Professional Documents
Culture Documents
प्रशासन सुधार आयोगको प्रतिवेदन, २०४८
प्रशासन सुधार आयोगको प्रतिवेदन, २०४८
@)$*
k|zf;g ;'wf/ cfof]u
sf]
k|ltj]bg
@)$*
1
k|yd ;+:s/0f, !)))
r}t, @)$*
d"No ¿=
= = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = =
= = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = =
= = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = =
= = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = =
= = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = =
d'b|s M d'b|0f tyf k|sfzg ljefu, l;+xb/af/, sf7df8f}F .
d]/f] cWoIftfdf u7g ePsf] k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] of] k|ltj]bg ;j{;fwf/0fsf]
hfgsf/Lsf] nflu k|:t't ub{5' . of] k|ltj]bg tof/ ug]{ sfo{df ;+nUg ;a}
dxfg'efjk|lt xflb{s wGojfb 1fkg ub{5' .
= = = = = = = = = = =
= = = = = = = = = = =
= = = = = = = = = = =
= = = = = = = = = = =
= = = = = = = = = = =
= = = = = = = = = = =
= = = = = = = = = = =
= = = =
lul/hfk|;fb sf]O/fnf
cWoIf
k|zf;g ;'wf/ cfof]u
wGojfb 1fkg
k|zf;g ;'wf/ cfof]unfO{ tf]lsPsf] sfo{ ;Dkfbgdf ;xfotf k'¥ofpg] /fli6«o :t/sf
gLlt lgdf{tfx?, ljleGg /fhgLlts bnsf sfo{stf{x?, ;/sf/L / u}/;/sf/L If]qdf
;Dk"0f{ dxfg'efjx?k|lt cfof]u cfef/ k|s6 ug{ rfxG5 . o:t} u/L cfof]usf]
sfof{nodf pkl:yt eO{ df}lvs ;'emfj k|:t't ug'{ x'g] / lnlvt ;'emfj k7fpg' x'g]
k];fut ;+:yfx? / cGo ;a}k|lt cfof]u s[t1tf JoQm ub{5 . ldq /fi6«x? tyf
cGt/f{li6«o ;ª\3 ;+:yfaf6 klg cfof]usf] sfo{kl/lwcGtu{tsf ljifox?;Fu ;DalGwt
ljleGg k|sf/sf k|sfzg tyf ;Nnfxsf/x?sf] ;]jf pknAw ePsf] lyof] . o;sf]
lglDt ;DalGwt ;a}nfO{ wGojfb 1fkg ul/G5 .
cfof]usf] sfof{nosf] nflu ;'ljwfo'Qm :yfg pknAw u/fO{ g]kfn k|zf;lgs k|lzIf0f
k|ltgi7fgaf6 ePsf] ;xof]usf] lgldQ pQm k|ltgi7fgsf sfo{sf/L lgb]{zsnufot
;DalGwt ;a}df ljz]if wGojfb 1fkg ul/G5 . o;} u/L cfof]usf] nflu cfjZos
ef}lts ;/;fdfg h'6fO{ ;xof]u ug]{ ;a} lgsfox?nfO{ klg wGojfb lbOG5 .
cfof]usf] sfo{df ;+nUg /xL cfk"mnfO{ ;'lDkPsf] sfd k|z+;gLo 9Ëdf ;Dkfbg
u/]afkt pk;lrjx? >L ch'{gdl0f cfrfo{ bLlIft, >L z]ifgf/fo0f dfgGw/ /
hgfb{g/fh nfld5fg], zfvf clws[tx? >L xL/fdl0f l3ld/], >L hgs/fh hf]zL, >L
gj/fh pkfWofo, n]vf clws[t >L e/t/fh b]jsf]6f, sDKo'6/ k|f]u|fd/ >L an/fd
>]i7, gfoa ;'Aaf >L uf]k'h]Gb|Wjh hf]zL, sDKo'6/df sfd ug]{ 6fOlk:6 gfoa ;'Aaf
>L dbgnfn >]i7 / >L /fh' s]=;L= ljz]if wGojfbsf kfq x'g'x'G5 .
o;} u/L >L % sf] ;/sf/ / ;ª\ul7t ;+:yfx?af6 ;d]t cfof]udf cfO{ sfd ug]{
;a} sd{rf/Lx?sf] kl/>dnfO{ klg cfof]u la;{g ;Sb}g .
12
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
-3_ ljut $) jif{cl3sf] t'ngfdf >L % sf] ;/sf/n] ug]{ sfo{x?sf] kl/df0f,
ljleGgtf / hl6ntf lgs} a9b} uPsf] 5 . @))& ;fnsf] t'ngfdf
sd{rf/Lx?sf] ;ª\Vof @*,))) -hËL lghfdtL ;a}_ af6 j[l4 eO{ emG8}
$,)),))) -;a} ;fj{hlgs sd{rf/L_ eGbf a9L eO;s]sf] 5 . o;} k|sf/n]
>L % sf] ;/sf/n] ug]{ sfo{sf] k|sf/ / leGgtfdf klg w]/} j[l4 eO;s]sf]
5 . zflGt ;'/Iff sfod /fVg], s/ p7fpg] OToflb sfo{b]lv lnP/ hgtfdf
cTofjZos j:t'x?sf] cfk"lt{ ug]{ sfo{ ;d]t >L % sf] ;/sf/af6 eO/x]sf]
5 . o;sf ;fy} ljleGg lsl;dsf j}1flgs cg';Gwfg h:tf sfo{df klg >L
% sf] ;/sf/ ;+nUg 5 . pQm ljleGg sfo{x?df ;+nUg ljleGg sfof{no /
sd{rf/Lsf] cfjZostf leGg leGg eP tfklg oL ;a} sfof{no tyf
sd{rf/Lx? Pp6} cflYf{s / Ps} lsl;dsf sd{rf/L k|zf;g lgodåf/f
;~rflnt 5g\ . o;n] ubf{ sfddf ;d:ofx? cfOkg]{ / lanDa ;d]t x'g]
u/]sf] 5 .
-ª_ lg0f{o ug]{ k|lqmofdf rflxg]eGbf a9L txx? 5g\ . dGqfnox?df s'g} ljifodf
dGqLåf/f lg0f{o ubf{ ;f] ljifo ljleGg :t/sf % hgf sd{rf/Lx?sf] tx kf/
u/]/ hfg'kb{5 . s'g} dGqfnosf] ;ª\u7g tflnsfcg';f/ t dGqL :t/df s'g}
l6Kk0fL jf k|:tfj k'Ug sd{rf/Lx?sf] ^ tx kf/ ug'{kb{5 . o;af6 sfddf
cgfjZos lanDa x'g'sf ;fy} rflxg]eGbf a9L sd{rf/Lx?nfO{ cgfjZos /
cg'Tkfbs sfo{df ;+nUg x'g'k/]sf] 5 .
-r_ ljleGg dGqfno / ljefux?df cTolws dfqfdf sfuhL sf/afxL -Paper
Work_ x'g] u/]sf] kfOPsf] 5 . sfuhkq;DaGwL sfd 36fpg] ;DaGwdf ;do
;dodf k|oTg ePsf] kfOG5 t/ oL k|oTgx? k|efjsf/L x'g;s]sf 5}gg\ .
-5_ lghfdtL ;]jfsf] pQ/bfloTj -Accountability_ :ki6 ?kdf lgwf{l/t jf
:yflkt x'g ;s]sf] 5}g h;n] ubf{ s'g} sfd ;DkGg x'g g;Sbf klg
To;sf] lgldQ lhDd]jf/ sf] xf] eGg] s'/f lglZrt u/L To:tf JolQmdfly
sf/afxL x'g] u/]sf] 5}g .
-h_ dGqfno jf ljefusf tNnf txdf sfo{/t sd{rf/Lx?nfO{ tyf sfo{:yndf
/x]sf sfof{nox? (Field Offices) nfO{ rflxFbf] dfqfdf clwsf/ k|Tofof]hg
ul/Psf] 5}g . o;n] ubf{ Psflt/ dGqfno / ljefusf pRrflwsf/Lx?n]
cfkm"n] jf:tljs ?kn] ug'{kg]{ sfo{x? -oyf– gLlt lgdf{0f, cg'udg /
;'k/Lj]If0f OToflb_ df Wofg lbg gkfO{ b}lgs sfo{df clNemg'k/]sf] 5 eg]
csf]{lt/ lkmN8 sfof{nox?n] kof{Kt clwsf/ gkfPsf]n] tyf cg'ko'Qm lgod
/ lgb]{zgåf/f afFlwPsf] x'gfn] cfkm"n] ug'{kg]{ sfdx? 7Ls;Fu ug{ ;s]sf
5}gg\ . pko'Qm clwsf/ k|Tofof]hg ul/Psf sfof{nox?df klg ah]6 / cGo
;fwgx?sf] sdLn] ubf{ aflG5t dfqfdf sfd x'g ;s]sf] 5}g .
13
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
!= # cfof]usf] u7g
pko'{Qm kl/k|]Ifdf, k|zf;gnfO{ k|hftGq / ljsf;sf dfux? k"/f ug{ ;Ifd /
k|efjsf/L u/fpg] p2]Zon] >L % sf] ;/sf/åf/f ut @)$* ;fn cflZjg dlxgfdf
;DdfggLo k|wfgdGqLsf] cWoIftfdf k|zf;g ;'wf/ cfof]u u7g ul/Psf] lyof] .
cfof]unfO{ cfkm\gf] sfd ;DkGg ug{ ^ dlxgfsf] ;dofjlw tf]lsPsf] lyof] . cfof]usf]
sfo{If]q -Terms of Reference_ b]xfocg';f/ lgwf{/0f ul/Psf] lyof] M
-s_ >L % sf] ;/sf/åf/f hgtfdf k'¥ofpg] u/]sf ;]jfx?nfO{ kl/jlt{t ;Gbe{df
a9L bIf, pkof]uL / sd vlr{nf] agfpg] pkfox?,
-v_ pko'{Qm p2]Zo k|flKtsf nflu ;/sf/L oGq / ;/sf/L ;+:yfgx?sf] ;+/rgfdf
ug'{kg]{ cfjZos kl/jt{gx?,
-u_ ;/sf/L sfo{ k|0ffnL / sfo{ljlw ;/n / pknlAwd"ns agfpg] pkfox?,
-3_ lghfdtL ;]jfnfO{ a9L ;Ifd, pTk|]l/t, hjfkmb]xLk"0f{ agfpg lghfdtL ;]jf
P]g, lgod / Joj:yfkgdf ug'{kg]{ ;'wf/x? /
-ª_ cfof]usf] l;kmfl/;x?nfO{ sfof{lGjt ug]{ k|lqmof tyf tl/sfx? .
!= $ sfo{kl/lw
pko'{Qm sfo{x? ug{ cfof]un] Jofks b[li6sf]0f /fvL k|zf;gsf ;Dk"0f{ kIfx?dfly
ljrf/ ug{ pko'Qm 7fgL k/:k/df ;Da4 lgDglnlvt ljifox?nfO{ cfkm\gf]
sfo{kl/lwsf] ?kdf lnof] M
-s_ >L % sf] ;/sf/åf/f hgtfdf k'¥ofOg] u/]sf] ;]jfnfO{ a9L bIf, pkof]uL /
sd vlr{nf] agfpg M
!= >L % sf] ;/sf/ / cGtu{t ljleGg :t/sf -s]Gb|Lo, If]qLo, lhNnf_
k|zf;sLo ;ª\u7g / ltgn] ug]{ sfo{sf] cfjZostf / cf}lrTodfly
k'g/fjnf]sg u/L cfjZos ;'wf/ ug]{,
@= ljleGg txsf ;ª\u7gx?nfO{ l56f] 5l/tf] agfO{ >L % sf] ;/sf/sf]
cTolws k|zf;sLo cf]e/x]8 vr{ sd ug{ tL ;ª\u7gx?df /x]sf
cgfjZos kbx?sf] ;ª\Vof ;d]t 36fpg],
#= >L % sf] ;/sf/n] xfn ul//x]sf sfo{x?sf] k'g/fjnf]sg u/L tLdWo]
cfjZos sfo{x? dfq >L % sf] ;/sf/n] ug]{ /
$= /fli6«o ljsf; k|lqmofdf u}/;/sf/L / lghL If]qsf] ;xeflutf a9fpg] .
-v_ ;/sf/L sfo{ k|0ffnL / sfo{ljlwnfO{ 5f]6f], ;/n / pknlAwd"ns agfpg
14
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
15
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
!= % sfo{k4lt ( Methodology) :
16
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
17
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
18
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
!= ^ k|ltj]bgsf] :j?k M
cfof]usf] d'Vo p2]Zo sfof{Gjog ug{ ;lsg] lsl;dsf gLltut l;kmfl/;x? tof/
ug]{ x'Fbf of] k|ltj]bg cg';GwfgfTdseGbf a9L sfo{d"ns 5 / oxL s'/f k|ltj]bgsf]
z}nLdf klg k|ltlalDat ePsf] 5 .
cfof]un] ljleGg ljifox?df l;kmfl/;x? th'{df ugf{ ;fy ltgnfO{ :jLs[ltsf nflu
>L % sf] ;/sf/df k|:t't ub{} hfg'kg]{ x'Fbf, cfof]un] cfkm\gf] sfo{If]qleq kg]{ ljleGg
ljifox?df a]Unfa]Un} sfo{kq tof/ u¥of] . of] k|ltj]bg d'VotM tL sfo{kqx?sf]
;ª\u|x xf] . sfo{kqx? cfkm}df ;Dk"0f{ x'g'kg]{ ePsfn] Pp6} ljifosf s]xL cª\z sxLF
sxLF PseGbf a9L kl/R5]bdf kg{ uPsf 5g\ . pbfx/0ffy{, ah]6;DaGwL s'/fsf]
pNn]v æof]hgf / ljsf; k|lqmof / ;ª\u7gÆ tyf æcfly{s k|zf;gÆ b'j}df 5 .
ljleGg kl/R5]bdf o:tf ljifox? hxfF bf]xf]l/g uPsf 5g\ ToxfF ;f] s'/fsf] pNn]v
ul/Psf] 5 .
19
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
kl/R5]b @
;/sf/sf] sfo{If]q
@=! ljifo k|j]z
d'n'sn] tLg bzseGbf s]xL cufj}b]lv of]hgfa4 ?kdf ljsf; lgdf{0f sfo{ yfngL
ubf{ u}/;/sf/L tyf lghL If]qsf] ultljlw nueu z"Gosf] l:yltdf lyof] . To:tfsf
b}lgs k|zf;sLo sfo{sf] cltl/Qm ljsf; lgdf{0fsf] sfo{ ;~rfng ug]{ ;Dk"0f{
lhDd]jf/L ;/sf/L lgsfon] lgjf{x ug'{ :jfefljs g} lyof] . kmn:j?k ;/sf/L
lgsfo Pj+ sd{rf/Lsf] ;ª\Vofdf j[l4 eof] . pBf]u / aGb Jofkf/sf] If]qdf ;d]t
;/sf/L If]qaf6 cu|;/tf lng'kgf{sf] sf/0faf6 ;fj{hlgs ;+:yfgx?sf] ;ª\Vofdf
klg j[l4 eof] .
jt{dfg kl/l:ylt ;g\ !(%) sf] bzseGbf leGg 5 . lghL If]q km:6fpFb} cfPsf
5g\ . ljleGg :yfgLo lgsfox? / u}/;/sf/L ;+:yfx? (Non-Governmental
Organisations) klg ljleGg If]qdf ;]jf k'¥ofpg ;dy{ x'Fb} cfPsf 5g\ .
;/sf/sf] sfo{If]qsf] cjwf/0ffdf ljZjJofkL kl/jt{g cfPsf] 5 . sltko ljsf;f]Gd'v
d'n'sx?n] ;/sf/ dfq ;Dk"0f{ sfo{ ug]{ lhDd]jf/ lgsfo xf] eGg] wf/0ffnfO{ kl/Tofu
ug{ yfn]sf 5g\ . ;/sf/L If]qsf] Psflwsf/sf] 7fpF lglhs/0f tyf :jtGq ahf/
Joj:yfn] lng yfn]sf 5g\ . o;} u/L ;/sf/L lgsfon] /fli6«o ljsf;sf] af/]df
gLlt lgwf{/0f / To;sf] sfof{Gjogsf] cg'udg ug]{ sfo{df ;Lldt /xL cy{tGqnfO{
a9L ahf/d'vL agfO{ o; If]qdf cfkm\gf] lgoGq0f v's'nf] kfb}{ hfg'kb{5 eGg] wf/0ff
;j{JofkL x'Fb} uPsf] 5 .
g]kfndf eg] pko'{Qm kl/jlt{t cjwf/0ffnfO{ Jojxf/df k"0f{tM cª\uLsf/ ug{ ;lsPsf]
5}g . x/]s If]qdf ;/sf/L ;+nUgtf oyfjt\\ /x]sf] 5 h;n] ubf{ ;/sf/L ;ª\u7g
cgfjZos ?kdf af]lemnf] ePsf] 5 .
@= @ ljBdfg ;d:ofx? M
/fli6«o ljsf;sf ;Dk"0f{ sfo{x? ;/sf/ :jo+n] dfq ;DkGg ug'{kb{5 eGg] wf/f0ffn]
ubf{ lgDg ;d:ofx? b]vf k/]sf 5g\ M
-s_ ;/sf/L x:tIf]k j[l4 x'g] k|lqmof sfod} /xgfn] hghLjgsf] ljleGg If]qdf
lgoGq0f a9]sf] 5 .
-v_ /fli6«o ljsf;sf ljljw kIfdf ;fj{hlgs If]qsf] Psflwsf/ /x]sf] 5 .
o;af6 hg;fwf/0fnfO{ ;]jf k'¥ofpg] sfo{df ;+nUg ;/sf/L lgsfox?df
hjfkmb]xLsf] efjgf ck]lIft dfqfdf ljsl;t ePsf] kfOFb}g .
20
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
-u_ ;;fgf lgdf{0f sfo{b]lv lnP/ a[xt\ kl/of]hgfx?sf] ;~rfng tyf pkef]Uo
;fdfgx?sf] cfk"lt{b]lv d"No lgwf{/0f;Dd ug]{ h:tf sfo{x?df ;/sf/ :jo+
k|ToIf ?kdf ;+nUg /xgfn] ;/sf/L ;+oGqdf cgfjZos ef/ kg{ uPsf] 5 .
-3_ ;/sf/n] cfkm\gf sfo{x?sf] k|fyldstf lgwf{/0f u/L ;fdfGo hghLjgdf
k|lts"n k|efj gkg]{ lsl;daf6 cGo If]qaf6 ;Dkfbg x'g ;Sg] sfo{ tL
If]qaf6} ;~rfng gu/fOPsf]n] ;/sf/L bfloTj klg cgfjZos ?kdf a9\g
uPsf] 5 .
21
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
;[hgf ug]{ sfo{x? -h:t} /fhdfu{, ljB't\ pTkfbg / k|;f/0f, gofF k|ljlwsf]
ljsf; / lj:tf/ cflb_ df rflxF ;/sf/L ;+nUgtf /lx/xg' jf~5gLo x'G5 .
-u_ lghL If]qn] :jfefljs ?kdf ;lhn}l;t ug{ ;Sg] Jofkfl/s sfo{x?df
;/sf/ cfkm} ;+nUg gx'g] b[li6sf]0f lnOg'kb{5 . o:tf sfo{df cfjZos kg]{
Go"gtd ;/sf/L lgoGq0fx? dfq sfod /xg] Joj:yf ul/g'kb{5 .
-3_ pBf]u k|j4{gsf] nflu ;/sf/n] :ki6 cf}Bf]lus gLlt cjnDag ug'{kb{5 .
t/ ;+j]bgzLn pBf]u / lghL If]q cu|;/ geO{ ;/sf/ :jo+n] ;~rfng
ug'{kg]{ pBf]ux?afx]s ;/sf/ cfkm}n] pBf]ux? ;~rfng gug]{ gLlt
ckgfpg'kb{5 . ;/sf/ cfkm}n] ;~rfng ug'{kg]{ pBf]unfO{ klg kl5 lghL
If]qdf g} 5f8\g] b[li6sf]0f /xg'kb{5 .
22
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
If]qdf vfBfGg cefj gxf];\ eGg] clek|fo /fvL :yfgLo vfBfGg pTkfbgdf
g} hf]8 lbg] gLlt cjnDag ul/g'kb{5 .
b'u{d tyf ljs6 If]qx?df vfBfGg k'¥ofpg cTofjZos ePdf 9'jfgL cg'bfg
lbO{ lghL If]qdfkm{t vfBfGg pknAw u/fOg' cfjZos 5 . o:tf] cg'bfg
:yfgLo pTkfbgdf j[l4 x'Fb} uPkl5 qmdzM 36fpFb} n}hfg' jf~5gLo x'g]
b]lvG5 . clgsfn jf cGo k|fs[lts ljklQ jf df};dL k|lts"ntfsf] sf/0fn]
afnLsf] pTkfbgdf Hofb} sdL cfPsf] cj:yfdf dfq ;/sf/ :jo+n] vfBfGg
cfk"lt{sf] Joj:yf ug'{kb{5 .
-u_ xfn} ljb]zL d'b|f ljlgdodf cf+lzs kl/jTo{tfsf] gLlt ckgfOPkl5 ;/sf/n]
;'/Iff, kof{j/0f / hg:jf:YonfO{ c;/ kg]{ pBf]uafx]s c? pBf]u :yfkgf
ug{sf nflu Ohfht lng' gkg]{ u/L btf{ dfq u/fP k'Ug] Joj:yf u/]sf] 5 .
cf}Bf]lus tyf Jofkfl/s ultljlwnfO{ cem k|f]T;flxt ug{ ;/sf/L lgoGq0fdf
plrt v's'nf]kgf Nofpg] qmd hf/L g} /flvg'kb{5 .
-3_ ;/sf/n] ;fdfGo s'/fdf klg cgfjZos ?kn] lgoGq0f ub}{ cfPsf] 5 .
pbfx/0fsf] nflu b]xfosf ljifox?nfO{ lng ;lsG5 .
