ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣ ΟΝΟΜΑΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

1. Ειδικές προτάσεις

Οι ειδικές προτάσεις είναι δευτερεύουσες προτάσεις κρίσεως, οι οποίες:

Eισάγονται(δηλ. αρχίζουν) με τους ειδικούς συνδέσμους:

ὅτι= ότι, πως (κάτι θεωρείται πραγματικό ).
ὡς= ότι δήθεν, ότι τάχα (υποκειμενική γνώμη )

Eκφέρονται με τις με τις εγκλίσεις των προτάσεων κρίσεως: οριστική, δυνητική οριστική, δυνητική
ευκτική και ευκτική του πλαγίου λόγου (μετά από ιστορικό χρόνο).

Παίρνουν άρνηση οὐ.

Εξαρτώνται από τις παρακάτω κατηγορίες ρημάτων:

α) Λεκτικά: λέγω, ἀγγέλλω, ἀπαγγέλλω, ἀποκρίνομαι, διδάσκω, διηγοῦμαι, κηρύττω, δηλῶ

κ.λ.π .
β) Γνωστικά(όσα εκφράζουν, σκέψη, συλλογισμό, γνώση): γιγνώσκω, οἶδα, ἀναμιμνῄσκομαι,
μανθάνω, ἐπίσταμαι, λογίζομαι, ἐνθυμοῦμαι κ.λ.π.
γ) Αισθητικά: αἰσθάνομαι, ὁρῶ, ἀκούω κ.λ.π.
δ) Δεικτικά: δείκνυμι, ἀποδείκνυμι, ἐπιδείκνυμι. κ.λ.π
ε) Απρόσωπα ρήματα: ἀγγέλλεται, λέγεται, ἀρκεῖ  κ.λ.π.  και
στ) Απρόσωπες εκφράσεις: δῆλόν ἐστί, φανερόν ἐστί. κ.λ.π
Χρησιμεύουν:
Α)Ως αντικείμενο των ρημάτων που αναφέρονται στις περιπτώσεις α,β,γ,δ
Β) Ως υποκείμενο των ρημάτων που αναφέρονται στις περιπτώσεις ε,στ
Γ) Ως επεξήγηση, όταν στην κύρια πρόταση υπάρχει δεικτική αντωνυμία ουδετέρου γένους.

*Οι φράσεις εὖ οἶδ΄ ὅτι= βεβαιότατα, οἶδ΄ ὅτι = βεβαια, δῆλον ΄ ὅτι =ολοφάνερα έχουν τη σημασία
επιρρήματος
*Τα λεκτικά ρήματα συντάσσονται και με ειδικό απαρέμφατο ,αλλά το ρήμα φημί πάντα με ειδικό απαρέμφατο .
*Τα αισθητικά και γνωστικά ρήματα συντάσσονται και με κατηγορηματική μετοχή.
Εργασία
Στα παρακάτω παραδείγματα να αναγνωρίσετε τις δευτερεύουσες ειδικές προτάσεις και να
δηλώσετε : α. Πώς εισάγονται και από πού εξαρτώνται β. Πώς εκφέρονται
γ. Σε τι χρησιμεύουν .
1. Οὗτοι ἔλεγον ὅτι Κῦρος τέθνηκεν
2. Θεμιστοκλῆς ἀπεκρίνατο ὅτι οὔτ' ἄν αὐτός ὀνομαστός ἐγένετο.
3. Λέγει ὁ κατήγορος ὡς ὑβριστής εἰμί.
4. Οἱ Θηβαῖοι εἶπον ὅτι οὐκ ἄν ἀποδοῖεν(ευκτ. του ρ. ἀποδίδωμι= δίνω πίσω) τούς νεκρούς.
5. Oὐκ ᾔδη(=γνώριζα) γάρ ὅτι καί οἱ μέτοικοι πολέμιοι τῇ πολιτείᾳ ἔσοιντο.
6. Οἱ Ἕλληνες ᾔσθοντο τοῦτο,ὅτι βασιλεύς ἐν τοῖς σκευοφόροις εἴη ἄν.
7. Οὐκ ᾔσθοντο ὅτι ἡ πόλις κατειλημμένη εἴη .
8. Δῆλόν ἐστι ὅτι νῦν οὐ περί δόξης πολεμοῦσιν(οι Ολύνθιοι).
9. Εἰσηγγέλθη αὐτοῖς ὡς εἴη Ἀπόλλωνος ἔξω τῆς πόλεως ἑορτή.
10. Δῆλον ἦν ὅτι βασιλεύς ἐγγύς ἦν.
2.Ενδοιαστικές προτάσεις
Οι ενδοιαστικές προτάσεις είναι δευτερεύουσες προτάσεις που εκφράζουν φόβο.   
 Εισάγονται με τους ενδοιαστικούς συνδέσμους:
1. μή=μήπως, όταν υπάρχει φόβος μήπως γίνει κάτι το ανεπιθύμητο και
2. μή οὐ, όταν υπάρχει φόβος μήπως δεν γίνει κάτι το επιθυμητό.
3. [ σπάνια με το ὃπως μή που ισοδυναμεί με το μη και εκφέρονται συνήθως με οριστική μέλλοντα ή
υποτακτική ]

