T.C.

SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ANABİLİM DALI

FİRDEVSÎ-İ RÛMÎ, SÜLEYMÂN-NÂME-İ KEBÎR (37. CİLT),

İNCELEME, TENKİTLİ METİN

Âdem GÖK
1140205510

DOKTORA TEZİ

DANIŞMAN
Prof. Dr. Selami TURAN

ISPARTA-2019
ii
iii
 iv

ÖZET

FİRDEVSÎ-İ RÛMÎ, SÜLEYMÂN-NÂME-İ KEBÎR (37. CİLT),

İNCELEME, TENKİTLİ METİN

Âdem GÖK
Danışman: Prof. Dr. Selami TURAN
Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı
Anabilim Dalı, Doktora Tezi, Mayıs 2019.

Firdevsî-i Rûmî üç padişah döneminde (Sultan Fatih, II. Bayezid, Sultan Selim)
eser vermiş velut bir yazardır. Yazarın en önemli eseri nazım-nesir olarak kaleme aldığı
Süleymân-nâme-i Kebîr’dir. Bu çalışmada Süleymân-nâme’nin 37. cildi incelenmiştir.
Bu cildin tespit edilen iki nüshasına da ulaşılmıştır. Bu nüshalardan biri Topkapı Sarayı
Müzesi, Hazine Kitaplığı bölümünde H.1529 arşiv numarasıyla kayıtlıdır. Diğer nüsha
Manisa İl Halk Kütüphanesi, Akhisar Zeynelzade Koleksiyonu’nda 45 Ak Ze 226 arşiv
numarasıyla kayıtlıdır. Çalışmada Topkapı nüshası esas alınmış, Manisa nüshasından da
yararlanılmıştır. Bu iki nüshaya dayanarak tenkidli metin oluşturulmuştur. Eserde, Hz.
Süleyman’ın hayatı ve menkıbeleri anlatılmaktadır. Ayrıca başta tarih olmak üzere
menkabe, hadis, tasavvuf, ahlak, edebiyat, felsefe, geometri, tıp, astronomi, felsefe,
mitoloji, tılsım, savaş taktikleri gibi pek çok alanla ilgili bilgileri ihtiva etmektedir.
Çalışmada Süleymân-nâmeler hakkında bilgi verilmiş, eserin şekil ve muhteva
açısından incelemesi yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler
Firdevsî-i Rûmî, Süleymân-nâme, Hz. Süleyman, Muhteva İncelemesi, Tenkitli
Metin, 37. Cilt.
 v

ABSTRACT

FIRDEVSI-I RUMI,
SULEYMAN-NAME-I KEBIR (37TH VOLUME),
ANALYSIS, CRITICAL TEXT

Adem GÖK
Supervisor: Prof. Dr. Selami TURAN
Süleyman Demirel Universty, Institute of Social Sciences, Departmant of Turkish
Language and Literature, Ph. D. Dissertation, May 2019.

Firdevsi-i Rumi was a very productive writer who composed numerous pieces
of literature during the reign of three Ottoman sultans (Mehmet II, Bayezid II and
Selim I). His most important work is Suleyman-name-i Kebir (Suleyman’s Great
Epistles) written in a poetric prose style. This study covers the 37th volume of
Suleyman-name-i Kebir two identified copies of which were obtained in the Topkapı
Museum Library, Istanbul and the Public Library, Manisa. The copy in the Topkapı
Museum Library is registered as no: 1529 while the other one is registered 45 AkZe 226
in the Akhisar Zeynelzade Collection. This study is mainly based on the first copy, but
the second copy is also used to be able to compose a critic text. Based on these two
copies, the criticized text was created. Suleyman-name-i Kebir is mainly about the life
and epics of Prophet Suleiman. Also, it provides information about history, epics,
hadith (prophet’s sayings), mysticism, morality, literature, philosophy, geometry,
medicine, astronomy, philosophy, mythology, amulets and war tactics during his time.
This study thoroughly examines the Suleyman-name- i Kebir in terms of its
form and content.
Key Words
Firdevsi-i Rumi, Suleymanname, Hz. Suleyman, Content Review, Critical
Text, 37th Volume.
 vi

İÇİNDEKİLER

TEZ SAVUNMA TUTANAĞI ................................................................................... ii

YEMİN METNİ ......................................................................................................... iii
ÖZET.......................................................................................................................... iv
ABSTRACT ................................................................................................................ v
İÇİNDEKİLER .......................................................................................................... vi
KISALTMALAR ....................................................................................................... ix
ÖN SÖZ ...................................................................................................................... xi
GİRİŞ .......................................................................................................................... 1
1. TÜRK EDEBİYATINDA SÜLEYMÂN-NÂMELER ........................................ 1
1.1. Türk Edebiyatında Hz. Süleyman'ı Konu Alan Süleymân-nâmeler .................. 3
1.1.1. Hâkî, Kıssa-i Süleymân ........................................................................... 3
1.1.2. Şemseddin Sivasî Süleymân-nâme / Süleymâniyye .................................. 3
1.1.3. Sirozlu Sâdî ............................................................................................. 4
1.1.4. Uzun Firdevsî / Süleymân-nâme-i Kebîr .................................................. 5
1.1.5. Müellifi Tespit Edilemeyen Süleymân-nâmeler........................................ 5
1.1.5.1. Menâkıb-ı Süleymân b. Dâvud .......................................................... 5
1.1.5.2. Kıssa-i Süleymân Peygamber Aleyhi’s-selâm ................................... 5
1.1.5.3. Menâkıb-ı Süleymân ......................................................................... 5

BİRİNCİ BÖLÜM
FİRDEVSÎ-İ RÛMÎ’NİN HAYATI, ESERLERİ VE EDEBÎ KİŞİLİĞİ

1. FİRDEVSÎ-İ RÛMÎ’NİN HAYATI .................................................................... 7

1.1. Adı ve Ailesi .................................................................................................. 7
1.2. Eğitim ve Öğretimi ......................................................................................... 9
1.3. Firdevsî-i Rûmî’nin Son Yılları ve Vefatı ..................................................... 12
2. FİRDEVSÎ-İ RÛMÎ’NİN ESERLERİ .............................................................. 14
2.1. Varlığı Kesin Olan Eserleri ........................................................................... 15
2.1.1. Da’vet-nâme-i Firdevsî .......................................................................... 15
2.1.2. Firâset-nâme .......................................................................................... 16
2.1.3. Hakâyık-nâme ....................................................................................... 16
2.1.4. Hayât u Memât ...................................................................................... 17
2.1.5. Kur’ân-ı Kerîm’den Tefe’üle Dair Risâle ............................................... 17
2.1.6. Kutb-nâme ............................................................................................. 18
2.1.7. Münâzara-i Seyf ü Kalem ...................................................................... 19
2.1.8. Satranç-nâme-i Kebir ............................................................................. 20
2.1.9. Süleymân-nâme Muhtasarı..................................................................... 21
2.1.10. Süleymân-nâme-i Kebîr ....................................................................... 21
2.1.11. Tâli-i Mevlûd-i Kebîr ........................................................................... 28
2.1.12. Tecnisât-ı Süleymân u Belkıs-nâme ..................................................... 28
 vii

2.1.13. Tercüme-i Câmeşûy-nâme ................................................................... 29

2.1.14. Tercüme-i Hadîs-i Erbaîn ..................................................................... 30
2.1.15. Tercüme-i Silahşor-nâme ..................................................................... 30
2.1.16. Teşhîsü’l-İnsân .................................................................................... 31
2.2. Varlığı Tartışmalı Olan Eserleri .................................................................... 31
2.2.1. Barak Baba Risâlesi ............................................................................... 31
2.2.2. Hadis-i Ahsen ........................................................................................ 31
2.2.3. Gülistan Tercümesi ................................................................................ 32
2.2.4. Kitabü’l-Mevâiz .................................................................................... 33
2.2.5. Muhtar-nâme ......................................................................................... 33
2.2.6. Pend-nâme-i Eflâtûn .............................................................................. 33
2.2.7. Tercüme-i Kenzü’l-Hakâyık ve Keşfü’d-Dakâyık .................................. 34
2.2.8. Tûtî-i Şehristân-ı Tarikat ........................................................................ 35
2.2.9. Velâyet-nâme ........................................................................................ 35
3. FİRDEVSÎ-İ RÛMÎ’NİN EDEBÎ KİŞİLİĞİ .................................................... 36

İKİNCİ BÖLÜM
SÜLEYMÂN-NÂME’NİN 37. CİLDİNİN İNCELEMESİ

1. SÜLEYMÂN-NÂME’NİN DÜZENLENİŞ BİÇİMİ ........................................ 39

1.1. Giriş Bölümü ................................................................................................ 39
1.2. Konunun İşlendiği Bölüm ............................................................................. 40
1.3. Bitiş Bölümü ................................................................................................ 42
2. SÜLEYMÂN-NÂME’NİN DİL VE ÜSLÛP ÖZELLİĞİ ................................ 43
3. SÜLEYMÂN-NÂME’NİN MUHTEVASI ....................................................... 50
3.1. Süleyman Peygamber ve Kuşların Hikâyesi .................................................. 50
3.1.1. Kıssadan Hisse ...................................................................................... 61
3.2. Süleyman Peygamber ve Maun Şah’ın Hikâyesi ........................................... 62
3.2.1. Kıssadan Hisse ...................................................................................... 71
3.3. Süleyman Peygamber ile Cual Böceğinin Hikâyesi ....................................... 71
3.3.1. Kıssadan Hisse ...................................................................................... 74
3.4. Süleyman Peygamber ve Yer Altında Mağarada Uyutulan Ashab-ı
Akim’in Hikâyesi......................................................................................... 74
3.5. Süleyman Peygamber ile Endülüs ve Beni Asfer Meliklerinin Hikâyesi ........ 79
3.5.1. Kıssadan Hisse ...................................................................................... 86
3.6. Süleyman Peygamber ile Keykubad, Sam, Zal ve Rüstem’in Hikâyesi .......... 87
4. SÜLEYMÂN-NÂME’DE KULLANILAN ANLATIM TEKNİKLERİ.......... 91
4.1. Anlatma-Gösterme Teknikleri ...................................................................... 92
4.2. Tasvir Tekniği .............................................................................................. 94
4.3. Mektup Tekniği ............................................................................................ 95
4.4. Özetleme Tekniği ......................................................................................... 96
4.5. Geriye Dönüş Tekniği .................................................................................. 96
 viii

4.6. Montaj Tekniği ............................................................................................. 97

4.7. Leitmotiv Tekniği ......................................................................................... 98
4.8. Diyalog Tekniği ........................................................................................... 99
4.9. Tahlil/İç Çözümleme Tekniği ....................................................................... 99

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
TENKİTLİ METİN

1. NÜSHA TAVSİFİ............................................................................................ 101

1.1. Metin Tesisinde Kullanılan Nüshalar ve Özellikleri .................................... 101
1.1.1. (T) Topkapı Sarayı Müzesi Hazine Kitaplığı Nüshası .......................... 101
1.1.2. (M) Manisa İl Halk Kütüphanesi Nüshası ............................................ 102
2. ÇALIŞMAYA ESAS OLAN NÜSHANIN SEÇİLMESİ ............................... 103
3. NÜSHA FARKLILIKLARININ GÖSTERİMESİ ........................................ 104
4. METNİN KURULUŞU İLE İLGİLİ AÇIKLAMALAR ............................... 104
4.1. Vezinle İlgili Hususlar ................................................................................ 107
5. METİNDE KULLANILAN ÇEVİRİ YAZI ALFABESİ............................... 108
6. TENKİTLİ METİN......................................................................................... 109
SONUÇ .................................................................................................................... 289
KAYNAKÇA........................................................................................................... 293
ÖZGEÇMİŞ ............................................................................................................ 297
 ix

KISALTMALAR

AKM: Atatürk Kültür Merkezi

èa.m. : Aleyhisselam
a.s : Aleyhisselam
b. :Bin (oğlu)
bk. : Bakınız
C : Cilt
c.c :Celle celalühü
çev. : Çeviren
DTCF: Dil Tarih Coğrafya Fakültesi
H. : Hicrî yıl/Hazine Kitaplığı
h. : Hadis
haz. : Hazırlayan
Hz. : Hazreti
İA : İslam Ansiklopedisi
k.s. : Kudduse sırrehu
Ktp. : kütüphane
M : Manisa İl Halk Kütüphanesi Nüshası / Miladî Yıl
nr. :Numara
p: Page
r.a :Radıyallahu anh.
rah. a. : Rahmetullahi aleyh
S: Sayı
s: Sayfa.
s.a.s : Sallallahu aleyhi ve sellem.
SBE: Sosyal Bilimler Enstitüsü
ss. : Sayfa sayısı
T : Topkapı Sarayı Müzesi Hazine Kitaplığı Nüshası
TDK: Türk Dil Kurumu
TDV : Türkiye Diyanet Vakfı
 x

TTK :Türk Tarih Kurumu

Vat.: Vatikan
vb. : Ve benzeri
vd. : Ve diğerleri
vr. : Varak
vs.: Vesaire
Yay. : Yayınları, Yayınevi, Yayıncılık
Yaz: Yazma
 xi

ÖN SÖZ

Türk kültürünün tam anlamıyla ortaya konulabilmesi için birincil kaynakların

açığa çıkartılması gereklidir. Günümüzde kütüphane raflarında binlerce yazma eser hala
açığa çıkarılmayı beklemektedir. Edebiyatımızın bu değerlerini arayıp bulmak,
neşretmek ilmi ve milli bir sorumluluktur. Bu bağlamda Arap harfli metinlerin
çevirilerinin yapılması Türk edebiyatı tarihinin hakkıyla yazılabilmesi için önemlidir.
Bu amaçla çalışmada velüd yazar Firdevsî’nin en önemli eseri olan Süleymân-nâme-i
Kebîr’inin 37. cildinin tenkitli metni hazırlanmış ve eserin muhteva incelemesi
yapılmıştır.
Giriş bölümünde Süleymân-nâme türü hakkında bilgi verilmiştir. Birinci
bölümde Firdevsî’nin hayatı, edebi kişiliği ve eserleri hakkında dönemin ve günümüzün
çeşitli kaynakları taranarak detaylı bir şekilde bilgi verilmiştir. İkinci bölümde eserin
düzenleniş biçimi açıklanmış, dil ve üslubu hakkında değerlendirmede bulunulmuş,
muhtevası verilip devamında yazarın eserde kullandığı anlatım tekniklerinin açıklaması
yapılmıştır.
Üçüncü bölümde Süleymân-nâme’nin 37. cildi, Topkapı ve Manisa nüshaları
karşılaştırılarak çeviri yazıya aktarılıp tenkitli metin oluşturulmuştur. Çeviri yazıda
Türk dili çalışmalarında yaygın olarak kullanılan çeviri yazı sistemi kullanılmıştır.
Topkapı nüshası temel alınmış ve bu nüshanın göre sayfa ve satır numaraları verilmiştir.
Nüsha farkları dipnotta belirtilmiştir. Metnin imlasında görülen farklılıklar da dipnotta
gösterilmiştir. Bunun yanında metinde yer alan ayet ve hadislerin Türkçe tercümelerine
de sayfa altlarında yer verilmiştir. Karşılaştırılan nüshalarda sadece bir nüshada bulunup
diğer nüshada bulunmayan beyitler metne eklenmiş, dipnotta ise bu beyitlerin diğer
nüshada bulunmadığı gösterilmiştir. Sonuç kısmında ise inceleme kısmında ulaşılan
bulgulara değinilmiş, eserin edebî değeri hakkında kısa bilgi verilmiştir. Çalışmada
yararlanılan kaynaklar, “Kaynakça” başlığı altında alfabetik sıraya göre dizilmiştir.
Doktora ders aşamasından tezin bitirilmesine kadar yardımını eksik etmeyen
danışman hocam Prof. Dr. Selami TURAN’a, tez aşamasında bilimsel yardım aldığım
değerli hocam Doç. Dr. Melek DİKMEN’e teşekkürlerimi sunarım.
 1

GİRİŞ

1. TÜRK EDEBİYATINDA SÜLEYMÂN-NÂMELER

Süleymân-nâme, Türk edebiyatının pek yaygın olmayan türlerinden biridir.
Süleymân-nâmeler, iki farklı muhtevâya sahiptir. Bu muhtevadan biri Kanuni Sultan
Süleyman’ın (H.900/M.1494 - H.974/M.1566) Kefe sancağından (M.1509) başlayarak
Zigetvar muhasarasına kadar yaptığı savaşları, kazandığı meydan muharebelerini,
fetihlerini konu alan eserlerdir. Kadir Alper, Türk Edebiyatında Süleymân-nâmeler adlı
çalışmasında Kanuni dönemi olaylarının anlatıldığı Süleymân-nâmeler hakkında bilgi
vermiştir (2014: 147-163). Bu Süleymân-nâmeler şehname1 geleneğinin bir alt türü
olarak kabul edilebilir. Süleymân-nâmeler, I.Selim (Yavuz Sultan Selim) ile II. Selim’in
hükümdarlık yıllarının anlatıldığı eserlere verilen Selim-nâmelerin2 devamı
niteliğindedir.
Kanuni’nin saltanat yıllarının anlatıldığı Süleyman-nameler şehname
geleneğinin ürünüdür. Osmanlı edebiyatında bir padişahın merkezinde Osmanlı tarihine
ait savaş ve kahramanlıkların manzum ya da mensur olarak anlatıldığı eserler için
şehnâme terimi kullanılmıştır (Levend, 2000: 4). Türk edebiyatında şeh-name yazma
geleneği Selçuklulara kadar uzanmaktadır (Çelik, 2009: 2). Bu tür farklı adlarla da olsa
17. asrın sonuna kadar büyük ilgi görmüş, duraklama ve gerileme döneminde önemini
yitirmiştir. Bu gelenek etrafında ortak müşterekleri olan Selim-nâme, Süleymân-nâme,
gazâ-nâme, fetih-nâme, zafernâme adlı türler ortaya çıkmıştır. Agâh Sırrı Levend bu
türdeki eserleri üç başlık altında toplar:
1) Genel olarak padişahlardan birinin hayatını merkeze alarak onun zamanındaki
belli başlı olayları anlatan manzum ve mensur eserler: Süleymân-nâme, Selîm-nâme vb.

1
Osmanlı Şeh-nâmeleri hakkında bilgi için bk: Ahmet Faruk Çelik, Fethullah Arifi Çelebi'nin Şah-nâme-i
Âl-i Osman’ından Süleymân-nâme, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2009; Kadir
Alper, Erzurumlu Mülhimì ve Şehen-şeh-nâme-i Murâdì Mesnevìsi, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü, Bursa, 2012.
2
Konu hakkında bilgi için bk. Mustafa Argunşah, Türk Edebiyatında Selim-nâmeler, Turkish Studies,
Vol.4/8 Falls 2008. s.31-47.
 2

2) Ünlü kumandanların ve devlet adamlarının gazâlarının anlatıldığı eserler:

Gazavât-ı Hayreddin Paşa, Gazavât-ı Özdemiroğlu Osman Paşa, Gazavât-ı Mustafa
Paşa vb.
3) Sadece belli bir sefer ya da kalenin alınmasının anlatıldığı eserler: Feth-i
Kal’a-i Belgrad, Fetihnâme-i Üngürüs, Zafernâme-i Ali Paşa vb. (Levend, 2000: 4).
Süleymân-nâme türünde bir diğer muhteva, çalışmanın da konusu olan
Süleyman Peygamber’dir. Kur’ân-ı Kerîm’de “ahsenü’l-kasas” olarak adlandırılan
Hz.Yusuf kıssası başta olmak üzere; Hz. İbrahim, Hz. Musa ve Hz. Süleyman’ın
hayatları öğüt vesilesi olarak hikâye edilmiştir. Türklerin İslamiyeti kabulünden sonra
Arapçadan dilimize geçen hikâye kelimesi en geniş anlamıyla “bir olayın anlatımı”
demektir (Muallim Naci, 1322: 358). Agâh Sırrı Levend, Süleymân-nâmeleri dini
hikâyeler başlığı altında ele almıştır. (Levend, 1973: 122-126). Peygamber kıssaları
bazen her bölümde bir peygamberin hayatı işlenerek bir bütün hâlinde manzum
Kısasü’l-Enbiyâ gibi tertib edilmiş bazen de Halîl-nâme, Süleymân-nâme gibi sadece
bir peygamberi konu edinen müstakil eserler hâlinde kaleme alınmıştır.
Hz. Süleyman’ın hayatı ve kıssalarını konu alan az sayıda Süleymân-nâme
yazılmıştır. Bu eserlerde Hz. Süleyman’ın peygamberliği, mûcizeleri, hükümdarlığı,
tahtı, veziri Âsaf, haşmeti, adâleti, kuşlar başta olmak üzere bütün mahlukâtın dilini
bilmesi, atları, karınca hikâyesi, cinlerle ve devlerle ilişkisi, dîvânı, rüzgâr ve cin tâifesi
başta olmak üzere bütün varlıkların emrine musahhar kılınması, mührü, asâsı, bilgeliği,
hikmeti ve savaşları başta Türk ve İran edebiyatı olmak üzere doğudaki birçok milletin
edebiyatında ortak bir tema olarak ele alınmıştır. Türk edebiyatında Süleyman
Peygamber’i konu alan müstakil eserler 15. ve 16. asırda yazılmıştır. Bu dönemden
sonra Hz. Süleyman edebiyatımızda telmih, teşbih ve mecaz unsuru olarak
görülmektedir.
Klasik edebiyatımızda Süleyman Peygamber’le ilgili eserler genellikle mesnevî
nazım biçimiyle telif edilmiştir. Firdevsî-i Rûmî’nin Süleymân-nâme-i Kebîr’i gibi
 3

manzum-mensur karma biçimde olanları da bulunmaktadır. Manzum olarak telif edilen

Süleymân-nâmeler 800 ile 5000 beyit aralığındadır (Alper, 2014: 151).
Süleymân-nâmelerde kaynak olarak Kur’ân-ı Kerîm, Tevrat, Zebûr, İncil, hadis,
tasavvuf, mitolojik unsurlar, çağın ilimleri, Hz. Lokmân Hakîm (a.s), İbn-i Abbas (r.a),
Ebû Hureyre (r.a), Ekber bin İbâz, Hz. Tâvûs (rah. a), Eflâtûn-ı Yunânî, Taberî, Kasas-ı
Kebir, Târih-i İbni Kebîr, Târih-i Şâhî, Târîh-i Beyzavî, Târîh-i ibn Kesîr, Şeh-name
(Firdevsî), Yehudâ Tarihi, Mücahid ile Zemahşerî ve yerli malzemeden yararlanılmıştır
(Vanlı, 2012: 26/34).

1.1. Türk Edebiyatında Hz. Süleyman'ı Konu Alan Süleymân-nâmeler

1.1.1. Hâkî, Kıssa-i Süleymân
Süleyman Peygamber’in Kur’ân-ı Kerim’de nakledilen bazı kıssalarını konu
edinen eser, Hâkî mahlaslı bir şair tarafından telif edilmiştir. Eserin “Der-Medh-i Pâşâ-
yı Sa‘âdet Ma‘den-i Cûd ü Sehâvet” bâbında Gâzi Paşa isminde bir devlet adamına ithaf
edildiği belirtilmektedir. Telif ve istinsah tarihi bulunmayan eser feilâtün/ feilâtün/
feilün vezniyle yazılmış 39 varaklık bir mesnevidir. Beyit sayısı sekiz yüz olan eserde
sekiz beyitlik bir kaside de bulunmaktadır. Otuz bir bâb olan Süleymân-nâme’nin bâb
başlıklarının adlandırılması Farsça’dır (Alper, 2014: 153).

1.1.2. Şemseddin Sivasî (1520/1596) Süleymân-nâme / Süleymâniyye

Sivasî, Tokat’ın Zile kasabasında doğmuştur. 1556'da Zile’de telif edilen
Süleymâniyye, 1684 beyit olup mesnevî nazım şekli ile yazılmıştır. Eserde yirmi altı
beyitlik bir naat ile Kanunî Sultan Süleyman’ın sekiz beyitlik methiyesi kaside nazım
şekli ile kafiyelenmiştir. Eserin yaklaşık olarak üçte biri hezec bahrinden mefâîlün
mefâîlün feûlün, diğer kısmı ise remel bahrinden fâilâtün fâilâtün fâilün kalıbıyla
yazılmıştır. Bu eserde şâir konuyu doğrudan Kur’ân’dan anlatılan nakillerden
oluşturmuş, tefsir, kısas-ı enbiyâ, menakıb-ı evliya vs. kitaplardan naklettiği rivâyetlerle
eserini oluşturmuştur. Süleymâniyye dinî ve didaktik mâhiyette, yer yer temsîlî
 4

özellikler taşıyan sade dille kaleme alınmış bir eserdir. Türk edebiyatında Süleymân
Peygamber ile Sebe Melikesi Belkıs’ın hikâyesini işleyen ve günümüze ulaşan tek
mesnevidir. Süleymâniyye’nin altısı Türkiye’de biri Almanya’da olmak üzere toplam
yedi yazma nüshası vardır (Akkaya, 2015: 27-30). Hüseyin Akkaya bu eserle ilgili
yüksek lisans tezi hzırlamıştır.3
Hasan Aksoy, Hamdî mahlaslı başka bir şair adına Süleymâniye Kütüphanesi
Pertev Paşa Bölümü 483 arşiv numarasıyla kayıtlı Süleymâniyye adlı eserden bahseder.
Bu nüsha Akkaya’nın çalıştığı Sivasî’nin Süleymâniyye’siyle örtüşmektedir. Bu
eserdeki Hamdî isimleri (Aksoy, 2005: 19) Hüseyin Akkaya’nın hazırlamış olduğu
Şemseddin Sivasî’nin Süleymâniyye’sinde Şemsî (2015: 54-65) olarak yazılmıştır.
Aksoy yaptığı inceleme sonucunda eserin baş tarafında zikredilen Hamdî mahlasının
yazarın önce benimseyip daha sonra vazgeçtiği bir mahlas olabileceği, bunun dışında
Hamdî mahlaslı başka bir şâirin eseri kendine mâletmek amacıyla mahlasları
değiştirmiş olabileceğini eserin uslûbundan hareketle Şemsî’ye âid olduğu kanısına
varmıştır (Aksoy, 2005: 20). Hamdî adına Ali Emîrî Efendi (Millet Ktb.) nr. 483’te
kayıtlı bir Süleymân-nâme nüshası vardır. Bu nüsha Aksoy’un bahsettiği nüsha
olmalıdır.

1.1.3. Sirozlu Sâdî

Sirozlu Sâdî’nin Süleymân-nâme’si (XV. asır) Hz. Süleyman’ın kıssalarını konu
edinen Türkçe ilk manzum eserdir. Nüshası bilinmeyen mesneviden Firdevsî Süleymân-
nâme-i Kebir'in mukaddimesinde bahseder. Rivayete göre II. Murad; Ahmedî, Şeyhî ve
Ahmed-i Daî gibi şairlerden Süleymân-nâme yazmalarını istemiş. Bunlardan yalnız
Sirozlu Sâdî 3500 beyitlik bir eser kaleme almıştır. Süleyman Peygamber’le alakalı
3500 beyitlik bir mesnevi yazdığı yer almakta ise de bu manzum eser henüz
bulunamamıştır (Akkaya, 2010: 62).

3
bk. Hüseyin Akkaya, Şemsseddin Sivâsì'nin Süleymâniyye'si, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler
Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 1988.
 5

1.1.4. Uzun Firdevsî / Süleymân-nâme-i Kebîr

Birinci bölümde Firdevsî’nin eserleri hakkında bilgi verilirken Süleymân-nâme-i
Kebîr tanıtılmıştır.

1.1.5. Müellifi Tespit Edilemeyen Süleymân-nâmeler

1.1.5.1. Menâkıb-ı Süleymân b. Dâvud
Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesinde M. R. 358 arşiv numarasıyla kayıtlı
olan eser, otuz altı yaprak olup on beş satır halinde yazılmış anonim mensur bir eserdir.
Eserde Süleyman Peygamber’le ilgili çoğu adaletine dair kıssalardan sonra onun cinlere,
vahşi hayvanlara ve insanlara hükmetmesi, kuşdilini bilmesi, güle âşık olan bülbüle izin
vermesi ve diğer kuşların bülbüle iftira etmesi, Hz. Süleyman ile karınca arasında geçen
konuşma, Belkıs'ın hikâyesi, Mescid-i Aksa inşa edilirken cinlerin kullanılması gibi
konular folklorik motiflerle beslenerek anlatılmıştır (Akkaya, 2010: 61).

1.1.5.2. Kıssa-i Süleymân Peygamber Aleyhi’s-selâm

Mensur olarak yazılan eserin müellifi belli değildir. 1249 (1833) yılına ait
istinsah kaydı vardır. Metinde Süleyman Peygamber’in yüzüğü, bu yüzük sayesinde
bütün mahlûkatın kendine musahhar olması, bir cinin yüzüğü çalarak kısa bir süre tahta
geçmesi, Belkıs ile olan macerası, tahtı, kuşdilini bilmesi, karınca ile konuşması ve
asasına dayanmış vaziyette ölmesiyle ilgili menkıbeler İsrâiliyât kaynaklı olarak
anlatılmıştır. Bilinen tek yazma nüshası (Arkeoloji Müzesi Ktp., nr. 1505/2, vr. llb- 38b)
sade bir dille yazılmıştır. Yazar eserini zaman zaman masal unsurlarıyla süslemiştir
(Akkaya, 2010: 61).

1.1.5.3. Menâkıb-ı Süleymân (a.s)

Kastamonu İl Halk Kütüphanesinde 7 Hk 1071/1 arşiv numarasıyla kayıtlı eser
kırma talikle yazılmış olup 11 yaprak, 15 satır halinde yazılmıştır. Eserin yazarı belli
 6

değildir. Başta 3a’da reisulkutab Mustafa Asır Efendi’nin mührü vardır. Eserin istinsah
tarihi 1126 (1713)’dır.
Adı geçen müstakil metinlerin dışında Hz. Süleyman gerek eski edebiyatımızda
gerek yeni edebiyatımızda yazılı/sözlü ürünlerde bir motif olarak karşımıza çıkmaktadır.
Dolayısıyla baştanbaşa onun hayatı ve mûcizelerini konu edinen eserler fazla bulunmasa
da eserinin bir bölümünde ondan bahseden ona telmihte bulunan ondan izler taşıyan
yapıtların sayısı az değildir.
 7

BİRİNCİ BÖLÜM

FİRDEVSÎ-İ RÛMÎ’NİN HAYATI, ESERLERİ VE EDEBÎ KİŞİLİĞİ

1. FİRDEVSÎ-İ RÛMÎ’NİN HAYATI

1.1. Adı ve Ailesi
Çok yazan, hemen hemen her konuda yazmaya çalışan Firdevsî’nin doğum tarihi
H.857-M.1453’tür. Doğum yerini ise Latîfî (Canım, 2000: 261), Hasan Çelebi (Kutluk,
1989: 745) ve Gelibolulu Âlî (İsen, 1994: 160) gibi tezkireciler Bursa olarak
belirtmişlerse de Fuat Köprülü bunun yanlış olduğunu ve Firdevsî'nin Bursa'da eğitim
gördüğü için Bursalı zannedildiğini söyler. Köprülü’ye göre Firdevsî, babasına zeamet
olarak verilen Edincik (Aydıncık)’in Belkıspınarı’nda doğmuştur (1988: 650).
Firdevsî, XV. asrın son yarısıyla XVI. asrın başlarında yaşamıştır. Firdevsî’nin
hayatı hakkında çok kesin bilgilere sahip değiliz. Telif ettiği eserlerini daha çok XV.
asrın sonlarında kaleme almıştır. Bu sebeple Firdevsî, daha çok XV. asır yazarları
arasında zikredilmiştir. Yazarın hayatı ve eserleri hakkında bilgileri önce kendi
eserlerinden, sonra ise tezkirelerden öğreniyoruz. Osmanlıların yükseliş döneminde
yaşayan Firdevsî başta tarih ve edebiyat alanında olmak üzere birçok alanda eser
vermiştir. Yazar, kaynaklarda “Firdevsî-i Rûmî”, “Firdevsî-i Tavîl” “Uzun Firdevsî”,
“Firdevsî-i Osmanî” ve İranlı Firdevsî-i Tûsî’den ayırmak için “Türk Firdevsî” gibi
isimlerle anılmaktadır. Firdevsî “Kutb-nâme” adlı eserinde:
“Nî galatdür bu sözüm ki men kimim
Mahlasum Firdevsî ammâ key kemim” diyerek mahlasının Firdevsî olduğunu
bizzat kendisi ifade etmiştir (Firdevsî, 1980: XIXIII).
Çalıştığımız 37. ciltte yazar Firdevsî mahlasını kullanmıştır.

Ùut sözin Firdevsi’niñ isterisen Firdevs’i ger

Vir ãalavÀt MuãtafÀ’ya cÀn u dilden şÀd u gÀm (6b/17)
Asıl adının ne olduğu meselesi ihtilaflı meselelerden biridir. İstanbul Arkeoloji
Müzesi Kütüphanesindeki bir Gülistan nüshasının sonunda “İlyās bin Hızr el-Mutahallis
 8

bi’l-Firdevsî” imzasının bulunması, yazarımızın isminin İlyas b. Hızır olarak

gösterilmesine sebep olmuştur (Bursalı M. Tahir, 1972: 106; Franz Babinger, 1992: 35).
Yazarın Süleymân-nâme-i Kebîr adlı eserinin 75. cildinin ön sözüne dayanan M. Fuad
Köprülü, Firdevsî’nin asıl adının Şerefeddin Musa olduğunu belirtmektedir (Köprülü,
1988: 649; Olgun, 1978: 185; Büyükkarcı, 1995: 1). Paris Milli Kütüphanesinde
bulunan bir Süleymân-nâme nüshasına dayanarak Şerâfeddin Musâ ismi üzerinde
birleşirler. Süleymân-nâme’nin Macaristan’daki nüshalarını tanıtan Hasan Bicârî de
Macaristan’daki nüshalarda gerek İlyas b. Hızır, gerekse Şerâfeddin Musa adlarına
rastlanmadığını belirtmektedir (Bicâri, 1975: 98). Firdevsî-i Rûmî’nin Teşhisü’l-İnsan
adlı eserinin 7b varağında (Akay, 1990: X) ve Süleymânnâme-i Kebîr’in 81. cildinde
adı Orhan bin Genek olarak geçer.4 Yusuf Babür’ün Süleymân-nâme’nin 6-7. ciltleri
üzerine yaptığı çalışmada yazarın adı Orhan olarak geçmektedir:
“…Lokmān Hakim ķavlince Eflātūn-ı Yunāni naķlince bu üç yüz altmış altı
mücelled kitāb-ı Süleymān-nāmenüň müellifi bu biň sekizyüz otuz altı matla dāsitānuň
musannifi kim Firdevsî-i haķir Orhān faķirdür ol vechile esahh hikāyet emlāh rivāyet
ķılub…” (Babür, 2013: 326).
Kendi eserlerinden yola çıkıldığında asıl adının Orhan bin Genek olduğu kuvvet
kazanmaktadır.
Süleymân-nâme-i Kebîr adlı eserinin 75. cildinde Firedevsî-i Rûmî’nin hayatı ve
eserleri hakkında önemli bilgiler bulunmaktadır. Bu cildi dayanarak gösteren M. Fuad
Köprülü, yazarın soyunun Anadolu Selçuklu Sultanı III. Alâeddin Keykubad’a kadar
uzanan köklü bir aileye dayandığını ifade eder (1988: 649-650). Firdevsî’nin büyük
dedesi Gazi Genek Bey’dir. Genek Bey, Sultan Alaaddin-i Selçuki’nin hizmetinde iken
Bilecik’in fethi sırasında Osman Gazi’ye intisap etmiştir.. Kendisine Sultanöyüğü
(Eskişehir) dirlik olarak verilmiş olup burada bir cami ile bir hamam inşa ettirmiştir
(Biçer, 2005:15).

4
bk. Firdevsî-i Rûmî, Süleymân-nâme-i kebìr, Fatih Millet Kütüphanesi Ali Emiri Manzum nr. 317, C 81
s. 55a/06.
 9

Süleymân-nâme’de belirtildiğine göre Süleyman Peygamber ve askerleri

Sultanöyüğü’nde konaklarlar. “Óakîm úavlince çünkim SüleymÀn Óaøreti bu vech ile
leşker çeküp düşmÀn üzerine kim yürüdi. Òaãmınuñ cÀsÿsları görüp úanları
gevdelerinde úorúusından úurudı. Dört gün yürüyüp beşinci gün gelüp SulùÀnöyügi
nÀóiyesinde düşmÀna beş menzil yir úala kondılar.”(62b/17)
Orhan Gazi zamanında Gazi Genek Beyin Oğlu İlyas Bey, Gelibolu sancak
beyliği yapmıştır. İlyas Bey’in oğlu Hızır Bey Sultanöyüğü’nü tasarruf etmiştir.
Firdevsî’nin dedesi olan Bazarlu Bey, Ankara savaşında bulunmuştur. Firdevsî’nin
babası Hacı Genek Bey, İstanbul’un fethinde yer alıp yararlılık gösterdiği için kendisine
Edincik (Aydıncık) zeâmet olarak verilmiştir. Firdevsî; Hacı Genek Bey’in oğludur.
Firedevsî-i Rûmî, Hacı Genek Beyin Edincik tımarını kullandığı günlerde, 1453 yılında
Belkıs Pınarı’nda dünyaya gelmiştir.5 Firdevsî-i Rûmî’nin Edincik’te başyayan hayatı
Bursa, Manisa, İstanbul ve Balıkesir’de geçmiştir.

1.2. Eğitim ve Öğretimi

Firdevsî’nin hayatının önemli bir kısmı Balıkesir’de geçmiş, öğrenimini
Bursa’da tamamlamıştır. Bu durum onun bazı kaynaklarda Firdevsî-i Bursevî adıyla
anılmasına neden olmuştur (Dağlıoğlu, 1937: 44). Kutb-nâme adlı eserinde kendisinin
hiç öğrenim görmediğini söylemiştir.
“Ne aruz u nahv okudum ne ho sarf
Cehlile itdüm hebâ ömrü telef

Şevk-ı bülbülle tolu her kûşesi bağ u bahâ

Sümbül ü güldür çemen sahrâsı cümle lâlezâr

Her makâmı dil-güşâdur her kinârı cûy-bâr

Gülşeninde bülbülâsâ nâle eyler sad hezâr

5
bk. Firdevsî-i Rûmî, Süleymân-nâme, Süleymâniye Ktp. , Hacı Mahmut Efendi, nr. 4863, 188 yk.
 10

Lîk keşf oldu me’anî vird ilah

Marifetde olmışam hânum agâh” (Firdevsî, 1980: XII)
Firdevsî, ömrünü cehaletle tükettiğini ve aruz, nahiv, sarf gibi ilimleri
okumadığını ancak ilâhî marifet konusunda bilgi sahibi olduğunu belirtir. Okulda
okumadığını ancak ilâhî yardım sayesinde marifet sahiplerinden olduğunu ve kendi
kendini yetiştirdiğini ifade etmiştir.
Firdevsî’nin Kutb-nâme adlı eserinde ömrünü ilim öğrenme çabasıyla geçirdiği
bilgisi yukarda verilen beyitlerle örtüşmez.
“Cehd kılup ilm ile itdün ömri sarf
Merd-i câhil misli kılmadun telef” (Firdevsî, 1980: XXIX)
Bu beyitte Firdevsî kendi kendini yetiştirmek için büyük gayret gösterdiğini,
ömür boyunca ilimle iştigal ettiğini, cahiller gibi hayatını boşa geçirmediğini ifde
etmektedir. Firdevsî’nin eserlerine bakıldığında onun şiir, tarih, kısas, ilm-i nücum,
felsefe, tıp gibi birçok alanda bilgisi olduğu anlaşılmaktadır.
M. Fuad Köprülü, Firdevsî on yedi yaşındayken zamanın ünlü şairlerinden
Melihî’den aruz okuyarak şiire yazmaya heveslendiğini anlatmıştır (1988: 649).
Köprülü’nün ifadesinin aksine Firdevsî’nin manzumelerinde bulunan basit hatalar
sebebiyle yazarın aruz ilmi konusunda yüzeysel bir bilgiye sahip olduğunu
söyleyebiliriz. Yazarın asıl çaba sarf ettiği ilim mitoloji, coğrafya, din gibi farklı alanları
da kapsayan tarih ilmi olmalıdır. Telif ettiği eserler de bu görüşü doğrulamaktadır.
Firdevsî’nin üzerinde etkili olan ve hayatında önemli bir yer tutan bir şahsiyet de
ünlü Nakşibendî şeyhi Abdullah-ı İlâhî’dir. Abdullah-ı İlâhî Bursa’da bulunduğu sırada
Firdevsî-i Rûmî ile görüşmüştür (Kara-Atlansoy, 1997: 597). Firdevsî’nin tasavvufî
eğitimini Molla İlâhî’den Yoğurtlu Baba Tekkesi’nde almıştır (Firdevsî, 1980: XII).
Bursalı İsmail Beliğ’in Güldeste-i İrfân adlı eserinde Firdevsî’nin sözü edilen şeyhe bir
menkıbe yazdığı bilgisi vardır (1302: 142).
 11

Firdevsî’den ilk defa söz eden yazar, tezkire sahibi Latîfî’dir. Latîfî, tezkiresinde
onun hakkında şu ifadeleri kullanmıştır:
“Burusevidur. Erbâb-ı tevârih beyninde Uzun Firdevsî demekle meşhûrdur. Ve
tevârihe müteallik ebyâtı ve ol fende te’lifâtı elsine-i hâkiyânda merkûm u mezkûrdur.
E'imme-i tevârihün esahh akvâlin ve kısâs-ı mulûkun nakl-i sahîhin cem' itmişdür.
Tevârih 'ilminde tebahhir ve cemi‘-i cihâtı mehbit-u mustahzır kimesne idi. Sultân
Bâyezıd Han emriyle nam-ı şeriflerine Süleymân-nâmeyi nazm u nesr üzre cem' idüp
kütüb-i münzelede ve suhuf-ı semaviyyede ne kadar kısâs u ahbâr ve ‘âlemde ne kadar
tevârih ü esmâr u âsâr varsa ‘ilm-i hikmet u hendese ve ‘ilm-i nucum ve tabayi' anda
derc ve 'ilm-i evvelin u ahirini anda harc idüp üç yüz altmış cild kitab itmişdi. ‘Aded-i
eyyâm-ı sene-i kâmile bu vechle bin sekiz yüz otuz altı meclis kıssa ve bin yediyüz
yetmiş yedi tevhid ü na't u kasidedür.”(Latifi, 2000: 425).
Latifi, tezkiresinde Firdevsî’nin tarihle ilgisini, tarih alanında eserleri
bulunduğunu, kullandığı kaynakları ve gayretini ortaya koymuştur. Latifî’ye göre
Firdevsî, kutsal kitaplarda ne kadar kıssa, âlemde ne kadar hikâye ve ürün var ise
derleyip felsefe, hendese, astronomi, tıp gibi bütün ilimleri içeren üç yüzaltmış cild
kitap telif etmiştir. Latifi’nin eserin içeriğiyle alakalı verdiği hüküm doğrudur. Fakat
Süleymân-nâme’ye Sultân Bayezid Han emriyle başladığı ve Bursalı olduğu bilgileri
Firdevsî’nin Süleymân-nâme’sinde verdiği bilgilerle örtüşmemektedir. Firdevsî II.
Mehmed’in emri üzerine Süleymân-nâme yazmaya başladığını belirtmektedir.
Fatih Sultan Mehmet, II. Bayezid ve Yavuz Sultan Selim devrinde yaşayan
Firdevsî bu padişahlardan aldığı ihsan ve bağışlar sayesinde manzum mensur, dinî,
tasavvufî, ahlakî, edebî, felsefî, tıbbî ne kadar eser varsa toplamıştır. Bu eserlerden
yararlanarak telif ve tercüme birçok eser yazmış, ansiklopedik bir yazar unvanı
kazanmıştır. Firdevsî-i Rûmî’nin eserleri, bütün olarak incelendiğinde onun çağında
gerekli olan bilgilerden haberdar olduğu ve bunları eserlerinde her fırsatta kullanma
eğiliminde olduğu görülür. Genel olarak ilgi alanı; tarih, mitoloji, şiir, edebiyat, felsefe,
peygamber kıssaları, din, tasavvuf, ahlak, astronomi, geometri, davet-nâme (tılsım),
 12

savaş taktikleri, satranç, kumaş boyası gibi konular olmuştur. Yazarın bu alanlardan
tarih ve mitolojiye olan özel lgisini ve bu konudaki gayreti birçok kaynakta ifade
edilmiştir. Firdevsî’yi hiç beğenmeyen ve ona çok ağır eleştiriler yapan tarihçi
Gelibolulu Mustafa Âli dahi Künhü’l-Ahbâr’ında “Asrında tevârih karıştırmış ve bir
mikdar nazm u nesri sükker-vâr alışdırmış hatta bâzı akrânıyla semend-i tabîatı meydân-
ı imtihâna çıkarup yarışdırmış” (İsen, 1994: 143-144) demekte ve onun bildiği
konularda iddialı olduğunu ifade etmektedir.
Firdevsî-i Rûmî kendisinden önce yazılan ve kendisine ulaşan bilgileri kendi
gayreti ile derleyerek edindiği bilgileri eserlerinde kullanmıştır. Çeşitli konularda
manzum ve mensur, telif ve tercüme birçok eseri vardır. Firdevsî-i Rûmî, dönemin
genel tavrı olarak kaynak olarak kullandığı eserlerin künyesini tam olarak vermeyip
yazarın adını ya da eserin adını anmakla yetinmiştir. Bekir Biçer, Firdevsî-i Rûmî ve
Tarihçiliği adlı çalışmasında sanatçının çeşitli yollarla elde ettiği ve kitaplığında
bulunan elli bir eserin künyesini çıkarmıştır (2005: 34-35).

1.3. Firdevsî-i Rûmî’nin Son Yılları ve Vefatı

XV. asrın ikinci yarısıyla XVI. asrın başında yaşayan Firdevsî-i Rûmî’nin ölüm
tarihi ve ölüm yeri de tartışmalıdır. Firdevsî’nin hayatı hakkında kendi yazdıklarının
dışında çok fazla bilgiye sahip değiliz. Çağdaşlarından onun hakkında söz eden hemen
hiçbir kimse bulunmamaktadır. Firdevsi ve eserlerinden bahsedenler daha çok tezkire
sahipleridir. Bunlar arasında Latîfî, Beyânî ve Hasan Çelebi söylenebilir. Bu kişilerin
eserlerinde yazarla ilgili verdikleri bilgilere baktığımızda Firdevsî-i Rûmî’nin
eserlerinin tamamını görmedikleri kanısına varmaktayız.
İlk olarak Latifi tarafından zikredilen “Padişah II.Bayezid’in Firdevsî’ye ait 360
cilt Süleymân-nâme’nin 80 cildi hariç yaktırdığını ve buna kızan Firdevsî’nin gücenerek
Firdevsî-i Tûsî’yi takliden, padişahı hicvedip İran’a kaçtığı ve orada öldüğü” iddiası
hemen bütün Osmanlı müellifleri tarafından tekrarlanmıştır: “Şahnâme- i Firdevsî-i
Tavil, Rûm şâirlerindendir, 360 ciltlik Türkçe bir kitap yazdı ve Sultan Bayezid Hân’a
 13

arz etti. Padişah onun içinden bir bölümünü seçti ve kalanlarını yaktırdı. Yazar Firdevsî
buna üzüldü, Bilâd-ı Rumu terk etti ve Horasan’a gitti. Türk tezkire sahipleri bunun
şahididir.” (Kâtip Çelebi,1942: XXIII).
Mehmet Süreyya Sicill-i Osmânî’sinde (1996: 537), Şemseddin Sâmi,
Kâmusu’l-Âlâm’ında (1996: 3386) Osmanlı Müellifleri yazarı Bursalı Mehmed Tahir
Osmanlı Müellifleri adlı eserinin ikinci cildinde (1972: 105-107) Tuhfe-i Nâ’ilî’de
(Tuman, 2001: 763) aynı bilgiler tekrar edilmiştir.
Bu bilgilerin aksine Firdevsî 81.ciltte eserin 401-405. meclislerini Bayezid’in
ölümüyle Sultan Selim’in pâdişâhlığı zamânında yazdığını ve ona duâ ettiği ve Yavuz
zamânında İstanbul’da bulunduğu ifadeleri vardır. Bu bilgiler nedeniyle Firdevsî’ye
atfedilen bu asılsız olay yine Firdevsî’nin kendi ifadeleriyle çürütülmektedir:
“... İbn Sultan Selim Han etâallâhu gayrehu bu mücelled kitabı Süleymân-
nâme’nin te’lifini bir âdil ve kâmil padişahın devam-ı devletinde 81.cildinin
tamamlanmasını müyesser itti. Bu 495.meclisin 405.meclisini bir fazilet sahibi ve akıllı,
gönül ehli, Selim Şâhi’nin iktidarı altında tasnif etmek mukadder etti. Bundan sonra
inşaallahü teala Hak’dan inâyet, kutb-el aktâb’dan hidâyet zemâneden genişlik, ecelden
mühlet bulursam, tende sıhhat, canda rahât dilde ma’rifet görürsem, bu kitâb-ı
Süleymân-nâme’nin 82. cildinin dahi Zıll-i Yezdâ’nın nesl-i Oğuzhan’ın Âl-i Osmân’ın
Sultan İbn Sultânın, Süleymânü’z-zemânın İskender-i Devrân-ı Eyyâm-ı Devletinde
Anadolu vilayetinde livâ-i Karasi’de şehr-i Balıkesir de ikamet edip, halvet ve makam-ı
uzlette, huzûr’ı kalb ile selim olup bu kitâbın te’lifîne çalışacağım, ümîddir ki temâm
idelüm, tâ ki bu kitab-ı Süleymân-nâme âlemde yâdigar kalup, târîh-i rûzigâr olup
Sultan İbni Sultan Selim’in (Allah ömrünü uzatsın) şerifi mutâlasıyla dâima müşerref ve
lutfı mülâhazasıyla mevkûf ve muvaffak ola. Amîn. Yârabbel âlemîn” (Çelik, 2010:
129). Bunun yanısıra Hayât-nâme’de, Süleymân-nâme’nin 82. cildini de bitirdiğinden
bahseder (Çatıkkaş, 2009: 15).
Firdevsî’nin ölüm yeri ve zamanı hakkında verilen bilgiler çelişkilidir. Firdevsî,
Yavuz Sultan Selim’in iktidarının ilk yıllarında (1512-1513) Balıkesir’de bulunup
 14

Süleymân-nâme’yi yazmaya devam ettiği anlaşılmaktadır. Doksan dokuz cilt olarak

tasarladığı Süleymân-nâme’nin kalan on yedi cildini yazma çabasındadır. Orhan
Köprülü, Firdevsî’nin Satranç-nâme’yi H.909/M.1503’te Balıkesir’de yazması,
Süleymân-nâme’nin 81. cüzünde yazdıkları ile Hayât u Memât risalesinde verdiği
bilgiler düşünüldüğünde onun 1512’den sonra bile hayatta olduğunun anlaşılacağını
söyler. Bekir Biçe, yazarın 1513’te Balıkesir’de ölmüş olabileceğini söyler (2005: 2).
Bazı araştırmacılar Firdevsî’nin 1517’de İstanbul’da hayatta olduğunu ifade etmiştir
(Büyükkarcı, 2003: 45). Tüm bu bilgiler ışığında yazarın İran’da öldüğü bilgisinin
asılsız olduğunun anlaşılmasına karşın ölüm yeri ve zamanı kesinlik kazanmış değildir.

2. FİRDEVSÎ-İ RÛMÎ’NİN ESERLERİ

Üç padişah döneminde yaşayan Firdevsî, devrinin en çok eser veren
yazarlarından biridir. Firdevsî’nin birçok konuda çok fazla eser verdiği bilinmektedir.
Eserlerinin sayısı konusuna ihtilaf vardır. Yazar telif ve tercüme eserleriyle haklı bir
saygınlık kazanmış olup Firdevsî’nin kırktan fazla eseri olduğu ileri sürülmüştür (Genç
1995: 12). Münazara-i Seyf ü Kalem’de yetmiş iki risalenin müellifi ibaresi yer
almaktadır: “Ba’dehu ukelâdan, zürefâdan, şuarâdan mahfi değüldür ki, Süleymân-
nâme’nün musannifi bunun emsâli yetmiş iki risâlenin müellifi Firdevsî za’if ü hâkir u
fâkir ve nuhîf bu risâleyi rakama getürüp …” (Tanyıldız, 2005: 83). Bursalı Mehmet
Tahir, Firdevsî’nin on dört eseri (Bursalı M. Tahir, 1972:105); Franz Babinger dört eseri
(Babinger, 1982: 35); İbrahim Olgun ve İsmet Parmaksızoğlu on altı eseri (Firdevsî,
1980:17-18) hakkında bilgi vermişlerdir. Yazarın kendisinin ifade ettiği gibi 72 eseri
varsa bunların çoğu bugün tespit edilebilmiş değildir. Elde bulunmayan bazı eserlerinin
isimleri Münâzara-i Seyf ü Kalem adlı eserinde zikredilmektedir:
“Süleymân-nâme’nin musannifidir eydür kim hicreti Nebevi’nin (s.a) dokuz yüz
sekiz yılında Vilâyeti Karesi’de Şehr-i Balıkesir’de halvet halinde makâm-ı uzletde
oturmuştum. Üç yüz altmış altı mücellid Süleymân-nâme’nin iki yüz seksen yedinci
cildini kaleme geturûp bitirmişdim. Şâh’ın devam-ı devletine duâ, eyyâm-ı rif’atine
 15

senâ kılup bir nice mücellid kitâb dahi envâından te’lif ittimse; Hadîkat’ül Hakâyık,
Firâset-nâme, Satranç-nâme-i Kebîr, Tecnîsât-ı Süleymân u Belkıs-nâme, Musallah-
nâme, Tâli-i Mevlûd-i Kebir, Kutb-nâme... misali dahi bazı Farsça’dan tercüme kılup ve
bâzın dahi sâir kitaplardan istihraç kılup hadis-i ahsen emlah kelâm birle mensûr ve
manzûm tasnîf kılup söyledimse bundan sonra bu Münâzara-i Seyf ü Kalem hadisi
muhtarla beytler ve şiirlerle te’lîf ve tasnif eyledim kaleme dökmeğe getürüp bitirdim
tuhfetü’l- hâdi dergah-ı âlâya getürdüm.”(Tanyıldız, 2005: 78).
Firdevsî’nin eserlerinin bazıları hakkında görüş birliği varsa da bazılarının
içeriği, mevcudiyeti ve nüshaları hakkında fikir ayrılıkları vardır. Bu bilgiler ve son
araştırmalarla Firdevsî’nin varlığı kesinlik kazanan ve tartışmalı olan eserleri
verilmiştir.

2.1. Varlığı Kesin Olan Eserleri

2.1.1. Da’vet-nâme-i Firdevsî
Da‛vet-nâme, M. Fuad Köprülü’ye göre H. 886 / M. 1480 tarihinde, Sultan II.
Bayezid’in tahta çıkmasından önce yazar Balıkesir’deyken Farsçadan tercüme edilmiştir
(1996: 128) Bursalı M. Tahir ise gördüğü nüshaya dayanarak eserin yazılış tarihini H.
893 / M. 1487 olarak göstermiştir. Eserin bugün elimizde olan tek nüshası İstanbul
Üniversitesi, Nadir Eserler Kütüphanesi, Yazma Eserler Birimi, nr. 13’te,
NEKTY00208 numarasıyla kayıtlıdır. Eserin istinsah tarihi H. 1114 / M. 1702’dir. Talik
yazıyla yazılmış olan eser 90 varak ve 23 satırlı olup harekeli nesihle yazılmıştır.
Büyükkarcı, Kutb-nâme’nin 1b varağındaki ifadelere dayanarak eserin H. 893 (1487)
tarihinde Balıkesir’de yazıldığını belirtir.
Eserin konusu; astronomi, astroloji, tılsım, büyü ve cin, melek gibi varlıklardır.
Eser “garip ilimleri” hakkında yazılmıştır. Altı bölümden oluşamaktadır. Birinci
bölümde melek ve ruhlar, ikinci bölümde felek ve burçlar, üçüncü bölümde ruh
çağırma, dördüncü bölümde güneşin burçlarına müvekkel olan meleklerin çağrılması,
beşinci bölümde burçlar, altıncı bölümde ayın uğradığı yirmi sekiz menzilden sorumlu
 16

meleğin çağırılması konu edilmiştir (Büyükkarcı 1995: 9-15). Eserde; on iki burç,
gezegenler, takım yıldızları, melekler ve cinlerle alakalı yüz kırk bir adet minyatür de
bulunmaktadır (Büyükkarcı, 2003: 44 -45). Fatma Büyükkarcı, bu eser üzerinde
araştırma yaparak Firdevsî-i Tavîl ve Daʿvet-nāme’si (İnceleme-Metin-Dizinler) adlı
yüksek lisans tezi hazırlamıştır.6

2.1.2. Firâset-nâme
Firdevsî’nin Münâzara-i Seyf ü Kalem adlı eserinin 5b varağında sözünü ettiği
eserlerden ikincisidir (Tanyıldız, 2005, s.78). Balıkesir’deyken sürdürdüğü çalışmaların
bir ürünüdür. II. Bayezid’in cülûsundan önce yazmıştır. Milli Kütüphanedeki kayda,
yazarı Firdevsî-i Tavîl el-Bursevî, eserin adı da Firaset-nâme olarak geçmiştir (Biçer,
2005: 74). Eserin konusu din, tasavvuf ve tarikatlerdir. Bedri Noyan’ın eserin binicilik
hakkında olduğu düşüncesi doğru değildir (Noyan, 1986, s. 15). Bilinen tek nüshası
Milli Kütüphanededir. Ankara Milli Kütüphane 06 Mil Yz. A 5151 numaralı nüsha 114
varak ve 11 satır olan eser harekeli nesihle ve nazım-nesir karışık yazılmıştır.

2.1.3. Hakâyık-nâme (Hadîkatü’l-Hakâyık, Hakîkat-nâme, Tuhfetü’l- Hâdî)

Hadîkatü’l-Hakâyık, Hakîkat-nâme ve Tuhfetü’l-Hâdî isimleriyle de anılır. Üç
isim de eserde kullanılmıştır. Hakâyık-nâme mensur ve manzum karışık olarak
yazılmıştır. Konusu tasavvuftur. Soru-cevap şeklinde oluşturulmuştur. Soruları soran
Hızır Aleyhi’s-selâm ve Fatih Sultan Mehmet’tir. Molla İlâhî sorulan bu sorulara kısa
cevaplar vermiştir. Ayrıca Hz. Ali’nin Hz. Muhammed’e sorduğu, Hz. Davud’unsa
Allah’a sorduğu bir sorunun açıklanması söz konusudur.
Eserde birinci bölüm sebeb-i telif olup ikinci bölüm Molla İlâhî’nin vasfı
beyanındadır. Asıl konuya geçildiği bölüm üçüncü bölümdür. Hakâyık-nâme 1481’den
sonra kaleme alınmıştır. Bunu eserde Fatih’ten merhum diye bahsetmesinden anlıyoruz.

6
bk. Fatma Büyükkarcı, Firdevsì-i Tavil ve Dâ’vet-nâmesi, Boğaziçi Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 1993.
 17

Hakâyık-nâme’nin yazımı XV. yüzyılın son yıllarıyla XVI. yüzyılın ilk çeyreği
arasındaki döneme rastlamaktadır
Güllü Araç, eserle ilgili araştırma yaparak Uzun Firdevsî-Hakâyık-nâme adlı
yüksek lisans tezi çalışması yapmıştır. Eserin tespit edilen 14 nüshası vardır (2010: 26).

2.1.4. Hayât u Memât (Hayât-nâme)

Hayât-nâme, yazarın Farsçadan Türkçeye tercüme ettiği aralarında nazım
parçaları olan mensur bir eserdir. Ahlâk ve tasavvuftan bahseder. Firdevsî-i Rûmî
hayatının son yıllarında İstanbul’da yazmıştır. Yazar eserin 5. varağında Süleymân-
nâme’nin 82. cildini tamamladığını yazmaktadır. Kitabın bilinen iki nüshası vardır. Bir
nüshası Firdevsî Orhan b. Kenek adına Hayât-u Memât adıyla Süleymâniye
Kütüphanesi, Hacı Mahmut Efendi, nr.2333’te kayıtlı olup 95 varaktan müteşekkil olup
nesih hattıyla yazılmıştır. Her sayfada 15 satır bulunmaktadır. Eserin başındaki ve
sonundaki tarih silinmiştir. Kitabın başında Hayât-u Memât yazılıdır. Sonunda da eserin
ismini Hayat-nâme diye belirtir. Bir nüshası da Beşiktaş Yahya Efendi Kütüphanesinde
“Firdevsî-i Osmanî” adına “Hayat-nâme” adıyla kayıtlıdır. Konusu İslâm ahlâkıdır.
Eserde tasavvuf, ahlâk, hayat, ölüm, nefis, Allah, nizâm-ı âlem gibi konular ele
alınmış, yazar otuz bâb olarak yazmıştır. Yazarın eseri oluştururken Gazâlî, Muhyiddin-
i Arabî ve Attâr’dan istifade ettiğini anlaşılmaktadır. Eserin son bölümde İbrahim Paşa
anlatılmıştır (Aksoy 2000: 46). Çatıkkaş, bu eserin istinsah tarihi tespit edilmiş olsaydı
Firdevsî’nin ölüm tarihine yakın bir tarih olacağını iddia etmektedir (2009: 20).

2.1.5. Kur’ân-ı Kerîm’den Tefe’üle Dair Risâle (Fâl-ı Kur'ân)

Firdevsî-i Tavîl adına, Kur’ân-ı Kerîm’den Tefe’üle Dâir Risâle adıyla, İstanbul
Üniversitesi Nâdir Eserler Kütüphanesi Yazma Eserler Birimi 297.7 yer numarasıyla
kayıtlıdır.
H. 893/M. 1487-88'de Farsçadan tercüme edilerek hazırlanmış olan eser,
İbrahim Paşa'ya sunulmuştur. Kur'ân'dan fal bakmaya dair olan eser harekeli nesihle
 18

yazılmış olup bu yazmanın 61b - 79b varaklar arasında yer almaktadır (Aksoy 2000:
44).
2.1.6. Kutb-nâme (Kıssa-i Cezîre-i Midilli)
Eser, İstanbul Süleymâniye Kütüphanesi Halet Efendi 643 numarada kayıtlı olup
H. 909’da (1503) yazılan eser aynı yıl Mehmed b. Resûl-i Sarâyî tarafından istinsah
edilmiştir. Eser yaklaşık 2000 beyitlik bir mesnevîdir. Her sayfasında 13 mısra
bulunmaktadır. Talik hatla yazılan eser 146 varak olup II. Bayezid’e ithaf edilmiştir.
Eserin bu müstensih nüshasında “Kıssa-i Midilli” adı geçmekteyken aynı eserde
Firdevsî: “Kutb-nâme kodum ismin söyledim târîh ana/kutbu’l-aktâb oldı bâkî şâh
Sultan Bayezid”(Firdevsî-i Rûmî, 1980: XIX) diyerek eserin adını söylemiştir.
Eser, Almanya Milli Kütüphanesi Türkçe Yazmaları, Ms.or.quart 2041’de, otuz
altı varak, yirmi iki satır olup müstensihi Osman Fevzi Olcay’dır. Bu nüsha “Gazâvât-ı
Midilli” adıyla kayıtlıdır. İbrahim Olgun ve İsmet Parmaksızoğlu Cambridge
Üniversitesindeki anonim bir Gazâvât-ı Midilli’nin Kutb-nâme’nin bir nüshası olmadığı
üzerinde durur. Fakat bu nüshadan hiç bahsetmez (Firdevsî, 1980, s.19). Almanya’daki
bu nüsha Cambridge’deki nüshayla aynı eserdir (Araç, 2010: 12).
Eserin başında münâcât, naat, II. Bayezid’i öven kaside yer almaktadır. Eser,
İbrahim Olgun ve İsmet Parmaksızoğlu tarafından 1980 yılında yayımlanmıştır.7 İslâmî
gelenekte kutub, asrın yenilikçisi olarakkabul edilen şeyhlerin en ulusuna denir. Kutup,
Allah’ın yeryüzüne hükmetmek üzere bütün yetenekleri kendisine verdiği kimsedir.8
Firdevsî-i Rûmî, hâmisi olan padişah II. Bayezid’i kutb’ul-aktâb olarak kabul etmiştir.
Firdevsî eserini yazarken olayın şahitlerinin ifadelerine yer vererek bu hatıraları kendi
anlattıklarına kaynak olarak gösterir. Bu sebeble eser oldukça sadedir. Cümle dizilişleri
ve secili anlatım bakımından Dede Korkut Hikâyeleri’nin üslubuna benzer bir anlatım
biçimi dikkat çeker. Metinde anlatılanlar genellikle tarihî gerçeklikle bağdaşır (Firdevsî,
1980: XXI-XXV).

7
bk. İbrahim Olgun-İsmet Parmaksızoğlu, Kutb-nâme, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1980,
xxxv+367 s.
8
bk. A. Yaşar Ocak, Zındıklar ve Mülhidler, İstanbul, 1999, s.262-265.
 19

Eserde başta Venedikliler olmak üzere İspanyol ve Fransızların Midilli’ye

hücumları, akıncı beylerinin Orta Avrupa’da yaptıkları seferler, 1481 yılında Sultan
Cem’in Bursa tahtında kısa süren saltanatı, Şehzade Korkut’un İstanbul’daki padişah
naipliği, II. Bayezıd dönemi olayları, Midilli tarihi destansı bir anlatım ile anlatılmıştır.
Sultan II. Bayezid devri için önemli bir kaynaktır

2.1.7. Münâzara-i Seyf ü Kalem (Seyf-nâme)

Fatih Millet Kütüphanesi Ali Emîrî Efendi manzum 576 numarada kayıtlı olan
eser harekeli nesihle yazılmış olup 54 yaprak, 13 satır halinde yazılmıştır. Akay,
Köprülü’nün verdiği bilgiye dayanarak eserin 1485’te yazıldığını söylemişse de (1990:
XVIII) eserle ilgili yüksek lisans tezi yapan Tanyıldız, telif tarihini 1502, istinsah
tarihini de 1503 olarak verirmiştir (2005: 63).
Eserde kılıç ve kalemin karşılaştırılması yapılmaktadır. Nazım-nesir karışık
olarak yazılmıştır. Firdevsî-i Rûmî’nin Balıkesir’de iken yazmış olduğu bu eser,
mukaddimesinde Hadîkatu’l-Hakâyık, Firâset-nâme, Satranç-nâne-i Kebîr, Tecnîsât-ı
Süleymân u Belkıs-nâme, Müsellah-nâme, Tâli‛-i Mevlûd-i Kebîr ve Kutb-nâme adlı
eserleri zikretmesi bakımından önemlidir.
Münâzara-i Seyf ü Kalem mukaddime, konunun işlendiği asıl bölüm ve
hatimeden oluşur. Süleymân-name’de de benzer bir düzende oluşturulmuştur. Asıl
konunun işlendiği bölümde Süleyman Peygamber’in saltanat divanı tasvir edilmiş olup
devamında Süleyman Peygamber’in sağ yanına oturmak için kalem sahibi ile kılıç
sahibinin konuşmalarını içeren ifadeler vardır. Daha sonra kalem ve kılıcın tartışması
anlatılmaktadır. Bu münazaradan sonra Süleyman Peygamber’in hakem olup
münazarayı sonlandırdığı bölüm yer almaktadır (Tanyıldız, 2007: 173). Ahmet
Tanyıldız yaptığı yüksek lisans çalışmasında eserin transkripsiyonlu metnini
 20

hazırlamıştır.9 Eserle ilgili yukarıda zikredilen çalışmaların yanında Halil İbrahim Usta
tarafından bir makale yayımlanmıştır.10

2.1.8. Satranç-nâme-i Kebir

Firdevsî-i Rûmî, Satranç-nâme’sini H.909 (M.1503) tarihinde Balıkesir’de
yazmış ve padişah II. Bayezid’e takdim etmiştir. Satranç oyununun tarihçesi ve tekniği
hakkında bilgi verilmektedir. Yazar eserde sayfalara çizerek satranç oynama şekillerini
vermiştir. Firdevsî bu eserinde Satranç-nâme’den başka 40 kadar eseri olduğunu
belirtmiştir (Orhan F. Köprülü, 1996: 129 ). Eser içerisinde bu güne kadar yazmasına
ulaşılamamış olan Tecnisat-ı Süleymân u Belkısnâme adlı eserden de bahsedilmektedir
(Erdem, 2005: 11). Satrancın sekiz hanesi olması hasebiyle eserini sekiz bölüm halinde
yazmıştır. Firdevsî-i Rûmî, Satranç-nâme’sinde, Fî Târîh-i Kitab; Firdevsî bu nüshası
mahbûb “Târihdür satranç-nâme hem” diyerek tarih düşmüş, Satranç-nâme’nin
tarihçesini yazmıştır. Eserde tarihi şahsiyetlerin satranç oyunları da örnek olarak
gösterilmiştir. Satrançla ilgili 77 çeşit şekil ve çizim bulunmaktadır.
Eser hakkındaki ilk bilgileri Bursalı Mehmed Tâhir, Osmanlı Müellifleri adlı
eserinde ve Fuad Köprülü, İslâm Ansiklopedisi’ndeki Firdevsî maddesinde vermiştir
(Bursalı M. Tahir, 1972: 105; Köprülü, 692). Münih nr. 50’de bir nüshası olduğu
söylenmektedir (Firdevsî, 1980:18). Nuruosmaniye nüshası 34 Nk 4073’te kayıtlı olup
95 varakttan oluşmaktadır. Berlin nüshası Almanya Milli Kütüphanesi Türkçe
Yazmaları, Ms.or.oct.1631 Staatsbibliothek kaydıyla 109 varak ve 18 satırdır. Çorum
Hasan Paşa İl Halk Kütüphanesi 19 Hk 3149’da kayıtlı nüshanın müellifi Abdullah b.
Mustafa Yunuszâde olup bu nüsha 86 varak ve 20 satırdır.

9
bk. Ahmet Tanyıldız, Firdevsi-i Tavil – Münazra-i seyf ü kalem (İnceleme- Metin-Sözlük), Yüksek
Lisans Tezi, Ankara, 2005.
10
bk. Halil İbrahim Usta, “Firdevsî-i Rûmî’nin Bir Münazarası”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-
Coğrafya Fakültesi Dergisi, 2009, 49 (1): 61-93.
 21

Himmet Büke, eserin bu nüshalarının dışında bir nüshasının daha varlığından

bahseder. Bu nüsha Vatikan Kütüphanesi Türkçe Yazmalarında, Vat. Turco 320 arşiv
numarasıyla kayıtlı olup 28 varak ve 19 satırdır (Büke 2015: 493).
Eser, 1892 tarihinde basılmıştır. Bu eser hakkında batı kaynaklı ilk tanıtıcı
makale A.v.D. Linde tarafından yazılmıştır.11 M. Ata Çatıkkaş önce eseri tanıtıcı makale
kaleme almış12 daha sonra Firdevsî’nin bu eserini yayımlamıştır13

2.1.9. Süleymân-nâme Muhtasarı

Süleymân-nâme Muhtasarı, Firdevsî’nin Süleymân-nâme’sinde en çok sözünü
ettiği eseridir. Firdevsî’nin tarihçiliği konusunda ipuçları içermektedir. Bu eserin iki
nüshası bilinmektedir. Eser İstanbul Millet Kütüphanesi, Ali Emîrî Koleksiyonunda
34 Ae Tarih 316 arşiv numarasıyla kayıtlıdır. Eser 349 varak ve 13 satır halinde
yazılmıştır. Eserin diğer nüshası ise İstanbul Üniversitesi, Nadir Eserler Kütüphanesinde
297.91 yer ve NEKTY00715 numarasıyla kayıtlıdır. Buradaki nüsha 195 varak ve 17
satırdır. Eserin Süleymân-nâme’nin bir nüshası olması da mümkündür (Biçer, 2005:
56).

2.1.10. Süleymân-nâme-i Kebîr

Üç padişah (II. Mehmed, II. Bâyezîd, I. Selim) dönemini kapsayan, yazarın tüm
hayatında titizlikle çabaladığı en önemli eseri Süleymân-nâme’dir. Süleymân-nâme
yazıldığı zamana kadar Anadolu’da kendi türünün kapsam ve içerik bakımından en
hacimli eseridir.
M. Fuad Köprülü, İslâm Ansiklopedisi’nin Firdevsî maddesinde yazarın
çocukluğunu geçirdiği Aydıncık muhitinin tesiriyle Süleyman Peygamber kıssalarıyla
büyüdüğünü söyler. II. Murad; Ahmedi, Şeyhi, Şeyhoğlu, Ahmedi Dai gibi şairlerin

11
A.v.D. Linde, “Quellenstudier zur Geshichte des Schachspiel ” Berlin, 1881.
12
bk. M. Ata Çatıkkaş, “Firdevsî-i Rûmî’nin Şatranç-nâme-i Firdevsì’si”, Türk Dünyası Araştırmaları,
İstanbul, 1983, S.37, s. 186
13
bk. M.Ata Çatıkkaş, Firdevsì-i Rumì Satranç-nâme-i Kebir (İnceleme-Metin-Dizin), TDK Yayınları,
Ankara, 2015.
 22

bulunduğu bir divanda Süleymân-nâme yazmaları ricasında bulunur. Sadace Sirozlu

Sadi 3500 beyitlik bir Süleymân-nâme kaleme almıştır. Firdevsî kendi eserine kıyasla
Sadi’nin eserinin denizden bir katre hükmünde olduğunu söylemektedir (Köprülü, İ.A.,
C.4, s.650).
Eserin ne zaman yazılmaya başlandığı hususu araştırmacılar arasında ihtilaflıdır.
Latîfî, Süleymân-nâme’nin II. Bayezid’in emriyle yazılmaya başlandığı yargısını şöyle
ifade eder: “Sultan Bayezîd Han emriyle nam-ı şeriflerine Süleymân-nâme’yi nazm u
neşr cem idüp…” (Canım, 2000: 425) Bu yargıyı Köprülü de kabul etmektedir
(Köprülü, 1969: 650). Buna karşın Akay, Süleymân-nâme’nin 81. cildinin 25b
varağındaki “…ibtidaen altı cild kitab telîf idüp merhum Sultan Mehemmmed Han-ı
Gazîye teslim itdüm.” cümlesine dayanarak eserin Fatih Sultan Mehmet döneminde
yazılmaya başlandığını ifade eder (1990: XIV). Büyükkarcı da eserin Fatih döneminde
yazılmaya başlandığını ve II. Bayezid döneminde yazımına devam edildiğini belirtir
(1995: 2-3). Sezer Özyaşamış Şakar’ın 81. cildi üzerinde yaptığı çalışmada eserin telif
sebebi ile ilgili bölüm eserin yazılmaya başlandığı tarih hakkındaki belirsizliği ortadan
kaldırmaktadır:
“Kiyaset ve firaset sahiplerinin malumu olan doksan dokuz mücelled Süleymân-
nâme'yi ve bu biş yüz toksan biş meclis dasitanı te'lif idüp nesrini lü'lü'en menşur ve
nazmını ahsenü’l-hadîş ve emlahü'l-kelâm söylemesine sebeb cihet-i hikmet bu idi ki
hicret-i Nebî'nün sallalâhü 'aleyhi vesellem sekiz yüz yitmiş altıncı yılında rebi’ul-evvel
ayının evâyilinde (M. 1471) merhum Sultân Muhammed Hân-ı Gazi asrında livâ-yi
Karasi’de nefs-i Balıkesir’de şâh-nâme mütâla'a kılarken Sultân Muhammed Hân-ı Gâzi
Şâh-nâme hod meşhur ma'rûf kitâbdur tekrârlayacazdur ve amma çün-kim bu kadar
istimdâdun tab'-ı mevzunun oldukdan sonra bir Süleymân-nâme te'lif eyle kim beğâyet
maksudumdur. Zırâ kim cihan sarayına Süleyman Peygamber misâli salavâtu'1-lâhı
'aleyhi 'azım pâdişâh gelmedi ki bin bir ümem-i halk-ı 'âlem anun fermân-beriyidi. Yil
felekde tahtımın merkib olup 'âlemi seyrân iderdi. Sultan Mehmet, İskender ile
Süleyman Peygamber’i kıyaslayarak İskender’in otuz altı tayiyefe ve yetmiş iki türlü
 23

milletin bazısına ferman kıldığını Süleyman Peygamber’in ise karada ve denizde

bulunan bin bir ümmete, ins ve cinne, hayvanlara hükmettiğini, rüzgârın onun emrinde
olduğunu buna rağmen İskender’e yirmi dört cilt kitap yazıldığına Süleyman
Peygamber hakkında tek cilt eserin dahi olmadığını söyler. Sultan Mehmed, Firdevsî’ye
Süleyman Peygamber’in kıssasını yazmasını emreder. Bunun üzerine Firdevsî
Süleyman Peygamber’in kıssalarını hazine kitaplığında Arap ve Acem sahaflarında
araştırmasına rağmen tesadüf etmez. Bunun üzerine bal arısı misali her kitaptan
Süleyman Peygamber’le ilgili bölümleri toplayarak kitap telif etmeye başlar. Tevrât’tan
Dâvud (a.s.) kıssasın istihraç ider. Üç cild olur. Bu arada Süleymân-nâme’nin tam
nüshasını aramaya devam eder. Süleymânnâme’nin tam nüshasını dört mücelled kitâb
halinde bulunduran bir Arap’a tesadüf eder. Bu Süleymân-nâme nüshalarını önce
Lokmân-ı Hekîm İmrân dilince mensur te'lîf eylemiş. Sonra Sikender-i Yünânî 'asrında
Felâtün Yunân dilince tercüme kılmış. Sonra da Seyyid Nasir Bağdadî Fars diline
tercüme eylemiş. Fakat Arap nüshalarını vermek istemez. Dört ay Niksar’a vazife tayin
olunup bu nüshaların kopyasını çıkarır (Şakar, 2003: 14-18).
Çalışmamıza konu olan otuz yedinci ciltte Firdevsî 1496/1497’de Süleymân-
nâme yazmaya devam ettiğini belirtmiştir: “AmmÀ ki şimdiki óalde tÀrió-i nebevî
èaleyhi’s-selÀm ùoúuz yüz ikinci yılına varıcaú bir òÀdim EflÀùÿn-ı bî-kÀrından ãu alup
degirmen binÀ itmek úaãdın itdigi ecilden ãuyı debredüp şenÀèat itdügi sebebden ãu yol
bulup yine áuneviyye ovasın göl kılup üç yüz elli pÀre maèmÿr köyleri òarÀbe
virdi.”(25b/10)
Firdevsî, Süleymân-nâme’yi oluşturmak için hukema, ulema ve füzalanın telif
ettiği eserleri derlemiş, onlara hâkim olmuştur. Bu çalışmasını Türkçe mensūr manzum
üç yüz altmış altı mücelled kitāb ve biň sekiz yüz meclis bāb tertip etmeyi tasarlamıştır
(Babür, 2013: 182).
Eserin cilt sayısında da çeşitli ihtilaflar vardır. Kâtip Çelebi, Keşfü’z-Zünûn’un
Şehnâme maddesinde bu eserin 330 cilt, Hasan Çelebi, Beyânî ve Şemseddin Sâmî 380
cilt, Latîfî ve Âlî 360 cilt, Bursalı Mehmet Tahir, Franz Babinger Vladimir Fedorovich
 24

Minorsky 366 cilt olduğunu iddia etmektedirler (Köprülü, 1996: 128). Nihad Sâmi
Banarlı da, her gün bir cüzü okunsun düşüncesiyle eserin 366 cüz halinde yazıldığının
mevcut nüshalardan anlaşıldığını ifade eder (2011: 473). Firdevsî de Münazara-i Seyf ü
Kalem’de: “Hicret-i nebevinin 908. yılında vilâyet-i Karesi’de şehr-i Balıkesir’de halvet
halinde makâm-ı uzletde oturmuştum. 366 mücelled Süleymân-nâme’nin 287. cildini
kaleme getürüp bitirmişdim.”(Tanyıldız, 2005: 78), Satranç-nâme adlı eserinde:
“…lisân-ı Arabîden zebân-ı Farisîden Türkîye tercüme kılup rakama getürüp tayin kılan
kim 366 mücelled kitab-ı Süleymân-nâme’nin musannifi 1888 meclis bâbın…”14
biçimindeki ifadeler tezkirelerdeki ifadelerle örtüşmektedir.
Cilt sayısındaki bu belirsizliğin bir diğer ihtimali de Firdevsî’nin “cilt, meclis,
risale, cüz, bab” terimlerinden neyi kast ettiğinin tam net olmamasıdır. Süleymân-
nâme’de her ciltte beş meclise yer verilmiştir. Bazen eserde meclis sayıları cilt olarak
ifade edilmiştir. “Badehu hamd ü bi-had ü senā-i bi-add hazret-i Bāri Teālā cellā
celāluhu amme nevaluhu kim bu üç yüz altmış altı mücelled Kitāb-ı Süleymān-
nāme’nüň ve biň sekiz yüz otuz matla-ı dāsitānuň yedinci cildini dahı tamām eyledük
otuz beşinci cild-i manźūm mensūr emlāh-ı kelām söyledük.”(Babür, 2013: 434).
Firdevsî, Silahşor-nâme adlı eserinin girişinde H.906 (M.1500)’da kendisini üç
yüz altmış altı cilt Süleymân-nâme’nin müellifi diye tanıtıp Süleymân-nâme’nin iki yüz
seksen altı cildini tamamladığını belirtmiştir (Firdevs-i Rumî, 2011: 13-14).
İncelediğimiz 37. ciltte yüz seksen bir ile yüz seksen beşinci meclisleri H. 902’de
tamamladığına göre Silahsor-nâme’nin girişinde zikrettiği iki yüz seksen altı sayısı cilt
değil meclis sayısı olmalıdır. Firdevsî’nin hem cilt sayısı için hem de meclis sayısı için
aynı ifadeyi kullanması eserle ilgili yanlış kanaatlerin oluşmasının nedenlerinden
olabilir.
Fakat yine Firdevsî’nin Süleymân-nâme’deki: “bu 99 mücelled kitâb-ı
Süleymân-nâme’nin te’lifini bir âdil ve kâmil padişahın devam-ı devletinde 81. cildi

14
bk. Firdevsî-i Rûmî, Satranç-nâme-i Firdevsî, Nuruosmaniye Ktp. nr. 3553/4073, s. 6.
 25

tamamlamayı müyesser itti”15 ve “cümlesi toksan tokuz cilddür tamam/meclisi biş

yüzden eksik iy hümam”16 cümleleri meseleyi daha karmaşık hale getirmektedir.
Firdevsî’nin eseri 360 cilt olarak yazmak düşüncesinde olduğunu gösterir. Nakşibendî
şeyhi Molla İlahî’nin Süleymân-nâme’de Firdevsî’ye hitaben söylediği: “…kim kişi 360
pâre kitabı yazıp yahut yazdurup idine buna ömür vefa itmez imdi gerek ki onda olan
kelimâtın gerek lüzumu istihraç idüp derç idesün her kişi yazup yazdurmağa ve okuyup
idinmeğe kâbil ola ol sebeple ânın ve senin için hayır dua ideler”17 ifadeler Süleymân-
nâme’nin 366 cilt yazılmadığı fikrini kuvvetlendirir.
Firdevsî, Süleymân-nâme Muhtasarı’nda Süleymân-nâme’nin hikâyesini şöyle
nakletmiştir: “Yıldırım Bayezid Han’a Mevlânâ Ahmedî gelip tevârihden eline geçen
miktarı cem idüp, İskender-nâme sûretine getirûp güzel söz ve beyitlerle süslemiştir.
Şöyle kim ol miktar sözde medh-i mukadder uygun değildir, 360 mücelled kitab
yazmak onun gücünün sınırlarını aştı, bu kadar çok yazmaktan çekindi ve özet yoluna
başvurdu ki esma-i hüsna adedince 99 cilde temam eyle denilmişti. Mevlana dahi 120
cilde ancak tamam idelûm deyüp başım gözüm üstüne dedi ancak yazamadı. Buna
karşılık bu hakîr-i nâ-sevâb Firdevsî, taht-ı Kostantiniyye’de başlayıp altmış sekiz
cildini temam eyledüm.” (Biçer, 2005: 50).
Yazarın Süleymân-nâme’de ilk ciltlerde 360 cilt olarak bahsetmesi eseri üç yüz
altmış altı cilt olarak tasarladığını göstermektedir. Fakat gerek zorluğundan gerek özet
yoluna başvurmasından 81. ciltte eserin esma-i hüsna adedince doksan dokuz cilt
olduğunu söylemektedir.
Ayrıca 81. ciltte sebeb-i telif bölümünde 82. cildin Sultan II. Bayezid devrinde
hazineye sunulduğu bilgisi verilmiştir (Şakar, 2003: 20). Eserin sonunda padişaha dua
edildiği bölümde ise 81. cildin Sultan Selim zamanında tamamlandığı ve 82. cildine
Sultan Selim zamanında başlayıp eseri telif etmek için dua ettiği bilgisi vardır (Çelik,

15
bk. Firdevsî-i Rûmî , Süleymânnâme, C. 81, vr. 25b.
16
bk. Firdevsî-i Rûmî, Süleymânnâme, nr. 317, vr. 73a/10.
17
bk. Firdevsî-i Rûmî, Süleymânnâme, C. VIII, s.34-36
 26

2010: 129-130). Aynı ciltte eserle ilgili verilen bu çelişkili bilgiler eser ve yazarla ilgili
kesin bilgilere ulaşılmasını engellemektedir.
Latîfî’nin verdiği bir diğer bilgi de II. Bayezid tarafından Süleymân-nâme’nin
360 cildinden uzun ve gereksiz görüldüğü gerekçesiyle 80 cildinin ayıklanıp geri
kalanının yaktırılmış olduğudur. Latîfî’ye göre Firdevsî bu hadiseden sonra II.
Bayezid’i hicvetmiş, Horasan’a ya da İran’a kaçmıştır. Ancak elimizde bulunan
Süleymân-nâme’deki bilgiler Latîfî’nin bu görüşünün doğru olmadığını ispatlamaktadır.
Özellikle Fâtih Millet Kütüphanesi’ndeki 81. ciltte bu husus gayet açık olarak ifade
edilmektedir (Erdem, 2005: 8).
Süleymân-nâme hakkında çalışma yapan Ata Çatıkkaş, eserin 1-5. ciltlerinin
Fatih devrinde, 6-80. ciltlerinin II. Bayezid döneminde ve 81. cildinin de Yavuz Selim
zamanında kaleme alındığını ifade eder (1983: 169-178). Bu ifade eserin 81. cildinde
sebebi telif bölümünde verilen bilgilerle örtüşmez.
Firdevsî, Süleymân-nâme’nin yedinci cildine başladığı esnada Sultan Mehmet
vefat eder (Şakar, 2003: 18). Altıncı cilt bitirilmesine rağmen padişaha sunulmadan
Sultan Mehmet vefat ettiği için yazmada II. Bayezid’in adı zikredilmektedir (Babür,
2013: 321). Merhum Sultân Bâyezîd Hân rahmetu'l-lâh zamanında seksen ikinci cild
Hazîne-i Amire’ye teslim olunmuş fakat seksen birinci cilt kitab eksiklerinden dolayı
teslim olunmamıştır. 81.cilt bitirilmeden Sultan Bayezid vefat etmiştir (Şakar, 2003:
20). Ayrıca Firdevsî’nin Süleymâniye Kütüphanesi Hacı Mahmud bölümü 2333
numaradaki Hayât u Memât adlı eserinin beşinci varağında 82. cildi bitirdiği bilgisi yer
almaktadır.
Firdevsî, Süleymân-nâme’nin 1-6. ciltlerini Sultan Mehmet döneminde, 81. cildi
hariç 7-82. ciltlerini II. Bayezid zamanında ve 81. cildini de Sultan Selim zamanında
tamamlamıştır. Eserin yazılması uzun yıllar almıştır. Balıkesir’de yazımına başlanan
eserin bazı kısımları Manisa’da yazılsa da büyük çoğunluğu İstanbul’da yazılmıştır.
Bu kadar hacimli bir eserin nasıl ortaya çıktığını, Firdevsî zamanında yaşamış
olan Lâmi’nin, dîvânındaki bir kıt’ada, Firdevsî’nin Süleymân-nâme’sini yazdırmak
 27

için padişâhın emriyle kâtipler getirttiğini belirtmesinden anlamaktayız (Köprülü, 1993:

657).
Süleymân-nâme, Hz. Süleyman ve çevresinde anlatılan bütün rivayetlerin bir
araya toplandığı bir metindir. Eserde tarih, mitoloji, din, ahlak, felsefe, hikmet,
hendese, geometri, astronomi ve tıpa ait pek çok bilgi yer almaktadır. Ansiklopedik bir
eserdir.
Süleymân-nâme bir bütün olarak incelendiğinde eser sade, sanatsız bir nesirle
yazılmıştır. Süleymân-nâme’nin her cildinin giriş ve bitiş kısımlarında manzum
bölümlerde sanatlı, nesir kısımlarında ise secili bir üslup dikkat çekmektedir:
Óamd-i nÀ-maódÿd İlÀh ki ol durur óayy u beúÀ
Şükr-i nÀ-maèdÿd o ŞÀh’a ferd ü vÀóid ol ÒudÀ

FÀèil-i muòtÀrı ÒÀlıú cÀèil-i her dü-cihÀn

ÚÀdir-i úudret-nümÀ vü mübdiè eşyÀ kibriyÀ

SÀmiè-i sırr-ı óaúìúat ãÀniè-i bì-çÿn-ı Óaú

Evvel ü Àòir ezel pinhÀn u ôÀhir reh-nümÀ (1b/2)
İlÀhì, pÀdişÀhlar pÀdişÀhı laùìfsin ki luùfuña àÀyet yoú. Kerîmsin ki keremüñe
nihÀyet yoú. ÒayÀl-i tìz-naôar kim bir úılı hezÀr yarup ceberutuña úılca vehm ü òayÀl
irgüremez ki baórì vaãfuña óadd ü úıyÀs yoú. ÕÀt-ı pÀküñe şübhe ve miåÀl yoú.
Úudretüne èaúıl irmez. Muóìdsin cemìle cümle senden bì-òaberdür. Òalúa delìlsin. Òalú
saña istidlÀl ider ki İlÀhì, ekbersin. Ne óikmetüñe muòÀlif var ve ne úudretüñe muèìn
var. Ne senden özge kimse var. Raómeten lilèÀlemìn, nÿr-ı Muóammed óürmetiçün
Firdevsî’nüñ günÀhın afv idüp raómet eyle. Firdevs-i cennet maúÀm virüp bu faúìre
èinÀyet eyle (68a/18).
Olayların anlatıldığı bölümlerde, giriş ve bitiş kısımlarının aksine sade ve
anlaşılır bir dil kullanıldığı görülmektedir:
 28

Óakìm úavlince cuèal öldi. SüleymÀn taèaccüb úıldı. Dönüp LoúmÀn’a

SüleymÀn Óaøreti suʾÀl eyledi kim: “Sebeb nedür?” Óakìm eydür: “YÀ SüleymÀn, anuñ
òÀããası budur kim dimÀàına misk úoúusı veyÀòÿd verd-i aómer rÀyióası irse helÀk olur.
Ol cihetden helÀk oldı.” didi. AmmÀ kim cuèaluñ sözinden SüleymÀn pend aldı. Pend
ile èamel kıldı. èÁúıl gerekdür kim her şeyi òor görmeye. Eger cÀhil bu meåelli hünerle
èamel eylerse kör kişi aóvÀli úınamış gibi ola. èÁúillerüñ óÀline lÀyıú oldur. Dükeli
óalde her şeyi òor görmeyüp andan èibret alalar (49b/10).
Secili ifadeler ve tekrarlarla Dede Korkud’a yakın bir söyleyiş göze
çarpmaktadır. Her ne kadar Melihì’den aruz okuyarak şiire heves ettiğini söylese de,
nesirde nazımdan çok daha başarılıdır. Firdevsî özellikle tasvirler sırasında secili bir
nesir kullanmıştır.

2.1.11. Tâli-i Mevlûd-i Kebîr

Münâzara-i Seyf ü Kalem’de Tâli-i Mevlûd-i Kebîr olarak geçmektedir. Mevcut
tek nüshası Ankara, Milli Kütüphane Adnan Ötüken İl Halk Kütüphanesi Türkçe
Yazmaları, 06 Hk 3204 arşiv numarası 1386 DVD numarasıyla kayıtlıdır. Bu nüsha
II+3I+X yaprak olup 15 satırdır. Nesih yazıyla yazılmıştır. 1b-II arasında Arapça dualar
yer almaktadır. Devamında II-IVa arasında şiirler ve notlar IVb de bazı çiçek adları ile
ilgili bir açıklama vardır. Va-Xa arasında Hata ve Türkistan âlimlerinin on iki yılı bir
devir sayıp ve her yılı bir hayvanla adlandırmalarına dair bir metin yer almaktadır. Xb
de bir şiir bulunmaktadır. Eserin burçlar hakkında olduğunu, aralarda dua parçaları
içerdiğini söyleyebiliriz (Büke, 2015: 495).

2.1.12. Tecnisât-ı Süleymân u Belkıs-nâme

Münâzâra-i Seyf-ü Kalem adlı eserinde Firdevsî, bu eseri kendi eserleri arasında
zikretmiştir. Eser hakkında farklı isimlendirmeler olsa da Büke, II. Bayezid’in
meclisinde padişahın dilinden “Süleymân-nâmen yâd idüp hazretün tarif iderler. Ale’l
husus ki Süleymân ı Belkıs-nâme’yi tecnis-i tâmmıla kim nazma getürüp zü’l-kafiye
 29

kim tamam eyledün, yidi bin beyit üzerine kim âhir kılup söyledin” (Çatıkkaş, 1985:
193) ifadesinden de yola çıkarak eserin adının “Tecnisât-ı Süleymân u Belkısnâme”
olması gerektiğini belirtir. Eserin başındaki “tecnisat” ifadesi buradaki “tecnis-i tamm”
yani kusursuz ve mükemmel bir nazımla ifadesiyle örtüşmektedir. 7000 beyit olarak
yazılan bu eserin nüshası bulunamamıştır (Büke, 2015: 496).
Ayrıca Süleymân-nâme’nin 81. cildinde Tefsîr-i Kebîr’de olan Süleymân
kıssasını yedi cilt olarak tasarladığı fakat içinde bulunduğu psikolojik ve ekonomik
sıkıntıdan dolayı Süleyman Peygamber kıssasını içeren dört cild Tecnisiyyât’ın Sultan
Selim’e sunulduğu bilgisi vardır (Şakar, 2003: 20-21).
Tefsir-i Kebir’deki Süleyman Peygamber kıssalarını topladığı eserinin adının
Tecnisât-ı Süleymân u Belkıs-nâme olması kuvvetle muhtemeldir.

2.1.13. Tercüme-i Câmeşûy-nâme

Câmeşuy-nâme, Nâsırü’d-dîn Tûsî (1201-1274) tarafından yazılmıştır. Çatıkkaş
(Çatıkkaş, 1979: XXXI) ve Aksoy (Aksoy, 2000:48) Firdevsî’nin bu isimde bir eserinin
olmadığını belirtseler de dokuz babdan oluşan bu esere, Firdevsî bir bab eklemek
suretiyle Türkçe’ye çevirmiştir. Nüsha Manisa İl Halk Kütüphanesi, 45 Hk 2730
numarasında kayıtlıdır. Nesih hattıyla yazılı eserde zaman zaman harekeler
kullanılmıştır. On sekiz yapraktan yapraktan oluşan eserde her sayfada ortalama 19 satır
bulunmaktadır. Metinde başlıklar kırmızı mürekkeple yazılmıştır. Firdevsî, Tercüme-i
Câmeşûy-nâme’nin sebeb-i telifinde Süleymân-nâme’nin 78. cildini bitirmişken
elbisesinde bir leke görmesi nedeniyle bu eseri Türkçeye çevirdiğini anlatır.18 Bursalı
Mehmed Tahir, Tercüme-i Câmeşûy-nâme’nin sonundaki manzumede eserin çeviri
tarihinin H.914 (M.1508) olduğunu yazmıştır (1972: 106). Ancak tespit edilen nüshada
H.814’te (M.1411) çevrildiği belirtilmiştir. Şakar, bu tarihte Firdevsî’nin hayatta
olmadığından yola çıkarak verilen tarihte yanlışlık olabileceğini belirtir (Şakar, 2007:
726-727).

18
bk. Firdevsi, Terceme-i Câmeşûy-nâme, Manisa İl Halk Kütüphanesi, nr: 2730, vr.3b
 30

2.1.14. Tercüme-i Hadîs-i Erbaîn

Eser 5 varak, 17 satır olup 297.3 arşiv ve AEfrs6 demirbaş numarasıyla Millet
Yazma Eser Kütüphanesinde kayıtlıdır. Himmet Büke tarafından eserin bir nüshası daha
tespit edilmiştir. Atıf Efendi Yazma Eser Kütüphanesi, 34 Atf 2846/9 arşiv numarasıyla
kayıtlı 226-227 yaprak olan bir nüsha tespit edilmiştir. Bu nüsha Firdevsî adına
kayıtlıyken Millet Kütüphanesindeki nüsha; Firdevs-i Rumî, İlyas b. Hızır adıyla
kayıtlıdır. Kısa, kırk hadis tercümesinden oluşmaktadır. Hadis metinleri Arapça
yazılmış olup açıklamaları manzum olarak Farsça yapılmıştır (Büke, 2015: 497).

2.1.15. Tercüme-i Silahşor-nâme (Müsellah-nâme)

Silahşor-nâme’nin üç nüshası mevcuttur. Birisi Topkapı Sarayı Müzesi
Kütüphanesi H. 625 numarada kayıtlıdır. Bu eser 18 varak olup talik yazıyla yazılmıştır.
Miladi 1500 yılında yazılmış ve 1240 (1824)’da istinsah edilmiştir. Silahşor-nâme’nin
İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kütüphanesi MC_Yz_K. 000355 demirbaş nunarasında
kayıtlı bir nüshası daha vardır. 41 varak olup nesih yazı ile H. 909 / M. 1503 tarihinde
yazılmıştır (Firdevs-i Rumî, 2011: 7). Diğer nüsha İngiltere Milli Kütüphanesi Türkçe
Yazmaları, Or. 9682’de kayıtlı olup bu nüshada eserin ismi Müsellâh-nâme olarak
kayıtlıdır (Büke, 2015: 492).
Firdevsî bir sefer dönüşü Edirne’de Ahmet Paşa’ya hediye sunmak
niyetindeyken Yusuf b. Yakub kendisine Mısır sultanının hazinesinden çıkan bir risale
vermiştir. Bu Silahşor-nâme adlı 16 bölümden oluşan Farsça eseri çok beğenir. Tercüme
edip Ahmet Paşa’ya sunar. Bu bölümlerde; silahların tarihçesi, bu silahları ilk defa
kimin icat ettiği, silahların nasıl kullanılacağı ve savaş teknikleri anlatılmıştır. (Firdevs-
i Rumî, 2011: 13-16) Eser Schlechta Wssehrd, Moriz Wickerhauser ve Bonelli
tarafından incelenmiştir.
 31

2.1.16. Teşhîsü’l-İnsân
Yazar, Teşhisü’l-İnsân adlı eserini H.886’da (M.1481) Farsçadan Türkçeye
tercüme edip Ahmet Paşa’ya takdim etmiştir. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi
Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Seminer Kitaplığında kayıtlı bulunmaktadır. Eser
harekeli nesihle yazılmış olup 143 varaktır. Satır sayısı 9 ile 13 arasında
değişmektedir.19 Müellifin adı Orhan bin Genek olarak gösterilmiştir (Akay,
1990:XVIII). İbrahim Kutluk’un eseri tanıtıcı makalesi bulunmaktadır.20

2.2. Varlığı Tartışmalı Olan Eserleri

2.2.1. Barak Baba Risâlesi

Abdülbaki Gölpınarlı, Barak Baba Risalesi’ni tercüme edenin Firdevsî-i Rûmî

(İlyas bin Hızır) olduğu iddiasındadır (1992:253). Bekir Biçer, Gölpınarlı’nın iddiasına
destek vererek bu risalenin Firdevsî’nin eserleri arasında sayılabileceğini belirtir (Biçer,
2005: 65). Çoğu araştırmacı tarafından Firdevsî’nin eserlerinden biri olarak sayılmayan
bu eserin tarihi kayıtlarda da Barak Baba Risâlesi adıyla Firdevsî-i Rûmî’ye ait
olduğuna dair herhangi bir kayda rastlanamamıştır.

2.2.2. Hadis-i Ahsen

Firdevsî üzerinde çalışma yapan araştırmacılardan büyük kısmı Hadis-i Ahsen

ifadesinin Firdevsî’nin müstakil bir eseri olduğunu kanısındadır (Köprülü, 1996: 127-
129; Güleç, 1994: 14; Genç, 1995: 20). Bu görüşün karşısında olan Büyükkarcı,
Münâzara-i Seyf ü Kalem’de geçen “hadîs-i ahsen” tabirinin eser ismi olmadığını
"güzel bir deyişle eserlerini kaleme almak" anlamında olduğunu ifade eder (Büyükkarcı,
1995: 7). Münâzara-i Seyf ü Kalem’de konu ile geçen bölüm şöyledir:

19
bk. Firdevsî-i Rûmî, Teşhisü’l-İnsan, İstanbul Üniversitesi. Edebiyat Fak. Türk Dili Edebiyatı Seminer
Kitaplığı, nr. 124.
20
bk. İbrahim Kutluk, “Kenek Oğlu Orhan ve Teşhisü’l-İnsan”, Türk Dili, S. 3, Ankara 1950, s. 29-33.
 32

“Hadâyıku’l-Hakâyık ve Firâset-nâme ve Şatranc-nâme-i Kebîr ve Tecnîsât

Süleymân [u] Belkîs-nâme ve Müsellah-nâme ve Tâli’ -i Mevlüd-i Kebîr ve Kutb-nâme
misâli dahi ba'zı Pârsî'den tercüme kılup ve ba'zı dahi sâyir kitâblardan istihraç kılup
hadîs-i ahsen emlahü'l-kelâm birle mensur u manzum tasnîf kılup söyledümse min-bâd
bu Münâzara-i Seyf ü Kalem hadîs-i muhtar ile ebyât ü eş’ârile te’lîf ü tasnîf eyledüm.”
(Tanyıldız, 2005: 78).
Eserin bu kısmında kendi yazdığı eserleri sayan Firdevsî bu eserlerin adlarını
kırmızı mürekkeple yazmıştır. “Hadis-i Ahsen” ifadesinin de kırmızı mürekkeple
yazılmasından dolayı yazarın böyle bir eseri olabileceği düşüncesini doğursa da
belirtilen eserlerin tamamı kırmızı mürekkeple yazılmamıştır.
İlgili bölüm incelendiğinde “hadîs-i ahsen emlahü'l-kelâm birle” ifadesinin bir
eser ismi olmayıp “en güzel hadislerle güzel bir deyişle eserlerini kaleme almak”
anlamında kullanıldığı anlaşılmaktadır. Ayrıca alınan bölümün sonunda yer alan “bu
Münâzara-i Seyf ü Kalem hadîs-i muhtar ile ebyât ü eş’ârile” ibaresinde de benzer bir
hadîs-i muhtar ifadesi yer almaktadır. Bu ifadeden Münâzara-i Seyf ü Kalem adlı eserin
güzel hadislerle süslendiği anlaşılmaktadır.
Söz konusu eserin sadece Münazara-i Seyf ü Kalem’de geçmesi, bu ibarenin de
eser adını çağrıştırmaması, başka hiçbir kaynakta belirtilmemesi hadis-i ahsen ifadesinin
eser adı olmadığını düşündürmektedir.

2.2.3. Gülistan Tercümesi

Bursalı Mehmet Tahir Bey, İstanbul Arkeoloji Müzesinde bulunan bir Gülistan
nüshasının sonunda “İlyas İbn-i Hızır el-Mütahallas bi’l Firdevsî” imzasından dolayı
şairin adının İlyas olduğunu Gülistan Tercümesi’nin de Firdevsî’ye ait olduğunu söyler.
Bekir Biçer de yazarın Hakayık-name’de geçen “bülbül-i gülistan-ı hakîkat ve tûtî-i
şehristân-ı tarikat”21 ibaresinden yola çıkarak bu eseri Firdevsî’nin eserleri arasında
zikreder (2005: 73). Bu ifadeler bir eser ismi olmaktan ziyade yazarın muhatabını

21
bk. Firdevsî-i Rûmî, Hakìkat-nâme, Milli Ktp. nr. A 2251, s. 32.
 33

methettiği ifadelerdir. Fuad Köprülü, Gülistan Tercümesi’nin bir başka Firdevsî’ye ait
olduğunu iddia etmiştir (1945: 649). Eserin Firdevsî’ye ait olup olmadığı Firdevsî’nin
asıl adı konusundaki tartışmalar ve farklı görüşler nedeniyle netlik kazanmamıştır.

2.2.4. Kitabü’l-Mevâiz

Kitabın tek nüshası İstanbul Büyükşehir Kütüphanesi Muallim Cevdet Bölümü

nr. 297.9’da kayıtlı olduğu söylenmiştir (Biçer, 2005: 74). Bahsi geçen eser
kütüphanede yapılan tarama neticesinde bulunamamıştır.

2.2.5. Muhtar-nâme

Muhtar-nâme, Biçer tarafından Firdevsî’ye ait olarak gösterilmiştir (Biçer, 2005:

71-75). Güllü Araç da Muhtar-nâme’nin Firdevsî tarafından Türkçeye tercüme
edildiğini belirtmiştir (Araç, 2010: 16). Himmet Büke ise yaptığı incelemeyle bu
eserlerin Firdevsî’ye ait olma ihtimalinin düşük olduğu sonucuna varmıştır (Büke, 2015:
499).

2.2.6. Pend-nâme-i Eflâtûn

Eserin tek nüshası İstanbul Arkeoloji Müzesi, 164 numarada kayıtlı olup 105
varaktır. Bursalı Mehmet Tahir, sağlık bilgisine dair küçük bir risale olarak tanıtmasına
karşın eserin İranlı Sa’dî’nin Gülistân adlı eserinin bir nüshası olduğu ve müstensihinin
de farklı bir Firdevsî olduğu tespit edilmiştir. M. Ata Çatıkkaş hazırladığı doktora
çalışmasında bu eseri Bursalı Tahir’in herhalde yanlışlıkla Firdevsî’ye mal etmiş
olabileceğini eserin tamamen Farsça olduğunu, eserde geçen Firdevsî isminin de yazara
ait değil müstensihe ait olduğunu söyler (2009: 22). Eser hakkında Çatıkkaş’ın bir
çalışması mevcuttur.22

22
bk. M. Ata Çatıkkaş, “Türk Firdevsisi ve Süleymânnâme -i Kebir”, Türk Dünyası Araştırmaları
Dergisi, S. 25, Ağustos, İstanbul, 1983, s. 176.
 34

2.2.7. Tercüme-i Kenzü’l-Hakâyık ve Keşfü’d-Dakâyık

Firdevsî’nin varlığı tartışmalı eserlerinden biri de Tercüme-i Kenzü’l-Hakâyık

ve Keşfü’d-Dakâyık adlı eserdir. Bu eser Hakâyık-nâme’nin Milli Kütüphane 2251/1’de
kayıtlı nüshası ile aynı cilt içerisindedir. Kütüphane kaydı 2251/2’dir. Çok az
araştırmacı bu eserin Firdevsî’ye ait olduğu kanısındadır. Eser, Bekir Biçer tarafından
Firdevsî’ye ait olarak gösterilmiştir (Biçer, 2005: 71-75).
Bu eser Yavuz Sultan Selim döneminde değil Kanuni Sultan Süleyman
döneminde yazıldığı için eserin Firdevsî’ye ait olma ihtimali oldukça zayıftır. 06 Mil Yz
A 2920/1 nüshasına göre eserin 2a varağındaki şu ifadeler konuyu açıklığa
kavuşturmaktadır: “…amma can u canan bu şevkle mest ü hayran iken nagah padişah-ı
alempenah sultan bin es-sultan es-sultan selim han bin Süleymân han hazretlerinün
ata’allah-ı teala eyyam-ı devletine heddam-ı keraimlerinden… piraste olan celal beg
hazretleri sabıka bu hakirlerine…”23 Eserin Sultan Süleyman’ın kızlarının
hizmetkârlarından Celal Bey adında birine yazıldığı anlaşılmaktadır.
Himmet Büke, Firdevsî-i Rûmî üzerine yaptığı çalışmada eserle ilgili iki sonuca
ulaşır: “Birincisi bu eser Firdevsî’ye ait olmayıp onun eseri olan Hakayık-nâme ile aynı
cilt içerisinde bulunduğu için ona ait sanılmıştır. İkincisi ise; Tercüme-i Kenzü’l-
Hakâyık ve Keşfü’d-Dakâyık’ın 2a varağındaki ifadelere göre Kanuni döneminde
yazılmış olan bu eser Firdevsî’ye ait ise Firdevsî’nin Yavuz Sultan Selim döneminde
vefat etmeyip Kanuni döneminde de yaşadığıdır ki bu da onun hakkında yeni bir bilgi
olarak ortaya çıkmış olacaktır. Fakat eldeki veriler doğrultusunda baktığımızda
Firdevsî’nin Kanuni Sultan Süleyman devrinde hayatta olduğuna dair herhangi bir bilgi
mevcut değildir.” (Büke, 2015: 498-499). Büke’nin ulaştığı bulgular bu eserin
Firdevsî’ye ait olduğu iddiasını zayıflatmıştır.

23
bk. Aşkì, Tercüme-i Kenzü’l-Hakâyık ve Keşfü’l-Dakâyık, 06 Mil Yz A 2920/1, vr. 2a/8-9-10-11-12-
13.
 35

2.2.8. Tûtî-i Şehristân-ı Tarikat

Biçer (Biçer, 2005: 75) ve Jafarova (Jafarova, 2010: 5) Firdevsî’nin “Tûtî-i

Şehristân-ı Tarikat” adlı bir eserinden bahsederler. Büke, bazı araştırmacıların bir eser
ismi zannettikleri “tûtî-i şehristân-ı tarikat” ibaresini Tercüme-i Kenzü’l-Hakâyık ve
Keşfü’d-Dakâyık’ı yazan kişinin Şeyh Attar’ı övmek için kullandığı sıfatlar olduğunu
belirtir. Bu ifadelerden Firdevsî’nin böyle bir eseri olmadığı açık olarak görülmektedir
(Büke, 2015: 499).