!= ko{6s /]:6'/fsf] btf{ ug]{ cg'dltkq lng'kg]{ ljz]if Joj:yf,
@= ;/sf/af6 rnlrqsf] lgdf{0f / syfgssf] k"j{ :jLs[lt lng'kg]{ Joj:yf
/
#= k':tsfno / jfrgfno vf]Nbf :yfgLo lgsfodf btf{ u/fpg'kg]{ /
v'n]sf k':tsfno / jfrgfnosf] lg/LIf0f ug]{ k|yf .
o:tf k|sf/sf cgfjZos lgoGq0fx? x6fOg'kb{5 .
23
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
24
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
tTsfn} lghL If]qnfO{ 5f]8L afFsL tflnd sfo{qmd klg qmdzM lghL
If]qnfO{ 5f]8\b} hfg' pko'Qm x'G5 .
25
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
26
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
@= !) sfof{Gjog tflnsf M
sfof{Gjogsf If]qx? lgsfo cjlw
– @=(= -v_ df pNn]v ePcg';f/ s]Gb|Lo dlGqkl/ifb\ @)$( ;fn j}zfv
sfo{bnsf] u7g ;lrjfno dlxgfsf] bf];|f] xKtf
– @=(= -s_ df pNn]v ePcg';f/ s]Gb|Lo ;DalGwt @)$( ;fn j}zfv
dGqfno :t/df sfo{bnsf] u7g dGqfnox? dlxgfsf] bf];|f] xKtf
27
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
kl/R5]b #
hgtfdf k'¥ofOg] ;]jfsf] k|efjsfl/tf
#= ! ljifo k|j]z
>L % sf] ;/sf/n] hgtfnfO{ ljleGg If]qdf ljleGg lsl;dsf ;]jfx? k'¥ofpg]
ul/cfPsf] 5 . oL ;]jfx? zflGt ;'/Iffb]lv lnP/ 6]lnkmf]g, lah'nL, s[lif, lzIff,
:jf:Yo, vfg]kfgL OToflb ljleGg If]qdf kb{5g\ . oL ;]jfx?af6 hgtf nfeflGjt
klg ePsf 5g\ .
#= @ ;d:of
clwsf+z ;]jfx? hlt k|efjsf/L / pTkfbs x'g'kg]{ xf] Tolt x'g;s]sf 5}gg\ eGg]
s'/f ljsf;;DaGwL ;]jfx?sf af/]df ul/Psf ljleGg cWoogx?af6 1ft x'G5 .
;/sf/af6 k'¥ofpg] ul/Psf ;]jfx?df b]lvPsf d'Vo sdLx? oL 5g\ M
-s_ k'¥ofOPsf ;]jfx? hgtfn] cg'ej u/]sf cfjZostfx?nfO{ k"/f ug{ ;Sg]
lsl;dsf 5}gg\,
-v_ ;]jfx? nlIft ju{df k'Ug ;s]sf 5}gg\,
-u_ ;]jfx?sf] u'0ffTds :t/ ;Gtf]ifhgs 5}g,
-3_ ;]jfx? cToGt ;Lldt ;ª\Vofsf hgtfdf dfq k'Ug ;s]sf 5g\ /
-ª_ ;]jfx? k'¥ofpg] qmddf pknAw ;fwgx? -dfgjLo, ljQLo / j:t'ut_ sf]
s'zn pkof]u x'g ;s]sf] 5}g .
28
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
-ª_ ;]jf k|bfg ug]{ sfo{ljlw s]Gb|Lo :t/af6 lgwf{l/t x'g] u/]sf] / sfo{:ynsf
sfof{no / sd{rf/Lx?nfO{ cfkm\gf] If]qsf] hftLo, ;fdflhs, cfly{s /
ef}uf]lns ljleGgtfcg'?k ;]jf k'¥ofpg] tl/sfdf cg's"n sfo{ljlw ckgfpg
;Sg] :jtGqtf 5}g .
-r_ ;]jf k'¥ofpg] sfo{df cfly{s, dfgjLo / ef}lts ;fwgx?sf] ;d'lrt jf
;jf]{Qd pkof]u x'g ;s]sf] 5}g . pbfx/0ffy{, w]/} lhNnf sfof{nox?df
sd{rf/Lx?sf] tnasf nflu ah]6 /flvPsf] 5 . t/ tL sd{rf/Lx?n] ug'{kg]{
sfdsf nflu rflxg] ah]6sf] sdL 5 . o;n] ubf{ Psflt/ sd ;ª\Vofdf
/x]sf tflnd k|fKt k|fljlw1x?sf] ;d'lrt pkof]u x'g ;s]sf] 5}g eg]
csf]{lt/ pgLx?sf] tnadf vr{ x'g] u/]sf] /sd w]/} cª\zdf v]/ hfg]
u/]sf] 5 .
-5_ ;]jf kl/k"lt{;DaGwL sfo{qmdx? p2]Zod"ns geO{ sfo{ljlwd"ns ePsfn] ;]jf
k'¥ofpg] jf:tljs p2]Zo k"/f eP gePsf]tkm{ gLlt lgdf{tfx?sf] ;d'lrt Wofg
uPsf] 5}g .
-h_ ;]jfdf k|efjsfl/tf / ldtJolotf Nofpg] sfo{df sfo{:ynl:yt sfof{nox?sf]
dflyNnf] :t/af6 lg/Gt/ ?kdf ;'kl/j]If0f x'g ;s]sf] 5}g .
-em_ ;]jfu|fxL -Recipient_ hgtfdf r]tgfsf] sdLn] ubf{ lghx?af6 ;]jf k|bfg
ug]{ sfof{nox?dfly hgtfsf] cfjZostfg';f/ k|efjsf/L ?kn] ;]jf k|bfg
ug{sf nflu ;d'lrt bafa -Pressure_ kg{ ;ls/x]sf] 5}g .
-`_ b'u{d lhNnfx?df /x]sf w]/} sfof{nox?df kbk"lt{ eO/x] tfklg clwsf+z
sd{rf/Lx? lhNnfdf cg'kl:yt /xgfn] ;]jf ;~rfngdf afwf k/]sf] 5 .
-6_ ;DalGwt dGqfnosf] pRr :t/af6 sfo{:yndf k'¥ofpg] ul/Psf] ;]jfx?sf]
pko'Qm cg'udg / ;'k/Lj]If0fdf ;f]rgLo sdL b]lvPsf] 5 . cToGt ckof{Kt
b}lgs / e|d0f eQfn] klg of] l:ylt pTkGg ePsf] xf] .
-7_ dfly pNn]v ul/Psf ljleGg sf/0fx?af6 hgtfnfO{ ;]jf k'¥ofpg] sfo{df
;+nUg sd{rf/Lx?sf] dgf]andf Jofks x|f; cfPsf] 5 .
29
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
30
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
31
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
#=$ ljljw
dfly bkmf #=# sf] a'Fbf -h_ / -6_ df pNn]v ul/Psf] Joj:yf, ;]jf pknAw
u/fpg] ;fj{hlgs ;+:yfgx?sf ;DaGwdf klg nfu" ug'{kb{5 .
32
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
kl/R5]b $
k|zf;sLo ;ª\u7g
$=! ljifo k|j]z
ljut bzsx?df ljleGg sf/0fx?n] ubf{ s]Gb|Lo, If]qLo / :yfgLo :t/sf ;/sf/L
sfof{nx?sf] ;ª\Vof / cfsf/df Jofks / cgfjZos lj:tf/ ePsf] 5 . o;sf]
kmn:j?k Pp6} lgsfoaf6 ;Dkfbg ubf{ k|efjsf/L x'g] sltko sfdx? klg PseGbf
a9L lgsfoaf6 ul/Fbf ltgLx? aLr /xg'kg]{ ;dGjo / k|efjsfl/tfdf k|lts"n c;/
k/]sf] 5 eg] Pp6f lgsfoaf6 ;Dkfbg ul/g'kg]{ sltko sfo{x? csf]{ lgsfocGtu{t
klg kg{ uPsf 5g\ . oL ;a}n] ubf{ k|zf;g l56f], 5l/tf], ;/n, k|efjsf/L / sd
vlr{nf] x'g ;s]sf] 5}g .
33
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
s]Gb|Lo :t/
$=$ dGqfnox?sf] ;ª\Vof / sfo{If]q M
cgfjZos ;ª\u7gfTds lj:tf/nfO{ lgolGqt ug]{ tyf ljleGg dGqfnox?sf] sfo{
ljefhgdf bf]xf]/f]kg cfpg glbg] b[li6sf]0faf6 ljBdfg dGqfnox?sf] ;ª\Vof @!
af6 36fP/ !* sfod ul/g'kb{5 -cg';"rL !_ .
o;cg';f/ dGqfnox?sf sfo{ b]xfocg';f/ x'g'kb{5 .
$=$=! cy{ dGqfno
oyfjt\\ .
$=$=@ pBf]u jfl0fHo dGqfno
>L % sf] ;/sf/n] xfn} cy{tGqdf v'nfkgf Nofpg] b[li6sf]0faf6 u/]sf
lg0f{ocg'?k pBf]u, jfl0fHo / ljb]zL ljlgdo;DaGwL lgodgx? 36]sf /
eljiodf ;d]t 36\b} hfg] ePsf]n] pBf]u / jfl0fHo dGqfnox?sf] sfo{af]em
sd x'g hfg] x'Fbf b'j} dGqfnox?nfO{ Pp6}df ufeL pBf]u jfl0fHo dGqfno
gfds/0f ul/g' pko'Qm x'G5 . k|:tfljt dGqfnon] g} df}h'bf cfk"lt{
dGqfnon] ul/cfPsf] sfd;d]t x]g'{kb{5 .
df}h'bf cfk"lt{ dGqfnoåf/f xfn bfn, lrgL, vfg]t]n, sf7 bfp/f, df]6f]
sk8fb]lv /;folgs dn, l8h]n k]6«f]n / xjfO{ OGwgb]lv lnP/ lrof;Dd
@( k|sf/sf j:t'x? cTofjZos j:t'sf] zLif{scGtu{t cfk"lt{sf] Joj:Yff
ug'{kg]{ k|fjwfg 5 . o:tf j:t'x?sf] cfk"lt{df lghL If]qsf] a9\bf] ;+nUgtfn]
ubf{ cToGt cfjZos j:t'x?sf] cfk"lt{sf] Joj:yf u/fpg]afx]s cfk"lt{;DaGwL
cGo sfo{df k|:tfljt pBf]u jfl0fHo dGqfno ;+nUg x'g' x'Fb}g . ;fy}
jfl0fHo dGqfnosf] cfk"lt{;DaGwL bfloTj qmdzM sd ub}{ n}hfg'kb{5 .
df}h'bf cfk"lt{ dGqfno;Fu ;DalGwt ;+:yfgx? ;DalGwt dGqfno;Fu ;Da4
t'NofOg'kb{5 .
$=$=# s[lif dGqfno
oyfjt\\ .
$=$=$ sfg'g Gofo tyf ;+;bLo Joj:yf dGqfno
sfo{ ljefhg lgodfjnLåf/f tf]lsPsf sfo{sf cltl/Qm ;+;b\df k]; x'g]
;/sf/L sfo{qmd;DaGwL s'/fx? sfg'g Gofo tyf ;+;bLo Joj:yf
34
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
35
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
36
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
37
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
38
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
39
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
-v_ :yfgLo :t/df x'g] ljsf; lgdf{0fsf ;;fgf sfo{qmdx?df k|fljlws ;xof]u
k'¥ofpg cfjf; tyf ;x/L ljsf; ljefu / vfg]kfgL tyf 9n lgsf;
ljefuaf6 cfjZos ;ª\Vofdf k|fljlws sd{rf/Lx? sfhdf lnO{ o;
dGqfnocGtu{t k|To]s lhNnfdf lhNnf ljsf; ;ldltsf] ljsf; lgdf{0f
sfo{sf] ;~rfngdf k|fljlws ;xof]u k'¥ofpg æ;fj{hlgs lgdf{0f zfvfÆ sf]
Joj:yf ul/g'kb{5 . o; zfvfdf sfd ug]{ k|fljlw1x? :yfgLo ljsf;
clwsf/L k|ToIf lgoGq0f tyf lgb]{zgdf /xg] Joj:yf ;d]t ldnfpg'kb{5 .
o; dGqfnon] ;DalGwt dGqfno;Fu ;Dks{ /fvL pQm k|:tfljt
Joj:yfnfO{ sfo{ ?kdf kl/0ft ug'{kb{5 .
-u_ dlxnf k|lzIf0f sfo{qmdnfO{ dlxnfsf] ljsf;;DaGwL sfo{qmddf k|ToIf
;xfotf k'¥ofpg] u/L ljBdfg dlxnf k|lzIf0f s]Gb|x?df /x]sf ef}lts tyf
cGo ;'ljwfsf] cfwf/df ltgsf] ;ª\Vofdf k'g/fjnf]sg ul/g'kb{5 . :yfgLo
ljsf; / gu/kflnsf k|lzIf0f s]Gb|sf] xsdf ljs]Gb|Ls/0f;DaGwL -kl/R5]b
!*_ df pNn]v ePcg';f/ x'g'kb{5 .
40
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
$=& ljljw
$=&=! jftfj/0fLo kl/ifb\
jftfj/0f ;+/If0f;DaGwL sfd ljleGg dGqfnox?;Fu ;DalGwt ePsf]n]
jftfj/0f;DaGwL gLlt lgdf{0f ug]{ / ;DalGwt lgsfoaf6 sfof{Gjog u/fpg
k|wfgdGqLsf] cWoIftfdf Ps jftfj/0fLo kl/ifb\ :yfkgf ul/g'kb{5 .
;dGjosf] b[li6n] kl/ifb\sf] ;lrjfno /fli6«o of]hgf cfof]udf /xg' pko'Qm
x'G5 .
41
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
42
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
kl/R5]b %
of]hgf / ljsf; k|lqmof
%=! ljifo k|j]z
b]zdf of]hgf / ljsf; k|lqmofx? k|efjsf/L x'g ;s]sf 5}gg\ . clwsf+z ljsf;
cfof]hgfx?sf] sfof{Gjog ;dodf k"/f x'g ;s]sf] 5}g . w]/} cfof]hgfx?af6 ck]lIft
k|ltkmn k|fKt ePsf] 5}g . clwsf+z sfo{qmd / cfof]hgfx?df hgzlQm /
;fdu|Lx?sf] k|efjsf/L pkof]u x'g ;s]sf] 5}g . j}b]lzs ;xfotfsf] ;dGjo klg
/fd|/L x'g ;s]sf] 5}g . t;y{, ljsf; of]hgf / ljsf; k|zf;g;DaGwL jt{dfg
Joj:yfsf] k'g/fjnf]sg u/L To;df ;'wf/ ug'{ cfjZos eO;s]sf] 5 . o; lbzfdf
rflng'kg]{ s]xL sbdx? o;k|sf/ 5g\ M
-s_ /fli6«o of]hgf cfof]usf] e"ldsf ;'lglZrt ug]{,
-v_ of]hgf / ljsf; k|lqmofdf ;DalGwt dGqfnox?nfO{ ;lqmo ;xefuL agfpg] .
-u_ ah]6sf k|lqmofx?df ;'wf/ ug]{,
-3_ ljsf; cfof]hgfx?sf] sfof{Gjogdf tyf hgtfnfO{ ;]jf ;'ljwf k'¥ofpg]
sfo{df (Delivery of Services) a9L k|efjsfl/tf Nofpg],
-ª_ j}b]lzs ;xfotfsf] k|efjsf/L ;dGjo ug]{ /
-r_ :yfgLo lgjf{lrt lgsfox?nfO{ pko'Qm lsl;dsf ljsf; sfo{x? x:tfGt/0f
ug]{
43
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
-3_ cy{ dGqfno / g]kfn /fi6« a}ª\s;Fu k/fdz{ u/L ;/sf/L nufgLsf] kl/df0f
lgwf{/0f ug]{ / ;fwgx?nfO{ ljleGg v08x? (Sector) df afF8kmfF8 ug]{,
-ª_ k|:tfljt nufgLsf ck]lIft k|ltkmnx? k|If]k0f ug]{,
-r_ k"jf{wf/;DaGwL ljifox?df !% jifL{o bL3{sfnLg nIox? lgwf{/0f u/L tbg'?k
k~r jifL{o of]hgf (Rolling Plan) sf] ?k/]vf tof/ ug]{,
-5_ ljleGg dGqfnox?nfO{ cfkm\gf p2]Zo xfl;n ug{ cfjZos gLltx? tof/
ug{ d2t ug]{,
-h_ ljsf; sfo{qmd tyf cfof]hgfx?sf] n]vfhf]vf (Appraise) ug]{,
cfof]hgfx?nfO{ :jLs[ltsf nflu l;kmfl/; ug]{ / ltgsf aLr ;dGjo
Nofpg],
-em_ dGqfnox?åf/f k|:t't ljsf;;DaGwL sfo{qmd / ah]6nfO{ /fli6«o of]hgf
cfof]u, cy{ dGqfno / ;DalGwt dGqfnon] ;+o'Qm ?kdf 5nkmn u/L
clGtd ?k lbg],
-`_ ljsf; cfof]hgf tyf gLltx?sf] sfof{Gjogsf] cg'udg / d"Nofª\sg ug]{ /
-6_ ljsf;;DaGwL ljleGg ljifo / kIfx?df cWoog cg';Gwfg ug]{ .
/fli6«o of]hgf cfof]usf k|oTgx? dfly pNn]v ul/Psf sfo{x?df s]lGb|t x'g'kb{5 .
/fli6«o of]hgf cfof]u u}/gLltut jf ;fdfGo k|zf;sLo k|lqmofsf sfo{df cndlng'
x'Fb}g . o:tf sfo{x?df clNem/xg' gk/]kl5 /fli6«o of]hgf cfof]unfO{ cfkm\gf]
jf:tljs e"ldsf k"/f ug{sf nflu cfjZos ;do pknAw x'g] 5 . o;n] ubf{
/fli6«o of]hgf cfof]u a9L k|efjsf/L x'g] dfq xf]Og, of]hgf / ljsf; k|lqmofdf
dGqfnox?sf] e"ldsf klg a9L km/flsnf] x'G5 / ltgsf] ;xeflutf ;d]t a9\g] 5 .
44
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
45
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
-s_ /fli6«o of]hgf cfof]un] lgwf{/0f u/]sf] nufgLsf] ;Ldf tyf ;fdfGo
lgb]{zgleq /xL dGqfnosf] p2]Zo k|flKtsf nflu cfjZos sfo{qmd lgwf{/0f
ug]{,
-v_ dGqfnocGtu{tsf gLlt, of]hgf / cfof]hgfx? tof/ ug{ ;do ;dodf
cfjZostfg';f/ ljleGg If]qsf ljz]if1x? s/f/ ;]jfdf plrt kfl/>lds
lbP/ lgo'Qm ug{ ;Sg] / o;sf nflu dGqfnox?nfO{ cfjZos /sd pknAw
u/fpg] /
-u_ dGqfnox?nfO{ b}lgs k|s[ltsf sfdx?df /fli6«o of]hgf cfof]usf] ;xdlt
lng' gkg]{ Joj:yf ug]{ .
46
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
47
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
48
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
49
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
s'g} klg j}b]lzs ;xfotf -k|fljlws ;xfotf of]hgfafx]s_ sf] k|:tfj ul/g'cl3
;DalGwt ;/sf/L lgsfon] cfof]hgfsf] ;DefJotf;DaGwL k|f/lDes cWoog ul/;s]sf]
x'g'kb{5 .
50
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
-ª_ gLlt lgwf{/0f ug]{ sfo{df ;xfotf k'¥ofpg /fli6«o of]hgf oyfzL3|
k|To]s dGqfnodf gLlt lgwf{/0f k/fdz{ cfof]u, ;DalGwt
;ldlt Pj+ gLlt tyf of]hgf PsfOsf dGqfno,
Joj:yf ug]{ . -bkmf %=^_ cy{dGqfno
-r_ sfo{:ynsf sfof{nox?sf] (Field Offices) ;DalGwt dGqfno, @)$(
;'b[9Ls/0f ug]{ . -bkmf %=& / %=&=!_ ;fdfGo k|zf;g ciff9
dGqfno, cy{ d;fGt
dGqfno
-5_ lhNnf :t/Lo sfof{no k|d'vx?nfO{ ;fdfGo k|zf;g @)$(
k|Tofof]lht clwsf/x?sf] k|of]u k|efjsf/L dGqfno, g]kfn ciff9
9Ëaf6 ;Dkfbg ug{ ;dy{ t'Nofpg k|zf;lgs k|lzIf0f d;fGt
tflndsf] ljz]if Joj:yf ug]{ . -bkmf %=&=!_ k|lti7fg
-h_ s]Gb|Lo ljefux?sf] ;'b[9Ls/0f ug]{ . -bkmf ;DalGwt dGqfno, @)$(
%=( / %=!)_ ;fdfGo k|zf;g cfiff9
dGqfno, cy{ d;fGt
dGqfno
-em_ ah]6 k|0ffnLdf ;'wf/ ug]{ -bkmf %=!#_ /fli6«o of]hgf @)$(
cfof]u, cy{ cfiff9
dGqfno d;fGt
-`_ j}b]lzs ;xfotf ;dGjosf nflu cy{ dGqL, cy{ dGqfno oyfzL3|
/fli6«o of]hgf cfof]usf pkfWoIf, k//fi6« /fli6«o of]hgf
;lrj, cy{ ;lrj / /fli6«o of]hgf cfof]u
cfof]usf ;lrj ;d]t ;dfj]z ePsf]
j}b]lzs ;xfotf ;dGjo ;ldltsf] u7g
ug]{ . -bkmf %=!$_
-6_ :yfgLo lgsfox?nfO{ sfo{lgIf]k0f /fli6«o of]hgf @)$(
(Devolution) ug]{ . -bkmf %=!%_ cfof]u :yfgLo cfiff9
:jzf;g tyf d;fGt
;fdflhs ljsf;
dGqfno
51
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
kl/R5]b ^
lghfdtL ;]jfdf ;'wf/
^=! ljifo k|j]z
lghfdtL ;]jfnfO{ a9L ;Ifd, pTk|]l/t / hjfkmb]xLk"0f{ agfpg sd{rf/L k|zf;g;DaGwL
lgo'lQm, ;¿jf, kb:yfkgf / kbf]Gglt Joj:yfdf b]lvPsf jt{dfg sdhf]/Lx?nfO{
x6fP/ sd{rf/Lsf] dgf]an a9fO{ k|hftGq tyf ljsf;sf dfux? k"/f ug{ ;Ifd
agfpg cfjZos 5 . o; l;nl;nfdf g]t[Tj lng] ju{df st{Jolgi7 JolQmx?sf]
5gf]6 x'g], k];fljb\x?nfO{ cfkm\g} k];fut sfo{df ;+nUg eP/ klg pRr :t/;Dd
k'Ug ;Sg] l:ylt ;[hgf ug{] / k|fKt 1fg, l;k / cg'ejnfO{ v]/ ghfg] u/L
k];fljb\x?nfO{ pko'Qm ;d"xdf ljefhg u/L cfkm\g} ;d"xdf kb:yfkgf / ;¿jf x'g]
Joj:yfsf ;fy} ;xof]uL ju{ -Support Staff_ sf] l;k / Ifdtfsf] clej[l4 u/fpg]
u/L lghfdtL ;]jfdf Jofks ;'wf/ ug{' cfjZos ePsf] 5 .
