Mekatronik Programı

Kontrol Sistemleri
Öğr.Gör.İsmail PEKGÖZ
Bölüm Hedefi

Kontrol Sistemleri belirli bir değerde kalma ya da belirli bir objeyi

takip etme gibi sürekli kontrol gerektiren sistemlerin kontrol
mekanizmalarını değişik analizler yardımıyla oluşturma ve
uygulama.

2
 BÖLÜM 1: Kontrol Sistemi Temel Kavramları ve Açık
Çevrim Kontrol Sistemi
Sistemin Tanımı:
Geniş anlamıyla sistem; parçaları arasında karşılıklı ilişki, etkileşim bağlantı ve bağıntı bulunan,
en az bir işlevi veya amacı bulunan süreçsel bir bütündür. Sistem kavramı hayatın tüm
alanlarında kullanılmakla beraber teknoloji disiplinleri açışından bakıldığında şu tanım daha
açıklayıcıdır. Buna göre sistemi; girdi, süreç ve çıktıdan oluşan, bir amaç için bir araya gelmiş
elemanlar topluluğu olarak tanımlayabiliriz.

3
 BÖLÜM 1: Kontrol Sistemi Temel Kavramları ve Açık
Çevrim Kontrol Sistemi
Kontrolün Tanımı:
Bir sistemin davranışının istenildiği şekilde değiştirilmesine yönelik çalışmalara kontrol denir.
Kontrol davranışı, sistemin tamamına hükmedebilir bir yapıdadır. Sistemin faydalı bir hale
dönüşmesi ancak kontrol sayesinde mümkün olur. Örneğin başıboş akan bir akar suyun baraj
yada set benzeri bir sistemle kontrol altına alınması , suyun gücünden faydalanılabilmesini
sağlar.

4
 BÖLÜM 1: Kontrol Sistemi Temel Kavramları ve Açık
Çevrim Kontrol Sistemi
Kontro Sisteminin Tanımı:
Mekanizmalar üzerinde istenilen kontrolün gerçekleştirilebilmesi için stratejiler içeren
sistemlere kontrol sistemleri adı verilir. Kontrol sistemi, denetleyici ve denetlenen olmak
üzere iki temel ayak üzerine oturur.
Otomatik Kontrol:
Bir sistemin kontrolü işleminde insan faktörünü en aza indirgeyecek şekilde tasarlanmış,
sistemin işlevini yerine getirirken meydana gelebilecek bozucu etkileri algılayabilen kontrol
türüdür. İster mekanik, ister elektrik isterse elektronik sistemler olsun, sistemin belirli bir
kararlı aralıkta çalışması istenilen her durumda otomatik kontrol yönteminden faydalanılır.

5
 BÖLÜM 1: Kontrol Sistemi Temel Kavramları ve Açık
Çevrim Kontrol Sistemi
Kontrol Sistemi Çeşitleri:
• Açık çevrim
• Kapalı çevrim
Açık Çevrim Kontrol Sistemi:
Sistemi kontrol eden düzeneğin sistemin çıkışından etkilenmediği, sadece verilen referans
değerine göre denetim işleminin yapıldığı sistemlerdir. Hassasiyet gerektirmeyen
sistemlerde kullanılan bir denetim sistemi mekanizmasıdır. Sisteme etkiyen bozucu
faktörlerin algılanması insan faktörüyle olabilmektedir.

6
 BÖLÜM 1: Kontrol Sistemi Temel Kavramları ve Açık
Çevrim Kontrol Sistemi

Verilen referans işareti kontrol elemanı tarafından alınır ve oransal bir kontrol işareti üretir. Bu
işaret, kontrol edilen sisteme verildiğinde sistem giriş değişkenini süreç içine alır ve istenilen çıkış
işaretini verir. Açık çevrim denetim, genellikle kumanda edilen sistemin yapısının ve sisteme
etkiyen diğer girişlerin önceden çok iyi bilindiği uygulamalarda kullanılır.

