Teoryang Pampanitikan
Hindi binibigyang-diin sa teoryang
Pormulasyon ng palilinawing mga simulain ng
mga tiyak na kaisipan upang makalikha ng
malinaw at sistematikong paraan ng
paglalarawan o pagpapaliwanag ukol dito.
Isang sistematikong pag-aaral at ang mga paraan
sa pag-aaral ng panitikan na naglalarawan sa
tungkulin ng panitikan kabilang ang layunin ng
may-akda sa pagsulat.
Sa pananaw na ito sinusuri ang panitikan batay
sa pagpapahalagang (sa disiplina, moralidad at
kaayusang nararapat at inaasahan ng madla)
taglay nito.
Ang layunin ng panitikan ay ilahad ang iba’t
ibang pamantayang sumusukat sa moralidad ng
isang tao – ang pamantayan ng tama at mali.
Inilalahad din nito ang mga pilosopiya o
proposisyong nagsasaad sa pagkatama o
kamalian ng isang kilos o ugali ayon sa
pamantayang itinakda ng lipunan. Sa madaling
sabi, ang moralidad ay napagkakasunduan ayon
na rin sa kaantasan nito.
Sa pag-aaral ng akda ay naroroon ang
moralistikong pananaw at binibigyang-diin ang
layuning dakilain at pahalagahan ang kabutihan
at itakwil ang kasamaan. Ngunit huwag
ipagkakamali na sa pag-aaral ng akda [na
ginamitan nito] ay sapat nang itanong kung
anong aral ng akda dapat matutong timbangin
ang lakas at kahinaan ng tao sa harap ng
pagsubok.
Sa pamamagitan ng pananaw na ito mahihinuha
ang kalagayan ng lipunan nang panahong
isinulat ang akda.
Ang layunin ng panitikan ay ipakita ang
kalagayan at suliraning panlipunan ng lipunang
kinabibilangan ng may-akda. Naipakikita rito ang
pamaraan ng mga tauhan sa pagsugpo sa
suliranin o kalagayan ng lipunan na nagsisilbing
gabay sa mga mambabasa sa magpuksa sa mga
katulad na suliranin.
Tinatalakay sa akda ang mga damdaming
namamayani sa mga tauhan gaya ng
pagmamahal, paghanga, pagkadakila, gayon din
ang mga negatibong damdamin ng pangamba,
takot, galit, pagkabigo, at iba pa. Mahalagang
masuri ang emosyon at makilala ang tunay na
katauhan ng indibidwal.
Sa pamamagitan ng pananaw na ito,
binibigyang-pansin ng manunuri ang kaisahan ng
mga bahagi at ang kabuoan ng akda nang
malayo sa pinagmulang kaligiran, panahon, at
maging sa pagkatao o katangian ng may-akda.
Ang pagtuklas at pagpapaliwanag sa anyo ng
akda ang tanging layunin ng pagsusuring
formalistiko.
ito ang buhay ng may-akda, hindi nakapaloob
ang kasaysayan, at lalong walang mababanaag
na implikasyong sosyolohikal, politikal,
sikolohikal, at ekonomikal. Samakatuwid, ang
pisikal na katangian ng akda ang pinakaubod ng
pagdulog na ito.
Umusbong ang paggamit ng pananaw na ito
noong mga unang dekada ng 1900. Dahil
laganap ang Romantisismo sa panahong ito ay
inilunsad ang Imahismo na naglalayong
magpahayag nang malinaw na gamit ang mga
tiyak na larawang biswal. Nagiging mas epektibo
ang pagpapahayag ng mensahe sa kadahilanang
nabibigyang-buhay ng may-akda ang mga
kaisipang nais ipahiwatig.
Ang layunin ng panitikan ay gumamit ng mga
imahen na higit na maghahayag sa mga
damdamin, kaisipan, ideya, saloobin at iba pang
nais na ibahagi ng may-akda na higit na madaling
maunawaan kaysa gumamit lamang ng
karaniwang salita.
