TEORYANG PAMPANITIKAN
Renacimiento (Renaissance). Ito ay nagmula sa salitang
- isang sistematikong pag-aaral at ang mga paraan sa pag-aaral
ng panitikan na naglalarawan sa tungkulin ng panitikan
kabilang ang layunin ng may-akda sa pagsulat.
DULOG
- Ayon kay Anthony, ito ay isang set ng mga pagpapalagay
hinggil sa kalikasan ng wika, pagkatuto, at pagtuturo.
“Lubos na nadadama at nauunawaan ang isang akda kung
nauunawaan ng mag-aaral ang iba’t ibang dulog at teorya na
maaaring gamitin sa pagsusuri ng isang akdang pampanitikan.”
KLASISMO
- Ang klasisismo o klasismo ay isa sa teoryang pampanitikan
na nagmula sa Gresya. Mas higit na pinapahalagahan ang
kaisipan kaysa damdamin.
- Ang layunin ng panitikan ay maglahad ng mga pangyayaring
payak, ukol sa pagkakaiba ng estado sa buhay ng dalawang
nag-iibigan, karaniwan ang daloy ng mga pangyayari,
matipid at piling-pili sa paggamit ng mga salita at laging
nagtatapos nang may kaayusan.
- Ipinahahayag ng klasismo na ang isang akda ay hindi
naluluma o nalalaos, sa kabilang dako ay nangyayari o
nagaganap parin sa kasalukuyan.
- Nakasaad rin dito na nakatuon ang panitikan sa pinakamataas
patungo sa pinakamababang uri. Ibig sabihin, sa itaas
matatagpuan ang kapangyarihan at kagandahan.
HUMANISMO
- Ito ay sumibol sa panahon ng Muling Pagsibol o
ingles na “human” o tao sa Filipino.
- Ang layunin ng panitikan ay ipakita na ang tao ang sentro ng
mundo. Binibigyang- tuon ang kalakasan at mabubuting
katangian ng tao gaya ng talino, talento at iba pa.
- Ayon kay PROTAGORAS (Villafuerte, 1988) “Ang tao ang
sentro ng daigdig, ang sukatan ng lahat ng bagay at
panginoon ng kanyang kapalaran.”
- Humanismo: Dignidad, Pagpapahalaga sa Sarili at Kapwa
- Ang teoryang humanismo ay pananaw na nakasentro sa tao sa
halip na sa Diyos.
- Sa pilosopiya, ito ay atityud na nagbibigay diin sa
DIGNIDAD at KAHALAGAHAN ng tao.
- Pinaniniwalaang ang tao ay nilikhang RASYUNAL.
- Karaniwang ginagamit ang humanismo para ilarawan ang
kilusang panitikan at kultura sa kanlurang Europa noong ika-
14 hanggang ika-15 siglo.
- Nagbigay ng bagong sigla ang humanismo ang pagkakatuklas
ng paglilimbag noong ika-15 siglo sa pamamagitan ng
pagpapalaganap ng mga klasikong edisyon.
- Sa pagsusuri ng panitikan ayon sa pananaw na humanistiko,
mainam na tingnan ang sumusunod:
 Pagkatao
 Tema ng kwento
 Mga pagpapahalagang pantao: moral at etikal ba?
 Mga bagay na nakaiinfluwensya sa pagkatao ng tauhan; at
 Pamamaraan ng pagbibigay solusyon sa problema.
IMAHISMO
- Ang layunin ng panitikan ay gumamit ng mga imahen na higit
na maghahayag sa mga damdamin, kaisipan, ideya, saloobin
 at iba pang nais na ibahagi ng may-akda na higit na madaling
maunawaan kaysa gumamit lamang ng karaniwang salita.
- Isang pamamalagay na kinakailangang gumamit ng matipid
at maingat na paggamit ng mga salita upang makabuo ng
konkretong imahen.
- Ito ay umusbong noong 1900 at sa unang dalawang dekada
ng ika-20 siglo lumalaganap ang imahismo bilang isang
kilusang panulaan sa Estados Unidos at Inglatera.
- Nagbibigay-pansin sa hanay ng mga salita at simbolismo ang
nasabing kilusan. Ilan sa mga prominenteng pangalan sa
kilusang ito ay ang mga makatang Amerikanong sina Ezra
Pound, Amy Loswell, John Gould Fletcher at Hilda
Doolittle.
- Samantala, sa Ingletera naman ay nakilala ang mga
manunulat na sina D.H. Lawrence at Richard Aldington.
Kasabay ng kanilang paglikha ng mga obra sa ganitong lapit,
nagpalaganap din ang kanilang hanay ng mga manifesto at
sanaysay na kumakatawan sa kanilang teorya.
HALIMBAWA:
PANAMBITAN ni Myrna Prad
Bakit kaya rito sa mundong ibabaw
Marami sa tao’y sa salapi silaw? Kaya kung isa kang kapus-
kapalaran Wala kang pag-asang umakyat sa lipunan.
Mga mahirap lalong nasasadlak Mga mayayaman lalong
umuunlad
Maykapangyarihan, hindi sumusulyap Mga utang na loob mula
sa mahirap.
