You are on page 1of 206
B@sne! am eer bdo) Tr GIAO DUC VIET NAM BO GIAO DUC VA BAO TAO PHAN NGOC LIEN (1 ion) LUONG NINH - TRUONG HUU QUYNH (Chi bién) DINH NGQC BAO - NGUYEN HONG LIEN NGUYEN CANH MINH - NGHIEM DINH VY ICH SU (Ti bin tn that rd) ing CI NHA XUAT BAN GIAO DUG VIET NAM (Chin tihng sit bin Bien cp Un dw Bien tap 1d bin Bien ve haw: ds Bien cp mat ot Trinh bay bia Sit ain he ban (Chi tick H&i dng Thank vien kitm Ting Gin dic NGUT NGO TRAN AI Ph Teing Gsm de Kiem Ting ign tip GS.TS VO VAN HUNG LE HONG SON ~ BUI TUYET HUONG: NONG THI HUE — HUYNH CHI DANE ct pC NGHIA NGUYEN THI HONG VY — LUU CHI DONG LU CHI DONG: NONG THI HUE CONG TY CO PHAN MI THUAY V: TRUYEN THONG Bin quyén thude Nha xusit bin Gio duc Viet Nam ~ BO Gifo duc va Dio ta0, ‘Sieh bang nets dn erg ceo ang, Tir Bach ca Vit an Yeh avin rian ti al cro ea Vi amp 1, Li 6 a cr dal. mot ch te gee: LICH SU 40 Ma 38: CHOISTS In ‘cudin, knd 17 x 24 om. intel . ‘S6in /S6 XB : 01 — 2014/CXB/461 — 1062/GD. In xong va nop It chi8u thang ... nam 2014. a han mét LICH SU THE GIGI THOL NGUYEN THUY, COAL VA TRUNG DAI TES XA HOI NGUYEN THUY Bai SU XUAT HIEN LOAI NGUOI VA BAY NGUOI NGUYEN THUY Lich sit lai ngudi cho ta bist nhiing su vide dign ra trong doi song con ngudi KE tit khi xudt hign tren Trai Bat Khoa hge, dic biet li Khao c6 hgc va C6 sinh hoc, dai tim duge nhiéu bang cit néi len sy phat trién lau dai tit dong vat cap thap len dong vat edip cao. Dinh cao cia qué trinh nay [a sur chuyén bign tir vugn thinh ngudi 1. Sy xuat hign lodi ngudi va déi song bay ngudi nguyén thuy 6 chang du cia qué tinh hinh thanh Lodi ngui, 6 mot lodi vuen €6, song khoing 6 trigu nam truée day, da c6 thé dting va di bing hai chan, ding tay dé dim nam, 2in hoa qui, cit, 14 va ea dong vat nho. Xuong hod thach cia ching duge tim thay & Dong Phi, Tay A va ca & Viet Nam. Trén da tign trién, ven cd chuyén bién thanh Ngudi téi cd, bat dau tit khoang, 4 trieu nam truée day. Di cot Ngudi ti e6 duge tim thdy 6 Dong Phi, Gia-va (in-d6-ne-xi-a), Bie Kinh (Trung Qué) vs... 6 Thanh Hod (Viet Nam), tuy chura ‘tim thay di edt nhumg lai phat hign duge cong cu bing da cia Ngudi tic. Neuisi (61 66 hau nhw da hoan toan di, dimg bing hai chin. Doi tay duge tur do dé sit dung cong cy, kigm thtfc an, Co thé cia ho da c6 nhiéu bign doi : tuy trdn con thap va bot ra sau, u may cdn ndi cao, nhumg hop so da Ién hon so vi Joai van ¢6 va da hinh thinh trung tim phat tigng n6i trong na Hinh 1 — Nguiii wi e6 “Tuy chia loai bo hét dau tich vuon tren eo thé minh nhumg Neudi ti e6 da 1a ngudi. Day la Ninh thie tién tién nhaty vot tr vu thanh ngueh, 1a the Ki dia tien cia lich sit loai neu ‘Tirchd six dung nhamg méinh dé c6 séin dé 1am cong cy, Ngudi ti cé da bist ly nhing manh dé hay hon cugi Kin, dem ghé mgt mat cho sic va vita tay cm, Nhu thé, ho di bat dau biét che téc cong cy. Cong cy tho kéch nay duge goi 2 6 dé cit (so'ki). V6inhimg chiée thu dé kiéu 46, nguti ta chat cay Iam gay hoac ding truc tigp lam vi khf, tr vé hay tn cong ede con thi, dé kiém thie dn, Tir ché gitt lira, ldy trong ty nhien nam nay qua nam khée dé sudi Am, duéi da thd, nung chin thie An, con nguyi da biét ghé hai manh dé v6i