ. «Ο Χαρίλαος Φλωράκης
απαντώντας στις προτάσεις συνεργασίας, απάντησε "να μένει το βύσσινο" (sic)».

Καταρχήν (κατ' αρχήν) ή καταρχάς (κατ' αρχάς); Εδώ έχουμε να κάνουμε με δυο
εκφράσεις που χρησιμοποιούνται λανθασμένα, ακόμα κι από ανθρώπους των
γραμμάτων. Πρόκειται για δυο εντελώς ως προς την σημασία τους εκφράσεις. «Κα-
ταρχάς» σημαίνει το πρώτο στη σειρά, αρχικά, πρώτο απ' όλα. Π.χ. «καταρχάς είμαι
κουρασμένος και κατά δεύτερον δεν έχω χρόνο να πάμε για καφέ». «Καταρχήν»
σημαίνει κατά κανόνα, κατά νόμο. Π.χ. «Καταρχήν είσαι παράνομος, αφού πέρασες
το φανάρι με κόκκινο».

Υπέρ του δέοντος ή υπέρ το δέον; Το σωστό είναι «υπέρ το δέον». Αν βάλουμε
το «δέον» στη γενική, τότε το σωστό θα είναι να πούμε «Πέραν του δέοντος».

Κυριολεκτικά. Μια ακόμη λέξη που κακοποιείται, κυρίως από δημοσιογράφους.

Κυριολεκτικά, σημαίνει «με όλη τη σημασία της λέξεως». Δηλαδή όταν λέμε «κό-
πηκε η Ελλάδα στα δύο», δεν κυριολεκτούμε, καθώς κάτι τέτοιο θα σήμαινε ότι ό-
ντως η Ελλάδα έχει σχισθεί, διαχωρισθεί, σε δύο τμήματα, εν μέσω των οποίων
υπάρχει ένα κενό, ένα ρήγμα. Λέμε «κυριολεκτικά έβρεξε καρεκλοπόδαρα». Και
πάλι λάθος χρήση της λέξης «κυριολεκτικά». Αυτό σημαίνει πως στ' αλήθεια πέ-
φτουν... καρεκλοπόδαρα απ' τον ουρανό! Σωστή χρήση της λέξης γίνεται, όταν λέμε
π.χ. «κυριολεκτικά γονάτισα από την κούραση» και όντως από την πολλή κούραση
έπεσα στα γόνατα.

Γεγονός. Γεγονός, σημαίνει κάτι το οποίο έχει ήδη συμβεί. Επομένως είναι λάθος
να λέμε «αναμένονται συνταρακτικά γεγονότα». Δεν γίνεται λοιπόν να τίθεται σε
μελλοντικό χρόνο κάτι που ανήκει στο παρελθόν.

Αγγελιοφόρος ή αγγελιαφόρος; Το σωστό είναι «αγγελιαφόρος» (αγγελία +

φέρω).

Τρένο ή τραίνο; Μπίρα ή μπύρα; Κλασικός ή κλασσικός; Όλα είναι σωστά, αν

και τις ξενικές λέξεις μπορούμε να τις γράφουμε με τον απλούστερο τρόπο ελληνι-
κής γραφής, χωρίς να γίνεται μεταγραφή της πρωτότυπης φαινομενικής ορθογρα-
φίας.

Αυγό ή αβγό, αυτί ή αφτί; Παρ' ότι και τα δύο θεωρούνται σωστά, οι γλωσσολόγοι
τείνουν περισσότερο προς την αποδοχή ως ορθότερων όρων αυτών του «αβγού»
και του «αφτιού».

Συγνώμη ή συγγνώμη; Καμία ή καμμία; Ψέμα ή ψέμμα; Τρελός ή τρελλός; Τα

σωστά είναι «συγγνώμη», «καμμία», «ψέμα» και «τρελός».

Ακόμα ή ακόμη; Και τα δύο θεωρούνται σωστά, προτιμάται όμως το «ακόμη».

