1.

ПРИНЦИПИ НА НАСТАВА
Наставните принципи претставуваат општи барања за ефективна настава.
Нивната важност и улога се фокусираат на насокатата на учење и зголемување на
успехот и ефикасноста на наставата.

а) Разбирање на принципите
Принципите се упатства за наставна работа, затоа тие ја следат секоја ситуација
на учење почнувајќи од планирање на наставата, настава по настава, примена на
знаење во пракса, проценка на знаењето и слично. Од овие причини, принципите
на наставата се барања, основни правила според кои се одвива наставниот
процес. Овие служат како водство во педагошката активност на наставникот.

б) Кои се основните елементи на принципите?

Секој принцип се состои од неколку елементи кои ја претставуваат нивната
специфична структура, но принципите имаат некои заеднички елементи како што
се: целта и задачите на учењето; разбирање на учењето како единствен процес
на образование; карактеристики на ученици и различни возрасни групи;
придобивки за учење; ефективноста на неговото ефективно учење и учење.

в) Дидактички правила
Правилата за настава се насоки за напредок и развој на процесот на учење и како
такви, нивната улога и функција е да го олеснат процесот на стекнување знаење и
второ, да ја зголемат ефективноста на знаењето за учење.

г) Наставни процедури
Во наставниот процес се применуваат одредени постапки кои се следат за да се
извршат одредени активности за учење и со цел стекнувањето знаења, вештини и
навики да се направи што е можно пофункционално. Во процесот на учење се
применуваат начинот на дејствување, начините, напредокот, одредени методи за
стекнување знаење, изведување експерименти, демонстрации и слично.

д) Структурата и системот на принципи на настава

Принципите на наставата се основа за ефективно учење и организација на
ефективно учење. Создаден е комплексен систем и структура на наставните
принципи во теоријата на наставната и воспитната тактика.
Имаат разлики во нивниот број (интеграција и распаѓање на принципите) и
разлики во редоследот на принципите.
2. СПОРЕД ПРОФ.ДР. HЕЛАДИН МУРАТИ ВО НЕГОВАТА КНИГА ЈА ДЕФИНИРА
ОВАА СТРУКТУРА НА НАСТАВНИТЕ ПРИНЦИПИ:
 Водство на лекцијата од страна на наставникот
 Свесна активност на студентите во процесот на учење, знаење,
вештини и навики,
 Индивидуализација на учењето
 Конкретизација на часот
 Принципот на искуство за учење
 Конзистентност на знаење, вештини и навики стекнати за време на
наставата, итн.

а) ПРИНЦИП НА ВОДСТВО НА ЛЕКЦИЈАТА ОД СТРАНА НА НАСТАВНИКОТ

Без најмало двоумење можеме да констатираме дека наставата и наставниот
процес е организиран, испланиран и воден процес од страна на наставникот. Се
разбира, оваа изјава не значи дека без наставникот нема лекција, всушност
лекцијата е посредувана од наставникот и тој како таков е носител на лекцијата кој
мора да заврши и да изврши некои когнитивни функции.

б) ПРИНЦИП НА СВЕСНА АКТИВНОСТ НА СТУДЕНТИТЕ ЗА УЧЕЊЕ

Во наставниот процес, исто како што постои суштинска врска помеѓу ученикот и
наставникот, исто така има и суштински односи помеѓу активноста на ученикот и
нивната свесност за стекнување на одредено знаење или содржина.
Наставникот се обидува да го реши и постави проблемот со учењето на начин на
кој учениците правилно разбираат, асимилираат и толкуваат.
Принципот на свесна активност на учениците во учењето е тесно поврзан со
формата и содржината на учењето. Формата за учење е начин на организирање
на постапки за стекнување конкретна содржина.
Свесната активност за учење во суштина го изразува ставот на ученикот кон
процесот на препознавање на учењето. Стекнувањето вредности, знаење,
содржина е секогаш придружено со интелектуални реакции, ментални активности
и емоции, со одредени убедувања и цели. Сите овие ја претставуваат суштината
на активноста на свесното учење

в) ПРИНЦИП НА ИНДИВИДУАЛИЗАЦИЈА
Постојат многу проблеми со дидактички и методолошки карактер со кои се
соочуваат наставниците во наставниот процес и во нивната образовна активност.
Еден од овие проблеми од повеќе интереси е индивидуализацијата на учењето и
процесот на учење на когницијата.
Овој принцип има за цел да ги прилагоди знаењата што се стекнуваат, нивното
повторување и засилување, задачите и другите активности што се реализираат во
текот на процесот на учење, на индивидуалните карактеристики, односно ритамот
и индивидуалното темпо на развој на учениците.

