გეოგრაფიის შესავალი

 გეოგრაფია-ბერძნული სიტყვაა და დედამიწის აღწერას ნისნავს, ეს ტერმინი ერატოსთენემ

შემოიღო II-IIIსკ-ში.
 ლანდშაფტური გარსის სისქეა 40-45კმ
 ფიზიკური გეოგრაფია-შეისწავლის ბუნებასა და მასში მიმდინარე პროცესებს
 საზოგადოებრივი გეოგრაფია-შეისწავლის მოსახლეობასა და მეურნეობას
 დედამიწის სფერულობის შესახებ პირველი მოსაზრება გამოთქვა არისტოტელემ.
 ერატოსთენემ პირველმა განსაზღვრა შედარებით ზუსტად დედამიწის ზომა
 პირველ მოგზაურებად ფინიკიელები ითვლებიან
 დიდი გეოგრაფიული აღმოჩენები XV-XVII
 ქრისტეფორე კოლუმბი-4ჯერ იმოგზაურა და აღმოაჩინა ამერიკა
 ამერიგო ვესპუჩი-დაამტკიცა რომ კოლუმბის მიწა ახალი კონტინენტი იყო
 ვასკოდაგამა-პირველმა გაცურა ევროპიდან ინდოეთამდე
 ფერნანდო მაგელანი-შემოუარა დედამიწას და დაამტკიცა მსოფლიო ოკეანის ერთობლიოდა
და დედამიწის სფერულობა
 დედამიწის ფორმა-გეოიდი
 დედამიწის ფართობი-510მლნ.კვ.კმ
 წყლის ფართობი-361
 ხმელეთის ფართობი-149
 ეკვატორის სიგრძე-40076კმ
 დიამეტრის სიგრძე-12750
 ზაფხულის ნაბუნიობა-22ივნისი (მზე ზენიტშია ჩრდ. ტროპიკთან)
 ზამთრის ნაბუნიობა-21დეკემბერი(მზე ზენიტშია ჩრდ. ტროპიკთან)
 გაზაფხულის ბუნიობა-21მარტი(მზე ზენიტშია ეკვატორთან)
 შემოდგომის ბუნიობა-23სექტემბერი(მზე ზენიტშია ეკვატორთან)
 აზიმუტი-კუთზე ჩრდ.მიმართულებით, რომელიც იქმნება დამკვირვებელსა და
დასაკვირვებელ საგანს შორის (0-360)
 კარტოგრაფიულო პროექცია-გვაძლევს დედამიწის ზედაპირის სიბრტყეზე გადმოტანის
საშუალებას
 კურვიმეტრი-გამოიყენება რუკაზე კლაკნილი ხაზების სიგრძეების გასაზომად
 მაშტაბი არსებობს-ხაზოვანი, სახელდებული და რიცხვითი
 იზოხაზები-თანაბარი რიცხვითი მმაჩვენებლის შემაერთებელი ხაზები
 იზოჰიფსები-თანაბარი აფსოლიტური სიმაღლის შემაერთებელი ხაზები
 იზობათები-თანაბარი სიღრმის მქონე წერტილების შემაერთებელი ხაზები
 ბერგშტრიხები-ჰორიზონტალების პერპენდიულარულად გავლებული პატარა ხაზები,
რომლებიც გვიჩვენებენ რა მიმართულების მაღლდება ან დაბლდება კალთა
 გრადუსთა ბადე-მერიდიანებითა და პარალელებით შექმნილი ქსელი
 პარალელები-ეკვატორის პარალელური წარმოსახვითი წრეზაზები
 მერიდიანები-პოლუსების შემაერთებელი წარმოსახვითი წრეხაზებია(ტოლი სიგრძის)
 ნულოვანი მერიდიანი(საწყისი მერიდიანი)-გრინვიჩის მერიდიანი
 განედი-ჩრდ. და სამხ. (0-დან 90-მდე)
 გრძედი-აღ. და დას. (0-დან 180-მდე)
 ლითოსფერო
 გეოლოგია-შეისწავლის დედამიწის ქერქის აგებულებას, შედგენილობასა და
განვითარების თვისებებს
 ყოველ 100მ. სიღრმეზე დედამიწის შინაგანი ენერგიით ტემპერატურა 3გრადუსით
მატულობს
 დედამიწა შედგება-ბირთვის, მანტიისა და დედამიწის ქერქისგან
 დედამიწის ქერქი-რადიუსი 3500კმ. შედგება ორი ნაწილისგა; შინაგანი-მყარი და
გარეგანი-თხევადი. (6000გრადუსი)
 ლითოსფერო-მანტიის ზედა ფენა და დედამიწის ქერქი ერთად (50-200კმ)
 კონტინენტური ქერქი-შრეები:დანალექი, გრანიტი და ბაზალტი
 ოკეანური ქერქი- შრეები:დანალექი და ბაზალტი
 რელიეფი-დედამიწის ზედაპირის უსწორმასწორობათა ერთობლიობა
 ენდოგენური-შინაგანი ძალა
 ეგზოგენური-გარეგანი ძალა
 ანთროპოგენური რელიეფი-ადამიანის მიერ შექმნილი უსწორმასწორობები
 გამოფიტვა-დედამიწის ქანების დაშლა
 მორენა-ნგრევის პროდუქტი
 ქვიშის დიუნები-რელიეფის დადებიტი ფორმა, ქარის მიერ დაგროვილი ქვიშის
ბორცვი
 ბარხანები-ქარის მიერ დაგროვილი ქვიშისა და მცენარეების გხვიერი ბორცვი
 აბრაზია-მოვლენა, როცა ტალრები ანგრევენ და სახეს უცვლიან სანაპიროს
 ჰიპოცენტრი-მიწისძვრის კერა
 ეპიცენტრი- დედამიწის წედაპირი, საიდანაც გავრცელდა მიწისძვრა
 მაგნიტუდი-მისი საშუალებით ზომავენ მიწისძვრის სიმძლავრეს
 გეიზერები-ცხელი წყაროები
 გეომორფოლოგია-შეისწავლის დედამიწის ზედაპირის რელიეფს
 ოროგრაფია-შეისწავლის რელიეფის ფორმებს და ახდენს მათ კლასიფიკაციას
 ქედი-მთები, რომლების ხაზოვნადაა გადაჭიმული(დიდი გრეხილი)
 უჭელტეხილი-მთის, გადასასვლელად მოსახერხებელი ყველაზე დაბალი ადგილი
 ვაკე, ხმელეთის ნაწილი, რომელის მეტნაკლებად სწორი, ოდნავ ტალღოვანი ან
ბორცვიანი ზედაპირი აქვს
 დაბლობი-ვაკე, რომლის სიმაღლე არ აღემატება 200მ-ს
 მაღლობი-ვაკე, რომლის სიმაღლე 200დან 500მდეა
 ზეგანი-ვაკე, რომელიც 500მ სიმაღლეზეა
 პირველადი ვაკეები-ვაკეები რომლებიც წაროიქმნება ზღვის ფსკერის აწევის ან წყლის
უკან დახევიშ შედეგად