Εξαρτώνται από ρήματα, που εκφράζουν φόβο ή δισταγμό ή επιφύλαξη και τα όμοια, όπως δέδοικα ή
δέδια, φοβοῦμαι, ὀκνῶ, ὑποπτεύω, φυλάττομαι,
αλλά και από τα ρήματα ὁρῶ(κατά κανόνα σε προστακτική:ὅρα, ὁρᾶτε), ἀθυμῶ, σκοπῶ(κατά
κανόνα σε προστακτική:σκόπει, σκοπεῖτε),
και τις απρόσωπες εκφράσεις με ανάλογη σημασία :κίνδυνός ἐστι, φόβος ἐστί, προσδοκία ἐστί, ὑποψία ἐστί
κ.λ.π
Εκφέρονται με:
1. Οριστική, όταν ο φόβος παρουσιάζεται από τον ομιλητή σαν μια χειροπιαστή πραγματικότητα.
2. Υποτακτική(συνήθως, έγκλιση, που εκφράζει το προσδοκώμενο), επειδή το φοβερό πράγμα είναι κάτι που θα
πραγματοποιηθεί στο μέλλον.
3. Ευκτική του πλαγίου λόγου, όταν η εξάρτηση γίνεται από ιστορικό χρόνο .
4. Δυνητική ευκτική, όταν ο φόβος παρουσιάζεται ως κάτι το ενδεχόμενο και πιθανό.
5. Δυνητική οριστική σε πολύ σπάνιες περιπτώσεις , όταν ο φόβος θα ήταν δυνατόν να πραγματοποιηθεί στο
παρελθόν, αλλά δεν πραγματοποιήθηκε (φόβος απραγματοποίητος στο παρελθόν ).
Χρησιμεύουν ως:
Α) Υποκείμενο απρόσωπων ρημάτων ή εκφράσεων που δηλώνουν φόβο, δισταγμό.
Β) Αντικείμενο ρημάτων που δηλώνουν φόβο, δισταγμό .
Γ) Επεξήγηση κυρίως σε ουδέτερο δεικτικής αντωνυμίας, όταν αυτό είναι αντικείμενο ρημάτων ή εκφράσεων
που δηλώνουν φόβο, δισταγμό

Εργασία
Στα παρακάτω παραδείγματα να αναγνωρίσετε τις δευτερεύουσες ενδοιαστικές προτάσεις και να
δηλώσετε: α. Πώς εισάγονται και από πού εξαρτώνται β. Πώς εκφέρονται και τι δηλώνουν γ. Ποιος ο
συντακτικός τους ρόλος .

1. Δέδοικα μή τά αἴσχιστα πάθῃ

2. Ὁρᾶτε, ὦ ἄνδρες, μή οὐ προσήκει ἡμῖν οὕτω εὐπειθεῖς εἶναι.
3. Νῦν δέ φοβούμεθα μή ἅμα ἀμφοτέρων ἡμαρτήκαμεν.
4. Ὀκνῶ μή μάταιος ἡ στρατεία γένηται.
5. Ἐδεδοίκειν μή ἐν τῷ κρατῆρι φάρμακα μεμειγμένα εἴη.
6. Ἐφοβοῦντο τοῦτο, μή καταλυθείη ἄν δῆμος
7. Ἐφοβήθησαν μή καί ἐπί σφᾶς ὁ στρατός χωρήσῃ
8. Δέδοικα μή οὐκ ἒχω ταύτην τήν σοφίαν
9. Δείσαντες μή προδιδοῖτο ἡ πόλις, μεταπέμψαντο(έστειλαν και κάλεσαν ) τόν Ἰφικράτη .
10. Ὁρᾶτε ὃπως μή τί ἀνόσιον πράξωμεν.

3. Πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις

Οι πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις ανάλογα με τον τρόπο που υποβάλλεται η ερώτηση διακρίνονται σε :
1. πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις ολικής άγνοιας και
2. πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις μερικής άγνοιας .
Εισάγονται:
1. Οι πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις ολικής άγνοιας :
 αν είναι απλές , μονομελείς με τα : εἰ , εἰ οὐ , εἰ μή ,[ ἄν ἐάν ἤν (σπανιότερα)] : αν ,αν τυχόν
 αν είναι διμελείς με τα : εἰ - ἤ : αν… ή, εἴτε – εἴτε, πότερα- ἤ και πότερον- ἤ : ποιο από τα δύο.. ή
 2. Οι πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις μερικής άγνοιας :
α)με ερωτηματικές αντωνυμίες τίς, πότερος, πόσος, ποῖος κ.α.,
β)με αναφορικες αντωνυμίες : ὃς, ὃστις,ὃσος, ὁπόσος, οἷος, ὁποῖος, κ.α.,
γ)με ερωτηματικά επιρρήματα ποῦ, ποῖ, πόθεν, πῇ, πῶς,κ.α. ,
δ) με αναφορικά επιρρήματα :οὗ, ὃπου, ὃποι, ὁπόθεν, ὡς, ὃπως, ᾗ , ὃπῃ κ.α
Εξαρτώνται
1. Από ρήματα ερωτηματικά , γνωστικά ,δεικτικά ,αισθητικά και όσα δηλώνουν απορία : ἐρωτῶ,
πυνθάνομαι , γιγνώσκω ,δείκνυμι,αἰσθάνομαι, ἀπορῶ κ.λ.π
2. Ρήματα που δηλώνουν σκέψη ,φροντίδα ,αφήγηση ,προσοχή, προφύλαξη ,απόπειρα , πράξη:
σκοπῶ, ,φροντίζω , λέγω ,φυλαττομαι ,ὁρῶ(προσέχω, κοιτάζω),
πειρῶμαι(προσπαθώ), πράττω κ.α.
3. Απρόσωπα ρήματα ή απρόσωπες εκφράσεις με ανάλογη σημασία : ἀφανές ἐστί, φανερόν ἐστί
κ.λ.π
Εκφέρονται με:
1. Οριστική (πραγματικό γεγονός και εξάρτηση από αρκτικό χρόνο ) .
2. Δυνητική οριστική (δυνατό ή πιθανό να γινόταν στο παρελθόν ,αλλά δεν έγινε ή κάτι αντίθετο του πραγματικού).
3. Δυνητική ευκτική (δυνατό να γίνει στο παρόν ή στο μέλλον).
4. Απορηματική υποτακτική (απορία ή σκέψη και εξάρτηση από αρκτικό χρόνο).
5. Ευκτική του πλαγίου λόγου ( αντί οριστικής ή υποτακτικής ,όταν η εξάρτηση γίνεται από ιστορικό χρόνο) .
Χρησιμεύουν ως:
Α) Υποκείμενα απρόσωπων ρημάτων ή εκφράσεων από τις οποίες εξαρτώνται .
Β) Αντικείμενα των ρημάτων από τα οποία εξαρτώνται .
Γ) Επεξήγηση συνήθως σε ουδέτερο δεικτικής αντωνυμίας .
1. Τα ρήματα που δηλώνουν φροντίδα (φροντίζω , ἐπιμελοῡμαι , ὁρῶ κα) παίρνουν αντικείμενο
πλάγια ερωτηματική πρόταση που εισάγεται με το ὃπως και εκφέρεται σε μέλλοντα ( οριστικής ή
ευκτικής ).
2. Ορισμένες φορές το ὃπως με μέλλοντα οριστικής εισάγει ανεξάρτητη πρόταση που δηλώνει προτροπή ή
συμβουλή .
Εφαρμογές :
3. Ἐπεμελεῑτο ὃπως ἂσιτοι μή ἔσοιντο.
4. Αὐτό οὖν τοῡτο προσήκει σκοπεῑν ,πότερον ἀγαθά ἤ κακά ἐστι τά πεπραγμένα.
5. Πάλιν πέμπω και ἐπερωτῶ τόν Θεόν τί ποιῶν τόν λοιπόν βίον εὐδαιμονέστατα ἂν
διατελέσαιμι .(θα περνούσα την υπόλοιπη ζωή μου)
6. Ἀπό τούτου γενήσεται φανερόν τίς τίνος αἴτιός ἐστι.
7. Ἀλλά ἐκεῑνο ἴσως ἐννοεῑτε, πῶς ἂν τοῡτο γένοιτο .
8. Ξενοφῶν ἤρετο Κῦρον εἰ τι παραγγέλλοι.
9. Θηραμένης καί οἱ ἂλλοι πρέσβεις , ἐπεί ἦσαν ἐν Σελλασίᾳ, ἠρωτῶντο ἐπί τίνι λόγῳ
ἥκοιεν .
10. Πειράσομαι μαθεῑν εἰ ἀληθές ἐστί ὃ λέγεις ἤ μή.
11. Ἤρετο ε ἴ τις ἐμοῡ σοφώτερος ε ἴ η.
12. Σκέψασθε ἐάν ἱκανόν φαίνηται τεκμήριον .