Και ή κι; Το «κι» προτιμάται αν η επόμενη λέξη αρχίζει από φωνήεν.

Βρόμα ή βρώμα; Το σωστό είναι «βρόμα» («βρώμα» είναι το φαγητό - βρώσις).

Εταιρεία ή εταιρία; Το σωστό είναι «εταιρεία», παρ' ότι και το «εταιρία» δεν θεω-
ρείται λάθος.

Βατοπέδι ή Βατοπαίδι; Το σωστό είναι «Βατοπέδι» (πεδίο με βάτα). Ο όρος «Βα-

τοπαίδιο» αποτελεί δημιούργημα των αγιορειτών βασιζόμενο σε έναν θρύλο που
ιστορικά δεν επιβεβαιώνεται. Σύμφωνα μ' αυτόν τον θρύλο, κάποιο παιδί του αυτο-
κράτορα Θεοδοσίου ναυάγησε στο Άγιο Όρος και για να προστατευθεί, κρύφτηκε
ανάμεσα στα βάτα. Ο Θεοδόσιος τότε, για να ευχαριστήσει τον Θεό για την σωτηρία
του γιου του, έχτισε εκεί μοναστήρι. Δηλαδή, η ετυμολογία της λέξεως σύμφωνα με
τους αγιορείτες είναι «βάτα+παιδί».

Ότι ή ό,τι; Το «ότι» είναι αναφορικό. Δηλαδή λέμε «έμαθα ότι έχασες τη δουλειά
σου». Το «ό,τι» είναι συντομογραφία του «οτιδήποτε». Δηλαδή λέμε «ό,τι και να πω,
λίγο θα 'ναι».
-2-
Σορός ή σωρός; Είναι δύο εντελώς διαφορετικές λέξεις. Η πρώτη είναι γένους θη-
λυκού (η σορός) και σημαίνει το νεκρό σώμα. Η δεύτερη είναι γένους αρσενικού (ο
σωρός) και σημαίνει ένα σύνολο στιβαγμένων πραγμάτων (συνήθως ομοειδών).

Κτήριο ή κτίριο; Το σωστό είναι «κτήριο» (η λέξη ετυμολογείται από το «οικητή-

ριο»).

Παντρεύομαι και νυμφεύομαι. Λανθασμένα έχει επικρατήσει το πρώτο ρήμα και

για τα δυο φύλα, ως δηλωτικά της πράξης του γάμου. Το σωστό ρήμα για την γυ-
ναίκα είναι το «παντρεύομαι» και για τους άντρες το «νυμφεύομαι».

Δόθηκε ή δώθηκε; Το σωστό είναι «δόθηκε» (στην παθητική φωνή το «ω» γίνεται
«ο»).

Δωσίλογος ή δοσίλογος; Το σωστό είναι «δωσίλογος» (εκ του αρχαϊκού ρήματος

«δίδωμι»).

Προάστιο ή προάστειο; Το σωστό είναι «προάστιο».

Στίβα ή στοίβα; Το σωστό είναι «στίβα».

Συμπόνια ή συμπόνοια; Το σωστό είναι «συμπόνια».

Σάτιρα ή σάτυρα; Το σωστό είναι «σάτιρα» (εκ του λατινικού «satira»). Ο «σατυρι-
κός» αναφέρεται στους Σάτυρους, τους φιλόμουσους και ερωτομανείς δαίμονες της
ελληνικής μυθολογίας.

Διευκρίνιση ή διευκρίνηση; Και τα δυο θεωρούνται σωστά, αν και προτιμάται το

«διευκρίνιση».

Ξύδι ή ξίδι; Το σωστό είναι «ξίδι» (η λέξη ετυμολογείται από το «οξίδιον» και όχι
από το «οξύς»).