 აკუმულაციური ვაკეები-მდინარეთა ნაყარი მასალის დალექვითაა წარმოდგენილი
 დენუდაციური ვაკეები-მთების ნგრევის შედეგადაა გაჩენილი
 ატმოსფერო-დედამიწის ირგვლივ არსებული გარსი(2000-3000კმ)
 ტორპოსფერო-ატმოსფეროს ქვედა ფენა, რომელიც დედამიწის ზედაპირს ებჯინება. აქ
წარმოიქმნება ღრუბლები
 სრატოსფერო-დაახლოებით 50-55კმ სიმაღლეზე ვრცელდება, ის შთანთქავს მზის
ულტრაიისფერ სხივებს
 იონოსფერო-ატმოსფეროს ზედა ფენა, აქ ჰაერი ძლიერ გაიშვიათებულია
 მეტეოროლოგია- მეცნიერება, რომელიც შეისწავლის ატმოსფეროში მიმდინარე
ორიცესებს
 რადიაცია-მზის მიერ სითბოსა და სინათლის გამოსხივება
 ყოველ 1კმზე ასვლისას ტემპერეტურა იკლებს 5-6გრადუსით(გრადიენტია 5-6)
 თერმოგრაფი-გამოიყენება ტემპერატურის გასაზომად. თვითმზომი ხელსაწყოა
 ამპლიტუდა-სხვაობა უდიდეს და უმცირეს მაჩვენებელს შორის
 მსოფლიოში ყველაზე მაღალი ტემპერატურა დაფიქსირებულია- ტრიპოლში +57,8
(ჩრდ. აფრიკა)
 მსოფლიოში ყველაზე დაბალი ტემპერატურა დაფიქსირებულია-ვოსტოკში -89,2
(ანტარქტიდა)
 ბარომეტღი-გამოიყენება ატმოსფერული წნევის გასაზომად
 როცა ჰაერის ტემპერატურა 0 გრადუსია, მაშინ ვერცხლისწყლის სვეტის სიმაღლლე
მილში 760მმ-ია(პირობითი ატმოსფერული წნევა)
 ყოველ 10მ-ზე მაღლა ასვლისას წნევა იკლებს 1მმ-ით
 იზობარები-ერთნაირი წნევის მქონე ადგილების შემაერთებელი ხაზებია
 მალექმზომი-გამოიყენება ნალექების გასაზომად
 ყველაზე მეტი ნალექები-ჩერაპუნჯა(ჰიმალაი) 12000 მმ წელში
 ყველაზე ნაკლები ნალექები-უდაბნო საჰარა-1მმ წელში
 სულ არის -13 კლიმატური სარტყელი:ეკვატორული, 2ზომიერი, 2ტროპიკული,
არქტიკული, ანტარქტიკული და გარდამავალი სარტყლები
 ფლუგერი-ზომავენ ქარის მიმართულებას
 ანემომეტრი-ზომავენ ქარის სიჩქარეს
 ჰიგრომეტრი-ზომავენ ქარის ტენიანობას
 ბრიზი-დღეღამური პერიოდული ქარია. წარმოიქმნება ზღვის, დიდი ტბის ან
წყალსაცავის ნაპირებთან,წყლის არათანაბარი გათბობია ან გაციბის შედეგად
 მუსონი-სეზონური პერიოდული ქარია. ის მიმართულებას იცვლის წელიწადის
დროების მიხედვით
 პასატები-მუდმივი ქარებია, რომლებიც ორივე მიმართულებით ქრის
 ფიონი-თბილი, მშრალი, მძაფრი ქარი, რომელიც დროდადრო უბერავს მთიდან
ხეობებისკენ
 ჰიდროსფერო
 გლაციოლოგია-შეისწავლის მყინვარებს
 თოვლის ხაზი-საზღვარი, რომლის ზემოთაც გროვდება თოვლი და ყინულად იქცევა
 ზეწრული მყინვარი-ვრცელ ტერიტორიებს მოიცავს
 მთის მინვარი-მაღალი მთის კალთებზე ან ხეობებში ეშვება
 მყინვარის აკუმულაციის ზონა-ადგილი, სადაც თოვლი გროვდება და ყინული
წარმოიქმნება
 აბლაციის ზონა-ადგილი სადაც მყინვარი დნება
 მდინარე-ბუნებრივი წყლის ნაკადი, რომელიც თავისსავე გამომუსავებულ კალაპოტში
რელიეფის დახრილობის მიმართულებით მიედინება
 პოტამოლოგია-შეისწავლის მდინარრეებს
 მდინარის ვარდნა-მდინარის სათავისა და შესართავი წყლის დონეთა აბსოლუტურ
სიმაღლეთა შორის სხვაობა
 მდინარის ხარჯი-მდინარის წყლის მოცულობა, რომელიც 1წმში ცოცხალ კვეთში
გაედინება
 მდინარის ჩამონადენი-წყლის ის რაოდენობა, რომელიც გარკვეულ პერიოდში
მდინარის მოცემულ კვეთში გაედინება
 ლიმნოგრაფია-შეისწავლის ტბებს
 ტბა-წყლით სავსე ქვაბული
 წყალსაცავი-ხელოვნური ტბა, რომელიც შექმნილია მდინარეზე კაშხლის აგებით
 ბიოსფერო
 ტაიგა-წიწვოვანი ტყე. გვხვდება ევროპაში, აზიასა და ჩრდ ამერიკაში.
გავრცელებულია:ნაძვი, სოჭი, ფიჭვი, ლარიქსი.....
 შერეული და ფოთლოვანი ტყეები-ტაიგას სამხრეთითაა გადაჭიმული.
გავრცელებულია:არაყი, ვერხვი, მუხა, წიფელი, რცხილა, ნეკერჩხალი...
 ნოტიო ეკვატორული ტყეები-აფრიკის, სამხ.ამერიკის და აზიის ეკვატორულ
რაიონებშია გავრცელებული. გავრცელებული:პალმა, სეიბა ,ბანანი, შოკოლადის ხე,
ნესვის ხე, ყავის ხე...
 სტეპი-ზომიერ-სუბტროპიკულ სარტყვლბშია გავრცელებული. ჩრდ.ამერიკაში მას
უწოდებენ პრერიებს, ხოლო სამხ.ამერიკაში პამპასს. გვალვიანი ცხელი ხაფხული და
ხანგრძლივი, ცივი ზამთარი
 სავანა-სუბტროპიკულ-კლიმატურ სარტყლებშია გავრცელებული. ძირითადად
აფრიკაში. აქ მხოლოდ 2 სეზონია:ნალექიანი ზაფხული და თბილი ზამთარი.
მცენარები მაღალი იზრდება.
 პოლარული უდაბნოები-მძიმე სასიცოცხლო პირობებია.
 ტუნდრა-ჩრდ.ნახევარსფეროში. უტყეო სივრცეა, სადაც ბუჩქები და დაბალი
ბალახებია. აქ ზამთარი 8-9თვეა და ხშირია ძლიერი ქარები
 უდაბნო-უნაყოფო, თითქმის დაუსახლებელი ტერიტორია სადაც სულ ზაფხულია და
უწყლოობა
 ოაზისი-უდაბნოში, გრუნტის წყლით მდოდარი ადგილები