Kung may mga taong sadyang nadarapa Sa halip tulungan,
tinutulak pa nga; Buong lakas silang dinudusta-dusta Upang
itong hapdi’y lalong managana.
Nasaan, Diyos ko, ang sinasabi Mo Tao’y pantay-pantay sa bala
ng mundo? Kaming mga api ngayo’y naririto Dinggin Mo, Poon
ko, panambitang ito.
REALISMO
- Ang layunin ng panitikan ay ipakita ang mga karanasan at
nasaksisan ng may- akda sa kanyang lipunan SA
MAKATOTOHANANG PAMAMARAAN.
- Samakatuwid, ang panitikan ay hango sa totoong buhay
ngunit hindi tuwirang totoo sapagkat isinaalang-alang ng
may- akda ang kasiningan at pagkaepektibo ng kanyang
sinulat.
- Nagpapahayag ito ng pagtanggap sa katotohanan o realidad
ng buhay.
- Ipinaglalaban ng teoryang realism ang katotohanan kaysa
kagandahan
HALIMBAWA:
AMBO
- Isang maikling kuwentong isinulat ni Wilfredo Virtusio.
- Ito ay tumatalakay sa katiwalian na siyang dahilan ng
paghihirap ng maraming mamamayan.
- Sinasalamin nito ang kawalang pakialam ng mga opisyales na
walang ibang inatupag kung hindi ang magkamal ng salaping
nagmumula sa paghihirap ng mga taong ang nais lamang ay
maibigay ang pangunahing pangangailangan ng kanilang
pamilya.
Bangkang Papel
- Isinulat ni Genoveva Edroza- Matute. Ito ay unang nailathala
noong 1946.
- Ang isyung tinalakay sa kwento ay ang pagkawasak ng
pamilya dahil sa gera.
- Unang nailathala noong 1946, ang taon kung saan nagkamit
ng Pilipinas ang tunay na kalayaan at unang taon kung saan
maaring maglathala ng mga kwento ang awtor.
- Bakas sa kwento ang kinimkim na saluobin ng awtor tungkol
sa digmaan noong pinlanong sakupin ng mga Hapon ang
Pilipinas.
- Ang kwentong ito ay tungkol sa pagbabalik-tanaw ng
tagapagsalaysay sa tuwing nakakakita siya ng mga batang
nag papalutang ng bangkang papel.
FEMENISMO
- Ang layunin ng panitikan ay magpakilala ng mga kalakasan
at kakayahang pambabae at iangat ang pagtingin ng lipunan
sa mga kababaihan. Madaling matukoy kung ang isang
panitikan ay feminismo sapagkat babae o sagisag babae ang
pangunahing tauhan ay ipimayagpag ang mabubuti at
magagandang katangian ng tauhan.
PORMALISMO O PORMALISTIKO
- Ang pagtuklas at pagpapaliwanag sa anyo ng akda ang
tanging layunin ng pagsusuring formalistiko. Hindi
binibigyang-diin sa teoryang ito ang buhay ng may-akda,
hindi nakapaloob ang kasaysayan, at lalong walang
mababanaag na implikasyong sosyolohikal, politikal,
sikolohikal, at ekonomikal. Samakatuwid, ang pisikal na
katangian ng akda ang pinakaubod ng pagdulog na ito.
SIKOLOHIKAL
- Tumutukoy sa isang uri ng kritisismo na nagbibigay-diin sa
porma ng isang teksto at hindi sa nilalaman nito.
- Binibigyan nito ng markadong atensyon ang kaayusan, istilo,
o paraang artistiko ng teksto.
- Iniiwasan nito ang pagtatalakay ng mga elementong labas sa
teksto mismo tulad ng histori, politika, at talambuhay.
HALIMBAWA:
SUYUAN SA TUBIGAN
- Ang pagpapaligsahan ng dalawang tao para sa isang pag-ibig
at ang pagpili ng isang tao para sa ikasasaya ng kanyang
puso.
SIKOLOHIKAL
- Tinatalakay sa akda ang mga damdaming namamayani sa
mga tauhan gaya ng pagmamahal, paghanga, pagkadakila,
gayon din ang mga negatibong damdamin ng pangamba,
takot, galit, pagkabigo, at iba pa. Mahalagang masuri ang
emosyon at makilala ang tunay na katauhan ng indibidwal.
- Ang layunin ng panitikan ay ipaliwanag sa pamamagitan ng
pagpapakita ng mga salik (factor) sa pagbuo ng naturang
behavior (pag-uugali, paniniwala, pananaw, pagkatao) sa
isang tauhan sa kanyang akda. Ipinakikita sa akda na ang tao
ay nagbabago o nagkakaroon ng panibagong behavior dahil
may nag-udyok na mabago o mabuo ito.
EKSISTENSYALISMO
- Ang layunin ng panitikan ay ipakita na may kalayaan ang
tao na pumili o magdesisyon para sa kanyang sarili na
siyang pinakasentro ng kanyang pananatili sa mundo
(human existence).
- Sa utak at isip nakasentro ang teoryang pampanitikang ito
[dahil] utak ang nagpapagana sa tao. Tao ang pangunahing
nilikha sa mundo; siya lamang ang may kakayahang mag-isip
at magdesisyon, hindi gaya ng hayop at ibang nilalang.
