Linki - CZAS NA ZIEMI

Slajd tytułowy

Zegar słoneczny projektu Przypkowskiego na fasadzie budynku na Starym Mieście w Warszawie. CC

BY-SA 3.0 (aut. Andrzej Barabasz). Źródło:
https://pl.wikipedia.org/wiki/Zegar_s%C5%82oneczny#/media/Plik:Sundial_Warsaw.jpg

Historyczne pomiary czasu

Pomiar czasu jest jedną z kluczowych umiejętności. W każdym miejscu na Ziemi czas rzeczywisty jest
inny, choć wydarzenia mają miejsce w tym samym momencie. Te różnice czasu są efektem ruchu
obrotowego naszej planety.

Pierwotne pomiary czasu, wobec braku odpowiednich umiejętności technicznych, oparte były na
obserwacji przyrody. Rytm dobowy wyznaczały wschody i zachody Słońca, rytm letni – pory roku. Z
czasem wyznaczano także rytm miesięczny – na podstawie faz Księżyca.

Współczesny podział jednostek czasu wywodzi się ze starożytnej Babilonii. To właśnie tam dokonano
podziału godziny na 60 minut o jednakowej długości. Następnie dobę podzielono na 24 godziny,
przyjęto też 7-dniowy tydzień, określono miesiące, których ilość ustalono na 12 – co było efektem
właśnie obserwacji faz Księżyca (czas ponownego osiągnięcia przez Księżyc tej samej pozycji
względem Ziemi – 29,5 dnia).

Czas słoneczny - to czas mierzony pozornym ruchem słońca, nazywany jest także czasem miejscowym
lub lokalnym. Istnieją dwa rodzaje czasu słonecznego: prawdziwy i średni. Prawdziwy czas słoneczny
definiowany jest jako kąt godzinny Słońca powiększony o 12 godzin.

Zegar słoneczny, Kościół św. Marcina, Jarocin, Wielkopolska, Polska. CC BY 2.5 pl (aut. Klapi). Źródło:

https://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Jarocin_zegar_s%C5%82oneczny.jpg#/media/Plik:Jarocin_zegar_s%
C5%82oneczny.jpg

Czas słoneczny miejscowy to dokładny, precyzyjny czas określany na podstawie aktualnego

górowania Słońca – inny dla każdego punktu na Ziemi, za wyjątkiem wszystkich punktów leżących
dokładnie na tym samym południku (zwanym południkiem miejscowym). Obliczamy go na podstawie
górowania Słońca na danym południku. Jako średnią dobę słoneczną określa się średni czas między
kolejnymi górowaniami Słońca. Czas ten dzieli się na 24 godziny.

Co 1° (stopień) długości geograficznej MCS (miejscowy czas słoneczny) zmienia się o 4 minuty. Daje to
możliwość obliczenia czasu miejscowego w danym miejscu, jeżeli znamy długość geograficzną i
lokalny czas słoneczny w innym miejscu.

Skoro wiemy, że każdy punkt na Ziemi wykonuje pełny obrót (czyli 360°) w ciągu 24 godzin, to
możemy określić różnice czasu słonecznego miedzy punktami położonymi na różnych południkach.
Różnica czasu między punktami leżącymi na południkach odległych np. o 180° wynosi 12 godzin, a o
1° - 4 minuty.

Strefa czasowa – wytyczony obszar powierzchni Ziemi o szerokości średnio 15° (360°/24) długości
geograficznej, rozciągający się południkowo między biegunami, w którym urzędowo obowiązuje
jednakowy czas (czas strefowy).

Czas strefowy przeważnie jest średnim czasem słonecznym środkowego południka tej strefy.
Granicami stref są południki. W całej strefie obowiązuje ta sama godzina. czas między sąsiadującymi
ze sobą strefami różni się o godzinę. Zerowa strefa to obszar położony pomiędzy południkami 7°30'
W a 7°30' E.

Godzinę w tej strefie czasowej określa się na podstawie czasu słonecznego południka 0°. Czas ten
nazywany jest czasem uniwersalnym.