г) ПРИНЦИП НА КОНКТРЕТИЗАЦИЈА
Принципот на конкретизација на лекцијата беше прв пат потврден од Коменс во
форма на правило. Ова правило тој го дефинира во својата книга „Дидактика
магна“: „Сè што може да се види е изнесено пред очите, сè што може да се
слушне, чуе, сè што може да се допре, допре. Ако повеќе од една смисла одеднаш
можат да насетат нешто, тоа мора да им се донесе на студентите. '
Конкретизацијата во наставниот процес може да биде директна кога феноменот,
содржината на учење, процесот што се стекнува е по природа, изглед, допир и
изглед, додека индиректната конкретизација е кога наставните алатки се користат
за објаснување на феномените и формираат значења.

д) ПРИНЦИП НА ИСКУСТВО ЗА УЧЕЊЕ

Што подразбираме под искуство за учење?
Под ова мислиме на изразување на интелектуално и емоционално задоволство на
ученикот кое е создадено од неговата содржина и форма, процесите на
создавање и доживување на вредностите во текот на процесот на нивно
пренесување.
Искуството во учењето се изразува како радост, задоволство, ентузијазам, добро
срце, релаксација, добро однесување, активно, грижливо, фокусирано, итн.
И обратно, учењето може да се доживее и негативно, со тоа што ученикот
манифестира апатија, незадоволство, гнев, агресија, пасивност, незадоволство.

ѓ)ПРИНЦИП НА ОДРЖЛИВОСТ НА СТЕКНОТО ЗНАЕЊЕ, ВЕШТИНИ И НАВИКИ

Процесот на учење што се одвива помеѓу наставникот и ученикот не се однесува
само на пренесување и пренесување знаење, развој на вештини и навики, туку
има за цел и нивна одржливост.

Името дидактика потекнува од старо грчките зборови didaskein(да поучуваш,

одржуваш настава), didasko(подучуван), didaktikos(поучен), didaskalos(учител).
Дидактиката е науза за подучувањето (наставата) и учењето во сите облици и
сите нивоа. Таа е теорија на образовните содржини и наставни планови.
ИНДИВИДУАЛИЗИРАНА НАСТАВА (ИОП план)
Под поимот индивидуализирана настава подразбираме таква организација на
наставната работа која се темели на индивидуалните разлики меѓу учениците. Се
поаѓа од општите и специјалните способности на ученикот, неговите склоности,
различните потреби и интереси. Индивидуализацијата на наставата минува врз 3
етапи. Тоа се: подготвителна, оперативна и верификативна.
Во подготвителната етапа се планираат формите за индивидуализација, се
селектираат готови или се изработуваат нови дидактички материјали за работа.
Во оперативната етапа се остварува планираната артикулација и се организира
самостојно решавање на задачите одмерени кон можностите на ученикот.
Во верификативната етапа се согледуваат остварените резултати и се внесуваат
податоци во документацијата за следење и вреднување на наставата.

ПРОБЛЕМСКА НАСТАВА
Проблемската настава е последица на слабостите на класишната настава, која
првенствено бара да се совлада многу обемен материјал, а ја запоставува
практичната примена на маученото и менталниот развој на детето. За да може да
се реализира оваа настава потребо е да се има проблем. Најпрво зборот проблем
треба да се оддели од зборот задача. Проблем претставува нешто непознато,
некоја празнина која треба да се открие и да се пополни врз основа на податоците
кои веќе ни се дадени. Одкако една проблемска ситуација ќе се реши потребно е
вежбање и утврување со што учениците ќе ги утврдат стекнатите знаења. На крај
треба да се даде домашна задача која не треба да биде рутински дел од
работата, туку напротив треба да биде добро осмислена. Домашната задача
треба да ти поттикне учениците на поголема мисловна активност и да им помогне
во утврдувањето на веќе стекнатите знаења.