ROMANTISISMO
- Ang layunin ng teoryang ito ay ipamalas ang iba’t ibang
paraan ng tao o sumasagisag sa tao sap ag-aalay ng kanyang
pag-ibig sa kapwa, bansa, at mundong kinalakhan. Ipinakikita
rin sa akda na gagawin at gagawin ng isang nilalang ang lahat
 upang maipaalam lamang ang kanyang pag-ibig sa tao o
bayang napupusuan.
- Binibigyang halaga ang indibidwalismo, rebolusyon,
imahinasyon at likas.
- Pagtakas mula sa realidad o katotohanan.
MARKISMO/MARXISMO
- Ang layunin ng teoryang ito ay ipakita na ang tao o
sumasagisag sa tao ay may sariling kakayahan na umangat
buhat sa pagdurusang dulot ng pang- ekonomiyang kahirapan
at suliraning panlipunan at pampulitika. Ang mga paraan ng
pag-ahon mula sa kalugmukan sa adka ay nagsisilbing
modelo para sa mga mambabasa.
- Pinakikita ang pagtutunggali o paglalaban ng dalawang
magkasalungat ng puwersa. Inuunawa ang akda batay sa
kalagayan ng mga tauhan. Sumasagisag sa tao na may sariling
kakayahan na umangat sa buhay.
SOSYOLOHIKAL
- Ang layunin ng panitikan ay ipakita ang kalagayan at
suliraning panlipunan ng lipunang kinabibilangan ng may-
akda. Naipakikita rito ang pamaraan ng mga tauhan sa
pagsugpo sa suliranin o kalagayan ng lipunan na nagsisilbing
gabay sa mga mambabasa sa magpuksa sa mga katulad na
suliranin.
- Sa pagsusuri ng mga akda ay natatalakay ang mga
kalagayang sosyal, ang kapamuhayan, ang mga sitwasyong
nag-uudyok ng karahasan, nagtutulak sa tao sa ganoon at
ganitong buhay, mga pagkakataong nagiging sanhi o bunga
kaya ng mga pang-aapi at pagkaapi, pagkaduhagi, kaimbihan
o dili kaya’y ng kadakilaan, kagitingan, kabayanihan ng
isang tao o pangkat ng tao.
MORALISTIKO
- Ang layunin ng panitikan ay ilahad ang iba’t ibang
pamantayang sumusukat sa moralidad ng isang tao – ang
pamantayan ng tama at mali. Inilalahad din nito ang mga
pilosopiya o proposisyong nagsasaad sa pagkatama o
kamalian ng isang kilos o ugali ayon sa pamantayang
itinakda ng lipunan. Sa madaling sabi, ang moralidad ay
napagkakasunduan ayon na rin sa kaantasan nito.
- Sa pag-aaral ng akda ay naroroon ang moralistikong
pananaw at binibigyang-diin ang layuning dakilain at
pahalagahan ang kabutihan at itakwil ang kasamaan. Ngunit
huwag ipagkakamali na sa pag-aaral ng akda [na ginamitan
nito] ay sapat nang itanong kung anong aral ng akda dapat
matutong timbangin ang lakas at kahinaan ng tao sa harap ng
pagsubok.
BAYOGRAPIKAL
- Ang layunin ng panitikan ay ipamalas ang karanasan o
kasagsagan sa buhay ng may-akda. Ipinahihiwatig sa mga
akdang bayograpikal ang mga bahagi sa buhay ng may-akda
na siya niyang pinakamasaya, pinakamahirap,
pinakamalungkot at lahat ng mga “pinaka” na inaasahang
magsilbing katuwang ng mambabasa sa kanyang karanasan
sa mundo.
- Ang sabi nga nina Ramos at Mendiola (1994):
 “Sa paggamit ng pantalambuhay na kritisismo,
matutuklasan pa rin ang iba pang impluwensiyang
makakatulong sa sining ng manunulat – ang mga
pilosopiyang kaakbay sa kanyang panahon, ang mga
aklat o ang mga akda na kanyang binasa, ang iba pang
tao na nagsilbing gabay o nagmulat sa kanyang
magsulat.”
- Sa paggamit ng dulog bayograpikal, kinakailangang bigyang-
pansin ng mga mag-aaral o manananaliksik ang ilang
kondisyong ito:
1. Ang binabasa at sinusuri ay ang akda at ito’y hindi dapat
ipagpalit sa pagtalakay sa buhay ng makata o manunulat.
 2. Sa teoryang bayograpikal, ang pagpapasiya sa binasang
akda ay hindi kapintasan o kahinaan ng may-akda.
QUEER
- Ang layunin ng panitikan ay iangat at pagpantayin sa
paningin ng lipunan sa mga homosexual. Kung ang mga
babae ay may feminismo ang mga homosexual naman ay
queer.
HISTORIKAL
- Ang layunin ng panitikan ay ipakita ang karanasan ng isang
lipi ng tao na siyang masasalamin sa kasaysayan ay bahagi
ng kanyang pagkahubog. Nais din nitong ipakita na ang
kasaysayan ay bahagi ng buhay ng tao at ng mundo.