Czas urzędowy

Czasem miejscowym (słonecznym) posługiwano się do XIX wieku. Rozwój cywilizacji oraz podróże
międzykontynentalne wymusił ujednolicenie czasu, ponieważ dalsze stosowanie czasu słonecznego
sprawiało wiele problemów, m.in.: problemy komunikacyjne (różnice w godzinach odjazdów
pociągów). Obecnie czas strefowy obowiązuje tylko na morzach. Stosowanie go na lądach ma swoje
wady, gdyż południki, będące granicami stref, często dzielą na części terytorium danego państwa. Na
przykład większość terytorium Polski leży w strefie czasu środkowoeuropejskiego. Jednakże
wschodnie krańce naszego państwa znajdują się w obrębie strefy czasu wschodnioeuropejskiego.
Dlatego przyjęto tzw. czas urzędowy, gdzie granicami stref czasowych są granice państw. W ten
sposób większość krajów znajduje się w jednej strefie czasowej. Dla obszaru należącego do jednej
jednostki administracyjnej (państwa), posługującego się innym czasem strefowym wprowadzono czas
urzędowy (umowny) równy czasowi strefowemu, obowiązującemu w większej części państwa,
prowincji, stanu itd.

W wielu krajach UE czas urzędowy zmienia się sezonowo (czas zimowy i letni). Czas letni jest w
stosunku do zimowego przesunięty o jedną godzinę do przodu. Zmiana następuje w nocy , ostatniej
niedzieli marca i października.

Mapa Europy przedstawiająca różnice między czasem strefowym a słonecznym w lecie. CC BY-SA 3.0
(aut. Naive cynic). Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Strefa_czasowa#/media/Plik:Tzdiff-Europe-
summer.png

Strefy czasowe na świecie. Domena publiczna. Źródło:

https://pl.wikipedia.org/wiki/Strefa_czasowa#/media/Plik:World_Time_Zones_Map.png

Strefy czasów urzędowych na świecie. Domena publiczna. Źródło:

https://pl.wikipedia.org/wiki/Czas_urz%C4%99dowy#/media/Plik:Standard_time_zones_of_the_worl
d.png

Wprowadzenie czasu sezonowego letniego (przesuniętego do przodu o 1h) pozwala m.in. lepiej
dostosować okres aktywności człowieka, obejmujący zwykle godziny od 6:00 22:00 do pory
najlepszego oświetlenia słonecznego: gdyby nie został wprowadzony czas letni w Warszawie to 15
czerwca wschód nastąpiłby około 3.14, zaś zachód o 19.59; w efekcie nie skorzystali byśmy z
porannego światła słonecznego, zaś wieczorem musielibyśmy wcześniej zacząć korzystać ze światła
sztucznego; wpłynęło by to na zwiększenie zużycia energii elektrycznej w domu, na ulicy i w
zakładach pracy. W 2019 roku zapadła decyzja o likwidacji czasu sezonowego w krajach Unii
Europejskiej (zmiana miała zostać wprowadzona w 2021 roku).

Wprowadzenie czasu urzędowego nie rozstrzygnęło jeszcze jednego problemu. W obliczeniach nie
sposób pominąć daty, a jeżeli na Ziemi są 24 strefy czasowe różniące się o godzinę, to różne miejsca
mogą mieć różną datę – w związku z tym ustalono międzynarodową linię zmiany daty. Generalnie
biegnie ona wzdłuż południka 180°, ale w miejscach, gdzie południk 180° przecina wyspy Polinezji,
Aleuty czy Półwysep Czukocki, przesunięto ją tak, aby całe terytoria państw znalazły się po tej samej
stronie linii zmiany daty. Wyeliminowano w ten sposób paradoksalną sytuację, kiedy w sąsiadujących
ze sobą miejscowościach byłyby, np. sobota i niedziela.

Poglądowa relacja między linią zmiany daty (czerwona) a datą i czasem w dniu. Kolejne barwy
symbolizują zmieniające się dni. W każdym punkcie Ziemi nowy dzień zaczyna się, gdy punkt
przekracza „północ”. CC BY-SA 3.0 (aut. Arnaudf). Źródło:
https://pl.wikipedia.org/wiki/Linia_zmiany_daty#/media/Plik:Dateline-animation-3deg-borderonly-
180px.gif

Przekraczając linię zmiany daty (np. statkiem):

 ze wschodu na zachód, z półkuli zachodniej na wschodnią: należy dodać jedną dobę (tracimy
jeden dzień), jest tam ta sama godzina ale już kolejnego dnia, np. środa staje się czwartkiem;
 z zachodu na wschód, z półkuli wschodniej na zachodnią): należy odjąć jedną dobę
(zyskujemy jeden dzień)