Γλείφω ή γλύφω; Πρόκειται για διαφορετικές λέξεις. Στην πρώτη περίπτωση χρη-
σιμοποιούμε τη γλώσσα γλιστρώντας την πάνω σε μια επιφάνεια, ενώ στη δεύτερη
την γλυφίδα για να λαξεύσουμε την πέτρα, ή άλλο υλικό, και να φτιάξουμε «γλυπτό».

Άρειος ή Άριος; Το σωστό είναι «Άριος» (εκ της σανσκριτικής λέξεως «arya», που
σημαίνει «ευγενής»).

Κάθισα ή κάθησα; Το σωστό είναι «κάθισα» (εκ του «καθίζω»).

Οφέλεια ή ωφέλεια; Οφελώ ή ωφελώ; Τα σωστά είναι «ωφέλεια» και «ωφελώ»

(«ωφελώ»=κάνω κάτι καλό και χρήσιμο, ευεργετώ - γίνεται σύγχυση με το «ο-
φείλω»=χρωστώ και την «οφειλή»=χρέος).

-3-
Αρρώστια ή αρρώστεια; Οι περισσότεροι γλωσσολόγοι δέχονται ως ορθό όρο την
«αρρώστια» (και μάλιστα με τον τόνο κατεβασμένο -δηλαδή «αρρωστία»).

Γένεια ή γένια; Και τα δύο θεωρούνται σωστά. Ωστόσο, το ορθότερο είναι «γένεια».
Τα «γένια» είναι η μεσαιωνική εξέλιξη της λέξεως (γένειον -> γένιον -> γένι).

Μακριά ή μακρυά; Το σωστό είναι «μακριά» (εκ του μεσαιωνικού «μακρέα»).

Βαθιά ή βαθειά; Το ορθότερο είναι «βαθιά» (το «βαθεία» αποτελεί λόγια έκφραση).

Ζωόφιλος ή φιλόζωος; Εδώ έχουμε να κάνουμε με μια συγχεχυμένη κατάσταση,

όπου και οι δυο λέξεις, σημαίνουν και τα δυο πράγματα ταυτοχρόνως («φίλος των
ζώων» και «φίλος της ζωής»). Ατύπως, έχει επικρατήσει, έτσι ώστε να μπορεί να
υπάρχει διάκριση των εννοιών, ο όρος «ζωόφιλος» για τους φίλους των ζώων κι ο
όρος «φιλόζωος» για τους φίλους της ζωής.

Αλίμονο, αλοίμονο, ή αλλοίμονο; Η επικρατούσα γραφή, θεωρούμενη ως ορθό-

τερη, είναι «αλίμονο» (υπάρχουν διάφορες εκδοχές για την ετυμολογία της λέξης).

Σβήνω ή σβύνω; Σβήσιμο ή σβύσιμο; Οι σωστοί όροι, είναι «σβήνω» και «σβή-
σιμο» (από το ρήμα «σβεννύω»· αόριστος «έσβην»).

Πηρούνι, πιρούνι, ή πειρούνι; Το σωστό είναι «πιρούνι».

Παλικάρι, παληκάρι, ή παλληκάρι; Το σωστό είναι «παλληκάρι» (εκ του μεσαιω-

νικού «παλληκάριον», υποκοριστικό του αρχαίου «πάλλαξ» [έφηβος]).

Λιμός ή λοιμός; Πρόκειται για λέξεις με διαφορετική σημασία. Ο «λιμός» είναι η

μεγάλη πείνα που πλήττει έναν πληθυσμό εξ αιτίας έλλειψης τροφίμων. Ο «λοιμός»
είναι κάποια μεταδοτική ασθένεια με θανατηφόρες διαστάσεις.

Κολόνα ή κολώνα; Το σωστό είναι «κολόνα» (εκ του ιταλικού «colonna»).

Κολόνια ή κολώνια; Το σωστό είναι «κολόνια» (εκ του γαλλικού «eau de Cologne»
που στα Ιταλικά έγινε «colonia»).