2.2.9. Velâyet-nâme (Menâkıb-ı Hünkâr Hacı Bektâş-ı Velî)

Firdevsî’ye ait olup olmadığı tartışmalı eserlerdendir. Velâyet-nâmeler üzerine

çalışma yapan Bedri Noyan’da bulunan nüshanın Firdevsî’ye ait olduğu kesin değildir.
Hacı Bektâş-ı Velî’nin hayatı hakkında tarihî ve efsanevi bilgiler veren manzum bir
eserdir. Söz konusu nüsha doğrudan Firdevsî’ye ait değildir. Bu nüsha 1624’te
Muharrem bin Ali isimli bir müstensih tarafından Balım Kulu Dede adına kaleme
alınmıştır (Noyan 1986; Önsöz).
Bedri Noyan’ın elindeki nüshadan başka bir de Nihanî’nin 1296’da (1879)
yazdığı Velâyet-nâme-i Hacı Bektâş-ı Velî adlı manzum Velâyet-nâme de vardır.
Nihânî, yazdığı Velâyet-nâme’nin daha önce Firdevsî tarafından yazıldığını ama
zamanla eskiyip silinmiş olduğundan kendisinin yeniden kaleme aldığını ifade eder
(Noyan 1986: 5). Bedri Noyan'ın yaptığı çalışma, mevcut Velâyet-nâme yazmalarının
tenkitli metnidir. Dolayısıyla Firdevsî'nin yazdığı nüsha elimizde mevcut değildir
(Tanyıldız, 2005: 34).
Bu nüshadaki “der beyân-ı sebeb-i nazm-ı kitab” bölümündeki “Ki ya’ni Hâcı
Bektâş-ı Velì’nin / Keramâtından ol sırr-ı Ali’nin / Velì nesr idi ol kim söylemişdi /
Hemân Firdevsì bir nazm eylemişdi (Büyükkarcı, 1995: 6).” ifadeleri referans gösteren
Abdülbaki Gölpınarlı eserin Firdevsî’ye ait olduğu görüşündedir: “Manzum Velâyet-
nâme Firdevsî’nindir. Firdevsî’nin üslûbuyla Velayet-nâme’nin üslûbunu inceledik ve
tam bir benzerlik gösterdiğini gördük. Bu bakımdan manzum Velayet-nâme’nin,
 36

Süleymân-nâme’nin ve daha birçok kitapların yazarı olan Firdevsî-i Rûmî tarafından

yazıldığına kanaat getirdik” (Gölpınarlı, 1958: XXIV).
Abdülbâki Gölpınarlı’nın bu iddiasına Esad Coşan, Makalât-ı Hacı Bektaş-ı Velî
adlı eserinde (Coşan, 1996: XVII ) Mikâil Bayram, Hacı Bektâş-ı Horasanî Hakkında
Bazı Yeni Kaynaklar ve Yeni Bilgiler’inde (Bayram, 2003: 144), Ahmet Yaşar Ocak,
Bektâşî Menâkıbnâmelerinde İslâm Öncesi İnanç Motifleri’nde (Ocak, 1983: 5) destek
vermiş olsalar da bu iddianın dayanakları zayıftır. Burada zikredilen Firdevsî’nin
Süleymân-nâme yazarı Firdevsî olma ihtimali düşüktür. Muhtemelen Firdevsî mahlasını
kullanan başka bir kişidir.

2. FİRDEVSÎ-İ RÛMÎ’NİN EDEBÎ KİŞİLİĞİ

Firdevsî-i Rûmî farklı konularda manzum ve mensur, telif ve tercüme birçok
eser yazmıştır. Yaşadığı dönemde eserleriyle adından söz ettiren Firdevsî; tarih,
mitolojisi, peygamber kıssaları, menkıbeler, din, tasavvuf, tarih, geometri, nücûm,
satranç, savaş taktikleri, Tevrat, Zebûr, İncil, Kur’ân-ı Kerîm, hadis ve İsrâiliyât
kaynaklarına vâkıf olup bu malumatını telif ettiği eserlerinde yeri geldiğinde ayrıntılı
olarak kullanmıştır.
Yazar bu geniş malumata ulaşmak için büyük gayret harcamıştır. Satranç-nâme-i
Kebir adlı eserinin giriş bölümünde, II. Bayezid’in meclisinde oturup padişahla
konuştuğunu, padişah tarafından hatırı sorulduğunda zâtı şâhânelerine bir hediye
sunamadığından yakındığını ve padişahın kendisi hakkında iltifatta bulunduğunu ifade
etmiştir (Çatıkkaş, 1975: 192-193).
Firdevsî, her sözünün dostlar için bir öğüt ve hak kelamından bir parça olduğunu
iddia etmiştir. Üstadının Firdevsî Tûsî, sözlerinin inci, mücevher kadar değerli olduğunu
söylemektedir. Diğer yandan çok beğendiği Nizâmî-i Gencevî, Kâsım-ı Envâr ve Hâfız
ayarında bir şair olmamakla beraber Ahmedî, Şeyhî, Nizâmî ve Çâkerî’nin buna benzer
nüsha telif etmediğini söyler.
 37

Tezkire sahipleri ve yazarın çağdaşı olan Osmanlı şairleri onun şairler arasında
yeri olmadığını söylemişlerdir. Ondan söz eden Lâtîfî; Firdevsî-i Rûmî’nin sanatçılığı
hakkında şunları söylemektedir: “Amma ne nazmında nezâket ü lezzet ve ne nesrinde
letâfet ü halâvet (tatlılık) var. Yalnızca, halk hikayecileri ve masalcıları arsında yer
bulabilir. Zaten avâm cahildir, edebiyattan zevk almaz.”(Latifi, 2000: 425). Latîfî,
Firdevsî’nin sadece çalışkanlığı ve derleyiciliğinden övgüyle söz etmiştir. Kendisinden
sonra gelen tezkire yazarları da Latîfî’yi tekrar etmişlerdir.
Firdevsî’yi en fazla eleştirenlerden biri olan Gelibolulu Âlî, şairliği ve şiirleri
hakkında şu ifadeleri kullanır: “Garabet bundadur ki isgaya kabil bir kıtası dahi yokdur.
Tamam tetebbu kılsalar bir rubaîsine dest-res bulmış kimse bulınması kabil
degüldür.”(İsen 1994: 160-161).
Yazarın geniş edebî bilgisi ve çok sayıda eser yazmasına rağmen başarılı bir şair
olmadığı kabul edilmektedir. Ancak tarihi olayları edebî bir dille aktarabilmesi,
teşhisleri, tasvirleri, mecazları, nesirdeki ustalığı hele hele Türkçe konusundaki
hassasiyetleri kayda değerdir. Fîrdevsî, eserini yazarken onu istinsah ettirmek için
padişahın emriyle kâtipler getirtmiştir. Fırsat buldukça kendi eserlerini övmekten
kaçınmamıştır. Güleç, yaptığı çalışmada Süleymân-nâme’yi dinî-tarihî-destanî bir eser,
şark ilimlerinin, şark tarihi ve mitolojisinin bir ansiklopedisi olarak nitelendirir (2006:
245).
N. Sami Banarlı’ya göre Firdevsî-i Rûmî’nin eserlerinde manzum kısımların
sanat değeri azdır. Daha büyük kısmı teşkil eden nesir kısımlarının ise dikkate değer
tarafı, bu nesrin çok sâde, halk söyleyişine çok yakın ve Dede Korkut Hikayeleri’ndeki
Türkçe’yi hatırlatan bir lisanla yazılması diyerek, şairliğinin zayıf olduğunu ifade etmiş
ama nesirdeki yerini Dede Korkut’ a benzetmiştir (1971: 503).
Firdevsî-i Rûmî’den Türk Firdevsî’si diye söz eden Vasfi Mâhir Kocatürk
Süleymân-nâme’yi Türk edebiyatının en büyük eserlerinden birisi sayar: “İslâmi Türk
edebiyatında eski Türk destanlarına yer veren ilk büyük şair, tasvirini Divanü Lügati’t
Türk’teki manzumelerde gördüğümüz büyük Türk kahramanı ve hakanı Alp Er
 38

Tunga’yı ‘Efrâsiyâb-ı Türk’ adı altında anlatan; Türk adını şan ve şeref içinde
tekrarlayan biricik büyük Türk sanatkârıdır.” (1970: 296).
Firdevsî’nin eserleri dil yönünden son derece zengin olup muhtevası
kapsamlıdır. Eserlerinde bilinçli olarak Türkçe kelimelere ağırlık verdiği araştırmacılar
tarafından özellikle ifade edilmiştir. İbrahim Olgun, Firdevsî'nin Türkçecilik bilincine
sahip olduğunu ve dilimizi zenginleştirecek yöntemleri bilinçli olarak denediğini
belirtir. Olgun, bu konu çerçevesinde kaleme aldığı çalışmasında Firdevsî’nin kullandığı
kelimelerin sadece Anadolu bölgesinde konuşulan kelimeler olmadığını, Karahanlı ve
Uygur döneminden pek çok izler taşıdığını söyler. Özellikle bazı kelimelerin sadece
Divan ü Lügati’t-Türk’te veya Karahanlı döneminde yazılan Kur’ân tercümelerinde
bulunabildiğini ifade etmesi dikkat çekicidir (Olgun 1978: 193-194).
Firdevsî, yaşadığı çağın önde gelen ansiklopedistidir. Tarih, mitoloji, din,
tasavvuf, ahlak, peygamber kıssaları, geometri, ilm-i nücum, davet-nâme, satranç, savaş
taktikleri, şiir, edebiyat, felsefe gibi farklı alanlarla ilgili bilgileri eserlerinde
kullanmıştır. Eserleri öğretmek amacıyla yazıldığı için didaktik niteliktedir. Dini-
tasavvufi unsurlara ağırlıkla yer vermiştir. Firdevsî, bildiklerini gereğinden çok
sözcükle anlatmak çabasında olup çok sık tekrara başvurmakta, eş anlamlı kelimeleri
çokça kullanmaktadır. Mübâlağalı bir dil kullanmıştır. Tarihi ve efsanevi kahramanlara
yer vermiştir.
 39

İKİNCİ BÖLÜM

SÜLEYMÂN-NÂME’NİN 37. CİLDİNİN İNCELEMESİ

1. SÜLEYMÂN-NÂME’NİN DÜZENLENİŞ BİÇİMİ

1.1. Giriş Bölümü

Firdevsî otuz yedinci cilde Süleyman Peygamber’den bahseden bir ayetle
başlamaktadır. Bu Firdevsî’nin genel tavrıdır. Ciltlere Süleyman Peygamber’in Belkıs’a
gönderdiği mektuptan bahseden Neml suresi 30-31. ayetleriyle başlar:
“İnnehu min Süleymāne ve innehu bismi’l-lāhi’r-raómāni’r-raóîm ellā teèlū èaleyye
veʾtūni müslimîn” ( Neml, 27/30-31)
Devamında kırk dokuz beyitlik bir kaside vardır. Yazar kasideye tevhit ile başlar.
On üç beyittten oluşan tevhitte Allah’ın isim ve sıfatları anlatılmıştır.
Óamd-i nÀ-maódÿd İlÀh ki ol durur Óayy u BeúÀ
Şükr-i nÀ-maèdÿd o ŞÀha Ferd ü VÀóid ol ÒudÀ

FÀèil ü MuòtÀr u ÒÀlıú cÀèil-i her dü-cihÀn

ÚÀdir-i úudret-nümÀ vü mübdiè eşyÀ kibriyÀ (1b/2)
Tevhidi yedi beyitten oluşan na’t takip eder. Burada peygamberimiz, çar-yar ve
ashabının methedildiği ifadelere yer verilmiştir.
Ol óabîbü’l-Óaú emîn esrÀr-ı Úur’Àn óaú resÿl
Ol ùabîbü’l-òalú Muóammed ÚÀsım Aómed MuãùafÀ

Kevkeb-i eflÀk-ı èÀlem maùlaè-ı şems ü úamer

Naèt-ı muãóaf içre geldi yidi yirde mîm ü óÀ (1b/9)
 40

Devamında yirmi altı beyitlik methiye yer almaktadır. Burada devrin padişahı II.
Bayezid’ın adaleti ve ilmi övülmektedir. Methiye bölümü zamanın padişahına dua ile
bitirilmiştir.
Ál-i èOåman ŞÀh-ı SulùÀn Ildırım ÒÀn BÀyezìd
èAãrı içredür Firìdÿn-saùvet ü DÀrÀ vü RÀ

Óaøretüñ manãÿr u óükmüñ nÀfiõ ü rÀyüñ ãavÀb

Furãat-ı fetóüñ fütÿóu müddet-i èömrüñ beúÀ (1b/14)
Methiyeden sonra kendi şiirini övdüğü bir beyitlik fahriye vardır.
Óaøretüñ çün itdi teʾlìf eyleyüben èömri òarc
Bu úuluñ Firdevsi şÀha óaørete úılup duèÀ (2a/18)
Giriş bölümü dua ve peygamberimize salâvat isteğiyle sona ermektedir.
Gÿş-ı hÿşı baña tut ki söyleyem emlÀh kelÀm
Lìki virgil òoş ãalavÀt1 cÀn u dilden dil-rübÀ (2a/19)

1.2. Konunun İşlendiği Bölüm

Yazar genelde her ciltte beş meclise yer verir. Otuz yedinci cilt 181-185. meclisleri
içermektedir. Meclisleri kendi içerisinde dört bölüme ayırabiliriz.
Yazar her meclise “SüleymÀn-nÀmenüñ yüz seksen birinci meclisinüñ õikrinde
durur” gibi meclisin adını söyleyerek başlamaktadır. Bu bölümde yazar şiir kabiliyetini
öven mesnevi tarzında beyitlere yer vermektedir. Bu şiirlerin asıl konu ile bağlantısı
bulunmamaktadır.
Şeh SüleymÀn úıssasından nÀmdÀr
Müstemiè ol sözüm añla ÀşikÀr

Buña hemtÀ dinmedi úatèÀ kitÀb

 41

Buña beñdeş yoú durur şìrìn cevÀb(2b/10)

Daha sonra “Der-beyÀn-ı müràÀn-ı baórì ceng-i ìşÀn” gibi Farsça başlıklarla asıl
konunun anlatıldığı nazım-nesir karışık olarak anlatılan bölümler yer almaktadır.
“AmmÀ ki bizüm úıããÀmuz ez-Àn-cÀnib balıúçıl Gerden-dırÀz’a gönderdügi úÀãide
geldi ki delìl-i baórìdür. Nite çünki Gerden-dırÀz’uñ naôarına geldi. Gördi ki ol úadar baórì
úuşlar cemè olmış ki felekde èUtÀrid ki tedbìr felekdür. Óaşre dek cemè olan müràÀn
èadedin óisÀb idüp raúama getürmeye. Naôm:
Ol úadar müràÀn-ı baórì cemè olup gelmiş tamÀm
Úuş úanadı bürümişdi gün yüzin hem-çÿn àamÀm

Mürà avÀzından felekler ùas öterdi cikreyüp

Şeh-perenden ürker idi yirde vaóş gökde hevÀm” (3a/5)
Daha sonra “DÀsitÀn-ı temåilÀt der nefs-i òod gÿyed ender mevèıøa-i gÿne” veya
“Der beyÀn-ı temåìlÀt-ı dasitÀn-ı mÀôì” gibi başlıklar altında bu meclisten çıkaracağımız
dersleri nazım olarak ifade etmektedir. Bu ifadeler genellikle tasavvufi unsurlar içerir.
Firdevsî tasavvufla ilgili görüşlerini, hikâyede anlattıklarının gerçekte neyi temsil ettiğini
mesnevi tazında şiirlerle ifade etmektedir.
İy muóaúúiú şöyle bil ki bì-gümÀn
Ten cihÀndur Şeh SüleymÀn daòı cÀn

èAúl-ı idrÀk oldı LoúmÀn Feylesÿf

Kim bilür esrÀr-ı Óaúú’a anlar vuúÿf

Ol Benì Aãfer şÀhıdur emmÀre nefs

TÀbiè-i nefsüñ úuvÀsı pìş ü pes (68a/7)
 42

Meclislerin sonunda “Der beyÀn-ı meclis-i Àòar” başlığı altında yazar bu meclisi
tamamladığı için Allah’a hamd etmekte ve kendi sanatını överek okuyanlardan dua
istemektedir.
Óamd-i bì-óad ol ÒüdÀ’ya ãubh u şÀm
Ki oldı yüz seksen bir meclis tamÀm (15a/3)

Lìk umar Firdevsi yÀd u ÀşinÀ

Úılasız ervÀó içün òayri duèÀ (15a/6)

1.3. Bitiş Bölümü

Firdevsî, tevhitle başladığı otuz yedinci cildi münacatla bitirmektedir. Bu bölüm iki
kısımdan oluşur.
Yazar cildin sonunda “Ender-MünÀcÀt-ı Firdevsî Der Òatm-i KitÀb-ı SüleymÀn-
nÀme” bölümünde çok günahının olduğunu ifade etmekte, bu günahlarının affı için dua
etmektedir.
Raómeten lilèÀlemìn, nÿr-ı Muóammed óürmetiçün Firdevsî’nüñ günÀhın afv idüp
raómet eyle. Firdevs-i cennet maúÀm virüp bu faúìre èinÀyet eyle. Naôm:
CihÀn itdüm günÀh estaàfiru’l-lÀh
èAfiv úıl yÀ İlÀh estaàfiru’l-lÀh

Ne kim itdüm bu nefsümden bilürem

Kerem úıl ol penÀh estaàfiru’l-lÀh (68b/3)
“Ender-DuèÀ-i PÀdişÀh-ı İslÀm Ve’l-Müslimìn ve Der Òatm-i KelÀm” bölümünde
ise devrin padişahı Sultan Bayezid’e dua etmektedir. Ayrıca bu bölümde otuz yedinci cildi
tamamladığını otuz sekizinci cildi de Sultan Bayezid devrinde tamamlamayı istediğini ki bu
 43

sayede padişahın namının anılmasına vesile olacağını ifade etmektedir. Sultan Bayezid’e
dualarla cildi sonlandırmıştır.
MüstedÀm ol èÀlem içre devlet ile her zamÀn
DositÀnuñ èömri efzÿn düşmenüñ ola helÀk
Ámìn yÀ Rabbi’l-èÀlemìn (68b/20)

2. SÜLEYMÂN-NÂME’NİN DİL VE ÜSLÛP ÖZELLİĞİ

Süleymân-nâme üzerine araştırma yapanların ortak kanısı eserin döneminin dil

özelliklerini yansıtması açısından önemli bir eser olduğu hususudur. Eserlerinde Türkçe
kelimelerin çokluğu dikkat çeker. Bu kelimeler yalnızca Anadolu’ya has olmayıp
Türkçenin kullanıldığı Türk coğrafyasında yaygındır. Bu durum XV. yy. sonuna kadar Türk
dünyasında ortak bir dil kullanıldığı ve Anadolu’da Türkistan diyalektlerinin etkisinin
olduğu düşüncesine götürür. Bu durum Türk toplumlarının geniş coğrafî ayrılıklara rağmen
bütünlüğünü koruduklarının en canlı delili olarak görülmelidir (Olgun, 1983: 190-191).

Firdevsî hikemî üslub sahibidir. Eserlerinde eğitici, öğretici ve kıssadan hisse

almaya yönelik bir anlatım tarzı tercih etmiştir. Meclislerde hikâyeyi anlattıktan sonra bu
hikâyenin gerçekte neyi temsil ettiğini okuyucuya verir. Okuyucuya öğüt verme kaygısı
taşır.

Şeh SüleymÀn rÿó olur cismüñ cihÀn

Úalèa-i CÀn Àòiretdür bì-gümÀn

Çünki Óaúú’uñ dergehine varasın

Rÿz-ı óaşrı ol zamÀn ki göresin (14b/13).

Her meclis sonunda veya meclislerin içerisinde gerek bir levhadan gerekse bir
kalıptan hareketle dünyanın geçiciliği ile alakalı ders verir. Tasavvufî içerikli bölümler
 44

hikemî tarzın hâkim olduğu bir anlatım arz eder. Hikâye ettiği olayları anlatırken bu
olaylardan tasavvufi bir sonuca varmayı amaçlar. Anlam derinlerde değildir, yüzeyseldir.
Sanat kaygısından uzaktır. Her fırsatta dünyanın gelip geçici olduğu, ölümün unutulmaması
gerektiği, masivadan el çekmenin gerekliliği hususu samimi bir üslupla ifade edilmiştir.

İş bu fÀni milke virme dil iy yÀr

Kim degildür saña bÀúì rÿzigÀr

Ger dilerseñ iresin úurb-ı Óaúú’a

Milk-i fÀnì terk idüp iste beúÀ (68a12).

Eserde konuşma havası hâkimdir. Konuşma üslubu anlatıma hareketlilik

kazandırmanın ötesinde sıcaklık ve samimiyet de katmıştır. Hikâyenin akışı içinde
kahramanların birbirleriyle diyolog halinde bulunduğu bölümler eseri okuyan ve dinleyen
için akıcı hale getirmiştir. Bu üslup eserin bütününde hissedilmektedir.

“Ol böcek adı èArab dilince ca’ildür. Türkçe ùoguzlan böcegi dirler. İşi güci necisin
cemè itmekür. Cemè itdügin in úapusında iltür. Hırãından çoú cemè ider. Daòı úapusına
ininüñ ãıàmaz. Kendü içerü úalur. Necis úapusına ùıúılur. Kendü çıúamaz. İçinde ininüñ
ölür. Maèa’l-úıããa SüleymÀn Óaøreti cuèal úurdını görüp at başını çeküp óÀl dilince ol
úurdcuàaza eyitdi: YÀ cuèal senüñ úÀmetüñ kiçi, götürdügiñ nevÀle senden ziyÀde. Yılda ne
úadar ters àıdÀ úılursın. Baña òaber virgil, didi.” (37b/10).

Firdevsî; ayet, hadis ve kelam-ı kibar iktibasları yaparak anlatımını

zenginleştirmiştir. Eserlerinde deyim ve atasözlerini gerekli gördüğü yerlerde sıkça
kullanmıştır. Mana ve lafızla ilgili edebî sanatları eserinde başarılı bir şekilde kullandığı
görülmektedir. Firdevsî’nin en sık başvurduğu söz sanatları teşbih, telmih, iktibas, irsâl-i
mesel ve mübalağa olmuştur. Bütün bunları anlatımı güçlendirmek, sözü daha tesirli
biçimde kullanmak ve okuyucuyu bilinçlendirmek maksadıyla yapmıştır.
 45

“Femen yeèmel miåúÀle õerratin òayran yerah ve men yeèmel miåúÀle õerratin
şerran yerahü.” (7a/3).
Müsrif olma iótiyÀù it yÀ emìre’l-müʾminìn
Kim didi Muãóaf’da ÒÀlıú lÀ yuóibbü’l-müsrifìn (16b/7).

Biñ SüleymÀn mÿrca gelmez gözüme

Ùaşda evren úarşu ùurmaz özüme (61a/13).

Úulle üsti döndi oúdan kirpiye

Ùaşı peykÀn çizdüginden dörpiye (61a/15).

At nalından yir demür olmış nefesden gök baúır

Nìzeler ucı felekde hem-çün ıldız cem çaúır (64b/21).
Tasvirler divan edebiyatı ananesinin kalıpları dışına çıkmasa da edebî bakımdan
güçlü ve güzel ifadelerle sunulurlar.

“SüleymÀn daòi Şìt Nebì èabÀsın içine geyüp Nÿh Nebì cübbesin egnine ãalup
Âdem-i äÀfì ãaçın biline kemer úuşanup Òalìl Peygam-ber imÀmesin başına ãarup Yÿsuf
sıddìú úılıcın biline úuşanup TevrÀt Zebÿr’ı ãaà ãol óamÀyil ùaúınup İsóak Peyàam-ber
atına süvÀr oldı. MÿsÀ-yı mürsel èaãÀsın eline aldı. On iki biñ èulemÀ-yı Benì İsrÀʾìl daòı
sekìne-i bismi’l-lÀhı diyüp tehlìl getürdiler. Yÿşaè Peyàam-ber èalemin çeküp SüleymÀn
daòı beglere úarşu yürüdi. Begler daòı yir yir geldiler. SüleymÀn’a ùapu úıldılar. Bu
èaôamet ile aşup düşmÀn üzerine gitdiler.” (62a/7).

Yazar manzum bölümlerde aruz vezninin de etkisiyle Arapça ve Farsça kelimeleri

daha sık kullanmıştır. Özellikle metnin girişinde ve meclis başlarındaki manzum
bölümlerde sanatlı bir anlatımı tercih etmiştir. Ciltlerin sonunda ise yine diğer manzum
parçalara nazaran daha sanatlı münacaat ve methiye türünde kasideler mevcuttur.
Firdevsî‟nin kaleme aldığı tevhîd kasideleri diğer manzum kısımlara nazaran çok daha
sanatlıdır.

Óamd-i nÀ-maódÿd İlÀh ki ol durur óayy u beúÀ

 46

Şükr-i nÀ-maèdÿd o ŞÀh’a ferd ü vÀóid ol ÒudÀ

FÀèil-i muòtÀrı ÒÀlıú cÀèil-i her dü-cihÀn

ÚÀdir-i úudret-nümÀ vü mübdiè eşyÀ kibriyÀ

SÀmiè-i sırr-ı óaúìúat ãÀniè-i bì-çÿn-ı Óaú

Evvel ü Àòir ezel pinhÀn u ôÀhir reh-nümÀ (1b/2).

Nesir kısımlarının aralarına serpiştirilen şiirler de esere farklı bir ahenk ve canlılık
katmıştır. Anlatımların arasında hikâyeyi özetleyen bir işlev gören manzum bölümlerde
sade bir anlatımı tercih etmiştir.

Ol gice kim dillerince cümle mürà ötüşdiler

Bahr u berrüñ úuşları àavàa úılup atışdılar

Neyyir aèôam èÀleme vir niceye dek nÿrını

Ol úuşı çün nisbet idüp ceng ile ùutuşdılar (8b/7).

Yazar eserin genelinde sade bir Türkçe kullanmıştır. Bununla birlikte eserin nesir
kısımlarının şiir kısımlarına göre daha sade bir dille yazıldığını söylemek gerekir.

“Óakìm úavlince cuèal úurdı dilince buncılayın maèrifet söyleyicek SüleymÀn

taèaccüb úılup fikre varup göñlinden didi kim bu cÀèaluñ bu úadar èaúlı firÀseti var imiş
velìkin Óaú TeèÀlÀ’nuñ birligin neden maèlÿm oldı diyüp cehennem èiúÀbı, èÀõÀbı neden
farú itdi. Neden maèlÿm oldı diyüp imtióÀn içün suʾÀl úılup didi kim: “YÀ cuèal, Óaú
TeèÀlÀ’nuñ birligine varlıàına kim ìmÀn getürdüñ.” (39b/2).

Yazar eserde sıklıkla cinaslara yer vermiştir.

Óaú kelÀmı gÿşuña ãal iy Yetìm

Ùut peyÀmı gÿşe çün Dürr-i Yetìm
…
 47

Aç metÀèuñ mihr ü mehle Müşterì

CÀna beyèüñ itmegedür müşterì (2b/2).

FÀtióa’yla yÀd iden Firdevsi’yi

Luùf idüp vir cennet-i Firdevs’iyi(37a/18).

Dede Korkut’un dilinde olduğu gibi tekrarlar mühim yer tutar. Meclis başlarında ve
sonlarında kalıp ifadelerin tekrar edildiği görülür.

“LoúmÀn-ı Óakìm úavlince nÀúilÀn-ı aòbÀr ve EflÀùÿn-ı YunÀnì naúlince aãóÀb-ı

kibÀr bu SüleymÀn-nÀme-i Kebìr’den ol vech ile ãaóìó òaber bulup eydürler.” (37a/20).

Diñle imdi úıããa nedür reh-nümÀ

Vir ãalavÀt MuãùafÀ’ya yıl u ay (30a/3).

Yazar, mecliste toplanan dinleyici kitlesine Süleyman Peygamber kıssasını şerh

ettiğini anlatmaktadır.

Óamd-i bì-óad ol ÒüdÀ’ya ãubh u şÀm

Ki oldı yüz seksen bir meclis tamÀm

Naôm u nesrin söyledüñ şìrìn ü òÿb

Diñleyen taósìn ider her òÿb òÿb

Vaút-i şÀm irdi ùolındı ÀfitÀb

Bes sözü Àòir idelüm ùursun kitÀb

Çaró-ı àaddÀr irgürürse yarına

Dostlaruñ idüp naôar dìdÀrına
 48

Cemè olıcaú bir yire pìr ü cüvÀn

DosıtÀna şeró idevüz dÀsitÀn (15a/3).

Yazar eserde çok sayıda zarf-fiil kullanmıştır. Uzun cümleleri birbirine bağlarken
zarf-fiil eklerinden “ve, ki, kim” gibi bağlaçlardan yararlanmıştır.

“Óakìm úavlince delìlü’l-baórì baórì úuşlaruñ dirnegin ki gördi çoúluàından dehşet

alup úaynaú engüştin minúÀr-ı óayret aàzına urdı. Andan Gerden-dırÀz daòı èaskerin
óÀøırlayup balıúçıl üzerine varup ceng itmege vÀsiè cihÀnı gözine teng itmege úaãd iderken
ãaà úol vezìr eñgit ve begler begisi sırtlan tüy delìl-i bahrì görüp olar varup úÀãid idüàin
bildürüp ãorup alup Gerden-dırÀz’a ol baórì müràÀn seyyidi aómaú bulúÀn úaza èarø
itdiler.”(3a/10).

Bu ciltte yer alan bütün şiirler aruz vezniyle yazılmıştır. Yazar bir şiir dışında 16.
asırda ve bütün divan şiirinde en çok tercih edilen remel bahri “fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilÀtün
fÀèilün” veya “fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün” kalıbını tercih etmiştir. Sadece bir şiirde hezec
bahri “mefÀèîlün mefÀèîlün feèÿlün” kalıbını kullanmıştır. Aruz vezniyle yazmış olduğu
şiirlerde vezinlerde yanlışlıklar yapıldığı görülmektedir. Aruzu tam anlamıyla başarılı
uyguladığı söylenemez. Eser anlatmaya dayalı bir eser olduğu için şiirlerinde sanat endişesi
bulunmamaktadır. Ayrıca hacimli bir eser olması hasebiyle vezinde sıkıntıların bulunması
doğal karşılamalıdır.

Bihterìn çÀker ùapuñda Òüsrev ü ÒÀúÀn u Cem

Kemterìn òÀdim úapuñda Úayãer, Sencer, ümerÀ (2a/5).

Diñle imdi SüleymÀn-nÀmesin iy şehriyÀr

Neåri durur lüʾlüen menåÿr naômı cÀn-fizÀ (2a/17).

Eserde kimi yerde ifadeyi vezne uydurmak maksadıyla terkiplerin yanlış

oluşturulduğu görülmektedir.

FÀèil ü MuòtÀr u ÒÀlıú cÀèil-i her dü-cihÀn

 49

ÚÀdir-i úudret-nümÀ vü mübdiè eşyÀ kibriyÀ (1b/2).

Beyitte anlam olarak “mübdiè-i eşyÀ” terkibi kullanılması gerekirken vezin gereği
tamlama oluşturulamamıştır.

RÀbièi KerrÀr-ı Óaydar nÿr-ı lÀmiè seyf-i Óaú

LÀ-fetÀdur naètı anuñ şÀnında geldi hel atÀ (1b/13).

Óaydar-ı KerrÀr terkibi metinde vezin zorlaması olmadığı halde KerrÀr-ı Óaydar
biçiminde oluşturulmuştur.

Süleymân-nâme’de dikkat çeken noktalardan birisi bazen kahramanlar farklı

dönemde yaşasalar bile Firdevsî eserinde bu şahısları bir olay etrafında buluşturmuştur.
Süleyman Peygamber ile Keykubad Şah, Sam, Zal ve Rüstem’i anlatığı olay bağlamında
aynı dönemde yaşamış gibi göstermiştir.

Aynı zamanda eserde Kur’an’da geçen kıssalara benzer olaylar anlatılmıştır.

Kur’ân-ı Kerîm’de anlatılan Ashâb-ı Kehf kıssasıyla èAtıf bin èAkim’le ilgili anlatılan
olaylar arasında benzerlikler vardır. Firdevsî kıssaları ve farklı dönemdeki karakterleri
keşiştirmiş ve hikâyesini renklendirmiştir.

Süleymân-nâme’de kullanılan kelimelerin büyük çoğunluğu Türkçedir. Giriş ve

bitiş bölümleri dışında sade bir dil kullanmıştır. Eserin özellikle nesir kısmı, şiir kısmına
göre daha sadedir. Şiirlerde vezin ve kafiye gereği Arapça ve Farsça kelimelere daha fazla
yer verilmiş olsa da, çoklukla sade bir anlatım yolu tercih edilmiş, zincirleme
tamlamalardan mümkün olduğunca kaçınılmış, Türkçe kelimelerle örülü pek çok beyte yer
verilmiştir. İmla bakımından aynı metin içerisinde birkaç ayrı yazılışa rastlamak
mümkündür. Eser Eski Anadolu Türkçesinin dil özelliklerini taşır. Yazıldığı dönem
itibariyle Eski Anadolu Türkçesinden Osmanlı Türkçesine geçiş özelliklerini de
göstermektedir.
 50

3. SÜLEYMÂN-NÂME’NİN MUHTEVASI

Süleymân-nâme-i Kebîr’in 37. cildi 181-185. meclisleri içermektedir. Her mecliste

farklı bir olay anlatılmaz. Firdevsî, okuyucu yormamak ve sıkmamak düşüncesiyle bazen
olay örgüsünü kesip başka bir olayı anlatmaya başlar. Bu sayede hem okuyucunun dikkatini
sağlar hem de eseri monotonluktan kurtarır. Bu hikâyelerde yer alan bazı kahramanlar
diğer ciltlerde de görülmektedir. Ashab-ı Akim ve cualın anlatıldığı hikâyelerde olay
örgüsü otuz yedinci ciltte tamamlanırken diğer hikâyelerde olay örgüsü tamamlanmamıştır.
Olay diğer ciltlerde de devam etmektedir. Anlatıcı bütün olayları Süleyman Peygamber
etrafında şekillendirerek olaylar arasındaki bağlantıyı sağlamış olur. Anlatımlarda hayali ve
gerçek kahramanlara, mekânlara rastlanır. Anlatıcı sık sık geriye dönüşler yaparak hikâyeyi
hatırlatıp kaldığı yerden anlatmaya başlar. 37. ciltte altı hikâyeye yer verilmiştir. Bu
hikâyeler ve verilmek istenen mesajlar şu şekildedir:

3.1. Süleyman Peygamber ve Kuşların Hikâyesi

Hazret-i Süleyman insanlara, cinlere ve hayvanlara hükmeden sultan peygamberdir.

Hayvanların dilini bilirdi. Kur’an-ı Kerim’de Süleyman Peygamber’in kuşdilini bilmesi ve
hüthütle konuşması anlatılmaktadır. Süleyman Peygamber’i konu alan eserlerde hayvanlar
özellikle kuşlar sıkça kullanılmıştır. 15. asrın ikinci yarısı ile 16. asrın başında yaşamış olan
Firdevsi eserinde bu malzemeden yararlanmıştır. Yazar kuşları efsanevi, yırtıcı, tartıcı ve su
kuşları olarak sınıflandırır. Eserde hırs sahibi Gerden-dıraz’la Süleyman Peygamberin
yanında bulunan kuşların hikâyesi anlatılmaktadır.
Hikayeye göre; Süleyman (a.s), Simurg’un sağ kol makamını tavusa verir.
Cennetten çıkan tavusla kendini bir tutup bu makamın kendisine verilmesini isteyen su
kuşlarının reisi kaz (Gerden-dıraz), Süleyman’a (a.s) âsi olur. Bunun üzerine Gerden-dıraz,
Süleyman’a (a.s) tabi olan kuşlardan balıkçıl üzerine varıp savaşmak ister.
 51

Süleyman’ın (a.s) yanında bulunan kuşlardan rahne kuşu; şahin, çakırdoğan, acize,
balaban ve zağanos cinsi beş sınıf alıcı kuşla balıkçıla yardım için gider. Ruh kuşu da
sunkur, şahin, atmaca, karagöz, tavşancıl, ukab, kartal, afak, seyf, çaylak, demirkaynak ile
kuşların etini yiyici, yüklerini dökücü on bir cins yırtıcı kuşla balıkçıla destek olmak
amacıyla Gerden-dıraz tarafına gider.
Balıkçıl, Gerden-dıraz’a elçi gönderir. Elçi, Gerden-dıraz’ın huzuruna vardığında
toplanan kuşların çokluğuna hayret eder. Öyle ki gökyüzünü kaplayan kuşları, hesabın piri
Utarit’in bile haşre kadar sayamayacağını belirtir. Su kuşlarından angıt ve sırtlantoy, elçiyi
Gerden-dıraz’a arz eder. Gerden-dıraz elçiyi tepelettirmekle tehdit ettikten sonra “Elçiye
zeval yoktur.” deyip sözünü söylemesini ister.
Elçi, kadrini bilen erin helak olmayacağını, kendini bilenin Allah’ı bileceğini,
Allah’ın kendisini koruyacağını, Gerden-dıraz’ın balıkçıl ile düşmanlık etmemesi
gerektiğini, âsi olanın zafer kazanamayacağını, Gerden-dıraz’ın Süleyman (a.s) dergâhına
varıp hizmetine yüz sürmesi gerektiğini yoksa sunkur ve şehbazın gelip onu esir alıp zorla
Süleyman (a.s) dergâhına götüreceğini söyler.
Gerden-dıraz elçinin nasihatlerine öfkelenir. Elçiyi öldürmek ister fakat ulu kuşlar
“Elçiye ölüm yoktur.” diyerek delil-i bahriyi huzurundan uzaklaştırır. Elçiye balıkçılın
savaşa hazır olması gerektiğini söyler. Elçi balıkçıla varıp Gerden–dıraz’ı şikâyet eder.
Balıkçıl düşmanın öfkesini işitip askerlerini savaşa hazırlar. Gerden-dıraz da balıkçıl da
askerlerini beş bölüğe ayırır. Her iki taraf askerinin savaşa başlamadan önce teke tek
yapılan meydan okumayı balıkçılın erleri kazanır. Gerden-dıraz buna öfkelenir. Su
kuşlarına düşmana saldırmalarını emreder. Bunu gören balıkçıl Allah’a dua edip askerlerine
savaş emri verir. Her iki taraf kanatlar açıp, pençeler vurup, kanlar saçıp can, baş almak
için büyük bir savaş yapar. Gerden-dıraz askerinin çokluğu sebebiyle galip gelir.
Bunun üzerine balıkçıl kaçıp Neptış Denizi’ne iner. Yüzünü toprağa sürüp Allah’a
dua ederken Süleyman (a.s) tarafından yırtıcı, tartıcı kuşların rahne kuşuyla gelmekte
 52

olduğunu görür. Ruh kuşu da yırtıcı kuşların ulularıyla rahne kuşuna yetişir. Balıkçılla
buluşup, geri kalan askerlerini toplayıp, Gerden-dıraz askerlerini ortaya alıp cenge
başlarlar. Dünyayı Gerden-dıraz askerinin gözüne dar ederler. Gerden-dıraz’ı sunkur, angıt
kuşunu zağanos, sırtlantoyu çakırdoğan, acizeyi doğan, karaca kazı şahin tutup esir alır.
Gerden-dıraz’ın askerlerini dağıtırlar.
Balıkçıl, Simurg’dan yardım gelmesine, Süleyman’ın (a.s) himmet eylemesine
mutlu olur. Dilince Allah’ı tespih eder ve şükür secdesi yapar. Cenkte ölen kuşların
leşlerini toplayıp yerler. Yaralı kuşları orada bırakarak geri kalan kuşları alırlar.
Mertebelerine göre dört saf olup Süleyman’a (a.s) giderler. Ruh kuşu, ukab, tavşancıl,
kartal, soyka ve Gerden-dıraz’ı tutan sunkur birinci safta; rahne kuşu, şahin, çakırdoğan,
balaban, acize, atmaca, seyf, zağanos, karagöz ikinci safta; balıkçıl, saka kuşu, kuğu,
sakarmeke, karabatak ve balıkçıla tabi olan kuşlar üçüncü safta; ebabil, martı, kervan kuşu
dördüncü safta esir alınan kuşları önlerine katıp Süleyman’a giderler.
Kaz (Gerden-dıraz) sunkurdan kendisine merhamet etmesini, mağrur olmamasını
ister. Feleğin her zaman istediği şekilde dönmeyeceğini, dünyada Allah’ın kişiye bazen
hayır bazen de hüzün verdiğini, her cezada bir şeref, her yemekte bir lezzet, her anda bir
sevinç ve devamında keder olduğunu, bunların başına tamah sebebiyle geldiğini, kendisinin
Süleyman’a (a.s) düşman ve Simurg’a âsi olmadığını haddinden fazla rütbe talep ettiğinden
açgözlülüğünden bunların başına geldiğini, Allah’ın takdirinin tedbiri bozacağını,
kendisinin günahını bildiğini, Simurg’un sağ koluna tamah ettiğini, tamah ehlinin de
sonunun zillet olduğunu, kişinin zulmünün kendisini helak edeceğini, zalimin ömrünün kısa
olduğunu söyleyip merhamet ister. Alıcı kuşların ömürleri zulmettiklerinden dolayı kısadır.
Sunkur’a Allah’tan korkmasını çünkü Allah’tan korkmanın bütün hikmetlerin başı
olduğunu söyler.
Sunkur; son pişmanlığın fayda vermeyeceğini, söylenmiş sözlere yok
denilemeyeceğini, sözün yaydan çıkan ok gibi olduğunu, onu döndürmeye çarenin
 53

olmadığını, her kişinin hayır veya şer ne yapmışsa onun karşılığını bulması gerektiğini,
suçuna göre karşılık bulacağını, şerir kimsenin akrep gibi olduğunu, halka zarar vermemesi
için onu helak etmekten başka çarenin olmadığını söyler.
Bunları dinleyen hırs sahibi kaz, sevgilinin saçı gibi perişan olup inler. Yüz bin
tövbe edip istiğfar duasını tekrar eder.
Balıkçılın yanında bulunan kuşlar hüthütü Simurg’a gönderirler. Balıkçıl ve diğer
kuşlar Gerden-dıraz ve onun çerisini Süleyman’a (a.s) götürmek için yola çıkar. Hüthüt,
Süleyman’ın (a.s) otağına ulaşır. Kuşların çavuşu, hüthütü Süleyman’ın (a.s) huzuruna
çıkarır. Hüthüt sağ kanadını Hızır Peygamber alemi gibi yukarı kaldırır. Sol kanadını İlyas
Peygamber seccadesi gibi yere serip, yüzüstü sürünüp, tahtına vurup, karşısında baş eğip
yerinden kalkar. Saltanatının devamı için ona dua eder. Süleyman Peygamber’e bir kaside
söyler. Kasidede Süleyman (a.s) devletinin yüceliği için dua ettikten sonra kuşların cengini
anlatır. Âsi Gerden-dıraz’ın sunkurun pençesiyle esir alındığını haber verir. Yırtıcı kuşların
Süleyman’ın (a.s) huzuruna yüz sürmek isteğinde olduğunu söyler. Süleyman ve Simurg
çok memnun olur.
Simurg, kendi makamına gider. Yırtıcı kuşlar seyyidi kartalı ve hububat yiyen
kuşlar seyyidi tavusu çağırıp balkan kazın başına gelenleri anlatır. Onlar da Gerden-dıraz’ın
hasedi sebebiyle bunların başına söyler. Tavus, Simurg’dan balkan kazının affını ister.
Simurg, hased sahibinden fayda gelmeyeceğini, onun affını istemektense etini dişlemenin
evla olduğunu, onun makamının balıkçıla verilmesi gerektiğini söyler.
Ruh kuşu ve rahne kuşu Süleyman hükmüyle ve Simurg emriyle balıkçıla yardım
edip, balkan kazı/Gerden-dıraz’ı hapsedip, Süleyman tarafına yönelip, Karadeniz
yöresinden geçip Yunan sınırına gelir. İznik’e gelince inip yeryüzüne konarlar.
Balıkçıla tabi olan kuşlar melikler nazarına eli boş gidilmeyeceğini, kendi
miktarlarınca bir hediye almaları gerektiğini söyler. Kuşlara hediye bulmak için yedi gün
 54

süre verilir. Her birisi asıl vatanlarına gidip, miktarına göre hediye alıp gelir. Hediyelerini
alıp Can Kalesi’ne ulaşırlar.
Su kuşları, Süleyman (a.s) askerlerinin Anup şehri kenarına konmuş, çeşitli libas
giyen insanlardan yeryüzünün gül bahçesine dönmüş, insanların nefesinden gökyüzünü
dumanın bürümüş, Can Kalesi yöresinde dört yüz kırk dört direk üzerinde kızıl atlastan bir
sultan köşkünün kurulmuş, köşkün çevresinde mahşer günü kalabalığı gibi insanın
toplanmış, yerden dört mil kadar göğe doğru havada Simurg kuşuyla, kuş uluları yırtıcı,
tartıcı kuşların uçarak Süleyman’ın (a.s) üzerine gölge yapmış olduğunu görür.
Su kuşları Süleyman (a.s) saltanatını gördükten sonra Çarşamba Irmağı kenarına
konar. Zira Büyük İskender devrinde Eflatun-ı Kehhal o pınarı tuttuğu için Guneviyye
Ovası’ndaki göl kurumuş. Süleyman (a.s) zamanından sonra bir çoban sebebiyle o pınar
gittikçe artmış. Guneviyye ovası derya olmuş. Sonra İskender-i Feylekus zamanında
Eflatun o pınarı yine tutmuş. Göl kuruyup kaybolmuş. Guneviyye Ovası’nı Yunan halkı
ziraat için kullanmış. Şimdi hicri 902 (M. 1496/1497) yılında bir Eflatun pınardan su alıp
değirmen yapmak istediği için kaynağı yeniler. Su yol bularak Guneviyye Ovası’nı göl
yapar. Üç yüz elli parça köyü harabeye çevirir. O zaman Çarşamba Irmağı’nın dışında
ovada su olmadığı için su kuşları buraya gelerek konar.
Ruh kuşu, rahne kuşu, yırtıcı kuşlar gelip Simurg’a kavuşur. Sunkur, Gerden-
dıraz’ı Simurg’a arz eder. Simurg, âsi Gerden-dıraz’a haset sahibinin rahat olamayacağını
söyler. Gerden-dıraz kuşların padişahının doğru söylediğini, başına gelenlerin hırsından
olduğunu söyleyip Simurg’dan kendine şefaatçi olup Süleyman Peygamber’in hışmından
kurtarmasını ister.
Simurg, bu sözleri duyunca Gerden-dıraz’a merhamet eder. Süleyman’a (a.s)
varınca şefaatçi olmak ister. Fakat su kuşlarının melikliğinin Gerden-dıraz’a
verilmeyeceğini, o makamın balıkçılın olduğunu söyler. Gerden-dıraz, “Ben kuşların
çavuşu olmaktan usandım. Yalnız canımı bağışla.” der.
 55

Sabah olunca Süleyman Nebi temiz sudan abdest alıp sabah namazını kılar. İbrahim
Peygamber sarığını sarınıp, beline Âdem (a.s) zincirini kuşanıp, Musa (a.s) asasını eline
alıp, divana gelip nübüvvet tahtına çıkar. Süleyman ve enbiyalar gözünde aşikâr; emirler ve
vezirler gözünde gizli olarak önce mühre müvekkel olan Azübail, Süleyman’a (a.s)
müvekkel olan Nursayail, Süleyman (a.s) tahtına müvekkel olan Herkabail, taca müvekkel
olan Latatahur sonra toprağa müvekkel olan Taahakail, suya müvekkel olan Kiheşail, ateşe
müvekkel Sahutahalail, rüzgâra müvekkel olan Nağmağail melek Süleyman’ın (a.s) sağ
tarafında ayakta durur. Sol tarafında da Süleyman (a.s) mührüne müvekkel olan
Sahyataahail, insana müvekkel olan Sahrataail, kuşlara müvekkel olan Tamahabinail melek
ayakta durur.
İkinci safta on iki bin Beni İsrail enbiyası, uleması oturur. Sol tarafında hakimler,
emirler, vezirler ve şairler durur. Üçüncü safta sağ tarafta sultanlar altın ve gümüş tahtlar
üzerinde, sol tarafta da pehlivanlar çelik kürsülerde diz çökerler. Dördüncü safta
Süleyman’ın (a.s) hasları, on iki soyun melikleri mertebesine göre dururlar. Süleyman’a
(a.s) yüz sürerler. Beşinci safta devlet erkânı, memleketin ileri gelenleri mertebesince
toplanıp ayakta durur. Bin iki yüz çavuş, yedi yüz yetmiş yedi altın değnekli vezir, altı yüz
altmış altı ulak durur. İnsan topluluğu Süleyman’ın (a.s) divanını süsler. İnsan melikleri,
yedi ülkenin liderleri, dünyanın yiğitleri, Arap’ın büyükleri İran ve Turan seçkinleri yerli
yerinde otururlar. Sonra Simurg, rahne kuşu, kaknus, ruh kuşu, tartıcı kuşlar çavuşu tavus,
yırtıcı kuşlar efendisi ukab, tavşancıl, soyga, balaban, sunkur, şahin, doğan ve bütün yırtıcı,
tartıcı kuşlar Süleyman (a.s) tahtına yüz sürer.
Simurg, makamına oturur. Sağ tarafında cennetten çıkan tavus ve sol tarafında Nuh
Peygamber’e ünsiyet eden yırtıcılar çavuşu kartal, kaknus ve rahne kuşu durur. Diğer kuşlar
havaya uçar. Süleyman (a.s) üzerine gölge yapar. Divanda herkes mertebesine göre yerini
alır.
 56

Hüthütün haberi üzerine balıkçıl, ona tabi olanlarla birlikte divana gelir. Diğer
taraftan kuşlar çavuşu karga, saksağan, kuşlar şeyhi leylek, kuşların ulusu akbaba ve
yırtıcılar beylerbeyi ukab, hububat yiyen kuşların efendisi turna da izzetle divana gelir.
Balıkçıl, Süleyman’ın (a.s) huzurunda Rüstem postundan zırhını sırtına giymiş,
Keyyus hançeri gibi çelik hançerini pençesine almış ukabı; Tühümten zırhını sırtına giymiş
şahin ve doğanı; Horasan erenleri gibi abasını sırtına salmış akbabayı; çakırdoğan gibi
tüylerini düzeltmiş, şahin gibi göğüs germiş Karagözü; ebemkuşağı gibi kanatlarını kemer
kılmış ruh kuşunu; dolunay gibi nurlu tacını başına almış, süslü cübbesini sırtına salmış,
Cebrail gibi kanatlarını süsleyip cennet kemeri gibi kanadını eğmiş, bazen saba rüzgarı gibi
raks edip Huten ahusu gibi kanatlarından misk saçmış, bazen ayaklarının çirkinliğine bakıp
kederlenmiş tavusu; Hızır, İlyas sancakları gibi yeşil kanatcağızlarını kaldırmış, kırmızı
dudakları tatlı diliyle insanın aklını almış, kınalı ayaklarına bakıp sevinçle Süleyman (a.s)
devletine dua kılıp güzel nağmelerle gazeller söylemiş, bazen Hindistan’ı hatırladıkça
hasretinden figan etmiş papağanı; elmas rengi keçeyi boynuna salmış, gülü seyredip
goncanın nazlandığı gül bahçesinde hasretle ağlayıp güzel nağmelerle ötüp onu işiten
kederli gönülleri mutlu etmiş gah diken sebebiyle içi kan ağlayarak feryat etmiş bülbülü;
Sami hırkasını omzuna salmış, gözlerine İsfahan sürmesini çekip Allah’ın zikrini diline
almış Turaç kuşunu; İsa (a.s) gibi siyah hırkasını boynuna salmış, ela gözlerine sürme
çekmiş, güzel nağmelerle şakıyıp, Allah’ın zikrini diline alıp üstat hafızlar gibi yedi kıraatle
“ve’l-fecr” ayetini tekrar etmiş kırlangıcı; yüzünü karartıp şeytan gibi kuşlar arasından
bakmış, yüzünün karalığından ah ettikçe dumanı göklere çıkmış kuzgunu; siyah keçesini
boynu arkasına salmış, sevgilinin ayrılığından feryat ederek hicaz makamında gazel
okumuş mecazi aşkı terk edip Allah aşkıyla meşgul olup “ya Kerim, ya Rahim” diyerek
tespih etmiş kumruyu; kanatlanıp, uçup İsfahan, Huten güzelleri gibi nakışlı elbisesini
omzuna alıp, çifti yanına gelip, âşık ve maşuk gibi ağız ağıza vermiş güvercini görür.
 57

Balıkçıl, yüz yirmi dört sınıf mahlûkun Süleyman (a.s) divanında bulunduğunu,
gökleri kuşların yeri insanın bürüdüğünü görüp Süleyman’a (a.s) çok dua eder. Süleyman’a
(a.s) divanda bulunanların daha önce görmediği sakankur balığını hediye eder.
Süleyman (a.s) balıkçıla sakankur balığının hangi diyardan geldiğini ve özelliğini
sorar. Balıkçıl, Nil Irmağı’nın başında Billur Dağı eteğinde on iki pınar bulunduğunu,
sadece pınarların çıktığı kaynaklarda bu balığın yaşadığını, bu balığı yiyenin kırk kez cima
edeceğini, bu balığı yiyenin cimada boş olmayacağını söyler.
Süleyman (a.s), Allah’ın kendisine peygamberlik mührünü nasip ettiğini, yetmiş iki
milletin, karada ve denizde bin türlü ümmetin kendisine boyun eğdiğini söyleyerek su
kuşlarının reisliğini balıkçıla verir. “Hak Teâlâ senin kanatlarını padişahların tacına layık
kılsın. Kuşlar içinde aziz ol ve lokman helalden olsun.” der. Sonra balıkçıl, Simurg’un
eşiğine gelir. Simurg, sağ kanadını uzatır. Balıkçıl, Simurg’un kanadının ucunu makam
verilmiş emîr gibi öper ve tüylerine yüzünü sürer.
Sunkur, Gerden-dıraz’ı alıp Süleyman (a.s) nazarına getirir. Dilince Süleyman’a
(a.s) dua eder. Süleyman (a.s), Gerden-dıraz’a cennetten çıkan tavusun mertebesine tamah
ettiğini, hırs sahibini öldürenin yine kendi hırsı olduğunu söyleyip sen de ettiğin hıyanetin
cezası olarak ölesin, der. Süleyman (a.s) hükmünü şahin ve sunkur yerine getirip ahmak
kazı parçalar.
Simurg, Süleyman’ın (a.s) gazabını görünce Gerden-dıraz’a şefaatçi olamaz.
Süleyman (a.s), balıkçıla sakankur balığı hakkında sorular sorar.
Balıkçıl, ceddinin ulu ırmak ve deniz kenarında Savamin Adası’nda yaşadığını, bu
adada büyük bir şehrin olduğunu, toprağının ve havasının güzel olduğunu, yedi yüz fersah
uzunluğunda ağaçların ve hayvanların olduğunu söyler. İbni Fakih, bu adada başları insan
suretinde, saçları uzun, sözleri anlaşılmayan, ağaçların dibinde durup meyve yiyen bir
kavim olduğunu, bunların hayvan gibi gezdiğini, insan görünce suya kaçtıklarını, her
birinin boyunun dört karış olduğunu, kızıl renkli olup hızlı koştuklarını, bunlara kimsenin
 58

yetişemediğini söyler. Bunlar denizde kimi görse yüzüp gemilere varır. Onlara amber verip
demir alırlar. Demirleri ağızlarına alıp adaya getirirler. Bunların demirleri ne yaptığını
kimse bilmez. Bu adada eşeğe benzeyen alnında büyük bir boynuzu olan gergedan vardır.
Onun boynuzundan bıçak sapı yaparlar. Bu bıçak sapları zehirli yemeklerin anlaşılmasında
kullanılır. Güneş değince üzerindeki nakışlar ortaya çıkan kemerler yaparlar. Cin
padişahları bu kemerleri çok sever. Dört bin miskal altına bu kemerleri alırlar. Bu
gergedanların boynu deve boynu gibi eğridir. Hiçbir hayvan buna karşı gelemez. Fil, bebr,
kaplan ve aslanı helak eder. Bu adada su sığırları; kâfur, hayzeran ve bekem ağacı çoktur.
Bekem ağacının kökü bütün zehirlere karşı panzehirdir. Çeşitli otlar ve renkli taşlar da
bulunur.
Sakankur balığının haysiyetini ceddinin tevatürle naklettiğini anlatır. Sizden önce üç
peygamber kuşdilini bilirmiş. İlk olarak Âdem (a.s) bütün hayvanların dillerini bilir, zalim
elinden mazlumu kurtarırmış. İkinci olarak Nuh, (a.s) tufan vakti gelince gemiyi
tamamlamış, denizde olan altı yüz bir ümmet ve karada bulunan dört yüz ümmetin her
birisinden birer çiftini gemiye almaya Allah hükmedince Nuh Peygamber’in kalbine bütün
yaratılmışların dillerini ilham etmiş. Üçüncü de İsmail Peygamberdir. Kâbe’yi tavafa gelen
hayvanların incinmemesi için Allah, İsmail Peygamber’e onların dillerini bildirmiş.
Balıkçılın atası denizde balık avlarken bir avcı tarafından yakalanıp, kafeslenip İsmail
Peygamber’e sunulmuş. İsmail Peygamber balıkçılın atasını sakankur balığını getirmesi
karşılığında azat edeceğini söylemiş. O da Nil Irmağı’nda bulunan sakankuru gagasına alıp
İsmail Peygamber’e sunmuş. Bunun üzerine İsmail Peygamber balıkçılın atasına ömrün
uzun olsun, Allah yırtıcı kuşlardan seni korusun, diye dua etmiş.
Balıkçıl, Süleyman Peygamber’den hediyesini kabul etmesini ister. Süleyman
Peygamber balıkçıla hayır dua eder. Süleyman (a.s), Lokman Hekim’e balıkçılın
haysiyetini sorar. O da Havass-ı Etyar kitabında balıkçıl etinin kuru, bazı mezheplerde
yenmesinin haram, bazı mezheplerde helal olduğunu, balıkçılın yağının gül yağı ile
 59

karıştırılıp ağrılı yere sürülürse ağrısının geçeceğini, kanının bitkiyle karıştırılıp göze
sürülürse donukluğunun gideceğini, kanının yağ ile karıştırılıp başına sürülürse baş ağrısını
gidereceğini söyler.
Süleyman Peygamber, Simurg’a balıkçılın haysiyetini sorar. O da: “Balıkçılın
beyaz, siyah ve mavi olmak üzere üç cinsi bulunur. Beyazının kanatları altında gayet
kıymetli beyaz tüyleri vardır. Siyah olanı da meke gibi olup Hint diyarında çoktur. Mavi
olanının da gayet kıymetli siyah tüyleri vardır. Üçünün de tabiatı aynıdır. Uzaktan iyi
görür; yedi fersah uzakta dahi denize bakınca avlayacağı balığı görüp, yıldırım gibi dalıp,
balığı gagasına alıp su yüzüne çıkar. Sağ gözü ile kendisini avlamaması için yırtıcı doğanı,
sol gözüyle de avlayacağı balığı gözetir. Gaflette değildir ki Allah gaflette olanları
sevmez.” der.
Süleyman Peygamber, balıkçıla neden sadece balık eti yediğini sorar. Balıkçıl
“Bunun iki nedeni vardır: Birincisi, hayvan etleri arasında balık etinden daha helali yoktur.
Peygamberlere gökten inen sofraların hepsinde balık eti bulunur. İkincisi de diğer
hayvanlar ve kuşlar rızık için kederlenmesinler. Bize kanat verip bizi havada uçuran, deniz
dibinden kısmetimizi veren Allah, her canlının rızkını verir.” der.
Süleyman Peygamber su kuşlarının isimlerinin yazılı olduğu halı üzerine bismillah
deyip yedi ayet Tevrat’tan, dokuz ayet Zebur’dan okuyup altın kurayı yuvarlar. Kura kuşlar
arasında balıkçılın sağ kol veziri sakaya konar. Bunun üzerine saka davet edilir. Saka kuşu
Simurg’un ayağını, Süleyman (a.s) tahtını öpüp, hediye olarak getirdiği sadefi Süleyman’a
(a.s) sunup devletine dua eder.
Süleyman (a.s), sakanın bu hediyeyi Kızıldeniz’den getirdiğini anlar. Sadefi
kırmaları için emreder. İçerisinden kırk bin altın değerinde üç miskal inci çıkar. Süleyman
(a.s) böyle bir hazinenin çoğu padişahın hazinesinde bulunmadığını söyleyip kendisiden ne
dilediğini sorar. Saka, yırtıcı kuşların kendisine zarar vermemesini ve ab-ı hayat içmeyi
talep edip Süleyman’dan (a.s) dua ister.
 60

Ab-ı hayata müvekkel melek, Süleyman’a (a.s) ab-ı hayatı getirir. Fakat Süleyman
(a.s) kendisi içmeyip sakaya verir. Süleyman (a.s), sakaya vatanının neresi olduğunu sorar.
Saka, mekânının Hindistan ortasında Çin’e yakın olan meşhur Uluram Adası olduğunu, bu
adanın hiç harap yeri olmadığını söyler.
Sakaların yollarında bazen on yirmi gün su bulunmadığı için sakalar kursaklarını
dolduruncaya kadar su içer. Konak yerlerinde bulunan yalakları kursaklarındaki sularla
doldururlar. Misafirler bu suları içer. Burada bulunanlar sakalara tuzsuz leş ikram eder. Bu
ada yüz kırk fersah yoldur. Melikinin adı Mihraç Han’dır. Adada mal o kadar çoktur ki
altına itibar etmezler. Kuzey tarafında kanatları yeşil, insan suretinde, sözleri anlaşılmayan
kuşlar vardır. Ağaçtan ağaca uçarlar. Bu adada kulağından kuyruğuna kadar yarasa kanadı
gibi kanadı olan bir serçe türü de vardır. Bu kuşun tersi, misk gibi kokar.
Süleyman (a.s), sakaya kursağın neden geniştir, diye sorar. Saka, “Kursağımın geniş
olmasının üç faydası vardır: İlk olarak çöl yollarında susuzları sulayıp sevap kazanırım.
İkincisi de kursağı geniş olanlar sıkıntılara katlanır, sabırlı ve yumuşak huylu olur. Üçüncü
faydası da hiçbir kuşun derisinden insana fayda yoktur. Fakat saka kursağından hediyeler
yapıp giyilir.” der.
Süleyman (a.s), deniz ve ırmak kenarında gezerken balık avlarken su kuşları gibi
neden önüne bakmayıp arkana bakarsın, diye sorar. Saka da avlanırken beni gören balık
arkama doğru kaçar. Ben de başımı gemi dümeni gibi arkama çeviririm ki avımı
kaçırmayayım, diye cevap verir.
Süleyman (a.s) sakadaki ince anlayışı, idraki imtihan etmek için ona Allah’ı nasıl
bilirsin, diye sorar. Saka; Allah (c.c) birdir, ortağı yoktur, kâinatı yaratan ve yaratılanların
rızkını verendir, diye cevap verir.
Süleyman (a.s), insan gibi ilim okumadan, kitap mütalaa etmeden ve
peygamberlerden eğitim almadan Allah’ın bir ve rezzak olduğunu nasıl bildin, diye sorar.
Saka kâinata, bütün yaratılanlara bakarak bunların kendi kendine olamayacağını, bir
 61

yaratıcısının olması gerektiğini, insanların köşkler ve saraylar yaptığını, bunların bir mimarı
olduğunu, kâinatı yaratanın eşi olsa buna benzer bir köşk yapması gerektiğinden Allah’ın
bir, ezeli ve ebedi olduğunu anladığını, ana rahmindeki çocuğu yaratıp akıl ve ruh
bahşedenin, arılardan kudretiyle bal yapanın, denizlerde gemileri yüzdürenin, yerden
bitkiler bitirip türlü nimetler verenin, ağaçlardan meyveler, balçıktan hurmalar denizde
sadef içinde inciler, toprakta altın ve gümüşler, taşlarda yakut ve cevherler yaratanın Allah
(c.c) olduğunu söyler.
Saka, kuşların kursakları her sabah boş olmasına rağmen onların Allah’ın zikriyle
hoş olduklarını, “Talep eden talep ettiğine ulaşır.” gereğince akşam olunca her kuşun
kursakları tok yuvalarına döndüğünü, tüm bunların Allah’ın rezzak ve eşinin
bulunmadığına delil olduğunu söyler.
Saka, “Eşi olamaz çünkü biri öldürmek istese, biri diriltmek dilese; biri gece, biri
gündüz dilese ikisinin arasında ihtilaf oluşucağını, sultanların saltanat için çekişip
savaştığını, tüm bunların Allah’ın bir olduğuna, ortağı olmadığına, her şeyin Allah’a
muhtaç fakat kendisinin hiçbir şeye muhtaç olmadığına delil olduğunu anladım.” der.
Süleyman Peygamber sakanın sözlerini takdir edip kuşların sakalığını ona verir.

3.1.1. Kıssadan Hisse

Süleyman-name alegorik bir eserdir. Firdevsi her meclis sonunda hikâyedeki

karekterlerin neyi temsil ettiğini vermektedir. Buna göre; Süleyman Peygamber dergâhı,
onun huzuru Allah’ın katını temsil eder. Huzura çıkmak için arınmak gerekir. Akıl sahibi
kişi benlikten geçip varlıktan kendisinde eser bırakmamalıdır. Kişi benliğinden
sıyrılmayınca bir nefes dahi Allah’ın cemalini göremez. Pervanenin kendini mahvedip ateşe
kavuştuğu gibi kişi de benliğini yok ederek Hakk’a kavuşup ayne’l-bekaya ulaşır.
Onun huzuruna eli boş gidilmez. Salih amellerle huzura gidilmelidir. Bunun için
kuşlar da Süleyman’ın (a.s) huzuruna hediyelerle çıkmayı uygun görürler.
 62

Simurg, mürşid-i kâmildir. Onun sözlerini dinlemek, emirlerini yerine getirmek

gerekir. Simurg’un buradaki konumu Mantıku’t-Tayr ile örtüşmektedir. Mantıku’t-Tayr’da
Simurg kuşların padişahı ve yol göstericisidir (Attar, 2006).
Saka kuşu Allah’ın huzuruna çıkma isteğinde olan insanı temsil eder. Onun
huzuruna çıkmak için de çalışmak, mükemmelliğe ulaşmak, benliğinden sıyrılmak, fani
işlerden uzak durmak, masivadan kalbini arındırmak, akıl sahiplerinin nasihatine uymak ve
nefsine iltifat etmemek icap eder. Tüm bunları yaptıktan sonra Hak katına ulaşıp onun
cemalini görebilir.
Gerden-dıraz, uğursuz/kötü nefsi temsil eder. O her zaman nefsinin arzusunda
uçmaktadır. Hak dergâhına varınca Allah’a yakınlaşmaya yol bulamayacaktır. Ecel
gagasına kadar gelince feleğin gazabına uğrayacaktır. O zaman da tövbe fayda vermeyecek,
kimse de onun için “Allah rahmet etsin.” demeyecektir.

3.2. Süleyman Peygamber ve Maun Şah’ın Hikâyesi

Süleymân-nâme’de hayalî ve olağanüstü yaratıkların anlatıldığı hikâyelere de yer

verilmiştir. Hz. Âdem’den önce yaratılan Can kavminden ve bu kavme uzun süre
hükümdarlık eden Maun Şah’tan bahsedilmiştir.
Süleymân-nâme’de anlatıldığına göre; Hz. Süleyman gece namazını kıldıktan sonra
geceliğini giyip yatar. Kuşların uluları Süleyman dergâhı üzerinde ötüşür. Dillerince Allah’ı
tespih eder. Süleyman Peygamber sabah olduğunu görüp “bismillah” deyip geceliğini
çıkarır. Temiz sudan abdest alıp sabah namazını kılar. On iki bin enbiya ve on iki bin ulema
gelir. Süleyman’a selam verirler. Süleyman (a.s), İshak (a.s) atına binip on dört bin dünya
padişahları yanında yürüyüp Yunan şahı ile Can Kalesi içine girer. Define ararlar. Orada bir
levha görürler. Süleyman (a.s) bu levhadaki yazıyı seçemez. Bu sırada şeytan bunu fırsat
bilerek Süleyman’ın (a.s) yolunu şaşırtmak, aklını karıştırmak için melek suretinde
Süleyman’a (a.s) gözükür.
 63

Bu yazının melek yazısı olduğunu ve bu levhadaki hattı kendisinin okuyabileceğini

söyler. Fakat yanında bulunanları uzaklaştırmasını, melek hattından haber verince gazaba
gelmemesini, verdiği haberi aşikâre etmemesi gerektiğini söyler. İnsan ilmini aşikâre
edenin tövbe ettiğinde bağışlanacağını fakat melek ilmini inkâr edenin tövbe etse dahi
tövbesi kabul olunmayacağını öyle ki yüz yirmi dört bin enbiya dahi şefaat etse çare
olmayacağını, sadece ahir zaman peygamberi Muhammet Mustafa’nın (s.a.v) şefaatinin
kurtaracağını söyler. Süleyman Peygamber Hz.Muhammet’i (s.a.v) kim överse ona dost
olur. Bunu bilen lâin şeytan sözlerine inandırıcılık katmak amacıyla Hz. Muhammet’i
(s.a.v) zikreder.
Şeytan kendisine bu görevin Âdem-i Safi yaratılmadan verildiğini, Hz.
Süleyman’ın (a.s) dünyaya geleceğini, peygamberlik mührünü eline alacağını Allah’ın (c.c)
kendisine haber verdiğini, bu hattı Allah’ın emriyle bir meleğin bu sütuna yazdığını, bunu
bilmeyenlerin de bu yazıyı Can kavmi hattı sandığını söyler. Şeytan, Süleyman’ın (a.s) on
dört yaşında sultan olacağını, Asfer’in Süleyman’ı (a.s) yenip şehid edeceğini, Kudüs’ü
kâfirlerin mekân edineceğini, sonunda dünyanın Asfer’e de kalmayacağını söyler.
Peygamberimize salâvat isteyerek lâin şeytan kaybolur.
Süleyman (a.s) bu sözlere çok üzülür. Yanında bulunanlara bu şahsın kim olduğunu
sorar. Onlar akılları erdiğince kutbu’l-aktab, peygamber veya melek olabileceğini söyler.
Lokman Hakim ise bu kişinin şeytan olduğunu, işinin insanları doğru yoldan uzaklaştırmak
olup Hz. Süleyman’ın aklının karışık olduğunu görüp bundan faydalandığını söyler.
Süleyman Nebi, Lokman Hakim’e sen onun şeytan olduğunu nasıl anladın, diye sorar.
Hakim de onu riya ve hasedinden tanıdığını söyler. Lokman Hakim, “Şeytan, yazının melek
hattı olduğunu söyleyerek yalan söylemiştir. Çünkü melekler insan gibi kalem tutup yazı
yazmaz. Yalan söyleyen kişi kutbu’l-aktab, melek veya peygamber olamaz. Yalan şeytanın
işidir. Ve dahi ne söylemişse senin devletine muhaliftir. Zira bütün suhuflar içinde senin
Süleyman olacağın, inse ve cinne hükmedeceğin ve tahtını yelin götüreceği yazılıdır.
 64

Hakimlere göre yedi yüz beş yıl ömrün olacak. Suhuf kitaplarında elli üç yıl ömrün olacağı
yazılıdır. Sana henüz peygamberlik verilmedi. Daha on dört yaşındasın. Tüm bunlardan
sonra senin ecelinin gelmesi muhaldir. Ayrıca konuşurken kendisinin kim olduğu
anlaşılmasın diye yere bakardı.” der. Lokman’ın bu sözlerinden sonra Süleyman’ın (a.s)
akıl karışıklığı gider.
Onlar konuşurken boz atlı, yüzü kutlu, sözü tatlı, melek suretli yeşil sancak elinde
Allah’ın (c.c) ismi dilinde Hızır gelir ve o da Lokman’ın ilmini över. Süleyman’a (a.s) yedi
hurma verir ve Allah’ın inayeti seninledir, gamlanma, der. Bu levhada yazılanların Âdem
Peygamber’den evvel yaratılan Can kavminin hattı olduğunu, dünya sarayının altı kez
mahlûkat ile dolup boşaldığını, hiçbir âdemin yeryüzünü mamur kılmadığını, bu hattı
kendisinin de insan olması nedeniyle okuyamayacağını, bu hattı okuyup anlamak dilersen
iki rekât hacet namazı kılıp topraktan sorumlu meleği davet eylediğinde Allah’ın inayeti ve
peygamberlik mührünün nakşı olan ismi azam bereketiyle meleğin geleceğini söyler.
Süleyman Peygamber; on iki bin enbiya, Lokman Hakim ve Asaf bin Berhıya ile
temiz sudan abdest alıp iki rekât namaz kılar, dua eder. Toprağa müvekkel olan melek gelir.
Süleyman Peygamber’e kırmızı renkli, şeker tatlı, misk ve amber kokulu bir elma sunar.
Süleyman Peygamber bu viran şehri gezdiğini ve çok şaşırdığını söyler. Sahrata Ail meleği
taş, toprak viraneliği ibret yerleridir. Toprak olup çürüyen sultanlardan ibret almak gerekir,
der. Melek, bu şehri Can kavminin yaptığını, bu kavmin yetmiş yedi bin yedi yüz yetmiş
yedi kabileden, her kabilenin yetmiş yedi bin yedi yüz yetmiş yedi evden oluştuğunu, her
evde de yedişer bin erkek ve kızın yaşadığını söyler. Maun Şah bu kavme iki bin yedi yüz
yetmiş yıl hükmetmiştir. Maun Şah hakkında bilgi verdikten sonra o da levhi okumaya izni
olmadığını, kiramen kâtibinin okuyabileceğini söyler. Kiramen kâtibin meleği gelir.
Meleğin başı, ayağı, eli insan suretinde fakat azaları anka gibi iki omzunda iki kanadı, dört
eli vardır. Bir elinde sarı yakuttan divit tutar. Bir elinde elmastan kalem tutar. Bir elinde de
levha vardır. Melek, Süleyman’ın (a.s) huzuruna gelip kokusu âlemi saran bir gül sunar.
 65

Adının Şehşehail olduğunu, bütün kiramen katibin cinsi meleklere vekil olduğunu söyler.
Emrinde yedi yüz bin bölük melek vardır. Her bir meleğin elinin altında her biri yetmiş bin
bölük münker ve nekir üzerine müvekkel olan sayısız melek vardır.
Şehşehail meleği “Her gün tan yeri ağarınca yedi kat gökleri ve kürsüyü geçip levhi
mahfuza varıp arş-ı azam kapısında durup Halık’a secde edip elimdeki levhayı levh-i azama
karşı tutarım. O gün içinde kiramen kâtibin ne yazacaksa, insanoğlu hayır, şer ne
işleyecekse benim levham içinde yazılır. Ben de nakşolan satırları namem içine yazarım. Ta
ki yalancı sabah (fecr-i kazib) olunca namem içerisinde yazdığım yazıların mahvolduğunu,
gayp hazinesine gitmiş olduğunu görürüm.” der.
Süleyman Peygamber melekten levhayı okumasını ister. Süleyman’a (a.s) levhayı
okur. Levhayı yazdıran altı yüz yıl ömür süren bütün mülkü zabtı altına alan Maun Şah’tır.
Kendisinden sonra kalacak kasırlar yaptırmış, çok mal biriktirmiştir. Üç yüz eşi, seksen altı
oğlu vardır. Dünyayı baştanbaşa hükmü altına almış, hesapsız mal biriktirmiştir. Ecel
gelince canını almaya gelen meleğe bütün malını arz etmesine rağmen melek kabul
etmemiştir. Dünya saltanatının kendisine kalmadığı gibi kendisinden sonraki beylere de
kalmayacağını, dünya saltanatının nöbetleşe olduğundan tahta güvenmemek gerektiğini,
kendisinden sonrakilerden hayır dua istediğini anlatır. Kendisinin dünya saltanatına
aldandığını kendisinden sonra gelenlerin ahirete yarar işler işlemesini tavsiye eder. Kendi
ölümünün ibret olarak yeteceğini söyler. Süleyman Şah bunları dinleyince gözlerinden
yaşlar dökülür. Müvekkel melek yazıyı okuduktan sonra Süleyman’dan (a.s) icazet alıp
gider.
Şehrin kuzey tarafından bir kapı görünür. Süleyman ve yanındaki sultanlar bu
kapıdan girip saraya varırlar. Lokman, Âsâf, Nâsin ve Evyâsir Peygamber de Süleyman’ın
(a.s) yanında durur. Süleyman (a.s) avlunun ortasında Can bin Can suretinde dört kalıp
görür. Kalıbın başı altı köşelidir. Her köşesinde iki gözü, iki kaşı, dudakları, ağzı ve dişi
vardır. İnsan suretinde değil cin suretindedir. Birbirlerine bakar vaziyettedir. Kalıplardan
 66

birinin elinde bir akbaba vardır. Diğer elinin yüzük parmağını dişiyle dişlemektedir. İkinci
kalıp bir elini yumruk vaziyetinde kaldırmış diğer elini de açmıştır. Üçüncü kalıp elinde
mermerden bir kemançe tutar vaziyettedir. Dördüncü kalıp bir elini önüne tutmuş diğer
eliyle de yüzünü kapatmış ağlar durumdadır. Süleyman (a.s) bu kalıpların hikmeti,
remzi/sembolü var mı deyince Asaf, “Bir parmağını ağzına götürüp bir elinde akbaba tutan
kalıp bir kişi akbaba gibi bin yıl da ömür sürse ömrüne doymayacağına, ölüm vakti gelince
parmağını dişleyip dünyayı terk edeceğine işaret eder. İkinci kalıp, Can bin Can devrinde
bütün dünyaya hükmüm geçerken dünyadan elim boş gittim. Üçüncü kalıp ben dünyaya
hükmeden Maun Şah’tım. Ömrümü zevkle geçirdim. Benim meclisimi Zühre kıskanırdı.
Fakat ömrüm sona erince şu dördüncü kalıp gibi ağlayarak, ciğerimi dağlayarak dünyadan
hasretle gittim, demektedir.” der.
Batlamyus Hakim’e göre, “Birinci kalıp, ömür kuşu uçmadan dünyanın değerini
bilelim. Ölüm şerbetini içmeden ahirete yarar şeyler, salih ameller yapalım. Ömrünü
gafletle geçiren sonunda parmak dişler. İkinci kalıp ne çok cimri ne de çok cömert ol, orta
yol tuttur. Üçüncü kalıp ben Maun Şah’tım. Can kavmine sultandım. Adaletli yönetimim
sayesinde bütün dünya Zühre gibi keder nedir bilmezdi. Fakat felek beni sonunda kemençe
gibi inletti. Dördüncü kalıp da dünyada Süleyman da olsan sonunda gireceğin bu topraktır,
demektedir.” der.
İtişam Hakim’e göre, “Birinci kalıp, Can kavmine padişahtım. Ömrümün değerini
bilemedim. Akbaba gibi ömrümü dünyanın değersiz şeylerine sarf ettim. Sonunda
parmağımı dişleyerek hayıflanarak gittim. İkinci kalıp, Can kavmine handım. Altın ve
gümüşün yanımda bir değeri yoktu. Sonunda bütün malım geride kaldı. Ben mezara yalnız
girerim. Bütün hazinem geride kaldı. Üçüncü kalıp dünyaya geldim. Ahiret endişesi
taşımadım. Gece gündüz eğlenmekle ömrümü tükettim. Bu gözüm bu nedenle ağlıyor.
Dördüncü kalıp da dünya eğlenmeye, yemeye, içmeye değmezmiş, demektedir.” der
 67

Lokman Hekim’e göre, “Elinde akbaba tutan kalıp ben Maun Şah’tım. Can kavmine
sultanlık ettim. Gökte akbabaya benzer Nesri Tayir adlı bir yıldız vardır. O yıldız Sümbül
burcundadır. Yıldız ilminde bir parmak bine işarettir. Diş otuz ikidir. Parmak dişlemek otuz
iki eksik demektir. Maun Şah’ın Can kavmine dokuz yüz altmış sekiz yıl padişahlık ettiğine
işaret eder. İkinci kalıptaki yumruk remzi Merih kılıcına, açık el Müşteri’nin kadehine
işarettir. Kalıpları yapan Maun Şah, Can kavmine sultan olup ömrümü gah kılıç çekip
savaşlarda gah eğlence meclislerinde geçirdim. Kemençe çalıp raks eder şeklinde yapılan
üçüncü kalıp, bu kalıpları yaptığım vakit felek Zühre yıldızı burcunda çeng çalardı.
Kemençe çalmak savaşa işarettir. Zühre, çeng çalar diye savaş etmemişlerdir. Ceng, tersten
okununca genc olur. Bu yerde bir hazine vardır. Dördüncü kalıbın ben Maun Şah’idim.
Dünya malını cem eyledim. Bir elini tutup ağladığı budur ki topladığım malları yemedim,
yedirmedim. Sonunda bu toprağın içine defnedildim. Bu sebeple ağlayarak gittim. Ceng
sözcüğünün kalp ettiğimizde genc olur ve bu da kalıpların altında hazine olduğuna işaret
demektir.” der.
Süleyman Peygamber mühendislere kalıpları yerinden kaldırmalarını buyurur.
Akşam olunca yanındakilerle akşam namazını kılıp sabah oluncaya kadar Allah’a dua
ettiler. Sabaha yakın kuşlar dile gelip kendi dillerince Allah’ı tespih eder. Sultani davul
vurulur. Habeş askerlerinin yiğitlerini hezimete uğratmaya süvariler hazır olur. Elburz Dağı
tarafına ve bütün doğu zirvelerine sancaklar dikilir. Süvariler zemini kırmızı renk ederler.
Yeryüzünde türlü çiçekler açıp kuşlar öter. Ağaçlar, meyveler, bitkiler, gül, sümbül,
fesleğen, ardıç, yasemin, lale ile yeryüzü Adn bahçesi olmuştur. Kuzey rüzgârı güzel
kokular getirir.
Namazdan niyazdan sonra kalıpların yanına varırlar. Süleyman (a.s) altın bir tahta
oturur. Mühendisler o kalıpları kaldırıp kalıpların altını kazarlar. Bir kefeng açılır.
Demirden kapısını açınca aşağıya inen merdiven bulurlar. Süleyman (a.s) Bad-pa-yı
Medeni’yi çağırıp aşağıya inmesini, Lokman Hakim’in işaret ettiği hazinenin olup
 68

olmadığına bakmasını söyler. Bad-pa-yı Medeni, ism-i azam duasını söyleyerek aşağıya
iner. Önünde yeşil akrep olan bir kapı görür. Bad-pa-yı Medeni ondan korkup dışarı çıkar.
Gördüklerini Süleyman’a (a.s) anlatır. Lokman Hakim, bunun tılsım olduğunu söyler.
Süleyman Peygamber ve Lokman Hakim, Asaf bin Berhıya, Batlamyus Hakim ve Yemlun
Hakim Bad-pa-yı Medeni kılavuzluğunda aşağıya iner. Lokman Hakim, akrebin canlı
olmadığını, bir tılsım olduğunu, akrebin kalp edildiğinde bürka olduğunu, onun kaldırılması
gerektiğini, hazinenin orada bulunduğunu söyler. Lokman, döşeme üzerinde bir adım atınca
akrep de ona doğru gelir. Lokman durunca akrep de durur. Lokman, tılsımın döşemenin
altında olduğunu söyler. Mühendisler döşemeyi kaldırır. Demirden büyük bir çark görürler.
Bir pehlivan demirden yapılmış tılsımı bozar. Akrep yüzükoyun düşünce içeri girerler. Sağ
taraftaki avluda altın testi, sol taraftaki avluda gümüşten testi vardır. Gümüş testiler
çürümüş, kara demire dönmüş vaziyette, altın testiler taze haldedir. Lokman, altının dünya
durdukça dursa yine de bir şey olmayacağını fakat gümüşün bin yıl hava değmeyince dörtte
biri, iki bin yıl geçince yarısı, üç bin yıl geçince çoğunun eksileceğini söyler. Şayet nemli
hava ve yeraltının havası olmasaydı bu gümüşlerin hiç kalmayacağını anlatır.
Hazineyi seyrederler. Süleyman Peygamber, Lokman Hakim’in ilmini över.
Hazineyi gezerlerken her ayağı farklı renkte, önünde kemeri olan, merdivenle çıkılan bir
kapı görürler. Bu merdivenin birinci ayağı kara mermerden, ikinci ayağı kızıl mermerden,
üçüncü ayağı yemeniden, dördüncü ayağı sumaki mermerden, beşinci ayağı sarı
mermerden, altıncı ayağı beyaz mermerden, yedinci ayağı elmas renginde mermerden
yapılmıştır. Lokman bu kapının hazine kapısı olduğunu söyleyip imtihan ile açalım, der.
Bad-pa merdivenlerden ihtiyatla çıkarken Can kavmine benzeyen bir şekil ortaya
çıkar. Dördüncü basamağa bastığında o şahsın elinde bir top belirir. Hakim olacakları sezip
Bad-pa’yı geri çağırır. Lokman, bunun tılsım olduğunu şimdiye kadar bunu kimsenin
çözemediğini söyler. Süleyman (a.s) toprağa müvekkel olan meleği davet edeyim veya
rüzgara hükm edeyim, essin, bu tılsımı bozsun, der. Lokman bu tılsımı kendi ilmimizle
 69

bozmamız gerektiğini, aksi takdirde halkın kendilerine güveni kalmayacağını söyler.

Lokman, bu tılsımın altında inci ve yakut hazinesi vardır. Bu kalıbı ona bekçi etmişler, der.
Süleyman (a.s), bir cellâda gözü bağlı bu kapıya çık, yüz kızıl altın vereyim, der. Cellat,
beşinci ayak merdivene basınca o şahıs demir topu cellada atar, celladı param parça eder.
Süleyman (a.s), bu tılsımları yapan üstadı metheder. Lokman bu tılsım kitabının ilk defa
yazı yazan İdris peygamber zamanında yazıldığını söyler. Merdivene basılınca çark döner,
kalıp gözükür. Demir topu götürür. Çark açılınca merdivene çıkanı topla vurur. Merdivenin
üzerinden başka yere top gitmez. Mükemmelliği budur ki topu yine kalıbın eline verir.
Süleyman (a.s) Lokman’dan çare bulmasını ister.
Lokman Hakim, yönlendirmesiyle kırk dört mühendis merdiven ayağına kadar
toprağı kazar. Bir siyah döşeme görürler. Döşemeyi kaldırınca bir kefeng açılır. Aşağıda
demirden bir çark görürler. Pehlivanlardan Kurtus-ı Adi, Anter, Azanfer ve Kührem gelip o
çarkı bozarlar. Çark bozulunca büyük bir gürültü kopar. Kapının üzerinde kemer içinde
duran tılsım kalıbının ters dönmüş olduğunu görürler. Süleyman, Lokman’ın ilmini över.
Bad-ı pa-yı Ayyar yıldırım gibi merdivene çıkıp kalıbın ayağındaki zincirleri kesip kalıbı
aşağıya bırakır. Can kavmi suretindeki kalıbın sinesinde birkaç satırın yazılı olduğunu
görürler. Lokman bu yazıyı okumakta aciz kalır. Süleyman toprağa müvekkel olan meleği
davet eder. Maun Şah’ın toprağına müvekkel olan münkir ve nekir de gelir. Üç melek
Allah’ın emriyle Süleyman’a (a.s) gözüküp halkın gözünde gizli olarak Süleyman’a memur
olur. Süleyman (a.s) meleklerden bu yazıyı okumalarını ister. Melek, bu tılsımı yapanın
Maun Şah’ın veziri olduğunu, yedi yüz yıl ömür sürdüğünü, kendisinin mükemmel bir
mühendis olup dokuz feleğin sırrına vakıf bir filozof olup üç yüz elli yetenekli öğrencisinin
olduğunu, kendisinden sonrakilere bir eser bırakmak ve sanattaki ustalığını göstermek için
böyle bir tılsım yaptığını, hayır ile yâd edilmek istediğini yazdığını söyler.
Süleyman (a.s) meleğe bu kapının ardında ne vardır, bu tılsımları yaptıran Maun
Şah mıdır, diye sorar. Melek, “Maun Şah dokuz yüz altmış sekiz yıl ömür sürdü. Dünyanın
 70

malını topladı. Yemedi, yedirmedi. Sonunda ecel gelince bütün malıyla birlikte buraya
defnolundu. Bu tılsımları yapıp gitti. Bu hazineyi Allah sana nasip etti.” der. Süleyman
(a.s), Maun Şah’ın Müslüman mı, putperest mi olduğunu sorar. Melek, “Maun zalim,
putperest bir kâfirdir. Bunca ömür içinde Allah’ı tanımamış, puttan gayrisini ilah
edinmemiştir. Dünyadan imansız gitmiştir.” der. Süleyman (a.s), Maun Şah’ın ölümünün
nasıl olduğunu sorunca melek, “Maun Şah, büyük bir askerle Hindistan’da Allah’a tapan
Bin kavmine büyük bir sefer düzenleyip Hindistan’ı ele geçirmek ister. Ordusuyla giderken
Nil Irmağı kenarında bir yere konar. Burada hastalanır, iyileşemez. Nil’in ortasında büyük
bir köşk yaptırır. Tahtı üzerinde yatarken ansızın bir timsah Nil’den çıkıp onu kapar.
Askerleri kurtaramaz. Timsah, Maun’u yutar. Dünyadan imansız gider. Veyl cehenneminde
yanmaktadır. O zamandan beri cehennemde azap çeker. O timsahı başka bir timsah da
parçalar. Her parçasını bir balık yutar. Timsahlar karaya çıkınca dişlerinin arasında kalan
parçaları da katat kuşları yer. Hak Teala meleğe Maun’un vücudunu cem etmelerini
emreder. Melek; balıkların içinden, kuşların kursağından, timsahların içinden alıp, cem edip
bir yere bırakır. O yerde bin yıl durduktan sonra Adem-i Safi devri gelir. O yer Nuh
devrinde derya olup Maun’un toprağı dağılır. Melek cesedini toplayıp Kahire şehrinde bir
hamamın külhanına saçar. O hamam külhanında bin üç yıl kadar yanar/yakılır. Hamam
yıkılınca yanmış küller arasından Maun’un parçaları bir araya getirilip cehennemdeki ateş
küresine atılır. O vakitten beri yanmaktadır.” der.
Süleyman (a.s) meleğin anlattıklarına şaşırır. Kapıyı açıp içeri girince cevher,
elmas, zeberced ve yakutla dolu bir hazine görürler. Karşıda asılı vaziyette altın bir levha
vardır. Levhada otuz iki satır yazılıdır. Melek, bu levhayı yazanın Maun Şah olduğunu
söyler. Levhada Maun Şah, bu tılsımları açan sultanı metheder. Hesapsız mal biriktirdiğini,
bunun tılsımları açan şaha hazine fakat kendisine eziyet olduğunu anlatır. Maun Şah
dünyanın geçici olduğunu, çok mal biriktirdiğini, Hind, Sind, Çin, Rum, Rus, Üngürüs,
Hıta, Acem, Arap, Halep mülkü; Can ve Ben kavminin kendisine vergi verdiğini, yedi yüz
 71

yıl saltanat sürdüğünü, bu hazineyi biriktirdiğini fakat Hak yoluna bir dirhem vermediğini,
puta tapıp Allah’ı bir bilmediğini, ahirete yarar işler işlemediğini anlatır. Müvekkel melek
izin alıp gider. Süleyman Peygamber hazineyi çıkarmalarını hükmeder. Hazinenin bir
bölümünü sultanlara, bir bölümünü askerlere bir kısmını da Yunan sultanına verir. Gece
olunca akşam namazını kılar. Dua edip Tevrat ve Zebur okuyarak sabaha kadar Allah’ı
tespih eder. Sabah olunca kuşlar uçmaya başlar. Kaf zirvelerinden Habeş askerlerini perişan
ederler. Küfür yerine İslam askerlerini yerleştirirler. Altın sancağı Kaf zirvesine dikerler.
Kırmızı atlası zemine diker. Süleyman’ın (a.s) sarayının üzerindeki kuşlar dillerince öter.
Allah’ı tespih eder.

3.2.1. Kıssadan Hisse

Firdevsi, Can kavmi ve Maun şah hikâyesini anlattıktan sonra anlatılanların

gerçekte neleri temsil ettiğini vermiştir. Metne göre; Can Kalesi ahireti temsil eder. Çünkü
bu dünyada her ne edersek ettiklerimiz alın yazımızda yazılıdır. Ahirette, haşir gününde
kiramen kâtibin melekleri bunları okuyacaktır. Dünyada edilen amele göre orada karşılık
bulunacağı söylenmektedir. Metinde de Maun Şah’ın yaptıkları bir melek vasıtasıyla
okunmuş ve Maun’un akibeti hakkında bilgi verilmiştir.
Allah’a itaat edip onun zikrine devam edilmelidir. Nefis ve şeytanın zarar vermesi
için Mümin olup benlikten geçilmelidir. Hiçbir varlık hor görülmemelidir.

3.3. Süleyman Peygamber ile Cual Böceğinin Hikâyesi

Klasik edebiyatta Süleyman Peygamber’in kuşlarla ve karıncayla konuşması sıkça

işlenmiştir. Süleyman-name’de Süleyman’ın (a.s) cual böceğiyle konuşmasına yer
verilmiştir.
 72

Süleyman Peygamber Yunan şahına Can Kalesi’nde bulunan kadidleri görmek

istediğini söyler. Süleyman (a.s), İshak’ın (a.s) atına binip Yunan melikinin rehberliğinde
giderlerken çemen, çayır, lale ve sümbüllerle dolu bir sahraya ulaşırlar. Bu sahrada bulunan
pınarın kenarında üzerinde papağan, kumru ve turacın öttüğü serviler vardır.
Yollarının kenarında tersi yuvarlayıp inine götüren bir böcek görürler. Bu böceğe
Arap dilinde cual, Türkçede tonuzlan böceği derler. İşi gücü necisi toplamaktır.
Topladıklarını ininin kapısına götürür. Hırsından o kadar çok biriktirir ki ininin kapısına
sığmaz, kendisi içerde kalır. İninin içinde ölür. Süleyman Peygamber cual böceğine boyun
küçük, götürdüğün nevale senden büyüktür. Bir yılda ne kadar ters yersin. Bana söyle, der.
Cual böceği de Hakk Teâlâ ne kadar kısmet ederse o kadar yerim, der. Süleyman
(a.s) akıl ve idrakin vardır. Niçin bu kadar terse tama edip ininin kapısına sığmayıp helak
olursun deyince cual böceği nafakasının ters olduğunu, bütün mahlûkatın en mükemmeli
insanın aslının nutfe olduğunu, bal ve ipek dâhil dünyanın içindeki rızıkların tamamının leş
olduğunu, bunlara talip olanların da cual değil köpek olduğunu söyler. Nitekim ahir
zamanda gelecek olan peygamber “Dünya bir leştir, taliplileri de köpeklerdir.” der.
Süleyman (a.s) yiyeceğin kadar toplaması gerektiğini, hırsın sahibine zarar
vereceğini, tersin haram olduğunu, tersten daha güzel rızıkların olduğunu, ipeğin böcek
tersi olmasına rağmen insanları süslediğini, balın böcek kusmuğu olmasına rağmen arıdan
temiz hayvanın olmadığını, nutfeden yaratılan insanın mahlûkatın en mükemmeli
olduğunu, nutfenin aslının da yemek olduğunu, kırk damla kandan bir damla nutfe hasıl
olduğunu, o nutfeden insanın yaratıldığını, nutfenin aslının temiz olduğunu, her şeyin aslına
döneceğini söyler.
Cual böceği, her canlının içinde veya dışında cife olduğunu, rızkımdan fazla cife
biriktirdiğimi söylersen kendisinin mislinin insanoğlunda da olduğunu, kendisinin yükü
ipek kumaş ve inciler olan eşeğe, dünyanın malını zulümle biriktirip sonunda küfürden
başka nasibi olmayan, ahirete kötü amelinden başka bir şey götüremeyen Şeddad gibi zalim
 73

meliklere benzediğini, kendisinin değersiz, zayıf ve çirkin bir hayvan olduğunu, cehennem
azabından emin olduğunu, Allah’ın (c.c) Musa’ya (a.s) içindekilere göre amel etmeleri için
Tevrat’ı gönderdiğini Yahudilerin onun ile amel etmeyip isyan ettiklerini, yükleri kitap olan
fakat okumasını bilmeyen eşeğe, yedi kıratla Tevrat ve Zebur okuyup manasından habersiz
olan hafızlara benzedikleri için aslında yahudileri uyarman, insanoğlunun zalimlerini
ayıplaman gerektiğini söyler.
Cual böceğinin sözlerini Süleyman (a.s) takdir edip Allah’ın birliği ve cehennemin
varlığının böceğe nasıl malum olduğunu sorar. Cual böceği dünyaya geldiğimde kâinatı
seyrettiğini, Allah’ın (c.c) binlerce kudret eserini gördüğünü, Allah’ın (c.c) bir olup ondan
çocuk olmadığını kendisinin de doğmamış olduğunu ve ortağı da bulunmadığını anladığını
söyler.
Cual, “Yeryüzünde Allah’ın birliğini bilmeyen, onu tespih etmeyen hiçbir hayvan
yoktur. Benim rızkım olan cife sebebiyle beni hor görmeyi bırak. Benim de rızkımı veren
senin rızkını verendir. Kimse kimsenin rızkını yemez. Ölünceye kadar her diş, her çene
kendi lokmasını çiğner. Sen bana cifeden vazgeçmemi öğütlersin fakat sen de dünya
cifesinden vazgeçmelisin. Puta tapan kişi kâfirdir. Nefsine tapmak, kendini büyük görmek,
kendini beğenmek, kibirli olmak, mala meyletmek put değil midir? Allah’a (c.c)
meyletmeli, şah dünyayı terk edip Allah (c.c) yolundan ayrılmayandır. Gönlünü alçak eyle,
sen kerem sahibi olduğundan kibirlenmeyip cualla söyleşirsin. Küstahlık edip çok sözler
söyledim. Beni mazur gör.” der.
Süleyman (a.s) cualın sözlerini beğenir. Onu gözetlemesi için müvekkel bırakır.
Oradan ayrılıp kadidlerin yanına giderler. Kadidlerin halini beyan eyledikten sonra ata
binip cual böceğiyle konuştukları yere gelirler. Cuala müvekkel olan kişi cualın inine tersi
götürdüğünü fakat ininden çıkamadığını söyler. Süleyman’ı (a.s) cualın inine götürür. Cual
yuvarladığı tersi ininin kapısına getirmiş fakat inine sığmamıştır. Cual içeride kaldığı için
yardım ister. Süleyman (a.s) azığın dışarıda kendin içerde kalmışsın, ağıt yakmak cahillik
 74

alametidir, hırsla mal toplamaktansa kanaat edip ininde oturmak rahatlıktır, kanaat bir
maldır ki tükenmez, diye cuala seslenir.
Cual, Süleyman’a (a.s) mal biriktirme sevdasını insandan öğrendiğini, dünyayı
sevmenin her günahın başı olduğunu, insanoğlunun da bir gün mezara gireceğini,
biriktirdiği malının dışarıda kalacağını, Süleyman’a (a.s) ölüm geldiğinde hazinelerinin
dışarıda kalacağını, varislerinin mala kavuşacağını, Süleyman’ın (a.s) da kabirde malının
hesabını vereceğini söyler.
Cualı ininden çıkarırlar. Süleyman (a.s) cualı makamına çağırır. Altın tepsi içine
konup huzura alınır. Süleyman (a.s) ona senin gibi akıllı bir hayvana cife tersi yazık değil
mi deyip önüne şeker koyar. Çirkin kokusunu gidermesi için de yanına misk bırakır. Cual
dünyanın şekeri zehrine, sefası kahrına değmez, deyip şekere dokunmaz. Misk kokusu
cualın beynine gelince cualın karnı yukarı gelir ve cual ölür. Lokman cualın beynine misk
değdiği zaman öleceğini söyler. Süleyman (a.s) hiçbir şeyi hor görmeyip ibret almak
gerektiğini söyler. Divanı dağıtır. Dünyanın cife olduğunu bilip dünya sevgisini gönlünden
çıkarıp sabaha kadar Allah’a ibadet eder.

3.3.1. Kıssadan Hisse

Firdevsi, meclislerin sonunda ahlaki ve tasavvufi öğütler vermiştir. Firevsiye göre;

dünya malı cifedir. Kamil kişi cifeden el çekmezse Hakk’a yakınlaşamaz. Gönlünü su gibi
saflaştıranlar, gönlünü saf hale getirip salih amel yapanlar Allah’ın cemalini görebilir.
İnsanın aslı nutfedir. Bu sebeple insan mahlûkata karşı gururlanmamalı ve hiçbir
mahlûku hor görmemelidir. İnsan her varlıktan ibret almalı, ders çıkarmalıdır. Sonunda
ölüm olan bir dünyada hakikatte Süleyman ile karınca birdir.

3.4. Süleyman Peygamber ve Yer Altında Mağarada Uyutulan Ashab-ı Akim’in

Hikâyesi
 75

Süleymân-nâme’de, Kur’ân’-ı Kerîm’de anlatılan kıssalara benzer hikâyeler de

anlatılmıştır. Kur’ân’daki “Ashab-ı Kehf” kıssasıyla Süleymân-nâme’de anlatılan Atıf bin
Akim hikâyesi arasında benzerlikler vardır.
Süleyman Peygamber, Yunan mülkünde bulunan Can Kalesi’ndeki tılsımları çözüp
hazinelere ulaşır. Burada cesetleri hiç bozulmamış kadidler vardır. Yunan şahına Can
Kalesi’ndeki kadidleri görmek istediğini söyler. Süleyman (a.s), İshak’ın (a.s) atına binip
Yunan melikinin rehberliğinde giderler. Konya ve Aksaray ortasındaki obruğa gelirler.
Ovanın ortasında büyük bir oyuk görürler. Oyuğun içerisinde dalgalı bir göl, gölün
çevresinde kavak ve söğüt ağaçları vardır. Süleyman (a.s) Yunan şahına kadidlerin nerede
olduğunu sorar. Yunan şahı, oyuğun kıble tarafında bir mağara gösterir. Bu mağaranın yedi
yerde demirden kapısı vardır. Yedi kapıyı da açınca üzerinde yazıların olduğu sekizinci
kapıyı görürler. Kapı yüksekte olduğu için yüz otuz beş arşın boyuyla Kartus-ı Adi,
Lokman Hakim’i yukarı kaldırıp kapının karşısına götürür.
Lokman Hakim, kapıda tarihi yazdıranın yedi ülkeye adaletle hükmeden, alemi
Kaf’tan Kaf’a seyreden Hüsrev Şah olduğu, Hüsrev Şah’ın ata binip obruğa geldiği, bütün
sırlara vakıf olan hikmet sahibi Camesb adlı bir vezirinin olduğu, vezirinin kadidlerin halini
şaha anlattığı, buna göre kadidlerin erenlerden, üçlerden, yedilerden, kırklardan olduğu için
cesetlerin çürümediği, bunları kimse görmesin, yabancılar girip üzerlerine ayak basmasın
diye şahın bu yedi kapıyı yaptırdığı, burayı ziyarete gelenlerden hayır dua istediği yazılıdır,
der.
Süleyman (a.s) Keyhüsrev ruhuna dua eder. Demir kapıyı açıp mağaranın içerisine
girince bütün azaları sağlam kırk kadar kadid görürler. Kadidlerin bazıları ayakta, bazıları
yatar vaziyette, bazıları da kıbleye yönelmiş secde eder durumdadır. Süleyman (a.s),
Lokman Hakim’e cesetlerin çürümemesinin sebebini sorar. Lokman da âlimlerin sözü
peygamberlerin nakline göre bir kişi ihlâsla amel edip evliya mertebesine ulaşırsa o kişinin
cesedi çürümez, der.
 76

Hakimlerin nakline göre, bir kişi ölünce içini temizleyip bal ve kafur ile doldurup
kırk yıl bal içinde bir küpte yatarsa çıkarıldığında binlerce yıl çürümez. Mumya gibi olur.
İnsan kırk yıl mum içinde yatarsa mum olur.
Nasen Peygamber, bu kadidlerin ya Allah dostları ya kutbu’l-aktabların dostları ya
gazi ya itikâfa çekilen ya da Allah’ın sevdiği bir amel işleyen kişiler olduğunu Allah’ın
kudretiyle sırlarını örtmek için burayı makam edindiklerini söyler.
Yetmiş iki milletin düşmanı şeytan kendi zürriyetinin de kuşlar gibi Süleyman’a
(a.s) itaat etmesinden endişe edip Süleyman’ın (a.s) yolunu şaşırtmak, ona iğva vermek için
acayip bir surete girip göle dalar. Süleyman’ın (a.s) karşısına varınca başını çıkarır.
Süleyman (a.s) ve yanındakiler ona kim olduğunu sorar. Süleyman’a (a.s) “Hoş geldin.
İdris Nebi’ye iman ettim ve onun sözünü doğruladım.” der. Süleyman (a.s) İdris Peygamber
ne dedi de sen onu doğruladın deyince, bu makama bir gün Cemşid Şah ile İdris Nebi’nin
geldiğini, kendisinin insanların gözünde gizli fakat İdris’e (a.s) görünür olarak durduğunu,
Cemşid Şah kendisinden sonra bu makama insan padişahlarından biri gelecek mi diye
sorunca İdris Nebi, senden sonra dünyaya bir Süleyman gelecek, emrine karınca, yılan ve
kuşlar uyacak fakat ömrüne bir ay kala bu mekâna gelip bu cesetleri ziyaret edecek,
buradan ayrıldığında Beni Asfer ve Endülüs melikleri bir olup Süleyman’ın (a.s) askerlerini
bozguna uğratıp Süleyman’ı (a.s) esir alıp öldürecek diye cevap verdiğini, kendisinin bu
söze inanmadığını fakat şimdi senin geldiğini görünce ömrünün az kalmasına hayıflandığını
söyler.
Süleyman (a.s) onun şeytan olduğunu bilir. Süleyman (a.s), İdris Peygamber’den
sonra Nuh tufanı olup dünyanın baştanbaşa deniz olduğunu, o durumda bu kadidlerin böyle
kalmasına imkânın olmadığını söyler. “La havle” okuyunca kendisini tanıdığını anlayan
şeytan göle batıp kaybolur.
Bunun üzerine Süleyman (a.s) Allah’a şükredip kalıpların haysiyetini öğrenebilmek
için göl suyundan abdest alıp kıbleye yönelip iki rekât namaz kılar. Toprağa müvekkel
 77

meleği davet eder. Halkın gözünde gizli Süleyman’ın (a.s) gözünde aşikâr olarak melek
Süleyman’a (a.s) selam verir. Süleyman (a.s) toprağa müvekkel meleğin selamını alır.
Sahrata Ail melek kadidlerin halini anlatır. Nuh tufanı olduğunda Nuh’un (a.s)
gemisinde bulunan seksen dört kişinin haricinde dünya halkı helak olur. Sonra insanoğlu
yine çoğalır. Aradan bin yıl geçince Ham bin Nuh büyük bir padişah olur. Onun adına
Dahhak derler. Zulümle hükmeder. Nuh’un (a.s) soyundan, İdris’in (a.s) torunlarından,
Allah dostlarından, Akim adlı bir kişi vardır. Akim, Ham korkusundan dinini gizli yaşar.
Kendisine tabi olan üç yüz kişi vardır. Hepsi Nuh (a.s) dinine uyup gece ibadet eder,
gündüz oruç tutar. Bunların mekânı Kudüs’tür. Bir gün Antakya’da bir ejderha türer.
Antakya’dan Tarsus’a kadar bulunan halkı yağmalar. Dahhak bin defa bin asker toplayıp
ejderhanın üzerine gittiyse de onu yok edemez. Halk ejderha korkusundan incinir. Akim’in
on yedi yaşında Atıf adlı bir oğlu vardır. Atıf babasından ejderhayı öldürmek için dua ister.
Akim de ona Allah’ın yardımcı olması için dua eder. Dostlarını ve müritlerini de Atıf’la
gönderir. Sengistan’a ulaşan ejderha yöre halkını, malını yağmalar. Yunan ilinde Dahhak’ın
amca kızının oğlu olan Erjenk adlı kafir bir melik vardır. Bu melikin Behruk isimli gözleri
ama olan veziri vardır. Hekimlerden hiçbiri onun gözlerine çare bulamaz.
Atıf ejderhanın bulunduğu dağa gelir. Ejderha dağın üzerinde yatmaktadır.
Nefesinden göğü duman kaplamıştır. Gövdesi çok büyük olduğu için gökte uçan kuşları
tutup yer.
Atıf, ejderhayı görünce atından iner. Müritleriyle abdest alıp iki rekât hacet namazı
kılar. Namazdan sonra Atıf ejderhanın kahrolması ve halkın selamete kavuşması için dua
eder. Allah’ın kudretiyle dağdan harman gibi bir taş kopup ejderhanın kafasını paramparça
eder. Müritleri ejderhanın başını kesip Can Kalesi’ndeki kapıya asar. Erjenk, Atıf’ı davet
edip ejderhayı nasıl öldürdüğünü sorar. Atıf ejderhayı benim Rabbim öldürdü, der. Erjenk
Rabbim dediğin ben miyim, deyince Rabbim on sekiz bin âlemi yaratan, âleme rızık veren,
göremeyenleri gördüren, konuşamayanları konuşturan Allah’tır, der.
 78

Erjenk Atıf’ın sözlerine öfkelenir. Zulmetti demesinler diye bir sebebe dayanarak
öldürmek ister. Erjenk senin Rabbin âmâyı görür ve dilsizi konuşturabilir mi deyince Atıf
evet, der. Erjenk vezirim âmâ, kızım da dilsizdir. Bunların görmesini ve konuşmasını sağla,
der. Atıf, Rabbime iman edip bana uyman şartıyla kabul edeceğini söyler. Erjenk, Atıf’ı
küçümseyerek iyileştiremezsen seni helak ederim, der. Veziri ve kızı gelir. Atıf
müritleriyle abdest alıp Nuh Peygamber şeriatınca iki rekât namaz kılıp Allah’a dua eder ve
Erjenk’in veziri görür, kızı konuşur. Her ikisi de iman edip “LÀ ilÀhe illallÀh Nuh
NeciyyullÀh.” der. Erjenk buna öfkelenir ve cellâtlar gelip Atıf’ı öldürmek ister. Cellâtların
elleri kuruyup kılıçları yere düşünce onlar da iman eder. Halk toplanıp Atıf’ın müritleriyle
savaşır. Erjenk’in kızı da bu savaşta şehit olur. Akşam olunca Atıf müritleriyle abdest alıp
iki rekât hacet namazı kılıp ayıpları örten, günahları bağışlayan Allah’a dua eder. Allah
dualarını kabul edip kâfirlerin gözlerinden gizleyerek her birisini bir melek alıp mağaraya
getirir. Erjenk sabah olunca Atıf ve müritlerini arayıp bulamaz.
Hak Teâlâ, Atıf ve müritlerine seksen yıl uyku verir, uyurlar. Kâfir Erjenk devri
geçince uyandırılır. Uyandıktan sonra Hızır gelir ve her birine dokuz hurma verir. İftar
ederler. Hızır durumlarını anlatır. Atıf şükür secdesi yapar. Hızır hallerini anlattıktan sonra
gider. Kırk dört yıl bunların nafakası bu mağaraya gelir. Bunlar Allah’a hamd eder. Atıf’ın
babası hayattadır. Ona rüyasında Atıf’ın bulunduğu yer gösterilir. Akim şükür secdesi
ederek yola düşer. Atıf ve müritleriyle görüşür. Atıf babasına ahirete göçmek istediğini
söyler. Bunun için dua etmesini ister. Akim dua eder. Ruhlarını Allah’a teslim ederler.
Sonra Allah rüzgâra emreder. Buranın yolunu toz toprak edip belirsiz hale getirir. Bunların
vücutları asla çürümez. Bin yıl geçinceye kadar kimse bunlara vakıf olamaz. Büyük
İskender hikmetle burayı bulup, temizlettirip, yedi yerde çelik kapılar yaptırıp ziyaret eder.
Camesb-i Ekber, Süleyman Peygamber’e dünyada çok kadid gördüğünü, hepsini
ziyaret ettiğini, fakat bunların benzerini görmediğini, her birinin yeni ölmüş gibi
 79

durduğunu, hakikatte ölü olmadıklarını, müminlerin ölmediğini, bir yurttan başka bir yurda
geçirildiğini söyler.
Melek bunları anlatıp Süleyman’dan (a.s) icazet alıp gider. Süleyman (a.s)
yanındakilere kadidler hakkında bilgi verir. Ruhlarına hayır dua edip ayrılırlar. Süleyman
(a.s) buraya elli köy vakfeyler. Burayı ziyarete gelenlere hizmet etmeleri için görevliler
konulur.

