Priracnik Za Samoevaluacija MAK

Проект за меѓуетничка интеграција во образованието
КОЛКУ УЧИЛИШТЕТО ПРИДОНЕСУВА

ЗА МЕЃУЕТНИЧКА ИНТЕГРАЦИЈА
ВО ОБРАЗОВАНИЕТО
прирачник за самоевалуација
на основните и средните училишта
декември 2012
----------------------------------------------------------------------------------------------------
Прирачникот е изготвен од страна на
Центарот за човекови права и разрешување конфликти
Самоевалуација на училиштето
Овој прирачник е дел од Проектот за меѓуетничка интеграција во образованието,

финансиран од американскиот народ преку Агенцијата на САД за
меѓународен развој (УСАИД).
Автор на прирачникот е Виолета Петроска-Бешка,

професор по психологија на Филозофски факултет, УКИМ-Скопје и
научен директор на Центарот за човекови права и разрешување конфликти-Скопје
Методологијата на самоевалуација на училиштето прикажана во овој прирачник е

базирана на методологијата на самоевалуацијата на училиштата развиена за потребите
на проектот Училиште по мерка на детето, финансиран од страна на УНИЦЕФ
и реализиран од страна на Центарот за човекови права и разрешување конфликти,
со подддршка на Министерството за образование и наука и Бирото за развој на
образованието (Самоевалвација по мерка на детето: Прирачник.
Биро за развој на образованието, Скопје, 2011).
Овој прирачник е овозможен со великодушната поддршка на американскиот народ

преку Агенцијата на САД за меѓународен развој (УСАИД). Ставовите на авторите
искажани во овој прирачник не ги изразуваат ставовите на УСАИД или на Владата
на Соединетите Американски Држави.
2 | Проект на УСАИД за меѓуетничка интеграција во образованието

СОДРЖИНА
ЦЕЛИ НА СПРОВЕДУВАЊЕ НА САМОЕВАЛУАЦИЈАТА 5
ОПИС НА ПРАШАЛНИЦИТЕ ЗА САМОЕВАЛУАЦИЈА 5
ЗАДАВАЊЕ НА ПРАШАЛНИЦИТЕ ЗА САМОЕВАЛУАЦИЈА 8
 Кој ја спроведува самоевалуацијата?

 Кој учествува во самоевалуацијата?
 Во какви услови се задаваат прашалниците?
 Како се задаваат прашалниците?
 Кога се реализира самоевалуацијата?
ОБРАБОТКА НА ПОДАТОЦИТЕ И ТОЛКУВАЊЕ НА РЕЗУЛТАТИТЕ 11
РАЗВИВАЊЕ АКЦИОНИ ПЛАНОВИ 17
 Поврзување на индикаторите од прашалникот за самоевалуација

со клучните подрачја на интервенција
 Идентификување на слабостите
 Подготовка за акционите планови
ДОДАТОК 1. 22
Групирање на индикаторите во категории и нивното присуство
во верзиите на прашалниците наменети за наставниците, за
учениците и за родителите
 во прашалниците за дво/тријазичните училишта
 во прашалниците за еднојазичните училишта со значителна
застапеност на ученици од друга етничка заедница
 во прашалниците за еднојазичните училишта без значителна
застапеност на ученици од друга етничка заедница
Материјали потребни за спроведување на самоевалуацијата во
дво/тријазичните училишта
 Детално упатство за задавање на прашалникот
 Прашалник за самоевалуација – верзија за наставници
 Прашалник за самоевалуација – верзија за ученици
 Прашалник за самоевалуација – верзија за родители
Проект на УСАИД за меѓуетничка интеграција во образованието | 3

еднојазичните училишта со значителна застапеност на ученици
од друга етничка заедница (над 10%)
еднојазичните училишта без значителна застапеност на ученици
од друга етничка заедница (под 10%)
Материјали потребни за развивање акциони планови
Работен лист 1: Клучни подрачја на интервенција
Работен лист 2: Табели за поврзување на индикаторите со клучните подрачја
 верзија за дво/тријазичните училишта
 верзија за еднојазичните со значителна застапеност на ученици од друга
етничка заедница (над 10%)
 верзија за еднојазичните училишта без значителна застапеност на
ученици од друга етничка заедница (под 10%)
Работен лист 3: Табела за подготовка на акционите планови

ЦЕЛИ НА СПРОВЕДУВАЊЕ НА САМОЕВАЛУАЦИЈАТА
Самоевалуацијата на училиштата има за цел да обезбеди увид во состојбата и напредувањето на

училиштето во однос на меѓуетничката интеграција, низ перспективата на наставниците, учени-
ците и родителите. Во таа смисла, на самоевалуацијата треба да се гледа како на средство што
му овозможува на училиштето да развие стратегија за остварување на целите на меѓуетничката
интеграција во образованието преку непосредно и активно учество на наставниците, учениците и
родителите во текот на целиот процес – од идентификување на состојбата, па сè до креирање на
1
плановите за подобрување на состојбата. Со оглед на тоа што подобрувањето на меѓуетничката
интеграција преку образованието вклучува активности што се реализираат со учениците и од
страна на наставниците, на промени во атмосферата и опкружувањето во училиштето, како и на
соработката на училиштето со родителите, со општината и со други училишта, од наставниците,
учениците и родителите се очекува да ги вреднуваат состојбите и да го следат напредокот на
училиштето во сите овие категории активности.
Самоевалуацијата се базира на задавање прашалник кој е подготвен така да на поголемиот дел
од него може да одговараат сите три наведени групи учесници. Притоа, од нив се очекува:
 да ја вреднуваат состојбата во училиштето во поглед на меѓуетничката интеграција онака
како што се перцепира дека е и
 да ја проценат важноста и да ги искажат сопствените очекувања за тоа каква би требало
да биде, односно каква би сакале да биде.
На тој начин се стекнува увид не само во тоа што сметаат учениците, наставниците и родителите
за тоа колку нивното училиште придонесува за меѓуетничка интеграција во образованието, туку и
за тоа колку тие мислат дека е важно да придонесува. Доколку се добијат ниски проценки на тоа
каква е тековната состојба во училиштето, многу е јасно дека училиштето ќе треба да преземе
нешто за да се смени тоа. Меѓутоа, доколку се добијат ниски проценки во поглед на важноста ситу-
ацијата да биде поинаква, тогаш училиштето ќе треба да вложи и во подигање на свеста на настав-
ниците, родителите и учениците за потребата од меѓуетничка интеграција преку образованието.
ОПИС НА ПРАШАЛНИЦИТЕ ЗА САМОЕВАЛУАЦИЈА
Прашалниците за самоевалуација содржат тврдења што се користат како критериуми за вреднување.

Секое тврдење е посебен индикатор на меѓуетничка интеграција затоа што претставува опис на
2
идеална состојба и сите заедно илустрираат идеално интеретнички интегрирано училиште .
Постојат три вида прашалници за самоевалуација на училиштата:
 за дво/тријазични училишта,
 за еднојазични училишта со значителна застапеност (над 10%) на ученици од друга
3
етничка заедница и
1
Методологијата на самоевалуација на училиштето во поглед на индикаторите на интеретничка интеграција
во образованието е базирана на методологијата на самоевалуацијата на училиштата развиена за потребите на
проектот Училиште по мерка на детето, финансиран од страна на УНИЦЕФ и реализиран од страна на
Центарот за човекови права и разрешување конфликти, со подддршка на Министерството за образование и
наука и Бирото за развој на образованието (Самоевалвација по мерка на детето: Прирачник. Биро за развој
на образованието, Скопје, 2011).
2
Индикаторите на меѓуетничка интеграција се базирани на концептот на Проектот на УСАИД за
меѓуетничка интеграција во образованието
3
Ученици оде друга етничка заедница во еднојазичните училишта се сметаат: (а) оние кои не припаѓаат на
мнозинската етничка заедница (на пример, во училиштата со македонски јазик, за мнозинска етничка

 за еднојазични училишта без значителна застапеност (под 10%) на ученици од друга

2
етничка заедница .
Истите три наведени видови прашалници се наменети и за основните и за средните училишта –
видот на прашалникот што треба да се користи во училиштето не зависи од тоа дали се работи за
основно или за средно училиште, туку од тоа дали училиштето е дво/тријазично, или еднојазично
со, или еднојазично без значителна застапеност на ученици од друга етничка заедница.
Во рамки на секој од двата вида прашалници, постојат по три верзии – по една за секоја група учес-
ници посебно: прашалник за наставници, прашалник за ученици и прашалник за родители.
Верзиите се разликуваат според бројот на индикатори – најдолга е верзијата за наставниците, а
најкуса, онаа за родителите. Верзиите за учениците и родителите се добиени со исклучување на
дел од индикаторите што се среќаваат во верзијата за наставниците, со оглед на тоа што се
очекува за некои работи што се случуваат во училиштето, учениците (а ушто повеќе и родителите)
да не бидат запознати (Прилог 1.).
Прилог 1. Разлики меѓу структурата на трите верзии на прашалникот за секој од трите

4
вида прашалници (број на индикатори во секоја категорија)
број на индикатори
верзија категорија на индикатори за за за
наставниците учениците родителите
активности на/со учениците 17 17 11

за
дво/три- активности на наставниците 14 12 7
јазични атмосфера и опкружување во училиштето 13 12 10
училишта
соработка со родители/општина/други училишта 10 4 8
за активности на/со учениците 16 16 10
еднојазични
училишта активности на наставниците 12 12 7
со над 10% атмосфера и опкружување во училиштето 10 9 7
друг
етникум соработка со родители/општина/други училишта 9 4 7
за активности на/со учениците 14 14 8
еднојазични
училишта активности на наставниците 9 9 4
со под 10% атмосфера и опкружување во училиштето 6 6 4
друг
етникум соработка со родители/општина/други училишта 8 4 6
Тврдењата во прашалникот се групирани околу четири категории на индикатори (Прилог 1.) дефи-
нирани според активностите за промена што треба да се случат во училиштата во насока на по-
добрување на меѓуетничката интеграција преку образованието:
заедница се сметаат Македонците, дури и тогаш кога ги има во помал број од учениците друга етничка
заедница што исто така ја посетуваат наставата на македонски јазик), или (б) оние кои ја посетуваат
наставата на немајчин јазик. Таков, на пример, е случајот со Ромите и Египјаните, а понекогаш и со
Бошњаците и Србите.
4
Во табелите во Додаток 1. се прикажани групирањата на индикаторите во четирите застапени категории
индикатори за трите групи учесници. При тоа се дадени три табели, по една за секоја од трите вида прашал-
ници (за дво/тријазично училиште, за еднојазично со значителна застапеност на ученици од друга етничка
заедница и еднојазично без значителна застапеност на ученици од друга етничка заедница).

(1) активности со/на учениците во училиштето,

(2) активности на наставниците во училиштето,
(3) атмосфера и опкружување во училиштето и
(4) соработката со родителите/општината/други училишта.
Иако во самиот прашалник не е означено кој индикатор на која категорија ѝ припаѓа, тврдењата се
наведени според редоследот кој соодветствува на категориите, на истиот начин како што е прика-
жано нивното групирање во Прилог 1.
На училиштата им е оставена слобода во прашалникот да додадат дополнителни индикатори за

вреднување во секоја од димензиите, доколку сметаат дека има некој аспект кој не е опфатен, но е
важен за нивниот контекст. На тој начин, на листата со надворешни индикатори може да се дода-
дат и внатрешни.
5
Во сите верзии на прашалникот што им се задава на учесниците , листата на индикаторите (тврдењата
што ги содржат описите) се наоѓа во средината, опкружена со два други дела – еден на левата и друг
на десната страна. Делот кој се наоѓа на левата страна бара вреднување на актуелната состојба
во училиштето на скала од 1 (воопшто не е така во училиштето) до 4 (во целост е така во
училиштето) и ги одразува перцепциите на учесниците за тоа каква е состојбата во училиштето.
Делот кој се наоѓа на десната страна е насловен како посакувана состојба и служи за да се
процени нивото на важност и очекување за тоа каква би требало да биде состојбата за секој
посочен индикатор, користејќи скала од 1 (воопшто не треба да биде така) до 4 (исклучително е
важно да биде така). Како илустрација може да послужи извадокот од прашалникот за само-
евалуација за дво/тријазичните училишта наменет за наставниците што е прикажан во Прилог 2.
Прилог 2. Извадок од прашалникот за самоевалуација за дво/тријазичните училишта (верзија

за наставници)
АКТУЕЛНА ПОСАКУВАНА
СОСТОЈБА СОСТОЈБА
1-воопшто не е така
1-воопшто не треба
важно да биде така

3-многу е важно да
4-во целост е така
дали ќе биде така
4-исклучително е
2-малку е важно
во училиштето
во училиштето
2-малку е така
3-многу е така
да биде така
биде така
прашалник за
САМОЕВАЛУАЦИЈА НА УЧИЛИШТЕТО
1. Учениците со различна етничка

припадност и од различните наставни
1 2 3 4 јазици се дружат меѓу себе во 1 2 3 4
училиштето за време на часовите и/или
на одморите.
1 2 3 4 32. Во училиштето НЕМА закани, 1 2 3 4
провокации, навреди и/или пишани
графити со негативна содржина упатени
кон припадниците на различните етнички
групи.
5
Сите три верзии во рамки на сите три вида прашалници се дадени во Додаток 2., Додаток 3. и Додаток 4.
(подготвени за копирање).

ЗАДАВАЊЕ НА ПРАШАЛНИЦИТЕ ЗА САМОЕВАЛУАЦИЈА
Кој ја спроведува самоевалуацијата?

Одговорен за задавање на прашалникот треба да биде директорот/директорката на училиштето.
Од него/неа се очекува не само да ги обезбеди потребните материјали, туку и да го обезбеди
учеството на сите групи учесници од кои се очекува да учествуваат во самоевалуацијата. На
директорот/директорката му/ѝ помага стручната служба, во улога на непосредни реализатори на
самоевалуацијата, односно лица што ги задаваат прашалниците.
Во дво/тријазичните училишта во кои стручната служба не ги покрива сите застапени наставни
јазици, во задавањето на прашалниците може да се вклучат и наставници кои ја изведуваат наста-
вата на јазикот кој не го покрива стручната служба. Меѓутоа, кога се работи со децата, вклучените
наставници не смее да бидат од редовите на оние што нив им предаваат, затоа што самото нивно
присуство во ситуацијата може да влијае врз вреднувањето од страна на учениците, без оглед на
тоа што прашалниците се пополнуваат анонимно.
Кој учествува во самоевалуацијата?

Прашалникот за самоевалуација се задава на сите наставници во училиштето, но не и на сите уче-
ници и родители. Се препорачува во евалуацијата на дво/тријазичните училишта да учествуваат
по 30 ученика (15 девојчиња и 15 момчиња) од секој наставен јазик, односно вкупно 60 ученици (30
6
девојчиња и 30 момчиња) во еднојазичните училишта . За да се обезбеди учениците добро да ги
познаваат состојбите во училиштето, се избираат меѓу оние што континуирано учеле во училиштето
најмалку две цели учебни години (и сега се ученици во последните две наставни години). Слично е
барањето што се однесува на вклучувањето на родителите. Се смета дека во дво/тријазичните
училишта сосема е задоволително да учествуваат по 15 родители на ученици од секој наставен
јазик, а во еднојазичните, вкупно 30 родители. При тоа, треба да се има на ум дека е потребно
родителите што ќе го пополнуваат прашалникот да се запознати со состојбите во училиштето, па
затоа се препорачува и тие да се избираат меѓу оние што имаат деца во погорните години, а предност
да им се дава на оние што имаат две или повеќе деца што учат во училиштето. Препорачаниот
број учесници во самоевалуацијата во сите наведени групи е резимиран во Прилог 3.
Прилог 3. Број на препорачани учесници во самоевалуацијата на еднојазичните и на

дво/тријазичните училишта
дво/тријазични училишта еднојазични училишта
сите наставници
сите наставници
НАСТАВНИЦИ (најмалку 90% од секој
(најмалку 90% од вкупниот број)
наставен јазик)
по 30 ученика
вкупно 60 ученика
(15 женски + 15 машки)
УЧЕНИЦИ (30 женски + 30 машки)
од секој наставен јазик
што учат во последните две години
(од последните две години)
по 15 родители
вкупно 30 родители
РОДИТЕЛИ од секој наставен јазик
(со деца во погорните години)
(со деца во погорните години)
6
Училиштата што имаат помалку од 60 ученици во последните две наставни години им го задаваат
прашалникот на сите ученици од овие две години.

Во какви услови се задаваат прашалниците?

Различните групи учесници одговараат на соодветната верзија на прашалникот за самоевалуација
во различни простории, но во рамки на секоја од просториите секој учесник самостојно го пополнува.
При тоа, уште пред да им се подели прашалникот, се обезбедуваат сите предуслови за самостојна
работа, така што учесниците се разместуваат во просторијата да седат на начин кој оневозможува
договарање или гледање во „туѓиот“ прашалник (секој на посебна клупа).
Соодветната верзија на прашалникот треба да биде подготвена на сите јазици на кои се одвива
наставата во училиштето. Многу е важно секој кој учествува во самоевалуацијата на училиштето
да го одговара прашалникот на јазикот кој му е најблизок, било затоа што ја реализира наставата
на тој јазик (за наставниците), ја следи наставата на тој јазик (за учениците), или е тоа јазикот што
најдобро го познава/разбира (за родителите).
Како се задаваат прашалниците?

