1

Bab 3 RUMUS ALGEBRA

3.1 Rumus Algebra

DSK SP3.1.1 Membentuk rumus berdasarkan suatu situasi.
P TP1 Mempamerkan pengetahuan asas tentang rumus.

Ciri-ciri perkara rumus:

linear
Pekali = 1
Diungkapkan dalam sebutan pemboleh ubah yang lain.

1. Padankan perkara rumus bagi setiap rumus berikut.

2. Tentukan sama ada pemboleh ubah bagi setiap rumus berikut adalah perkara rumus
atau tidak.

Pemboleh ubah p Pemboleh ubah x Pemboleh ubah y

3. Nyatakan sama ada pemboleh ubah yang diberi dalam kurungan adalah perkara rumus atau
bukan. Gariskan jawapan anda.

a Q = 2(a+b2) [Q] Ya Bukan

b I =Prt [I] Ya Bukan

c c2 = a2 + b2 [c] Ya Bukan

d mc2 = E [E] Ya Bukan

e 1 1 1 Ya Bukan
= − [y]
y x z
 2

4. Tandakan (√) bagi perkara rumus yang betul dan (x) bagi perkara rumus yang salah.

Rumus Perkara rumus √ / x

(i) z = x + y z

(ii) F = mg + ma F

(iii) x = y2 – 2x x

5. Rajah di bawah menunjukkan satu rumus algebra.

m + 4n2 = k

a Tentukan perkara rumus.

b Tentukan pemboleh ubah dalam rumus algebra itu.

6. Tentukan sama ada setiap pernyataan berikut adalah benar atau palsu.

a Dalam persamaan p = pq – 4, p bukan perkara rumus.

b Dalam persamaan v = u + at, v ialah perkara rumus.

c Dalam persamaan L2 = 5r2, L ialah perkara rumus.

7. Tandakan (√) bagi perkara rumus yang betul dan (x) bagi perkara rumus yang salah.

3.1 Rumus Algebra

 3

SP3.1.1 Membentuk rumus berdasarkan suatu situasi.

DSKP TP2 Mempamerkan kefahaman tentang rumus.

1. Tulis rumus bagi situasi berikut.

a b

c PQR ialah suatu garis lurus. Tulis rumus. d

e Isipada kuboid ialah V cm3. f

g h
 4

i Aqir ada dua bongkah logam yang sama jisim. Apabila dia menimbang satu bongkah logam dan
dua bongkah logam, keadaan neraca adalah seperti yang ditunjukkan dalam rajah di bawah.

2. Tulis rumus algebra daripada pernyataan atau situasi berikut.

a Jumlah dua nombor berlainan, x dan y ialah dua puluh.

b K ialah 10 kurang daripada 3 kali h.

c Hasil darab dua nombor berlainan, a dan b ialah empat

puluh lima.

d Kuasa dua suatu nombor x ialah enam belas.

e Punca kuasa tiga suatu nombor y ialah dua.

f Harga sebatang pen dan sebatang pensel masing-masing

ialah RMx dan RMy. Qila membeli 5 batang pen dan 12
batang pensel. Tulis rumus yang mengungkapkan jumlah
harga, H dalam RM, bagi semua pen dan pensel yang dibeli
Qila.

g Kos untuk membuat sebiji kek keju ialah RM45. Dalam

sehari, Vivian mampu membuat p biji kek keju. Tulis satu
rumus untuk jumlah kos, K dalam RM, membuat kek keju
untuk 5 hari.

h Kek coklat dijual pada harga RM3 sepotong. Sempena

 5

pembukaan cawangan baru, dia memberikan diskaun 30%

untuk semua harga kek. Terbitkan rumus pengiraan harga
jualan kek jika m potong kek coklat berjaya dijual.

i M mewakili perimeter, manakala x dan y masing-masing

mewakili panjang dan lebar sisi bagi segi empat tepat. Tulis
rumus yang menghubungkan M, x dan y.

j Panjang dan lebar sebuah segi empat tepat masing-masing

ialah ( p + 2 ) cm dan ( q -3 ) cm. Bentukkan rumus bagi
luas, L dalam cm2, segi empat tepat itu.

k Panjang sisi sebuah kubus ialah (k+5)cm. Bentukkan rumus

bagi luas permukaan A, dalam cm2, kubus itu.

