Συντακτικό Αρχαίων Ελληνικώ ν

ΤΟ ΥΠΟΚΕΙMENO

Υποκείμενο είναι η λέξη ή το λεκτικό σύνολο που δηλώνει το πρόσωπο ή το πράγμα που
ενεργεί, παθαίνει κάτι ή βρίσκεται σε μια κατάσταση. Για να βρούμε το υποκείμενο,
απαντάμε στην ερώτηση «ποιος, -α, -ο».

Μορφές υποκειμένου

1. Ουσιαστικό
Ἄπορός ἐστι ἡ ὁδός.

2. Ουσιαστικοποιημένο επίθετο
Ὁ δίκαιος οὐχὶ βουλήσεται ἀδικεῖν.

3. Μετοχή (επιθετική)
Οἱ εἰδότες τὸ πρᾶγμα παρῆσαν.

4. Αντωνυμία
Τοιοῦτος εἰμὶ ἐγώ.

5. Δευτερεύουσα πρόταση
Ὅσοι ἐνθάδε ἦσαν ὑπὸ τούτων ἂν ὑβρίζοντο.

6. Οποιοδήποτε μέρος του λόγου ή φράση με άρθρο

Οὕτω καὶ τὸ περὶ τῶν ἐλπίδων ἔχει.

7. Εμπρόθετος προσδιορισμός (ποσό κατά προσέγγιση)

Ἐμάχοντο περὶ τοὺς τριακοσίους.

8. Απαρέμφατο (άναρθρο ή έναρθρο)

Τὸ σιγᾶν κρεῖττόν ἐστι τοῦ λαλεῖν.

Επισημάνσεις - παραδείγματα

 Το υποκείμενο του ρήματος βρίσκεται ή εννοείται πάντοτε σε πτώση ονομαστική. Όταν

σε μια πρόταση υπάρχουν δύο ονομαστικές (επίθετο, αντωνυμία και ουσιαστικό),
υποκείμενο είναι το ουσιαστικό, το οποίο είναι συνήθως έναρθρο. Αν δεν υπάρχει
ουσιαστικό ή κύριο όνομα, ως υποκείμενο λαμβάνουμε αντωνυμία.

Τοιοῦτος ἦν ὁ ἀδικήσας.

Οὗτοι ἑκόντες ἥμαρτον.

1
 Συντακτικό Αρχαίων Ελληνικώ ν

 Το υποκείμενο των απρόσωπων ρημάτων ή απρόσωπων εκφράσεων είναι άναρθρο

απαρέμφατο (τελικό ή ειδικό) ή δευτερεύουσα πρόταση, συνήθως ειδική, πλάγια
ερωτηματική ή ενδοιαστική.

Ἔξεστι αὐτῷ εἰσιέναι εἰς τὴν ἀγοράν.

Φόβος ἐστί μὴ οἱ πολέμιοι ἐπέλθωσι.

Σημείωση: Το άναρθρο τελικό απαρέμφατο μπορεί να τεθεί ως υποκείμενο ακόμα και σε προσωπικό
ρήμα, κυρίως στο ἐστί.

Τό γάρ τοι θάνατον δεδιέναι, ὦ ἄνδρες, οὐδὲν ἄλλο ἐστὶν ἢ δοκεῖν σοφὸν εἶναι μὴ ὄντα δοκεῖν γὰρ
εἰδὲναι ἐστὶν ἃ οὐκ οἶδεν (= γιατί το να φοβάται κάποιος το θάνατο, άνδρες, ισοδυναμεί με το να νομίζει
ότι είναι σοφός, ενώ δεν είναι διότι είναι σαν να νομίζει πως γνωρίζει όσα δε γνωρίζει, ΠΛΑΤ, Απολ, 29)

 Οι αόριστες επιμεριστικές αντωνυμίες πᾶς, πᾶσα, πᾶν έχουν θέση υποκειμένου, αν δεν
προσδιορίζουν κάποιο ομοιόπτωτο όνομα.

Πάντες λέγουσι (Υποκ.: πάντες – αόριστη αντωνυμία).