KULTURAL
- Ang layunin ng panitikan ay ipakilala ang kultura ng may-
akda sa mga hindi nakakaalam. Ibinabahagi ng may-akda ang
mga kaugalian, paniniwala at tradisyong minana at ipasa sa
mga sunod na salinlahi.
- Ipinakikita rin dito na bawat lipi ay natatangi.
FEMINISMO – MARKISMO
- Ang layunin ng panitikan ay ilantad ang iba’t ibang paraan
ng kababaihan sa pagtugon sa suliraning kanyang
kinakaharap. Isang halimbawa nito ay ang pagkilala sa
prostitusyon bilang tuwirang tugon sa suliraning dinaranas sa
halip na ito’y kasamaan at suliranin ng lipunan.
DEKONSTRUKSYON
- Ang layunin ng panitikan ay ipakita ang iba’t ibang aspekto
na bumubuo sa tao at mundo.
Pinaniniwalaan kasi ng ilang mga pilosopo at manunulat na
walang iisang pananaw ang nag- udyok sa may-akda na sumulat
kundi ang pinaghalu-halong pananaw na ang nais iparating ay
ang kabuuan ng pagtao at mundo.
NATURALISMO
- Ito’y teoryang pampanitikan na naniniwalang malayang
kagustuhan ang isang tao dahil ang kanyang buhay ay
hinuhubog lamang ng kanyang heredity at kapaligiran. Sa
panitikan, layon nito na ipakita nang walang panghuhusga
ang isang bahagi ng buhay. Nabibigyang pansin dito ang mga
saloobin, damdamin, kilos at gawi ng mga tauhan.
- PANGKALAHATANG PANANAW
 “Huwag niyong husgahan ang tao sa panlabas niyang
anyo bagkus alamin muna ang pinagmulan ng katangian
niyang ito” sapagkat “kung ano ang ginawa mo sa iyong
kapwa, iyon din ang iyong matatanggap.”
SIKO-ANALITIKO
- Tanging ang ekonomiya lamang ang motibo ng lipunan.
“Nasa paghahanapbuhay ang tugon upang lasapin ang
sarap ng buhay.” Nagkakaroon lamang ng maturidad ang
isang tao bunga ng kanyang kamalayan sa kahirapan.
ARKETIPAL
- Ang layunin ng panitikan ay ipakita ang mga mahahalagang
bahagi ng akda sa pamamagitan ng mga simbolo. Ngunit
hindi basta-basta masusuri ang mga simbolismo sa akda.
Pinakamainam na alamin muna ang kabuuang konsepto at
tema ng panitikan sapagkat ang mga simbolismong
napapaloob sa akda ay magkaugnay sa isa’t isa. Ang lahat ng
simbolismo ay naaayon sa tema at konseptong ipinapakilala
ng may-akda sa mga mambabasa.
- Kumukuha karaniwan ng mga simbolismo o imahe sa mga
kwentong hango sa mitolohiya, epiko, o maging sa bibliya
 tulad ng kalapati, tanikala, timbangan, kandila, sulo, at iba
pa.
MGA KRITIKONG PILIPINO SA PANITIKANG
FILIPINO
ALEJANDRO G. ABADILLA
- Tubong rosario, Cavite, isinilang ni alejandro g. Abadilla
noong 1908.
- Nahirang siyang maging editor ng dahong tagalog ng
pilipinas-digest ng pilipinas-american review.
- Inilathala sa taliba ang kanyang unang akda, ang
“telephonegram” na napili ng kritikong si clodualdo del
mundo na pinaka magandang kwento ng buwang iyon.
TEODORO A. AGONCILLO
- kilalang historyador, manunulat, makata, manunuri,
mananlaysay at propesor sa filipino ng FEU.
- lalong naging tanyag si agoncillo dahil sa kanyang aklat na “
ang maikling kwentong tagalog, 1886-1948.
- isa sa mga kasapi ng samahang panitikan na laban sa
matatandang tanod at sa lingguhang liwayway na noon ay
ayaw maglathala ng mga akda ng mga kabataang makata at
manunulat.
VIRGILIO S. ALMARIO
- maituturing na isa sa pinakatanyag na kritiko ng panitikang
filipino si virgilio s. almario, na lalong kilala sa bansag na rio
alma ay lagi nang ksangkot sa pagbibigay –kulay sa
panulaang filipino.
- dating tagapamuno ng komisyon ng wikang filipino.
LAMBERTO E. ANTONIO
- Itinuturing na isa sa mga tungkong bato ng mga makatang
UE, kasama sina V. Almario at Rogelio Mangahas. Si
Antonio ay makailang ulit ng nagwagi ng gantimpala sa
Carlos Palanca Memorial Awards for Literature, hindi lamang
sa larangan ng maikling kwento kundi maging sa tula at
panunuring pampanitikan.
ISAGANI R. CRUZ
- Kilalang mananalaysay at manunulat ng mga dula at higit sa
lahat isang mapagkakatiwalaang kritiko ng Filipino.
- Dating kolumnista ng mahigit sa 20 pahayagan, sa
kasalukuyan ay lingguhang sumusulat ng pitak si Cruz sa
Philippine Star at Philippine Starweek.