На возрасните учесници (наставниците и родителите) и на учениците од средните училишта, соод-
ветната верзија на прашалникот им се дава сами да ја читаат и да ја пополнуваат, почитувајќи го
индивидуалното темпо на работа. Меѓутоа, откако секој ќе добие по еден примерок од прашалникот,
прво се даваат детални инструкции за начинот на работа (исечок од деталните инструкции е
прикажан во Прилог 4., а деталните инструкции за секој вид прашалник се дадени во Додатоците
2., 3. и 4. приложени на крајот од прирачникот). При давање на инструкциите може да се користи
претходно подготвен голем табак со исечок од прашалникот (како што е делот прикажан во Прилог
2.), што ќе му овозможи на оној што го задава прашалникот да покажува додека зборува, обезбе-
дувајќи на тој начин визуелна поткрепа на инструкциите. По инструкциите, откако реализаторот ќе
биде сигурен дека упатството е разбрано, се дозволува секој учесник самостојно да го пополнува
прашалникот.
Прилог 4. Извадок од деталните инструкции за пополнување на прашалниците за

самоевалуација
 Секој нека го пополни името на УЧИЛИШТЕТО.

 Никој не треба да се потпише – името не е важно.
 Ќе работиме на вреднување на состојбите во училиштето што го прават посебно учениците,
посебно наставниците и посебно родителите. Вреднувањето служи за да му се овозможи на
училиштето да ги идентификува и силните и послабите страни, за да може да напредува.
 За да се направи вреднување, треба да се прочита и да се одговори на цела листа од
ТВРДЕЊА со кои се ОПИШУВААТ работи што се однесуваат на животот во училиште, какви
што се ... (се чита првото тврдење).
 Ќе ја вреднуваме:
АКТУЕЛНАТА состојба во училиштето – колку тврдењето се однесува на училиштето какво
што е сега (колку го опишува училиштето какво што е сега/колку опишаното е присутно во
училиштето/колку опишаното се случува во училиштето) и
ПОСАКУВАНАТА состојба – колку мислиме дека треба да се однесува на училиштето (колку
вие лично сакате да се однесува или колку мислите дека е важно да се однесува).
 ...
Кога се работи на самоевалуацијата со учениците од основните училишта, на секое дете му се

обезбедува примерок од прашалникот на кој ќе ги запишува одговорите. Меѓутоа, наместо да ги
остави децата самите да ги читаат тврдењата, реализаторот го чита секое тврдење на глас, по
што им остава доволно време самостојно (без меѓусебно влијание) да го запишат одговорот пред

да се помине на следното тврдење. При тоа е многу важно самиот реализатор да се воздржи од
било какво влијание врз одговорот на учениците, па дури и тогаш кога децата имаат дополнителни
прашања за појаснување на определени тврдења.
Кога самоевалуацијата се спроведува во училиште со повеќе од еден јазик во наставата, вредну-
вањето што го прават учениците (и од основните и од средните училишта) се одвива во групи што
се одвоени според јазикот на наставата. Тоа се прави за да се спречи меѓусебното влијание на
учениците од различните наставни јазици, но и затоа што секој учесник добива таква верзија на
прашалникот што е подготвена на јазикот на кој ја следи наставата и инструкциите се даваат на
јазикот на кој е самиот прашалник.
При групното задавање на прашалниците (како што се прави кога се работи со возрасните и со
средношколците), секој учесник му го предава пополнетиот прашалник на реализаторот веднаш штом
ќе заврши со негово пополнување. Реализаторот е должен многу набрзина да прегледа дали е
одговорено на секој индикатор, и доколку не е, да го замоли учесникот да се врати и да го компле-
тира прашалникот, со напомена дека доколку не е комплетен нема да може да се земе предвид.
При тоа, за да ја сочува анонимноста на учесниците, реализаторот треба да внимава прегледот да
го направи толку брзо што учесникот нема да може да помисли дека се обидува да му ги види и
запомни дадените одговори. По конечното прифаќање на пополнетиот прашалник, реализаторот е
должен многу видливо да го стави во купчето меѓу другите пополнети прашалници.
Кога се реализира самоевалуацијата?

Самоевалуација може да се користи за утврдување на појдовната состојба во училиштето во поглед
на меѓуетничката интеграција (и како е и како би сакале да биде). За таа цел, прашалниците треба
да се зададат пред да се воведуваат активностите за промена во училиштето.
Резултатите од самоевалуацијата на појдовната состојба може да се споредуваат со резултатите
од самоевалуацијата спроведена по определен циклус на имплементација на конкретни актив-
ности за промена (вообичаено, на крајот на учебната година). На тој начин, училиштето ќе добие
увид во тоа колку од воведените активности за промена имаат видливи ефекти во однос на инди-
каторите на меѓуетничка интеграција кај наставниците, кај учениците и кај родителите. Врз основа
на тоа ќе може и да ги планира следните чекори.

ОБРАБОТКА НА ПОДАТОЦИТЕ И ТОЛКУВАЊЕ НА РЕЗУЛТАТИТЕ
Откога учесниците во секоја група ќе ја вреднуваат актуелната состојба во училиштето и ќе го

изразат нивото на важност за секое тврдење од прашалникот, нивните проценки (заокружените
броеви) прво се внесуваат во компјутер, со посредство на некоја програма која овозможува
статистичка обработка на податоците и се формира табела на одговори (како што, на пример, е
прикажаната табела во Прилог 5.). Табелата треба да овозможи да се пресметаат просечни
вредности за да се обезбеди основа за интергрупни споредби, како и за споредби помеѓу
актуелната и посакуваната состојба за секоја категорија индикатори и во однос на секој одделен
индикатор (за секое тврдење од прашалникот).
Прилог 5. Исечок од табела со хипотетички одговори добиени од наставниците (Н),

учениците (У) и родителите (Р) за актуелната (А) и за посакуваната (П) состојба и
пресметаните просечни вредности за секоја група учесници (М-Н, М-У и М-Р)
A-1 A-2 A-3 А-... П-1 П-2 П-3 П-...

Н-1 3 2 3 ... 3 3 3 ...
Н-2 2 1 1 ... 3 2 4 ...
Н-3 1 2 1 ... 3 2 3 ...
Н-... ... ... ... ... ... ... ... ...
М-Н 2,23 2,06 2,35 3,10 2,94 3,52
У-1 2 2 2 ... 3 4 3 ...
У-2 1 2 2 ... 3 4 3 ...
У-3 3 2 3 ... 2 3 3 ...
У-... ... ... ... ... ... ... ... ...
М-У 2,29 2,39 2,27 2,91 3,13 3,01
Р-1 2 2 2 ... 2 3 3 ...
Р-2 3 1 3 ... 3 3 4 ...
Р-3 1 2 2 ... 3 3 3 ...
Р-... ... ... ... ... ... ... ... ...
М-Р 2,27 2,37 2,46 2,85 3,02 3,24
Резултатите од вреднувањето на секое тврдење се изразуваат во вид на аритметички средини и

се пресметуваат како просек од сите проценки дадени на тврдењето, што се добива кога збирот од
индивидуалните проценки дадени на некое тврдење ќе се подели со бројот на учесници вклучени
во вреднувањето на тоа тврдење. На тој начин, за тврдењата на кои одговарале сите три групи
учесници се добиваат шест аритметички средини (шест просечни проценки): три што ја опишуваат
актуелната состојба онака како што е перцепирана од секоја од трите групи учесници (наставници,
ученици и родители) и три што ја прикажуваат посакуваната состојба онака како што е таа
изразена од истите групи. За тврдењата на кои одговара само една или две од групите учесници
се пресметува помал број аритметички средини (две, односно четири).
Истиот пристап се применува и за пресметување на резултатите за четирите категории индикатори.
Сумата од индивидуални проценки дадени на сите индикатори што опишуваат одредена категорија

се дели со бројот на учесници вклучени во вреднувањето на тие индикатори и така се доаѓа до

аритметичките средини за таа категорија индикатори. Секоја категорија индикатори завршува со
шест просечни вредности коишто се во согласност со тие добиени за секое тврдење: три што ја
опишуваат актуелната состојба онака како што е перцепирана од секоја од трите групи учесници
(наставници, ученици и родители) и три што ја прикажуваат посакуваната состојба онака како што
е таа изразена од истите групи.
Резултатите од овие пресметувања се сумираат во табела. Во презентираниот извадок од таква
табела (Прилог 6.) прикажани се хипотетички резултати од самоевалуација што се однесуваат
само на дел од индикаторите од категоријата активности на/со учениците.
Прилог 6. Извадок од табела во која се прикажани резултатите од самоевалуацијата
СОСТОЈБА СОСТОЈБА
просечни просечни
проценки проценки
НАСТАВНИЦИ
НАСТАВНИЦИ
РОДИТЕЛИ
РОДИТЕЛИ
УЧЕНИЦИ
УЧЕНИЦИ
димензии описи
(ИНДИКАТОРИ):
2,47 2,48 2,36 активности на/со учениците 3,26 3,8 3,8

2,23 2,29 2,27 1. ... 3,10 2,91 3,52
2,06 2,39 2,37 2. ... 2,94 3,13 3,01
2,35 2,27 2,46 3. ... 3,7 3,02 3,24
Аритметичките средини добиени за актуелната состојба се толкуваат низ призмата на тоа дали
укажуваат дека состојбата е таква во училиштето само во мал број случаи (доколку нивните
вредности се движат меѓу 1,5 и 2,5) или е таква во повеќето случаи (доколку вредностите се
меѓу 2,5 и 3,5). Истото важи за вреднувањето на категориите индикатори во целина и за вреднува-
њето на одделните индикатори во рамки на секоја категорија. Слично е толкувањето и за посаку-
ваната состојба, со тоа што кога таму се среќаваат вредности меѓу 2,5 и 3,5 тоа покажува дека на
учесниците многу им значи училиштето да биде такво како што го опишува индикаторот, а кога е
над 3,5, дека им е исклучително многу важно училиштето да биде такво.
Просечните проценки прикажани во табелата можат да бидат анализирани на повеќе начини. Иако
табелата дава исцрпни информации за добиените резултати од самоевалуацијата, се смета за
сложена за следење на споредбите кои можат да произлезат од анализата. Затоа се препорачува
за секоја споредба да се подготват посебни графици во кои директно и илустративно се прикажу-
ваат споредбите, со што е овозможено нивно поедноставно следење (Графици 1.-3.).
Добиените просечни проценки може да послужат за да се направат интергрупни споредувања што
ќе овозможи да се утврди разликата меѓу проценките дадени од наставниците, учениците и роди-
телите, како за актуелната (График 1.), така и за посакуваната состојба (График 3.). Доколку има
разлики помеѓу перцепциите и/или очекувањата на наставниците, учениците и родителите, тоа
значи дека групите имаат различно разбирање на ситуацијата и дека треба да работат на обезбе-
дување заедничка основа за здружена интервенција.

Сосема е очекувано и разбирливо наставниците повисоко да ја вреднуваат актуелната состојба во

училиштето од учениците и родителите. Тоа не се смета за последица од фактот што тие најдобро
ја знаат ситуацијата (како што вообичаено се аргументира), туку како резултат на некогаш свесната,
а некогаш несвесната потреба да ја прикажат ситуацијата во подобро светло со оглед на тоа што
се сметаат за главни субјекти во образовниот процес во однос на повеќето од користените крите-
риуми за вреднување на училиштето. Од друга страна, учениците, како некои кои непосредно ги
трпат или уживаат последиците од активностите на наставниците или на училиштето во целина,
имаат најкритичен, а во многу случаи и најобјективен однос кон она што е предмет на вреднување
во користениот прашалник. Родителите не секогаш ги знаат состојбите – за некои работи може
посредно да заклучуваат преку последиците по нивните деца или преку информациите што ги
добиваат од нивните деца. Затоа и не би требало да зачудува фактот доколку нивните вредну-
вања во повеќето случаи се поблиски до оние на учениците, отколку до оние на наставниците.
График 1. Приказ на споредбата меѓу хипотетички просечни проценки за актуелната

состојба дадени од страна на наставниците, на учениците и на родителите
на сите категории индикатори
АКТУЕЛНА СОСТОЈБА Наставници
4.0 Ученици
Родители
3.5
3.12 3.16
2.98 2.91
3.0 2.85 2.85 2.85 2.91 2.82
2.47 2.48
2.5 2.36
2.0
1.5
1.0
активности на/со активности на атмосфера и соработка со
учениците во наставниците во опкружување родителите/
училиштето училиштето општината/други
училишта
Толкување на резултатите од графикот:

Не е констатиран виден расчекор меѓу тоа како наставниците и како учениците гледаат на актуелните состојби во
училиштето во поглед на сите четири категории индикатори. За учениците, најзагрижувачка е состојбата во врска
со активностите на/со учениците (просечната проценка е под 2,5), а помалку загрижувачка во поглед на
другите три категории индикатори (чиј добиен просек е меѓу 2,5 и 3). И за наставниците и за родителите,
најзагрозена е состојбата во врска со активностите на/со учениците, но изразено подобри се состојбите во
поглед на другите три категории индикатори. Најголема разлика во перцепцијата на наставниците, родителите и
учениците се јавува во поглед на соработката со родителите/општината/другите училишта, при што за
повеќето категории родителите се поблиски до нивните деца во начинот на кој гледаат на она што се случува во
училиштето.
Кога се работи за споредбите меѓу различните групи учесници во поглед на конкретна категорија
индикатори, разликите во добиените просечни проценки може да се должат и на тоа што во пове-

ќето случаи просечните проценки на наставниците, на учениците и на родителите се изведени од

различен број индикатори. Тоа произлегува од фактот што наставниците го вршат вреднувањето
во однос на сите индикатори, додека учениците, а уште повеќе и родителите работат на верзии со
помал број индикатори. Затоа пак, кога се прават споредбите за секој индикатор посебно, точно се
гледаат разликите што постојат меѓу проценките на наставниците, на родителите и на учениците
за секој индикатор во чие вреднување тие биле вклучени.
График 2. Приказ на споредбата меѓу хипотетички просечни проценки дадени од страна на

наставниците, на учениците и на родителите во однос на одделните индикатори
за вреднување на активностите со/на учениците
активности со/на учениците во училиштето
1.0 1.5 2.0 2.5 3.0 3.5 4.0
2.23
А-1 2.29
2.27
2.06
А-2 2.39
2.37
2.35
А-3 2.27
2.46 Наставници
2.91
Ученици
A-4 2.71 Родители
2.60
1.58
А-5 1.77
1.87
1.82
А-6 2.11
А-...
На ист начин може да се прикажат споредбите во рамки на секоја од категориите

индикатори.
Констатираната разлика меѓу перцепциите на наставниците и на учениците на категоријата активности на/со
учениците може да се припише на разликите во тоа како се доживува секој од индикаторите во оваа категорија
од страна на едните и на другите. Најмали се разликите на првиот индикатор, додека на другите постојат разлики,
понекогаш меѓу сите три групи испитаници, а понекогаш меѓу некои од нив. Според сите три групи учесници
најзастапен е четвртиот индикатор, иако меѓу перцепцијата на родителите и на наставниците постои видна
разлика. Истовремено, за сите три групи учесници најзагрозен е петтиот индикатор, но овој пат, наставниците се
видно покритични од родителите и учениците.
Од графикот се гледа дека шестиот индикатор го одговарале само наставниците и учениците, при што и
наставниците и учениците го перцепираат овој индикатор меѓу најзагрозените, иако, во споредба со учениците,
наставниците го доживуваат како помалку присутен.
Во однос на сите презентирани индикатори на активностите со/на учениците, родителите имаат покритичен
однос од наставниците. При тоа, за некои состојби се покритични од учениците (како на пример за вклученоста
на учениците во активности за осознавање на културата на другите), а за повеќето се помалку критични.

Од особена важност е интергрупната споредба меѓу различните групи учесници во поглед на

резултатите добиени за секој индикатор во рамки на секоја димензија посебно (График 2.). Таквата
споредба овозможува да се објасни на што се должат евентуалните разлики во перцепирањето на
актуелната состојба на дадена категорија меѓу учениците, родителите и наставниците.
Просечните проценки може да бидат користени и за да се направат интрагрупни споредби што ја
прикажуваат разликата помеѓу актуелните и посакуваните состојби за секоја категорија индикатори
(График 3.), онака како што се вреднувани од страна на секоја од трите групи учесници посебно.
Секоја поголема добиена разлика меѓу актуелната и посакуваната состојба се смета за индикатор
на можни проблеми во дадената категорија, на кои треба посебно да се работи. Од друга страна
пак, секоја посакувана состојба што се спушта под 3,5 укажува на недоволна сензитивност кај
учесниците за потребата од преземање активности кои може да придонесат за подобрување на
меѓуетничката интеграција преку образованието. Таквите резултати од вреднувањето бараат
натамошна анализа на одделните индикатори во дадената категорија за да се открие кои конкретни
активности не се доволно посакувани. Тоа може да се направи по моделот на анализата на
одделните индикатори на актуелната состојба што беше претходно прикажана (График 2.).
График 3. Приказ на споредбата меѓу хипотетички просечни проценки за актуелната и за

посакуваната состојба дадени од страна на наставниците
АКТУЕЛНО
НАСТАВНИЦИ ПОСАКУВАНО
4.0
3.57 3.60
3.50
3.5 3.26
3.12 3.16
2.98
3.0
2.47
2.5
2.0
1.5
1.0
активности на/со активности на атмосфера и соработка со
учениците во наставниците во опкружување родителите/
училиштето училиштето општината/други
училишта
На ист начин може да се прикажат споредбите меѓу актуелната и посакуваната

состојба во рамки на секоја од преостанатите две групи учесници .
За сите категории индикатори наставниците посакуваат подобрување на постоечката состојба, што покажува
дека наставниците се целосно свесни за потребата училиштето да работи на подобрување на меѓуетничката
интеграција. Кога се работи за првата категорија активности на/со учениците, загрижува тоа што посакуваната
состојба е под идеалната (под 3,5). Сепак, треба да се земе предвид дека перцепираната состојба на индикато-
рите во оваа категорија е далеку најзагрозена, но и тоа дека разликата меѓу тоа како е сега и како би требало да
биде е најголема токму кога се работи за оваа категорија индикатори.