nhau dé ly lita. Day 1 mot phat minh lin ma nhé n6, con ngudi c6 thé sir dung mot thir nang lugng quan trong bac nhat, cai thign can ban ddi séng cita minh, Qua lao dong, ché tao cong cu va sit dung cong cy, bin tay con ngudi khéo go dan, Co thé cting do d6 bien d6i theo dé c6 tur the lao dong thich hyp. Tigng néi thudn thyc hon do nhu céu trao déi véi nhau. Con ngudi ty cai bién, hoan thign minh timg buse nhd lao dong, G mot so loai dong vat da hinh thanh mot eéch tue nhién quan hé hgp doin, 6 doi, c6 dan va con dau dan. Ngubi t6i e6 di c6 quan hé hop quiin xa hoi: c6 nguisi ding du, c6 phan cong lao dong gitta nam va ni, cing cham s6c con ea Ho séng trong hang dong, mai dé hoae cing cé thé dumg léu bing cah city, da thi, sng quay quin theo quan he ruot thit véi nha, gém 5 ~ 7 gia dinh, Mdi gia dinh e6 doi vg chéng vA con nhé chiém mot gée 1éu hay géc hang. Bay gids chita 6 nhimg quy dinh xa hoi nén ngudi ta goi nhing hgp quén xa hoi dau tien nay 1a bay ngudt nguyen thu. Biy ngudi nguyen thuy van con song trong tinh trang “an Tong & 16” ~ mot cude song tu nhién, bap ben, trién mign hang trigu nam, go hé nao la Ngubi toi c ~ Thé nao la biy nguéii nguyén thuy ? Ngu@i tinh kh6n va 6c sang tgo én cudi thdi dé ct}, kholing 4 van nam true day, con ngudi hodn thanh qué trinh tu cai bign minh, da logi bé het dau tich vgn tren ngudi, tro thinh Nguoi tinh khan hay con goi la Ngudt hién dai ‘Nauti inh khOn 06 cfu tao co thé nh ngudi ngay nay : han Nguti ti ; ban tay nhd, Khéo léo, cc ngén tay linh hoat ; hop s0 ‘va thé tich no phat trién, trn cao, mat ping ; eo thé gon va tinh hoat tao nén tu thé thich hop v6i cae hoat d6ng phite tap ciia con nguai Di o6t Nguai tinh khén duge tim thay & khdp céc chéu ue Day 1a bude nhiy vot tht hai, sau bude nhay vot tir Vuon c6 thanh Naud toi 6. Cling ti diy, Khi 16p long méng trén ngudi khong con nifa, & Neu hign dai lai xuat hién nhiing mau da khdc nhau, chia thanh da ving, den va trang. Dé 1a ba chiing tc Ién. Sit khdc nhau dé la ket qua cia sy thich tng lau dai cita con ngudi véi nhimg hoan cinh we nbién Kha higu diet, hau, chi khong phai sy khée nhau vé tinh dQ) ‘Trong vide ché tgo cong cu, Ngudsi tinh khOn da biét ghé hai a ciia mot manh dé, lam cho né gon va sde canh hon, diing Lim ru, dao, nao. Ho con lay xwong 4, canh cy dem mai hoge d&o nhon du dé lam lao, Tir d6, con ngudi tien ti bist ché tao cung ten, Day | mot thank tu Kn trong qui trinh ch¢ tao cong cu va vil khi. Véi cung tén, con nguisi méi sain bin ¢6 higu qua va an toan Thiic an cita con ngudi da tang lén dng ké, nhét [a thife an dong vat, ti khi ‘ki thuat thoi dé eX duvge hoan thign va dae biét 1a tir khi c6 cung tén. ‘Ngudi ta cling c6 thé ri hang dong ra dung 1éu, dinh cur 6 nhiing dia diém ‘thuan tien hon, Cur tri “nha cita” phé bien & Nguoi tinh khon tir cudi thai da ef ‘Dé khong | van nam truGe day, loki nguds tin vao shat dé mdi. idm néi bat cha cong cu da mdi 1a nguBl ta cb th8 ghé dBo nhing mann da thanh hinh dang gon va ehinh xéc, thich hgp vai ttmg e®ng vige, véi nhiéu kiéu loai theo niiing yéu cau khée nhau (dao, ru, duc..), due mai nhin & ria lui hay toan than, éuye khoan 6 hay 6 fic 48 tra can C6 thé