Αν όμως προσδιορίζουν ομοιόπτωτο όνομα της πρότασης, τότε λειτουργούν:

α) γραμματικά ως τριτόκλιτα επίθετα,
β) συντακτικά ως κατηγορηματικοί προσδιορισμοί.
Πάντες οἱ ἄνθρωποι λέγουσι
(Υποκ.: οἱ ἄνθρωποι, πάντες: κατηγορηματικός προσδιορισμός)

Παράλειψη Υποκειμένου

Το υποκείμενο παραλείπεται στις παρακάτω περιπτώσεις

Όταν το ρήμα είναι γ' προσώπου, το υποκείμενο παραλείπεται:

 γιατί εννοείται εύκολα από τα προηγούμενα ή από τα συμφραζόμενα.
Μετὰ δὲ τοῦτο Φαρνάβαζος εἶπεν· καὶ γὰρ ἦν (ὁ Φαρνάβαζος) πρεσβύτερος.

 γιατί είναι γενικό κι αόριστο.

Εἰ γὰρ μὴ οὕτως εἶχεν (τὸ πρᾶγμα), οὐδὲν ἂν ἔδει τοῦ διδάξοντος.

 γιατί το ρήμα δηλώνει φυσικό ή καιρικό φαινόμενο.

Τοῦ αὐτοῦ μηνὸς ἔσεισε (= σεισμὸς ἐγένετο).

 γιατί το ρήμα υπαινίσσεται το υποκείμενό του.

Ἐπεὶ ἐσάλπιγξε (= ὁ σαλπιγκτής), οἱ Ἕλληνες ἐπῇσαν.

 γιατί το υποκείμενο είναι η σύστοιχη έννοια που ενυπάρχει στα παρακάτω απρόσωπα
ρήματα:

2
 Συντακτικό Αρχαίων Ελληνικώ ν

δεῖ τινος (ἔνδεια) = υπάρχει ανάγκη κάποιου,

μέλει τινί τινος (μέλησις) = κάποιος ενδιαφέρεται για κάτι,
μεταμέλει τινί τινος (μεταμέλεια) = μετανιώνει κάποιος για κάτι,
μέτεστί τινί τινος (μετουσία) = συμμετέχει κάποιος σε κάτι.

Όταν το ρήμα είναι α' ή β' προσώπου, το υποκείμενο παράλείπεται:

 γιατί εννοείται από την κατάληξη του ρήματος το α΄ και το β' πρόσωπο της προσωπικής
αντωνυμίας (ἐγώ, σύ, ἡμεῖς, ὑμεῖς).
Γένοιο ἂν (σύ) τῷ ἐμῷ ἀδελφῷ πολέμιος.

Συμφωνία Pήματος-Υποκειμένου

 Όταν το υποκείμενο του ρήματος είναι ουδετέρου γένους πληθυντικού αριθμού και το
ρήμα βρίσκεται στο γ' ενικό πρόσωπο, έχουμε Αττική Σύνταξη, που δεν υπάρχει στη Ν.Ε.
Τὰ ἱερὰ οὐκ ἐγίγνετο.

 Όταν το ρήμα πληθυντικού αριθμού δέχεται ως υποκείμενο περιληπτικό ουσιαστικό (ή

πόλις, ὁ στρατός, τὸ πλῆθος, ὁ ὅχλος) ενικού αριθμού, τότε έχουμε το Σχήμα κατά σύνεση
ή κατά το νοούμενο.
αρχ. ελλην.: Ἡ πόλις ἐν αἰτία εἶχον Περικλέᾳ.
νέα ελλην.: Ο κόσμος λένε.

 Όταν σε μια σύνθετη πρόταση έχουμε περισσότερα από ένα υποκείμενα, το ρήμα μπαίνει
σε πληθυντικό αριθμό και στο επικρατέστερο πρόσωπο (α' πρόσ. > β' πρόσ. > γ' πρόσ.).

3
 Συντακτικό Αρχαίων Ελληνικώ ν

ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΣΤΟ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ

1. Να βρείτε τα υποκείμενα των ρημάτων που αναγράφονται με έντονους χαρακτήρες

και να τα χαρακτηρίσετε ως προς το είδος τους.