52
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
^=# ;d:ofx? M
^=#=! k|zf;g ;]jfsf ;d:ofx?
-s_ k|zf;g ;]jfdf /x]sf sd{rf/Lx? ljljw k|sf/sf sfo{ ub{5g\ . t/
k|zf;g ;]jfdf kbx?sf] ;d"xLs/0f gu0o dfqfdf ePsf] 5 . xfn;Dd
k|zf;g ;]jfdf n]vf ;d"x / x'nfs ;d"xsf] dfq u7g ePsf] 5 .
53
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
54
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
55
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
k|foM k"0ff{ª\s !!@ cª\s g} kfpg] u/]sf] x'Fbf sfd ug]{ / gug]{sf
aLr leGgtf sfod ug{ klg ;lsPsf] 5}g .
-6_ xfn /x]sf ljleGg ;]jfx?dWo] k|zf;g ;]jfn] cu|ufdL dxÎj kfOcfPsf]
5 . lghfdtL ;]jfdf kl/jt{g jf ;'wf/ ubf{ oxL ;]jfsf] cfjZostfdf
g} w]/} s]lGb|t x'g] k|rng b]lvG5 . o;n] ubf{ k|fljlws sd{rf/Lx?sf]
j[lQ ljsf;;DaGwL ljifon] ;d'lrt Wofg kfpg ;s]sf] 5}g .
^=% ;'wf/x?
dfly pNn]v ul/Psf p2]Zox? xfl;n ug{ lghfdtL ;]jfsf] ;+/rgfdf kl/jt{g ug{
bL3{sfnLg / tTsfnLg Joj:yf ul/g' pko'Qm x'G5 M
^=%=! bL3{sfnLg Joj:yf
-s_ lghfdtL ;]jfdf xfn /x]sf] /fhkqfª\lst / /fhkq cgª\lst ;]jfsf]
lje]b tyf ljleGg >]0fLx?sf] juL{s/0f ;dfKt u/L Ps PsLs[t
-Unified_ lghfdtL ;]jfsf] :yfkgf ug{'kb{5 .
56
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
57
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
58
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
l:yltsf] ljZn]if0f u/L gLlt lgdf{0f ug]{ sfo{df dGqLx?nfO{ ;xfotf ug]{
tyf cfk"m sfo{/t ;ª\u7gsf] sfo{ / ultljlwnfO{ ;ª\u7gsf] p2]Zo
k|flKttkm{ pGd'v u/fpg] sfo{df ;+nUg sd{rf/Lx? pRr Joj:yfkgsf] :t/df
/flvg'kb{5 .
^=%=#=@ jl/i7 k];fljb\ :t/ (Senior Professional Level)
59
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
60
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
– k|fljlws ljz]if1 Ps
b'O{ ;b:o
5gf]6 ;ldltn] 5gf]6sf nflu l;kmfl/; ubf{ sd{rf/Lx?sf]
Joj:yfkg;DaGwL cg'ej, lghx?n] sfo{ ;Dkfbgdf b]vfPsf Ifdtfsf]
d"Nofª\sg, l;k k/LIf0f tyf cGtjf{tf{ ;d]tsf] cfwf/df ug'{kb{5 .
-3_ pRr Joj:yfkg :t/sf k|f/lDes txsf -cyf{t\ k|zf;g ;]jf k|yd
>]0fLsf] klxnf] txsf_ l/Qm :yfgx?dWo] a9Ldf @) k|ltzt :yfgx?df
lgwf{l/t z}lIfs of]Uotf ePsf tyf ;/sf/L jf u}/;/sf/L If]qdf
sDtLdf !) jif{sf] cg'ej xfl;n u/]sf / Joj:yfkg If]qdf ljz]if
bvn ePsf k|ltefzfnL JolQmx?af6 v'nf k|ltof]lutfsf] cfwf/df nf]s
;]jf cfof]usf] l;kmfl/;cg';f/ lgo'lQm ul/g'kb{5 . z}lIfs of]Uotf,
5gf]6sf] ljlw / k|lqmof nf]s ;]jf cfof]un] lgwf{/0f u/]cg';f/
x'g'kb{5 .
-ª_ /fhkqfª\lst k|yd >]0fLsf] klxnf] txdf nuftf/ $ jif{ ;Gtf]ifhgs
-sDtLdf æuÆ d"Nofª\sg k|fKt ug]{nfO{_ ;]jf ug]{ sd{rf/LnfO{ k|yd
>]0fLsf] bf];|f] txdf tx j[l4 ul/g'kb{5 . t/ w]/} /fd|f] sfd ug]{
sd{rf/Ln] b'O{ jif{df g} klg tx j[l4 k|fKt ug{;Sg] Joj:yf x'g'kb{5 .
pbfx/0ffy{, sfo{ ;Dkfbg d"Nofª\sg kmf/dsf] ;fd"lxs d"Nofª\sgdf
b'O{ jif{ nuftf/ æsÆ k|fKt ug]{ sd{rf/LnfO{ b'O{ jif{d} tyf # jif{sf
sDtLdf Ps æsÆ tyf b'O{ ævÆ kfpg]nfO{ tLg jif{df tx j[l4
ul/g'kb{5 . o:tf] tx j[l4 d'Vo ;lrjåf/f :jLs[t ul/g'kb{5 .
-r_ xfn /x]sf cltl/Qm ;lrj jf ;f] ;/xsf sd{rf/Lx? cfkm\gf] kbdf
oyfjt\\ sfod /flvg'kb{5 . l/Qm x'g] cltl/Qm ;lrjsf] kb :jtM
vf/]h ul/g'kb{5 . ca pk|fGt cltl/Qm ;lrjsf] kb ;[hgf ul/g'
x'Fb}g .
-5_ k|yd >]0fLsf] bf];|f] txdf sDtLdf @ jif{ sfd u/]sf sd{rf/Lx?dWo]af6
ljlzi6 >]0fLsf] kbdf bkmf ^=%=$=! -u_ df n]lvPcg';f/sf] ;ldltsf]
l;kmfl/;df kbf]Gglt ul/g'kb{5 . kbf]Gglt ;ldltn] o:tf] l;kmfl/;
ubf{ l/Qm kbsf] ;ª\VofeGbf b'O{hgf a9L ;DefJo pDd]bjfx?sf] gfd
l;kmfl/; ug]{ Joj:yf x'g'kb{5 .
-h_ xfn k|yd >]0fLdf axfn /xL & jif{ ;]jf cjlw k"/f ug]{ sd{rf/Lx?
ljlzi6 >]0fLsf] klxnf] txsf] kbdf kbf]Ggltsf] nflu ;DefJo pDd]bjf/
x'g kfpg] Joj:yf sfod} ul/g'kb{5 .
-em_ d'Vo ;lrjsf] kbdf >L % sf] ;/sf/åf/f ljlzi6 >]0fLsf
sd{rf/Lx?dWo]af6 lgo'lQm ul/g'kb{5 .
61
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
62
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
63
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
-3_ låtLo >]0fLsf] klxnf] txaf6 bf];|f] txdf tx j[l4 ubf{dfly bkmf
^=%=$=# -v_ df pNn]v ul/Psf] tl/sfcg';f/ x'g'kb{5 . -cg';"rL #
r_
^=%=$=$ ;xof]uL :t/
-s_ ;xof]uL :t/df klg dfly k|s/0f ^=$ -v_ df pNn]v ePsf] sfo{
Ifdtfdf cfwfl/t kbf]Gglt Joj:yf g} ckgfOg'kb{5 . ;xof]uL :t/df
l/Qm kbdWo] %) k|ltzt kb v'Nnf k|ltof]lutåf/f / %) k|ltzt kb
sfo{ ;Dkfbg d"Nofª\sgsf] cfwf/df kbf]Ggltåf/f k"lt{ ul/g'kb{5 .
-v_ kl/jlt{t l:yltdf /fhkq cgª\lst rt'y{ >]0fLsf] alxbf/ jf ;f]
;/xsf] kbsf] pkfb]otf ca g/x]sf]n] of] >]0fLsf] kbnfO{ vf/]h ug{
pko'Qm x'g] 5 .
t;y{
cab]lv of] >]0fLsf] kb ;[hgf gug]{,
o; kbdf xfn axfn /x]sf sd{rf/L /x'Gh]n dfq of] kbnfO{ sfod /fVg],
l/Qm x'g cfpg] o:tf kbx? vf/]h ug]{ .
;fy} d'lvof kb klg qmdzM vf/]h ub}{ hfg]tkm{ sf/afxL ug'{ jf~5gLo x'g]
5 . k|fljlws ;]jfdf klg d'lvof kb vf/]h ug]{ b[li6sf]0faf6 logsf]
cf}lrTo ljrf/ ul/g'kb{5 .
^=%=% ljljw
^=%=%=! kbfjlw
pRr Joj:yfkg :t/÷jl/i7 k];fljb\ :t/df /xg] kbflwsf/Lx?sf] kbfjlw
lgDgadf]lhd sfod ul/g'kb{5 .
ljlzi6 >]0fL M d'Vo ;lrj jf ljlzi6 >]0fLsf] bf];|f] tx # jif{ ± ! jif{ >L
% sf] ;/sf/n] yKg ;Sg] .
ljlzi6 >]0fLsf cGo kbflwsf/Lx? M % jif{ ± ! jif{ >L % sf] ;/sf/n]
yKg ;Sg] .
dxflgb]{zs M ljefuLo :t/df cfjlws ?kdf gofF g]t[Tj k|fKt x'g ;Sg]
Joj:yf ug{sf nflu ljefu :t/df /xg] dxflgb]{zssf] kbfjlw kFfr jif{sf]
sfod x'g] Joj:yf x'g'kb{5 . kbfjlw ;dfKt ePkl5 lghsf] ldNbf] kbdf
;¿jf ug]{ Joj:yf x'g'kb{5 .
64
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
^=%=%=@ kb ;[hgf
lghfdtL ;]jfx?sf] ljlzi6 >]0fLdf afx]s kb ;[hgf >]0fLut ?kdf ug'{
kb{5 .
^=%=%=# tnadfg
/fhkqfª\lst t[tLob]lv /fhkqfª\lst ljlzi6 >]0fL;Dd /xg] ljleGg txsf]
nflu cnu cnu tna :s]nsf] lgwf{/0f ul/g'kb{5 . :s]nleqsf] jflif{s
j[l4nfO{ sd{rf/Lsf] sfo{ ;Dkfbg d"Nofª\sg;Fu cfa4 ug'{ jf~5gLo x'g]5 .
^=%=%=$ tnadfgsf] xb lgwf{/0f
lghfdtL ;]jfsf] ;a} >]0fLdf ;Gtf]ifhgs sfo{ ug]{ sd{rf/Ln] cfkm\gf] clGtd
tnadfg k|fKt ul/;Sbf klg kbf]Gglt kfpg g;s]df cfkm\g} kbdf /xL Ps
>]0fLdflysf] tnadfgsf] pkNnf] xb;Ddsf] tna kfpg] Joj:yf x'g'kb{5 .
^=%=%=% nfu" x'g] ldlt
o; kl/R5]bdf plNnlvt Joj:yf lghfdtL ;]jf P]g jf lgodfjnLdf / cGo
;]jf;DaGwL P]g lgodx?df ;dfj]z u/L tf]lsPadf]lhd x'g] u/L tTsfn nfu"
ul/g'kb{5 .
^=%=%=^ k|:tfljt Joj:yf ;a} ;]jfdf nfu" x'g]
o; kl/R5]bdf tTsfn nfu" x'g] egL k|:tfljt Joj:yf cGo ;a} ;]jfx?df
nfu" ul/g'kb{5 .
^=%=%=& kbf]Gglt ;ldltsf] ;lrjfno
o; kl/R5]bdf pNn]v ul/Psf kbf]Gglt;DaGwL sfo{sf] nflu ;lrjfnosf]
sfd nf]s ;]jf cfof]un] ug'{kb{5 .
^=%=%=* ;xfos ;lrj kb vf/]h
/fhkqfª\lst låtLo >]0fLsf] ;xfos ;lrj kb vf/]h u/L o;df sfo{/t
sd{rf/Lx?nfO{ /fhkqfª\lst >]0fLsf] pk;lrjdf kl/0ft ul/g'kb{5 .
^=%=%=( ;d"xx?sf] k'g/fjnf]sg
g]kfn lghfdtL ;]jfdf ;Dkfbg ug'{kg]{ sfo{sf] nflu ljz]if1tf cfjZos kb}{
uPsf] Pj+ ljz]if cg'ej / 1fgsf] dfunfO{ b[li6 ubf{ lghfdtL ;]jfnfO{
65
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
66
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
67
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
kl/R5]b &
sd{rf/Lx?sf] j[lQ ljsf;M kb:yfkgf /
;¿jf
&=! ljifo k|j]z
lghfdtL sd{rf/Lx?df /x]sf] sfo{ Ifdtfsf] clwstd ljsf; / pkof]u ug]{, pko'Qm
JolQmnfO{ pko'Qm :yfgdf /fVg] tyf sd{rf/Lx?nfO{ lbOPsf] tflndsf] clwstd
pkof]u ug]{ p2]Zon] lghfdtL ;]jfdf kb:yfkg / ;¿jfsf] Joj:yfnfO{ a9L j}1flgs
/ cy{k"0f{ agfpg' cfjZos 5 .
68
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
&=# ;d:ofx?
-s_ k|zf;g ;]jfdf ;]jfsf] k|s[ltn] ubf{ pko'Qm kbdf pko'Qm JolQmsf] kb:yfkg
gePsf] sf/0fn] sd{rf/Lx?sf] cg'ej tyf tflnd v]/ hfg] u/]sf] 5 /
o;n] sd{rf/Lx?sf] pTkfbsTjdf k|lts"n c;/ k/]sf] 5 .
-v_ gofF egf{ ePkl5 sd{rf/Lsf] kb:yfkg ug]{ cfwf/x? lglZrt 5}gg\ .
-u_ sd{rf/Lx?nfO{ s]Gb| (Centre) tyf sfo{:yn (Field) sf] cg'ej lbnfO{
sd{rf/Lsf] sfo{ Ifdtf ljsl;t ug'{kg]{ s'/f klg Jol:yt x'g ;s]sf] 5}g .
-3_ lghfdtL ;]jfleq ;¿jfx? Jojl:yt ?kdf geO{ l56f] x'g] u/]sfn]
sd{rf/Lx?n] cfjZos sfo{ cg'ej k|fKt ug{df afwf k'Ug'sf] ;fy} b}lgs tyf
e|d0f eQfx?df grflxFbf] vr{ x'g] u/]sf] 5 / sd{rf/Lx?nfO{ cgfjZos
c;'ljwf ;d]t ePsf] 5 .
-ª_ ;¿jfsf] lglDt s'g} ;do lgwf{l/t gul/Psfn] ;¿jf x'g rfxg] sd{rf/L tyf
;DalGwt lgsfon] h'g;'s} avt klg ;¿jfsf] sf/afxLdf clNem/xg'kg]{
l:ylt 5 . /fhkqfª\lst kbdf tLg jif{ k'u]kl5 ;¿jf ul/g] lghfdtL ;]jf
lgodfjnLsf] k|fjwfg k|efjsf/L 5}g .
-r_ sfof{no k|d'vx? ;¿jf x'Fbf ;flasjfnfn] xfnjfnfnfO{ sfof{nosf] l:yltsf]
hfgsf/L u/fpg] Joj:yf g/x]sf]n] sfof{nosf sfo{qmdx?df cljlR5Ggtf
/xg ;s]sf] 5}g .
69
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
70
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
71
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
kl/R5]b *
kbf]Ggltsf] l;4fGt
*= ! ljifo k|j]z
sd{rf/LnfO{ sfdk|lt pTk|]l/t ug{ / pT;flxt agfO{ /fVg kbf]Gglt Joj:yfsf] ljz]if
dxÎj x'G5 . g]kfn lghfdtL ;]jfdf xfn /x]sf] kbf]Gglt Joj:yf ;Gtf]ifhgs 5}g .
kbf]Ggltsf] jt{dfg Joj:yfdf ;'wf/sf] k|:tfj cfof]unfO{ k|fKt ljleGg JolQmut tyf
;fd"lxs÷;+:yfut ;'emfjx?nfO{ dfq xf]Og, ljleGg dGqfnosf ;lrjx? tyf cGo
pRr kb:y sd{rf/Lx?;Fusf] 5nkmn ;d]tnfO{ b[li6ut u/L /flvPsf] 5 .
72
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
*=# ;d:ofx? M
dfly *=@=! df pNn]v ul/Psf ljleGg cf7 tÎjx?df c°x? 5'6\ofO{
sd{rf/Ln] k|fKt u/]sf] c°x?sf] s'n hf]8sf] cfwf/df kbf]Gglt ul/g] jt{dfg
Joj:yf hl6n 5 . ;fy} kbf]Gglt ;ldltnfO{ kbf]Gglt ul/g] sd{rf/Lsf]
dflyNnf] kbdf sfd ug{ ;Sg] of]Uotf 5 jf 5}g egL x]g]{ / ;ldltn] ljj]s
k|of]u ug]{ 7fpF g} 5}g . kbf]Ggltsf] jt{dfg Joj:yfsf] kl/0ffd:j?k b]xfosf
;d:ofx? b]lvPsf 5g\ M
-s_ lgwf{l/t tÎjx?df pDd]bjf/n] k|fKt ug]{ s'n c°sf] cfwf/df
kbf]Ggltsf] l;kmfl/; x'g] x'Fbf Ps c°sf] ;fgf] cª\zsf] cGt/n] klg
kbf]Gglt kfpg g;Sg] sd{rf/LnfO{ 5'6\ofpg'kg]{ x'G5 .
-v_ :y'n ?kdf x]bf{ kbf]Gglt Joj:yf lgs} j:t'ut / lgikIf k|s[ltsf]
k4lt h:tf] b]lvP tfklg o;df g t kbf]Ggltsf nflu k|ltof]uL
sd{rf/Lx?k|lt jf:tljs ?kdf ;fdfg Jojxf/ x'g ;ls/x]sf] 5 g t
Joj:yfkg kIf / nf]s ;]jf cfof]usf] cWoIftfdf ul7t pRr :t/Lo
kbf]Gglt ;ldltn] ;d]]t of]Uo / ;Ifd sd{rf/LnfO{ kbf]Gglt ug{ s'g}
k|sf/sf] a'l4 ljj]ssf] k|of]u ug{ ;Sg] u'GhfO; /x]sf] 5 .
-u_ h;n] hlt rfF8f] a9L c° cfh{g ug{ ;Sof] To;}sf] l56f] kbf]Gglt
x'g] ePsf]n] sd{rf/L ju{sf] Wofg cfk"mn] ug'{kg]{ sfddf st{Jolgi7 eO{
73
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
74
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
75
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
76
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
kl/R5]b (
sfo{ ;Dkfbg d"Nofª\sg
(=! ljifo k|j]z
sfo{ Ifdtfsf] cfwf/df kbf]Gglt x'g] Joj:yfnfO{ sfo{ ?kdf kl/0ft ug{, lghfdtL
;]jfleq sd{rf/Lx?sf] sfo{ ;Dkfbg :t/ pRr /fVg / sd{rf/Lx?n] u/]sf
sfo{x?sf] d"Nofª\sg u/L sd{rf/Lx?nfO{ ljleGg k|sf/n] k'/:s[t u/L dgf]andf
;sf/fTds k|efj kfg{ sfo{ ;Dkfbg d"Nofª\sgsf] ljz]if dxÎj 5 . o;sf] lglDt
;DalGwt sd{rf/Ln] ;Dkfbg ug{'kg{] sfdsf] u'0f:t/ emNsfpg ;Sg] sfo{ ;Dkfbg
d"Nofª\sg kmf/dsf] cfjZostf kb{5 .
(=# ;d:ofx?
-s_ lghfdtL ;]jfdf :ki6 sfo{ ljj/0f gePsf]n] sd{rf/Lx?sf] sfo{ ;Dkfbgsf]
d"Nofª\sg ug]{ cfwf/ g} g/x]sf] .
-v_ sfo{ ;Dkfbgsf] :t/ gtf]lsPsf]n] sfo{ ;Dkfbg h:tf];'s} eP tfklg k|foM
k"0ff{° lbg] k|rng /x]sf] 5 .
-u_ sfo{ ;Dkfbg d"Nofª\sg j:t'ut x'g] u/]sf] 5}g .
-3_ d"Nofª\sgsf k|foM ;Dk"0f{ tÎjx? g} j}olQms u'0f;Fu cfa4 ePsf]n] sfo{
;Dkfbgsf nflu d"Nofª\sg kmf/dsf] :j?k g} pko'Qm 5}g .
77
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
78
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
ubf{ o;nfO{ xfn v'Nnf ug{ pko'Qm 5}g . eljiodf sfo{ ;Dkfbg
d"Nofª\sg kmf/dnfO{ v'Nnf ug]{ lbzflt/ cu|;/ x'g'kb{5 .