n6i ring, cOng cy Hd! dé ci van A nhiing manh di duge gh do tho so, con cong cu shot dé mdi TA nhimg minh 4 di duoc con ngudi gh sic vA mai nhan thanh hinh cong cy. Ciing tdi gian nay, ngui ta biet dan u6i dinh 4 bang sgi v6 cay va Lam chi ui bang dat nung, biét lam d6 g6m dé dung va dun nau (ndi, bat, vd...) — Hay cho bit nhiing tigi b6 kr thuat ctia thei dai méi. Cuge cach mang thai dé méi Cac nha khio 6 coi thoi dé méi la mot cude cdich mang, khi con ngubi tir san ban, Iuom hai, dénh ca da tin t6i biét tréng trot va chan nuoi. Viee hom hai nam nay qua nam khéc da dem lai kinh nghiém tréng va thu hoach theo thoi vu mot s6 cy luomg thue va thue phim nh khoai, ei, bau, bf, Ia duge thit nhé, ngwtdi ta gidt lai dé nud va thudin dusting thanh gia sti a ché r6i dén cin, lon (heo), bd ¥.¥. Con ngudi 66 de sing tgo, va & thoi dai main thign nhien edi cain thiét cho cude s6ng cia minh, chit khong chi thu liom nhimg, ci ¢6 san trong thien nhien, Neutdi ta cting bait du lam sach nhimg tim da thi dé che than cho aim va cho “c6 van hoa”, Nhiing chige cic (khuy) va kim lam bing xurong tim thay trong ee di chi van hod di n6i len diéu a6. Ngoai ra, ngwdi ta di biét ding dé trang site, nh vong 6 bang vé 6c va chudi hat xuong (bing cach dem khoan 16 réi lay day xau lai), vong tay, vong 6 chan, hoa tai... bling dt mau. Cée nha khao e6 hoe cdn tim thay chiée so bing xuong dui 16, din dé va 66 le cdn c6 cd trding bit da. Nhut thé, timg bude, con ngudsi khong ngimg sing Wo, kiém duge thie an nhiéu hon, sng tot hon va vui hon, Tuy nhién, qua trinh d6 rat di (4-5 van nam), trong dé cuge séng cdn thap kém va bap benh. Dai s6ng con ngudi chi tién bo véi t6e do nhanh hon va Gn dinh hon tir thei dé méi, Khong 1 van nam nude day. Trinh bay nhiing tith b¢ trong doi song con ngubi thé dé méi, Cau na 1. Tai sao lai goi la “cud cach mang thai da mei" ? 2. Hay cho biét nhiing buée tién trong lao déng va dai sng celia nguéi nguyén thuy. Bai 2 XA HOI NGUYEN THUY ‘Tir khi Neudi tinh Khon xust hign, thi toc hinh thank cling [a bude dau tién cita t6 chute xa hoi loai ngudi. 1. Thi t6c va bé lac Dén giai doan Ngudi tinh khon, 86 dan di ting len, Timg nhém ngudi cting dong dic hon, gém 2 ~ 3 the he gia tré cing o6 chung dong mau, duge goi la thi toc ~ nhing newts “cing ho” ‘Trong thi toc, con chau e6 thoi quen ton kinh lop Ong ba, cha me. Nguae lai, ‘ng ba, cha me déu cham lo, bio dim nudi day tat ed con chau cia thi t6e. ‘Trén mot viing sinh song thuan Igi nhur ven song, subi... thuting khong chi c6 thi tGe ma con €6 bd lac. BO lac [a tap hgp mot s6 thj te, song canh nhau, c6 hg hang v6i nhau va cing 6 mot nguén gée t6 tién xa x6i, Gitta cde thi t9c trong mot b9 lac thu’mg C6 quan he gan b6 v6i nhau, gitip 46 nhau. Duong nhien, cong vigc thu’mg xuyén va hang diu cita thj t9c 1a kiém thie ain dé nudi song thi toc. hing cong vige nb thé, nhat la vigc san duéi, san bay cae con thei Ion, thei chay nhanh, Iuon ddi hi sy phn céng hop If, sy “chung kmg dau ct”, moi ngudi mdi viee, phoi hop an ¥ véi nhau, You cu ctia cong vige va trinh dd lao dong thsi nguyen thuy dai hdi sw hop tae tao dong cia nhidu ngubs, cika ca thi tOe ‘The an kiém duoc chum