დაცული ტერიტორიები
 ეროვნული პარკი-ბუნებრივი და ისორიული ობიექტების დაცვა, საგანმანათლებლო
საქმიანობა და ტურიზმი
 ნაკრძალი-ბუნების მკაცრი დაცვა, საგანმანათლებლო და სამეცნნიერო კვლევითი
საქმიანობა სპეციალური ნებართვით
 აღკვეთილი-ბუნების დაცვა და შენარჩუნება აქტიური მართვის გზით
 ბუნების ძეგლი-მცირე ზომის, განსაკუთრებული ტერიტორიის დაცვა, ბუნების
თავისებურებების შენარჩუნება
 დაცული ლანშაპტი-ლანშაპტის ან ზღვის აკვატორიის შენარჩუნება და ტურიზმის
განვითარება
 მრავამხრივი გამოყენების ტერიტორია-ბუნებრივი რესურსების მდგრადი გამოყენება
კონტინენტები
ევროპა
ფართობი-10მლნ
მოსახლეობა-830,4მლნ
უმაღლესი მწვერვალი-იალბუზი(რუსეთი)5642მ
უგრძესი მდინარე-ვოლგა(რუსეთი)3700კმ
უდიდესი ტბა-ლადოგი (რუსეთი)17 700კვ.კმ
უმაღლესი ჩანჩქერი-უტიგარდი (ნორვეგია)800მ
უდიდესი კუნძული-დიდი ბრიტანეთი 229 870 კვ.კმ
უდიდესი ნკ.-სკანდინავია 800 000 კვ.კმ
უდიდესი ყურე-ბისკაი 200 000 კვ.კმ
უგრძესი სრუტე-ლა-მანში (ინგლისის არხი)578კმ
უდიდესი ქვეყანა-რუსეთი 17მლნ კვ.კმ
უმცირესი ქვეყანა-ვატიკანი 0,44კვ.კმ
უდიდესი ქალაქი-პარიზი 10მლნ კაცი

აზია
ფართობი-44.5მლნ
მოსახლეობა-4მლრდ
უმაღლესი მწვერვალი-ევერესტი
უდაბლესი ადგილი-მკვდარი ზღვა
უგრძესი მდინარე-იანძი
უდიდესი ტბა-კასპიის ზღვა
უმაღლესი ჩანჩქერი-ჯოგის
უღრმესი ტბა-ბაიკალი
უდიდესი უდაბნო-გობი
უდიდესი კუნძული-კალიმანტანი
უდიდეასი ნახევარკუნძული-არაბეთის
დიდი ყურე-ბენგალის
უგრძესი სრუტე-მალაკის
უდიდესი ქვეყანა-რუსეთი
უმცირესი ქვეყანა-მალდივის კუნძულები
უდიდესი ქალაქი-ტოკიო
ჩრდილოეთ ამერიკა
ფართობი-22.6მლნ
მოსახლეობა-528მლრრდ
უმაღლესი მწვერვალი-მაკ-კინლი
უდაბლესი ადგილი-სიკვდილის ველი
უგრძესი მდინარე-მისისიპი
უდიდესი ტბა-ზემო ტბა
უმაღლესი ჩანჩქერი-იოსემიტი
უდიდესი უდაბნო-დიდი აუზის უდაბნო
უდიდესი კუნძული-გრელანდია
უდიდესი ნახევარკუნძული-ლაბრადორის
უდიდესი ქვეყანა-კანადა
უმცირესი ქვეყანა-სენტკისტი და ნევისი
უდიდესი ქალაქი-მეხიკო

სამხრეთ ამერიკა
ფართობი-17.8მლნ
მოსახლეობა-386მლრდ
უმაღლესი მწვერვალი-აკონ-კაგუა
უდაბლესი ადგილი-ვალდესი
უგრზესი მდინარე-ამაზონი
უდიდესი ტბა-მარაკაიბო
უმაღლესი ჩანჩქერი-ანხელი
უდიდესი უდაბნო-პატაგონია
უდიდესი კუნძული-ცეცხლოვანი მიწა
უდიდესი ქვეყანა-ბრაზილია
უმცირესი ქვეყანა-სურინამი
უდიდესი ქალაქი-სან-პაულო
აფრიკა
ფართობი-30.3მლნ
მოსახლეობა-1.022მლნ
უმაღლესი მწვერვალი-კილიმანჯარო
უგრძესი მდინარე-ნილოსი
უდიდესი ტბა-ვიქტორია
უღრმესი ტბა-ტანგანიკა
უმაღლესი ჩანჩქერი-ტუგელა
უდიდესი უდაბნო-საჰარა
უდიდესი კუნძული-მადაგასკარი
უდიდესი სრუტე-მოზამბიკი
უდიდესი ყურე-გვინეის
უდიდესი ქვეყანა-ალჟირი
უმცირესი ქვეყანა-სეიშელის კუნძულები
უდიდესი ქალაქი-კაირო

ავსტრალია და ოკეანეთი
ფართობი-8.5მლნ
მოსახლეობა-35მლნ
უმაღლესი მწვერვალი-ვილჰელმის მთა
უგრძესი მდინარე-მურეი დარლინგით
უდიდესი ტბა-ეირი
უმაღლესი ჩანჩქერი-ნეზერლენდი
უდიდესი უდაბნო-ვიქტორიის დიდი უდაბნო
უდიდესი კუნძული-ახალი გვინეა
უდიდესი ნახევარკუნძული-კეიპ-იორკის
უდიდესი ყურე-ავსტრალიის დიდი ყურე
უდიდესი ქალაქი-სიდნეი
უმცირესი ქვეყანა-ნაურუ