Isang pamamalagay na kinakailangang gumamit
ng matipid at maingat na paggamit ng mga salita
upang makabuo ng konkretong imahen.
Binibigyang-pansin ng pananaw na ito ang
kakayahan o katangian ng tao sa maraming
bagay. Ang pananaw na ito ay nagpapahalaga
higit sa tao kaysa sa anumang bagay.
Muling Pagsibol o Renacimiento (Renaissance)
Ang layunin ng panitikan ay ipakita na ang tao
ang sentro ng mundo. Binibigyang tuon ang
kalakasan at mabubuting katangian ng tao gaya
ng talino, talento at iba pa.
Ayon kay PROTAGORAS (Villafuerte, 1988) “Ang
tao ang sentro ng daigdig, ang sukatan ng lahat
ng bagay at panginoon ng kanyang kapalaran.”
Sa pilisopiya, ito ay pagpapahalaga na nagbibigay
diin sa DIGNIDAD at KAHALAGAHAN ng tao.
Pinaniniwalaang ang tao ay nilikhang RASYUNAL.
Sa pamamagitan ng pananaw na ito ay nasusuri
ang kalagayan ng kababaihan at ang
pagkakapantay-pantay ng kalagayan ng
kalalakihan sa lipunan at maging sa panitikan.
Ang layunin ng panitikan ay magpakilala ng mga
kalakasan at kakayahang pambabae at iangat
ang pagtingin ng lipunan sa mga kababaihan.
Madaling matukoy kung ang isang panitikan ay
feminismo sapagkat babae o sagisag babae ang
pangunahing tauhan ay ipimayagpag ang
mabubuti at magagandang katangian ng tauhan.
Ipinakikita sa pananaw na ito na ang tao ay
malayang magpasiya para sa kanyang sarili
upang mapalutang ang pagiging indibidwal nito
at nang sa gayon ay hindi maikahon ng lipunan.
Makikita o mababanaag ito sa uri ng mga
tauhang gumaganap sa akda.
Ang layunin ng panitikan ay ipakita na may
kalayaan ang tao na pumili o magdesisyon para
sa kanyang sarili na siyang pinakasentro ng
kanyang pananatili sa mundo (human existence).
Sa utak at isip nakasentro ang teoryang
pampanitikang ito [dahil] utak ang nagpapagana
sa tao. Tao ang pangunahing nilikha sa mundo;
siya lamang ang may kakayahang mag-isip at
magdesisyon.
Nagbibigay diin sa kalayaang pantao at kanyang
pananagutan. Hindi ito naniniwala na ang tao ay
bahagi ng isang daigidig na may sistema. Ang tao
ay ganap na malaya at nasa sa kanya ang
paggamit ng kalayaang ito sa pamamaraang
makabuluhan at may pananagutan. Sa kabuuan,
ang tao rin ang may gawa sa kanyang sarili.
Pinapahalagahan nito ang katwiran at pagsusuri.
Layunin nito ng mailahad ang katotohanan,
kabutihan, at kagandahan.
Mas higit na pinapahalagahan ang kaisipan kay
sa damdamin.
Pinapahalagahan nito ang katwiran at pagsusuri.
Layunin nito ng mailahad ang katotohanan,
kabutihan, at kagandahan.
Mas higit na pinapahalagahan ang kaisipan kay
sa damdamin.
Ang layunin ng panitikan ay maglahad ng mga
pangyayaring payak, ukol sa pagkakaiba ng
estado sa buhay ng dalawang nag-iibigan,
karaniwan ang daloy ng mga pangyayari, matipid
at piling-pili sa paggamit ng mga salita at laging
nagtatapos nang may kaayusan.
Ipinahahayag ng klasisismo na ang isang akda ay
hindi naluluma o nalalaos, sa kabilang dako ay
nangyayari o nagaganap pa rin sa kasalukuyan.
Binibigyang-halaga nito ang indibidwalismo
kaysa kolektibismo, ang rebolusyon kaysa
konserbatismo, imahinasyon kasya katwiran, at
likas kaysa pagpipigil.