7
 BÖLÜM 1: Kontrol Sistemi Temel Kavramları ve Açık
Çevrim Kontrol Sistemi
Örnek:
Kapalı bir mekanın ısıtılmasını sağlayan bir sistem incelenecektir. Bu sistemde bir denetleyici
bulunmaktadır. Bu denetleyici dışarıdaki havanın sıcaklığını giriş olarak alır. Bu alınan giriş
referans değer olarak kabul edilir. Buna göre motor çalıştırılarak valfin açılması ve ısıtıcının
ortamı ısıtması sağlanır. Kazan –valf –ısıtıcı üzerinden su, devir daim etmektedir. Dış
ortamdan sensör vasıtasıyla alınan referans değerde herhangi bir değişiklik olduğunda
çevrim tekrar başlatılır ve valf kapatılır ya da daha fazla açılır. Böylelikle ısıtma düzeneği
kurulmuş olur.

8
 BÖLÜM 1: Kontrol Sistemi Temel Kavramları ve Açık
Çevrim Kontrol Sistemi
Bu örnekte dikkat edilmesi gereken nokta sensörden alınan bilgidir. Düzeneğe konulan
sensör sadece dış ortamın sıcaklığını ölçmektedir. Bu sensörden alınan bilgi referans giriş
bilgisidir. Eğer iç ortamın sıcaklığı ölçülerek işlem yapılsaydı bu kapalı çevrim sistemine bir
örnek olurdu.

Kapalı bir ortamın temsili ısıtma sistemi 9

 BÖLÜM 1: Kontrol Sistemi Temel Kavramları ve Açık
Çevrim Kontrol Sistemi

Blok diyagram

Temsili ısıtma sisteminin şematik gösterimi

String Sabitler:

10
 BÖLÜM 1: Kontrol Sistemi Temel Kavramları ve Açık
Çevrim Kontrol Sistemi
Açık Çevrim Kontrol Sisteminin Elemanları:
Giriş/Çıkış:
Kontrol sisteminden belli bir cevap almak üzere bir dış enerji kaynağından sisteme
uygulanan uyarıdır. Çıkış ise denetim sisteminden sağlanan gerçek cevaptır. Bir sistemin
kontrol amacını giriş ve çıkışların türü belirler.
Denetleyici:
Sistemin istenilen çıkışı verecek doğrultuda çalışmasını sağlamak için verilen referans değere
bağlı olarak kontrol işareti üretir. Genellikle elektronik bir elemandır.

11
 BÖLÜM 1: Kontrol Sistemi Temel Kavramları ve Açık
Çevrim Kontrol Sistemi
Denetlenen sistem:
Denetleyicinin müdahale ettiği, yönlendirdiği ve istenen sonuçların alınmasını sağladığı
düzenektir. Endüstri de kullanılan her türlü mekanizma ve teçhizat denetlenen sistem olarak
adlandırılabilir.
Ayar Noktası ve Ayar Değeri:
Denetim sistemlerinde sabit bir kumanda değerinin ayarlandığı nokta ve ayarlanan değer.

12
 BÖLÜM 1: Kontrol Sistemi Temel Kavramları ve Açık
Çevrim Kontrol Sistemi
Açık Çevrim Kontrol Sisteminin Uygulama Alanları:
a). Açık çevrim kontrol sistemleri işlemlerin önceden çok iyi bilindiği sistemlerde yaygın
olarak kullanılmaktadır.
b). Çok fazla hassasiyet beklenmeyen sistemler için idealdir.
c). Açık çevrim sistemlerin maliyetleri daha düşüktür. Bu nedenle ucuz çözümler istenen
yerlerde tercih edilir.
d). Açık çevrim kontrol yöntemi sisteme etkiyen bozucuları zayıflatmaz.

13
 BÖLÜM 1: Kontrol Sistemi Temel Kavramları ve Açık
Çevrim Kontrol Sistemi
e). Açık çevrim kontrol yöntemi kararsız bir sistemi kararlı hale getiremez. Yani açık çevrim
kontrol yönteminin uygulanacağı sistemin zaten kararlı ve düzgün çalışan bir sistem
olması zorunludur.
f). Açık çevrim kontrol yöntemi, sistemin parametrelerindeki değişimlere karşı bir hassasiyet
göstermez. Sistem çalışmasına devam eder.

14
 Kaynakça

• MEGEP Endüstriyel Otomasyon Teknolojileri Açık Çevrim Kontrolü

• Mersin Üniversitesi Süreç Kontrol Öğr.Gör. Dilek Çolakoğlu

15
TEŞEKKÜRLER…