ანტარქტიდა
ფართობი-14მლნ
უმააღლესი წერტილი-უინსონის მასივი
უდაბლესი ადგილი-ბენტლის ღრმული
უდიდესი ნახევრკუნძული-ანტარქტიკული
ყინულის საფარია მაქსიმალური სისქე-4776მ
უდაბლესი ტემპერატურა- -89.2
 დიდი გეოგრაფიული აღმოჩენები XV-XVII
 ქრისტეფორე კოლუმბი-4ჯერ იმოგზაურა და აღმოაჩინა ამერიკა
 ამერიგო ვესპუჩი-დაამტკიცა რომ კოლუმბის მიწა ახალი კონტინენტი იყო
 ვასკოდაგამა-პირველმა გაცურა ევროპიდან ინდოეთამდე
 ფერნანდო მაგელანი-შემოუარა დედამიწას და დაამტკიცა მსოფლიო ოკეანის ერთობლიოდა
და დედამიწის სფერულობა
1914დან რუკის ფორმირება
 ავსტრია-უნგრეთი გაიყო ავსტრიად და უნგრეტად
 1960 აფრიკის წელი
 დაინგრა ბერლინის კედელი და გაერთიანდა გერმანია
 ცეხოსლოვაკია გაიყო ჩეხეთად და სლოვაკეთად
 იუგლოსლავია დაიშალა:ბოსნია, ხორვატია, კოსოვო, მაკედონია, მონტენეგტო, სერბია,
სლოვენია

მოსახლეობა
 ნეანდერტალელი-ადამიანი 300 000წლის წინ
 კრომანიენელი-ადამიანის თანამედროვე ტიპი
 დემოგრაფია- მეცნიერება, რომელი შეისწავლის მოსახლეობის რიცხოვნობას, სტრუქტურას....
 დედამიწის საერთო სიმჭიდროვეა-43 ადამიანი
 ბუნებრივი მოძრაობა=შობადობას-სიკვდილიანობა
 მექანიკური მოძრაობა=შემოსულთა რიცხვს-გასულთა რიცხვი

აღწარმოების ტიპები
 არქიტიპი:მითვისებითი(ბუნებრივი მატების ყველაზე დაბალი მაჩვენებელი)
 ტრადიციული ტიპი:აგრარული(ბ.მატების კოეფიციენტი უმნიშვნელოა)
 თანამედროვე ტიპი:ინდუსტრიული და პოსტ ინდუსტრიული(სიცოცხლის საშუალო
ხანგრძლივობა გაიზარდა)

აღწარმოების ტიპები

 გაფართოებული-მოსახლეობის ბუნებრივი მატება მაღალია

 მარტივი-ბუნებრივი მატების კოეფიციენტი უმნიშვნელოა
 შეზღუდული-სიკვდილიანობა მეტია შობადობაზე

დემოგრაფიული გადასვლის ფაზები

 1.შობადობაც და სიკვდილიანობაც მაღალია(ბ.მატება უმნიშვნელოა)
 2.სიკვდილიანობა სემცირდა და შობადობა მაღალია (ბ.მატება მაღალია)
 3.კლებადობს შობადობაც და სიკვდილიანობაც(ბ.მატება სტაბილურია)
 4.შობადობა იკლებს და სიკვდილიანობა იგივეა(მოსახლეობა მცირდება)
 მოსახლეობის რიცხობრივი სტრუქტურა
 ევროპეიდი-42.9%
 მონღოლოიდი-19.1%
 ნეგროიდი-7%
 ავსტრალოიდი-0.3%
 გარდამავალი-30.7%

ლინგვისტური კალეიდოსკოპი
 14 დამწერლობა
 50000მდე ენა
 20ენობრივი ოჯახი
ენობრივი ოჯახებიდან აღსანიშნავია:ინდოევროპული, სემიტურ-ქამიტური, იბერიულ-
კავკასიური, ფინურ-უნგრული.....
ინდოევროოპულ ენაზე საუბრობშ მსოფლიოს 45%: გერმანული, ესპანური, ინგლისური,
პორტუგალიური, რუსული, სპარსული, ფრანგული, ჰინდი......

რელიგიური სტრუქტურა
 ქრისტიანობა:კათოკილეები, მართმადიდებლები, პროტესტანტები(Iსკ)წ მ.წიგნი-ბიბლია.
 ისლამი:სუნიტები და შიიტები (VIIსკ) წმ.წიგნი ყურანი.
 ბუდიზმი:თერავდა, ვაჯრაიანა, მაჰაიანა.(ძვ V-VIსკ) წმ.წიგნი ტიპიტაკა.
ეროვნული რელიგიები:
 ინდუიზმი
 ათეიზმი
 ჩინური რელიგიები:კუნფუციანელობა, დაოიზმი..
 ეთნიკური რელიგიები:იუდაიზმი, სინტოიზმი

მიგრაცია
 მექანიკური მოძრაობა ანუ მიგრაცია-ადამიანთა გადაადგილება ერთი პუნქტიდან მეორეში.
 ემიგრანტი-პირი, რომელიც სამშობლოდან სხვა ქვეყანაში გადადის საცხოვრებლად
 რეემიგრანტი-უცხოეთიდან სამშობლოში დაბრუნებული პირი.
 ლტოლვილი-პირი, რომელიც ომის ან დაპირისპირების შედეგად იძულებულია დატოვოს
სახელმწიფო.
 იძულებით გადაადგილებული პირი-პირი, რომელი ომის ან დაპირისპირების შედეგად
ტოვებს საცხოვრებელ ადგილს და გადადის სხვაგან თავისივე ქვეყანაში.
 აგლომერაცია-დასახლებულინ პუნქტების თავმოყრაა, რომლებიც ერთმანეთთან ინტენსიურ
ურტირთობით არიან დაკავშირებულნი.
 სუბურბანიზაცია-მსხვილი ქალაქების საგარეო რაიონებში მოსახლეობის რიცხოვნობის
სწრაფი ზრდა
 მმართველობის ფორმები
 მონარქიული და რესპუბლიკური
 მონარქიული: კონსტიტუციური და აფსოლუტური
 კონსტიტუციური მონარქია-მეფე მეფობს, მაგრამ არ მართავს. ასეთ შემტხვევაში მონარქს
ცერემონიული ფუნქცია აკისრია და ქვეყნის მართვა პარლამენტის ხელშია. მაგ:ბრიტანეთი,
ესპანეთი, ნიდერლანდები, იაპონია
 აფსოლუტური მონარქია-მონარქის ხელისუფლება თითქქმია შეუზღუდავია. ამ ქვეყნებშ
ისეთი დემოკრატიული ინსტიტუტების როგორიცაა პარტიული სისტემა ან პარლამენტი
ფუნქციონირება აკრძალულია. მაგ:არაბეთი, კატარი, ომანი, ბრუნეი)
 რესპუბლიკური:საპრეზიდენტო, საპარლამენტო დ შერეული
 საპარლამენტო-სახელმწიფოს მეთაურს, პრეზიდენტს ირჩევს პარლამენტი. პრეზიდენტის
ყოველი ქმედება პარლამენტთანაა შეთანხმებული(ინდოეთი, გერმანია, ავსტრია, სრბეთი)
 საპრეზიდენტო-პრეზიდენტს ირჩევენ საყოველთაო არჩევნების გზით. ის როგორც
პარლამენტის ასევე სახელმწიფოს მეთურია.(აშშ, ბრაზილისა,მექსიკა, ჩილე, ..)