- Karamihan sa akdang napanalunan niya sa Carlos Palanca
Memorial Awards for Literature ay mga dula at mga sanaysay
sa panunuring pampanitikan sa Filipino at Ingles.
LOPE K. SANTOS
- Makata, manunulat, mananalaysay at nobelista.
- Tinaguriang Makata ng Puso at Ama ng Balarilang Tagalog si
Santos na nagtapos sa Escuela de Derecho de Manila, Escuela
Normal Superior de Maestros at sa Colegio Filipino.
- Naging direktor ng Surian ng Wikang Pambansa, 1941-1945.
- Naisulat niya ang balarila ng Wikang Pambansa na naging
opisyal na batayang aklat sa Filipino.
FEDERICO LICSI LICSI JR.
- Nagwagi ng makailang ulit sa Carlos Palanca memorial
Awards for Literature sa pagsulat ng mga tulang gigising sa
kamalayang pilipino, itinanghal na makata ng taon ng 1996 si
licsi.
- Siya’y may-akda ng pitong antolohiya ng mga tula sa filipino,
ingles at kastila.
ROGELIO G. MANGAHAS
- Itinanghal na “makata ng taong 1969” sa talaang ginto ng
Surian ng Wikang Pambansa.
- Kinilala ng mga kritiko ang kanyang tulang “Duguang
Plakard”
FERNANDO B. MONLEO
- Kilala sa sagisag na batubalani, si monleon ay tinagurian
Makatang Laureado noong 1968.
- Nahirang na mambabalagtas na taon noong 1967. Siya’y
naging pangalawang patnugot ng Surian ng Wikang
Pambansa.
CLODUALDO DEL MUNDO
- Dating patnudot ng mga magasin sa Filipino at editorial
director ng Liwayway Publishing.
- Pitak ng parolang ginto, sa bisa nito ay pumili si Del Mundo
ng pinakamahusay na katha buwan-buwan at taon-taon.
PONCIANO B. P. PINEDA
- Nanungkulang punong komisyoner sa Wikang Filipino bago
nagretiro.
- Tubong nueva ecija ang mananggol, makata, manunulat,
propesor sa wika at linggwista si Pineda.
MGA KRITIKONG BANYAGA SA PANITIKANG
BANYAGA
ARISTOTLE
- Sa Poetics nakapaloob ang panunuring pampanitikan ni
Aristotle
- Tatlo ang mahahalagang kontribusyon sa Poetics
1. Ito ang nagpasimuno ng panunuring pampanitikan
2. Ito ang ginamit sa huwaran at patnubay ng panunuring
pampanitikan
3. Ito’y nag-alay ng isang konkretong teorya ng panitikan na
hindi hiram sa mga basal na kaisipan o pilsopyang pang-
estetika.
- Pinapanigan niya ang panulaan bilang katotohanan, at
katibayan ng tula bilang institusyon ng kalikasan o bilang
isang anyo ng kaalaman, at bilang pangmoral na katwiran ng
kaisipan.
- Ang panulaan para sa kaniya ay higit na mataas at pilosopikal
kaysa kasaysayan.
PLATO
- Isinilang noong 428 B.C. sa Athen, Greece
- Siya ang itinuturing na pangalawang tungkong bato ng
sinaunang Gresya, kabilang sina Aristotle at Socrates
- May tatlong kontribusyon si Plato sa panunuring
pampanitikan:
1. ang anyo at suliranin ng sining
2. ang inspirasyon ng makata
3. ang panulaan bilang tagapagturo ng kabutihan at
katotohanan
- ang itinatag na sistema ni Plato ay malawakang sistema ng
pilosopiya na matibay ang etikal na pundasyon ng ideyang
eternal o pormang kumakataan sa daigdig
- itinatag ni Plato ang Akademya sa Athens bilang institusyon
para sa pagkakamit ng sistematikong pilosopikal ay
siyentipikong pananaliksik
- ang kanyang tanging pinag-aalinlangan ay ang bisang
pangmoral sa sining
- Taliwas kay Aristotle, pinaniniwalaan ni Plato na ang tula ay
isa lamang panggagagad ng konkretong kalikasan. Bilang
resyonalista, pinaniniwalaan din ni Plato na “ang dahilan ay
dapat sundan kahit saan maguna.”
- Nakapaloob sa pilosopiya ni Plato ang etikang rasyonalistiko
kaya’t dikatakatang politikal ang kanyang pangunahing
ambisyon. Dahil dito, ang pinakatanging pangayyaring
naganap sa buhay ni Plato ay ang interbensyon sa politikang
Syracusan.
- Itinatag ni Plato ang doktrinang Phaedo na nagsaad ng
imortolidad ng kaluluwa. Nakapaloob sa kanyang kaisipan
ang aspektong lohikal, epistemolohikal, at metapisikal
SOCRATES
- Isinilang si Socrates noong 470 B.C. Siya , ayon kay Cicero,
ang nagbaba ng pilosopiya mula sa langit patungo sa daigdig.
Mababasa ang kanyang personalidad at doktrina sa Dialogue
at sa Memorabilla of Xenophon. Siya ay namatay sa edad na
71.