nhiéu, chia e6 déu din. Moi ngu’i edn phi cing lam, cing o6 ging dén mde cao nhuit dé kiém song nén ter nhien ngudi ta thély cn phai cong bang, phai dutge hung thy bang nha. 10 Nhur thé, trong thi tc khong chi c6 st hgp téic mA moi cia cai, mgi sinh hoat duge coi 1a ciia chung, vige chung, lam chung, an chung, ni ctla Negi = Thé'ndo Ia thy thc, b0 lac ? Budi dau cia thai dai kim khi Tir ché ding nhimg cong cu bang dé, bang xuong, tre, g6, ngudi ta bat dau bigt ché tao dé ding va céng cu bang déng. Cu dan Tay A va Ai Cap bist sit dung déng sém nhat, thoat tien 1 déng dé ‘yao khoding 5500 nam trade day. Cach ngay nay khoing 4000 nam, nhiéu cu dan trén Trai Dat da biét ding déng thau. Khoding 3000 nam trude day, cu dan & Tay A va Nam Au IA nhimg ngudi du tin biét duic va sit dung dé sd it Cong cu kim khi di mé ra mot thdi dai méi ma tée dung va nang suai dong cia n6 vu xa thii dai dé da, Bac biet la cong cu bing sit thi khong mOt cong cu di nao c6 thé so sinh duge. No c6 dé kim khi, nhat Li sit, new ta c6 the khai pha nhiing ving dat dai ma true kia chua khai pha néi, ¢6 thé ‘cay sau cude bam, c6 thé xé go déng thuyén i bign, xé dé lam lau dai va ban than vide dite sit cing Id mot nginh sn xuat quan trong bac nhiit Day thye sur LA mot cude cach mang trong sin xust, Lan du tien tren chang dugg dai cia Lich sir lodi ngudi, con ngutsi c6 thé Jam ra mot ugg sin phim thita Suoit the d6 4, con ngundi tir chd song balp benh tig t6i dit sng. Vao bud dau cia thoi dgi kim khi, con ngudi sin xuat khong nhiing dit song & mite c®n thiip cia hang nghin nam trude, ma con tao ra duge mgt higmg siin phaim thita thuiong xuyén. Sur xudt hie uF thé'ndio ? “ang baling: kim loai co y ngh Sy xuét hién tu hiu va xd hdi cé giai cép ‘Trong xa hoi nguyen thu, su cong bing va binh dng 1a “nguyen tic vang”. Boi Ie dy ngudi ta sOng trong cOng déng, dya vao nhau vi tinh trang ddi sing ‘edn qué thaip, nhung khi bat du c6 sn phim this thi lai khong thé dem chia déu cho moi ngudi. ‘Trong xa hoi, mdi thanh vién ¢6 nhiing chite phan khéc nhau, Ban dau, mot sO ngutsi duge cit chi huy dan binh, chuyén trach vé 1é nghi hode diéu hanh cic cong vige chung cita thi toc, bo lac (xay dén, lam nha, lam duimg, dip de...) Nhiing ngudi nay loi dyng chic phan dé chiém mot phan sin pham xa hoi cho ri¢ng minh khi chi ding céc cng vige chung. Ching bao lau, ho c6 nhiéu ctia cai hom ngubi Khdc, The la citar hfe bat dau xusit hién, Quan he cong déng bat «dau bi pha va. Gia dinh ciing thay di theo. Ban ong Lim cdc vige ning nhoc bira, lam thuy Ioi, im dan bin, nén da 66 vai trd try c6t va gianh lay quyén quyét dinh trong gia dinh. Con cai lay theo hg cha, Gia dink phy: he xuat hign trong lng thi toc binh ding thoi nguyén thuy.. Kha nang lao dong cita céc gia dinh khéc nhau da thic day them su phan biet gitu — ngheo. Xa hoi nguyen thuy, hay cdn goi ka xa hoi thi toc bo lac, bi ran vd. Con ngudi dang ding truée ngudng cita ca thoi dai x3 hoi ep dau tien = xd hi cd dai. Civ na: 1. Hay gii thich tinh c6ng déng cla thi t6c. 2.Tu hu xudt hién di d&n t6i su thay déi trong xé hoi nguyén thuy nhu thé nao ? itt OTE EUs ReOsyN + CAC QUOC GIA COD Bai 3 PHUONG DONG ‘Tren lu vue