Δημοσιογραφική δεοντολογία

Στον ηθικό κώδικα των δημοσιογράφων ως βασικές αρχές περιλαμβάνονται η κοινωνική

ευθύνη, η επαγγελματική ακεραιότητα, ο σεβασμός της ιδιωτικής ζωής και της αξιοπρέπειας
του ανθρώπου, ο σεβασμός του δημόσιου συμφέροντος και η δυνατότητα του κοινού να έχει
πρόσβαση και συμμετοχή στα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Στην εποχή μας, εποχή που
χαρακτηρίζεται από την εντυπωσιακή τεχνολογική πρόοδο και την έκρηξη στον τομέα των
πληροφοριών, τα Μ.Μ.Ε. και κυρίως, οι επιχειρηματικοί και οικονομικοί κύκλοι που τα
διαχειρίζονται, καθίστανται σε ισχυρούς πόλους ελέγχου και επιβολής πολιτικών επιλογών.

Ο σεβασμός του δημόσιου συμφέροντος αποτελεί θεμέλιο της δημοσιογραφικής έρευνας. Ο

έλεγχος των αυθαιρεσιών της πολιτικής εξουσίας και η καλοπροαίρετη κριτική, πρέπει να
έχουν ως γνώμονα την εξυπηρέτηση των λαϊκών συμφερόντων. Ωστόσο, δε λείπουν και οι
αιτιάσεις των «πολεμίων» των Μ.Μ.Ε. Εκείνοι, υποστηρίζουν ότι ειδικά, τη σημερινή εποχή,
πλεονάζουν τα φαινόμενα «συναλλαγής» μεταξύ της πολιτικής εξουσίας και των «ισχυρών
ομίλων» των Μ.Μ.Ε. Οι αναλυτές που υποστηρίζουν ότι τα Μ.Μ.Ε., ασκούν εσκεμμένα
παραπληροφόρηση και προπαγάνδα, προκειμένου να ικανοποιηθούν οικονομικές απαιτήσεις
τους, ως «εκδούλευση» από πολιτικούς παράγοντες, στηρίζουν τις παρατηρήσεις τους, σε
ιστορικά παραδείγματα του παρελθόντος (εκτροπές πολιτευμάτων, στρατιωτικές δικτατορίες).
Πάντως, είναι ευρέως αποδεκτό, ότι τα Μ.Μ.Ε., χάρη στη διεισδυτικότητα την οποία έχουν
αποκτήσει, μπορούν να καθοδηγήσουν την κοινή γνώμη προς ορισμένες κατευθύνσεις. Αυτή η
ικανότητα είναι ένα «τρομακτικό προνόμιο», που γίνεται πιο επικίνδυνο, όταν απουσιάζει
παντελώς η αρχή του σεβασμού του δημόσιου συμφέροντος.

Με την εξέλιξη των πληροφοριών, την ταχύτητα μετάδοσής τους και την ευκολία πρόσβασης σ’
αυτές, σχετίζεται και ο σεβασμός της ιδιωτικής ζωής και της αξιοπρέπειας του ανθρώπου.
Σήμερα, μετά την τεχνολογική επανάσταση και την επανάσταση στο χώρο των
επικοινωνιών/πληροφοριών (λ.χ. Internet), η προστασία της ανθρώπινης αξιοπρέπειας
αποτελεί την πιο κατηγορηματική επιταγή. Σε ιδανικές συνθήκες (εκεί, δηλαδή, όπου δε
συμπλέκεται η είδηση με το, προς πώληση, προϊόν), κάθε δημοσιογράφος οφείλει να
παρουσιάζει τα γεγονότα της επικαιρότητας, χωρίς να τα αλλοιώνει με τον υποκειμενισμό ή τις
υποβολιμαίες σκέψεις του. Η δημοσιογραφική έρευνα, δεν παρασύρεται από σκοπιμότητες και
φανατισμούς, ελέγχει εξαντλητικά την αξιοπιστία των πηγών της και αποφεύγει να διασπείρει
ψευδείς ειδήσεις, ανεξακρίβωτες πληροφορίες και «πικάντικες» λεπτομέρειες από την
προσωπική ζωή των εμπλεκομένων με τα γεγονότα. Παρατηρείται, όμως, στην εποχή μας,
ειδικά μετά την άνθιση της ιδιωτικής τηλεόρασης, η ανάμειξη της είδησης με το σχόλιο, του
γεγονότος με τη «ροζ ιστορία» και της ενημέρωσης με τη σκανδαλοθηρία. Πρόκειται για μια
διεστραμμένη δημοσιογραφική τακτική, που σκοπό έχει την καταβαράθρωση του πνευματικού
επιπέδου του λαού, τον αποπροσανατολισμό της κοινής γνώμης και τον ευτελισμό της
ανθρώπινης προσωπικότητας, με σκοπό την προσέλκυση αναγνωστών ή τηλεθεατών και τη
συνεπαγόμενη αύξηση πωλήσεων των προϊόντων - ειδήσεων.