Интрагрупни споредби кои укажуваат на можни разлики во перцепираната реалност (актуелната

состојба) и посакуваната состојба може да се прават за секој индикатор во рамките на секоја
категорија посебно. Така ќе се стекне увид во можните причини за добиената диксрепанца меѓу
актуелната и посакуваната состојба во рамки на секоја категорија индикатори.

РАЗВИВАЊЕ АКЦИОНИ ПЛАНОВИ 7
За да се направи соодветна подготовка на акционите планови, училиштето треба да има формирано

четири работни групи, по една за секоја категорија индикатори од прашалникот за самоевалуација.
Задачата на секоја група е да ги планира и следи промените во училиштето што водат кон
подобрување на состојбите во однос на онаа категорија индикатори за која се смета одговорна.
Работните групи треба да се состојат главно од наставници што се добро запознати со активнос-
тите за промена (актуелни и потенцијални) и ги разбираат индикаторите коишто произлегуваат од
нив и се однесуваат на „нивната“ категорија. Препорачливо е во работата на овие работни групи
да учествуваат и ученици и родители, за да се овозможи учениците и родителите да се стават во
улога на активни чинители при планирањето на промените и да се развие кај нив чувството на
одговорност за реализацијата на планираните промени.
Работата на работните групи на планирањето на промените и следењето на нивната реализација
треба да ја координира директорот со помош на стручната служба.
Развивањето на акционите планови е процес кој се состои од три последователни фази (Прилог
7.) што водат кон крајната цел – планирање на промените за приближување на училиштето кон
концептот на меѓуетничко интегрирано образование. Од особена важност е тој процес да ги
помине трите фази по назначениот редослед за да може акционите планови да се стават во
функција. Следната самоевалуација на училиштето ќе покаже колку од планираните промени се
реализирани и колку од предвидените ефекти се постигнати.
Прилог 7. Редослед на активностите за развивање акциони планови
8
активности материјали/средства за реализација
1. Поврзување на индикаторите од  Работен лист 1.: Клучни подрачја на интервенција

прашалникот за самоевалуација со  Работен лист 2.: Табели за поврзување на
клучните подрачја на интервенција индикаторите со клучните подрачја
 проектор
2. Идентификување на слабостите  презентација што ги содржи добиените резултати од
самоевалуацијата
 Работен лист 2.: Табели за поврзување на
индикаторите со клучните подрачја (пополнет во
3. Подготовка на акциони планови првата активност од оваа фаза)
 Работен лист 3.: Табела за подготовка на
акционите планови
7
Пристапот во подготовката за развивање на акционите планови за воведување промени во училиштето во
насока на меѓуетничко интегрирано образование е базиран на пристапот што е развиен за потребите на
проектот Училиште по мерка на детето, финансиран од страна на УНИЦЕФ и реализиран од страна на
Центарот за човекови права и разрешување конфликти, со подддршка на Министерството за образование и
наука и Бирото за развој на образованието (Самоевалвација по мерка на детето: Прирачник. Биро за развој
на образованието, Скопје, 2011).
8
Комплетните работни листи потребни за спроведување на активностите за развивање акциони планови што
се наведени во оваа табела се приложени во Додаток 5.

1. Поврзување на индикаторите од прашалникот за самоевалуација

со клучните подрачја на интервенција
Прво, работните групи добиваат по еден примерок од работниот лист: Клучни подрачја на
интервенција (Прилог 8.) со објаснување дека за клучни подрачја се сметаат оние во кои треба
да се интервенира за да се внесат промени. Се посочува и дека секое клучно подрачје е објаснето
преку факторите од кои зависи каква ќе биде состојбата во училиштето во однос на индикаторите
на самоевалуацијата. Така на пример, за да се обезбеди учениците да бидат вклучени во секции,
работилници или други редовни активности кои им овозможуваат да се запознаат со сличнос-
тите и разликите меѓу сопствената култура и традиција и културата и традицијата на
учениците од другите етнички заедници (индикатор), најверојатно ќе треба да се интервенира во
капацитетите на училиштето и во курикулумот/воспитно-образовниот процес (клучни под-
рачја), на тој начин што ќе се бара, од една страна, да се подобрат компетенциите на наставни-
ците, а од друга страна и да се интервенира во реализацијата на подолготрајните воннаставни
активности затоа што се непосредни фактори од кои зависи каква ќе биде состојбата на
проценуваниот индикатор.
Прилог 8. Клучни подрачја во кои треба да се интервенира за да се внесат промени во

училиштето (Работен лист 1.)
Клучно подрачје Фактори од кои зависи состојбата

на интервенција во клучното подрачје
 содржината на пишаните документи на училиштето
управување и  работите во надлежност на директорот
раководење  работите во надлежност на Училишниот одбор
 работите во надлежност на Советите на родители
 компетенциите на наставниците
капацитети на
 компетенциите на стручната служба
училиштето
 просторот во и околу училиштето
 реализацијата на наставата
курикулум/  состојбата со наставните материјали
воспитно-образовен  реализацијата на подолготрајните воннаставни активности
процес  реализацијата на краткотрајните воннаставни активности
 односот на наставниците кон учениците
Потоа, секоја работна група, од Работен лист 2.: Табели за поврзување на индикаторите со
клучните подрачја ја добива онаа табела што се однесува на „нејзината“ категорија индикатори
(во Прилог 9. е даден исечок од едната од табелите). Во секоја од четирите табели во работниот
лист (за секоја категорија индикатори по една) се наведени индикаторите што спаѓаат во
дадената категорија и клучните подрачја на интервенција за внесување промени. Од секоја
работна група се бара за секој индикатор да идентификува во кои од трите клучни подрачја би
требало да се интервенира за да се промени состојбата и да означи од кои од наведените
фактори во рамки на секое клучно подрачје зависи состојбата на проценуваниот индикатор и како
зависи. При тоа се напоменува дека при одлучувањето не треба да се има на ум постоечката
состојба (дали треба да се внесуваат промени или не), туку да се суди само врз основа на тоа каде
би требало да се интервенира доколку има потреба од тоа.

Прилог 9. Исечок од табела за поврзување на индикаторите со клучните подрачја за

категоријата „активности на/со учениците“ наменета за еднојазичните училишта
со значителна застапеност на ученици од друга етничка заедница (дел од Работен
9
лист 2.)
курикулум/
управување капацитети
воспитно-
АКТИВНОСТИ НА/СО УЧЕНИЦИТЕ и на
образовен
раководење училиштето
процес
1. Учениците со различна етничка припадност
се дружат меѓу себе во училиштето за
време на часовите и/или на одморите.
2. Учениците со различна етничка припадност
се дружат меѓу себе надвор од училиштето.
3. Учениците се вклучени во секции,
работилници или други редовни активности
кои им овозможуваат да се запознаат со
сличностите и разликите меѓу сопствената
култура и традиција и културата и
традицијата на учениците од другите
етнички заедници застапени во
4. ...
На крајот, секоја работна група ја презентира својата работа на тој начин што објаснува како е
пополнета табелата. Се очекува да се постигне консензус меѓу сите работни групи околу наведените
клучни подрачја во кои треба да се интервенира за да се предизвикаат промени и околу факторите
од кои зависи состојбата на секој од проценуваните индикатори.
Целта на оваа активност е да се дефинираат подрачјата во кои треба да се интервенира доколку
се потребни промени и да се лоцира одговорноста кај одделните компоненти на образовниот
процес (односно кај факторите што ја условуваат состојбата на проценуваните индикатори). При
тоа е многу важно оваа активност да се реализира пред да се откријат слабостите што се иденти-
фикувани во училиштето, за да се овозможи колку што е можно пообјективно лоцирање на одго-
ворноста за промените кои ќе треба да следат. Исто така е важно, во оваа активност заеднички да
учествуваат и наставниците и учениците и родителите, за да се избегне несоодветно припишу-
вање одговорност исклучиво според перцепцијата на присутните. Тоа ќе овозможи и родителите и
учениците, а не само наставниците, да придонесат при воведување на промените.
2. Идентификување на слабостите
За идентификување на слабостите се користат резултатите добиени по обработката на одговорите
на прашалникот за самоевалуација.
Се започнува со презентација на графикот во кој се споредени вреднувањата на актуелната
состојба по сите димензии, направени од страна на трите групи учесници во самоевалу-
ацијата: наставниците, учениците и родителите (по модел на наведениот пример во График 1.).
Графикот овозможува да се констатира:
9
Комплетниот Работен лист 2.: Табели за поврзување на индикаторите со клучните подрачја (сите три
верзии наменети за дво/тријазични училишта, за еднојазични училишта со значителна застапеност на
ученици од друга етничка заедница и за еднојазични училишта без значителна застапеност на ученици од
друга етничка заедница) се приложени во Додаток 5., заедно со другите работни листи потребни за
развивање на акционите планови.

1. која група учесници дала највисоки, а која најниски проценки за сите четири категории
индикатори и
2. кои категории индикатори се највисоко, односно најниско проценети од страна на трите групи
учесници (споредбите се прават низ призмата на малку е така [просечен резултат од 1,5 до
2,5] и многу е така [просечен резултат од 2,5 до 3,5]).
Освен тоа, презентацијата на овие графици треба да биде придружена и со дискусија дали
добиените резултати ја отсликуваат реалната состојба, или се последица на недоволна свесност
за вистинското значење на индикаторите што влегуваат во составот на наведената категорија. Се
напоменува дека учениците и родителите не се вклучени во проценката на сите индикатори во
наведените категории, но кога се работи за нештата во кои се учениците директни учесници (или
имаат непосредни согледувања затоа што ги „трпат“ ефектите), тогаш на проценките на учениците
(па и на родителите) треба да им се обрне сериозно внимание.
Потоа се презентираат (еден по еден) графиците во кои се споредени актуелната и посакуваната
состојба на проценуваните категории индикатори за секоја група учесници посебно (по
модел на примерот даден во График 3.). Тие најверојатно ќе водат кон заклучокот дека учесниците
сметаат дека треба да се внесат промени во училиштето во однос на сите проценувани категории.
Дополнително може да се дискутира и:
1. која од четирите категории индикатори се смета за најмалку, а која за најмногу важна од
страна на различните групи учесници во самоевалуацијата (која категорија индикатори
добила највисок, а која најнизок скор на посакуваната состојба),
2. за која категорија индикатори е најголема, односно најмала разликата меѓу актуелното и
посакуваното и
3. кај која група учесници е најдена најголема разлика меѓу актуелната и посакуваната состојба
(општо земено).
На крајот, на секоја работна група ѝ се дава на увид график во кој се прикажани проценките на
актуелната состојба што ги дале учениците, наставниците и родителите на секој
поединечен индикатор кој припаѓа на „нивната“ категорија (како во претходно наведениот
пример во График 2. кој ја илустрира само категоријата активности со/на учениците). Задача на
секоја работна група е:
1. да ги идентификува оние индикатори што се највисоко вреднувани (имаат аритметички
средини над 2,5) и оние што се најниско вреднувани од страна на трите групи учесници
(имаат аритметички средини под 2,5) и
2. да констатира на кои индикатори има најголеми разлики од една до друга група учесници и
да продискутира зошто е тоа така.
Секоја група ја презентира својата работа, а за тоа време на другите им се овозможува да го
гледаат „нејзиниот“ график преку проекција на ѕид, за да може полесно да ги следат резултатите.
Главната цел на оваа активност е да се откријат слабостите на кои треба да поработи училиштето
за да придонесе за подобрување на меѓуетничката интеграција преку образованието. Во иденти-
фикувањето на слабостите многу сериозно треба да се земе предвид мислењето на учениците и
родителите, со полно почитување на нивното гледиште како сосема легитимно и основано. Само
тогаш учениците и родителите ќе се почувствуваат како вистински партнери во процесот на
внесување промени, чии заложби може во голема мера да придонесат за успешна реализација на
промените.
3. Подготовка за акционите планови

Секоја работна група ги подготвува акционите планови за внесување промени во училиштето што
се однесуваат на категоријата индикатори за која е задолжена. За таа цел, секоја работна група
започнува со издвојување на оние индикатори кои укажуваат на најалармантна состојба во

училиштето во поглед на „нејзината“ категорија индикатори. Како најалармантна се смета

состојбата на оние индикатори за кои се добиени најниски просечни проценки во рамки на
категоријата на која ѝ припаѓаат.
Потоа, состојбата на најалармантните индикатори се доведува во врска со клучните подрачја во
кои треба да се интервенира за да се промени состојбата и со претходно констатираните фактори
што ја условуваат состојбата на овие индикатори. За таа цел, секоја работна група ја користи онаа
табела од претходно пополнетиот Работен лист 2.: Табели за поврзување на индикаторите со
клучните подрачја, што се однесува на категоријата за која е задолжена.
На крајот, користејќи ги овие табели (клучните подрачја на интервенција и детерминирачките

фактори во рамки на секое клучно подрачје), секоја работна група ги определува и планира
конкретните активности што треба да се преземат за да се подобри состојбата во училиштето во
однос на „нејзината“ димензија. Планирањето го прави со помош на Работен лист 3.: Табела за
подготовка на акционите планови – секоја работна група добива да пополни онолку табели колку
што има идентификувани алармантни индикатори кои бараат преземање активности за промена.
Прилог 10. Исечок од табелата за подготовка на акционите планови (дел од Работен лист 3.)
Категорија: Индикатор:
активност во
клучно подолгорочна
подрачје фактор учебната година
активност
за која се планира
капацитети на управување и
 содржината на пишаните документи

училиштето раководење
 работите во надлежност на директорот
 ...
 ...
курикулум/
образовен
воспитно-
процес
 состојба со наставните материјали

 ...
Во табелата за подготовка на акционите планови прво се запишува категоријата индикатори и

индикаторот за кој ќе се планира. Потоа се издвојуваат оние фактори што се претходно констати-
рани како важни за дадениот индикатор и само за нив се нудат активности за промена. Притоа,
посебно се определуваат активностите за промена што треба да се реализираат во текот на
учебната година за која се врши планирањето, а посебно оние што се сметаат за подолгорочни,
затоа што не може да се реализираат или да се завршат во текот на годината за која се планира.
Најдобро би било кога вака пополнетите табели за секој индикатор во рамки на секоја димензија
би се искористиле за поконкретно планирање, кое ќе опфати допрецизирање на понудените
активности (преку разложување на посебни фази или подактивности) и наведување на временски
рокови и одговорни лица за реализација и следење на реализацијата на секоја дефинирана фаза
или подактивност.

ДОДАТОК 1.
Групирање на индикаторите во категории и нивното присуство

во верзиите на прашалниците наменети за наставниците, за
учениците и за родителите:
 во прашалниците за дво/тријазичните училишта
 во прашалниците за еднојазичните училишта со

значителна застапеност на ученици од друга етничка
заедница
 во прашалниците за еднојазичните училишта без