ee dOng song lén & chau A, chau Phi ti khoang thign nién ki IV trude Cong nguyen (TCN), cu dan phuong Dong di biét ti nghé Iuyén kim, lam nghiép va chan nudi gia stic. Ho da xay dun; nhiing quée gia dau tién cia minh, 46 1A xa hoi c6 giai caip dau tién ma trong a6 thiéu s6 ngudti c6 cia thong tri da s6 thanh vign cong xa va no Ie. Qué tinh hinh thanh va phat trign cua nha nude & cée quée gia 6 dai phuom ‘Dong khong giGng nhau, nhumg thé ché chung la che do quan chi chuyen ché, trong dé vua IA ngudi nim moi quyén hanh vai duge cha truyén, con ni Phuong Dong ciing [a cdi noi cia van minh nhan loai, noi ma Kin diiu tien con ngudi di biét sing tao ra chit viet, van hoc, nghé thuat va nhiéu tri thiée khoa hoc khite 1. Digu kign ty nhién va sy phat trign kinh té Su xuat hign cong cu bang kim loai da béo higu sy tan vO ho’n toan cita ché 9 cong xa thi t9c va fa khéi dau cita thé dai van minh ~ thi dgi con ngutdi 12 sin xuit ra ngay cing nhiéu ca cai, biét xay dung nhiing cong trinh kién tric 6 56, c6 chit viet, nghé thust, Khoa hoe va van chuemg. Buéc chuyén minh vidal 46 68 dién ra aéu tién & phutang Bdng, tren lu we ca cae ding séng lan nhu s6ng Nin & Ai Cap ; O-pho-rat va Trgo-rd é Lung Ha ; sing An, séng Hang & An 9 ; Hoang Ha 3 Trung Quée vv... G day 6 nhiing diéu kién thién nhién hét stic thuan Igi cho i s6ing cla con nguti. Nnéing dng bing ven sénq r6ng, dat dai phi nhieu va mém x6p, d& canh tc, lung mufa @Su dn phan b6 theo mis, (6 khi hu dm néng (tnt Trung Qué). Vao mia mua hang nam, nude song dang cao, phi len cc chan rudng thap mQt Iép dat pha sa mau 'mé, thich hgp cho viée gleo tréng ca loal cay long thye. Do c6 digu kign ty nhien thuan Igi nen khoang 3500 ~ 2000 nam TCN, cu dan da tap trung kha dong theo timg b@ lac trén céc thém dat cao gan song. Dau tien 1a cu dan c6 & Tay A va Ai Cap, r6i dén lot cu dan trén cdc lu vue song edn lai. Lite ny, ho di biet sir dung déng thau cing v6i nhing cong cu bang dé, tre va g6. Cirdan trén fiw vye nhiing ding song én &chau A va chau Phi song chit yeu bing nghé nong. Ho da biét tring mdi nam 2 vu hia. Nhung dé dat duge diéu 46, truée tien ngudi dan & day phai lo xay dung he thong thuy Igi, dip dé ngan 1a, dao kénh mang dan nuéc... Cong viée tri thuy khign moi ngudi lign ket, gn b6 v6i nhau trong t6 chtie cong xi. Ngoai viee “lay nghé nong lam g6e”, cdc cur dan nong nghi¢p c6 nay cdn két hop nuoi gia siic, Lim d6 gdm va det vai dé dip tng nhu edu hing ngdy cita minh, Ho tign hanh trao déi san phim gitta ving nay véi ving khdc. Dé 1a nhimg nganh kinh 18 bé tro cho nghé nong sa0 ‘gia vue cae con song Ién thugc chau A va chau Phi ? ~ Hay néu cic nganh kinh te chinh & khu vue nay. 2. Sy hinh thanh cae quéc gia cé dai ‘Sin xusit phat trién tat y6u din dén sur phan hod xa hoi, xudt hign ké gidu, ngudi nghéo, quy tc va binh dan ; tren co sé dé, giai cap va nha nude da ra doi. 1B 14 Cie quée gin c6 dai phutong Dong duge hinh thanh ti rit s6m. Tren lw vue song Nin, vao khoing gitta thign nign ki 1V TEN, cu dan Ai Cap 6 dai d& kha dong diic, sng tap trung theo timg eang xa. 1B huy dong duce nhiéu nhan cng lam thuf igi, cae céng xa da ty két hop Iai thanh ee én minh céng x8, gol 