α. Οἱ νικῶντες στεφανοῦνται. (Οι νικητές στεφανώνονται)

β. Τὸ πάλαι οὐκ ἔστι νῦν. (Το παρελθόν δεν είναι παρόν)

γ. Ἔφυγον περὶ τοὺς ἑκατόν. (Ἐφυγαν περίπου εκατό)

δ. Ὑμεῖς ἐστε πατέρων ἀγαθῶν. (Εσείς κατάγεστε από ενάρετους προγόνους)

ε. Τί συμβήσεται ὑμῖν, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι; (Τι θα συμβεί σε σας, Αθηναίοι;)

στ. Ὁ μὲν ταῦτα εἶπεν, δ δὲ ἀπεκρίνατο. (Ένας είπε αυτά κι ένας άλλος απάντησε)

ζ. Οἱ μὲν φίλοι καλοῦσι με Εὐδαιμονίαν. (Οι φίλοι με ονομάζουν ευδαιμονία)

η. Τὸ ἁμαρτάνειν ἀνθρώπινόν ἐστι. (Το να κάνεις λάθος είναι γνώρισμα των ανθρώπων)

θ. Ἅπας ὁ τῶν ἀνθρώπων βίος φύσει καὶ νόμοις διοικεῖται. (Ολόκληρη η ζωή των ανθρώπων

ρυθμίζεται από τη φύση και τους νόμους)

ι. Ἅπαντες ἐφοβοῦντο. (Ὅλοι ένιωθαν φόβο)

κ. Συμφέρει αὐτοῖς φίλους εἶναι. (Τους συμφέρει να είναι φίλοι)

2. Να βρείτε το υποκείμενο του ρήματος που παραλείπεται και να δικαιολογήσετε την

παράλειψή του.

α. Πῶς οὖν ἂν τοῦτο διδάσκοιμεν;

β. Οὐ λανθάνεις με, ὦ Σώκρατες, ἔφη.

γ. Ἐβούλοντο πράττειν τὰ δίκαια.

δ. Κρούετε τὴν θύραν καὶ ἀνοιγήσεται ὑμῖν.

ε. Ἐκήρυξεν. Ἐσάλπιγξε

στ. Τὰς Ἀθήνας φασί θεοσεβεστάτας εἶναι.

ζ. Ἀστράπτει.

4
 Συντακτικό Αρχαίων Ελληνικώ ν

3. Να διαγράψετε το σκέλος που περιέχει λάθος σε ό,τι αφορά το υποκείμενο του

ρήματος και να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

α. Σχεδόν πάντες παραπλήσια ἔλεγον

πάντες ἢ οἱ ἄνθρωποι

β. Ἐγένετο ὁ Εὐμάρης οὗτος Νικοκλέους,

ὁ Εὐμάρης ἡ οὗτος

γ. Ἡμεῖς, οἱ Λακεδαιμόνιοι, τοσόνδε κίνδυνον ἀνερρίψαμεν,

ἡμεῖς ἡ οἱ Λακεδαιμόνιοι

δ. Οὗτός ἐστι μεγαλοφωνότατος τῶν ποιητῶν.

οὗτος ἡ μεγαλοφωνότατος

ε. Φίλους μὴ ἔχων ἔρημος εἶ,

σὺ ἡ ἔρημος

4. Να εντοπίσετε τα υποκείμενα των ρημάτων στο κείμενο. Όπου π[παραλείπεται το

υποκείμενο, να εξηγήσετε γιατί.

Πρῶτον μὲν τοίνυν Φαρνάβαζος καὶ Κόνων, ἐπεὶ ἐνίκησαν τοὺς Λακεδαι μονίους τῇ ναυμαχίᾳ,

περιπλέοντες καὶ τὰς νήσους καὶ πρὸς τὰς ἐπιθαλατ τιδίας πόλεις τούς τε Λακωνικοὺς

ἁρμοστὰς ἐξήλαυνον καὶ παρεμυθοῦντο τὰς πόλεις ὡς οὔτε ἀκροπόλεις ἐντειχίσοιεν ἐάσοιέν

τε αὐτονόμους. Οἱ δ' ἀκούοντες ταῦτα ἤδοντό τε καὶ ἐπῄνουν καὶ ξένια προθύμως ἔπεμπον τῷ

Φαρναβάζῳ. Καὶ γὰρ ὁ Κόνων τὸν Φαρνάβαζον ἐδίδασκεν ὡς οὕτω μὲν ποιοῦντι πᾶσαι αὐτῷ αἱ

πόλεις φίλιαι ἔσοιντο, εἰ δὲ δουλοῦσθαι βουλόμενος φανερὸς ἔσοιτο, ἔλεγεν ὡς μία ἑκάστη

πολλὰ πράγματα ἱκανὴ εἴη παρέχειν καὶ κίνδυνος εἴη μὴ καὶ οἱ Ἕλληνες, εἰ ταῦτα αἴσθοιντο,

συσταῖεν.

(Ξεν. Ἑλλ. IV. 8, 1.)