l Tekanan, F bagi sebuah objek ialah hasil darab antara jisim,

m dan pecutannya, a. Tulis hubungan antara F, m dan a.

m Jisim Lee ialah y kg manaka jisim Ramu ialah w kg kurang

daripada Lee. Tulis rumus jumlah jisim mereka, H.

n 5 markah ditambah sebagai markah bonus. Setiap soalan

bernilai 2 markah. Tulis rumus yang menghubungkan
jumlah markah Jeevitha, V dan bilangan soalan yang dijawab
betul, q.

o Seutas tali, panjang p meter, dipotong kepada 8 bahagian

yang sama panjang dengan baki 2 meter. Jika panjang
setiap bahagian itu ialah ( q - 3 ) cm, bentukkan rumus bagi
p.

p Raja menunjukkan sebuah segi tiga

dengan ukuran tinggi 5p2 dan tapak
( 6p + 2 ). Jika A ialah luas segi tiga.
Bentukkan rumus bagi luas segi tiga.

3.1 Rumus Algebra

 6

SP3.1.2 Menukar perkara rumus bagi suatu persamaan algebra.

DSKP TP3 Mengaplikasikan kefahaman tentang rumus untuk melaksanakan tugasan mudah.

TIP: Pekali bagi perkara rumus mesti bernilai 1. Perkara rumus sebaik-
baiknya ditulis di sebelah
kiri persamaan.
Imbas kembali:
1 p
1xp =p × p=
3 3
-1 x p = -p
−1 −p
0xp =0 × p=
3 3

1 Ungkapkan huruf dalam kurungan sebagai perkara rumus.

a p=r+s [r] b u = 5v [v] c e = 4g – h [h]

d y = 4x – 5 [x] e x = 3b – 4a [b] f a−b

c= [a]
5

g 3+5 m h 3 t= 4 +1 i L = πjs + πj2 [s]

2 n= [m] [w]
n w

1 1
TIP: √ x2 = x x
=a↔ =x
a
 7

Imbas kembali:
-a + a = 0 -a x a = -a2 -a ÷ a = -1
-a – a = -2a (-a) x (-a) = a2 (-a) ÷ (-a) = 1

2. Ungkapkan huruf dalam kurungan sebagai perkara rumus.

a x=√ y−w [y] b k = j+ √ h [h] c x= y 2−3 [y]

d s e d= 1 f b = 64a2 [a]
r=
√ 6
[s]
c
[c]

g 2 pq h 1 i x2 = y 2 + z 2 [z]
n= t= y 2 [y]
√ m−3 49
[p]

j 1 1 1 k 2 1 3 l v2 = u2 + 2as [u]
+ = [f] + = [q]
u v f p q r

3.1 Rumus Algebra

 8

SP3.1.3 Menentukan nilai suatu pemboleh ubah apabila nilai pemboleh ubah lain diberikan.
DSKP TP3 Mengaplikasikan kefahaman tentang rumus untuk melaksanakan tugasan mudah.

1. Diberi a = 6 + 3b, hitung nilai

a a apabila b = 4. b b apabila a = 1.

2. Diberi s = 3r + t, hitung
a nilai s apabila r = 3 dan t = 6. b nilai r apabila s = -5 dan t = 7.

3. Hitung yang berikut.

a Diberi v2 = u2 + 2as, cari nilai u apabila b 1 1 1
Diberi + = . Cari nilai u apabila f = 10
v = 10, a = 2 dan s = 9. u v f
dan v = 15.

c Diberi 2 p=√ q+ r , cari nilai r apabila p = d n

Diberi S= [2 a+ ( n−1 ) d], cari nilai d
3 dan q = 15. 2
apabila S = 125, a = -1 dan n = 10.

4. Diberi 3p = q2 – 4r, hitung nilai

 9

a p apabila q = 3 dan r = 5. b 1 c r apabila p = -4 dan q = -10.

q apabila p = 1 dan r = .
2

5. Diberi √ 2 x=8 w−3 y .

a x apabila w = 2 dan y = 2. b w apabila x = 18 dan y = -10. c y apabila x = 12.5 dan w =1.