დიდი რვიანი: კანადა, საფრანგეთი, გერმანია, იტალია, იაპონია, აშშ, რუსეთი, ინგლისი
დიდი ოცეული:აშშ, კანადა, ავსტრალია, არგენტინა, ბრაზილია, მექსიკა, რუსეთი, ჩინეთი, იაპონია,
სამხ.კორეა, სამხ.აფრიკა, თურქეთი, არაბეთი, ინდოეთი, ინდონეზია, იტალია, ბრიტანეთი, გერმანია,
საფრანგეთი.

საერთაშრისო ორგანიზაციები

 გაერო-შეიქმნა 1945წლის 24 ოქტომბერს. არის 193წევრი ქვეყანა. შტაბბინა ნიუიორკში

 ნატო-სამხედრო პოლიტიკური კავშირი. შეიქმნა 1949წლის 4 აპრილს.28წევრი ქვეყანა.
შტაბბინა ბრიუსელში. ენები-ინგლისური და ფრანგული
 ევროკავშირი-შეიქმნა 1951წელს. 28წევრი ქვეყანა. შტაბბინა ბრიუსელში.
 ევროსაბჭო-47წევრი ქვეყანა. შეიქმნა 1949წელს.
 წითელი ჯვარი-შეიქმნა 1863წელს. შტაბბინა ჟენევაში (შვეიცარია)
 სოკი-საერთაშორისო ოლიმლიური კომიტეტი. შეიქმნა 1894წელს. შტაბბინა
ლოზიანაში(შვეიცარია).

ამერიკის შეერტებული შტატები

 ფართობი- 9,3მლნ
 მოსახლეობა-315მლნ
 დედაქალაქი-ვაშინგტონი(1800დან)
 ფულადი ერთეული-დოლარი
 სახელმწიფო წყობა-საპრეზიდენტო
 ტერიტორია:ძირითადი, ალასკა, ჰავაის კუნძულები
 ეროვნული დღესასწაული-4ივლისი
ინგლისი
 ფართობი- 242ათასი
 მოსახლეობა-63მლნ
 დედაქალაქი-ლონდონი
 ფულადი ერთეული-გირვანქა სტერლინგი
 სახელმწიფო წყობა-აფსოლუტური მონარქია(კონსტიტუციური)
 4პროვინცია:ინგლისი, შოტლანდია, უელსი, ჩრდ ირლანდია
 უმაღლესი მწვერველი-ბენ-ნევისი
 უგრძესი მდინარე-სევერნი
 უდიდესი ტბა-ლოსნეი
 სიმჭიდროვე-255კაცი
 მოიპოვება-ნავთობი, ქვანახშირი, გაზი..

გერმანია
 ფართობი- 356ათასი
 მოსახლეობა-81,7მლნ
 დედაქალაქი-ბერლინი(1991)
 ფულადი ერთეული-ევრო
 სახელმწიფო წყობა-საპარლამენტო
 უმაღლესი მწვერვალი-ცუგშპიცე
 მოიპოვება:ნახშირი, მარილი, ტყვია, რკინა
 უგრძესი მდინარე-რაინი
 უდიდესი ტბა-ბოდენის ტბა
 ეროვნული დღესასწაული:3ოქტომბერი

ჩინეთი
 ფართობი- 9,6მლნ
 მოსახლეობა-1მლრდ
 დედაქალაქი-ბეიჯინი(პეკინი)(1949)
 ფულადი ერთეული-იუანი
 სახელმწიფო წყობა-რესპუბლიკური(საპარლამენტო)
 უგრძესი მდინარე-იანძი
 უდიდესი ტბა-კუკუნორი
 ეროვნული დღესასწაული: 1ოქტომბერი
 სულ არის 22პროვინცია
თურქეთი

 ფართობი- 783ათასი
 მოსახლეობა-75,6ათასი
 დედაქალაქი-ანკარა(1923)
 ფულადი ერთეული-ლირა
 სახელმწიფო წყობა-რესპუბლიკური(საპარლამენტო)
 მოიტპვება:მადანი, ვერცხლისწყაი, ბოქსიტები
 სიმჭიდროვე:70კაცი
 ეროვნული დღესასწაული:29ოქტომბერი
 წამყვანი დარგი-გემთმშენებლობა

ბრაზილია

 ფართობი- 8.5მლნ
 მოსახლეობა-194მლნ
 დედაქალაქი-ბრაზილია(1960)
 ფულადი ერთეული-რეალი
 სახელმწიფო წყობა-რესპუბლიკური(საპარლამენტო)
 სიმჭიდროვე:18კაცი
 ეროვნული დღესასწაული:7სექტემბერი

სამხრეთ აფრიკის რესპუბლიკა

 ფართობი- 1.2მლნ
 მოსახლეობა-52მლნ
 დედაქალაქი-პრეტორია (1855)
 ფულადი ერთეული-სამხ. აფრიკული რაინდი
 სახელმწიფო წყობა-რესპუბლიკური(საპრეზიდენტო)
 სიმჭიდროვე:41კაცი

ავსტრალია

 ფართობი- 7,6მლნ
 მოსახლეობა-23მლნ
 დედაქალაქი-კანბერა
 ფულადი ერთეული-ავსტრალური დოლარი
 სახელმწიფო წყობა-კონსტიტუციური მონარქია
 სიმჭიდროვე:3კაცი
 ეროვნული დღესასწაული:26იანვარი
 მრეწველობა
 არსებობს მოპოვებითი და გადამამუშავებელი
 მოპოვებითი:თევზჭერა, წიაღისეული, ტყის ექსპლუატაცია
 გადამამუშავებელი:მანქანათმშენებლობა, ქიმ.მრეწველობა, მსეუ. მრეწველობა, კვებითი
მრეწველობა
 მძიმე მრეწველობა:მანქანათმშენებლობა, მეტალურგია, ხე-ტყე...
 მსუბუქი მრეწველობა:სამკერვალო, საფეიქრო, ტყავი, ფეხსაცმელი...
 კვების მრეწველობა:საკონსერვო, ხორცის, რძის, ღვინის...
 ძველი:მეტალურგია, საფეიქრო.
 ახალი:მანქანათმშენებლობა, ალუმინი, სასუქების წარმოება.
 უახლესი:რობოტები, ელექტრონიკა, აეროკოსმიური ინდუქცია.