4. Αναφορικές ονοματικές
Οι αναφορικές προτάσεις προσδιορίζουν κάποιον όρο μιας άλλης πρότασης ,ο οποίος είτε υπάρχει στην πρόταση είτε
εννοείται από τα συμφραζόμενα.

1. Οι αναφορικές ονοματικές μπορούν να χρησιμοποιηθούν στη θέση ενός ονόματος , ουσιαστικού ή

επιθέτου.

Εισάγονται με τις αναφορικές αντωνυμίες : ὃς, ὃσπερ, ὃστις, ὃποτερος, ὃσος, οἷος, ὁπόσος, ὁποῖος,
ἡλίκος, ὁπηλίκος, ὁποδαπός.

* Η αναφορική αντωνυμία ὃς, όταν βρίσκεται στην αρχή περιόδου ή ημιπεριόδου ,δεν εισάγει δευτερεύουσα αναφορική
πρόταση αλλά κύρια πρόταση, που συνδέεται παρατακτικά με τα προηγούμενα. Τότε η αναφορική αντωνυμία ὃς,
ισοδυναμεί και μεταφράζεται με τη δεικτική αντωνυμία οὗτος .
Εκφέρονται ανάλογα με το περιεχόμενό τους :
Α) με τις εγκλίσεις των προτάσεων κρίσεως δηλ. οριστική , δυνητική οριστική , δυνητική ευκτική και παίρνουν
άρνηση οὐ
Β) με τις εγκλίσεις των προτάσεων επιθυμίας δηλ. υποτακτική , ευχετική ευκτική, προστακτική και παίρνουν άρνηση
μή.
Γ) με ευκτική του πλαγίου λόγου ,όταν η εξάρτηση γίνεται από ιστορικό χρόνο.

Μια αναφορική ονοματική πρόταση μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως :

1. υποκείμενο 2. αντικείμενο 3. κατηγορούμενο 4. παράθεση 5. επεξήγηση 6. επιθετικός ή κατηγορηματικός
προσδιορισμός 7. ετερόπτωτος προσδιορισμός .

Εφαρμογές

1. Αἱ παρασκευαί καί ἅ δεῑ ὑμᾶς φυλάξασθαι σχεδόν εἴρηνταί μοι.

2. Παιδεύει Κύριος ὃν ἀγαπᾷ.

3. Φίλιππός ἐστι ὃ,τι ἄν τις εἴποι.

4. Τούτων Διόμιλος ἦρχεν, ὃς ἦν φυγάς ἐξ Ἄνδρου .

5. Οὗτός ἐστιν ὃς ἀπέκτεινε τούς στρατηγούς.

6. Βούλομαι κἀκεῑνο διηγήσασθαι ὑμῑν ,ὃ φασί ποτ’ εἰπεῑν Σόλωνα .

7. Ἐποιοῡντο διαβάσεις ἐκ τῶν φοινίκων ,οὕς ηὓρισκον ἐκπεπτωκότας .( τῶν

ἐκπεπτωκότων φοινίκων )

8. Οὗτός ἐστιν στρατηγός ὃσων ἀθροίζονται ἐνταῡθα .

9. Δίκαιός ἐστιν οὐχ ὁ μή ἀδικῶν , ἀλλά ὃστις ἀδικεῑν δυνάμενος μή βούλεται.

10. Τιμωροῡνται καί κολάζονται οὕς ἂν οἴωνται ἀδικεῑν.