-4-
Σχόλια:
1. Η λέξη «αυτί» πρέπει να γράφεται με «αυ», ο τύπος «αφτί» είναι πέρα για πέρα λανθασμένος. Δεν προέρχεται από την πραγμα-
τικά απίθανη εξέλιξη του τύπου «ους, ωτός, ωτία, ταουτία, ταφτία» όπως υποστηρίχθηκε, αλλά από την εκφορά της δωρικής διαλέ-
κτου όπου αντί «ους» έχουμε «αυς». Ο λεξικογράφος Ησύχιος είναι σαφέστατος: «αυς, γενική αυτός. Κρήτες και Λάκωνες». Και ο
Αδ. Κοραής επεξηγεί: «ό γαρ οι άλλοι Ελληνες ους - ωτός εκάλουν, τούτο Κρήτες και Λάκωνες αυς - αυτός ωνόμαζον. Ως ουν παρά
την ωτός γενικήν ωτίον γίνεται, ούτω και παρά την αυς γενική αυτός, το αυτίον εσχημάτισται» (βλ. σχετικώς και το έγκριτο Λεξικό
Liddel και Scott).

2. Η λέξη «αυγό» πρέπει κι αυτή να γράφεται με δίφθογγο «αυ» και όχι με «β». Ο τύπος «αβγό» είναι λάθος. Ο αρχαιότατος τύπος
της λέξεως ήτο με δίγαμμα: «ωFόν», εξ ου και το λατινικό Ovis, το ιταλ. Uovo, το ισπ. Huevo, το γαλλ. Oeuf. Ολες αυτές οι γλώσσες
κρατούν την ιστορική ορθογραφία, δηλαδή το δίγαμμα, το οποίον δίγαμμα στην ελληνική γλώσσα εξελίσσεται κατά κανόνα όταν δεν
είναι αρχικό σε γραφή με δίφθογγο. Ανάλογη περίπτωση η λέξη «βασιλεύς» της οποίας η αρχική μορφή ήτο «βασιλέFς».

3. Η λέξη «βρώμα» σαφώς και έχει ορθή γραφή με ωμέγα και όχι με όμικρον. Είναι μέγα σφάλμα να ετυμολογείται, όπως υπεστηρί-
χθη, από το αρχαίον βρόμος, βρομώ, δηλ. κάνω κρότο... «...επειδή ορισμένοι χαρακτηριστικοί κρότοι ακολουθούνται από δυσο-
σμία»! Αυτό είναι πέρα για πέρα παρετυμολογία. Η λέξη «βρόμος» στην αρχ. ελληνική είναι λέξη καθαρά μεγαλοπρεπής και χρησι-
μοποιείται για να περιγράψει τον τρομερό θόρυβο της βοής του πυρός («πυρός πέλει βρόμος» Ιλ. Ξ 396), της τρικυμίας, των πολε-
μικών τυμπάνων, των ίππων, του ανέμου, των ηφαιστείων, της βροντής («νιφάδος βρόμος» Αισχ. Θηβ. 213)... πρβλ. «Ζευς Βρό-
μιος» κλπ. κλπ... Η λέξη «βρώμα» σημαίνει αρχικώς φαγητόν, εκ του ρ. βιβρώσκω. Πώς επήρε την σημερινή της έννοια την τόσο
απομακρυσμένη της αρχικής; από την παροιμιακή ρήση των γραφών «σκωλήκων βρώμα και δυσωδία», εκεί δηλαδή που κάποτε
θα καταλήξει ο άνθρωπος. Η εκδοχή είναι αρκετά αληθοφανής, αν λάβουμε υπ' όψιν μας ότι και σήμερα έτσι ακριβώς περιγράφεται
η συσσώρευση ρύπου: «βρώμα και δυσωδία». Ακόμη όμως και αν δεν δεχθούμε την εκδοχή αυτή, τα Λεξικά της Ελληνικής είναι
σαφέστατα και ως προς την δυσώδη έννοια του όρου «βρώμα», όταν αυτή δεν σημαίνει φαγητόν, πάντοτε όμως εκ του ρ. βιβρώ-
σκω.