3.5. Süleyman Peygamber ile Endülüs ve Beni Asfer Meliklerinin Hikâyesi

Süleyman mührünü elde edip âleme Süleyman olmak niyetinde olan Endülüs ve
Beni Asfer melikleri kendi aralarında savaşırlar. Süleyman Peygamber de melikleri
kendisine tabi kılmak istemektedir.
Süleyman (a.s) sabah olunca abdest alıp ibadet eder. Tevrat ve Zebur okur. İbrahim
Peygamber sarığını sarınıp tahta oturur. Büyük bir divan kurulmuştur. Sofra kurulup
yenilir, içilir. Süleyman (a.s), Yunan sultanına Endülüs ve Beni Asfer melikleri üzerine
gidip onları kendisine tabi kılmak dileğinde olduğunu söyler. Askerinin sıkıntıya
düşmemesi için hangi yolun daha kolay olduğunu sorar.
Yunan sultanı Behram Kalesi’nin yolunun kolay olduğunu söyler. Behram’ın
Efrasiyap neslinden bir pehlivan olup güçte kuvvette dünyada eşi olmadığını, onun
üzerinden kuşların uçamadığını söyler.
Divanda bulunan pehlivanlar söylenenlere gücenip bin Behram da olsa ona boyun
eğdireceklerini söylerler. Süleyman (a.s), inşallah yarın o yana gidelim. Behram’ı itaat
ettirelim, buyurur. Askerler hazırlıklarını yapar. Yunan şahını sefere katılma hususunda
serbest bırakır.
Yunan şahı da “Senin hizmetinden habersiz geçirdiğim günlere yazık. Yunan iline
geldin ve bizi Müslüman yaptın. Bize İslam dinini nasip eden Allah’a şükürler olsun,
 80

ömrümüz oldukça eşiğine yüz sürer, hizmetini terk etmeyiz. Bizim için saadet budur.”
deyip kendisiyle gelmek istediğini söyler.
Yunan şahı büyük oğlunu yerine bırakıp üç yüz otuz bin askerini yanına alıp
Süleyman (a.s) ile gitmeye koyulur. Süleyman (a.s) akşam namazını kılıp odasına çekilir.
Yatsı namazını kılar. Sabah oluncaya kadar Tevrat okur. Sabah olunca abdest alıp namaz
kılar. Elbisesini giyer, kılıcını kuşanır ve dışarı çıkar. Hakimler onu karşılar. Atına biner.
Sultanlar, pehlivanlar toplanıp savaş davulları çalınır. On iki kere yüz bin sipahi toplanıp
giderler. Sancaklarla ovalar ve dağlar donanır. Sağ tarafta Mısır sultanıyla kaynatası Tuba
Şah, sol yanında Amalika sultanı Sührab Şah ve Rum kayseri vardır. Yunan şahı önlerinde
rehberlik etmektedir.
Girdap Adası’na gelip konarlar. Çadırlar kurulur. Çadırların kubbesi Zühal yıldızına
ulaşır. Süleyman (a.s), altın bir tahtta insanların büyüklerini divanında toplar. Kuşların
uluları kanatlanıp Süleyman’a (a.s) gölge yapar.
Süleyman (a.s), Yunan şahına karşıda görülen yüksek kalenin kimin olduğunu sorar.
Yunan şahı adının Zühle olup Behram’ın kalesi olduğunu söyler. “Bunun gibi kale
Keyvan’dan görünür. Kalede dört kez yüz bin er vardır. Bu kaleyi almak için dört kez
teşebbüs ettim fakat alamadım. Behram saadet sahibi adil bir kişidir. Efrasiyab’dan
başkasına boyun eğmez.” der.
Behram’a verilmesi için Süleyman (a.s), Lokman’a mektup yazdırır. Mektubu
Küşkeşi Ayyar’a verir. Mektuba cevap olarak Behram’ın kendisinin gelmesini ister.
Küşkeş, Allah’a tevekkül edip yola düşer. Kalenin kapısına ulaşır.
Kaledekiler, Küşkeş’in başındaki deve kuşu tüylerini görür. Ona şehir halkına
benzemezsin, nereden gelir, nereye gidersin, diye sorarlar. Küşkeş, Süleyman’ın (a.s)
habercisi olup Behram’a verilmek üzere mektubunun bulunduğunu söyler. Küşkeş’i
Behram’ın katına çıkarırlar. Süleyman’ın (a.s) mektubunu sunar. Behram elçinin
 81

çabukluğunu övüp mektubu alır. Sofra getirtir, yenilir, içilir. Behram’ın kethüdası mektubu
okur.
Süleyman (a.s), mektuba Allah’ın adıyla başlar. Kendisinin Allah’ın resulü
olduğunu söyleyip “Uluya hizmet eden, izzet bulur.” kaidesince kendisine tabi olup izzet
bulmasını ister. “Âsi olursan sana zararım dokunur, sen serçesin, aslana özenme; karınca
iken yılanla savaşma. Akıl sahibi bir yiğitsen davetimi kabul et.” der.
Bu sözlerden sonra Behram’ın gönlüne Süleyman’ın (a.s) sevgisi düşer. Behram
Şah elçiye Süleyman Peygamber’e hizmet etmek için geleceğini söyler. Küşkeş gidince
Behram beylerini toplar. Onlarla istişare eder. Behram’ın üç yüz kırk yaşında lalası vardır.
Onunla istişare etmeden iş yapmaz. Lalası, “Süleyman, hem peygamber hem de sultandır.
Senin gibi niceleri ona tabi olmuştur. Bir kişiye kuşlar boyun eğmişse o şaha âsi olmak
zillet getirir. Hazinelerini al, askerlerinle ona tazimde bulun. O Süleyman’dır. Senin
mülkünde gözü yoktur. Onun katında hürmetin artar.” diye nasihat eder.
Behram lalasının nasihatine uyar. Bad-pa, Süleyman’a (a.s) Behram’ın gelmekte
olduğunu haber verir. Behram’a izzet edip Süleyman’ın (a.s) huzuruna çıkarırlar. Behram
taht önüne baş koyup Süleyman’ın (a.s) devletinin devamına dua eder. Süleyman (a.s) da
Behram’a hürmet edip ona oturması için yer gösterir. Behram sağa sola bakınca hayrette
kalır. Yüz yirmi altın direk üzerinde atlastan bir çadır kurulmuştur. Kırk dört gümüş ayaklı
altın bir taht vardır. Tahtın üzerinde Süleyman Peygamber oturmuştur. Başında İbrahim
(a.s) sarığı, dilinde Allah’ın zikri, sırtında Şit (a.s) abası, belinde Yakup (a.s) kemeri, elinde
Musa (a.s) asası, parmağında peygamberlik mührü vardır. Yüzü âleme ışık saçar. Tahtının
karşısında üzerlerinde vezirlerin oturduğu kırk dört sandalye vardır. Sağ tarafında Mısır
sultanı Celaleddin, Bağdat halifesi Tuba, Amalika sultanı Serda ile yüz altmış taht sahibi
oturur. Sol tarafında Rum kayseri, Yunan sultanı ile altı yüz taç sahibi melik oturmuştur.
Arkalarında yedi yüz yetmiş yedi lider saf tutmuşlardır. Bin yedi yüz çavuş İskender seddi
gibi durur. Altı bin altı yüz kapıcı bulunur. Şahın arkasında on iki bin kuşaklı kişiler, dokuz
 82

yüz bin Beni İsrail halkı, Amalika seçkinleri, Arap ve Acem önderleri divanda bulunur.
Süleyman’ın (a.s) karşısında dört hakim oturmuştur. Karşısında kaknus kuşu, sağ yanında
tavus ve sol yanında ruh kuşu vardır. Çadırın üzerinde kuşların önderleri uçarak gölge
yaparlar.
Göğü kuşlar yeri insanlar kaplamış, bütün millet onun emrinde, padişahlar onun
hizmetinde, insan, cin, kuş, karınca ve yılan onun hükmüne uymaktadır. Behram bunları
görünce hayran kalır.
Süleyman (a.s), Behram’a “Hoş geldin. Biz de senin gibi bir pehlivan görmeyi
arzuluyorduk. Mülkün senindir. Dilersen bizimle gel. İstemezsen makamında otur.” der.
Behram, Süleyman (a.s) gibi bir padişahın hizmetinde bulunmayı kendisinin arzuladığını
söyler.
Süleyman (a.s) divanı dağıtır. Sührab Şah, Behram’ı çadırına götürür. Ziyafet verir.
Cemşid meclisi gibi meclis kurdurur. Sakiler beylerin önüne içkileri koyar. Böyle bir
meclisi Zühre görmemiştir. Akşam oluncaya kadar yiyip içerler. Kanun, çeng ve ud çalıp
Hicaz, Hüseyni ve gazel makamında söylerler. Süleyman (a.s) ibadet ederken pehlivanlar
eğlenmektedir.
Sabaha yakın Behram icazet alıp kalesine gider. Oğlu Keyvan’ı yerine halife koyup
bin askeriyle birlikte Süleyman’ın (a.s) huzuruna gelir. Süleyman (a.s), iki rekât sabah
namazını kılıp dua eder. Divanını toplar. Süleyman (a.s) Şit Nebi abasını giyip, Nuh Nebi
cübbesini sırtına alıp, Âdem (a.s) saçını beline kemer kuşanıp, İbrahim Peygamber sarığını
başına sarıp, Yusuf (a.s) kılıcını beline kuşanıp, Tevrat ve Zebur’u muska edinip, İshak
Peygamber atına binip, Musa (a.s) asasını eline alıp, on iki bin Beni İsrail uleması bismillah
deyip, tehlil söyleyip, Yuşa Peygamber sancağını çekip Süleyman (a.s) beylere karşı yürür.
Sağ tarafında Lokman Hâkim ve Asaf bin Berhıya, sol tarafında diğer hakimler yürür.
Yeryüzü ışık saçmada Keyvan yıldızına dönmüştür. Kuşlar da Süleyman’ın (a.s) askerleri
üzerinde uçar. Yırtıcı kuşlar önde, hububat yiyen kuşlar arkalarında uçar.
 83

Yeri insan, göğü kuşlar kaplamıştır. At nalından yeryüzü çelik, mızrak ucundan gök
şimşir ağacı gibi olmuştur. Cin nefesinden gökler kararır. Toplanan insanların sayısını
mühendisler hesap edemez. Dört gün yürürler. Beşinci gün Sultanönü nahiyesinde
konaklarlar. Çadırlar kurulur. Bin bir direk üzerine kızıl atlastan Süleyman (a.s) divanı
kurulur. Süleyman tahta geçip oturur. Kuşlar divana toplanır. Yeryüzü insan ayağından
gözükmez olur.
Süleyman (a.s) sofrası gelir. Yenilir, içilir. Süleyman (a.s) düşmandan haber almak
için Bad-pa’yı sorar. Bad-pa düşmanın iki bölük olduğunu, birbirleriyle savaştığını, iki gün
önce Beni Asfer’in galip geldiğini söyler.
Bunun üzerine Süleyman (a.s), kaknusa düşman askerinden kim haber getirebilir,
diye sorar. Kaknus, hüthüt henüz gelmediği için güvercini göndermeyi tavsiye eder.
Yırtıcılar zarar vermesin diye şahini de onunla beraber gönderir.
Beni Asfer meliki Atgaş Şah ile Endülüs meliki Akran Şah, Süleyman’ın (a.s)
yüzüğünü elde etmek için karşı karşıya gelir. Atgaş Han vezirine Endülüs melikini
hezimete uğratmak, Süleyman (a.s) yüzüğünü alıp âleme Süleyman olmak, kendisine âsi
olanları tahtından indirmek niyetinde olduğunu söyler. Veziri de Süleyman mülkünü elde
etmen imkânsızdır fakat Endülüs melikini yenmen olasıdır, diye karşılık verir. Ayrıca nasıl
savaşması gerektiği konusunda öğütler verir. “Bu gece tahtını bırakıp, askerinle dağa
çekilip pusuya yat. Sabah olunca Endülüs meliki seni kaçtı zannetsin. Çadırlarını
yağmalasın. Sen aniden pusudan çıkıp onunla savaşasın. Dünyayı onun gözüne dar edesin.
Sözlerimi tutarsan düşmanına galip gelirsin.” der.
Atgaş Han vezirinin söylediklerini onaylar. O gece Beni Asfer meliki askerleriyle
gizlice kaçar gibi dağa çıkıp bir dereye pusuya girer. Endülüs meliki de Beni Asfer
askerinin kaçtığını duyunca mutlu olup askerleriyle Beni Asfer’in çadırlarına girip
hazinelerini yağmalar.
 84

Endülüs melikinin veziri Feylesuf Hakim, bunun bir hile olduğunu söyler. Akran
Şah, Feylesuf’a kızıp onu öldürtmek istediyse de beyler buna izin vermezler. Bunun üzerine
Feysesuf Hakim o gece gizlice kırk yük kitabıyla birlikte katırına binip Süleyman’a (a.s)
gider. Endülüs meliki Akran Şah, Atgaş Han’ın çok güçlü olmasına rağmen niçin bunca
malı bırakıp kaçtığını beylerine sorar. Endülüs beylerinden İrtal, Akran Şah’ın senin gibi
büyük bir padişaha karşı duramayacağını anladığı için savaşamayıp kaçtığını söyler. Akran
Şah, “Sabah olunca izlerini sürelim, askerlerini kıralım. Oradan Süleyman (a.s) üzerine
gidip, yüzüğü elinden alıp dünyaya Süleyman olayım. Nerede Müslüman varsa onların
canını alıp Kâbe’yi puthane yapayım.” der.
Sabah olup göz gözü görünce Beni Asfer meliki Atgaş Han, pusudan çıkıp on iki
kez yüz bin askerini hazırlayıp atlarıyla yola koyulur. Endülüs meliki Akran Şah’ı ve on iki
kere yüz bin Endülüs askerini görürler. Beni Asfer meliki, kendi sarayında Endülüs
melikini görünce ciğeri yanar. Gayrete gelip beyleriyle birlikte atını düşman üzerine sürer.
Endülüs askerleri Beni Asfer’in kaçmadığını, üzerlerine gelmekte olduğunu görüp
Akran Şah’a haber verir. Endülüs meliki at ayağından yerin inlediğini, at nalından yerin
demir, göğün askerlerin nefesiyle bakır olduğunu, pehlivanların narasından Zühre ile
Zehra’nın parçalandığını Merih ve Keyvan’ın öfkelenmiş gibi Atgaş Han’ın askerlerinin
geldiğini görür. Akran Şah, bana Atgaş Han’ın kaçtığını söylemiştiniz, deyince Endülüs’ün
beylerinden Kafindür, “ Sen Akran Şah’ın kaçtığını düşünme. O bir hile yaptı ve seni
oyunda mat etti. Bunun çaresi baş verip baş almaktır.” der.
Akran Şah gayrete gelip ordusunu toplayıp Beni Asfer ordusuna karşı yürür. Yirmi
dört kez yüz bin kılıç kınlarından çıkar. Pehlivanlar düşman kanlarını su yerine içer. Akşam
oluncaya kadar büyük bir savaş olur. Beni Asfer meliki galip gelir. Endülüs meliki İrtal
Bey’e ne yapacaklarını sorunca, “Gemiye doğru kaçıp gemiye girelim. Başımızı
kurtaralım.” der.
 85

Beni Asfer askerleri Endülüs şahının korkup kaçan askerlerinin çoğunu gemiye
varamadan kılıçtan geçirir. Binde biri gemiye giremez. Beni Asfer meliki Atgaş Han mutlu
olur. Tahtına oturup meclisi kurar. Atgaş Han “Beni Asfer beyleri dün gece bu tahta
Endülüs meliki Akran Şah oturmuş, eğlenirdi. Bu gün bana sıra geldi. Ben de Endülüs
şahının tahtına çıkıp meclisi kurdum. Bu gece ben onun tahtında oturuyorum. Dokuz felek
döndüğünce bazen kişiyi kahreder bazen de merhamet eder. Kimseye saltanat baki kalmaz.
Memleket nöbetle yönetilir. Dünyanın hali budur. Makam mevki kimseye kalmaz. Arif kişi
dünyaya itibar etmez. İyilik et ki bilen ve bilmeyen seni ansın, Allah sana rahmet etsin.”
der.
Çavuşlar gelir. Akran Şah’ın yakalanıp getirilmekte olduğunu söyler. Beni Asfer
beyleri Akran Şah’ı ve dört pehlivanı elleri bağlı getirir. Atgaş Han hepsini öldürtmek
istese de Yemlun Hakim, “Akran Şah’ı şimdi öldürmeye gerek yok. Süleyman’dan (a.s)
yüzüğü alın. Süleymanlık edin. Sonra Endülüs mülküne varıp orayı fethedelim. Sonra helak
ederiz. Dört pehlivanla Akran Şah’ı kafeste hapsetsinler. Zaman gelir sana lazım olur.
Beyleri, padişahları helak etmek devlete layık değildir.” der.
Yemlun Hakim de Feylesuf Hekim gibi hikmet sahibidir. Usturlab ilmini iyi bildiği
için Süleyman’ın (a.s) talihini, Süleyman’ın (a.s) Beni Asfer şahını helak edeceğini bilir.
Yemlun Hakim, Süleyman’dan (a.s) Akran Şah’ı kurtardığı için kendisine makam umar.
Atgaş Han demircilere kafes yaptırıp Akran Şah’ı ve dört pehlivanı hapsettirir.
Gözetleme görevini Yemlun Hakim’e verir. Endülüs şahının malını askerler arasında
paylaştırır. Kendisine tabi olan Endülüs halkının serbest bırakılacağını ilan eder. Dağdan,
taştan, ağaçlardan ve gemilerden çıkıp gelirler. Atgaş Han’a tabi olurlar.
Süleyman Nebi düşman tarafına casus gönderir. Akran Şah’ın ordusundan kaçan
Feylesuf Hakim, Süleyman’ın (a.s) yanına gelmektedir.
Süleyman’ın (a.s) casusluğa gönderdiği güvercin ve şahin o gün gelemez.
Süleyman (a.s) onlara yırtıcı kuşların zarar verdiğini sanıp Ruh kuşuna düşmandan bir kişi
 86

getirmesini ister. Ruh kuşunun kanadının uzunluğu beş yüz arşındır. Timsahı ve fili tutar.
Ruh kuşu Süleyman’ın emriyle yağmur bulutu gibi batıya kanatlanır. Onun kanadından
yeryüzü karanlık, gökyüzü gözükmez olur. Görenler Süleymân’a (a.s) Allah’ın emriyle
büyük kuşların tabi olduğunu görüp ondan korkar.
Ruh kuşu giderken güvercin ve şahinin gelmekte olduğunu görür. Güvercin ve şahin
Süleyman’ın (a.s) öfkelenip ruh kuşunu gönderdiğini sanır. Ruh kuşu Süleyman (a.s) geç
kalmanıza öfkelenmiştir. Tez gidip haber vermeniz gerekir, der. Uçup gider. Onlar da
Süleyman’a gelip dua eder. İki düşman askerini gördüklerini, gece birisinin dağa kaçar gibi
yaptığını diğer tarafın kaçanların mallarını yağmaladığını, sabah olunca dağa kaçanlar
yerlerinden çıkıp düşmanlarını yendiğini, beylerini bir demir kafese koyduklarını haber
verir. Bunları haber vermek için oyalandıklarını söylerler. Birkaç kişi o askerden kaçıp bu
yana gelir. Bunların kim olduğunu bilmeyiz, dediler. Süleyman (a.s) o adamlar yakınlarda
mıdır, diye sorduğunda güvercin gelenlerin yakınlarda olduğunu söyler. Süleyman (a.s)
askerlerine onları getirmelerini emreder. Güvecin askerlere rehberlik eder. Feylesuf
Hakim’i görürler. Feylesuf Hakim onların Süleyman’ın (a.s) habercisi olduğunu anlar.
Feylesuf Hakim gelenlere bir melikin kılavuzu güvercinse bu durum o melikin
büyüklüğünü gösterir. O melike varıp tabi olmanın kendisi için mutluluk olacağını söyler.

3.5.1. Kıssadan Hisse

Firdevsî anlatmak istediklerini temsillerle vermek istemiş ve bu temsillerin ne

olduğunu meclislerin sonunda vermiştir. Buna göre dünya teni ve vücudu temsil ederken
Süleyman Şah da canı ve ruhu temsil eder. Dünya fanidir, ruh ise bakidir.
Lokman ve Feylesuf Hakim aklı temsil eder. Kişi aklıyla Allah’ın sırlarına vakıf
olur.
Beni Asfer şahı nefsi emmaredir. Nefis, şeytan gibi vesvese verir. Gönlü ondan
korumak gerekir. Kötü nefsin zarar vermemesi için Suhufla amel edilmelidir. Mücadele
 87

edip salih amelle nefis mağlup edilmeli, benlikten geçip gönlü arındırıp Allah’ın dergâhına
kapıcı olunmalıdır.
Kişi nefse köle olmamalı ve onu put edinmemelidir. Can kuşu asli vatanına özlem
duymaktadır. Onun mekânı sonsuzluktur. Dünyaya yuva yapmamalı, suya- toprağa gönül
vermemelidir. İnsanın aslı ulvidir. Süfli dünyaya gönül vermemelidir. Süfli dünyayı terk
eden Allah’ın dostu olur.

3.6. Süleyman Peygamber ile Keykubad, Sam, Zal ve Rüstem’in Hikâyesi

Süleyman-name’de dikkat çeken noktalardan birisi bazen kahramanlar farklı

dönemde yaşasalar bile Firdevsi, eserinde bu şahısları bir olay etrafında buluşturmuştur.
Süleyman Peygamber ile Keykubad Şah, Sam, Zal ve Rüstem bir olay bağlamında aynı
dönemde yaşamış gibi gösterilmiştir.
Sam yaşlandığı halde gücünü ve kuvvetini gösterip Zal ve Rüstem’i savaşarak
yenmek ister. Fakat yaşlandığı için Zal ve Rüstem’in kendisine merhamet etmelerini
istemez. Bu sebeple kendisini gizler. Keykubad üzerine sefer düzenler. Yapılan savaşta
Keykubad’ı yener. Sam, esirlere iyi muamelede bulunup Kubad’ın beylerini serbest bırakır.
Tutsaklar gelip Keykubad’ın elini öperler. Keykubad, onlara sizi o kan içicinin elinden kim
kurtardı, der. Onlar da o pehlivanın iyiliksever bir kişi olduğunu, Kubad’ın çadırına
girmesine rağmen sadece Sam kürsüsünü aldığını söylerler.
Keykubad söylenenlere inanmaz. Düşmanın mal ve hazine bulup almamasının
imkânsız olduğunu, kendilerini aldatıp gece baskını yapmak niyetinde olduklarını söyler.
Askerine de savaşa hazır olmalarını emreder.
Kubad’ın pehlivanlarından Pürzin de tutsaklar arasındadır. Sam, Keykubad’a
mektup yazar. Bu mektubu Pürzin’e verir. Pürzin mektubu Sam’dan alıp, öpüp başına
koyar. Pürzin, Keykubad sana niçin tabi olduğumu sorarsa ne cevap vereyim, der. Sam,
Pürzin’den kendisinin Sam olmadığına inandırmasını ister. Rüstem’den ve Zal’dan
 88

başkasının beni yenemeyeceğine inandır ve Rüstem’e elçi olarak seni göndermesi için
gayret et, ben Süleyman’a (a.s) gidiyorum, der. Pürzin, Rüstem’in Süleyman’ın (a.s)
huzuruna çıktığını ve Lokman’a usturlap açtırdığını söyler. Lokman, senin geleceğini ve
cihan pehlivanı Süleyman olacağını Rüstem’e söylemiştir. Ben gideyim. Onlara senin Sam
olmadığına inandırıp seninle savaşmak üzere getireyim, der.
Sam, Keykubad’ın ne kadar hazinesi varsa Pürzin’le gönderir. Pürzin Filistin
Irmağı’nı geçince Keykubad’ın gözcüleri onu görür. Karşılayıp hürmet gösterirler. Pürzin,
Keykubad’ın malını ve hazinelerini sunup mektubu Keykubad’a sunar. Keykubad, Pürzin’e
o can alıcının elinden nasıl kurtulduğunu sorar.
Pürzin dünyada bu siyah pehlivan gibi cömerdi olmadığını, Kubad’ın hazinelerini
gönderdiğini, esirleri toplayıp kendisiyle olmak isteyenlerin Süleyman (a.s) dinine girip
Süleyman’a gitmesini, dinini terk etmeyenlerin de Keykubad’a gitmesini söylediğini,
Karun ve Güstehem gibi çoğunun Musa dini ve Davud şeriatına iman edip Müslüman olup
Süleyman’a hizmet etmeye gittiğini, kendisinin ölüme razı olup Kubad’a gelmeyi
istediğini, kendisini serbest bırakıp Kubad’a bir mektup gönderdiğini, mektubu okuyup
söylediklerine uyması gerektiğini, pehlivanın Rüstem ve Zal’la savaşmak istediğini,
Rüstem ve Zal’ın kendisinden kürsüyü kılıçla almaları için onlara laf attığını söyler. Pürzin,
“Kendisi siyah bir Arap’tır. Nice Rüstem, Zal, Neriman, Kahraman ondan korkar. Yerde
aslan, gökte büyük yılan onu görse başını eğer. Dağa çıksa kaplanı, suya dalsa timsahı
avlar.” diyerek Sam’ı över.
Pürzin’in bu sözleri Keykubad’ın hoşuna gitmez. Adı sanı belirsiz kişiyle birkaç
gün kalmana rağmen onu neden bu kadar översin. Onunla ittifakın mı vardır, diye sorar.
Pürzin Keykubad’ın kendisine ettiği iyilikleri unutamayacağını, ona hain
olamayacağını söyler. Ama Sam ile bulundum. Rüstem ile savaştım. Bunun gibi pehlivanı
görmedim, aklın varsa nameyi oku ve ona göre iş işle, der.
 89

Nameyi Bertus vezir ayağa kalkarak okumaya başlar: “Allah köleyi sultan eder.
Öfkelenince şahı kapıcı eder. O, Süleyman (a.s) tahtını yüce tutup onu peygamber olarak
göndermiştir. Keykubad sen de ona tabi olasın. Serçe ile kaplan bir değildir. Herkes kendini
bilmelidir. Kafir olup ateşe tapma. Allah’ı bir, Süleyman’ı (a.s) resul bil. Sözümü
tutmazsan askerine kılıç çekip âlemi gözüne dar ederim. Askerinin çokluğuna güvenme.
Devletine zarar gelmesin. Son pişmanlık fayda vermez.”
Keykubad bu sözlere öfkelenip nameyi yırtmak ister. Pürzin nameyi elinden alır.
Nameyi yırtarsan tahtın elinden gider. Bize Rüstem bir çare olabilir. Rüstem ve Zal’ı getirip
onunla savaşmalarını sağlamaktan başka yolun olmadığını söyler.
Keykubad bunu kimin yapacağını sorar. Bertus vezir, Rüstem ile Zal’ı getirip bu
pehlivanla savaşmaya muradın varsa Pürzin’i hediyelerle gönderelim, der. Keykubad
Pürzin’e cevabını sorar. Pürzin muradın bu ise üç şartının olduğunu söyler: “İlki onlara
hürmet göstermek gerekir. Vezirlerinden, beylerinden birkaçını benimle gönder. İkincisi
mal ve mülk gönder. Üçüncüsü de bir mektup yaz. Mektupta bir adı sanı belirsiz kişinin
Sam kürsüsünü aldığını, bu kişinin Zal ve Rüstem’e bu kürsüyü kendisinden alması için
meydan okuduğunu yaz.”
Kubad Şah Pürzin’in sözlerini överek hazinesini açıp sayısız mal gönderir.
Yanlarına veziri Bertus’u ve on iki beyini de katar. Kubad Şah kendisinin ağzından veziri
Bertus’a iki name yazdırır. Nameyi Kubad Şah mühürleyip Pürzin’e verir. Pürzin, Bertus
vezir, on iki Acem beyleri Kubad’ın askerleriyle yola koyulur. Rüstem sınırı olan Sistan’a
ulaşırlar.
Rüstem, Cünah adlı casusu Keykubad’dan haber getirmesi için göndermiştir.
Cünah haberleri alıp, Rüstem’in huzuruna çıkar. Cünah, Keykubad’ın askerlerini bir
pehlivanın kırdığını, tacını ve tahtını elinden aldığını, Karun, Güstehem, Züpün ve Giv’i
tutsak ettiğini, Pürzin’i de esir aldığını söyler. Ben canımı kurtarıp sana geldim, Ona benzer
 90

pehlivan görmedim. Erkek aslan ona karşı duramaz. Kahraman onun harbini görse
korkusundan can verir. Giv, Karun, Pilten ve Anter onunla savaşa girse dilsiz kalır, der.
Casusun sözlerine Rüstem şaşırır. Hangi pehlivan Kubad’ın on iki kez yüz bin
askerini yenebilir. Yalan söylersin diyerek Cünah’ı hapseder. Zal kendisini belli etmeyen
kişinin ataları Sam olduğunu anlar. Onun maksadı bizi savaşarak yenmektir. Sam yaşlıdır
diye bahane bulmamızı istemez, diye düşünür.
Bu sırada kapıcı, Acem sultanı Keykubad’dan elçilerin geldiğini söyler. Pürzin
Pehlivan ile on iki İran, Turan yiğitleri sayısız hediyelerle gelmiş. Ne buyurursunuz, diye
sorar.
Rüstem atası Zal, oğlu Feramerz ve Bahrur’la Zavilistan ve Sistan büyükleri ve
küçükleriyle gelenleri karşılayıp hürmet eder. Ziyafet verirler. Sabah olunca Rüstem
sarayında savaş davulu çalınır. Rüstem atası Zal ile abdest alıp sabah namazını kılar.
Sırtlarına elbiseleri giyip başlarına tacı takarlar. Bellerine Sam hançerini sokup divana
gelirler. Zal, Keriman kürsüsüne, Rüstem de Neriman kürsüsüne oturur. Oğlu Feramerz
sağ tarafta, pehlivanlar sol tarafta dururlar. Sistan ve Zavilistan beyleri sağda ve solda
sandalyelerde oturur. Dört altın çubuklu çavuşlar ve doksan dokuz gümüş değnekli
kapıcılar ayakta durur. Divan kurulur ve şölen yemeği başlar. Sistan beyleri ve Feramerz
yerlerinden kalkıp Keykubad’dan gelen elçiyi, Pürzin’i ve beyleri karşılayıp divana
getirirler. Hediyeleri görünce Keykubad Şah’ın zor durumda olduğunu anlarlar.
Rüstem bu durumdan istifade etmek ister. Keykubad Şah bizim sözümüzü
dinlemeyip Süleyman (a.s) üzerine asker gönderdi. Onun davetine uymadı. Biz Allah’ı bir
bilip ona taptığımız, Keykubad Şah da ateşe taptığı sebepten Keykubad’dan yüz çevirdik.
Simurg’un Süleyman dergâhına geldiğini işittik. Süleyman (a.s) Mısır sultanını, Amalika
mülkünü, Bağdat halifesi Tubba Şah’ı, Rum meliki Kutad Han’ı kendisine bağlamıştır. Bir
melikin dergâhına Simurg gelmişse onunla savaşılamaz. Ona karşı gelmek Keykubad’ın
haddi değil. Daha Süleyman’a varmadan adı sanı belirsiz bir pehlivan on iki kez yüz bin
 91

askerini dağıttı. Bana dünya dolusu mal verse ben yine Keykubad’a gitmem. Sistan
mülkünden çıkıp Arap vilayetine gitmem. Malınızı alınız, gidiniz, der.
Zal, adı sanı belirsiz kişinin Sam olmasını umarak nameyi dinleyip gitmemiz
gerekiyorsa gidelim, pehlivanı yenelim ve Keykubad’ı Süleyman ile barıştıralım, der.
Zal’ın sözleri üzerine sofralar gelir. Yemek yenip dualar edilir. Şerbetler içilir. Bertus
Hakim nameyi okur. Mektupta Filistin Kalesi’ni feth edince bir belirsiz pehlivan çıkıp
Kubad’ın askerlerini kırdığı, Rüstem ve Zal’ın himmet edip Kubad’a yardıma gelmesi
isteği yazıdır.
Rüstem ve Zal bu sözleri işitince Kubad’a acırlar. Keykubad’ın namesindeki adı
sanı belirsiz kişinin meydan okuyuşuna kayıtsız kalmazlar. Zal atına binip meydana girip
onunla savaşıncaya kadar zırhımı sırtımdan çıkarmayayım, rahat olup döşeğe girmeyeyim,
der. Otağını ovaya kurdurup Sistan ordusunu toplar ve Kubad’a doğru giderler.
Bu ciltte olay örgüsü sonlandırılmamıştır. Olaya otuz sekizinci ciltte devam
edilmiştir.

4. SÜLEYMÂN-NÂME’DE KULLANILAN ANLATIM TEKNİKLERİ

Edebî eserler; coşkulu anlatım esasına bağlı eserler, anlatma esasına bağlı eserler,
gösterme esasına bağlı eserler olmak üzere üç başlık altında sınıflandırabilir (Çetişli 2004:
14). Süleymân-nâmeler anlatma esasına bağlı eserlerdendir. Anlatma esasına bağlı eserler,
belli bir zaman ve mekân bağlamı içinde belli bir şahıs kadrosunun yaşadığı olay/ olayları
anlatan tahkiyeli edebî metinlerdir. Sanat ve edebiyatta anlatılacak konu kadar anlatım
biçimi de önemlidir. Anlatım biçimi mesajı okuyucuya ulaştıran bir vasıtadır. Bu nedenle
nitelikli bir edebi metnin sağlam bir biçime sahip olması gerekir (Tekin, 2001: 185-188).
Anlatım teknikleri anlatıma çeşitlik, dinamizm ve derinlik kazandırır. Süleymân-nâme’de
kullanılan anlatım teknikleri şunlardır:
 92

4.1. Anlatma-Gösterme Teknikleri

Anlatma klasik edebiyatın hikâye geleneğine dayalı eserlerinde en fazla kullanılan

tekniklerin başında gelmektedir. Sanatçı anlatımı gerçekleştirmek için çeşitli yollara
başvurur. “Anlatma” yöntemi bu yollardan akla gelen ilk tekniktir. Bu teknikte olaylar bir
anlatıcı tarafından okuyucuya sunulur. Okuyucu ile eser arasındaki tüm bağlar anlatıcının
zihin dünyasına göre şekillenir. Bir anlatıda dikkatler mutlak anlamda anlatıcı üzerinde
yoğunlaşıyorsa o anlatı anlatma ağırlıklı bir anlatımdır. Bu yöntemde anlatıcı yaptığı
açıklama ve yorumlarıyla okuyucunun dikkatini metne değil de kendi üzerine çeker (Tekin,
2006: 190).

Süleymân-nâme’de anlatıcı konuya giriş yaparken anlatının kaynağını söyleyerek

giriş yapar: “Óakìm úavlince rÀviyÀn-ı aòbÀr ve nÀúılÀn-ı muòtÀr ol vech ile ãaóìó óiúÀyet
ve EflÀùÿn-ı YunÀnì naúlince melìó rivÀyet úılup ve LoúmÀn-ı Hakìm üslÿbı üzerine èayÀn
u beyÀn idüp ol vech ile taúrìr itdiler.” (27a/5).

Süleymân-nâme tahkiye üslubuyla yazıldığı için anlatma tekniğine uygundur. Eserin

genelinde bu teknik kullanılmıştır.

“Neår: Óakìm úavlince çünkim balıúçıl ile balúan úazı çerisi eùyÀr ulusı müràÀn
baórìsi uşaàı ve irisi her birisi cÀn u dilden milklü milki yolına ol gün gün úubbe-i felege
dikilince hevÀ-yı fenÀda ki ceng itdiler. Úuşlar úanından úara bulutları peleng-reng itdiler.
èÁúıbet Gerden-dırÀz çerisi çoúluú olduàı sebebden balıúçıl èaskerine àÀlib gelüp ãıyup
çerisin ùaàıtdılar. Án-ı vaút içinde hevÀ-yı fenÀda Gerden-dırÀz leşkerinüñ varcasın tÀrumÀr
itdiler. Balıúçıl ãınduàın görüp úaçup Nebùış Deñizi’ne düşüp yüzin òÀke sürüp dilince
ÒÀlıú’a niyÀz iderken anı gördi ki SüleymÀn cÀnibinden Sìmurà-ı ÚÀf ùarafından küçüklü
ve büyüklü irilü ufaklu úaralu aúlu buludlar úobdı ve yiller esdi. ”(5a/1).
 93

Gösterme, bir olayı ya da durumu zaman ve yer unsurları içerisinde daha çok kişiler
arasında konuşma biçiminde okuyucuya anlatmaktır. Farklı zamanlarda, farklı mekânlarda
geçen tüm olayları gösterme yöntemiyle canlandırma hem zor hem de gereksizdir. Bu
durum okuyucuyu sıkar. Genellikle uygulanan yol, ele alınan konuya göre anlatma ve
gösterme tekniklerini birlikte kullanmaktır. Gösterme tekniğinde eser üzerinde yazarın
etkisi çok sınırlıdır. Anlatma tekniğinde okuyucunun dikkati tamamen anlatan kişi
üzerindeyken, gösterme tekniğinde dikkat tamamen eser ve kişiler üzerine çevrilmektedir.
Anlatma tekniğinde herhangi bir duygu yoğunluğu yaratılamaz, çünkü okuyucu olup
bitenleri ikinci elden görür. Olayları birinci elden gören, yorumlayan anlatıcının kendisidir.
Göstermede ise yazar okuyucuyu olaylar ve kişilerle baş başa bırakmış kendisi aradan
çekilmiş izlenimi uyandırmaktadır (Aytür, 1977: 22-24).

Anlatma-gösterme tekniklerinin ustalıkla kullanılması halinde anlatıcının eser

üzerindeki ağırlığı azalacak okuyucunun dikkati hikâye ve kahramanlar üzerine
yoğunlaşacaktır. Gösterme tekniğinde eserdeki kişilerin yaptıkları direk olarak anlatılır.
Süleymân-nâme’de genellikle anlatma-gösterme teknikleri birlikte kullanılmıştır.

“SüleymÀn ãordı ki: “YÀ mürà-ı saúúa Óaú TeèÀlÀ Óaøreti’ni celle celÀlühü niçe
bilürsin. CevÀb vir ki senden zireklik ve èÀúl u idrÀk úoòusı gelür. İmtióÀn itmek dilerem.”
didi. Saúa eyitdi ki: “YÀ nebiyya’l-lÀh õihn ü idrÀküm aña yitişür ki AllÀhu TeèÀlÀ vÀóiddür
lÀ-şerìk ve lÀ-naôìr ve òallÀú u rezzÀúdur bì-münìr ve bì-vezìr.” Eyle diyicek SüleymÀn didi
ki: “Neden bilürsin? Ádemì õÀt bigi èilim oúumaduñ ve kitÀblar muùÀlièa úılmaduñ ve
mürsel peyàam-berlerden taèlìm almaduñ. Pes ne delìl ile bilürsin ki AllÀh birdür ve òallÀú
rezzÀk óÀøırdur.” Saúa cevÀb virdi ki: “Andan bilürem ki bu kÀrıgÀh-ı èÀleme ins ü cinn ü
Àdeme vuóÿş u ùuyÿr mÿr u mÀra ve cemìè-i cÀnlu canavara ve baór ü berre şecerÀta ve
åemerÀta ve óacerÀta ve cemìè-i nebÀtÀta mÀ-óaãal-ı kelÀm èÀlem-i kÀyinÀta naôar ki
úıluram fikr edüp bildüm.” (36a/1).
 94

4.2. Tasvir Tekniği

Tasvir, kök itibariyle “suret”ten türemiş olup Arapça bir kelimedir. Kelime anlamı
“resim, figür, suret” olup “yazıyla tarif etme” olarak tanımlanmaktadır. Bir başka ifadeyle
tasvir, eşyayı görünür hale getirme sanatıdır (Özön, 1985: s.113). Klasik Türk edebiyatı
ürünlerine bakıldığında ilk dikkat çeken özelliklerden biri edebî tasvirlerdir. Bu dönem
yazarları dış dünyayı, canlı cansız görebildikleri her ne varsa kendi hayal süzgeçlerinden
geçirerek tasvir etmeyi çabalamışlardır. Bunun sonucu olarak geniş bir tasvir dünyası
ortaya çıkmıştır.

Tasvir gösterme ağırlıklıdır. Tasvir olaya dayalı metinlerde yer alan kişi, zaman,
mekân ve olay gibi unsurları görünür kılmaktır. Tasvir temel niteliği itibariyle anlatma,
somutlaştırma demektir. Bir şeyi somutlaştırmak ise onun karekteristik çizgilerini, rengini
ve ruhunu canlandırmak demektir. Anlatıcı anlattığı olayı görünür kılmak, somutlaştırmak
için tasvir tekniğini kullanmıştır. Bu tekniğin en güzel örneklerinden biri Süleyman
Peygamber’in divanının tasvir edildiği ifadelerdir:

“SüleymÀn dìvÀnına ãaà ãol naøar idüp gördi kim yüz yigirmi altun direk üzerinde
biñ altı yüz ebrişim ùabanlu aùlÀs bÀrıgÀh úurmışlar. BÀrıgÀh altında úırú dört sìm pÀylar
birle zerrìn taòt úurulmış. Taòt üzerinde SüleymÀn-ı zamÀn ol sulùÀn-ı cióÀn oturmış.
Başında èimÀme-i Òalìl dilinde õikr-i Celìl egninde Şìt PeyàÀm-ber’üñ èabÀsı bilinde
Yaèúÿb PeyàÀm-ber’üñ kemeri elinde MÿsÀ’nuñ èaãÀãı barmaàında nübüvvet òÀtemi berú
urur. Yüzi nÿrı èÀleme şuèle virür.” (54b/105).

Anlatıcının yaptığı güzel tasvirlerden biri de Hızır Aleyhisselam’ın tanıtıldığı

bölümdür:

“SüleymÀn ile óakìm kelecideyiken nÀ-gehÀn añsuzın bir at süheyli işidildi.

Baúdılar gördiler kim boz atlu yüzi úutlu sözi ùatlu òurşìdi ùalèatlu melek ãÿretlü müntehÀ
 95

ãalÀbetlü bir èArap şaòã yeşil èalem elinde nÀm-ı ÒudÀ dilinde úaãruñ úapusından girüp
geldi. Atından inüp SüleymÀn’dan yaña yürüdi. SüleymÀn Òıør’ı gördi. ŞÀd oldı.
SüleymÀn’a selÀm virdi. Òıøır’la görişdi. Òıøır SüleymÀn’a yidi dÀne òurma çıúarup
virdi.”(11a/15).

4.3. Mektup Tekniği

Mektup hem bir anlatım biçimi hem de bir türdür. Mektup özü gereği mahremdir,
kişinin kendi duygu ve düşüncelerini yansıtır. Bu tekniğin zayıf yanı anlatımın tek bir
kişinin bakışıyla verilmesi, güçlü yanı ise bireyin iç dünyasını yansıtmada eşiz olmasıdır.
Tamamen bu teknikle yazılan metinler olduğu gibi anlatımı çeşitlendirmek, renklendirmek
amacıyla başka tekniklerle birlikte gerektiği yerde kullanıldığı eserler de vardır (Tekin,
2001: 224-227). İncelediğimiz yazar gerektiği zaman bu teknikten yararlanmış,
okuyucunun dikkatini metne çekmiştir. Anlatıcı dünyanın geçiciliği, sultanlara dahi
kalmayacağı, dünyadayken ahirete yararlı ameller işlenmesi gerektiği hususunda Can
kavmi hükümdarı Maun Şah’ın kendisinden sonrakilere bıraktığı bir levhadan /mektuptan
bahseder.

“YÀ SüleymÀn bin DÀvÿd bu levói düzen ve bu levóa òuùÿùın ãanèÀtile úazan eyle
dimiş kim: Der beyÀn-ı levó Naôm:

Böyle yazmış levóa yazuyı yazan

Ki cihÀnı salùanat birle gezen” (13b/9).
Süleyman Peygamber sultanlara ve beylere mektup yazıp kendisine tabi olmasını
ister.
“YÀ pehlevÀn-ı cihÀn-ı kÀmyÀb ve iy èammu-ı EfrÀsiyÀb SüleymÀn nÀmesinde dimiş
kim:
Ol SüleymÀn nÀmesinde şehriyÀr
 96

Böyle dimiş nÀmı evvel GirdigÀr”(52b/11).

4.4. Özetleme Tekniği

Özetleme tekniği verilecek bilginin yapılacak tanıtmanın anlatılacak olayın özet

halinde sunulmasıdır. Bu teknik gereksiz ayrıntıların silindiği eserin daha derli toplu
gözükmesini sağlayan bir yöntemdir. Bir anlatıda yazarın önemle üzerinde durduğu
bölümler vardır. Bunun yanı sıra ikincil olay ve durumlar da vardır. Yazar tekrara
düşmemek ve okuyuycuyu sıkmamak düşüncesiyle anlatıda olay, durum ya da
kahramanları özetleyerek verme ihtiyacı hissedebilir. Bu durumda bazen aylar, yıllar hatta
bir ömür bir iki cümleye veya bir paragrafa sıkıştırılır. “Özetleme, uzun bir zaman
diliminde yaşanmış olayların teferruattan arındırılarak ana hatlarıyla kısaca ifade
edilmesidir.” (Çetişli, 2004: 95). Bu teknik sayesinde yazar sayfalar boyu sürecek ve belki
de okuyucuyu sıkacak belki de gereksiz ayrıntılardan kurtulmuş olacaktır. Hemen hemen
çoğu anlatıda kullanılan özetleme tekniği Süleymân-nâme’de de kullanılmıştır. Süleymân-
nâme’de anlatıcı bir olayı bitirmeden başka bir olaya geçer. Anlattığı olayı tekrar ifade
edeceğinde olayın bütününü yeniden anlatmak yerine özetlemeyi tercih eder.

“LoúmÀn-ı Óakìm úavlince SüleymÀn Óaøreti èibÀdetde enbiyÀ vü etúıyÀlar daòı

münÀcÀtda ammÀ ki bizüm úıããamuz ez-ân-cÀnib balıúçıla tÀbiè olan baórì úuşlara geldi.
Rÿó úuşı ve raóne úuşı SüleymÀn óükmile ve Sìmurà emrile balıúçılara yardum úılup úazı
ol baórì úuşlar ser-firÀzı yaèni ki balúÀn úazı ùutup èÀãì olan úuşları bilesince óabs idüp her
birisin yırtıcı úuşlar çengelinde esìr úılup alup SüleymÀn cÀnibine gelüp giderken yir ile
gök arasından Úaradeñiz yöresinden úalúup uçup èazm-i YunÀn úılup giderken úaçan ki
seróadd-i YunÀn’a irdiler.” (24b/11).

4.5. Geriye Dönüş Tekniği

 97

Anlatma esasına bağlı edebî türlerde zaman dilimi genellikle “geçmiş”tir. Anlatının
unsurları olan her kişi, mekân, eşya ve düşüncenin bir geçmişi vardır. Anlatıcı
yaşanmışlıkları vurgulamak için fırsat buldukça geçmişe döner. Geriye dönüş tekniği
sayesinde anlatıcı olayların iç yüzünü, nedenlerini anlaşılır kılabilir. Bu tekniğin olayın
akışını kesintiye uğratmak gibi bir zaafı vardır (Tekin, 2001: 233-242).

Süleymân-nâme’de anlatıcı bir obrukta bulunan kadidlerden bahseder. Bu kadidlere

Keyhüsrev Şah bir kapı yaptırmıştır. Okuyucunun ilgisini kadidlere çektikten sonra zamanı
geriye sararak kadidlerin kim oldukları, hayattayken neler yaptıkları hakkında bilgi verir.
Böylece yapıcı geriye dönüş tekniğiyle bir olay aydınlatılmış olmaktadır.

“Óakîm úavlince buàur SüleymÀn Óaøreti müvekkel-i òÀke eydür: ‘YÀ äaóraùā
èÁʾîl, bu úadîdlerün aãlı nedür? Bunlaruñ daòı úalıbları òÀkden dururlar. Cümlesi òÀk
aãlıdur. Ádem-i äafî neslidür. Ne cihetden neslidür. Ne cihetden şöyle yaratdı. AmmÀ ki
úadîdlerdür.’ didi. Müvekkel-i òÀk cevÀb virdi kim: YÀ SüleymÀn ol zamÀn kim Nÿó
Peyàam-ber ùÿfÀnı úopdı. CihÀn òalúı helÀk oldı. İllÀ kim Nÿó’uñ gemisinde olan seksen
dört kişi oldılar. Çünkim Nÿó devrinde yine Àdemî-zÀd üredi. ÓÀm bin Nÿó, Nÿó’dan ãoñra
cióÀn òalúına biñ yıl geçince kimse pÀdişÀh olmadı kim cihÀna hüküm ideydi. İllÀ kim ol
kimesne èaôîm pÀdişÀh oldı kim ÓÀm bin Nÿó’uñ adı. Anuñ adına ez-DehÀú dirler kim iki
gitfinde et bitüp dururdı ejdehÀ şeklinde. CihÀn milkini cÀõÿlıà ile ùutdı. èArab dilince aña
ëaóóÀk dediler. Pes ëaóóÀk devrinde Óaú TeèÀlÀ yine Nÿó’uñ òıãımlarından İdrîs’üñ úızı
oàlanlarından bir kişi vardı kim adına èÁúim dirlerdi.” (44a/13).

4.6. Montaj Tekniği

Montaj tekniği yazarın genel kültür bağlamında bir karşılığı olan ifadeyi, anonim,
bireysel ve hatta ilahî nitelikli bir metni, bir söz veya yazıyı kalıp halinde eserinde belirli
bir amaçla kullanması demektir (Tekin, 2001: 243-244). Bu teknik edebiyatımızda iktibas
 98

ve irsâl-i mesel sanatlarını düşünürmektedir. Herhangi bir eserin içindeki bir parçanın
aynısının alınması şeklinde olduğu gibi mealen veya sezdirme şeklinde de olabilmektedir.
Bu teknikte en önemli husus, alınan metnin eserin genel yapısıyla bütünleşmesidir. Öğretici
bir amaç taşıyan Süleymân-nâme’de zaman zaman Kur’an-ı Kerim’den, peygamberimizden
ve büyüklerin sözlerinden iktibas yapılmıştır. Tasavvufi özellik taşıyan eserde yazar yaptığı
bu montajlarla hem kendi görüşünü delillendirmiş hem de okuyucuya öğütler vermiştir. Bu
alıntılar eserde kırmızı mürekkeple yazılmıştır.

“Óamd-i bî-óad ol İlÀha kim ezeldür, ebeddür. äıfatı ‘úul hüva’l-lÀhü ehÀd’dür.
Şükr-i bî-add ol bî-zevÀl İlÀha kim ‘lem yelid velem yÿled velem yekün lehÿ küfüven
eóad’dür” (68b/8)

4.7. Leitmotiv Tekniği

Ana motif, kılavuz motif, bir müzik ya da opera parçasında tüm eser boyunca
tekrarlanan bir düşünceyi, bir kişiyi tanıtmaya yarayan motif manasına gelen leitmotiv bir
çeşit müzik terimi olarak müzikten edebiyata geçmiş bir teknik olarak karşımıza
çıkmaktadır (Tekin, 2001: 251 ). “Anlatım tarzı olarak leitmotiv; herhangi bir tavır, hareket
veya sözün eserde çeşitli vesilelerle birçok kez tekrar edilmesidir. ” (Çetişli 2004: 112).

Yazar bu teknikte muhtevada sürekli olmayı hedefler. Leitmotiv tekniği dikkatli ve

özenli kullanıldığı takdirde metne güç katmaktadır. Kişilerin tanıtılmasında ve yazar
tarafından önemli görülen mesajın vurgulanmasında önemli işlev görmektedir. Süleymân-
nâme’de anlatıcı kaynağı vurgularken ve bölüm sonlarında peygamberimize salavât istediği
ibareler bu teknik bağlamında düşünülebilir.

“Óakìm úavlince rÀviyÀn-ı aòbÀr ve nÀúılÀn-ı muòtÀr ol vech ile ãaóìó óiúÀyet ve
EflÀùÿn-ı YunÀnì naúlince melìó rivÀyet úılup ve LoúmÀn-ı Hakìm üslÿbı üzerine èayÀn u
beyÀn idüp ol vech ile taúrìr itdiler.” (2b/14).
 99

Diñle imdi úıããa nedür úÀmukÀr

Vir ãalavÀt MuãùafÀ’ya yÀdigÀr (30b/3).

4.8. Diyalog Tekniği

İki veya daha fazla kahramanın karşılıklı konuşmasına diyalog denir. Diyalog,
yazara doğal bir anlatım olanağı sağlar. Bunun yanında olayların yansıtılması,
kahramanların iç ve dış hallerinin belirtilmesi, anlatıma doğallık izleniminin verilmesi, gizli
olanın aşikâr kılınması, soyut olanın somutlaştırılması gibi birtakım konularda da sanatçıya
yardımcı olur. Konuşma kişinin o anki durumuna göre değişiklik gösterir (Tekin, 2001:
254-255). Süleymân-nâme’de Süleyman Peygamber ile diğer kahramanlar arasında veya
kahramanların kendi aralarında yaptıkları konuşmalar vardır. Bu diyaloglarla anlatıcı metni
sıkıcı olmaktan kurtarmanın yanında olayları daha somut hale getirmiştir.

“Óakìm úavlince ol racìm şöyle diyüp àÀyıp olup gidicek SüleymÀn èaleyhi’s-selÀm
àÀyet dil-şikest olup andan eydür: İy peyàam-berler ve óakìmler ve vezìrler selÀùìn ve
emìrler ve pìrler èaceb bu şaòã kim idi kim bu òaùùdan bunuñ gibi òaber virüp gitdi.
Óakìmlerden Aàyanÿs óakìm eydür: Bu òaùùı gelüp óaøretüñe oúuyup giden úuùbu’l-aúùÀb
durur kim eyitdi: Peyàam-berdür kim eyitdi: Feriştedür. Maèa’l-úıããa her birisinüñ èaúlı
erdügince bir söz didiler.”(10b/3).

4.9. Tahlil/İç Çözümleme Tekniği

Tahlil/iç çözümleme, olay örgüsünde bulunan kahramanların iç dünyalarının

(duyguları, psikolojileri, ruh dünyaları) anlatıcı tarafından bütün derinliğiyle gün yüzüne
çıkarılmasıdır. Bu teknik anlatıcının araya girerek eserde adı geçen şahısların duygu ve
düşüncelerini okuyucuya anlatmasıdır. Anlatıcı bu teknikte okuyucu ile kahramanların
 100

arasına girerek kahramanların ruhsal durumu hakkında bilgiler verir (Çetişli 2004: 106).
Olaylar karşısında kahramanlarının duygularını vermek için sıkça başvurulan bir
yöntemdir. Anlatılanlar kahramanların kişiliğine ve konumuna ters düşmemelidir. Anlatıcı
olanı olduğu gibi yansıtmalı, kendi düşüncelerini katmamaya özen göstermelidir.

Süleyman Peygamber’e âsi olan Gerden-dıraz’la balıkçılın mücadelesinde balıkçıl

galip gelir. Bu olay üzerine anlatıcı balıkçıl ve Gerden-dıraz’ın duygularını vermek için
yazar bu teknikten yararlanmıştır.

“Óakìm úavlince bu vech ile ki yırtıcı úuşlar emr-i SüleymÀn’a ve óükm-i şÀh-ı
müràÀn birle gelüp balıúçıla yardım úılup Gerden-dırÀz çerisin ki ãıyup ùaàıdup SüleymÀn
èaleyhi’s-selÀm ekåerin ùutup óabs idüp alup giderken Gerden-dırÀz daòı ãunúur
úaynaàında belÀ çengÀlı içinde olup Àh iderdi. Pençe urup úazuñ boynını ve ãaà úanadını
ãunúur úaynaàına alup ki getürüp giderdi. Òaãma manãÿr olduàına AllÀh’a şükr iderdi.
Amma ki úaz derdümende perr ü bÀli şikeste vü efgende kendüyi cÀn alıcı úaynaàında
görüp itdügi işlere peşimÀn olup nefsine inãÀf virüp ãabr itdi. AmmÀ ki ãunúur úaynaàı
zaòmı cÀnına yitdi.” (5b/19)
 101

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

TENKİTLİ METİN
1. NÜSHA TAVSİFİ
Süleymân-nâme üzerinde çalışma yaptığımız otuz yedinci cildin iki nüshası vardır.
Bu nüshalardan biri Topkapı Sarayı Müzesi Hazine Kitaplığı bölümünde H.1529 arşiv
numarasıyla kayıtlıdır. Diğer nüsha Manisa İl Halk Kütüphanesi,
Akhisar Zeynelzade Koleksiyonu’nda 45 Ak Ze 226 arşiv numarasıyla kayıtlıdır. Nüshalar
arasında müstensihlerden kaynaklandığını düşündüğümüz imla farklılıkları dışında çok
belirgin ayrılıklar yoktur.

1.1. Metin Tesisinde Kullanılan Nüshalar ve Özellikleri

1.1.1. (T) Topkapı Sarayı Müzesi Hazine Kitaplığı Nüshası
Arşiv Numarası: H.1529
Baş:
İnnehu min Süleymāne ve innehu bismi’l-lāhi’r-raómāni’r-raóìm ellā teèlū èaleyye
veʾtūni müslimìn
Son:
MüstedÀm ol èÀlem içre devlet ile her zamÀn
DositÀnuñ èömri efzÿn düşmenüñ ola helÀk
Ámìn yÀ Rabbi’l-èÀlemìn
Varak: 383
Ebadı: 360x265 mm.
Satır: 21
Yazı Türü: Nesih
Kağıt Türü: Aharlı
 102

Müstensih: -
İstinsah Tarihi: 17.yy kopyası
Cilt: Serlevha müzehhep, cetveller yaldızlı. Kabartma seçmeli açık kahverengi
deri cilt.

1.1.2. (M) Manisa İl Halk Kütüphanesi Nüshası

Arşiv Numarası: 45 Ak Ze 226
Baş:
Óamd-i nÀ-maódÿd İlÀh ki ol durur óayy u beúÀ
Şükr-i nÀ-maèdÿd o ŞÀh’a ferd ü vÀóid ol ÒudÀ
Son:
MüstedÀm ol èÀlem içre devlet ile her zamÀn
DositÀnuñ èömri efzÿn düşmenüñ ola helÀk
Ámìn yÀ Rabbi’l-èÀlemìn
Varak Sayısı: 766 yk.
Ebadı (Dış-İç): 368x265-245x170 mm
Satır Sayısı: 21
Yazı Türü: Nesih
Kağıt Türü: Suyolu filigranlı
Müstensih: -
İstinsah Tarihi:-
Cilt: Salbek şemseli, mıklebli, sol deffesi oldukça yıpranmış, bordo meşin cilt.
Manisa nüshasında 1212 (1797) tarihi Çili Zeynel b. Hacı Ali adına vakıf mührü
vardır.
 103

2. ÇALIŞMAYA ESAS OLAN NÜSHANIN SEÇİLMESİ

Fatih Köksal metin kurmak için esas alınacak nüshanın tespiti hususunda bize üç
seçenek önermektedir:
a) Nüshalardan birini esas alarak diğer nüshalardaki varyantları - çok özel durumlar
müstesna- aparatta göstermek.
b) Nüshaların herhangi birini özellikle tercih etmeden hepsini değerlendirmek.
c) Yeri geldiğinde diğer nüshalardaki daha uygun olan varyantları da tercih etmek
kaydıyla yukarıda sıralanan kriterler acısından değerlendirildiğinde diğer nüshalardan üstün
olarak tespit edilen bir nüshayı esas kabul etmek (Köksal, 2012: 191).
Tenkitli metinde kullanılacak iki nüsha olması nedeniyle metni kurarken elimizde
bulunan iki nüshadan da yararlanılmıştır. İki nüshayı dış ve iç sebepler açısından eksiklik
değerlendirmesine tabi tuttuğumuzda bir nüshanın diğerine bariz bir üstünlüğü yoktur. Her
iki nüsha da 37, 38, 39, 40, 41 ve 42. ciltleri ihtiva etmektedir. Nüshalarda başlıklar,
ayetler, hadisler, kelam-ı kibar, Arapça ve Farsça bazı kelime ve deyimler, sıra sayıları
kırmızı mürekkeple yazılmıştır. Bu kısımlarda bazen hareke kullanılmamıştır. Varak
sayıları da eşittir. Topkapı nüshası daha iyi korunmuştur. Topkapı nüshasındaki birinci
satır -İnnehu min Süleymāne ve innehu bismi’l-lāhi’r-raómāni’r-raóìm ellā teèlū èaleyye
veʾtūni müslimìn- Manisa nüshasında yoktur. T nüshası 37b’deki -mülk ü mÀl-içün
memleket ve salùanat çekişüp èaskerlü èaskerin cemè idüp biri bir ile nice ceng úılurlar. Pes
yaratduúlu yaratduúlar ile çerilü çerisin düzüp bir bir ile cengi Àheng úılup yir gök helÀk-
bir ve ikinci satır daha önce 36b bir ve ikinci satırda geçen ifadelerdir. Sehven 37b bir ve
ikinci satırda da geçmiştir. Müstensih hatasını anlamış ve bu iki satırın üzerine kırmızı çizgi
çekmiştir.
Çalışmada varak ve satır numaralarını gösterirken T nüshası esas alınmıştır. Metni
kurarken uygun varyantları tespit aşamasında Köksal’ın tespit ettiği kriterler dikkate
alınmıştır (Köksal, 2012: 193-195). Bu kriterler açısından uygun olanlar ana metne dahil
 104

edilmiş, diğer varyantlar dipnotla gösterilmiştir. İhtilaf ve belirsizlik durumunda T nüshası,

aşikâr durumlarda doğru varyant esas alınmıştır.

3. NÜSHA FARKLILIKLARININ GÖSTERİMESİ

Ana metne alınan varyant yazıldıktan sonra iki nokta (:) işareti konmuş, sonra diğer
varyant gösterilmiştir. Varyantın bulunduğu nüshanın rumuzu yazılmıştır. Aynı ibarenin
farklı varyantları birbirinden virgül (,) işaretiyle, farklı her bir ibarenin varyantları
birbirinden noktalı virgül (;) işaretiyle ayrılmıştır. (FÀèil ü: FÀèil-i M)
İbarenin hiç bulunmadığı varyant (-) işaretiyle gösterilmiştir. (İnnehu min
Süleymāne ve innehu bismi’l-lāhi’r-raómāni’r-raóìm ellā teèlū èaleyye veʾtūni müslimìn: -
M)
İzafet terkibi gibi kelime gruplarında, kelime grubunun tamamı değil sadece farklı
varyant gösterilmiştir. (şükr-i: şükr ü M)

4. METNİN KURULUŞU İLE İLGİLİ AÇIKLAMALAR

1. Varak numaraları sayfa başlarından itibaren [T 1b] [M 2a]... şeklinde, satır
numaraları da satır başlarından itibaren (1) (2) şeklinde düzenlenmiştir.
2. Ayet, hadis, kelam-ı kibar, bazı Arapça ve Farsça kelimeler transkripsiyon
alfabesiyle yazılmıştır.
3. Metinde geçen ayet, hadis ve diğer Arapça ve Farsça ibarelerin tercümeleri
dipnotta verilmiştir. Ayetlerin geçtiği sure adı ve ayet numarası verilmiş, hadislerin varsa
kaynakları belirtilmiştir.
4. Yazma metinde yer almayan ancak eklenmesi gereken ibareler [ ] simgesi içinde
belirtilmiştir.
 105

5. İmlası veya harekesi bozulmuş kelimeler tashih edilerek transkribe edilmiş ve

dipnotta imla problemine işaret edilmiştir. Sadece nüsha farkları değil eserin imlasında
görülen farklılıklara da dipnotta yer verilmiştir.
6. Rabıt ve atıf vavlarının yazımında görülen bazı bariz hatalar düzeltilmiş, hatalı
yazılışlar aparatta gösterilmiştir. Farsça bağlama edatı kimi yerde kesre ile gösterilmiştir.
yasemin ü: yasemin-i (1b/7)
7. Yazma nüshada bazen İzafet kesresinin ötreyle gösterilmesine de rastlanmaktadır.
Bu kullanımlar Farsça tamlamaya uygun olarak kesreyle (-ı, -i) belirtilip ayrıca aparatta da
gösterilmiştir. cÀèil-i: cÀèil ü (1b/2)
8. Metindeki bazı Arapça izafetlerde rastlanan yanlış kullanımların doğru biçimleri
tercih edilip aparatta belirtilmiştir. Örnek: fevúa’l-èalÀde: fevúa’l-èulÀde (4b/15)
9. Metinde kelimelerin yazımı konusunda birlik bulunmamaktadır. Aynı kelimeler
farklı yerlerde değişik biçimde yazılabilmektedir. İmlâ birliğinin olmadığı kullanımların
yazımında kelimelerin doğru şekli tercih edilmiştir. Tercih edilmeyen varyant dipnotta
gösterilmiştir.
11. Edatlar kendisinden önce gelen kelimeden ayrı yazılmıştır.
12. Metinde medli okunuştan kaynaklanan ünlüler gösterilmiştir.
şermesÀr (7a/15), girdigÀr (8a/6), kÀmukÀr (8a/11), nÀmüdÀr (8a/13)
13. Bazı kelimelerde ünlüler asıl biçiminden farklı bir şekilde harekelenmiştir. Bu
tür kelimelerin imlasında kelimelerin asli şekillerine uyulmuştur.
14. Farsça’da kesrenin “e-i” arasında bir sesle teleffuz edilmesi, Türk yazar ve
müstensihlerinin kesreyi “i” sesi ile karşılama alışkanlıkları birbirinden farklı iki tutum
ortaya çıkarmış, bu türlü kelimelerde kesre sesi harekeli metinlerde bazan kesre bazan de
üstünle gösterilmiştir. Böylece pinhân-penhân, firişte(h)-ferişte(h) gibi ikilikler ortaya
çıkmıştır. Metinde birinci şekilleri esas alınmıştır.
 106

15. Dönemin diğer yazmalarında olduğu gibi hâ-ı resmiye ( ‫ ) ه‬ile biten kelimelerde
akuzatif eki ( ‫ ) يى‬yerine, çoğu zaman hemze ( ‫ ) ء‬ile gösterilmiştir. Bu tür yazılışlar
genellikle Farsça ve Arapça kelimelerde görülmektedir: úaùreyi: úaùreʾi (1b/3)
16. Akuzatif (yükleme durumu), datif (bulunma durumu) ve 3. t. ş. iyelik ekleri yer
yer yazılmayıp bazen hareke ile belirtilmiştir.
17. Arapça aslındaki doğru yazımı hemzeli olan bazı kelimelerdeki hemzeler Türkçe
söyleyişe uygun olarak ye ile yazılmıştır.
18. Yazma nüshaların bazı yerlerinde “‫ب‬-‫”پ‬, “ ‫ ڭ ن‬- ” , “‫ص‬-‫ ”س‬, “‫چ‬-‫ ”ج‬, “‫ق‬-‫”ك“ ”خ‬
, “‫ ”د ط ت‬tutarsızlıkları görülmektedir.
19. Vav-ı ma’dûle (‫ )– وا‬Farsça kelimelerin bir özelliği olup nüshada kullanılmıştır.
Fakat nüshanın bazı yerlerinde “elif” kullanılmadan sadece “vav” harfi kullanılmıştır.
20. Türkçe vasıta eklerinden( gerindium) olan –ıb, -ib, -ub, -üb eklerinin yazımında
bu eklerin günümüzdeki kullanımları tercih edilerek -up, -üp, -ıp,-ip şeklindeki imlası
kullanılmıştır.
21. iki ayrı kelimenin son ve ilk ünlüleri arasındaki ünlü birleşmesi hadisesinde
ortaya çıkan yapı (’) işaretiyle gösterilerek yazıldı: n’eylediğün, n’ola, k’ala
22. Arapça sözcüklerin yanında med (˜) işareti bazı Türkçe kelimelerde de
kullanılmıştır.
23. Metindeki ayet mealleri ve sure numaraları "Kur'an-ı Kerim ve Açıklamalı
Meali, TDV Yayınları, Ankara, 1993" ve "Kur'an-ı Kerim ve Türkçe Meali- http:
//www.diyanet.gov.tr/kuran" adresinden alınmıştır.
24. Metin tespitinde bir birlik sağlamak amacıyla İsmail ÜNVER tarafından
hazırlanan Çeviriyazıda Yazım Birliği Üzerine Öneriler adlı çalışmadaki esaslara
uyulmuştur.
25. Nesirde klasik transkripsiyon sistemi kullanılmıştır.
 107

4.1. Vezinle İlgili Hususlar

1. Vezin bozukluğu dipnotta zikredilmiştir.
2. Vezin, metin başında gösterilmiştir.
3. Bazı durumlarda vezne uyma zarureti, ünlü harfle biten bir kelimeyi yine ünlü
harfle başlayan bir kelime takip etmesi durumunda ikinci kelimenin ilk ünlüsünü düşürür.
Bir aruz kusuru olarak görülmeyen bu durumun Süleymân-nâme’de örnekleri
görülmektedir. Böyle örneklere özellikle “ki” bağlacından sonra gelen kelimelerde sıklıkla
rastlanır.
K’eylügüñle yÀd ide biliş ü yÀd
Raómet ide Óaøret-i Rabbü’l-èibÀd(6b/2)
4. Şeddeli kelimelerin imlasında da vezne uyulmuştur.
 108

5. METİNDE KULLANILAN ÇEVİRİ YAZI ALFABESİ

‫ا‬ a, À, e ‫ش‬ ş
‫آ‬ a, À ‫ص‬ ã
‫ء‬ ʾ ‫ض‬ ż, ê
‫ب‬ b, p ‫ط‬ ù
‫پ‬ p ‫ظ‬ ô
‫ة‬ t ‫ع‬ è
‫ت‬ t ‫غ‬ à
‫ث‬ å ‫ف‬ f
‫ج‬ c, ç ‫ق‬ ú
‫چ‬ ç ‫ك‬ g, k, ñ
‫ح‬ ó ‫ل‬ l
‫خ‬ ò ‫م‬ m
‫د‬ d ‫ن‬ n
‫ذ‬ õ ‫و‬ o, ö, ï, u, ü, ÿ, v
‫ر‬ r ‫ه‬ a e, h
‫ز‬ z ‫ى‬ ı, i, ì, y
‫س‬ s
 109

6. TENKİTLİ METİN

[T 1b ] (01)24 İnnehu min Süleymāne ve innehu bismi’llāhi’r-Raómāni’r-Raóìm ellā

teèlū èaleyye veʾtūni müslimìn.25
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
[M 1b] (2) Óamd-i26 nÀ-maódÿd İlÀh ki ol durur Óayy u BeúÀ
Şükr-i27 nÀ-maèdÿd o ŞÀha Ferd ü VÀóid ol ÒudÀ

FÀèil ü28 MuòtÀr u29 ÒÀlıú cÀèil-i30 her dü-cihÀn

(3) ÚÀdir-i úudret-nümÀ vü mübdiè31 eşyÀ kibriyÀ

SÀmiè-i32 sırr-ı óaúìúat ãÀniè-i33 bì-çÿn Óaú34

Evvel ü Áòir Ezel pinhÀn35 u ôÀhir reh-nümÀ

(3) Ol dün iltüp36 dün getüren rızúı37 viren òalúına

RÀzıú u DeyyÀn u DÀver38 Òüsrev39 aèôam PÀdişÀ40

Úudretinde kÀmil ol ki úaùreyi41 gevher úılur

(4) Òilúatinde fÀøıl ol ki döşedi arø u semÀ

Fevú u taòt u ãaà u ãolu42 pìş u pes ôÀhir úılup

Se43 mevÀlid itdi nüh ÀbÀ vü çÀr44-ı ümmehÀ

24
İnnehu min Süleymāne ve innehu bismi’l-lāhi’r-raómāni’r-raóìm ellā teèlū èaleyye veʾtūni müslimìn: -
M.
25
“Mektup SüleymÀn'dan gelmiştir. O, ‘Bismillahirrahmânirrahìm’ diye başlamakta ve içinde ‘Bana karşı
büyüklük taslamayın ve teslimiyet göstererek bana gelin’ denilmektedir.” ( Neml, 27/30-31).
26
óamd-i: óamd T, óamd ü M.
27
şükr27-i: şükr ü M .
28
FÀèil ü: FÀèil-i M.
29
MuòtÀr u: MuòtÀr-ı M, T.
30
cÀèil-i: cÀèil ü M, T.
31
mübdiè: mebdeè M.
32
sÀmiè-i: sÀmiè ü M, T.
33
ãÀniè-i: ãÀniè ü T.
34
bì-çÿn: bì-çÿn-ı M, T.
35
pinhÀn: penhÀn M, T.
36
Vezin geregi her iki nüshada da iletüp değil iltüp şeklinde yazılmıştır.
37
rızúı: rızú T.
38
DÀver: devvÀr T.
39
Òüsrev: Óüsrev M.
40
pÀdişÀ: pÀdişÀh T.
41
úaùreyi: úaùreʾi M, T.
42
ãol u: ãol M.
43
se: sih M, T.
 110

(5) Ùaàa luùfından45 şükÿfe örtüp ider ol Kerem

Sebz-i kemòÀdan46 geyürür seng-i òÀraya úabÀ

GÀv-i47 baórìden düzedür èanber-i sÀrÀ-yı ùìb

(6) Deşt-i Àhÿdan yaradur nÀfe-i Çìn ü ÒıùÀ48

DÀmen-i deryÀyı ider lüʾlü lÀlÀ birle pür

Ùaà külÀhın ùoldurur nuèmÀn49 u gülle müntehÀ

(7) Òüsrev50 ol kim eyledür zenbÿrına şìrìn şehd51

ÚÀsimì kim oldı52 úısmet úand-i fÀyıú bÿriyÀ

SÀye-i sÿsen düşürür yÀsemìn ü53 sünbüle

(8) Nergesüñ destinde úor zer-cÀm-ı Cem gìtì-nümÀ

ÕÀkir anuñ õikri birle bülbülÀn elóÀn ider

ŞÀkir Ànuñ şükrile şeker-şiken ùÿùì-serÀ

(9) ÓÀkim ol ki óikmetinde var kemÀl-i bì-zevÀl

VÀóid ol ki birligine cümle eşyÀdur güvÀ

Ol óabìbü’l-Óaú emìn esrÀr-ı Úur’Àn óaú resÿl

(10) Ol ùabìbü’l-òalú Muóammed54 ÚÀsım Aómed MuãùafÀ

Kevkeb-i55 eflÀk-ı èÀlem maùlaè-ı56 şems ü úamer

Naèt-ı Muãóaf içre geldi yidi yirde mìm ü óÀ

(11) Naúd-i èÀlem faòr-ı Àdem ãadr-ı aèôam ber-güzìn

Hem nebiyy-i òÀtem efêal hem imÀm-ı enbiyÀ

44
çÀr: cÀr M.
45
luùfından: luùfundan M.
46
Sebz kemòÀdan: Sebz ü kimòÀdan M.
47
GÀv-i: GÀv ü M. İzafet kesresi ötre ile işaretlenmiştir.
48
Çìn ü ÒıùÀ: Çìn-i ÒıùÀ M, T.
49
nuèmÀn: nuàmÀn M.
50
Òüsrev: Óüsrev M.
51
şìrìn şehd: şìr ü şehdi M.
52
oldı: aldı T.
53
yasemin ü: yasemin-i M, T.
54
M nüshasında Muóammed kelimesindeki işaretlerden bir cezm gereksiz olarak kullanılmıştır.
55
Kevkeb-i: Kevkeb ü M. İzafet kesresi ötre ile gösterilmiştir.
56
maùlaè-ı: maùlaèu M
 111

NÀãib-i aèlÀm-ı himmet şÀrió-i57 úavl-i naõìr58

(12) äÀóib-i tÀc-ı leèemrük59 muútedÀ vü müctebÀ

ÇÀr60 asóÀbı anuñ äıddìú u61 FÀruú ol èÖmer

Biri èOåmÀn ibn-i èAffÀn ol durur ãÀóib-óayÀ

(13) RÀbièi KerrÀr-ı Óaydar62 nÿr-ı lÀmiè seyf-i Óaú

LÀ-fetÀdur63 naètı anuñ şÀnında geldi Hel AtÀ64

äad ãalavÀt65 ãad taóiyyÀt Àline evlÀdına

(14) Sellimÿ ãallÿ èaleyhim ecmeèìn ü ebedÀ

Ál-i èOåman ŞÀh-ı SulùÀn Ildırım ÒÀn BÀyezìd

èAãrı66 içredür Firìdÿn-saùvet ü DÀrÀ vü RÀ

[T 2a] (1) Óaøretüñ manãÿr u67 óükmüñ nÀfiõ ü68 rÀyüñ ãavÀb
Furãat-ı fetóüñ fütÿóu müddet-i èömrüñ beúÀ

Nüh felek içre ne yire irüşürseñ dir melek

[M 2a] (2) Òayra maúdem meróabÀ ehlen ve sehlen69 merhabÀ

İşigüñ dÀrü’s-saèÀde meskenüñ dÀrü’s-selÀm

Bünyeti ŞeddÀd u úasr u künyeti cennet-serÀ

(3) Óaøret-i èÀlì-cenÀbuñ úıble-i erbÀb-ı milk70

Dergehi dÀrü’s-selÀm’uñ Kaèbe-i71 ehl-i úabÀ

57
şÀrió: şÀriò M.
58
úavl-i naõìr: úavl u naõìr M, T.
59
“Ömrüne andolsun ki” (Hicr, 15/72).
60
çÀr: cÀri M.
61
äıddìú u: äıddìú M.
62
Óaydar: Òaydar M.
63
“Lâ fetâ illâ Alì lâ seyfe illâ Zülfikar (Ali gibi kahraman kimse, onun kılıcı gibi kılıç yoktur.)”
sözünden alıntıdır.
64
“İnsan (henüz) anılır bir şey değilken (yaratılmamışken) üzerinden uzunca bir zaman geçti.”(İnsan,
76/1) Bu surenin “Hel Eta” ile başlamasından dolayı bu sureye “Hel Eta” suresi de denmiştir.
65
ãalavÀt: ãalÀvat M.
66
èaãrı: èaãr T.
67
manãÿr u: manãÿr M.
68
nÀfiõ ü: nÀfid ü T, nÀfidür M.
69
ehlen ve sehlen: ehlÀ vü sehlÀ M.
70
milk: mülki T.
71
Kaèbe: kaène M.
 112

èAdlüñ ile buldı revnaú òalú-ı èÀlem ber-kemÀl

(4) Faøluñ ile oldı münèim mülk-i Rÿm içre gedÀ

èAzmüñe nuãret delìl ü óükmüñe çÀker úader

Bezmüñe devlet müzeyyen rezmüñe hem-ser úaøÀ

(5) Bu seòÀ vücÿd ile sen ÒÀtem-i Ùay bu zamÀn72

Bu vaúÀr-ı èilm ile sen şÀh vilÀyet lÀ-fetÀ

Bihterìn çÀker ùapuñda Òüsrev73ü ÒÀúÀn74 u Cem

(6) Kemterìn òÀdim úapuñda Úayãer75 Sencer ümerÀ

Eblaú-ı eyyÀma76 cÿduñ faøl ider vech-i úasìm77

Sofra-i eflÀke reʾyüñ úurs-ı cÀşt ider èaùÀ

(7) Ùalèatuñ miåli felekde ùoàmadı ay ayda hiç

Gün mi var kim izüñe sürmez yüzin şems ü êuóÀ78

İtdi reʾyüñ feylesÿf-ı pìre taèlìm-i ezel

(8) Úıldı fikrüñ her úaøÀnuñ sırrın ièlÀm ibtidÀ

Gündüzün nev-rÿz u èıyd õevú ile èişret senüñ

Gice göz úadri úadardur óÿriler çÀker saña

(9) Õerre gelmez çeşmüñe her ùalèatı òurşìd-i òÿb79

Úadre gelmez devr-i èummÀn faøl içün açsan ayÀ

Bu øamìr-i rÿşenüñden õerre durur ÀfitÀb

(10) Bu muóìù-i èilmüñ içre nem bu èummÀn serverÀ

Ol muèallÀ dergehüñ óırzü’l-mefÀziè yoú nizÀè

Ol mübÀrek meclisüñ cennet-serÀ bulmaz fenÀ

72
Vezin gereği tamlama işareti gösterilmemiştir.
73
Òüsrev: Óüsrev M.
74
ÒÀúÀn: ÓÀúÀn M.
75
Úayãer: Úayãer ü T, M.
76
Eblaú-ı eyyÀma: Eblaú u eyyÀma M,T.
77
M nüshasında “sin” harfinin üzerinde üstün harekesi gereksiz kullanılmıştır.
78
ëuóÀ: ãüòÀ T.
79
òurşìd-i òÿb: òurşìd òÿb T.
 113

(11) Hem ùapuñdur eşref-i gül mesned-i faúr u óakìr

Hem úapuñdur Úaèbe’-i şeyò-i şüyÿò-ı etúıyÀ

èAúl-ı èÀşir80 saña tÀbiè fikr-i sÀbiè saña rÀm

(12) Ehl-i dil bulur dilek ùÀmiè umar senden èaùÀ

Her meóÀfil õevú ider èasruñda meclis germ idüp

Her mecÀmiè èıyş idüp sÀyeñde sürer òoş ãafÀ

(13) Vird idüp asóÀb-ı cÀmiè medóüñi ezber oúur

Õikr idüp ehl-i ãavÀmiè rifèatüñe ider åenÀ

Kaèbe-i aèôam úapuñdur òalú ider her dem ùavÀf

(14) Óamza vü Rüstem ùapuñdur kÀfire úılur àazÀ

Zerú-i sÀlÿs u riyÀnun81 revnaúın itdüñ kesÀd

äıdú u iòlÀãı düzetdüñ úalmadı buòl u riyÀ

(15) Dìn-i İslÀm’uñ esÀsı èadlüñ ile üstüvÀr

Şerèi fetvanuñ82 binÀsı èilmüñ ile key èalÀ83

Bu zamÀne fitnesin sÀkin úılan úahruñ durur

(16) Bu cihÀna revnaúı viren èidÀlüñ her arÀ

ÇÀr84-rükn-i èÀlem85 içre olduàınca çÀr ùabè

Devlet ile dÀyim olàıl86görmesün èömrüñ fenÀ

(17) Her seferde Òıør u İlyÀs ola rÀhuñ rehberi

Her òaùardan óıfô87 úılsun ÓÀfıô u Óayy u BeúÀ

Diñle imdi SüleymÀn-nÀme’sin iy şehriyÀr

(18) Neåri durur lüʾlüen menåÿr88 naômı cÀn-fizÀ

80
èaúl-ı èÀşir: èaúl u èÀşir M.
81
zerú-i sÀlÿs u riyÀnun: zerú-i sÀlÿsı riyÀnun M.
82
şerèi fetvanuñ: şerè ü fetvanuñ T.
83
èalÀ: èulÀ.
84
Vezin gereği burada med yapılması gerekmektedir.
85
çÀr-rükn-i èÀlem: çÀr-rüknü èÀlem M.
86
olàıl: olàul M.
87
Vezin gereği burada med yapılması gerekmektedir.
88
“O insanların etrafında öyle ölümsüz genç nedìmler dolaşır ki, onları gördüğünde, etrafa saçılıp
dağılmış inciler sanırsın.”(İnsan, 76/19).
 114

Óaøretüñ çün itdi teʾlìf eyleyüben èömri òarc

Bu úuluñ Firdevsi şÀha óaørete úılup duèÀ

(19) Gÿş-ı hÿşı89 baña tut ki söyleyem emlÀh kelÀm

Lìki90 virgil òoş ãalavÀt91 cÀn u dilden dil-rübÀ

SüleymÀn-nÀmenüñ yüz seksen birinci meclisinüñ õikrinde durur.

fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün

(20) İy óaúÀyıú ehli söyle nuùk-ı Óaú
Kim deúÀyıú ehli kılur farú-ı Óaú

(21) Gel èurÿc it èarş òÀnesinde iy dil

Kıl òurÿc-ı lÀ-mekÀna aça dil

Dil viren dünyÀnuñ ednÀ yirine

[T 2b ](1)Bil maúÀm aèlÀ92 bulumaz birine

Úıl hümÀ-yı èarşa èizzetle negÀh93

Şeh sarÀy-ı óaøretine var negÀh

[M 2b] (2)Óaú kelÀmı gÿşuña ãal iy Yetìm

Ùut peyÀmı gÿşe çün Dürr-i Yetìm

Bì-nişÀndan vir nişÀnı bize yüz

(3) Ol94 nişÀndan àayrı şÀndan bize yüz

Vasf-ı taókìú levó-i cÀna yaza òÿb

CÀna şevúi düşe göñlüm yaza òÿb

(4) Aç metÀèuñ mihr ü mehle95 Müşterì

CÀna beyèüñ itmegedür müşterì

Ùurfa èÀlem oldı èışúuñ èÀlemì

(5) Ümmi Ádem bilmez añlar èÀlemì

89
gÿş-ı hÿşı: gÿş u hÿşı T.
90
lìki: lìk T.
91
ãalÀvat: ãalavÀt M.
92
maúÀm aèlÀ: maúÀm-ı aèlÀ M.
93
negÀh: nigÀh T.
94
ol: ki ol M, T.
95
mihr ü mehle: mihr-i mehle M.
 115

Ger mecÀzì ya óaúìúì cüz ü kül

Begle rÀzı dimezem ki èışúa kül

(6) Baña cÀndan her kim ins ü cÀn olur

èIşúı cÀndan çekmeyen bì-cÀn olur

Ger ùarìk oldısa bu maènì içre yüz

(7) Bul refìú al menzilüñ sor ãadra söz

Bir bahÀne oldı àayrınuñ sözi96

Kim füsÀne birle yÀd itdüñ sözi

(8) Bu söze meşhÿd yitmiş 97iki dil

Pend olur maúsÿd olan söyleye dil

äaó menÀúıb özge sözdür diñleye

(9) Saña vÀcib ol ki nuùúuñ diñleye

Söz güherdür anlar anı cevherì

BÿriyÀ-bÀf aña olmaz müşterì

(10) Şeh SüleymÀn úıssasından nÀmdÀr

Müstemiè ol sözüm añla ÀşikÀr

Buña hem-tÀ dinmedi úatèÀ kitÀb

(11) Buña beñdeş yoú durur şìrìn cevÀb

Neåridür emlaó süòan naômı laùìf

Ol cihetden yazup oúur ol ôarìf

(12) Gerçi tÀrìò añla çoúdur bì-gümÀn

Lìki98 bunuñ miåli yoú durur inan99

Bu degüldür cümle sözüñ farúı var

(13) äanma birdür bÀùıl ile óaúúı var

Söz budur ki söyledüm añla tamÀm

96
sözi: sÿrı M.
97
yitmiş: yetmiş M.
98
lìki: lìk T.
99
yoú durur inan: yoúdur rÀniyÀn M.
 116

Vir ãalavÀt100 MuãùafÀ’ya ãubó u şÀm

(14) Der-beyÀn-ı müràÀn-ı baórì ceng-i ìşÀn

Óakìm úavlince rÀviyÀn-ı aòbÀr ve nÀúılÀn-ı muòtÀr ol vech ile ãaóìó (15)
óiúÀyet ve EflÀùÿn-ı YunÀnì naúlince melìó rivÀyet úılup ve LoúmÀn-ı Hakìm101 üslÿbı
üzerine èayÀn u beyÀn102 idüp (16) ol vech ile taúrìr itdiler kim nite çünki SüleymÀn103
Óaøreti Sìmurà’uñ bu araya gelince ser-güõeştin kim gÿş (17) eyleyüp, taèaccüb úılup,
èibret alup, didi kim: “YÀ Sìmurà ne èaceb sözler naúl itdün kim èaúl104 óayrÀn105 úalur
ammÀ kim (18) vaút ùardur ve ãubó-dem yaúındur. Dün namÀzın úılsam gerekdür. Saña
icÀzetdür, varup maúamuña gitgil. (19) BÀúìsin daòı inşÀʾallÀhu teèÀlÀ diñleyevüz.”
diyüp icÀzet virdiler. Sìmurà gitdi. SüleymÀn èaleyhi’s-selÀm (20) tÀ ãubó olıncaya dek
Óaúú’a èibÀdet eyleyüp SüleymÀn bunda. AmmÀ bizüm úıããamuz ez-Àn-cÀnib106
SüleymÀn (21) Óaøreti’nüñ eùyÀr ulusı balıúçıla gönderdügi raóne úuşına geldi ki èazm
idüp şÀhin ile çaúır [T 3a ](1) ùoàan ile ve èÀcizeyle107 ve balaban108 [M 3a] ve
zaàanÿs109 cinsi bu biş110 ãınıf yürütücü şÀh-bÀzlar ile èaded òisÀb yoú (2) ser-efrÀzlar
ile111 uçup úanad açup gelüp balıúçıl cÀnibine gitmekde. Baède mÀ rÿó úuşı daòı sunúur
ile (3) ve şÀhin ile ve atmaca ve úaragöz ve ùavşancıl ve èuúÀb ve úartal ve afak ve seyf
ve çaylaú ve demür (4) úaynaú birle bu on bir cins yırtıcı ve úan döküci112 úuşlar etin
yiyici113 ve yükler döküci úanadlar ãıyup cefÀ idici (5) úuşlar ile114 úanad açışup,
uçuşup, èazm-i Gerden-dırÀz idüp gitmekde. AmmÀ ki bizüm úıããÀmuz ez-Àn-cÀnib115
(6) balıúçıl Gerden-dırÀz’a gönderdügi úÀãide geldi ki delìl-i baórìdür. Nite çünki
Gerden-dırÀz’uñ naôarına (7) geldi. Gördi ki ol úadar baórì úuşlar cemè olmış ki felekde
èUtÀrid ki tedbìr felekdür. Óaşre dek cemè (8) olan müràÀn èadedin óisÀb idüp raúama
getürmeye. Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
Ol úadar müràÀn-ı baórì116 cemè olup gelmiş tamÀm

100
ãalavÀt: ãalÀvat T.
101
LoúmÀn-ı Hakìm: LoúmÀn Hakìm M.
102
èayÀn u beyÀn: èayÀn beyÀn M.
103
T nüshasında SüleymÀn’ın ye’si unutulmuş.
104
èaúl: èaúıl M.
105
óayrÀn: òayrÀn M.
106
ez-Àn-cÀnib: ezin cÀnib T.
107
èÀcizeyle: èÀcizile M.
108
balaban: balban T.
109
zaàanÿs: zaèanÿs: T.
110
biş: beş M.
111
ser-efrÀzlar ile: ser-efrÀzlarla M.
112
döküci: dökici T.
113
yiyici: yeyici M.
114
úuşlar ile: úuşlarla M.
115
ez-Àn-cÀnib: ezin cÀnib T.
116
müràÀn-ı baórì: müràÀn baórì M.
 117

(9) Úuş úanadı bürümişdi117 gün yüzin118 hem-çÿn àamÀm

Mürà avÀzından felekler ùas öterdi cikreyüp

Şeh-perenden ürker idi yirde vaóş gökde hevÀm
(10) Neår: Óakìm úavlince delìlü’l-baórì baórì úuşlaruñ dirnegin ki gördi
çoúluàından119 dehşet alup (11) úaynaú engüştin120 minúÀr-ı óayret121 aàzına urdı. Andan
Gerden-dırÀz daòı èaskerin óÀøırlayup, balıúçıl üzerine (12) varup, ceng itmege vÀsiè
cihÀnı122 gözine teng itmege úaãd iderken ãaà úol vezìr añgıt ve begler begisi sırtlan (13)
toy delìl-i bahrì123 görüp, olar varup, úÀãid idüàin bildürüp, ãorup,124 alup Gerden-
dırÀz’a ol baórì müràÀn (14) seyyidi125 aómaú bulúÀn úaza èarø itdiler. Úaz daòı delìl-i
baórì126 görüp ÚÀf diyüp, baş úaldurup, boyun127 uzadup, (15) silkinüp, èucb Àl ile
úuyruú úanad düzüp boyun128 uzadup, delìl-i bahri129 gözedüp, gögüs gerüp, silkinüp,
(16) ayaú üzre ùurup, manùıúu’ù-ùayrca aàız açup, úaúıduàından úanı úuruyup,
gevdesinden úaçup, söz yirine aàızlarından (17) zehrler130 ãaçup eyitdi131 ki: “YÀ delìl-i
baórì132 iy õelìl-i nehrì133 senüñ ne óaddüñ ki úadìmì mülküñi134 úoyup, (18) ulü’l-emr135
aókÀmın ùutmayup bir òÀyine tÀbiè olasın. Òiõmetine yüz sürüp óükmine iùÀèat úılasın.
(19) Şimdi buyururam. Yırtıcı müràÀn úanadlaruñı ãıyup úaynaú uralardı ve yüklerüñi
yolup cismüñe ùırnaú (20) uralardı. Biñ dürlü şikence ile seni depeletdüreydüm. Ad içün
úanuñı yiryüzine sepeletdüreydüm.”136 diyüp (21) òışm úılup verhem itdükden soñra
eyitdi:137 “Bilürem ki ilçiye zevÀl yoúdur. Ol [M T 3b] (1) cihetden günÀhuñ èafv itdüm.
Sözüñ söyle.” diyicek delìl-i baórì138 eydür: “YÀ Gerden-dırÀz iy melik-i müràÀn-ı (2)
baórì seyyid-i etyÀr-ı ser-efrÀz men niçün helÀk olmaàa maóal lÀyıú olam ki èukalÀ139

117
bürümişdi: bürümüşdi M.
118
yüzin: yüzün M.
119
çoúluàından: çoúluàundan M.
120
engüştin: engüşt M.
121
minúÀr-ı óayret: minúÀr òayret M.
122
cihÀnı: cihÀn M.
123
delìl-i bahrì: delìl bahrì M.
124
ãorup: - M.
125
seyyidi: sedi T.
126
delìl-i baórì: delìl baórì M.
127
boyun: boyın T.
128
boyun: boyın T.
129
delìl-i bahri: delìl bahri M.
130
zehrler: zehirler M.
131
eyitdi: eytdi M.
132
delìl-i baórì: delìl baórì M.
133
õelìl-i nehrì: õelìl nehrì M.
134
mülküñi: mülüküñi M.
135
ulü’l-emr: ulı’l-emir M.
136
sepeletdüreydüm: seplidüreydüm T.
137
eyitdi: eytdi M.
138
delìl-i baórì: delìl baórì M.
139
èuúalÀ: èaúla M, T.
 118

eydür helÀk olmaz (3) ol er ki úadrini bildi. ‘MÀ heleke emrìʾen èarefe úadrehü zìrÀ ki
bir kişi ki eger óayvÀn (4) behÀyim ve ger ùuyÿr-ı neèÀyim ya hevÀm tÀ óattÀ kim140
úarınca daòı ve deñizdeki seng-i òÀra içindeki úurtcuàazlar daòı (5) kendüzin bilen şey
AllÀh’u TeèÀlÀ’yı141 èazze ve celle bilür, dilince ÒÀlıú’a tesbìó úılur. ÚÀle’l-lÀhu teèÀlÀ
‘ve in min şeyʾin (6) ilÀ yusebbióu bióamdihì’142 óükmi mÿcibince daòı tesbìò idüp nefs
èarafÀtında kÀmil olmaya ÚÀle èAlì (7) kerrÀmallÀhu vechehü ‘men èarefe nefsehü
feúadèarefe rabbehü’143 óükmince nefs èarafÀtında kÀmil òiõmet-i Óaú’da (8) èÀmil
olmaz. Pes men delìl-i baórìnüñ óÀùırında bu úadar müèÀrif olduúdan ãoñra ÒÀlıúu’l-
hayy u èaôìm144 men øaèìfe145 (9) dest-gìr olup her òaùardan óıfô itmez mi ola ve senüñ
òışmuñdan emìn úılmaz mı ola. YÀ (10) Gerden-dirÀz benüm senüñ àaøabuñdan pervÀm
yoúdur. Òavf itmezem. HemÀn maúãÿdum budur ki saña naãìóat itmege (11) geldüm ki
balıúçıl ile yaàılıú úılmayasın. Òaãm olmayasın ki anuñ murÀdı SüleymÀn dergÀhına
varmaúdur. (12) Òiõmetine yüz sürmekdür ve seyyid-i eùyÀr Simurà’un óükmine
çÀkervÀr ‘EùìèullÀhe ve eùìèu (13)’r-resÿle ve ulü’l-emri minküm’146 mÿcibince èamel
úılup SüleymÀn-ı Nebì147 ki óaú resÿldür. Emrine iùÀèat úılmaú (14) ister ve Simurà ki
emìr-i müràÀndur. Emrine fermÀn-ber olmaú diler. ZìrÀ ki ins ü cin vaóş u ùayr ve mÿr u
mÀr (15) ve çerrende vü148 perrende emìr SüleymÀn’a fermÀn olup, úanatlu úanadın
açup havada üstine149 sÀyebÀn dutarlar.150 Farøa ki (16) sen èinÀd úılup varmayasın.
Baórì úuşlarla151 òiõmete yüz sürmeyesin. Sunúur, şÀh-bÀz gelüp seni (17) cebrì belÀ
çengelinde esìr úaøÀ çaynaàında òor152 u óaúìr ideler. Alup SüleymÀn dergÀhına gideler.
(18) Azàunlıàuñ153 saña aããı itmeye ki azàuna ôafer yoúdur. Nuãret bulmaz. LÀ zafera
meèa’l-baàìy” Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
(19) Böyle diyüp pes delìl-i baórì daòı ol zamÀn
Çoú naãìóat itdi àÀyet batdı ÀbÀ bì-gümÀn

Müstemiè ki nuãóına oldısa anuñ Gerden-dırÀz

(20) Pes àaøab itdi beàÀyet fikre varup key cihÀn

140
kim: ki M.
141
AllÀhü TeèÀlÀ’yı: AllÀhü TeèÀlÀ’ya M.
142
“O'nu övgü ile tesbih etmeyen hiçbir şey yoktur.” (İsrÀ, 17/44).
143
Nefsini bilen Rabbini bilir.
144
ÒÀlıúu’l-hayy ü èaôìm: ÒÀlıúu’l-hayyü’l-èaôìm M.
145
øaèìfe: ãaèìfe M.
146
“Allah'a itaat edin. Peygamber'e ve sizden olan ülülemre (idarecilere) de itaat edin.” (Nisa, 4/59).
147
SüleymÀn-ı nebì: SüleymÀn nebì M.
148
vü: - M.
149
üstine: üstüne M.
150
dutarlar: ùutarlar M.
151
kuşlarla: úuşlar ile T.
152
òor: óor M.
153
azàunlıàuñ: azàunluàuñ M.
 119

Neår: Óakìm úavlince delìl-i baórì154 böyle diyicek ol óarìã çoú (21) yiyici úaz
ve ùavìl-i Gerden-dırÀz bu vech ile delìl-i baórìnüñ155 naãìóatin ùutmayup şol ki óaú
sözdür. Úulaàına [M T 4a] (1) úoymayup, işitmeyüp istedi kim helÀk menzilin òÀk
úuşları úaynaàı elinde cismini zaòımnÀk eyleye. İllÀ ki (2) eùyÀr uluları úÀãide ölüm
yoúdur diyüp, elinden alup òorlıà ile156 dìvÀndan sürdiler. Var ol balıúçıla (3) di ki
cenge óÀøır olsun. Uşda varduú. CÀnın alup cismin yırtıcı úuşlara àıdÀ virdük diyüp
delìl-i baórìyi157 (4) redd Àl ile gögsün urdılar. Úanad açup, uçup òor u òacìl gitdi. Gelüp
balıúçıl naôarına yitdi.(5) Gördi ki siyÀseti úaz elinden óikÀyet-i nekbet-i şiddeti rivÀyet
Gerden-dırÀz elinden şikÀyet itdi (6) ve çerisinüñ çoúluàını nihÀyet-i yoúluàunı158 şeró-i
rÀstın159 diyüp kiõbi aradan ùaró eyledi. Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
(7) İy seòundÀn kÀmil oldur hem muãannif hem faãìó
Kim kitÀbı ola teʾlìf ola àayet key faãìó

Sözi tekrÀr itmeye neåri vü naômı ola òÿb

(8) Kuhl-i èirfÀn ide aósen Àferìn aña ãarìó

Ger mükerrer şehd ü şekker ola tekrÀr-ı süòan160

Düşmeye dillerde raènÀ dimeye kÀmil melìó
(9) Neår: Óakìm úavlince balıúçıl òasmuñ òışmın kim işitdi. Varca èaskerin
òaõırlayup cenge óÀøır (10) itdi. Ol yañadan daòı delìl-i baórì gidicek [ Gerden-dıraz ]
çerisin dört bölük idüp bir bölügin añgıt ki vezirdür aña (11) ıãmarladı ve ikinci bölügin
daòı ãırtlantoya ıãmarladı ki begler begisidür. Üçünci ãınıf[ı ] külek ki [ ona ] ıãmarladı
(12) ve dördünci ãınıf[ı ] ıãmarladı daòı kibr ü kìnile161 perr açup beşinci bölük èaskeri
kendüyile bile öñce uçup (13) gitdiler. èAzm-i cÀnib-i balıúçıl itdiler. Ez-Àn-cÀnib162
balıúçıl daòı çerisin dört bölük itdi. Bir bölügin (14) ãaúa úuşına ıãmarladı ki vezìrdür.
İkinci ãınıf gerdÀn úuşına ıãmarladı ki baórì müràÀnuñ (15) dilìridür. Üçünci sınıf
àarÀnıú-ı baórìye ıãmarladı ve dördünci ãınıfın ùab ùavì müràana ıãmarladı (16) ve163
beşinci164 bölügi baórì müràÀn kendüyile ol úola ùurup úanad açup, leşkerile165 uçuşup,
(17) hevÀ yüzine úalúışup, ãaf ve alÀy baàlayınca anı gördiler ki àarÀnıú-ı baórì úanad
açup felek yüzine (18) ol úadar çıúdı ki úara bulutlar ayaàı altında úaldı. Çünki felegi

154
delìl-i baórì: delìl baórì M.
155
delìl-i baórinüñ: delìl baórinüñ M.
156
òorluàıla: òorlıàıla M.
157
delìl-i baórìyi: delìl-i baórì T.
158
yoúluàunı: yoúluàını M.
159
şeró-i rÀstin: şeró rÀstin M.
160
tekrÀr-ı süòan: tekrÀ-yı seòun T, tekrÀr-ı seòun M.
161
kibr ü kìnile: kibr-i kìnile M.
162
Ez-an-cÀnib: Ezin-cÀnib T.
163
ve: - M.
164
M nüshasında kırmızı ile yazılmıştır.
165
leşkerile: èaskerile M.
 120

èayyÿúa çıúup deryÀ yüzine ki baúdı.166 (19) Düşmen leşkerin gelür gördi. Defèi gelüp
balıúçıla òaber virdi. Balıúçıl daòı alayın düzince167 naôar (20) úılup, cÀnib-i düşmen
gözedince Gerden-dırÀz daòı biş168 alay eùyÀr-ı baórì leşker ile uçuşup, perr ü bÀl açışup
(21) èuúÀb gibi yitdiler. Alay baàlayup hevÀ yüzünde169 ãaf düzetdiler. Andan iki cÀnib
èaskerden evvel [M T 4b] (1) èaskerden perr ü bÀl açup evvel meydÀna balıúçıl
cÀnibinden çüngerek ve çeriş velì yir òaêrÀyı ve úara (2) bataú meydÀna girdiler. Úanad
úaúışup dillerince ötüşüp, şaúıyup170 cins cinsinden baórì úuşları ùalep (3) itdiler. Anı
görüp Gerden-dırÀz cÀnibinden daòı evvel meydÀna giren añgıt ve àavvÀã171-ı baórì ve
ãaúır (4) ve óaùif-i ôıllì ve úaraca úaz cenge girdiler. Daòı òıãmÀne172 ùutuşup, aàız açup,
ötüşüp, biri birine úaynaú (5) çalışup,173 ùoynaú urup, et yırtup, úan döküp, cÀn baş
alışup, úuyruú úanad ãalışup ceng itdiler. (6) èAúıbet balıúçıl ser-firÀzları àÀlip olup
balúan úazı èasker-i174 mübÀrizlerin ãıdılar. Úanadların (7) ãıyup, yüklerin yolup, şeh-
perlerin yire dökdiler. Gerden-dırÀz anı görüp, boyın burulup, ùÀliè-i saèd naóse175 (8)
yüz ùutduàı görilüp, àuããadan yüzi gözi dürilüp àaøaba geldi176 úaúıdı.177 “ÚÀf úuó”
diyüp, úarı èavratlar (9) gibi úoàuldaşup ötdi. Úanad úakup, baş ãalup, boyın178 uzadup
ãaà ãol eùyÀr seyyidlerine müràÀn mübÀrizlerine (10) baórì úuşlar dil-Àverlerine úuş
dilince “Ne durursız?179 Cümleñüz òaãm üzerine yüriyüp180 ceng úanların181 (11)
dökmege Àheng bu hevÀ-yı fenÀyı gözlerine teng idüñ.” diyüp emr idicek hemÀn-dem ol
aómaú (12) ve ùavìl Gerden-dırÀz’a çoú yiyici óarìã182 balúan úaza tÀbiè olan bahrì
úuşlar balıúçıl èaskeri (13) üzerine úanad açışup, uçışup183 bir birin geçişüp, ceng
itmege ùurdılar. Balıúçıl daòı anı görüp, dilince (14) AllÀhu TeèÀlÀ’ya niyÀz úılup184
èaskerine emr itdi. MuúÀbil muèÀrıø olup, hevÀ-yı fenÀya beyne’l-arøı ve’s-semÀʾi (15)
fevúa’l-èalÀde185 ùurup ceng itdiler. İki düşmÀn çerisi uşaàı ve irisi müràÀn-ı baórìsi

166
baúdı: çıúdı M.
167
düzince: düzünce M.
168
biş: beş M.
169
yüzinde: yüzünde M.
170
şaúıyup: - M.
171
àavvÀã: àavvÀø M.
172
òıãmÀne: òaãımÀne M.
173
çalışup: - M.
174
èaskeri: - M.
175
naóse: naòse M.
176
geldi: gelüp M.
177
úaúıdı: - M.
178
boyın: boyun M.
179
durursız: durursuz M.
180
yüriyüp: yürüyüp M.
181
úanların: úalların T.
182
óarìã: - M.
183
uçışup: uçuşup M.
184
úılup: idüp M.
185
èalÀde: èulade T.
 121

eùyÀr-ı şehrìsi (16) úanadlar úaynaúlar açışup, birbirine pençeler urışup,186 úanlar
ãaçışup, úanadlar ãıyışup, cÀn u baş187 almaàa úıyışup (17) ceng itdiler. Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
Baórì úuşlar açışup anda úanad
Birbirile cenge girdi key ziyÀd

(18) Birbirine zaòm urup úaynaú ãalar

Úan aúıdup cismine çaynaú ãalar

Yırtıcılar uruben çengÀlini

(19) Şeh-perinle yolar idi188 bÀlini

Yir gök içi dolmış idi yoú yelek189

Úuş úanından ãuda úandı gÀv semek

(20) Óallü óÀlince çalışup itdi ceng

Rezm-i ùayra190 Merrìò oldı gökde deng

äu úuşınuñ úanlarından òÀk u seng

(21) Úızarup olmış idi laèlìn-reng

Diñle imdi bu èacÀyib aòberi

Vir ãalavÀt 191şÀd it peyàam-beri
[M T 5a] (1) Neår: Óakìm úavlince çünkim balıúçıl ile balúan úazı çerisi eùyÀr
ulusı müràÀn baórisi uşaàı (2) ve irisi her birisi cÀn u dilden milklü milki192 yolına ol
gün gün úubbe-i felege dikilince hevÀ-yı fenÀda ki (3) ceng itdiler. Úuşlar úanından úara
bulutları193 peleng-reng itdiler. èÁúıbet Gerden-dırÀz çerisi çoúluú olduàı sebebden (4)
balıúçıl èaskerine àÀlib gelüp, ãıyup çerisin ùaàıtdılar. Án-ı vaút içinde hevÀ-yı fenÀda
Gerden-dırÀz leşkerinüñ (5) varcasın tÀrumÀr itdiler. Balıúçıl ãınduàın görüp, úaçup
Nebùış Deñizi’ne düşüp yüzin194 òÀke sürüp dilince (6) ÒÀlıú’a niyÀz iderken anı gördi
ki SüleymÀn cÀnibinden Sìmurà-ı ÚÀf ùarafından küçüklü ve büyüklü, (7) irilü ufaklu,
úaralu aúlu buludlar úobdı ve yiller esdi. èAcabÀ ne óÀldür, dirken yırtıcı ùartıcı úuşlar
raòne195 úuşıla (8) gelüp balıúçıl çerisin gördiler ki ol óarìã úaz aómaú ùavìl Gerden-