- ay isang klasikong Griyego (taga-Atenas) pilosopo-kredito
bilang isa sa mga tagapagtatag ng Western pilosopiya. Siya
ay isang misteriyosong pigura na kilala higit sa lahat sa
pamamagitan ng mga likhang mga klasikal na manunulat, lalo
na ang mga kasulatan ng kanyang mga mag-aaral Plato at
Xenophon at mag-play ng kanyang kontemporaryong
Aristophanes. Dialogues of Plato ay kabilang sa mga pinaka-
komprehensibong mga likha ni Socrates
Paniniwala
- Naniniwala si Socrates sa mitolohiyang naglalaman ng mga
katotohanang kwento tungkol sa mga Diyos ay imbensyon
lamang ng mga makata, gayundin ang imortalidad ng tao.
T.S ELIOT
- Thomas Stearns Eliot (TS Eliot) 1934 Septiyembre 26, 1888
St. Louis, Missouri, Estados Unidos Namatay noong Enero 4,
1965 (edad 76) Kensington, London, England Hanapbuhay
makata, manunulat ng dula, pampanitikan kritiko, at editor
Citizenship ng Amerikano
KALIGIRANG KASAYSAYAN….
- Taglay ang buong pangalanng Thomas Stearns Elliot siya ay
nakilala dahil sa kanyang sanaysay na Tradisyon at
Pansariling kakayahan na isang kritisismo at ang orihinal ay
nasusulat sa Ingles.
- Kay Eliot, ang tula ay di dapat isalaysay sa kahalagahan at
kaigtigan ng damdamin o mga bahagi nito kundi sa matinding
sining na nakapaloob sa paraan ng pagkakasulat. Sinalungat
din niya ang paliwanag ni Wordsworth na ang panulaan ay
emosyong nagpapagunita sa katahimikan.
- Ang paghahanap ng Obhetibong Koroleytib dahil sa
pagwawalang bahala sa tao o dehumanisasyon ang nilikha ni
Eliot na siyang kumakatawan lamang sa pangkat ng iba’t
ibang pagpapahayag ng damdamin ng tao ukol sa sining
- Paniniwala ni Eliot ang dissociation of sensibility matapos
niyang sabihing ang mga makata ng ating sibilisasyon na
narito pa sa kasalukuyan ay dapat maging difficult.
- The Poet must become more and more, comprehensive, more
allusive , more indirect, in order to force, to dislocate, if
necessary, language into his meaning
Mga likha….
- Mary Renault (the Last of the Wine)
- Four Quartets
ISYUNG PANLIPUNAN
ISYU
- Usapin, argumento, paksa o usapin na kailangan na
pagtuunan ng pansin para maresolba o masolusyunan
- Pangyayaring nagaganap ngayon na pinag-uusapan o
napapansin ng nakararami
LIPUNAN
- Isang grupo ng mga tao o mamamayan na binibigyang
katangian o paglalarawan sa mga huwaran ng mga
pagkakaugnay ng bawat indibidwal na binabahagi ang iba’t
ibang kultura at mga institusyon.
MGA SEKTOR NG LIPUNAN
- Simbahan
- Pamahalaan
- Edukasyon
- Gobyerno
- Ekonomiya
ISYUNG PANLIPUNAN
- Isyung pampublikong usapin, nakakaapekto ito hindi lamang
sa isang tao sa lipunan kundi sa isang malaking bahagi mismo
ng nasabing lipunan.
PANGKALAHATANG KAISIPAN
- Karaniwan sa mga isyu ng lipunan ay tumatalakay o
sumasalamin sa kinakaharap ng lipunan
ISYU PANG-EKONOMIKO
- Nagbubunga ng pagkawala ng trabaho ng mga tao depende sa
lugar, kasarian, edukasyon, at kadalasan sa mga grupong
etniko.
PAGSASAPIN-SAPIN SA LIPUNAN
- Isang uri ng pagkakaiba kung saan ang mga tao ay pinagtangi
ukol sa kanilang katayuan sa buhay base sa kanilang kita,
kayamanan, kalayuan sa lipunan, at kung minsan, sa kanilang
kapangyarihan, panlipunan man o politikal.
- Nagbubunga ng kapootan sa lahi o kapwa tao
HINDI PAGKAKAPANTAY-PANTAY
- Bunga ng maraming problemang panlipunan na kung saan
pinagbabasehan ang kasarian, kapansanan, lahi at edad na
nakakaapekto sa pagtrato ng isang tao.
KALUSUGANG PAMPUBLIKO
- Bunga ng mga tinatawa na pandemic o epidemic- ang
pagkalat ng mga sakit sa rehiyon o malaking pangkat ng tao.