Kasalungat ng Klasisismo
Ang layunin ng teoryang ito ay ipamalas ang iba’t
ibang paraan ng tao o sumasagisag sa tao sa
pag-aalay ng kanyang pag-ibig sa kapwa, bansa
at mundong kinalakhan. Ipinakikita rin sa akda
na gagawin at gagawin ng isang nilalang ang
lahat upang maipaalam lamang ang kanyang
pag-ibig sa tao o bayang napupusuan.
Binibigyang halaga ang indibidwalismo,
rebolusyon, imahinasyon at likas.
Pagtakas mula sa realidad o katotohanan.
Higit na mahalaga ang pagpapalutang ng
damdamin kaysa paghamon sa pag-iisip ng
bumabasa.
Ipinapakita ng panitikang realismo ang
katotohanan. Ipinalalasap nito ang katotohanan
ng buhay maging ito may ay hindi maganda.
Layunin nitong ilahad ang mga pangyayari sa
tunay na buhay.
Ang layunin ng panitikan ay ipakita ang mga
karanasan at nasaksihan ng may-akda sa
kanyang lipunan SA MAKATOTOHANANG
PAMAMARAAN. Samakatuwid, ang panitikan ay
hango sa totoong buhay ngunit hindi tuwirang
totoo sapagkat isinaalang-alang ng may-akda
ang kasiningan at pagkaepektibo ng kanyang
sinulat.
Nagpapahayag ito ng pagtanggap sa
katotohanan o realidad ng buhay. Ipinaglalaban
ng teoryang realismo ang katotohanan kaysa
kagandahan.
Maiuugat sa paniniwalang ang akda ay salamin
ng buhay; na ang likhang isip ay may aktwal na
batayan sa kasaysayan at lipunan.
Ito’y teoryang pampanitikan na naniniwalang
malayang kagustuhan ang isang tao dahil ang
kanyang buhay ay hinuhubog lamang ng
kanyang heredity at kapaligiran. Sa panitikan,
layon nito na ipakita nang walang panghuhusga
ang isang bahagi ng buhay. Nabibigyang pansin
dito ang mga saloobin, damdamin, kilos at gawi
ng mga tauhan.
PANGKALAHATANG PANANAW “Huwag niyong
husgahan ang tao sa panlabas niyang anyo
bagkus alamin muna ang pinagmulan ng
katangian niyang ito” sapagkat “kung ano ang
ginawa mo sa iyong kapwa, iyon din ang iyong
matatanggap.”
Ipinakikita rin ang epekto ng kapangitan ng
kalagayan, katulad ng kahirapan at kawalan ng
katarungan, sa mga tauhan nito.Ito’y isa sa mga
namamayagpag sa kasalukuyan.
Ito ay nagtataglay ng mga pinakamasidhing
katangian ng teoryang Realismo. Itinuturing na
mabangis na gubat ang buhay sa mga walang
kalaban-labang mga tao at mas detalyado ang
mga kasuklam – suklam na mga pangyayari sa
buhay ng tao.
Ito ay isang uri ng teoryang pampanitikan kung
saan ang karaniwang istraktura ng kwento ay
hindi sinusunod. Natural nitong pinadadaloy ang
kamalayan at kaisipan ng isang tao at gayon din
ang mga pangyayaring hindi karaniwang pinag-
uusapan. Lumilikha ito ng serye ng mga
pangyayaring magkakaugnay subalit
winawakasan naman ng mga hindi sukat
akalaing pangyayari. Salungat ito sa mga
nakagawiang siklo na nakakahon.
Ang layunin ng panitikan ay ipakita ang iba’t
ibang aspekto na bumubuo sa tao at mundo.
Pinaniniwalaan kasi ng ilang mga pilosopo at
manunulat na walang iisang pananaw ang nag-
udyok sa may-akda na sumulat kundi ang
pinaghalu-halong pananaw na ang nais iparating
ay ang kabuuan ng pagtao at mundo.