186
urışup: uruşup M.
187
cÀn u baş: cÀn baş M.
188
yolar idi: bulur idi T.
189
yelek: yelik T.
190
rezm-i ùayra: rezm ü ùayra M.
191
ãalavÀt: ãalÀvat M.
192
milklü milki: meliklü meliki M.
193
bulutları: bulutlar T.
194
yüzin: yüzün M.
195
raòne: raóne M.
 122

dırÀz èÀãì olan eùyÀr-ı baórìle (9) ceng úılup balıúçıl çerisin ùaàıdup uşaàını irisini belÀ
çengelinde esìr úılmışlar. HemÀn-dem úanad açup, (10) şaúıyup, àaøaba gelüp, úaúıyup
düşmen leşkerine girişdiler. Ol yañadan rÿó úuşı daòı Gerden-dırÀz’ı yirinde196
bulmayup (11) òaber aldılar ki balıúçıl üzerine gitmiş. HemÀn-dem anlar daòı yırtıcı
ùartıcı eùyÀr ulularıla úanadlu úanadın (12) açışup úaøÀ vü úader gibi birbirinden geçişüp
raòne197 úuşına yitdiler. Balıúçıla bulışup, ãınmış çerisin dönderüp, (13) hevÀ-yı fenÀ198
yüzinde199 fevúa’l-alÀde200 beyne’s-semÀda Gerden-dırÀz çerisin ortaya alup cenge
girdiler. Úanadların (14) ãıyup, yüklerin yolup, her birisin úaynaú içinde esìr ü çaynaú
arasında àamnÀk òor u óaúìr ve çoàınuñ (15) daòı ol yırtıcı úuşlar úanların döküp heva-
yı fenÀda òÿn201-i eùyÀrdan gül-gÿn-reng itdiler. VÀsiè cihÀnı (16) Gerden-dırÀz çerisi
gözine202 teng itdiler. Ùarfetü’l-èayn203 içinde èasker-i Gerden-dırÀz’ı ve tÀbiè-i bulúan204
úazı (17) ùaàıdup perrÀn itdiler ve ser-firÀzlarını yırtıcı úuşlar205 ele getürüp ùutdılar.
Nite evvelÀ Gerden-dırÀz’ı ol (18) ùavìl bulúan206 úazı ser-heng-i şÀh-bÀz, ãunúur
mübÀriz ser-efrÀz-ı ùuyÿr çengel urup, bende çeküp, (19) òaãmına muøaffer düşüp oldı
manãÿr ve207 andan ãoñra añgıtı zaàanos ùutdı ve sırtlantoyı çaúır ùoàan (20) úaynaàında
óabs itdi ve ordaki èÀcizeyi208 ùoàan ele getürdi ve òÀùıf209-ı ôıllı atmaca ùutup perr ü
bÀlin yolup (21) úaynaàına aldı ve şÀhin daòı úaraca úazı yitüp, úanadına210 úaynaú urup
yırtdı. Boynın başın [T 5b] (1) pençesine [M 5b] alup òorlıú ile211 belÀ çengelinde esir
úıldı. Fi’l-cümle úıããayı dırÀz itmeyelüm ki Gerden-dırÀz’ı (2) ùutdılar. èAskerin
ùaàıtdılar. EùyÀr mübÀrizlerin óabs itdiler. Andan yiryüzine indiler. Bahr-i SiyÀh
kenÀrına (3) úondılar. Daòı balıúçıl düşmene ôafer bulduàına, Sìmurà’dan yardım
geldügine, SüleymÀn bize himmet úılduàına (4) àÀyet şÀd olup, dilince ÒÀlıú’a tesbìó
idüp secde-i şükr itdi. Andan Sìmurà-ı ÚÀf’a gönderdügi (5) raòne212 úuşı ve rÿó úuşı
balıúçıl úatına gelüp, óÀlin òaùırın sorup èizzet itdiler. Andan ol Simurà’a èÀmir (6) olan
cengde olan úuşlaruñ leşlerin bir yire cemè idüp yidiler ve ırmaú ãuyından içdiler.
SüleymÀn’uñ (7) eyyÀm-ı devletinde òoş geçdiler. Zaòımluların anda úoyup, mÀ-

196
yirinde: yerinde M.
197
raòne: raóne M.
198
hevÀ-yı fenÀ: hevÀ fenÀ T.
199
yüzinde: yüzünde M.
200
fevúa’l-alÀde: fevúa’l-ulade T.
201
òÿn: çün T.
202
gözine: gözlerine M.
203
Göz kapağının bir kere açılıp kapanması kadar geçen kısa an.
204
bulúan: balúan M.
205
úuşlar: úuşlar ile T.
206
bulúan: balúan M.
207
ve: -M.
208
èÀcizeyi : èacizi M.
209
òÀùıf: óÀtif M.
210
úanadına: -M.
211
òorlıú ile: òorluú ile M.
212
raòne: raóne M.
 123

bÀúìsin213 alup èazm-i SüleymÀn úılup gitdiler. (8) Mertebelü mertebesine göre dört ãaf
olup úanad açup, uçup, felek yüzine214 geçüp èazm-i SüleymÀn itdiler. Nite215 ol (9)
yırtıcı úuşlarla216 rÿó úuşı èuúÀb ve ùavşancıl ve úartal ve ãoyàa ve Gerden-dırÀz’ı ùutan
ãunúur birle uçup (10) maúdeme gitdiler. Anlaruñ èaúabince ikinci ãafda raòne úuşı
şÀhin ve çaúır 217 ùoàan ve balaban ve èÀcizi218 (11) ve219 atmaca ve seyf ve zaàanÿs ve
úaragöz ve afak220 birle uçup perr ü bÀl açup, birbirin geçüp gitdiler. Anlaruñ (12)
èaúabince üçünci ãafda balıúçıl ve ãaúa úuşı ve úuàu ve saúarmeke ve úarabataú cins-i
balıúçıla tÀbiè (13) olan müràÀn uçup gitdiler. èAzm-i Sìmurg ve SüleymÀn itdiler ve221
andan ãoñra dördünci ãafda delìl-i (14) baórì ve ebÀbil cinsi ve martı ve kervÀn úuşı ve
ùayru’l-ama ve ùayr selÀmaù Gerden-dırÀz’a tÀbiè olup, (15) cengde ele giren úuşları
öñlerine úatup, sürüp dördünci ãafda giderlerdi. AmmÀ ki rÿó úuşı (16) gÀh gÀh222 ve
raòne223 úuşı ve ùavşancıl èuúÀb ve ãoyàa birle biñ miúdÀrı yırtıcı úuşlarla224 müràÀn
leşkerinüñ (17) ardın öñin225 gözedürlerdi ve óÀbs ile giden úuşlar úaçmasun diyü
gözedüp, úanad açup, uçup çevre deñiz (18) turlardı. Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
Yırtıcı müràÀn elinde ne ki var baórì vü úaz
Heb belÀ çengeline olmış esìr ü òor u zÀr

(19) Bu SüleymÀn úıããasına olur iseñ müstemiè

Diñle nedür pes óikÀyet vir ãalavÀt yÀdigÀr
Neår: Óakìm úavlince (20) bu vech ile ki yırtıcı úuşlar emr-i SüleymÀn’a ve
óükm -i şÀh-ı müràÀn birle gelüp, balıúçıla yardım úılup, Gerden-dırÀz227 (21) çerisin
226

ki ãıyup, ùaàıdup, SüleymÀn èaleyhi’s-selÀm ekåerin ùutup, óabs idüp, alup giderken [M
T 6a] (1) Gerden-dırÀz daòı ãunúur úaynaàında belÀ çengÀlı içinde olup Àh iderdi. Pençe
urup, úazuñ boynını ve ãaà (2) úanadını ãunúur úaynaàına alup ki getürüp228 giderdi.
Òaãma manãÿr229 olduàına AllÀh’a230 şükr iderdi. (3) Amma ki úaz231 derdümende perr ü

213
mÀ-bÀúìsin: mÀ-úìsını T.
214
yüzine: yüzüne M.
215
nite: - M.
216
úuşlarla: úuşlar ile T.
217
çaúır: - M.
218
èÀcizi: hicizi T.
219
ve: - M.
220
afak: ufak M.
221
ve: - M.
222
ammÀ ki rÿó úuşı gÀh gÀh: ammÀ ki gÀh gÀh rÿó úuşı M.
223
raòne: raóne M.
224
úuşlarla: úuşlar ile T.
225
öñin: öñün M.
226
óükm: òükm T.
227
Gerden-dırÀz: Gerden-dırÀz’a M.
228
getürüp: - M.
229
òaãma manãÿr: òaãm-ı manãÿr T.
230
AllÀh’a: - M.
 124

bÀli şikeste vü232 efgende kendüyi cÀn alıcı úaynaàında görüp, itdügi işlere (4) peşimÀn
olup nefsine inãÀf virüp ãabr itdi. AmmÀ ki ãunúur úaynaàı zaòmı cÀnına yitdi. Pes (5)
bulúan233 úaz belÀ çengÀlinde kendüyi esìr göricek òor u óaúìr olıcak baş kaldurup, nÀliş
úılup (6) eyitdi234 ki: “YÀ şÀh-bÀz ãunúur ve iy serheng-i ùuyÿr ve iy mübÀriz-i manãÿr
egerçi günÀhkÀr235 mücrim ü (7) şermesÀram. Velì ben øaèìf236 úaynaú içinde şikence
birle götürmegil. Meróamet úıl. Ne kadar (8) cebbÀr nefisseñ daòı luùf idüp bu úanadı
şikeste cÀnı òastaya şefúat úıl igen daòı zor u bÀzÿña maàrÿr (9) olmaàıl kim felek
yindek237 murÀduñca dönmez ùÀliè-i saèd müdÀm yardım itmez ve taúdìr-i RabbÀnì her
vaút úalbi (10) nuãret bulmaú ile şÀd úılmaz kim èÀlem-i kevn-i fesÀd geh kişiye òayr238
virür. GÀh muúadder úılur şerr ü fesÀdı (11) kim èuúalÀ239 eydür: ‘Her cezaèda bir şeref
vardur ve her yemekde bir leõõet vardur ve240 her demde bir òurrem241 (12) èaúabince
àuããa vardur. Fì külli cüzèatin şerefetin ve saè külli ekletin àuããatin.’ Egerçi ki iy (13)
ser-firÀz-ı manãÿr242 ve iy şÀh-bÀz-ı ãunúur243 ne dirsin. Yaramaz tedbìr itdümse244
Sìmurà’a245 èÀú olmadum (14) ve SüleymÀn Óaôreti’ne daòı yaàılıú úılmadum. AmmÀ
óaddümden aşan rifèat ùalep úıldum. Devletüme maàrÿr (15) olup ol àurÿrum cihetinden
taúdìr-i RabbÀni tedbìrümi246 bozdı ki óukemÀ eydür: ‘Tedbìri, taúdìr-i (16) Óaú bozar.’
ÓukemÀ eydür: ‘İõÀ óulletü’t-teúÀdir ôılletü’t-tedÀbir.’ Pes benüm başuma böyle úaôÀ
taúdìr olunmış (17) ki geldi. Úaderlenmiş gelse gerek úorkmaú andan ne-óÀãıldur kim
úaôÀ gelse èaúl247 gözi (18) baàlanur. İõÀ cÀʾel-úaôÀè ü èamiye’l-baãar.248 Ben günÀhum
bilürem ki bu muãibet baña bu meõellet (19) öñden ãoña úuşlar ãafında 249 Sìmurà’un ãaà
úolı beñlügine ùamaè itdügümden óÀãıl oldı ki (20) ki250 ùamaè üç óarfdür. Üçi daòı
müccevvefdür ve ehl-i ùamaè õilletden óÀlì degüldür. Eõõillü meèa’t-tamaèi (21) kim
èuúalÀ251 eydür: ‘Bedenüñ ãalÀóı veraèdur. Yaèni perhìzkÀrlıúdur.’ Ve fesÀd-ı ùamaèda
eydür: [TM 6b] (1) ‘äalÀóa’l-bedeni fì-veraè ve fesÀdühü fi’t-ùamaè. AmmÀ ki yÀ şÀh-

231
úaz: Gerden-dırÀz M.
232
vü: -M.
233
bulúan: balúan M.
234
eyitdi: itdi M,T.
235
günÀhkÀr: günahkÀram T.
236
øaèìf: ãaèìf M.
237
yindek: - M.
238
òayr: òayır M.
239
èuúalÀ: èaúlÀ M.
240
ve: - M.
241
òurrem: óurrem M.
242
ser-firÀz-ı manãÿr: manãÿr ser-firÀz M.
243
şeh-bÀz-ı ãunúur: şeh-bÀz ãunúur M.
244
itdümse: itdüm ise T.
245
Sìmurà’a: Sìmurà-ı müràa T.
246
tedbìrümi: tedbìrimi M.
247
èaúl: èaúıl M.
248
Kader konuşursa basiret kör olur.
249
ãafında: ãaffında M.
250
ki: - M.
251
èuúalÀ: èaúlÀ M.
 125

bÀz ãunúur iy ser-heng-i (2) ùuyÿr252 ben òod olacaàum oldum. Eyü yavuz itdügüm
buldum. Uş belÀ çengÀlinde esìr oldum. (3) VelÀkin óaôretüñden temennÀm budur ki
ziyÀde zaómet virüp èiúÀb úılmayasın. Boynumı, ãaà úanadumı (4) bir yire getürüp,
úaynaàun zindanında şikence virüp èaõÀb úılmayasın. Nefsüñe inãÀf virüp baña (5)
şefúat eyle, zecr úılmaàıl. Eyü yavuz kişi itdügin òod bulur. Áhum bu degüldür kim
çaynaú úaynaú urup (6) cismümi zaòmnÀk úılasın velÀkin253 óayf saña esìrgemedüñ
bed-duèÀm alup helÀk olasın kim (7) ôurafÀ eydür: ‘Kişinüñ ôulmi kendüyi helÀk ider.
Ôulmü’l-merʾi yeãraèu.’ Görmez misün254 ki senüñ miålüñ (8) cengi çü şÀh-bÀzlaruñ ve
şÀhin ve èuúÀb ve ùavşancıl ve şÀhin bÀzlarun 255 èömürleri beàÀyet úaãìrdür (9) ôulm
itdükleri ecilden ve daòı kerkes neår-i ùÀyiruñ èömürleri beàÀyet ùavìldür maôlÿm
olduúları (10) cihetden kim kimler eydür: ‘Her úande ise ôÀlimüñ èömri kellesi úaãìrdür.
külli èömri’ô-ôÀlimü (11) úaãìr.’ Eyle olsa luùf idüp, bu maôlÿm óaúìri incidüp zaómet
virmeàil. Meróamet eyle. ÔÀlim (12) ve cebbÀr nefsüñe uyup bela çengÀlinde şiddet
virmegil. Her ne deñlü òaãmı256 muôaffer düşüp manãÿr (13) olduñ ise ser-heng-i eùyÀr
şÀh-bÀz-ı ãunúur olduñ ise AllÀh TeèÀlÀ’dan úorú. Baña èinÀyet úıl ki (14) AllÀh’dan
úorúmaú Cemìè-i óikmetüñ başıdur. Óaşyete’l-lÀhi reʾìsi külli óikmetihi” Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
(15) Sensin ol ki úorúa AllÀh’dan beàÀyet key tamÀm
Kim buyurdı fetteàu’l-lÀh saña çün257 Rabbü’l-enÀm

EnbiyÀ vü evliyÀ vü etúıyÀ vü aãfiyÀ

(16) Cümle Óaú’dan úorúmaú ile oldılar aèôam imÀm

Óaøret-i Óaú’dan iderseñ şermi258 her dem sünnìsen

Úıl namÀzı vir zekÀtı ùut orÿcı iy hümÀm

(17) Òalúı òoşnÿd eyle senden tÀ bulasın raómeti

Úıl taãadduú tÀ ki senden rÀøı ola òÀã u èÀm

Ùut sözin Firdevsi’nüñ isterisen Firdevs’i ger

(18) Vir ãalavÀt MuãtafÀ’ya cÀn u dilden şÀd u gÀm

CevÀb dÀden ãunúur Gerden-dırÀz rÀ259

252
ùuyÿr: ãunúur T.
253
velÀkin: velekin M.
254
görmezmisün: görmezmisin M.
255
ve şÀhin bÀzlarun: - M.
256
òaãmı: òaãma M.
257
çün: - M.
258
şermi: şerm T.
259
rÀ: -M.
 126

Óakìm úavlince Gerden-dırÀz (19) ol óarìã ve260 bulúan261 úaz bu vech ile
taøarruè úılıcaú serheng-i şÀh-bÀz ãunúur-ı muøaffer manãÿr èitÀb úılup (20) eytdi ki:
“YÀ óarìã èÀmì pençemden niçe bulasın òalÀã. Bir èitÀb úılam saña ki güldürem cemìè-i
(21) òÀã u èÀmı. İy èÀãì reʾis-i müràÀn 262 anı bilmez misin ki soñ peşimÀn aããı úılmaz,
söylenmiş sözlere yoú [TM 7a] (1) dinilmez. Dilden rÀz ve elden òaùÀ çıúsa şol úatı
yaydan atılmış oúa beñzer ki döndermege çÀre yoúdur. İmdi (2) sen bu òaùÀlarıñı itdüñ,
menèi mümkin degüldür. Cerìmeñe göre èiùÀb bulursun ki her kişi òayr u şer (3) itdügin
bulsa gerek. Femen yeèmel miåúÀle õerratin òayran yerah ve men yeèmel miåúÀle
õerratin şerran yerahü.263 (4) èUúalÀ264 dimişdür ki: ‘Şerìr kimesne èaúreb gibidür.265 Anı
helÀk itmekden àayrı çÀre yoúdur ki òalúa (5) øararı degmeye.’ Ger kendü aúrabÀmdan
daòı olursa aña tereóóüm cÀyiz degüldür ve bir düşiñ ki aàızda eti (6) yinmege başlaya.
Anuñ aàrısına şifÀ bulınmaz. Çıúarup köküni güneşe göstermeyince ve daòı şol ùaèÀm ki
(7) maèìdeye 266 siñmeye. Úuãup maèdeden çıúarmayınca çÀre yoúdur ve azàÿn èÀãìler
óÀli daòı aña beñzer (8) ki nitekim azàÿnlar şÀnında var Òüsrevi’z-zamÀn daòı olsa Óaú
TeèÀlÀ aña fetó ü ôafer virmez. (9) La-ôafera meèa’l-baàì. Pes eyle olsa iy aómaú
Gerden-dırÀz bu belÀyı sen saña kendü nefs-i (10) şÿmuñ267 ucundan óÀãıl itdün. Şimdi
itdügüñ cürme peşìmÀn olup feryÀd mı idersin. Anı (11) bilmez misin ki èuúalÀ268 eydür:
‘Muãìbet deminde efàÀn itmek tamÀm miónetdür.’ Ki AllÀh TeèÀlÀ úaøÀsına rıøÀ
virmemiş (12) gibi olur. El-cüzèü èinde’l-belÀʾi tamÀm óaúúuñdur ve senüñ ne óaddüñ
var ki Sìmurà-ı ÚÀf’a muùiè (13) olmayaduñ. Bilesince SüleymÀn dergÀhına
gelmeyedüñ. Kendü miúdÀruñ bilmeyedüñ. Anı işitmedüñ mi ki óarìãi (14) öldüren yine
kendü óırãıdur. ÚÀtile’l-óarìãi óırãuhu.269 Pes bu muúaddimeden maèlÿm olınan (15)
maúsÿd budur ki ùamaè, óased ucundan òod şermesÀr belÀ çengÀlinde giriftÀr olduñ.
(16) äÀà úol ãaffında olmaàı ùalep270 úılduñ. Cennetden çıúan ùÀvusla271 kendüñi berÀber
ùutduñ. Aña óased (17) itdüñ. Pes èuúalÀ272 dimişdür ki óasÿda kendünüñ óasedi belÀ
yiter. KefÀ lil-óasÿdi óasedehü (18) eùyÀr seyyidlerinden işidürüz kim eydür: ‘Ger273
óasÿda rÀóat yoúdur. TÀ olmayınca leyse lil-óasÿdi rÀóatün.’ (19) İmdi saña iy óasÿd
vÀcibdür saña274 olmañ, itdügüñi bulmañ.275 Egerçi ki sen èitÀb-ı SüleymÀnì’den (20) ve

260
ve: - M.
261
bulúan: balúan M.
262
reʾis-i muràÀn: muràÀn M, muràÀn reʾis T.
263
“Artık kim zerre ağırlığınca bir hayır işlerse onun mükâfatını görecektir. Kim de zerre ağırlığınca bir
kötülük işlerse onun cezasını görecektir.” (Zilzal, 99/7-8).
264
èuúalÀ: èaúlÀ M.
265
gibidür: bigidür M.
266
maèìdeye: maèdeye M.
267
şÿmuñ: şomlıàun M.
268
èuúalÀ: èaúlÀ M.
269
óırãuhu: òırãahu M.
270
ùalep: ôalep T.
271
ùÀvusla: ùÀvus ile T.
272
èuúalÀ: èaúlÀ M.
273
eydür ger: - M.
274
saña: - M.
 127

şitÀb-ı şÀh-ı müràÀnìden ve èaõÀb-ı Sìmurà-ı òÀúÀnìden276 òalÀã olmazsın. VelÀkin277

baña bu èaceb (21) görinür ki óırs u àaflet gözüñ perdesin eyle bürümiş ki Àòir
endìşenüñ fikrin idrÀk [M T 7b] (1) itmezsin. Ölmeñ muèayyen göre dururken yine
derd-i elem278 ecele bulmazsın óaddüñe279 göre keleci úılmazsın. (2) Heleke óarìã
vehüve lÀ-yaèlemü. YÀ úaz, sen bir óarìã óasÿd menfeèati yoú şaòã idüñ. Baórì (3)
úuşlara melik-i müvekkel olmaàa lÀyıú óıfô itmege muvÀfıú SüleymÀn dergÀhında
olmaàa muùÀbıú degül idüñ. (4) Ol cihetden bu òorlıàa düşdüñ. Devlet yÀri úılmadı.
èAúluñ gidüp şaşduñ. Eyle olsa (5) saña bu dirlikden ölüm yigdür280 ki èuúalÀ281 eydür:
‘Her kim sebebinden bir òorlıàa yetişse dirliginden (6) aña ölüm efêaldür.’ Sen òod
kendü kendüñe itdüñ. Men teõelle fi’d-dünyÀ mine’l-cehli fe’l-mevtü (7) evlâ bihi
mine’l-óayÀti.” Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
Kendüye Àdem itdügin iy pür-hüner
İtmeye tìà-i òaãmı282 òançer teber283

(8) Bilmez Àdem vaút olur bir iş ider

Yaz u úış ol nÿşunı hem nìş ider

Nik bedinden ne kim itse bir beşer

(9) Bulısardur õerre õerre òayr u şer

Áúıl ol ki eylük ile her zamÀn

TÀ kim andan rÀøı ola müsteèÀn

(10) Kendüñe ãanduàuñı ãan işüñe

Kim gele òayr u saèÀdet başuña

Áúil işler anı kendüye düşer

(11) Òaãmına úuyı úazan kendü düşer

İrişürsin284 òayr u şer ãanduàuña

İtme sen ãunma285 belÀ ãanduàuña

275
bulmañ: bulmaú M, T.
276
òÀúÀnìden: óÀúÀnìden M.
277
velÀkin: velekin M.
278
derd-i elem: derd elem T.
279
óaddüñe: óaõõuña M.
280
yigdür: yegdür M.
281
èuúala: èaúlÀ M.
282
òaãmı: òaãm T.
283
Bu beyitte vezinde hata yapılmıştır.
284
irişürsin: irişürãin M.
285
ãunma: ãanma M.
 128

(12) Neår: Óakìm úavlince ãunúur şÀh-bÀz èitÀbın óarìã-i Gerden-dırÀz ki

dinledi. Derdine dermÀn (13) bulmayup belÀ çengeli içinde zÀr zÀr inledi. İtdügi işlere
peşìmÀn oldı. Zülf-i dil-ber gibi286 dil perişÀn (14) olup, óor287 u zÀr itdügi işlere úıldıàı
cünbişlere288 tevbe-i ãad hezÀr úılup, estaàfiru’l-lÀhe’l-èaôìm evrÀdın (15) oúuyup dilde
tekrÀr itmege meşàÿl oldı. TÀ kim bu èaúabeyile úuşlar daòı şÀhin, şÀh-bÀz, ãunúur, (16)
rÿó úuşı ve raóne úuşı balıúçıla èizzet birle ve Gerden-dırÀz’ı zÀr u miónetle alup
SüleymÀn cÀnibine (17) gitdiler. Muúaddem hüdhüdi Sìmurà’a gönderdiler ki balıúçıl
ele getürdüklerin òiõmet şerÀyiùin (18) yirine yitürdüklerin òaber vire. Hüdhüd daòı per
açup, uçup gitdi. Gelüp Sìmurà naôarına yitdi. (19) Meger ki Sìmurà daòı ez-Àn-cÀnib289
SüleymÀn Óaøreti’le ol gice òalvet-i òÀãında oturup (20) başından geçen ser-güzeşti290
ve işitdügi úaøıyyeleri ve àarÀyib úıããÀları SüleymÀn Óaøreti’ne (21) óikÀyet iderken
nÀ-gehÀn hüdhüd otaà-ı SüleymÀnì291 üzerine felek yüzinden292 indi vü úondı. [M T 8a]
(1) Dile gelüp, şaúıyup ötdi. Mantıúu’ù –ùayrca kendüyi SüleymÀn’a geldügin ÀgÀh itdi.
hüdhüdün ÀvÀzın yil (2) semiè SüleymÀn’a irgürüp òaber úılıcaú SüleymÀn óükm itdi.
áarÀbe ki çavuş-ı müràÀn idi. Hüdhüdi alup (3) SüleymÀn dergÀhına girdi. äaà
úanadcuàın Òıøır peyàÀm-ber èalemi gibi yuúaru úaldurup ve ãol úanadcuàın (4)
seccÀde-i İlyÀs gibi yire293 döşeyüp, yüzi üstüne sürünüp, taòt-ı pÀ urup, SüleymÀn
naøarında (5) baş úoyup, daòı yirinden úalúup, devÀm-ı devletine ve eyyÀm-ı rifèatine
bu vech ile duèÀ vü294 åenÀ úılup eytdi ki: (6) Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
İy emìr-i ins ü cinn ü şehriyÀr
Devletüñi yüce úılsun GirdigÀr

(7) Biñ bir ümmet emrüñe fermÀn olup

Òıdmet295 itsün ùapuña leyl ü nehÀr

Cümle maòlÿú ola fermÀn çÀkerüñ

(8) İns ü cinn ü vaóş u ùayr u mÿr u mÀr

Devletüñde düşmenüñ oldı òacìl

İtdiler baórì úuşı cümle şikÀr

(9) Ùutdılar gerdan-dırÀzı óabs idüp

286
gibi: bigi M.
287
óor: çor T.
288
cünbişlere: cünbüşlere M.
289
ez-an-cÀnib: ezin cÀnib T.
290
ser-güzeşti: ser-güzeştin M.
291
SüleymÀnì: SüleymÀn M.
292
yüzinden: yüzünden M.
293
yire: yirde T.
294
vü: - M.
295
òıdmet: òıõmet M.
 129

Úaynaú-ı äunúur içinde Àh u zÀr

TÀbièi her ne ki var baórì296 ùuyÿr

(10) Yırtıcı úaynaàı içre şermesÀr

Cümlesin ùutdı úamu yırtıcılar

Ceng idenin öldürüp úıldı şikÀr

(11) Yardım itdiler balıúçıla úamu

Bula nuãret òaãmına ol kÀmukÀr

Devletüñde òaãma àÀlib düşüben

(12) Óaøretüñe alúış ider bi-şümÀr

äubh-ı dem irüp úapuña úamusı

Òıõmete yüz sürmeyedür intiôÀr

(13) Ben muúaddem gelmişem virem òaber

Söz budur kim söyledüm iy nÀmüdÀr297

Böyle diyüp anda hüdhüd ol zamÀn

(14) Oldı sÀkin şÀh öñünde ÀşikÀr

Diñle imdi bu èacÀyib úaããayı

Lìki298 virgil òoş ãalavÀt299 yÀdigÀr
(15) Neår: Óakìm úavlince hüdhüd bu vech ile òaber viricek Sìmurà ile
SüleymÀn Óaøreti işidüp beàÀyet (16) şÀd oldılar. Andan buyurdı. Sìmurà ùaşra çıúup
mekÀnına gitdi. SüleymÀn daòı ãubóa dek namÀza (17) meşàÿl oldı. Çünki Sìmurà
úuşlar ãaffına geldi. ÓubÿbÀt yiyen eùyÀr meliki300 ùÀvusı daèvet úılup (18) yanına
getürdi ve yırtıcı úuşlar seyyidi èuúÀbı daòı úıàırup bunlaruñla tenhÀ oturdı. Balúan
úazuñ (19) dutulduàundan òaber virdi. ÙÀvus işidüp şÀd olup eyitdi:301 “Bu muãìbet belÀ
ki anuñ başına ki geldi. (20) Ser-cümlesi kendü óasedi ucundandur ki vÀúiè oldı.
VelÀkin302 anuñ itdügine úalma. YÀ Sìmurà-ı ÚÀf (21) SüleymÀn Óaøreti ’nden günÀhını
dile ki úıla muèÀf.”303 Sìmurà ùÀvusuñ ol sözin işidüp eyitdi:304 [M T 8b] (1) “Bir

296
baórì: baóri T.
297
nÀmüdÀr: nÀmdÀr T.
298
liki: lik T.
299
ãalavÀt: ãalÀvat T.
300
eùyÀr meliki: eùyÀr-ı melik T.
301
eyitdi: eytdi M.
302
velÀkin: velekin M.
303
úıla muèÀf: meèÀf úıla M.
304
eyitdi: eytdi M.
 130

kimesne ki óaãÿd lÀ-yesÿd ola anuñ ben günÀhın dilemekdense305 etin yimege diş
bilemek evlÀdur. ZìrÀ ki (2) óasÿddan fÀyide gelmez. ZiyÀndan àayrı yikregi budur ki
SüleymÀn Óaøreti anuñ manãıbını balıúçıla vire. (3) Úuşlar ãaffında müràÀn-ı baórìye
reʾìs olup òiõmet-i SüleymÀn’a edÀ úılup dergehine yüz süre.” Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
(4) Çünki òÀyin oldı ol Gerden-dırÀz
Úatli306 vÀcib oldı pes iy ser-firÀz

Ger balıúçıl ola baórì úuşlara

(5) ÓÀkim-i307 mìr-i müvekkel dil-nüvÀz
Neår: Óakìm úavlince Sìmurà úatında eùyÀr uluları kelimÀtda. (6) AmmÀ bizüm
úıããamuz ez-Àn-cÀnib308 Óaøret-i SüleymÀn’a geldi. Nite309 ol zamÀn ki nısfu’l-leyl
geçüp (7) èale’ã-ãabÀó kim oldı. Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
Ol gice kim dillerince cümle mürà ötüşdiler310
Bahr u berrüñ úuşları àavàa úılup atışdılar

(8) Neyyir311 aèôam èÀleme vir niceye dek nÿrını

Ol úuşı çün nisbet idüp ceng ile ùutuşdılar
Neår: Óakìm kavlince (9) ãubó-dem olıcaú312 göz gözi göricek SüleymÀn Óaøreti
yirinden ùurup, ãubó namÀzın úılup, namÀzdan niyÀzdan (10) fÀrièolup, cÀme-i òºÀba
girüp yatdı. Çünkim ol gice geçdi, ãabÀó yitdi. SüleymÀn dìvÀn-òÀnesi (11) üzerine ãaf
ùutup eùyÀr uluları ötüşdüler. Dillü dilince ÒÀlıú’a tesbìó idişdiler. äubó-ı dem (12)
olduàın313 kim SüleymÀn Óaøreti gördi. Bismi’l-lÀhı diyüp cÀme-i òºÀbdan ùurdı. PÀk
(13) ãudan arı Àb-dest aldı. äubó namÀzın úılup, secde idüp yüz sürdi. Çünkim
namÀzdan fÀriè (14) oldı. On iki biñ enbiyÀ ve on iki biñ èulemÀ ve óukemÀ èuúalÀ cemè
olup geldiler. SüleymÀn’a (15) selÀm virüp ùapu úıldılar. Andan SüleymÀn Óaøreti’ne
òingi İsóÀú çeküp, suvÀr olup, on dört (16) biñ dünyÀ pÀdişÀhları bile SüleymÀn
èizzetine öñce piyÀde yürüyüp, YunÀn şÀhı birle CÀn ibn-i CÀn (17) Úalèası içine
girdiler ve defìne aradılar. ŞeyùÀn-ı laèìn ve racìm-i bì-dìn anda óÀøır olup (18) eyitdi.314
Çünki SüleymÀn Óaøreti CÀn bin CÀn úavminüñ zamÀnında olan aúlÀm-ı òuùÿùın315

305
dilemekdense: dilemekden ise T.
306
úatli: úatl M.
307
ÓÀkim: ÒÀkim M.
308
ez-an-cÀnib: iz-in cÀnib T.
309
nite: - M.
310
ötüşdiler: ötüşdüler M.
311
neyyir: neyri T.
312
olıcaú: - M.
313
olduàın: olduàun M.
314
eyitdi: eytdi M.
315
òuùÿùın: òuùÿdın T.
 131

seçemedi316 (19) ve o tÀrìòüñ raúam-ı óurÿfın øabù idüp, tÀrìò-i levóüñ neydügin
oúıyup317 farú idemedi. SüleymÀn’a (20) iàvÀ virmege furãatdur diyüp, melek ãıfat olup
SüleymÀn’a göründi. SelÀm virdi. SüleymÀn èaleyk, (21) aldı. Andan eyitdi318 ki: “YÀ
SüleymÀn-ı zamÀn ve iy şÀh-ı cihÀn niçün dil-i perìşÀnsın?” SüleymÀn Óaøreti [M T 9a]
(1) eyitdi:319 “YÀ şaòã men ente yaèni ki sen kimsin?” didi ve “Úandan geldüñ úanda
gidersin?” CevÀb virdi ki: (2) “YÀ ãÀóib-i zamÀn iy ôıll-ı SübóÀn ve iy SüleymÀn-ı cihÀn
ben daòı Óaú TeèÀlÀ’nuñ bir øaèìf320 úulıyam ve senüñle (3) bir atadan ve bir anadan
úarındaşam. Óaú emrile her óÀlüñe óÀldeşem.” Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
Bir úarından ùoàmadun gerçi hemìn
(4) Lìki321 senden sañayem àayet yaúın

Degme şaòãun sırrına irmez èuúÿl

áaybı zìra kimse bilmez yÀ emìn
(5) Neår: İy melik-i maómÿd ve ôıll-ı Maèbÿd sulùÀn-ı mevcÿd yÀ SüleymÀn ibn-
i Davud bu acebdür ki her gÀh (6) gelür men baãìret gözile baña pÀk naôar úılup beni
farú itmezsin. Ol cihetden ben daòı èÀlì óaøretüñe (7) aóyÀnen gelmege ùÀlib ve rÀàıb
olmazın. AmmÀ ki şimdiki óÀlde àÀyet mühim maãlaóatuñ olduàı sebebden (8) dil
perìşÀn olduàuñ cihetden teraóóüm idüp naôaruña geldüm. Derdüñe dermÀn úılam
diyicek SüleymÀn (9) Óaøreti óikmet yüzinden322 racìme naôar úılup sözine taèaccüb
itdi. Andan birúaç kadem daòı racìm úatına (10) oúudı. Buàur SüleymÀn racìme
eyitdi:323 “YÀ Àòì aduñ nedür ve ne milletdensin?” CevÀb virdi ki: “Adum müşkil-324
(11) güşÀdur. Ben daòı başàa325 óÀkimem kimseye maókÿm degülem. İllÀ ki iõn-i
RabbÀnì birle bunda geldüm. (12) Velì yÀ SüleymÀn óaøretüñ bunda geldüginden326
murÀd nedür ve dil-i perìşÀn olduàuña sebep nedür?” diyicek SüleymÀn (13) Óaøreti
eyitdi:327 “MelÀletüme sebep budur ki bu CÀn ibn-i CÀn ÚalèÀsı’na328 ki geldük.329 Bu
defìneye ki (14) irdük bu maúÀmı ki gördük bu levóüñ aúlÀm-ı òuùÿùın seçemedük.
SüleymÀn ya bunca biñ óukemÀ (15) ve èulemÀ èuúalÀyıla bunda gelüp, naôar úılup her
ne úadar kim elif cehd itdük ise işbu èaôìm levóüñ (16) tÀrìò330 yazusın331 oúıyamaduú.

316
seçemedi: seçmedi T.
317
oúıyup: oúuyup M.
318
eyitdi: eytdi M.
319
eyitdi: eytdi M.
320
øaèìf: ãaèìf M.
321
lìki: lìk M, T.
322
yüzinden: yüzünden M.
323
eyitdi: eytdi M.
324
müşkil: müşkül M.
325
başàa: başúa M.
326
geldüginden: geldügünden M.
327
eyitdi: eytdi M.
328
úalèÀsına: úalèÀsınuñ T.
329
geldüñ: - T.
330
tÀriò: tÀriòi M.
 132

SüleymÀnlıàımuzca ne dilce olduàın bilmedügüme dil perìşÀn olmış. Óasÿdlar (17)

ùaènından òÀùırum àÀyet müşevveşdür.” Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
Böyle diyüp şeh SüleymÀn ol zamÀn
(18) Pes cevÀba muntaôır oldı hemÀn

Diñle imdi nidiserdür ol racìm

Vir ãalavÀt MuãùafÀ’ya cÀvidÀn
(19) Neår: Óakìm úavlince ol zamÀn kim Óaøret-i SüleymÀn şöyle diyicek
andan racìm ilerü gelüp, (20) èamÿd yazusına naôar úılup didi kim: “YÀ SüleymÀn bu
yazu insÀn yazusı degüldür. Ol sebebden kim (21) ne dilce olduàın bilmedüñüz. ZìrÀ
kim Óaú TeèÀlÀ melek dilin bilmegi degme Àdeme virmemişdür. Şol kişilere [TM 9b]
(1) virübdür kim anlar Óaú TeèÀlÀ’nuñ celle celÀlühü tevfìúin bilmiş ola. Kendü vücÿd-ı
èilmine muùùaliè olmış ola. (2) Nefs-i èirfÀnını óÀãıl bilüben cism-i cÀndan farú ider.
èİlm-i İlÀhì bulup durur. Kendü kendüyi Àdem midür (3) ya melek midür, bulup durur.
Bu ãıfatlu insana virür Óaú TeÀlÀ melek èilmin. İy SüleymÀn ben bende-i øaèìf332 (4)
daòı bu vaãf itdügüm ãıfatlarla333 mevãÿfem. Bu óaùù-ı melegi saña oúuyıvireyim. Velì
be-şarùı an ki şarùın (5) yirine getüresin. TÀ334 kim aããı ùaleb úılurken ziyÀn itmeyesin
sözümi ùutasın. áamnÀk úalmayasın.” Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
(6) Gör ne mekkÀr gör ne melèÿn nÀ-bekÀrdur ol laèìn
Kim SüleymÀn gibi335 şÀhı aldamışdur yÀ emìn

EnbiyÀnun ancasını aldamışdur ol pelìd

(7) Degme kimse olmadı mekrinden anuñ hiç emìn
Neår: Óakìm úavlince racìm-i bì-dìn eyle diyicek SüleymÀn336 (8) eydür: “YÀ
èAbdullÀh ol didügün ne şarùdur, buyurgil ùutalum.” Eydür: “Evvel337 şarù budur ki338 bu
duran úavmi (9) giderüp òalvet úılasın. Òaãlaruñla339 tenhÀ olasın. İkincisi daòı sözüm
ùutasın.” didi. SüleymÀn óükm (10) eyledi. Heb gitdiler. HemÀn server-i selÀùìn úaldılar.
Racìm eydür: “YÀ sulùÀn-ı cihÀn ve iy SüleymÀn-ı zamÀn şarùımuñ (11) birisi daòı bu
kim bu òaùù-ı melekden ya nükte-i felekden òaber işidicek àaøaba gelüp baña òışm (12)
itme úaúıma. Baña úarşu şaúıma sen. ZìrÀ kim men bende bu ãıfat ile melek ãıfat
olmışam. Senüñ òışmuña (13) àaøabuña benüm bu laùìf cismüm doymaz. HelÀk olur.

331
yazusın: yazasın T.
332
øaèìf: ãaèìf M.
333
ãıfatlarla: ãıfatlar ile T.
334
tÀ: -M.
335
gibi: bigi M.
336
SüleymÀn: - M.
337
evvel: ol M.
338
ki: - M.
339
Òaãlaruñla: Óaãlaruñla M.
 133

senüñ müşkilüñ340 daòı óall olmaz úalur. èÁúıbet (14) renc óÀãıl olur. Seni helÀk
menzilüñ òÀk ider.” SüleymÀn eydür: “YÀ èAbdullÀh bu sözüñi daòı úabÿl eyledük. (15)
áaøab bÀbına úayd-ı úuful urduú.” Buàur racìm SüleymÀn’dan iùÀèat òaberin işüdüp şÀd
oldı (16) daòı “YÀ SüleymÀn şarùuñ bir muókemi daòı budur kim bu òaùù-ı melegi işidüp
òaberin aşikÀre (17) úılmayasın. Münkir olmayasın. İy şÀh-ı cihÀn ve iy SüleymÀn-ı
zamÀn èilm-i melek Àdem èilmine beñzemez. (18) Ádem èilmin aşikÀre idüp istiàfÀr
iderse maàfÿr olur. AmmÀ ki melek èilmin aşikÀre iden (19) tevbe ve istiàfÀr iderse
daòı341 úabÿl olmaz. Yüz yigirmi dört biñ peyàam-berler342 şefÀèat (20) daòı iderler ise
çÀre olmaz. Ebede’l-ebedì èaõÀb-ı elìm içre úalur. ŞeyùÀn-ı laèìn gibi343 meger kim (21)
Àòir zamÀn peyàam-beri Muóammed-i MuãùafÀ ãalla’l-lÀhü èaleyhi ve sellem anuñ
şefÀèati ola.” Nazm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
[M T 10a] (1)Her kime şefúat úılursa ol şefièa’l-müõnibìn
Şek getürme raómet ider aña rabbü’l-èÀlemìn

Naèt-ı levlÀk olıcak menzil-i eflÀk ile èarş

(2) Pes şefÀèat andan ummaú key revÀdur yÀ emìn
Neår: Óakìm úavlince racìm Muóammed-i MuãùafÀ’yı anuñçün (3) medó eyledi
kim SüleymÀn’uñ göñlüne kin gümÀn iletmeye. ZìrÀ kim Óaøret-i SüleymÀn èaleyhi’s-
selÀm (4) Muóammed-i MuãùafÀ’yı ãalla’l-lÀhü èaleyhi ve sellem cÀn u dilden severdi.
Kim344 ki anı medó eyleye muóibb olurdı. (5) andan iblìs eyitdi:345 “YÀ SüleymÀn melek
èilmine münkir olana aòir zamÀn peyàam-beri Muóammed-i MuãùafÀ şefúati (6)
úurtarur. HemÀn vaúti kim òaùù-ı melekden işitdügüñ òabere göñlüñde gümÀnuñ ola.”
didi. Anuñ sözine (7) SüleymÀn daòı rıøa virdi. Yine racìm eydür: “ İy346 SüleymÀn-ı
zamÀn Óaú TeèÀlÀ Àdem èilmin melege melek èilmin (8) Àdeme bildirmeyüp durur.347
Niçün348 anuñ içün kim melek rÿóÀnì349 Àdem cismÀnì durur. Pes buàur Óaú TeèÀlÀ
melek dilinden (9) sen úulına bu óÀli ièlÀm úılmaú içün emr350 úıldı. Ben melek gelüp
Óaú iõnile sen henüz daòı cihÀna gelmedin (10) belki Ádem-i äafì òÀkdan òilúat
olmadın óaøretüñ dünyÀya gelecegin nübüvvet òÀtemin elüñe alacaàuñ (11) Óaú TeèÀla
baña bildürdü ki óinde bir melek emr-i Óaú ile gelüp bu òaùùı bu èamÿde yazdı. Úudret
úalemile (12) úazdı. Bilmeyenler úavm-i CÀn òaùùın ãandı. Ya SüleymÀn maúãÿd bu
dem èÀlì óaøretüñ bunda gelüp, bu òaùùı oúuyup (13) maømÿnın añlayasın. Çünkim ben

340
müşkilüñ: müşkülüñ M.
341
daòı: - M.
342
peyàamber: peyàamberler M.
343
gibi: bigi M.
344
kim: kime M.
345
eyitdi: eytdi M.
346
iy: yÀ M.
347
bildirmeyüp durur: bildirmeyüpdür M.
348
niçün: neyiçün M.
349
rÿóÀnì: revóÀnì M.
350
emr: emir M.
 134

bende bunda geldük. Saña irdük. Bu òaùùı görüp oúumasında èÀciz (14) úalduñ. Pes ol
èÀcizlere reh-nümÿn olup èÀvn idici pìr ü bi-zevÀl AllÀh ben úulın èÀlemi àaybdan (15)
gönderdi kim bu òaùùı oúuyup saña ièlÀm úılam.” Diyüp, ol racìm ol òaùùı oúuyup eydür.
Naøm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
(16) Böyle yazmış ol melek óaùùı èayÀn
Kim SüleymÀn olıcaú şÀh-ı cihÀn

Giricek on dört yaşına şehriyÀr

(17) Bunda anı ãalacaúdur rÿzigÀr

Üstine351 düşmen gele vü Aãferi

èÁlem için ùutmış ola leşkeri352

(18) Şeh SüleymÀn anuñ ile úıla ceng

Birbirine èÀlem için úıla teng

Milkin elden ala Asfer ola óÀn

(19) Úuds milkin idine kÀfir mekÀn

èÁúıbet ola SüleymÀn pes şehìd

Bir şaúì elinde ola ol saèìd

(20) Şeh SüleymÀn ölice kez nÀmüdÀr

èAksine döne gümÀnsuz rÿzigÀr

áamdan ÀzÀd ola diyü cinnide

(21) KÀfire çÀker ola ve sünnide

Loúma loúma eyleyeler loúmanı

KÀõ u nÀ-åen ola cansuz bir daòı

[M T 10b] (1)Pes èArab şÀhı aluben Aãfer’i

Bir zamÀn ùutsa gerekdür kişveri

Aña daòı úalmaya aòir cihÀn

(2) Ol daòı ölse gerek èÀlemde fÀn

Kim gelen geçer aña yoúdur gümÀn

351
üstine: üstüne M.
352
leşkeri: èaskerì M.
 135

Hem úonan göçer cihÀndan belki iy òÀn

(3) Böyle diyüp òÀmuş oldı ol racìm

Vir ãalavÀt MuãùafÀ’ya key delim
Neår: Óakìm úavlince (4) ol racìm şöyle diyüp, àÀyıp olup, gidicek SüleymÀn
èaleyhi’s-selÀm àÀyet dil-şikest olup (5) andan eydür: “İy peyàam-berler ve óakìmler ve
vezìrler selÀùìn ve emìrler ve pìrler èaceb bu şaòã kim idi (6) kim bu òaùdan bunuñ gibi
òaber virüp gitdi.” Óakìmlerden Aàyanÿs óakìm eydür: “Bu òaùùı gelüp, (7) óaøretüñe
oúuyup giden úuùbu’l-aúùÀb durur.” kim eyitdi:353 “Peyàam-berdür.” kim eyitdi:354
“Feriştedür.” (8) Maèa’l-úıããa her birisinüñ èaúlı erdügince bir söz didiler. Aòirinde
LoúmÀn Óakìm didi kim yÀ SüleymÀn-ı (9) zamÀn bu gelüp giden óarìf şeyùÀndur.
Geldi gördi kim óaøretüñ bu óaùùuñ teşvişinde (10) ùurursun. Furãat bulup, saña iàvÀ
virüp, melek ãÿret olup geldi kim teşviş vire. YÀ SüleymÀn (11) anı àayrı vücÿd ãanma
kim teşvişlenme kim anuñ iàvÀsı teşviş yol ehlin ùoàru yoldan çıúarur. (12) SüleymÀn
eydür: “YÀ LoúmÀn Óakìm sen anuñ şeyùÀn idügin neden bildüñ farú úılduñ.” Óakìm
eydür: (13) “Kendü taèrìfinden zerú ü óasedinden zìrÀ kim bir kişi Àdem olsun melek
olsun kendüzin (14) taèrìf úılmaz ve bir daòı budur eyitdi355 kim bu óaùùı ÓÀú emrile
gelüp melek yazdı. CÀn úavmi òaùùı (15) degüldür, didi. Melek insÀnlayın úalem dutup
nesne yazmaú maèúÿl degüldür. Andan bildüm ki (16) yalan söyler. Yalan melek ve
daòı úutbu’l-aúùÀb ve Óıøır söylemez. İllÀ kim kiõb şeyùÀnuñ fièlidür. (17) Bildüm ki
şeyùÀndur ve bir daòı ne beyÀn kim bu òÀùùan didise cümlesi senüñ devletüñe ve
saèÀdetüñe (18) muòÀlifdür. ZìrÀ kim cemìè-i ãuóuflar içre gelübdür ve didi kim sen
SüleymÀn olacaúsın ins ü cinne (19) óükm úılup taòtıñı yil götürecekdür. ÚÀf’dan ÚÀf’a
yitürecekdür. ÓükemÀ úavlinde yidi356 (20) yüz biş357 yıl èömrüñ olacaúdur. äuóuf
kitÀblarında elli üç yıl èömrüñ olacaúdur. Saña òod (21) henüz nübüvvet nÀzil olmadı.
èÖmrüñ daòı on dört yaşında durur. Saña ecel gelmek şimdiki óÀlde [M T 11a](1)
muóÀl èaúıldur ve Benì Aãfer melìkì358 àÀlib olmaú ve ecelüñ anuñ elinde olmaú nÀ-
maèúÿldür. Bir daòı bu kim yÀ SüleymÀn (2) ol şaóãı359 kim tefaóóuã360 eyledüm. Gerçi
kim saña söyler velì òavf ile benüm yüzüme baúardı. Şöyle òavf ile kim (3) yire
geçmege ùururdı ve daòı racìm olduàın andan bildüm ki tìz gitdi. Kendüzin bilmesün
diyü.” (4) Naøm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
Şek degül kim ol durur şeyùÀn laèìn
YÀ SüleymÀn úıl óaõer andan saúìn

353
eyitdi: eytdi M.
354
eyitdi: eytdi M.
355
budur eyitdi: bu kim eytdi M.
356
yidi: yedi M.
357
biş: beş M.
358
melìkì: milkini T.
359
şaóãı: şaóã M.
360
tefaóóuã: tefaòòuã M.
 136

(5) Ceddüñ Ádem Nÿó u361 İbrÀhìm Òalìl

Ol laèìn mekrinden olmadı emìn

Dürlü dürlü ãÿrete girüp gelür

(6) Azdura yaèni SüleymÀn-ı hemìn

Úaãdı bu kim div ü cinne şehriyÀr

Olmayasın óÀkim ü sulùÀn bu óìn

(7) áÿl u èifrit itmeye òiõmet saña

MübtelÀ úıla belÀya az yaúın

Lìki anuñ dilegi olmaz úabÿl

(8) Div ü cinne òükm idersin tÀ zemìn

áam yime ki ol laèìnüñ şerrini

Kendüzine uàrayısardur yaúın

(9) Böyle diyüp anda LoúmÀn-ı Óakìm

SÀkin oldı vir ãalavÀt ber-güzìn
Neår: Óakìm úavlince (10) LoúmÀn Óekìm SüleymÀn’a èaleyhi’s-selÀm362 şöyle
diyicek SüleymÀn èaleyhi’s-selÀm teşvişi gitdi. Andan eydür: “YÀ LoúmÀn (11) ibn-i
èÁd iy óakìm-i óÀõıú u üstÀd bu şeyùÀn-ı racìm363 Àòir-zamÀn peyàam-berini medó idüp
ve kendüzin364 úadó (12) eyledüginden maúãÿdı ne durur?365 Óakìm cevÀb virdi ki: “YÀ
SüleymÀn anları söyledüginden ol racìmüñ (13) muradı budur kim kendüyi sözinden
bilmeyesin. VelÀkin366 Óaúú’un èinÀyetinde şöyledür kim bu laèìn her ne vech ile (14)
gelse diline ne söz alsa işitdigüm dem bilürem. Göñlüm aña ùanuúlıú virür kim
şeyùÀndur.367 ZìrÀ şeyùÀnuñ (15) óareketi insÀna beñzemez.” diyüp SüleymÀn ile368
óakìm kelecideyiken nÀ-gehÀn añsuzın bir at süheyli işidildi. (16) Baúdılar gördiler kim
boz atlu, yüzi úutlu, sözi ùatlu, òurşìdi ùalèatlu, melek ãÿretlü, müntehÀ ãalÀbetlü (17) bir
èArab şaòã yeşil èalem elinde nÀm-ı ÒudÀ dilinde úaãruñ úapusından girüp geldi.
Atından inüp SüleymÀn’dan (18) yaña yürüdi. SüleymÀn Òıør’ı gördi. ŞÀd oldı.
SüleymÀn’a selÀm virdi. Òıøır’la görişdi. Òıøır SüleymÀn’a yidi369 (19) dÀne òurma

361
Nÿó u: Nÿó M.
362
SüleymÀn’a èaleyhi’s-selÀm: SüleymÀn èaleyhi’s-selÀma M.
363
şeyùÀn-ı racìm: şeyùÀn M.
364
kendüzin: kendin M.
365
ne durur: nedür M.
366
VelÀkin: Velekin M.
367
şeyùÀndur: şeyùÀn durur M.
368
SüleymÀn ile: SüleymÀn M.
369
yidi: yedi M.
 137

çıúarup virdi. Daòı370 eytdi: “Ya SüleymÀn-ı zamÀn şeyùÀn-ı laèìn ol merdÿd senüñ der
pÀyüñce durur. (20) AmmÀ kim371 ãad hezerÀn LoúmÀn’uñèilmine kim ol merdÿdı
geldügin bilür. Mat úılur. YÀ SüleymÀn ol (21) yitmiş372 iki milletüñ düşmÀnı şeyùÀn
gelüp saña iàvÀ virdügine teşviş çekme kim Óaú TeèÀlÀ’nuñ [M 11b] èinÀyeti [T 11b]
(1) senüñle biledür. Yüz biñ ancılayın merdÿd saña noúãÀn irürmez. Bu òaùùı kim
görürsün, Ádem’den evvel373 CÀn bin (2) CÀn úavminüñ òaùùıdur. Ol cihetden bu òaùùı
Ádem oàlanları oúıyumazlar. Bu şehir daòı Ádem’den evvel bünyÀd olupdur. (3) Óaú
TeèÀlÀ bilür kim bu úaãra ne úadar maòlÿúÀt gelüp, gidüp durur. Yüzin maèmÿr úılup
durur. YÀ SüleymÀn (4) yaúınuñda şöyle olsun kim dünyÀ sarayı altı kez maòlÿúÀt ile
ùolup durur, boşalup durur. Velì hiçbir Àdem (5) var mı kim gelüp yeryüzin maèmÿr
úıldı. Muúìm oldı.” Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
Köhnedür devr-i cihÀn iy kÀmuyÀb
(6) Anca kez maèmÿr olup oldı òarÀb

Ancalar şedÀdveş yapdı úuãÿr

Kendü gitdi úaãr için ùutdı àurÀb

(7) Devri çoúdan úılur iy şÀh zen felek

Seyri çoúdan ider iy òÀn ÀfitÀb

İy niçe kez Àdemi kendüm miåÀl

(8) Ögüdübdür işbu çerò-ı ÀfitÀb

Bunda bì-óad geldi maòlÿúÀt bil

TÀ úıyÀmet idemez kimse óisÀb

(9) èÁúil ol ki çaròa göñül baàlamaz

DünyÀ içün çekmez aãlÀ ıøùırÀb

áarra olma taòt u tÀc-ı milke sen

(10) TÀ ki yÀrın çekmeyesin sen èaõÀb

Çek riyÀøat úıl iùÀèat Óaúú’a sen

TÀ bulasın Àòiretde óoş åevÀb

(11) Böyle diyüp oldı òÀmÿş pes Òıøır

Söz tamÀm vallÀhu aèlam bi’ã-ãavÀb

370
daòı: - M.
371
kim: -T.
372
yitmiş: yetmiş M.
373
evvel: ol M, T.
 138

Neår: Óakìm úavlince (12) SüleymÀn Peyàam-ber èaleyhi’s-selÀm Óıør’uñ

aàzından bu kelÀmı kim işitdi. Buàur SüleymÀn suʾÀl úılup (13) didi kim: “YÀ Òıør-ı
zamÀn bu òaùùı oúumaú elüñden gelür mi?” didi. Òıør 374eyitdi:375 “Ya SüleymÀn baña
Óaú TeèÀlÀ (14) bildürmedügin bilmezem. Ben daòı Ádem-i äafì oàlanlarındanam
ammÀ ki bu òaùùı oúuyup bilmek dilerseñ iki rekèat (15) óÀcet namÀzın úılup müvekkel-i
óÀki daèvet eyle. TÀ ki Óaúú’uñ èinÀyeti birle ve nübüvvet òÀteminüñ menúÿşı (16) olan
ism-i aèôamı òavÀãı berekÀtile müvekkel-i óÀk gele. Bu binÀnuñ aãlını saña beyÀn úıla.”
diyicek (17) SüleymÀn Peyàam-ber èalehi’s-selÀm on iki biñ enbiyÀ vü etúıyÀ birle ve
LoúmÀn-ı Óakìm ve Áãaf bin (18) BeròıyÀ birle pÀk ãudan Àb-dest alup, iki rekèat óÀcet
namÀzın úılup, Òıør-ı òÀøır Àmìn diyüp, (19) SüleymÀn münÀcÀt idüp MünÀcÀt:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
Pes niyÀz idüp SüleymÀn ol zamÀn
Didi iy èÀlem yaradan MüsteèÀn

(20) èArş u ferş ü óÿr u meʾvÀ haúúı çün

Ol dem içün kün didüñ oldı cihÀn

Ádem ü ÓavvÀ vü Şìt’üñ óaúúı çün

(21) Haøreti Nÿó’uñ óaúı virdün ùufÀn

Ol Òalìl’üñ óaøreti çün yÀ İlÀh

Odı úılduñ bÀà u bostÀn rÀyióÀn

[TM 12a] (1)Óaøret-i Yaèúÿb içün óasret çeküp

Beyt-i aóôÀn içre iderdi fiàÀn

Yÿsuf’uñ rüʾyÀsı óaúúı yÀ Kerìm

(2) Kaãrı úıldun óaøret-i sulùÀn-ı óÀn

äÀbir’üñ ãabrı óaúi çün yÀ Raóìm

Buldı ãıóóat èömrile sürdi zamÀn

(3) Ùÿr-ı MÿsÀ óaúúı çün iy Õü’l-celÀl

Óaúúa376 TevrÀt óaúúı çün iy LÀ-mekÀn

Kÿhı nÀlÀn eyleyen DÀvÿd çün

(4) Kim Zebÿr’ı virdüñ aña cÀvidÀn

Ol Zebÿr’uñ Àyeti çün yÀ Laùìf

374
Òıør: Òıøır M.
375
eyitdi: eytdi M.
376
Óaúúa: Óaúúı M.
 139

Kıl SüleymÀn’a èinÀyet bes hemÀn

(5) Bir melek gönder bu levói oúıya

Kim yazubdur òaùùını CÀn ibn-i CÀn

İşbu úaãrı kim yapupdur bilelüm

(6) Añlayam kimden úalmadur bu nişÀn

Böyle diyüp Şeh SüleymÀn-ı emìn

NÀliş itdi Óaúú’a àÀyet ol zamÀn

(7) Òıør-ı òÀøır377 ãıdú ile Àmìn didi

Çün duèÀyı úıldılar şeh dosıtÀn

Óaú TeèÀlÀ óÀcetin itdi revÀ

(8) Virdi maúãÿdın SüleymÀn’a revÀn

Diñle imdi úıããa nedür kÀmurÀn

Vir ãalavÀt MuãùafÀ’ya şÀdumÀn
(9) Neår: Óakìm úavlince çünkim bu vech ile SüleymÀn niyÀz idicek anı gördi
kim bir melek (10) müvekkel-i òÀk378 geldi. SüleymÀn’a göründi. Naôarında ùurdı. Bir
elma ãundı. Yaúÿt rengi aómer ùaèmı379 şekker380 (11) úoúusı müşk ü èanber. SüleymÀn
elmayı alup eydür: “İy melek-i müvekkel-i óÀk bu tüffÀóı úandan getürdüñ. Bu (12) aãlı
tüffÀó gördügümüz yoú.” didi. Melek-i müvekkel-i óÀk eydür: “YÀ SüleymÀn kÿh-ı
ÚÀf’da bir şehr381 vardur (13) ve anuñ bir baàçesi vardur. Aña bÀà-ı cinÀn dirler. Bu
tüffÀh anda biter.” didi. Andan SüleymÀn eydür: “YÀ melek-i (14) müvekkel-i óÀk bu
şehr-i vìrÀnı gelüp teferrüc itdük. VelÀkin382 beàÀyet teèaccübe úalduú kim ne
muèaôôam şehr (15) olur.” didi. Melek-i müvekkel-i òÀk eydür: “YÀ SüleymÀn vìrÀn
şehrüñ teferrücinden maèmÿr şehrüñ (16) teferrüci yigdür383 aèlÀdur ve bir daòı yÀ
SüleymÀn vìrÀn şehri şol kişiler teferrüc itmek gerekdür. (17) DünyÀ şehirlerinüñ
maèmÿrlarından vaz gelmiş ola.” Melek-i müvekkel-i òÀk şöyle diyicek SüleymÀn
dehşet (18) úılup derledi. Didi kim: “YÀ melek-i äaórÀtÀ èÁʾil óaú didüñ velì murÀd
vìrÀnelerden budur kim òarÀb (19) úaãırları vü384 sarÀyları göricek èibret alavuz.385

377
Òıør-ı òÀøır: Òıãr-ı òÀãır M.
378
melek -i müvekkel-i òÀk: melek müvekkel-i òÀk M.
379
ùaèmı: ùoèmı T, M.
380
şekker: sükker M.
381
şehr: şehir M.
382
velÀkin: velekin M.
383
yigdür: yegdür M.
384
vü:- M.
385
alavuz: alur M.
 140

áaflet kilimin üzerümüzden ãalavuz.” diyüp çeşm ü (20) gÿş386 oldı. Melek-i müvekkel-
i òÀk eydür: “YÀ SüleymÀn ùaş ùopraú vìrÀneliài èibretdür. ÒÀk olup (21) çüriyen
selÀùìnlerden èibret almaúdur.” Buàur SüleymÀn eydür: “İy müvekkel-i òÀk ol Óaú
óaúúı çün [M T 12b] (1) kim saña èilm-i ledün virdü. Bu şehri nice maòlÿúÀt yapup
durur bilmedük ve bu èamÿduñ yazusın oúuyup (2) müşkili óÀl úılmaduú.” didi. Melek-i
müvekkkel-i òÀk eydür: “YÀ SüleymÀn bu şehri CÀn úavmi yapmışdur.” (3) SüleymÀn
didi kim: “Nite?” Ol müvekkel-i òÀk eydür: “YÀ SüleymÀn CÀn úavmi yitmiş yidi387 biñ
yidi yüz yitmiş yidi388 úabìleyidi. (4) Her bir úabìlesi yitmiş yidi biñ yidi yüz yitmiş
yidi389 evidi. Her evde yidi390 şer biñ irkek391 ve392 dişi oàÿl (5) úız varıdı. MÀèÿn adlu
bir melik varıdı. Ol úavme padişÀh idi. İki biñ yidi yüz yitmiş393 yıl óükm (6) eyledi. Bu
şehri ol MÀèÿn yapdı.” diyüp òaber virince SüleymÀn eydür: “YÀ melek-i müvekkel-i
òÀk394 bu levói395 (7) görüñüz. TÀ bilevüz kim bu levó içre ne var durur.” didi. Andan
melek-i aèôam eydür: “YÀ SüleymÀn bu levói oúumaú (8) baña emr396 degüldür.397
AmmÀ kim bu levó-i èamÿd yazusın kirÀmen kÀtibìn vardur. Ol oúur. Emr iderseñ (9)
daèvet úılam. Gelüp oúusın.398 Baña destÿr yoúdur.” Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
Óükm iderseñ başum üzre getürem
(10) Óaøretüñe işbu dem399 ben yitürem

Olmışam emrüñe meʾmÿr bu zamÀn

Her ne òiõmet emr iderseñ bitürem
(11) Neår: Óakìm úavlince müvekkel-i òÀk äaórÀùÀ èÁʾil eyle diyicek SüleymÀn
èaleyhi’s-selÀm400 óükm eyledi. (12) Müvekkel-i òÀk401 ol melek-i müvekkel-i kirÀmen
kÀtibìn daèvet eyledi. Emr-i SübóÀn óükm-i SüleymÀn birle óÀøır402 (13) oldı. Gördi kim
bir èacÀyib şekl403 nite başı Àdem ayaàı eli Àdem velÀkin404 aèøÀsınuñ şekli hemÀn (14)

386
çeşm ü gÿş: çeşm-i gÿş M.
387
yitmiş yidi: yetmiş yedi M.
388
yidi yüz yitmiş yidi: yedi yüz yetmiş yedi M.
389
yitmiş yidi biñ yidi yüz yitmiş yidi: yetmiş yedi biñ yedi yüz yetmiş yedi M.
390
yidi: yedi M.
391
irkek: erkek M.
392
ve: - M.
393
yidi yüz yitmiş: yedi yüz yetmiş M.
394
òÀk: óÀk M.
395
levói: levó M.
396
emr: emir M.
397
degüldür: degildür M.
398
oúusın: oúusun M.
399
işbu dem: aşup dem M.
400
èaleyhi’s-selÀm: - M.
401
Müvekkeli-i òÀk: Müvekkeli-i óÀk M.
402
óÀøır: òÀøır M.
403
şekl: şekil M.
404
velÀkin: velekin M.
 141

èanúa ãıfat iki úanadı var iki omuzında ãaà ãol405 cÀnibinde gevdesindeki úanatlar ile
vücÿdın (15) örtmiş. HemÀn elleri ucı yüzi gözi görinür ve omuzı úanatların açup
úaldurmış üzerüme sÀyebÀn (16) bigi ùurur dört eli var. Bir elinde ãaru yaúutdan devÀt
ùutar. Bir elinde elmasdan úalem ùutar. (17) Bir elinde daòı nÀme ùutar. Üzerinde bì-
óurÿf hece406 òaùùı var. Bir elinde daòı bir levó ùutar yüzi (18) èÀlem-i kÀyinÀt içre gün
gibi şuèle virür. Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
Yüzi nÿrından münevverdi cióÀn
(19) LÀle óaddü gül èiõÀru dür-fişÀn

äÿretÀ gerçi görinür nev-cüvÀn

Lìki èömri key ùavìl anuñ çehÀn407
(20) Neåir: Óakìm úavlince ol melek gelüp SüleymÀn’a selÀm virdi. Eline bir gül
sundı. VelÀkin408 (21) anuñ bigi raènÀ güldür kim úoúusı èÀlemi ùutdı. Yapraàı biñ bir
dÀne her varaú-ı gül òÀtmi evrÀúından [M T 13a] (1) büyük laèl-i bedeòşÀnìden aómer
bÿyından mÀ olur misk ü èanber yapraàı zebercede409 beñzer. SüleymÀn didi kim: (2)
“Ya melek meróabÀ ehlÀ vü sehlÀ yÀ kirÀmen kÀtibìn òoş geldün ve aduñ nedür ve bu
güli nireden getürdüñ?” didi. CevÀb (3) virdi kim: “YÀ SüleymÀn benüm adum
ŞehşehÀʾil’dür. Ne kadar kirÀmen kÀtibìn cinsi varise dükeline Óaú (4) TeÀlÀ’nun emrile
müvekkelem. Benüm óükmümde yidi410 yüz biñ bölük melekÿt vardur. Her bir (5)
melegüñ taót-ı yedinde èadedsüz melekÿt var durur kim her biri yitmiş411 biñ bölük
münkir ve (6) nekìr üzerlerine müvekkel dururlar. Bu412 bir elümde kim úalem bir
elümde kim nÀme ùutaram ve bir (7) elümde kim dìvìt bir elümde kim levó ùutaram.
Levóüñ üzerinde her gün èala’s-sabÀó (8) gün ùoàmadın ãubó-ı ãÀdıú deminde úudret
úanadların açup yidi413 úat gökleri ve kürsiʾi414 (9) geçüp Levói’l-Maófÿô’a415 varup bu
elümdeki Àyine ãÿret levh-i úudreti èarş-ı aèøÀm bÀbında ùurup, ÓÀliú’a (10) secde idüp
bu levói levó-i aèôÀma muúÀbil ùutaram. Ol gün cemìèi ne úadar yiryüzinde Àdemì zÀd
nesline (11) müvekkel olan kirÀmen kÀtibìn var ise anlar her416 ne kim yazacaàısa ol
Àdem oàlı òayr u (12) şerden ne kim işleyecek ise yazacaúlar ise benüm bu levóüm içre
Óaú TeèÀlÀ’nuñ úutretile èayÀn (13) olur. Úudret úalemile yazılur. Menúÿş olur. Ben
daòı menúÿş olan saùırları yazup nÀmem içre (14) aluram. Bì-úuãÿr yazaram. TÀ ãubó-ı

405
ãaà ãol: ãaà -ı ãol M.
406
hece: bì-hece T.
407
çehÀn: cihÀn M.
408
velÀkin: velekin M.
409
zebercede: zebercedden M.
410
yidi: yedi M.
411
yitmiş: yitmiş M.
412
bu: - T.
413
yidi: yedi M.
414
kürsiʾi: kürsi M.
415
Levói’ l-maófÿôa: levóa’ l-maófÿôa T.
416
her: - M.
 142

kÀõib vaúti olıcaú görürem ki bu nÀmem içre yazduàum òuùÿù417 (15) cümlesi maóv
olup, Óaú TeèÀlÀ’nuñ àayb òazìnesine gitmiş andan418 ol dem úudret úanatların (16)
açup uçup yidinci419 felek meleklerin geçüp èarş-ıèaôìme irerem. èArş bÀbına yüz sürüp
(17) münÀcÀt ùÀèat úıluram. Andan bu levóümi ol dem Levó-i Maófÿô’a muúÀbil
ùutaram. Eydürem ki: İlÀhì Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
(18) NÀliş idüp eydürem ki yÀ İlÀh
Òiõmet içre úıldum ise ger günÀh

Bilmeyüben itdüm ise ger sehv

(19) YÀ İlÀhì luùf idüp eyle èafv

Óaøretüñdür lÀ-şerìk ü lÀ-yenÀm

Senden umar reómeti òÀã ile èÀm

(20) Raómetüñ öküş durur luùfuñda çoú

ÚÀdir ü dÀnÀ özüñdür şübhe yoú

Úudretüñ çoú yoú durur hiç úuldaşuñ

(21) Óikmetüñ öküş ki yoúdur yoldaşuñ

Lem yelid420sin lÀ-yefÿt u lÀ-yenÀm

LÀ-şerìk ve lÀ-mekÀn Rabbü’l-enÀm

[M T 13b] (1)Ger òaùÀlar úıldısa işbu óaúìr

èAfv idüp cürmine olàıl destigìr

Böyle diyüp iderem nÀliş tamÀm

(2) Baña òiõmetdür münÀcÀt ãubh u şÀm

NÀliş itdügüm budur kim mÀh u sÀl

Òavf iderem òışım úıla Óaú TeèÀl

(3) Úul gerek ki dÀyimÀ úıla niyÀz

TÀ ki raómet ide aña KÀrsÀz

YÀ SüleymÀn sen daóı eyle niyÀz

(4) Kim olasın èÀlem içre ser-firÀz

417
òuùÿù: òuùÿùı M.
418
andan: afdan M.
419
yidinci: yedinci M.
420
“O, doğurmamış” (İhlÀs, 112/3).
 143

Verdüàünce arturı gör ùÀèaùün

Óaú úatında maúbÿl ola óÀcetün

(5) Böyle diyüp itdi bendi ol melek

Vir ãalavÀt MuãùafÀ’dan bul dilek
ÚıããÀ-i levó: Óakìm úavlince (6) müvekkel kirÀmen kÀtibìn421 şöyle diyicek
SüleymÀn Óaøreti taèaccüb úılup eydür: “YÀ melek bu levó kim görürsün, (7) di, imdi
oúuàıl, işidelüm. Aña göre biz daòı iş idelüm görelüm422 ki bu levóÀ ne yazılmışdur. Bu
vìrÀn şehri (8) yapan şÀh ne dimiş durur.” didi. SüleymÀn Óaøreti èaleyhi’s-selÀm eyle
diyicek ol müvekkel-i kirÀmen kÀtibìn levó-i èamÿddan (9) yaña gelüp muùÀlaèa423
idüp, oúıyup,424 bÀşın ãalup, daòı dile gelüp, SüleymÀn Óaøreti’ne425 eydür: YÀ
SüleymÀn bin (10) DÀvÿd bu levói düzen ve bu levóa òuùÿùın ãanèÀtile úazan eyle dimiş
kim: Der beyÀn-ı levó Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
(11) Böyle yazmış levóa yazuyı yazan
Ki cihÀnı salùanat birle gezen

Şarú u àarbı426 gün gibi427 devrÀn iden

(12) Devlet ile èÀlemi seyrÀn iden

Bilesin kim ben daòı bir şÀh idüm

Beglerüm aòter úamu ben mÀh idüm

(13) Úavm-i CÀn’a padişÀhdum baòtulu

Memleket içreyidüm àÀyet ulu

Heft kişver rubèı428 meskÿn baór u ber

(14) ÚÀf u tÀ ÚÀf ile cümle ne ki var

Külli maòlÿú emrüme fermÀn idi

Basuban dergÀhuma KeyvÀn idi

(15) Adumuz dillerde kim MÀèÿn idi429

421
müvekkel kirÀmen kÀtibìn: müvekkel-i kirÀmen kÀtibìn M.
422
görelüm: - M.
423
muùÀlaèa: muùÀlièa M.
424
oúıyup: oúuyup M.
425
óaøreti’ne: óasretine M.
426
şarú u àarbı: şarú-ı àarbı M.
427
gibi: bigi M.
428
rubèı: rubèu M.
429
mÀèÿnidi: mÀèÿnüdi M.
 144

Dilegümce çarò özin gerdÿn idi

Seyr iderken işbu heft kişveri

(16) İster idüm bir hevÀsı òoş yeri

Kim yapaydum anda bir úaãr-ı èaôìm

TÀ úıyÀmet úala benden ol delim

(17) Ol mekÀn içre muúìm olam hemÀn

Lìki şÀha bulımazdum bir mekÀn

İttifÀúı bu yire geldüm selìm

(18) Kim hevÀsı òoş eser bÀd-ı nesìm

Dürişüben430 bunda yapdum bir óiãÀr

Úalèa içre daòı úaãrı pÀyidÀr

(19) Yidi yılda yapmışamdur nÀmever

Leşkerümle431 dürişüben mÀ-óaøar

Çün sekiz yılda tamÀm oldı şehir

(20) Dilegümce örünüldi bu sipihr432

Altı yüz yıl èömür sürdüm dÀd ile

Ùoldurubdum433 çaròı yaòşi Àd ile

(21) Üç yüz otuz èavratum vardı tamÀm

Düşmanumı cümle òÀk itdüm benÀm

Seksen altı var idi oàlum daòı

[M T 14a] (1) Her birisi şehriyÀr u key seòi

èAlemi başdan başa ùutdum tamÀm

Düşmanumı cümle òÀk itdüm tamÀm

(2) èÁlemüñ mÀlın dirüben bi-óisÀb

Bilmezidüm mÀl içün olur èaõÀb

430
dürişüben: dürüşüben M.
431
leşkerümle: èaskerümle M.
432
sipihr: sipehr T.
433
ùoldurubdum: ùoldurubdur M.
 145

Ol úadar cemè eylemişdüm genci men

(3) Her ùarafda ùoldururdum günci men

Çünki èÀlem mÀlını dirüdüm tamÀm

Taòtum üzre otururken şÀd434 u úÀm

(4) Geldi nÀgeh bir èArab úaúır úatı

Heybeti var òışm ile úaúır úatı

Didi MÀèÿn oldu435 èömrüñ Àòir uş

(5) áuããa vaútidür göñül úılma vü óuş

Nÿş-i cÀmı ko ki èömr oldı tamÀm

Çünki alsam gerekdür kÀm-u-kÀm

(6) Miònet ile cÀnuñı alsam gerek

Bu vücÿduñ òÀke ben ãalsam gerek

Bilmedüñ mi436 anı sen kim öledüñ

(7) Pes niçün nÀdÀn oluben güledüñ

Bilme midüñ èömriñi ider437 èaãır

Sen ölürsün erte úalur bu úaãır

(8) Niçe dirdüñ óırã ile438 bu mÀl u genc439

Añma mıduñ mÀl oluser derd ü renc

Böyle diyüp eyledi verhem taèab

(9) äol elin ãundı baña andan èArab

Eyle úaúır ùutdı èÀlem heybeti

CÀnumı úorúutdı àÀyet heyʾeti

(10) Verhem idüp úaúıyıncaú ol èArab

ÙÀúatüm gitdi ne úılam ceng ü óarb

434
şÀd: şÀõ M.
435
oldu: oldı M.
436
bilmedüñ mi: bilme midüñ M.
437
ider: kiyider T.
438
óırã ile: òırã ile M.
439
mÀl u genç: mÀl-i genç M.
 146

Òışm idüp úullaruma didüm ùutuñ

(11) Canın alup gevdesin oda atuñ

Úullar eydür yÀ melik úanı èArab

Gözümüz görmez úılavuz ceng ü óarb

(12) Biñ olursa bir degil cÀn alıcı

CÀnın alam bir ãalıncaú úılıcı

Ol èArab àÀyet úaúıdı ber-güzin440

(13) Ùutdı gevdem aldı cÀnum gensüzin

MÀlumı èarø eyledüm itmez úabÿl

CÀnumı almaàa ãundı defèi úul

(14) Bir dem içre cÀnumı aldı benüm

ÒÀke yiksÀn441 eyledi işbu tenüm

èAlem içre sürer iken salùanat

(15) Erte úaldı mÀl u tÀc u memleket

Salùanatla itmez iken fevti gÀh

Nÿşumı nìş itdi dehrüñ dÿt-ı Àh442

(16) Dilegümce döner iken mÀh u mihr

Áh ki nÿşum dehri sÀúì itdi zehr

Gitdi elden443 milk ü mÀl u tÀc u taòt

(17) Sinle içre yaturam bì-cÀn u saòt

Áh ki itdüm bilmeyüben óÀdiåe

MÀl-ı úuvvet gitmişemdür vÀrise

(18) Òayr u iósÀn işlemedüm bilmedüm

Bu ölümüñ yaraàını úılmadum

İy cihÀnı seyr iden mÀlik emìr

(19) Çün göresin úaãrumı sen lÀ-naôìr

440
ber güzin: bir kezin M.
441
yiksÀn: yeksÀn M.
442
dut-ı Àh: dut Àh T, dut u Àh M.
443
elden: elümden T.
 147

Bilesin kim ben daòı ne şÀh idüm

Begler ılduz444 èÀlem içre mÀh idüm

(20) Yidi iúlìm rubèı meskÿnı tamÀm

Ùutmış iken èÀlemi ders ü hümÀm

Bana daòı úalmadı Àòir cihÀn

(21) Saña daòı úalmayıser bì-gümÀn

Nevbet ile ùutulırmış tÀc u taòt

Nevbet ile øabù olurmış memleket

[M T 14b] (1)Nevbetümüz biz düketdük iy yere

Defèi girdük cansuzın úara yire

Çün biz atduk oúumuz nevbet sizüñ

(2) Nevbetüñüz dögineser aç gözüñ

Olacagum şehriyÀr ger biledüm

Er degüldüm ger cihÀnda güledüm

(3) áarrÀ olma tÀc u taòt u devlete

Añ anı kim mevt irürür miónete

Bu ölümüm gözle kim èibret yiter

(4) Bu neãÀyió sözlerüm òikmet yiter

Ben yemedüm mÀlumı sen yiyesin

Luùf iderseñ òoş duèÀlar diyesin

(5) Kim beni kim òayr ile yÀd eyleye

ÒÀlıú anı her zamÀn şÀd eyleye

Ben senüñçün yıàmışamdur genci bes

(6) Sen àanì ol ben çekeyin renci bes

Saña şaylıú nièmetümi yi tamÀm

Tek duèÀdan òayr ile añàıl hümÀm

444
ılduz: ıldız M.
 148

(7) Al emÀnet èömre maàrÿr olmaàıl

Milke mala tekye sÀúin úılmaàıl

Biñ yıl olsa èömr eger iy şehriyÀr

(8) Yoú durur bir künce aòir rÿzigÀr

Áòiret yaraàını eyle müdÀm

TÀ ki cennet ola saña yir maúÀm

(9) Bencileyin ùapma dünyÀ gencine

Uàramaàıl nÀr-ı dÿzaò rencine

Böyle dimiş levó sözin iy hümÀm

(10) ŞÀh-ı MÀèÿn eylemiş Àòir tamÀm

Şeh SüleymÀn diñleyüben aàladı

Gözlerinden yaşı şÀhuñ çaàladı

(11) Diñle imdi úıããa nedür nÀmever

Vir ãalavÀt MuãùafÀ’ya mÀ-óaøar

DÀsitÀn-ı temåilÀt der nefs-i òod gÿyed ender mevèıøa-i gÿne

(12) Gÿş u hÿşı445 baña ùut ki iy pür-hüner

Saña senden miålile virem òaber

(13) Şeh SüleymÀn rÿó olur cismüñ cihÀn

Úalèa-i CÀn Àòiretdür bì-gümÀn

Çünki Óaúú’uñ dergehine varasın

(14) Rÿz-ı óaşrı ol zamÀn ki göresin

Òayr u şerden ne kim itdüñ sen èamel446

Alnuñuñ levóinde mesùÿr bì-èalil447

(15) Pes kirÀmen kÀtibìn oúuyıser448

Cümle óÀl efèÀli diye ser-te-ser

445
gÿş u hÿşı: gÿş-ı hÿşı M.
446
sen èamel: cümle sen M.
447
bì-èalil: bì-èalel M.
448
oúuyıser: oúuyuser M.
 149

İtdügüñ aèmÀle göre Óaú TeèÀl

(16) Luùf u úahrı neyse ider bi-melÀl

Cehd idüben òayr işi úılàıl èamel

Şerri terk it irmeye saña òalel449

(17) Óaú TeèÀlÀ ùÀèatine úÀyim ol

Õiúri şuàl it ùÀèatile ãÀyim ol

MÀ ü menden müʾmin olup úıl güõar

(18) Nefs ü şeyùÀn450 itmeye tÀ ki øarar

Senligüñden sen geçicek bì-gümÀn

Bì-ser ü pÀ òÀnede olup revÀn

(19) Cehd idüben úurb-ı Óaúú’a iresün

Bì-óicÀb AllÀh cemÀlin göresin

İy mübaããır mÀsivÀdan úıl güõar

(20) Óaú cemÀlin tÀ göresin pür-hüner

Cümle eşyÀda görinür Óaú cemÀl

Görmeyesin çün cemÀl-i õü’l-celÀl

(21) ÔÀhir uş her õerrede envÀr-ı Óaú

Mevc urur cüzʾi ü kül esrÀr-ı Óaú

Gökde mehle gözle yirde mÀhı sen

[M T 15a] (1) Göresin tÀ åümme vechü’l-lÀhi451 sen

Her neye úılsañ naôar iy pür-hüner

Sunè-ı äÀniè anda mevcÿd al òaber

(2) Cümle şeyʾe baúmaàıl Firdevsi óor

Úurb-ı Óaú’dan olmayasın tÀ ki dÿr

Der beyÀn-ı meclis-i Àòar

(3) Óamd-i bì-óad ol ÒudÀ’ya452 ãubh u şÀm

449
òalel: óalel M.
450
nefs ü şeyùÀn: nefs-i şeyùÀn M.
451
“Nereye dönerseniz Allah'ın yüzü (zatı) oradadır.” (Bakara, 2/115).
 150

Ki oldı yüz seksen bir meclis tamÀm

Naôm u nesrin453 söyledüñ şìrìn ü òÿb

(4) Diñleyen taósìn ider her454 òÿb òÿb

Vaút-i şÀm irdi ùolındı455 ÀfitÀb

Bes sözü Àòir idelüm ùursun kitÀb

(5) Çaró-ı àaddÀr irgürürse yarına

Dostlaruñ idüp naôar dìdÀrına456

Cemè olıcaú bir yire pìr ü cüvÀn

(6) DosıtÀna şeró idevüz dÀsitÀn

Lìk457 umar Firdevsi yÀd u ÀşinÀ

Úılasız ervÀó içün òayri duèÀ

(7) Kim duèÀdan luùf ile anı aña

Óaú TeèÀlÀ vire maúãÿdın aña

İy ÒudÀvend-i458 cihÀn VÀóid Ezel

(8) PÀdişÀhsın milküñe yoúdur òalel459

Çün didüñ lÀ-teúneùÿ460 itdüñ kerem

Cürmümi èafv eyle olam muóterem

(9) EnbiyÀ vü mürselìnüñ óürmeti

Aómed ekmel enverìnüñ èizzeti

Bu duèÀmı eyle yÀ Rab müstecÀb

(10) Söz tamÀm va’l-lÀhü aèlem bi’s-ãavÀb

Ger dilersen raómet ide ol İlÀh

Vir ãalavÀt MuãùafÀ’ya gÀh gÀh

452
ÒudÀya: ÒuõÀya M.
453
naôm u nesrin: naôm-ı nesrin M.
454
her: - M.
455
ùolındı: ùolundı M.
456
dìdÀrına: dìõÀrına T, M.
457
lik: liki M, T.
458
ÒudÀvendi: ÒuõÀvendi M.
459
òalel: óalel M.
460
“Ümit kesmeyin.” (Zümer, 39/53).
 151

(11) SüleymÀn-nÀmenüñ yüz seksen ikinci meclisinüñ õikrindedür461

Çün cihÀn oldı müzeyyen irdi gül

Nevóa úılma bülbül imdi sen de462 gül

(12) Döndi Firdevs’üñ baàına çün cihÀn

Zeyn olubdur gülsitÀn u bÿsitÀn

(13) Nuùúa gel ki faãlı gül olur òazÀn

Zemherì irer úurur bÀà-ı òazÀn

Viy maèÀnì sözlerinden yazasın

(14) Kim kelÀmuñ kÀtibi dil yazasın

Kim bilürsin èakse döner rÿzigÀr

Ne òo gül bülbül úalur ne lÀle-zÀr

(15) Óaú ki463 bünyÀd urdı úıldı èÀlemi

Nuùú içün òilúat idübdür Àdemi

Ádemi ki nuùúı yoú óayvÀn durur

(16) Kim faãìh olan kişi èirfÀn durur

Ger dilerseñ úala baòtì ismüñüz

Vir feãÀóet birle yaòşi sözi464 uz

(17) İki nesne añdurur èÀlemde Àd

Bir seòÀvet òalúa virür ol murÀd

Bir daòı kim olmaya sim ü zeri

(18) Nutúı ola şièrümüzden cevheri

Cehd úıla ide taãnìf ol kitÀb

Söyleye maóbÿb sözler kÀmıyÀb465

(19) Soñına sözi úala Şeyòì miåÀl

461
õikrindedür: õikrinde durur M.
462
bülbül imdi sen de: sen de bülbül imdi M.
463
Óaúú ki: Óaúúı M.
464
sözi: sözü M.
465
kÀmıyÀb: kÀmuyÀb M.
 152

Eyleye tÀrìò anı bu çarò-ı zÀl

Ol sözile yÀd ola èÀlemde bes

(20) Gÿş idicek úıla taósìn òÿb nefes

Di sözüñ kim úala senden yÀdigÀr

Añalar Firdevsi òalú-ı rÿzigÀr

(21) Úıããa nedür söyleyem iy èÀrifÀn

Vir ãalavÀt MuãùafÀ’ya şÀdumÀn

DÀsitÀn-ı der beyÀn-ı ŞÀh-ı MÀèÿn466 [M T 15b ] (1) ve der tÀrìò-i üst

LoúmÀn-ı Óakìm467 úavlince aãóÀb-ı kibÀr ve aóbÀb-ı muótÀr ol vech ile (2)
ãaóìó óikÀyet úılurlar ki ve EflÀùÿn-ı YunÀnì óukemÀnuñ ehl-i èirfÀnı naúlince
òıredmendÀn-ı seòun-perver (3) muóaddiåÀn-ı aòbÀr nik-manôar ol vech ile ãarìó rivÀyet
úılup eydürler ki nite çünkim Úalèa-i CÀn (4) ibn-i CÀn içinde SüleymÀn-ı zamÀn
naôarında ol melek-i müvekkel468 èamÿd-ı tÀrìò469 òaùùın kim oúudı. (5) SüleymÀn’dan
icÀzet alup gitdi. Andan SüleymÀn Nebi èaleyhi’s-selÀm bildi kim ol şehri MÀèÿn (6)
ŞÀh sulùÀn-ı CÀn ibn-i CÀn binÀ úılmış. Rÿó-ı revÀnın duèÀ birle yÀd úıldı. Andan ol
şehrüñ cÀnib-i (7) şimÀlinden yaña bir kapu daòı göründi. MuèallÀ ol úapudan daòı içerü
girüp ùuş ùuşa470 teferrüc (8) itdiler.471 SüleymÀn ile selÀùìn serverler mìr ü mihterler bir
muèteber saraya irdiler. MeydÀn miåÀl ãaónına girdiler. (9) äaón ortasında bir muèallÀ
aèlÀ zìbÀ raènÀ úaãır bì-úuãÿr gördiler kim úapusında yidi472 dürlü muraããaè473 (10)
mermerden müvellÿn bir şeh-nişìn düzmişler. SüleymÀn devlet ile çıúup anuñ üzerinde
oturdı. LoúmÀn ile Áãaf ve NÀåin (11) ve EvyÀåir peyàam-berler ãaà u ãol ayaà üzre
ùurdılar. Andan SüleymÀn èaleyhi’s-selÀm ol èÀlì sarÀyuñ ãaónına (12) naôar urdı.
äaónuñ çaú ortasında mermerden dört úalup gördi. CÀn bin CÀn ãÿretinde başı
müseddes köşelü (13) her köşesinde iki gözleri ve iki úaşları lebleri ve aàzı ve dişi var.
Amma kim Àdem vechinde degül (14) cin ãÿretinde ve bu dört úalıblaruñ cümlesi
dirileyin birbirine úarşu ùururlar. Andan ol úalıblaruñ birinüñ (15) elinde mermerden
düzme bir kerkes var. Ùutup ùurur. Úanad úanada urup üçerleyin andan ãoñra bir elinüñ
(16) yik barmaàın dişile dişlemiş ùurur. äankim bir474 teessüfde durur. İkinci úalıb daòı

466
ŞÀh-ı MÀèÿn: MÀèÿn Şah M.
467
LoúmÀn-ı Óakìm: LoúmÀn Óakìm M.
468
melek-i müvekkel: melek-i müvekkeli M.
469
èamÿd-ı tÀrìò: èamÿd tÀrìò M.
470
ùuş ùuşa: ùuşı ùuşa M.
471
itdiler: iderler M.
472
yidi: yedi M.
473
muraããaè: - M.
474
bir: - M.
 153

bir elinüñ yumruàın (17) dikmiş475 bir elin daòı açuú úomış ve úolların açmış durur.
Üçünci úalıb elinde mermerden bir rebÀb (18) ùutar canlu bigi ãankim çalup raúã urur.
Dördünci úalıb şekli bir elin öñine ùutmış bir elinde (19) yüzüne urmış aàlar bigi ùurur.
SüleymÀn Peyàam-ber ol dört düzme úalıbı şöyle göricek vezìrlerine (20) eydür: “İy
cihÀn feylesÿfları bu úalıbları şöyle teferrüc içün mi düzdiler ola. Yoúsa bir àayrı remzi
rumÿzı mı (21) var ola.” didi. SüleymÀn Nebì èaleyhi’s-selÀm eyle diyicek Áãaf eydür:
“YÀ SüleymÀn bin DÀvÿd benüm [M T 16a] (1) èilmümde budur kim ol şekil kim bir
barnaàın aàzına urup bir elinde kerkes476 ùutan477 işÀreti bu ola kim (2) bir kişi kerkes
gibi biñ yıl daòı èömür sürerse èömrüne ùoymaz. Ölüm vaúti óasret ile barmaàın
dişleyüp (3) gidecekdür, cihÀnı terk idecekdür diyüp yaèni óayf ider. Nitekim úalıb
barmaàın dişleyüp (4) ùurur. Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
Neår-i ÙÀyir miåli biñ yıl yaşaya bir şehriyÀr
Nefèi ne kim olur Àòir òÀk içinde ol àubÀr

(5) Bu cihÀn milkine kim ki geldi èömre ùoymadı

Óayret ile barmaàın dişledi gitdi kÀmukÀr
Neår: Ve daòı SüleymÀn-ı (6) zamÀn ikinci úalıb bir elinüñ yumruàın478 diküp,
bir elin açup úolların úaldurduàın479 dimek ola kim (7) cihÀn óükÿmetin úabøuma CÀn
bin CÀn devrinde almışdum.480 èÁleme sulùÀn olmışdum.481 Velìkin (8) cihÀndan gidecek
eli boş gitdüm. Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
Óükmi ÚÀf’dan ÚÀf’a úılur ùutar olsañ èÀlemi
(9) Yidi iúlìm mÀlın alsañ ele miål-i òÀtemi

Taòtın Àòir bÀd alup tÀcın úapup dest-i ecel

Aç u èuryÀn eli boşla sine girür Àdemi
(10) Neår: Ve daòı yÀ Nebiyye’l-lÀhı üçünci úalıb kim raúã urur. ŞÀõiliú úılur
ãÿreti olduàı (11) bu ola kim ben kim CÀn bin CÀn sulùÀn-ı cihÀn ÓÀúÀn-ı MÀèÿn òÀn
idüm. èÁleme şÀõiliúle geldüm. (12) èÖmrümi günümi õevú ile sürdüm kim benüm
meclisüme Zühre felekden reşk iderdi. Bezmüm içre nüh felek (13) Zuóal482 sÀúì
müşterì meclisüme müşteriyidi. Amma kim èömrüm Àòirine iricek şol dördünci úalıb
(14) miåÀli aàlayu, cÀn u ciger483 ùaàlayu dünyÀdan gitdüm óasret ile. Naôm:484

475
dikmiş: dükmiş M,T.
476
gerges: gergez M.
477
ùÿtan: ùÿtar M.
478
yumruàın: yumruàun M.
479
úaldurduàın: úaldurduàun M.
480
almışdum: almış idüm T.
481
olmışdum: olmış idüm T.
482
zuóal: zuòal M.
483
cÀn u ciger: cÀn-ı ciger M.
484
naôm: -M.
 154

fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün

Baòt u devlet485 güldürürse bir emìr-i gül-ãıfat
(15) Yine Àòir aàladısar derd ile bülbül-ãıfat

Aàlayu ùoàup anadan aàlayu cÀnın virür

Sinde cÿdı òÀk olur òÀki daòı bir gül-ãıfat”
(16) Naúl-i Baùlamyÿs-ı Óakìm Óakìm úavlince Áãaf486 bin BerúıyÀ bin
EngiyÀ böyle diyicek Baùlamyÿs Óakìm (17) eydür: “YÀ SüleymÀn bin DÀvÿd bu úalıb
kim bir barmaàın dişlemiş bir elinde avcı ãıfat kim487 kerkes götürür. Remzi (18) bu ola
kim èömür úuşı eldeyiken uçmadın, furãat geçmedin, ecel cìş-i bususın açmadın, cÀn-ı
azìz (19) ölüm şerbetin içmedin úadrin bilelüm. Õevú ü ãafÀ úılalum. CÀm-ı sÀàar ele
alalum. Veyaòÿd uòrevì (20) yolın ùutup, dünyÀya àarrÀ olmayup èulvì yaraàında olalar.
‘Mÿ tÿ úable en temÿtü’488 nidÀsın gÿşdan (21) çıúarmayalar ki cihÀn fÀnìdür. Áóiret
bÀúìdür. èAmel-i ãÀlió úılalar. Yoúsa kim èömür úuşı èÀúıbet [M T 16b] (1) uçar àaflet
ile kim èömür geçer ise Àdem acır489 çoú óayf490 ider. Barmak dişler. Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
(2) İy süñükden bir úafeãsin491 mürà-ı cÀnuñ uçmadın
Óaúú’a ùÀèat eyle dÀyim cÀm-ı mey492 nÿş içmedin493

Yoúsa ãoñra óayf494 úılup aàza barmaú urasın

(3) Var yaraà it mevti óayyÀù495 öñ kefinüñ biçmedin
Neår: Ve daòı yÀ SüleymÀn-ı zamÀn, melik-i insÀn, emìr-i müràÀn (4) ikinci
úalıb kim bir elin açup kim ùurur dimek olur kim kişinüñ kim eline dünyÀ malı cemè
olsa kendüsi (5) daòı pÀdişÀh olmasa ne òod 496sipÀhisi òademin òaşemin bì-õar úoyup,
òazìne yıàup, òalúı kendüzinden497 bì-zÀr (6) úılmaya. Ne òod daòı añla seòÀvet idüp
òazìnesin ùaàıtmaya kim ziyÀde isrÀf olmaúlıú gerekdür ne òod498 iken (7) nÀkeslik
gerekdür miyÀne gerekdür. Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
Müsrif olma iótiyÀù499 it yÀ emìre’l-müʾminìn

485
baòt u devlet: baòt-ı devlet M.
486
Áãaf: Áãıf M.
487
kim: - M.
488
“ölmeden evvel öl”(Acluni, Keşfü’l Hafa, C.2, s. 402 ).
489
acır: acur M.
490
óayf: òayf M.
491
úafeãsin: úafeã M.
492
cÀm-ı mey: cÀm u mey M.
493
içmedin: itmedin M.
494
óayf: òayf M.
495
óayyÀù: òayyÀù T.
496
ne òod: ne òÿõ M, T.
497
kendüzinden: kendüzin M.
498
òod: òÿõ M.
499
iótiyÀù: iòtiyÀù M.
 155

Kim didi Muãóaf’da ÒÀlıú lÀ yuóibbü’l-müsrifìn500

(8) NÀkes olma daòı saúın devlete lÀyıú degül

Bes miyÀne dirlik eyle tÀ olasın501 sen emìn
Neåir:502 Ve daòı yÀ SüleymÀn (9) üçinci úalıb işaret kim rebÀb çalar raúã urur
dimek ister kim ben MÀèÿn ŞÀh kim CÀn úavmine sulùÀn idüm. (10) Şol güneş bigi
Úaf’dan ÚÀf’a èadl ü dÀdum şuèlesinden rÿşen nÀmum var idi. Benüm adlüm sÀyesinde
Cemìè-i èÀlem (11) Zühre bigi àam nedür bilmezler idi. DÀyim şÀdÀn raúã503 ururlar idi.
AmmÀ kim Àòir felek beni ol şekl504 elindeki (12) rebÀb gibi505 iñletdi. EfàÀnum felege
çıúdı. Áhum yaşum semeki àarúa virdi. Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
(13) èÁlem içre şÀd u òurrem506 ider iken èadl ü dÀd
Áúıbet cismüm felekler òÀke ãalup itdi bÀd

Bu cihÀn óali budur dirligü añla begüm

(14) Ne Sikender úaldı bunda ne SüleymÀn ne ÚubÀd
Neår: Ve daòı yÀ emìr-i èÀlem ãÀóib-i òÀtem bu dördünci şekl507 (15) kim bir elin
öñine ùutmış bir elinde yüzüne urmış aàlar gibi508 ùurur dimek ister kim iy cihÀnı (16)
seyr509 úılan pÀdişÀh çünkim devlet ile ùutup èÀlemi øabùuña510 alup ÚÀf’dan ÚÀf’a óükm
daòı iderseñ bil kim (17) SüleymÀn olup serìrün yil götürüp àarba vü511 şarúa daòı
giderseñ èömrüñe devletüñe àarrÀ olmaàıl kim (18) girecegüñ Àòir bu òÀkdur.512 Aàlayu
aàlayu cÀn viricek ùopraàa gireceksin kim ve daòı küllisi anasından (19) aç èuryÀn
giryÀn aàlayu aàlayu ùoàar. Áòir vaút aàlayu aàlayu cÀn u ciger ùaàlayu aç èuryÀn u
giryÀn (20) pür-efàÀn úılup, aàlayup gidecek dururlar. Mevt şerÀbın içecek dururlar.”
didi. Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
(21) İy menìden òilúat olan anadan ùoàduñ yalın
áarra olma èömre ùutsañ èÀlemüñ òalúı ilin

Aç èuryÀn zÀr u giryÀn yine òÀke giresin

500 “Allah israf edenleri sevmez.”( A'rÀf, 7/31).