18 c&c “Nom”. Khoang 3200 nam TCN, mot quy te c6 thé lye 68 chinh phuc dugc tét e& céc Nom vva thanh lap nha mutic Ai Cap théng nha. ‘inh 2 ~"Teanh khGe trea tung him me "Te-bo (Ai Cap) the ki XV TEN G lu vyc Lung Ha, vao khoiing thién nién ki IV TCN, hang chyc nude mh ngudi Su-me di duge hinh thanh, G An D9, nhing quéc gia c6 dai du tien «dG ra di trén liu vue song An tir khoiing gitia thién nién ki III TCN, Ché do cong xa nguyen thuy 6 Trung Quéc tan ra vo khodng cudi thién nien ki HETCN. Vuong trig nh Ha duoc hinh thank vio khoang thé ki XI TCN ii cp va nha nude 6 Trung Quéc. Nhu thé, ef quoe gia c6 dai phuimg Bong déu da die hinh thank sirkhodng thién nién ki IV =I TCN. Bay la nhimg nh’ made ra doi va0 logi sm nhat thé gi Cac quéde gia 06 dai phutmg Bong vA tit bao gigi? due hinh think & dau 3. XG h6i cé dai phuong Dong Nhu cau cita cong tac tri thuy ede dng song va xay dung cdc cong trinh thuy loi da khién nhimg ngudi ndng dan 6 nhimg vang nay gin b6 va rang bude vi nhau trong khudn kh6 cita cong x4 ndng thon. Céc thanh vien etia cong xi duee goi IA ndng dan cong xd. Nong din cong xa 18 bo phan dong do nha, c6 vai tr to lén trong san xuat Ho nhin rudng Ait ciia cong xi dé canh tée, song phai nop mot phiin sin phim thu hoach dutge va lam khong cong cho quy toc. ‘Trong qui trinh phan ho x2 hoi, dimg diiu giai cap thong tri A nhimg ong vua chuyen che va doi ng dong dio quy tc, quan lai, chit rudng dat va King lip tang 10. 6 1a ting 16p cé nhiéu cita cai va quyén thé, gitt chiie vu ton gido hhoae quan Ii bo may nha nuée, dia phuong... Ho s6ng gidu sang bang su b6c 16t, bing Ide do nha nude cp va do chite vu dem igi. N6 Ié 1a tng lép thap nhat trong xi hoi. Ho c6 ngudn g6e 1a nhiing ti binh bj bat trong chien tranh hay nhimg nong dan nghéo khong tri duge ng. Ho chuyen lam ec vige ngng nhoc va hau ha ting lép quy toc. iy trinh bay vai tro cia nding dan cng xi trong xa hoi 8 dai phuong Dong. 4. Ché dé chuyén ché cé & Nhat su phat trién cia nén kink té nong nghiép, cdc cu din phomg Bong da sém bude vio xi hOi 6 giai cap vi nha nude ngay tir bubi dau cia thd dai db déng. Tir thien nien ki IV dén thign nien ki [II TCN, xi hoi €6 giai edp va nh ‘nue déu da dutge hinh thanh 6 lu vue song Nin, song Ti-go-ro va. O-pho-rat, song An, song Hang va Hoang Ha. ‘Xa hoi 06 giai caip va nhd nude duoc hinh thinh tir lien minh bo lac, tie 1 higu bd Ie c6 quan h¢ than thuge v6i nhau, lién ket voi nhau do nhu cau t thuy va xay dumg cdc cOng trinh thuy Igi, Nha nude duge lap ra dé diéu hanh va quan Ii x2 hoi, Ca alu bO may nha nude 46 mang tinh chet ciia mot nha nude cchuyén che trung wong tp quyén, Diing diiu nha nude Ba vua. 15 BB cai tr] nong dan cing xa va 1 Ig, vua da dua vao quy toc va ton giéo, bét moi ngubi phd hue ting. Vua ty coi minh ka ngudi dai dign cia than thénh 8 duéi tran gian, nguéi chi téi cao cla dat nui, Wy quyét inh moi chinh séich va cong vige. Vua tré than wua chuyén ché ma ngudi Ai C&p goi la Pharaon (cai nha (én), nguéi Luong Ha goi la Eni (ngudi ding déu), Trung Quéc got ka Thién tir (con Trai)... Hinh 3— Quich ving tye Hin vua Ai Cap ‘Tutan-klisemon (1361-1352 TCN) Gitip vige cho nha vua la mot bo