значителна застапеност на ученици од друга етничка
заедница

Групирање на индикаторите во категории во прашалниците за ДВО/ТРИЈАЗИЧНИ УЧИЛИШТА, со
назнака за секој индикатор дали се среќава и во верзијата за учениците [У] и во верзијата за
родителите [Р]
У Р
1. Учениците со различна етничка припадност и од различните наставни јазици се дружат меѓу себе во
училиштето за време на часовите и/или на одморите.
2. Учениците со различна етничка припадност и од различните наставни јазици се дружат меѓу себе надвор од
3. Учениците се вклучени во секции, работилници или други редовни активности кои им овозможуваат да се
запознаат со сличностите и разликите меѓу сопствената култура и традиција и културата и традицијата на
учениците од другите етнички заедници застапени во училиштето.
4. Во училиштето, во рамки на секоја наставна година, се организираат секции или други видови редовни и
континуирани активности во кои заеднички учествуваат учениците од различните наставни јазици.
5. Во училиштето се спроведуваат проекти и/или акции во кои заеднички учествуваат ученици што учат на
различните наставни јазици.
6. На излетите и екскурзиите учениците од различните наставни јазици одат заедно (на исто место и во исто
време) и се дружат.
7. Училишните спортски тимови се составени од скоро подеднаков број ученици од различните наставни
јазици.
8. Во одбележувањето на сите празници и приредбите во училиштето учествуваат ученици од сите наставни
јазици, со заеднички настапи (со заеднички подготвена мешана програма и со мешан редослед на
јазиците).
9. Учениците од различните наставни јазици заедно ја прославуваат матурската/полуматурската вечер (на
исто место и во исто време).
10. Учениците што учат на различни наставни јазици следат настава од некои редовни предмети на заеднички
часови.
11. Во училиштето се организираат часови што им овозможуваат на учениците од паралелките со македонски
наставен јазик да учат барем еден јазик на другите етнички заедници во Р. Македонија (на пример,
албански, турски, ромски...).
12. Училиштето обезбедува дополнителни услови кои овозможуваат учениците чиј мајчин јазик не е
македонскиот, да го совладаат македонскиот јазик во училиштето.
13. Учениците од различните наставни јазици заеднички прославуваат, без оглед на тоа дали прославата е по
некој заеднички повод (Новогодишна прослава, Ден на пролетта и сл.) или по некој повод што е значаен
само за припадниците на одредена етничка/културна заедница (на пример, Бајрам, Велигден, Св. Кирил и
Методиј, Ден на македонската револуционерна борба, Ден на албанското знаме, Меѓународен ден на
Ромите, Ден на наставата на турски јазик и сл.).
14. Секоја паралелка во училиштето има одделенска/класна заедница, избрана од страна на самите ученици,
според однапред дефинирана демократска процедура (јасни критериуми, со тајно гласање, според
мнозинство на освоени гласови...), која е активна во застапувањето на интересите на учениците пред
наставниците и другите во училиштето.
15. Училиштето има Училишна заедница која е активна – одржува редовни средби, презема иницијативи,
учествува во решавањето проблеми и донесувањето правила, како и во донесувањето одлуки што се
однесуваат на животот на сите ученици во училиштето, независно од нивната етничка/јазична припадност.
16. Претставници од Училишната заедница се редовно и активно вклучени во работата на другите тела во
училиштето (Наставничкиот совет, Советот на родители, Училишниот одбор...), каде што слободно го
искажуваат мислењето за прашања кои ги засегаат интересите на учениците и нивното мислење сериозно
се зема предвид.
17. Училишната заедница навремено и целосно ги информира другите ученици за сите работи во училиштето и
вон него што се од непосреден нивен интерес, и тоа најчесто го прави во пишана форма (огласна табла...) и
на сите наставни јазици застапени во училиштето.
активности на наставниците во училиштето
18. Наставниците користат најразлични средства во наставата за да го поттикнат учеството на учениците во
животот на училиштето и заедницата на тој начин што ги охрабруваат учениците самостојно да мислат и да
заклучуваат, да се организираат и да преземаат акции за внесување промени во нивниот живот во
училиштето и заедницата.
19. Наставниците спроведуваат активности во јазично/етнички мешани тимови со јазично/етнички мешани
групи ученици на начин кој ги поттикнува учениците на вистинска соработка.
20. Наставниците од еден наставен јазик НЕ зборуваат ништо негативно за учениците и наставниците од
другиот наставен јазик, како и за учениците со различна етничка припадност.
21. Наставниците од еден наставен јазик НЕ им дозволуваат на своите ученици да зборуваат негативни работи
за учениците и наставниците од другиот наставен јазик, како и за учениците со различна етничка
припадност и реагираат кога тоа се случува.
22. Преку наставата по различни предмети учениците учат да ја почитуваат културата на другите етнички
заедници што живеат во Р. Македонија преку совладување содржини и преземање активности кои се
дополнување на она што се нуди во учебниците.
23. Наставниците ги учат учениците да ги препознаваат и да ги коригираат негативните слики за припадниците
на различните етнички заедници од РМ кои може да се јават во наставниот материјал.
24. Наставниците од сите наставни јазици се трудат за време на одморите, пред и по часовите и во
заедничките воннаставни/вонучилишни активности подеднакво да комуницираат со учениците од сите
наставни јазици застапени во училиштето.
25. Наставниците од сите наставни јазици подеднакво се однесуваат кон сите ученици во училиштето и
подеднакво им помагаат на сите, без оглед на наставниот јазик и етничката припадност на учениците.
26. Наставниците се свесни за етничките стереотипи и предрасуди кои постојат за припадниците на
сопствената и на другите етнички заедници од РМ, ги препознаваат кај себе и кај другите и се трудат да ги
коригираат.
27. Наставниците коишто изведуваат настава на едниот јазик видливо соработуваат за професионални и други
потреби (како на пример, планирање на наставата, изработка на тестови, размена на наставни помагала и
сл.) со наставниците коишто изведуваат настава на другиот јазик.
28. Наставниците од различните наставни јазици заеднички прославуваат, без оглед на тоа дали прославата се
однесува на заеднички повод или на некој повод што е значаен само за припадниците на одредена
етничка/културна заедница (на пример, Бајрам, Велигден, Св. Кирил и Методиј, Ден на македонската
револуционерна борба, Ден на албанското знаме, Меѓународен ден на Ромите, Ден на наставата на турски
јазик и сл.).
29. Наставниците од сите наставни јазици заеднички учествуваат во решавањето на проблемите во
училиштето, без оглед на која етничка заедница се однесува проблемот.
30. На сите Наставнички совети присуствуваат наставниците од сите наставни јазици.
31. На одделенските/класните часови редовно се спроведува програмата за Образование за животни вештини.
атмосфера и опкружување во училиштето
32. Во училиштето НЕМА закани, провокации, навреди и/или пишани графити со негативна содржина упатени
кон припадниците на различните етнички групи.
33. Во училиштето НЕ се случуваат конфликти на етничка основа.
34. Физичките услови за изведување на наставата (училници, наставни помагала...) се подеднакви за сите
ученици, без оглед на јазикот на наставата.
35. Учениците и наставниците од еден наставен јазик сакаат да учат/работат во ист простор и во иста смена со
учениците/наставниците од другиот наставен јазик.
36. Стручната служба на училиштето презема координирани постапки со кои подеднакво ги застапува
интересите на сите ученици во училиштето, без оглед на нивната етничка и полова припадност и на
наставниот јазик.
37. Во сликовниот и во пишаниот материјал што е изложен во холот и во другите заеднички простори во
училиштето присутни се елементи кои се однесуваат на различни етнички заедници и на тој начин го
отсликуваат мултикултурниот/мултиетничкиот карактер на Р. Македонија.
38. Во холовите и другите заеднички простори во училиштето подеднакво се застапени слики или текстови што
се однесуваат на учениците од различните наставни јазици и сите текстови се напишани на сите наставни
јазици.
39. Сите ознаки во училиштето и сите соопштенија се напишани на сите јазици на кои се одвива наставата и
поставени едно покрај друго, при што сите јазици се рамноправно третирани (со иста форма и големина и
со различен редослед на јазиците).
40. Сите промотивни/информативни материјали на/во училиштето (летоци, плакати, веб-страници и сл.) се
напишани на сите застапени наставни јазици и со својот изглед и содржина рамноправно ги третираат
припадниците на сите застапени јазични групи (на пример, со еднаква големина на фонтот, со различен
редослед на јазиците, преку подеднаква застапеност на сликите, симболите и пораките кои се поврзуваат
со културниот идентитет на учениците).
41. При работењето на Училишниот одбор и на другите тела во училиштето одлуките се носат земајќи ги
предвид интересите на сите етнички/јазични групи застапени во училиштето и во постапка која превенира
надгласување од страна на мнозинската етничка/јазична група.
42. Директорот/директорката (и помошниците) на училиштето во своите одлуки ги зема предвид интересите на
сите наставници и ученици, без оглед на нивната етничка припадност и на наставниот јазик.
43. Училиштето навремено и целосно ги информира сите ученици за оние работи кои се од нивен непосреден
интерес, и тоа најчесто го прави во пишана форма (со посредство на огласна табла, памфлети, годишен
информатор...) и на сите наставни јазици застапени во училиштето.
44. Училиштето ги поттикнува учениците да преземаат разни активности преку кои им овозможува слободно да
го искажуваат своето мислење за работи кои нив ги засегаат (петиции, иницијативи, предлози...), без да
бидат навредувани или казнувани заради тоа.
соработка со родителите/општината/други училишта
45. Училиштето има заеднички Совет на родители (составен од родители на учениците од сите наставни
јазици) кој се занимава со прашања од интерес на сите ученици, независно од нивната етничка припадност
или јазик во наставата.
46. Родителите редовно и активно учествуваат во работата на училишните тела за работи кои ги засегаат
нивните деца (во Советот на родители, во Училишниот одбор и други тела кои одлучуваат или имаат
советодавна улога, или се формирани за посебни намени) и нивното мислење сериозно се зема предвид.
47. Родителите од различните етнички заедници застапени во училиштето заеднички учествуваат во
активностите на учениците (на пример, преку работа на проекти/секции, во спроведување акции, во
подготовка и реализација на приредби/прослави или други настани и сл.).
48. Училиштето навремено и целосно ги информира родителите за сите работи во и вон него кои се од нивен
интерес, а тоа го прави во пишана форма (индивидуални пишани информации, огласна табла, памфлети,
годишен информатор, интернет...) и/или устно (родителски средби, индивидуални средби...).
49. Сите пишани информации наменети за родителите се даваат на сите наставни јазици застапени во
50. Училиштето ги поттикнува и поддржува учениците на активности со кои ѝ помогаат на заедницата и
учениците активно учествуваат во нив.
51. Училиштето активно соработува со општината на заеднички проекти/активности што вклучуваат наставници
и ученици од сите наставни јазици.
52. Училиштето развива партнерства со групи и организации од општината што ја негуваат културата на
различните етнички заедници што живеат во општината.
53. Училиштето обезбедува заедничка работа на проекти со ученици од друго училиште во општината или вон
неа.
54. Училиштето обезбедува професионална соработка на наставниците со наставници што предаваат на друг
наставен јазик од друго училиште во општината или вон неа.
Групирање на индикаторите во категории во прашалниците за ЕДНОЈАЗИЧНИ УЧИЛИШТА СО
ЗНАЧИТЕЛНА ЗАСТАПЕНОСТ НА УЧЕНИЦИ ОД ДРУГА ЕТНИЧКА ЗАЕДНИЦА, со назнака за секој
индикатор дали се среќава и во верзијата за учениците [У] и во верзијата за родителите [Р]
У Р
1. Учениците со различна етничка припадност се дружат меѓу себе во училиштето за време на часовите и/или
на одморите.
2. Учениците со различна етничка припадност се дружат меѓу себе надвор од училиштето.
запознаат со сличностите и разликите меѓу сопствената култура и традиција и културата и традицијата на
континуирани активности во кои заеднички учествуваат ученици што припаѓаат на сите етнички заедници
што се значително застапени во училиштето.
5. Во училиштето се спроведуваат проекти и/или акции во кои заеднички учествуваат ученици што припаѓаат
на сите етнички заедници што се значително застапени во училиштето.
6. На излетите и екскурзиите учениците од сите застапени етнички заедници одат заедно и се дружат.
7. Во училишните спортски тимови учествуваат ученици што припаѓаат на сите етнички заедници што се
значително застапени во училиштето.
8. Во одбележувањето на сите празници и приредбите во училиштето учествуваат ученици од сите етнички
заедници што се значително застапени во училиштето со заеднички настапи (со заеднички подготвена
мешана програма).
9. Учениците од различните застапени етнички заедници учествуваат во заедничка прослава на
матурската/полуматурската вечер.
(ова прашање важи само за училишта со македонски наставен јазик)
10. Во училиштето се организираат часови што им овозможуваат на учениците чиј мајчин јазик е македонскиот
да учат барем еден јазик на другите етнички заедници во Р. Македонија (на пример, албански, турски,
ромски...), а на учениците чиј мајчин јазик не е македонскиот да учат за јазикот и/или културата на својот
етникум (на пример, за ромската, за бошњачката, или за влашката култура/јазик).
12. Учениците од различните значително застапени етнички заедници заеднички прославуваат, без оглед на
тоа дали прославата е по некој заеднички повод (Новогодишна прослава, Ден на пролетта и сл.) или по
некој повод што е значаен само за припадниците на одредена етничка/културна заедница (на пример,
Бајрам, Велигден, Св. Кирил и Методиј, Ден на македонската револуционерна борба, Ден на албанското
знаме, Меѓународен ден на Ромите, Ден на наставата на турски јазик и сл.).
однесуваат на животот на сите ученици во училиштето, независно од нивната етничка припадност.
вон него што се од непосреден нивен интерес, и тоа најчесто го прави во пишана форма (огласна табла...).
заклучуваат, да се организираат и да преземаат акции за внесување промени во нивниот живот во
18. Наставниците спроведуваат активности со етнички мешани групи ученици на начин кој ги поттикнува
учениците од различните застапени етнички заедници на вистинска соработка.
19. Наставниците НЕ зборуваат ништо негативно за другите етнички заедници и нивните припадници.
20. Наставниците НЕ им дозволуваат на учениците да зборуваат негативни работи за другите етнички заедници
и нивните припадници и реагираат кога тоа се случува.
заедници што живеат во Р. Македонија преку совладување содржини и преземање активности кои се
на различните етнички заедници од РМ кои може да се јават во наставниот материјал.
23. Наставниците се трудат за време на одморите, пред и по часовите и во заедничките
воннаставни/вонучилишни активности подеднакво да комуницираат со учениците од сите етнички заедници
застапени во училиштето.
24. Наставниците подеднакво се однесуваат кон сите ученици во училиштето и подеднакво им помагаат на
сите, без оглед на нивната етничка припадност.
сопствената и на другите етнички заедници од РМ, ги препознаваат кај себе и кај другите и се трудат да ги
26. Наставниците видливо соработуваат за професионални и други потреби (како на пример, планирање на
наставата, изработка на тестови, размена на наставни помагала и сл.) со наставници од друго училиште
коишто изведуваат настава на друг јазик.
27. Наставниците заеднички учествуваат во решавањето на проблемите во училиштето, без оглед на која
етничка заедница се однесува проблемот.
28. На одделенските/класните часови редовно се спроведува програмата за Образование за животни вештини.
кон припадниците на различните етнички групи.
30. Во училиштето НЕ се случуваат конфликти на етничка основа.
интересите на сите ученици во училиштето, без оглед на нивната етничка и полова припадност.
училиштето присутни се елементи кои се однесуваат на различни етнички заедници и на тој начин го
33. Во холовите и другите заеднички простори во училиштето подеднакво се изложени слики или текстови што
се однесуваат на учениците од сите етнички заедници што се значително застапени во училиштето.
34. Сите промотивни/информативни материјали на/во училиштето (летоци, плакати, веб-страници и сл.) со
својот изглед и содржина рамноправно ги третираат припадниците на сите етнички заедници што се
значително застапени во училиштето (на пример, преку подеднаква застапеност на сликите, симболите и
пораките кои се поврзуваат со културниот идентитет на учениците).
предвид интересите на сите етнички групи застапени во училиштето и во постапка која превенира
надгласување од страна на мнозинската етничка група.
сите наставници и ученици, без оглед на нивната етничка припадност.
интерес, и тоа најчесто го прави во пишана форма (со посредство на огласна табла, памфлети, годишен
информатор...).
го искажуваат своето мислење за работи кои нив ги засегаат (петиции, иницијативи, предлози...), без да
39. Училиштето има заеднички Совет на родители (составен од родители на учениците од сите значително
застапени етнички заедници) кој се занимава со прашања од интерес на сите ученици, независно од
нивната етничка припадност.
нивните деца (во Советот на родители, во Училишниот одбор и други тела кои одлучуваат или имаат
активностите на учениците (на пример, преку работа на проекти/секции, во спроведување акции, во
интерес, а тоа го прави во пишана форма (индивидуални пишани информации, огласна табла, памфлети,
43. Училиштето ги поттикнува и поддржува учениците на активности со кои ѝ помагаат на заедницата и
(ова прашање важи само за училишта од „дво/тријазични“ општини 10)
и ученици од сите наставни јазици застапени во училиштата во општината.
(ова прашање важи само за училишта од „еднојазични“ општини 9)
44.Општината му овозможува на училиштето активно да соработува со училиште од друга општина на
заеднички проекти/активности што вклучуваат наставници и ученици од различни наставни јазици.
46. Училиштето обезбедува заедничка работа на проекти со ученици од друго училиште (во општината или вон
неа) во кое се значително застапени ученици од други етнички заедници.
наставен јазик од друго училиште во општината или вон неа.
10
Во прашалниците, под „еднојазична“ се подразбира општина во која сите основни училишта или сите средни
училишта се со настава на еден ист јазик. Следствено на тоа, како „дво/тријазични“ се третираат оние општини во
кои има основни училишта или средни училишта со настава на различни јазици. Притоа, една општина може да
биде „дво/тријазична“ во однос на застапеноста на различни наставни јазици во основните училишта, а да биде
„еднојазична“ кога се работи за застапеноста на наставните јазици во средните училишта.
Групирање на индикаторите во категории во прашалниците за ЕДНОЈАЗИЧНИ УЧИЛИШТА БЕЗ
ЗНАЧИТЕЛНА ЗАСТАПЕНОСТ НА УЧЕНИЦИ ОД ДРУГА ЕТНИЧКА ЗАЕДНИЦА, со назнака за секој
индикатор дали се среќава и во верзијата за учениците [У] и во верзијата за родителите [Р]
У Р
1. Учениците од нашето училиште се дружат со ученици/врсници со различна етничка припадност надвор од
2. Учениците од нашето училиште се вклучени во секции, работилници или други редовни активности кои им
овозможуваат да се запознаат со сличностите и разликите меѓу сопствената култура и традиција и
културата и традицијата на другите етнички заедници застапени во РМ.
3. Во нашето училиште, во рамки на секоја наставна година, се организираат секции или други видови
редовни и континуирани активности во кои заеднички учествуваат учениците од нашето училиште со
ученици со различна етничка припадност од друго училиште.
4. Во нашето училиште се спроведуваат проекти и/или акции во кои учествуваат учениците од нашето
училиште со ученици со различна етничка припадност од друго училиште.
5. Учениците од нашето училиште одат на излети и екскурзии заедно (на исто место и во исто време) и се
дружат со ученици со различна етничка припадност од друго училиште.
6. Ученици од нашето училиште учествуваат во спортски тимови кои се составени од ученици од различна
етничка припадност кои учат во различни училишта.
7. Во одбележувањето на сите празници и приредбите во нашето училиште се вклучуваат и точки кои, според
содржината и/или јазикот, го одразуваат мултиетничкиот/мултикултурниот карактер на Р. Македонија.
8. Во нашето училиште се организираат часови што им овозможуваат на учениците од паралелките со
македонски наставен јазик да учат барем еден јазик на другите етнички заедници во Р. Македонија (на
пример, албански, турски, ромски...).
(ова прашање важи само за училишта кои не се со македонски наставен јазик)
9. Нашето училиште обезбедува дополнителни услови кои овозможуваат учениците чиј мајчин јазик не е
10. Ученици од нашето училиште заедно со ученици од друго училиште со различна етничка/јазична
припадност учествуваат во заеднички прослави, без оглед на тоа дали прославите се по некој заеднички
повод (Новогодишна прослава, Ден на пролетта и сл.) или по некој повод што е значаен само за
сопствената или за другата етничка/културна заедница (на пример, Бајрам, Велигден, Св. Кирил и Методиј,
Ден на македонската револуционерна борба, Ден на албанското знаме, Меѓународен ден на Ромите, Ден на
наставата на турски јазик и сл.).
11. Секоја паралелка во нашето училиште има одделенска/класна заедница, избрана од страна на самите
ученици, според однапред дефинирана демократска процедура (јасни критериуми, со тајно гласање, според
12. Нашето училиште има Училишна заедница која е активна – одржува редовни средби, презема иницијативи,
однесуваат на животот на сите ученици во училиштето.
нашето училиште (Наставничкиот совет, Советот на родители, Училишниот одбор...), каде што слободно го
14. Училишната заедница навремено и целосно ги информира другите ученици за сите работи во нашето
училиште и вон него што се од непосреден нивен интерес, и тоа најчесто го прави во пишана форма
(огласна табла...).
15. Наставниците во нашето училиште користат најразлични средства во наставата за да го поттикнат
учеството на учениците во животот на училиштето и заедницата на тој начин што ги охрабруваат учениците
самостојно да мислат и да заклучуваат, да се организираат и да преземаат акции за внесување промени во
нивниот живот во училиштето и заедницата.
16. Наставниците во нашето училиште спроведуваат активности во јазично/етнички мешани тимови со
јазично/етнички мешани групи ученици од друго училиште на начин кој ги поттикнува учениците од
различните етнички/јазични заедници на вистинска соработка.
17. Наставниците во нашето училиште НЕ зборуваат ништо негативно за другите етнички заедници и нивните
припадници.
18. Наставниците во нашето училиште НЕ им дозволуваат на учениците да зборуваат негативни работи за
другите етнички заедници и нивните припадници и реагираат кога тоа се случува.
19. Преку наставата по различни предмети учениците во нашето училиште учат да ја почитуваат културата на
другите етнички заедници што живеат во Р. Македонија преку совладување содржини и преземање
активности кои се дополнување на она што се нуди во учебниците.
20. Наставниците во нашето училиште ги учат учениците да ги препознаваат и да ги коригираат негативните
слики за припадниците на различните етнички заедници од РМ кои може да се јават во наставниот
материјал.
21. Наставниците во нашето училиште се свесни за етничките стереотипи и предрасуди кои постојат за
припадниците на сопствената и на другите етнички заедници од РМ, ги препознаваат кај себе и кај другите
и се трудат да ги коригираат.
22. Наставниците од нашето училиште видливо соработуваат за професионални и други потреби (како на
пример, планирање на наставата, изработка на тестови, размена на наставни помагала и сл.) со
наставници од друго училиште (или училишта) коишто изведуваат настава на друг јазик.
23. На одделенските/класните часови во нашето училиште редовно се спроведува програмата за Образование
за животни вештини.
24. Во нашето училиште НЕМА закани, провокации, навреди и/или пишани графити со негативна содржина
упатени кон припадниците на различните етнички групи.
25. Учениците од нашето училиште НЕ учествуваат во конфликти на етничка основа (со ученици од друго
училиште или меѓусебно, за етнички прашања).
26. Стручната служба на нашето училиште презема координирани постапки со кои подеднакво ги застапува
интересите на сите ученици во училиштето, без оглед на нивната етничка и полова припадност.
нашето училиште присутни се елементи кои се однесуваат на различни етнички заедници и на тој начин го
28. Нашето училиште навремено и целосно ги информира сите ученици за оние работи кои се од нивен
непосреден интерес, и тоа најчесто го прави во пишана форма (со посредство на огласна табла, памфлети,
годишен информатор...).
29. Нашето училиште ги поттикнува учениците да преземаат разни активности преку кои им овозможува
слободно да го искажуваат своето мислење за работи кои нив ги засегаат (петиции, иницијативи,
предлози...), без да бидат навредувани или казнувани заради тоа.
30. Родителите редовно и активно учествуваат во работата на училишните тела во нашето училиште за работи
кои ги засегаат нивните деца (во Советот на родители, во Училишниот одбор и други тела кои одлучуваат
или имаат советодавна улога, или се формирани за посебни намени) и нивното мислење сериозно се зема
предвид.
31. Родителите заеднички учествуваат во активностите на учениците во нашето училиште (на пример, преку
работа на проекти/секции, во спроведување акции, во подготовка и реализација на приредби/прослави или
други настани и сл.).
32. Нашето училиште навремено и целосно ги информира родителите за сите работи во и вон него кои се од
нивен интерес, а тоа го прави во пишана форма (индивидуални пишани информации, огласна табла,
памфлети, годишен информатор, интернет...) и/или устно (родителски средби, индивидуални средби...).
33. Нашето училиште ги поттикнува и поддржува учениците на активности со кои ѝ помагаат на заедницата и
(ова прашање важи само за училишта од „дво/тријазични“ општини)
34. Нашето училиште активно соработува со општината на заеднички проекти/активности што вклучуваат
наставници и ученици од сите наставни јазици застапени во училиштата во општината.
(ова прашање важи само за училишта од „еднојазични“ општини)
34. Општината му овозможува на нашето училиште активно да соработува со училиште од друга општина на
35. Нашето училиште развива партнерства со групи и организации од општината што ја негуваат културата на
36. Нашето училиште обезбедува заедничка работа на проекти со ученици од друго училиште (во општината
или вон неа) во кои се значително застапени ученици од други етнички заедници.
37. Нашето училиште обезбедува професионална соработка на наставниците со наставници што предаваат на
друг наставен јазик од друго училиште во општината или вон неа.
ДОДАТОК 2.