501
olasın: ola M.
502
M nüshasına yanlışlıkla naôm olarak yazılmış. Üstü çizilmiştir.
503
raúã: raòã M.
504
şekl: şekil M.
505
gibi: bigi M.
506
òurrem: óurrem M.
507
şekl: şekil M.
508
gibi: bigi M.
509
seyr: - T.
510
øabùuña: øabduña T.
511
vü: -M.
512
òÀkdür: òÀldür M.
 156

[M T 17a] (1)Mihri degmez úahrına çaròuñ şeker ãanma balın

Neår: Óakìm úavlince Batlamyus Óakìm eyle diyicek (2) İètiãÀm Óakìm eydür:
“YÀ melik-i cihÀn, SüleymÀn-ı zamÀn bu úalıb kim bir elinde kerkes götürüp bir
barmaàın kim (3) ıãırup kim ùurur. Remzi bu ol kim ben kim CÀn bin CÀn úavmine
şehriyÀr idüm. Adlu ãanlu kÀmkÀr idim.513 (4) Bu kerkes gibi hümÀ-yı saèÀdet müràı
gelüp, devletmend olup úoluma úondı. Eyle kim ne yire fetó ü ôafer (5) úolın uzatsam,
muôaffer514 olurdum. MÀlı cemè idüp elüme alurdum. Ol mÀldan murÀd, maúãÿd
bulurdum. VelÀkin515 (6) èömrümüñ úadrin bilmedüm. Şol kerkes bigi kim èömri
mechÿl èabes dünyÀ cifÀsına ãarf itdüm. (7) Bilmedüm èÀúıbet èömür516 müràı uçdı.
Mevt şarÀbın içdi. Barmaú dişleyü óayf ile gitdüm. Emegüm aããı itmedi. Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
(8) Deàme başa úonmaya devlet hümÀsı bì-gümÀn
Lìki517 úonsa úadrini bil uçmadın ol mürà-ı cÀn

èÖmrüñi òoş gör ki devrÀn tìz döner irer ecel

(9) Fursatuñ fevt itme kim göymez saña çarò-ı zamÀn
Neår: Ve daòı ya SüleymÀn ikinci úalıb bir elin açup, bir (10) yumruàın518
diküp519 úaldurduàınuñ520 işÀreti remzi şöyle dimek ola kim ben kim cihÀna sulùÀn idüm.
CÀn bin CÀn (11) úavmine òÀn idüm. Bu elüme ki òÀkden saña işÀret úılup açuú durur
kim elüm anuñ bigi açıú idi kim úatumda521 sìm ü zer (12) laèl ü cevÀhir şol òÀk gibi522
úıymet sözüni anuñ gibi523 seòÀvet úılur idüm. Bu yumuú elüm bigi elüme girenin bir
(13) óabbeye almazdum.524 Bu günüm yarına úomaz idüm. Ol cihetden bu òÀki ben
elüme alup ÚÀf’dan ÚÀf’a yürürdüm. VelÀkin525 (14) nidem ki èÀúibet bu yir kim
görürsin.526 Alup bu sinle içine girürem. ÒÀk oluram. Aç u èuryÀn úaluram. (15) Cümle
malum gencüm úalur. Ben yalıñuz bu òÀk içinde olurum. Beni isterseñ bu òÀke ãoràıl.
Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
(16) PÀdişahken egmez iken başumı eflÀke men527
äad diriàÀ èÀúıbet nÀ-çÀr girdüm òÀke men528

513
kÀmkÀridüm: kÀmukÀridüm M.
514
muôaffer: muôfer T.
515
velÀkin: velekin M.
516
èömür: èömrüm M.
517
Lìki: Lìk T.
518
yumruàın: yumruàun M.
519
diküp: düküp M, T.
520
úaldurduàınuñ: úaldurduàunuñ M.
521
úatumda: úıyumda T.
522
gibi: bigi M.
523
gibi: bigi M.
524
almazdum: almaz idüm T.
525
velÀkin: - M.
526
görürsin: görürsün M.
527
men: ben M.
 157

Acı ùatlu ne ki ùatdum òayr u şer ki itmişem

(17) Sinle içre cümlesinüñ Àh èaõÀbın çeke men
Neår: Ve daòı yÀ SüleymÀn-ı zamÀn üçünci úalıb kim (18) rebÀb çalup raúã urur
dimek ister kim ben kim cihÀn milkine geldim. Bilmedüm ki óÀli Àòir (19) nedür?
Aòiret endìşesin yimedüm.529 Ben ölem malım ayruàa úala dimedüm. Gice vü530 gündüz
çalmaú çaàırmaú (20) birle èıyş u èişret birle èömrüm geçürdüm. èÖmrüm müràın Àòir
ten úafesinden uçurdum. Bu çeşmüm aàlayu (21) aàlayu cÀn u ciger ùaàlayu ol dördünci
úalıb bigi elin yüzüne ùutup aàladuàı gibi531 òÀke girdüm. [M T 17b] (1) CihÀnuñ õevú
ü532 èıyş u nÿşı nìşine degmez imiş.533 Nitekim mihri úahrına şehdi zehrine furãatı daòı
(2) fevtine ãıóóati daòı mevtine degmez imiş.534 Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
Áh kim insÀn dirligi óayfa535 ki degmez mevtine
(3) Mihri daòı úahrına vü furãatı vü fevtine

Vuãlatı ifrÀka degmez şehdi daòı zehrine

Devleti de intiúÀle şÀdìsi hem miónete
(4) Naúl-i LokmÀn Hakìm536 úavlince İètiãÀm Óakìm böyle diyicek buàur
LoúmÀn-ı Óakìm537 daòı úadem ilerü (5) baãup, úalıblara èaúl538 yüzinden539 firÀset birle
naôar úılup daòı dönüp SüleymÀn’a eydür: “YÀ melik-i èÀlem sulùÀn-ı aèôam (6)
ãÀóibü’l-òÀtem egerçi kim bu üç óukemÀ èulemÀ fuøalÀ vezìrler ehl-i dÀniş tedbìrler
didükleri rümÿzlar (7) daòı èaúla yaúın işÀretdür. Temåìl beşÀretdür. VelÀkin540 bu dört
úalıblarun işÀretleri degül durur.541” SüleymÀn (8) didi kim: “Nite?” LoúmÀn-ı Ekber
eydür: “YÀ SüleymÀn-ı zamÀn ol úalıblar kim úolına kerkes alup barmaàınla542 şöyle (9)
ùutup kim ùurur. DelÀlet aña úılur kim dimek ister kim ben kim ŞÀh-ı MÀèÿn idüm.
CihÀn milkine (10) gelüp CÀn bin CÀn úavmine sulùÀnlıú itdügüm vaút ol tÀrìòden kim
Nesr-i ÙÀyir543 kim yaèni kerkese544 (11) beñzer545 felekde bir yılduz546 vardur. Ol

528
men: ben M.
529
yimedüm: yemedüm M.
530
vü: - M.
531
gibi: bigi M.
532
õevú ü: õevúi M.
533
degmez imiş: degmezmiş M.
534
degmez imiş: degmezmiş M.
535
óayfa: òayfa M.
536
naúl-i LokmÀn Hakìm: LokmÀn M.
537
LoúmÀn-ı Óakìm: LoúmÀn Óakìm M.
538
èaúl: èaúıl M.
539
yüzinden: yüzünden M.
540
velÀkin: velekin M.
541
degül durur: degil dururlar M.
542
barmaàınla: barmaàın M.
543
ùÀyir: ùÀyiz M.
544
kerkese: kerkeze M.
 158

yılduz547 Sünbüle burcındayıdı didügidür ve daòı barmaàın (12) dişledüginüñ delÀleti

remzi işÀreti budur kim biñden otuz iki eksük èÀlem içre óükm (13) úıldum. CÀn bin
CÀn úavmine zìrÀ kim yÀ SüleymÀn hendese èilminde bir barmaú biñe işÀretdür. Diş
otuz (14) ikidür. AmmÀ kim barmaú dişlemek otuz iki eksük dimege óükm úılur. Böyle
olsa bu úalıbları (15) düzen MÀèÿn şÀh-ı cihÀn milkete ùoúuz yüz altmış sekiz yıl
pÀdişÀhlıú itmiş olur. Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
(16) Pes işÀret bu durur yoúdur gümÀn
Özgesin bilmez kişi amma müsteèÀn

Bildügümüz548 bu úadar iy şehriyÀr

(17) èAúl-ı insÀn itdügüm itdüm èayÀn
Neår: Ve daòı yÀ SüleymÀn bu ikinci úalıb549 kim bir elin kim (18) diküp,550 birin
açup durur yumruú remzi yılduzlarda Merrìó úılıcına işÀretdür. Açuú el Müşteri’nüñ
cÀmına (19) işÀretdür. Yaèni bu úalıbı düzen MÀèÿn ŞÀh dimek ister kim ben CÀn bin
CÀn òalúına sulùÀn (20) olup Merrìòleyin úılıç elüme alıcaú iy nice Müşteri
yılduzlular551 cÀmın öñümde úırdı. èÖmrümi gÀh (21) úılıç çeküp düşman ile rezmde552
geçürdüm ve gÀh Müşteri-ãıfat cÀm u èıyş u nÿş birle bezmde553 [M T 18a] (1)
geçürdüm didügidür. Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
Böyle dimeklik hem554 olur ÀşikÀr
Bu rumÿzuñ aãlın añla şehriyÀr

(2) Bildigim budur sözüm añla tamÀm

Özgesin AllÀh bilür iy kÀmukÀr555”
Neår: Óakìm (3) úavlince LoúmÀn-ı Óakìm556 eyle diyicek SüleymÀn taósìn
eyledi. Daòı yine suʾÀl úıldı kim: “Bu üçünci (4) úalıb beşÀreti nedür? CevÀb virdi kim:
“YÀ SüleymÀn bu üçünci úalıb rebÀb çalup raúã urduàı (5) delÀlet aña eydür kim bu dört
úalıbları düzdügüm557 vaútin Zühre yılduzı558 felekde şeref burcında (6) ùurup çeng

545
beñzer: beñez M.
546
yılduz: yıldız M.
547
yılduz: yıldız M.
548
bildügümüz: bildigümüz M.
549
úalıp: úalıbı M.
550
diküp: düküp M,T.
551
yılduzlular: yıldızlular M.
552
rezmde: rezmide M.
553
bezmde: bezmide M.
554
hem: -M.
555
kÀmukÀr: kÀmkÀr T.
556
LoúmÀn-ı Óakìm: LoúmÀn Óakìm M.
557
düzdügüm: düzdügim T.
558
yılduzı: yıldızı M.
 159

çalardı. RebÀb çalmaú cenge işÀretdür. ZìrÀ kim Zühre çeng çalar diyü ceng
itmemişlerdür kim (7) ceng maúlÿb idicek genc olur. Genci 559 ùurduàı bu yirde
bilmeyeler diyü ammÀ kim bu úalıb (8) Zühre’ye işÀretdür. Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
İşbu úalıb şekil añla kÀmurÀn
Zühre’ye ider işÀret bì-gümÀn560

(9) Hendese èilmi içinde şehriyÀr

Bildügüm561 budur ki didüm men èayÀn
Neår: Ve daòı yÀ SüleymÀn-ı (10) zamÀn bu dördünci úalıb kim bir elin öñine
dutduàı562 budur kim delÀlet aña úılur kim ben MÀèÿn (11) Şah CÀn bin CÀn úavmine
kim sulùÀn oldum. DünyÀ malın cemè eyledüm. Şöyle kim èÀlem mÀlını (12) úomadum
óükm ile salùanat úuvvetile öñüme getürdüm dimek olur. AmmÀ kim bir elin yüzine
ùutup (13) aàladuàı budur kim ol cemè itdügüm malları óayf563 kim yimedüm
yidürmedüm. Ayruúlara úala dimedüm. (14) VelÀkin564 èÀúıbet bu òÀki565 kim
görürsin566 içinde defn itdüm. Aàlayu aàlayu óasret ile gitdüm (15) diyüp işÀret ider.”
Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
Bu işÀret imdi budur ÀşikÀr
Kendü óÀlin itmiş ièlÀm ÀşikÀr

(16) Key beàÀyet kÀmil imiş ol melik

èİlm içinde bì-bedelmiş nÀmudÀr

Kim rumÿz ile úılup óÀlin èayÀn

(17) TÀrìò itmiş úalmış andan yÀdigÀr

KÀmil ol ki ismi úala ãoñına

YÀd ola döndükçe çarò-ı rÿzigÀr

(18) Óayf aña kim úalmadı yaòşı adı

Õikri úılmaz nÀm u nengin baòtiyÀr

Böyle diyüp anda LoúmÀn-ı Óakìm

559
Genci: Genç M.
560
bì-gümÀn: yoú gümÀn M.
561
Bildügüm: Bildigüm M.
562
dutduàı: ùutduàı M.
563
óayf: òayf M.
564
VelÀkin: Velekin M.
565
òÀki: òÀke M.
566
görürsin: görürsün M.
 160

(19) SÀkin oldı vir ãalavÀt kÀmukÀr

Neår: Óakìm úavlince LoúmÀn-ı Óakìm567 eyle568 diyicek (20) SüleymÀn
Peyàam-ber èaleyhi’s-selÀm buyurdı. Mühendisler gelüp muèallimlerile óÀøır olup ol
dört (21) úalıbları yirinden gidermege başladılar işlediler. Bu aralıúda aòşÀm daòı irdi.
SüleymÀn èaleyhi’s-selÀm [M T 18b] (1) ol úaãruñ bir òoş mevøièinde varup úarÀr
eyledi. Cümle peyàam-berler ile èulemÀyile óukemÀyile ümerÀyile (2) aòşÀm namÀzın
úılup, evrÀd oúıyup569 ol gice tÀ ãubh olınca Óaúú’a ùÀèat itdiler. Çünkim gice570 (3)
geçdi, ãubó-dem irdi. äabÀó olmaàa yaúın oldı. Úuşlar daòı dile gelüp ötüşdi. Dillerince
ÒÀlıú’a (4) tesbìh eylediler. Maşrıú cÀnibi münevver olmaàa başladı. SitÀre-i maşrıú
yöneldi. Seyr itmege güneş (5) ÚÀf úullesinden èazm eyledi. Maşrıú cÀsusları cÿş571 u
òurÿş eylemege başladı. Óabeş leşkerinüñ572 (6) bahÀdurların münhezim eylemege
sipÀhì ÀfitÀb suvÀr oldı. Ùabl-ı sulùÀnì uruldı. Kÿh-ı Elburz (7) ùarafına ve cümle
maşrıúuñ úullelerine èalemler dikdi ve zemìn-i sipÀhì laèl oldı. Dürlü çiçekler (8)
yiryüzinde müheyyÀ úuşlar öter ve573 çemen ãaónında jÀleler lüʾlü gibi ùoldı. EşcÀr u
eåmÀr574u nebÀt gül ü sünbül (9) reyóÀn u øeymurÀn ve èarèar u semen ve yÀsemen
şaúÀyıú-ı nuèmÀn575 ÀfitÀb ùarafından576 şerefinden ãankim èÀlem cennet-i (10) èAdn
olmış idi ve bÀd-ı şimÀl SüleymÀnìler577 yüzüni tÀze ve muèaùùar úılubdı. Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
(11) Ol seher kim ùoàdı şarú-ı ÀfitÀb
Yiryüzile èÀlem içi ùoldı tÀb

Úaçdı bì-cÀn şöyle mÀh oldı hezim

(12) Ùutdı meydÀnı güneş EfrÀsiyÀb

CÀme òºÀbdan ùuruben şÀh-ı cióÀn

İtdi ùÀèat ÒÀlıú’a578 ol kÀmiyÀb579

(13) Yirde insÀn itdi secde hem şükür

Gökde müràÀn tesbìò itdi bì-óisÀb580

567
LoúmÀn-ı Óakìm: LoúmÀn Óakìm M.
568
eyle: öyle M.
569
oúıyup: oúuyup M.
570
gice: gece M.
571
cÿş: òoş M.
572
leşkerinüñ:èaskeri M.
573
ve: - M.
574
eåmÀr: aèşÀr M.
575
şaúÀyıú-ı nuèmÀn: şaúÀyıú u nuèmÀn M, T.
576
ùarafından: - M.
577
SüleymÀnìlar: SüleymÀnlar M.
578
ÒÀlıú’a: ÓÀliú’a M.
579
kÀmiyÀb: kÀmüyÀb M.
580
bì-óisÀb: óisÀb T.
 161

Vird581 ider582 Óaúú’a nÀdir kÀmukÀr

(14) Vir ãalavÀt MuãùafÀ’ya bol åevÀb

DÀsitÀn-ı SüleymÀn Fetó-i Maùlab-ı Genc-i MÀèÿn ŞÀh

Neår: (15) Óakìm úavlince çünkim èale’ã-ãabÀó oldı. Göz gözi gördi. Bu
yañadan daòı mühendisler (16) mièmÀrlar kim gelüp, ol583 gice gidüp, ãabÀó olıcaú
SüleymÀn Óaøreti daòı èalehi’s-selÀm yirinden (17) ùurup, evrÀd uúuyup, namÀzdan
niyÀzdan584 fÀrià olıcaú sürüp ol vüzerÀyıla ve ümerÀyıla óukemÀyıla (18) gelüp úalıblar
üzerine ùurdı. Naôar urdı. Bir zerrìn kürsì úodılar oturdı. Serverler daòı (19) ayaà
üzerine ùurdılar. Naôar úalıblara urdılar. Mühendisler daòı o dört úalıbları giderdiler. Ol
(20) arayı geregi bigi úazdılar. Bir ulu kefeng açıldı. Demürden muókem úapusı var
berkilü bozdılar giderdiler. (21) Bir zìr-i585 zemìn aàzı açıldı. Aşaàasına nerdübÀn iner.
Andan SüleymÀn èaleyhi’s-selÀm BÀd-pÀ-yı586 [M T 19a] (1) Medeni’ye eydür: İy
server-i Medenì bu zìr zemìnden inüp naôar eyle. Gör kim LoúmÀn-ı Óakìm587 itdügi
(2) işÀrete nisbet nesne var mıdur. VelÀkin588 yÀ589 BÀd-pÀ-yı590 Medenì óaõer úıl iótiyÀù
birle ingil kim iótiyÀù (3) lÀzımındandur. Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
Her ne yirde görinür óavf591 u òaùar
èAúl-ı kÀmil idiser andan óaõer

(4) İótiyaù eyle müdÀm592 iy BÀd-ı pÀy593

TÀ úaøÀdan dÿr olasın nik-rÀy

Baş594 ki àÀfil ola anı terküde bil

(5) áÀfil Àdem cÀn virür añsuzda bil

Tehlükeye atma cÀnuñ nÀmever

581
Vird: Virdi M.
582
ider: eydür M.
583
ol: - T.
584
niyÀzdan: -T.
585
zìr-i: zer M.
586
BÀd-pÀ-yı: BÀd-ı pÀy M.
587
LoúmÀn-ı Óakìm: LoúmÀn Óakìm M.
588
VelÀkin: Velekin M.
589
yÀ: -M.
590
BÀd-pÀ-yı: BÀd-ı pÀy M.
591
óavf: òavf M.
592
müdÀm: müdÀmì M.
593
BÀd-ı pÀy: BÀd-pÀy T.
594
Baş: Pes M.
 162

TÀ úaøÀ ıraà olavu ser-te-ser

(6) Böyle diyüp virdi pendi şehriyÀr

Vir ãalavÀt MuãùafÀ’ya yÀdigÀr
Neår: Óakìm úavlince (7) SüleymÀn Peyàam-ber şöyle diyicek andan BÀd-pÀ-yı
Medenì595 daòı Óaúú’a ãıàınup,596 diline ism-i aèôam alup (8) ol kefengden aşaàa iòtiyÀù
ile zìr-zemìne indi. Bir úapu gördi demürden ammÀ kim bÀb öñinde (9) bir yeşil èaúreb
durur. CÀmus597 ãıàırınca var büyüklügi úuyruàın arúasına çenber úılup òançerleyin (10)
nìşdÀrını başı üzre urup ùurur. Bir vehmineñ canavardur. EjderhÀ-yı çaròa598 beñzer.
BÀd-pÀy599 görüp, (11) úorúup zìr-zeminden yine çıúdı. SüleymÀn naôarına gelüp
gördügin söyledi. èAúrebi vü600 bÀbı şeró eyledi. (12) SüleymÀn didi kim: “Bu ne ola.”
LoúmÀn-ı Óakìm601 eydür: “YÀ nebiyye’l-lÀhı ùılsımÀt602 durur.” diyüp andan SüleymÀn
Peyàam-ber (13) ve LoúmÀn-ı Ekber, Áãaf bin BeròıyÀ, Baùlamyus Óakìm ve Yemlÿn-ı
Óakìm bu dört óukemÀyıla dört (14) sulùÀn-ı küberÀyıla ümerÀyıla zìr-zemìnüñ úapusına
gelüp, BÀd-pÀ’yı603 öñlerince ãalup zìr-zemìnüñ (15) úapusına kim geldiler. Bu úapunuñ
öñündeki èaúrebi gördiler. SüleymÀn eydür: “Bu ne ola.” LoúmÀn-ı Óakìm604 (16) didi
kim: “YÀ şÀh-ı cihÀn bu èaúreb canlu degüldür605 ùılsımdur. Görmek gerekdür.
èAúrebi606 maúlÿb (17) idicek bürúaè olur. Bürúaèı refè itmek gerekdür kim genc-òÀne
gencüñ küncinde ola. MÀl (18) maóbÿbınuñ cemÀlini müşÀhede úılavuz” diyüp
LoúmÀn-ı Ekber èaleyhi’s-selÀm vezinle úapuya úarşu (19) yürüdi. Kadem baãduàı yiri
gözleyü bir siyÀh ferş üzre varup, úadem baãduàı dem èaúreb (20) ùururken óarekete
gelüp ãaà ãol döndi. Ferş üzre Óakìm vezn ile bir úadem daòı (21) baãdı. Buàur èaúreb
LoúmÀn’a úarşu geldi. LoúmÀn-ı Ekber ùurdı. èAúreb daòı ùurdı. Óakìm [M T 19b] (1)
bir úadem daòı vardı èaúreb daòı geldiyidi. Úadem varıcaú èaúreb úuyruàın607 úaldurup
rÀst Óakìm (2) sinesine ãundı. Buàur Óakìm girü döndi. èAúreb daòı girü döndi. Óakìm
ferş (3) üzerinden gelüp indi. èAúreb daòı varup úapu öñinde608 ùurdı. Maèa’l-úıããa
LoúmÀn-ı Ekber ol Óakìm (4) namıver dört kerre imtióÀn itmek içün tecribe úıldı.
èAúreb bÀba609 vezne úarşu geldi. LoúmÀn-ı Óakìm610 (5) daòı óis itdi kim: “èAúreb

595
BÀd-pÀ-yı medenì: BÀd-ı pÀy medenì M.
596
ãıàınup: ãıàınıp M.
597
CÀmus: ÓÀmus M.
598
EjderhÀ-yı çaròa: EjdehÀ-yı çaròa M.
599
BÀd-pÀy: BÀd-ı pÀy M.
600
vü: - M.
601
LoúmÀn-ı Óakìm: LoúmÀn Óakìm M.
602
ùılsımÀt: ùılısımÀn M.
603
BÀd-pÀyı: BÀd-ı pÀyı M.
604
LoúmÀn-ı Óakìm: LoúmÀn Óakìm M.
605
degüldür: degildür M.
606
èAúrebi: èAúreb M.
607
úuyruàın: úuyruàun M.
608
öñinde: öñünde M.
609
bÀba: ver M.
610
LoúmÀn-ı Óakìm: LoúmÀn Óakìm M.
 163

ùılsımınuñ çaròı ol siyÀh ferş altında durur.” diyup SüleymÀn’a añlatdı. (6) SüleymÀn
daòı óükm eyledi. BÀd-pÀ-yı èAyyÀr ol çÀpük-i ùarrar çaàırup dört mühendis üstÀd
getürdiler. (7) Hendese birle ferş-i siyÀh yirinden úopardılar. Demürden bir ulu çarò
gördiler. Andan ãoñra ãıdılar. Bir peres ile611 (8) pehlivÀnlardan Úarùÿs-ı612 èÁdì urup ol
çaróı ãıdı. Demürden düzülmiş èaôìm ùılısmı bozdı ùaàıtdı. (9) BÀb öñinde613 ùurup
èaúreb yüzü úoyı düşdi. SüleymÀn ile vezìr görüp LoúmÀn bin èÁd’ı ol Óakìm (10)
üstÀdı taósìnleyüp andan kapuya vardılar. Dest urdılar. Gördiler kim àÀyet berk
ardından muókem (11) berkilü. Ne úadar kim úuvvet úıldılarsa bÀbı yirinden ıramadı,
açılmadı. Neyidüki614 seçilmedi. èÁúıbet LoúmÀn-ı (12) Óakìm615 úapu ortasında bir
Àhenìn616 òalúa gördi. Óakìmler el urdılar. Bozamadılar. PehlevÀnlardan (13) èAøfer
geldi, ùutdı, bozamadı. èAnter geldi bozamadı. èÁúıbet yine Úarùÿs-ı617 Ádì burdı. (14)
Úapu açıldı, içerü girdiler. Gördiler kim iki eyvÀn birbirine úarşu ùurur. äaà ùarafında
úızıl altundan (15) sebüke ùurur. äol ùarafında gümişden618 sebüke ùurur. AmmÀ kim
gümişden619 sebükeler çürimüş úara (16) demüre dönmiş velÀkin620 altun tÀze. Buàur
SüleymÀn ol mÀlı görüp taèaccüb úılup eydür: “YÀ LoúmÀn-ı (17) Óakìm621 Àferìn senüñ
èilmüñe kim bu òazìneyi defìneyi bulduú. AmmÀ622 kim bu gümişden623 olan sebükeler
(18) çürümiş. Altun nesne olmamış.” didi. LoúmÀn-ı Óakìm624 eydür: “YÀ SüleymÀn
altun kim dünyÀ durduúça (19) ùursun nesne olmaz velÀkin625 gümişe626 hevÀ ùoúunmasa
biñden geçse rubèı eksilür iki biñden geçse (20) nıãfı eksilür. Üç biñ yıldan geçse daòı
ziyÀde eksilür. Eger kim bu gümüşe hevÀ-yı nem ùoúunmasa (21) zìr-zemìnüñ hevÀsı
ùoúunmasa hiç úalmazdı. Bu úadar úalduàı daòı bu eåeri hevÀnuñ òÀããÀsından 627 durur.
[TM 20a] (1)Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
Bu gümiş628 óÀli budur itdüm beyÀn
Óikmet ehli böyle didi kÀmurÀn

611
Peres ile: beres ile M.
612
Úarùÿs-ı: Úurùÿs-ı M.
613
öñinde: öñünde M.
614
Neyidüki: Neydüki T.
615
LoúmÀn-ı Óakìm: LoúmÀn Óakìm M.
616
Àhenìn: Àhin M.
617
Úarùÿs-ı: Úurùÿs-ı M.
618
gümişden: gümüşden M.
619
gümişden: gümüşden M.
620
velÀkin: velekin M.
621
LoúmÀn-ı Óakìm: LoúmÀn Óakìm M.
622
AmmÀ: - T.
623
gümişden: gümüşden M.
624
LoúmÀn-ı Óakìm: LoúmÀn Óakìm M.
625
velÀkin: velekin M.
626
gümişe: gümüşe M.
627
òÀããÀsından: óÀããÀsından M.
628
gümiş: gümüş M.
 164

(2) Naúl-i İdrìs ol durur añla ãaóìó

BÀúisin AllÀh bilür yoúdur gümÀn
Neår: Óakìm úalince (3) maèa’l-úıãsa söz çoú ol altunı gümüşi görüp teferrüc
iderken bir úapu daòı göründi. áÀyet yüceyidi. Ayaú (4) nerdübÀnıla çıúulurdı. Her
ayaàı629 bir dürlü mermerden nite evvel ayaàı úara mermerden ikinci ayaàı úızıl
mermerden (5) üçünci ayaàı yemenìden dördünci ayaàı ãumaúì mermerden beşinci
ayaàı ãaru mermerden altıncı ayaàı aú mermerden (6) yedinci ayaàı mermeri daòı
elmasì renginde ammÀ kim úapunuñ üzerinde bir kemer var. Açuú yüksekde SüleymÀn
didi kim: (7) “Ol úapunuñ nerdübÀnından çıúa.” Óakìm úomadı. Didi kim: “ŞÀhÀ bu
daòı ùılsımÀt durur. èAbeå degüldür.(8) Genc-òÀne630 úapusıdur. Bunı daòı tecribeyile
imtióÀn birle açalum.” didi. Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
(9) Tecribeyle itmeyince imtióÀn
ÙılsımÀtı fetó idemez kÀmurÀn

ÙılsımÀtı bozamaz degme kişi

(10) Kim olur düşvÀr bu ùılsım işi

Gel taóammül eyle bu dem şehriyÀr

TÀ kim ÀsÀn ola şÀhÀ düşvÀr

(11) Çünki ãunduú òikmet ile buña el

Devletüñde müşkilÀtı ola óal

Var mı müşkil itmeyem ÀsÀn anı

(12) Pes nice fetó itmeyem şÀhÀ bunı

Müşkile olur mı kim olmaya óal

Lìki çÀre yoú gelince bu ecel

(13) MÀl ile çÀre olaydı mevte ger

ŞÀh olup úalmayadı631 genc ile zer

Áh bu mevtüñ Àh elinden ãad hezÀr

(14) Kim yatur òÀk içre biñ biñ şehriyÀr

Her ki geldi èÀlem içre çekdi renc

Kendü gitdi erte úaldı mÀl u genc

629
ayaàı: ayaú M.
630
Genc-òÀne: Genc-óÀne M.
631
úalmayadı: úalmayıdı T.
 165

(15) èÁrif oldur mÀlı úomaz vÀriåe

Òayra òarc ü úılmaz aãlÀ óÀdiåe

MÀlı òayr it ãoñra tÀmÀr olmasun

(16) MÀl ucından meşhedüñ dÀr olmasun

Böyle diyüp sÀkin oldı ol Óakìm

Vir ãalavÀt sen resÿle key delim
(17)Neår: Óakìm úavlince LoúmÀn-ı Ekber şöyle diyicek SüleymÀn hükm
eyledi. BÀd-pÀ-yı Medenì632 (18) ol dem varup bir ayaú nerdübÀna çıúdı. Úapunuñ
ardından bir gümürdi633 úopdı. Şöyle kim delimleri vehme ãaldı. (19) Bad-pÀy-ı
Medenì634 nerdübÀnuñ ikinci ayaàına çıúdı. Buàur úapunuñ üzerinden saúfından yuúaru
bir baş göründi. (20) Günbedleyin aşaàa úapudan yaña baúdı. BÀd-pÀy635 üçünci ayaú
nerdübÀna kim çıúdı. Andan ol baş úalúup (21) otuz arış úad ile demür ùonlu bir àarìp
şekl636 CÀn bin CÀn úavmi şeklinde kim başı müseddes çeşmi [M T 20b] (1) degirmi
nitekim õikr eyledük saña CÀn bin CÀn’ı, tekrÀr óÀcet degül. MaèÀ’l-úıããa ol úalıb iki
elin biline (2) urup úapunuñ üzerindeki kemer içinde ùurdı. NerdübÀna çıúana naôar
urdı. BÀd-pÀy637 buàur dördünci ayaú (3) nerdübÀna çıúdı. Andan ol şaòã añsuz úapunuñ
yine üzerinden iki elile bir demür ùop getürdi kim óammÀm (4) úazàanınca638 ola.
Úollarıla úaldurup başı üzre ùutup óÀøırlıàıla ùurdı. Ol nerdübÀndan çıúanı gözledi. (5)
Andan LoúmÀn-ı Óakìm639 çaàırdı kim: “BÀd-pÀy640 iy neng-rÀy reh-nümÀ-yı óıããı
beşinci ayaú nerdübÀna baãıcaú ol (6) demür ùopıla seni urur helÀk ider.” didi.
SüleymÀn; Óakìm’üñ eyle didügin işitdi eydür: “YÀ Óakìm bu ne (7) kimsedür kim
böyle cÀnlu bigi óareket ider.” didi. LoúmÀn-ı Ekber eydür: “YÀ SüleymÀn ùılısımÀt
durur.” SüleymÀn eydür: (8) “YÀ LoúmÀn şimdi bunuñ cÀnı yoúdur kim geldi baúdı ùopı
eline aldı. Çünki óÀøır oldı.” LoúmÀn eydür: (9) “Bu ùılsımÀtdur. ÜstÀd işidür bunda
kim cihÀn milkine neler gelü dururlar ne ùılsımÀtlar düzüp durur. Niceler daòı gelüp (10)
ãanèatile ol düzülen ùılsımÀtların bozup durur. Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
Hey ne kÀmiller gelüpdür işbu èÀlem içre bil
(11) Kim FilÀùÿn641 idemezdi anuñ ile úÀl u úìl

Her birisi buña hemtÀ eyledi ùılsım ziyÀd

632
BÀd-pÀ-yı Medenì: BÀd-i pÀ-yı Medenì M.
633
gümürdi: gümürdü M.
634
BÀd-pÀ-yı Medenì: BÀd-i pÀ-yı Medenì M.
635
BÀd-pÀy: BÀd-i pÀy M.
636
şekl: şekil M.
637
BÀd-pÀy: BÀd-i pÀy M.
638
úazàanınca: úazúanınca M.
639
LoúmÀn-ı Óakìm: LoúmÀn Óakìm M.
640
BÀd-pÀy: BÀd-i pÀy M.
641
FilÀùÿn: FelÀùÿn M.
 166

Kim bozulmadı cihÀnda geçmek ile ay u yıl

(12) Neår: Óakìm úavlince LoúmÀn-ı Ekber eyle diyicek SüleymÀn èaleyhi’s-
selÀm daòı ancılayın ùılsımÀt 642 (13) gördügi yoú idi. èAcepledi. Óakìm’üñ èilmine
taósìn eyledi. Buàur SüleymÀn “YÀ óakìm eyle olsa melek-i müvekkel-i (14) òÀki
daèvet idelüm. Bu ùılsımÀtı643 bozsun veyÀòud yile óükm úılayım essün. Bu zìr-zemìn
içinden çıúalum. (15) úaãrın ùılsımÀtın644 esüp bozsun. MÀl u gencin alalum.” didi.
SüleymÀn eyle diyicek LoúmÀn-ı Óakìm645 eydür: “YÀ SüleymÀn-ı (16) zamÀn senüñ
devletüñde bu dem èilm ile bu ùılsımÀtı646 bozmaàa elümden gelmez degül. Yile óükm
idesin ya melek daèvet (17) úılasın ya SüleymÀn-ı zamÀn cihÀn sarayında Àdemden eşref
maòlÿúat yoú durur. Senüñ devletüñde melegüñ647 (18) daòı bil ki Óaúú’un úudretile
insana muótÀcı vardur. Ne lÀzım melek daèvet itmek yile getür dimek. Hendese (19)
èilmile ben bu ùılsımÀtı648 daòı sedd-i İskenderi649 bozmaú olur. Eger şimdi bu ùılsımÀtı650
bozmayacaú olursavuz bizüm èilmümüze (20) òalúuñ iètiúÀdı úalmaz. Naúã oluruz.651”
Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
Ádem içün òilúat oldı çÀri652 èunãur nüh felek
(21) Ádemìnüñ èilmine óayrÀn653 u cÀn cinnì melek

èİlm-i esmÀ kim dinildi Àdemüñ óaúúında çün

èİlm ile bulur cihÀnda Àdemì daòı dilek
[M T 21a] (1) Neår: Óakìm úavlince LoúmÀn Óakìm eyle diyicek SüleymÀn
Loúman’uñ èilmine kemÀline (2) taósìn eyledi. Buàur LoúmÀn-ı Óakìm654 sözile BÀd-
pÀy daòı nerdübÀndan bir ayaú kim girüsine döndi (3) indi. Ol şaòã úalıb Àheste ùonı
elinden úodı. Bir ayaú daòı indi. Úalıb oturdı. Bir daòı indi. (4) Görünmez oldı.
SüleymÀn ile selÀùìnler655 görüp656 èacepleşdiler. Buàur bÀúì óakìmlerüñ bir ikisi (5)
Baùlamyÿs bigi LoúmÀn’dan ãordılar: “Bu nedür?” LoúmÀn didi kim: “Bu gelüp giden
demürden úalıb (6) durur ùılsım657 durur firÀset ile şöyledür kim bu úapunuñ içinde

642
ùılsımÀt: ùılısımÀt M.
643
ùılsımÀtı: ùılısımÀtı M.
644
ùılsımÀtın: ùılısımÀtın M.
645
LoúmÀn-ı Óakìm: LoúmÀn-ı Ekber M.
646
ùılsımÀtı: ùılısımÀtı M.
647
melegüñ: milküñ T.
648
ùılsımÀtı: ùılısımÀtı M.
649
sedd-i İskenderi: sedd-i Sikendi M.
650
ùılsımÀtı: ùılısımÀtı M.
651
oluruz: olur M.
652
çÀri: çÀr T.
653
óayrÀn: òayrÀn M.
654
LoúmÀn-ı Óakìm: LoúmÀn Óakìm M.
655
selÀùìnler: - M.
656
görüp: görüp görüp M.
657
ùılsım: ùılısım M.
 167

genc-òÀne vardur kim bu genc- (7) òÀne658 anuñ taótında659 durur. Laèl ü gevher yÀúut
òazìnesidür. Bu úalıbı aña bekçi itdiler. (8) Anuñ içün kim bunuñ660 ùılısımÀtı geñez
degildür.661 Bu ùılsımÀt662 àayrı ùılsımÀtdan663 müşkil durur velÀkin (9) elindeki ùaşı
atmayınca imtióÀn idemezüz.” didi. “Ol demür ùop gelüp inse görsem ne yire (10)
ùoúunursa yine úalıba verür mi vermez mi? ZìrÀ kim èilimde gördüm ki bu ùılısımÀt (11)
úalıbı anuñ nevèi durur. Bu nevèinüñ küllisi kendüye verür birünüñ vermez kendüye
verürse külli ùılısımdur (12) velÀkin664 SüleymÀn devletinde bozaruz.” didi. SüleymÀn’a
duèÀ úıldı. Buàur SüleymÀn-ı zamÀn sulùÀn-ı cihÀn (13) melik-i eùyÀr insÀn bir cellÀda
buyurdu kim gelüp gözin baàlayup nerdübÀndan úapuya çıúa (14) tÀ kim biñ úızıl altun
vireyim, didi. CellÀd daòı biñ altunı alup, úoynuna úoyup, baş ortaya (15) úoyup
úalıbdan ùılsımÀtdan665 òaberi yoú. Gözleri görmesün diyüp baàladılar. Úalıbı
görmemişdi. (16) NerdübÀna úulaàuzlıú itdiler. CellÀd bir ayaú çıúdı.666 Úapunuñ667
ardından yine gümüldü úopdı. (17) CellÀd iki ayaú nerdübÀna668 çıúdı. Úalıb úapudan
başın gösterdi. Üçünci ayaú nerdübÀna669 (18) çıúıcaú úalıb buàur úapunuñ üzerinde
kemer içinde ùurdı. Dördünci ayaú çıúıcaú ol (19) Àhìn ùopı ãanki ÀsiyÀb miåÀl eline aldı.
Úapunuñ üstin alup ùurdı. Gözin cellÀda (20) ãaldı. ÓavÀle oldı. Beşinci ayaú nerdübÀna
cellÀd çıúıcaú úalıb vezn ile ol ùopı atdı. NerdübÀn (21) üzerinde cellÀdı urdı. Òurd-ı
òaşòÀş eyledi. Ol demür ùop yuvalanup nerdübÀn dibinde bir delük670 [M T 21b] (1) var
imiş aña düşüp gitdi batdı. SüleymÀn-ı zamÀn selÀùìn-i serverler ile mübÀriz mihterler
ile görüp (2) ol ùılsımÀtı671 düzen üstÀda taósìn itdiler. Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
Hey ne kÀmiller görübdür çarò-ı çeşm-i Àbanÿs
(3) Beñzemez şÀkirdine CÀmasb-ı BuúrÀù Feyleúÿs672

Her birisi buña hemtÀ işledi çoú ùılsımÀt

Kim göricek èÀciz olur fehm ü idrÀk èaúlı ÿs
(4)Neår: Óakìm úavlince SüleymÀn Peyàam-ber èaleyhi’s-selÀm673 sulùÀn-ı ekber
LoúmÀn bin èÁd’a (5) ol óakìm üstÀda eydürdi: “İmdi yÀ LoúmÀn beni menè eyledüñ,

658
genc-òÀne: genc-cÀne M.
659
taótında: taòtında M.
660
bunuñ: bu T.
661
degildür: degüldür M.
662
ùılsımÀt: ùılısımÀt M.
663
ùılsımÀtdan: ùılısımÀtdan M.
664
velÀkin: velekin M.
665
ùılsımÀtdan: ùılısımÀtdan M.
666
bir ayaú çıúdı: - M.
667
Úapunuñ: daòı biñ úapunuñ M.
668
nerdübÀna: nerdübÀndan T.
669
nerdübÀna: nerdübÀna çıúdı M.
670
delük: delik M.
671
ùılsımÀtı: ùılısımÀtı M.
672
Feyleúÿs: Úaylaúÿs T.
673
èaleyhi’s-selÀm: èaleyhi’s-selÀma M.
 168

daèvÀ úılduñ. Bu daèviye maènì gerekdür. (6) Bu ùılsımÀtı674 bozàıl.” didi. LoúmÀn
Óakìm daòı ùılısımÀt kitÀbın kim èilm-i İdrìs devrinde raúama (7) gelüp ùururdı. AmmÀ
kim aãılda CÀn bin CÀn devrinde äaór675-ı nÀr zamÀnında Aúlìnün Óakìm’den (8) úalup
durur. Yirinde õikr olına ol kitÀbı eline alup naôar úılup gördi didi kim: “İy şÀh-ı cihÀn
(9) ve SüleymÀn-ı zamÀn bu úalıb ùılsımınuñ676 fetói nerdübÀnuñ ayaàı altında durur.
Çaròı677 var durur, nerdübÀnı baãılıcaú (10) vezn ile oynar, ùoúunur, çarò döner. Bu
úalıbı óarekete getürür, veznin yirine rÀst idicek demür ùopı (11) götürür. Fetó oluncaú
demür ùopıla nerdübÀna çıúanı urur kim anuñ úollarınuñ muúÀbelesi veznin (12) bulup
ùururlar kim atduàı ùopı ùutup rÀst ol çıúanı urur. NerdübÀn üzerinden àayrı yire ùop678
aşurı gitmez. Bir kemÀli daòı budur ùop yine úalıbuñ eline varur. ÓÀcetin eline ileti
virür. YÀ SüleymÀn (13) bu ùılısımÀtda cümlesinden üstÀdlıú budur kim ol demür ùop
nerdübÀn ayaàında yatup yine úalúup (14) úalıbuñ eline gire. Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
Böyle diyüp ol óakìm-i pür-hüner679
İtdi alúış ŞÀh SüleymÀn’a ki ver

(15) Úıldı taósìn işidüp şÀh-ı cihÀn

Gördi maèúÿl ol kelÀmı nÀmıver
Neår: Óakìm úavlince (16) LoúmÀn-ı Ekber şöyle diyicek SüleymÀn eytdi:680
“YÀ óakìm; çÀre úılàıl, bozàıl.” didi. LoúmÀn buyurdı. (17) Úırú dört mühendis
muèallim geldiler. Óakìm gösterdügi úırú úadem girüden (18) yiri yardılar. Yara yara
nerdübÀn úatına irdiler. Şöyle kim nerdübÀn ùaşı muèallaú úaldı. (19) Bir siyÀh ferş
gördiler. NerdübÀn taşınuñ taòtında àÀyet ulu. Óakìm óükm itdi. (20) ÜstÀdlar ferşi òÀsı
yek birle ãıdılar, yerinden ırdılar. Bir muèteber kefeng açıldı. (21) SüleymÀn ile
óakìmler kefengden aşaàa [M 22a] baúdılar, demürden bir ulu çarò gördiler úurulu. [T
22a] (1) Dört ùarafına aşaàa yuúaru Àhen681 zincìrler ile gizlü. LoúmÀn Óakìm’i taósìn-
(2) lediler. SüleymÀn eydür: “YÀ Óakìm bu çaròı nitmek gerekdür.” Óakìm aytdı:
“äımaú gerekdür (3) çaròı kim tÀ úalıb ùılsımÀtı682 bozula.” diyüp Óakìm işÀret eyledi.
PehlevÀnlardan Úarùus-ı (4) èÁdì pehlevÀn-ı şeddÀdı, maòlÿúÀtuñ Àdemì cellÀdı gelüp
èAnter daòı èAøanfer683 daòı Kührem (5) daòı bu dört pehlevÀnlar gelüp, ol dem ilerü
varup, ãıddıúları siyÀh ferşüñ dört perdesin de684 (6) dördi ele alup gelüp, demür çaròı

674
ùılsımÀtı: ùılısımÀtı M.
675
äaór: äaòr M.
676
ùılsımınuñ: ùılısımınuñ M.
677
Çaròı: çerç M.
678
bulup ùururlar kim atduàı ùopı ùutup rÀst ol çıúanı urur. NerdübÀn üzerinden àayri yire ùop: - T.
679
óakìm-i pür hüner: óakìm ü pür hüner T.
680
eyitdi: eytdi M.
681
Àhen: Àhìn M,T.
682
ùılsımÀtı: ùılısımÀtı M.
683
èAøanfer: èAãanferi M.
684
perdesin de: beresin de M.
 169

atup, urup bozdılar. Çarò bozulıcaú685 bir ùıraúa úopdı kim (7) cümle mìr ü sipÀhì
yacandılar. Ol bÀb úubbeleri gümledi. äandılar kim cümlesi aşaàa geçer. Buàur (8)
SüleymÀn vezìrler gördiler kim ol úapunuñ üzerindeki kemer içindeki ùuran ùılısım686
úalıbı (9) úapudan aşaàa aãılmış, ayaàından ãalınmış ùurur zencìrler ile. SüleymÀn ile
cemìè-i server ü selÀùìnler (10) LoúmÀn bin èÁd’ı ol óakìm üstÀdı taósìnlediler. Áferìn
úıldılar. Buàur BÀd-ı pÀ-yı èAyyÀr ol (11) sebük-bÀr-ı ùarrÀr defè-i yıldırımveş
nerdübÀna çıúup úalıb ayaàındaki687 zincìrini nacaú birle kesüp (12) úalıbı aşaàa ãaldı.
SüleymÀn ile ol óakìmler üzerine gelüp gördiler kim kemÀhì úalıb CÀn (13) bin CÀn
ãıfatında velìkin bì-cÀn ammÀ sìnesinde birúaç saùır yazu vardı CÀn úavmi dilince. (14)
LoúmÀn-ı Óakìm688 muùÀlaèa689 úılup oúuyumadı. èÁciz úaldı. SüleymÀn Óaøreti
èaleyhi’s-selÀm òÀtem-i (15) nübüvvetden bir ismi oúudı. Daèvet eyledi. Müvekkel-i
òÀk ol dem òÀøır olup geldi. Emrine muùıè oldı. Müvekkele óükm eyledi.690 Ol levó-i
èamÿdi oúuyuben MÀèÿn ŞÀh’uñ üzerine yaèni (16) òÀkine691 müvekkel olan mühr ile
münkir ve nekìr geldiler. Üç melek Óaú TeèÀlÀ’nuñ emrile (17) SüleymÀn’uñ emrine
meʾmÿr olup ùurdılar. AmmÀ kim SüleymÀn692 gözinde èayÀn, òalú gözinde (18) nihÀn.
Buàur SüleymÀn Óaøreti eydür: “YÀ melekÿt bu úalıbuñ sìnesindeki yazuyı oúuñuz,
(19) işidelüm.” didi. Melek daòı ùurup, muùÀlaèa693 úılup oúudı. Didi kim yÀ SüleymÀn-ı
zamÀn (20) Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
Dimiş iy èÀlem için cümle gezen
èAdl ile viren òalÀyıúa düzen

[M 22b] (21) Devlet ile çünki bunda iresin

Úaãrımuñ sen ùılsımÀtuñ göresin

ÙılsımÀtuñ bilesin üstÀdıdum

[T 22b] (1)Hem mühendis kÀmil-i üstÀd idüm

Üç yüz elli var idi şÀkirdimüz

Her birisi èilm içinde úatı uz

(2) Her birisi èÀlem içre feylesÿf

Nüh694 felek esrÀrına bulmış vuúÿf

685
bozulıcaú: bozılıcaú M.
686
ùılısım: ùısım T.
687
ayaàındaki: ayaàındaài M, T.
688
LoúmÀn-ı Óakìm: LoúmÀn Óakìm M.
689
muùÀlaèa: muùÀlièa M.
690
Müvekkel-i òÀk ol dem òÀøır olup geldi. Emrine muùıè oldı. Müvekkele óükm eyledi: - T.
691
òÀkine: óÀkine M.
692
SüleymÀn: -M.
693
muùÀlaèa: muùÀlièa M.
694
Nüh: ne T.
 170

İsmümüzdi her úalusı òurdedÀn

(3) Yidi yüz yıl èömri sürdüm cÀvidÀn

Anca bunuñ miåli úıldum ùılsımÀt

YÀdigÀr úaldı cihÀnda pÀk-i õÀt695

(4) ŞÀh-ı MÀèÿn’uñ vezìri ben idüm

Her èulÿma maèdenì òoş kÀn idüm

KÀmil oldur èÀlem içre şehriyÀr

(5) Kendüzünden ãoñra úoya yÀdigÀr

Var úıyÀs it kim durur ol her úulus

K’itdi696 böyle bu ùılısmÀt pür-füsÿs

(6) KÀmili kÀmil bilür yoúdur nizÀè

CÀhili cÀhil bilür hem zÀàı zÀà

Bu ùılsımı kim düzüpdür her úulus

(7) Göricek èÀciz úalur èaklile ÿs

Ùılsımı düzen kişiyi nÀmudÀr

YÀd697 idüñ kim òayr ile taósìn umar

(8) èÁúil oldur ãoñına úoya nişÀn

Kim nişÀnla yÀd idevü der-fişÀn

Böyle diyüp levó içre her úulus

(9) Áòir itmiş vir ãalavÀt daòı sus
Neår: Óakìm úavlince SüleymÀn bildi kim ol (10) yazuyı, ùılsımÀtı698 düzen ol
üstÀd ki yazmış úazmış pÿlÀd ile kim her úulus imiş. Buàur SüleymÀn (11) Óaøreti
èaleyhi’s-selÀm dönüp ol meleke eyitdi:699 “Bu úapunuñ ardında ne vardur. Bu
ùılsımÀtı700 (12) MÀèÿn ŞÀh mı düzdürdi? Senüñ óod maèlÿmuñdur.” didi. Melek “YÀ
SüleymÀn MÀèÿn ŞÀh (13) ùoúuz yüz altmış sekiz yıl èömür sürdi. DünyÀnuñ mÀlın

695
pÀki õÀt: pÀk õÀt T.
696
K’itdi: Ki itdi M, T.
697
YÀd: YÀõ M.
698
ùılsımÀtı: ùılısımÀtı M.
699
eyitdi: eytdi M.
700
ùılsımÀtı: ùılısımÀtı M.
 171

cemè eyledi. Yimedi, yidürmedi. (14) èÁúıbet ecel yaúın geldi. Cemìè-i mÀlın cemè
idüp bunda defn701 úıldı. Bu ùılsımÀtı702 yazup (15) muókem úılup gitdi. Budur kim Óaú
TeèÀlÀ saña naãìb itdi yÀ SüleymÀn.” didi. (16) Öyle703 diyicek SüleymÀn eydür: “YÀ
melek MÀèÿn sünnì midür? YÀ òod put-perest midür?704” didi. (17) Melek eydür: “YÀ
SüleymÀn bir ôÀlim bed-fièl kÀfir-i put-perest idi. Bunca yıl èömri705 içinde (18) Óaú
nedür bilmezdi. Şöyle ki putdan àayrı maèbÿd idinüp taósìn úılmazdı. Áóir dünyÀdan
(19) ìmansız gitdi.” Neèÿõübi’l-lÀh diyicek yine SüleymÀn èaleyhi’s-selÀm suʾÀl eyledi
kim: (20) “YÀ melek-i cihÀn” didi. “MÀèÿn Àòirete naúl idicek ne vech ile gitdi. ÓÀli
aóvÀli ne oldı.” (21) didi. Melek eydür: “YÀ SüleymÀn çünkim MÀèÿn cihÀn milkinüñ
mÀlın cemè eyledi [M 23a] daòı [T 23a ] (1) Àòirü’l-emr ecel daòı irdi. Nite bir èaôìm
leşker706 dirüp dip HindüstÀn’da bir ùÀyife (2) var idi. Bin úavminden úalup dururdı.707
Anuñ mÀlı ki var idi dip HindüstÀn’da olurdı. áÀyet708 ulu (3) şÀh idi. Hem MüsülmÀn
idi. YezdÀn-perest idi. Bu kÀfir aña varup HindistÀn’ı daòı øabù itmek (4) diledi. AmmÀ
èaôìm leşker709 çeküp gider iken Nil Irmaàı kenÀrında bir yirde úondı. Òasta oldı. (5)
Óakìm aña èilÀç úıldı. Eyü olmadı. èÁúıbet bir gün ziyÀde ıssı oldu. MÀèÿn buyurdı. Nil
kenÀrında (6) Nil’üñ vasaùında bir köşk yapdurdı. Döşegin taòt üzerinde úodılar. MÀèÿn
anda yaturken àÀfil (7) bir timsÀó Nil’den çıúup úapdı. Alup Nil Irmaàı’na gitdi.
Leşkeri710 àulàule711 úılup (8) başarımadılar. TimsÀó MÀèÿn’ı yutdı. DünyÀdan ìmÀnsuz
gitdi. Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
(9) Bunca èömir712 sürmiş iken ŞÀh-ı MÀèÿn ÀşikÀr
Gitti ìmÀnsuz cihÀndan ol laèìn ü nÀ-bekÀr713

áarra oldı devletine tekye úıldı milkine

(10) Òırs u şehvet714 itdi óÿr715 u dìv ü şeyùÀn úıldı zÀr
Neår: Óakìm úavlince melek böyle diyicek SüleymÀn (11) eydür: “YÀ melek
andan ãoñra MÀèÿn’uñ cÀnı niçe oldı.” didi. CevÀb virdi kim: “ Ol vaútden berü (12)
cehennemde èaõÀb çeker. Veylün716 ùÀmÿsında yanmaúda durur. TÀ úıyÀmete degin.”

701
defn: defin M.
702
ùılsımÀtı: ùılısımÀtı M.
703
öyle: eyle M.
704
put-perest midür: put-perest midi M.
705
èömri: èömür M.
706
leşker: èasker M.
707
úalup dururdı: úalup durdı M.
708
áÀyet: èÁyet M.
709
leşker: èasker M.
710
Leşkeri: èAskeri M.
711
àulàule: àulàıle M.
712
èömir: èömür M.
713
laèìn ü nÀ-bekÀr: laèìn-i nÀ-bekÀr M.
714
Òırs u şehvet: Òırs-ı şehvet M.
715
óÿr: òÿr M.
716
“vay haline (veyl olsun) ” (MürselÀt, 77/19).
 172

didi. Buàur SüleymÀn eydür: “Ya (13) anuñ cism-i úalıbın neheng yudıcaú niçe oldı.”
didi. CevÀb virdi kim: “YÀ SüleymÀn çünkim (14) neheng anı yutdı. Andan ãoñra ol
nehengi daòı bir neheng bereledi. Her beresin bir balıú yutdı. (15) Óaú TeèÀlÀ òÀkine
müvekkel olan meleke emr eyledi. Ol nehenglerüñ ve balıúlaruñ içinden (16) varup
MÀèÿn’uñ cismini717 faølasın cemè idüp ve baèøı nehenglerüñ daòı henüz balıú yutmadın
(17) cism-i MÀèÿn’dan neheng aàzında bÀúì ters olup tersi daòı ol úaùÀù úuşçu àazları
kim yirler. (18) ZìrÀ kim yÀ SüleymÀn nehengün bu úadar çünkim àıdÀsın718 yir daòı
Nil’den çıúup gelür. Úuruda (19) yatur ol úuşçuàazlar gelür. Nehengün aàzından içerü
girüp aàzı içindeki tersi (20) yirler. Neheng daòı aàzın açuú úılup yumar olursa
depesinde bir dikencügi vardur. Nehengüñ (21) aàzından dimÀàına degürür. Nehengüñ
dimÀàı acır, aàzını açar. Çünkim ol MÀèÿn’uñ [M T 23b] (1) úalıbı MÀèÿn’dan olan
meʾkülÀtı müvekkel-i òÀki MÀèÿn’a Óaú TeèÀlÀ emr idicek balıúlaruñ içinden (2) ve
úuşlaruñ úurãaàından nehenglerüñ içinden alup, cemè idüp bir yirde úodı. Ol yirde biñ
yıl (3) olduúdan ãoñra Ádem-i äafì devri geldi. Andan ãoñra ol yir Nÿó devrinde deryÀ
oldı. TurÀb-ı (4) MÀèÿn ùaàıldı. Yine meleke emr oldı. Ùaàılmış çürimiş eczÀları dirüp,
cemè idüp, yüzin ol (5) melek AllÀhu TeèÀlÀ dergÀhına ùutup eyitdi ki: “YÀ Rabbi bu
úalıb-ı MÀèÿn óÀkin neyleyeyin.” didi. Nida (6) geldi ki: “Şehr-i Úahriyye’ye var.
Anda bir óammÀm vardur. Ol óammÀmuñ külòÀnına ãaç.” didi. Pes melek-i (7)
müvekkel-i hÀki, úalıb-ı MÀèÿn’ı Mıãır şehrine varup óammÀm külòanı içine MÀèÿn
úalıbı òÀk-i àubÀrın (8) ãaçdı. Biñ üç yüz yıl miúdÀr ol külòan ateşinde yandı, yaúıldı.
Áúıbet rÿziàÀr ile ol óammÀm (9) külòanı daòı yıúıldı. Yine Melek emr-i Óaú ile
MÀèÿn’uñ ol yanmış ùopraàı õerrelerin eczÀ-i külli (10) ve yanmış yaúılmış küllerü
içinden719 seçüp çıúardı. Daòı yüz Óaøret-i BÀrì’ye ùutdı. Emr-i RabbÀnì geldi ki: (11)
“Yidi720 úatırdan, öküzden, balıúdan ve òalÀ vü malÀdan aşaàa cehennem-i èulvì
aàzındaàı küre-i nÀr (12) içine at.” didi. Ol vaútdan berü henüz yanmaúdadur diyüp
melek cevÀb virdi. Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
(13) YÀ SüleymÀn şöyle bil ki bì-gümÀn
ŞÀh-ı MÀèÿn oldı ôÀlim bil èayÀn

Óaú TeèÀlÀ cÀnına itdi cezÀ

(14) Kim cezÀdur ôÀlime àÀyet sezÀ

ÔÀlimüñ menzilidür nìrÀn u nÀr721

Yaúılup oda úılısar Àh u zÀr

(15) Şeh gerek èÀdil ola kÀmil daòı

717
cismini: cismi M.
718
àıdÀsın: àıdÀsu M.
719
içinden: içinde T.
720
Yidi: Yedi M.
721
nìrÀn u nÀr: nìrÀn-ı nÀr M.
 173

Maèdiletlü ola ol èÀmil daòı

Ger dilerseñ úala bÀúì tÀc u taòt

(16) èAdli úıl bula niôÀmı memleket

Maèdiletdür èÀleme virür niôÀm

Yeʾmurÿ bi’l-èadli722dir Rabbü’l-enÀm

(17) Laènet itdi ôÀlime çün GirdiàÀr

Ôulmi bidèat itme saúın723 iòtiyÀr

Söz budur ki söyledi Firdevsi pes

(18) Vir ãalavÀt MuãùafÀ’ya sözi kes
Neår: Óakìm úavlince melek-i müvekkel böyle (19) diyicek SüleymÀn taèaccüb
eyledi. Andan ol yirden ùurup ol úapuyı daòı açup içerü girdiler, (20) gördiler kim bì-
úıyÀs mÀl ü genc yıàılu. Nite laèl ü cevÀhir elmÀs ve pìrÿze zeberced ve yÀúut ile (21)
ùolı yıàın724 ùurur. SüleymÀn ile vezirler görüp şÀd oldılar. Andan úarşuda óÀm
gümişden725 bir sıpa [M T 24a] (1) ùurur. Üzerinde bir altun levó aãılu. SüleymÀn
èaleyhi’s-selÀm işÀret eyledi. BÀd-ı pÀy èAyyÀr vardı. (2) Sıpa üzerinden726 alup geldi.
Elinden SüleymÀn’a ãundı. SüleymÀn naôar úıldı. Gördi kim levóüñ üzerinde (3) otuz
iki saùır yazılu. PÿlÀd úalem ile úazılu. SüleymÀn mutÀlaèa727 úılup, bilmeyüp yine
melek eline ãundı. Melek (4) daóı edeb ile levói SüleymÀn elinden alup, muùÀlaèa728
úılup, bilüp oúudı didi: YÀ nebiyya’l-lÀhı bu levói daòı (5) MÀèÿn ŞÀh yazdurmış, dimiş
kim Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
Böyle dimiş añlaàıl MÀèÿn ŞÀh
(6) Levóa òaùùın naúş úılan pÀdişÀh

İy cihÀnı geşt iden şÀh-ı èaôìm

Salùanatla seyr iden dehrì delim

(7) Dìv ü cinle eyleyen darb729 ile óarb

Óükmine münúÀd olan şarú ile àarb

722
“(Muhakkak ki Allah) Adaleti, emreder.” (Nahl, 16/90).
723
itme sakın: sakın itme M.
724
yıàın: yıèın M.
725
gümişden: gümüşden M.
726
üzerinden: üzerinde T.
727
mutÀlaèa: mutÀlièa M.
728
mutÀlaèa: mutÀlièa M.
729
darb: øarb M.
 174

Devlet ile çünki bunda iresin

(8) Bu730 èacÀyib èÀli úaãrı göresin

ÙılsımÀtı fetó idicek ÀşikÀr

İdesin taóãìl-i genc-i bì-şümÀr

(9) Óaøretüñçün yıàmış idüm şÀha genc

Kim saña degdi vü gencüm baña renc

Bilesin kim genci dirdüm bì-şümÀr

(10) Kim yoàıdı óad u èaddine úarÀr

Ben olam ayruàa úala dimedüm

Áòiret yaraàını hiç yimedüm

(11) èÁlem içre ismümüz MÀèÿn idi

Pìşemüz òod èadl ile úÀnÿn idi

Heft-i731 kişver rubè-ı meskÿn òalúı heb

(12) Emrine fermÀn idi vü şarú u àarb

Hind ü Sind ü Çin ü Rÿm milk-i ÒıùÀ

Çìò u Rÿs u Engürÿs u pÀdişÀ

(13) Ger èAcem milki èArab yÀòud Óaleb

Úavm-i CÀn u úavm-i Ben ü külli heb

Baña virürler idi bÀc u òarÀc

(14) Ser-keşin itmiş idüm ãusuz u ac

Yidi yüz yılda tamÀm iy şehriyÀr

Cemè úıldum bu defìne oldı úarÀr

(15) Gencin aldum òalúa itdüm verhemi

Óaú yolına virmedüm bir dirhemi

Puta ùapdum ÓÀliú’i bir bilmedüm

(16) Áòiret yaraàını hiç úılmadum

730
Bu: Bir M.
731
Heft-i: Heft ü M, T.
 175

Ben yimedüm yigil iy şÀh malı sen

Sinle içre çekeyin rencümi ben

(17) Òayra òarç it mÀlı vu bulsan åevÀb

Sinle içre çekmeyin732 dirseñ èaõÀb

Al emÀnet òayra òarç it mÀluñı

(18) Eyle muãlió nefs ile aèmÀluñı

Ger úalaydı mÀl direne bu733 cihÀn

Baña bÀúì úalayıdı bu zamÀn

(19) Ger bulınsa734 mevte çÀre mÀl ile

Ben bulaydım çÀreyi her óÀl ile

Mal odur kim anı òayra òarc ide

(20) Yıàuben úoyup gidene renc ide

Böyle diyüp sözini itmiş tamÀm

Vir ãalavÀt MuãùÀfÀ’ya şÀõ u kÀm
(21) Neår: Óakìm úavlince melek-i müvekkel735 bu vech ile òaber viricek
SüleymÀn èaleyhi’s-selÀm [M T 24b] (1) bildiler kim ol mÀl u genc-òÀne
MÀèÿn’uñmış. Melek buàur SüleymÀn’dan icÀzet alup gitdi. SüleymÀn (2) daòı óükm
eyledi. Ol mÀl u genci çıúardılar. Tÿra yıàdılar. Bir baòşın selÀùìn serverlere virdi. (3)
Bir baòşın daòı mìr ü sipÀhìye òademe vü òaşeme üleşdürdiler. Bir baòşin daòı YunÀn
sulùÀnına virdi. Andan (4) gice daòı irdi. SüleymÀn aòşÀm namÀzın úıldı. EvrÀd oúuyup,
tevrÀt ve zebÿr oúıyup736 ãubó olıncaya dek (5) Óaúú’a ùÀèat eyledi. TÀ kim gice737
geçüp ãabÀó irdi. Maşrıú cÀnibinden ol mürà-ı zerrìn pervÀz (6) urmaàa başladı. ÚÀf
úullesinden Óabeş leşkerin738 tÀrumÀr eyledi. Küfür yirine İslÀm leşkerin739 (7)
úondurdı. LivÀ-yı zerrìn ÚÀf farúına dikdi. Maşrıú sulùÀnı bir sÀybÀn vü çetr-i
SüleymÀn’ı úurdı. (8) Úırmızı aùlÀs rÿ-yı zemìne dikildi. Iraú, yaúın gözükdi. SüleymÀn
bÀrigÀhınuñ üzerindeki úuşlar (9) dillerince ötdiler. HÀlıú’a tesbìó itdiler. Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün

732
çekmeyin: çekmeyen M.
733
bu: - M.
734
bulınsa: bulunsa M.
735
melek-i müvekkel: melek müvekkel M.
736
oúıyup: oúuyup M.
737
gice: gece M.
738
leşkerin: èaskerìn M.
739
leşkerin: èaskerìn M.
 176

Tìr-i aèôam ol seherge èÀlem içre virdi nÿr

(10) Dillerince ÒÀlıú’a tesbìó idüp ötdi ùuyÿr

ÕÀt-ı şÀhid miåli èÀlem oldı rÿşen nÿr ile

Çeşm-i óÀsid miål-i aòter göz yumuben oldı gÿr

(11) DasitÀn-ı Yevmü’l-arø MüràÀn-ı Baórì

Neår: LoúmÀn-ı Óakìm740 úavlince SüleymÀn Óaøreti èibÀdetde (12) enbiyÀ vü

etúıyÀlar daòı münÀcÀtda ammÀ ki741 bizüm úıããamuz ez-Àn-cÀnib balıúçıla742 tÀbiè olan
baórì úuşlara743 geldi. Rÿó (13) úuşı ve raóne úuşı SüleymÀn óükmile ve Sìmurà emrile
balıúçılara744 yardum úılup, úazı ol baórì úuşlar (14) ser-firÀzı yaèni ki balúan úazı
ùutup, èÀãì olan úuşları bilesince óabs idüp, her birisin yırtıcı (15) úuşlar çengelinde esìr
úılup, alup, SüleymÀn cÀnibine gelüp, giderken yir ile gök745 arasından Úaradeñiz (16)
yöresinden úalúup, uçup, èazm-i YunÀn úılup giderken úaçan ki seróadd-i YunÀn’a
irdiler. İnüp yiryüzine úondılar. (17) Yırtıcı úuşlar şiúÀr úılup baórì úuşları øiyÀfet
itdiler. AmmÀ ki úavl-i aãaó budur ki Òaliç-i Úoãùanùiniyye ki şehr-i (18) İõniú’dür. Ol
laùìf güli ãaóra veraùında görüp yiryüzine indiler. Cinsi cinsi birle úondular. Daòı
balıúçıla (19) tÀbiè olan ne úadar yırtıcı úuşlar var ise cemè olup naôara gelüp didiler ki:
“İy melik-i eùyÀr-ı baórì iy müràÀn (20) serveri çünki SüleymÀn naôarına varuruz.
Bizlere lÀzımdur ki her birimüz miúdÀrumuzca birer tuófe iltevüz. (21) Melikler
naôarına tehì-dest varmaú şenìèdür. Fi’l-cümle ne úadar kim dilümüzde niyÀz daòı var
ise elümüzde [M T 25a] (1) miúdÀrımuza göre tuófe daòı olmazsa niyÀz gerekdür. Eyle
olsa luùf idüp bize icÀzet vir. (2) MiúdÀrımuza göre birer tuófe bulup SüleymÀn naôarına
andan varalum.” diyicek Balıúçıl maèúÿl görüp, tÀbiè olan (3) baórì úuşları uydurup
müràÀn serhengleri raóne úuşınla746 rÿó úuşı naôarına vardı. Òiõmetlerine (4) yüz
sürdiler. Daòı balıúçıla èizzet úılup ikrÀmlar itdiler. Saà ùarafında raóne úuşı ve ãol
ùarafında (5) rÿó úuşı oturdılar. Daòı balıúçıl SüleymÀn’a tuófe747 yaraàın göndermege
bunlardan icÀzet istedi. (6) Bunlar daòı yidi güne vaède virdiler. Andan baórì úuşları
ùaàılup gitdiler. Her biri vaùan-ı aãlìsine (7) varup her biri miúdÀrına göre birer tuófe
bulup, alup geldiler. Balıúçıla èarø úıldılar. Sekizinci gün (8) olıcaú cemìèisi úanad
açup, uçup gitdiler. èAzm-i Sìmurà ve SüleymÀn itdiler. Kaçan ki YunÀn milkine (9)
girdiler. CÀn bin CÀn Úalèası’na irdiler. Hava yüzinden bakup gördiler ki èasker-i
SüleymÀn’ı èAnÿb’a (10) şehri kenÀrında úonmışdı.748 Ádemì zÀtdan yiryüzi gülüstÀna

740
LoúmÀn-ı Óakìm: LoúmÀn Óakìm M.
741
ki: - M.
742
balıúçıla: balıúçılara T.
743
úuşları: úuşlara M.
744
balıúçılara: balıúçıla M.
745
gök: - M.
746
úuşınla: úuşunla M.
747
tuófe: tuòfe M.
748
úonmışdı: úonmışıdı M.
 177

dönmiş, envÀè-ı libÀsdan èÀm u òÀsdan (11) zemìn yüzi görünmez olmış, Àdem
nefesinden gökyüzüni ùuman bürümiş. Çarò-ı gerdÿn ÀsumÀn görünmez. (12) İçtimÀè-i
insÀn arasında CÀn bin CÀn Úalèası yöresinde dört yüz úırú dört direk üzerine úızıl (13)
laʾlìn aùlÀsdan bir bÀrigÀh úurulmış. Çevresine rÿz-ı maóşer úavmi gibi maòlÿú-ı insÀnı
dirilmiş. Eyle çoúlıú (14) ki Àdem àulusından zehr ü zehre çÀk olayazmış ve ol Àlì
bÀrigÀhuñ üzerine ceyşü’l-baóreyn (15) ve ÀsumÀna fevúa’l-èalÀde749 yiryüzinden dört
mil miúdÀrı felege ùoàru havada Sìmurà úuşı (16) birle etyÀr uluları yırtıcı, ùartıcı
serhengleri çift çift750 birle yilek yilege çatup pervÀze úalkup (17) ùurdılar. SüleymÀn
üzerine sÀyubÀn baàlayup, dìvÀn eyvÀnına naôar úılup göz ururlar. Nazm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
(18) Eyle bì-óad cemèolup gelmiş peren
Kim görinmez gökde yilekden peren

Yirle gögüñ arasın ùutmış yilek

(19) Kim belürmez úuş perinden nüh felek

èÁlem içre úalmamış ãanki ùuyÿr

Cemè oluben anda gelmiş bì-úuãÿr

(20) Cümle müràÀn baàlamışdı anda ãÀf

ÒÀkim olmış cümleye Sìmurà-ı ÚÀf

Çün SüleymÀn milkini gördi bular

(21) Çoklıàına úuşlaruñ ki itdi naôar

Şeh SüleymÀn kimdi bildi úamu

èİbret aldı úaldı òayrÀn iy èamu

[M T 25b] (1)Diñle imdi baórì úuşlar geldügin

Şeh SüleymÀn seyr-i úıããa n’olduàın

Şeró ideyin cümlesin saña faãìh

(2) Kiõbi úoyup rÀstını idem ãaóìó

Lìki söze ùutduñ ise gÿşuvÀr

Vir ãalavÀt MuãùafÀ’ya yÀdigÀr
(3)Neår: Óakìm úavlince çünki baórì úuşlar SüleymÀn salùanÀtın ki gördiler. Bir
zamÀn pervÀze (4) úalúup dìvÀn eyvÀnına naôar úılup göz urdılar. Andan şarú
cÀnibinden yaña ÇıhÀr-şenbe ãuyı kenÀrına (5) gelüp kondular. ZìrÀ ki andan aúdem

749
fevúa’l-alÀde: fevúa’l-ulade M,T.
750
çift çift: çift T.
 178

ŞÀh-ı Sikender-i Kebrì devrinde EflÀùÿn-ı KeóóÀl ol bì-kÀrı (6) ùutmışdı. áuneviyye751
ovasındaài göl nÀ-bedìd olup batmışdı.752 HemÀn ÇıhÀr-şenbe ãuyı aúardı. AmmÀ (7)
rÿzigÀrıla devr-i SüleymÀn’dan ãoñra bir çoban ucundan ol bì-kÀr bozulup varduàunca
artup (8) teraúúì úılup áuneviyye753 ovasını deryÀ itmişdi. äoñra İskender-i Feyleúÿs
zamÀnında EflÀùÿn-i YunÀnì (9) ol bì-kÀrı yine ùutdı. Óikmetile ãanèatile İskenderüñ
úuvvetile göl úuruyup nÀ-bedìd oldı. (10) áuneviyye754 ovasını YunÀn òalúı ekinlik
úılup zirÀèat itdi. AmmÀ ki şimdiki óalde tÀrió-i nebevì èaleyhi’ (11) s-selÀm ùoúuz yüz
ikinci yılına varıcaú bir òÀdim EflÀùÿn-ı bì-kÀrından ãu alup degirmen binÀ itmek (12)
úaãdın itdigi755 ecilden ãuyı debredüp756 şenÀèat itdügi sebebden ãu yol bulup yine
áuneviyye757 ovasın göl kılup (13) üç yüz elli pÀre maèmÿr köyleri òarÀbe virdi. Henüz
varduàınca758 ãu artup seyl-Àb olmaúda ve kendüleri (14) yıúup759 òarÀb úılmaúda.
Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
Söz budur ki söyledüm àÀyet ãaóìó
Anuñ içün ider aósen her faãìó

(15) Gÿş-ı hÿşı760 ùutar iseñ cÀn ile

Vir ãalavÀt MuãùafÀ’ya key melìó
Neår: Óakìm úavlince (16) bu muúaddimeden maúãÿd àaraø budur ki ol
zamÀnda ÇıhÀr-şenbe ãuyından àayrı ol ovada ãu yoú idi. (17) Çünki baórì úuşları
Balıúçıl ile ol yire gelüp úondılar. AmmÀ ki rÿó úuşıla raóne úuşı yırtıcı (18) müràÀn
ile gelüp Sìmurà ile yine úavuşdılar ve Gerden-dırÀz’ı daòı ãunúÿr Sìmurà’a èarø eyledi.
Sìmurà (19) naôar úılup, úazı óor u óaúìr belÀ çengelinde esìr ùaèn idüp eyitdi:761 “Sen ol
degül misün ki baórì (20) úuşlaruñ ser-hengi idüñ. äÀà úolı ùÀvusa virildüği ecilden
SüleymÀn’aèÀãì olup, benümle bile gelmeyüp, (21) naãìóatüm diñlemeyüp, baórì úuşları
alup gitdüñ. Nefsüñe uyup kendü kendüzüñe güç itdüñ. İy óarìã [M T 26a] (1) úaz, iy
ùavìl-i aómaú genden-dırÀz her ne kim itdüñse óırã u ùamaè ucundan itdüñ. Anı
bilmezsin ki óasede hiç (2) rÀhat yoúdur. La-rÀóatehu maèa óased daòı bu belÀya
mübtelÀ kim olduñ ùamaè ucundan durur.” Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
(3) Üç óurÿf oldı ùamaè imlÀ úılınca èÀrifÀn

751
áuneviyye: èUneviyye M.
752
batmışdı: batmış idi T.
753
áuneviyye: èUneviyye M.
754
áuneviyye: èUnviyye M.
755
Úaãdın itdigi: úaãd itdügi M.
756
debredüp: deberdüp T.
757
áuneviyye: èUnviyye M.
758
varduàınca: varduàunca M.
759
bıúup: - M.
760
Gÿş-ı hÿşı: Gÿş u hÿşı M,T.
761
eyitdi: eytdi M.
 179

Heb mücevvef762 içi boş maèni buñı itdüm èayÀn

Her ki tÀmièola lÀ-büd òor ola àÀyet õelìl

(4) Devleti noúãÀn buluben èömrüne ider ziyÀn

Çün ãafì cennet içinde dÀneye itse ùamaè

Devleti õillet bulup noúãÀn irer aña hemÀn

(5) Ger ùamaè olmasa hergiz Óaú yaratmazdı ùamuè

Münãıf inãÀf itmese meskenim olur aña cinÀn

Cennet isterseñ seòÀvet pìşe úıl dÀd eyleyüp

(6) Ùamiè olma kim ùamÿdan dÿr olur cismüñde cÀn

Neår: Óakìm úavlince Sìmurà öyle763 diyicek úaz daòı boyun (7) egüp cürmini
añup çeşmi nemgìn baàrı pür-òÿn cevÀb verüp didi kim: “PadişÀh-ı müràÀn Sìmurà-ı
ÚÀf iy melik-i (8) eùyÀr ve ehl-i inãÀf rÀst buyurursun ki her nesneden maórÿm olmaú
òırã ucındandur. El-óırmÀnu maèa’l-óırã. (9) VelÀkin764 luùf idüp baña óaúÀret naôarıla
göz úılma. Dest-gìr ol ki benüm èÀãì olmaàuma SüleymÀn dergÀhına (10) geldügüme
sebeb ãaà úolun beñligine ùamaè itdügüm cihetinden765 oldı ki ùamaè úıldum. Bu maraø
ki başuma (11) geldi. Felte àalıúdandur ki èaúıl azlıàından ziyÀde maraø yoúdur. LÀ
maraøa iøan min úılleti’l-aúıl. (12) İmdi yÀ kerem ıssı umaram ki baña şefìè olup
SüleymÀn Nebì òışmından beni766 emìn úılasın. Baña úol úanad olasın. (13) ZìrÀ şefìè
ùÀlibe úanaddur. Eş-şefièü cenÀóü’ù-ùÀlib. YÀ Sìmurà-ı ÚÀf egerçi ki benüm küstaòlıàum
(14) óadden geçüp durur. ÚaøÀ vü úader beni úaøÀya uàratmaàa. Miónet şiddet 767
gözlerin açup durur. (15) ZìrÀ kim ben kendü úadrümi bilimedüm. Kendü elüm ile
cÀnumı tehlükeye atdum. Pes helÀk olur ol (16) kimesne ki kendü úadrini bilmez. MÀ-
heleke imre’in èarefe úadrehu. Cümleden manãÿbumı az görüp (17) Óaú TeÀlÀ virdügi
devlete úÀniè olmayup daòı ziyÀde óaddümden aşurı manãıb istedüm daòı (18)
bilmedüm ki óaú nesne vardur ki andan aããı umulup diyü maóãÿline göz úulaú ùutar
iken nÀ-gehÀn ol aããı (19) ziyÀnkÀrlıàa yitişür. Rabbü’r-rabÀó fevÀdi ile’l-òüsrÀn. Ya
melik-i eùyÀr bilürem ki tevbeden (20) özge mücrime şefìèyoúdur. LÀ şefièa’l-necói
mine’t-tevbeti ammÀ ki kemÀl-i luùfuñdan (21) ümìõdür ki ben bì-çÀreyi şefúat
naôarından dirìà itmeyesin.” Naôm: [M T 26b] (1)
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
Mücrimìnem gerçi itdüm bì-aded cürm ü òaùÀ

762
mücevvef: mücevvefdür M, T.
763
öyle: eyle M.
764
VelÀkin: Velekin M.
765
cihetinden: cihetden M.
766
beni: - M.
767
şiddet: şidded M.
 180

Kim siyeh-rÿ olmışamdur hem cünÀn müşk ü òaùÀ

Lìki luùf it úıl şefÀèat nola ki

(2) Bende ider dÀyim günÀh èafv ider anı pÀdişÀ

Böyle diyüp itdi nÀliş anda pes Gerden-dırÀz

Müstemièseñ vir ãalavÀt sen be-cÀn-ı MuãùafÀ
(3) Neår: Óakìm úavlince Sìmurà ki Gerden-dırÀz’uñ ki sözlerin işitdi.
Teraóóüm itdi. İnşÀa’l-lah teèÀlÀ (4) SüleymÀn naôarına varıcaú elden geldükçe saña
şefiè olalum ammÀ be-şarùı an ki baórì úuşlar melikligi şimden (5) girü senüñ olmaz.
Elüñe girmez. Ol manãıb balıúçıluñdur. Gerden-dırÀz eyitdi:768 “YÀ Sìmurg ben
serheng-i eùyÀr (6) olmaúdan bì-zÀram. Tek úuşça cÀnumı ÀzÀd eyle.” didi. Taøarruè
eyledi. Andan Sìmurà Gerden-dırÀz’ı ve ne úadar (7) óabs olmış baórì úuşları var ise
cemè itdi ve hüdhüdi balıúçıla gönderdi ki: “Yaraúda olsun. SeóeràÀh (8) bizümle
buluşsun. SüleymÀñ naôarına iletin.” didi. Hüdhüd daòı gelüp balıúçıla Sìmurà sözin
söyledi. (9) Balıúçıl daòı ol gün yaraú eyledi. Baórì úuşlar ile serhenglerine769 òaber
gönderüp yarın yevmü’l-èarø-ı (10) müràÀndur. DìvÀn-ı SüleymÀndur. Tuófelü
tuófeñüzi òaøırlañ ve her biriñüz ırmaàa ùalup õikr-i Óaúú’a (11 ) meşàÿl olup pÀk
pÀkizelikle ùuófeñüzi aàzıñuza770 alup benümle Sìmurà’a varmaàa deràÀh-ı (12)
SüleymÀnìye yüz urmaàa óÀøır771 oluñ diyüp tembìh itdi. Andan cemìè-i baórì úuşları
daòı balıkçıl (13) sözin ki işitdiler. Andan úanad açup, uçup, biri birin geçüp, ırmaú
kenÀrına varup, ırmaàa ùalup, (14) kendülerin yüyüp, úanad úuyruú düzüp, şeh-perlerin
silküp, baş úaldurup, boyın uzadup yündüler, (15) arındılar. PÀk temìz olup, úanad açup,
uçup, yirlü yirine gelüp ol gice tÀ ãubh olıncaya dek dillü dilince (16) tesbìó itdiler.
Úavlühü teèÀlÀ Yusebbióu lillehi mÀ fi’s-semavÀti vemÀ fi’l-arøı vehüve’l-èazìzü’l-
óakìm772 mÿcibince (17) AllÀh’ı tesbìó idüp õikr-i Óaúú’a meşàÿl oldular. Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
(18) Evveli şebden olunca Àòir seóer
Óaúú’a773 tesbìó itdi müràÀn ser-te-ser

Úuş ününden çıñladı ùÀs-ı felek

(19) Kim taèaccüb itdi ervÀó-ı beşer

Der BeyÀn-ı TemåìlÀt-ı MÀøì

768
eyitdi: eytdi M.
769
serhenglerine: serhengler ile T.
770
aàzıñuza: aàzuñuza M.
771
óÀøır: òÀøır M.
772
“Göklerdeki ve yerdeki her şey, mülkün sahibi, mülkün sahibi, eksiklikten münezzeh, azìz ve hakìm
olan Allah'ı tesbih eder.”(Cuma, 62/1).
773
Óaúú’a: Óaúú’ı M.
 181

Diñle cÀndan sözlerüm ãÀóib kemÀl

(20) Söyleyem taóúìú-i óÀlüñle miåÀl

Şeh SüleymÀn Óaøreti şöyle ki vÀr

Dergeh-i774 Óaú durur añla kÀmukÀr

(21) KÀmil ü mürşid olur Sìmurà-ı ÚÀf

Diñle imdi sözlerüm olmaz güzÀf

Nefs-i şÿm oldur daòı Gerden-dırÀz

[M T 27a] (1)Kim hevÀ-yı nefsde uçar úış u yaz

Hem óarìã ü ùÀmiè ü şÿm u pelìd

Hem óasÿd u kìne-sÀz içün şedìd

(2) Çün balıúçıl itmeseñ çÀker anı

Hem-çü úaz azdurısar nefsüñ señi

Dergeh-i Óaúú’a varıcaú Àòir ol

(3) Úurb-ı Óaúú’a bulmayısar daòı yol

Gerden irince775 ecel minúÀrına

Çarò-ı àadruñ776 uàraya àaddÀrına777

(4) Ol zamÀnda tevbe aããı itmeye

Raómetü’l-lÀh daòı kimse dimeye

Şeyò-i Sìmurà itmeye aããı aña

(5) Pes mürìd oldur ãoñın Àòir aña

èÁúil iseñ mÀ ü menden sen de geç

Úurb-ı Óaúú’a irişesin gözin aç

(6) Úoma varlıúdan tamÀm sende eåer

Ki ide AllÀh saña raómet dÀdıger778

Saña senden olmayıcaú münfaãıl

774
Dergehi: Dir ki M.
775
Gerden irince: Gerdeni irince M, T. Vezin gereği “Gerdeni” metinde “Gerden” şeklinde kullanılmıştır.
776
Çarò-ı àadruñ: Çarò-ı àadruñ ki M,T. Vezin gereği “ki” metinde kullanılmamıştır.
777
àaddÀrına: èaddÀrına M.
778
dÀdıger: dÀdger T.
 182

(7) Dergeh-i Óaúú’a olunmaz muttaãıl

MÀ u menlik gitmeyince sende pes

Óaú cemÀlin göremezsin bir nefes

(8) Yaúmasa pervÀne miskin perr ü bÀl

Maóv olur ki şemèa bulur ittiãÀl

Sen de nefsüñ maóv iderseñ pÀk õÀt

(9) Bu beşerlikden úomazsañ ger ãıfÀt

MÀ u menlikden bulıcaú sen fenÀ

Óaúú’a irüp bulasın èayne’l-beúÀ779

(10) DÀsitÀn-ı meclis-i Àòar

Çoú şükür kim bu SüleymÀn defteri

Dile gelüp söylenüpdür aòberi

(11) Söyledük yüz seksen iki meclisi

MÀèni rismÀnına dizdük cevheri

Buña hemtÀ nüsòa teʾlìf itmedi

(12) Aómedì Şeyòì NiôÀmì ÇÀkerì

Bì-àalaùdur bu sözüm ki ben kimem

Bir kemìne ehl-i èirfÀn çÀkeri

(13) KÀmil olan sözümi añlar bu gün

CÀhil olan pes ne bilsün sÿzgeri

VÀr ümìõüm Àòir ola bu kelÀm

(14) Mevt-i sÀúì ãunmadı ol sÀàarı

Óaúúa minnet buncılayın bir kitÀb

Úıldı senden yÀdigÀrum maôharı

(15) Oúıyandan bu durur maúãÿdumuz

Úılalar òayrì duèÀlar serseri

779
èayne’l-beúÀ: èayne’l-fenÀ M.
 183

İy úarardup tütüni èÀlem iden

(16) Ùopraàı aàardup iden beşeri

Ol Muóammed nÿr-ı Óaúú’ı iy ÒudÀ

Ki itdi engüşt ile ol şaú úameri

(17) ÇÀr-ı yÀrı780 óaúúı çünkim eføali

ŞÀh-ı Óaydar781 úoparupdur Òayber’i

Cürmini Firdevsi’nüñ eyle maèÀf

(18) Úabrine cennetden açàıl sen deri

Gerçi bì-óad úılmışamdur men günÀh

Lìki èafvuñ umaram şÀhum giri

(19) Raómeti Óaú’dan umarsañ iy èazìz

Vir ãalavÀt yÀd idüp peyàÀm-beri

SüleymÀn-nÀmenüñ Yüz Seksen Üçünci Meclisinüñ Õikrinde Durur

(20) Gündüzin rÿósÀruma rÿşen durur

ÒÀl-i Hindÿsı782 siyeh rÿşen durur

(21) Manôarı çeşmüm ki olur òalvetgehüñ

Úıl naôar key cÀyı ki rÿşen durur

Yüzüne teşbìh idelden mÀhı ben

[M T 27b] (1)ŞermesÀram bì-günÀh rÿşen durur

Ger úılam daèvÀ ki eşküm dür durur

Çeşme baú kim bu güvÀh rÿşen durur

(2) Göñlümi çÀh-ı zeneò Yÿsuf-ı óüsn

Óabse ãaldı kim bu çÀh rÿşen durur

Saña revnaú bu yiter şems-i felek

(3) Úapuñ itdi secdegÀh rÿşen durur

Put-perestÀn úor ruòuñ öñünde ruò

780
ÇÀr-ı yÀrı: ÇÀr-yÀr T.
781
óaydar: òaydar M.
782
ÒÀl-i Hindÿsı: ÓÀl-i Hindÿsı M.
 184

Rÿz-ı maóşer èözr-i òºah rÿşen durur

(4) RÀh-ı èışúa baã úadem Firdevsi gel783

Kim óaúìúat işbu rÀh rÿşen durur

Lìki virgil òoş ãalavÀt Aómed’e

(5) Óaú nebìdür ol agÀh rÿşen durur

Der BeyÀn-ı Yevmü’l-MüràÀn-ı Baórì784

Óakìm úavlince rÀviyÀn-ı aòbÀr (6) ve nÀúılÀn-ı muòtÀr ol vech ile ãaóìó óikÀyet
úıldılar ki ve EflÀùÿn-ı YunÀnì naúlince ol ùarìú üzre melìó rivÀyet (7) úıldılar ki çünkim
ol gice geçüp èale’ã-ãabÀó kim oldı. DìvÀn-ı SüleymÀnì daòı ùurdı. Nite şöyle ki vaút-ı
(8) seóergÀh seóer úuşı785 dile gelüp dillü dilince ÓÀliú’i ki tesbìó itdiler. SüleymÀn
Nebi èaleyhi’s-selÀm yirinden (9) ùurup, pÀk ãudan tÀze Àb-dest alup ãubó namÀzın ki
úıldı. NamÀzdan niyÀzdan fÀrià olıcaú èimÀme-i (10) Òalìl’i ãarunup ve biline Ádem-i
äafì zincìrin úuşanup MÿsÀ èaãÀsın eline alup, dìvÀn-òÀneye gelüp, (11) nübüvvet
taòtına çıúup úarÀr kim eyledi. Andan Cemìè-i baór ü berrüñ içindeki biñ bir786 dürlü
ümmetüñ ve yetmiş (12) iki dürlü milletüñ ve çehÀr èunãur melek-i müvekkelleri
SüleymÀn taòtı úafÀsında ayaà üzre ùurdılar nite (13) evvel müvekkel-i òÀtem
èAzübâʾìl787 melek ve müvekkel-i SüleymÀn NÿråÀyÀʾil melek müvekkel-i taòt
HerúabÀʾil (14) ve müvekkel-i tÀc LaùèÀùÀhÿr andan ãoñra muúaddemÀ müvekel-i òÀk
ÙaèÀhÀkÀʾil õÀt-ı pÀk ve andan (15) ãoñra müvekkel-i Àb KièheşÀʾìl ve müvekkel-i Àteş
äaòuùÀhalÀʾìl ve müvekkel-i bÀd NaàmÀàÀʾil (16) èaleyhimü’s-selÀm SüleymÀn’uñ ãaà
ùarafında ayaà üzerine ùurdılar ve ãol ùarafında daòı müvekkel-i òÀtem (17)
äaóyÀùÀèÀhÀʾìl ve müvekkel-i insÀn äaórÀùÀèÀʾil ve müvekkel-i müràÀn ÙamÀhÀbinÀʾìl
ayaà üzerine (18) ùurdılar. SüleymÀn ile enbiyÀlar èaynında èayÀn ümerÀ vüzerÀ
gözlerinden nihÀn ve ikinci ãafda on iki (19) biñ muècizÀtı ôÀhir olmış Benì İsrÀʾil
enbiyÀsı ve etúıyÀsı788 èulemÀsı fuøalÀsı èÀc Àbanÿs ãandalìler789 (20) üzerine geçüp
úarÀr itdiler ve ãol ùarafında óukemÀ790 ümerÀ ve vüzerÀ şuèarÀ øurafÀ ùurdılar ve yine
üçünci (21) ãafda ãaà ùarafında server-i selÀùìn zerrìn simìn taòtlar üzerinde şeh-nişìn
olup úarÀr [M T 28a] (1) itdiler ve ãol ùarafında pehlevÀnları rÿ-yı zemìn pÿlÀd
kürsìlerde diz çöküp ùurdılar ve dördünci ãafda (2) on iki sıbùuñ melikleri Óaøret-i
SüleymÀn’uñ òÀãları791 mertebelü mertebesine göre ayaàın ùurdular. (3) Òiõmet-i

783
gel: gül T.
784
Der BeyÀn-ı Yevmü’l-MüràÀn-ı Baórì: - T.
785
úuşı: úuşçu àazları M.
786
biñ bir: biñ T.
787
èAzübâʾìl: èAzrayÀyÀʾìl M,T.
788
ve etúıyÀsı: - T.
789
ãandalìler: ãandıllar T.
790
óukemÀ: óulemÀ M,T.
791
òÀãları: óÀãları M.
 185

SüleymÀn’a nite yüz sürdüler ve beşinci ãafda erkÀn-ı devlet aèyÀn-ı memleket yirlü
yirine ekÀbir (4) eşyÀ mertebelü mertebesince 792 cumhÿr olup ayaà üzre ùurdılar ve biñ
iki yüz çavuş yidi yüz yetmiş yidi793 (5) altun degeneklü óÀcib altı yüz altmış altı
muraããaè pÿş olup ellerinde elmÀs nacaú götürür peykler (6) ùurdular. Fi’l-cümle úıããayı
dırÀz úılmayalum. İçtimÀè-i insÀn dìvÀn-ı SüleymÀn’ı zeyn itdiler. Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
(7) Eyle bì-óad cemè olup geldi beşer
äan úıyÀmet úopdı olur rÿz-ı óaşir

Bir ayaú baãmış idi biñ ayaàı

(8) Milk-i YunÀn içi ùoldı pÀ vü ser
Neår: İnsÀn melikleri yedi794 eúÀlim serverleri (9) rubèı meskÿn dil-Àverleri
èArab èArbÀ mihterleri ÌrÀn TÿrÀn mübÀrizleri yirlü yirinde kim oturup (10) kim ùurdı.
Andan Sìmurà-ı ÚÀf ile raòne795 úuşı ve úaúanÿs796 ve rÿó ve aànigÿs gelüp óubbuyÀt
(11) yiyen müràÀn serhengi ùÀvus ile ve yırtıcı úuşlar seyyidi èuúÀb ùavşançıl ve ãuyàa
ve balaban (12) ve sunúur ve şÀhìn ve şÀh-bÀz fi’l-cümle yırtıcı, ùartıcı úuşlar serìr-i
SüleymÀnì üzre yüz sürüp (13) taòt-ı pÀ öpüp ùurdılar. Sìmurà altun nişÀne üzerine797
geçüp taòt-ı pÀ kenÀrında úarÀr itdi. äaà (14) ùarafında cennetden çıúan ùavÿs ve ãol
ùarafında Nÿó peyàam-bere mÿnis olan yırtıcılar serhengi (15) èuúÀb ve úaúanÿs ve
raòne798 úuşı ùurdılar. MÀbÀúì úuşlar cins cins799 birle hevÀ yüzine çıúup (16) beyne’s-
semÀda fevúa’l-èulÀde çifti çifti birle yilek yilege virüp şÀh-bÀzların açup pervÀze (17)
ùurdular. SüleymÀn üzerine sÀyebÀn úurdılar. Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
Ùurdı úuşlar gökyüzinde800 açuben şeh-per tamÀm
(18) Ùutdı yir gök arasını801 hem-çünÀn gökde àamÀm

Gör SüleymÀn Óaøretin ki nice devlet virdi aña

Lutf idüben ol Kerìm ü ÒÀlıú ü Rabbü’l-enÀm
(19)Neår: Óakìm úavlince çünkim dìvÀn-ı SüleymÀnì802 ùurdı. Andan Sìmurà emr
itdi. Hüdhüdi (20) gönderdi ki muúaddimÀn803-ı baórì úuşları serhengi mihteri balıúçıl
etbÀèı eşyÀèı birle gelüp (21) SüleymÀn deràÀhına gire. Òiõmet-i şerìfine yüz süre.

792
mertebesince: mertebesine M.
793
yidi yüz yetmiş yidi: yedi yüz yetmiş yedi M.
794
yedi: yidi M.
795
raòne: raóne M.
796
úaúnÿs: úaúanÿsT, úuúnÿs M.
797
üzerine: üzre M.
798
raòne: raóne M.
799
cins cins: cinsi cinsi M.
800
gökyüzinde: gökyüzünde M.
801
arasını: arasın M.
802
dìvÀn-ı SüleymÀnì: dìvÀn-ı SüleymÀn M.
803
muúaddimÀn: muúademÀn M.
 186

Baède ez-Àn SüleymÀn’a804 èÀãì olan óarìã [M T 28b] (1) ve úaz ile óabs olan
eùyÀr-ı baórì sunúur ile yırtıcı úuşları getürüp èarø ide. Hüdhüd Sìmurà sözüni (2) alup,
úanad açup, uçup, úuşlar ãaffına gelüp sunúura şÀh-bÀza òaber virdi. Andan balıúçıla
varup, tÀbiè-i baórì (3) úuşların bile alup SüleymÀn dergÀhına geldi. Bu yañadan úuşlar
çavuşı àurÀb ve ãaúsıàÀn ve eùyÀr şeyòi laúlaú (4) ve müràÀn ulusı kerkes ve yırtıcılar
begler begisi èuúÀb óububÀt yiyen úuşlar seyidi ùurna úarşu varup, èizzet ile (5) alup
SüleymÀn dìvÀnına geldiler. İnsÀn melikleri görüp, ãaf yarup yol virüp iki cÀnibden (6)
úarşu ùurdular. SüleymÀn’a úuşlar ne vech ile geldügin teferrüc úılup göz urdılar. Anı
gördiler ki úuşlar (7) serhengleri èÀdet üzerine dünyÀ meliklerine úarşu çıúarken baórì
müràÀn serhengi balıúçıla úarşu (8) varup, alup èizzet ile SüleymÀn dergÀhına girdiler.
Balıúçıl daòı SüleymÀn dìvÀnına girdi. Naôar (9) úılup gördi ki zerrìn taòt üzerinde
Óaøret-i SüleymÀn oturur èaleyhi’s-selÀm. äÀà ùarafında enbiyÀ vü etúıyÀ (10) ãol
ùarafında óükemÀ ve èulemÀ ve vüzerÀ ayaàın ùururlar. Server-i selÀùìnler zerrìn taòtlar
üzerinde úarÀr (11) itmişler ve pehlevÀnlar pÿlÀd kürsìlerde diz çöküp ellerinde gürz-i
girÀnlar ùutmışlar. BÀúì ekÀbir (12) eşyÀ yir yirin òÀã u èÀm ayaàın ùururlar. AmmÀ ki
Sìmurà úuşı zerrìn nişÀne805 üzerinde úara bulut806 gibi (13) çöküp ùurur. Ol muraããaè
müneúúaè807 zer-baft yükleri zeyn olup naôar úılan gözlere berúì fer virür. äÀà (14)
ùarafında cennetden çıúan ùÀvus ve ãol ùarafında HindüstÀn úakÀnÿsı ùurur. èUúÀb daòı
Rüstem (15) postından cevşenin egnine ãalmış Keyyÿs óançeri gibi pÿlÀd òançerin
pençesine almış ve şÀhin (16) şÀh-bÀz daòı Tühümten808 cevşenin egnine geymiş
şaúúa’l-úamer minúÀrın açup bebr ü peleng şeh-perlerin (17) úanadı üzre yaymış809 ve
zerrìn òançeri pençesin açmaàa müràÀn el ãunup úanların dökmege óÀøır (18) ùurmış
òiõmet-i SüleymÀni’ye yüz urmış ve kerkes daòı ÒoraãÀn pìrleri gibi aú èabÀyı (19)
libascuàın egnine ãalup, rÿzigÀr dìdelere naãìóat virüp çarò-ı àaddaruñ vafÀsuzluàına810
(20) baúar niçe niçe SüleymÀn gördüm. Tac u taòtın yile virdi. Sırrıla manùıúı’ù-tayr
dilince rÀzı (21) dildaşlarına òaber virüp göz úakar ve çaylaú daòı çaúır ùoàan gibi tüyün
düzedüp, [M T 29a] (1) şÀhìn ve şÀh-bÀz gibi gögüs gerüp, boyun uzadup hüner sözler
gibi úuru daèvì úılurdı. Bu óisÀbı (2) ferah ile göñlin811 egleyüp müràÀn ãıfatında812
olurdı ve rÿó úuşı daòı úara ùaà bigi dìvÀn-ı SüleymÀn’ı ki813 ùurur (3) úavs-ı úuzaò
miåÀli úanatların kemer úılup çevre yaña göz urur ve ùavÿs daòı bedr-i úamer gibi
nÿrÀnì814 tÀcın (4) başına urmış lÀciverdì muraããaè, muãannaè, murabbaè, münaúúaş,

804
SüleymÀn’a: SüleymÀn T.
805
nişÀne: nişÀme M, T.
806
bulut: bulub M.
807
müneúúaè: müneffaè M.
808
Tühümten: tühmetin M,T.
809
yaymış: yapmış M.
810
vafÀsuzluàına: vafÀsuzluàuna M.
811
göñlin: göñlün M.
812
ãıfatında: ãınfında M.
813
dìvÀn-ı SüleymÀn’ı ki: dìvÀn-ı SüleymÀnìdeki M.
814
nÿrÀnì: tÿrÀnì M.
 187

zer-baft815 cübbesin egnine ãalup, Cibrìl-i emìn (5) ãıfat müzeyyen yüklerin tezyìn úılup,
ùÀú-ı cennet gibi úanadın egüp ve àÀh èalem-i SüleymÀn gibi şehirlerin (6) yayup gÀh
felek ãıfat çaròa girüp hevÀ da pervÀz urup devrÀn ider. GÀh816 melek heybet yir- (7)
yüzine inüp, raúã urup cevlÀn817 ider. Geh bÀd-ı ãabÀ gibi raúúÀãlıú idüp ÒıùÀ-yı Òuten
Àhÿsı gibi berr ü (8) bÀlınden müşg-efşÀnlıú ider. GÀh paylarınuñ ziştliàine baúup
àamgìn-dil ve perişÀnlıú ider ve ùÿùì (9) úuşı daòı Òıøır İlyÀs èalemleri gibi yeşilce
úanadcuàazların felek yüzine ùoàrı úaldurmışdı.818 Úızıl laèlìn (10) leblerinden şeker-819
efşÀnlıú idüp şìrìn zübÀn faãìó lisÀn òoş beyÀn birle èaúl-ı insÀnı aldurmışdı. (11)
Óınnalu pÀlarına820 baúup, óurrem òandÀnlıú idüp, dilince SüleymÀn devletine duèÀ
úılup òÿb elóÀn birle maúÀm-ı (12) nevÀda hevÀ-yı fenÀda àazel-òºÀnlıú iderdi. GÀh
HindüstÀn diyÀrı öñüne düşdükçe óubbü’l-vaùan (13) mine’l-ìmÀn óasretinden rÿzigÀr
nekbetinden ciger-òÿn olup efàÀn úılurdı ve bülbül daòı èÀrifÀne (14) misgìn elmasì-
reng nemedìn gerdenine ãalup, gül cemÀlin müşÀhede úılup, àoncanuñ àunc itdügi (15)
gülzÀr içinde öñine düşüp ki yÀd ider. Gül óasretinden aàlayup, òÿb elóÀn birle ötüp
(16) gÿş iden àamgìn dileri dil-şÀd ider ve geh821 òÀr elinden ciger-òÿn olup feryÀd ider
ve ùurrÀç (17) úuşı daòı óÀcıyÀnemend alaca ŞÀmì óırúasın çignine ãalmış gözlerine
sürme-i IãfahÀnì çeküp (18) õikr-i Óaúú’ı diline almış “yÀ Óaú” dir. SüleymÀn devletine
duèÀ úılur. HevÀ-yı fenÀda pervÀze úalúup şaúıyup, (19) ötüp, yanup, yaúılup822 ve
úarlaàuç úuşı daòı mesken òırúasın egnine almış èÌsÀ-yı mücerred (20) muóibbì gibi
siyÀh ridÀsın boynına ãalmış şehlÀ gözlerine medenì sürme çekmiş òÿb-elóÀn (21) avÀz
ile şaúıyup õikr-i Óaúú’ı dile alup sebèa òºÀn üstÀd óÀfıô gibi yidi úırÀat üzre ve’l-fecr823
[M T 29b] (1) Àyetin dilince tekrÀr idüp oúur. Tìà-i tevóìd birle şeyùÀne’r-racìm824
boynın ùoúur ve úuzàun daòı yüz (2) úarardup úuşlar ãıfatında825 ùurmış iblìs-i ÒannÀs
bigi şeyùÀn VasvÀs gibi úuşlar araluàından uàrun (3) uàrun baúar. Yüzi úaralıàından Àh
itdükçe dütüni felege çıúar ve hezÀr destÀn úuşı daòı Hind ü Sind (4) øurafÀsı miåli
siyÀh óırúasın boynına ãalmış ve bülbül-i ùurrÀc gibi òÿb elóÀn ile feãÀóat ve melÀóat ile
(5) biñ bir dürlü naàamÀt ile leùÀfet ile dürlü èibÀret ile dile gelmiş hezÀr destÀn oúur.
SüleymÀn devletine (6) duèÀ úılup şÀúir ve úumrı daòı èÀşiúÀne nemedìn826 siyÀhìn
boynına arúırı ãalmış yÀr firÀúından Àh nidem (7) dost diyü feryÀda gelmiş àazel oúur.
Göz idüp, maúÀm-ı óicÀzı gÀh yine dönüp, terk idüp, èışú-ı mecÀzì (8) èışú-ı Óaúú’a
meşàÿl olup şaúır. YÀ Kerìm yÀ Raóìm diyü tesbìó oúur ve gügercin úuşı daòı úanad

815
zer-bÀft: zer-bÀf M.
816
GÀh: GÀh gÀh M.
817
cevlÀn: cevelÀn M.
818
úaldurmışdı: úaldurmışıdı M.
819
Şeker: sükker M.
820
pÀlarına: bÀllarına M.
821
ve geh: geh M.
822
yaúılup: yaúılur M.
823
“Tan yerinin ağarmasına andolsun.” (Fecr, 89/1).
824
şeyùÀni’r-racìm: şeyùÀne’r-racìm M.
825
ãıfatında: ãaffında M.
826
nemedìn: nemedi M.
 188

açup (9) pervÀze úalúup gÀh ÒıùÀ-yı Òuten IãfahÀnì òÿbları gibi úanad úuyruú uzadup,
rengìn münaúúaş libÀsın (10) müzeyyen úılup, düzüp, òilèat-i óÀãın çigin üstine alup,
òÿb raènÀ çifti yanına gelüp, èÀşıú u maèşÿú (11) gibi leb lebe aàzın827 aàıza virüp,
laèlìn ùuùaàınuñ şeftÀlüsi úandine úonuşurlar. GÀh dişisiyile semÀèa (12) girüp raúã
cevlÀn ürişürler ve gÀh hevÀdan SüleymÀn otaàı üzerine yıldırım gibi inüp uçuşurlar
(13) ve gÀh yine pervÀne gibi felege çıúup, úanad açışup, biribirine uyuşup úoçuşurlar.
Perr ü (14) bÀllarından müşk ü èanber828 ãaçışırlar. Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
İçtimÀè-i ins olup yirde peren
(15) Gökyüzini bürümiş829 bÀl-ı Peren

Baór ü berde830 ne ki vÀr anda úamu

Cemèoluben anda gelmiş iy èamu

(16) Gögi ùayrÀn bürümiş òÀki beşer831

äanki úopmış ol zamÀn rÿz-ı óaşir832

Yüz yigirmi dört ãınıf maòlÿú pes

(17) Baór ü berde ne ki vÀr virür nefes

Şeh SüleymÀn dergehinde külli heb

Òiõmetine yüz sürer àÀyet èaceb

(18) Heft kişver şehleri òiõmet úılur

ÒÀn u òÀúÀn ne ki vÀr èizzet úılur

Devletin itmiş ziyÀde Óaú TeèÀl833

(19) SÀyebÀn üstine müràÀn perr ü bÀl

Cümle úuşlar çifti çifti birle pes

Gökyüzinde834 pervÀz urur òoş nefes

(20) Ùutmış eùyÀr ÀsumÀnda açup yilek

Kim perinden pür idi ãaón-ı felek

827
aàzın: aàız M.
828
müşk ü èanber: müşk èanber M.
829
bürümiş: bürümüş M.
830
Baór ü berde: Baór-i berde M.
831
òÀkì beşer: óÀk-i beşer M.
832
rÿz-ı óaşir: rÿz-ı óaşer T.
833
Óaú TeèÀl: Óaú TeèÀlÀ T.
834
Gökyüzinde: Gökyüzünde M.
 189

Yir ile gök arasın ùutmış ùuyÿr

(21) Kim ùayardan835 inemez gökde ùuyÿr

Çün balıúçıl itdi müràÀna naôar

Pes SüleymÀn’dan úılup àÀyet óaõer

[M T 30a] (1)Şeh SüleymÀn kimdügin bildi tamÀm

Òavfa varup aldı èibret iy hümÀm

Oldı peşmÀn gelmedise òiõmete

(2) Bildi Àòir irecekdür miónete

Dil perìşÀn oldı àÀyet úıldı Àh

Áh itdi bu felek yüzin siyÀh

(3) äoñ peşìmÀn aããı úılmaz bilmedi

Óayf aña kim Àòir endìş olmadı

Diñle imdi úıããa nedür reh-nümÀ

(4) Vir ãalavÀt MuãùafÀ’ya yıl u ay
Neår: Óakìm úavlince úaçan kim balıúçıl úuşı (5) ol serheng-i eùyÀr-ı vaóşì bu
vech ile kim SüleymÀn’uñ ve ol emìr ü óÀúÀnuñ836 èaôametin salùanatın tÀbiè olan
maòlÿúÀtuñ (6) keåretin fermÀnında olan baóruñ berrüñ837 biñ bir ümmetüñ saùvetin
rifèatin göricek hezÀr-bÀr Àferìn (7) dil ü cÀndan taósìn idüben daòı içerü girdi. Taòt-ı pÀ
öpüp, baş úoyup, andan boyın838 uzadup, SüleymÀn (8) taòtı üstin gözedüp aàzıla bir
úuru balıú şeklinde saúanúur balıàın úodı kim anuñ gibi (9) saúanúur balıàın ol hey’etde
ve ol ãıfatda kimseler gördigi yoà idi daòı balıúçıl balıàı naôarında úoyup (10) andan
dönüp, úıçın úıçın edeb ile taòt-ı pÀyına839 varup, tekrÀr yüzin sürüp, andan úaldurup,
ayaà üzre (11) ùurup, bu vech ile duèÀ oúuyup eyitdi840 kim Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
Pes balıúçıl aàız açup ol zamÀn
(12) İtdi alúış şeh SüleymÀn’a cihÀn

Didi şÀhÀ pÀdişÀhsın kÀmukÀr

Dile gökce devr úılsun rÿzigÀr

835
ùayardan: ùayrdan T.
836
emìr ü óÀúÀnuñ: emìr-i óÀúÀnuñ M.
837
baóruñ berrüñ: baór u berüñ M.
838
boyın: boyun M.
839
Taòt-ı pÀyına: taòt-ı pÀnına T.
840
eyitdi: eytdi M.
 190

(13) TÀcuñ olsun şems ü taòtun nüh felek

İns ü cinnì dÀèi vü çÀker melek

Ùurduàunca èarş u ferş ervÀó-ı rÿó

(14) Óaú vire ÚÀrÿn-ı mÀl u èömr-i Nÿó

İns ü cinn ü vaóş u ùayr u mÿr u mÀr

Ùapuñuñ841 fermÀnıdur leyl ü nehÀr842

(15) Ben úuluñuñ tuófesin maèõÿr úıl

Bu yıúılmış göñlümi maèmÿr úıl

İy SüleymÀn dergehüñde nemleyem

(16) Baór-ı èUmmÀn luùfuñu men nemleyem

MÀl u gencüñ vÀfir olsun bì-şümÀr

İns843 ü cinnüñ mÀlikisin şehriyÀr

(17) èÁlemi ÚÀf’dan ÚÀf’a ùutduñ tamÀm

Gökde yil taòtuñ götürdi çün àamÀm

Eyle yüce úıldı AllÀh devletüñ

(18) Oldı844 artuú cümle şehden şevketüñ

MüşrikÀn úorúup virür saña òarÀc

Muètekifler gönderür845 tuófe vü bÀc

(19) Milk ü mÀla iòtiyÀcuñ yoú durur

Kim murÀduñ elde óÀøır çoú durur

ÒÀlıú aèôam óürmeti çün yÀ resÿl

(20) Bu balıúçıl armaàanın úıl úabÿl

Gerçi tuófem lÀyıú olmaz óaørete

Lìki riddi lÀzım olmaz miónete

841
ÙÀpunuñ: ÙÀpunıñ M.
842
leyl ü nehÀr: leylì nehÀr M, T.
843
İns: Ki ins M,T.
844
Oldı: Ki oldı M,T.
845
gönderür: gökde durur T.
 191

(21) Minnet eyle ola maúbÿl armaàan

Úudretüm aña yiter úıl imtióÀn

Kim dimişdür èÀúilÀn-ı ser-firÀz

[M T 30b] (1)Edèiye dilde gerek elde piyÀz

ŞÀha Óaú’dan budur añla óÀcetüm

èÖmrüm olduúça úılam ben òiõmetüm

(2) Böyle diyüp anda balıúçıl hemÀn

İtdi alúış oldı sÀkin bir zamÀn

Diñle imdi úıããa nedür úÀmukÀr

(3) Vir ãalavÀt MuãùafÀ’ya yÀdigÀr
Neår: Hakìm úavlince balıúçıl bu vech ile duèÀ (4) úılıcaú SüleymÀn Óaõreti
balıúçıluñ feãÀóatine melÀóatine leùÀfetine hezÀr-bÀr Àferìn itdi. Daòı (5) dönüp balıúçıl
getürdügi sunúur846 balıàına naôar úıldı. Eyitdi847 ki: “Bu vech ile sunúur848 balıàın
gördügümüz (6) yoú heyʾetde ve sìretde. Bu úanúı diyÀrdan geldi ve óaãiyyeti nedür?”
Balıúçıl cevÀb verdi kim: “YÀ nebiyye’l-lÀh (7) Nil Irmaàı’nuñ başında Kÿh-ı Billÿr
eteginde on iki çeşme ki vardur. Evvelki çeşme aúup, Mıãr’a gelüp (8) DimyÀù öñünden
Baór-ı Maàrib’e úarışan ırmaúdur. AmmÀ kim on birinci baòşı her birisi birèÀleme daòı
aúar. (9) Ser-cümlesi Kÿh-ı Billÿr eteginden çıúar. Anlaruñ èaynları849 çıúduàı yirde
olur. Bu balıú ammÀ kim àayrı (10) yirde olmaz. Velìkin yÀ SüleymÀn òÀãiyyetini
eydeyim.850 Her kim birdir. Hemin yise úırú kez cimÀè (11) ider. Her gÀh ki yise
cimÀèdan òÀlì851 olmaz.” Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
Böyle diyüp ol balıúçıl anda pes
(12) Oldı sÀkin şÀh öñinde òoş nefes

Diñle imdi úıããa nedür yÀr-ı cÀn

Vir ãalavÀt MuãùafÀ’ya pìş ü pes
(13) Neår: Óakìm úavlince balıúçıluñ getürdügi sunúur852 balıàınuñ ki görüp
taósìn itdi. (14) Andan suʾÀl itdi ki: “YÀ balıúçıl işitdüm ki baña muóabbet úılup, baèøı
baórì úuşları kendüñe (15) tÀbiè idüp úaz ile ol baña èÀãì olan Gerden-dırÀz ile ceng

846
sunúÿr: saúanúÿr M.
847
Eyitdi: Eytdi M.
848
sunúÿr: saúanúÿr M.
849
èaynları: èaynıları M.
850
òÀãiyyetini eydeyim: óÀãiyyeti budur kim M.
851
òÀlì: óÀlì M.
852
sunúÿr: saúanúÿr M.
 192

eylemişsin.853 CihÀnı gözlerine (16) teng eylemişsin. Ol AllÀh óaúúı çün ki baña
nübüvvet òÀtemin müyesser itdi ve yetmiş iki milleti ve baór ü berde (17) biñ bir dürlü
ümmeti baña musaòòar itdi. Baórì úuşlaruñ serverligin ve seyyidligin saña virdüm ve
daòı Óaú (18) TeèÀlÀ’dan dilerem ki senüñ yüklerüñ şeh-perlerini pÀdişahlar tÀcına
lÀyıú úılsun ve úuşlar içinde (19) èazìz ü mükerrem854 ol ve loúman cihÀn içinde
óelÀlden olsun.” diyüp òayr duèÀ úıldı. Óaú SübóÀnehü (20) ve TeèÀlÀ balıúçıluñ
yüklerini ve tìllerini ùÀvus yükinden855 ve ùurna yüklerinden èazìz muòterem eyledi. (21)
Andan balıúçıl daòı tekrÀr varup, taòt-ı pÀ urup, andan gelüp Sìmurà úademinde baş
úodı ve Sìmurà [M T 31a] (1) daòı ãaà úanadın uzatdı. Balıúçıl gelüp melik elin öper
manãıb verilmiş emìr gibi. Sìmurà úanadı ucın (2) öpüp şeh-perlerine yüzin gözin sürdi.
Andan SüleymÀn Óaøreti buyurdı. Aú billÿrdan bir nişÀne úodılar. (3) Cennet’den çıúan
ùÀvusuñ856 altı yanında yir gösterdi. Geçüp billÿr nişÀne857 üzerinde SüleymÀn naôarına
úarşu (4) úarÀr itdi. Baórì úuşlar daòı işidüp bildiler ki balıúçıl emr-i SüleymÀn birle ve
óükm-i Sìmurà ile baórì (5) úuşlara server oldı. Andan SüleymÀn Óaøreti başıñ
úaldurup balıúçıl yüzine baúup eyitdi858 ki: “Úanı ol (6) òÀyın Gerden-dırÀz ol óarìã ve
balúan úaz859 baña óÀyın olan aómaú, èaúlı az” diyicek balıúçıl eyitdi:860 “YÀ nebiye’ (7)
l-lÀhi sunúur elindedür ve cemìèi óabs olınan úuşlar yırtıcılar elindedür. Ser-cümlesin
rÿó úuşıla raòne861 úuşı (8) bilür.” diyüp òÀmuş oldı. SüleymÀn óükm itdi. Sìmurà ile
ser-cümle yırtıcılar ne úadar ki vardur Gerden-dırÀz ile (9) tÀbìèi óabs olandan aldı.
Gerden-dırÀz’ı862 naôarına getürdiler. Sìmurà daòı óükm itdi. Evvel sunúur ol (10)
èadÿya muøaffer olan melik-i manãÿr müvekkel-i ùuyÿr Gerden-dırÀz’ı863 alup SüleymÀn
naôarına getürdi (11) ve manùıúu’ù-ùayrca SüleymÀn’a duèÀ úıldı. Eyitdi864 kim Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
İy muôaffer òaãma her dem óaøretüñ manãÿr ola
(12) İns ü cinn ü vaóş u eùyÀr emrüñe meʾmÿr ola

Fitne-i Yeʾcÿc’a èadlüñ çün Sikender oldısa

èAdlüñ ile yÀ SüleymÀn memleket maèmÿr ola

(13) Devlet ü baòt u saèÀdetle cihÀnda bÀúidür

Nekbet ü derd ü èanÀ senden begüm hem dÿr ola

853
eylemişsin: eylemişsün M.
854
èazìz ü mükerrem: èazìz mükerrem M.
855
yükinden: yükünden M.
856
ùÀvusuñ: ùÀvus T.
857
nişÀne: nişÀme M, T.
858
eyitdi: eytdi M.
859
balúan úaz: balúan úazı M.
860
eyitdi: eytdi M.
861
raòne: raóne M.
862
Gerden-dırÀz’ı: Gerden-dırÀz T.
863
Gerden-dırÀz’ı: Gerden-dırÀz T.
864
eyitdi: eytdi M.
 193

DosıtÀnuñ şÀd ü óurrem õevú idüp sürsün ãafÀ

(14) ÓÀsidüñ derd ü belÀya mübtelÀ maúhÿr ola

Düşmenüñ balúan úazı miåli ola úabøında esìr

Kim felek óÀsid şikÀrı içre hem sunúur ola
(15) Neår: Óakìm úavlince sunúur bu vech ile SüleymÀn Óaøreti’ne duèÀ úılup ol
ùavìl aómaú Gerden- (16) dırÀzı ol óarìã ve çoú yiyici balúan úazı óor óaúìr Óaøret-i
SüleymÀn’a èarø itdi. Andan SüleymÀn (17) baş úaldurup balúan úazına úuş dilince
suʾÀl itdi ki: “İy óarìã ùavìl-i aómaú865 bu óamÀúat ve òıyÀnet- (18) liúiñi itdüñ. Sebeb
nedür? Sìmurà ile gelmeyüp, emrüme iùÀèat úılmayup, baórì úuşları alup gidesin. (19)
Òiõmetümi terk idesin. Áòir bilmez midüñ kim ulu’l-emre866 iùÀèat itmek gerek. AmmÀ
ki sen bu (20) çoú yiyici óarìã úaz nefsine uyucı ùavìl aómaú Gerden-dırÀz sen henüz
òiõmetüme gelmedin. Emrüme (21) iùÀèat úılmadın. äaà úol begligine ùamaè itdüñ ve
cennetden çıúan ùÀvus úuşı [M 31b] mertebesine [T 31b] (1) óased úılduñ. Bu òod
muèayyendür ki óarìãi öldüren yine kendü óırsıdur. El-úÀtilü’l-óarìã óırãahü (2) pes saña
lÀzım geldi ki ölesin. İtdügün òıyÀnetüñ867 cezÀsını bulasın.” diyüp óükm eyledi. ŞÀh-
bÀz ve sunúur (3) ol òaãm-efgen ser-firÀz manãÿr cellÀd-ı868 eùyÀr hemÀn-dem emr-i
SüleymÀn869 birle dirile. Perr ü bÀlın úaynaà870 urup (4) siyÀset naùèı üstünde yalba gibi
ditdi. Boynını burup baàrına pençe urup úarnını yırtdı. CÀnın alup (5) cismini
zaòmnÀk871 ve menzilini òÀk eyledi. Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
Òışm idicek şeh SüleymÀn ser-firÀz
(6) İtdügin872 buldı hemÀn Gerden-dırÀz