ПРОГРАМИРАНА НАСТАВА
Основните карактеристики на оваа програма се: задржување на важното од
градивото и отфрлање на неважното, поделбата на градивото на помали делови
кои целосно ќе се усвојат и примена на веќе стекнатите знаења. Програмата во
програмираната настава многу е разликува од наставната програма во која само
се наведуваат програмите содѓини кои треба да се совладаат, а наставникот сам
одлучува за обемот. Во програмираната настава програмата има повеќе
кибернетичка примена. Градивото се дели на помали делови и помалку сложениот
дел ни помаѓа во сфаќање на повеќе сложениот дел. Темата е логички
структуирана целина како на пример реченицата. Постојат различни видови
програми овој тип на настава. Линеарната настава е праволиниска настава која е
осмислена од Берхус Фредерик Скинер и ни овозможува решавањето на задачите
и проблемите да се одвива чекор по чекор. Таа му овозможува на учениот сам да
си го одреди темпото на решавање на проблемот. Разграметата програма ги
отстранува слабостите на праволиниското програмирање. Во оваа програма
обично се дадени повеќе одговори за една задача, а ученикот го бира оној кој е
точен. Комбинираната програма е комбинација од линеарната и разгранетата
програма. Целта е да ги задржи предностите и да ги избгне слабостите.

ЕГЗЕМПЛАРНА (ПАРАДИГМАТСКА) НАСТАВА

Именката егземплар доаѓа од латинскиот јазик и значи примерок. Од тука може да
се каже дека егземпларната настава е настава за пример. Начинот на
остварување на овој тип на настава се врши преку неколку фази. Во првата фаза
се врши подготовката на егземпларната настава односно селекција на
содржините. Втората фаза е обработка на егземпларната содржина. Наставникот
поставува модел според кој се одвива часот и според кој работат учениците.
Третата фаза е самостојна работа на ученикот. Во четвртата фаза се обновуваат
и систематизираат сите содржини кои ги обработиле наставникот и учениците. Во
оваа фаза спаѓа проверувањето и оценувањето на квалитетот на састојната
работа односно препонавање на своите слабости и нивно поправање.
Егземпларната настава има две основни задачи: на високо дидактичко-методичко
ниво да овозможи потолна обработка на содржините предвидени за со наставната
програма и да ги оспособи учениците за самостојно стекнување на знаење.

ДОПОЛНИТЕЛНА НАСТАВА
Дополнителна настава се одржува кога поголем број на ученици тешко го
совладуваат наставното градиви, а најчеста причина за тоа е недоволниот
квалитет на наставата. Врз квалитетот на наставата може да влијае бројот на
ученици во одделнието и планирањето на наставната работа. За време на
дополнителната настава се решаваат проблемите, со кои се здобиле учениците
за време на часовите по дадениот предмет. За една дополнителна настава да се
одржи потребно е да постои проблем. Потоа треба да се ипланита самата
настава, да се најде решение на проблемот и на крај да се провери дали
учениците навистина го надминале тој проблем и дали ја усвоиле даденната
методска содржина.

ПРОДОЛЖЕНА НАСТАВА
Продолжена настава се организира за учениците кои во текот на целата учебна
година не се здобиле со со задоволувачки успех. Целта на оваа настава е таквите
ученици да со совладаат градивото и успешно да го завршат одделението. Оваа
настава трае околу 10 дена. Учениците посетуваат 2-4 часа по оние предмети по
кои заостануваат. И наставата ја реализираат наставниците кои веќе им
предавале на овие ученици бидејќи тие најдобро знаат каде им се слабостите.

ДОДАТНА НАСТАВА
Додатата настава се организира на надарените и поспособните ученици кои
посебно се заинтересирани за идделни наставни предмети. Настаникот или
одделенското собрание можат да му предложат на ученикот да се вклучи во
додатната настава. Најпогодни форми во додатната настава се
индивидуализираната и гупната работа, а најмалку фронталната настава.