ДВО/ТРИЈАЗИЧНИТЕ УЧИЛИШТА:

Детално упатство за задавање на прашалникот во дво/тријазичните училишта
Секој нека го пополни името на училиштето.

Никој не треба да се потпише – името не е важно.
Ќе работиме на вреднување на состојбите во училиштето што го прават посебно учениците,
За да се направи вреднување, треба да се прочита и да се одговори на цела листа од
тврдења со кои се опишуваат работи што се однесуваат на животот во училиште, какви
Ќе ја вреднуваме:
актуелната состојба во училиштето – колку тврдењето се однесува на училиштето какво
посакуваната состојба – колку мислиме дека треба да се однесува на училиштето (колку
Кога ја вреднуваме актуелната состојба, одговорите ги запишуваме лево од тврдењето, а
кога ја вреднуваме посакуваната состојба, одговорите ги запишуваме десно од тврдењето.
При вреднување на актуелната состојба, доколку сметате дека тврдењето опишува нешто
што воопшто не е така во вашето училиште, ќе го заокружите бројот 1 што се наоѓа лево
од тврдењето; ако мислите дека малку е така (само во малку случаи), ќе го заокружите
бројот 2. За да означите дека многу е така (во повеќето случаи) ќе го заокружите бројот 3, а
за тоа дека во целост е така (во сите случаи), ќе го заокружите бројот 4.
При вреднување на посакуваната состојба, доколку сметате дека воопшто не треба да
биде така како што е опишано во тврдењето, ќе го заокружите бројот 1 што се наоѓа десно
од тврдењето; ако мислите дека малку е важно да биде така, ќе го заокружите бројот 2. За
многу е важно да биде така, се заокружува бројот 3, а за исклучително е важно да биде
така, бројот 4.
Така на пример, ако го земеме тврдењето број 1: доколку сметате дека скоро сите ученици
со различна етничка припадност и од различните наставни јазици постојано се дружат
меѓу себе во училиштето за време на часовите и/или на одморите, тогаш ќе го
заокружите бројот 4 што се наоѓа лево од тврдењето (и значи во целост е така), но ако
мислите дека скоро никои ученици не го прават тоа, тогаш ќе го заокружите бројот 1 што
означува воопшто не е така. [Се остава самите учесници да кажат што значи да е малку е
така, а што да е многу е така.]
Потоа, за истото тврдење треба да кажете и колку мислите дека треба или би сакале да се
однесува на вашето училиште (колку е важно учениците со различна етничка припадност
и од различните наставни јазици да се дружат меѓу себе во училиштето за време на
часовите и/или на одморите). Ако мислите дека е многу важно да биде така, ќе го
заокружите бројот 3 што се наоѓа десно од тврдењето, а ако мислите дека е исклучително
важно да биде така, ќе го заокружите бројот 4. [Се остава самите учесници да ги кажат
броевите што соодветствуваат на малку е важно и многу е важно.]
Ако го земеме тврдењето број 32: доколку сметате дека никаде во училиштето воопшто
нема закани, провокации, навреди и/или пишани графити со негативна содржина
упатени кон припадниците на различните етнички групи, тогаш ќе го заокружите бројот 4
што се наоѓа на левата страна и означува дека во целост е така. Доколку, пак, мислите
дека скоро секаде во училиштето има такви работи, тогаш ќе го заокружите бројот 1 кој
означува дека во училиштето воопшто не е онака како што кажува тврдењето.
Верзија за
Училиште______________________________________________________________________ НАСТАВНИЦИ-2
СОСТОЈБА
САМОЕВАЛУАЦИЈА НА УЧИЛИШТЕТО СОСТОЈБА

3-многу е важно
1-воопшто не е
1 2 3 4 училиштето за време на часовите и/или на одморите.
1 2 3 4
2. Учениците со различна етничка припадност и од различните наставни јазици се дружат меѓу себе надвор
1 2 3 4 од училиштето.
1 2 3 4
1 2 3 4 запознаат со сличностите и разликите меѓу сопствената култура и традиција и културата и традицијата на 1 2 3 4
1 2 3 4 континуирани активности во кои заеднички учествуваат учениците од различните наставни јазици.
1 2 3 4
1 2 3 4 различните наставни јазици.
1 2 3 4
1 2 3 4 време) и се дружат.
1 2 3 4
1 2 3 4 јазици.
1 2 3 4
1 2 3 4 јазици, со заеднички настапи (со заеднички подготвена мешана програма и со мешан редослед на 1 2 3 4
јазиците).
1 2 3 4 исто место и во исто време).
1 2 3 4
1 2 3 4 часови.
1 2 3 4
1 2 3 4 наставен јазик да учат барем еден јазик на другите етнички заедници во Р. Македонија (на пример, 1 2 3 4
1 2 3 4 македонскиот, да го совладаат македонскиот јазик во училиштето.
1 2 3 4
1 2 3 4 само за припадниците на одредена етничка/културна заедница (на пример, Бајрам, Велигден, Св. Кирил и 1 2 3 4
1 2 3 4 мнозинство на освоени гласови...), која е активна во застапувањето на интересите на учениците пред
1 2 3 4
1 2 3 4 учествува во решавањето проблеми и донесувањето правила, како и во донесувањето одлуки што се 1 2 3 4
1 2 3 4 искажуваат мислењето за прашања кои ги засегаат интересите на учениците и нивното мислење сериозно
1 2 3 4
1 2 3 4 вон него што се од непосреден нивен интерес, и тоа најчесто го прави во пишана форма (огласна табла...) 1 2 3 4
и на сите наставни јазици застапени во училиштето.
1 2 3 4 заклучуваат, да се организираат и да преземаат акции за внесување промени во нивниот живот во
1 2 3 4
1 2 3 4 групи ученици на начин кој ги поттикнува учениците на вистинска соработка.
1 2 3 4
1 2 3 4 другиот наставен јазик, како и за учениците со различна етничка припадност.
1 2 3 4
1 2 3 4 за учениците и наставниците од другиот наставен јазик, како и за учениците со различна етничка 1 2 3 4
1 2 3 4 заедници што живеат во Р. Македонија преку совладување содржини и преземање активности кои се 1 2 3 4
1 2 3 4 на различните етнички заедници од РМ кои може да се јават во наставниот материјал.
1 2 3 4
1 2 3 4 заедничките воннаставни/вонучилишни активности подеднакво да комуницираат со учениците од сите 1 2 3 4
25. Наставниците од сите наставни јазици подеднакво се однесуваат кон сите ученици во училиштето и
1 2 3 4 подеднакво им помагаат на сите, без оглед на наставниот јазик и етничката припадност на учениците.
1 2 3 4
1 2 3 4 сопствената и на другите етнички заедници од РМ, ги препознаваат кај себе и кај другите и се трудат да ги 1 2 3 4
1 2 3 4 потреби (како на пример, планирање на наставата, изработка на тестови, размена на наставни помагала и 1 2 3 4
28. Наставниците од различните наставни јазици заеднички прославуваат, без оглед на тоа дали прославата
се однесува на заеднички повод или на некој повод што е значаен само за припадниците на одредена
1 2 3 4 етничка/културна заедница (на пример, Бајрам, Велигден, Св. Кирил и Методиј, Ден на македонската 1 2 3 4
револуционерна борба, Ден на албанското знаме, Меѓународен ден на Ромите, Ден на наставата на турски
1 2 3 4 училиштето, без оглед на која етничка заедница се однесува проблемот.
1 2 3 4
1 2 3 4 30. На сите Наставнички совети присуствуваат наставниците од сите наставни јазици. 1 2 3 4
1 2 3 4 31. На одделенските/класните часови редовно се спроведува програмата за Образование за животни вештини. 1 2 3 4
1 2 3 4 кон припадниците на различните етнички групи.
1 2 3 4
1 2 3 4 33. Во училиштето НЕ се случуваат конфликти на етничка основа. 1 2 3 4
1 2 3 4 ученици, без оглед на јазикот на наставата.
1 2 3 4
1 2 3 4 учениците/наставницитеод другиот наставен јазик.
1 2 3 4
1 2 3 4 интересите на сите ученици во училиштето, без оглед на нивната етничка и полова припадност и на 1 2 3 4
1 2 3 4 училиштето присутни се елементи кои се однесуваат на различни етнички заедници и на тој начин го 1 2 3 4
1 2 3 4 се однесуваат на учениците од различните наставни јазици и сите текстови се напишани на сите наставни 1 2 3 4
јазици.
1 2 3 4 поставени едно покрај друго, при што сите јазици се рамноправно третирани (со иста форма и големина и 1 2 3 4
1 2 3 4 припадниците на сите застапени јазични групи (на пример, со еднаква големина на фонтот, со различен 1 2 3 4
1 2 3 4 предвид интересите на сите етнички/јазични групи застапени во училиштето и во постапка која превенира 1 2 3 4
надгласување од страна на мнозинската етничка/јазична група.
1 2 3 4 сите наставници и ученици, без оглед на нивната етничка припадност и на наставниот јазик.
1 2 3 4
1 2 3 4 интерес, и тоа најчесто го прави во пишана форма (со посредство на огласна табла, памфлети, годишен 1 2 3 4
1 2 3 4 го искажуваат своето мислење за работи кои нив ги засегаат (петиции, иницијативи, предлози...), без да 1 2 3 4
1 2 3 4 јазици) кој се занимава со прашања од интерес на сите ученици, независно од нивната етничка припадност 1 2 3 4
1 2 3 4 нивните деца (во Советот на родители, во Училишниот одбор и други тела кои одлучуваат или имаат 1 2 3 4
1 2 3 4 активностите на учениците (на пример, преку работа на проекти/секции, во спроведување акции, во 1 2 3 4
1 2 3 4 интерес, а тоа го прави во пишана форма (индивидуални пишани информации, огласна табла, памфлети, 1 2 3 4
1 2 3 4 училиштето.
1 2 3 4
1 2 3 4 учениците активно учествуваат во нив.
1 2 3 4
51. Училиштето активно соработува со општината на заеднички проекти/активности што вклучуваат
1 2 3 4 наставници и ученици од сите наставни јазици.
1 2 3 4
1 2 3 4 различните етнички заедници што живеат во општината.
1 2 3 4
1 2 3 4 неа.
1 2 3 4
1 2 3 4 наставен јазик од друго училиште во општината или вон неа.
1 2 3 4
Верзија за
Училиште______________________________________________________________________ УЧЕНИЦИ-2
СОСТОЈБА

1 2 3 4
2. Учениците со различна етничка припадност и од различните наставни јазици се дружат меѓу себе надвор
1 2 3 4 од училиштето.
1 2 3 4
1 2 3 4
1 2 3 4
1 2 3 4
1 2 3 4 јазици.
1 2 3 4
јазиците).
1 2 3 4
1 2 3 4
1 2 3 4 наставен јазик да учат барем еден јазик на другите етнички заедници во Р. Македонија (на пример, 1 2 3 4
1 2 3 4
1 2 3 4
1 2 3 4
1 2 3 4 вон него што се од непосреден нивен интерес, и тоа најчесто го прави во пишана форма (огласна табла...) 1 2 3 4
и на сите наставни јазици застапени во училиштето.
1 2 3 4
1 2 3 4
1 2 3 4
1 2 3 4
25. Наставниците од сите наставни јазици поеднакво се однесуваат кон сите ученици во училиштето и
1 2 3 4
1 2 3 4 потреби (како на пример, планирање на наставата, изработка на тестови, размена на наставни помагала и 1 2 3 4
1 2 3 4
1 2 3 4
1 2 3 4
1 2 3 4 учениците/наставниците од другиот наставен јазик.
1 2 3 4
отсликуваат мултикултурниот/ мултиетничкиот карактер на Р. Македонија.
јазици.
1 2 3 4
1 2 3 4
1 2 3 4
1 2 3 4 неа.
1 2 3 4
Верзија за
Училиште______________________________________________________________________ РОДИТЕЛИ-2
СОСТОЈБА

1 2 3 4
2. Учениците со различна етничка припадност и од различните наставни јазици се дружат меѓу себе надвор од
1 2 3 4
1 2 3 4
1 2 3 4
1 2 3 4
јазиците).
1 2 3 4
1 2 3 4
1 2 3 4
1 2 3 4
1 2 3 4
1 2 3 4
25. Наставниците од сите наставни јазици поеднакво се однесуваат кон сите ученици во училиштето и
1 2 3 4
1 2 3 4
1 2 3 4
1 2 3 4
1 2 3 4 учениците/наставниците од другиот наставен јазик.
1 2 3 4
отсликуваат мултикултурниот/ мултиетничкиот карактер на Р. Македонија.
јазици.
1 2 3 4
1 2 3 4 јазици) кој се занимава со прашања од интерес на сите ученици, независно од нивната етничка припадност 1 2 3 4
1 2 3 4
1 2 3 4
1 2 3 4
1 2 3 4 неа.
1 2 3 4
ДОДАТОК 3.