Úaz-ı şÀh-bÀz pes siyÀset eyledi

Aldı cÀnın cism-i àÀret eyledi

(7) İns ü cinn ü vekr ü òoş873 etyÀr ola

ÒÀyını ãanma ki ber-òÿrdÀr ola

Kim ùamaè ehli bulur õillet begüm

(8) Bì-ùamaè bulur yüce devlet begüm

865
iy óarìã ùavìl-i aómaú: iy óarìã-i ùavìl aómaú M.
866
ulu’l-emre: ulÿmu’l-emre T.
867
òıyÀnetüñ: óıyÀnetüñ M.
868
cellÀd-ı: cellÀd T.
869
emr-i SüleymÀn: emr-i SüleymÀnì M.
870
úaynaà: úaynaè M.
871
zaòmnÀk: zaómnÀk M.
872
İtdügin: İtdigin M.
873
òoş: óoş M.
 194

Bir oñulmaz renç olur añla óased

Terk idemez cÀnın olunca óased

(9) Ne òo óÀsid raómet ü cennet bulur

Ne ùamaèsuz õillet ü nekbet bulur

Dimezem ki eyle óasedsen mÀniè ol

(10) Óaú TeèÀlÀ virdügine874 úÀniè ol

Baòt u devlet875 isteseñ ki ola bülend

ŞÀkir ol ki ola zilde òÿşmened

(11) ŞÀkir ol ki baòt u devlet876 bulasın

ÕÀkir ol èizz ü saèÀdet bulasın

Õikr ü şükri dÀyimÀ úılup edÀ

(12) Vir ãalavÀt sen be-cÀn-ı MuãùafÀ

DÀsitÀn-ı Balıúçıl ve Úaøıye-i AóvÀl-i Üst ve Úıããa-i SüleymÀn èAleyhi’s-selÀm

(13) Neår: Óakìm úavlince SüleymÀn Óaøreti baórì úuşlar ser-firÀzı Gerden-
dırÀz’ı şÀh-bÀz ve sunúur elinde (14) helÀk itdüricek baór ü berrüñ eùyÀrı yırtıcı ve
ùartıcı ãıàÀr kibÀr vehm877 alup àÀyet òÀvf itdiler. Sìmurà (15) daòı àaøab-ı SüleymÀn’ı
görüp Gerden-dırÀz’a şefìè olmadı. Belki aàız açup, duèÀ úılup Óaøret-i SüleymÀn’a
(16) eyitdi878 ki: “YÀ melikü’l-ins ü ve’l-cinni iy emìr-i vaóş u eùyÀr yÀ melik-i şehriyÀr
òÿb verdüñ ki meliklere (17) òÀyın olanuñ óÀli böyle gerek. Óuãÿãa kim bu bir óarìã
ùamaèdÀr, bì-sipÀs, bì-niyÀz idi. Ùavìl-i (18) aómaú Gerden-dırÀz idi. Ol óırãı èÀúibet
kendünüñ helÀkine sebep oldı kim óarìã öldüren (19) èÀkibet òırãıdur. Óuãÿãa ki òÀyin
ola. Óased ehli óased ölmeyince òÿyını terk itmez kim óasedile hiç rÀóat (20) yoúdur.
LÀ rÀóate maèa-óasede.” èAnúa böyle diyicek SüleymÀn Óaøreti sözin müvecceh görüp
taósìn itdi. Andan (21) yüz balıúçıla ùutdı. Eyitdi879 “YÀ melik-i müràÀn-ı baórì òaber vir
baña ki mekÀnuñ ne cezìredür ve daòı bu saúanúur ki [M T 32a] (1) getürdüñ. İnsÀna
nefèì var idüàin neden bildüñ. Baña lÀyıú hediyye idügin niçe fikir úılduñ. èAle’l-
óuãÿã880 ki (2) getürdügüñ saúanúur-ı Nil’i ola.” didi. SüleymÀn Óaøreti balıúçıla bu

874
virdügine: virdigine M.
875
Baòt u devlet: Baòt-ı devlet M.
876
Baòt u devlet: Baòt-ı devlet M.
877
vehm: vehem T.
878
eyitdi: eytdi M.
879
Eyitdi: Eytdi M.
880
èAle’l-òuãÿã: èAle’l-óuãÿã M.
 195

vech ile üç dürlü su’Àl idicek cevÀb (3) virüp eyitdi881 ki: “YÀ nebiyya’l-lÀh bizüm
cinsimüzüñ882 mekÀnları ulu ırmaúlar ve deñizler kenÀrındadur. AmmÀ ki ÀbÀ vu
ecdÀdumuñ (4) mekÀn-ı muèayyenesi bir cezìredür ki aña Cezìretü’ã-äavÀmìn dirler.
İçinde muèaôôam bir şehr883 vardur. HevÀsı òÿb, (5) laùìf ve ùopraàı gökcek ve laùìf
şehirler ve maèdenler ve òÀãiyyetlü884 canavarlar ve aàaçlar var bu adada (6) ve daòı
uzÿnì yidi885 yüz fersekdür. İbnü’l-Faúıyh eydür bu adada bir ùÀyife var yaèni Àdem
ãÿretinde başları (7) açuú, ãaçları uzun ve tenleri bir uàurdan úìl ve sözleri añlanmaz ve
aàaçlar dibinde ùururlar ve yemişler yirler (8) ve óisÀbsuz ùÀyifedür. ÓayvÀn bigi
gezerler ve Àdem göricek úaçarlar, ãuya girürler. Her birinüñ boyı dört úarışdur (9) ve
tenlerinde ãaç bitmiş úızıl renkde ve àÀyetde yügrük olur. Hiç nesne bunlara yitmez ve
bu adanuñ sevÀóilinde (10) bir úavm var. Ádeme beñzer úaçan ki deñizde kimi görseler
yüzerler. Gemilere varurlar. èAnber ilterler. Demüre degişürler886 (11) ve aàzına alup,
yüzüp adaya getürürler ve kimse bilmez ki demüri bunlar neylerler ve daòı yÀ SüleymÀn
bu adada gergedan (12) çoà olur. Eşege beñzer ammÀ àÀyetde887 büyük olur ve alnında
bir ulu boynuzı var ùoàru ve ol boynuzdan (13) bıçak sapı düzerler. PadişÀhlaruñ
hºÀnında úorlar. Her ùaèÀm kim888 óÀøırdur aàu olsa bıçaú ãapı derler, bilürler889 (14)
kim aàulu ùaèÀm var ve kemerler düzerler. Güneş ùoúunıcaú890 envÀè-ı ãÿret ve naúşlar891
bu kemerde892 bellü olur ve cin pÀdişÀhları (15) beàÀyet severler. Bunuñ kemerini
bahÀya alurlar. MeåelÀ kemer olur ki dört biñ miåúÀl altuna alurlar ve bu gergedanlaruñ
(16) boynı egridür deve boynı gibi ve hiç óayvÀn buña ùurmaz. Fìl ve bebür ve úaplan
ve arãlan küllini helÀk ider (17) ve bu adada ãu ãıàırları var. GÀh deñize girürler gÀh
çıúup otlarlar. KÀfÿr ve óayzerÀn893 ve beúem aàacı bu (18) adada çoà olur. Beúem
aàacını egerler ve dikerler. Köki cemìè-i aàÿlara tiryÀúdur ve bu adada envÀè úoúulu
otlar (19) var ve ıssı otlar ve renklü ùaşlar çoúdur ve daòı yÀ nebiyya’l-lÀh ekåer
ecdÀdumuz bizüm ol cezìrede mütemekkin olur. AmmÀ ki (20) saúanúuruñ menfeèatin
neden bildüñ diyü suʾÀl894 iderseñ benüm ceddüm mÀh-gìrden müràÀn-ı baórìnüñ
seyyidi emìrden işitdüm ki (21) aña daòı ecdÀdından tevÀtür ile maèlÿm olmışdur. Nite
cemìè-i mürsel peyàam-berler içinde siz SüleymÀn’dan aúdem üç mürsel peyàÀm-ber
[M T 32b] (1) úuş dilin söylemişdür. Aãlı ferèì birle naúl eylemişdür. Evvel Ádem äÀfì

881
eyitdi: eytdi M.
882
cinsimüzüñ: cinsümüzüñ M.
883
şehr: şehir M.
884
òÀãiyyetlü: óÀãiyyetlü M.
885
yidi: yedi M.
886
degişürler: degişirler M.
887
àÀyetde: èÀyetde M.
888
kim: ki M.
889
bilürler: bilür T.
890
ùoúunıcaú: ùoúınıcaú M.
891
naúşlar: naúışlar M.
892
bu kemerde: - M.
893
óayzerÀn: òayrrÀn M.
894
suʾÀl: suvÀl T.
 196

sibÀèuñ895 bahÀyimüñ etyÀr-ı neèÀyimüñ dillerin (2) bilürmiş. ÔÀlim elinden maôlÿmı896
òalÀã úılup èadl u dÀd úılurmış. İkinci Nÿó NÀcì èaleyhi’s-selām vaúti ki ùÿfÀn müddeti
yitdi. Gemiyi daòı (3) tamÀm itdi. Andan Óaúú’un emri birle deñizde ve deryÀda biñ bir
ümmet ki vardur. Altı yüz birincisi deryÀdadur ve dört yüz (4) ümmet ki úuru yirdedür.
Cümlesinden897 eger sibÀè u behÀyim ü etyÀr u neèÀyim ãayyÀt óaşerÀt yitmiş iki millet
yüz yigirmi (5) dört dürlü ãıfat-ı maòlÿúÀtuñ her birisinden uşaàı var idi898 ve irisinden
birer çiftin sefìneye899 almaàa nesl-i munúatıè900 (6) olmamaú içün ùÿfÀndan necÀt
bulmaú içün óükm-i SubóÀnì emr-i YezdÀnì birle alınmasın gemi içinde muúìm
olmasına emr (7) olıcaú Óaú TeÀlÀ celle èalÀ, Nÿó peyàam-berüñ úalbine ilhÀm idüp
cemìè-i maólÿúÀtuñ dillerin bildürdi. Üçünci İsmÀèìl peyàam-ber (8) bahÀyimden
eùyÀrdan ve óaşerÀtdan ãayyÀtdan úanúısı ki Mekketü’l-lÀha ùavÀfa gelse anları incitdügi
ecilden Óaú TeèÀlÀ (9) İsmÀèìl’üñ úalbine óayvÀnÀt dillerin bilmek ve manùıúu’ù-ùayrı
farú úılmaú müyesser itdi. Mekketü’l-lÀhı ùavÀf iden (10) óayvÀnÀt-ı kibÀruñ ve ãıàÀruñ
ve eùyÀruñ bahÀyimüñ neèÀyimüñ óaşerÀtuñ ãayyÀtuñ tÀ óattÀ ki neml ü õerrenüñ (11)
dillerini bilürdi. Her birisini farú úılurdı. Pes yÀ nebiyyÀ’l-lÀh benüm cedd-i aèlÀmum
adı MÀh-gìru’ã-äavÀmìn idi. Ùarablÿs (12) baóri kenÀrında gökyüzinden úanad açup,
deñiz yüzine inüp, deryÀ dibinden naãìb olan balıú daòı deñiz yüzine çıúup (13) neónü
úasemnÀ901 mÿcibince úısmetin øabt902 iderken şikÀrın úayd iderken nÀ-gehÀn bir ãayyÀd
úaôÀ ùuzaàın baór903 (14) kenÀrında úurmış. Ceddimüñ baãìreti baàlanup iõÀcÀʾe’l-úaøÀ
èamme’l-baãardur904 óükmince úaøÀ dest ü gözin905 baàlayup belÀ (15) duzaàına giriftÀr
olmış. äayyÀd ùutup helÀkine tevaúúuf idüp, alup, úafeãe úoyup İsmÀèìl peyàam-ber
(16) naôarına getürmiş. İsmÀèìl bunı görüp, teraóóüm úılup manùıúu’ù-ùayrca eydür ki:
“YÀ MÀh-gìr òavf itme ki seni ÀzÀd (17) ãayyÀd elinden úurtarup dil-şÀd ideyin. AmmÀ
ki baña èivÀø bedel eylügüme ol olsun ki Nìl Irmaàı başından (18) Kÿh-ı Billÿr
eteginden çıúar on iki èayndur. Birisi rubè meskÿn èÀlemine aúup, SengistÀn ve
ZenbÿristÀn (19) ser-óaddinden gelüp Mıãır şehrine uàrayup DimyÀù öñinde Baór-ı
Maàrib’e úarışur ve Nìl’üñ on bir ırmaàı her birisi (20) bir èÀleme aúar ki èuúalÀ ve
óükemÀ úatında ol èÀlemüñ óudÿdı maèlÿmdur. Pes balıúçıl ol Nìl èaynı906 başında
baórinüñ (21) úumı907 içinde olur. Bir nevèi saúanúurdur. Anı baña getürmege himmet
eyle.” diyüp, emr idüp ÀzÀd úılıncaú pervÀz açup, [TM 33a] (1)uçup, Kÿh-ı Billÿr’a

895
sibÀèuñ: sebÀèuñ M.
896
maôlÿmı: maôlÿm T.
897
Cümlesinden: Ser cümlesinden M.
898
var idi: - M.
899
sefìneye: sefìne T.
900
nesl-i munúatıè: nesl ü munúatıè T.
901
“Biz paylaştırdık.”( Zuhruf, 43/32) .
902
øabt: sayù M,T.
903
baór: baóri M.
904
“Kaderde olan başa geldiğinde göz kör olur."
905
dest ü gözin: dest-i gözin M,T.
906
Nìl èaynı: Nìl-i èayn T.
907
úumı: úavim T.
 197

geçüp, Nìl Irmaàı908 başında saúanúurı bulup minúÀrına alup, hevÀya aàup, getürüp
naôarına (2) getürmiş.909 İsmÀèìl Nebì saúanúurı görüp, taósìn úılup, òayr910 duèÀ úılup
eyitmiş911 ki: “AllÀhu TeèÀlÀ’dan dilerem ki (3) èömrüñi Óaú ùavìl ide. Yırtıcıdan
ãaúlayu vire.” YÀ nebiyye’l-lÀh İsmÀèìl Nebì’nüñ òayr duèÀsı berekÀtında henüz (4)
ceddüm912 yaúın zamÀnda vefÀt itdi. Pes kemìne daòı èÀlì óaøretüñe gelmeñe niyyet
itdüm. SulùÀnuma lÀyıú (5) tuófe saúanúurı görüp fikr idüp, úanad açup uçdum. Kÿh-ı
Billÿr etegine geçdüm. Andan saúanúurı bulup, (6) minúÀruma alup götürdüm. èÁlì
naôaruña getürdüm. Ümìddür ki913 bu bì-çÀrenüñ hediyesi úabÿlü914 óaôôda vÀúiè ola.
(7)Nazm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
Ben øaèìfüñ915 armaàanın yÀ SüleymÀn óak resÿl
Red idüp yıúma göñül mürvet úılup eyle úabÿl

(8) Óaøretì èÀlìñe lÀyıú tuófe ben úande bulam

Úudretümce armaàanum bu durur añlar èuúÿl
Neår: Óakìm úavlince (9) balıúçıl böyle diyicek SüleymÀn Óaøreti bildi ki
saúanúuruñ916 óÀãiyyetin ecdÀdı İsmÀèìl peyàam-berden ögrenmiş. (10) Bunlar daòı
ecdÀdından òaber almış taèaccüb idüp balıúçıluñ feãÀóatine iùÀèatine óayrÀn917 úalup
daòı el götürüp (11) òayr duèÀ úıldı ki balıúçıluñ müràÀn-ı baórì içinde rifèati şevketi
ziyÀde ola ve yükleri úıymet bula. Server-i (12) selÀùìn maóbÿbları rÿ-yı zemìn òÿbları
başlarına otaàa ãoúınup918 perler ile zìnet úılup faòr ideler. Andan (13) ãoñra dönüp
LoúmÀn-ı Óakìm’e919 suʾÀl itdi ki: “YÀ óakìm-i zamÀn MÀh-gìr óaúúında óükemÀ ne
dimişdür. Òaãiyyetin920 (14) beyÀn eyle.” CevÀb virdi ki: “YÀ nebiyye’l-lÀh òavÀã-ı
eùyÀr kitÀbında gelür ki balıúçıluñ eti òÀr-ı yÀbisdür.921 Baèøı (15) meõhebde ekli óelÀl
ve baèøı maõhebde óarÀm. Balıúçıluñ eger yaàını gül yaà ile mülemmaè idüp ãızılu
yirlere (16) sürseler ãıøısın sÀkin eyleye. Eger úanını nebÀt ile úarışdurup göze çekse
ùonuúluàın gidere. Eger (17) balıúçıl úanını alup, yaà ile úarışdurup, ıãıdup başına
dürtse baş aàrısın defè ide.” Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün

908
ırmaàı: ırmaèı M.
909
getürmiş: úomış M.
910
òayr: - T.
911
eyitmiş: eytmiş M.
912
ceddüm: óaddüm M.
913
Ümìddür ki: Ümìõdür ki T, Ümìõ vardur ki M.
914
úabÿlü: - M.
915
øaèìfüñ: ãaèìfüñ M.
916
Saúanúÿruñ: saúanúÿr T.
917
óayrÀn: òayrÀn M.
918
ãoúınup: ãoúunup M.
919
LoúmÀn-ı Óakìm’e: LoúmÀn Óakìm M.
920
Òaãiyyetin: Óaãiyyetin M.
921
òÀr-ı yÀbisdür: cÀr-ı yÀbisdür M.
 198

(18) Nefèi çoúdur MÀh-gir’üñ bu òavÀã içre èayÀn

Efêal ol ki söyledüm ger itmişemdür imtióÀn

Böyle diyüp anda LoúmÀn oldı sÀkin pes hemÀn

(19) Müstemièseñ vir ãalavÀt MuãùafÀ’ya şÀdumÀn
Neår: Óakìm úavlince LoúmÀn-ı Óakìm922 böyle diyicek SüleymÀn yüzüni (20)
Sìmurà’dan yaña ùutup eytdi ki: “YÀ sulùan-ı mürà ve efêal-i Sìmurà òaber vir baña ki
balıúçıluñ şikÀrı aèmÀli (21) kÀrı nedür?” CevÀb virdi ki: “YÀ nebiyya’l-lÀh balıúçıl
üç923 cinsdür; beyaøı, esvedi ve mÀvi. Ol ki beyÀøìdür [M T 33b] (1) esvedìdür. Aú
tilleri924 vardur úanatları altında àÀyet úıymetlüdür. Ol ki esvedìdür Hind diyarında
çoúdur. Vaøèı925 úara (2) meke gibidür ve926 ol ki mÀvi rengdedür. Anuñ siyÀh tilleri927
olur. áÀyetde928 meràÿb ve úıymetlüdür kim selÀùìn ü serverler (3) tÀcında götürür.
AmmÀ ki bunlaruñ ucınuñ daòı ùabìèatı birdür. áÀyet ıraúdan görücilerdür. Şöyle kim
hevÀ yüzine yidi (4) fersaò miúdÀrı kim çıúar. Fevúa’l-alÀde929 deñiz930 yüzine naôar kim
úılur, şikÀr idecegi balıàı naôar idüp görür. Úanat süzüp (5) òışm ile yıldırım gibi deñiz
yüzine indügi bigi balıàı minúÀrına alup ãu yüzine úonduàı bir olur ve bir daòı èÀdeti (6)
budur kim ãaà göz ile yırtıcı şÀh-bÀzı gözedür ki kendüyi şikÀr itmeye ve ãol göz ile
şikÀr idecegi (7) balıàı gözedür. äuya ùalıp,931 nÀ-bedìd olup gitmeye. Pes
düşmeninden932 àÀfil emìn degül. Vaútine óÀøırdur ve şikÀrın (8) gözetmekde cüst ü
çalÀkdur. Her cihetde işinde àÀfil degüldür ki àÀfilleri AllÀh TeèÀlÀ sevmez. İnna’l-lÀhe
lÀ yuóibbü’ (9) l-àÀfilÿn” Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
Áúil933 ol ki düşmeninden olmaya hergiz emìn
CÀhil ol ki dost u düşmen934 farú idemez key mübìn

(10) Böyle diyüp anda sÀkin oldı Sìmurà935 yÀ emìr

Müstemièseñ MuãùafÀ’ya vir ãalavÀt yÀ emìn
Neår: Óakìm úavlince (11) Sìmurà böyle diyicek SüleymÀn Óaøreti yüzüni balıúçıldan
yaña dönüp eyitdi936 ki: “YÀ balıúçıl iy server-i müràÀn-ı baórì (12) sebeb nedür ki balıú

922
LoúmÀn-ı Óakìm: LoúmÀn Óakìm M.
923
üç: - T.
924
tilleri: telleri M.
925
Vaøèı: Vaãèı M.
926
ve: - M.
927
tilleri: telleri M.
928
áÀyetde: áÀyet M.
929
Fevúa’l-ulÀde: Fevúa’l-alÀde M.
930
deñiz: degin T.
931
ùalıp: ùalup M.
932
düşmeninden: düşmenin T.
933
Áúil: áÀfil M.
934
dost u düşmen: dest ü düşmen T.
935
sÀkin oldı Sìmurà: Sìmurà oldı sÀkin M.
936
eyitdi: eytdi M.
 199

yimege óarìã olasın àayrı gözetmeyesin.” cevÀb virdi ki: “YÀ nebiyya’l-lÀh bu suʾÀle iki
(13) cevÀb var. CevÀb-ı evvel bu ki cihÀnda canavarlar etinde balıúdan óelÀl yoúdur ki
her peyàam-bere ki gökden (14) mÀʾide indi. Her birisinde balıú eti var idi. Pes laóm-i
óÿt937 mübÀó olduàı cihetden balıú etin yimege óarìã (15) olduú. AmmÀ ki cevÀb-ı åÀnì
budur ki bÀúì óayvanÀt ve baór ü berrüñ úuşları rızú içün àam yimeyeler ki ol bize úanat
(16) virür.938 HevÀda uçuran fevúa’l-ulÀya939 geçüren felek yüzinden úanadumuz
bükdürüp deñize indüren úısmet olan (17) balıàı Baór-ı èUmmÀn dibinden bize úarşu
gönderen ÒallÀú-ı èÀlem RezzÀú-ı aèôam her dÀbbenüñ rızúın eksük itmez. (18) VemÀ
min dÀbbetin fì’l-erêı illÀ èalÀ’l-lÀhi rızúuhe”940 Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
Úullarına rızúı her gÀh mÀliki AllÀh virür
(19) Gökde uçan balıúçıla deryÀda ol mÀhì virür

Buña hemtÀ ol Óakìm’üñ bì-adeddür óikmeti

èAzli òÀne geh gedÀya devleti şÀhì virür

(20) Çarò-ı çÀrumdan seóergÀh arøa virür şevú-ı şems

Her şebi leyl encümenden enver-i mÀhì virür

Úıããa-i saúa ender SüleymÀn èalehhi’s-selÀm

(21) Óakìm úavlince úaçan ki balıúçıl úuşı bu vech ile kendünüñ óÀlinden,
mekÀnından, ùabìèatından ve òÀãiyyetinden941 kim beyÀn [M T 34a] (1) eyledi. Andan
yine SüleymÀn óükm itdi. Aòì melió ilerü gelüp úızıl altun levóa ve bisÀù üzerine baórì
úuşlaruñ (2) esmÀsı yazılmış. Altun úurèayı bismi’l-lÀhi diyüp, yidi942 Àyet TevrÀt ve
ùoúuz Àyet Zebÿr’dan oúıyup943 (3) úurèayı ki yuvaladı. Úurèa úuşlar içinde saúúaya
düşdi ki balıúçıluñ ãaà vezìri idi ve SüleymÀn eyitdi:944 áavvÀã-ı (4) baórì ki úuşlaruñ
çavuşluàın balıúçıl Sìmurà maèrifetile aña virdi. Varup saúa úuşın daèvet itdi. Saúa (5)
úuşı daòı aàzına945 SüleymÀn’a hediyye içün bir dür dÀne ãadefin aàzına almış úurãaàın
ãarúıdup, úanad yayup, ÒoraãÀn (6) pìrleri gibi gögsin gerüp, úurãaú gerüp, düp aú
èabÀsın egnine ãalup ve òurmÀ-yı èaãÀların iki úoltuàı (7) arasına alup, ùayanuraú
yürüyirek dergÀhdan içerü girüp, evvel balıúçıl ile Sìmurà úademinde baş úoyup andan

937
laóm-i óÿt: laóm-i òÿt M.
938
virür: virüp M.
939
fevúa’l-ulÀya: fevúa’l-alÀya M.
940
“Yeryüzünde yürüyen her canlının rızkı, yalnızca Allah'ın üzerinedir.” (Hud, 11/6).
941
òÀãiyyetinden: óÀãiyyetinden M.
942
yidi: yedi M.
943
oúıyup: oúuyup M.
944
eyitdi: eytdi M.
945
aàzına: - M.
 200

ilerü (8) varup taòt-ı pÀ öpüp SüleymÀn naôarında aàzındaàı ãadefi úoyup devletine
duèÀ úılup eyitdi946 ki Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
(9) İy şeh-i Òüsrev-947nişÀn mÀlik rikÀb
PÀyidÀr ol ùoàduàınca948 ÀfitÀb

Devletüñe gelmesün úaùèÀ òalel

(10) èÖmrüñ949 irmesün òusurla950 hiç õelel

ÁfitÀb u meh mücerred Müşteri

Òiõmetüñe yüz süre olup müşteri

(11) İns ü cinn ü vaóş u ùayr u mÿr u mÀr

Baór ü berde biñ bir ümmet ne ki var

Yitmiş iki millet ile òÀã u èÀm

(12) ÇÀker olsun óaøretüñe çün àulÀm

İş bu saúúÀ baóridür mürà-ı àarìb

Bu ãadef ki oldı saña menden naãìb

(13) Óaørete lÀyıú degül gerçi ãadef

BÀà-ı cÀna èayb olur virmek külef

Lìki miúdÀruma göre şeh cihÀn

(14) Ùapuña getürmişem uş armaàan

Niyyet idüp baóre çünki varmışam

Baór-ı Úulzüm’de ãadefi görmişem

(15) Aàzuma alup daòı uçdum tamÀm

Var ümìdim ÒÀlıú u Rabbü’l-enÀm

Yardım ide ben øaèìfe951 GirdigÀr

(16) Kim ãadefden çıúa dürr-i şÀhivÀr

946
eyitdi: eytdi M.
947
Òüsrev: Óüsrev M.
948
ùoàduàınca: ùoàduàunca M.
949
èÖmrüñ: èÖmrüñe M, T.
950
òusurla: óusrile M.
951
øaèìfe: ãaèìfe M.
 201

Böyle diyüp mürà-ı saúúÀ ol zamÀn

İtdi alúış vir ãalavÀt key cihÀn
(17) Neår: Hakìm úavlince saúa úuşı böyle diyicek SüleymÀn Óaøreti bildi ki
saúa bu ãadefi kendü ùÀlièine (18) Úulzüm Deñizi’ne varup getürmişdür. HemÀn-dem
emr itdi. äadefi ãıdılar. AllÀh’uñ faølı ve keremi birle içinden bir dürr-i (19) yetìm çıúdı
ki veznde952 üç miåúÀl idi. Úırú biñ úızıl altun953 cevherìler bahÀ ùutdı. SüleymÀn anuñ
úıymetin (20) görüp úuş dilince eyitdi954 ki: “YÀ murg-ı saúa bir armaàan getürdüñ baña
ki degme pÀdişÀhlar òazìnesinde yoúdur. İmdi (21) dile benden ne dilersin. Bu cevhere
èivÀø bedel úılam.” Saúúa eyitdi:955 YÀ nebiyya’l-lÀhi èÀlì óaøretüñden iki nesne
temennÀm var. Evvel [M T 34b] (1) óÀcetüm bu ki ululuàa èizzete ugranmışımdur.956
Balıúçıluñ vezìri olan ve cemìè-i baórì úuşlaruñ müdebbiri ve dil-peõìri (2) olan yırtıcı,
ùartıcı957 úuşlardan baña hiç øarar irgürmeye. Devletüñde òoş geçem ve ikinci dilegüm
daòı budur ki òayr958 (3) duèÀ úılasun959 ki Óaú TeèÀlÀ ben úulına Àb-ı óayÀt içmek rÿzi
úıla. TÀ kim èömr-i ùavìl taóãìl idüp (4) úıyÀmete dek Óaú TeèÀlÀ’yı õikir960 idem,
diyicek SüleymÀn Óaøreti sözin müvecceh görüp el götürüp óayÀt-ı (5) mezìd olmasına
duèÀ úıldı. On iki biñ muècizÀtı ôÀhir olmış enbiyÀ ve on iki biñ evliyÀ ve etúıyÀ “Àmìn”
(6) didiler. Óaú SübhÀnehÿ ve TeèÀlÀ, SüleymÀn mürsel peyàam-berüñ duèÀsın
müstecÀb úıldı. èÁúıbet ol saúaya ab-ı hayÀt (7) naãìb olacaúdur. SüleymÀn Óaøreti’ne
Àb-ı óayÀtı müvekkel-i melek getürüp SüleymÀn içmeyüp ol saúayıla göndürüp (8)
baóre dökdürse gerek. Ol saúa961 içüp èömr-i ùavìl taóãìl itse gerek. İnşÀʾa’l-lÀh úıããasın
yirinde õikr idevüz (9) ki diñleyesiz. Eger imdi naúl olursa soñra tekrÀr düşer. Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
Ger mükerrer söz olursa şehd ü şekker yÀ nebÀt
(10) Ehl-i dil ùutmaya maúbÿl ol sözi iy pÀk-i õÀt

Ol cihetden bu maóalde itmezem anı naúl

Söz budur ki söyledüm virgil ãalavÀtı oñÀt
(11) Neår: Óakìm úavlince SüleymÀn òayr duèÀ úılup daòı Sìmurà’a emr itdi ki
cemìè-i yırtıcı eùyÀr uluları ve óubÿbÀt yiyen (12) ùartıcı úuşlar daòı saúa úuşına àÀyet
taèôìm ideler. Hem Àferìnde962 bunı incidemeyeler. Andan SüleymÀn yine suʾÀl (13) itdi
ki: “YÀ mürg-ı saúa senüñ vaùanuñ úandedür. Ol mekÀnda èacÀyib àarÀyib963 ne

952
veznde: vezende T, vezinde M.
953
altÿn: firentiye T.
954
eyitdi: eytdi M.
955
eyitdi: eytdi M.
956
ugranmışımdur: ugranmışamdur M.
957
ùartıcı: - T.
958
Òayr: òayır M.
959
úılasun: úılasın M.
960
õikir: õikr M.
961
saúa: saúúa T.
962
Àferìnde: Àferìde M.
963
àarÀyip: - T.
 202

gördüñ.” CevÀb virdi ki: (14) “Benüm mekÀn-ı muèayyenüm Cezìre-i Uluram kim
meşhÿr adadur. HindüstÀn iúlìmi ortasında ve Çin (15) memleketine yaúındur. Hind
DeryÀsı baèøı yirin ióÀùa itmişdür. AmmÀ bir maèmÿr memleketdür ki hiç òarÀb (16)
yiri yoúdur. AmmÀ kim müsÀfirler bu adada on günlük ve yigirmi günlük yol sefer (17)
iderler ki yolları ãusuzlıúdur. Pes saúalar cemè idüp, ırmaúlardan ãu alup úurãaàumuz
(18) ùolunca964 içerüz. Daòı úanad açup uçaruz. Ol ãusuz yollar kenÀrına geçerüz.
HevÀdan yiryüzine (19) inüp, yol kenÀrına úonup ùaşdan yalaúlar düzmişlerdür. Úonaú
yirlerinde ãuyıla anları ùoldururuz. (20) Ol bÀzirgÀnlar daòı ögrenmişlerdür. Bize ùuzsuz
et leşlerin virürler yirüz. ÒÀlıú’uñ şükrin dirüz. (21) Anlar daòı iletdügümüz ãuları
içerler biraz diñlenüp, yine varup uzaú yirlerden Àn-ı vaút içinde ãu [M T 35a] (1)
getürürüz. DÀyim èÀdetümüz budur ve daòı ol cezìrenüñ yirleri var ki abadanlıúdur.
Köy köy üzerine şehr (2) şehr965 üzerinedür. Yüz úırú ferseng yoldur ve melikinüñ
adına MihrÀç ÒÀn dirler. Her gün bu adanuñ gemisinden (3) ve òarÀcından mübÀlıàayile
mÀl óÀãıl olur. Altuna anda iètibÀr yoúdur. Degirmen ùaşları gibi eridüp òazìneler (4)
yıàarlar ve daòı yÀ SüleymÀn ol cezìrede bir mevøıèa vardur ki şimÀl cÀnibinde Àdem
ãÿretinde úuşlar var. Úanad- (5) ları yeşil kendüler Àdem şekil sözlerin kimesne fehm
itmez. Aàaçdan aàaca uçarlar. Yemiş yirler (6) ve bu arada bir dürlü daòı çetük olur ki
úulaàından úuyruàına degin yarasa úanadı gibi úanadı vardur. Tersi (7) müşg966 gibi
úoúar.” Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
Böyle diyüp mürà-ı saúa Şeh SüleymÀn’a hemÀn
İtdi alúış úuş dilince cÀn u dilden key cihÀn

(8) Şeh SüleymÀn itdi taósìn sözlerin ki úıldı gÿş

Diñle imdi úıããa nedür vir ãalavÀt cÀvidÀn967
Neår: Óakìm úavlince (9) saúa böyle diyicek yine SüleymÀn suèÀl itdi ki:
“Úurãaàuñ968 niçün giñişdür.” CevÀb virdi ki: “Giñiş olduàına (10) úurãaàumuñ üç dürlü
fÀyide vardur. Evvel bu ki úurãaàum ãu alup beriyye yolında susuzlar ãıvarup åevÀb
taóãìl (11) iderem. İkinci òaããa969 bu kim her kimüñ ki úurãaàı970 büyük olsa cefÀya
úatlanıcı ãabırlu olur ve güç götürici (12) óalìm nefs olur. Ol cihetden óıfôum idrÀküm
õihnüm ve zirekligüm ziyÀdedür. BÀúì úuşlara nisbet ve daòı (13) úurãaàum giñ
olduàınuñ üçünci òÀããası971 bu ki hiçbir úuşuñ úanad açup uçar da derisinden insÀna
(14) fÀyide yoúdur. Ol ki saúa úurãaàından tuófeler düzedüp geyerler tÀc idinürler. Pes
eyle olsa her cihetden (15) úurãaàum giñ olduàı menÀfièden òÀli972 degüldür.” diyüp

964
ùolunca: ùolınca M.
965
şehr şehr: şehir şehir M.
966
müşg: misk M.
967
cÀvidÀn: cÀviõÀn M.
968
úurãaàuñ: úurãÀèuñ M.
969
òaããa: óaããa M.
970
úurãaàı: úurãaèı M.
971
òaããası: óaããası M.
972
òÀli: óÀli M.
 203

cevÀb viricek SüleymÀn Óaøreti yine (16) ãordı ki: “Niçün deñiz ve ırmaú yüzinde
gezerken balıú avlayu yüzerken 973 úalan bahrì úuşlar gibi öñün (17) gözlemeyüp arduñı
gözlersin.” CevÀb virüp eyitdi974 ki: “YÀ nebiyya’l-lÀhu şikÀr úaãdına975 gezerken ve ãu
yüzinde (18) yüzer iken balıú olmaàa úaãd ider iken anuñ içün gözüm úıçıma baúup
úuyruàumdan yaña úafa gözedürem ki (19) nÀ-gÀh balıú benden vehm idüp öñümden
úaçar. Úıçımdan yaña yüzüp geçer. Bir daòı minúÀrumı gemi dümeni (20) gibi úıçıma
ùutduàuma sebep budur ki şikÀrum úaçurmayup ele getürem.” diyüp cevÀb virdi. (21)
Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
ÙÀʾirün fì úalbihi yelveóü linnÀsi èaceb
Minúaru ve kebùane ve’l-aynü minhü fi’õ-õenbi
[M T 35b] (1) Neår: Óakìm úavlince yine SüleymÀn ãordı ki: “YÀ mürà-ı saúúa
Óaú TeèÀlÀ Óaøreti’ni celle celÀlühü niçe (2) bilürsin. CevÀb vir976 ki senden977
zireklik978 ve èÀúl u idrÀk úoòusı gelür. İmtióÀn itmek dilerem.” didi. (3) Saúa eyitdi979
ki: “YÀ nebiyya’l-lÀh õihn ü idrÀküm aña yitişür ki AllÀhu TeèÀlÀ vÀóiddür, lÀ-şerìk ve
lÀ-980naôìr (4) ve ÒallÀú u RezzÀú’dur, bì-münìr ve bì-vezìr.” Eyle diyicek SüleymÀn
didi ki: “Neden bilürsin? Ádemì õÀt bigi èilim981 (5) oúumaduñ ve kitÀblar muùÀlièa
úılmaduñ ve mürsel peyàam-berlerden taèlìm almaduñ. Pes ne delìl ile (6) bilürsin ki
AllÀh birdür ve ÒallÀú, RezzÀk, óÀøırdur.” Saúa cevÀb virdi ki: “Andan bilürem ki bu
kÀrıgÀh-ı èÀleme (7) ins ü cinn ü Àdeme vuóÿş u ùuyÿr982 mÿr u mÀra ve cemìè-i cÀnlu
canavara ve baór ü berre şecerÀta ve åemerÀta ve óacerÀta (8) ve cemìè-i nebÀtÀta mÀ-
óaãal-ı kelÀm èÀlem-i kÀyinÀta naôar ki úıluram fikr edüp bildüm. Bunlaruñ983 bir
yaradıcısı (9) vardur kim bu kÀrıàÀh-ı èÀlem kendü kendüzinden ùurmadı. Bir yapucısı
vardur zìrÀ ki Àdem oàulların (10) göreyoruruz ki òÀnúÀhlar984 ve èimÀretler ve köşkler
sarÀylar kim yaparlar.985 Bir üstÀd gelüp mièmÀrlıú (11) ider. MÀ-bÀúì aña òiõmet úılup
ol binÀyı tamÀm iderler. Hiç bir binÀyı986 görmedük ki yapıla. LÀ-büd987 binÀsına (12)
göre mièmÀr vardur. Pes èilme’l-yaúìn imtióÀn úılup èaúl ile bildüm ki bu èÀlì binÀnuñ
bir bennÀsı vardur. (13) Eyle üstÀd bennÀ ki òallÀú-ı èÀlemdür. Eyle ulu PÀdişÀh ki
mÀnendi olsa ol daòı buña beñzer bir kÀr- (14) gÀh yapayıdı. Maèlÿm oldı ki ol AllÀh

973
yüzerken: yürürken M.
974
eyitdi: eytdi M.
975
úaãdına: úaãdında T.
976
vir: virdi T.
977
Senden: Sende M.
978
zireklik: rireklik M.
979
eyitdi: eytdi M.
980
ve lÀ: lÀ T.
981
èilim: èilm M.
982
vuóÿş u ùuyÿr: vuòÿş ùuyÿr M.
983
bunlaruñ: bularuñ T.
984
òÀnúÀhlar: óÀnúÀhlar M.
985
yaparlar: yıparlar M.
986
binÀyı: bennÀyı T.
987
lÀbüd: lÀyede T.
 204

birdür. Hem ezeldür hem ebeddür. Úavlühü teèÀlÀ ve ilÀhüküm ilÀhe (15) vÀóidü lÀilÀhe
illÀ hüve’r-raómÀnürraóìm988 ve daòı yÀ nebiyyÀ’l-lÀh òallÀú-ı èÀlemün vÀóid idügin
andan bildüm ki (16) èÀlemi yoà iken var iden yirle gögi yaradan PÀdişÀh giceyi
gündüzi dürüden ŞehenşÀh989 úÀle’l-lÀhü (17) teèÀlÀ inna fi òalúı’s-semÀvÀtı ve’-erøı
veòtilÀfi’l-leyli ve’n-nehÀr990 bu yirile991 gögüñ (18) yaradılması ve içinde olan
èacÀyibÀtuñ dürüdülmesi992 feleklerüñ dönüşi meleklerüñ cünbüşi zemherìnüñ (19)
bahÀrı ve güz faãlınuñ úışı ve gündüzüñ rÿşenliài ve gicenüñ ôulumÀtı delìldür ki Óaú
TeèÀlÀ birdür, (20) úÀdirdür, nÀôirdür, óÀøırdur, àÀfirdür, sÀtirdür kim göreyoruruz ki
gice993 ôulumÀt virür gündüzin (21) nÿr ile ôulumÀtdan necÀt virür ve ana raóminden
oàlan vücÿda getürüp, èaúl-ı cÀn baòş úılup aña [M T 36a] (1) óayÀt virür ve994
yaàmurlar yaàdurup, yirden nebÀtlar bitürüp, dürlü nièmet ve berekÀt virür ve
deñizlerde gemiler (2) yürüdüp deryÀ mevcine995 óarekÀt virür. Ol gemi òalúını deñize
àarú itmeyüp necÀt virür ve aàaçdan (3) yemişler bitürür ve arucuúlardan úudret birle
bal getürür ve aàaçları raómet ãuyı birle dürlü dürlü yemişler (4) virür. ÒurmÀ-yı
balçıúdan yaradub şehd ü şekerinãÀn içinde úamışlar virür ve deñiz içinde ãadef ile (5)
aàzında cevher düridür ve ùopraúlarda altun u gümiş996 ve ùaşlarda laèl yÀúÿt u gevher
dürür. Pes bu nesneler (6) delìl oldı AllÀh’uñ vaódÀniyyetine ve daòı bu nesneyi daòı
ziyÀde muèìn997 bilürem ki beni saúa bilinden998 ana raómine (7) düşürden menì-yi beyøÀ
óÀãıl olup, beyøadan ol menì çıúarup aàız, burun, dil, ùamaú ve ayaú ve pençe (8) ve
ùoynaú999 ve et ve süñük ve cÀn baàışlayan AllÀh ki yumurdadan çıúduàumdan ãoñra
rızúumı eksük (9) úılmadı ve çünki tülendüm, úanadum yükleri yitdi. Úanad açup ki
uçdum. Muúadder úılduàı ãuyum nafaúam (10 ) yiyüp içdüm1000 ve daòı baña beñdeş
úuşçuàazları görürem ki her ãabÀó úanadlu úanadçuàın açup, (11) yuvalı yuvasından
uçup acu taúãìr úurãaúları boş ammÀ ki dillerinde1001 õikr-i Óaú gönülleri òoş (12) men
ùalebe1002 ve cedenÀ1003 mÿcibince rızúlu1004 rızúın ùalep idüp rızúan cedìden ve yevmen

988
“İlâhınız bir tek Allah'tır. O'ndan başka ilâh yoktur. O, rahmândır, rahìmdir.” (Bakara, 2/163).
989
şehenşÀh: şehinşÀh M.
990
“Göklerin ve yerin yaratılışında, gece ile gündüzün birbiri ardınca gelip gidişinde aklıselim sahipleri
için gerçekten açık ibretler vardır.” (Áli İmrÀn, 3/190 ).
991
yirile: yirle M.
992
dürüdülmesi: dürülmesi T.
993
gice: gece M.
994
ve: - M.
995
mevcine: mÿcibine T.
996
altun u gümiş: altun gümüş M.
997
muèìn: muèayyen M.
998
bilinden: belinden M.
999
ùoynaú: ùıynaú M.
1000
içdüm: uçdum T.
1001
dillerinde: dillerinden M.
1002
men ùalebe: mün ùalib T.
1003
Talep edip, talebinin gereğini ciddiyetle yerine getiren, talep ettiğine ulaşır.
1004
rızúlu: rızlu T.
 205

cedìd mÿcibince rızú (13) yiñi ve gün yiñi diyüp neónu úasemnÀ1005 maènìsi
müúteøÀsınca úısmet olınan rızúların ele getürüp (14) aòşÀmlanışu her bir úuşları
görürüz ki úurãaúları ùoú, açlıàı yoú uçup, gelüp yuvalı yuvası (15) üstine hevÀdan
inerler. MekÀnlu mekÀnına çifti çift ile úonarlar. Karıncuúları1006 ùoú, hiç birisinüñ (16)
açlıàı yoú dillerince ÒÀlıú’a şükr idüp òoş geçerler. èAle’l-óuãÿã ki benüm bigi saúa
úuşını (17) ve balıúçılı1007 hevÀ yüzinden ãuya indürür ve deñiz dibinden baña naãìb
olacaú balıàı göndürür. Andan (18) bilürem ki ol RezzÀk’dur ki miåli anuñ yoúdur.
Kavlühÿ teèÀlÀ leyse kemiålihì şey’ün (19) vehüve’s-semìèu’l-baãìr1008 eger kim miåli
olsa ya ikiyimişse biri birine óÀcetlü olaydı. (20) Birisi öldürmek dilese birisi diriltmek
dileyeydi. Biri gice itse biri gündüz, biri itdügin (21) biri dilemeyüp ikisinüñ arasında
iòtilÀf düşeyidi.1009 Nitekim dünyÀ melikleri göreyoruruz ki [M T 36b] (1) mülk ü mÀl
içün memleket ve salùanat çekişüp, èaskerlü èaskerin cemè idüp biri bir ile nice ceng (2)
úılurlar. Pes yaratduàı1010 yaratduàıla, çerilü1011 çerisin düzüp bir birile cengi Àheng úılup
yir gök (3) helÀk olaydı. ÚÀle’l-lÀhü teèÀlÀ levkÀne fìhimÀ1012 ÀlihÀtün illÀ’l-lÀhü
lefesedetÀ1013 Pes bu muúaddimeden maèlum (4) oldı ki AllÀh, vÀóid ‘Úul hüva’l-lÀhü
eóadü AllÀhü’ã-ãamed lem yelid velem yÿled velem yekünlehÿ küfüven (5)
eóad’1014dür.” Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
Şek degül ki bu durur vÀóid eóad
LÀ-şerìk ve lÀ-vezìr AllÀh ãamed

(6) Men muúırrem lem-yezeldür lÀ-mekÀn

Nola müşrik şirk úatup söylerse bed

Der beyÀn-ı mevèiôe der nefs-i òod-gÿyed

(7) Dinle imdi úıããa nedür yÀr-ı cÀn

Şeró ideyin remz-i nÀme dÀsitÀn

Şeh SüleymÀn úapusı dergÀh-ı Óaú

1005
“Biz paylaştırdık. ”(Zuhruf, 43/32).
1006
Karıncuúları: Karıncıúları M.
1007
balıúçılı: balıúçıl M.
1008
“O'nun benzeri hiçbir şey yoktur. O işitendir, görendir.”(ŞÿrÀ, 42/11).
1009
düşeyidi: düşeydi M.
1010
yaratduàı: yaratduúlu T.
1011
çerilü: - T.
1012
fìhimÀ: fìhÀ T.
1013
“Eğer yerde ve gökte Allah'tan başka tanrılar bulunsaydı, yer ve gök, (bunların nizamı) kesinlikle
bozulup gitmişti.”(EnbiyÀ, 21/22).
1014
“De ki: “O Allah, Bir’dir (Tek’tir) / Allah Samed’dir (herşey O’na muhtaçtır, O, hiçbir şeye muhtaç
değildir) / O, doğurmadı ve doğurulmadı. / Ve O’nun bir dengi olmadı (olamaz).”(İhlas, 112/1-4).
 206

(8) Mürà-ı saúúa1015 óaøretüñdür añla baú

Hem-çü saúúa eyleseñ kesb ü kemÀl

Áòiretde çekmeyesin infièÀl

(9) MÀ u menden itmeyince úalbi pÀk

Olmaya Àyine bigi tÀpnÀk

áıl u àışdan göñlüñi eyle arı

(10) FÀni işden sen seni úılàıl beri

CÀm-ı Cemveş1016 göñlüñ eyle tÀbnÀk

MÀsivÀdan tÀ ki úalbüñ ola pÀk

(11) Ol cemÀl envÀrile pür-nÿr ola

Úudsi lÀhÿt ile ol meʾmÿr ola

PÀk iderseñ úalbüñi öñden ãoña

(12) Cümle eşyÀ görine anda saña

Õevú ile idrÀk idesin Óaú cemÀl

Göresin enver cemÀl-i õü’l-celÀl

(13) Bilesin taóúìú cümle mümkinÀt

Maôhar-ı müclÀ1017-yı esmÀ-yı ãıfat

MÀ u menden mÀsivÀdan úıl güõar

(14) Didügüm ôÀhir ola tÀ ser-be-ser

Nefs-i şÿma itme úaùèÀ iltifÀt

Sürmekìdür reʾsi küllì seyyiʾÀt

(15) Bu hevÀyile hevesden nefsi kes

Ki olasın ehl-i óaúìúat içre kes

èÁúilüñ nuãóın işit iy kÀmıyÀb

(16) Söz tamÀm va’l-lÀhi aèlem bi’ã-savÀb

Der beyÀn-ı meclis-i Àòar

1015
Murà-ı saúúa: Murà saúa T.
1016
CÀm-ı Cemveş: CÀm u Cemveş M,T.
1017
müclÀ: mücellÀ T.
 207

Óaúú’a minnet iy emìr-i tÀcıvar

(17) Virdi úuvvet èaúl ile nÿr-ı baãar

Úıldı yÀr-ı bendeye Rabbü’l-enÀm

Ki oldı yüz seksen iki meclis tamÀm

(18) BaèdemÀ başlayalum àayrı söze

Kim àarÀyib úıããa eydem 1018men size

Şeh SüleymÀn úıããasın idem beyÀn

(19) ŞÀdì1019 úıla gÿş idüp èirfÀn-ı cÀn

Lìki bu dem vaút-i şÀm oldı yaúın

Úıããayı Àòir úılalum pes hemìn

(20) Óaú TeèÀlÀ irgürürse yÀrına

Cümle èuşşÀú iricek her yÀrına

Bu cemÀèat cemè olıcaú irte pes

(21) Şeh SüleymÀn’dan diyevüz òoş nefes

Çoú àarÀyib söz diyem ki bì-şümÀr

ŞÀh işidüp úıla söze iètibÀr

[M T 37a] (1)Söz gerek emlÀó ola àÀyet ãaóìó

Ki ide taósìn aña cümle her faãìó

Kim1020 ider Firdevsi’ye òayrì duèÀ

(2) ÓÀcetin maúbÿl itsün ol ÒudÀ

YÀ İlÀhì Aómed ü Maómÿd içün

Ol nebiyyi ùÀlièi mesèÿd içün

(3) Naèt-ı levlÀk oldı FurúÀn içre anuñ

Tìà-i ÙÀhÀ oldı FurúÀn içre anuñ

Ol Muóammed nÿrı óaúúı yÀ İlÀh

(4) èAfv úıl Firdevsi’yi ki itdi günÀh

1018
eydem: idem T.
1019
ŞÀdì: ŞÀd T.
1020
Kim: Ki M.
 208

Úıl èinÀyet Àòir ola bu kitÀb

Gÿş idüben diñleye şeh kÀmuyÀb

(5) Ki oldurur sulùÀn-ı èÀlem òÀn cedìd

ÒÀn Meóemmed oàlı SulùÀn BÀyezìd

TÀ úıyÀmet devleti efzÿn ola

(6) Dostı şÀd ve düşmeni maózÿn ola

Söz tamÀm oldı tamÀmet yÀ emìr

Vir ãalavÀt MuãùafÀ’ya lÀ-naôìr

(7) SüleymÀn-nÀme’nüñ yüz seksen dördünci meclisinüñ õikrinde durur

İy zübÀn1021 söyle sözün miål-i turÀç

Nuùú-ı cevher1022 ãanduàını luùf it aç

(8) Çün saóìó emlaó sözüñdür cevherì

Cevherì çıúar göreler cevherì

(9) Cevherì cevher-fürÿş añlar èayÀn

Kim mubaããırdur tamÀmet yÀr-ı cÀn

Gerçi yoú emlaó niôÀmuñ úıymeti

(10) Óaúú’a minnet naôma ider şeh èizzeti

Söz kim ol manôÿm u hem menåÿr ola

Òÿb u emlÀó lü’lü’en menåÿr ola

(11) Söz ãaóìó ola beàÀyet òÿb olur

Òalú ara maùlÿb hem meràÿb olur

Şeh SüleymÀn úıããasıdur bu kelÀm

(12) Dinlemege raàbet ider òÀã u Àm

Bundan özge yoú durur destÀn èacìb

Kim laùìf ola beàÀyet key àarìb

1021
zübÀn: zümÀn T.
1022
Nuùú-ı cevher: Nuùú u cevher T.
 209

(13) RÀst olur àÀyetde yoúdur kiõbi hem

ŞÀhid anuñ ãıóóatine her ümem

Gÿşıñı baña ùutarsañ iy biser

(14) Söz yirine idem inşÀ sìm ü zer

Sìm ü zerden yek durur emlaó kelÀm

Kim yazup oúur tamÀmet òÀã u èÀm

(15) Söz güherdür dürr ü şehvÀr abdÀr

Söz úalur èÀlemde benden yÀdigÀr

Ol cihetden teʾlif oldı bu kitÀb

(16) Şol sebebden söylenüpdi bÀb bÀb

Müstemiè olan kişi bernÀ vü pìr

Bir duèÀdan aña bizi ir ve dir

(17) YÀ İlÀhì biliş olsun daòı yad

Kim ider Firdevsi’yi òayr ile yÀd

Ol Muóammed nÿr-ı óaúúı yÀ ilÀh

(18) èAfv úılàıl tÀ kim itdi ol günÀh

FÀtióa’yla yÀd iden Firdevsi’yi

Luùf idüp vir cennet-i Firdevsi’yi

(19) Dinle imdi úıããa nedür yÀ ãafÀ

Vir ãalavÀt sen be-cÀn-ı MuãùafÀ

DÀsitÀn-ı cuèl1023 ve úıããa-i SüleymÀn Nebì èAleyhi’s-selÀm

(20) LoúmÀn-ı Óakìm1024 úavlince nÀúilÀn-ı aòbÀr ve EflÀùÿn-ı YunÀnì naúlince

(21) aãóÀb-ı kibÀr bu SüleymÀn-nÀme-i Kebìr’den ol vech ile ãaóìó òaber bulup eydürler
ki çünki SüleymÀn [M T 37b] (1) (2)1025 (3) Óaøreti saúa úuşınuñ Óaúú’a iúrÀrını görüp,
sözüni taãdìú idüp, hezÀr Àferìn úılup úuşlaruñ ãaúalıàın aña virdi. (4) Andan SüleymÀn

1023
cuèl: cemel M.
1024
LoúmÀn-ı Óakìm: LoúmÀn Óakìm M.
1025
T nüshası 37b’deki, mülk ü mÀl-içün memleket ve salùanat çekişüp èaskerlü èaskerin cemè idüp biri
bir ile nice ceng (2) úılurlar. Pes yaratduúlu yaratduúlar ile çerilü çerisin düzüp bir bir ile cengi Àheng
úılup yir gök helÀk, 1 ve 2. satır daha önce 36b 1 ve 2. satırda geçen sözlerdir. Sehven burada da
geçmektedir. Müstensih hatasını anlamış ve bu iki satırın üzerini çizmiştir.
 210

Óaøreti dönüp YunÀn şÀhına eyitdi:1026 “YÀ meliki’z-zamÀn CÀn bin CÀn ÚalèÀsı’ndaki
èacÀyibÀtı gördüñ. (5) İsterem ki ol zìr-i zemìndeki úadìdleri, cesedleri1027 görevüz.”
diyicek melik-i YunÀn úulavuz olup òink-i İsóÀú’a SüleymÀn èaleyhi’ (6) s-selÀm süvÀr
olup gitdiler. Gelüp bir ãaórÀya yitdiler. Çemen ve çayır lÀle ve şakÀyıú-ı nuèmÀn
arasında yasemìn, sünbül yöre (7) sinde Àb-ı kevåer-i óayÀt miåÀl ãu èayÀn olup bir
èayndan1028 çıúar. SebzezÀr olmış her nereye kim aúar ve ol Àbı kenÀrınuñ (8) civÀrında
serv-i revÀnlar bitmiş, üzerinde ùÿtì ve úumrı, ùurrÀç ötüşürler. AllÀh’ı1029 tesbìh úılurlar.
SüleymÀn ol yiri görüp (9) taósìn úılup andan geçüp yolca giderken bir oyuk üzerinde
yol kenÀrında naôar úılup gördi kim bir böcek terse (10) çıúup, yuvalaú úılup,
yuvalayup, inine alup gider kim àıdÀ úıla. Ol böcek adı èArab dilince ca’ildür.1030
Türkçe (11) ùoguzlan böcegi dirler. İşi güci necisin cemè itmekür. Cemè itdügin in
úapusında iltür. Hırãından1031 çoú cemè ider. (12) Daòı úapusına ininüñ ãıàmaz. Kendü
içerü úalur. Necis úapusına ùıúılur. Kendü çıúamaz. İçinde ininüñ ölür. Maèa’l-úıããa
(13) SüleymÀn Óaøreti cuèal úurdını görüp, at başını çeküp óÀl dilince ol úurdcuàaza
eyitdi:1032 “YÀ cuèal1033 senüñ úÀmetüñ (14) kiçi, götürdügiñ nevÀle senden ziyÀde. Yılda
ne úadar ters àıdÀ úılursın. Baña òaber virgil.” didi. Cuèal eydür: “YÀ SüleymÀn (15) bu
sözden murÀd ne. Óaú TeèÀlÀ baña ne úadar rızú úısmet úıldısa ol úadar yirem.
Úısmetümden ùaşra nafaúa baña taúdìr úılmadı kim (16) yiyem. Fi’l-cümle rezzÀú-ı
èÀlem ÒallÀú-ı Àdem benüm daòı rızúumı muúadder úılubdur. Anı yirem.” didi.
SüleymÀn eytdi:1034 “YÀ cuèal (17) çünkim bu úadar èaúl u idrÀküñ var durur. Bundan
kim bu úadar tersi kim ol daòı ters ola. Tamaè úılasın. Ùamaè daòı ol ùamaè kim (18)
senüñ iltdügüñ1035 rızúdur.1036 İnüñüñ úapusına ãıàmayacaú durur. Sen tehì-dest inüñ
kapusında olacıksın. HelÀk (19) olacaúsın.” didi. Cuèal eydür: YÀ SüleymÀn benüm
nafaúam ters durur, diyüp ne ùaèn idersin kim eger óaúìúat gözin açup naôar (20) úılsañ
cemìè-i maòlÿúÀt içre kim insÀn1037 ekmel-i maòlÿúÀt,1038 eføal-i mevcÿdÀtdur.1039 Aãlı
nuùfe durur. Şol (21) nuùfe durur kim andan girye nesne olmaya ve bir daòı Àdem
oàlÀnınuñ laùìf yiyecegi eşref ùaèÀmı [M T 38a] (1) baldur kim ol şehd-i fÀyıú bir
böcegüñ úuãundusı durur ve bir daòı Àdemüñ ziyÀde gökcek libÀsı kim óarìrdür. Cemìè-i
(2) gönüllerde dil-pezìrdür. Ol ebrişüm aãlı daòı bir böcegüñ tersi durur kim tersinden

1026
eyitdi: eytdi M.
1027
cesedleri: óasedleri T.
1028
èayndan: èaynıdan M.
1029
AllÀh’ı: AllÀh’a T.
1030
ca’ildür: caàaldur M.
1031
Óırãından: Òırãıdur M.
1032
eyitdi: eytdi M.
1033
cuèal: caèil M.
1034
eyitdi: eytdi M.
1035
iltdügüñ: iletdügüñ M.
1036
rızúdur: rızúuñdur M.
1037
insÀn: insÀnı M,T.
1038
ekmel-i maòlÿúÀt: ekmel maòlÿúÀtı M,T.
1039
eføal-i mevcÿdÀtdur: eføal mevcÿdÀtdur M,T.
 211

germ olur. Tut (3) yapraàın yemek ile èÀúıbet göñül münevverden göñül ãarar, óarìr
óÀãıl olur. Maèa’l-úıããa yÀ SüleymÀn dünyÀnuñ (4) içinde olan ùaèÀm, mÀl, rızú küllìsi
cifÀdur. ÙÀlib olan cuèal1040 degül kilÀbdur. Nitekim Àòir (5) zamÀnda, devr-i úamerde
cihÀn mülkine1041 bir nebiyy-i òÀtem-i efêal, Àdem-i server-i Àlem gele kim dünyÀya
óarìã (6) olanlar óaúúında eyde kim der óadìå est Ed-dünya cìfetün ve tâlibühâ
kilâbün”1042 Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
(7) Cìfedür ekåer ùaèÀmı èÀlemüñ
Nuùfedür menşe’i daòı Àdemüñ

Aùlas u dibÀnuñ1043 aãlı daòı ters

(8) Şehd-i fÀyıú aãlı daòı tersi1044 pes

Cìfeden1045 ger çekmese kÀmil de el

Úurb-ı Óaú taóãìl idemez mÀ-óaãal

(9) İy menìden òilúat olan aç gözüñ

Cìfenüñ baórine àarú itme özüñ

Nutfesin çün gögsüñ igen germegil

(10) Bu cuèal úurdunı sen òor görmegil

Men degülem cìfeye ùÀlib hemÀn

áÀfil olma iótirÀz it şeh cihÀn

(11) Neår: Óakìm úavlince cuèal böyle diyicek SüleymÀn cevÀb virüp didi kim:
“YÀ cuèal òÿb (12) didüñ. AmmÀ kim miúdÀruña göre rızú cemè itmeñ gerek idi. Bu az
ùamaèdan òavf iderem ki saña òavf (13) ziyÀn gele der. Òaber ‘ Eõ-õülli maèa’ù-ùamaèa’
dur ve bir daòı ters óarÀmdur. Tersden àayrı anca leõìõ (14) ùaèÀmlar var kim anı
sencileyin úurdcuàazlar ifùÀr iderler. Sen daòı bu óarÀm ùaèÀmdan el çeksegene, (15)
úanÀèat bucaàında diz çöksegene. Bu cìfeyile óÀllenince eger kim óarìr òod bir böcek
tersidür dirseñ (16) ol perverde-i nÀs olur. PÀdişÀhlara libÀs olur. Eger kim bal içün
böcek úusmuàı dirseñ baldan pÀk (17) ne ola kim cihÀnda arıdan arı canavar var mıdur
kim pÀkdur arıdur. TaèÀmı arıdur. Zìra kim ùaèÀmınuñ (18) aãlı dürlü çiçeklerden,
yimişlerden óÀãıl úılur ve eger kim insÀn içün nuùfeden óÀãıl olur dirseñ (19) kim insÀn

1040
cuèal: cuèal M.
1041
mülkine: milkine M.
1042
Dünya bir leştir ve ona talip olanlar da ancak köpeklerdir. (Hadis olarak kaynağı bulunamadı)
1043
Aùlas u dibÀnuñ: Aùlas-ı dibÀnuñ M.
1044
tersi: ters M.
1045
Cìfeden: Cìfe M.
 212

ekmel-i maòlÿúÀtdur. Evveli nuùfenüñ daòı aãlı ùaèÀmdur. Şol ùaèÀm kim óaøm1046 ola.
Úırú (20) úaùre úandan bir úaùre nuùfe óÀãıl olur. Ol nuùfe kim insÀn 1047 mebdeʾi durur.
Eyle olsa bu muúaddimeden (21) maèlÿm olınan budur kim nuùfenüñ aãlı pÀk imiş. Aslı
pÀk olan pÀkdur kim aãlına rücÿè ider. [M T 38b] (1) Úavlühÿ teèÀlÀ külli şey’in yercièu
ilÀ aslihì ”1048 Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
İns ü cinn ü vaóş u ùayr u mÀr u mÿr
(2) Aãlına ider rücÿè-ı óÀl budur

BÀz ile şÀh-bÀz uçar cinsi geçer

İns ile insÀn yürür ünsi geçer

(3) Şìr ile arãlan yürür ùaà içre óoş

Bülbül-i ùurrÀç uçar bÀà içre òoş

Cinn ü cinnì birle yürür giceler

(4) Mìr mirü ve òºÀce ister òocalar1049

Her kişi cinsin gözedür mÀ-óaãal

Sen de cinsüñ gözledüñ pes iy cuèal
(5) Neår:1050 Óakìm úavlince SüleymÀn Óaøreti èaleyhi’s-selÀm şöyle diyicek
cuèal (6) eydür: “YÀ resÿla’l-lÀh1051 eger kim beni cìfeye ùÀlib olduàum içün baña ùaèn
iderseñ kimler durur ol kim (7) dünyÀya gele. ÓayvÀn-ı nÀùıú, àayrı nÀùıú ola. DünyÀ
cìfesin ele getürmege ùaleb úılmaya ve eger kim bu senüñ cìfeñi (8) bu sìm ü zer
cìfesine beñzedirseñ1052 her dÀbbenüñ cisminde bu nesne vardur. ÔÀhirde, bÀùında èÀyid
bu kim (9) ben ôÀhirde getürürem1053 ve eger kim baña rızú içün emek çeker, dirseñ
lÀbüd1054 bu cihÀnda olan kimesne (10) her gün rızúınuñ ùalebinde olmaú lÀzımdur. Men
ùalebenÀ vecedenÀ1055 mÿcibince diyü ve eger kim baña (11) getürdügüñ õaòireden baña
menfaèat yoúdur diyü ùaèn idersen benüm miålüm Àdemì-zÀdda daòı vardur.” (12)
SüleymÀn didi kim: “Nite?” Cuèal1056 eydür: “YÀ SüleymÀn benüm miålüm ol òımÀra
beñzer kim yüki envÀè-i (13) úumÀş, laèl ü cevÀhir durur. AmmÀ kim kendüzine ol

1046
óaøm: òaãm T.
1047
insÀn: insÀnı T.
1048
“Her şey aslına rücu eder” (KelÀm-ı kibar) Yazar bu sözü ayet olarak söylesede ayet değildir.
1049
òocalar: óocalar M.
1050
Neår: Naôm M, T .
1051
resÿl’a-lÀh: resÿl’a-lÀhi M.
1052
beñzedirseñ: beñzer dirseñ M.
1053
getürürem: götürürem M.
1054
lÀbüd: lÀyed T.
1055
Kim bir şeyi isterse talep ettiğine ulaşır.
1056
cuèal: caèal M.
 213

libÀsı geyecekdür ve ne òod 1057 laèl cevÀhiri (14) òarçlanacaú durur ve daòı benüm
miålüm şol ôÀlim, fÀsıú meliklere beñzer kim ŞeddÀd bigi èÀlem òarÀcın (15) ôulm ile
cemè eyledi. èÁúıbet küfürden artuú behremend olmadı. Bed èamelinden ziyÀde nesne
alup gitmedi (16) ve daòı yÀ SüleymÀn ben òod bir dÀbbeyem ki òor u øaèìf1058 zişt ü
bed-liúÀ vücÿduma göre. Nitekim dünyÀ cìfesine àarú (17) isem cehennem èÀõÀbından
da1059 emìnem. VelÀkin1060 yÀ SüleymÀn-ı zamÀn baña tehdìd úılınca ol Yahÿdìlere
tehdìd úıl kim Óaú (18) anlara Tevrìt virip idi. MÿsÀ ile èaleyhi’s-selÀm anlara emr
olundı ki anuñ içindekile èamel úılalar. (19) Anuñ ile èamel itmediler. MÿsÀ’ya ìmÀn
getürdükden azdılar. MÿsÀ’dan ãoñra gelecek peyàam-berlere ve Àòir (20) zamÀn
peyàam-berine ol iki cihÀn serverine ìmÀn getürmezler. äıfatların gözlerler. Ol óımÀra
(21) beñzer kim götürdükleri yükleri1061 kitÀb ve ammÀ kim oúumasından àÀfìl [M T
39a] (1) ve daòı ol sebèa òºÀn1062 óuffÀôa beñzer kim yedi úır’at üzerine TevrÀt’ı,
Zebÿr’ı oúurlar. Maènìsini bilmezler, (2) òaberleri yoú. Egerçi ben óaúìr mübtelÀ oldum
ise baña ùaèn idince ol Àdem oàlanlarınuñ (3) ôÀlimlerine ùaèn eylegil kim ihÀnete lÀyıú
durur. Andan ötürü kim yetìmlere eylik1063 itmezler, ôulüm (4) úılurlar. MÀlların yirler
ve daòı ehl-i èayÀllerin úonşuların gözlemezler. Óırã,1064 óased úapusın yaparlar. (5)
TevrÀt yolından êalÀlet1065 ùarìúına ãaparlar. Ol óarÀm mÀlı çoú çoú cemè iderler.
Òuãÿsa1066 kim (6) ol mÀlı óarÀm idüàin bilürler iken ammÀ kim bilmezler kim şol vaút
kim yirler, zelzeleye gele. (7) PÀre pÀre olup ùaàlar depeler götürüle 1067ve şehirler ve
köşkler binÀsı küllì òarÀb ola. Yiryüzi (8) düpdüz oluncaú şöyle kim ãu bigi hiç
yiryüzinde bir deprencek1068 nesne úalmaya ve daòı Óaú TeèÀlÀ’nuñ (9) celle celÀlühÿ
óükmi ol günde cemìè-i òÀlú arasında ôÀhir ola ve feriştehler úamu başın (10) aşaàa
idüp bu òalúuñ çevresinde ãaf dutalar. Òalúa bigi tamÀm yidi1069 ãaf olalar. Baèøı daòı
(11) yitmiş1070 biñ zincir ile yitmiş1071 biñ zebÀnìler yapışup getüreler. Ol vaút cehennem
bir kerre (12) kükreyüp çekine anuñ heybetinden hiç bir kimesne úalmaya. EnbiyÀdan
ve evliyÀdan, ümerÀdan, (13) óukemÀdan, èulemÀdan, fuøalÀdan, bÀy u gedÀdan
feriştehlerden1072 illÀ kim nefsì diyüp feryÀd (14) úılalar. VelÀkin1073 ol ôulm ile mÀl

1057
òod: òoõ M,T.
1058
øaèìf: ãaèìf M.
1059
èÀõÀbından da: èÀõÀbından M.
1060
VelÀkin: Velekin M.
1061
yükleri: - M.
1062
òºÀn: òÿn M,T.
1063
eylik: eylük M.
1064
Óırã: Òırã M.
1065
êalÀlet: ôalÀlet M, T.
1066
Òuãÿsa: Óuãÿsa M.
1067
götürüle: götrüle M.
1068
deprencek: deperencek T.
1069
tamÀm yidi: tatama yedi M.
1070
yitmiş: yetmiş M.
1071
yitmiş: yetmiş M.
1072
firiştehlerden: feriştehlerden M.
1073
VelÀkin: Velekin M.
 214

cemè idenler günÀh-ı kebÀyir rÀhına gidenler yüz tevbe (15) úılursa ol dem úabÿl
olmaya. ZìrÀ kim ol ekåerì tevbe ol dÀr-ı teklìfde gerek idi. (16) Bu dünyÀdur. TÀ bu
úuãÿrlar yine tedÀrük olaydı. Teklìf Àòire irdi. Úuãÿra tedÀrük olunmadı.” (17) Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
Óayf aña kim görmedi evvel yaraú
Aããı úılmaz ãoñraàı gün ittifÀú

(18) Vaútile yaraú görenler maófile

Yolda úalmaz iriserdür menzile

äoñ peşìmÀn aããı úılmaz ÀşikÀr

(19) Úayd-ı evvel gören oldı kÀmukÀr

Yaraú evvel görmeyen ider seyf

äoñra úılur Àh u zÀr olur óayf1074

(20) Çün1075 ölüm var pes ne lÀzım bu àurÿr

Kim óaúìúat bir SüleymÀn ile mÿr

KÀmil-i ãÿfi gerekdür göñli ãÀf

(21) Eyleye ãÀlió èamel urmaya lÀf

Göñli ãÀfi olmaya neyleye ãÿf

Vaúfe nider bulmasa úıffe1076 vaúÿf

[M T 39b] (1)Óayf aña kim itme óÀãıl èamel

Nola Àdem olsa yek andan èacel

Böyle diyüp sÀkin oldı pes cuèal

(2) Vir ãalavÀt MuãùafÀ’ya mÀ-óaãal
Neår: Óakìm úavlince cuèal úurdı dilince buncılayın (3) maèrifet söyleyicek
SüleymÀn taèaccüb úılup, fikre varup göñlinden didi kim bu cÀèaluñ bu úadar (4) èaúlı
firÀseti var imiş velìkin Óaú TeèÀlÀ’nuñ birligin neden maèlÿm oldı diyüp cehennem
èiúÀbı (5) èÀõÀbı neden farú itdi. Neden maèlÿm oldı diyüp, imtióÀn içün suʾÀl úılup didi
kim: “YÀ cuèal Óaú (6) TeèÀlÀ’nuñ birligine varlıàına kim ìmÀn getürdüñ.
Cehennemden, èiúÀbdan, èaõÀbdan, óisÀbdan (7) òaber kim virdüñ. Sen òod bir cuèalsın.
NÀdÀn bì-èaúıl, bì-nuùú ve bir õelìlsin. Bu èulÿm saña neden maèlÿm 1077 (8) oldı.” didi.

1074
óayf: òayf M.
1075
Çün: Çünki M,T.
1076
úıffe: úafa M.
1077
maèlÿm: maèluñ.
 215

Cuèal cevÀb virüp didi kim: “YÀ SüleymÀn çünkim1078 dünyÀya geldüm cihÀna kim (9)
naôar úıldum. Bu èÀlem-i kÀyinÀtı ìcÀda1079 getüren var durur ki bÀrigÀhuñ bir mièmÀrı
var durur. (10) Bu çaròı, ılduzlarını, ayı ve güni, şarúa ve àarba göndürüci vardur.
Bundan ãoñra bir bahÀr mevsümi geldi. (11) Gördüm ki yir alùındaàı ùamarlar bitdi ve
øaèìf, yumşaú1080 yapracuúlar ol úatı yirün içini yarup çıúa (12) geldi ve ol úatı
çekirdeklerüñ içinden luùfı birle tÀze, laùìf iki yapraú virdi,1081 bitürdi. (13) Aña úuvvet
virdi, uzatdı, yoàunlandı. Özdeñ budaú virüp envÀèi yemişler çıúardı ve óayvÀncuúlar
(14) úarnında úan ile et arasında ùatlu, aú süd virdi, ãaúladı. Anı kim bir úaùre úandan ve
revişden (15) ol süde úarılmaz ve ana raóminde1082 bir nuùfeyi dürlü dürlü ãÿrete úoyup,
anuñ uzanup niçe yatduàın (16) bilür. Anda müddet-i úarÀrı tamÀm olunca yetürüp rızú
virür. Andan anı luùf birle yol virüp (17) ol ùar yoldan ol miúdÀr cüååeyile vücÿda
getürür. YÀ SüleymÀn maèa’l-úıããa Óaú TeèÀlÀ’nuñ (18) şunuñ bigi hezÀr ender ãad1083
hezÀr úudretin kim gördüm bildüm ki birdür, eóaddür, ‘lem-yelid velem yÿled’1084dür
(19) şerìki yoú, bì-miåÀldür. Şol AllÀh kim niçe bunuñ emåÀli leùÀyiflerinüñ1085 èilmi
úudreti birle (20) ôuhÿra gelüp durur. Yirde gökde bunları bilen pÀdişÀh baña birligin
bildürmeye mi? Øaèìf1086 úulına (21) birligin bildürmesine lÀyıú görmeye mi? Ya
SüleymÀn maèlÿmuñ şöyle olsun kim bu yiryüzinde yir içinde [M T 40a] (1) bir dÀbbe
yoúdur Óaú TeèÀlÀ’nuñ birligin bilmeye. Dilince ÓÀliú’i tesbìó úılmaya ve ammÀ kim
yÀ SüleymÀn (2) baña ùaèn itmegi úoàıl. Benüm rızúum gerek cìfe ola gerek misk-i nÀfe
ola. Benüm (3) daòı senüñ daòı rızúuñı ol rezzÀú-ı èÀlem ki øÀmin durur. TÀ ölince saña
daòı rızúuñ (4) muúadder olduúça gelür. Kimse kimsenüñ loúmasın çeynemez. Her diş
her (5) çeñe kendü loúmasın ögüdür. TÀ ölünce ol çene rızúın ögütmekden òÀlì1087 (6)
degüldür, muèaùùal úalmaz. Var, sen kendü meãÀlióüñe gitgil. Baña ùaèn itmegil. èÁdil
(7) beglerüñ èÀdeti oldur kim kendüzin şol kim AllÀh TeèÀlÀ virecekdür, aña ıãmarlaya.
(8) Ol iş kim kendiye buyrulmışdur.1088 Anı işleye, anı yirine getüre. Eyle olsa (9) yÀ
SüleymÀn baña bu cìfeden vazgel, diyü ùaèn iderseñ sen dünyÀ cìfesinden (10)
vazgelseñ. CÀn bin CÀn mÀlın çıúarmaàa, ùılsımÀtlar bozmaàa iúdÀmı mÀl ile göñlüñ
(11) şÀdkÀm1089 mı iderdüñ?” Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
Cìfeden çekmez SüleymÀn daòı el

1078
çünkim: çünki M.
1079
ìcÀda: ìcÀd M.
1080
øaèìf yumşaú: ãaèìf yumaşaú M.
1081
virdi: verdi M.
1082
raóminde: raóminden M.
1083
ãad: - T.
1084
“ Ondan çocuk olmamıştır. (Kimsenin babası değildir.) Kendisi de doğmamıştır. (Kimsenin çocuğu
değildir.)”(İhlas, 112/3).
1085
leùÀyiflerinüñ: leùÀyifler anuñ M.
1086
Øaèìf: äaèìf M.
1087
òÀlì: óÀlì M.
1088
buyrulmışdur: buyrılmışdur M.
1089
şÀdkÀm: şÀõkÀm M, T.
 216

(12) Pes neden elin çeke böcek cuèal

Lìki nefsin gözleyen yoldan ãapar

Gerçi ruhbÀn putına dÀyim ùapar

(13) Sen ki didüñ kÀfir olur put-perest

Lìki nefsin gözleyende put-hest

Put degül mi nefsüñe ùapmaú tamÀm

(14) Put degül mi kendüñi görmek hümÀm

Put degül mi òod-bìn olmaú özüñüz

Gögüs gerüp yürümekler Àz u ÿz

(15) Put degül mi mÀla mÀyil olmaàı

Nefse uyup óırãa1090 úÀyil olmaàı

Çün nebìsin itme meyl vü cÀha sen

(16) Göñlüñi vir ãıdú ile AllÀh’a sen

NÀdir istemek cihÀnda salùanat

NÀdir istemek zamÀnda memleket

(17) ŞÀh odur kim terk idüpdür èÀlemi

Óaúú-ı rÀhdan àayrı baãmaz úademi

ÓÀcet andan isterü muótÀcı yoú

(18) BÀc aña virür begüm ki bÀcı yoú

Ol beúÀya dil virür ki yoú fenÀ

Ol devÀyı isterü yoúdur èanÀ

(19) Òastadur ol derde istemez devÀ

Bestedür bu yara istemez şifÀ

Zinde ol kim öldürür şimşìr-i dost

(20) Mürde-dil ol ki ola meftÿn-ı ÿst

PÀk o göñül cìfeye itmez naôar

Ger ola ol cìfe dürr ü1091 sìm ü zer

1090
óırãa: òırãa M.
 217

(21) PÀk olan pÀki dilermiş mÀ-óaãal

Nitekim cìfe diler şÀhum cuèal

áıll u àışdan göñlüni eyleye pÀk

[M T 40b] (1)Gönül1092 alçaú ola eyle òÀk òÀk

èÁúil oldur ola àÀyet ol selìm

Çün Òalìlu’l-lÀhı miåli ol óalìm

(2) KÀmil ol ki görmeye vü özüni

ÓÀkú’ı pÀú ile müdÀmi özüni

Òalúı àÀyet bÀy bile özin faúìr

(3) Úudretince òalúa ola destigìr

Her arada Óaúú’ı ol óÀøır bile

Cümle şey’i úÀdirì nÀôır bile

(4) Kibirle hiç olmaya vü úìnesi

äÀf ola àıll u àışdan sìnesi

Úılmaya hiç kimseye úahr u àaøab

(5) Nefse uyup itme úaùèa taèab

Tünd-òÿy olmaya ola nìk-rÀy

Luùf ile dirseñ úıla vu yıl u ay

(6) Hiç ana niyyet daòı úılmaya ol

Òışmı az ola beàÀyet luùfı bol

Hem fütüvvet ehli ola kÀn-ı kerem

(7) Úılmaya irdügine cevr ü sitem

Bu didigüm miåli olsa Àdemì

Luùfı birle ùutısardur èÀlemì

(8) Kim ola ol Şeh SüleymÀn Óaøretüñ

Niçe Àdem mürde var èizzetüñ

1091
dürr ü: dürr-I M, T.
1092
Gönil: Gönül M.
 218

Álemi ùutduñ temÀmet èadl ile

(9) Òalúı çÀker eyledüñ hem faøl ile

Óaú TeèÀlÀ dÀyim itsün devletüñ

Ben cuèal böcege oldı mürvetüñ

(10) Kim keremden itmedüñ kibr ü èilel1093

Şeh SüleymÀn birle söyleşür cuèal1094

Şeró itdüm küsteòÀne çoú kelÀm

(11) Sözlerüm maèõÿr ùutàıl yÀ imÀm

Böyle diyüp ol cuèal itdi duèÀ

Vir ãalavÀt sen be-cÀn-ı MuãùafÀ

(12) Úıããa-i reften der zìr-i zemìn1095 ki aãóÀb-ı raúìm bÿd èaleyhi’s-selÀm

(13) Óakìm úavlince cuèal bu úadar kelimÀt idicek SüleymÀn daòı emr itdi.
Üzerine bir kişi müvekkel (14) úodı kim Àòì melìó úarındaşı óÀõıú1096 úaónı aña didi
kim: “YÀ óaõıú1097 kaónı, èÀmil-i kühen, ehl-i seòun (15) kerem eyle. Ben gelince bu
cuèalı gözetgil. Úanda varur gelincek beni evvel üstine iledesin. (16) Bunuñla benüm
çoú nizÀèum vardur.” didi. Óaõiú1098 úaónı úaldı cuèalı1099 gözlemekde. Bizüm úıããamuz
(17) SüleymÀn’a geldi. Nite SüleymÀn èaleyhi’s-selÀm ol dem aşup, at licÀmını
döndürüp gitdi. (18) Gelüp zìr zemìne yitdi kim aña şimdiki óalde uyruú dirler. Şehri
áuneviyye ile AúsarÀy şehirlerinüñ (19) vasaùında durur. Maèa’l-úıããa SüleymÀn
Óaøreti ol gün yürüyüp, vaút-ı èaãırda ol yire gelüp (20) gördiler kim bir ãaórÀnuñ
vasaùında ùaà miåÀl bir oyuk var. Ol oyukuñ üzerine çıúup (21) baúdılar kim bu oyugı
Óaúú’uñ úudret ile ortası úahr olmış, yire geçmiş. On úulÀç ola1100 aşaàasından [M T
41a] (1) bir göl deñiz miåÀl mevc urur. Deñizün çevresinde ùurna miåÀl úavaú, sögüd
aàaçları bitmiş (2) kimi daòı çürimiş. SüleymÀn eydür: “YÀ şÀh-ı YunÀn ol úadìdler
úande olurlar. Bunuñ úapusı1101 var mıdur?” (3) didi. YunÀn şÀhı eydür: “Neèam var
durur.” diyüp úulaàuzlıú eyledi. Oyuguñ yanına gelüp úıbleden (4) yañasında bir úapu

1093
èilel: èalel M.
1094
cuèal: caèal M.
1095
zìr-i zemìn: zìr ü zemìn M.
1096
óÀõıú: óÀdıú M, T.
1097
óÀõıú: óÀdıú M, T.
1098
óÀõıú: óÀdıú M, T.
1099
cuèalı: cuèal M.
1100
ola: -M.
1101
úande olurlar. Bunuñ úapusı: úandedür. Onuñ úapusı M.
 219

gösterdi. Nite yiri1102 oyup ol göle zìr-i zemìn içinde bir maàara úılmışlar. Ol gÀruñ (5)
içinde yedi yirde demürden úapusı var. Úapunuñ yedisin daòı açup içerü girüp (6)
sekizinci úapuyu göricek gördiler kim birúaç saùır yazu yazılmış. Úapu1103 levóÀsında tìà
ile úazılmış (7) çünkim SüleymÀn èa.m. LoúmÀn’a işÀret eyledi kim oúuya muùÀlièa
úıla. Lìkin úapu àÀyet (8) yüksek olduàı ecilden LoúmÀn-ı Óakìm mutÀlièa úılmadı.
SüleymÀn óükm úıldı. Úırùus-ı èÁdì (9) ol pehlevÀn şeddÀdı gelüp yüz otuz biş1104
arşın1105 úaddü úÀmet ile ùaà bigi ùurup ãaà elinüñ (10) üzerine LoúmÀn Óakìm’i ùutup
yuúaru úaldurup götürdi. MuúÀbelesine yitürdi. Úapunuñ tÀrìòin (11) LoúmÀn-ı Óakìm
hemÀn-dem oúıdı, beyÀn úıldı. Eyitdi1106 kim: “YÀ SüleymÀn-ı zamÀn bu úapunuñ
üzerinde tÀrìòi1107 (12) bunda tìà ile úazan ol tÀrìò-i levó üzerinde èamÿda yazan
demiş1108 kim: TÀrìò-i Keyòüsrev:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
(13) Şöyle yazmış şÀha tÀrìòi yazan
Dimiş iy göñül virüp èÀlem gezen

Salùanat birle çü çeròa òÀn olan

(14) Hefti1109 kişver milkine sulùÀn olan

èÁlem-i Úaf’dan Úaf’a ùutan melik

Ceng içinde oynın üten melik

(15) Devlet ile çünki bunda gelesin

Ol hümÀ sÀyen úapuma ãalasın

Bilesin ki işbu bÀbı düzdüren

(16) Tìà ile tÀrìò yazup úazduran

Saña hemtÀ ben daòı sulùÀn idüm

Cümle şÀhlar óÀkimi òÀúÀn idüm1110

(17) İsmümüz ki Òüsrev1111 idi1112 ad ile

èÁlemi øabt eylemişdüm dÀd ile

1102
yiri: biri T.
1103
Úapu: - M.
1104
biş: beş M.
1105
arşın: arşı M.
1106
Eyitdi: Eytdi M.
1107
tÀriòi: tÀriò T.
1108
demiş: dimiş M.
1109
Hefti: Heft T.
1110
òÀúÀn-ıdum: óÀúÀn-ıdum M.
1111
Òüsrev: Óüsrev M.
1112
idi: iyi T.
 220

Heft-i kişver rubè-ı meskÿnı temÀm

(18) Úılıcumla almış idüm yÀ hümÀm

Óükm iderdüm şarúa bizümdür1113 àarab

İns ü cinle úılırıdum1114 óarb u êarb

(19) èÁlemi Úaf’dan Úaf’a itdüm seyr1115

Gün bigi devrÀn için úıldum devr

Çünki YunÀn milkine sürdüm feres

(20) Bu maúÀmı görmege úıldum heves

Binüben Úonya’da devlet atına

Salùanatla geldüm obruú úatına

(21) Bir vezìrüm var idi CÀmesb-nÀm

èİlm-i óikmet içre kÀmil key temÀm

Aña hemtÀ yoà idi bir feylesÿf

[M T 41b] (1)Bulmuş idi1116 cümle esrÀra vuúÿf

Bu úadìdler óÀlini úıldı beyÀn

Her úadìdüñ aãlını didi èayÀn

(2) Bu erenlerdügini1117 söyledi heb

Óallerini cümle şeró eyledi heb

Didi niçün olduàın bunlar úadìd

(3) Çürümeyüp olduàun dÀyim cedìd

Baèøı üçler baèøı úırúlar yidiler

Cümle úuùbuñ dostı durur dediler1118

(4) Devlet anuñ úıla bunlar òiõmetin

èÁlem içre ala òayr u himmetin

1113
bizümdür: bizümdü T.
1114
úılırıdum: úılurdum T.
1115
seyr: seyir M.
1116
Bulmuş idi: Bulmış idi M.
1117
erenlerdügini: erenlerdügüni M.
1118
dediler: didiler M.
 221

Ol söz ile ben daòı iy şehriyÀr

(5) Bu yedi1119 úapuyı yapdum ÀşikÀr

Òoş ziyÀret úılıben òiõmet idüp

Kimse girmesün diyüp èizzet idüp

(6) Bu erenler kim olur Óaú ile Óaú

Degme nÀdÀn girmesün baãup ayaú

Ol cihetden obruàuñ aàzına pes

(7) Yapmışam úapuları iy òÿb nefes

Her birinüñ úapusı pÿlÀd olur

Úalèa miåli muókem ü bünyÀd olur

(8) Olup1120 olmaz kişi bunda girmeye

Bed naôarlu bu úadìdi görmeye

Her ki girür ãaúlaya úıla edeb

(9) TÀ ki òışmı úılmaya aña Çalab

Òoş ziyÀret úıluben ide duèÀ

Her ne óÀcet dilese úıla revÀ

(10) Hiç gümÀnsuz cümlesidür heb velì

äÿretÀ cismi úadìd añla yolı

Lìki1121 bÀùın daòı ôÀhir yÀ èazìz

(11) Olmamışdur úamu zinde key temiz

Kim iderse pes ziyÀret bunları

İsterüz yarlıàaya Haú anları

(12) Ol zamÀn içre bizi daòı aña

äıdú ile úıla bize òayır duèÀ

Ol duèÀla rÿh-ı Òüsrev1122 şÀd ola

1119
yedi: yidi M.
1120
Olup: Ki olup M,T.
1121
Lìki: Lìk T.
1122
Òüsrev: Óüsrev M.
 222

(13) Sin àamından ol emìn azÀd ola

Böyle diyüp sözüni itmiş tamÀm

Ol melik Keyòüsrev idi yÀ hümÀm

(14) ŞÀh SüleymÀn diñleyüp taósìn ider

Didigim görüñ Şeh-i Òüsrev1123 ki ver

Niçesi sulùÀn imiş key muèteúid

(15) Bu binÀyı úılmış ol şÀh muètemid

Óaú TeèÀlÀ rÿóını şÀd eylesün

Sin àamından özin ÀzÀd eylesün

(16) Böyle diyüp ŞÀh SüleymÀn ol zamÀn

SÀkin oldı vir ãalavÀt cÀvidÀn1124
Neår: (17) Óakìm úavlince LoúmÀn1125-ı Óakìm ol úapunuñ òaùùın kim oúudı.
SüleymÀn kim diñledi bildi kim (18) ol úapuyı düzen Keyòüsrev şÀh imiş kim bu
úadìdleri görüp üzerlerine kimse girmesün diyüp bekçiler (19) eylemiş. Pes SüleymÀn
èaleyhi’s-selÀm Keyòüsrev rÿóına duèÀ úılup rÿh-ı revÀnın şÀd eyledi. Daòı ol demür
(20) úapuyı daòı1126 açup gölün üzerine vardılar. Gördiler àÀrlar. Bu àÀruñ içinde úırú
var ola kim (21) úadìdler var. Nite cümlesinüñ ãaçları saúalları yirlü yirinde baèøısınuñ
libÀsları çürümiş, [M T 42a] (1) baèøısınuñ daòı tÀze. VelÀkin bunlaruñ içinde birisi
ayaà üzre ùurur bÀúısı kimi yatur kimi (2) oturur kimi birbirine söykeñüp ùururlar kimi
daòı úıbleden yaña teveccühde namÀz úılurlar (3) gibi1127 diz çöküp ùururlar. Cemìè-i
aèøÀları1128 yirlü yirinde ammÀ kim hemÀn meyyitlerdür. (4) Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
Gerçi cümle ãÿretÀ olmış úadìd
Lìki ôÀhir óayye beñzer ol saèìd

(5) Şek degül kim evliyÀdur cümle1129 heb

Çürümez cismi úalur müddet medìd

EvliyÀnuñ olmasa aãlı bular

Cismi dÀyim olmaz idi pes cedìd

1123
Òüsrev: Óüsrev M.
1124
cÀvidÀn: cÀviõÀn M.
1125
LoúmÀn: LoèmÀn M.
1126
daòı: - T.
1127
gibi: bigi M.
1128
aèøÀları: aèãÀları M.
1129
cümle: külli M.
 223

Neår: Óakìm úavlince çünkim SüleymÀn Óaøreti èaleyhi’s-selÀm (7) bu úadìdleri

kim gördi dönüp LoúmÀn-ı Óakìm’e didi kim: “YÀ Óakìm-i zamÀn èacabÀ bunlaruñ (8)
ecsÀmlarınuñ1130 çürimedüginüñ óÀli neyiki kimdügin bunlaruñ bilevüz meger kim (9)
melek-i müvekkeli daèvet úılavuz. VelÀkin óikmetde neciyiki.” diyicek buàur LoúmÀn-ı
Óakìm1131 (10) cevÀb virüp didi kim: “YÀ SüleymÀn èulemÀ úavli ãÀóib mürseller naúli
budur kim bir úul kim (11) Óaú TeèÀlÀ’nuñ dergÀhına lÀyıú èamel úılmış olsa ki evliyÀ
merÀtibin bolmış, iòlÀã ile Óaúú’a èamel (12) úılmış olsa ölincek cismi çürimez. Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
EvliyÀnuñ çürimez cismi iy yÀr
(13) TÀ úıyÀmet şöyle ùurur pÀyıdÀr

Sen taãavvur itme kim ölmiş teni

Zinde úalur döndügince rÿzigÀr

(14) EvliyÀlar ölmez añla iy1132 aòì

Söz budur kim didüm iy şeh kÀmukÀr
Neår: (15) Ve daòı yÀ SüleymÀn ikinci úısım kim óükemÀ naúli durur. Bir kişi
kim ölincek içini pÀk1133 úılup, bal birle (16) kÀfÿr ile ùolu úılup, úırú yıl bal içinde bir
küpde yatsa úırú yıldan ãoñra ol úadìdi (17) çıúarup hevÀ ùoúınur yirde úosalar nice biñ
yıllar ùursa çürimeye. Nitekim mumıya1134 gibi oldur kim (18) Àdemi úırú yıl mum
içinde yatsa abaú1135 mÿm olur.” Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
Mumıya olur cismi añla hemÀn
(19) Çürimez úalur begüm geçse zamÀn

Òikmet ehli sözi budur söyledüm

Tecribeyle úılmışamdur imtióÀn
(20) Neår: Óakìm úavlince LoúmÀn-ı Óakìm1136 eyle diyicek NÀåen1137 Peyàam-
ber (21) eydür: “YÀ SüleymÀn-ı zamÀn bu görinen úadìdler maèlÿm durur ki ehlü’l-lÀh
durur ya budur úuùbu’l-aúùÀblaruñ [M 42b] hem-rÀhlarıdur. [T 42b] (1) YÀòÿd àÀzìlerdi
veyÀòÿd muètekiflerdi veyÀòÿd Óaú TeèÀlÀ’nuñ bir sevgülü, bir ãÀlió èamelde (2)
bulınup daòı bu yirde úalup dururlar. Óaúú’uñ úudretile buñlaruñ sırrın örtüp yirde
olmaà içün maúÀm idinmişlerdür.” (3) Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün

1130
ecsÀmlarınuñ: ecsÀmları M.
1131
LoúmÀn-ı Óakìm: LoúmÀn Óakìm M.
1132
iy: yÀ M.
1133
pÀk: bal M.
1134
mumıya: mumya M.
1135
abaú: abbaú T.
1136
LoúmÀn-ı Óakìm: LoúmÀn Óakìm M.
1137
NÀåen: NÀåin M.
 224

èİlmimüz irdü ki budur pes hemÀn

(4) Özgesin AllÀh bilür yoúdur gümÀn

Anı kim AllÀh bilür bilmez beşer

ZìrÀ oldur èÀlimü’l-àayb müsteèÀn1138

(5) Böyle diyüp sÀkin oldı ol nebì

Vir ãalavÀt MuãùafÀ’ya cÀvidÀn1139
Neår: Óakìm úavlince NÀåen1140 (6) Peyàamber èa.m. böyle diyicek SüleymÀn
işitdi. Sözin taãdìú itdi.1141 Bu eånÀda iken ol yetmiş iki (7) milletüñ düşmeni, merdÿdı
yüz yigirmi dört biñ peyàam-ber ümmetinüñ óasÿdı ol araya óÀøır (8) olup geldi kim
göre. SüleymÀn nider bir iàvÀ úıla. Gelüp gördiler kim SüleymÀn1142 (9) YunÀn şÀhın
musaòòar úılup CÀn bin CÀn sulùÀnı MÀèÿn ŞÀh’uñ òazìnesin fetó itmiş. Andan (10) bu
bodruma gelüp cesedleri teferrüc itdi. ŞÀd u òandÀn1143 emrine insÀn, müràÀn1144 fermÀn-
ber1145 olmış (11) göricek ol racìm bed-fièÀlüñ óasÿduñ óasedi deʾiñi içinde úaynadı ve
fitne ùamarları (12) oynadı. Andan ol óasÿd kendü kendüye eydür. Bu SüleymÀn’a bir
ziyÀn olmayınca úulaàına iàvÀlar (13) úoymayınca ben bunı ezdürimezüm.1146 Óaú
dergÀhından dÿr úılup yir dürimezem.1147 èÁlemde SüleymÀnlıú úılup (14) müràÀn gibi
benüm õürriyetüm daòı kendüye çÀker úılup ayaàı altında anuñ cin úavmi dìv èifrìt aãlı
(15) şeyÀùìn nesli helÀk olur deyüp1148 daòı ol õelìl bir èacÀyib şekil maòlÿúÀtuñ ãÿretine
(16) girüp revÀn ol göle batdı. Daòı deryÀ içinde baórì gibi ùalmış iken gelüp SüleymÀn
(17) ùurduàı maúÀmdan yaña gölüñ kenÀrına başın çıúarup ùurdı. Teninüñ yarusı ãuda
(18) ve yarusı ãudan ùaşra SüleymÀn’a müúÀbil, muèÀrıø ùurıcaú SüleymÀn ile vezìrler,
óükemÀ, ümerÀ gördiler kim (19) deryÀdan bir èacÀyib şekil çıúdı revÀn. Kimsin diyüp
ãorınca şeyÀùìn-ı laèìn daòı (20) faãìó lisÀn ile eydür: “YÀ DÀvÿd oàlı SüleymÀn
meróabÀ òoş geldüñ ehlen ve sehlen. Bizler daòı seni görmege (21) müştÀú idük. Zehì
İdrìs Nebì kim (èa.m.) anuñ sözin taãdìú úıldum. Ol nebìye ìmÀn [M 43a] getürdüm.”
didi. [T 43a] 1) SüleymÀn eydür: “YÀ şaòã İdrìs ne didi kim şimdi taãdìú1149 itdüñ. Úanı
İdrìs Nebì dünyÀdan gideli (2) sen anı úanda gördüñ?” didi. Racìm eydür: “YÀ
SüleymÀn ben müvekkelem. Bu maúÀmum Ádem rÀhı durur. Nÿó Nebì (3) devrinden
evvel Şìt Nebì devrinden ãoñra İdrìs devrinde Kÿh-ı Elburz’dan geldiler. Bu (4)

1138
müsteèÀn: müsteàÀn M.
1139
cÀvidÀn: cÀviõÀn M.
1140
NÀåen: NÀåin M.
1141
itdi: eyledi M.
1142
SüleymÀn: SüleymÀn’ı T.
1143
ŞÀd u òandÀn: ŞÀd-ı òandÀn T.
1144
insÀn müràÀn: insÀnı müràÀn T.
1145
fermÀn-ber: fermÀn bir T.
1146
ezdürimezüm: ezdürimezin T.
1147
dürimezem: dirimezem M.
1148
deyüp: diyüp M.
1149
şimdi taãdìú: taãdìú şimdi M.
 225

maúÀmda mekÀn dutdum.” didi. Bir gün Cimşìd ŞÀh ile İdrìs bu maúÀma geldiler.
Bizler daòı (5) insÀn gözinden nihÀn ammÀ kim İdrìs gözinde èayÀn gelüp èammÿm ile
úarındaşum fÀcirì cinnì aña (6) gelüp ùurduú. Anca kim İdrìs gelüp bu maúÀmı Cimşìd
ŞÀh ile girüp (7) bu úadìdleri gördiler. Taèaccüb úılup ùurdılar. Buàur Cimşìd başın
úaldurup İdrìs’e eydür: ‘èAceb benden (8) ãoñra bu maúÀma insÀndan pÀdişÀh gele mi
ki baña bedel ola.” didi. Cimşìd ŞÀh kendüzin (9) görüp àurÿr ile şöyle diyicek İdrìs
eydür: “YÀ şÀh1150 senden ãoñra nice pÀdişÀhlardan ãoñra (10) bu cihÀn sarÀyına bir
SüleymÀn gele kim anuñ emrine mÿr u mÀr müràÀn fermÀn ola. VelÀkin (11) èömrünüñ
Àòirine bir ay úala bu mekÀna gele. Bu ecsÀmları ziyÀret úıla. Bundan çıúup (12)
èaskerine1151 varıncaú Benì èAãfer meliki Endelÿs meliki ittifÀúıla óÀøır olup, gelüp,
SüleymÀn’uñ (13) leşkerin ãıyup hezìmet ider. SüleymÀn’ı ùutup helÀk ideler.” didi. YÀ
SüleymÀn ben1152 bu söze inanmazdum. (14) Şimdi gözümle gördüm ki sen SüleymÀn
geldüñ. YunÀn milkini alduñ. VÀh1153 óayfum añadur kim (15) èömrüñ az úalupdur. Benì
Aãfer melikile Endelÿs şÀhı seni helÀk idecekdür. Niçün (16) anuñçün kim İdris
Peyàam-ber’dür. Óaú TeèÀlÀ èilmile àaybı muùlaú úılmışdı àuyÿbÀtı bilmişdi. (17)
Bunda gelecegüñ nice bildise1154 aòirü’l-emr helÀk olmaàuñ daòı eyle bilüpdür.” diyüp
racìm (18) heyÀ hey aàladı. Eyle kim server1155-i selÀùìnlerüñ yüregin ùaàladı. Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
(19) Hey ne mekkÀr kimsedür İblìs’i gör
İtdügi telbìs ile teklìsi gör

Düvriyilden1156 ol laèìn ü bed-fièÀl

(20) İşi güci siór iledür mekr ü Àl

Ne Sikender ne SüleymÀn-ı emìn

Ol laèìnden olmadı úaùèÀ emìn

[M 43b] (21)Ger şerrinden isteseñ anuñ necÀt

Nefse uyup úılmaàıl şer pÀk-ı õÀt

Nuùúıdur Firdevsi’nüñ pend-i ãaóìó

[T 43b] (1)Ùut sözin ki tÀ olasın sen melìó

Gÿş u hÿşı baña ùut kim nÀmuver

Vir ãalavÀt MuãùafÀ’ya mÀ-óaøar

1150
şÀh: şÀhı M.
1151
èaskerine: leşkerine M.
1152
ben: - T.
1153
vÀh: vÀhi T.
1154
bildise: bildiyise M.
1155
server: racìm M.
1156
Düvriyilden: Devrilden T.
 226

(2) Neår: Óakìm úavlince racìm heyÀ hey aàlayıcaú cemìè-i selÀùìn serverlere (3)
1157
vehm düşdi. AmmÀ kim SüleymÀn Óaøreti nübüvvet úuvvetile racìmi bildi.
Eyitdi: “YÀ melèÿn, sen benüm elümden (4) õürriyetüñe daòı1159 göresin ki ne cefÀlar
1158

úılam. Bu sözi ki söyledüñ, bì-maènì taúrìr eyledüñ.” (5) Racìm didi kim: “Neden dirsin
kim ben şeyùÀnam. SüleymÀnlıàun aña mı yitdi kim racìmden (6) cinni farú itmeyesin.”
SüleymÀn didi kim: “YÀ melèÿn çünkim İdrìs Nebì devrinden úaldum dirsin. İdrìs’den
(7) ãoñra òod èÀlemi ùÿfÀn-ı Nÿó ùutdı. èÁlemi1160 başdan başa deryÀ oldı. Ol deryÀ
oldıàı óÀletde (8) bu úadìdler böyle bu zìr ü zemìn içre yaturlar mıdı? Ùozlu èaõÀb ãuyı
buñlaruñ ecsÀmın helÀk (9) itmez midi? YÀ racìm bu úadar bilüyile sen daòı kendüñi bir
şey ùutarsın. İnşÀʾa’l-lāhu teèÀlÀ saña (10) işüm vardur.” deyüp1161 dile “lÀ óavle”1162
alup oúudı. ŞeyùÀn-ı racìm boynunı ùoúudı. Racìm daòı gördi ki (11) SüleymÀn
kendüzüni bildi. Tevóìd dile alup nÀ-çar ol melèÿn yedi úat yirden aşaàa geçdi. (12)
DeryÀya batÿp nÀ-bedìd oldı. Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
Çün SüleymÀn oúudı nÀm-ı óamìd
(13) Úorúusından1163 oldı şeyùÀn nÀ-bedìd

Oúugıl1164 lÀ-óavle cÀndan yÀ aòì

TÀ ki İblìs ola bì-cÀn u úadìd

(14) Áh elinden ol laèìnüñ az durur

Ger ola Şeyòì Cüneyd vü BÀyezìd

Olmadı mekrinden anuñ hiç òalÀã

(15) Kim şaúì ider úomaz òalúı saèìd

İblìs ucından azubdur külli heb

ŞÀhı ŞeddÀd ile Nemrÿd-ı şedìd

(16) Aña hemtÀ yoú durur hiç nÀbe-úÀr

Varsa oldur èÀlem içre hem pelìd

Úıl namÀz u it niyÀz oúı ãuóuf

(17) TÀ urasın aàzına dìvüñ kilìd

1157
vehm: vehem M
1158
Eyitdi: Eytdi M
1159
daòı: - T
1160
èÁlemi: - T
1161
deyüp: diyüp M
1162
Lâ havle ve lâ kuvvete illâ billâhil aliyyil azìm. (Güç ve kuvvet, sadece yüce ve büyük olan Allah’ın
yardımıyla elde edilir.)
1163
Úorúusından: Úorúısından M
1164
Oúugıl: Oúıgıl M
 227

Vir ãalavÀt cÀn u dilden Aómed’e

İrdi mÀye tÀ ki şeyùÀn-ı èanìd

(18) DÀsitÀn-ı úadìdÀn-ı ve Àmeden-i müvekkel-i òÀk bedergÀh-ı SüleymÀn èaleyhi’s-

selÀm

Óakìm úavlince dört muúarreb vüzerÀ, şeyùÀn rÀcim1165 óaúúında böyle (19)
diyicek SüleymÀn Óaøreti èaleyhi’s-selÀm yaúìn bildi kim bu gelüp (20) söyleyen
şeyùÀn-ı laèìndür. Andan SüleymÀn Óaúú’a şükür idüp, dönüp LoúmÀn’a eydür: “YÀ
óakìm bu (21) úalıblaruñ ecsÀduñ niteligin [M 44a] nice bilevüz. èAcep Òıøır mı daèvet
úılalum veyÀòud müvekkel-i òÀki mi?” [T 44a ] (1) didi. LoúmÀn eyitdi: “YÀ nebiyye’l-
lÀhı SüleymÀnlıú òÀtemi elüñde, nübüvvet esmÀsı dilüñde ne kim iderseñ (2) fermÀn
senüñdür. AmmÀ kim müvekkel-i ecsÀdı daèvet úılup òaber almaú yikrekdür müvekkel-
i òÀk ile” (3) didi. SüleymÀn daòı ol sözi LoúmÀn-ı Ekber’den işidüp ol göl ãuyından
tÀze Àb-dest alup, (4) daòı úıbleye müteveccih olup, iki rekʾat namÀz úılup, nübüvvet
òÀteminüñ ismin oúuyup òÀk üzerine (5) müvekkel olan meleki daèvet eyledi.
NamÀzdan fÀrià olıncaú1166 ãaà yaña kim selÀm virdi. (6) Óaú TeèÀlÀ’nun emrile melek-i
müvekkel-i òÀk gelüp SüleymÀn’a görindi.1167 SelÀm virdi. SüleymÀn (7) daòı èizzet ile
yerinden1168 ùurup èaleyk aldı. Yine oturdı. Melek-i müvekkel-i òÀk daòı hemÀn-dem
Óaøret-i (8) SüleymÀn’uñ naôarına úarşu òiõmet úanadların divşürüp çelekleri, yükleri
úuleli ÚÀf bigi (9) iki cÀnibinden ùurup nÿr-ı enver cemÀli iki úanadınuñ arasında
ãankim Kÿh-ı ÚÀf’un úullelerinüñ (10) ortasında ÀfitÀb ùulÿè idüpdür.1169 AmmÀ kim
òalú gözlerinde nihÀn, SüleymÀn èaynınde èayÀn. (11) Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
Zì-SüleymÀn zehì şÀhlıú bì-gümÀn
Kim melekler ola gözinde èayÀn

(12) Her ferişte aña çÀker olıban1170

Cümle maòlÿú ola fermÀn her zamÀn
Neår: (13) Óakìm úavlince buàur SüleymÀn Óaøreti müvekkel-i òÀke eydür: “YÀ
äaóraùā èÁʾìl bu úadìdlerün aãlı nedür? (14) Bunlaruñ daòı úalıbları òÀkdan dururlar.
Cümlesi òÀk aãlıdur. Ádem-i äafì neslidür. Ne cihetden neslidür. (15) Ne cihetden1171
şöyle yaratdı. AmmÀ ki úadìdlerdür.” didi. Müvekkel-i òÀk cevÀb virdi kim: (16) “YÀ
SüleymÀn ol zamÀn kim Nÿó Peyàam-ber ùÿfÀnı úopdı. CihÀn òalúı helÀk oldı. İllÀ kim

1165
rÀcim: - T.
1166
olıncaú: olıcaú M.
1167
görindi: göründi M.
1168
yerinden: yirinden M.
1169
idüpdür: idüp durur M.
1170
olıban: evliyÀn T.
1171
neslidür. Ne cihetden: - M.
 228

Nÿó’uñ (17) gemisinde olan seksen dört kişi oldılar. Çünkim Nÿó devrinde yine Àdemì-
zÀd üredi. (18) ÓÀm bin Nÿó Nÿó’dan ãoñra cióÀn òalúına biñ yıl geçince kimse1172
pÀdişÀh olmadı kim (19) cihÀna hüküm1173 ideydi. İllÀ kim ol kimesne èaôìm pÀdişÀh
oldı kim ÓÀm bin Nÿó’uñ (20) adı. Anuñ adına ez-DehÀú dirler kim iki gitfinde et bitüp
dururdı ejdehÀ şeklinde. (21) CihÀn milkini cÀõÿlıà ile [M 44b] ùutdı. èArab dilince aña
ëaóóÀk1174 dediler.1175 Pes ëaóóÀk1176 devrinde [T 44b] (1) Óaú TeèÀlÀ yine Nÿó’uñ
òıãımlarından İdrìs’üñ úızı oàlanlarından bir kişi vardı kim adına èÁúim (2) dirlerdi.
ÓÀm úorúusından dìn (3) ÀşikÀre úılmaz idi.1177 VelÀkin ehlü’l-lÀhdan idi ùÀèatdan óÀlì
(3) degildi.1178 VilÀyeti ôÀhir kişidi. Kendünüñ óükminde üç yüz kişi var idi. Küllisi1179
Nÿó dìni (4) üzere úÀyim gece1180 ùÀèatde, gündüz ãÀyimdi. Úudüs yirinde olurlar idi.
Òalúdan nihÀnì ÒÀlıú’a1181 (5) ùÀèat úılurlar idi. Bir gün AnùÀúıyye nÀóiyyesinde bir
ejderhÀ düridi kim ùolı èarøı (6) bir ferãÀò var idi. Ol ejderhÀ AnùÀúıyye’den tÀ gelüp
Tarsÿs vilÀyetine dek òalúın àÀret, (7) òasÀret1182 eyledi. Biñ kez biñ1183 er cemè idüp
ëaóóÀú1184 ol ejderhÀnuñ üzerine geldi. ÇÀre (8) bulmadı. Òalú-ı èÀlem ol ejderhÀnuñ
úorúusından rencìde-dil oldılar. Meger kim èÁúim’uñ (9) bir oàlı vardı èÁùıf adlu.
Henüz on iki yaşındayıdı. èÁùıf, èÁúim’e didi kim: ‘YÀ peder emir iderseñ (10) varup ol
åüèbÀnı òalú üzerinden defè idem.’ didi. èÁúim didi kim: ‘CÀn-ı baba var kim AllÀh
TeèÀlÀ (11) saña èinÀyet úıla.’ didi. Ne úadar muóib, mürìd varsa yoldaş úoşup oàlı
èÁùıf’ı gönderdi. AmmÀ kim (12) yÀ SüleymÀn, oàlÀn gelinceye dek ejderhÀ daòı gelüp
deñiz úaragınca bu YunÀn üstindeki ùaş (13) iúlìme geldi. Ol SengistÀn’da ùurdı.
Bulduàı òalúı, ùavarı, canavarı helÀk eyledi. (14) Bu oàlan daòı ol diyÀrdan geçüp
Tarsÿs adasını1185 geçüp SengistÀn’a geldi. Ol zamÀn bu YunÀn’da (15) bir melik var idi,
kÀfir idi. DaóóÀk’uñ èammÿsınuñ úızı oàlıyıdı, Erjenk dirler idi ve bir vezìri (16) var idi
Behrÿú nÀm ve ol vezìrüñ iki gözleri yoà idi.1186 Hiç birisi óükemÀdan aña çÀre
bulmadılardı. (17) DevÀ úılmadılardı. Çünkim oàlan ol yañadan sürüp ejderhÀya geldi.
Bu taà (18) üzerinde çıúup, baúup gördiler kim bu ùaàuñ sengistÀnı üstinde bu ejderhÀ
yatur. Nefsinden (19) felek yüzin ùuman úaplamış. Gevdesi bir ùaà bigi felekden uçan,

1172
kimse: kimesne M.
1173
hüküm: hükm M.
1174
ëaóóÀú: äaóóÀú M.
1175
dediler: didiler M.
1176
ëaóóÀú: äaóóÀú M.
1177
úılmaz idi: úılmazdı M.
1178
degildi: degüldi M.
1179
Küllisi: Dükelisi M.
1180
gece: gice M.
1181
ÒÀlıú’a: ÓÀliú’a M.
1182
òasÀret: óasÀret M.
1183
biñ: - T.
1184
ëaóóÀú: äaóóÀú M.
1185
adasını: aùasını M.
1186
yoà idi: yoàudı M.
 229

üzerinden geçen úuşları (20) dama çeküp yir. Úarşusından 1187 úaçan canavarları [M 45a]
aàzın açup, úarşusında1188 ùaàdan úapup, (21) aàzına alup yudar. Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
Çün cehennem úapusı aàzın açar
Zehri ırmaàın cihÀn içre ãaçar

[T 45a] (1)Dem uruben úarşu gökden indirür1189

Balıàı ãudan çıúarup1190 dem çeker
Neår: (2) Óakìm úavlince èÁùıf bin èÁúim bu ejderhÀyı görüp atından yire indi.
Mürìdler ile muóipler ile pÀk (3) ãudan Àb-dest aldılar. Úıbleye úarşu teveccüh úılup,
münÀcÀt idüp iki rekèat óÀcet namÀzın úıldılar. NamÀzdan (4) ãoñra1191 oàlan el götürdi,
duèÀ eyledi. Didi kim: ‘YÀ Rabbi bu èÀãì canavarı úahr eyle kim (5) şerri bu òalúuñ
üzerinden götürile.’ didi. äıdú ile duèÀ eyledi. Óaúú’uñ úudretile ol ejderhÀ yatduàı (6)
ùaàuñ üzerinden1192 òırmen úadar bir ùaş úopup, gelüp ol ejderüñ úafasına ùoúundı. Òurd
u (7) òaşòÀş eyledi. HelÀk oldı. Oàlancuú buyurdı. Mürìdleri varup ol ejderüñ başını (8)
kesüp,1193 úaklıya urup bu CÀn bin CÀn Úalèası’na geldiler. Úapunuñ burcı üzerinde
aãdılar. (9) Cemìè-i òalú, il gün bilüp didiler kim ol oàlancuú bu ejderhÀyı helÀk
eylemiş. Erjenk-i Melik (10) işidüp1194 oàlanı daèvet eyledi. Didi kim: ‘YÀ oàlancuú bu
mürìdler ile geldüñ, ejderhÀyı helÀk (11) úılduñ. Ne vech ile ceng eyledüñ öldürdüñ.’
didi. èÁùıf cevÀb virdi kim: ‘Ben öldürmedüm ejderhÀyı. (12) İllÀ benüm Rabbüm
öldürdi.’ Erjenk eydür: ‘Rabbüm didigüñ ben miyem?’ Oàlan eydür: ‘Sen ne melèÿnsın,
(13) benüm Rabbüm saña beñzer1195 degildür.1196 LÀ-şerìk ve bì-bedel, bì-óaleldür.’ didi.
Erjenk eydür: ‘İmdi (14) senüñ Rabbüm didigüñ ëaóóÀk1197 durur ola kim cihÀnuñ
pÀdişÀhı durur. Yiryüzinüñ şehinşÀhı (15) durur.’ didi. èÁùıf eyitdi: ‘YÀ melèÿn benüm
İlÀhum, Rabbüm ol PÀdişÀh’dur kim òallÀú-ı èÀlem durur. (16) On sekiz biñ èÀlemi kün
dimekden var eyledi. RezzÀú-ı èÀlem durur. SulùÀn-ı aèôÀm durur. (17) Gözsüzleri
görüci, dilsüzleri söyleyici úılur. áaybı cümle bilür.’ Naôm:1198
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
(18) ÒÀlıú-ı kevneyn-i èÀlem õü’l-celÀl
Ol ÒudÀ’dur1199 lÀ-şerìk ü lÀ-yezel

1187
Úarşusından: Úarşusında T.
1188
Úarşusında: Úarşusından M.
1189
indirür: indürür M.
1190
çıúarup: çıúarur M.
1191
namÀzın úıldılar: - T.
1192
ùaàuñ üzerinden: üzerinden ùaàuñ T.
1193
kesüp: - T.
1194
işidüp: - T.
1195
saña beñzer: didügüñ M.
1196
degildür: degüldür M.
1197
ëaóóÀk: äaóóÀk M.
1198
Naôm: Neår M.
1199
ÒudÀdur: ÒuõÀdur M,T.
 230

VÀóid ü ferd ü ãameddür lÀ-yenÀm

(19) LÀ-yefÿt u lÀ-yemÿt ve bì-miåÀl

Ol münezzeh cümlesinden1200 bì-gümÀn

Lìki andan dü-cihÀndur mÀl-a-mÀl

(20) ÚÀdir ol ki òÀki gÿyÀ úıluben

[M 45b] NÀrı ider bÀà u bostÀn ber-kemÀl

ÚÀhiri kim heybetinden her zamÀn

(21) Ditrer anuñ òÀk-i teng ile cibÀl

Ger didise buldı varlıú kün fekÀn

Dön didise döndi şems ile hilÀl

[T 45b ] (1)Andan özge yoú durur ÒÀlıú daòı

Óaúú’a ùap ki olmayasın bed-fièÀl

Put nedür kim ùapasın aña bu dem

(2) Gözüñ aç ki çekmeyesin infièÀl

Óaúú’a ùap ki itmeyem özün helÀk

Yoúsa úıldum bu vücÿduñ pÀyimÀl

(3) Böyle diyüp itdi verhem şehriyÀr

Vir ãalavÀt MuãùafÀ’ya bì-melÀl
Neår: (4) YÀ SüleymÀn bin DÀvÿd, èÁùıf eyle diyicek Erjenk1201 úaúıdı. Diledi
kim oàlanı öldüre. AmmÀ kim diledi (5) óüccet ile öldüre, ôulm itdi dimeyeler. ZìrÀ
kim bu Erjenk gerçi kÀfirdi velÀkin èÀdildi. (6) Buàur Erjenk eydür: ‘YÀ oàlancuú1202 bu
senüñ Rabbüñ gözsüzi gözlü úılur mı dilsüzi dillü (7) ider mi?’ èÁùıf eydür: ‘Neèam,
ider.’ Erjenk eydürdi: ‘İmdi benüm vezìrüm gözsüzdür, görür eyle ve bir kızum var
durur, (8) dili yoúdur, söyler eylegil.’ didi. èÁtıf eyitdi: ‘Úılayın, velÀkin baña uyup ol
Rabbüme ìmÀn (9) getürecek olursañ.1203’ didi. Erjenk gülüp,1204 ùaèna alup didi kim: ‘Bu
didügüm òod olacaú (10) degildür ve ammÀ kim seni helÀk ideyin mi itmezseñ? èÁùıf
eytdi: ‘İtgil1205 ammÀ kim idersem ìmÀna (11) gele misin?’ CevÀb virdi kim: ‘Gelem.’