/fhkq cgª\lst >]0fLx? tyf /fhkqfª\lst t[tLo, låtLo / k|yd
>]0fLsf nflu th'{df ul/Psf rf/ k|sf/sf sfo{ ;Dkfbg d"Nofª\sg
kmf/dx? cg';"rL $ df k|:t't ul/Psf] 5 .
(=$=@ k|:tfljt sfo{ ;Dkfbg d"Nofª\sg kmf/d
k|:tfljt kmf/d hDdf % v08df ljeflht 5 .
k|yd v08df kmf/d eg]{ kbflwsf/Lx?sf] nflu kmf/d eg]{ lgb]{lzsf /x]sf]5 .
bf];|f] v08df sd{rf/Lx?sf] cfkm\gf] j}olQms ljj/0f / k|ltj]bgsf] cjlwdf
sd{rf/Ln] ;Dkfbg u/]sf] sfo{nfO{ cfkm}nfO{ :ki6 u/L pNn]v ug'{kg]{ s'/f
;dfj]z ul/Psf] 5 . t];|f] v08df sd{rf/Ln] cfkm"n] u/]sf] sfdsf] ;DaGwdf
pNn]v u/]sf] ljj/0fpk/ ;'kl/j]Ifssf] l6Kk0fL, sd{rf/Lsf] sfo{ ;Dkfbgsf]
d"Nofª\sg, sd{rf/Lsf] sfo{ ;Dkfbgsf] :t/ / sd{rf/Lsf] kbf]Ggltsf] nflu
pko'Qmtfsf] ljifodf ;'kl/j]Ifssf] dGtJo /x]sf] 5 . rf}yf] v08df clGtd
?kdf dfGo x'g] k'g/fjnf]sgstf{sf] l;kmfl/; /x]sf] 5 . kfFrf} v08df
d"Nofª\sgsf tÎjx?sf] ljleGg :t/sf] kl/efiff ul/Psf] 5 .
79
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
80
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
kl/R5]b !)
lghfdtL sd{rf/Lsf] ;]jf ;'/Iff
!)=! ljifo k|j]z
lghfdtL ;]jfnfO{ a9L ;Ifd, pTk]|l/t tyf hjfkmb]xL k"0f{ agfpg lghfdtL ;]jfdf
sfo{/t sd{rf/Lx?df ;]jf ;'/Iffsf] efjgf x'g' h¿/L 5 . lghfdtL ;]jf P]g tyf
lgodfjnLdf ljBdfg sltko k|fjwfgn] ubf{ sd{rf/Lx?df ;]jf ;'/Iffsf] efjgf kof{Kt
dfqfdf /x]sf] b]lvFb}g . To;}n] To:tf k|fjwfg x6fO{ sd{rf/Ldf ;'/Iffsf] efjgf hfu[t
u/fO{ pgLx?nfO{ st{Jolgi7 eO{ sfd ug{ clek|]l/t ug'{k/]sf] 5 .
81
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
82
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
;dfj]z x'g] ljifo ePsf] / o;nfO{ ;hfosf] ?kdf /fVg' pko'Qm klg
gx'g] ePsf]n] lgod !)=!= -#_ nfO{ x6fpg] .
-ª_ lghfdtL ;]jf P]gsf] bkmf ( -s_ df tf]lsPsf] ljefuLo ;hfo lbg]
clwsf/Ln] lbPsf] ;hfosf] cfb]zn] s'g} sd{rf/LnfO{ dsf{ k/]sf] 5
eg] lghn] tf]lsPsf] clwsf/L ;dIf lgj]bgkq lbg ;Sg] k|fjwfg
/x]sf] 5 .
To:t} lghfdtL ;]jf lgodfjnLsf] lgod !)=!% n] sd{rf/LnfO{ lgnDag
ePsf]df, k'g/fj]bgsf] Dofb u'lh|;s]sf]df / k/LIf0f sfn jf s/f/gfdfsf]
cjlwleq ;]jfsf] cGt ul/Psf]df >L % sf] ;/sf/ ;dIf lgj]bgkq lbg
;Sg] Joj:yf u/]sf] 5 / o;} lgoddf >L % sf] ;/sf/n] pko'Qm 7x¥ofPdf
;hfosf] cfb]z /2 ug{ ;Sg] k|fjwfg klg /x]sf] 5 . o:tf] Joj:yfn] ubf{
;hfo lbg kfpg] clwsf/Lsf] clwsf/nfO{ lgliqmo jf lzlyn kf/]sf] 5 .
;fy} sfd la/fpg] / laufg]{nfO{ ;d]t ;hfo lbg ;DalGwt clwsf/Lx?
lxrlsrfpF5g\ . ctM ;hfosf] Joj:yf k|efjsf/L x'g ;s]sf] 5}g . To;}n]
o; k|fjwfgsf] cf}lrTo gePsf]n] o;nfO{ x6fpg] .
!)=#=@ lgnDagsf] cjlw 36fpg]
-s_ lghfdtL ;]jf lgodfjnLsf] lgod !)=& sf] pklgod -#_ cg';f/
sd{rf/LnfO{ lgnDag ubf{ ;fwf/0ftM # dlxgfeGbf a9L lgnDagdf
/fVg gx'g] / ;f] cjlwnfO{ a9fpg'k/]df Psk6sdf Ps dlxgf u/L
a9Ldf csf]{ # dlxgf;Dd lgnDagsf] cjlw a9fpg ;lsG5 . of] cjlw
lgs} nfdf] ePsf] / lgnDagsf] cjlw gnDAofO{ sf/afxLnfO{ oyf;Dej
rfF8f] lsgf/f ug]{ Joj:yf ug'{ jf~5gLo ePsf] 5 . To;}n] lgnDag
ubf{ @ dlxgfeGbf a9L lgnDagdf /fVg gx'g] / ;f] cjlwnfO{
a9fpg'k/]df csf]{ ! dlxgf;Dd lgnDagsf] cjlw a9fpg ;Sg] Joj:yf
ul/g'kb{5 .
-v_ lghfdtL ;]jf lgodfjnLsf] lgod ^=% sf] pklgod -!_ cg';f/
lgnDag ePsf] sd{rf/Ln] lgnDagsf] cjlwe/ tnasf] Ps rf}yfO dfq
kfpg] Joj:yf 5 . of] /sd cToGt Go"g ePsf]n] sd{rf/Ln]
lgnDagsf] cjlwe/ tnasf] cfwf /sd kfpg] Joj:yf ul/g'kb{5 .
!)=#=# gf]s/Laf6 x6fpg] / avf{:t ug]{
lghfdtL ;]jf lgodfjnLsf] lgod !)=^ cGtu{t gf]s/Laf6 x6fpg] / avf{:t
ug]{ b'j} ;hfosf nflu lgwf{l/t cfwf/x? ;dfg 5g\ . o;af6 s'g
cj:yfdf s'g ;hfo lbg] eGg] s'/f :ki6 x'g ;s]sf] 5}g . s;'/sf] cg'kft
83
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
84
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
85
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
kl/R5]b !!
lghfdtL ;]jf P]g lgoddf ;dfj]z
x'g'kg]{ ljljw ljifox?
!!=! ljifo k|j]z
lghfdtL sd{rf/Lx?n] cfkm\gf] nfdf] ;]jf cjlwdf cfh{g u/]sf] cg'ej, l;k /
k|fljlws IfdtfnfO{ lghL ?kdf pkof]u u/L To;sf] dfWodaf6 /fli6«o ljsf;df
of]ubfg k'¥ofpg] k|j[lQ b]vfpg ;Sg] jftfj/0fsf] ;[hgf ug'{ cfjZos eO;s]sf] 5 .
o;sf nflu lghfdtL sd{rf/Lsf] :j]lR5s cjsfzsf] Joj:yfnfO{ a9L cfsif{0fo'Qm
agfpg'kg]{ vfFrf] klg /x]sf] 5 .
o;} qmddf lghfdtL sd{rf/Lsf] cfr/0fnfO{ gofF ?kdf kl/eflift ug'{kg]{ a]nf klg
cfPsf] 5 . sd{rf/Ln] cjsfz k|fKt u/]kl5 kfpg] lgj[lQe/0f / pkbfgsf
Joj:yfx?df ;fd~h:o / Ps?ktf Nofpg' cfjZos ePsf] s'/f klg cg'ej ul/Psf]
5 . lghfdtL ;]jfdf oL s'/fx?nfO{ ;+:yfut ug{ lghfdtL ;]jf P]g lgoddf lgDg
Joj:yfx? x'g'kb{5 .
86
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
lng k|f]T;flxt ug]{ p2]Zon] lghfdtL ;]jf lgodfjnLsf] :j]lR5s cjsfz;DaGwL lgod
&=@ df lgDglnlvt k|fjwfgx? ;dfj]z ul/g'kb{5 M
-s_ @) jif{ ;]jf cjlw k'u]sf s'g} klg pd]/sf sd{rf/Ln] >L % sf] ;/sf/sf]
cg'dlt lnO{ :j]lR5s cjsfz lng ;Sg] .
-v_ o:tf sd{rf/Ln] :j]lR5s cjsfz lnFbf kfpg] tnasf] cfwf/df & jif{;Ddsf]
lgj[lQe/0fsf] Psd':6 /sd pknAw u/fpg] .
-u_ %# jif{sf] pd]/ gf3]sf sd{rf/Lx?nfO{ lghsf] ^) jif{sf] pd]/ k"/f x'g hlt
cjlw afFsL /xG5, Tolt cjlwsf] dfq lgj[lQe/0fsf] Psd':6 /sd pknAw
u/fpg] .
-3_ sd{rf/Ln] hlt cjlwsf] lgj[lQe/0fsf] Psd':6 /sd kfPsf] 5, ;f] cjlw
e'Qmfg ePkl5 cfkm"n] kfpg] lgj[lQe/0fsf] dfl;s /sd pknAw u/fpg] .
-ª_ >L % sf] ;/sf/n] :j]lR5s cjsfz lng ;Sg] sd{rf/Lx?sf] ;ª\Vofsf]
jflif{s sf]6f lgwf{/0f gug]{ .
-r_ of] Joj:yfnfO{ ;+jt\\ @)%! ;fn cfiff9 d;fGt;Ddsf nflu nfu" ug]{ .
-5_ kfFr jif{ ;]jf cjlw k"/f u/]sf t/ aL; jif{sf] ;]jf cjlw gk'u]sf lghfdtL
sd{rf/Ln] cjsfz lnPdf xfn lghfdtL ;]jf lgodfjnLdf ePsf] Joj:yfsf]
cltl/Qm yk ;'ljwfsf ?kdf lghn] hlt jif{ sfd u/]sf] 5 Tolt dlxgfsf]
tna a/fa/sf] /sd klg pkbfgafkt kfpg] Joj:yf x'g'kb{5 . of] Joj:yf
@)%! ;fn ciff9 d;fGt;Ddsf] nflu nfu" ul/g'kb{5 .
!!=$ cfr/0f
lghfdtL ;]jf lgodfjnLsf] cfr/0f;DaGwL kl/R5]bdf /x]sf]
-s_ æ;/sf/L sfdsfh cyjf ;dfrf/ k|sfzg ug{df k|ltaGwÆ ;DaGwL lgod (=(
n] axfnjfnf jf cjsfz k|fKt lghfdtL sd{rf/Lx?nfO{ >L % sf]
;/sf/af6 :jLs[lt glnO{ cfkm"n] ;/sf/L st{Josf] kfngf ubf{ ;/sf/L
cyjf u}/;/sf/L ;fwgaf6 k|fKt u/]sf] jf cfkm"n] n]v]sf] cyjf ;ª\slnt
u/]sf] s'g} sfuhkq cyjf ;dfrf/nfO{ k|ToIf jf ck|ToIf ?kaf6 c?
cglws[t sd{rf/Lx?nfO{ cyjf u}/;/sf/L JolQmx?nfO{ cyjf k|];nfO{
;"lrt ug{ lgif]w u/]sf] 5 . of] Joj:yf cgfjZos ?kdf lgoGq0ffTds
b]lvPsf] 5 . ctM o; k|fjwfgnfO{ s]jn b]zsf] ;fj{ef}d;Qf, cv08tf
tyf zflGt ;'/Iffdf vnn kg]{ ljifodf / ;/sf/L uf]Kotf (Official
Secretes) nfO{ eË ug{ gx'g] sfg'gåf/f lgif]lwt ljifodf dfq nfu" x'g
;Sg] u/L ;+zf]wg ul/g'kb{5 .
87
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
88
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
kl/R5]b !@
sfo{ ljj/0f
!@=! ljifo k|j]z
sd{rf/L k|zf;g Joj:yfdf æsfo{ ljj/0fÆ (Job Description) sf] dxÎjk"0f{ e"ldsf 5 .
k/Dk/fut k|zf;lgs k|0ffnLdf ljefuLo k|d'v jf sfof{no k|d'vn] lbPsf] lgb]{zg g}
sd{rf/Lsf] æsfo{ ljj/0fÆ x'g] ub{5 . k|zf;lgs sfo{ k|0ffnLdf ljsl;t x'Fb} cfPsf]
hl6ntf, o;sf] k|fljlws kIf / sfo{ ;Dkfbgdf a9\b} cfPsf] ljz]if1tfsf]
cfjZostf h:tf s'/fx?n] ubf{ sd{rf/Lx?nfO{ k"j{lglZrt ?kdf sfdx? tf]s]/ lbg]
k|rng a9\b} cfPsf] 5 . tf]lsPsf sfo{sf] cfwf/df ;DalGwt sd{rf/Lsf] sfo{
;Dkfbg d"Nofª\sg ug]{ k|rng 5 . ljut s]xL bzsb]lv g} sd{rf/Lx?sf] sfo{
ljj/0f tof/ x'g'kg]{ cfjZostf dx;'; x'Fb} cfPsf] 5 .
!@=@ ;d:ofx?
sd{rf/Lx?sf] sfo{ ljj/0fsf] cefjdf lghfdtL ;]jfdf lgDglnlvt ;d:ofx?
b]lvPsf 5g\ M
-s_ ljleGg kbdf sfd ug]{ sd{rf/Lx?sf] sfd, st{Jo / pQ/bfloTjsf] :ki6
ls6fg gePsf]n] sd{rf/Lx?df sfd kG5fpg] k|j[lQ b]lvFb} cfPsf] 5 . ;fy}
;DkfbgePsf] sfdsf] d"Nofª\sg klg k|efjsf/L ?kdf x'gg;Sg] l:ylt 5 .
-v_ sfo{ ljj/0fsf] cefjdf lj:t[t clwsf/ k|Tofof]hgsf] Joj:yf sfof{lGjt x'g
;s]sf] 5}g . k|Tofof]lht clwsf/ k|of]u x'g g;s]sf pbfx/0fx? klg
kfOG5g\ .
-u_ æk|zf;sLo sd{rf/Lx?sf] sfd, st{Jo / clwsf/;DaGwL lgodx?, @)$@Æ /
o:t} cGo s]xL cfly{s / k|zf;sLo lgodx?n] ljleGg :t/sf sfof{no
k|d'vx?sf] cfly{s / k|zf;lgs clwsf/ tf]s]sf 5g\ . t/ To:tf ;a}
kbsf] sfo{ ljj/0f tof/ eO{ g;s]sf]n] sfo{ ljj/0f / lbOPsf] clwsf/
aLrsf] ;fd~h:osf] :ki6 n]vfhf]vf x'g ;s]sf] 5}g . sfof{no k|d'vx?n]
sfof{nosf] b}lgs sfo{ ;~rfngdf cfOk/]sf ;a} / lgb]{zfg';f/ cGo sfd
;d]t ug'{kg]{ x'Fbf kbx?sf] sfo{ ljj/0f :jtM :ki6 5 eGg] b[li6sf]0f xfd|f]
k|zf;sLo kl/kf6Ldf b]lvPsf] 5 .
-3_ ljleGg kbsf sfo{ ljj/0f tof/ ugf{n] s'g kbn] s] s] sfd ug'{kg]{ xf] ;f]
/ s'g kbsf] nflu s:tf] of]Uotf / cg'ej ePsf] JolQmnfO{ lgo'lQm
ul/g'kb{5 eGg] s'/f 6'Ëf] nufpg ;lhnf] x'G5 . o;af6 ;'kl/j]IfsnfO{
dftxtsf sd{rf/Lx?n] sfo{ ljj/0fcg';f/ sfd ul//x]sf 5g\ jf 5}gg\ egL
89
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
/]vb]v ug{ / ;Dkfbg ul/Psf] sfo{sf] d"Nofª\sg ug{ klg ;lhnf] x'G5 .
t/ xfn o;sf] cefjdf pko'Qm of]Uotf k|fKt JolQmx? pko'Qm kbdf lgo'Qm
x'g ;ls/x]sf 5}gg\ . ;fy} sfo{ ;Dkfbg d"Nofª\sg klg 7f]; cfwf/df x'g
;s]sf] 5}g .
90
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
sfo{ ljj/0f tof/ ug]{ sfo{ clanDa ;'¿ u/L cf=j= @)$(.)%) leq ;DkGg u/L
nfu" u/L ;Sg'kb{5 .
91
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
kl/R5]b !#
dGqL / lghfdtL sd{rf/Lx?aLrsf]
;DaGw
g]kfn clw/fHosf] ;+ljwfg, @)$& cg';f/ b]zsf] zf;g ;~rfngsf] lhDd]jf/L
hglgjf{lrt k|ltlglw ;efk|lt pQ/bfoL dlGqkl/ifb\;Fu /x]sf] 5 . zf;g ;~rfngsf]
k|d'v ;fwgsf] ?kdf rflxF lghfdtL ;]jf /x]sf] 5 . dGqLx? tyf lghfdtL
sd{rf/Lx?df Pscsf{sf] e"ldsf af/]df hlt /fd|f] ;dembf/L x'g ;Sof] zf;g
;~rfng plt /fd|f];Fu x'G5 . o; tYonfO{ Wofgdf /fvL dGqLx? tyf jl/i7
sd{rf/Lx?sf kf/:kl/s ;DaGwdf s]xL d"ne"t s'/fx? tn k|:t't ul/Psf 5g\ M
-s_ lghfdtL sd{rf/Lx? hgtfsf ;]js x'g\ . pgLx?sf] d'Vo st{Jo hg
k|ltlglwTj ug]{ >L % sf] ;/sf/nfO{ gLlt lgwf{/0f ug]{ sfo{df ;xfotf
k'¥ofpg' xf] . ;/sf/sf gLlt / lg0f{ox? sfof{Gjog ug'{ tyf ;/sf/L
gLltcg'?k hgtfnfO{ ;]jf k'¥ofpg' klg lghfdtL sd{rf/Lx?sf] st{Jo xf] .
lghfdtL sd{rf/Ln] sfg'gåf/f lgwf{l/t cGo sfo{x? klg ;DkGg ug'{kg]{ x'G5 .
lghfdtL sd{rf/Lx?n] pQm st{Josf] kfng g]kfn / g]kfnLsf] lxtnfO{
Wofgdf /fVb} of]Uotf, lgi7f, lgikIftf / O{dfGbfl/tfk"j{s, tyf hgtfaf6
p7]sf] /fh:jsf] clwstd lskmfot / ;b'kof]u x'g] 9Ëaf6 ug'{kb{5 .
-v_ cfkm\gf] st{Jokfngdf lghfdtL sd{rf/Lx? ;+ljwfgdf lglxt k|hftflGqs d"No
/ dfGotfx?k|lt lgi7fjfg\ t/ bnut /fhgLltb]lv eg] t6:y /xg'kb{5 .
lghfdtL ;]jf ;Qfdf /x]sf /fhgLlts g]t[Tjaf6 ul/Psf] lg0f{onfO{ k|efjsf/L
?kn] sfof{lGjt ug]{ ;fwgsf] ?kdf /x]sf] x'G5 . o;sf] pkfb]otf, o;sf]
lgikIftf / o;n] jiff}+{b]lv ;Fufn]sf] cg'ej / bIftfdf cfwfl/t 5 .
lghfdtL ;]jfsf] lgikIftfdf cf3ft eof] eg] To;sf] k|lts"n k|efj b]zn]
ckgfPsf] k|hftflGqs Joj:yfdfly g} kg{ ;Sg] 5 . lgjf{lrt ;/sf/
h'g;'s} /fhgLlts bnsf] eP tfklg lghfdtL sd{rf/L sfg'g tyf sfg'gåf/f
lgjf{lrt ;/sf/k|lt ;b}j jkmfbf/ /xg'kb{5 . ;fy} lghfdtL sd{rf/Ln]
cfkm\gf] of]Uotf, Odfgbf/L / lgikIftfåf/f ;/sf/df /x]sf dGqLx?sf] dfq
xf]Og, b]zsf hgtfsf] ;d]t ljZjf; lhTg ;Sg'kb{5 . o; d"ne"t tYok|lt
b]zsf] /fhgLlts g]t[Tj ;b}j ;r]t /xg'kg]{ x'G5 . / hgtfsf] gh/df
sd{rf/Lx?sf] /fhgLlts t6:ytfdf zª\sf pTkGg x'g ;Sg] lsl;dsf] s'g}
klg sfd ug{ sd{rf/Lx?nfO{ bafa jf lgb]{zg lbg' x'Fb}g . lghfdtL
sd{rf/Ln] klg s'g} lg0f{o lnFbf jf sfo{ ubf{ cfkm\gf] JolQmut /fhgLlts
ljrf/df cf3ft knf{ eGg] b[li6sf]0f /fvL s'g} sfo{ ug]{ jf gug]{ jf s'g}
lg0f{o lng] jf glng] ug'{ x'Fb}g .
92
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
-u_ gLlt lgwf{/0f ug]{ clwsf/ / lhDd]jf/L dGqLx?sf] xf] . o; sfo{df lghfdtL
;]jfsf] s'g} ;+j}wflgs e"ldsf x'Fb}g . t/ lghfdtL sd{rf/Ln] gLlt lgwf{/0f
ug]{ sfo{df dGqLnfO{ ;xof]u k'¥ofpg cfjZos kg]{ ;"rgf, lgikIf ;Nnfx /
cfkm\gf cg'ejx? Pj+ ljrf/ lgeL{s ?kdf k|:t't ug'{kb{5 . o; sfo{df
lghfdtL sd{rf/Ln] s'g} ;"rgf hfgL a'emL n'sfPdf jf glbPdf, cfk"mnfO{
nfu]sf] pko'Qm ;Nnfx jf ;'emfj JoQm gu/]df jf cfk"mnfO{ dg gk/]sf]
sf/0faf6 gLlt lgwf{/0f ug]{ sfo{df afwf cj/f]w jf l9nfO u/]df lghfdtL
sd{rf/Ln] cfkm\gf] st{Jo / dof{bf eË u/]sf] x'g] 5 .