ЕДНОЈАЗИЧНИТЕ УЧИЛИШТА СО ЗНАЧИТЕЛНА ЗАСТАПЕНОСТ
НА УЧЕНИЦИ ОД ДРУГА ЕТНИЧКА ЗАЕДНИЦА (над 10%):

Додаток 3.1
Детално упатство за задавање на прашалникот во еднојазичните училишта со над 10% ученици
од друга етничка заедница

со различна етничка припадност постојано се дружат меѓу себе во училиштето за
време на часовите и/или на одморите, тогаш ќе го заокружите бројот 4 што се наоѓа лево
од тврдењето (и значи во целост е така), но ако мислите дека скоро никои ученици не го
прават тоа, тогаш ќе го заокружите бројот 1 што означува воопшто не е така. [Се остава
самите учесници да кажат што значи да е малку е така, а што да е многу е така.]
да се дружат меѓу себе во училиштето за време на часовите и/или на одморите). Ако
мислите дека е многу важно да биде така, ќе го заокружите бројот 3 што се наоѓа десно од
тврдењето, а ако мислите дека е исклучително важно да биде така, ќе го заокружите бројот
4. [Се остава самите учесници да ги кажат броевите што соодветствуваат на малку е важно
и многу е важно.]
Верзија за
СОСТОЈБА

1 2 3 4 на одморите.
1 2 3 4
1 2 3 4 2. Учениците со различна етничка припадност се дружат меѓу себе надвор од училиштето. 1 2 3 4
1 2 3 4 континуирани активности во кои заеднички учествуваат ученици што припаѓаат на сите етнички заедници 1 2 3 4
1 2 3 4 на сите етнички заедници што се значително застапени во училиштето.
1 2 3 4
1 2 3 4 6. На излетите и екскурзиите учениците од сите застапени етнички заедници одат заедно и се дружат. 1 2 3 4
1 2 3 4 значително застапени во училиштето.
1 2 3 4
1 2 3 4 заедници што се значително застапени во училиштето со заеднички настапи (со заеднички подготвена 1 2 3 4
1 2 3 4 матурската/полуматурската вечер.
1 2 3 4
1 2 3 4 да учат барем еден јазик на другите етнички заедници во Р. Македонија (на пример, албански, турски, 1 2 3 4
1 2 3 4
1 2 3 4 некој повод што е значаен само за припадниците на одредена етничка/културна заедница (на пример, 1 2 3 4
1 2 3 4
1 2 3 4
1 2 3 4 вон него што се од непосреден нивен интерес, и тоа најчесто го прави во пишана форма (огласна табла...).
1 2 3 4
1 2 3 4
1 2 3 4 учениците од различните застапени етнички заедници на вистинска соработка.
1 2 3 4
1 2 3 4 19. Наставниците НЕ зборуваат ништо негативно за другите етнички заедници и нивните припадници. 1 2 3 4
20. Наставниците НЕ им дозволуваат на учениците да зборуваат негативни работи за другите етнички
1 2 3 4 заедници и нивните припадници и реагираат кога тоа се случува.
1 2 3 4
1 2 3 4
1 2 3 4 воннаставни/вонучилишни активности подеднакво да комуницираат со учениците од сите етнички заедници 1 2 3 4
1 2 3 4 сите, без оглед на нивната етничка припадност.
1 2 3 4
1 2 3 4 наставата, изработка на тестови, размена на наставни помагала и сл.) со наставници од друго училиште 1 2 3 4
1 2 3 4 етничка заедница се однесува проблемот.
1 2 3 4
1 2 3 4
1 2 3 4 интересите на сите ученици во училиштето, без оглед на нивната етничка и полова припадност.
1 2 3 4
1 2 3 4 се однесуваат на учениците од сите етнички заедници што се значително застапени во училиштето.
1 2 3 4
1 2 3 4 значително застапени во училиштето (на пример, преку подеднаква застапеност на сликите, симболите и
1 2 3 4
1 2 3 4 предвид интересите на сите етнички групи застапени во училиштето и во постапка која превенира 1 2 3 4
надгласување од страна на мнозинската етничка група.
1 2 3 4 сите наставници и ученици, без оглед на нивната етничка припадност.
1 2 3 4
1 2 3 4 застапени етнички заедници) кој се занимава со прашања од интерес на сите ученици, независно од 1 2 3 4
1 2 3 4
и ученици од сите наставни јазици застапени во училиштата во општината.
1 2 3 4 1 2 3 4
44. Општината му овозможува на училиштето активно да соработува со училиште од друга општина на
1 2 3 4
46. Училиштето обезбедува заедничка работа на проекти со ученици од друго училиште (во општината или вон
1 2 3 4 неа) во кое се значително застапени ученици од други етнички заедници.
1 2 3 4
1 2 3 4 наставен јазик од друго училиште во општината или вон неа.
1 2 3 4
Верзија за
СОСТОЈБА

1 2 3 4
1 2 3 4
1 2 3 4 значително застапени во училиштето.
1 2 3 4
1 2 3 4
1 2 3 4 да учат барем еден јазик на другите етнички заедници во Р. Македонија (на пример, албански, турски, 1 2 3 4
1 2 3 4
1 2 3 4
1 2 3 4
16. Училишната заедница навремено и целосно ги информира другите ученици за сите работи во училиштето
1 2 3 4 и вон него што се од непосреден нивен интерес, и тоа најчесто го прави во пишана форма (огласна 1 2 3 4
табла...).
1 2 3 4
1 2 3 4
1 2 3 4
1 2 3 4
1 2 3 4 воннаставни/вонучилишни активности подеднакво да комуницираат со учениците од сите етнички заедници 1 2 3 4
1 2 3 4
1 2 3 4 наставата, изработка на тестови, размена на наставни помагала и сл.) со наставници од друго училиште 1 2 3 4
1 2 3 4
1 2 3 4
1 2 3 4
1 2 3 4 училиштето присутни се елементи кои се однесуваат на Ромите и/или на различни етнички заедници и на 1 2 3 4
тој начин го отсликуваат мултикултурниот/мултиетничкиот карактер на Р. Македонија.
1 2 3 4 се однесуваат на учениците од сите етнички заедници што се значително застапени во училиштето.
1 2 3 4
1 2 3 4
1 2 3 4 сите наставници и ученици, без оглед на нивната етничка припадност.
1 2 3 4
38. Училиштето ги поттикнува учениците да преземаат разни активности преку кои им овозможува слободно
1 2 3 4 да го искажуваат своето мислење за работи кои нив ги засегаат (петиции, иницијативи, предлози...), без да 1 2 3 4
1 2 3 4
1 2 3 4 1 2 3 4
46. Училиштето обезбедува заедничка работа на проекти со ученици од друго училиште (во општината или
1 2 3 4 вон неа) во кое се значително застапени ученици од други етнички заедници.
1 2 3 4
Верзија за
СОСТОЈБА

1 2 3 4
1 2 3 4
1 2 3 4
1 2 3 4
животот на училиштето и заедницата на тој начин што ги охрабруваат учениците самостојно да мислат и
1 2 3 4 да заклучуваат, да се организираат и да преземаат акции за внесување промени во нивниот живот во
1 2 3 4
1 2 3 4
1 2 3 4
1 2 3 4 воннаставни/вонучилишни активности подеднакво да комуницираат со учениците од сите етнички 1 2 3 4
заедници застапени во училиштето.
1 2 3 4
1 2 3 4
1 2 3 4
1 2 3 4
33. Во холовите и другите заеднички простори во училиштето подеднакво се изложени слики или текстови
1 2 3 4 што се однесуваат на учениците од сите етнички заедници што се значително застапени во училиштето.
1 2 3 4
1 2 3 4
36. Директорот/директорката (и помошниците) на училиштето во своите одлуки ги зема предвид интересите
1 2 3 4 на сите наставници и ученици, без оглед на нивната етничка припадност.
1 2 3 4
1 2 3 4 застапени етнички заедници) кој се занимава со прашања од интерес на сите ученици, независно од 1 2 3 4
1 2 3 4
1 2 3 4 1 2 3 4
46. Училиштето обезбедува заедничка работа на проекти со ученици од друго училиште (во општината или
1 2 3 4 вон неа) во кое се значително застапени ученици од други етнички заедници.
1 2 3 4
ДОДАТОК 4.

ЕДНОЈАЗИЧНИТЕ УЧИЛИШТА БЕЗ ЗНАЧИТЕЛНА ЗАСТАПЕНОСТ
НА УЧЕНИЦИ ОД ДРУГА ЕТНИЧКА ЗАЕДНИЦА (под 10%):

Додаток 4.1
Детално упатство за задавање на прашалникот во еднојазичните училишта со под 10% ученици
од друга етничка заедница

од нашето училиште постојано се дружат со свои врсници со различна етничка
припадност надвор од училиштето, тогаш ќе го заокружите бројот 4 што се наоѓа лево од
тврдењето (и значи во целост е така), но ако мислите дека скоро никои ученици не го
прават тоа, тогаш ќе го заокружите бројот 1 што означува воопшто не е така. [Се остава
самите учесници да кажат што значи да е малку е така, а што да е многу е така.]
да се дружат меѓу себе надвор од училиштето). Ако мислите дека е многу важно да биде
така, ќе го заокружите бројот 3 што се наоѓа десно од тврдењето, а ако мислите дека е
исклучително важно да биде така, ќе го заокружите бројот 4. [Се остава самите учесници да
ги кажат броевите што соодветствуваат на малку е важно и многу е важно.]
Верзија за
СОСТОЈБА


1 2 3 4
1 2 3 4 овозможуваат да се запознаат со сличностите и разликите меѓу сопствената култура и традиција и 1 2 3 4
1 2 3 4 редовни и континуирани активности во кои заеднички учествуваат учениците од нашето училиште со 1 2 3 4
1 2 3 4 училиште со ученици со различна етничка припадност од друго училиште.
1 2 3 4
1 2 3 4 дружат со ученици со различна етничка припадност од друго училиште.
1 2 3 4
1 2 3 4 етничка припадност кои учат во различни училишта.
1 2 3 4
1 2 3 4 содржината и/или јазикот, го одразуваат мултиетничкиот/мултикултурниот карактер на Р. Македонија.
1 2 3 4
1 2 3 4 8. Во нашето училиште се организираат часови што им овозможуваат на учениците од паралелките со 1 2 3 4
1 2 3 4 9. Нашето училиште обезбедува дополнителни услови кои овозможуваат учениците чиј мајчин јазик не е 1 2 3 4
1 2 3 4 сопствената или за другата етничка/културна заедница (на пример, Бајрам, Велигден, Св. Кирил и Методиј,
1 2 3 4
Ден на македонската револуционерна борба, Ден на албанското знаме, Меѓународен ден на Ромите, Ден
на наставата на турски јазик и сл.).
ученици, според однапред дефинирана демократска процедура (јасни критериуми, со тајно гласање,
1 2 3 4 според мнозинство на освоени гласови...), која е активна во застапувањето на интересите на учениците
1 2 3 4
пред наставниците и другите во училиштето.
1 2 3 4
1 2 3 4 училиште и вон него што се од непосреден нивен интерес, и тоа најчесто го прави во пишана форма 1 2 3 4
учеството на учениците во животот на училиштето и заедницата на тој начин што ги охрабруваат
1 2 3 4 учениците самостојно да мислат и да заклучуваат, да се организираат и да преземаат акции за внесување
1 2 3 4
промени во нивниот живот во училиштето и заедницата.
1 2 3 4 јазично/етнички мешани групи ученици од друго училиште на начин кој ги поттикнува учениците од 1 2 3 4
1 2 3 4 припадници.
1 2 3 4
1 2 3 4 другите етнички заедници и нивните припадници и реагираат кога тоа се случува.
1 2 3 4
1 2 3 4 другите етнички заедници што живеат во Р. Македонија преку совладување содржини и преземање 1 2 3 4
1 2 3 4 слики за припадниците на различните етнички заедници од РМ кои може да се јават во наставниот 1 2 3 4
материјал.
1 2 3 4 припадниците на сопствената и на другите етнички заедници од РМ, ги препознаваат кај себе и кај другите 1 2 3 4
1 2 3 4 пример, планирање на наставата, изработка на тестови, размена на наставни помагала и сл.) со 1 2 3 4
1 2 3 4 за животни вештини.
1 2 3 4
1 2 3 4 упатени кон припадниците на различните етнички групи.
1 2 3 4
1 2 3 4 училиште или меѓусебно, за етнички прашања).
1 2 3 4
1 2 3 4
1 2 3 4 нашето училиште присутни се елементи кои се однесуваат на различни етнички заедници и на тој начин го 1 2 3 4
1 2 3 4 непосреден интерес, и тоа најчесто го прави во пишана форма (со посредство на огласна табла, 1 2 3 4
памфлети, годишен информатор...).
1 2 3 4 слободно да го искажуваат своето мислење за работи кои нив ги засегаат (петиции, иницијативи, 1 2 3 4
30. Родителите редовно и активно учествуваат во работата на училишните тела во нашето училиште за
работи кои ги засегаат нивните деца (во Советот на родители, во Училишниот одбор и други тела кои
1 2 3 4 одлучуваат или имаат советодавна улога, или се формирани за посебни намени) и нивното мислење
1 2 3 4
сериозно се зема предвид.
1 2 3 4 работа на проекти/секции, во спроведување акции, во подготовка и реализација на приредби/прослави или 1 2 3 4
1 2 3 4 нивен интерес, а тоа го прави во пишана форма (индивидуални пишани информации, огласна табла, 1 2 3 4
1 2 3 4
1 2 3 4 1 2 3 4
35. Нашето училиште развива партнерства со групи и организации од општината што ја негуваат културата на
1 2 3 4
1 2 3 4 или вон неа) во кои се значително застапени ученици од други етнички заедници.
1 2 3 4
37. Нашето училиште обезбедува професионална соработка на наставниците со наставници што предаваат на
1 2 3 4 друг наставен јазик од друго училиште во општината или вон неа.
1 2 3 4
Верзија за
СОСТОЈБА


1 2 3 4
1 2 3 4 овозможуваат да се запознаат со сличностите и разликите меѓу сопствената култура и традиција и 1 2 3 4
1 2 3 4 редовни и континуирани активности во кои заеднички учествуваат учениците од нашето училиште со 1 2 3 4
1 2 3 4
1 2 3 4
1 2 3 4 етничка припадност кои учат во различни училишта.
1 2 3 4
1 2 3 4
1 2 3 4 8. Во нашето училиште се организираат часови што им овозможуваат на учениците од паралелките со 1 2 3 4
1 2 3 4 сопствената или за другата етничка/културна заедница (на пример, Бајрам, Велигден, Св. Кирил и Методиј,
1 2 3 4
Ден на македонската револуционерна борба, Ден на албанското знаме, Меѓународен ден на Ромите, Ден
на наставата на турски јазик и сл.).
ученици, според однапред дефинирана демократска процедура (јасни критериуми, со тајно гласање,
1 2 3 4 според мнозинство на освоени гласови...), која е активна во застапувањето на интересите на учениците
1 2 3 4
пред наставниците и другите во училиштето.
1 2 3 4
1 2 3 4 училиште и вон него што се од непосреден нивен интерес, и тоа најчесто го прави во пишана форма 1 2 3 4
1 2 3 4 самостојно да мислат и да заклучуваат, да се организираат и да преземаат акции за внесување промени во
1 2 3 4
1 2 3 4
1 2 3 4
1 2 3 4 другите етнички заедници што живеат во Р. Македонија преку совладување содржини и преземање 1 2 3 4
1 2 3 4 слики за припадниците на различните етнички заедници од РМ кои може да се јават во наставниот 1 2 3 4
материјал.
1 2 3 4 припадниците на сопствената и на другите етнички заедници од РМ, ги препознаваат кај себе и кај другите 1 2 3 4
1 2 3 4 пример, планирање на наставата, изработка на тестови, размена на наставни помагала и сл.) со 1 2 3 4
1 2 3 4 за животни вештини.
1 2 3 4
1 2 3 4
1 2 3 4
1 2 3 4
1 2 3 4 нашето училиште присутни се елементи кои се однесуваат на различни етнички заедници и на тој начин го 1 2 3 4
1 2 3 4 непосреден интерес, и тоа најчесто го прави во пишана форма (со посредство на огласна табла, памфлети, 1 2 3 4
годишен информатор...).
1 2 3 4 слободно да го искажуваат своето мислење за работи кои нив ги засегаат (петиции, иницијативи, 1 2 3 4
1 2 3 4
1 2 3 4 1 2 3 4
1 2 3 4
Верзија за
СОСТОЈБА