1200
cümlesinden: cümle şeyden M.
1201
Erjenk: Ejrenk M.
1202
oàlancuú: oàlancıú M.
1203
olursañ: olàıl M.
1204
gülüp: gelüb M.
1205
itgil: eylegil M.
 231

Andan yerinden ùurur, vezìri ve úızı bir yire iledür. Erjenk daòı (12) óÀôır olup ùurdı. Bu
oàlancıú Àb-dest aldı ve mürìdlerile Àb-dest aldılar Nÿó Peyàam-ber (13) şerìèatınca iki
rekèat namÀz kıldılar. èÁùıf el götürüp didi ki Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
(14) Didi kim iy ÒÀlıú u PerverdigÀr1206
Küll-i òalúa rızúı viren GirdigÀr

Kün dimekden òilúat itdi èÀlemi

(15) Düriden úış u bahÀr leyl ü nehÀr

Bu muùabbaú ferşi döşek eyleyen

Ol muşabbaú èarşı úılan üstüvÀr

(16) Seng içinden bitüren laèl u güher

Úurı ùopraúdan çıúaran gülle nÀr

Ùìn ü mÀdan şekl-i insÀn düridüp

(17) èAúl u cÀn1207 baòşìş idersin iy kibÀr

ÚÀdir ü Óayy u DÀnÀ’dur özün

Úudretün baórine yoú durur kenÀr

(18) Ol celÀlì èizzetün óaúúı bana

Úıl èinÀyet luùfı1208 úılıp bì-şümÀr

Ádem ü ÓavvÀ óaúúıçün õü’l-celÀl

(19) Cennet ü meʾvÀ óaúúı iy kÀmukÀr

Şìt içün ÚÀbil nesle itdi àazÀ

áÀziler sulùÀnıdur ol nÀmudÀr

(20) Óaøret-i İdrìs çün çıúdı göge

[M 46a] Cennet içre eylemişdur ol úarÀr

äaóib-i ùÿfÀn-ı Nÿó’uñ èizziçün

(21) Bu duèÀmı1209 maúbul eyle GirdigÀr

Bu vezìrüñ gözlerini açı vir

1206
ÒÀlıú u perverdigÀr: ÒÀlıú-ı perverdigÀr M.
1207
èAúl u cÀn: èAúl-ı cÀn M,T.
1208
luùfı: luùf T.
1209
duèÀmı: duèÀm T.
 232

ÚÀøiye’l-óÀcÀt özüñdür ÀşikÀr

[T 46a ](1)Bu duèÀmı eyle yÀ Rab müstecÀb

Luùfuñ öküş faôluña yoúdur şümÀr

Çünki èÁùıf ãıdú ile úıldı duèÀ

(2) Óaú TeèÀlÀ maúbul itdi kÀmukÀr

Diñle imdi úıããa nedür n’olısar

Vir ãalavÀt MuãùafÀ’ya yÀdigÀr
(3) Neår: YÀ SüleymÀn bin DÀvÿd çünkim èÁùıf bu vech ile münÀcÀt eyledise (4)
Óaú TeèÀlÀ celle ve èalÀ èÁùıf'uñ duèÀsını müstecÀb úılup vezìrüñ gözleri açıldı,
görür oldı. Daòı (5) úızuñ dili söyler oldı.1210 İkisi daòı ìmÀna gelüp eyitdiler kim: “LÀ
ilÀhe illallÀh, Nÿó neciyyullÀh.” didiler. (6) MüslümÀn olup AllÀhu TeèÀlÀ’ya ìmÀn
getürdiler. Yine melik-i Erjenk úaúıdı buyurdı. CellÀdlar gelüp, (7) yalıñ nacaú çeküp,
öldürmege úaãd idicek cellÀdlaruñ elleri úurıyup1211 kılıçları yire düşdi. Anlar daòı ìmÀn
(8) getürdiler ve bu vilÀyeti görüp melik, èÁùıf’a àaøaba geldi. Òalú daòı cemè oldı.
Mürìdlerine1212 (9) işÀret itdi. Erjenk ile ceng itdiler. áÀziler kÀfire úılıç urdılar.1213 VÀsiè
cihÀnı düşmÀn gözlerine (10) teng itdiler. Ol úızı kim dili söyledi. Óaúúı bÀùıldan farú
eyledi. KÀfir elinde şehìd oldı (11) çünkim ol gün aòşÀmdañ ãavaş oldı. Vaút-i şÀm
olıncaú birbirinden ayrışdılar. AòşÀm (12) vaúti daòı yitdi. èÁùıf mürìdler ile Àb-dest
alup iki rekèat óÀcet namÀzın úılup namÀzdan fÀrià (13) olınca ol SettÀru’l-èuyÿb,
AllÀhu àaffÀru’õ-õunÿb PÀdişÀh, èÁùıf’uñ óÀcetin úabÿl úılup, (14) cemìè-i mürìdler ile
kÀfirler1214 gözlerinden pinhÀn her birisin bir melek-i rÿóÀnì alup bu araya (15) getürdi
kim zamÀn-ı evÀyilde bu bir èaôìm ulu ùaàdı.1215 Ol dem ki1216 Óaú TeèÀlÀ úahr idüp (16)
zelzele virdi. Bu ùaà úubbesi aşaàa geçüp vasaùından bu gül çıúdı ve bÀd-ı ãarãara AllÀh
TeèÀlÀ (17) óükm itdi. Kÿh içine girüp esdi. Tozın ùopraàın yir yir taàıtdı. Baór kenÀrın
(18) çepçevre çuúur çuúur maàÀralar itdi. Çünkim. èÁùıf’la mürìdleri gözlerin açup ùaà
içinde zìr-i zemìn (19) àÀraları Àb-ı ùÀhirle göricek Óaú TeèÀlÀ’ya şükür idüp, [M 46b]
ãuyından Àb-dest alup (20) zìr-i zemìnlerde mekÀn ùutdılar. Bu yañadan Erjenk kÀfir
ãubó-dem olıcak (21) gördiler ki èÁùıf’la mürìdleri bulınmadı. Arayup teftìş idüp
eåerlerinden [T 46b] (1) nişÀn bulmadılar, úandalıàın bilmediler. Óaú TeèÀlÀ èÁùıf’a ve
mürìdlerine daòı òºÀb virdi. Seksen yıl (2) tamÀm gice ve gündüz yatup úaldılar. TÀ kim
ol kÀfir1217 èadÀveti, devri geçdi. Baède-zÀn1218 (3) heştÀd sÀl1219 Óaú TeèÀlÀ bunlardan

1210
dahı úızuñ dili söyler oldı: ve úızınuñ daòı dili söyledi M.
1211
úurıyup: úuruyup M.
1212
Mürìdlerine: Mürìdler-ile T.
1213
urdılar: ururlar ki M.
1214
kÀfirler: kÀfir T.
1215
ùaàdı: ùaà ıdı M.
1216
ol dem ki: ol zamane M.
1217
kÀfir: kÀfirler M.
1218
Baède-zÀn: Baède ez M.
 233

àafleti götürdi. Gözlerin ki açdılar birbirine eyitdiler ki: ‘Ne èaceb ki (4) libÀslarumuz
tÀzeyiken eskimiş. èAcabÀ ne miúdÀr gün1220 yatduú ola.’ deyüp1221 söyleşürlerken1222 (5)
Óıøır1223 Nebì èaleyhi’s-selÀm yetişüp,1224 içerü girüp, bunları görüp selÀm virüp, her
birisine uşaàına (6) irisine ùoúuzar dÀne òurma virüp, bunlar alup ifùÀr itdiler. Nièmet
óaúúı yiyüp şükür itdiler. (7) Andan1225 suʾÀl úıldılar kim: ‘YÀ Óıôr1226-ı zamÀn úaç
gün1227 uyòuda yatduú ola.’ didiler. CevÀb virdi kim: ‘Seksen (8) yıldur kim yaturdıñuz.
Óaú TeèÀlÀ sizi düşmenden óıfô itdi. İmdi sen daòı ol nièmetün (9) şükrini1228 edÀ
úılasız.’ Andan èÁùıf secde-i şükür úılup mürìder ile daòı suʾÀl itdiler kim: (10) ‘YÀ
Óıør-ı zamÀn1229 Erjenk1230 kÀfir óÀli noldı.’ CevÀb virdi ki: ‘Cemìè-i düşmenleriñüzi
Óaú TeèÀlÀ (11) úahr itdi’ deyüp1231 Óıøır1232 gitdi. Andan ãoñra Óaú TeèÀlÀ bunlara úırú
dört yıl daòı (12) her gün nafaúasın götürmege mülÀzım1233 oldı. VelÀkin bunlar daòı bir
nefes ùÀèat-ı (13) Óaú’dan àÀfil olmadılar ve daòı èÁùıf’uñ atası èÁúim óayatdayıdı.
Óaú TeèÀlÀ’dan dilerdi kim (14) oàlancuàın göreydi. Düşinde didiler ki: ‘YÀ èÁúim
èÁùıf’ı görmek dilerseñ YunÀn (15) milkine CÀn bin CÀn Úalèası’na varasın ve andan
iãrÀ dört fersaò yirde cÀnib-i şimÀle giderseñ (16) oàluñ yüzin1234 görüp secde-i şükür
idersin.’ Çünkim èÁúim bu vÀúıèÀyı gördi. Secde-i (17) şükür úılup yire yüzin sürdi.
Andan yirinden ùurup bir şeb-reng úatıra süvÀr olup (18) òiõmetkÀrın öñine ãalup gitdi.
Gelüp bu ãavmıèaya yitdi, velì yolın1235 bulamadı ki (19) içerü gire. Oàlı èÁùıf’a nidÀ-yı
Óaú yetişdi ki: ‘YÀ èÁùıf el götür, òayır duèÀ úıl kim (20) bu zìr-i zemìnden bir yol
açıla. [M 47a] Ataña úarşu çıúup, bulışup èizzet úılasın.’ Andan èÁùıf (21) duèÀ úıldı.
Yer altından yol açıldı; çıúup, atasın görüp, úademinde baş úoyup, yüz yere sürüp, [T
47a] (1) alup içerü girdi. èÁùıf mürìdleri daòı ilerü vardılar. èÁúimle görişdiler. èÁùıf
eyitdi: ‘İy duèÀsı maúbÿl ata, òayır1236 duèÀ (2) úıl ki siz, cümlemüz Óaú raómetine
olavuz. Bu fenÀ milkinden beúÀya rıhlet úılavuz, diyicek (3) èÁúim el götürüp òayır
duèÀ úıldı. Óaú TeèÀlÀ celle ve èalÀ óÀcetlerin úabÿl úılup ser-cümlesinüñ (4) ervÀóın
melekü’l-mevte úabø itdürdi. Mürìdleri ile ser-cümlesi ùurduúları yirde Óaøret-i (5)

1219
heştÀd sÀl: heştÀd u sÀl T.
1220
gün: - M.
1221
deyüp: diyüp M.
1222
söyleşürlerken: söyleşürken M.
1223
Óıøır: Òıøır M.
1224
yetişüp: yitişüp M.
1225
andan: - T.
1226
Óıøır: Òıøır M.
1227
úaç gün: - T .
1228
şükrini: şükrin M.
1229
Óıør-ı zamÀn: Òıør-ı zamÀn M.
1230
Erjenk: Ejrenk M.
1231
deyüp: diyüp M.
1232
Óıøır: Òıøır M.
1233
götürmege mülÀzım: götürüp Mekke mülÀzım T.
1234
yüzin: yüzün M.
1235
yolın: yol M.
1236
iy duèÀsı maúbÿl ata òayır: - M.
 234

Óaúú’a úavuşdılar. Andan ãoñra Óaú TeèÀlÀ bÀd-ı ãarãara óükm itdi. Zìr-i zemìnüñ (6)
yolunı toz ùopraà ile ùoldurup belürsüz itdi. Velì bunlaruñ tenleri úaùèÀ çürimedi.
ZamÀne (7) òalúından daòı biñ yıl miúdÀrı devr geçinceye dek Àdemì-zÀddan bunlara
kimesne vÀúıf olmadı (8) tÀ İskender-i kübrÀ devri gelinceye dek. èÁúıbet ol server-i
cihÀn, melik-i (9) YunÀn bu araya gelüp, óikmet ile yolın bulıp, bunları ayrıtlatdurup,
tozun1237 ùopraàın giderüp, (10) yedi yirde pÿlÀd úapular düzdürüp, gelüp, içerü girüp
bunları ziyaret itdi.” (11) Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
Bunlaruñ óÀli budur ki itdüm beyÀn
Efêalin AllÀh bilür yoúdur gümÀn

(12) Gözüm ile gördügüm oldı vü şeró

RÀst olur cümlesi yoú õerre yalan
Neår: (13) Óakìm úavlince melek1238 böyle diyecek SüleymÀn Loúman-ı
Óakìm’e suʾÀl úılup eyitdi ki: (14) “YÀ Óakìm-i zamÀn òaber vir baña ki úadìdlerüñ aãlı
nedür? Müddet-i rÿzigÀr ile cisimleri (15) çürümedügine sebep nedür?” CevÀb virüp1239
eyitdi ki: “YÀ nebiyya’l-lÀhi úadìd üç nevèdür: ikisi (16) óikmetì ve biri úudretì.
Óikmetì ol kim bir Àdem ki ölse úarnını baàrın ve baàarsuàın (17) arıdup, pÀk idüp,
içini od görmedük çıú bal ile ùoldursalar dünyÀ ùurduúça ol meyyit (18) ùurup çürimez
ve ikinci nevèi budur ki vakti ki meyyitüñ1240 şikemin çıkarup, pÀk ve temiz úılup (19)
òüsrevÀnì1241 küp ùolusı bal içine úoysalar úırú yılda mumıya olur. Dirhemi bir altuna
olur. (20) AmmÀ ki úadìdüñ [M 47b] üçünci ãınıf ki úudretidür. Úaçan kim enbiyÀ ya
etúıyÀdan veya evliyÀdan (21) birisi ki vefÀt itse Óaú TeèÀlÀ celle ve èalÀ anlaruñ
ecsÀmların çüritmez. Nitekim [T 47b] (1) ilmile èamel iden èÀlimlerüñ dili
çürimedügi1242 gibi. AmmÀ ki: “YÀ1243 SüleymÀn óikmet ile úudreti (2) úadìdüñ farúı
vardur. Anı bilmekle temyìz olur.” SüleymÀn didi ki: “Nite?” Óakìm cevÀb (3) virdi
kim: “YÀ nebiyya’l-lÀh ol kim mumıyadur.1244 Õikr itmek óÀcet degildür1245 kim
maèlÿmdur. (4) Edviyede tiryÀk-ı FÀruú’a beñzer. İkinci ãınıf ki úadìdüñ farúı budur ki
içine bal ùoldurup (5) çürimeyen èalÀmet budur ki levn-i siyÀh úara olur. Şöyle kim zift
pÀresine beñzer. (6) Egerçi nefèì çoúdur ammÀ kim ol úadìdler ki úudretìdür. Ol daòı iki
nevèdür. Baèøı (7) mürsel peyàÀm-ber cesedi bigi tÀ devr-i úıyÀmete dek úaùèÀ bir
yeri1246 çürimez, ãaç saúal dökilmez.1247 (8) Cemìè-i aèøÀ1248 yirlü yerinde tÀ óattÀ ki

1237
tozun: - T.
1238
melek: melik T.
1239
virüp: -T.
1240
meyyitüñ: - T.
1241
òüsrevÀnì: óüsrevÀni M.
1242
çürimedügi: çürimedigi M.
1243
yÀ: - T.
1244
mumıyadur: mumyadur M.
1245
degildür: degüldür M.
1246
yeri: yiri M.
1247
dökilmez: dökülmez M.
 235

ùırnaúları uzar. Diri Àdem ùırnaúları gibi uzar, büyür. (9) NÀòun birler mezÀrında
müvekkel olan melekler mÀh-be-mÀh ùırnaúların keserler. AmmÀ kim (10) bir sınıf
etúıyÀ ve1249 evliyÀ cesedleri durur ki egerçi ùırnaúları uzamaz ve illÀ ki cesedleri (11) tÀ
úıyÀmete degin tÀzedür.” Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
Böyle diyüp anda LoúmÀn ol Óakìm
(12) İtdi alúış şehriyÀra key delìm

Diñle imdi úıããa nedür yÀr-i cÀn

Vir ãalavÀt MusùafÀ’ya iy delim1250
(13) Neår: Hakìm úavlince úaçan kim LoúmÀn úadìdler óaúúında bu vech ile
(14) kim beyÀn itdi. SüleymÀn işidüp taósìn úılup andan CÀmesb-i Ekber eydür: “YÀ
nebiyya’ (15) l-lÀh èÀlem sarÀyında çok úadìdler gördük. Her birisini ziyÀret úılup ùavÀf
eyledük. AmmÀ kim bunlaruñ (16) miåli çoúlıú ter ü tÀze ölmüş meyyit gibi ùururlar.
Biz bunlara cesed dimezüz. Belki óaúìúatde meyyit (17) degildür.1251 Ölmiş, ölecek daòı
degildür.1252 El-müʾminÿne lÀ-yemÿtÿne bel yenúalibÿne min dÀri’ (18) l-fenÀʾi ilÀ
dÀri’l-beúÀʾi ”1253
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
Müèmin ölmez tÀ úıyÀmet añlaya
Úudret-i Óaúú’ı óaúìúat diñleye

(19) Ölmedin ölmek gerekdür bir kişi

Kim óaúìúat úurtara ölümden şebi

Ölmedin ölmek budur dirlik gerek

(20) Emr-i Óaú’la dirilüp birlik gerek

Ölmez Àòir diri durur her eren

Ölmeyüp dirlik bulandur Óaúú’a eren

(21) FÀni milki terk iden bulur beúÀ

[M 48a] Müʾmini ãanma ölür rÿóa beúÀ

äaó òaber bu söyledi Firdevsi pes

1248
aèøÀ: aèãÀ M.
1249
ve: - M.
1250
delim: nedìm M.
1251
degildür: degüldür M.
1252
degildür: degüldür M.
1253
“Mü’minler ölmez, bir yurttan başka bir yurda geçirilirler” Karamanoğulları döneminde Konya
mezartaşlarında kullanılmıştır.
 236

[T 48a] (1)Vir ãalavÀt MuãùafÀ’ya òoş nefes1254

Úıããa-i SüleymÀn ve germ-i cuèal

Óakìm úavlince melek1255-i müvekkel-i òÀk1256 şöyle diyüp, (2) òaber virüp,
SüleymÀn’dan icÀzet alup gitdi. SüleymÀn daòı melekden ne kim istedise1257 (3)
ümerÀya, vüzerÀya, óükemÀya òaber virdi. Cümlesin bildürdi. Ol yatan kadìdler1258
èÁúim’le èÁùıf’uñ (4) ve daòı mürìdlerinüñ ecsÀmlarıdur. Rÿóları içün òayır duèÀ úılup,
vidÀè idüp gitdiler. (5) Gelüp, zìr-i zemìnden çıúup SüleymÀn peyàÀm-ber èaleyhi’s-
selÀm ol zìr-i zemìne1259 elli pÀre köy (6) vakf1260 eyledi. Üzerine nÀôır úodı. TÀ kim
gelüp ol ecsÀdlaruñ úapusında ziyÀret (7) úılalar, duèÀlar ideler. Üzerlerinde
óÀcibler,1261 ferrÀşlar úonuldı. Maèa’l-úıããa andan SüleymÀn ata1262 süvÀr olup (8)
gitdiler. Ol cuèal1263 çıkup SüleymÀn ile mükÀleme úılduàı yire yitdiler kim óÀõıú1264 (9)
úaónı aña nÀôır olup ùurdı.1265 SüleymÀn’ı úarşuladı. Didi kim: “YÀ rasÿla’l-lÀh ol (10)
cuèal1266 ol cifesin yir altına iletdi. Úapusından çıúamadı.” didi. SüleymÀn eydür: “Beni
aña (11) iletgil.” didi. ÓÀõıú1267 úaónı SüleymÀn’a úulaàuz olup óukemÀyıla òalvet
cuèaluñ1268 inine (12) vardılar. SüleymÀn Óaøreti at başın çeküp, naôar úılup gördi kim
cuèal1269 ol (13) cìfeden zaòmet birle cemè itdügi yuvalaú eylemiş. İnüñ úapusına
ãıàmamış. Kendüzi daòı (14) içinde úalmış, ne ininden çıkabilür ne òod yuvalaàı
õaòìresin inine úoyabilür. èÁciz ve fürÿ-mÀnde (15) ini içinden Àh ider. Áhından1270 der
ü divÀrın siyÀh ider. Bu yañadan SüleymÀn Óaøreti daòı a.m (16) cuèalıñ ini úapusın
görüp, üzerine varup dilince ùaşradan çaàırdı kim: “YÀ cuèal (17) saña didiğüm başuña
gelmiş. NevÀlüñ ùaşra, vücÿduñ içerü úalmış. Bu olmayacaú işi (18) elüñle sen, saña
itdüñ. Neden zÀrlıú úılursın. Saàu saàmaú òod cÀhillik èalÀmetidür1271 kim (19) der-
òaber: “ElniyÀóatü min èameli’l-cÀhiliyyeti.” Bu úadar òırãıla õaòìre cemè itmekden
úanÀèat (20) úılup inüñde zaómetsüz oturmaú òod rÀóatlıú idi kim úale’l-nebiyyü (21)

1254
Vir ãalÀvat Muãùafa'ya òoş nefes: - T.
1255
melek: melik T.
1256
melik-i müvekkel-i òÀk: melek müvekkel-i òÀk M.
1257
istedise: işitdise M.
1258
kadìdler: kadìdlerüñ T.
1259
zìr-i zemìne: zìr ü zemìne M.
1260
vakf: vakıf M.
1261
óÀcìbler: óÀóìbler T.
1262
ata: - T.
1263
cuèal: caèal M.
1264
óÀõıú: óÀdıú M, T.
1265
ùurdı: ùururdı M.
1266
cuèal: caèal M.
1267
óÀõıú: óÀdıú M, T.
1268
cuèaluñ: caèaluñ M.
1269
cuèal: caèal M.
1270
Áhından: - T.
1271
èalÀmetidür: èalÀmeti durur M.
 237

èalayhi’s-selÀm elúanÀèatü mÀlÿ lÀ-yenfeü.1272 Yaènì úanÀèat bir maldur kim dükenmez.
Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
[M T 48b] (1) Gizlü genc olur úanÀèat bì-gümÀn
èÖmrüñ olduúça dükenmez her zamÀn

Biñ óarìã ü padişahdan yek durur

(2) Bir úanÀèat ehli dehtÀn kellebÀn
Neår: Óakìm úavlince SüleymÀn (3) Óaøreti èa.m. eyle diyicek buàur cuèal daòı
SüleymÀn’uñ cevabın içerüden işitdi. ÓÀl dilince (4) dile gelüp, cevÀb virüp didi kim:
“YÀ DÀvÿd oàlı SüleymÀn ben bu èameli Àdemì- (5) zÀddan ögrendüm ki Àdem oàlanı
dünyÀyı ol úadar cemè iderler kim óadd u (6) úıyÀs yoú. Nite şöyle kim pÀdişÀhları
sencileyin meliki mÀlı bì-nihÀyet cemè iderler. Hem-çünÀn (7) bencileyin ki dünyÀ
cìfesine bulışup elif cehdile, envÀè-ı meşaúúatile rièÀyÀdan, ribÀdan kim (8) alur,1273
õaòìre úılurlar, òazìne baàlarlar. ÒuãÿãÀ1274 kim bilürler. DünyÀ sevmek her günÀhuñ
başıdur1275 kim (9) eydi úÀle’n- nebiyyü èaleyhi’s-selÀm óubbu’d-dünyÀ reʾsü külli
òaùìʾetin1276 ve daòı anı daòı bilürler kim lÀ-cerem (10) bir gün cemè itdügi mÀlı úoyup
gedecekdür. Mevt aña irişüp vücÿdın yoú (11) idecekdür. AmmÀ kim tÀ ölinceye1277 dek
òırã u ùamaè elile mÀlı cemè iderler. Óìn-i vaútinde úoyup (12) giderler. Dükelini derd ü
óasretle, miónetle terk iderler. Buàur eyle olsa yÀ DÀvÿd oàlı SüleymÀn şöyle kim
benüm (13) úısmetümdi1278 dünyÀda didüm. Dilümce ÒÀlıúuñ şükrin didüm. Buàur kim
ecel baña yüz ùutdı. (14) Ádem oàlı bigi ol cehd ile cidd ile ùaleb úılup, gice ve gündüz
yanup yaúılup, cemè itdüğüm mÀlı (15) úabrümden ùaşra úoyup daòı cihÀnuñ
nièmetinden el çekerem. Sinle bucaàına girüp nÀ-çÀr diz çökerem.
(16) Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
N’ola bensem bir kemìne kem cuèal
Merúade girüp cihÀndan çekdüm el

(17) Cìfe devrÀna itmiş iken ùamaè

Kendi òırãum úÀniè itdi òÀke ecel

Nièmet-i èÀlem SüleymÀn cìfedür

(18) Cìfeye virdüm göñül Àh mÀ-óaãal

1272
“Kanaat, tükenmez hazinedir.”(Abdullah b. Adiy, El Kamil, C:II, Beyrut, 1998, s. 446.)
1273
alur: alurlar M.
1274
òuãÿãÀ: óuãÿãÀ M.
1275
başıdur: başı durur M.
1276
"Dünya muhabbeti bütün hataların başıdır.” (Beyhakî, Şuabu'l-İman, Hadis No: 10501, C:7, s.338.).
1277
ölinceye: ölünceye M.
1278
úısmetümdi: úısmetüm didi M.
 238

Cìfe durur geydigüñ anca óarìr

Cìfe durur misk-i èanber lÀ-èasel

(19) YÀ SüleymÀn cìfeye virme göñül

TÀ ki raómet úıla Óaú azze1279 ve cel

Böyle diyüp Àh iderdi ol bu böcek

(20) Vir ãalavÀt MuãùafÀ içün alel

Neår: Ve ammÀ kim yÀ SüleymÀn bin (21) DÀvÿd benüm Àh itdigüm ben cuèal
nÀdÀn bì-òalel çün degildür.1280 Belkim efàÀnum sen SüleymÀn bin [M T 49a] (1) DÀvÿd
içündür kim sen SüleymÀn’uñ mÀlı mülki1281 daòı èÀúıbet erte úalacaúdur. Ol zamÀn kim
mevt (2) irişüp vücÿd ki òÀke yeksÀn, tenüñ1282 bì-cÀn, sarÀyuñ vìrÀn, òaãmuñ şenlik,
beglerüñ (3) efàÀn1283 úılacaúdur. Zìra kim yÀ SüleymÀn Àdem oàlı çünkim ölür. Cemìè-
i metrÿkÀtı õaòìresin, (4) òazìnesin, defìnesin, milk ü mÀlın, cemìè-i aóvÀlin ùaşra úoyup
hemìn bir gün alup sinleye girecekdür. (5) Ol bÀúì úalan mÀla vÀriålerüñ elleri
irecekdür. Kendüzi úabirde óisÀbın virecekdür. (6) Der òaber óelÀlühÀ óisÀbun ve
óarÀmuhÀ èaõÀbun.”
Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
Çaròa itme yÀ SüleymÀn iètimÀd
(7) Çekme zaómet mÀl içün àÀyet ziyÀd

Bil ki Àòir tÀc u taòt elden gider

Sinde cismüñ olısardur òÀk u bÀd

(8) Çün Cuèal sözin SüleymÀn diñledi

Ùutdı nuãóın úılmadı aña èinÀd

Bu meåeldür añlaàıl temåìl sen

(9) TÀ bulasın dü-cihÀn içre murÀd

Nuùúıdur Firdevsi’nüñ dürr-i güher

Dür gerekse budur añla òoş nihÀd

(10) FÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilÀt

Vir ãalavÀt MuãùafÀ’ya ola şÀd

1279
èazze: èızze T.
1280
degildür: degüldür M.
1281
mülki: milki M.
1282
tenüñ: teng M.
1283
efàÀn: - T.
 239

Neår: (11) Óakìm úavlince SüleymÀn Óaøreti èaleyhi’s-selÀm cuèaldan bu

kelÀmı kim diñledi. Anuñ pendini kim (12) añladı. èAúl-ı firÀsetin, kıyÀsetin1284 ùañladı,
buyurdı. Cuèalı ol inden çıúardılar daòı óÀõıú-ı (13) úaóne ıãmarladı. Götürdiler
gitdiler.1285 Gelüp yine SüleymÀn Óaøreti otaàına geldi. (14) Andan devlete1286 úondı.
Begler server-i selÀùìnler daòı SüleymÀn úondurup òºÀn-ı SüleymÀn yinildi, içildi. (15)
Beglerüñ cümlesi icÀzet alup otaúlu otaàına vardı, gitdiler hemÀn. SüleymÀn Óaøreti
(16) èaleyhi’s-selÀm dört òÀã óakìm ile úaldı. Nite LoúmÀn-ı Óakìm’le Yemlÿn
Óakìm’le Áãaf (17) bin BeròıyÀ ile NÀåen’le1287 òalvet otururken SüleymÀn’uñ òÀùırına
cuèaluñ naãìóati düşdi. Tìz (18) buyurdı. ÓÀõiú1288-ı úaóne cuèalı getürdi. Daòı bir altun
tebsi içine úondu, eyitdi: “YÀ cuèal senüñ (19) bigi èÀúıl canavarcuàaz kim bu úadar
fehm ü1289 idrÀk var durur. Óayf1290 degil midür kim ters ü (20) cìfeye göñül virüp cìfe
ùalebinde olasın ki senüñ àıdañ şekker olsun.” (21) diyüp öñine şekker uvaàın kodı ve
daòı çirkin rÀyióañuz vardur diyüp buyurdı. [M T 49b] (1) Misk getürüp èanberle
cuèaluñ úatında úodılar ve ammÀ kim bÿ-yı ùayyib kim cuèaluñ (2) dimÀàına siñdise anı
gördüler kim cuèaluñ úarnı yuúaru geldi, öldi. SüleymÀn (3) taèaccüb eyledi. Gördiler
kim cuèaluñ èaúlı gitmiş, meyyiti müteóarrik olmış. AmmÀ kim henüz cÀn òulúuma (4)
gelmiş. SüleymÀn suʾÀl úıldı kim: “YÀ cuèal niçün bu óÀldesin ve nedendür ki şekkere
sunmaduñ?” (5) CevÀb virdi kim: “YÀ SüleymÀn şekkere ãunmaduàum budur ki
dünyÀnuñ şekeri, zehrine (6) degmez. Nitekim ãafÀsı, úahrına degmez. Bir daòı bu kim
óaøretüñ bizi cìfeden yıàmaú ùaleb eyledi. (7) DünyÀnuñ cìfesinden nefs òalÀã olmaz illÀ
kim ölmeyince, cesedden rÿó cüdÀlıú1291 bulmayınca.” (8) Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
Nefsini yoàa ãayan baúmaz cihÀnuñ varına
PÀk olan kÀmil göñül virmez zamÀn murdÀrına

(9) Óaúú’a ùÀlib cìfeye meyl ide mi hem-çü kilÀb

äÀfi ãu miåli olan irer Óaúú’uñ dìdÀrına
Neår: (10) Óakìm úavlince cuèal öldi. SüleymÀn taèaccüb úıldı. Dönüp
LoúmÀn’a SüleymÀn Óaøreti suʾÀl eyledi (11) kim: “Sebeb nedür?” Óakìm eydür: “YÀ
SüleymÀn anuñ òÀããası1292 budur kim dimÀàına misk úoúusı veyÀòÿd (12) verd-i aómer
rÀyióası irse helÀk olur. Ol cihetden helÀk oldı.” didi. AmmÀ kim cuèaluñ sözinden (13)
SüleymÀn pend aldı. Pend ile èamel kıldı. èÁúıl gerekdür kim her şeyi òor görmeye.
Eger (14) cÀhil bu meåelli hünerle èamel eylerse kör kişi aóvÀli úınamış gibi ola.

1284
kıyÀsetin: kıbÀsetin T.
1285
gitdiler: - T.
1286
devlete: devlet-ile M.
1287
NÀåen’le: NÀåin’le M.
1288
óÀõıú: óÀdıú M,T.
1289
fehm ü: fehm-i M, T.
1290
Óayf: Òayf M.
1291
cüdÀlıú: cüõÀlıú M.
1292
òÀããası: óÀãası T.
 240

èÁúillerüñ óÀline (15) lÀyıú oldur. Dükeli óalde her şeyi òor görmeyüp andan èibret
alalar. Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
(16) BÀùıl eşyÀ nevè-i óaúdur kimseneye baúma òor
Kim SüleymÀn vÀèiôi olmış durur añlavu mÿr

Külli şeyden nefsüñi kim görüben açàıl gözüñ

(17) Her birinden èibret ala ehl-i kemÀl daòı budur

DÀsitÀn-ı SüleymÀn fetó-i Gerden úalèa-i BehrÀm-ı tìà zengi pehlevan-ı cihÀn bÿd

(18) LoúmÀn-ı Óakìm úavlince cuèal óaúúında böyle didise SüleymÀn Óaøreti
LoúmÀn Óakìm’üñ õihn-i (19) pÀkine èaúl-ı idrÀkine taósìn úılup daòı gelüp otaàına
indi. DìvÀnı ùaàıtdı. Ol gice (20) tÀ ãubó olıncaya1293 dek Óaúú’a ùÀèat eyledi. DünyÀ
muóabbetin göñlinden çıúardı. ZìrÀ bildi ki dünyÀ (21) bir cìfedür. ÙÀlib olan kilÀpdur.
Ed-dünyÀ cìfetün ve ùÀlibühÀ kilÀbün. Çünkim SüleymÀn Óaøreti èa.m [M T 50a] (1) ol
gün ÀrÀm idüp, èala’s-ãabÀh olıcak yirinden ùurup, Àb-dest alup, ùÀèat úılup, TevrÀt
Zebÿr oúuyup, namÀzdan (2) niyÀzdan fÀrià olıcaú libÀs giyüp, başına èimÀme-i Òalìl
urunup, nübüvvet taótı1294 üzerine çıúup oturdı. DìvÀn-ı (3)èaôìm ùurdı. Cemìè-i server-i
selÀùìnler, mübÀrizler, óükemÀ, èulemÀ, ümerÀ, kümelÀ dìvÀn-ı SüleymÀn’iye cemè
oldılar (4) kim oturup kim ùurdı. Úuşlar dìvÀn-ı SüleymÀn’uñ üzerinde úanad açup
sÀyebÀn ùutdılar. (5) Dillerince ÓÀliú’i tesbìó itdiler. YunÀn sulùÀnı daòı envÀè-ı nièmet
nüzÿlile1295 gelüp SüleymÀn’a yüz sürdi. ÒºÀn-ı (6) SüleymÀn daòı geldi. Yinildi, içildi.
Sözden sözler1296 açıldı. Áòirü’l-emr SüleymÀn PeyàÀm-ber eyitdi: “YÀ YunÀn (7)
sulùÀnı memleketüñüñ èacÀyibÀtın, àarÀyibÀtın gördük.1297 Maúãÿdumuza irdük. Şimden
ãoñra lÀzım gelen (8) oldur kim melik-i Endülÿs’üñ ve Benì Aãfer pÀdişÀhınuñ
üzerlerine varavuz. Alnumuzda ne yazdısa (9) görevüz. Ceng Àheng úılavuz. Ol àazÀyı
daòı yirine getürevüz. AmmÀ bizüm yolumuz úanúı yañadan varmaàa (10) ÀsÀndur kim
leşker buñalmaya úolay ola.” didi. YunÀn şÀhı cevÀb virüp didi kim: “YÀ SüleymÀn-ı
õamÀn ve iy (11) sulùÀn-ı cihÀn bundan evvel melikler gelüp ol úalèaya ceng içün
gitmege iki yol vardur. AmmÀ kim (12) úolayı Úalèa-ı BehrÀm durur kim
EfrÀsiyÀb’uñ1298 neslinden bir pehlevÀn var durur. Aña BehrÀm- ı Tìà-zen dirler. Bu
cihÀn (13) milkinde mÀnendi yoú durur.1299 Úuvvetde ãalÀbetde Rüstem-i DÀsitÀn’dan
artuúdur. Ol úalèada olur. Anuñ úorúusından1300 (14) felekde úuş uçup üzerinden

1293
olıncaya: oluncaya M.
1294
taótı: taòtı M.
1295
nüzÿlile: nüõulıla T.
1296
sözler: söz M.
1297
gördük: - T.
1298
EfrÀsiyÀb’uñ: öz ÀsiyÀbuñ T.
1299
yoú durur: yoúdur M.
1300
úorúusından: úorúısından M.
 241

geçmez. Geçerse daòı per döker geçer ve anuñ heybetinden taàda arãlan úaplan (15)
sırtlan aşamaz. Eger kim ol pehlevÀndan haõer úılmazsañuz Behram yolı ÀsÀn yoldur.1301
Leşker1302 (16) gitmege daòı nièmet õaòìresi bol durur. VelÀkin ol BehrÀm’dan óaõer
gerekdür. Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
(17) Úıl óaõer kim pehlevÀndur laèìn ü nÀ-bekÀr
Çarò-ı Merrìó itmez anuñ birle òÀnum kÀruzÀr

ÚahramÀn-ı ÚÀtil aña virmez hergiz cevÀb

(18) Lìki meger Kÿh-ı ÚÀfdan gele ol SÀm-ı SüvÀr

Biñ ÚubÀd-ı ŞÀh anuñ gözindedür õerre anuñ

Anca leşker tìài birle eylemişdür tÀrumÀr
(19) Neår: Óakìm úavlince YunÀn şÀhı BehrÀm-ı Tìà-zen’i1303 bu vech ile medh
eyleyicek (20) SüleymÀn dìvÀnında óÀøır1304 olan pehlevÀnlar yir yir oàunup
gücünüşdiler daòı eyitdiler:1305 “YÀ YunÀn şÀhı biñ Behram (21) daòı olursa bir êarb ile
rÀm iderüz. BehrÀm felekdeki BehrÀm-ı mürà olursa erlik ile baãaruz. Ser-keşinüñ [M T
50b] (1) kellesini kesüp terküye asaruz.” Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
äıdú ile kim ider olsaú RüstemÀne şÀha ceng
(2) Ùaàda arslan vÀlih ola ùaşda şÀha her peleng

Nice BehrÀm ger ola Merrìò-i cellÀd-ı felek

Úıluram dünyÀyı anuñ gözlerine şÀha teng
(3) Neår: Óakìm úavlince SüleymÀn pehlevÀnları merd-i meydÀnları ceng (4)
içün mübÀrizleri bu vech ile lÀf güzÀf urdılarsa YunÀn şÀhı eydür: “YÀ cihÀngìrler
egerçi kim (5) her biriñüz pehlevÀn-ı cihÀndur. VelÀkin ol BehrÀm daòı sizlerden úalur
bahÀdur ser-firÀz degüldür.” (6) diyüp òÀmÿş oldı. Buàur SüleymÀn Peyàam-ber eydür:
“YÀ YunÀn şÀhı İnşÀʾa’l-lÀhu teèÀlÀ yarın göçüp (7) BehrÀm Úalèası’ndan yaña
teveccüh úılalum. Ol yoldan gidelüm. BehrÀm’ı daòı rÀm úılalum.” diyüp (8) buyurdı.
Cemìè-i leşker ol gice yaraú gördiler kim yarındası göç durur diyüp ser-èaskerlere (9)
tenbih itdiler. Begler daòı yirlerinden úalúup gider olıcak buàur SüleymÀn PeyàÀm-ber
èa.m. YunÀn şÀhına eydür: (10) “YÀ sulùÀn-ı YunÀn senüñ fikrüñde daòı ne vardur
söylegil. Eger kim bizümle giderseñ saèÀdet (11) senüñ velÀkin memleketde úalursañ
yine irÀdet senüñ iòtiyÀr elüñde. Bizden incinmegil.” didi. (12) SüleymÀn èaleyhi’s-
selÀm eyle diyicek YunÀn şÀhı yirinden úalúup, SüleymÀn taòtı yanında baş yire koyup
(13) devÀm-ı devletine duèÀ ve eyyÀmı rifèatine åenÀ úılup didi kim: “YÀ şÀh-ı cihÀn ve

1301
ÀsÀn yoldur: ÀsÀndur M.
1302
Leşker: èAsker M.
1303
BehrÀm-ı Tìà-zen’i: BehrÀm-ı tìà-zen T.
1304
óÀøır: òÀøır M.
1305
eyitdiler: eytdiler M.
 242

yÀ SüleymÀn-ı zamÀn óayf ol (14) geçmiş èömrüme kim senüñ gibi ãÀóib-i devlet1306
serverüñ, ehl-i kerÀmet peyàÀm-berüñ òiõmetinde geçür (15) medüm.1307 Öñünce
úulaàÿzlık úılup memleketden memlekete geçürmedüm. YÀ SüleymÀn şükür ol ÒÀlıú u
(16) server-i deyyÀra1308 ve RÀzıú u GirdigÀr’a1309 kim bize dìn-i İslÀm rÿzì úıldı.
Sencileyin peyàÀm-beri ãÀóib-peri (17) bizüm vilÀyete ãaldı. Geldüñ bizi sünnì úılduñ.
Ol ÓÀliúi bir bildük. Aña ùÀèat úılduú. Şimden ãoñra (18) tÀ èömrümüz olduúça
úademüñde yüz sürmekden fÀrià olmazuz. Òizmetüñi terk úılmazuz. Zì-saèÀdet (19)
bizlere kim saña úul olduú. MurÀd-ı dünyevì ve uòrevi óÀãıl úılduú.” Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
(20) Zì-saèÀdet yÀ SüleymÀn kÀmukÀr
Òiõmetüne yüz sürem leyl ü nehÀr

Devlet Ànuñ òiõmet ider ùapuña

(21) Yüz sürür gündüz giceler úapuña

TÀ ölince1310 yÀ SüleymÀn bì-gümÀn

Òiõmetüñ itsem gerek ez-dil ü cÀn

[M T 51a] (1)ÓÀşÀ kim terk idevüz biz òiõmetüñ

Kim úuluñuz padişÀhdur óaøretüñ

Başumuzuñ devleti sÀyeñ durur

(2) SÀye ãal üstümüze iy sözi dür

Çün saèÀdet dergehüñden bulmışam

KÀn-ı devlet dergehüñden bulmışam

(3) İy saèÀdet maèdeni kÀn-ı vefÀ

İy melÀóat maèdeni kÀn-ı seòÀ

Dergehüñden ta ölince gitmezem

(4) Òiõmetüñi zindeken terk itmezem

ŞÀh-ı YunÀn böyle diyüp ol zamÀn

İtdi alúış pÀdişÀha key cihÀn

(5) Diñle imdi úıããa nedür yÀ ãafÀ

1306
ãÀóib-i devlet: ãÀóib devlet M,T.
1307
geçürmedüm: geçer mÀdem M.
1308
ÒÀlıú u server-i deyyÀra: ÒÀlıú-ı server-i diyÀra M, T.
1309
RÀzıú u GirdigÀr’a: RÀzıú-ı GirdigÀr’a M,T.
1310
ölince: ölünce M.
 243

Vir ãalavÀt sen be-cÀn-ı MuãùafÀ

Neår: (6) Óakìm úavlince YunÀn şÀhı böyle diyicek SüleymÀn Óaøreti’ne òoş
gelüp òilèat-ı òÀã geyürüp (7) iúlìm-i òarÀcì deñür1311 tÀc virdi. Andan YunÀn şÀhınuñ
ulu oàlı yirinde sulùÀn koyup üç yüz (8) otuz biñ òÀã er urut1312 dolayup SüleymÀn birle
gitmege yaraú gördi. Söz çoú çünkim ol gice (9) cemìè-i begler yaraú görmege gitdiler.
SüleymÀn daòı èa.m. aòşÀm namÀzın úılup òalvet-i òÀãa1313 vardı. Yine (10) yatsu
namÀzın úıldı. Eline TevrÀt alup oúudı. TilÀvete meşàÿl oldı tÀ ãubó olınca1314 ve
çünkim ol gice (11) èala’s-sabÀò irdi. Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
Çün seher vaúti yitişdi etdi ùañ
Bekleşür mescidler üzre úutlu bañ

(12) Şeh SüleymÀn dergehinde ötdi kÿs

Gökyüzinde tesbìó itdi aú òurÿs

Kişnedi atlar ùavìle üzre bes

(13) Çarò-ı ùÀsı itdi ãanasın çün ceres

Úalúdı Àb-dest aldı ol dem kÀmukÀr

Úıldı ùÀèat ÒÀlıú’a ol şehriyÀr
(14) Neår: Óakìm úavlince çünkim ãubó-dem SüleymÀn èa.m. yirinden úalkup
(15) pÀk ãudan Àb-dest alup namÀz kim úıldılar. Andan libÀs geyüp, seyf1315 óamÀyil
úuşanup, òalvet otaàdan (16) ùaşra çıúdılar. ÒÀã óakìmler gelüp, SüleymÀn’ı úarşulayup,
gelüp úapuya çıkdı. Emìr (17) aòver1316 daòı gelüp bir bÀd-ı pÀy1317 Ehre nÀmì at
çekdiler. SüleymÀn SÀmveş süvÀr oldı. Server-i (18) selÀùinlar, mübÀrizler, ser-firÀz dil-
Àverler cemèolup, gelüp, ùabl u duhuller çalınup kÿs-ı óarbìler (19) uruldı. Borular
uruldı. On iki kez yüz biñ sipahì at arúasına süvÀr olup gitdiler. (20) Atlar ayaúlarından
penbe bigi yiryüzini1318 ditdiler. èAlemler ùaà, ãaórÀ yüzin ùonatdılar. äaà ùarafında Mıãır
(21) sulùÀnıla úayn1319 atası Tubbaè1320 ŞÀh aşardı.1321 äol yañasında èAmÀliúa sulùÀnı
SührÀb ŞÀh [M T 51b] (1) ve úayãer-i Rÿm giderlerdi ve YunÀn şÀhı öñce úulaàuzlıú1322
úılurdı. GÀh LoúmÀn-ı Ekber’le (2) kelÀm söylerdi ve gÀh Ásaf’la keleci iderdi. Naôm:

1311
deñür: deñer M.
1312
urut: uvrun M.
1313
òÀãa: óÀãa M.
1314
olınca: olunca M.
1315
seyf: - T.
1316
aòver: aòÿr T.
1317
bÀd-ı pÀy: bÀd-pÀy M.
1318
yiryüzini: yiryüzin M.
1319
úayn: úayın M.
1320
Tubbaè: Tubaè M.
1321
aşardı: aşar idi M.
1322
úulaàuzlıú: úulaàuzluú M.
 244

fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün

Buncılayın salùanatla şehriyÀr
(3) èAzm idüp düşmÀna gitdi nÀmudÀr

Ol èadedsüz èasker ile geçdi şÀh

Ùaà ãaórÀ1323 içine ùoldı sipÀh

(4) Toz ayaúdan çıúdı göge1324 ol zamÀn

Gün úarardı hem gögerdi ÀsumÀn

ÒÀki insÀn bürüdi çaròı ùuyÿr

(5) Yol bulamaz esmege bÀd-ı deyÿr

Ùutdı gögi bÀz u şÀh-bÀz u èuúÀb

äanki çaròı úapladı1325 esved-seóÀb

(6) Úuş avÀzından felek virdi ãadÀ

Úulaàı ger itdi müràÀn-ı nevÀ

Diñle imdi úıããa nedür kÀmukÀr

(7) Vir ãalavÀt MusùafÀ’ya yÀdigÀr
Neår: Óakìm úavlince SüleymÀn (8) Óaøreti èaleyhi’s-selÀm bu vech ile gelüp
GirdÀb Cezìresi’nde SüròÀb’da1326 úondılar. Òayme ve çadırlar (9) kuruldı. Otaàlaruñ
úubbesi Züóal1327 burcına yetişdi.1328 SüleymÀn içün bir taòt-ı zerrìn úurdılar, geçüp (10)
oturdı. DìvÀn-ı SüleymÀn’ı ùurdı. İnsÀn ekÀbirleri dìvÀna cemè olup geçdiler. EùyÀr (11)
uluları úanad açdılar. SüleymÀn’a gölge úıldılar. KibÀr u ãıàÀr eùyÀr cemè olup dìvÀn-ı
SüleymÀn kim (12) ùurdı. SelÀùìnler cemè oldı, bezm1329 úuruldı. Bir òoş dìvÀn oldı.
Andan SüleymÀn Óaøreti (13) YunÀn şÀhına ãordı kim: “Bu engin ãaórÀda görinen1330
yüksek úalèa, ne kalèadur.” didi. (14) YunÀn şÀhı cevÀb virüp didi kim: “YÀ SüleymÀn-ı
zamÀn ol úalèa BehrÀm Úalèası’dur. Aña Úalèa-ı (15) Züóle dirler. Be-àÀyet yüksek
olduàı ecilden dört kez yüz biñ er cemè idüp dört kez (16) ben bu úalèanuñ üzerine
vardum. Bir nice kez alımadum.1331 Ol BehrÀm’ı erlik ile ele getürimedüm. (17)
Ancılayın server durur kim erlikde1332 Rüstem-i ZÀl miåÀldür. Yidi1333 başlu evrenleri

1323
ãaóra: ãaòra T.
1324
çıúdı göge: göge çıúdı M.
1325
úapladı: baàladı M.
1326
SüròÀb’da: SüróÀb’da M.
1327
züóal: õüòal M.
1328
yetişdi: yitişdi M.
1329
Bezm: Bezim M.
1330
görinen: görünen M.
1331
alımadum: almadum M.
1332
erlikde: erlükde M.
 245

yatduàı (18) yirde üşen durur. NerrìmÀnlara1334 ceng idicek yılan úuşan durur. Bu
úalèaya taèalluú on iki pÀre (19) şehri úalèası vardur. Veliykin àÀyet èÀdil durur, ãÀóib
saèÀdet kişidür. EfrÀsiyÀb’dan (20) àayrısına baş egmez.” didi. Andan SüleymÀn
Óaøreti èa.m. buyurdı. Loúman-ı Ekber, BehrÀm- (21) Tìà-i zen’e bir nÀme yazdı kim
BehrÀm’ı SüleymÀn úatına daèvet eyledi. NÀmeyi BÀd-ı pÀy [M T 52a] (1) úarındaşı
Küşkeş-i Tìz-rev’e virdi. Aàız cevÀbı şöyle didi kim: “İy Küşkeş-i tìz-rev nÀmenüñ (2)
cevÀbı BehrÀm-ı tìà-i zen[iñ] kendü gelmegi olsun dirler.” Andan Keşkeş-i èAyyÀr
da1335 saz u seleb-pÿş (3) alup,1336 nacaú yalıncaú úılup, eline alup, Óaú TeèÀlÀ’ya
tevekkül úılup gitdi. Güneş úubbe-i felege (4) dikildügi vakt ol görünen úalèaya yitdi.
Naôar úılup gördü kim bir úara siyÀh seng üzerinde (5) bir úalèa. Anuñ bigi yüce úalèa
kim úubbe-i KeyvÀn’dan nişÀn virürdi. Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
(6) Eyle yüce úalèa ãankim ol durur dÀrü’l- melek
Burcınuñ ucında döner gice gündüz nüh felek

Nesr-i tÀyir biñ yıl uçsa irmeye úullesine

(7) Òandeúi1337 dibinde yatur åevr ile aèôam semek
Neår: Óakìm úavlince Küşkeş-i èAyyÀr (8) tìz-rev-i ùarrÀr bu úalèanuñ ãarplıàını
görüp, taèaccüb úılup bir zamÀn ùurdı. Ol yañadan daòı úalèa gözcileri (9) daòı gördiler
kim bir peyk-i tìz-rev gelüp úalèanuñ úapusına yitdi kim gelişine bÀd-ı ãarãar yitmez.
(10) VelÀkin bir èayyÀra beñzer kim ãaà ãol zenglerin ùaúınmış. Başına deve úuşı
yüklerin ãokunmış.1338 (11) BÀd-ı pÀ-yı ùarrÀra beñzer. ÓÀcıbÀn-ı úÀãidi göricek
èacebleşdiler. ZìrÀ kim ol ãÿretlü, ol ãalÀbetlü (12) kimesne gördükleri yoà idi.1339
Andan ol úalèanuñ kütvÀlı1340 eydür: “Ne kişisin, bu vilÀyet (13) úavmine beñzemezsin.
Úandan gelürsin, úanda gidersin?” didi. Andan Küşkeş-i èayyÀr eydür: “SüleymÀn (14)
bin1341 DÀvÿd’uñ peykiyem. BehrÀm-ı Tìà-i zen’e ol pehlevÀn-ı leşker-şikene geldüm.
NÀmem vardur.” (15) didi. KütvÀl eydür: “Niçün1342 varursın?” Küşkeş-i èAyyÀr eydür:
“SipÀreş-nÀmem içindedür.1343” KütvÀl (16) èizzetleyüp Küşkeş-i úÀãidi yidürdi, içurdi.
Daòı úapuya varup, kalèaya úoyup, alup çavuşlar ile (17) BehrÀm-ı Tìà-i zen’üñ úatına
iletdiler. ÚÀãid-i Küşkeş’i BehrÀm’a duèÀ úıldı. Andan SüleymÀn’uñ nÀmesin ãundı.
(18) Daòı naôar úılup gördi kim yüz arış úadd ü úÀmet EfrÀsiyÀb ãalÀbet merìò1344

1333
Yidi: Yedi M.
1334
NerrìmÀnlara: NerìmÀnlara M.
1335
èayyÀrda: èayyÀr daòı M.
1336
alup: olup T.
1337
Òandeúi: Óandeúi T.
1338
ãokunmış: ãokınmış M.
1339
Yoà ıdı: yoà udı M.
1340
kütvÀlı: ketvÀlı M.
1341
bin: - T.
1342
niçün: neyiçün M.
1343
içindedür: içinde durur M.
1344
merìò: merrìò M.
 246

şecÀèat bir pehlevÀn-ı (19) cihÀndur kim úahramÀnlara úarşu vara. NerrìmÀnlara úılıç
ura. Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
(20) Bir bahÀdur pehlavÀn ki cenge girüp çekse tìà
Òaãmı1345 úatında felekde baàlanur úara vu mìà

Çarò-ı Merrìò itmez anuñ cengine Àheng hem

(21) Görse Rüstem hengde ide ãad hezÀrÀn hüm
Neår: Óakìm úavlince BehrÀmı [M T 52b] (1) görüp taósìn eyledi. BehrÀm daòı
naôar úılup, baş úaldurup gördi kim bir èacÀyib cüst ü çabuk (2) kişi. MüntehÀ Àletler
üzerinde ÀrÀyide bir muraããaè kemer miyÀnında yigirmi dört úızıl altun zeng (3) ãaàında
ãolında òançerler baàlamış, başına SüleymÀnì külÀh urunmış. Bir elmÀs nacÀú eline
almış (4) Merrìó şekl1346 óarìf. Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
Bir èacÀyip şekil var korúunç àÀyet key úatı
(5) Yirde evren gökde KeyvÀn görse ider1347 dehşeti

Òançeri bilinde elmÀs elde ùutar nacaàı

äanki Merrìò indi gökden cÀn alıcı óaøreti

(6) Bu àarÀyib úıããaya ger tutar iseñ sen úulaú

Vir ãalavÀt MuãùafÀ’ya iy Muóammed ümmeti
Neår: (7) Óakìm úavlince Behram-ı Tìà-i zen, úÀãid-ı SüleymÀn’ı görüp cüst ü
çalaklıgına tahsìn eyledi. Daòı nÀmeyi (8) alup èizzet eyledi, emr úıldı. Kürsi getürdiler,
naôarına úarşu úodılar. ÚÀãide işaret eyledi, geçüp kürsi (9) üzerine oturdı. ÒºÀn-salalar
daòı òºÀn getürdi, òºÀn1348 yinildi, içildi. äofra götürüldi. Şerbetler gelüp (10) içildi.
Daòı SüleymÀn’dan söz açıldı. Buàur BehrÀm-ı tìà-i zen emr eyledi. SüleymÀn’dan
gelen nÀmeyi ketòuõÀsı ayaà (11) üzre ùurup, hÀtemi görüp, muùÀlaèa úılup eyitdi:1349
“YÀ pehlevÀn-ı cihÀn-ı kÀmyÀb1350 ve iy èammu-ı EfrÀsiyÀb, (12) SüleymÀn nÀmesinde
dimiş kim: Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
Ol SüleymÀn nÀmesinde şehriyÀr
(13) Böyle dimiş nÀmı evvel GirdigÀr

äÀniè ol ki lÀ-şerìk ü bì-bedel

LÀ-yemÿt u lÀ-yefÿt u bì-òalel

1345
Òaãmı: Òaømı T.
1346
şekl: şekil M.
1347
görse ider: görse iderdi T.
1348
òºÀn: - M.
1349
eyitdi: eytdi M.
1350
kÀmyÀb: kÀmuyÀb M.
 247

(14) Óükmüñe devrÀn idüp çarò-ı felek

Emrile arøı götürür gÀv ü semek1351

Biñ SüleymÀn dergehinde õerre anuñ

(15) Şems-i èÀlem enverile õerre anuñ

Bir avuç òÀkdan yaratdı Àdemi

Bir úaşıú ãudan dürütdi èÀlemi

(16) İns ü cinn ü vaóş u ùayr u mÿr u mÀr

Cümle anuñ tesbìóin ider bì-şümÀr

Şeh SüleymÀn Óaøreti’ne oldı úul

(17) Hem-çü DÀvÿd òulúıdur Óaú’dan resÿl

Óaúú’a minnet yüce úıldı baòtumı

Kim götürdür gökde yile taòtumı

(18) Óükmüme maókÿm olupdur Àb u bÀd

Òiõmetüme yüz sürer begler ziyÀd

NÀme benden saña yÀ BehrÀm ŞÀh

(19) Oúuyup añla òaber olàıl agÀh

NÀmemüzi oúıyup1352 eyle èamel

Devletüñe gelmeye úaùèÀ òalel

(20) Yüzüñi görmek diler işbu gözüm

Ùapuña müştÀú olubdur bu özüm

Ger gelürseñ úapuma iy nìk-rÀy

(21) Baòt-ı devlet bulısarsın eyle rÀy

èÁúıl iseñ sen úabÿl it daèvetüm

Beñdeşüñ begler miåÀli it òiõmetüm

[M T 53a] (1)Òiõmet iden uluya òiõmet bulur

èİzz ü cÀh u mertebe èizzet bulur

1351
gÀv ü semek: gÀv-i semek M,T.
1352
oúıyup: oúuyup M.
 248

Serkeş olup olmaàıl èÀãì baña

(2) TÀ ziyÀnum irmeye Àòir saña

Her bir işüñ Àòirin ãanmaú gerek

Söz ki óaúdur işüdüp úanmaú gerek

(3) Men1353 SüleymÀn birle ùutma bence sen

Desti bir dem birle düşme rence sen

Kesmedügüñ eli dÀyim öpe gör

(4) Òiõmet eyle ulu göñlin yapa gör

Sen çetuksın şìre Àheng itmegil

Mÿr iken efèìle sen ceng itmegil

(5) Dergehümdür çünki devlet bÀbı bil

èÁúil iseñ òizmetüme baàla bil

Devletüñe neyse lÀyıú úıl èamel

(6) Ki irmeye óüsrÀn ile saña èalel

Böyle diyüp Àòir itmiş nÀme şÀh

Vir ãalavÀt MustafÀ’ya nìk ü òÀh1354

(7) Der beyÀn-ı temåìlÀt-ı dasitÀn-ı1355 mÀôì

Gÿş-ı hÿşı baña ùut ki bu zaman

Saña senden naúl idevüz bir nişÀn

(8) Ten cihÀndur añlaàıl taóúìú bes

Rÿóuñ ol BehrÀm-ı Tìà-zen òoş nefes

Göñlüñ olur kalèasıda fi’l-meåel

(9) BÀd-ı pÀy nefsüñdür ider çoú èalel

Vesvese úılur şeyÀùìn gibi ol

Kim bula göñlüñe ol ÒannÀs yol

1353
men: ben M.
1354
nìk ü òÀh: nìk cÀn M.
1355
dasitÀn-ı: - M.
 249

(10) Cehd úıl ki göñlüñi andan sakın

Diyü BÀd-pÀy olmaya aña yaúın

Nefsi maàlÿb eyle àÀlib olasın

(11) Dergeh-i AllÀh’da óÀcib olasın

èAúla uyup rÀm iderseñ nefsi pes

İrüşürsin cennete eyle heves

(12) Bu cihÀn taòtına maàrÿr olmaàıl

Dergeh-i Óaú’dan begüm dÿr olmaàıl

Eyleseñ ãÀlió èamelle1356 nefsi rÀm

(13) Bu melek ãÿret olasın iy hümÀm

Nefs olınca muùmaʾìn òÿy-ı melek

èArş olur cevlÀngehi nice felek

(14) Nefsin ìmÀn ehli1357 iden az durur

Zira şeyùÀn evliyÀda az durur

èÁúil iseñ nefsi çÀker eylegil

(15) èAúla tÀbiè òoş musaòòar eylegil

Şeh SüleymÀn miåli buluñ mertebe

Sünni olàıl uyma àayrı meşrebe

(16) Cehd idegör pÀk idesin göñli sen

MÀ u menden úalmaya vü mÀ u men

Geçmeyince mÀ u menden kÀmuyÀb

(17) Úurb-ı Óaúú’a bulımazsın fetó-i bÀb

MÀsivÀdan geçmese ãÀóib kemÀl

CÀnib-i Óaúú’a bulamaz ittiãÀl

(18) Nuãóını Firdevsi’nüñ ùutàıl tamÀm

Ki idesin Firdevs’i sen Àòir maúÀm

1356
èamelle: èamille M.
1357
ehli: ehlin T.
 250

Der beyÀn-ı meclis-i Àòir1358

(19) Óamd-i bì-óad1359 ÒÀlıú’a iy yÀr-ı cÀn

Virdi mühlet Àòir oldı dÀsitÀn

Pes yüz elli yidi meclis daòı hem

(20) Bunı daòı söyledük itdük tamÀm

Úudretüm yitdükçe söyledüm kelÀm

Ùaúatüm olduúça didüm uş èayÀn

(21) Bu SüleymÀn-nÀmesin te’lìf idüp

Bir teberrük úoyuben gitdük hemÀn

Çoú èacÀyibler àarÀyibler diyüp

[M T 53b] (1)Şeró úıldum ne ki varsa zer-fişÀn

Ne1360 SüleymÀn miåli geldi bir emìr

Ne kitÀbı miåli var tÀrìò inÀn

(2) Her kim oúur bu kitÀbum bir nefes

Añlar ol dem idicegez imtióÀn

Hiç òazÀyin içre yoú bunca kitÀb1361

(3) Görmemişdür Ál-i èOåmÀn kÀmurÀn

Şol ümìõe eyledüm taãnìf anı

Kim oúuyıcaú1362 kitÀbum èÀrifÀn

(4) FÀtióayla añalar Firdevsi’ni

TÀ duèÀdan şÀd ola rÿó-ı revÀn

İy Yaradan kün1363 dimeñden nüh felek

(5) Viy yüriden ay u güni1364 her zaman

1358
Àòir: Àòar M.
1359
óamd-i bì-óad: óamd u bì-óad M, T.
1360
ne: nü M, T.
1361
kitÀb: kütÀb M.
1362
oúuyıcaú: oúuyuncaú M.
1363
“Ol”(Bakara, 2/117; Ál-i İmran, 3/47,59; EnèÀm, 6/73; Nahl, 16/40; Meryem, 19/35; Furkan, 25/7;
YÀsin, 36/82; Müʾmin, 40/68) .
1364
güni: gün M.
 251

LÀ-şerik ü lÀ-yenÀm u lÀ-yefÿt1365

LÀ-yezÀl u lÀ-yemÿt u lÀ-mekÀn

(6) Ol Muóammed óürmeti çün yÀ áanì

èAfv idüp Firdevsi’yi virgil cinÀn

èAfv idüp cürmümi úılma şermesÀr

(7) Faôluñ öküş luùfuñ olur key cihÀn

Raómet-i Óaúk’dan umarsañ iy úavüm1366

Vir ãalavÀt raómet ide müsteèÀn1367

(8) SüleymÀn-nÀmenüñ yüz seksen beşinci meclisinüñ õikrindedür

Nuùúa gel iy ùÿùi-yi şekker-fişÀn

Söz ki aña müştÀú olur òalú-ı cihÀn

(9) Çün SüleymÀn hüdhüdisin muèteber

Söylegil Belúìs-ı1368 cÀndan bir òaber

(10) Bülbülìveş düzedüp şìrìn1369 zübÀn

Nuùúa gel kim iriserdür mevt-i fÀn

Nice şìrìn sözleri iden beyÀn

(11) Òüsrev ü Şìrìn diyen Şeyòi cÀn

Maèni gencin açar iken èÀleme

Bu bedÀyièsırrı dirken Àdeme

(12) Mevt ü mey sekrinden oldı tünd ü lÀl

Gelmedi andan daòı hiç úìl u úÀl

Söze gel Firdevsi varken tende cÀn

(13) Úıl SüleymÀn-nÀme’sinden söz beyÀn

Çün hevÀ bezminde dil raúúÀã olur

1365
LÀ-şerik ü lÀ-yenÀm u lÀ-yefÿt: LÀ-şerik ü lÀ-yefÿt u lÀ-yenÀm M.
1366
úavüm: úavim M.
1367
müsteèÀn: müsteàÀn M.
1368
Belúìs-ı: Belúìs M.
1369
şìrìn: şìrin M.
 252

Bu maèÀni baórine àavvÀã olur

(14) Dürc-i dilden dür çıúarup it niåÀr

Bu maèÀnì gevherin naúş it nigÀr

äaç cihÀna bu SüleymÀn dürlerin

(15) Gÿşına itdi gÿşuvÀr her nÀzenìn

Sözlerüñ Firdevs1370 olur yÀúut u dür1371

NÀzenìnler götürür gÿşunda1372 dür

(16) Ya meger úandì nebÀt oldı inan

Kim götürür úıããa ile nev-cüvÀn

Di sözüñ ki gÿş ide kÀmil tamÀm

(17) Vir ãalavÀt MusùafÀ’ya hem selÀm

Der beyÀn-ı BehrÀm-ı tìà-i zen Àmeden1373 be-dergÀh-ı SüleymÀn èaleyhi’s-selÀm

(18) LoúmÀn-ı Hakìm1374 úavlince seòunmendÀn-ı óaúÀyıú ve çihre-1375 güşÀyÀn-

ı ãÿr-ı deúÀyıú EflÀùÿn-ı YunÀnì naúlince (19) ãarrafÀn-ı cevÀhir ôarÀfet ve ùavÀfÀn-ı
aèrÀf feãÀóat ol vech ile ãaóìó óikÀyet ve melìó (20) ãarìó rivÀyet úılup eydürler ki ol
zamÀn ki BehrÀm-ı Tìà-zen ol pehlevÀn leşker-şiken (21) SüleymÀn peyàÀm-berüñ
nÀmesinden bu vech ile muóabbet sözlerin kim işitdi. Bir zamÀn fikr itdi. [M T 54a] (1)
AmmÀ kim SüleymÀn’uñ muóabbeti göñline düşdi. Ol muóabbet ile yirinden ùurdı.
Küşkeşe1376 èizzet eyledi. (2) Nièmeti nüzÿl virüp, òÀs òilèat geyürüp daòı eydür: “YÀ
úÀãid-i SüleymÀn ve1377 iy cüvÀn var sen SüleymÀn’a. (3) Ol sulùÀna òaber úılàıl. Biz
daòı yaraú úılup arduñca baş üzerine ol saèÀdetlü melike varayın. (4) Ben òiõmete yüz
süreyin.” didi. Küşkeş-i èAyyÀr1378 daòı gitdi. Andan BehrÀm-ı Tìà-zen (5) cemìè-i
begleri úıàırup meşveret eyledi. Meğer kim BehrÀm’uñ bir (6) lalası1379 var idi. Üç yüz
úırk yaşındayidi. Velìkin1380 ãÀóib-i èaúıl1381 kÀmil-i vücÿd1382 idi. (7) BehrÀm anuñ

1370
Firdevs: Firdevsi T.
1371
yÀúut u dürr: yÀúut-ı dürr T.
1372
gÿşunda: gÿşında M.
1373
Àmeden: Àmeden-i M.
1374
LoúmÀn-ı Hakìm: LoúmÀn Hakìm M.
1375
çihre: çehre M.
1376
Küşkeşe: Keşkeşe M.
1377
ve: - M.
1378
Küşkeş-i èayyÀr: Keşkeş èayyÀr M.
1379
lÀlası: lÀlÀsı M.
1380
velìkin: velÀkin M.
1381
ãÀóib-i èaúıl: ãÀóib èaúıl M,T.
 253

meşveretinsüz iş itmez idi. Andan BehrÀm ol lalasınun1383 úatına geldi. (8)

SüleymÀn’dan varan nÀmeyi lalasına1384 virdi. Ol daòı oúudı, maúãÿdunı bildi. Andan
eydür: “YÀ BehrÀm-ı (9) Tìà-zen1385 ol úalèa-güşÀyı leşker-şiken1386 òaãm-1387efgen
SüleymÀn PeygÀmber ol (10) sulùÀn-ı ekber seni úatına daèvet úılmış.” BehrÀm eydür:
“Varayın mı yoòsa1388 úalèam muókem (11) úılup èÀú mı olayım.” didi. Andan ol mìr
eydür: “YÀ BehrÀm, SüleymÀn PeygÀmber’dür. Hem sultÀn-ı (12) ekber durur.1389 İy
nice sencileyin ãÀóib-i serìrler aña fermÀn-ber dururlar. SührÀb bigi sulùÀn (13) úayãer-i
Rÿm bigi YunÀn şÀhı bigi òuãÿãÀ1390 kim bir kişiye eùyÀr cinsi rÀm olup òiõmet (14) úıla
Sìmurà daòı bile. Ancılayın şÀha èÀú èÀãì olmaú devlete òalel èizzete õelel getürür. (15)
Görmez misin kim Sührab’a Tubbaèa1391 ve Úayser’e ve YunÀn şÀhına neyledi. Bunlar
saña örnek yiter. (16) İy BehrÀm-ı Tìà-zen yüri. Sen sözimi ùut. Òazinelerüñ aç. MÀl u
genc al. Serverlerüñ ile1392 (17) sür. SüleymÀn PeyàÀm-ber’e varup aña cÀn u göñülden
istiúbÀl itgil. Ol SüleymÀndur. (18) Ulu sulùÀndur. Saña ve senüñ bir avuç ilüñe ne ùañı
vardur.1393 Yine saña virür ve1394 daòı belki (19) baòşìş úılur. Úatında óürmetüñ èizzetüñ
artar.” Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
Şeh SüleymÀndur kerem issi nebì vü óaú resÿl
(20) Milküñe itmez ùamaè sen nusóımu1395 eyle úabÿl

Kim naãìóat görse èÀlem içre görmez õerre àam

èÁúıluñ sözin ùutan olmaz şehÀ àamgìn göñül
(21) Neår: Óakìm úavlince lalası BehrÀm’a bu vech ile naãìóat úılıcaú [M T 54b]
(1) BehrÀm-ı Tìà-zen daòı ol cihÀn-dìde pìrden naãìóat alup, yine serÀyına gelüp, (2)
òazìnelerin açup, çoú mÀl ü genc alup, andan delim iş görmiş kişilerle èazm-i SüleymÀn
(3) úılup gitdi. Bu varınca ol yañadan BÀd-pÀ’nuñ èammusı daòı gelüp SüleymÀn’a
yitdi. BehrÀm-ı (4) Tìà-zen gelecegin bildürdi. ŞÀh şÀd oldı. Yarındası BehrÀm daòı
vardı. SüleymÀn daòı buyurdı. (5) Delim mìr ü sipÀh ol BehrÀm’a úarşu vardular. èİzzet
úılup, alup SüleymÀn Óaøreti’ne getürdiler. (6) BehrÀm-ı Tìà-zen daòı SüleymÀn
PeyàÀm-berüñ ol sulùÀn-ı ekberüñ ol muèteber dìvÀnın kim (7) gördi. Óayret1396 úıldı.

1382
kÀmil-i vücÿd: kÀmil vücÿd M, T.
1383
lÀlasınun: lÀlÀsınun M.
1384
lÀlasına: lÀlÀsına M.
1385
BehrÀm-ı Tìà-zen: BehrÀm tìà zen M, BehrÀm-ı tìà u zen T.
1386
leşker-şiken: leşker T.
1387
òaãm: òaãım M.
1388
yoòsa: yoúsa M.
1389
sultÀn-ı ekber durur: sultÀn-ı T.
1390
òuãÿãÀ: óuãÿãÀ M.
1391
Tubbaèa: Tubaèa M.
1392
serverlerüñ ile: serverlerüñle M.
1393
vardur: var durur M.
1394
ve: - T.
1395
nusóımu: nasóımu M.
1396
óayret: òayret M.
 254

Taòt öñinde1397 baş úoyup SüleymÀn’uñ devÀm-ı devletine duèÀ ve eyyÀm-ı rifèatine
åenÀ (8) úıldı, úarşu ùurdı. Andan SüleymÀn daòı BehrÀm’a èizzet eyledi. Yir gösterdi,
oturdı. Andan (9) SüleymÀn daòı èaleyhi’s-selÀm ter-sÿúların çekdi. SüleymÀn dìvÀnına
ãaà ãol naøar idüp (10) gördi1398 kim yüz yigirmi altun direk üzerinde biñ altı yüz
ebrişim ùabanlu aùlÀs bÀrıgÀh (11) úurmışlar. BÀrıgÀh altında úırú dört sìm pÀylar birle
zerrìn taòt úurulmış.1399 Taòt üzerinde (12) SüleymÀn-ı zamÀn ol sulùÀn-ı cióÀn oturmış.
Başında èimÀme-i Òalìl, dilinde õikr-i Celìl, (13) egninde Şìt PeyàÀm-ber’üñ èabÀsı,
bilinde Yaèúÿb PeyàÀm-ber’üñ kemeri, elinde MÿsÀ’nuñ (14) èaãÀãı, barmaàında
nübüvvet òÀtemi berú urur. Yüzi nÿrı èÀleme şuèle virür. Yine taòtınuñ (15) úarşusında
úırú dört muraããaè sandalı urulmış. Vezìrler üzerinde úarÀr úılmışlar. äaà úola (16)
Mıãır sulùÀnı CelÀle’d-dìn ile BaàdÀd òalìfesi Tubbaè ile1400 èAmÀliúa sulùÀnı SerdÀ bile
yüz (17) altmış ãÀóib serìrler oturmışlar. äol úola daòı úayãer-i Rÿm ile YunÀn sulùÀnı
(18) altı yüz tÀcidÀr melikler kim oturmışlar kim daòı ayaà üzerinde ùurmışlar. Andan
(19) yidi yüz yetmiş yedi ser-firÀz serverler SüleymÀn úarşusına ãaf baàlamışlar. Biñ
yedi yüz (20) serheng sedd-i Sikender gibi el úavşurup dìvÀna ùurmışlar. Altı biñ altı
yüz óÀcib, (21) yidi biñ yidi yüz altun çomaklu mühÿl çavuşlar hÀy hÿy ile divanı
ÀrÀyide1401 úılmışlar. Andan [M T 55a] (1) şÀh úafasında1402 on iki biñ úor úuşaúlu úullar
úalıb,1403 ÀrÀste cenÀó úılup, úat úat (2) ãaf baàlayup ùurmışlar kim ùoúuz kez yüz biñ
kişi kemerlü Benì İsrÀʾìl òalúı ve èAmÀliúa (3) mübÀrizleri ve èArab u èAcem ser-
firÀzları dìvÀn ùutmışlar ve yine SüleymÀn úarşusında dört (4) óakìm feylesÿf èÀc
Àbanÿs ãandallar üzerlerinde oturmışlar. AmmÀ kim yine SüleymÀn’uñ (5) úarşusında
úaúnÿs1404 úuşı bir altun nişÀme üzerinde oturur. äaà yanında ùÀvus úuşı (6) ve ãol
yanında rÿó úuşı ayaà üzerinde ùururlar ve yine SüleymÀn bÀrıgÀhınuñ üzerinde (7)
etyÀr reʾisleri úanad açup, uçup, úanad gerüp, gölge idüp, SüleymÀn dergÀhı üzre sÀye
(8) ãalup, pervÀz úılup ùururlar. Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
Gök yüzin ùutmış peren açmış úanad
(9) Kim perenden esmez idi gökde bÀd

Gögi müràÀn úaplamış òÀki beşer

Keåretinden görenüñ èaúlı şaşar

(10) Úuş ãadÀsından felekler çıñlaşur

Yirde ayaúdan ãuda balıú iñleşür

1397
öñinde: öñünde M.
1398
gördi: gördü M.
1399
úurulmış: úurılmış M.
1400
Tubbaè ile: Tubaèla M.
1401
ÀrÀyide: ÀrÀyda T.
1402
úafasında: úafasından M.
1403
úalıb: úalb M.
1404
úaúnÿs: úaúanÿs M.
 255

Şeh SüleymÀn taòtı üzre oturur

(11) Òiõmetine pÀdişahlar yüz urur

ÇÀker olmış emrine millet úamu

TÀbiè anuñ hükmine ümmet úamu

(12) Úuş dilince söyleşür şÀh-bÀz ile

Òoş laùìfe eyler ördek úaz ile1405

İns ü cinn ü vahş u ùayr u mÿr u mÀr

(13) Hükmine münúÀd olup şefúat1406 umar

Çünki BehrÀm ol emìr-i tìà-i zen

Şeh SüleymÀn’ı görünce pes hemen

(14) Úaldı òayrÀn vÀlih oldı bir zamÀn

Vir ãalavÀt MuãùafÀ’ya şÀdumÀn1407
Neår: (15) Óakìm úavlince BehrÀm-ı Tìà-zen, dìvÀn-ı SüleymÀn’ı kim gördi.
Kendüzin oturduàı yirde (16) yavu úuldı. Andan SüleymÀn eydür: “YÀ BehrÀm ãafÀ
geldüñ. Òoş geldüñ, úadem getürdüñ. Biz daòı (17) senüñ bigi pehlevÀnuñ cemÀlin
müşÀhede úılmaàa müştÀú idük. Yine milküñ, diyÀruñ senüñdür. (18) Dilerseñ bizüm
ile1408 bile gitgil. Dilemezseñ maúÀmuñda oturàıl.”1409 didi. BehrÀm eyitdi:1410 “YÀ
SüleymÀn-ı (19) zamÀn1411 benüm daòı buncadan berü èömür geçürdügümden murÀd
buyıdı. Bir senüñ bigi ãaóib-úırÀnuñ, (20) şÀh-ı sulùÀnuñ òiõmetinde olaydum. Minnet
AllÀh’a kim müyesser oldı.” diyüp duèÀ úılınca (21) SüleymÀn Óaøreti tekrÀr òilèat-ı
òÀã virüp, øiyÀfet idüp eyitdi1412 ki: “YÀ BehrÀm var. [M T 55b] (1) İmdi yaraàunda
olàıl.” diyüp icÀzet virdi. BehrÀm çıúup gidince SüleymÀn dìvÀnı ùaàıttı. (2)AmmÀ ki
ŞeddÀd ŞÀh aãlı SührÀb ŞÀh, BehrÀm ile ezelden ÀşinÀyıdı. BehrÀm’ı alup otaàına gitti.
(3) ØiyÀfet úılup meclis úuruldı. İki melik1413 bir yire gelüp ol gün tÀ vaút-i şÀm
olıncaya1414 dek èıyş u (4) nÿş1415 ittiler. Nite SührÀb emr eyledi. Meclis Àleti úuruldı.
Begler öñine mey-i eràuvÀn geldi. (5) Cemşìd ŞÀh bezmi gibi SührÀb ŞÀh bir bezm

1405
úaz ile: bÀz ile M.
1406
şefúat: raómet T. T nüshasında raómet kelimesinin üstünde şefúat de yazılmıştır.
1407
şÀdumÀn: şÀõumÀn M.
1408
bizüm ile: bizümle M.
1409
oturàıl: oturàul M.
1410
eyitdi: eytdi M.
1411
SüleymÀn-ı zamÀn: SüleymÀn zamÀn M.
1412
eyitdi: eytdi M.
1413
melik: melek T.
1414
olıncaya: oluncaya M.
1415
èıyş u nÿş: èıyş-ı nÿş M.
 256

úurdı ki Zühre-i zehrÀ görmiş degül.1416 (6) Nite meclis Àletin maóbÿb, òÿb, meràÿb-ı
bì-maèyÿb sÀúìler ortaya götürdi, getürdi. (7) Andan ol yeşilistÀn, bahÀristÀn içre
eràuvÀn sürerlerdi. Gümiş1417 bileklü, laèlìn ùudaúlu, (8) gül yañaúlu sÀúìler altun
úadehleri pür úılup, rÀóatü’l-ervÀó diyüp oturan ùuran beglere, (9) yiglere ãundılar.
Anlar daòı alup nÿş ittiler. CihÀn àuããÀsın ferÀmÿş ittiler. Mey-i telò içüp, (10) ùatlu
lisÀndan nuúl u şeker yiyüp, òoş geçüp, muàannìler daòı úÀnÿn u ceng berbÿù ele alup
(11) úÀnÿn üzre zaómeler ile vurdılar. èUduñ úulaàın burdılar. GÿşimÀl1418 virdiler. Laùìf
elóÀn (12) birle gÿyendeler daòı gÀh ÓicÀzda gÀh Óüseynìden gÀh àazelden seyr idüp
òoş óºÀnlıú (13) itdiler, eyitdiler.1419 äoóbet-i germ itdiler. Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
SÀde-rÿ maóbÿb oàlan çün melek
14 äıàayup yiñ1420 çıúarup gümiş1421 bilek

Saà u ãola seyr idüp şÀd u feraó

Sìm sÀúì götürüp altun úadeó

15 Oturup sulùÀnlara sÀàar ãunar

äanki àılmÀn cennet-i Kevåer ãunar

äanki oturup muùribÀn1422 çalardı çeng

16 Kim görüben gökde Zühre oldı deng

Óayf aña àamgìn olur teşvìşi var

Devlet anuñ õevú sürer èıyşı var

17 İç dimezem içeriseñ iç az
Lìki olsun òÿb muùrib çeng ü saz

Devlet anuñ èıyş ider ãÀúìsi var

18 Miónet anuñ mÀl yimez bÀúìsi var
Neår: Óakìm úavlince SüleymÀn (19) Óaøreti èibÀdetde, SührÀb ŞÀh ile BehrÀm-
ı Tìà-zen èıyş u nÿşda. AmmÀ ki bizüm úıããamuz ez-Àn-cÀnib (20) KeyúubÀd’a ve
SÀm’a geldi. Nite ol zamÀn kim KeyúubÀd ŞÀh, SÀm-ı SüvÀr elinden (21) kim Àh idüp,
bir vech ile nevóa úılup, aàlayup Àhından felek yüzin siyÀh idicek [M T 56a] (1) nÀ-

1416
degil: degül M.
1417
Gümiş: Gümüş M.
1418
GÿşimÀl: Gÿş u mÀl M,T.
1419
eyitdiler: eytdiler M.
1420
yiñ: biñ T.
1421
gümiş: gümüş M.
1422
muùribÀn: mıãrıyÀn T.
 257

gehÀn bu yañadan èacem serverlerinüñ ùutsaúları1423 geldi. KeyúubÀd’uñ ellerin öpdiler.

KeyúubÀd baúup (2) gördi kim her bir kişinüñ egni başı pür hiç ãoyàun degül idi.
Mülebbes èacebledi ãordu kim: (3) “YÀ serverÀn-ı èacem sizi ol úahhÀr u cebbÀr úan
içici evren1424 elinden kim òalÀã itdi?” didi. CevÀb (4) virdiler kim: “YÀ şÀh-ı cihÀn ol
pehlevÀnı be-àÀyet mürüvvet ehli server imiş. ÚaùèÀ bizüm degül (5) senüñ daòı
otaàuña kim girdi hiç bizüm ile ceng itmedi. HemÀn SÀm-ı SüvÀr kürsìsin (6) aldı, didi
kim: ‘Bunı daòı almaz idüm. AmmÀ kim Rüstem dirler bir pehlevÀn varmış. SÀm-ı
SüvÀr kürsì- (7) sinde oturmış. Anuñ ne haddidür kim bunuñ emåÀli kürsìde otura.
ZamÀnuñ SÀm-SüvÀr’ı1425 (8) benem. Kürsì baña gerekdür. Eger Rüstem pehlivÀn ise
atası ZÀl ile gelüp benüm elümden bu kürsìyi (9) úılıçla alalar.’ didi. Daòı
‘KeyúubÀd’uñ çerisin gine Àdem göndersün gelüp alsun kim ben zebÿnuñ, (10) èacizüñ
mÀlın almazam. SüleymÀn devletinde benüm neye iótiyÀcum vardur.’ didi. Bizi daòı
ÀzÀd eyledi. (11) Uş bizüm ardumuzca Pürzìn nÀme ile geliyorur.” diyüp SÀm-ı SüvÀr’a
duèÀ ŞÀh-ı KeyúubÀd’a åenÀ (12) itdiler. KeyúubÀd işidüp inanmadı didi kim: “Úaçan
olacaúdur. DüşmÀn bunca mÀl ü genc (13) bÀrigÀh bula daòı almaya. Bizi aldamaú ider
kim bizüm üstümüze şeb-òÿn úıla” didi. Daòı çeriye (14) emr eyledi. SÀm-SüvÀr’dan1426
yaña on biñ er úaravul bindiler. BÀúì çerisin daòı cemè idüp, (15) alay baàlayup, cenge
óÀøır olup ùurdı kim SÀm-süvÀr gelürse ceng ider bigi ola daòı (16) úaça.1427 áÀfilin
SÀm-SüvÀr1428 gelüp baãmaya bular bunda. Bizüm úıããamuz ez-Àn-cÀnib Pürzìn’e geldi.
Nite çünkim (17) Pürzìn PehlevÀn daòı SÀm-SüvÀr1429 nÀmesin aldı. Öpüp başında
úoyup didi kim: “YÀ pehlevÀn-ı cihÀn (18) ben bu nÀmeyi kim KeyúubÀd’a iledem.1430
Baña óaøretüñi ãoracaúdur. Niçün aña ùapduñ, muùìè olduñ diyüp (19) baña serzeniş
úılacakdur. Ben ol dem aña ne cevÀb vireyim?” didi. SÀm didi kim: “Pürzìn senden
(20) dilegüm budur kim KeyúubÀd’a beni bildürmegil ve hem inandur kim ben SÀm
degülem. Andan varup (21) KeyúubÀd’a bende olàıl. Saña dirse kim biz buña nice çÀre
bulavuz, diyesin kim Rüstem-i DÀsitÀn’dan1431 [M T 56b] (1) ZÀldan àayrı kimse buña
ôafer bolmaz, digil. Cehd eyle kim Rüstem-i DÀsitÀn’a seni göndere (2) anlamayup.
Varup ZÀl’ı, DestÀn-ı Rüstemi getüresin. Ben òod SüleymÀn’a giderem. KeyúubÀd’ı (3)
alup yine èazìm leşker ile Rüstem-i DÀsitÀn ile ZÀl ile benüm üstüme getüresin. TÀ kim
Rüstem ile (4) ceng idüp ZÀl ile ceng idüp kendüliklerin1432 bildürem. Daòı andan ãoñra
sen beni (5) bildürme ki SÀm’em.” didi. SÀm eyle diyicek Pürzìn eyitdi:1433 “Rüstem
yaúın durur, ZÀl yaúın durur, (6) tìzcek gelür. Saña SüleymÀn’a giderken arúurı cebr ile

1423
ùutsaúları: ùutsaúı M.
1424
evren: evrÀn M.
1425
SÀm-süvÀrı: SÀm-ı süvÀrı M.
1426
SÀm-süvÀrdan: SÀm-ı süvÀrdan M.
1427
ola daòı úaça: ola daòı daòı úaça T.
1428
SÀm-süvÀr: SÀm-ı süvÀr M.
1429
SÀm-süvÀr: SÀm-ı süvÀr M.
1430
iledem: eledem M, T.
1431
Rüstem-i DÀsitÀn’dan: Rüstem-i dÀsitÀn M.
1432
kendüliklerin: kendülüklerin M.
1433
eyitdi: eytdi M.
 258

varup ceng itdürmek benüm boynuma (7) ammÀ kim SüleymÀn’uñ üzerine Rüstem
varmaz. ZÀl daòı varmaz. ZìrÀ kim Rüstem SüleymÀn’a (8) varup durur. Senüñ içün
LoúmÀn-ı Óakìm’e usùurlab açdurup durur. LoúmÀn-ı Óakìm1434 senüñ (9) gelecegüñ
cihÀn pehlevÀnı1435 SüleymÀn olacaàuñ Rüstem’e dimişdür. Ben varam inşaʾa’l-lÀhu
teèÀlÀ (10) inanduram ki sen SÀm-ı SüvÀr degilsin. TÀ kim anlar daòı geleler. Bize
Rüstem ü ZÀl1436 ùaèn (11) itmeyeler kim sen SÀm-ı SüvÀr idüàüñ bileler.” didi. SÀm
daòı rıøÀ virdi. Andan KeyúubÀd’uñ ne úadar (12) òazìnesi var ise bÀr-ı bungÀhın,
òargÀhın yükledüp gitdi. Gelüp KeyúubÀd ùurduàı (13) makÀma yitdi. Felesùìn Irmaàı’n
geçdi. Gözciler daòı Pürzìn’üñ geldügin görüp, úarşu (14) varup, èizzet úılup,
muúaddem çavuşlar gelüp didiler kim: “Müjde bÀd kim iy KeyúubÀd ŞÀh (15) ŞÀh-ı
Pürzìn cihÀn pehlevÀn cemìèi ne úadar òazìnelerüñ vÀr ise getüri yorur.” didiler. (16)
KeyúubÀd emr eyledi. Begler külliye úarşu varup, èizzet istiúbÀl úılup, alup KeyúubÀd’a
(17) geldiler. Pürzìn daòı KeyúubÀd’uñ cemìè-i raòtını getürüp, èarøa úılup, öpüp nÀme-
i SÀm’ı (18) ãundı. KeyúubÀd eyitdi:1437 “YÀ Pürzìn ol cÀn alıcı elinden nice òalÀã
olduñ.” didi. Pürzìn (19) didi kim: “YÀ ÚubÀd şÀh-ı cihÀn milkinde bu siyÀh miåli
pehlevÀn kÀn-ı kerem ü mürüvvet (20) şecÀèat seòÀvet ehli yoú durur kim saña bunca
mÀluña ùamaè úılmayup gine gönderdi. (21) Òazìnelerüñden bir oú yelegi1438 gitmedi.
Úılıç yüzinde düşenden àayrısını1439 incitmedi. MÀluña1440 [M T 57a] (1) rızúuña ùamaè
itmedi. Beni daòı úoyıvirüp ÀzÀd eyledi. Cümlemüzi cemè idüp didi ki: “Kimüñ (2)
maúãÿdı benümle olmaú dilerse SüleymÀn dìnine girsün. Benümle SüleymÀn’a gitsün.
Kim ki dìnin terk itmedi. (3) Varsun KeyúubÀd’a gitsün.” didi. ÚÀrÿn-ı Pìl-ten, Zÿpÿn,
òaãm-efgen Küstehem gibi bu cümlesi müsülmÀn (4) olup MÿsÀ dìni üzerine DÀvÿd
şerìèatına ìmÀn getürüp müsülmÀn olup SüleymÀn’a bende olmaàa (5) gitdiler. Ben rıøÀ
virmedüm. Ölüme rÀøı oldum. Beni ÀzÀd eyledi. MÀlıñ ile1441 saña gönderdi ki geldüm.
VelÀkin (6) saña bir nÀme yazup gönderdi. Oúuyup anuñ ile1442 èamel úılàıl. Anuñ
sözine uyàıl kim saña bunca eylük1443 (7) eyledi. HemÀn SÀm-ı SüvÀr kürsìsin aldı kim
zamÀnuñ SÀm-ı SüvÀrıyam diyüp daèvì úılur. Rüstem’i (8) ZÀl’ı diler kim ceng úıla.
Kürsìyi anlar úılıc ile elümden alsun diyüp laf urur. VelÀkin SÀm degülse (9) bir siyÀh
èArab’dur. AmmÀ kim Rüstemlere cevÀb virmek elinden gelür. Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
(10) Bir bahÀdur pehlivÀndur şehriyÀr
Ki itmeye Merrìò anuñla kÀruzÀr

1434
LoúmÀn-ı Óakìm: LoúmÀn Óakìm M.
1435
pehlevÀnı: pehlevÀn T.
1436
Rüstem ü ZÀl: Rüstem-i ZÀl M.
1437
eyitdi: eytdi M.
1438
yelegi: yilegi M.
1439
àayrısını: àayrı seni M.
1440
mÀluña: mÀlıña M.
1441
mÀlıñ ile: mÀlıñla M.
1442
anuñ ile: anuñla M.
1443
eylük: eylik M.
 259

Nice Rüstem ZÀl-ı DestÀn NerìmÀn

(11) Úıúımından úan kaşanur1444 ÚahramÀn

Yirde arslan gökde evran görse ger

Úorúusından1445 yiltenüp başın eger

(12) Ùaàa çıúsa ãayd ider bebr ü peleng

äuya ùalsa úayd ider mÀr u neheng

Ne òo Rüstem ZÀl ne EfrÀsiyÀb

(13) Kimse aña birden viremez hiç cevÀb

Böyle diyüp anda Pürzìn ol zamÀn

Oldı sÀkin vir ãalavÀt şÀdumÀn1446
(14) Neår: Óakìm úavlince çünkim Pürzìn cihÀn pehlevÀn böyle (15) diyicek
KeyúubÀd ŞÀh’un göñline òoş gelmedi. Didi kim: “YÀ Pürzìn bu adı sanı belürsüz (16)
kişile birúaç gün mülÀúÀt olduñuzsa anuñ evãÀfını ol úadar õikr idersin (17) kim
felekden geçürdüñüz beñzer1447 kim yine anuñ ile1448 ittifÀúuñ vardur.”1449 didi. Pürzìn
(18) didi kim: “YÀ ÚubÀd ŞÀh óÀşÀ kim ben cihÀnda senüñ nÀn u nemeküñ unıdam.
FerÀmÿş (19) úılam ya òÀyın olam. AmmÀ kim cihÀnda SÀm-ı SüvÀr ile yürüdüm,
gezdüm. Rüstem-i DÀsitÀn ile oturdum. (20) Rüstem ile çoú ceng cidÀl úıldum. Bunca
pehlevÀnlar ile1450 èömür geçürdüm. AmmÀ kim buncılayın (21) pehlevÀn, ãaóib-i
mürüvvet, kÀn-ı kerem; úuvvetde, şecÀèatde merd ü merdÀn görmedüm. YÀ ÚubÀd ŞÀh
[M T 57b] (1) kimüñ elinden gelür kim bunca mÀl u milküñ, tÀc u taòtuñ,1451 raòt u
baòtuñ senüñ úılıçla (2) almışken seni ãıyup çerüñi tÀlÀn úılmış iken yine saña göndere.
èAùÀ úıla. Ya ÚubÀd ŞÀh1452 eylügi bilmeñ (3) gerek. İy şÀh-ı cihÀn èaúluñ var ise
nÀmeyi oúudup anuñ ile èamel úılàıl kim devletüñe noúãÀn, (4) tÀc u taòtuña òaùÀrat
irmeye.” didi. Pürzìn eyle diyicek buàur ol şÀh-ı cihÀn daòı buyurdı. SÀm’uñ (5)
nÀmesin Berùÿs vezìr ayaà üzerine ùurup oúudı yazılmış kim: NÀme-i SÀm-SüvÀr1453
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
(6) Böyle yazılmış nÀmede SÀm-ı SüvÀr
Kim be-nÀm-ı ÒÀlıú aèôÀm GirdigÀr

1444
úaşanur: feşanur T.
1445
úorúusından: úorúısından M.
1446
şÀdümÀn: şÀõümÀn M.
1447
beñzer: - M.
1448
Ànuñ ile: Ànuñla M.
1449
vardur: var durur M.
1450
pehlevÀnlar-ıla: pehlevÀn-ıla M.
1451
tÀc u taòtuñ: tÀc-ı taòtuñ T.
1452
ÚubÀd ŞÀh: ÚubÀd-ı ŞÀh T.
1453
SÀm-SüvÀr: SÀm-ı SüvÀr M.
 260

Óayy ü ÓÀfıô ol ÒudÀ’dur1454 Lem-yezel

(7) Milkine yoúdur anuñ úaùèÀ1455 òalel

ŞÀh odur kim bendeyi sulùÀn ider

Òışm1456 idicek şÀhı hem der-bÀn ider

(8) Biñ SüleymÀn dergehinde mÿr anuñ

Biñ ÚubÀd emrinedür meʾmÿr anuñ

Hem SüleymÀn’dur resÿl-i bì-gümÀn

(9) Taòtını yüce úılupdur MüsteèÀn

Cümle maòlÿú emrüne fermÀn anuñ

Dergehine yüz sürer her òÀn anuñ

(10) İns ü cinnüñ begleri çÀker aña

Cümlesine óükm ider öñden ãoña

Sen niçün èÀãì olasın KeyúubÀd

(11) Úalèasına düşesin úılup èinÀd

Gerçi sensin pÀdişÀh-ı òÀn èAcem

ÇÀker gerekdür niçe biñ òayl u òaşem

(12) N’ola ÌrÀn ÒÀn’ı1457 olsañ şehriyÀr

Kendü óaddüñ bil bulasın iètibÀr

Her kişi miúdÀrını bilmek gerek

(13) Düşmenüñ maàlÿbına gülmek gerek

Kim çetükle bir degül bebr ü peleng

Ne òod efèì birle birdür ol neheng

(14) Pes ne óaddüñdür senüñ ki iy şehriyÀr

Kim SüleymÀn birle idesin kÀruzÀr

Cümle uyup úalèasına düşesin

(15) EjdehÀya mÿr u èaskerle üşesin

1454
ÒudÀdur: ÒuõÀdur M, T.
1455
úaùèÀ: feùèÀ M.
1456
Òışm: Òışım M.
1457
òÀnı: şÀhı M.
 261

NÀme yazup saña ben göndermişem

Gÿşumı senden yaña döndermişem

(16) èÁúıl ile danışup virgil cevÀb

Şerri úoyup istegil dÀyim åevÀb

Devletüñe neyse lÀyıú anı úıl

(17) Baòtuña neyse muvÀfıú anı úıl

YÀ muùìè ol Şeh SüleymÀn özine

Yüz sürüp var òÀk-i pÀyı izine1458

(18) KÀfir olup oda daòı ùapmaàıl

CÀnib-i Óaúú’a úapuyı yapmaàıl

Óaúú’ı bir bil hem SüleymÀn’ı resÿl

(19) TÀ SüleymÀn her sözüñ úıla úabÿl

Milketüñe gelmeye úaùèÀ òalel

Devletüñe irmeye naúã u õelel

(20) Ger sözümüz ùutmaz iseñ şehriyÀr

ÓÀôır ol kim iderem uş kÀruzÀr

Çün çerüñe tìà çeküben ceng idem

(21) èÁlem içün gözlerüne teng idem

PehlevÀnum çoú durur dime saúın

Senden aluram Muóammed’üñ óakın

[M T 58a] (1)Nice biñ DestÀn-ı ZÀl olursa ger

Cengimüz gör nice kez başın eger

Yüz biñ eger ZÀl ola Rüstem daòı

(2) Nerre gelmez gözüme şalàam daòı

Gökde Merrìó efgenüm KeyvÀn ile

èArşı mÀrın dürişür evrÀn ile1459

1458
izine: tozına M.
1459
evrÀn-ile: ÀvÀz-ıla T.
 262

(3) Ùaàda ùaşda ãaydum arslÀn u peleng

äuda yaşda úaydımuz mÀr u neheng

Gördüm ol yire ãıàmaz leşkerüñ1460

(4) Burca sam baóre beñzer èaskerüñ

áÀfil olma benden eyle sen óaõer

Devletüñe irmeye tÀ ki øarar

(5) äon peşìmÀn aããı1461 úılmaz şehriyÀr

Devletüñe lÀyıú iş it ne ki var

Böyle diyüp nÀmede SÀm-ı SüvÀr

(6) Áòir itmiş vir ãalavÀt yÀdigÀr
Neår: Óakìm úavlince KeyúubÀd (7) ŞÀh, SÀm’un nÀmesinden bu úılıçdan iti
cevÀbı kim işitdi. BeàÀyet àaøaba gelüp úaúıdı. (8) Diledi kim nÀmeyi çÀk eyleye.
Pürzìn elinden alup didi kim: “YÀ şÀh-ı cihÀn àÀfil mebÀş kim (9) nÀmeyi çÀk iderseñ
tÀc u taòt elüñden1462 gider.” didi. NÀmeyi aldı. Buàur KeyúubÀd, SÀm’un nÀmesinden
(10) úorúup beàÀyet vehme düşdi. Daòı dönüp Pürzìn’e didi kim: “YÀ Pürzìn ol adı ãanı
belürsüz içün (11) ne tedbìr idersin.” didi. Pürzin eyitdi1463 kim: “YÀ ÚubÀd ŞÀh eger
Rüstem-i DÀsitÀn’dan çÀre olursa (12) buña bir çÀre olur. Olmaz ise EfrÀsiyÀb daòı buña
cevÀb viremez. ÇÀre úılàıl, Rüstem’i ZÀl ile ikisin (13) getürgil. MeydÀna girüp ceng
eylesün.” didi. Pürzìn eyle diyicek KeyúubÀd ŞÀh dönüp èAcem (14) serverlerine eydür
kim: “Ola kim varup bize Rüstem-i DÀsitÀn’ı ol cihÀn pehlevÀn atası ZÀl ile getüre, (15)
bizi anlaruñla barışdura. Getürüp bu pehlevÀn ile ceng, cihÀnı bunuñ gözine teng úıla.”
didi. (16) Cemìè-i begler baş yire úoyup hiç birisi ùınmadı. Berùÿs vezìr didi kim : “YÀ
KubÀd ŞÀh eger kim (17) Rüstem-i DestÀn’a gelmege ZÀl ile gelüp ceng úılmaàa bu
pehlevÀn ile heng1464 úılmaàa kim murÀduñ var ise (18) Pürzìn’i1465 gönder gelsün.
Pürzìn’den àayrı kimse getürimezler.1466 Bir daòı bu kim ziyÀde armaàan, tuòfeler (19)
gönder.” didi. Bertÿs vezìr eyle diyicek ÚubÀd ŞÀh dönüp Pürzìn’e eydür: “YÀ melik
sen ne dirsin.” (20) Pürzìn didi kim: “Eger kim şÀh-ı cihÀnuñ Rüstem-i DÀsitÀn ile1467
getürmege úaãdı var ise (21) üç nesne gerekdür kim aña virem, getürem.” ÚubÀd didi
kim: “Nedür, söylegil.” Pürzìn didi kim: [M T 58b] (1) “Evvel budur ziyÀde taèôìm