-3_ jl/i7 lghfdtL sd{rf/Lx?n] dGqL ;dIf ljleGg ljifox?df lgeL{s eP/
cfkm\gf] /fo jf ;Nnfx k|:t't ug'{kb{5 . dGqLnfO{ o:tf] /fo jf ;Nnfx dg
kg]{ 5}g jf c¿lrs/ x'g] 5 jf dGqL ¿i6 x'g] ;Defjgf 5 eGg] wf/0ff
/fvL cfkm\gf] /fo jf ;Nnfx k|:t't ug{ jf gug{ x'Fb}g . t/ s'g} s'/fdf
dGqLaf6 lg0f{o ePkl5 pQm lg0f{o cfkm\gf] ljrf/ / /fo ;Nnfxcg'?k geP
klg, o:tf] lg0f{o cfkm\g} lg0f{o xf] eGg] wf/0ff /fvL To;nfO{ sfof{Gjog ug]{
jf ;kmn t'Nofpg] sfo{df lghfdtL sd{rf/Lx? bQlrQ /xg'kb{5 .
-ª_ dGqLn] klg lghfdtL sd{rf/Lx? s]jn cfk"mnfO{ ¿lrs/ x'g] /fo jf ;Nnfx
lbg dfq /x]sf xf]Ogg\ a¿ pgLx?af6 lgeL{s, :ki6, lgikIf / j:t'ut
cfwf/df ;Nnfx k|fKt ePdf, ;/sf/ / cfkm\g} lxtsf] ;+j4{g x'g] 5 eGg]
b[li6sf]0f ckgfpg' pko'Qm x'G5 .
-r_ dGqL / sd{rf/Lx?aLr /x]sf] ljZjf;df ;/sf/sf] bIftf lge{/ x'g] ePsf]n]
lghfdtL sd{rf/Lx?n] sfo{ ;Dkfbgsf] qmddf yfxf ePsf ;a} ;"rgfx?
uf]Ko /fVg'kb{5 . ;"rgfx?sf] uf]kgLotf h'g;'s} p2]Zon] eË u/] tfklg
lghfdtL sd{rf/Lsf] x}l;otn] lghx?n] k|fKt u/]sf] ljZjf;df s'7f/f3ft kg]{
5 . uf]kgLotfsf] ;+j]bgzLntfsf] cfwf/df o:tf sd{rf/Lx?dfly sf/afxL
ul/g'kb{5 .
-5_ lghfdtL sd{rf/LnfO{ clgoldt sfo{ ug{ s'g} klg txaf6 s'g} lsl;dsf]
bafa lbg' x'Fb}g . sd{rf/Lx?n] klg dof{bfk"0f{ 9Ën] o:tf] bafjsf] k|ltsf/
ug'{k5{ .
93
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
kl/R5]b !$
cfjZostfeGbf a9L sd{rf/L M ;d:of
/ ;dfwfg
!$=! ljifo k|j]z
;/sf/L sfof{no / ;+:yfgx?df sfd ug]{ sd{rf/Lx?sf] ;ª\Vof sfdeGbf w]/} a9L
5 eGg] ;fdfGo wf/0ffsf] k'li6 :jo+ ;lrjx? tyf ;+:yfgsf sfo{sf/L k|d'vx?n]
cfof]u ;dIf ug'{ePsf] lyof] . cfof]usf s]xL ;b:ox?sf] lHfNnf e|d0fdf klg
ljleGg sfof{no k|d'v / cGo JolQmx?n] lhNnf / If]qLo ;/sf/L sfof{nox?df
cfjZostfeGbf a9L sd{rf/L (Overstaffing) /x]sf] s'/f JoQm ug'{ePsf] lyof] .
k|zf;gdf bIftf, k|efjsfl/tf / ldtJolotf Nofpgdf of] 7"nf] afws tÎjsf] ?kdf
b]vf k/]sf] 5 h;sf] k|ltkmn M
-s_ sfof{nox?df sfd ug]{ jftfj/0f k|lts"n eP/ sd{rf/Lx?sf] bItf /
dgf]andf x|f; cfPsf] 5 .
-v_ ;/sf/, ;/sf/L sfof{no / sd{rf/Lx?k|lt hgtfsf] cjwf/0ff / 5lj
lau|]sf] 5 h;n] ubf{ ;/sf/sf] k|efjsfl/tfdf k|lts"n k|efj k/]sf] 5 .
-u_ sd{rf/Lx?nfO{ ;d'lrt tna / ;'ljwf lbg] ;/sf/sf] Ifdtf 36\g uPsf]5 .
-3_ ljsf;df nufgL ug{sf nflu pknAw ;/sf/L wg/fzL sd x'g uPsf] 5 .
-ª_ ;/sf/L ;+:yfgx?sf] nfut vr{ a9\g uO{ pkef]Qmfx?dfly cgfjZos af]em
ylkg uPsf] 5 .
94
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
95
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
96
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
-9_ dfly pNn]v ul/Psf a'Fbfx? sfof{lGjt ubf{ sfddf s'g} afwf jf
c8rg kg{ cfPdf ;fdfGo k|zf;g dGqfnon] cf}lrTo x]/L ;f] km'sfpg
;Sg] .
-0f_ :j]lR5s cjsfz lng rfxg] sd{rf/Lx?nfO{ ;'ljwf lbg] .
!$=$=@ bf];|f] jif{ -@)$(–%)_
-s_ dfly bkmf !$=# df pNn]v ul/Psf sfo{x?dWo] k|yd jif{df ;DkGg
eO;s]sf sfdx?afx]s kbx? 36fpg] qmd hf/L /fVg] .
-v_ o; jif{leq vfnL x'g] kbx?dWo] a9Ldf %) k|ltzt dfq k"lt{ ug]{ / cGo
kbx? vf/]h ug]{ .
-u_ o; jif{ s'g} gofF kb cfjZos k/]df cltl/Qm kbx? ;[hgf gu/L xfn
/x]sf kbx?af6 b/aGbL ;fg]{ .
!$=$=# t];|f] jif{ -@)%)–%!_
@)$(–%) sf] qmd hf/L /fVg]
!$=& ljljw
-s_ dfly bkmf !$=$ df n]lvPcg';f/ vf/]hdf kg]{ sd{rf/Lx?nfO{ lghx?n] sfd
u/]sf] k|To]s jif{sf] Ps dlxgfsf b/n] lghx?n] vfO{kfO{ /x]sf] tna
a/fa/sf] pkbfg lbg'kb{5 . o;sf] cltl/Qm vf/]hdf k/]sf sd{rf/Lx?n]
lgodfg';f/ kfpg] ;'ljwf ;d]t lbOg'kb{5 .
97
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
-v_ eljiodf b/aGbL geO{sg sd{rf/L egf{ ug{ / sfof{no vf/]h eO;s]kl5
klg sd{rf/Lx?nfO{ oyfjt\\ /flvg' x'Fb}g .
-u_ ;/sf/L sfof{nosf ljleGg >]0fLsf kbx? tyf ltgdf sfo{/t sd{rf/Lx?sf]
;ª\Vof olsg ug{ b]xfocg'?k ljj/0f ;ª\sng ug{ cf/De ul/Psf] sfo{
clanDa ;DkGg ul/g'kb{5 .
kbsf] gfd, bhf{, :yfoL÷c:yfoL, sd{rf/Lsf] gfd, z}lIfs of]Uotf, sd{rf/Lsf]
pd]/, ;]jf cjlw / lgo'lQmsf] k|sf/ -:yfoL÷c:yfoL÷Hofnfbf/L_
98
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
kl/R5]b !%
99
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
100
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
101
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
102
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
103
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
104
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
-3_ 6]lnkmf]g, lah'nL, wf/f h:tf ;]jfsf] dx;'n a}ª\sdf jf kfos kg]{
Ps} :yfgdf a'emfpg ;Sg] u/L Joj:yf ldnfpg] .
-ª_ sfof{nodf k|fKt x'g] kqx?nfO{ k|zf;sLo sfo{ km:of]{6 lgodx?,
@)@^ df Joj:yf ePcg';f/ ;dod} km:of]{6 ug]{ . pbfx/0fsf] nflu
æt'¿GtÆ n]lvPsf]df cfkm}n] sfd km:of]{6 ug'{kg]{df cfkm" ;dIf k]; ePs}
lbg / ;f]wk'5sf] nflu cfPsf]df & lbgleq hjfkm lbg'kg]{ cflb . of]
sfo{ u/fpg] lhDd]jf/L sfof{no k|d'vsf] x'g'kg]{ .
-r_ ;/sf/L sfof{nosf] sfdsf] l;nl;nfdf hgtfnfO{ k/]sf] lk/dsf{ tyf
u'gf;f] / sfdnfO{ k|efjsf/L agfpg lbOPsf ;'emfjnfO{ sfof{no
k|d'vn] x]/L Ps xKtfleq 6'Ëf] nufpg] .
-5_ ;/sf/L sfof{nodf a'emfpg'kg]{ ;fgfltgf /sdsf] nflu klg a}ª\sdf
hfg'kg]{ afWotfnfO{ x6fpg k|To]s ;/sf/L sfof{non] kfFr xhf/
¿lkofF;Dd gub} lng ;Sg] Joj:yf ldnfpg] . h:t}–Ohfhtkq b:t'/,
kf]:6 aS; b:t'/, kf;kf]6{ b:t'/ cflb .
-h_ sfof{nox?df k|of]udf NofOPsf kmf/dx?nfO{ 5f]6f] / ;a}n] a'e\mg
;Sg], sd k|lt rflxg] / b:tvt klg yf]/} JolQmn] ug'{kg]{ u/L
;/nLs/0f ug]{ .
!%=#=* hg;fwf/0f;Fu ;DaGw ePsf cGo ljifox?sf] sfo{ljlw ;/nLs/0f
ug]{
-s_ kmd{, sDkgL xfn ljleGg ;/sf/L sfof{noaf6 h:t} jfl0fHo ljefu,
pBf]u ljefu, 3/]n' ljefu, 3/]n' tyf ;fgf pBf]u ljefu, s[lif ljefu
cflbaf6 /lh:6«];g x'g] ul/Psf]df of] sfo{ Pp6} sfof{noaf6 x'g]
Joj:yf ldnfpg] . -o; ;DaGwdf ul/g'kg]{ Joj:yf kl/R5]b $ df
;d]t pNn]v ul/Psf] 5_ .
-v_ xfn 3'DtL rnlrq / Rof/]l6 ;f] k|bz{gLsf] :jLs[lt / rnlrq k|bz{gL
/ ljt/0fsf] Ohfhtkq gjLs/0f ug]{ sfo{ ;~rf/ dGqfnoaf6
eO/x]sf]df oL sfo{x? lhNnf k|zf;g sfof{noaf6 ug]{ Joj:yf
ldnfpg] .
-u_ ;]jf lgj[Q sd{rf/Ln] kfpg] ;'ljwf ;/n ?kdf pknAw u/fpg
pkTosfafx]s cGo &@ lhNnfx?df sf]if tyf n]vf lgoGqs
sfof{nonfO{ k]G;gk§f / pkbfg lbg] clwsf/ ;'Dkg] .
-3_ s'g} klg sd{rf/Ln] clgjfo{ cjsfz kfpFbf k|fKt ug]{ ;'ljwf -k]G;g÷
pkbfg_ sf] nflu cfjZos kg]{ sfuhkq h:t} l;6/f]n -j}olQms
105
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
106
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
107
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
kl/R5]b !^
!^=@ ;d:ofx?
!^=@=! ah]6 k|0ffnL
ah]6 k|:tfj ug]{, s6f}tL ug]{ / :jLs[t ug]{ o'lQm;ª\ut cfwf/ tyf
;fna;fnL / k'FhLut ah]6 5'6\ofpg] lglZrt dfkb08sf] cefjdf
sfo{qmdd'vL ah]6 k|0ffnLsf] ljsf; x'g ;s]sf] 5}g . ;+;b\ ;dIf k|:t't
x'g] ah]6 ljj/0f k'l:tsfdf cfof]hgfsf] nfu" t, vr{, sfof{Gjog l:yltaf/]
s'g} tYofª\s g/x]sf] x'Fbf ljZn]if0f ug{ ;lsg] cj:yf 5}g .
!^=@=@ lgsf;f
-s_ k]:sL jf ljlgof]hg P]g hf/L ePkl5 vr{ ug{ kfpg] clVtof/L, ah]6
afF8fkmfF6, ;|f]tsf] Joj:yf, sfo{qmd :jLs[lt cflb;DaGwL sfuhftx?
sfo{:yn;Dd k'¥ofpg l9nfO x'g] u/]sf] 5 . sfo{df s'g} /f]sfj6
gcfcf];\ eGgsf] nflu ut cfly{s jif{sf] vr{sf] !÷^ /sd ;'¿d}
;fk6L lbOg] u/]sf] eP klg, k|yd rf}dfl;s cjlwd} b;}F ltxf/ h:tf
kj{x?df tna eQf /sddf a9L vr{ x'g] / s}of}F sfo{qmd >fj0fb]lv
g} ;'¿ ug'{kg]{ afWotf x'Fbf pQm ;fk6L /sd ckof{Kt 5 .
-v_ j}b]lzs C0f jf cg'bfgsf] ;|f]t h'6fpg] jf ;f]wegf{ k|fKt ug]{
sfo{ljlw lglZrt u/L lhDd]jf/L / hjfkmb]xL gtf]lsPsf]n] lgsf;fsf]
nflu lhNnf lhNnfaf6 sd{rf/L s]Gb|af6 k6s k6s gcfO{ lgsf;f g}
x'Fb}g .
-u_ a]¿h' km:of]{6sf] nflu cGo Joj:yfaf6 s8fO ug'{kg]{df lgsf;f g}
/f]Sg] ul/Psf] 5 h;n] ubf{ ljsf; sfo{df cj/f]w cfPsf] 5 .
108
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
109
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
-ª_ a/a'emf/ydf s8fO gx'Fbf ;dod} a]¿h' km:of]{6 geO{ aSof}tf /xg]
u/]sf] 5 . o;n] ubf{ csf{sf] kfnfsf] egL aSof}tf a]¿h'df Wofg
glbg] k|j[lQ sd{rf/Ldf b]lvPsf] 5 .
-r_ cfly{s cg'zf;g kfngfnfO{ sfo{ ;Dkfbg d"Nofª\sg;Fu cfa4
gul/Psf]n] cg'zf;gxLg eP klg kbf]Gglt / k'/:s[t x'gaf6
sd{rf/LnfO{ s'g} cj/f]w 5}g .
-5_ n]vf k/LIf0f ;DkGg u/]sf] k|df0f lng] lbg] kl/kf6L a:g;s]sf] 5}g .
!^=@=% n]vf pQ/bfloTj / n]vf sd{rf/L k|zf;g
-s_ dGqfno÷ljefu÷sfof{no÷of]hgf cflb ljleGg :yfgdf sfd ug]{ n]vfsf
sd{rf/Lsf] sfd, st{Jo, clwsf/ / hjfkmb]xL :ki6 5}g . sfddf
bf]xf]/f]kg 5 . sfof{no k|d'vn] cfk\mgf n]vf sd{rf/LnfO{ lgb]{zg /
lgoGq0f ug{ :ki6 cfwf/ 5}g .
-v_ ;fdfGo k|zf;g dGqfnon] k|zf;g ;]jfsf sd{rf/Lx?sf] ;DaGwdf
ckgfPsf] sfo{ljlwcg';f/ n]vfsf sd{rf/Lx?sf] k|zf;g x'g'kg]{df
dxfn]vf lgoGqsnfO{ ljefuLo k|d'vsf] ?kdf n]vfsf sd{rf/Lsf]
kb:yfkg / ;¿jfdf ;Dk"0f{ clwsf/ x'Fbf n]vfsf sd{rf/Lx? cfk\mg}
;d"xsf pRr kbflwsf/L jf sfof{no k|d'v jf dxfn]vf lgoGqsdWo]
s;k|lt pQ/bfoL 5g\ egL 5'6\ofpg g} d'l:sn 5 .
110
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
!^=#=@ lgsf;f
-s_ cfoJoo ljj/0f k'l:tsfd} n]vf pQ/bfloTj -s'g lgsfon] ah]6
;~rfng ug]{_ ;d]t ls6fg ug]{ .
-v_ ;|f]tsf] afF8kmfF6 klg ah]6sf] ;fy} k|sflzt ug]{ .
-u_ Psd':6 ah]6 Joj:yf ePsf]df sfof{nout tyf sfo{qmdut ;|f]t
Joj:yf / ah]6 afF8kmfF6 cfo Joo ljj/0f k'l:tsf ;fy;fy} k|sflzt
x'g] Joj:yf ug]{ .
-3_ j}b]lzs ;|f]t ah]6sf] afF8kmfF6 / sfof{nout ah]6 afF8kmfF6 >fj0f
dlxgfleq sfo{{:yndf k'¥ofpg' g} kg]{ u/L tf]Sg] .
-ª_ a]¿h' km:of]{6 k|lqmofnfO{ lgsf;f;Fu cfa4 gug]{ .
-r_ ut cfly{s jif{sf] vr{sf] Ps ltxfO;Dd >fj0f dlxgfsf] ;'¿d} ;fk6L
lgsf;f lbg] .
-5_ s'g of]hgf / sfof{nosf] slt ah]6 eGg] cfo Joo ljj/0f k'l:tsf
jf ah]6 afF8kmfF6af6 lglZrt x'g] x'Fbf, tfn's dGqfnon] ;|f]t k|fKt
gePsf] jf cfly{s cg'zf;g kfngf gePsf] jf cGo sf/0fn] /f]Ssf
u/]sf] cj:yfdf afx]s klxnf], bf];|f] / t];|f] rf}dfl;s cjlwsf]
sfo{qmdsf nflu sf]if tyf n]vf lgoGqs sfof{non] tTk/tfk"j{s
cfjZos /sd lgsf;f lbg] .
-h_ dftxt of]hgf / sfof{nosf] ah]6df k/]sf] ;|f]tsf] Joj:yf ug]{,
;f]wegf{ k|fKt ug]{, cfly{s cg'zf;g kfngf u/fpg], jflif{s sfo{qmd
;dod} tof/ ug]{, :jLs[t sfo{qmdcg';f/ sfd u/fpg] cflb sfo{
dGqfnosf] x'Fbf dGqfnosf k|d'v jf tf]lsPsf clwsf/LnfO{ pQm
sfo{x?sf nflu pQ/bfoL ckgfpg] .
!^=#=# n]vf Joj:yf
cy{ dGqfnon] ljz]if1x?sf] Pp6f sfo{6f]nL u7g ug]{ / To;sf] l;kmfl/;df
n]vf Joj:yfdf cfjZos ;'wf/x? ul/g'kb{5 .
!^=#=$ n]vf k/LIf0f / a]¿h' km:of]{6
n]vf k/LIf0fsf] a]¿h' km:of]{6 ;DaGwdf b]xfocg';f/sf] Joj:yf ul/g'kb{5 M
-s_ cfGtl/s n]vf k/LIf0f gu/fpg] / cfGtl/s n]vf k/LIf0fsf] a]¿h'sf]
sf/afxL Dofbleq u/L clGtd n]vf k/LIf0fcl3 ;f]sf] k|ult ;|]:tf ;fy
/fvL gk7fpg]pk/ sf/afxL ug]{ . clGtd n]vf k/LIf0fsf] nflu
111
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
112
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
!^=$ ljljw
a]¿h' km:of]{6 u/L cfly{s cg'zf;g kfngf u/fpgdf dGqfnox? ;bf ;lqmo
eO/xg'kb{5 . To;sf] nflu dGqfnox?n] cfkm\gf] dftxt sfof{nosf] a]¿h' /sd
lxgfldgf, j}b]lzs ;|f]t / ;f]wegf{sf] l:ylt, cfly{s lgodx?sf] pNnª\3g, pgLx?n]
lbg'kg]{ ljj/0fx? / :ki6Ls/0f cflb lbP glbPsf]af/] hfgsf/L k|fKt u/L sf/afxL
ug'{ u/fpg'kb{5 . dGqfnox?nfO{ o:tf] hfgsf/L pknAw u/fpg] ;fwgsf] ?kdf
lhNnf :t/Lo sf]if tyf n]vf lgoGqs sfof{nonfO{ ;'b[9 / Jojl:yt ug'{kb{5 /
o;sf nflu ;DalGwt P]g lgoddf klg cfjZos Joj:yf ul/g'kb{5 .
113
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
kl/R5]b !&
!&=@ ;d:of
pko'{Qm cfly{s lgodx? ljljw k|sf/sf sfd ug]{ ljleGg ;/sf/L sfof{nosf nflu
;dfg ?kn] pko'Qm jf kof{Kt 5}gg\ .
114
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
-v_ pQm d"n cfly{s lgodnfO{ cfwf/ dfgL ;a} dGqfnox?n] cfkm\gf]
dGqfnocGtu{t ;Dkfbg ul/g] sfo{x?sf] k|s[lt tyf ljz]if cfjZostfx?nfO{
x]/L cfkm\gf ljleGg sfo{x?sf ;DaGwdf a]Unfa]Un} lj:t[t cfly{s ljlgodx?
agfpg] .
-u_ pQm ljlgodx? cy{ dGqfnosf] k/fdz{ lnP/ dlGqkl/ifb\df :jLs[ltsf nflu
k]; ug]{ / :jLs[t ePkl5 tbg';f/ sfo{ ug]{ .
-3_ sf]if tyf n]vf lgoGqs sfof{nox?n] cfGtl/s n]vf k/LIf0f ubf{ tyf
dxfn]vf k/LIfsn] n]vf k/LIf0f ubf{ d"n cfly{s lgod / pQm ljefuLo
cfly{s ljlgodx?cg';f/ ug]{ .