სოფლის მეურნეობა
 მემცენარეობა-მევენახეობა, მებაღეობა, მებოსტნეობა, მეყვავილეობა, მარცვლეული
კულტურები, ტექნიკური კულტურები.....
 მეცხოველეობა-მეღორეობა, მეცხენეობა, მეაბრეშუმეობა, მეთევზეობა, მეფუტკრეობა,
მეცხვარეობა.....
 მატერიალური-პირველადი(მოპოვებითი, სატყეო) და მეორეული(მშენებლობა, გადამუშავება).
 არამატერიალური-მესამეული(ჯანდაცვა, ტრანსპორტი, ტურიზმი, განათლება, ვაჭრობა,
საფინანსო, საინფორმაციო).

 აგრარული პერიოდი-წამყვანი დარგი მეურნეობა(XVIIIმდე)

 ინდუსტრიალიზაციის პერიოდი-წამყვანი დარგი მრეწველობა(XVIII-XX)
 პოსტინდუსტრიალიზაციის პერიოდი-არამატერიალური სფეროს დარგები(XX-XXI)
საქართველოს გეოგრაფია

 სუვერენიტეტი მოიპოვა 1991წელს.

 მდებარეობს კავკასიის სამხრეთ-დასავლეთით.
 თუ საზღვარი გადის ყუმა მანიჩის ღრმულზე მაშინ მთელი კავკასია აზიაშია.
 თუ საზღვარი გადის საქართველოს, სომხეთისა და აზერბაიჯანის საზღვრებზე მაშინ
მთელი კავკასია ევროპაშია.
 გეოგრაფიული კოორდინატები: ჩგ41-43 და აღგ 40-46
 გეოტექტონიკური თვალსაზრისით საქართველო მდებარეობს ალპურ-ჰიმალაურ
დანაპჭენულ სარტყელში.
 გამოიყოფა ბარისა დამთის 11 ძირითადი ბუნებრივი ლანშაფტი.
 ეკონომიკურ-გეოგრაფიული თვალსაზრისით საქართველო დასავლეთ და
აღმოსავლეთ ცივილიზზაციების დამაკავშირებელი ხიდია.
 კულტურელ-გეოგრაფიული თვალსაზრისით- საქართველო სამხ.აღმოსავლეთ
ევროპის და ახლო აღმოსავლეთ კულტურულ რეგიონებს შორის მდებარეობს და ეს
ყველაფერი გავლენას ახდენს ქვეყნის კულტურაზე.
 საქართველოს ფართობია-69 700კვ კმ
 საზღვრების სიგრძეა-1970კმ
 სახმელეთო- 1660 და საზღვაო-310
 უკიდურესი წერტილები:
ჩრდ-მდ.ფსოუს ნაპირზე სოფელი აიბგა(აფხაზეთი)
სამხ-მთა ოკუზდაღი(სომხეთის საზღვარი)
აღ-მდ.აგრიჩაის და მდ.ალაზნის შესართავი
დას-დაბა ლესელიძე
 კავკასიის ფართობია-440კვ კმ
 საქართველოში მოქმედებს 1995წლის კონსტიტუცია
 მმართველობის ფორმა-რესპუბლიკური(საპრეზიდენტო)
 პრეზიდენტი ირჩევა 5ლიანი ვადით’
 პარლამანტი ირჩევა 4წლიანი ვადით
 საქართველოში არის 12 ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული სამხარეო ერთეული
 64მუნიციპალიტეტი
 საშუალო სიმაღლეა- 12კმ(აღ საქ-ო უფრო მაღალია ვიდრე დას)
 უმაღლესი მწვერვალი-შხარა
 უდაბლესი ადგილი-ფოთსა და ყულევს შორის
 ყველაზე მეტი საშ. სიმაღლე-ყაზბეგის მუნიციპალიტეტი
 ნაკლები საშ.სიმაღლე-ხობის მუნიციპალიტეტი
 გამოიყოფა 5საფეხურის ზონა
 ჰაერის მაქსიმალური წლიური ტემპარატურა-სოხუმში +15
 ჰაერის მინიმალური წლიური ტემპერატურა-ყაზბეგი -6.1
 მინიმალური ტემპერატურა ყაზბეგი -42
 მაქსიმალური ტემპერატურა კოდორის ხეობა +43
 ტემპერატურის წლიური ამპლიტუდა მინიმალური შავი ზღვის სანაპიროზე 15
 ტემპერატურის წლიური ამპლიტუდა მაქსიმალური ელდარის ვაკეზე 25-27
 ატმოსფერული ნალექების წლიური ჯამი მაქსიმალური-მთა მტირალა
 ატმოსფერული ნალექების წლიური ჯამი-მინინმალური-ელდარის ვაკე
 ქარის საშ. სიჩქარე მაქსიმალური-მთა საბუეთი
 ქარის საშ. სიჩქარე მინიმამური-აფხაზეთი, კახეთი
 აორთქლების მაჩვენებელი მაქსიმალური-კოლხეთის დაბლობი
 ნისლიან დღეთა რიცხვი მაქსიმალური -ლიხის ქედი
 ნისლიან დღეთა რიცხვი მინიმალური- მუხრანი
 ურბანიზაცია-52.5%
 სიმჭიდროვე-67კაცი

საქართველოს ტეტიტორიულ-ადმინისტრაციული ერთეულები ფართობის მიხედვით:

1.კახეთი 5.იმერეთი 9.რაჭა-ლეჩხუმი-ქვემო სვანეთი

2.აფხაზეთი 6.ქვემო-ქართლი 10.აჭარა

3.სამეგრელო-ზემოსვნანეთი 7.სამცხე-ჯავახეთი 11.გურია

4.მცხეთა მთიანეთი 8.შიდა-ქართლი 12.თბილისი

საქართველოს ტეტიტორიულ-ადმინისტრაციული ერთეულები მოსახლეობის მიხედვით

1.თბილისი 5.სამეგრელო-ზემო-სვანეთი 9.სამცხე-ჯავახეთი

2.იმერეთი 6.კახეთი 10.გურია

3.აფხაზეთი 7.აჭარა 11.მცხეთა-მთიანეთი

4.ქვემო-ქართლი 8.შიდა-ქართლი 12.რაჭა-ლეჩხუმი-ქვემო-სვანეთი

რაიონების რიცხვი:

კახეთი, იმერეთი და სამეგრელო - 8

ქვემო-ქართლი, სამცხე-ჯავახეთი და აფხაზეთი - 6

შიდა-ქართლი, მცხეთა-მთიანეთი, აჭარა და თბილისი - 5

რაჭა-ლეჩხუმი-ვემო-სვანეთი-4

გურია - 3
 სასარგებლო წიაღისეული:
 ნავთობი:ტარიბანა, შავი ზღვის შელფი, სამგორ-პატარძეული, შირაქი, მირზაანი,
საგარეჯო, სუფსა.
 ქვა-ნახშირი:ტყიბული, ტყვარჩელი
 მურა ნახშირი:ახალციხე
 ტორფი:კოლხეთის დაბლობი
 გაზი:სამგორ-პატარძეული, თელავი, შავიზღვისპირა შელფი
 მანგანუმი:ჭიათურა, ჩხარი-აჯამეთი, შქმერი, აგარა, ჯავა
 რკინა:ფოლადაური, ურეკი, ძამა
 სპილენძი, ტყვია, თუთუია:მადნეული, კაზრეთი
 ტყვია თუთია:კვაისა
 დარიშხანი:ცანი,ლუხუნი
 ბარიტი:ქუთაისი, ჩორდი, ბოლნისი
 მერგელი:კასპი
 ანდეზიტი: ბაკურიანი, ყაზბეგი
 მარმარილო:სალიეთი, გუმისთა, ლოპოტა
 აქატი:ახალციხე, ნინოწმინდა
 კერამიკული თიხა:ზასტაფონი, შრომა.