1460
leşkerüñ: leşkeriñ M.
1461
aããı: aãı M.
1462
elüñden: elden T.
1463
eyitdi: eyitdi M.
1464
heng: Àheng M.
1465
Pürzìn’i: Pürzìn M.
1466
getürimezler: getürmezler M.
1467
Rüstem-i DÀsitÀn-ile: Rüstem-i DestÀn-ile M.
 263

gerekdür. Vezìrüñden, beglerüñden benüm ile1468 birúaç èazìm ulu begler úoşàıl. (2)
İkinci mÀl, at, òilèat, mülk nÀmeler bile göndergil tÀ kim òÀùırı tesellì ola ve1469 üçünci
(3) bu kim bir nÀme yazàıl. İçinde úasem yÀd eylegil kim daòı Rüstem’ün ve atası
ZÀl’uñ sözinden1470 çıúmayasın, (4) girü kin ùutmayasın. Hem diyesin kim àayret
sizüñdür.1471 Bir adı ve ãanı belürsüz kimse (5) SÀm SüvÀr’uñ kürsìsin aldı. Eger
èAcem’de er var ise Rüstem midür, ZÀl mıdur gelüp úılıc ile (6) bu kürsìyi benden
alsun.” didi. “Yoúsa cihÀnda KeyúubÀd, SüleymÀn mıdur? SÀm benem ki biñ SÀm (7)
Rüstem gözlerümde õerre degildür.1472” didi. Diyesin tÀ kim ol Rüstem PehlevÀn atası
ZÀl DÀsitÀn (8) àayrete geleler. Bu pehlevÀn ile ceng úılalar.” didi. SÀkin oldı. ÚubÀd
ŞÀh ol (9) sözi işidüp taósìn úılup emr eyledi. Òazìne açup bì-óad mÀl yüz úatar1473 yük
zerrìn (10) sìmìn bÀdeye1474 mÿcuc yüzük1475 daòı úumÀş gönderdi. Vezìri Berùÿs Óakìm
bile úoşdı. (11) Daòı ÚÀlun, äÀlun, Teàargarì, ŞirvÀn-ı CürcÀn, Úam-ı Úumrı, BehzÀd,
Ferruó-ZÀd, (12) SaùvÀn-ı èAcem, EùvÀn-ı ŞirÀzì, èÁãım-ı HemedÀnì, ÚıùÀn-ı Belòì,1476
EfrÀùÿr maèa’l-úıããa bu on (13) iki begler bunca mÀl ile óÀøır úılup Vezìr Berùÿs emr
eyledi. Kendünüñ aàzından Rüstem ü (14) DestÀn’a ol iki pehlevÀna iki nÀme yazdı.
Tamam içinde çoúlıú1477 sözler söyledi. áayrete gelmeg içün (15) òaber eyledi. Andan
nÀmeyi tamÀm úılup, getürüp1478 ÚubÀd ŞÀh’uñ eline ãundı. ÚubÀd ŞÀh (16) üzerine
mühür urup Pürzìn’in eline ãundı. Pürzìn didi kim: “ŞÀhÀ nÀmeyi vezìrüñ Berùÿs Óakìm
(17) bile olsun. Ol ilçi 1479ola. Ben şefÀèatci olam.” didi. Buàur ÚeyúubÀd didi kim: “YÀ
Pürzìn (18) cihÀn olmasun kim bu pehlevÀnuñ bu úadar erligi kim var durur,1480
söylemeyesin. Vaút ola kim (19) úorúup gelmeyeler. Diyesin kim senden úorúar, ben
ceng itdüm. Anca yoúdur diyesin.” didi. Naãìóat (20) eyledi. KeyúubÀd ŞÀh anda
oturacaú oldı. NÀmeler gönderdi. “Ale’t-taècìl1481 birúaç gün içinde (21) gelesin.” didi.
Úırú gün olıncaya1482 dek ol úadar çeri geldi kim yir gök içine ãıàmadı. [M T 59a] (1) Ol
yañadan Pürzìn ile Berùÿs vezìr ol on iki èAcem begleri daòı bilesince bu úadar mÀl (2)
ve menÀl ile ÚeyúubÀd’uñ nÀmesile varup gitdiler. èAzm-i Rüstem itdiler. Günlerde bir
gün Rüstem, (3) ZÀl ãınurı SìstÀn’a yitdiler. Ez-Àn-cÀnib bizüm úıããamuz Rüstem ü
ZÀl’a geldi. Nite bir gün Rüstem ü (4) DestÀn ile kim ÚeyúubÀd’a gelsün kim

1468
benüm-ile: benümle M.
1469
ve: - M.
1470
sözinden: sözünden M.
1471
sizüñdür: siziñdür M.
1472
degüldür: degildür M.
1473
úatar: úatır M.
1474
bÀdeye: bÀdye M.
1475
yüzük: yüz yük M.
1476
Belòì: Belóì M.
1477
çoúlıú: çoúluú M.
1478
getürüp: götürüp M.
1479
ilçi: elçi M.
1480
var durur: vardur M.
1481
Ale’t-teècìl: Ale’t-teèóìl T.
1482
olıncaya: oluncaya M.
 264

gitmişlerdi. Gelüp SìstÀn’da ZÀvelistÀn1483 taòtugÀ- (5) hında1484 oturmışlardı. CünÀó

CÀsus dirler bir çÀpük èayyÀr cÀsÿs vardı. Rüstem aña òaylì (6) inèÀm úılup
ÚeyúubÀd’dan yaña gönderdi kim neylerse gelüp òaber vire. Anı gördiler kim (7)
úapuda àalebe belürdi. Hey ne àalebedür diyince1485 óÀcib gelüp didi kim: “YÀ
pehlevÀn-ı cihÀn CünÀó (8) CÀsÿs geldi. İcÀzet diler.” didiler. Rüstem şÀd olup icÀzet
virdi. CÀsÿs içerü girüp, (9) yir öpüp, baş úoyup, duèÀ úılup didi kim: YÀ Rüstem
PehlevÀn ibn-i DestÀn agÀh ol kim ÚeyúubÀd’uñ (10) leşkerin1486 bir belürsüz pehlevÀn
úopdı. TÀc u taòtı elinden aldı. ÚÀrÿn’ı, Zÿpÿn’ı, Küstehem, Giv’i (11) ùutdı. Pürzìn’i
daòı ütdi, mÀt itdi. ÚubÀd ŞÀh úaçup gitdi. Ben daòı cÀn úurtarup (12) saña geldüm.
Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
Aña hemtÀ pehlevÀnı görmedüm
Hem görene èömrüm içre irmedüm

(13) PehlevÀndur key ziyÀde ol dilìr

Óamlesine1487 úarşu ùurmaz nerre şìr

ëarb u óarbin görse anuñ ÚahramÀn

(14) Úıyúımından úan úaşanup vire cÀn

Gìv ü ÚÀrÿn Pìl-ten èAnter daòı

Cengine girse olur ebter daòı

(15) CÀn alıcı itmeye anuñla ceng

Úande úaldı heng içre bebr ü peleng

DÀsitÀn-ı ÀgÀh şoden Rüstem-i DestÀn1488 ez-hezìmet-i ÚeyúubÀd

(16) Óakìm úavlince CÀsÿs CenÀó eyle diyicek Rüstem taèaccüb (17) eyledi,
didi kim: “Bu úaçan olacaúdur kim ÚeyúubÀd’uñ on iki kez yüz biñ leşkerin (18) bir
pahlevÀn ãıya. Ùutalum ki ÚahramÀn-ı ÚÀtil ola kim anuñ emåÀli PehlevÀn-ı SÀm-ı
SüvÀr’dan1489 (19) àayrı gelmedi. Bu úadar leşkeri anlar daòı ãımadı. Yalan söylersin.”
didi. Verhem eyledi. (20) CÀsÿsı òabs itdi.1490 AmmÀ kim Rüstem atası ZÀl ile àamgìn
oldılar. Daòı ZÀl didi kim: “YÀ ciger- (21) gÿşem èaceb bu pehlevÀn kim ola buncılayın

1483
ZÀvelistÀn: ZÀvilistÀn M.
1484
taòtugÀhında: taòtıgÀhında M.
1485
diyince: diyice T.
1486
leşkerin: èaskerin M.
1487
Óamlesine: Cümlesine T.
1488
Rüstem-i destÀn: Rüstem DestÀn T.
1489
SÀm-ı süvÀrdan: SÀm u süvÀrdan M.
1490
itdi: itdiler M.
 265

iş işleye. VÀúıè ise degüldür, bu ammÀ kim [M T 59b] (1) SÀm-ı SüvÀr’dur, kendüzin
bildürmez. Maúãÿd budur kim her birimüzle ceng úıla, erlig ile yıúa. Yaèni (2) dimek
diler kim úocadur SÀm-Süvar1491 diyüp bahÀne bulmayalar.” didi. Rüstem eyitdi:1492 “Bu
ne sözdür? SÀm (3) úanı? SÀm diyüp ùurursın. Sersemligüñ daòı gitmez.” diyüp verhem
eyledi. Bu cihÀndur felek-i (4) gendüm-nümÀ ve cev-fürÿş cihÀn sarayına anca Rüstem
ve DÀsitÀn gelüpdür. Nice nice SÀm-SüvÀr pehlevÀn-ı (5) rÿzigÀr1493anca daòı
ÚahramÀn-ı ÚÀtil, NerìmÀn1494 gelüp durur anca daòı gele. Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
(6) Bu cihÀndur böyle döner rÿzigÀr
Çarò-ı gerdiş kim ider leyl ü nehÀr

Döndügünce dürlü devrÀn gösterür

(7) Òaãma tìà-zen milke sulùÀn gösterür

Nice Rüstem gördi işbu çaròı ZÀl

Nice DestÀn daòı itdi pÀyımÀl

(8) Nice pehmen yutdı çaròuñ ejderi

ÒÀke ãaldı nice Gìv ü èAnter’i

èÁúıl1495 añlar anı bilür rÿzıgÀr

(9) Nice biñ geldi gider SÀm-ı SüvÀr

Kim cihÀn işi gelüp gitmek durur

Baèzı bilüp baèzını yitmek durur

(10) Böyle diyüp anda Rüstem ol zamÀn

Oldı sÀkin vir ãalavÀt şÀdumÀn
Neår: (11) Óakìm úavlince Rüstem böyle diyicek atası ZÀl eyitdi:1496 “YÀ oàul
Rüstem mÀdemki cÀn gövdemdedür. (12) Atam SÀm-ı SüvÀr’ı gele diyü umaram. Eger
bu cÀsÿsuñ sözi gerçek ise taóúìú benüm atam (13) SÀm-ı SüvÀr’dur.” diyüp söyleşince
úapuda àalaba belürdi. Rüstem, ZÀl ne durur diyince óÀcibüñ (14) birisi içerü girüp, ZÀl
úatında baş úoyup, yir öpüp, úalúup, duèÀ úılup eyitdi1497 ki: “İy1498 Rüstem (15) DÀsitÀn
müjde ola ki èAcem sulùÀnı ÚeyúubÀd ŞÀh’dan1499 elçi geldi. PehlevÀn Pürzìn bile on

1491
SÀm-Süvar: SÀm M.
1492
eyitdi: eytdi M.
1493
SÀm süvÀr pehlevÀn-ı rÿzigÀr : SÀm-ı süvÀr-ı pehlevÀn-ı rÿzigÀr M.
1494
NerìmÀn: KerìmÀn T.
1495
èÀúıl: àÀúıl M.
1496
eyitdi: eytdi M.
1497
eyitdi: eytdi M.
1498
İy: YÀ M.
1499
şÀhdan: şehden T.
 266

(16) iki èAcem serverlerile ÌrÀn, TÿrÀn dil-Àverlerile ve aèyÀn-ı memleketile ol úadar
altun, gümüş, (17) laèl, cevÀhir, úumÀş saña pìş-keş geldi kim nihÀyeti yoú. Ne
buyurursın, nereye úonduralum, (18) indürelüm?” didiler. Rüstem atası ZÀl ile bu sözi
işidüp emr eyledi. Oàlı FerÀmerz (19) ve daòı Baórÿr’la ZÀvilistÀn ve SìstÀn serverlerile
kihterlerile ve bihterlerile1500 èizzet içün1501 (20) elçiye úarşu çıúup, èizzet, taèôìm ile
ÚeyúubÀd ŞÀh’uñ1502 elçisi1503 Berùÿs Óakìm ve PehlevÀn (21) Pürzìn ile gelen èAcem
serverlerile görüşüp, alup, mihmÀn-òÀneye iledüp taèôìm ile úondurdılar. [M T 60a] (1)
Andan ãoñra nièmet-i nuzÿl eledüp, èÀdet üzre øiyÀfet idüp, óadden aşa èizzet itdiler.
Maèa’ (2) l-úıããa ol gice geçüp èale’ã-ãabÀó kim oldı, seóer úuşları dile gelüp ötdi.1504
(3) Dillerince İlÀh’ı1505 tesbìh itdi. Dÿn nıãfı daòı1506 geçüp ùañ kim atdı. Rüstem-i
DÀsitÀn1507 sarayında (4) kÿs1508-ı óarbı çalınup ötdi. Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
Çün ãabÀó oldı cihÀnı gördi göz1509
(5) ÚÀf úafesinden güneş gösterdi yüz

Çün ùulÿè itdi felekden ÀfitÀb

Úaçdı àarba ùolınuben mÀhitÀb

(6) Ùurdı yerden Rüstem ü DestÀn-ı ZÀl

PehlevÀnlar òÀøır oldı ehl-i kemÀl

Òalú-ı SìstÀn cemè oluben úapuya

(7) Turdı òiõmet yirine heb ùapuya

Diñle imdi n’olıserdür úıããayı

Vir ãalavÀt refè idüben àuããayı
(8) Neår: Óakìm úavlince çünkim èale’ã-ãabÀó oldı. Rüstem (9) atası ZÀl ile
ãabÀó olduàın ki gördiler. Yirlerinden ùurdılar. Arı ãudan Àb-dest alup èibÀdete (10) yüz
urdılar. Çün namÀzdan niyÀzdan fÀriè kim oldılar. Eginlerine muraããaè libÀsların
geydiler. Başlarına (11) úahramÀnì tÀc urdılar. Billerine SÀm-SüvÀrì òançer1510
ãoúındılar. Andan yirlerinden ùurup dìvÀn- (12) òÀneye geldiler. ZÀl-ı DestÀn1511

1500
kihterlerile ve bihterlerile: kühterlerile ve behterlerile T.
1501
içün: içüp T.
1502
ÚeyúubÀd ŞÀh’uñ: ÚeyúubÀd-ı ŞÀh’uñ T.
1503
elçisi: - T.
1504
ötdi: ötdiler M.
1505
İlÀh’ı: ÒÀlıú’ı M.
1506
daòı: kim M.
1507
Rüstem-i DÀsitÀn: Rüstem DÀsitÀn’ı T.
1508
kÿs: gÿş T.
1509
göz: gün T.
1510
SÀm-süvÀrì òançer: SÀm-ı süvÀrì òançeri M.
1511
DestÀn: DÀsitÀn M.
 267

KerrìmÀn1512 kürsìsine geçüp oturdılar ve oàlı Rüstem daòı (13) NerìmÀn kürsìsi üzerine
úarÀr itdi. Oàlı FerÀmerz ãaà ùarafda ayaà üzre ùurdı. Derbir pehlevÀn1513 (14) zÀvile ãol
úola ùurdılar. SìstÀn1514 begleri ve ZÀvilistÀn serverleri ãaà ãol ãandallar (15) üzerinde
geçüp oturdılar. Dört altun çıbıúlu çavuşlar ve ùoúsÀn ùoúuz gümiş1515 degeneklü
úapucılar (16) ayaà üzre ùurdılar, òiõmete yüz urdılar. Çünki dìvÀn-ı Rüstem ùurıldı.1516
SÀyebÀn1517-ı ZÀl (17) destÀnı1518 úuruldı. Şölen1519 yimegi daòı uruldı. Andan Rüstem ile
DÀsitÀn emr itdiler. SìstÀn1520 begleri (18) yirlerinden ùurup FerÀmerz ile bile varup
KeyúubÀd ŞÀh’dan gelen1521 úÀãidi ve Pürzìn PehlevÀn’ı1522 refìúlerile (19) taèôìm ile
tekellüf ile1523 dìvÀna getürdiler. Andan yaúın gelicek Rüstem ile atası ZÀl úÀãide úarşu
çıúup ol gelen (20) úÀãid-i Berùÿs Óakìm ile buluşup selÀmlaşup görüşdi. DìvÀna girüp
altun gümüş taòt üzerinde (21) birbirine úarşu oturdılar. Andan KeyúubÀd ŞÀh’uñ
gönderdügi pìş-keşler çekildi. Rüstem ile atası [M T 60b] (1) ZÀl ol úadar mÀl göricek
bildiler kim KeyúubÀd ŞÀh düşmÀn elinde èÀciz olupdur,1524 gönderdiler. (2) Yardım
isteyüp, elçiye bu úadar mÀl gönderüp kendülere taèôìm úılupdur. Pes Rüstem kendüzin
(3) úıymetlendürdi. Didi kim: “İy úÀãid KeyúubÀd ŞÀh òod bizüm sözümüz işitmedi.
SüleymÀn (4) üzre leşker çekdi. Naãìóat ùutmadı. Eyle olsa biz daòı SüleymÀn’uñ dostı
ve1525 AllÀh’ı bir bilüp (5) YezdÀn-perest olduàumuz cihetden ve KeyúubÀd ŞÀh oda
ùapduàı sebebden SüleymÀn’a muóib olup (6) KeyúubÀd’dan yüz çevürdük. İşitdük
SüleymÀn dergÀhına Sìmurà úuşı daòı gelmiş ve SüleymÀn (7) Peyàam-ber daòı Mıãır
sulùÀnın ve èAmÀliúa milkin ve BÀàdÀd òalìfesi Tubbaè1526 ŞÀh’ı kendüye úul eylemiş
(8) ve daòı Rÿm melìki Úayãer-i Rÿm’ı ùutmış ve YunÀn melìki ÚuùùÀd1527 ÒÀn’ı daòı
oyunda mÀt eylemiş. Cümlesin (9) daòı1528 kendüye SüleymÀn muóib eylemiş. Eyle olsa
SüleymÀn Óaøreti èaleyhi’s-selÀm maèlÿm durur kim (10) cihÀnuñ pÀdişÀhı olacaúdur.
èÁlemüñ òalúın kendüye muùìè fermÀn-ber úılacaúdur. İns ü cinnüñ pÀdişÀhı (11)
olacaúdur. Bir meliküñ kim dergÀhına Sìmurà gele. MüràÀn anuñ içün ceng úıla
KeyúubÀd’uñ nesine gerek idi (12) kim aña úarşu varaydı. Leşker çekeydi.1529 Gördüñüz

1512
KerrìmÀn: KerìmÀn M.
1513
pehlevÀn: pehlevÀnı M.
1514
SìstÀn: SiyistÀn M.
1515
gümiş: gümüş M.
1516
ùurıldı: ùurdı M.
1517
SÀyebÀn: SÀyübÀn M.
1518
destÀnı: destÀn M.
1519
Şölen: DìvÀn M.
1520
SìstÀn: SiyistÀn M.
1521
gelen: - T.
1522
PehlevÀn’ı: PehlevÀn T.
1523
tekellüf ile: alup M.
1524
olupdur: olup durur M.
1525
ve: - M.
1526
Tubbaè: Tubaè M.
1527
ÚuùùÀd: ÚuùÀd M.
1528
daòı: - M.
1529
çekeydi: çekedi T.
 268

mi henüz SüleymÀn’a varmadın yüzin (13) görmedin bir nÀm u nişÀnı belürsüz kişi
gelüp on iki kez yüz biñ çerisin ùaàıda, mÀt (14) úıla. Pürzìn bigi pehlevÀnı, ÚÀrÿn-ı Pìl-
ten miåÀl ãÀóib-úırÀnı úul idine ve Zÿpÿn bigi bahÀdur (15) serveri ùuta ve
Küstehem’i1530 Gìv’i óabs ide. Kimüñ elinden gelür. Vay aña kim SüleymÀn’a (16)
varsa başı daòı giderdi. Baña bu degül dünyÀ ùolu mÀl virse ben KeyúubÀd’a varmazam.
Yirümden (17) ceng aletin irmezem. SìstÀn1531 milkinden çıúup èArab vilÀyetine úadem
baãmazam. Yürüñ, mÀlıñuz (18) aluñuz, düşmanıñuz ile muúÀbil oluñuz.” didi. Verhem
eyledi. Eyle kim Rüstem’üñ úaúıduàından ıldırım- (19) veş şaúıduàından cemìè-i
maòlÿúÀt-ı SìstÀn1532 ZÀvilistÀn KeyúubÀd úÀãidi Berùÿs (20) Vezìr ve Pürzìn PehlevÀn
úorúdılar. Buàur ZÀl, Rüstem’üñ úaúıduàın görüp göñlinde umar kim (21) bu gelen
SÀm ola diyüp, varmaàa ùaleb úılup dönüp eydür: “YÀ Rüstem, yÀ oàul àaøab úılma. Bu
ÚubÀd-ı1533 [M T 61a] (1) ŞÀh bì-èaúıldur. Devlete maàrÿr idi. Buàur kim başına óÀl
geldi. Bize úÀãid ãaldı. äabr1534 eylegil, (2) görelüm nÀmesinüñ içinde ne dimiş,
işidelüm. Varmalu sözi var ise varalum. Ol nÀm-ı nişÀnı (3) belürsüz pehlevÀnuñ
nÀmÿsunı yıúalum. Başına úılıç uruben yaúalum ve daòı KeyúubÀd’ı SüleymÀn ile ba-
(4) rışduralum,1535 görüşdürelüm. Sözümüz dutmaz ise cehenneme, gine gelüp
milkümüze1536 gidevüz. KeyúubÀd’ı (5) terk úılavuz. Şimden1537 ãoñra SüleymÀn’dan
yüz çevürecek degülüz.” didi. ZÀl-i DestÀn eyle diyicek Rüstem (6) emir1538 eyledi
òºÀn1539 geldi. Yimek yindi, duèÀlar úılındı. èAúabince şeker şerbetleri gelüp içildi.
Sözden söz1540 (7) açıldı. Rüstem emr eyledi. KeyúubÀd’dan gelen nÀmeyi Berùÿs
Óakìm ayaà üzere1541 úÀlúup, muùÀlaèa (8) úılup oúudı, ne didi. YÀ Rüstem cihÀn1542
pehlevÀn iy ZÀl-ı DestÀn KeyúubÀd-ı ŞÀh1543 nÀmede eyle yazmış (9) kim Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
Böyle yazmış nÀmesinde KeyúubÀd
Kim be-nÀmı nÀr-ı nÿr ve òoş nióÀd

(10) NÀme benden saña iy cebbÀr nefes

Óaøretüñce görmedüm merdÀnı kes

1530
Küstehemi: Küstehimi T.
1531
SìstÀn: SiyistÀn M.
1532
SìstÀn: SiyistÀn M.
1533
ÚubÀd-ı: ÚubÀd M.
1534
äabr: äabır M.
1535
barışduralum: barışdaralum T.
1536
milkümüze: melikümüze T.
1537
şimden: şimdiden T.
1538
emir: emr M.
1539
òºÀn: òÿn M, çün T.
1540
söz: - T.
1541
üzerine: üzre M.
1542
Rüstem cihÀn: Rüstem-i cihÀn M.
1543
KeyúubÀd-ı şÀh: KeyúubÀd şÀh M.
 269

PehlevÀnsın gerçi gÀyet şìr-i ner1544

(11) Óaddüñe göre degül gelen òaber

Sen nesin ki baña nÀme viresin

Úalèa üstinden çerim yar1545 iresin

(12) Saña hemtÀ pehlevÀnum çoú durur

Sencileyin1546 biñ ola er toú durur

Yidi ataya pÀdişÀham men ÚubÀd

(13) Leşkerüm çoú devletümdür key ziyÀd

Biñ SüleymÀn mÿrca gelmez gözüme

Ùaşda evren úarşu ùurmaz özüme

(14) Çün Felesùìn Úalèası’na gelmişem

Úalèaya düşüp ki cengi úılmışam

Òalú-ı ÌrÀn ol úadar eyledi ceng

(15) Úalèa ùaşı úandan oldı laèl-reng

Úulle üsti döndi oúdan kirpiye

Ùaşı peykÀn çizdüginden dörpiye

(16) Úalèaya atdum gerçi ùop êarb u zen

Er úırıldı od develdi sor ne zen

Úalèa erinden göklere çıúdı fiàÀn

(17) Ferşi baş leş úapladı vü èarşı cÀn

Úalèayı ben fetó idince nÀ-gehÀn

ÔÀhir oldı bir belürsüz pehlevÀn

(18) Key bahÀdur ser-firÀz u nerre-şìr

Şìr-i şems1547 anı görürse döke şìr

Hey’et içre cÀn alıcı ÀşikÀr1548

1544
şìr-i ner: şìr ü ner M, T.
1545
yar: yÀ M.
1546
sencileyin: senceleyin T.
1547
şìr-i şems: şìr ü şems T.
 270

(19) Úuvvet içre ãankim ol SÀm-ı SüvÀr

Cenge girüp leşkerüme ãalsa tìà

Úara úandan baàlanur göklerde mìà

(20) ëarb ile ger ãalar olsa balıàı1549

Yiri yarup öldüre öküz balıàı

Öñce úaúsa òÀki ãudan iràürür

(21) Sille ursa çaròı bozup ùuràurur

èÁciz oldum leşkerüm úırdı tamÀm

Dÿd-ı Àhum baàlar uş gökde àamÀm

[M T 61b] (1)Luùf idüp DestÀn ile Rüstem özüñ

Yardıma gelmeklige devşür1550 özüñ

PehlevÀnsız iki gözde bì-gümÀn

(2) Ceddi gözdür SÀm-ı SüvÀr1551 NerrìmÀn

Leşkerüñüz divşürüp eyleñ sefer

Himmet eyleñ òaãm ola zìr ü zeber

(3) PehlevÀnlar ne ki var umar sizi

Cümle yollar gözedür açup gözi

Himmet eyleñ1552 gelmege taècìl bes

(4) TÀ hezìmet olmayavuz pìş ü pes

Böyle dimiş nÀmesinde KeyúubÀd

Vir ãalavÀt MuãùafÀ’ya key ziyÀd
(5) Neår: Óakìm úavlince Rüstem, ZÀl ile KeyúubÀd-ı ŞÀh’uñ1553 nÀmesinden (6)
bu vech ile kim taøarruè òaberin işidicek teraóóüm itdiler. Andan ãoñra SÀm-
SüvÀr’ıñ1554 kürsìsin (7) ol pehlevÀn yaèni kim: “Úılıçla baña Rüstem mi gelür ya

1548
şìr ü şems1548 anı görürse döke şìr / hey’et içre cÀn alıcı ÀşikÀr: hey’et içre cÀn alıcı ÀşikÀr / şìr ü
şems1548 anı görürse döke şìr T.
1549
balıàı: ãalıàı T.
1550
devşür: diveşür T.
1551
SÀm-ı SüvÀr: SÀm SüvÀrı T.
1552
eyleñ: iydüñ T.
1553
KeyúubÀd ŞÀh’uñ: KeyúubÀd-ı ŞÀhuñ T.
1554
SÀm-SüvÀrıñ: SÀm-ı SüvÀrıñ M.
 271

DestÀn mı gelür? Gelüp bu kürsìsin elden (8) alsun.” didü ki beàÀyet güç gelüp daòı
Rüstem yerinden ùurup didi kim: “Bi-óaúú-ı YezdÀn çünkim ol (9) nÀm u nişÀnı
belürsüz1555 seyyÀó úahbe zen-i fellÀó kendüzin er ãanup1556 ögünmüş. Erenler
meydÀnına girmiş, (10) meydÀnı ıssuz ãanup gögsin germiş. Buncılayın daèvÀ eylemiş.
Bì-hÿde sözler söylemiş. Men Rüstem ile (11) atam DestÀn’ı meydÀna daèvet eylemiş.
Eyle olsa bi-óaúú-ı pÀk YezdÀn ki ol durur ÒÀlıú. Rüstem DestÀn1557 (12) raòşıma süvÀr
olmayınca meydÀne girüp anuñla ceng úılmayınca cevşenümi çuúalumı arúamdan
çıúarmayam (13) rÀóat olup, döşege girüp yatmayam. PehlevÀnlar yaraú görmek ardınca
oluñ.” diyüp kendü daòı (14) yaraàa meşàÿl oldu ve ãaórÀya otaàın úurdurdı. Azgÿn
içinde SìstÀn1558 leşkerini1559 cemè itdi. (15) Andan rÿz-ı mübÀrekde raòşa süvÀr olup
atâsı DestÀn ile gitdiler. èAzm-i KeyúubÀd itdiler. (16) PehlevÀnlar atı ayaàından toz
felege çıúdı. Şöyle õÀtı1560 şems úorumış idi èades gibi.1561 Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
(17) At ayaàından cihÀnı ùutdı toz
Gök felekde toz içinde oldı boz

Egreşürdi pehlevÀnlar óayúırup

(18) äan neheng ya peleng ya bebr u yoz

Dâsitân-ı SüleymÀn reften1562 -i be-cÀnib-i Endelÿs ve melik-i Benì Asfer.

(19) Óakìm úavlince Rüstem-i DestÀn1563 atası ZÀl ile leşker çeküp
KeyúubÀd’a1564 yardıma gelmekde. (20) AmmÀ bizüm úıããamuz ez-Àn-cânib
SüleymÀn’a geldi. Nite ol gice ki èAmÀliúa sulùÀnı Sührâb1565 ŞÀh (21) BehrÀm-ı Tìà-
zen’i1566 øiyÀfet eyledi. Andan ãubóa yaúın BehrÀm icÀzet1567 alup úalèasına vardı. [T
62a] (1) Yaraàın [M 62a] görüp, oàlu KeyvÀnı yirinde òalìfe diküp daòı ãubó-dem
idi.1568 Biñ tìà-zen, ãaf-şiken (2) leşkerile sürüp SüleymÀn Óaøreti naôarına geldi.
Òiõmete ùurdı. Andan SüleymÀn daòı ãubó-dem (3) yirinden ùurup, iki rekèat ãubó
namÀzın úılup, óÀcet dileyüp, evrÀd oúuyup namÀzdan ki (4) fÀrià oldı. Óükm itdi.

1555
belürsüz: bilürsüz T.
1556
ãanup: ãanur T.
1557
Rüstem DestÀn: Rüstem-i DestÀn M.
1558
SìstÀn: Siyistan M.
1559
leşkerini: leşkerin M.
1560
õÀt: dÀt M.
1561
gibi: - M.
1562
reften: reftin T.
1563
Rüstem-i DestÀn: Rüstem DestÀn T.
1564
KeyúubÀda: KeyúubÀd T.
1565
Sührâb: Şührâb T.
1566
BehrÀm-ı tìà-zeni: BehrÀm-ı tìà-ı zeni M.
1567
icÀzet: icÀret T.
1568
ãubó-dem idi: ãubó-ı dem M.
 272

Cemìè-i server selÀùìnler1569 pehlevÀn-ı rÿ-yı zemìnler atlu atına süvÀr olup, (5) èalemlü
èalemin çeküp, çerilü çerisin cemè idüp dìvÀna geldiler. Yidi1570 fersÀò yir alay baàlayup
SüleymÀn (6) otaàına úarşu ùurdılar. Beglerüñ geldüklerini òÀã vezìrler ki gördiler.
SüleymÀn Óaøreti’ne òaber (7) virdiler. Andan SüleymÀn daòi Şìt Nebì èabÀsın içine
geyüp, Nÿh Nebì cübbesin egnine ãalup, Âdem-i (8) äÀfì ãaçın biline kemer úuşanup,
Òalìl Peygam-ber imÀmesin başına ãarup, Yÿsuf sıddìú úılıcın (9) biline úuşanup,
TevrÀt Zebÿr’ı ãaà ãol óamÀyil ùaúınup İsóak Peyàam-ber atına süvÀr oldı. (10) MÿsÀ-yı
mürsel èaãÀsın eline aldı. On iki biñ èulemÀ-yı Benì İsrÀʾìl daòı sekìne-i bismi’l-lÀhı
(11) diyüp tehlìl getürdiler. Yÿşaè Peyàam-ber èalemin çeküp SüleymÀn daòı beglere
úarşu yürüdi. Begler (12) daòı yir yir1571 geldiler. SüleymÀn’a ùapu úıldılar. Bu èaôamet
ile1572 aşup düşmÀn üzerine gitdiler. äalavÀt vir Muóammed’e kim diyem1573 nitdiler.
(13) Nazm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
Ger dilersen úıããayı idem1574 beyÀn
Vir ãalavÀt MuãùafÀ’ya her zamÀn

(14) Bir ãalavÀt virmek içün Aómed’e

Bu kitÀbı teʾlìf itdüm sen inÀn
Neår: (15) Óakìm úavlince SüleymÀn Óaøreti bu vech ile gitdi. Begler ile keleci
iderdi ve gÀh enbiyÀ ve etúıyÀ (16) birle kelimÀt úılurdı. äaà úolda LokmÀn Óakìm1575
aşardı. Áãaf bin BeròiyÀ birle ve ãol (17) úolda bÀkì óukemÀ yürürlerdi. èUlemÀ ve
fuøalÀyile on iki kez yüz biñ leşker ile ãaà ãol server ü (18) selÀùìnler aşup giderler
idi.1576 Nevbetlü nevbetince SüleymÀn’uñ yañına yañaşup keleci iderlerdi. (19) SulùÀn-ı
Mıãır’la èAmÀliúa sulùÀnı SührÀb1577 ãaà úolda yürürdi ve Tubbaè1578 bin Aãdaè ile
YunÀn (20) meliki ãol cÀnibinde aşarlar idi. Atlar ayaàından yir tozup gubÀrı göge
çıúardı. èAlemlerüñ altun (21) başları felekdeki ılduzlara berÀber olmışdı ve sügüler
yalmanı ucı gökdeki yılduzlar gibi şuèle virüp [M T 62b] (1) şaèşaèasıla1579 cihÀn milki
rÿşen olmışdı. Cebe1580 cevşen çuúal úolçaú Mıãrì úılıç ŞirÀzì (2) nacaú şevúinden felek
yüzinde güneş nÿrı ùonmış idi. Nìzeler şevúinden neyyir-i aèôam ãanki yiryüzine (3)
inmiş idi. Rÿ-yı zemìn şevú virmekde KeyvÀn ılduzına dönmişdi. PehlevÀnlar

1569
server selÀtìnler: server ü selÀtìnler M.
1570
Yidi: Yedi M.
1571
yir yir: - T.
1572
èaôamet-ile: èaôimetle T.
1573
diyem: - T.
1574
idem: iydem T.
1575
LokmÀn Óakìm: LokmÀn-ı Óakìm M.
1576
giderlerdi: giderler idi T.
1577
SührÀb: ŞührÀb T.
1578
Tubbaè: Tubaè M.
1579
şaèşaèasıla: şaèşaèa bile M.
1580
cebe: cebbe M.
 273

naèrÀsından (4) çarò-ı tinnìn ekremesin úoyup úorúusından1581 siñdir idi. Ve atlar
süheylinden ùÀs-ı felek (5) zengüle gibi ÀvÀze virüp çıñrır1582 idi. BehrÀm felek1583
mübÀrizler úorúusından1584 úan úaşanurdı.1585 (6) KeyvÀn burcına siñüp òaylì-bÀrì
üşenürdi ve daòı úuşlar SüleymÀn leşkeri üzre ãaf (7) ãaf alay alay baàlayup, baş başa
çatup, úanat úanada çatup uçuşurlardı. SüleymÀn devletinde (8) ùurnayile şÀhin-bÀz ile
úaz barışup,1586 birbirile yarışup uçarlardı. EyyÀm-ı devlet-i SüleymÀnìde1587 (9) hevÀ-yı
asumÀnìde1588 òoş geçerlerdi. Úaúnÿs ile raòne úuşı ve rÿó úuşı yırtıcılar ile öñce (10)
uçarlardı. èAúablarınca1589 óubÿbÀt yiyen úuşlar perr u bÀl açışup uçarlardı. Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
(11) ÒÀki insÀn bürümişdi key ziyÀd
Çaròı müràÀn úapladı açup úanad

At naèlından yiryüzi pÿlÀd idi

(12) Nìze ucından gök içi şimşÀd idi

Cin deminden gökde gün oldı ùonuú

äanki ôulumÀt düşdi göge Óaú ùanuú

(13) Bürüdi güneş yüzin gökde èalem

Ùutdı şuúúa èÀlemi sebz ü baúam

äanki maóşer úavmi çok òalú-ı cihÀn

(14) Úum úayırdan artuà idi key cihÀn

At ayaàı tozıdurdı toz úatı

Ki altı úat yirüñ tozupdı bir úatı

(15) Gök ãadÀdan gümledi ötdi felek

Yir ayaúdan ditredi iñler semek

Anca leşker dirmemişdi1590 ŞÀh-ı Cem

(16) Kim mühendis úılmadı anda raúam

1581
úorúusından: úorúısından M.
1582
çıñrır: çigrer M.
1583
BehrÀm-ı felek: BehrÀm felek T.
1584
úorúusından: úorúısından M.
1585
úaşanurdı: úaşanırdı T.
1586
barışup: yarışup T.
1587
eyyÀm-ı devlet-i SüleymÀnìde: eyyÀm-ı devlet SüleymÀnìde T.
1588
asumÀnìde: asmÀnìde T.
1589
èaúablarınca: èaúabelerince T.
1590
dirmemişdi: dürimemişdi T.
 274

Diñle imdi úıããa ne eydem beyÀn

Lìk virgil òoş ãalavÀt cÀvidÀn
(17) Neår: Óakìm úavlince çünkim SüleymÀn Óaøreti bu vech ile leşker çeküp
(18) düşmÀn üzerine kim yürüdi. Òaãmınuñ cÀsÿsları görüp úanları gevdelerinde1591
úorúu- (19) sından úurudı. Dört1592 gün yürüyüp beşinci gün gelüp SulùÀnöñi1593
nÀóiyesinde düşmÀna (20) beş1594 menzil yir úala kondılar. äayvÀn serÀ-perdeler ùutdılar.
Òayme vü òargÀhlar úurdılar. Pür-zìn taót úurdılar. (21) Biñ bir direk üzerinde úızıl
aùlÀsdan dìvÀn-òÀne-i SüleymÀn’ı úurdılar. SüleymÀn taòta geçüp [T 63a] (1) oturdı. [M
63a] DìvÀn-ı SüleymÀn ùurdı. KibÀr u ãıàÀr eùyÀr dìvÀna cemè oldı. Gökyüzi müràÀn (2)
úanadından görünmez oldı. Yiryüzi insÀn ayaàından gözükmez oldı. Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
Şeh SüleymÀn úurdı dìvÀn geldi her ümmet ziyÀd
(3) Yirde insÀn úavşurur al gökde açar úuş úanad

İns ü cin cemè oluben ùutdı ãaf úurdı meãÀf1595

Emr- i Óaú’la şÀha çÀker hiç kimse itmez èinÀd
(4) Neår: Óakìm úavlince çünkim dìvÀn-ı SüleymÀn durdı. HºÀn1596-ı (5)
SüleymÀn geldi. Yinildi, içildi. Buàur SüleymÀn eydür: “BÀd-ı pÀ1597 gelmedi. ÓÀlin
bilmedük, düşmÀndan òaber (6) alımaduú.”1598 diyüp eydince nÀ-gÀh úapuda àalebe
belürdi. “Nedir, görüñ.” diyince bir çavuş gelüp baş urup (7) andan “SüleymÀn-ı zamÀn
müjde Bâd kim BÀd-pÀ geldi.” didi. SüleymÀn şÀd oldı. BÀd-pÀy daòı içerü (8) girdi.
SüleymÀn’a duèÀ úıldı. Andan èAkenkeè-i èAyyÀr’ı eli baàlu cigeri ùaàlu siyÀsete
ùuràurdı ve Zemzeme (9) èAyyÀr’a daòı emr eyledi. Varup SüleymÀn taòt pÀyında1599
baş úodı. El öpdi. Andan SüleymÀn BÀd-pÀy’a eytdi: (10) “Bu ÀzÀde èayyÀr kimdür ve
bu ùutsaàuñ kimdür?” didi. BÀd-ı pÀy1600 duèÀ úılup eydür: “YÀ şÀh-ı (11) cihÀn yÀ
SüleymÀn-ı zamÀn bu ÀzÀde èayyÀr melik-i Endelÿs’uñ èayyÀrıdur. Erlig ile ele
getürdüm. Baña fermÀn- (12) ber oldı ve bu ùutsaú olan èAkenkeè-i èAyyÀr durur kim
óabsden úaçdı. Benì Aãfer’üñ èayyÀrı durur.” (13) diyüp başladı geçen úıããayı başına
gelen vÀúıèayı beyÀn bir bir şeró idüp èayÀn eyledi. (14) SüleymÀn èaleyhi’s-selÀm
işidüp taósìn eyledi. Òilèat-ı òÀã geyürdi. èAkenkeèi òabs-òÀneye (15) ãaldı. Demir mÀ
daòı òilèat geyürdi. BÀd-pÀ’ya raúìú úoşdı. Andan düşmÀndan òaber ãordı. (16) BÀd-pÀy
eyitdi. “YÀ şÀh-ı cihÀn düşmÀn iki bölük olup durur. Devletüñde ceng iderler. AmmÀ
kim Benì Aãfer (17) çerisi àÀlib gelüp durur. èAcebdür kim melik-i Endelÿs’i helÀk

1591
gevdelerinde: gödelerinde T.
1592
dört: durup T.
1593
SulùÀnöñi: SulùÀnayuñı T.
1594
beş: biş M.
1595
meãÀf: meøÀt T.
1596
hºÀn: hÿn M, T.
1597
BÀd-ı pÀ: BÀd-pÀ M.
1598
alımaduú: almaduú M.
1599
taòt pÀyında: taòt-ı pÀyında M.
1600
BÀd-ı pÀy: BÀd-pÀy M.
 275

itmez ise1601 diyüp SüleymÀn’a duèÀ eyledi. (18) SüleymÀn taèaccüb eyledi. Buàur ãordı
kim: “YÀ BÀd-pÀy sen ne vaút gitdüñ?” didi. Eydür: “YÀ SüleymÀn (19) bu gün iki
gündür gideli.” didi. Buàur SüleymÀn dönüp úaúnÿsa eydür: “YÀ úaúnÿs úuşlardan (20)
kim ola kim varup ol düşmÀn çerisin1602 görüp, gelüp baña òaber vire.” didi. Úaúnÿs
(21) úuşı dilince eydür: “YÀ SüleymÀn cemìè-i müràan içre hüdhüdden uçar úuş yoú
durur. [M T 63b] (1) VelÀkin SÀm-ı SüvÀr’dan daòı gelmedi ve ammÀ kim kebÿter
gönderelüm.” didi. Bir kebÿter çıúarup (2) cÀsÿsluàa gönderdiler. Bir şÀh-bÀz daòı aña
refìú úoşdılar kim yırtıcı úuşlardan øarar gelmeye. (3) Buàur SüleymÀn ol gün anda
ÀrÀm eyledi kim ãubó-dem güçdür1603 diyüp òalúa söyledi. Bizüm úıããamuz (4) ol
yañadan ol iki düşmÀn çerisine geldi kim diyelüm nitdiler. ÒÀtem-i SüleymÀn çün ne
úaãd ile ceng (5) itdiler. Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
CÀn u dilden baña ùut ki semèuñı ãÀóib-kemÀl
Kim SüleymÀn úıããasından söyleyem şìrìn maúÀl

(6) Lìki bu dem vir ãalavÀt cÀn u dilden Aómed’e

Kim sana raómet úıla cennet virüben Óaú TeèÀl
Neår: (7) Óakìm úavlince ol zamÀn kim Benì Aãfer meliki AùàÀş ŞÀh ile Endelÿs
meliki èAkrÀn ŞÀh muúÀbil muèÀrıø (8) olup kim úonmışlardı. Buàur Benì Aãfer meliki
vezìrine eydür: “YÀ vezìr hiç bu melik-i Endelüs’e (9) furãat bulmazam bunlara hezìmet
úılacaàum bilimedüm.”1604 didi kim: “ÒÀtem-i SüleymÀn baña úalayidi (10) yalñuz
SüleymÀnlıú süreydüm. TÀc u taòtı yile vireydüm, òÀtemi alup èÀleme SüleymÀn
olaydum. Rubè-ı1605 (11) meskÿn mÀlın elüme alaydum. Baña èÀú olanları tÀc u
taòtından aşaàa ãalaydum. MurÀdum neyise (12) bulaydum.” didi. Vezìr eydür: “YÀ
melik-i Benì Aãfer senüñ bu didügüñ òayÀl muóÀldür. Bilmezem sen SüleymÀn (13)
olacaàuñ anlamazam. VelÀkin dilerseñ kim Endelÿs melikine àÀlib olasın. Bu gice tÀc u
taòtuñı (14) yirinde úoyup, leşkerüñ alup, ùaà úullesine çıúup pusuya koàıl. äabÀó kim
ola, Endelÿs meliki (15) seni úaçdı ãaña. Gelüp òayme ve òargÀhlaruñ yaàma úıla.
Çerisinüñ úoynı úoltuàı1606 kim ùola. Sen daòı (16) hemÀn-dem pusudan çıúasın. Gelüp
òaãmuñla ceng úılasın. CihÀnı gözine teng úılasın.
(17) Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
Ger ùutarsañ sözlerümi cÀn u dilden şehriyÀr
Òaãma àÀlib olusersin itdigüñce kÀruzÀr

(18) Ceng içinde çoúdur oyunañı bilür tìà-ı zen

1601
itmez ise: itmezse M.
1602
çerisin: òabersin T.
1603
güçdür: güçdü T.
1604
bilimedüm: bilmedüm M.
1605
rubè-ı: rubè u M, T.
1606
úoltuàı: úutluàı T.
 276

KÀruzÀrı itmeyen yirinde olur kÀruzÀr

Neår: (19) Òakìm úavlince vezìr böyle diyicek melik-i Aãfer úabÿl úılup defèi
buyurdı. Cemìè leşker1607 ol (20) gice at arúasına gelüp, yaraúlar ile müheyyÀ olup
ùurdılar. Melik-i Aãfer1608 daòı süvÀr olup, (21) ne borı urup ne tabl u dühül1609 urup,
nihÀnì úaçar bigi olup, gelüp ùaà úullesine çıúup [M T 64a] (1) bir dereye puãuya
girdiler. At üzerinden düşmÀn gözleyüp ùurdılar. Ol ùarafdan daòı Endelÿs (2) melikine
òaber oldu kim: “Ne ùurursın Benì Aãfer çerisi úaçmışlar, yüz ãuyın yire ãaçmışlar.”
diyüp (3) òaber olıcaú şÀdılıú úılup ol gice defèi atına süvÀr olup gelüp leşker ile1610
Benì Aãfer (4) leşkerinüñ ordusına girdiler. DüşmÀn úaçmış gördiler. ŞÀdılıú úıldılar.
Benì Aãfer meliki bÀrigÀhına (5) gelüp yirine oturdılar. Leşker òalúına emr eyledi. Ol
çerinüñ ele girenin úırup úaçanları úoyup1611 (6) òazìnelerini yaàma úılup àanì oldılar.
Buàur Endelÿs meliki AúrÀn ŞÀh vezìri Feylesÿf’a eydür: (7) “YÀ Feylesÿf Óakìm
gördüñ mi sen dirdüñ kim Benì Aãfer meliki AùàÀş1612 Òan ùÀlièi úuvvetlü durur. (8)
Yalan söyledüñ.” didi. Feylesÿf eyitdi: “YÀ şÀh-ı cihÀn Benì Aãfer meliki AùàÀş1613 Òan
Aãferìnüñ (9) saña itdüài óìle durur. áÀfil mebÀş.” didi. èAúrÀn ŞÀh úaúıdı. Feylesÿf’ı
diledi kim helÀk (10) ide. VelÀkin begler úomadılar. Feylesÿf daòı ol gice dergÀhdan
çıúup bir şeb-reng úatıra süvÀr (11) olup úırú yük kitÀbın alup, èazm-i SüleymÀn úılup
gitdi. Kimesne ùutmadı. Óaú TeèÀlÀ (12) saúladı. Ardına kimesne bilüp uymadı. Óakìm
gitmekde bizüm úıããamuz ol yañadan (13) Endelÿs meliki ol dem bezmi úurup
beglerine eydür: “İy1614 serverler eydünüz kim Benì Aãfer leşkeri àÀyet (14) dil-ber
pehlevÀnlar durur. Degme kez bir pÀdişÀh anuñ leşkerine1615 cenk itmeg ile nuãret (15)
bulımaz. Degme cengden úaya gelmez. Degme çeriyi Benì Aãfer meliki AùàÀş1616 Òan
gözine (16) almaz idi.1617 Baña niçün muúÀbil ùurmadı. Bunca mÀlı, nièmeti, genci úodı
úaçdı. Yüz ãuyın (17) yire ãaçdı.” didi. èAúrÀn şÀh-ı Endelÿsì şöyle diyicek buàur İrùÀl
Endelÿsì baş úaldurup (18) eyitdiler:1618 “YÀ şÀh-ı Endelÿs AùàÀş Òan-ı Aãferì kimdür
kim sencileyin ulu pÀdişÀha (19) úarşu ùura. Arada bu deñlü ceng olduàı daòı bir
barışıúlıú ola diyü idi. Çünkim gördi. (20) ÒÀtem-i SüleymÀn ucundan ceng eyledüñ. Ol
daòı bildi kim saña cevÀb viremez, úaçdı.” didi. (21) èAúrÀn ŞÀh Endelÿsì eyitdi:1619
“äabÀó olsun. Göz gözi görsün. Úaçup úanda gide. [M T 64b] Ardın sürelüm, irelüm,

1607
cemìè leşker: cemìè-i leşker M.
1608
melik-i Aãfer: melik Aãfer T.
1609
dühül: duhÿk T.
1610
leşker ile: èasker ile M.
1611
Úoyup: úovup M.
1612
AùàÀş: AùfÀş T.
1613
AùàÀş: AùfÀş T.
1614
İy: - T.
1615
leşkerine: èaskerine M.
1616
AùàÀş: AùfÀş T.
1617
almaz idi: almazdı M.
1618
eyitdiler: eytdiler M.
1619
eyitdi: eytdi M.
 277

çerisin úıralum. Şöyle dÀsitÀn1620 úılalum kim cihÀnda dÀsitÀn (2) söylene ve òÀtem-i
SüleymÀn òod baña yalıñuz úaldı. Bunuñ úaydını ãabÀó úayurayım. Leşkerin (3) tamÀm
eksüksüz úırayım. Úanların úara yire úarayım. Andan sürüp leşkerüm ile1621 SüleymÀn’a
varayım. (4) ÒÀtemi elinden alayım. CihÀna SüleymÀn olayım. Maúãÿdum1622 bulayım.”
Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
(5) İki gözüm segrir anca dek degül
Başuma devlet úonuser şek degül

Umaram milk-i SüleymÀn’ı1623 alam

(6) Biñ bir ümmet òalúını fermÀn úılam

Çün SüleymÀn’dan alam ben òÀtemi

ÒÀtem ile ùutam işbu èÀlemi

(7) İns ü cinni emrüme meʾmÿr ola

Leşkerümde bile mÀr u mÿr ola

TaòtıgÀhum olusar1624 ŞÀm u Mıãır

(8) Dilegümce dönüser1625 devr-i èaãır

Çün SüleymÀn milkine mÀlik olam

Úanda müʾmin var ise cÀnın alam

(9) Úaèbe için eyleyem büt-òÀne ben

Úudsü1626 milkin eyleyem mey-òÀne ben

Böyle diyüp ol laèìn-i bed-liúÀ1627

(10) LÀf urdı kendüyi görüp beúÀ

Bilmez anı úaràa şÀhin olmaya

ŞÀh SüleymÀn milki kimse almaya

(11) Ne òo şeyùÀn bula Óaú’dan raómeti

1620
dÀsitÀn: dÀd sitÀd T.
1621
leşkerüm ile: èaskerümle M.
1622
maúãÿdum: maúãÿd T.
1623
milk-i SüleymÀn’ı: melik-i SüleymÀn’ı T.
1624
olusar: olısar M.
1625
dönüser: döniser M.
1626
Úudsü: Úuds T.
1627
ol laèìn-i bed-liúÀ: o laèìn ü bed-liúÀ T.
 278

Ne òo kÀfir ùuta úudsì milketi

Söz budur ki söylemişim pìş ü pes

(12) Vir ãalavÀt MuãùafÀ’ya òoş nefes
Neår: Hakìm úavlince Endelÿs sulùÀnı (13) bu vech ile kim lÀf urdı. Anca kim
ãabÀó daòı yitdi. Göz gözi gördi. Ol yañadan (14) daòı Benì Aãfer meliki AùàÀş Òan
buyurdı. Ser-leşkerler yir yirin at sürüp leşkeri1628 (15) óÀøır müheyyÀ úıldılar. İstimÀlat
virdiler. Ol on1629 iki kez yüz biñ eri dürüşüp süvÀr (16) itdiler. Şöyle kim müheyyÀ
olup, düşmen gözleyüp ùurdı. TÀ kim nÀmÿs içün düşman ile (17) bir daòı àayret cengin
úılalar. Anca1630 ùurdılar kim ÚÀf úullesinden güneş ùoàdı. Felek yüzine (18) aàdı. Felek
nÿrı şems ü êuóÀ1631 nÿrıla mÀl-a-mÀl oldı. èÁlemi aydın úıldı. Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
(19) Ol mübÀrek gün ki ùoàdı ÀfitÀb
Çarò-ı çÀrumdan cihÀna virdi tÀb

Ildırım ÒÀn şemsi kim gösterdi yüz

(20) Göz úayup1632 Cem miåli úaçdı mÀh-ı tÀb
Neår: Hakìm úavlince çünkim rÿz-ı (21) pìrÿz irişdi. Nÿr-ı şemsi1633 cihÀn
sarÀyına girişdi. Benì Aãfer çerisin daòı [M 65a] bir birin [T 65a ] (1) yüz-be-yüz gördi.
Úonuşdılar1634 àayret óamiyyet adın ãanışdılar ve kemÀn ele alup kìş (2) açışdılar. Úılıç
úabøalarına el urup sügüler úola ãalışdılar.1635 Her ùarafdan gürzler ele alup, (3) siperler
úola ãalup, at fil dincini binüp cÀn u baş ile ceng úaãdına ùurdılar. Andan (4) Endelÿs
leşkerinden yaña naôar urup gördiler kim Endelÿs melìki èAúrÀn ŞÀh kendünüñ (5)
bÀrigÀhına úonmış. Leşkeri çevre yaña cemè olmış on iki kez yüz biñ Endelÿs çerisi, (6)
uşaàı ve irisi èAúrÀn ŞÀh dìvÀnın girde piç olup1636 úat úat úara ùaàlar bigi ùurur- (7) lar.
Benì Aãfer meliki AùàÀş1637 Òan kendünüñ bÀrigÀhında Endelÿs ŞÀh’ın göricek (8)
cigeri àayret odına yandı. Andan ãaà ãol begleri Benì Aãfer begleri1638 baúdı. (9) ŞecÀèat
zaòmesinle Òorasan keşìn úoòdı. Daòı düşmÀn üzerine yürüdi. AùàÀş1639 (10) Òan
Aãferìnüñ daòı leşkeri beglerin yürüdügin1640 göricek ol deryÀleyin çeri (11) daòı düşmiş

1628
leşkeri: leşker M.
1629
on: - T.
1630
Anca: Ayòa M.
1631
şems ü êuóÀ: şems-i êuóÀ M, T.
1632
úayup: úıyup M.
1633
nÿr-ı şemsi: nÿr-ı şems M.
1634
úonuşdılar: úonuşdular M.
1635
ãalışdılar: ãadışdılar T.
1636
olup: alup T.
1637
AùàÀş: AùfÀş T.
1638
begleri: yigleri M.
1639
AùàÀş: AùfÀş T.
1640
yürüdügin: yürüdügün M.
 279

üzerine yürüdi.1641 Baór-ı ÓaêrÀ gibi1642 cÿşa gelüp, kìş úurbÀn1643 úuçup,1644 elmÀs (12)
úılıçlar yalınçak úılup, siperler sügüleri efèì yılanlayın úollarına1645 ãarup, gürz-i1646
girÀnları (13) baş üzerine ãalup, silvÀr ùuş ùuşa çaàlayup yürüdüler.1647 DüşmÀn üzerine
(14) gitdiler. Geldük imdi ol yañadan daòı melik-i Endelÿs çerisi gördiler kim Benì
Aãfer çerisi (15) úaçmamış, ùaàılmamış. Úaãd úılmış, sürmiş üzerlerine gelür revÀn.
Melik-i Endelÿs (16) èAúrÀn ŞÀh’a òaber úıldılar. èAúrÀn ŞÀh daòı Benì Aãfer ŞÀh’ı
bÀrigÀhından çıúup AùàÀş Òan (17) Aãferìnüñ úaçup gitdügi cÀnibe1648 naôar úılup gördü
kim on iki kez yüz biñ pÿlÀd- (18) pÿş atlu úılıç yalınçaú úılmış. Cebe1649 ve cevşen
ehvÀya aşaàa güneş ùoúınmış şuèlelenmiş. (19) Şaèşaèası 1650 fersaò-be-fersaò1651 yire
irmiş kim geçim kìş ve úurbÀn çıàşamasından1652 zemìn (20) zamÀn ùolmış. At
ayaàından yirler iñlemiş.1653 Ol iñildüden felekler gümlemiş1654 gelür. (21) Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
At nalından yir demür olmış nefesden gök baúır
Nìzeler ucı felekde hem-çün ıldız Cem çaúır

[M T 65b] (1)PehlevÀnlar naèrasından Zühre ZehrÀ1655 çÀk idüp

Tìà-zen1656 hengin görüp Merrìò ile KeyvÀn úaúır
Neår: (2) Óakìm úavlince Endelÿs sulùÀnı èAúrÀn şÀh-ı Endelÿsì Benì Aãfer
melikinüñ gelişin görüp (3) eydür: “Bu kimdür yoúsa SüleymÀn mıdur? Úaçan geldi.
Bizi àÀfil buldı.” İrtÀl Endelÿsì (4) eydür: “Ne SüleymÀn, bu gelen Benì Aãfer meliki
AùàÀş Òan’dur.” èAúrÀn ŞÀh eyitdi.1657 “Ya Benì Aãfer meliki (5) úaçdı dirdüñüz.” didi.
Endelÿs şÀhuñ pehlevÀnı Úafindür-i1658 Endelÿsì eydür: “YÀ èAúrÀn (6) ŞÀó sen ôan
itme kim Benì Aãfer meliki senden úaça. Yüz ãuyın yire ãaça. Bu bir Àl itdi1659 kim (7)
seni oyunda mÀt eyledi. Buña çÀre budur. Baş virince ya baş alınca bunuñla ceng

1641
yürüdi: yürdi T.
1642
gibi: gib T.
1643
úurbÀn: úurmÀn M.
1644
úuçup: úaúup M.
1645
úollarına: úollara T.
1646
gürz-i: gürzü T.
1647
yürüdüler: yürdiler M.
1648
cÀnibe: cÀnına T.
1649
cebe: cebbe M.
1650
şaèşaèası: şaèşaèsı T.
1651
fersaò: úarsaò T.
1652
çıàşamasından: çaàşamasından T.
1653
iñlemiş: iñilemiş M.
1654
gümlemiş: gümülemiş M.
1655
Zühre ZehrÀ: ZehrÀ ZehrÀ T.
1656
Tìà-zen: Tìàden T.
1657
eyitdi: eytdi M.
1658
Úafindür-i: Úafendür-i M.
1659
itdi: itdü M.
 280

úılavuz.” (8) didi. Pes buàur èAúrÀn şÀh-ı Endelÿsì àayrete gelüp süvÀr oldı. Óükm itdi.
Ol on iki (9) kez yüz biñ er ùonanup atlarına binüp, başların1660 ellerine alup, ùabl u
nefìrler çalup, daòı óamiyyet (10) úılup, baş u cÀn ele alup, úılıç ãalup baór-ı èummÀn
gibi yürüdiler1661 ve yoúladılar. Endelÿs (11) leşkeri Benì Aãfer çerisine úarşu yüricek
AùàÀş1662 òÀn-ı Aãferì1663 daòı irdi. Leşker ile yitdi. (12) Birbirine bölüşdi. Úarışdı,
uruşdı, cenge ùuruşdı. Yigirmi dört kez yüz biñ úılıç úınlarından (13) çıúdı. SüvÀrlar
úanad açup uçdı. PehlevÀnlar òaãım úanların ãu yirine içdi. Muóanneåler giñ (14) yire
úaçdı. Yüz ãuyın yire ãaçdı. Güneş úubbe-i felege dikilince bir èazìm ceng úıldılar kim
(15) úılıç şıbıldusından,1664 oú1665 şıbıldusından,1666 gürz ü ãalıú düpüldüsinden, úalúan
güpüldü- (16) sinden, at fil süheylinden, er àırìvından yirler ve gökler iñledi, gümledi.
Kÿh u hamÿnlar1667 yanúulandı, (17) gürledi. Vuóÿş ùuyÿr mÿr u mÀr hevl1668 ü
heybetinden beliñledi. Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
(18) Eyle bì-óad ceng olupdur ol zamÀn
Tìà-i zenden1669 istedi Merrìó amÀn

Erreye döndi úılıçlar kesmeden

(19) Kirpiye beñzerdi erenler kesmeden

Úan deñizler oldı yirden ãızdı çoú

Leş gemiler oldı úanda1670 yüzdi çoú

(20) Yatdı başlar yiryüzinde çün kelek

Úan buòÀrından úızardı nüh felek

Atda yili1671 dökülüp erden de úan

(21) CÀn alıcı yorulup almazdı cÀn

ÒÀki sinle bürüdi gökleri cÀn

Baóri àarúa virdi yiri úara úan

1660
başların: -T .
1661
yürüdiler: yürdiler T.
1662
AùàÀş: AùfÀş T.
1663
òÀn-ı Aãferì: òÀn Aãferì T.
1664
şıbıldusından: şaylıdusından T.
1665
Oú: oò T.
1666
şıbıldusından: şaàıldısından T .
1667
Kÿh u hamÿnlar: Kÿh-ı hamÿnlar M, T.
1668
hevl: hüvl M, T.
1669
Tìà-i zenden: Tìà zenden M, T.
1670
úanda: úandan T.
1671
yili: pili T.
 281

[M T 66a] (1)Kÿh-ı ÚÀf’a1672 çıúılurdı püşteden

Zinde yiri bulmaz idi küşteden

Diñle imdi nice olur cengi sen

(2) Vir ãalavÀt MuãùafÀ’ya yÀ aòì sen
Neår: Óakìm úavlince vaút-i şÀm (3) irinceye dek ceng-i èaôìm oldı. èÁúıbet
Benì Aãfer meliki Endelÿsiye àÀlib gelüp ãıdılar. Çerisin (4) úırdılar. èAúrÀn ŞÀh görüp,
cÀn başına ãıçrayup andan İrùÀl Endelÿsiye eydür: “YÀ pehlevÀn (5) çerimüz ãındı. Nice
idelüm.” didi. İrùÀl eyitdi:1673 “ÇÀre budur kim gemiye degin úaçavuz, gemiye (6)
gireydük ola mı?” didi. ÇÀre başumuz úurtarayduú ola mı? İrùÀl eyle diyicek èAúrÀn
ŞÀh daòı (7) Endelÿs dil-Àverlerin cemè idüp, yanına alup úaçmaú ardınca oldı. Ceng
ide ide, gemiden (8) deryÀdan yaña úaçdı. Yüz ãuyın çÀr u nÀ-çÀr1674 yire ãaçdı. Ol
yañadan AùàÀş Òan-ı Aãferì (9) daòı Benì Aãfer çerisile Endelÿs şÀhınuñ ãınup,
úaçduàın göricek yidi1675 fersaò úoyup úaçan (10) Endelÿsìleri úırdılar. Úanların yire
úardılar. DeryÀya varınca úovdılar.1676 Kimin deryÀya dökdiler. Biñde birisi (11) gemiye
girmedi. Küştesine irmedi. Gemi daòı ùaàıldı. Ùaàılan gemi dıraòtistÀna1677 ùaàılup (12)
úaçdılar. Andan Benì Aãfer meliki AùàÀş Òan şÀd u òandÀn olup, òÀãlar ile vezìrler ile
sürüp, (13) gelüp Endelÿs şÀhınuñ ordusına girdi, irdi. Yaàmaya virdi. Kendüzi Endelÿs
òÀn (14) bÀriàÀhına vardı. Girüp, taòtına çıúup bezmi úurdı. Andan güle güle eydür:
“YÀ Benì Aãfer begleri (15) gice Endelÿs taòt1678 üzerine oturup èıyş iderdi. Bu gün
baña nevbet degdi. Ben daòı (16) Endelÿs şÀhınuñ taòtına çıúup bezmi úurdum.
èÁlemüñ óÀlin görüñ kim gice ol benüm taòtumda èıyş (17) iderdi. Bugün bu gice ben
anuñ taòtında èıyş iderem. Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
Nüh felekle döndügünce1679 mÀh u mihr
(18) Geh kişiye úahr úılur gÀhı mihr

Her kimi kim èizzet ile şÀh ider

ÒÀke ãalup cismin Àòir gÀh ider

(19) BÀúi1680 úalmaz kimseye hiç salùanat

Kim ùutılur nevbet ile memleket

Var mı Cem ki anı ëaóóÀk almadı

1672
Kÿh-ı ÚÀf’a: Kÿh u ÚÀf’a M, T.
1673
eyitdi: eytdi M.
1674
çÀr u nÀçÀr: çÀre nÀçÀr T.
1675
yidi: yedi M.
1676
úovdılar: úodılar T.
1677
dıraòtistÀna: dıraóistÀna T.
1678
taòt: taòtı M.
1679
döndügünce: döndügice T.
1680
Vezin gereği BÀúì’nin ikinci hecesi kısa okunmuştur.
 282

(20) Var mı tenge yÀòÿd ol òÀk olmadı

Pes óaúìúat bu durur óÀl-i cihÀn

Kimseye bÀúì degül1681 manãıb hemÀn

(21) Çün cihÀnuñ mihri degmez úahrına

Şehd-i fÀyıú1682 şekker ider zehrine

èÁrif ol ki èÀleme itmez iètibÀr

[M T 66b] (1)Kim bilür kim fÀnì durur rÿzigÀr

Òoş u nÀ-òoş Àh geçer1683 çünki èömür

Eylük it òoşnÿd ola zeyd1684 u èamur

(2) K’eylügüñle1685 yÀd ide biliş ü yÀd

Raómet ide Óaøret-i Rabbü’l-èibÀd1686
Neår: (3) Óakìm úavlince AùàÀş ÒÀn Aãferì böyle diyüp, sÀkin olınca nÀ-gehÀn
çavuşlar gelüp, (4) baş úoyup, duèÀ úılup didiler kim: “İy sulùÀn-ı Benì Aãfer padişÀhı
nÀmıver 1687 nÀr-ı nÿr yarı úıldı. (5) Endelÿs şÀhı èAúrÀn ùutulmış, ceng yüzinde utulmış
getüriyorurlar.” didi AùàÀş ÒÀn çavuşa (6) òilèat-ı òÀã geyürdi. Andan anı gördiler.
èAnùarÿş-ı Aãferì, Úanùarÿş-ı1688 Aãferì, ErdevÀn ile èAnúÀ bile (7) içerü girüp Endelÿs
şÀhı èAúrÀn ŞÀh’ı eli baàlu, cigeri ùaàlu içerü getürdiler. Dört pehlevÀn (8) daòı bile
ùutsaú: birisi İrùÀl, birisi Rüstem ÒÀn, birisi ÚıslÀn, birisi AúdÀó. Dört pehlevÀn ile (9)
èAúrÀn ŞÀh’ı getürüp, nÀr-ı nÿrdan nuãret buldum diyüp şÀdìliúle1689 óükm eyledi kim
(10) cümlesin helÀk ideler. VelÀkin Vezìr-i Yemlÿn1690 Óakìm úomadı eyitdi:1691 “ŞehÀ
ne lÀzım (11) bu èAúrÀn’ı depelemek úanın yire sepelemek. SüleymÀn’dan òÀtemi aluñ.
SüleymÀnlıú úıluñ. Andan bunı (12) daòı alup Endelÿs melikine virelüm.1692 Bunuñla
memleket-i Endelÿs’i1693 fetó idelüm. äoñra fetó (13) olıcaú helÀk idevüz.” buyurdı. Bu
dört pehlevÀn ile èAúrÀn ŞÀh’ı demür úafeãde óabs (14) eylesüñler. Vaút ola kim saña
gerek ola. Begler padişÀhları helÀk itmek devlete saèÀdete lÀyık (15) degildür didi.

1681
degül: degil M.
1682
şehd-i fÀyıú: şehd fÀyıú T.
1683
geçer: geher M.
1684
zeyd: ziyd T.
1685
K’eylügüñle: Ki eyle göñle M,T. Vezin gereği “ki”nin ünlüsü düşürülmüştür.
1686
rabbü’l-èibÀd: rabbi’l-èibÀd T.
1687
nÀmı: nÀme M.
1688
Úanùarÿş-ı: Fanùarÿş-ı T.
1689
şÀdìliúle: şÀõìliúle M.
1690
Yemlÿn: Yemlÿú T.
1691
eyitdi: eytdi M.
1692
virelüm: verelüm M.
1693
memleket-i Endelÿs’i: memleket-i Endelÿs T.
 283

Menè1694 eyledi. Niçün1695 anuñ içün1696 kim Yemlÿn Óakìm daòı Feylesÿf Óakìm bigi
èÀúil (16) óakìm idi. UsùurlÀb èilmini yaòşi bilürdi. Her müşkili1697 óal úılurdı.
SüleymÀn’uñ ùÀlièin (17) ùutup dururdı. Bilürdi kim SüleymÀn kendünüñ şÀhın
ùutacaúdur, helÀk idecekdür. (18) Eyle olsa èAúrÀn’ı òalÀã úıldı kim vaút ola. SüleymÀn
dergÀhında anı helÀk itdürmediginden1698 (19) kendüye daòı bir merÀtib óÀãıl olayıdı.
Bir daòı bu kim pÀdişÀhlar òalÀã itmekden òalÀãa (20) çÀre úılmaú èÀúillerüñ
sermÀyesüdür kim melikler devletinüñ mayasıdur. Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
(21) Her bir işi èÀúile ùanmaú gerek
Her ne iderse ãoñın ãanmaú gerek

Ger dilerseñ yÀr ola ùÀliè felek

[M T 67a] (1)İtmegil sulùÀn olanı sen helÀk

PÀdişÀhlar úanını úomaz cihÀn

İntiúÀmın alur Àòir key cihÀn

(2) İşbu òÀnı şimdi sen öldürmegil

äoñra yaúın düşmenüñ güldürmegil

Baş kesilse ãoñra Àòir bitmeye

(3) äoñ peşìmÀn aããı daòı1699 itmeye

Çün naãióat böyle úıldı ol vezìr

Oldı sÀkin vir ãalavÀt lÀ-naôìr

(4) Úıããa-ı SüleymÀn bin DÀvÿd èa.m.

Óakìm úavlince Yemlÿn Óakìm eyle diyicek buàur Benì Aãfer meliki (5) daòı
óükm eyledi. ÓaddÀdlar gelüp demürden úafeã düzüp èAúrÀn ŞÀh’ı ol dört pehlevÀnı (6)
demür úafeãe úoyup óabs eyledi. Yemlÿn Óakìm’e ıãmarladı kim gözede. Andan
Endelÿs (7) şÀhınuñ mÀlını ve gencini cemè idüp òademe òaşeme ulaşdurdı. Çeriyi àanì
úıldı (8) ve andan dellÀle úıàırdup çaàırtdı kim: “Endelÿsilerden kim ki gele, baña tÀbiè
ola. CÀnı, (9) başı, malı ÀzÀddur.” didi. Ol çeri daòı işidüp, ùaàdan ùaşdan aàaçlardan
deryÀ (10) kenÀrından gemilerden çıúup, gelüp Benì Aãfer şÀhına cümlesi çÀr-u-nÀ-çÀr
muùìè (11) fermÀn-ber oldılar. Bunlar bunda bizüm úıããamuz Eô-Àn-cÀnìb SüleymÀn’a

1694
Menè: Meneè T.
1695
Niçün: Neyçün M.
1696
anuñ içün: anuñçün M.
1697
müşkili: müşküli M.
1698
itdürmediginden: itdürmedigünden M.
1699
aããı daòı: daòı aããı M.
 284

geldi. èAleyhi’s-selÀm nite ol (12) zamÀn kim SüleymÀn Óaøreti kebÿter ile şÀhini kim
düşmÀndan yaña cÀsÿslıàa gönder- (13) mişdi. Úuşluú gidüp ol gün eglenüp gelmediler.
SüleymÀn melÿl oldı. äandı kim bir yırtıcı (14) úuş øarar irgürdi. Rÿó1700 úuşına óükm
eyledi kim varup ol çeriden bir Àdem úapup getüre. (15) ZìrÀ kim rÿó1701 úuşınuñ
èaôametin1702 òod beyÀn eyledügidi kim úanadınuñ uzunluàı beş (16) yüz arşı idi.
Neheng, fil úapar idi. Pes rÿó1703 úuşı emr-i SüleymÀn ile yirinden úara bulut gibi ùur-
(17) dı. Úanad açup felege Lÿù PeyàÀm-ber’üñ ùurduàı òasf olan ùaà bigi felege úalúdı.
(18) Andan gök nÿrı anuñ úanadından ôulumÀta düşdi. Yiryüzine úarañulıú1704 ãaçdı.
Gökyüzi rÿó (19) úuşı úanadından görünmez oldı. Daòı úanad açup, uçup1705 ol iki
leşkerden yaña gitdi. äanaãın kim yaàmur buludıy (20) dı. Gögerüp1706 maàribden yaña
èazm itdi. Görenler vehm alup SüleymÀn’dan óaõer úıldılar kim: (21) “Óaú TeèÀlÀ’nuñ
emrile SüleymÀn’a ne canavarlar ne èaôìm úuşlar fermÀn-ber olupdur.”1707 didiler.
Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
[M T 67b] (1) Ùaàa beñzer rÿó úuşı açup1708 úanad ile yilek
Eyle heybet birle gitdi ãanki èAzrÀʾìl melek

Gölgesinden yiryüzine düşdi ôulmÀt1709 ol zamÀn

(2) Perr ü bÀlı yillerinden ãarãılur òÀk-i felek
Neår: Óakìm úavlince rÿó úuşı uçup1710 (3) giderken gördi kim gögercin, şÀhìn
geliyorurlar. Rÿó1711 úuşını1712 görüp úorúdılar kim SüleymÀn òışm (4) idüp gönderdi
ãandılar. Rÿò1713 úuşı didi kim: “Úorúmañ velÀkin size SüleymÀn eglendügüñüze (5)
úaúıdı. Tìzcek irişüñ. Òaberü virüñ.” didi. Geçüp, uçup gitdi. Gögercin daòı gelüp
SüleymÀn’a (6) yitdiler. DergÀhdan içerü girüp, SüleymÀn’a duèÀ úılup eytdiler: “YÀ
SüleymÀn-ı zamÀn ùurup ol (7) iki düşmÀn çerisin gördük. Felek yüzinde pervÀz úılup
ùurduú. Ol gün ceng itdiler. Ayırd olma- (8) dılar. Gice olıcaú birisi úaçar gibi olup ùaàa
çıúdı. Biri gelüp ol úaçanuñ çerisin1714 ordusun (9) yaàma úıldı. Subó-dem olıcaú ol ùaàa
úaçan Àl idermiş. Leşkerin çeküp, gelüp anı ãıdı, ùaàıtdı, ùutdı. (10) Bir demür úafese
úoydu. Ol ùutuluncaya dek ãabr úılduú. Òaber bilmek içün eglendük. VelÀkin yÀ

1700
Rÿó: RuòT.
1701
rÿó: rÿò T.
1702
èaôametin: èaôimetin T.
1703
rÿó: rÿò T.
1704
küliú: külüú M.
1705
uçup: -T.
1706
Gögerüp: Gögeryüp T.
1707
olupdur: olup durur M.
1708
açup: acep T.
1709
ôulmÀt: ùulmÀt M.
1710
uçup: açup M.
1711
rÿó: rÿó M.
1712
úuşını: úuşı T.
1713
rÿó: rÿó M.
1714
çerisin: - M.
 285

SüleymÀn birúaç (11) kişi ol çeriden úaçup berisinden1715 yaña gelürler. Bilmezüz kim
kimler durur.” didiler. DuèÀ úıldılar. SüleymÀn (12) PeyàÀm-ber èaleyhi’s-selÀm
gögercinden, şÀhinden ol òaberleri alup eydür: “Ol didügüñüz Àdemìler (13) yaúın
yire1716 geldiler mi?” didi. Gögercin eydür: “YÀ SüleymÀn yaúındur. Bir günlük yir ola
yÀòÿd olmaya.” (14) didi. SüleymÀn óükm eyledi. BÀd-ı pÀyuñ1717 èayyÀrlarından1718
birúaç èayyÀr ile gönderdi. Bile varup, (15) o gelen Àdemleri sürüp ala gele. Kimlerdür
ãora. Ya BÀd-ı pÀyı1719 daòı ùaban getürüp,1720 birúaç refìúler ile (16) varup gögercin
öñlerince úulaàuz oldı. Gögercin ardınca BÀd-pÀ daòı gitdi. Öyle (17) zevÀl olıcaú bu
ùaà üzerine çıúdı, gördi kim bir bölük atlu gelür. Öñlerince (18) bir úatıra binmiş pìr
gelür. Ardınca birúaç atlu daòı var. BÀd-ı pÀ görüp, ilerü varup (19) selÀm virdi. Ol pìr
daòı kim Feylesÿf Óakìm idi. èAúlile bildi kim bu gelen peyk-i (20) SüleymÀn’dur.
Úarşu varup èizzet eyledi. èAleyke, aldı. BÀd-ı pÀya1721 didi kim: “Kimlersiz.” Feylesÿf
(21) eydür: “Endelÿs şÀhı èAúrÀn ŞÀh’uñ vezìriyem. Úaçup SüleymÀn’dan yaña
giderin.” didi. [T 68a] (1) BÀd-ı pÀ1722 [M 68a] eydür: “Ben daòı peyk1723-i
SüleymÀn’am. Senüñ geldügüñ bu gökde uçan gögercin görüp SüleymÀn’a (2) òaber
virdi. Gögercin úulaàuz úoşup beni saña gönderdi.” didi. Feylesÿf işitdi. Taèaccüb (3)
idüp eydür: “Bir meliküñ kim úulaàuzu cÀsÿs gögercin ola. Anuñ èaôameti1724 ne
deñlüyidi ki (4) maèlÿm olur. Zì-saèÀdet baña kim varup aña úul olam. Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
(5) Bir melik kim emrine meʾmÿr ola anuñ ùuyÿr
Salùanatda bulmaya òalúı cihÀn aña úuãÿr

Devlet anuñ dergehinde nugerì ya úul ola

(6) Miónet anuñ èÀãiliúle úılıcından gide óÿr

Der BeyÀn-ı TemåìlÀt-ı DÀsitÀn-ı MÀøì

fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün

Gÿş-ı hÿşı1725 baña ùut ãÀóib-kemÀl
(7) Kim óaúìúat söyleyem neyse mecÀl

İy muóaúúiú şöyle bil ki bì-gümÀn

1715
berisinden: birisinden T.
1716
yaúın yire: yaúında M.
1717
bÀd-ı pÀyuñ: bÀd-pÀyuñ M.
1718
èayyÀrlarından: èayyÀrlarundan M.
1719
bÀd-ı pÀyı: bÀd-pÀyı M.
1720
getürüp: götürüp M.
1721
BÀd-ı pÀya: BÀd-pÀya M.
1722
BÀd-ı pÀ: BÀd-pÀ M.
1723
peyk: piyk T.
1724
èaôameti: èaôametin M.
1725
gÿş-ı hÿşı: gÿş u hÿşı M, gÿşe hÿşı T.
 286

Ten cihÀndur Şeh SüleymÀn daòı cÀn

(8) èAúl-ı1726 idrÀk oldı LoúmÀn Feylesÿf

Kim bilür esrÀr-ı Óaúú’a anlar vuúÿf

Ol Benì Aãfer şÀhıdur emmÀre nefs

(9) TÀbiè-i nefsüñ úuvÀsı pìş ü pes

Şeh SüleymÀn òÀtemi tenzìl İlÀh

Kim müyesser úıldı saña pÀdişÀh

(10) Cehd idüben ãuóf ile eyle èamel

Nefs-i şÿmuñ itmeye saña òalel

Nefs-i çÀker ola eyle ser-nigÿn1727

(11) Key duruş ol ejdehÀ ol zebÿn

Bende olma nefsüñi nÀsÿte sen

Ki iresin úudsi milk lÀhÿta sen

(12) İş bu fÀni milke virme dil iy yÀr

Kim degildür1728 saña bÀúì rÿzigÀr

Ger dilerseñ iresin úurb-ı Óaúú’a

(13) Milk-i fÀnì1729 terk idüp iste beúÀ

Var rücÿè it aãluña sen iy cüvÀn

Kim ulaşa aãlına bu mürà-ı cÀn

(14) İşbu òÀküñ içre ùutma ÀşiyÀn

Kim mekÀn-ı mürà-ı cÀndur lÀ-mekÀn

Áb u òÀke1730 baàlama virme göñül

(15) Rıólet içre olmayasın tÀ melÿl

Çünki èÀlem içre olur muòtÀr özüñ

Pes revÀ mı şöyle ola bì-yÀr özüñ

1726
èaúl-ı: èıúlı T.
1727
ser-nigÿn: ser-nügÿn M.
1728
degildür: degüldür M.
1729
milk-i fÀnì: milk ü fÀnì T.
1730
Àb u òÀke: Àb-ı òÀke M, T.
 287

(16) Çünki aãluñ iy begüm èulvì durur

İşbu yurdı terk idüñ süflì durur

TÀ kim anda dostuñ Úuddÿs ola

(17) Óaú TeèÀlÀ her nefes meʾnÿs ola

Ender-MünÀcÀt-ı Firdevsì Der Òatm-i KitÀb-ı SüleymÀn-nÀme

(18) İlÀhì pÀdişÀhlar pÀdişÀhı laùìfsin ki luùfuña àÀyet yoú. Kerìmsin ki keremüñe
(19) nihÀyet yoú. ÒayÀl-i tìz-naôar kim bir úılı hezÀr yarup ceberÿtuña úılca vehm ü
òayÀl irgüremez (20) ki baórì vaãfuña óadd ü úıyÀs yoú. ÕÀt-ı pÀküñe şübhe vü miåÀl
yoú. Úudretüñe (21) èaúıl irmez. Muóìdsin cemìle cümle senden bì-òaberdür. Òalúa [M
68b] delìlsin. [T 68b] (1) Òalú saña istidlÀl ider ki İlÀhì ekbersin. Ne óikmetüñe muòÀlif
var ve ne úudretüñe (2) muèìn var. Ne senden özge kimse var. Raómeten li’l-èÀlemìn
nÿr-ı Muóammed óürmetiçün (3) Firdevsì’nüñ günÀhın èafv idüp raómet eyle. Firdevs-i
cennet maúÀm virüp (4) bu faúìre èinÀyet eyle. Naôm:
mefÀèìlün mefÀèìlün feèÿlün
CihÀn1731 itdüm günÀh estaàfiru’l-lÀh
(5) èAfiv1732 úıl yÀ İlÀh1733 estaàfiru’l-lÀh

Ne kim itdüm bu nefsümden bilürem

Kerem úıl ol penÀh estaàfiru’l-lÀh

(6) Muóammed nÿrı óaúúıçun meded úıl

Yüzüm oldı siyÀh estaàfiru’l-lÀh

ÒalÀã it nefsümi ùÿl-i emelden

(7) Ki cürmüm çoúdur Àh estaàfiru’l-lÀh

Bu Firdevsì durur mücrim günÀhkÀr

èİnÀyet úıl iy ŞÀh estaàfiru’l-lÀh

(8) Ender-DuèÀ-i PÀdişÀh-ı İslÀm Ve’l-Müslimìn ve Der Òatm-i KelÀm

Óamd-i bì-óad1734 ol İlÀha kim ezeldür, ebeddür. äıfatı úul hüva’l-lÀhü (9)
ehÀd1735dür. Şükr-i bì-add ol bì-zevÀl İlÀha kim lem yelid velem yÿled (10) velem yekün

1731
cihÀn: cehÀn T.
1732
èafiv: èafv T.
1733
İlÀh: İlÀhì M, T.
1734
óamd-i bì-óad: óamd ü bì-óad M, T.
1735
De ki: “O, Allah’tır, bir tektir. “ (İhlâs, 112/1).
 288

lehÿ küfüven eóad1736dür. Bu muèteber kitÀb-ı1737 SüleymÀn-nÀme-i Kebìr’üñ (11) otuz

yedinci cildini daòı tamÀm teʾlìf itmekligi bir melik-i èÀdil zamÀnında müyesser itdi
(12) ve biñ sekiz yüz otuz altı meclisinüñ yüz seksen beşinci meclisin daòı ol melik-i
kÀmil (13) eyyÀmında taãnìf itmesin muúadder itdi. Baède zÀn inşāʾa’l-lāhu teèÀlÀ otuz
sekiz cildin (14) daòı sulùÀn ibn-i sulùÀn SulùÀn BÀyezìd bin Meóemmed ÒÀn devrinde
tamÀm idevüz. Neårini (15) lüʾlüen menåÿr ve naômını emlÀóu’l-kelÀm idevüz. TÀ kim
bu kitÀb-ı SüleymÀn-nÀme sebebile (16) pÀdişÀh-ı èÀlemüñ, şehenşÀh-ı aèôamuñ nÀm-ı
nìàÿsı cihÀn milkinde yÀdigÀr úala. Bu óakìr (17) Firdevsì’nüñ kitÀb-ı tÀrió rÿzigÀr ola.
Naôm:
fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilÀtün fÀèilün
İy külÀhı himmetüñe çÀre1738 gevher çÀre1739 terk
(18) Viy ÚubÀd’ı1740 òışmetüñe1741 ister1742 aùlas felek

Memleketde ŞÀh-ı Cem’sin salùanatda ÀfitÀb

Òingünüñ naèline yüz sürer úamer hem-çün meóek

(19) Devletüñe ider duèÀ-yı dÀèidür òalú-ı cihÀn

Óaøretüñe ider ziyÀret1743 ins ü cin rÿó u melek

Çarò-ı çÀrumdan niteki şuèle virür dehre şems

(20) Baór içinde òÀki anca kim götürür gÀv semek

MüstedÀm ol èÀlem içre devlet ile her zamÀn

DositÀnuñ èömri efzÿn düşmenüñ ola helÀk

(21) Ámìn yÀ Rabbi’l-èÀlemìn

1736
“Ondan çocuk olmamıştır (Kimsenin babası değildir). Kendisi de doğmamıştır (kimsenin çocuğu
değildir).Hiçbir şey O'na denk ve benzer değildir.” (İhlâs, 112/3-4).
1737
kitÀb-ı: kitÀb u T.
1738
çÀre: çÀr M.
1739
çÀre: çÀr M.
1740
ÚubÀd’ı: ÚubÀyı T.
1741
òışmetüñe: óışmetüñe T.
1742
ister: asiter T.
1743
ider ziyÀret: iydürür yÀret T.
 289

SONUÇ
1. Süleymân-nâmelerde iki farklı muhtevanın olduğunun tespiti yapılmış,
Türk edebiyatında Hz. Süleyman’ı konu alan yedi Süleymân-nâme hakkında bilgi
verilmiştir.
2. Firdevsî, başta Süleymân-nâme olmak üzere varlığı kesin olan on altı ve
tartışmalı olan dokuz eserle birlikte sayısı yirmi beşi bulan telif ve tercüme eser
yazmıştır. Çalışmada bu eserlerin ayrıntılı tanıtımı yapılmış ve nüsha bilgileri
verilmiştir.
3. Sezer Özyaşamış Şakar’ın eserin 81. cildi üzerine yaptığı çalışmada telif
sebebi ile ilgili bölümde yazarın Süleymân-nâme’yi 1471’de yazmaya başladığı
belirtilmiştir. Çalışmamıza konu 37. cildi Firdevsi’nin H.902’de (M. 1496/1497)
yazdığı bilgisi vardır.
4. Yazarın Süleymân-nâmede ilk ciltlerde 360 cilt olarak bahsetmesi eseri
üç yüz altmış altı cilt olarak tasarladığını göstermektedir. Fakat gerek zorluğundan
gerek özet yoluna başvurmasından 81. ciltte eserin esma-i hüsna adedince doksan dokuz
cilt olduğunu söylemektedir. Cilt sayısındaki bu belirsizliğin bir diğer ihtimali de
Firdevsî’nin “cilt, meclis, risale, cüz, bab” terimlerinden neyi kast ettiğinin tam net
olmamasıdır. Bazen eserde meclis sayıları cilt olarak ifade edilmiştir. Firdevsî’nin hem
cilt sayısı için hem de meclis sayısı için aynı ifadeyi kullanması eserle ilgili yanlış
kanaatlerin oluşmasının nedenlerinden olabilir.
5. Firdevsî, Süleymân-nâmelerin 1-6. ciltlerini Sultan Mehmet, 81. cildi
hariç 7-82. ciltlerini II. Bayezid ve 81. cildini de Sultan Selim devrinde tamamlamıştır.
Buna göre eserin yazımı uzun yıllar almıştır. Balıkesir’de yazımına başlanan eserin bazı
kısımları Manisa’da ve büyük çoğunluğu da İstanbul’da yazılmıştır. Firdevsî tarafından
99 cilt olarak yazıldığı belirtilen Süleymân-nâme’nin zamanımıza 81 cildi ulaşmıştır.
6. Bu tez çalışmasında ele alınan otuz yedinci cildin iki nüshası vardır.
Nüshalardan biri Topkapı Sarayı Müzesi Hazine Kitaplığı bölümünde H.1529 arşiv
numarasıyla kayıtlıdır. Diğeri ise Manisa İl Halk Kütüphanesi,
 290

Akhisar Zeynelzade Koleksiyonu’nda 45 Ak Ze 226 arşiv numarasındadır. Bu iki esas

alınarak tenkitli metin oluşturulmuştur.
7. Süleymân-nâme’de Suhuf kitaplarından, Tevrat ve Zebur’dan
bahsedilmiş, Kur’ân-ı Kerîm, Mushaf olarak zikredilmiştir. Çalışmada 23 peygambere
yer verilmiştir. Sahabe-i Kiramdan dört hâlifenin yanı sıra Hz. Hamza’dan da
bahsedilmiştir. Hz. Muhammed’e (s.a.s) son derece âşık olan Firdevsî, her fırsatta
ondan bahseder. Onun hürmetine günahlarının affını ve ona her zaman salâvat
getirilmesini ister.
8. Osmanlı hanedanından Sultan Bayezid ve Cem Sultan’a değinilmiş,
döneminin şairlerinden Ahmedî, Çakerî, Nizamî ve Şeyhî’den bahsedilmiştir. Şehname
menşeli 20 kahramandan, 29 tarihi ve efsanavi şahıstan söz edilmiştir. Anasır-ı erbaa ve
kozmik âlemle ilgili unsurlara yer verilmiştir. 17 hayvan zikredilmiş. Süleyman
Peygamber’in kuşdilini bilmesinden dolayı bu hayvanlar arasında kuşlar önemli bir yer
tutar. Eserde beş efsanevi kuş, dokuz yırtıcı kuş, on beş tartıcı kuş ve on iki bahri kuştan
söz edilmiştir.
9. Süleymân-nâme’de dikkat çeken noktalardan birisi bazen kahramanlar
farklı dönemde yaşasalar bile Firdevsî eserinde bu şahısları bir olay etrafında
buluşturmuştur. Süleymân Peygamber ile Keykubad, Sam, Zal ve Rüstem olay
bağlamında aynı dönemde yaşamış gibi gösterilmiştir.
10. Aynı zamanda eserde Kur’ân’da geçen kıssalara benzer olaylar
anlatılmıştır. Kur’ân-ı Kerîm’de anlatılan Ashâb-ı Kehf kıssasıyla Atıf bin Akim’le
ilgili anlatılanlar arasında benzerlikler vardır. Firdevsî kıssaları ve farklı dönemdeki
karakterleri kesiştirmiş ve hikâyesini renklendirmiştir.
11. Otuz yedinci cildin 10b varağında Süleyman Peygamber’in on dört
yaşında olduğu belirtilmiştir. Ciltte yer alan Hz. Süleyman’la ilgili tasvirler onun maddi
(hükümdar) ve manevi (peygamber) gücünü ortaya koymaktadır.
12. Firdevsî’nin en fazla kullandığı söz sanatları teşbih, telmih, iktibas, irsâl-
i mesel ve mübalağa olmuştur.
 291

13. Yazar, eserin genelinde anlatma-gösterme anlatım tekniğini kullansa da

yer yer geriye dönüş, mektup, tasvir gibi anlatım tekniklerinden de yararlanarak eserini
monotonluktan kurtarmıştır.
14. Manzum bölümlerde aruz vezninin de etkisiyle Arapça ve Farsça
kelimeleri daha sık kullanmıştır. Özellikle metnin girişinde ve meclis başlarındaki
manzum bölümlerde sanatlı bir anlatımı tercih etmiştir. Ciltlerin sonunda ise yine diğer
manzum parçalara nazaran daha sanatlı münacaat ve methiye türünde kasideler
mevcuttur. Anlatımların arasında hikâyeyi özetleyen bir işlev gören manzum
bölümlerde ise sade bir anlatımı tercih etmiştir. Eserde kimi yerde ifadeyi vezne
uydurmak maksadıyla terkiplerin yanlış oluşturulduğu görülmektedir.
15. Eserin nesir kısımları daha sade bir dille yazılmıştır. Dede Korkut’un
dilinde olduğu gibi tekrarlar mühim yer tutar. Meclis başlarında ve sonlarında kalıp
ifadelerin tekrar edildiği görülür. Eserde konuşma havası hâkimdir. Konuşma üslubu
anlatıma hareketlilik kazandırmanın ötesinde sıcaklık ve samimiyet de katmıştır.
16. Türkçe kelimelerle örülü pek çok beyte yer verilmiştir. İmla bakımından
aynı metin içerisinde birkaç ayrı yazılışa rastlamak mümkündür.
17. Firdevsî eserlerinde öğretici, mevizeli, kıssadan hisse almaya yönelik bir
anlatım tarzı tercih etmiştir. Alegorik bir eserdir. Bir olay veya hikâyeyi anlattıktan
sonra bunu gerçekle kıyaslayıp misalde geçen unsurların realitedeki karşılığını verir ve
okuyucuya ders vermek ister. Her meclis sonunda veya meclislerin içerisinde gerek bir
levhadan gerekse bir kalıptan hareketle dünyanın geçiciliği ile alakalı ders verir. Anlam
derinlerde değildir, yüzeyseldir.
18. Türk kültürünün tam anlamıyla ortaya konulabilmesi için birinci
kaynakların açığa çıkartılması gereklidir. Edebiyatımızın değerlerini arayıp bulmak,
neşretmek ilmi ve milli bir vecibedir. Arap harfli metinlerin çevirilerinin yapılması Türk
edebiyatı tarihinin hakkıyla yazılabilmesi için önemlidir. Bu çalışmada velüd yazar
Firdevsî’nin en önemli eseri olan Süleymân-nâme-i Kebîr’inin 37. cildinin tenkitli
 292

metninin hazırlanması ve eserin muhteva incelemesinin yapılmasıyla bu hazinenin bir

değerinin ortaya çıkarılması amaçlanmıştır.
 293

KAYNAKÇA

Akay, Asuman. (1990). Firdevsî Süleymân-nâme (44. Cilt), Metin ve Filler Üzerine Bir
İnceleme. Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
Akkaya, Hüseyin. (1988). Şemsseddin Sivâsî'nin Süleymâniyye’si. Yüksek Lisans
Tezi. İstanbul: Marmara Ünversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Akkaya, Hüseyin. (2010). Süleymân - Edebiyat. İstanbul: TDV İslâm Ansiklopedisi. C.
38. ss. 60-62.
Akkaya, Hüseyin. (2015). Süleymâniyye. Sivas: Sivas Belediyesi Yayınları
Aksoy, Hasan. (2005). Şemseddin Sivâsî, Hayatı, Şahsiyeti, Tarikatı, Eserleri.
Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. S. 9. ss. 1-43.
Aksoy, Mustafa. (2000). Uzun Firdevsî’nin Süleymân-nâme’sindeki Destan Unsurları,
C.I-II (Giriş, İnceleme). Yayınlanmamış Doktora Tezi. İzmir: Ege Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Alper, Kadir. (2014). Türk Edebiyatında Süleymân-nâmeler. Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or
Turkic. Volume 9/7. ss.147-163.
Araç, Güllü. (2010). Uzun Firdevsî ve Hakâyık-nâme’si (İnceleme-Metin-Sözlük).
Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
Attar, Feridüddin. (2006). Mantık al-Tayr. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yay.
Aytür, Ünal. (1977). Henry James ve Roman Sanatı. Ankara: DTCF Yay.
Babinger, Franz. (1992). Osmanlı Tarih Yazarları ve Eserleri. (çev. C. Üçok). Ankara.
Babür, Yusuf. (2013). Firdevsî-i Rûmî Süleymân-nâme-i Kebîr (6-7. ciltler/inceleme-
transkripsiyonlu metin). Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Erzincan:
Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim
Dalı.
Banarlı, Nihad Sami. (2011). Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, C. 1. İstanbul: Milli Eğitim
Basımevi.
Bayram, Mikail. (2003). Hacı Bektaş-ı Horasâni Hakkında Bazı Yeni Kaynaklar ve
Yeni Bilgiler. Türkiye Selçukluları Üzerine Araştırmalar. Konya: Kömen Yay.
Beliğ, İsmail. (1302). Güldeste-i Riyâz-ı İrfan. Bursa: Hüdâvendigâr Matbaası.
Bicâri, Hasan. (1975). Süleymân-nâme’nin Budapeşte’deki Yazma Nüshası. Bilimsel
Bildiriler. Ankara.
Biçer, Bekir. (2005). Firdevsî-i Rûmî ve Tarihçiliği, Doktora Tezi. Konya: Selçuk
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Orta Çağ Tarihi
Bilim Dalı.
Bursalı Mehmed Tahir (1972). Osmanlı Müellifleri. C.II. İstanbul: Meral Yay.
Büke, Himmet. (2015). Firdevsî-i Rumî, Hayatı ve Eserleri Hakkında Yeni Bilgiler.
Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Yıl: 7 Sayı:
13. ss.481-501.
 294

Büyükkarcı, Fatma (1993), Firdevsî-i Tavîl ve Davet-nâmesi, Yayınlanmamış Yüksek

Lisans Tezi. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi.
Büyükkarcı, Fatma. (1995). Firdevsî-i Tavîl and his Da'vet-nâme: İnceleme, Metin,
Dizin, Tıpkıbasım ve Mikrofiş, Cambridge: Harvard Üniversitesi Yakındoğu
Dilleri ve Medeniyetleri Bölümü Yayınları.
Büyükkarcı, Fatma. (2003). Firdevsî-i Tavîl’in Davet-nâme’sinde Ruhlar Alemi:
Büyülü Kitap. P Sanat Kültür Antika Dergisi: Büyü ve Sanat. S:29. ss.44-61.
Coşan, Esad. (1996). Makâlât-ı Hacı Bektâş-ı Velî. Ankara.
Çatıkkaş, M. Ata. (1979). Firdevsî-i Rûmî’nin Süleymân-nâme-i Kebîr’i: 72. Cilt
Gramer-Sentaks-Lugat-Metin. Yayınlanmamış Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul
Üniversitesi.
Çatıkkaş, Ata. (1983). Türk Firdevsî’si ve Süleymân-nâme-i Kebîr. Türk Dünyası
Araştırmaları. İstanbul. ss.169-178.
Çatıkkaş, M. Ata. (1985). Firdevsî-i Rûmî’nin Şatranç-nâme-i Firdevsî’si. Türk Dünyası
Çatıkkaş, M. Ata. (2009). Firdevsî-i Rûmî; Süleymân-nâme-i Kebîr (72. Cild),
Ankara: TDK Yay.
Çatıkkaş, M.Ata. (2015). Firdevsî-i Rûmî Satranç-nâme-i Kebir (İnceleme-Metin-
Dizin). Ankara: TDK Yayınları.
Çelik, Zeynep. (2010). Firdevsî-i Rûmî’nin Süleymânnâme yazmasının (81. cilt) (82b-
123b yk.) bilimsel yayını ve üzerinde dil incelemeleri. Yayınlanmamış Yüksek
Lisans Tezi, İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı.
Çetişli, İsmail. (2004). Metin Tahlillerine Giriş/2. Ankara: Akçağ Yayınları
Çıkla, Selçuk. (2002). Romanda Kurmaca ve Gerçeklik. Hece. Türk Romanı Özel
Sayısı. Yıl:6. S.65/66/67. s. 112.
Dağlıoğlu, Hikmet Turhan. (1937). Uzun Firdevsî (Firdevsî-i Rûmî), Uludağ Dergisi.
Bursa. s. 44.
Durmuş, Zülfikar. (2008). Sad 30-33. Ayetler Bağlamında Hz. Süleymân–Klasik
Tefsirlere Elestirel Bir Yaklasım- Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakultesi Dergisi
18. ss. 47-65
Erdem, Mehmet Dursun. (2005). Kitāb-ı Kıssanāme-i Süleymān Aleyhisselām
Üzerinde Söz Dizimi Çalışması (Süleymānnāme 74. Cilt). Yayınlanmamış
Doktora Tezi. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Firdevsî-i Rûmî. (1980). Kutb-nâme. (haz. İbrahim Olgun-İsmet Parmaksızoğlu).
Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Firdevsî-i Rûmî. (2011). Silahşor-nâme. (haz. Bekir Biçer). Konya: Çizgi Kitabevi.
Gelibolulu Mustafa Âli. (1994). Künhü’l-Ahbâr’ ın Tezkire Kısmı. ( haz. Mustafa İsen).
Ankara: AKM Yayınları.
Genç, Gülnaz. (1995). Firdevsî-i Rûmî, Süleymân-nâme 25. ve 26. ciltler, Giriş-Metin-
Sözlük. Yayınlanmamış Doktora Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi
Gölpınarlı, Abdülbâki. (1958). Vilâyet-nâme, Menâkıb-ı Hünkar Hacı Bektaş-ı Velî.
İstanbul: İnkılap Kitabevi.
 295

Güleç, Hamdi. (1994). Firdevsî-i Rûmî’nin Süleymânnâme’si-42. Cilt, Dâsıtân-ı Ceng-i

Âheng-i efrâsiyâb-ı Türk- Üzerinde Bir Metin İncelemesi. Yayınlanmamış
Doktora Tezi. İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Güleç, Hamdi. (2006). “Süleymânnâme’de Eski Türk Destanlarına Ait Unsurlar, Dil-
Üslûp ve Motifler”. Bilig (36): 243-260.
Jafarova, İlhama. (2010). Firdevsî-i Rūmî‟nin Süleyman-nāme-i Kebîr‟i (63.cilt)
İnceleme Metin-Dizin. Yayınlanmamış Doktora Tezi: Marmara Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Türk Dili Bilim
Dalı.
Kara, Mustafa - Atlansoy, Kadir. (1997). Bursa Dergahları. C. I-II, Bursa: Uludağ Yay.
Katip Çelebi. (1941). Keşfu’z-Zunûn. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı
Kocatürk, Vasfi Mahir (1964). Büyük Türk Edebiyatı Tarihi, Başlangıçtan Bugüne
Kadar Türk Edebiyatının Tarihi, Tahlili ve Tenkidi. Ankara: Edebiyat yay.
Kocatürk, Vasfi Mâhir. (1967). Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: İstanbul Kültür
Üniversitesi Yay
Kocatürk, Vasfi Mâhir. (1975). Türk Edebiyatı antolojisi, İstanbul.
Köksal, Fatih. (2012). Metin Nesrinin Ana Esasları, TÜBAR-XXXI. ss.179-209.
Köprülü, Fuad. (1988). Firdevsî. İslâm Ansiklopedisi C. IV. İstanbul: İstanbul Milli
Eğitim Basımevi. ss. 649-650
Köprülü, Orhan Fuat. (1996). Firdevsî, Uzun. TDV İslâm Ansiklopedisi. C. 13.
İstanbul: Divantaş Diyanet Vakfı Yay. ss.127-129
Kutluk, İbrahim. (1950). Kenek Oğlu Orhan ve Teşhisü’l-İnsan. Türk Dili. S. 3.
Ankara. ss. 29-33.
Latîfî, (2000). Tezkiretü’ş-Şu‘arâ ve Tabsıratü’n-Nuzamâ, (haz. Rıdvan Canım).
Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı.
Levend, Agah Sırrı. (2000). Gazavatnameler ve Mihaloğlu Ali Bey’in Gazavatnamesi,
TTK Basımevi, Ankara.
Linde, Antonius van der. (1881). Quellenstudier zur Geschichte der Schachspiel.
Berlin.
Mehmet Süreyya. (1996) Sicilli Osmânî. C. II, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları
Muallim Nâcî. (2004). Istılahât-ı Edebiyye. (haz. M. A. Yekta Saraç). İstanbul:
Gökkubbe Yayınları
Mütercim Asım Efendi (2000). Burhân-ı Katı, (haz. Mürsel Öztürk-Derya Örs). Ankara:
Türk Dil Kurumu Yayınları.
Noyan, Bedri. (1986), Firdevsî-i Rûmî Hacı Bektaş Velî Velâyet-nâmesi, Ankara:
Doğuş Matbaacılık.
Ocak, A. Yaşar. (1983). Bektaşî Menâkıb-nâmelerinde İslâm Öncesi İnanç Motifleri.
İstanbul: Enderun Yay.
Ocak, A. Yaşar. (1999). Zındıklar ve Mülhidler, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.
Olgun, İbrahim. (1978). Uzun Firdevsî'nin Türkçeciliği. Ömer Asım AKSOY
Armağanı. Ankara. ss.185-200.
Özön, M. Nihat. (1985). Türkçede roman. (haz. Alpay Kabacalı). İstanbul: İletişim Yay.
 296

Sami, Şemseddin. (1317). Kâmûs-ı Türkî. Dersaadet.

Şakar, Sezer Özyaşamış. (2007). Firdevsî-i Rûmî ve Terceme-i Câmeşûy-nâme. Turkish
Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of
Turkish or Turkic. Volume 2/4 Fall, ss. 723-730.
Şakar, Sezer Özyaşamış. (2009). Terceme-i Câmeşûy-nâme. İstanbul: Simurg Yayınları.
Şemsed-din Sâmi. (1996). Kâmus’ul âlâm. C. V. Ankara.
Şentürk, Ahmet Atilla. (1994). Osmanlı Edebiyatında Felekler, Seyyare ve Sabiteler
(Burçlar). Türk Dünyası Araştırmaları. S.90. ss. 131-179.
Şentürk, Ahmet Atilla. (2002). XVI. Asra Kadar Anadolu Sahası Mesnevilerinde Edebî
Tasvirler. Ankara.
Tanyıldız, Ahmet. (2005). Firdevsî-i Tavîl - Münâzara-i Seyf ü Kalem (İnceleme-
Metin- Sözlük). Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal
Bilimler Enstitüsü
Tekin, Mehmet. (2001). Roman Sanatı (Romanın Unsurları). İstanbul: Ötüken Yay.
Tokatlı, Suzan. (2006). Anadolu ağızlarında ki bağlama edatı ile kurulan yardımcı
cümleler. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. S: 21 /2. ss.453-465.
Tuman, Mehmet Nail. (2001). Tuhfe-i Nâilî. (haz. Cemâl Kurnaz-Mustafa Tatçı).
Ankara: Bizim Büro Yay.
Usta, Halil İbrahim. (2009). Firdevsî-i Rûmî’nin Bir Münazarası. Ankara Üniversitesi
Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi. 49 (1). ss. 61-93.
Ünver, İsmail. (1983). Çeviriyazıda Yazım Birliği Üzerine Öneriler, AÜ DTCF
Türkoloji Dergisi, C. XI, S: 1, ss. 53-89
Vanlı, Murat. (2012). Firdevsî-i Rūmî, Süleymān-nāme-i Kebîr (8.-9.ciltler), (İnceleme
Metin), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi: Erzincan Üniversitesi, Sosyal
Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı.
 297

ÖZGEÇMİŞ

15.02.1979 tarihinde Burdur ili Ağlasun ilçesi Mamak köyünde doğdu. İlkokul’u
Mamak İlkokulunda, Ortaokul’u Isparta Merkez İmam Hatip Ortaokulunda okuduktan
sonra orta öğrenimini Isparta Gönen Anadolu Öğretmen Lisesinde tamamladı. Lisans
öğrenimini Selçuk Üniversitesi Eğitim Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı bölümünde
2001 yılında tamamladı. Yüksek lisans eğitimini 2007 yılında Gaziantep Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsünde tamamladı. Milli Eğitim Bakanlığına bağlı okullarda Türk
Dili ve Edebiyatı /Türkçe öğretmeni olarak çalışmıştır. Evli ve iki çocuk babasıdır