115
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
kl/R5]b !*
ljs]Gb|Ls/0f
!*=! ljifo k|j]z
g]kfn clw/fHosf] ;+ljwfg, @)$& sf] wf/f @% -$_ cg';f/ æ= = = = == ljs]Gb|Ls/0fsf]
dfWodåf/f hgtfnfO{ zf;gdf clwsflws dfqfdf ;lDdlnt x'g] cj;/ h'6fO{
k|hftGqsf nfex?sf] pkef]u ug{ ;Sg] Joj:yf sfod ug'{ /fHosf] d'Vo bfloTj x'g]
5 .Æ ;+ljwfgdf /x]sf] pQm lgb]{zs l;4fGtnfO{ sfof{lGjt ug{sf] lgldQ :yfgLo
txdf hgtfnfO{ k'¥ofpg'kg]{ ;]jf, ;'ljwfx?sf] ;DaGwdf lg0f{o ug]{ clwsf/ :yfgLo
hgtfåf/f lgjf{lrt ljleGg :t/sf lgsfox?nfO{ k|bfg ug{ sfg'gL Joj:yf u/L
ljs]Gb|Ls/0fsf] qmd / cEof;nfO{ cy{k"0f{ ?kdf cl3 a9fpg cfjZos ePsf] 5 .
o; kl/R5]bdf :yfgLo lgsfox?df lgIf]k0f ug{ jf~5gLo x'g] sfo{ tyf ;f] sfo{nfO{
;DkGg ug{ cfjZos ;|f]t / ;fwgx?sf] af/]df pNn]v ul/Psf] 5 .
116
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
117
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
118
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
119
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
120
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
121
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
122
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
lj]z]if1x?nfO{ cfsif{s ;'ljwf Pj+ plrt kfl/>lds pknAw u/fpg ;Sg] Pj+
cfjZos ef}lts ;'ljwfx? ;[hgf ug{ ;Sg] / ;]jf k|bfg ul/g] lgsfo;Fu
z'Nssf] nfu" t cfkm} tf]Sg ;Sg] sfg'gL cfwf/ k|bfg u/L k|lzIf0f
s]Gb|x?nfO{ cfly{s ?kdf cfTdlge{/ / :jzfl;t ;+:yfsf] ?kdf ljsl;t
ub{{} n}hfg'kb{5 .
123
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
124
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
125
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
126
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
kl/R5]b !(
;fj{hlgs ;+:yfgx?
!(=! ljifo k|j]z
g]kfnsf] cfly{s ultljlwdf ;fj{hlgs ;+:yfgx?sf] dxÎjk"0f{ e"ldsf /x]sf] 5 . >L
% sf] ;/sf/sf] :jfldTjdf /x]sf oL ;+:yfgx?n] cy{ Joj:yfsf sltko k|d'v
If]qx?df k|e'Tj sfod ul/cfPsf 5g\ . ljB't\, cfGtl/s xjfO{ ;]jf, b"/ ;~rf/,
vfg]kfgL;DaGwL ;]jf k|bfg ug]{ / /f;folgs dn tyf k]6«f]lnod kbfy{ cfoft u/L
cfk"lt{ ug]{ Joj;fodf oL ;+:yfgx?sf] Psflwsf/ /x]sf] 5 .
127
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
128
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
-6_ clwsf+z ;+:yfgx?df w]/} k'/fgf k|ljlwx? (Obsolete Technology) sf] k|of]u
eO/x]sf] 5 .
-7_ ;+:yfgx?df ahf/ Joj:yfkg of]hgfsf] sdL 5 .
-8_ ;+:yfgx?sf] cfly{s ;|f]tsf] Joj:yfkg /fd|f] 5}g / ;fy} n]vf /fVg] tl/sf
q'l6k"0f{ b]lvPsf] 5 .
129
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
-v_ ;/sf/L If]qdf sfod /xg] ;+:yfgx?sf] pRr Joj:yfkg (Top management)
cyf{t\ dxfk|aGws / pkdxfk|aGws jl/i7 Joj:yfksx?sf] of]Uotf, cg'ej /
pko'Qmtfsf] 5fglag u/L cfjZos b]lvPdf kl/jt{g;DaGwL ;'emfj k|:t't ug{
Ps pRr :t/Lo tyf lgikIf ;ldltsf] u7g ug]{ .
-u_ ;+:yfgx?sf] ;~rfns ;ldltdf clwsf+z k];fut / Joj:yfkg Ifdtf ePsf
tyf u|fxs ju{sf] lxtsf] k|ltlglwTj ug]{ JolQmx?dWo]af6 lgo'lQmx? ug]{ /
>L % sf] ;/sf/af6 b'O{hgf eGbf a9L sd{rf/Laf6 k|ltlglwTj gu/fpg] .
;/sf/L ;+:yfgsf ;~rfns ;ldltsf] cWoIf kbdf dGqL /xFbf dGqfnoaf6
;f] :+f:yfg;DaGwL gLlt lgikIf ?kn] lgwf{/0f ug{df afwf k'Ug] x'Fbf, ;f] gug]{ .
dGqfnosf ;lrjnfO{ cTofjZos ePsf]df afx]s ;~rfng ;ldltdf g/fVg] .
;~rfns ;ldltsf] cWoIf kbdf Joj:yfkg Ifdtf ePsf], k|ltli7t /fli6«o
lxtsf] k|ltlglwTj ug]{ JolQmx?dWo]af6 lgo'Qm ug]{ .
-3_ ;+:yfgsf] p2]Zo k|efjsf/L / ldtJooL ?kn] k|fKt ug]{ ;Dk"0f{ lhDd]jf/L
;~rfns ;ldltsf] /xg] u/L tf]Sg] .
-ª_ ;+:yfgx?sf] b}lgs k|zf;gdf >L % sf] ;/sf/sf] s'g} klg lsl;dsf]
x:tIf]k gx'g] Joj:yf ug]{ . >L % sf] ;/sf/sf] clwsf+z jf k"0f{ :jfldTj
ePsf ;+:yfx?nfO{ cfkm\gf] sd{rf/L lgo'lQm ug]{, vf/]h ug]{ / ltgLx?sf]
tna ;'ljwf / ;]jfsf cGo ;t{x? tf]Sg] k"0f{ clwsf/ k|bfg ug]{ . To;}
u/L, cTofjZos ;fj{hlgs ;]jfdf PsflwkTo /fVg] ;+:yfgafx]s cGo
;+:yfgx?nfO{ cfkm\gf] ;]jf jf pTkfbgsf] d"No tf]Sg] :jtGqtf klg lbg] .
-r_ ljleGg ;+:yfgx?sf] ;]jfsf] pko'Qm txdf ;+:yfg aflx/af6 klg v'nf
k|ltof]lutfsf] cfwf/df ;Ifd / k|ltefzfnL JolQmx?nfO{ lgo'Qm ug{ ;lsg]
Joj:yf ug]{ .
-5_ ;+:yfgsf] Joj:yfkgn] ;+:yfgdf sfd ug]{ cGo sd{rf/Lx?dWo], ;+:yfgsf]
sfo{df a9L k|efjsfl/tf / ldtJolotf Nofpg] jf ;+:yfgsf] ;~rfngdf
dxÎjk"0f{ of]ubfg ug]{ sd{rf/L jf sd{rf/L ;d"xnfO{ k|ToIf k|f]T;fxg lbgsf]
nflu pko'Qm Joj:yf th'{df u/L nfu" ug]{ .
-h_ cfkm\gf] Joj:yfkg / ;~rfngdf ;'wf/ u/L ;+:yfgsf p2]Zo / nIo xfl;n
ug]{ ;+:yfgsf] Joj:yfkgnfO{ pko'Qm k|f]T;fxg lbg] k|0ffnLsf] th'{df /
ljsf; ug]{ .
-em_ pQm k|f]T;fxg k|0ffnLcGtu{t ;+:yfgx?sf] d"Nofª\sg, ;+:yfgsf] p2]Zo
k|flKtdf ePsf] k|ultaf6 ug'{kb{5 . ljleGg ;+:yfgx?sf nflu ljleGg
dfkb08x?sf] k|of]u ug'{kg]{ x'G5 . s'g} ;+:yfgsf] bIftf a9L gfkmfaf6
cª\lst ug{ pko'Qm x'G5 eg] s'g}sf] ;~rfng nfutdf ul/Psf] s6f}tLaf6
ug'{kg]{ x'G5 . ;]jf k'¥ofpg] ;+:yfgx?sf] d"Nofª\sgrflxF ;]jfsf] k|efjsfl/tf,
130
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
131
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
132
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
Pp6f sfo{ 6f]nL u7g ug'{kb{5 . t/ o;}aLr dfly bkmf !(=^ df pNn]v ul/Psf
Joj:yfkg;DaGwL ;'wf/x? ;a} ;/sf/L ;+:yfgx?df oyfzL3| nfu" ug{'kb{5 .
133
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
kl/R5]b @)
;fj{hlgs ;]jfdf tflnd / ljsf;
@)=! ljifo k|j]z
dfgj ;|f]tsf] ljsf;sf] nflu tflnd / ;ª\u7g ljsf; b'O{ clt dxÎjk"0f{ kIfx?
x'g\ . o;} ;Gbe{df jt{dfg k|zf;g ;'wf/cGtu{t ;fj{hlgs ;]jfdf sfo{/t dfgj
;|f]tsf] sfo{ bIftf tyf k|efjsfl/tfnfO{ clej[l4 ug{ pko'Qm tflnd / Ifdtf j[l4sf
cGo pkfox? (Capalility building Measures) sf ;fy} ;ª\u7g ljsf;sf
ultljlwx? ;DaGwdf 7f]; gLlt / sfo{qmdx? cjnDag ug{ cfjZos 5 .
g]kfnsf] ;fj{hlgs k|zf;gdf tflnd / ljsf;sf] ljBdfg l:yltn] ;'wf/sf]
cfjZostfnfO{ cem a9L k|i6 ?kdf cf}FNofpFb5 . Psflt/ dfgj ;|f]t ljsf;sf] sfo{
s]jn tflnd ultljlw;Dd dfq ;Lldt /x]sf] 5 eg] csf]{lt/ tflnd s]jn tflnd
s]Gb pGd'v ultljlwdf dfq ;Lldt 5 . ;fy} ;~rfng ePsf sltko tflndx?sf]
u'0f:t/ klg sd /x]sf] b]lvG5 . kl/0ffd:j?k tflndn] JolQm, ;d"x / ;ª\u7gsf]
sfo{ ;Dkfbg :t/df cfzf u/]cg'?ksf] of]ubfg lbg ;s]sf] 5}g . csf]{lt/ dfgj
;|f]t ljsf;sf] nflu ;DefJo pkfox? klg cjnDag eO/fv]sf 5}gg\ . o;} u/L
JolQmut 1fg / l;k clwj[l4 ug]{ kIf;Fu dfq tflnd a9L s]lGb|t eO/x]sf] b]lvG5 .
;ª\u7gfTds ljsf;;Fu o;nfO{ PsLs[t ug]{ kl/kf6L cem a:g ;s]sf] 5}g .
tflnd sfo{ / tflnd lbg] ;+:yfut lgsfox?n] kfpg'kg]{ pRr k|fyldstf kfpg
;s]sf 5}gg\ / k|zf;lgs k|efjsfl/tfsf] nflu ;+jfxs (Catalyst) sf] e"ldsf v]Ng
;s]sf 5}gg\ . o; ;Gbe{df tflnd / ljsf;sf] ;'b[9Ls/0fsf] nflu ljleGg sbdx?
rfNg' cfjZos 5 .
@)=@ ljBdfg l:ylt / ;d:of
-s_ sl/a tLg jif{cl3 >L % sf] ;/sf/af6 lghfdtL ;]jfsf] nflu tflnd gLlt
k|sflzt ePsf] lyof] . pQm gLltsf] ;Gbe{df lgDglnlvt ;d:ofx? b]vf
k/]sf 5g\ M
!= ;j{k|yd pQm tflnd gLltn] tflnd sfo{sf] ljsf;sf] nflu :ki6
gLltut cfwf/ k|bfg ug'{ ;§f tflnd sfo{qmdsf] lgoGq0fdf a9L hf]8
lbPsf] 5 .
@= tflnd / dfgj ;|f]t ljsf; tyf ;ª\u7g ljsf; aLrsf] cGt/
;DaGwnfO{ dgg ul/Psf] 5}g .
#= tflnd s]Gb|x?sf] ;+:yfut ljsf;sf] nflu :ki6 Joj:yf ul/Psf]
b]lvFb}g .
134
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
135
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
136
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
@)=$ /fli6«o dfgj ;|f]t ljsf; kl/ifb\ (National Council For Human
Resources Development) :
;fj{hlgs ;]jfsf ;a} lgsfox?sf] nflu dfgj ;|f]t tyf ;ª\u7g ljsf; ;DalGwt
gLlt / ;dli6ut of]hgf agfpg] tyf ;+:yfut ;dGjo, :t/ lgwf{/0f, ;fwgsf]
Joj:yf / d"Nofª\sg ug{ xfn s'g} ;+:yfut Joj:yf 5}g . t;y{ Jofks Pj+
bL3{sflng b[li6sf]0faf6 tflnd / ljsf; sfo{nfO{ ultzLn tyf pknlAwd"ns agfO{
/fli6«o ljsf;df dxÎjk"0f{ of]ubfg ug{ ;Sg] hgzlQm tyf ;ª\u7gsf] ljsf; ug{sf]
nflu Ps pRr :t/sf] ;+:yfut Joj:yf x'g cfjZos b]lvPsf]n] Pp6f /fli6«o dfgj
;|f]t ljsf; kl/ifb\sf] :yfkgf ug{ pko'Qm x'g] 5 .
137
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
138
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
139
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
140
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
141
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
142
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
143
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
144
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
-s_ ;a} tflnd s]Gb|df k|lzIfssf] ?kdf g} sfo{ ug]{ sd{rf/Lx? (Core Staff) sf]
Joj:yf u/L lghfdtL ;]jfdf k|lzIfsx?sf] Pp6f 5'§} pk;d"x bL3{sfnLg
;'wf/sf] qmddf u7g ug]{ .
-v_ k|lzIfssf] ?kdf sfd ug]{ sd{rf/LnfO{ ljsf; ug{ k|lzIfs k|lzIf0f lg/Gt/
?kdf k|bfg ug]{ .
-u_ k|lzIfsx?nfO{ k|lzIf0f sfo{df k|efjsf/L agfpg k|lzIf0f If]q;Fu ;DalGwt
ljifodf cg';Gwfg ug{ nufpg] . ;fy} sfo{ ;ª\u7gsf] ljsf;df k/fdz{
;]jf k|bfg ug{ Joj:yf ug]{ .
-3_ tflnd s]Gb| ;~rfng ug{ cg'ejL JolQmx?sf] klg cfjZostf kg]{ ePsf]n]
lglZrt cjlwsf] nflu cfcfkm\gf] sfo{ ;ª\u7gaf6 To:tf JolQmx?nfO{
k|lzIfssf] ?kdf sfo{ u/fpg] . o;/L sfhdf cfpg] JolQmnfO{ klg clgjfo{
?kdf k|lzIfs k|lzIf0f lbg] .
-ª_ k|lzIfsx?nfO{ Jofjxfl/s sfo{sf] cg'ej u/fpg ;DalGwt sfo{ ;ª\u7gdf
uO{ s]xL ;do sfo{ ug{ nufpg] Joj:yf ug]{ .
-r_ k|lzIf0f s]Gb|df s'g} ljz]if1sf] cfjZostf k/]df To:tf] ljz]if1 s/f/ ;]jfdf
Nofpg ;lsg] Joj:yf ug]{ .
-5_ k|lzIfsx?nfO{ k|f]T;fxg eQfsf] Joj:yf x'g'kg]{ .
@)=!)=@ tflnd tyf ljsf;sf] nflu ;|f]tsf] Joj:yf
>L % sf] ;/sf/sf lgsfo / ;fj{hlgs ;+:yfx?n] sd{rf/Lx?sf] tflnd
tyf ljsf;sf] nflu tf]lsPsf] tna eQfsf] sDtLdf kfFr k|ltzt /sd
5'6\ofpg] . ljleGg lgsfocGtu{tsf tflnd s]Gb|x?sf] nflu cfjZos kg]{
/sdsf] klg 5'§} Joj:yf ug]{ .
145
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
146
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
-3_ blIf0f Pl;ofsf] ;fy} cGo If]qx?sf /fli6«o dfgj ;|f]t Pj+ Joj:yfkg
ljsf;;DaGwL lgsfox?;Fu ;Dks{ / ;dGjo ug]{ /fli6«o ;+:yfsf] ?kdf
ljsl;t ug]{ .
-ª_ k|zf;gsf ljljw kIfx?, k|zf;g ;'wf/ / Joj:yfkg ljsf; h:tf dxÎjk"0f{
ljifox?df ljrf/, cg';Gwfg / ljZn]if0f ug]{ / gLltut ljsNkx? (Policy
Options) k|:tfljt ug]{ k|fl1s ;+:yf (Think Tank) sf] ?kdf ljsl;t ug]{ .
-r_ ;fj{hlgs ;]jfsf] nflu pRr :t/sf] Joj:yfksLo hgzlQmsf] ljsf; /
Joj:yfkg Ifdtf j[l4sf] nflu cGt/f{li6«o ;ª\3 ;+:yfx?;Fu ldn]/
sfo{qmdx? ;~rfng ug]{ .
-5_ >L % sf] ;/sf/n] ;do ;dodf ug]{ k|zf;g ;'wf/sf sfo{qmdx?sf]
k|efjsf/L sfof{Gjogsf] nflu cfjZos kg]{ tflnd, cg';Gwfg, k/fdz{ ;]jf
tyf ;"rgf ;]jf ;~rfng ug]{ .
-h_ ;xfos :t/sf sd{rf/Lx?sf] k|zf;sLo tflndnfO{ ljlzi6Ls/0fsf] cfwf/df
ljsl;t ub}{ n}hfg xfn k|lti7fgcGtu{tsf] ;xfos sd{rf/L k|lzIf0f
s]Gb|nfO{ 5'§} :jfoQ lgsfosf] ?kdf qmlds ?kn] ljsl;t ub}{ nUg
pko'Qm x'g] .
147
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
-u_ ljleGg ;/sf/L lgsfox?n] cfkm\gf] nlIft hg;d"xnfO{ k|bfg ul/g] If]qut
tflndx? pQm s]Gb|dfkm{t k|bfg ug]{ . cfjZostfcg';f/ pQm s]Gb|af6 3'DtL
tflnd klg ;~rfng ug]{ .
-3_ dlxnf ju{sf] ljz]if cfjZostfcg'?k df}h'bf :yfgLo ljsf;, >d tyf
;fdflhs sNof0f, lzIff, pBf]u cflb dGqfnox?af6 ;~rfng eO/x]sf
tflnd tyf ljsf; sfo{qmdx?df bf]xf]/f]kg gkg]{ u/L Pp6} ;+:yfut
Joj:yfaf6 ;~rfng ug{sf] nflu df}h'bf dlxnf tflnd lqmofsnfk /
;+:yfx?sf] k'g/fjnf]sg ug]{ .
@)=!@=! u}/;/sf/L Pj+ lghL If]qdf tflnd
u}/;/sf/L ;+:yfx? Pj+ lghL If]qnfO{ a9LeGbf a9L dfqfdf ;fj{hlgs
;]jf;DaGwL sfo{x? ;'Dkb} hfg] gLltcg'?k logLx?sf] sfo{ Ifdtf
clej[l4sf] nflu u}/;/sf/L tyf lghL If]qdf tflndsf] lj:tf/ / ljsf;sf]
nflu gLltut / ;+:yfut Joj:yf klg /fli6«o dfgj ;|f]t ljsf; kl/ifb\n]
ldnfpg' pko'Qm x'g] 5 .
148
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
149
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
150
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
151
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
kl/R5]b @!
e|i6frf/ lgoGq0f
@!=! ljifo k|j]z
e|i6frf/ ;fdflhs, cfly{s tyf /fhgLlts ljs[ltsf] ;"rs xf] . e|i6frf/ lgjf/0f
ug]{ p2]Zon] ljutdf klg w]/} k|of;x? ePsf lyP . e|i6frf/nfO{ ;+:yfut ?kn]
lgjf/0f ug{ @))( ;fndf e|i6frf/ lgjf/0f P]g th'{df u/L ;f] P]gcGtu{t e|i6frf/
lgjf/0f ljefusf] :yfkgf eof] . e|i6frf/ lgjf/0f ug]{ sfo{df pko'{Qm P]g ckof{Kt
dx;'; ePkl5 @)!# ;fndf /fi6« ;]jsx?sf] -e|i6frf/ lgjf/0f_ P]g Jojxf/df
NofOof] . of] P]gn] e|i6frf/ lgjf/0f ljefusf] ;§f ljz]if k|x/L ljefu /xg] Joj:yf
u¥of] . cGttM @)!& ;fndf e|i6frf/;DaGwL sfg'gnfO{ PsLs[t u/L e|i6frf/ lgjf/0f
P]g, @)!& hf/L eof] .
o;} u/L g]kfnsf] ;+ljwfg, @)!( df ePsf] bf];|f] ;+zf]wgn] -@)#@ ;fn_ clVtof/
b'¿kof]u lgjf/0f cfof]u /xg] Joj:yf u¥of] / @)#$ ;fndf clVtof/ b'¿kof]u
lgjf/0f cfof]u u7g eof] . g]kfn clw/fHosf] ;+ljwfg, @)$& n] klg cg'lrt sfo{
tyf e|i6frf/ lgoGq0f ug{ clVtof/ b'¿kof]u cg';Gwfg cfof]usf] Joj:yf u/]sf]5 .
o;k|sf/ e|i6frf/ lgjf/0f ug{ sfg'gL tyf ;fª\u7lgs pkfox?nfO{ k|fyldstf
lbPsf] b]lvG5 . oL k|of;x?sf] afah'b klg cGo d'n'sx?df h:t} g]kfndf klg
e|i6frf/ lgjf/0f x'g ;s]sf] 5}g . jf:tjdf e|i6frf/ ;fdflhs / JolQmut d"No /
dfGotf;Fu k|ToIf?kn] ;Da4 5 . t;y{ e|i6frf/ pGd"ng ug]]{ sfo{ Hofb}sl7g 5 .
t/ e|i6frf/ lgoGq0f ug]{ sfo{ eg] ;Dej / Jofjxfl/s x'g ;Sg] ePsf]n] of]
kl/R5]b oxL nIotkm{ pGd'v (Oriented) 5 .