may hanh chinh quan lieu gém toan quy toc, dimg du fa Vidia (Ai Cap) hoe Thita tueng (Trung Quéc). BO may nay lam vige thu thué, xay dimg cée cOng trinh cng cong nhut dén thép, cung dién, dudng sa va chi huy quan doi. Nhu thé, ché do nha nuée cita xi hoi c6 giai cap dau tién 6 phuong Dong, trong dé vua fa ngudi ding dau, ¢6 quyén lye ti cao, 201 1a ché do chuyen ché e6 dai. = G cde mide phutong Déng, vua 06 nhiing quyén gi ? ~ Tai sao goi che’ d6 nha nutde phuton Dang ld ché' do chuyen ché'ed dai ? 5. Van hoa cé dai phuong Déng Sur xusit hign xa hoi c6 giai céip vA nhA nue khong chi diin dén ap bie, bbe lot, dau tranh... m& cOn 1A mot biéw hién cha thei dai van minh, trong dé con nguiii sin xudt duge cita cai déi dao hon true va sang tao trong doi song van hod tinh than 16 4) Su ra doi ciia Lich phap va Thién van hoe hing tri thtfe Thien van hoc va Lich phép hoc ra ddi vao loai sém nhat 6 ede quée gia c6 dai phuong Dong. N6 gan lién voi nhu cau sin xuat nong nghiep. Dé cay eay dting thdi vu, nhimg ngudi nng dain ludn pha “trong trdi, trong dit”. Dain din, ho biét dén su chuyén dong chia Mat Troi, Mat Trang. DS 1a hig tri thie du tien vé thién van, Tir tri thite 46, ngudi phuomg Dong sing tgo ra lich, Vi vay, lich ctia ho IA nong lich, mot nam e6 365 ngay duge chia thanh 12 thang. Day cting 12 co sé dé ngubi ta tinh chu ki thoi gian vA mba. Thdi gian duage tinh bang nam, théng, twin, ngay. Nam lai c6 mia; mita mua fa mia nue lén, mia kh6 [4 mia nude xudng, mda gieo tréng dit bai. Thei dS, con ngudi con Diet do thoi gian bing dnh sng mat trdi va tinh duce mBi ngay €6 24 gid. ‘Thien van hoe so khai va lich da ra di nhur the 4) Chie viet Sy phat trign cita di s6ng lam cho quan hg cia x2 hoi loai ngudi tre nén phong plui va da dang ; ngudi ta cén ghi chép va luu gitt nhiing gi da dién ra, Chit viet ra ii bit ngudn tir nhu eu d6. Chir vist 1a mot phst minh Ién cba Lodi nguet Cc eur dan phuong Bong la nguti du tién phat minh ra chit vist. Vao khoging thién nién ki IV TCN, chi vidt 44 xuét hién 8 Ai Cap va Lung Ha. Lite déu, chit vit chi a hinh v8 nhing gi ma he mugin n6i, sau dé ho sng tao thém nhiing ki higu biBu hién kal niém tri tung. Chir vist theo cach 46 gol la chi tuyng hinh. Ngudi Trung Hoa xua vé CE) dé chi ruong, vé a8 chi cay va ve Ae AE a oti rng. Nguéi Ai Cap xua ve Cl dé chinha, ve > chi mém, ve © chi Mat Te Sau nay, nguBi ta cach diéu hod chi tuong hinh thanh nét va ghép cde nt theo quy ube dé phan nh ¥ nghi cla con ngudi mot cdich phong phi hon goi la chirtueng J. Chat tung y chua tach khdi char tugng inh ma thudng dugc ghép véi mot thann d8 phan anh ting néi, tiéng got 6 am séc, thanh diéu ca con nguéi. Nguyen ligu duge dang dé viet cia ngudi Ai Cap Ia gidy 1am bing vb eay papirdt. Ngudi Su-me & Lung Ha dang mot logi cay sy v6t nhon Tam bit viet Ten trén nhiing tam dat sét con uét r6i dem phoi nang hoge nung kho. Newt Trung Quéc hic dau Khéc chdt trén xuong thi hoge mai ria, vé sau ho da biét ket hop mot sé nét thinh chit va viet trén thé tre hay trén Iya. 7 18 ©) Todn hoc Do nhu céu tinh toan lai dign tich rudng dat sau khi ngap nude, tinh ton trong xay dimg, nén Ton hoc xuat hign rat sém & phuong