βρώμα:
α. Το τεμάχιον κρέατος που έχει προσαρτηθεί σε παγίδα ζώων (μετά από λίγο αρχίζει να όζει).
β. Καρκινώδης πληγή κατά τον Ιπποκράτη (άρα όζει).
γ. Διάβρωσις οδόντων, δηλαδή το χαλασμένο δόντι, (άρα όζει και πολύ άσχημα μάλιστα).

4. Ως προς την λέξη «αλλοιώς» πρέπει να γράφεται με «οι». Προέρχεται πράγματι από το αλλοίος - αλλοία - αλλοίον. Το επίρρημα
είναι «αλλοίως» και από αυτό γεννήθηκε το «αλλοιώς». Τύπος «αλλέως» που να δικαιολογεί την γραφή με ιώτα είναι ανύπαρκτος
στην ελληνική γλώσσα, την κλασσική.

5. Και ας τελειώσουμε με το «καλύτερος». Δεν πρέπει να γράφεται με -υ-. Κακώς υποστηρίζεται ότι «σχηματίζεται κατά τα συγκρι-
τικά πλατύτερος, παχύτερος, ταχύτερος». Τα επίθ. πλατύς, παχύς, ταχύς, είναι τριτόκλιτα και σχηματίζουν ορθώς τα παραθετικά
τους σε -ύτερος. Το «καλός» όμως είναι δευτερόκλιτο, δεν διαθέτει τύπο «καλύς». Διαθέτει όμως ιδιάζοντα παραθετικά: καλός, καλ-
λίων, κάλλιστος απ' όπου και ο τύπος «καλλίτερος»

--------------------------
Aκούμε συχνά :

την προστακτική του παραγγέλω ως "παρήγγειλε". Είναι παράγγειλε

την προστακτική του αντιγράφω ως "αντέγραψε". Είναι αντίγραψε
του αναθέτω ως "ανέθεσε" ενώ είναι ανάθεσε
και μπρρρ...συχνά του επιτρέπω ως "επέτρεψε" . Είναι επίτρεψε

Λάθος το "αποθανατίζω". Είναι απαθανατίζω

λάθος το "απαγοητεύω". Είναι απογοητεύω

επίσης κάτι που κάνω κι εγώ συχνά από κεκτημένη ταχύτητα περισσότερο και λιγότερο από έλλειψη επίγνωσης.
Τουλάχιστον θεωρώ ότι είναι λάθος (Μέλιο ρίξε επιβεβαίωση)

δεν είναι "μεγενθύνω" αλλά μεγεθύνω (? έτσι δεν είναι?)

ούτε "μεγένθυση" αλλά μεγέθυνση

Επίσης

όχι απολλοτριώνω αλλά απαλλοτριώνω

όχι έχω απηυδίσει αλλά έχω απαυδίσει (αυτό το κάνω πολύυυυυυ συχνά, ενώ στον παρακείμενο του "παραγγέλω" αντιστοίχως, δε θα διανοούμην να
πω έχω παρηγγείλει :Ρ)

-5-
όχι περί πολλών τυρβάζει, αλλά περί πολλά τυρβάζει

όχι απεκδύομαι της ευθύνης, αλλά απεκδύομαι την ευθύνη

επίσης, ουδέτερου γένους ουσιαστικά που λήγουν σε -ες

όπως εκκρεμές, παρεμφερές, σαφές κλπ

έχουν κατάληξη στον πληθυντικό σε -η και όχι σε οι, ούτε μένουν στην ονομαστική του ενικού.

Είναι δηλαδή, εκκρεμή, παρεμφερή, σαφή.

-6-