1 2 3 4
1 2 3 4 овозможуваат да се запознаат со сличностите и разликите меѓу сопствената култура и традиција и културата 1 2 3 4
и традицијата на другите етнички заедници застапени во РМ.
3. Во нашето училиште, во рамки на секоја наставна година, се организираат секции или други видови редовни
1 2 3 4 и континуирани активности во кои заеднички учествуваат учениците од нашето училиште со ученици со 1 2 3 4
различна етничка припадност од друго училиште.
1 2 3 4
1 2 3 4
1 2 3 4
10. Ученици од нашето училиште заедно со ученици од друго училиште со различна етничка/јазична припадност
учествуваат во заеднички прослави, без оглед на тоа дали прославите се по некој заеднички повод
(Новогодишна прослава, Ден на пролетта и сл.) или по некој повод што е значаен само за сопствената или
1 2 3 4 за другата етничка/културна заедница (на пример, Бајрам, Велигден, Св. Кирил и Методиј, Ден на
1 2 3 4
македонската револуционерна борба, Ден на албанското знаме, Меѓународен ден на Ромите, Ден на
наставата на турски јазик и сл.).
1 2 3 4 самостојно да мислат и да заклучуваат, да се организираат и да преземаат акции за внесување промени во
1 2 3 4
1 2 3 4
1 2 3 4
1 2 3 4
1 2 3 4
1 2 3 4
27. Во сликовниот и во пишаниот материјал што е изложен во холот и во другите заеднички простори во нашето
1 2 3 4 училиште присутни се елементи кои се однесуваат на различни етнички заедници и на тој начин го 1 2 3 4
30. Родителите редовно и активно учествуваат во работата на училишните тела во нашето училиште за работи
кои ги засегаат нивните деца (во Советот на родители, во Училишниот одбор и други тела кои одлучуваат
1 2 3 4 или имаат советодавна улога, или се формирани за посебни намени) и нивното мислење сериозно се зема
1 2 3 4
предвид.
1 2 3 4 нивен интерес, а тоа го прави во пишана форма (индивидуални пишани информации, огласна табла, 1 2 3 4
1 2 3 4
1 2 3 4 1 2 3 4
1 2 3 4
ДОДАТОК 5.
Материјали потребни за развивање акциони планови:
Работен лист 1.: Клучни подрачја на интервенција
Работен лист 2.: Табели за поврзување на индикаторите со

клучните подрачја
– верзија за дво/тријазичните училишта
– верзија за еднојазичните со значителна застапеност на
ученици од друга етничка заедница (над 10%)
– верзија за еднојазичните училишта без значителна
застапеност на ученици од друга етничка заедница (под
10%)
Работен лист 3.: Табела за подготовка на акционите планови

Работен лист 1.: Клучни подрачја на интервенција
Клучно подрачје Фактори од кои зависи состојбата

на интервенција во клучното подрачје
 содржината на пишаните документи на

 работите што се во надлежност на директорот
управување и
раководење  работите што се во надлежност на Училишниот
одбор
 работите што се во надлежност на Советите на
родители
 состојбата со наставните материјали
курикулум/
воспитно-  реализацијата на подолготрајните воннаставни
активности
образовен
процес  реализацијата на краткотрајните воннаставни
Работен лист 2.: Табели за поврзување на индикаторите со клучните подрачја за
ДВО/ТРИЈАЗИЧНИТЕ УЧИЛИШТА
курикулум/
воспитно-
АКТИВНОСТИ СО/НА УЧЕНИЦИТЕ и на
образовен
процес
1. Учениците со различна етничка припадност и од
различните наставни јазици се дружат меѓу себе во
училиштето за време на часовите и/или на одморите.
2. Учениците со различна етничка припадност и од
различните наставни јазици се дружат меѓу себе надвор
од училиштето.
3. Учениците се вклучени во секции, работилници или други
редовни активности кои им овозможуваат да се запознаат
со сличностите и разликите меѓу сопствената култура и
традиција и културата и традицијата на учениците од
другите етнички заедници застапени во училиштето.
4. Во училиштето, во рамки на секоја наставна година, се
организираат секции или други видови редовни и
континуирани активности во кои заеднички учествуваат
учениците од различните наставни јазици.
5. Во училиштето се спроведуваат проекти и/или акции во
кои заеднички учествуваат ученици што учат на
различните наставни јазици.
6. На излетите и екскурзиите учениците од различните
наставни јазици одат заедно (на исто место и во исто
време) и се дружат.
7. Училишните спортски тимови се составени од скоро
подеднаков број ученици од различните наставни јазици.
8. Во одбележувањето на сите празници и приредбите во
училиштето учествуваат ученици од сите наставни јазици,
со заеднички настапи (со заеднички подготвена мешана
програма и со мешан редослед на јазиците).
9. Учениците од различните наставни јазици заедно ја
прославуваат матурската/полуматурската вечер (на исто
место и во исто време).
10. Учениците што учат на различни наставни јазици следат
настава од некои редовни предмети на заеднички часови.
11. Во училиштето се организираат часови што им
овозможуваат на учениците од паралелките со
македонски наставен јазик да учат барем еден јазик на
другите етнички заедници во Р. Македонија (на пример,
12. Училиштето обезбедува дополнителни услови кои
овозможуваат учениците чиј мајчин јазик не е
македонскиот, да го совладаат македонскиот јазик во
13. Учениците од различните наставни јазици заеднички
прославуваат, без оглед на тоа дали прославата е по
некој заеднички повод (Новогодишна прослава, Ден на
пролетта и сл.) или по некој повод што е значаен само за
припадниците на одредена етничка/културна заедница (на
пример, Бајрам, Велигден, Св. Кирил и Методиј, Ден на
македонската револуционерна борба, Ден на албанското
знаме, Меѓународен ден на Ромите, Ден на наставата на
турски јазик и сл.).
14. Секоја паралелка во училиштето има одделенска/класна
заедница, избрана од страна на самите ученици, според
однапред дефинирана демократска процедура (јасни
критериуми, со тајно гласање, според мнозинство на
освоени гласови...), која е активна во застапувањето на
интересите на учениците пред наставниците и другите во
15. Училиштето има Училишна заедница која е активна –
одржува редовни средби, презема иницијативи, учествува
во решавањето проблеми и донесувањето правила, како и
во донесувањето одлуки што се однесуваат на животот на
сите ученици во училиштето, независно од нивната
етничка/јазична припадност.
16. Претставници од Училишната заедница се редовно и
активно вклучени во работата на другите тела во
училиштето (Наставничкиот совет, Советот на родители,
Училишниот одбор...), каде што слободно го искажуваат
мислењето за прашања кои ги засегаат интересите на
учениците и нивното мислење сериозно се зема предвид.
17. Училишната заедница навремено и целосно ги
информира другите ученици за сите работи во
училиштето и вон него што се од непосреден нивен
интерес, и тоа најчесто го прави во пишана форма
(огласна табла...) и на сите наставни јазици застапени во
курикулум/
воспитно-
АКТИВНОСТИ НА НАСТАВНИЦИТЕ и на
образовен
процес
18. Наставниците користат најразлични средства во
наставата за да го поттикнат учеството на учениците во
животот на училиштето и заедницата на тој начин што ги
охрабруваат учениците самостојно да мислат и да
заклучуваат, да се организираат и да преземаат акции за
внесување промени во нивниот живот во училиштето и
заедницата.
19. Наставниците спроведуваат активности во
јазично/етнички мешани тимови со јазично/етнички
мешани групи ученици на начин кој ги поттикнува
учениците на вистинска соработка.
20. Наставниците од еден наставен јазик НЕ зборуваат ништо
негативно за учениците и наставниците од другиот
наставен јазик, како и за учениците со различна етничка
припадност.
21. Наставниците од еден наставен јазик НЕ им дозволуваат
на своите ученици да зборуваат негативни работи за
учениците и наставниците од другиот наставен јазик, како
и за учениците со различна етничка припадност и
реагираат кога тоа се случува.
22. Преку наставата по различни предмети учениците учат да
ја почитуваат културата на другите етнички заедници што
живеат во Р. Македонија преку совладување содржини и
преземање активности кои се дополнување на она што се
нуди во учебниците.
23. Наставниците ги учат учениците да ги препознаваат и да
ги коригираат негативните слики за припадниците на
различните етнички заедници од РМ кои може да се јават
во наставниот материјал.
24. Наставниците од сите наставни јазици се трудат за време
на одморите, пред и по часовите и во заедничките
воннаставни/вонучилишни активности подеднакво да
комуницираат со учениците од сите наставни јазици
25. Наставниците од сите наставни јазици подеднакво се
однесуваат кон сите ученици во училиштето и подеднакво
им помагаат на сите, без оглед на наставниот јазик и
етничката припадност на учениците.
26. Наставниците се свесни за етничките стереотипи и
предрасуди кои постојат за припадниците на сопствената
и на другите етнички заедници од РМ, ги препознаваат кај
себе и кај другите и се трудат да ги коригираат.
27. Наставниците коишто изведуваат настава на едниот јазик
видливо соработуваат за професионални и други потреби
(како на пример, планирање на наставата, изработка на
тестови, размена на наставни помагала и сл.) со
наставниците коишто изведуваат настава на другиот јазик.
28. Наставниците од различните наставни јазици заеднички
прославуваат, без оглед на тоа дали прославата се
однесува на заеднички повод или на некој повод што е
значаен само за припадниците на одредена
етничка/културна заедница (на пример, Бајрам, Велигден,
Св. Кирил и Методиј, Ден на македонската
револуционерна борба, Ден на албанското знаме,
Меѓународен ден на Ромите, Ден на наставата на турски
29. Наставниците од сите наставни јазици заеднички
учествуваат во решавањето на проблемите во
училиштето, без оглед на која етничка заедница се
однесува проблемот.
30. На сите Наставнички совети присуствуваат наставниците
од сите наставни јазици.
31. На одделенските/класните часови редовно се спроведува
програмата за Образование за животни вештини.
курикулум/
воспитно-
АТМОСФЕРА И ОПКРУЖУВАЊЕ и на
образовен
процес
32. Во училиштето НЕМА закани, провокации, навреди и/или
пишани графити со негативна содржина упатени кон
припадниците на различните етнички групи.
33. Во училиштето НЕ се случуваат конфликти на етничка
основа.
34. Физичките услови за изведување на наставата (училници,
наставни помагала...) се подеднакви за сите ученици, без
оглед на јазикот на наставата.
35. Учениците и наставниците од еден наставен јазик сакаат
да учат/работат во ист простор и во иста смена со
учениците/наставниците од другиот наставен јазик.
36. Стручната служба на училиштето презема координирани
постапки со кои подеднакво ги застапува интересите на
сите ученици во училиштето, без оглед на нивната
етничка и полова припадност и на наставниот јазик.
37. Во сликовниот и во пишаниот материјал што е изложен во
холот и во другите заеднички простори во училиштето
присутни се елементи кои се однесуваат на различни
етнички заедници и на тој начин го отсликуваат
мултикултурниот/мултиетничкиот карактер на Р.
Македонија.
38. Во холовите и другите заеднички простори во училиштето
подеднакво се застапени слики или текстови што се
однесуваат на учениците од различните наставни јазици и
сите текстови се напишани на сите наставни јазици.
39. Сите ознаки во училиштето и сите соопштенија се
напишани на сите јазици на кои се одвива наставата и
поставени едно покрај друго, при што сите јазици се
рамноправно третирани (со иста форма и големина и со
различен редослед на јазиците).
40. Сите промотивни/информативни материјали на/во
училиштето (летоци, плакати, веб-страници и сл.) се
напишани на сите застапени наставни јазици и со својот
изглед и содржина рамноправно ги третираат
припадниците на сите застапени јазични групи (на пример,
со еднаква големина на фонтот, со различен редослед на
јазиците, преку подеднаква застапеност на сликите,
симболите и пораките кои се поврзуваат со културниот
идентитет на учениците).
41. При работењето на Училишниот одбор и на другите тела
во училиштето одлуките се носат земајќи ги предвид
интересите на сите етнички/јазични групи застапени во
училиштето и во постапка која превенира надгласување
од страна на мнозинската етничка/јазична група.
42. Директорот/директорката (и помошниците) на училиштето
во своите одлуки ги зема предвид интересите на сите
наставници и ученици, без оглед на нивната етничка
припадност и на наставниот јазик.
43. Училиштето навремено и целосно ги информира сите
ученици за оние работи кои се од нивен непосреден
интерес, и тоа најчесто го прави во пишана форма (со
посредство на огласна табла, памфлети, годишен
информатор...) и на сите наставни јазици застапени во
44. Училиштето ги поттикнува учениците да преземаат разни
активности преку кои им овозможува слободно да го
искажуваат своето мислење за работи кои нив ги засегаат
(петиции, иницијативи, предлози...), без да бидат
навредувани или казнувани заради тоа.
курикулум/
СОРАБОТКА СО управување капацитети
воспитно-
РОДИТЕЛИТЕ/ОПШТИНАТА/ДРУГИ и на
образовен
УЧИЛИШТА раководење училиштето
процес
45. Училиштето има заеднички Совет на родители (составен
од родители на учениците од сите наставни јазици) кој се
занимава со прашања од интерес на сите ученици,
независно од нивната етничка припадност или јазик во
наставата.
46. Родителите редовно и активно учествуваат во работата
на училишните тела за работи кои ги засегаат нивните
деца (во Советот на родители, во Училишниот одбор и
други тела кои одлучуваат или имаат советодавна улога,
или се формирани за посебни намени) и нивното мислење
47. Родителите од различните етнички заедници застапени во
училиштето заеднички учествуваат во активностите на
учениците (на пример, преку работа на проекти/секции, во
спроведување акции, во подготовка и реализација на
приредби/прослави или други настани и сл.).
48. Училиштето навремено и целосно ги информира
родителите за сите работи во и вон него кои се од нивен
интерес, а тоа го прави во пишана форма (индивидуални
пишани информации, огласна табла, памфлети, годишен
информатор, интернет...) и/или устно (родителски средби,
индивидуални средби...).
49. Сите пишани информации наменети за родителите се
даваат на сите наставни јазици застапени во училиштето.
50. Училиштето ги поттикнува и поддржува учениците на
активности со кои ѝ помогаат на заедницата и учениците
активно учествуваат во нив.
51. Училиштето активно соработува со општината на
заеднички проекти/активности што вклучуваат наставници
и ученици од сите наставни јазици.
52. Училиштето развива партнерства со групи и организации
од општината што ја негуваат културата на различните
етнички заедници што живеат во општината.
53. Училиштето обезбедува заедничка работа на проекти со
ученици од друго училиште во општината или вон неа.
54. Училиштето обезбедува професионална соработка на
наставниците со наставници што предаваат на друг
наставен јазик од друго училиште во општината или вон
неа.
ЕДНОЈАЗИЧНИТЕ УЧИЛИШТА СО НАД 10% УЧЕНИЦИ ОД ДРУГА ЕТНИЧКА
ЗАЕДНИЦА
курикулум/
воспитно-
образовен
процес
1. Учениците со различна етничка припадност се дружат меѓу
себе во училиштето за време на часовите и/или на
одморите.
2. Учениците со различна етничка припадност се дружат меѓу
себе надвор од училиштето.
3. Учениците се вклучени во секции, работилници или други
редовни активности кои им овозможуваат да се запознаат
со сличностите и разликите меѓу сопствената култура и
традиција и културата и традицијата на учениците од
другите етнички заедници застапени во училиштето.
4. Во училиштето, во рамки на секоја наставна година, се
организираат секции или други видови редовни и
ученици што припаѓаат на сите етнички заедници што се
5. Во училиштето се спроведуваат проекти и/или акции во
кои заеднички учествуваат ученици што припаѓаат на сите
етнички заедници што се значително застапени во
6. На излетите и екскурзиите учениците од сите застапени
етнички заедници одат заедно и се дружат.
7. Во училишните спортски тимови учествуваат ученици што
припаѓаат на сите етнички заедници што се значително
училиштето учествуваат ученици од сите етнички
заедници што се значително застапени во училиштето со
заеднички настапи (со заеднички подготвена мешана
програма).
9. Учениците од различните застапени етнички заедници
учествуваат во заедничка прослава на
матурската/полуматурската вечер.
(ова прашање важи само за училишта со македонски
10. Во училиштето се организираат часови што им
овозможуваат на учениците чиј мајчин јазик е
македонскиот да учат барем еден јазик на другите етнички
заедници во Р. Македонија (на пример, албански, турски,
ромски...), а на учениците чиј мајчин јазик не е
македонскиот да учат за јазикот и/или културата на својот
етникум (на пример, за ромската, за бошњачката, или за
влашката култура/јазик).
11. Училиштето обезбедува дополнителни услови кои
12. Учениците од различните значително застапени етнички
заедници заеднички прославуваат, без оглед на тоа дали
прославата е по некој заеднички повод (Новогодишна
прослава, Ден на пролетта и сл.) или по некој повод што е
значаен само за припадниците на одредена
13. Секоја паралелка во училиштето има одделенска/класна
заедница, избрана од страна на самите ученици, според
однапред дефинирана демократска процедура (јасни
критериуми, со тајно гласање, според мнозинство на
освоени гласови...), која е активна во застапувањето на
интересите на учениците пред наставниците и другите во
14. Училиштето има Училишна заедница која е активна –
одржува редовни средби, презема иницијативи, учествува
во решавањето проблеми и донесувањето правила, како и
во донесувањето одлуки што се однесуваат на животот на
сите ученици во училиштето, независно од нивната
етничка припадност.
активно вклучени во работата на другите тела во
училиштето (Наставничкиот совет, Советот на родители,
16. Училишната заедница навремено и целосно ги информира
другите ученици за сите работи во училиштето и вон него
што се од непосреден нивен интерес, и тоа најчесто го
прави во пишана форма (огласна табла...).
курикулум/
воспитно-
образовен
процес
17. Наставниците користат најразлични средства во наставата
за да го поттикнат учеството на учениците во животот на
училиштето и заедницата на тој начин што ги охрабруваат
учениците самостојно да мислат и да заклучуваат, да се
организираат и да преземаат акции за внесување промени
во нивниот живот во училиштето и заедницата.
18. Наставниците спроведуваат активности со етнички
мешани групи ученици на начин кој ги поттикнува
учениците од различните застапени етнички заедници на
вистинска соработка.
19. Наставниците НЕ зборуваат ништо негативно за другите
етнички заедници и нивните припадници.
20. Наставниците НЕ им дозволуваат на учениците да
зборуваат негативни работи за другите етнички заедници и
нивните припадници и реагираат кога тоа се случува.
21. Преку наставата по различни предмети учениците учат да
ја почитуваат културата на другите етнички заедници што
живеат во Р. Македонија преку совладување содржини и
преземање активности кои се дополнување на она што се
нуди во учебниците.
22. Наставниците ги учат учениците да ги препознаваат и да
ги коригираат негативните слики за припадниците на
различните етнички заедници од РМ кои може да се јават
во наставниот материјал.
23. Наставниците се трудат за време на одморите, пред и по
часовите и во заедничките воннаставни/вонучилишни
активности подеднакво да комуницираат со учениците од
сите етнички заедници застапени во училиштето.
24. Наставниците подеднакво се однесуваат кон сите ученици
во училиштето и подеднакво им помагаат на сите, без
оглед на нивната етничка припадност.
25. Наставниците се свесни за етничките стереотипи и
предрасуди кои постојат за припадниците на сопствената
и на другите етнички заедници од РМ, ги препознаваат кај
себе и кај другите и се трудат да ги коригираат.
26. Наставниците видливо соработуваат за професионални и
други потреби (како на пример, планирање на наставата,
изработка на тестови, размена на наставни помагала и
сл.) со наставници од друго училиште коишто изведуваат
настава на друг јазик.
27. Наставниците заеднички учествуваат во решавањето на
проблемите во училиштето, без оглед на која етничка
заедница се однесува проблемот.
28. На одделенските/класните часови редовно се спроведува
програмата за Образование за животни вештини.
курикулум/
воспитно-
образовен
процес
29. Во училиштето НЕМА закани, провокации, навреди и/или
пишани графити со негативна содржина упатени кон
30. Во училиштето НЕ се случуваат конфликти на етничка
основа.
31. Стручната служба на училиштето презема координирани
постапки со кои подеднакво ги застапува интересите на
сите ученици во училиштето, без оглед на нивната етничка
и полова припадност.
холот и во другите заеднички простори во училиштето
присутни се елементи кои се однесуваат на различни
етнички заедници и на тој начин го отсликуваат
33. Во холовите и другите заеднички простори во училиштето
подеднакво се изложени слики или текстови што се
однесуваат на учениците од сите етнички заедници што се
34. Сите промотивни/информативни материјали на/во
училиштето (летоци, плакати, веб-страници и сл.) со својот
изглед и содржина рамноправно ги третираат
припадниците на сите етнички заедници што се
значително застапени во училиштето (на пример, преку
подеднаква застапеност на сликите, симболите и пораките
кои се поврзуваат со културниот идентитет на учениците).
35. При работењето на Училишниот одбор и на другите тела
во училиштето одлуките се носат земајќи ги предвид
интересите на сите етнички групи застапени во
училиштето и во постапка која превенира надгласување од
страна на мнозинската етничка група.
36. Директорот/директорката (и помошниците) на училиштето
во своите одлуки ги зема предвид интересите на сите
наставници и ученици, без оглед на нивната етничка
37. Училиштето навремено и целосно ги информира сите
ученици за оние работи кои се од нивен непосреден
38. Училиштето ги поттикнува учениците да преземаат разни
активности преку кои им овозможува слободно да го
курикулум/
воспитно-
образовен
процес
39. Училиштето има заеднички Совет на родители (составен
од родители на учениците од сите значително застапени
етнички заедници) кој се занимава со прашања од интерес
на сите ученици, независно од нивната етничка
40. Родителите редовно и активно учествуваат во работата на
училишните тела за работи кои ги засегаат нивните деца
(во Советот на родители, во Училишниот одбор и други
тела кои одлучуваат или имаат советодавна улога, или се
формирани за посебни намени) и нивното мислење
41. Родителите од различните етнички заедници застапени во
училиштето заеднички учествуваат во активностите на
учениците (на пример, преку работа на проекти/секции, во
спроведување акции, во подготовка и реализација на
приредби/прослави или други настани и сл.).
42. Училиштето навремено и целосно ги информира
43. Училиштето ги поттикнува и поддржува учениците на
активности со кои ѝ помагаат на заедницата и учениците
(ова прашање важи само за училишта од „дво/тријазични“
општини)
44. Училиштето активно соработува со општината на
и ученици од сите наставни јазици застапени во
училиштата во општината.
(ова прашање важи само за училишта од „еднојазични“
општини)
44.Општината му овозможува на училиштето активно да
соработува со училиште од друга општина на заеднички
проекти/активности што вклучуваат наставници и ученици
од различни наставни јазици.
45. Училиштето развива партнерства со групи и организации
од општината што ја негуваат културата на различните
етнички заедници што живеат во општината.
46. Училиштето обезбедува заедничка работа на проекти со
ученици од друго училиште (во општината или вон неа) во
кое се значително застапени ученици од други етнички
заедници.
47. Училиштето обезбедува професионална соработка на
наставниците со наставници што предаваат на друг
неа.
ЕДНОЈАЗИЧНИТЕ УЧИЛИШТА СО ПОД 10% УЧЕНИЦИ ОД ДРУГА ЕТНИЧКА
ЗАЕДНИЦА
курикулум/
воспитно-
образовен
процес
1. Учениците од нашето училиште се дружат со
ученици/врсници со различна етничка припадност надвор
од училиштето.
2. Учениците од нашето училиште се вклучени во секции,
работилници или други редовни активности кои им
овозможуваат да се запознаат со сличностите и разликите
меѓу сопствената култура и традиција и културата и
традицијата на другите етнички заедници застапени во
РМ.
3. Во нашето училиште, во рамки на секоја наставна година,
се организираат секции или други видови редовни и
учениците од нашето училиште со ученици со различна
етничка припадност од друго училиште.
4. Во нашето училиште се спроведуваат проекти и/или акции
во кои учествуваат учениците од нашето училиште со
ученици со различна етничка припадност од друго
училиште.
5. Учениците од нашето училиште одат на излети и
екскурзии заедно (на исто место и во исто време) и се
дружат со ученици со различна етничка припадност од
друго училиште.
6. Ученици од нашето училиште учествуваат во спортски
тимови кои се составени од ученици од различна етничка
припадност кои учат во различни училишта.
нашето училиште се вклучуваат и точки кои, според
содржината и/или јазикот, го одразуваат
мултиетничкиот/мултикултурниот карактер на Р.
(ова прашање важи само за училишта со македонски
8. Во нашето училиште се организираат часови што им
овозможуваат на учениците од паралелките со македонски
наставен јазик да учат барем еден јазик на другите
етнички заедници во Р. Македонија (на пример, албански,
турски, ромски...).
(ова прашање важи само за училишта кои не се со
македонски наставен јазик)
9. Нашето училиште обезбедува дополнителни услови кои
10. Ученици од нашето училиште заедно со ученици од друго
училиште со различна етничка/јазична припадност
учествуваат во заеднички прослави, без оглед на тоа дали
прославите се по некој заеднички повод (Новогодишна
прослава, Ден на пролетта и сл.) или по некој повод што е
значаен само за сопствената или за другата
11. Секоја паралелка во нашето училиште има
одделенска/класна заедница, избрана од страна на самите
ученици, според однапред дефинирана демократска
процедура (јасни критериуми, со тајно гласање, според
мнозинство на освоени гласови...), која е активна во
застапувањето на интересите на учениците пред
12. Нашето училиште има Училишна заедница која е активна
– одржува редовни средби, презема иницијативи,
учествува во решавањето проблеми и донесувањето
правила, како и во донесувањето одлуки што се
активно вклучени во работата на другите тела во нашето
училиште (Наставничкиот совет, Советот на родители,
14. Училишната заедница навремено и целосно ги информира
другите ученици за сите работи во нашето училиште и вон
него што се од непосреден нивен интерес, и тоа најчесто
го прави во пишана форма (огласна табла...).
курикулум/
воспитно-
образовен
процес
15. Наставниците во нашето училиште користат најразлични
средства во наставата за да го поттикнат учеството на
учениците во животот на училиштето и заедницата на тој
начин што ги охрабруваат учениците самостојно да мислат
и да заклучуваат, да се организираат и да преземаат
акции за внесување промени во нивниот живот во
16. Наставниците во нашето училиште спроведуваат
активности во јазично/етнички мешани тимови со
јазично/етнички мешани групи ученици од друго училиште
на начин кој ги поттикнува учениците од различните
етнички/јазични заедници на вистинска соработка.
17. Наставниците во нашето училиште НЕ зборуваат ништо
негативно за другите етнички заедници и нивните
припадници.
18. Наставниците во нашето училиште НЕ им дозволуваат на
учениците да зборуваат негативни работи за другите
етнички заедници и нивните припадници и реагираат кога
тоа се случува.
19. Преку наставата по различни предмети учениците во
нашето училиште учат да ја почитуваат културата на
другите етнички заедници што живеат во Р. Македонија
преку совладување содржини и преземање активности кои
се дополнување на она што се нуди во учебниците.
20. Наставниците во нашето училиште ги учат учениците да ги
препознаваат и да ги коригираат негативните слики за
припадниците на различните етнички заедници од РМ кои
може да се јават во наставниот материјал.
21. Наставниците во нашето училиште се свесни за етничките
стереотипи и предрасуди кои постојат за припадниците на
сопствената и на другите етнички заедници од РМ, ги
препознаваат кај себе и кај другите и се трудат да ги
22. Наставниците од нашето училиште видливо соработуваат
за професионални и други потреби (како на пример,
планирање на наставата, изработка на тестови, размена
на наставни помагала и сл.) со наставници од друго
училиште (или училишта) коишто изведуваат настава на
друг јазик.
23. На одделенските/класните часови во нашето училиште
редовно се спроведува програмата за Образование за
животни вештини.
курикулум/
воспитно-
образовен
процес
24. Во нашето училиште НЕМА закани, провокации, навреди
и/или пишани графити со негативна содржина упатени кон
25. Учениците од нашето училиште НЕ учествуваат во
конфликти на етничка основа (со ученици од друго
училиште или меѓусебно, за етнички прашања).
26. Стручната служба на нашето училиште презема
координирани постапки со кои подеднакво ги застапува
интересите на сите ученици во училиштето, без оглед на
нивната етничка и полова припадност.
холот и во другите заеднички простори во нашето
училиште присутни се елементи кои се однесуваат на
различни етнички заедници и на тој начин го отсликуваат
28. Нашето училиште навремено и целосно ги информира
сите ученици за оние работи кои се од нивен непосреден
29. Нашето училиште ги поттикнува учениците да преземаат
разни активности преку кои им овозможува слободно да го
курикулум/
воспитно-
образовен
процес
30. Родителите редовно и активно учествуваат во работата на
училишните тела во нашето училиште за работи кои ги
засегаат нивните деца (во Советот на родители, во
Училишниот одбор и други тела кои одлучуваат или имаат
советодавна улога, или се формирани за посебни намени)
и нивното мислење сериозно се зема предвид.
31. Родителите заеднички учествуваат во активностите на
учениците во нашето училиште (на пример, преку работа
на проекти/секции, во спроведување акции, во подготовка
и реализација на приредби/прослави или други настани и
сл.).
32. Нашето училиште навремено и целосно ги информира
33. Нашето училиште ги поттикнува и поддржува учениците на
активности со кои ѝ помагаат на заедницата и учениците
(ова прашање важи само за училишта од „дво/тријазични“
општини)
34. Нашето училиште активно соработува со општината на
и ученици од сите наставни јазици застапени во
училиштата во општината.
(ова прашање важи само за училишта од „еднојазични“
општини)
34. Општината му овозможува на нашето училиште активно да
соработува со училиште од друга општина на заеднички
проекти/активности што вклучуваат наставници и ученици
од различни наставни јазици.
35. Нашето училиште развива партнерства со групи и
организации од општината што ја негуваат културата на
36. Нашето училиште обезбедува заедничка работа на
проекти со ученици од друго училиште (во општината или
вон неа) во кои се значително застапени ученици од други
етнички заедници.
37. Нашето училиште обезбедува професионална соработка
на наставниците со наставници што предаваат на друг
неа.
Работен лист 3.: Табела за подготовка на акционите планови
Категорија: Индикатор:
активност во учебната година