PROBLEMANG PANGKAPIT-BAYANAN
- Isyu na maaaring mangyari sa kapit-bahayan
- Kadalasang may mataas na dropout rate sa hayskol
- Mga bata ay kadalasang may mababa sa walang pagkakataon
na mag-aral sa kolehiyo
DISKRIMINASYON SA EDAD
- Pagtanggi sa edad ng isang tao
ABORSYON
- Pagpatay sa sanggol habang nasa loob ng tiyan ng ina
- Isa sa kontrobersyal na isyu sa aspetong moral, legal, at
katayuang panrelihiyon
EDUKASYON
- Isa sa pinakamahalagang dahilan sa pag-assenso at pag-unlad
ng lipunan
- Kapag kulang ito, ito ay buhat ng hindi pagkakarooon ng
saktong pondo s amga paaralang pampubliko
MGA TAYUTAY
- Ang tayutay ay isang sinadyang paglayo sa karaniwang
paggamit ng mga salita upang gawing mabisa, matalinghaga,
makulay at kaakit-akit ang pagpapahayag
MGA URI NG TAYUTAY
Pagtutulad (Ingles: Simile)
- Ito ay isang paghahambing sa dalawang magkaibang tao,
bagay, pangyayari atbp. Gumagamit ang pagtutulad ng mga
salitang tulad ng, katulad ng, parang, kawangis ng, animo,
kagaya ng atbp.
  Ikaw ay kagaya ng ibong lumilipad
 Ang kagandahan mo ay tulad ng isang anghel.
Pagwawangis (Ingles: Metaphor)
- Ito ay katulad ng pagtutulad, maliban sa hindi ginagamit ang
mga salitang tulad ng, katulad ng, parang, kawangis ng,
animo, kagaya ng atbp.
 Si Jon ay lumalakad na babae.
 Malakas na lalaki si Ken.
Pagtatao (Ingles: Personification)
- Ito ay pagsasalin ng talino, gawi at katangian ng tao sa bagay.
 Ang mga damo ay sumasayaw.
 Tumatawa ng malakas ang mga puno.
Eksaherasyon (Ingles: Hyperbole)
- Ito ay lubhang pinalalabis o pinakukulang ang katunayan at
kalagayan ng tao, bagay, pangyayari atbp.
 Ang pagmamahal ko sa iyo ay singlayo ng buwan.
 Parang nabiyak ang aking ulo sa kaiisip sa ginawa mo.
Paguyam(Ingles: Sarcasm/Irony)
- Isang tayutay na kung saan ito ay pangungutya o pangaasar
ito sa tao o bagay.
 Ang sipag mo naman, Juan. Makikita ko ang sipag mo
sa madumi mong kwarto.
 Sa kagandahan mo, nakikita ko ang mga butas-butas at
mga tagihawat ng mukha mo.
Paglipat-wika
- Ito ay paggamit ng pang-uri upang ipaglalarawan ang mga
bagay.
 Ang masayang larawan ni Pedro ay nagpapakita nga
kanyang emosyon ngayon.
 Ang ulilang bag na iyan ay galing kay Celia.
Paglilipat-saklaw (Ingles: Synecdoche)
- Pagbanggit ito sa bahagi nga isang bagay o ideya bilang
katapat ng kabuuan.
 Tatlong kamay ang tumutulong sa kawawang ulila
 Si Santiago ay humingi ng kamay ng dalaga.
Pagtawag (Ingles: Apostrophe)
- Ito ay pagtawag sa mga bagay na parang ikinausap sila.
 Pag-ibig, nasaan ka na?
 Galit, layuan mo ako magpakailanman.
Tanong Retorikal (Ingles: Rhetorical Question)
- Mga tanong ito na hindi nangangailangan nga sagot.
 Kailangan ko bang tangappin na hindi niya ko mapapansin
at mamahailin?
 Wala na bang pag-asa na makaahon tayo sa kahirapan
nang dahil sa mga sunud-sunod na mga problema natin?
Pagpapalit- tawag (Ingles: Metonymy)
- Ito ay pansamantalang pagpapalit ng mga pangalan ng bagay
na magkaugnay.
 Igalang dapat ang mga maputing buhok.
 Mas magiting ang panulat kaysa espada.
Panaramdam (Ingles: Exclamatory)
- Ito ay naglalarawan sa mga karaniwang damdamin
 Noon, kapag nakikita kita, punung-puno ako
ng kaligayahan at kilig per ngayon, sa tuwing nakikita
kita na may ibang kasama, dumilim ang mundo ko at
punung-puno ng pighati at kirot.

Tambisan (Ingles: Antithesis)
- Ito ay pagtatabi ng mga hagap na nagkakahidwaan sa
kahulugan upang lalong mapatingkad na lalo ang mga salita.
 Ang pag-ibig ay ideyal ngunit ang kasal ay tunay na
bagay.
 Marami ang tinawag pero kaunti ang napili.
Paghihimig (Ingles: Onomatopoeia)
- Ito ay pagpahiwatig ng kahulugan sa pamamagitan ng tunog o
himig ng mga salita.
 Maririnig ko ang tiktok ng orasan.
 Mainga ang aw-aw ng aso kong si Iggy.
- Ito ay nagpapahayag ng mga laman ng isip na animo’y tunay
na kaharap o nakikita sa nagsasalita.
 Naiisip ko na maging mapayapa ang lahat.
 Nakikita kong mananalo ako sa kompetisyon.
Paghahalintulad(Analogy)
- Ito ay pagtutulad ng dalawang bagay, lugar, o ideya na
magkatumbas.