152
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
153
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
-3_ e|i6frf/ ug]{ JolQmnfO{ ;fwf/0ftM ;]jfaf6 x6fpg] jf avf{:t ug]{ h:tf]
;hfo lbg] k|rng 5 . ;DklQsf] n]vfhf]vf u/L e|i6frf/af6 sdfPsf]
;DklQ hkmt u/]sf] pbfx/0f k|sfzdf cfPsf] 5}g .
154
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
@!=$=@=! k|zf;lgs
-s_ s'g} sfof{nodf e|i6frf/ ePdf ;f]sf] klxrfg ug]{ d'Vo lhDd]jf/L
;DalGwt lgsfosf] k|d'vsf] x'g'kb{5 . ;DalGwt lgsfosf k|d'vn] o;
lhDd]jf/Lsf] j]jf:tf u/]df lghdfly klg sf/afxL x'g'kb{5 .
-v_ s'g} sfof{no, ljefu jf dGqfnodf e|i6frf/ ePsf] Joxf]/f ;DalGwt
lgsfosf k|d'vsf] hfgsf/Ldf cfPkl5 lghn] ;f] ljifopk/ cfkm"nfO{
k|Tofof]lht clwsf/adf]lhd cfkm}n] sf/afxL rnfpg ;Sg] eP cfkm}n]
sf/afxL rnfpg] / ;DalGwt ;'kl/j]Ifs ;dIf k|:t't ug'{kg]{ eP
oyfzL3| ;'kl/j]Ifs ;dIf k|:t't ug'{kb{5 . ljefuLo sf/afxL
tbf¿stfsf ;fy gug]{ ljefuLo k|d'v jf ;DalGwt ;'k/j]Ifsdfly
;d]t sf/afxL ug]{ kl/kf6L a;flng'kb{5 .
-u_ e|i6frf/ lgoGq0fsf] sfof{Gjog kIf Hofb} lkmtnf] ePsf]n] e|i6frf/ ug]{
k|j[lQn] a9fjf kfPsf] 5 . ;fgfltgf e|i6frf/df cfFvf lrlDng] k|j[lQn]
ubf{ 7"nf 7"nf e|i6frf/ ePsf 5g\ . t;y{, e|i6frf/ ;fgf] eP tfklg
;hfo lbg] k|rng sfod ul/g'kb{5 .
-3_ ef}lts lg/LIf0f / n]vf k/LIf0fsf] cfwf/df txlssft u/L cg'lrt
sfo{÷e|i6frf/ u/]sf] b]lvPdf sf/afxL ug]{ k/Dk/f a;flng'kb{5 .
155
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
156
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
@!=% ljljw
-s_ e|i6frf/sf] s;'/df cg';Gwfg / txlssft ug{ d2t lbg]nfO{ k'/:sf/ /
b'¿T;fxg ug]{, bafa lbg], afwf lj/f]w ug]{, e'm7f ph'/ ug]{nfO{ ;d]t b08
;hfo lbg] sfg'gn] g} Joj:yf u/]sf] eP klg sfof{Gjog x'g] gu/]sf]n]
o;tkm{ cfjZos sbd rflng'kb{5 .
-v_ e|i6frf/sf] txlssft ug]{ lgsfo clVtof/ b'¿kof]u cg';Gwfg cfof]u /
ljz]if k|x/L ljefunfO{ cfw'lgs pks/0fx? h'6fO{ ;an / ;zQm
agfOg'kb{5 .
157
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
kl/R5]b @@
cg'udg Joj:yf
@@=! ljifo k|j]z
k|zf;lgs If]qdf ;dofg's"n ;'wf/ u/L k|hftGq / ljsf;sf dfux? ;Ifd /
k|efjsf/L 9Ëaf6 k"/f ug{ ;Sg] k|zf;sLo Joj:yf sfod u/fpg] b[li6sf]0faf6
cfof]un] ljleGg gLltut ;'emfjx? tof/ u/]sf] 5 .
cfof]uåf/f k|:t't ul/Psf sltko ;'emfjx?dWo] s]xL ;'emfjx? t'¿Gt nfu" ug{
;lsG5 eg] cGo ;'emfjx?nfO{ nfu" ug{ c? a9L lj:t[t sfo{qmd agfpg'kg]{ x'G5 .
km]l/ nfu" ul/Psf ;'emfjx?af6 ck]lIft glthf lg:s]sf] 5 5}g cg'udg / ljZn]if0f
u/L cfjZos ;'wf/fTds (Corrective) sf/afxL ;d]t ug'{kg]{ x'g ;Sb5 . oL ;a}
sfo{sf nflu tLg jif{ nfUg] cg'dfg ul/Psf] 5 . t;y{ k|:t't ;'emfjx? tf]lsPsf]
cjlwdf sfof{Gjog ug{ ;/sf/nfO{ ;xof]u k'¥ofpg / sfof{Gjogdf cfOkg]{
;d:ofx? ljZn]if0f u/L ltgsf] ;dfwfgdf ;xfotf k'¥ofpg Ps cg'udg PsfOsf]
Joj:yf x'g cfjZos 5 .
cfof]uåf/f k|:t't ;'emfjx?sf] cGt/ ;DaGw >L % sf] ;/sf/sf ljleGg gLltx?;Fu
x'g] ePsf]n] cg'udg PsfO k|wfgdGqLsf] sfof{nodf /xg'kb{5 .
158
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
-v_ cg'udg PsfOsf] k|d'vsf] kbdf k|zf;gdf cg'ejL tyf lghfdtL ;]jfsf]
cfb/ / k|wfgdGqLsf] ljZjf; k|fKt ug{ ;Ifd JolQmnfO{ pko'Qm bhf{ lbP/
(Appropariate Status) lgo'Qm ul/g'kb{5 .
-u_ cg'udg PsfOn] ljsf; k|zf;g, ljsf;sf] cfw'lgs k|j[lQ (Modern Trend)
/ /fli6«o k|zf;gsf] ljljw kIfx?sf] af/]df ljz]if bvn ePsf u}/;/sf/L /
lghL If]qaf6 ;d]t ljz]if1sf] ;]jf lng ;Sg] Joj:yf x'g' kb{5 .
@@=% pks/0fx?
cg'udg PsfOsf] sfo{ ;~rfngsf] nflu cfjZos kg]{ cfw'lgs pks/0fx? -h:t}
sDKo'6/_ sf] ;d]t Joj:yf ul/g'kb{5 .
159
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
160
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
161
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
!), xjfO{ ljefunfO{ klg sfo{ ;~rfng ug{ a9L :jfoQtf k|bfg ug{ jf~5gLo
ePsf]n] o;nfO{ Pp6f 5'§} ;/sf/L k|flws/0fsf] ?kdf kl/0ft ug{ sbd
rfNg' pko'Qm x'g] .
!!, /]l8of] g]kfn / g]kfn 6]lnlehgsf] sfo{ k|s[lt Pp6} lsl;dsf] ePsf]n]
logLx?nfO{ Pp6} Joj:yfkg 5ftfcGtu{t /xg] u/L Ps 5'§} /fli6«o /]l8of]
tyf 6]lnlehg k|flws/0fsf] :yfkgf ul/g' pko'Qm x'g] .
!@, jftfj/0f ;+/If0f;DaGwL sfd ljleGg dGqfnox?;Fu ;DalGwt ePsf]n]
jftfj/0f;DaGwL gLlt lgdf{0f ug{ / ;DalGwt lgsfoaf6 sfof{Gjog u/fpg
k|wfgdGqLsf] cWoIftfdf Ps jftfj/0fLo kl/ifb\ :yfkgf ug{ pko'Qm x'g] .
!#, dlxnf tyf afnaflnsf lxt ;+/If0f / ;+j4{g ug]{ sfd klg ljleGg
dGqfnox?;Fu ;DalGwt ePsf]n] tT;DaGwL gLlt lgdf{0f tyf lgwf{l/t gLltsf]
sfof{Gjogsf] cg'udgsf nflu Ps ædlxnf tyf afnaflnsfsf nflu /fli6«o
cfof]uÆ (National Commisssion on Women and Children) sf] u7g ug{
pko'Qm x'g] .
!$, xfn ljleGg ljefux?af6 :yfkgf ul/Psf lhNnf / Onfsf :t/Lo
sfof{nox?sf] cfjZostfdfly k'g/fjnf]sg ug{ ;fdfGo k|zf;g dGqfnon]
Ps sfo{6f]nL u7g u/L ;f] 6f]nLsf] l;kmfl/;df cgfjZos sfof{nox?
vf/]h ug]{ .
!%, sf7df8f}F, eQmk'/ / nlntk'/sf k|d'v lhNnf clwsf/Lsf] sfo{df ;dGjo
Nofpg ljlzi6 >]0fLsf] pkTosf cfo'Qmsf] kb ;[hgf u/L To;df pko'Qm
kbflwsf/L lgo'Qm ug]{ .
!^, oftfoft / ;~rf/;DaGwL k"jf{wf/x?df ePsf ljsf;nfO{ Wofgdf /fvL @)!*
;fndf ul/Psf] !$ c~rn / &% lhNnfsf] ef}uf]lns ljefhgdf k'g/fjnf]sg
ug{ Ps cfof]u u7g ug]{ .
!&, cfof]usf] k|ltj]bg k|fKt eO{ ;f]cg';f/ sfo{ geP;Dd oftfoft / ;~rf/sf
;'ljwf k'u]sf lhNnfx?df /x]sf ;/sf/L sfof{nox?sf] ;ª\Vof 36fpg]
p2]Zon] Ps lhNnfaf6 csf]{ kfos kg]{ l5d]sL lhNnfdf klg ;]jf k'¥ofpg]
Joj:yf ug]{ .
162
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
163
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
164
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
#%, Joj:yfkg;DaGwL ljz]if Ifdtf ePsf st{Jolgi7 tyf Odfgbf/Lk"j{s sfd u/L
lghfdtL ;]jfnfO{ g]t[Tj k|bfg ug{ ;Sg] sd{rf/Lx?dWo]af6 pRr Joj:yfkg
:t/ u7g ug]{ . k|zf;g ;]jfsf] k|yd / ljlzi6 >]0fLnfO{ pRr Joj:yfkg
:t/ dfGg] .
#^, pRr Joj:yfkg :t/df k'Ug] cj;/af6 k|fljlws nufot s'g} klg ;]jfsf
sd{rf/L jl~rt gx'g\ eGg] p2]Zon] h'g;'s} ;]jfsf] låtLo >]0fLsf] bf];|f]
txdf sDtLdf # jif{ sfd ug]{ sd{rf/L k|zf;g ;]jfsf] k|yd >]0fLsf] klxnf]
txdf kbf]Ggltsf nflu u|fX\o x'g] .
#&, ;/sf/L jf u}/;/sf/L If]qdf /x]sf cg'ejL, bIf / k|ltefzfnL JolQmx?sf
nflu klg pRr txdf k|j]zsf] åf/ vf]Ng] p2]Zon] ;a} ;]jfx?sf] k|yd
>]0fLdf l/Qm /x]sf kbx?dWo] @) k|ltzt kbx?df v'nf k|ltof]lutfsf]
cfwf/df nf]s ;]jf cfof]usf] l;kmfl/;df lgo'lQm ul/g] Joj:yf ug]{ .
#*, pRr Joj:yfkg :t/df ghfg] k];fljb\ :t/sf sd{rf/Lx?nfO{ cfkm\g} k];fdf
klg j[lQ ljsf;sf ;d'lrt cj;/x? pknAw u/fpg] p2]Zon] k|fljlws
;]jfx?sf ljlzi6 >]0fLdf klg k|yd >]0fLsf kbx?sf] &M! sf] cg'kftdf
kbx? ;[hgf ug]{ . ;fy} cfkm\gf] sfo{If]qdf c;fwf/0f of]ubfg ug]{ k];fljb\
-k|fljlw1_ nfO{ ljlzi6 >]0fLsf] bf];|f] txdf kbf]Ggltsf] Joj:yf ug]{ .
#(, k|zf;g ;]jfleq ljz]if1tfsf] cem a9L ljsf; ug{sf] nflu xfn /x]sf n]vf
;d"x / x'nfs ;d"xsf cltl/Qm s'6g}lts ;d"x, cfly{s ;d"x / /fh:j
;d"xsf] klg yk Joj:yf ug]{ .
$), /fhkqfª\lst låtLo >]0fLdf xfn /x]sf] ;xfos ;lrjsf] kb vf/]h ug]{ .
$!, ljlzi6 >]0fLsf sd{rf/Lx?sf] kbfjlw lgDglnlvt cg';f/ tf]Sg] M
-s_ d'Vo ;lrj / ljlzi6 >]0fLsf] bf];|f] tx– # jif{ tyf >L % sf]
;/sf/n] ! jif{ yKg ;Sg] .
-v_ ;lrj tyf ljlzi6 >]0fLsf] klxnf] tx– % jif{ tyf >L % sf] ;/sf/n]
! jif{ yKg ;Sg] .
$@, sd{rf/Lx?sf] tna :s]nleqsf] jflif{s j[l4nfO{ lghx?sf] sfo{ ;Dkfbg
d"Nofª\sg;Fu cfa4 ug]{ .
165
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
166
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
167
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
^$, sd{rf/Ln] cfkm"n] ;Dkfbg ug]{ sfdx?sf] ljj/0f tof/ u/L ;'kl/j]Ifs ;dIf
k]; u/]kl5 ;'kl/j]Ifs / ;DalGwt zfvf k|d'v ;d]tn] cfjZos ;+zf]wg u/L
sfof{no k|d'v ;dIf k]; ePkl5 To;nfO{ clGtd ?k lbO{ nfu" ug]{ .
^%, sfo{ ljj/0fsf] tof/L;Fu} ;a} txsf kbx?nfO{ clwsf/ k|Tofof]hg ug]{ / ;f]
clwsf/ sfo{ ljj/0fdf ;dfj]z ug]{ .
^^, dGqfno÷ljefu / cGo 7"nf sfof{nox?n] dxfzfvf÷zfvf tyf oL
PsfOx?sf] k|d'vx?sf] sfd, st{Jo / pQ/bfloTj ;d]t :ki6 ?kdf
emlNsg] u/L sfof{no lbUbz{g ;d]t tof/ u/L k|sfzdf Nofpg] . cGo
sfof{nox?n] k|To]s txsf sd{rf/Lx?sf] sfd, st{Jo / clwsf/ :ki6
?kn] tf]sL ;f]xLcg';f/ u/fpg] .
168
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
169
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
*!, ;dodf ah]6 lgsf;f gx'gfn] ;]jf k'¥ofpg] jf ljsf;;DaGwL sfddf afwf
gk/f];\ eGg] p2]Zon] ljut cfly{s jif{sf] vr{sf] Ps ltxfO;Dd >fj0f
dlxgfsf] ;'¿d} ;DalGwt sfof{nox?n] ;fk6L kfpg] Joj:yf ug]{ .
*@, clxn] h:tf] ah]6 lgsf;f / a]¿h' km:of]{6nfO{ cfa4 gug]{ tyf ljz]if
sf/0fn] /f]Ssf ePsf] cj:yfdf afx]s :jLs[t ah]6cg';f/sf] rf}dfl;s
lgsf;fx? sf]if tyf n]vf lgoGqs sfof{non] tTk/tfk"j{s lbg] .
*#, a]¿h' km:of]{6 u/L cfly{s cg'zf;g kfng u/fpgdf dGqfnox? a9L ;lqmo
/xg'kg]{ .
*$, ;fn tdfd ePkl5 #% lbgleq ;Dk"0f{ ;|]:tfsf] ;fy} n]vf k/LIf0fsf] nflu
cfjZos ljj/0f dxfn]vf k/LIfssf] ljefudf bflvn gug]{nfO{ ;hfo lbg]
Joj:yf ug]{ .
*%, a/a'emf/ysf] Joj:yf s8fOsf ;fy nfu" ug]{ .
*^, n]vf k/LIf0f ;DkGg ePsf] k|df0f lng' lbg'kg]{ .
*&, ;a} ;/sf/L sfof{nox?n] /sd vr{ ubf{ clwstd k|ltkmnsf] ;fy}
;fjwfgL, hfu¿stf / lskmfot;fy xf];\ eGg] b[li6sf]0fn] cy{ dGqfnoaf6
Pp6f d"n cfly{s lgodsf] th'{df x'g'kg]{ / pQm d"n lgodcGtu{t /xL
dGqfno tyf ljefux?n] cfcfkm\gf ljz]if cfjZostf x]/L a]Unfa]Un}
ljlgodx?sf] th'{df ug{ ;Sg] Joj:yf ug]{ .
-0f_ ljs]Gb|Ls/0f
**, :yfgLo hgtfsf] ;xof]u Pj+ ;+nUgtfåf/f dfq ;DkGg ug{ ;lsg] sfo{x?,
h:t}– ;fd'bflos jg, vfg]kfgL, k|fylds tyf k|f}9 lzIff, ;fgf l;FrfO
cfof]hgfx?, k|fylds :jf:Yo ;]jf OToflb sfo{x? :yfgLo lgsfodf lgIf]k0f
ug'{ pko'Qm x'g] .
*(, lgIf]k0f ul/Psf ;Dk"0f{ sfo{x?sf] af/]df lg0f{o lng], jflif{s of]hgf th'{df
ug]{, sfof{Gjog ug]{ / ;'kl/j]If0f Pj+ cg'udgsf] k"0f{ cleef/f :yfgLo
lgjf{lrt lgsfonfO{ P]gåf/f k|bfg ul/g'kg]{ .
()= gu/kflnsfnfO{ lhNnf :t/Lo lgsfocGtu{t /flvg'sf] ;§f a]Un} :jtGq
lgsfosf] ?kdf /fVg'kg]{ .
(!, :yfgLo lgjf{lrt ;+:yfx?nfO{ qmlds ?kdf cfkm\gf] cfly{s Ifdtfsf] j[l4
ug]{ Pj+ ljleGg pkfoaf6 :yfgLo ;|f]tsf] kl/rfng ug]{ sfo{lt/ pGd'v
u/fpg'kg]{ .
170
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
(@, of]Uotf / pko'Qmtfsf] cfwf/df sd{rf/L 5gf]6 Pj+ ltgsf] j[lQ ljsf;;DaGwL
ljifo x]g{sf] nflu :yfgLo :t/df lgjf{lrt lgsfo ;]jf cfof]usf] Joj:yf
ug'{kg]{ .
(#, :yfgLo lgjf{lrt lgsfox?df xfn ;+nUg ;/sf/L sd{rf/Lx?nfO{ pQm
lgsfox?n] cfkm\g} sd{rf/Lsf] Joj:yf ug{ g;s];Dd tt\ tt\ lgsfodf
sfhdf k7fpg] Joj:yf x'g'kg]{ .
($, xfn :yfgLo ljsf;;DaGwL k|To]s k|lzIf0f s]Gb|df ljBdfg ;'ljwfnfO{ Wofgdf
/fvL k|lzIf0f s]Gb|sf] ;ª\Vof, :yfg / ;~rfngsf ;DaGwdf k'g/fjnf]sg
ug'{kg]{ .
(%, :yfgLo ljsf; k|lzIf0f s]Gb|x?dWo] Pp6f k|lzIf0f s]Gb|nfO{ k"0f{?k]0f
gu/kflnsfsf kbflwsf/Lx?sf] k|lzIf0f ug]{ / gu/kflnsfnfO{ k/fdz{ ;]jf
pknAw u/fpg] s]Gb|sf] ?kdf ljsl;t ug'{kg]{ .
(^, k|lzIf0f s]Gb|x?nfO{ cfly{s ?kdf cfTdlge{/ / :jzfl;t ;+:yfsf] ?kdf
ljsl;t ub}{ hfg'kg]{ .
(&, :yfgLo lgjf{lrt lgsfox?n] :jo+;]jL ;ª\3÷;+:yfnfO{ k|f]T;fxg ug]{ tyf
;]jfd"ns sfo{df pgLx?sf] ;+nUgtfnfO{ a9fpFb} n}hfg] gLlt ckgfpg'kg]{ .
(*, :yfgLo lgjf{lrt lgsfox?sf] cfDbfgL vr{sf] n]vf k/LIf0f dxfn]vf
k/LIfsåf/f lgo'Qm n]vf k/LIfsåf/f u/fpg] tyf n]vf k/LIf0f k|ltj]bgnfO{
;fj{hlgs ?kdf k|sflzt ;d]t ug]{ Joj:yf ug]{ .
((, lgjf{lrt :yfgLo lgsfo / :yfgLo ;d'bfoaf6 ;~rfng ug{ ;lsg] cfly{s
;DefJotf ePsf cfof]hgfx?sf nflu k'FhL pknAw u/fpg] p2]Zon] aL;
s/f]8 ¿lkofF k'FhL ePsf] Ps :yfgLo ljsf; sf]ifsf] :yfkgf ug]{ .
171
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
172
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
173
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
174
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
-ª_ xfn gd'gfsf nflu s]xL sd{rf/Lx?sf] ;DklQ ljj/0f hfFr ug]{
(Verify) tyf u}/sfg'gL 9Ën] ;DklQ cfh{g u/]sf] b]lvPdf To:tf
sd{rf/Lx?dfly sf/afxL rnfO{ b08 ;d]t lbg] .
-r_ ;fgf] e|i6frf/df cfFvf lrDng] k|j[lQn] ubf{ 7"nf] e|i6frf/ x'g] x'Fbf
;fg} ck/fwdf klg ;hfo ul/g'kg]{ .
-5_ e|i6frf/ lgoGq0fdf /fli6«o cg';Gwfg ljefu / k|x/L sfof{non]
;DalGwt dGqfno÷ljefunfO{ ;"rgf pknAw u/fO{ ;xof]u ug'{kg]{ .