фактор подолгорочна активност
за која се планира
 содржината на пишаните документи на
управување и
раководење
 работите во надлежност на директорот
 работите во надлежност на Училишниот одбор
 работите во надлежност на Советите на

родители
курикулум/воспитно-
образовен процес
 состојбата со наставните материјали
 реализацијата на подолготрајните
воннаставни активности
 реализацијата на краткотрајните воннаставни

Priracnik Za Samoevaluacija MAK

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Priracnik Za Samoevaluacija MAK

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Проект за меѓуетничка интеграција во образованието

КОЛКУ УЧИЛИШТЕТО ПРИДОНЕСУВА

Овој прирачник е дел од Проектот за меѓуетничка интеграција во образованието,

Автор на прирачникот е Виолета Петроска-Бешка,

Методологијата на самоевалуација на училиштето прикажана во овој прирачник е

Овој прирачник е овозможен со великодушната поддршка на американскиот народ

2 | Проект на УСАИД за меѓуетничка интеграција во образованието

ЦЕЛИ НА СПРОВЕДУВАЊЕ НА САМОЕВАЛУАЦИЈАТА 5

ОПИС НА ПРАШАЛНИЦИТЕ ЗА САМОЕВАЛУАЦИЈА 5

ЗАДАВАЊЕ НА ПРАШАЛНИЦИТЕ ЗА САМОЕВАЛУАЦИЈА 8

 Кој ја спроведува самоевалуацијата?

ОБРАБОТКА НА ПОДАТОЦИТЕ И ТОЛКУВАЊЕ НА РЕЗУЛТАТИТЕ 11

РАЗВИВАЊЕ АКЦИОНИ ПЛАНОВИ 17

 Поврзување на индикаторите од прашалникот за самоевалуација

Проект на УСАИД за меѓуетничка интеграција во образованието | 3

4 | Проект на УСАИД за меѓуетничка интеграција во образованието

ЦЕЛИ НА СПРОВЕДУВАЊЕ НА САМОЕВАЛУАЦИЈАТА

Самоевалуацијата на училиштата има за цел да обезбеди увид во состојбата и напредувањето на

ОПИС НА ПРАШАЛНИЦИТЕ ЗА САМОЕВАЛУАЦИЈА

Прашалниците за самоевалуација содржат тврдења што се користат како критериуми за вреднување.

Проект на УСАИД за меѓуетничка интеграција во образованието | 5

 за еднојазични училишта без значителна застапеност (под 10%) на ученици од друга

Прилог 1. Разлики меѓу структурата на трите верзии на прашалникот за секој од трите

активности на/со учениците 17 17 11

6 | Проект на УСАИД за меѓуетничка интеграција во образованието

(1) активности со/на учениците во училиштето,

На училиштата им е оставена слобода во прашалникот да додадат дополнителни индикатори за

Прилог 2. Извадок од прашалникот за самоевалуација за дво/тријазичните училишта (верзија

важно да биде така

дали ќе биде така

1. Учениците со различна етничка

Проект на УСАИД за меѓуетничка интеграција во образованието | 7

ЗАДАВАЊЕ НА ПРАШАЛНИЦИТЕ ЗА САМОЕВАЛУАЦИЈА

Кој ја спроведува самоевалуацијата?

Кој учествува во самоевалуацијата?

Прилог 3. Број на препорачани учесници во самоевалуацијата на еднојазичните и на

дво/тријазични училишта еднојазични училишта

8 | Проект на УСАИД за меѓуетничка интеграција во образованието

Во какви услови се задаваат прашалниците?

Како се задаваат прашалниците?

Прилог 4. Извадок од деталните инструкции за пополнување на прашалниците за

 Секој нека го пополни името на УЧИЛИШТЕТО.

Кога се работи на самоевалуацијата со учениците од основните училишта, на секое дете му се

Проект на УСАИД за меѓуетничка интеграција во образованието | 9

Кога се реализира самоевалуацијата?

10 | Проект на УСАИД за меѓуетничка интеграција во образованието

ОБРАБОТКА НА ПОДАТОЦИТЕ И ТОЛКУВАЊЕ НА РЕЗУЛТАТИТЕ

Откога учесниците во секоја група ќе ја вреднуваат актуелната состојба во училиштето и ќе го

Прилог 5. Исечок од табела со хипотетички одговори добиени од наставниците (Н),

A-1 A-2 A-3 А-... П-1 П-2 П-3 П-...

Резултатите од вреднувањето на секое тврдење се изразуваат во вид на аритметички средини и

Проект на УСАИД за меѓуетничка интеграција во образованието | 11

се дели со бројот на учесници вклучени во вреднувањето на тие индикатори и така се доаѓа до

Прилог 6. Извадок од табела во која се прикажани резултатите од самоевалуацијата

2,47 2,48 2,36 активности на/со учениците 3,26 3,8 3,8

12 | Проект на УСАИД за меѓуетничка интеграција во образованието

Сосема е очекувано и разбирливо наставниците повисоко да ја вреднуваат актуелната состојба во

График 1. Приказ на споредбата меѓу хипотетички просечни проценки за актуелната

АКТУЕЛНА СОСТОЈБА Наставници

Толкување на резултатите од графикот:

Проект на УСАИД за меѓуетничка интеграција во образованието | 13

ќето случаи просечните проценки на наставниците, на учениците и на родителите се изведени од

График 2. Приказ на споредбата меѓу хипотетички просечни проценки дадени од страна на