რელიეფის ფორმები
 ტექტონიკური რელიეფი:დაკავშირებულია დედამიწის ზედაპირის ვერტიკალურ
მოძრაობასთან. ფართოდაა წარმოდგენილი მსხვილი და საშუალო ფორმით.
 ვულკანური რელიეფი: გავრცელებულია სამხ.კავკასიაში და კავკასიონზე.
 მყინვარული რელიეფი:კავკასიონზე წარმოდგენილია ტროგული ხეობები, ცირკები და
კარები.
 ტორგული ფორმებია:გაგრის, ბზიფის, კოდორის, ლეჩხუმის, ბერმუხის და ა.შ.
 ეროზიული ფორმები:ძირულის და ლოქის მასივები
 გრავიტაციული რელიეფი:მეწყერები, კლდეზვავები,
 კარსტული რელიეფი:უარყოფითი ფორმებია:ძაბრები, ქვაბულები, მღვიმეები,
უფსკრულები და ა.შ
 პეტროგენული რელიეფი: კაცხის სვეტი.
 ანთროპოგენული რელიეფი: ვარძია, უფლისციხე, შიომღვიმე.
შავი ზღვა

 მოქცეულია პინტოს მთებსა და კავკასიონს შორის.

 სანაპირო ხაზი ელიფსის ფორმისაა

 ზედაპირის ფართობი-420

 საშ. სიღრმე-1271

 მაქ.სიღრმე-2258

 საშ. წლიური ტემპერატურა +8,8

 მარილიანობა-17-23

 ზამთარში შავ ზღვაში ჩრდ.აღ ქარებს ,,ბორას“ უწოდებენ

 150სახეობა რელიქტურია

შიგა წყლები
 წყალუხვი მდინარე-რიონი
 უგრძესი მდინარე-ალაზანი
სულ არის-26060მდინარე
 უდიდესი ზედაპირის ფართობით-ფარავანის ტბა
 უღრმესი-რიწის ტბა
 ყველაზე მაღლა მდებარე ტბა-ყელის ტბა
 ყველაზე გამჭვირვალე-პარატა რიწის ტბა
 ყველაზე მღვრიე ტბა-ფარავანის ტბა
 დიდი მოცულობის ბტა-ტაბაწყურის ტბა
 უდიდესი მყინვარი-ლეხზირი
 ჭაობების გავრცელება-კოლხეთის დაბლობი, ზღვისპირა ნაწილი
 ჩანჩქერები-სამეგრელოში(აბაშის, ტაობას) აფხაზეთი(გეგის, კლიჩის) ყაზბეგი(არშის,
გველეთის) კახეთში(ლაგოდეხის ნაკრძალი)
 ნიადაგები
 ჭაობის ნიადაგი-კოლხეთის დაბლობი
 წითელმიწები-აჭარა, გურია, სამეგრელო, იმერეთი
 ყვითელმიწები-აფხაზეთი, სამეგრელო, იმერეთი
 ყავისფერი ნიადაგი-სტეპის ზონაში
 ბარის შავმიწები-ივრის ზეგანი, შირაქის ველი, სამგორის ველი
 წაბლა ნიადაგი-გარდაბანი, მარნეული, სამგორი, ივრის ზეგანი
 რუხი ნიადაგები-ელდარის ველი, ივრის ზეგანი
 ნეშომპალა-კარბონატული ნიადაგი

საქართველოს ფლორა და ფაუნა

 საქართველოს მცენარეული საფარის 380მდე სახეობა ენდემური წარმოშობისაა.
 ენდემური მცენარეულობიდან აღსანიშნავია-ბიჭვინთის და ელდარის ფიჭვი, ქართლის ნუში,
ძელქვა, სამეგრელოს არაყი.
 რელიექტურ მცენარეებს მიეკუთვნება-ბზა, წყავი, შქერი, უთხოვარი, მოცვი, პონტოს მუხა.
 დას. საქოში 4ზონაა-ტყის, სულბალპური, ალპური და ნიკალური
 აღ.საქოში3ზონაა -ნახევარუდაბნოების, მშრალი ვენების, მეჩხერი ტყეების.
 ალპურ ზონაში გვხვდება-ჯიხვი, ნიამორი, არჩვი, შურთხი, როჭო, ორბი, კაკაბი, კალმახი.
 ენდემურია-კოლხური ხოხობი, კავკასიური ჯიხვი.
 აკლიმატიზირებული ცხოველებია-ნუტრია, ენოტისებური ძაღლი, ალთაური ციყვი,
სარკისებრი კობრი, სიგა...
 საქართველოს ევროპაში ბიომრავალფეროვნებით-71-ე ადგილზეა, ენდემების მაჩვენებლით-
56-ე, ინდექსი კი-3072ია
 1982წ-ისს ,,საქ-ოს წითელ წიგნში“ 65ცხოველი და 161 მცენარეა
 ,,წითელ წიგნში“ შეეტანილია ბუნების 77ძეგლი.

1.გეოლოგიურ-გეომორფოლოგიუი-კარსტული მღვიმეები, გამოქვაბულები, კანიონები

2.ჰიდროლოგიური-ტბები, ჩანჩქერები და ა.შ.

ლანდშაფტი:ბუნებრივი და ანთროპოგენული.
 ბუნებრივი:ბარის(ველის, ტყის, ზღვისპირა) და მთის(ტყის, ალპური, სუბალპური,სტეპური)
 ანთროპოგენური:კულტურული(ურბნეული, აგრარული, რეკრეაციული) და დარღვეული
(სამრეწველო, საკომუნიკაციო)
 უდიდესი თბოელექტორსადგურია-თბილსრესი(გარდაბანში)
 პირველი ჰესი აშენდა ბორჯომში 1898წელს
 უდიდესი ჰესი-ენგურჰესი
 ხორბალი ძირითადად კახეთში და ქვემო-ქართლში მოყავთ
 საქართველოში 14დან 7ენდემური ხორბალია
 ქართული ხორბლიდან ცნობილია-ვარძია, ზანდური, ემირი...
 სიმინდი დასავლეთ საქართველოში(იმერეთი, სამეგრელო, გურია)
 ქერი-ჯავახეთის პლატოზე
 ძროხის ჯიშები-მეგრული და ხევსურული
 ცხვრის ჯიშები-თუშური და იმერული
 ცხენის ჯიშები-მეგრული და თუშური

 კახეთი: შიდა კახეთი, გარე კახეთი და ქიზიყი.