Σε αυτή τη διαδικασία εκβαρβάρωσης των δημοσιογραφικών, αλλά και γενικότερων πολιτικών

και κοινωνικών ηθών, ανασχετικό ρόλο μπορούν να διαδραματίσουν η κοινωνική ευθύνη και η
επαγγελματική ακεραιότητα του δημοσιογράφου. Είπαμε και προηγουμένως, ότι ο
δημοσιογράφος έχει αναλάβει το ύψιστο λειτούργημα της ενημέρωσης του λαού. Ειδικά, στις
«εύθραυστες δημοκρατίες», ο ρόλος του είναι σημαντικός στη διαπαιδαγώγηση των πολιτών,
αφού ολοκληρωμένος πολίτης είναι ο «καλά ενημερωμένος» πολίτης. Ο έντιμος
δημοσιογράφος που εμπνέεται απ’ τα ιδανικά της δημοκρατίας και του ανθρωπισμού, θα
συλλογιστεί την κοινωνική ευθύνη του και θα αντιδράσει στα σχέδια εκείνων που
επιβουλεύονται τις ελευθερίες, τα ατομικά και συλλογικά δικαιώματα του λαού και τη
συμμετοχικότητα στη λήψη αποφάσεων. Αυτή, ακριβώς, η αρχή θα σταθεί εμπόδιο στις
προσπάθειες παραπληροφόρησης της κοινής γνώμης, που ενδεχομένως γίνεται από
οργανωμένα οικονομικά και πολιτικά συμφέροντα, τα οποία έχουν διαβρώσει τους κύκλους
των Μ.Μ.Ε. Βέβαια δεν λείπουν τα παραδείγματα, ηθικά πωρωμένων δημοσιογράφων ή
ανεπαρκών επαγγελματιών, που επιδεικνύουν μία ενδοτικότητα στις προθέσεις των
«οργανωμένων συμφερόντων». Ως σημαντικότερες αιτίες αυτής της συμπεριφοράς
καταγράφονται: η έλλειψη δημοσιογράφων με ανώτερη μόρφωση, η απουσία εξειδικευμένων
σπουδών, η οικονομική εξάρτηση και η υποβάθμιση θεσμών και αξιών λόγω του
ωφελιμιστικού χαρακτήρα της σύγχρονης ζωής.

Με αυτή τη γενικότερη απαξίωση συνδέεται και η τραγική απουσία, σήμερα, κάθε

δυνατότητας του λαού να έχει πρόσβαση και συμμετοχή στα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Τις
τραγικές ελλείψεις υπογραμμίζουν, άλλωστε, τα κάθε λογής τηλεθεάματα (ριάλιτι σόου,
πρωϊνάδικα, big brother/bar), που έχουν κατακλύσει τα προγράμματα της τηλεοπτικής
πραγματικότητας. Ο πολίτης μετατρέπεται σ’ έναν αποχαυνωμένο θεατή των εξελίξεων, όπου η
παρέμβασή του, όποτε του ζητείται, περιορίζεται, είτε στην «παρουσία κάποιου απόκληρου
και κοινωνικά περιθωριοποιημένου ανθρώπου», ο οποίος γίνεται βορά στο βωμό του σόου,
είτε στη «συμμετοχή σε τηλεπαιχνίδια», που παρέχουν «τηλεοπτική καταξίωση», μέσω της
αναγνωρισιμότητας από το «τηλε-κοινό», το οποίο εθίστηκε να πιστεύει, ότι αυτή (η
αναγνωρισιμότητα δηλαδή) αποτελεί το μέγιστο αγαθό της εποχής μας.