 Ang dalaga ay parang isang bulaklak, at ang binata ay
parang isang bubuyog.
 Ako ay isang buwan na sumisikat sa gabi, at ikaw ay
isang araw na sumisikat sa umaga.

Pag-uulit(Ingles: Alliteration)
- Ginagamit nito ang magkatulad na titik o pantig sa simula ng
dalawa o mahigpit pang salitang ginagamit sa isang
pangungusap.
 Si Sam ay sumasayaw sa silid-aralan.
 Masipag maglaba ang mga magulang ko.

Pagtanggi(Ingles: Litotes)
- Ito ay ginagamit ang salitang “hindi” sa unahan ng
pangungusap.
 Hindi niyo ako maloloko
 Hindi siya sumama sa outing ng kanilang barkada.

Salantunay(Ingles: Paradox)
- Ito ay ang pagpapahayag ng isang katotohanan sa
pamamagitan ng paggamit ng sangkap na animo’y di totoo sa
biglang basa o dinig.
 Ang mga palaging talo sa buhay ang nagtagumpay.
 Ang mayaman ay mahirap sa kaligayahan.

Pangitain(Ingles: Vision imagery)

Identipikasyon : Tukuyin kung ano o sino ang isinasaad ng mga Feminismo 11. Idinidiin nito ang karapatan ng mga kababaihan
sumusunod na pahayag. Isulat ang tamang sagot sa patlang  sa lipunan at kalayaang pangkabuhayan.
Teorya 1. Pormulasyon ng mga palilinawing simulain ng mga Naturalismo 12. Inilalarawan nito ang isang simpleng tauhan na
tiyak na kaisipan upang makalikha nang malinaw at may di-mapipigil na damdamin.
sistematikong paraan ng paglalarawan o pagpapaliwanag dito. 
Markismo 13. Ang pagsusuri , pag-aaral at ang pagtuturo ng
Panitikan 2. Kalipunan ng mga akdang nasusulat na makikilala literature sa istruktura ng mga klase ng tao sa lipunan , sa
sa pamamagitan ng malikhaing pagpapahayag, aestetikong anyo , konteksto ng mga misyung pangkabuhayan , panlipunan at
pandaigdigang kaisipan at kawalang-  maliw. political. 
Panunuring Pampanitikan 3. Sistema ng mga kaisipan at SIKO-analitiko 14. Ang teoryang ito ayon kay Freud ay tanging
kahalagahan ng pag-aaral na naglalarawan sa tungkulin ng ekonomiya lamang ang motibo ng mundo . 
panitikan , kabilang ang layunin ng may-akda sa pagsulat at
Eksistensyalismo 15. Ito ay walang tiyak na simulain ngunit
layunin ng tekstong panitikan na ating binabasa.
nagpipilit magwasak ng kasaysayan. 
Historikal 4. May mahalagang papel na ginagampanan ang
Dekonstruksyon 16. Nakabatay ito sa proposisyong wika ang
institusyon ang nais ipahatid ng teoryang ito. 
hinuhubog at humuhubog sa kamalayang panlipunan. 
Bayograpikal 5. Ang akda mismo ang pinagtutuunan ng pasin at
Eksistensyalismo 17. Malinaw ang epekto ng mga salita sa
hindi ang buhay ng may-akda. 
imahe ng nabuong tula. 
Historikal 6. Saklaw ang mga salik na nakapaloob sa akda gaya
Bayograpikal 18. Ang tulang “Panata sa Kalayaan “ ni Amado
ng buhay ng may -  akda, iba’t ibang sitwasyong political na
V. Hernandez ay masusuri sa paraang ____________________. 
lumulutang sa akda, at ang tradisyunal at kombensyunal na
pagtalakay sa akda.  Panitikan 19. Ang kritiko ay dapat laging bukas ang pananaw sa
mga pagbabagong nagaganap dito.
Klasisismo 7. Nagsisimula ang pananaw sa pinakamataas
patungo sa pinakamababang uri.  Markismo 20. Sa tulang “Huling Paalam “ ni Rizal , magandang
suriin ito gamit ang teoryang ___________________. 
Humanismo 8. Sibilisado ang mga taong nakatuntong ng pag-
aaral dahil kumikilala sa kultura. 
Realismo 9. Patuloy at walang pagbabago ang nais pairalin.  Historikal 21. Ang teoryang angkop gamitin sa pagsusuri ng
akdang Dekada 70 at Bata Bata Paano ka Ginawa ni Lualhati
Bautista. 
Pormalistiko 10. Ang tanging layunin nito ay ang pagtuklas at
pagpapaliwanag ng anyo ng akda. 
Realismo 22. Ang mga kontemporaryong manunulat gaya nina
Bob Ong at  Eros Atallia ay lumilikha ng mga akdang masusuri
sa ________________. 
Asonansya 23. Paulit-ulit na tunog ng isang patinig sam  tula.
Onomatopeya 24. Mga salitang gumagagad sa tunog na
nalilikha ng bagay na tinutukoy. 
Jose Nepomuceno 25. Ang kauna-unahang Pilipino na gumawa
ng pelikula kaya siya ang tinaguriang Ama ng Pelikulang
Pilipino.