 9ქალაქი:ახმეტა, გურჯაანი, დედოფლისწყარო, თელავი, ლაგოდეხი, საგარეჯო, სიღნაღი,
ყვარელი, წნორი.
 ქვემო-ქართლი:6მონიციპალიტეტი:გარდაბანი, მარნეული, ბოლნისი, თეთრიწყარო, დმანისი,
წალკა
 შიდა-ქართლი: მუნიციპალიტეტები:ხაშურის, ქარელის, გორის, კასპის.
 ცხინვალი, ყორნისი და ჯავა.
 მცხეთა-მთიანეთი:პროვინციები:ხევი, ხევსურეთი, ფშავი და მთიულეთი
მუნიციპალიტეტები:მცხეთა, თიანეთი, დუშეთი, ყაზბეგი, ახალგორი.
 სამცხე-ჯავახეთი:პროვინციები:მესხეთი, ჯავახეთი, თორი
მუნიციპალიტეტები:ადიგენი, ახალციხე, ასპინძა, ახალქალაქი, ნინოწმინდა, ბორჯომი

 იმერეთი:ქუთაისი, სამტრედია, ჭიათურა...

 რაჭა-ლეჩხუმი და ქვემო-სვანეთი:
რაჭა-ონი, ამბროლაური
ლეჩხუმი-ცაგერი
ქვ.სვანეთი-ლენტეხი
 სამეგრელო-ზემო-სვანეთი:
8მუნიციპალიტეტი:მესტია, ზუგდიდი, წალენჯიხა, ხობი, სენაკი, აბაშა, მარტვილი, ჩხოროწყუ
და ქ.ფოთი
 გურია:მუნიციპალიტეტები:ოზურგეთი, ლანჩხუთი, ჩოხატაური
 აჭარა:მუნიციპალიტეტები:ბათუმი, ქედისი, ქობულეთი, ხელვაჩაური, შუახევი, ხულო
 აფხაზეთი:სოხუმი, გაგრა, გუდაუთა, ოჩამჩირე, გალი
რუკის ფორმირება 1914 წლიდან.
 ავსტრია-უნგრეთი გაიყო- ავტრიად და უნგრეთად.
 1960წელი-აფრიკის წელი, რაგდან აფრიკის 17მა სახელმწიფონ მოიპივა სუვერენიტეტი.
 გერმანია გაერთიანდა-დაინგრა ბერლინის კედელი.
 გაიყო ჩეხოსლოვაკია-ჩეხეთად და სლოვაკეთად.
 დაისალა იუგოსლავია: ბოსნია-ჰერცოგოვინა, ხორვატია, კოსოვო, მაკედონია, მონტენეგრო,
სერბია, სლოვენია

უდიდესი ქვეყნები ფართობით უმცირესი ქვეყნები ფართობით

1. რუსეთი-17მლნ.კვ.კმ. 1.ვატიკანი-0.44კმ.კვ
2. კანადა-9.9მლნ.კვ.კმ 2.მონაკო-1.96კმ.კვ
3. ჩინეთი-9.6მლნ.კვ.კმ 3.ნაურუ-21კმ.კვ
4. ა.შ.შ-9.6მლნ.კვ.კმ 4.ტუვალუ-26კმ.კვ
5. ბრაზილია-8.5მლნ.კვ.კმ 5.სან-მარინო-61კმ.კვ
6. ავსტრალია-7.6მლნ.კვ.კმ 6.ლიხტენშტეინი-160კვ.კმ.
7. ინდოეთი-3.2მლნ.კვ.კმ 7.მარშალის კუნძულები-180კვ.კმ
8. არგენტინა-2.7მლნ.კვ.კმ 8.სეიშელის კ-ები-217კვ.კმ
9. ყაზახთი-2.7მლნ.კვ.კმ 9.სენტ-კისტი-269კვ.კმ
10. ალჟირი-2.3მლნ.კვ.კმ 10.მალდივის კ-ები-298კვ.კმ.

უდიდესი ქვეყნები მოსახლეობით უმცირესი ყვეყნები მოსახლეობით

1. ჩინეთი-1მლრდ 339მლნ 1.ვატიკანნი-829კაცი
2. ინდოეთი-1მლრდ 210მლნ 2.ნაურუ-10 ათასი
3. ა.შ.შ-312მლნ 3.პაოლო-20ათასი
4. ინდონეზია-237მლნ 4.სან-მარინო-31ათასი
5. ბრაზილია-190მლნ 5.მონაკო-35ათასი
6. პაკისტანი-177მლნ
7. ბანგლადეში-151მლნ
8. რუსეთი-142მლნ
9. იაპონია-127მლნ
10. მექსიკა-112მლნ
 სასარგებლო წიაღისეული
 ნავთობი-სპარსეთის ყურე, ვენესუელა, მექსიკა, ა.შ.შ
 ბ.აირი-სპარსეთის ყურე, ა.შ.შ ვენესუელა, რუსეთი
 ქვანახშირი-ჩინეთი, ა.შ.შ, ავსტრალია, რუსეთი
 რკინა-ბრაზილია, რუსეთი, ჩინეთი, აშშ, კანადა
 სპილენძი-ჩილე, აშშ, ავსრლია, ზამბია
 მანგანუმი-ავსტრალია, ს.ა.რ, ბრაზილია, ინდოეთი.

მსოფლიოს უდიდესი ქვეყნები მშპ-ს მაჩვენებლით

1. აშშ-15.6
2. ჩინეთი-8.2
3. იაპონია-5.9
4. გერმანია-3.3
5. საფრანგეთი-2.5
6. ბრიტანეთი-2.4
7. ბრაზილია-2.4
8. იტალია-1.9
9. რუსეთი-1.9
10. ინდოეთი-1.9

ქვეყნები მშპ-ს მაჩვენებლით ერთ სულ მოსახლეზე გაანგარიშებით

1. ლუქსემბურგი-115.8
2. ყატარი-98
3. ნორვეგია-97
4. შვეიცარია-83
5. ავსტრია-66.3
6. აგრა-63.6
7. დანია-59.7
8. შვედეთი-57.6
9. კანადა-50.4
10. ნიდერლანდები-50.2

ჰუმანური განვითარების ინდექსით

1.ნორვეგია 5.გერმანია 9.შვეიცარია

2.ავსტრია 6.ახალი ზელანდია 10.იაპონია
3.აშშ 7.ირლანდია
4.ნიდერლანდები 8.შვედეთი.