22
6. Diberi L=2 π j 2+ 2 πjt . Cari nilai t apabila π= , L = 528 dan j = 7.
7
 10

3.1 Rumus Algebra

SP3.1.4 Menyelesaikan masalah yang melibatkan rumus.
DSKP TP4 Mengaplikasikan pengetahuan dan kemahiran yang sesuai tentang rumus dalam konteks
penyelesaian masalah rutin yang mudah.
TP5 Mengaplikasikan pengetahuan dan kemahiran yang sesuai tentang rumus dalam konteks
penyelesaian masalah rutin yang kompleks.

Harga seketul ayam goreng di kantin sekolah ialah dua kali ganda harga sebungkus roti.

Dengan wang sebanyak RM5, Danial membeli dua bungkus roti dan seketul ayam.
Baki perbelanjaan tersebut ialah RM1 dan disimpan.

RM1

= RM 5
Jika Danial membawa RM12, berapa ketulkah ayam goreng yang dapat dibeli dengan jumlah
bilangan roti yang sama?
Merancang strategi : Menentukan harga sebungkus roti dan seterusnya harga seketul ayam.
(a) wakilkan harga roti dan ayam dengan huruf x.
Harga roti = RM

Harga ayam = RM
(b) bentukkan rumus algebra:
Danial membeli dua bungkus roti dan seketul ayam dengan RM5.
Jumlah harga roti + Jumlah harga ayam + RM1 = Jumlah belanja

+ + =

Harga sebungkus roti =

Harga seketul ayam =

Melaksanakan strategi:
Dari soalan, diketahui Danial membeli dua bungkus roti.
Wakilkan bilangan ayam goreng dengan huruf y.
Bentukkan rumus algebra:
Danial dapat membeli 2 bungkus roti dan berapa ketul ayam goreng dengan RM12.
Jumlah harga roti + Jumlah harga ayam = Jumlah belanja

+ =
 11

Danial dapat membeli ketul ayam goreng.

1 Rajah menunjukkan sebuah segi empat tepat, ABCD. Jika luas
ABCD ialah 30 cm2.

(a) Hitung nilai x. (b) Hitung nilai y.

2 Rajah menunjukkan sebuah pelan rumah.

Diberi luas rumah ialah A m2.

(a) Ungkapkan A dalam sebutan p dan q.

(b) Cari nilai p, dalam m, apabila A = 72 dan q = 4.

3 Rajah menunjukkan segi tiga PQR dan ABR. PAR dan QBR
adalah garis lurus. Diberi AB = ½ PQ, BR = ½ QR.
Perimeter kawasan berlorek ialah 57 cm.

(a) Bentukkan satu rumus algebra untuk perimeter

kawasan berlorek.

(b) Jika 2x + 2y = 23, hitung nilai x dan y.

 12

Rajah menunjukkan jumlah jisim 3 buah buku. Cari nilai n, dalam kg, jika n = 2m.

5 Markah bagi setiap soalan dalam Ujian Matematik ialah m markah. Raju menjawab x soalan
dengan betul manakala Chen menjawab 8 soalan dengan betul lebih daripada Raju. Jumlah
markah mereka ialah n markah.

(a) Tulis satu rumus bagi jumlah markah mereka dalam sebutan m dan x.

(b) Jika jumlah markah mereka ialah 144 markah dan setiap soalan ialah 2 markah, cari markah
yang diperoleh oleh Chen.

6 Rajah di bawah menunjukkan tawaran perkhidmatan oleh sebuah syarikat telekomunikasi.

Caj asas = RM 20
Panggilan = 10 sen per minit
SMS = 6 sen per mesej

(a) Ungkapkan jumlah bayaran pada suatu bulan tertentu, T dalam sebutan x dan y, jika x minit
panggilan dibuat dan y SMS dihantar.

(b) Dalam bulan Januari, Wong perlu membayar RM48. Jika dia menghantar 35 SMS, berapa
minit panggilankah yang dibuat oleh Wong?
 13

7 Jadual di bawah menunjukkan harga tiket bagi ETS GOLD dari Kuala Lumpur ke Ipoh.

Dewasa Kanak-kanak
Harga Tiket RM36 RM22
Bilangan Tiket x y

(a) Tulis satu rumus untuk mewakili hubungan antara jumlah harga tiket, J.
Ungkapkan J sebagai perkara rumus.

(b) Encik Lai membeli beberapa keping tiket dewasa dengan harga RM180. Cari bilagnan tiket
dewasa yang dibeli oleh Encik Rizal.