Dong. Lue déu, cur dfn phutang Béng bist viet chir 36 tir 1 dn 1 trigu bing rihiing kihieu don gidn. Ngudi Ai Cp o8 dai rt gidi vé hinh hoe. Ho tinh ‘ge $6 Pi (Tt) bing 3,16 ; tinh dug dign tch hinh tn, hinh tam gid, thé tich hinh cau ws... Con nguBi LuBng Ha gidi vé 86 hoc. Ho c6 thé lam c&c phép céng, tril, nhan, chia cho téi mét tréu. CRU s6 ma ta ding nngay nay, quen gol I8 chi 86 Aap, KB cd 36 0, Ia than twu Kén do. ngudi An Bd tao nen. hing hiéu biét vé todn hoe cita ngudi xu di dé lai nhiéu kinh nghiém quy, chuiin bj cho buée phi trign cao hon 6 thai sau, d) Kién rte Trong nén van minh 6 dai phuiong Dong, nghe thuat kién tric phat trigm rit phong phil Nhigu di tich kign tric cach day hang nghin nam van cn Iu ta nh Kim tw thip & Ai Cap, nhiig khu dén thip & An DO, thinh Ba-bi-lon & Lutmg Ha. Nhing cong tinh c6 xua nay 1a nhing ki tich vé stfe lao dong va tai nang sing tao cla con gui Hin 4 ~ Ging soa tanh Babi o Luong Ha Hinh 5 Kim ug thip 6 Ai Cap 8 ‘Hay cho biét nhimg thanh tina van hoa 16n cu iy 6 dai phuong Dong. Cau na: 1. Tai sao cut dan trén Inu vc cac dong séng lén & chau A, ‘chau Phi c6 thé s6m phat trién thanh xa héi ¢6 giai cap va nha nude ? Bac diém kinh t8 oilia cac ving nay la gi ? 2. X@ héi 8 dai phuong Bong gém nhiing téng Isp nao ? Hay ii thich vi sao 6 day lai hinh thanh cdc tang lép xa hoi dé. 3. Em hidu thé nao la ché 46 chuyén ché 8 dai phuong Déng ? 4. Curdan phuiong Béng théi ¢8 dai 43 66 nhimg déng g6p gi vvé mat van hoa cho nhén loai ? 19 Ba 4 CAC QUOC GIA CO DAI a PHUONG TAY — HI LAP VA RO-MA Nim tren bd Bic Dia Trung Hai, Hi Lap va Ro-ma bao g6m ban dio va nhiéu dio nhé. Dia Trung Hai gidng nhw ‘mot cdi h6 rit I6n, tgo nén su giao thong thudn loi gitta cic mise voi nhau ; do a6, tir rat s6m da c6 nhimg hoat dong hang hii, ngu nghigp va thuong nghiep bién. Tren Hi Lap va Ro-ma di phat trién cao vé kinh 1 ‘vA xd hoi, [am co sé cho mot nén vin hod rit rae 16. 1. Thi&n nhién va ddi s6ng cUa con nguéi CAnh song, ni, bign & vung Dia Trung Hai dep dé, muon mau. Khi hau im Ap, trong lanh, Ban dau, cic b6 lac déu séng trong cic thung ling. O day, nhing diy nii cao tit luc dia chay ra bién da ngan cich thung ling nay v thung ling Khe, tao than nhiing déng bing nhé hep. Phin Ién lanh thé ‘va cao nguyén. Dat canh téc da it Iai khong mau m6 Lim, chit yéu 1A dat ven d6i, kho va ran. Do d6, ludi cudic, ludi cay bang déng khong c6 tac dung. Khoding dau thién nién ki I TCN, cu dan ving Dia Trung Hai bat dau biét ché tao cong cu bing sat, am Nhi cong cu bing sit, dign tich canh tac tang hon, viée tréng trot da 66 ket qua. Thue ra, chi d nhing ving dit mém va t6t méi e6 thé tring hia (lia mi Ia mach), Dat dai 6 day thuan tien hon cho vige tréng cdc loai city Iu nién, 6 id tri cao nhu : nho, 6 liu, cam, chanh... Con ngudi phai gian khé khai pha timg minh dat, phai lao dong khé nhgc méi bao dim duge mot phan Iwong thy. Vi the, cde nude nay vin phi mua Ika mi, Ida mach cha nguei Ai Cap, Tay A. Nhigu thg gidi, khéo tay di xudt hign. Ho am ra nhimg sin phim néi tiéng nh d6 gém, véi da céc loai binh, chum, bat bang gém trang men trang ti hoa vain c6 mau sic va hinh vé dep. 20

You might also like