(c) Encik Wong membawa isterinya dan anaknya ke Ipoh. Jumlah kos tiket ialah RM160. Cari
bilangan tiket kanak-kanak yang dibeli oleh Encik Wong.

8 Semasa bercuti di Tasik Kenyir, Farid dan Akmal menyewa sebuah kayak. Kos, dalam RM, untuk
menyewa sebuah kayak ialah RM17 sejam dan deposit ialah RM50 bagi setiap sewaan.

(a) Terbitkan satu rumus jumlah kos, C menyewa sebuah kayak untuk jam, dalam RM.

(b) Berapa lamakah Farid dan Akmal dapat menyewa kayak tersebut jika mereka membayar
RM118?
 14

9 Rajah menunjukkan harga buah-buahan yang dijual di gerai Hamzah.

(a) Jumlah jualan pada hari itu ialah RMp. Jika x kg rambutan, y kg manggis dan z kg jambu
batu dijual, ungkapkan p dalam sebutan x, y dan z.

(b) Hamzah telah menjual 8 kg rambutan dan 12 kg manggis. Jika jumlah jualan ialah
RM204.50, hitung jumlah jisim, dalam kg, jambu batu yang dijual.

1 Lim membeli sekilogram ikan dengan harga RMx. Dia kemudian menjual semula ikan tersebut
0 kepada Pn Fatimah kurang y % daripada harga beliannya.
Petunjuk:
Potongan = harga asal x peratus potongan
Harga Beli = Harga Asal - Potongan

(a) Tulis satu rumus harga yang perlu dibayar oleh Pn Fatimah, w dalam sebutan x dan y.

(b) Berapakah harga sebenar ikan tersebut jika Pn Fatimah perlu membayar RM14.70 dan Lim
menjual dengan 2% kurang dari pada harga sebenar?

(c) Jika Lim membeli dengan harga RM25 dan Pn Fatimah membeli dengan harga RM15,
berapakah y% yang diminta oleh Pn Fatimah?
 15

1 Harga tiket untuk melawat ke taman rama-rama pada hujung minggu ialah RM12 bagi orang
1 dewasa dan RM8 untuk kanak-kanak. Terdapat sebuah rombongan pelancong dengan p orang
dewasa dan q orang kanak-kanak.

(a) Bentukkan satu rumus jumlah bayaran tiket, H dalam RM, jika rombongan tersebut
melawat taman rama-rama pada hari Sabtu.

(b) Diskaun harga tiket akan diberi sebanyak 20% untuk setiap dewasa dan setiap kanak-kanak
jika mereka melawat ke taman rama-rama pada hari bekerja. Bentukkan satu rumus
jumlah bayaran tiket, J dalam RM, jika rombongan tersebut melawat taman rama-rama
pada hari Selasa.

1 Harga sehelai kemeja ialah RM35, manakala harga sehelai seluar ialah RM45. Diskaun
2 sebanyak 15% diberikan pada harga sehelai kemeja, manakala diskaun sebanyak 10% diberikan
pada harga sehelai seluar.
Tulis rumus jualan, z, jika Firdaus ingin membeli x helai kemeja dan y helai seluar.

1 Dalam rajah, PQ dan RS ialah garis selari.

3
(a) Ungkapkan x dalam sebutan y dan z.

(b) Jika y = 50o dan z = 30o, cari nilai x.

 16

1 Rajah menunjukkan tiga bentuk pertama bagi suatu susunan mancis.

4

Diberi m mewakili bilangan mancis yang digunakan untuk menyusun bentuk yang ke-n.

(a) Tulis satu rumus untuk mewakili hubungan antara m dengan n.

Ungkapkan m sebagai perkara rumus.

(b) Berapakah mancis yang diperlukan untuk menyusun bentuk ke-15?

(c) 19 batang mancis digunakan untuk membentuk bentuk ke-p. Cari nilai p.

1 Sebuah kereta mampu bergerak sejauh 10 km dengan isian petrol sebanyak 1 liter. Ungkapkan
5 kos petrol, RMx yang perlu diisi untuk perjalanan sejauh s km jika satu liter petrol berharga
RMt.

1 Azlina mengambil 40 saat untuk berjalan sejauh 50 meter. Bantu Azlina menulis rumus
6 mengira tempoh perjalanan, t dalam minit, dari rumahnya ke sekolah yang berjarak x
kilometer.
17