-h_ lgdf{0f sfo{sf] u'0f:t/ lgoGq0fsf] nflu ;DalGwt dGqfnodf k|d'v
k|fljlws k/LIfssf] Joj:yf x'g'kg]{ .
175
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
cg';"rL !
176
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
cg';"rL @
;]jf÷;d"xx?sf] ljj/0f
-s_ g]kfn k|zf;g ;]jf
!, n]vf ;d"x
@, x'nfs ;d"x
-v_ g]kfn n]vf k/LIf0f ;]jf
-u_ g]kfn ;+;b\ ;]jf
-3_ g]kfn Gofo ;]jf
-ª_ g]kfn OlGhlgol/ª ;]jf
!, On]lS6«sn OlGhlgol/ª – ;d"x
@, On]S6«f]lgs PG8 6]lnsDo'lgs];g OlGhlgol/ª – ,,
#, d]sflgsn OlGhlgol/ª – ,,
$, P/f]gl6sn OlGhlgol/ª – ,,
%, dfOlgª OlGhlgol/ª – ,,
^, s]ldsn OlGhlgol/ª – ,,
&, d]6fnlh{sn OlGhlgol/ª – ,,
*, d]6«f]nhL – ,,
(, d]6]l/of]nhL – ,,
!), lhof]nhL – ,,
!!, s]d]:6«L – ,,
!@, l;len – ,,
-s_ hg/n – pk;d"x
-v_ 6«fG:kf]6]{;g – ,,
-u_ ljlN8ª PG8 cfls{6]S6 – ,,
-3_ :oflg6/L – ,,
-ª_ Ol/u];g – ,,
-r_ xfO8«f]kfj/ – ,,
-5_ xfO8«f]hln:6 – ,,
!# l;len PleP;g ck/;]g tyf OlGhlgol/ª ;d"x
-s_ l;len PleP;g ck/];g – pk;d"x
-v_ PlePzg 6]lnsDo'lgs];g d]lG6g]G; – ,,
!$ ;e]{ – ;d"x
!% Knflgª PG8 d]g]hd]G6 – ,,
-r_ g]kfn s[lif ;]jf
! Pu[ PS;6]G;g – ;d"x
177
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
@, xl6{sNr/ – ,,
#, lkm;l/h – ,,
$, nfOe:6s, kf]N6«L PG8 8]/L 8]enkd]G6 – ,,
%, Pu|f]gf]dL – ,,
^, KnfG6 Kofyf]nf]hL – ,,
&, PG6f]df]nf]hL – ,,
*, Pu[ Osf]gf]ldS;, dfs]{l6ª PG8 :6fl6l:6S; – ,,
(, :jfon ;fOG; – ,,
!), e]6]l/g/L – ,,
!!, Pu[ OlGhlgol/ª – ,,
!@, k'm8 k|f];]l;ª, Pgflnl;; PG8 Go'l6«;g – ,,
-5_ g]kfn :jf:Yo ;]jf
!, 8]G6]:6«L – ;d"x
@, cfo'j]{lbs – ,,
#, klAns x]Ny gl;{ª – ,,
$, gl;{ª – ,,
%, x]Ny Ph's];g – ,,
^, :oflg6];g – ,,
&, d]l8sn 6]Sgf]nf]hL – ,,
*, xf]ldof]KofyL – ,,
(, hg/n x]Ny ;le{;]h – ,,
!), hg/n d]l8l;g – ,,
-s_ hg/n d]l8l;g – pk;d"x
-v_ lSnlgsn 6«lkmsn d]l8l;g – pk;d"x
!!, 8df{6f]nhL, n]k|f]nhL / e]g/n l8lhh]h – ;d"x
!@, ;fOlsof6«L – ,,
!#, lkl8ofl6«S; – ,,
!$, ;h{/L – ,,
-s_ hg/n ;h{/L – pk;d"x
-v_ cyf]{k]l8s – pk;d"x
!%, ckyNdnf]hL – ;d"x
!^, Pg]:y]l;of]nhL – ;d"x
!&, r]:6 l8lhh]h – ,,
!*, cj:6«]l6s tyf ufOgf]sf]nhL – ,,
!(, hg/n /]l8of]nhL, – ,,
@), klAns x]Ny P8ldlg:6«];g – ,,
@!, Kofyf]nhL / An8 a}ª\s – ,,
178
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
@@, lkmlhof]y]/fkL – ,,
@#, x]Ny OG;k]S;g – ,,
@$, hg/ln:6 – ,,
-h_ g]kfn jg ;]jf
!, g]zgn kfS;{ PG8 jfON8 nfO{km sGh/e];g – ;d"x
@, af]6gL – ,,
#, hg/n km/]:6«L – ,,
$, km/]:6 l/;r{ – ,,
%, :jfOn PG8 jf6/ sGh/e];g – ,,
^, kmfd]{;L – ,,
&, xflQ;f/ – ,,
-em_ g]kfn lzIff ;]jf
!, hg/n Ph's];g – ;d"x
-s_ Ph's];gn P8\ldlg:6«];g – pk;d"x
-v_ ;fOG; – ,,
-u_ DofyDofl6S; – ,,
-3_ ;f]l;on :6l8h – ,,
-ª_ s[lif lzIff -Plu|sNr/_ – ,,
-r_ OG8l:6«on Ph's];g – ,,
-5_ Oª\ln; – ,,
-h_ g]kfnL – ,,
-em_ xf]d ;fOG; -u[x lj1fg_ – ,,
-`_ ;]qm]6]l/on ;fOG; – ,,
-6_ P8N6 Ph's];g – ,,
-7_ ;+:s[t – ,,
@, lkmlhsn Ph's];g – ;d"x
#, lk|lG6ª – ,,
-s_ k]|; OlGhlgol/ª – pk;d"x
-v_ k]|; Dofg]hd]G6 – ,,
$, l6lrª – ;d"x
%, cfls{of]nhL – ,,
^, ufO8]G; PG8 sfplG;lnª – ,,
&, nfOa]|/L ;fOG; – ,,
*, k]lG6ª PG8 kmf]6f]u|fkmL – ,,
-s_ k]lG6ª – pk;d"x
-v_ kmf]6f]u|fkmL – ,,
(, 6]:6 PG8 d]h/d]G6 – ;d"x
179
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
180
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
cg';"rL #
181
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
cg';"rL # -s_
>]0fL ljlxg M
( 6fOlk:6 2599 2599 2 .53
!) 8«fOe/ 1539 1539 1 .50
!! lkog jf ;f] ;/x 27942 27942 27 .20
hDdf 58963 33566 92529 90 .06
s'n hDdf 62948 39796 102744 100 .00
= = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = =
= = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = =
= = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = =
= = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = =
= = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = =
= = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = =
;|f]tM >L % sf] ;/sf/sf] ;DalGwt lgsfox?åf/f k|fKt ljj/0fx?sf] cfwf/df tof/
ul/Psf] .
182
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
cg';"rL # -v_
183
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
@# lgdf{0f tyf 122 980 766 210 240 2203 4521 4 .40
oftfoft dGqfno
@$ u[x dGqfno 318 819 2515 252 3904 3 .80
@% ;~rf/ dGqfno 90 582 103 177 48 3959 5819 10778 10 .49
@^ :jf:Yo dGqfno 2564 82 1844 472 1049 3673 11678 21362 20 .79
@& :yfgLo ljsf; 535 156 354 8439 9484 9 .24
dGqfno
@* s[lif dGqfno 157 1010 1069 294 6315 361 9206 8 .97
@( dlGqkl/ifb\ 114 114 0 .11
;lrjfno
#) /fli6«o of]hgf 304 95 130 529 0 .52
cfof]u
hDdf 11691 10213 4721 4029 1586 39686 30815 102744 100
184
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
cg';"rL #-u_
;+j}wflgs lgsfo, dGqfno / cGtu{t sfof{nosf df}h'bf If]0fLut :yfoL b/aGbL
ljj/0f
l;= ;+j}wflgs /fhkqfª\lst /fhkq cgª\lst
g+ lgsfo÷ ;lrj÷ cltl/Qm ;x pk ;xfos zfvf hDdf /f=k+= /f=k+= /f=k+= /f=k+= 6fOlk: 8«fOe/ lkog hDdf s'n
dGqfnosf] gfd ljlzi6 ;lrj ;lrj ;lrj ;lrj clws[t cg+= cg+= cg+= cg+ 6 hDdf
k|yd låtLo t[tLo rt'y{
! clVtof/ 1 0 4 8 3 13 29 16 0 0 1 4 2 15 38 67
b'¿kof]u
cg';Gwfg cfof]u
@ lgjf{rg cfof]u 1 0 2 5 2 14 24 95 33 1 0 3 4 18 154 178
# ;+;b\ ;lrjfno 3 3 8 9 28 58 109 51 57 10 0 32 15 72 237 346
$ dxfn]vf 1 1 8 23 12 101 146 206 21 0 1 45 2 56 331 477
k/LIfssf] ljefu
% nf]s ;]jf cfof]u 1 1 10 12 13 51 88 74 60 45 2 38 14 74 307 395
^ ;jf]{Rr cbfnt 1 0 63 97 117 130 408 505 552 688 777 211 2 1164 3899 4307
/ cGtu{t
& dxfGofolwjQmfsf] 1 1 11 18 15 103 149 96 125 56 7 43 0 292 619 768
sfof{no /
cGtu{t
* cy{ dGqfno 2 2 15 88 71 361 539 1076 1275 503 319 234 68 1435 4910 5449
( cfk"lt{ dGqfno 1 1 1 6 2 15 26 20 2 0 0 8 2 10 42 68
!) cfjf; tyf 1 2 37 78 90 471 679 1860 591 59 0 156 65 656 3387 4066
ef}lts of]hgf
dGqfno
!! ;fdfGo k|zf;g 1 1 3 13 7 45 70 70 76 2 1 25 2 36 212 282
dGqfno
!@ sfg'g, Gofo 2 0 5 10 7 26 50 25 13 17 0 19 4 46 124 174
tyf ;+;bLo
Joj:yf dGqfno
!# jfl0fHo dGqfno 1 1 4 11 4 21 42 51 22 3 0 17 3 34 130 172
!$ ko{6g dGqfno 1 1 5 40 28 287 362 265 144 165 6 40 38 353 1011 1373
!% k//fi6« dGqfno 1 3 8 29 4 49 94 55 55 9 10 2 22 90 243 337
!^ /Iff dGqfno 1 0 1 3 3 8 16 47 30 18 0 10 0 16 121 137
!& >d tyf 1 1 5 5 4 26 42 31 28 0 0 18 4 44 125 167
;fdflhs sNof0f
dGqfno
!* pBf]u dGqfno 1 2 17 67 34 258 379 422 299 96 77 69 43 285 1291 1670
!( lzIff tyf 2 3 16 112 57 409 599 747 254 274 22 162 44 765 2268 2867
;+:s[lt dGqfno
@) jg tyf 1 2 44 125 72 411 655 2415 761 294 2759 121 154 1126 7630 8285
jftfj/0f
dGqfno
@! hn;|f]t dGqfno 2 3 46 103 129 516 799 1163 624 315 390 106 127 888 3613 4412
@@ e"ld ;'wf/ tyf 1 1 8 58 26 224 318 792 3581 333 53 155 80 1537 6531 6849
Joj:yf dGqfno
@# lgdf{0f tyf 1 2 38 86 86 476 689 1243 821 359 350 220 16 823 3832 4521
oftfoft dGqfno
@$ u[x dGqfno 2 3 32 80 26 225 368 452 755 480 30 309 311 1199 3536 3904
@% ;~rf/ dGqfno 1 1 5 23 25 186 241 506 1184 1064 16 122 28 7617 10537 10778
185
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
@^ :jf:Yo dGqfno 1 2 96 247 218 972 1536 2913 5668 6314 85 133 75 4638 19826 21362
@& :yfgLo ljsf; 1 1 9 94 12 184 301 542 4589 747 200 88 192 2825 9183 9484
dGqfno
@* s[lif dGqfno 1 4 78 210 82 834 1209 1948 3096 651 243 136 197 1726 7997 9206
@( dlGqkl/ifb\ 4 2 4 9 3 19 41 20 13 0 0 16 0 24 73 114
;lrjfno
#) /fli6«o of]hgf 1 2 16 30 18 140 207 117 36 9 0 57 25 78 322 529
cfof]u
hDdf 40 46 599 1699 1198 6633 10215 17823 24765 12512 5349 2599 1539 2794 92529 102744
2
186
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
cg';"rL # -3_
187
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
cg';"rL # -ª_
l;= cfly{s jif{ ! /f=k+= hDdf @ /f=k+= c= 6fOlk:6 8«fOe/ hDdf :s]n lgDg :t/ s'n hDdf
g+= k|ltzt hDdf k|ltzt hDdf k|ltzt k|ltzt gv'n]sf] hDdf k|ltzt k|ltzt
hDdf k|ltzt
13 2029/30 4513 (9 .04) 27315 (54 .73) 0 0 359 (0 .72) 17725 (35 .51) 49912
14 2030/31 4881 (9 .18) 28436 (53 .50) 0 0 399 (0 .75) 19435 (36 .57) 53151
15 2031/32 5126 (9 .26) 29961 (54 .11) 0 0 383 (0 .69) 19902 (35 .94) 55372
16 2032/33 5228 (9 .20) 30837 (54 .25) 0 0 438 (0 .77) 20340 (35 .78) 56843
17 2033/34 6360 (9 .71) 39100 (59 .68) 0 0 429 (0 .65) 19628 (29 .96) 65517
18 2034/35 6674 (9 .51) 42965 (61 .22) 0 0 437 (0 .62) 20104 (28 .65) 70180
19 2035/36 6832 (9 .86) 42060 (60 .70) 0 0 1013 (1 .46) 19381 (27 .97) 69286
20 2036/37 6445 (9 .12) 42715 (60 .47) 1580 (2 .36) 493 (0 .70) 0 19394 (27 .45) 70627
21 2037/38 6792 (9 .53) 42232( 59 .29) 1749 (2 .45) 853 (1 .20) 0 19606 (27 .52) 71232
22 2038/39 7682 (10 .20) 44206 (58 .74) 1847 (2 .45) 859 (1 .14) 0 20663 (27 .45) 75257
23 2039/40 7217 (9 .22) 47877( 61 .19) 1860 (2 .38) 808 (1 .03) 0 20475 (26 .17) 78237
24 2040/41 7526 (9 .27) 49416 (60 .85) 1922 (2 .37) 922 (1 .14) 0 21428 (26 .38) 81214
25 2041/42 8425 (9 .62) 52773 (60 .27) 1938 (2 .21) 1095 (1 .25) 0 23325 (26 .64) 87556
26 2042/43 8386 (9 .63) 51970 (59 .68) 2020 (2 .32) 1097 (1 .26) 0 23614 (27 .11) 87087
27 2043/44 8728 (9 .89) 52410 (59 .39) 2055 (2 .33) 1101 (1 .25) 0 23958 (27 .15) 88252
28 2044/45 8974 (9 .94) 53245 (59 .00) 2173 (2 .41) 1136 (1 .26) 0 24715 (27 .39) 90243
29 2045/46 9896(10 .27) 56503 (58 .64) 2368 (2 .46) 1296 (1 .34) 0 26293 (27 .29) 96357
30 2046/47 10003 (10 .26) 56982 (58 .47) 2366 (2 .43) 1314 (1 .35) 0 26785 (27 .49) 97450
31 2047/48 10727 (10 .66) 58892 (58 .52) 2650 (2 .63) 1267 (1 .26) 0 27096 (26 .93) 100632
gf]6 M -!_ ;|f]tM lghfdtL lstfavfgf
-@_ sf]i7leq lbOPsf] cª\sn] ;f]sf] k|ltzt hgfpF5 .
188
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
cg';"rL # -r_
lghfdtL ;]jfsf] k|:tfljt ;+/rgf
189
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
190
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
cg';"rL $
v08 !
191
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
192
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
v08 @
! j}olQms ljj/0f M -sd{rf/L cfkm}n] eg'{kg]{_
sd{rf/Lsf] gfd M
cjlw M
= = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = =
= = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = =
= = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = =
sd{rf/Lsf] x:tfIf/ M
ldlt M
sd{rf/Lsf] gfd M
cjlw M
193
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
v08 #
-;'k/Lj]Ifsn] eg]{_
194
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
sd{rf/Lsf] gfd M
cjlw M
195
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
cTo'Qd M = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = =
cf};teGbf dfly M= = = == = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = =
cf};t M= = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = =
cf};teGbf tn M= = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = =
196
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
= = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = =
= = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = =
= = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = =
+ + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + +
;'kl/j]Ifssf] gfd M x:tfIf/ M bhf{ M ldlt M
sd{rf/Lsf] gfd M
cjlw M
197
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
v08 $
= = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = =
k'g/fjnf]sgstf{sf] gfd M b:tvt M bhf{ M ldlt M
198
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
v08 %
199
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
pkl:ylt
-s_ cg'kl:yt gx'g] / ;dodf sfof{no cfpg], cfkm\gf] ;do pTkfbs sfddf
nufpg], cfjZos ePdf h'g;'s} a]nf klg sfd ug{ tof/ x'g] .
200
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
-v_ slxn]sfxLF+ dfq l9nf x'g] jf cg'kl:yt x'g]÷st{Jo k"/f ug{nfO{ ;Dk"0f{ ;do
lbg],
-u_ sfof{nodf ;Gtf]ifhgs ?kdf pkl:yt x'g], st{Jo k"/f ug{ kof{Kt ;do
lbg],
-3_ sfof{nodf ;dodf pkl:yt gx'g] jf pkl:yt eP klg sfd 5f]8L a/f]a/
aflx/ hfg],
-ª_ sfddf cIfDo x'g] u/L l9nf] x'g], cg'kl:yt /xg],
201
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
cg';"rL $ -s_
v08 !
202
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
& k|s/0f % sf] sd{rf/Lsf] sfo{ ;Dkfbg d"Nofª\sgnfO{ -s_, -v_, -u_, -3_
/ -ª_ u/L % :t/df ljefhg u/L -s_ nfO{ pRrtd sfo{ ;Dkfbgsf] :t/
/ -ª_ nfO{ Go"gtd :t/ dfgL sfo{ ;Dkfbg d"Nofª\sg u/L ;+nUg kmf/dsf]
sf]i7 df -s_ -v_ -u_ -3_ jf -ª_ dWo] pko'Qm :t/ hgfpg'kb{5 . :t/
pNn]v ubf{ sfo{ ;Dkfbg d"Nofª\sg km/fdsf] v08 % df :ki6 ul/Psf]
sfo{ ;Dkfbgsf] cfwf/df :t/ hgfpg'kb{5 .
* sfo{ ;Dkfbg d"Nofª\sgsf] nflu ;'kl/j]Ifsn] cfkm"cGtu{tsf sd{rf/Lx? ;a}
cTo'td jf cf};teGbf w]/} tnsf x'G5g\ eGg] b[li6sf]0f /fVg' pko'Qm x'Fb}g .
ltgLx? cf};teGbf w]/} tnb]lv cTo'Qd;Dd 5l/P/ /x]sf x'G5g\ . sfo{
;Dkfbgsf] b[li6sf]0faf6 sd{rf/Lx?sf] d"Nofª\sg ug{ ;'kl/j]Ifsn] ;ª\u7gdf
ePsf sd{rf/Lx?dWo] k|fozM cTo'Qd % b]lv !) k|ltzt;Dd, cf};teGbf
dfly !% b]lv @% k|ltzt;Dd, cf};t $) b]lv %) k|ltzt;Dd, cf};teGbf
tn !% b]lv @% k|ltzt;Dd / cf};teGbf w]/} tn % b]lv !) k|ltzt;Dd
x'g ;S5g\ eGg] ;Demg'kb{5 .
;'kl/j]Ifsåf/f sd{rf/Lsf] d"Nofª\sg j:t'ut ?kdf gul/Pdf k'g/fjnf]sgstf{
;'kl/j]Ifsn] d"Nofª\sg ubf{ ;f] emNsfpg] u/L lghsf] d"Nofª\sg ug'{kb{5 .
( k|s/0f !) df k'g/fjnf]sgstf{n] d"Nofª\sg ubf{ cfkm" ;'kl/j]Ifsn] u/]sf]
d"Nofª\sg;Fu s'g s'g kIfx?df s] slt xb;Dd ;xdt jf c;xdt /x]sf]
xf] eGg] s'/f :ki6 ?kdf hgfpg'kb{5 . k'g/fjnf]sgstf{ gx'g] kbx?sf
nflu ;'kl/j]Ifs g} k'g/fjnf]sgstf{ x'g] 5g\ .
203
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
v08 @
-s_ cfkm\gf] kbsf] sfd, st{Jo / lhDd]jf/L -sfo{ ljj/0f lbOPsf] gePdf
cfkm"n] a'em]adf]lhdsf] sfd_ M
sd{rf/Lsf] gfd M
cjlw M
-v_ k|ltj]bgsf] cjlwdf ug'{kg]{ sfo{sf] tflnsf / nIf tf]lsPsf] eP ;f]
;d]t pNn]v ug'{xf];\ M
-u_ k|ltj]bgsf] cjlwdf cfkm"n] ;Dkfbg u/]sf] sfdsf] ljj/0f :ki6 ?kn]
pNn]v ug'{xf];\ M
= = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = =
sd{rf/Lsf] x:tfIf/ ldlt
sd{rf/Lsf] gfd M
cjlw M
204
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
v08 #
-;'kl/j]Ifsn] eg]{_
sd{rf/Lsf] gfd M
cjlw M
205
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
d"Nofª\sgsf tÎjx? M
= = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = =
= = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = =
= = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = =
= = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = =
= = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = =
= = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = =
= = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = =
206
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
= = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = =
k];fut ;+j]bgzLntf
= = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = =
= = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = =
;~rf/ l;k
= = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = =
sd{rf/Lsf] gfd M
cjlw M
207
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
cTo'Qd
= = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = =
cf};teGbf dfly M
= = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = =
cf};t
= = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = =
cf};teGbf tn
= = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = =
cf};teGbf w]/} tn
= = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = =
ug'{xf];\ .
sd{rf/Lsf] gfd M
cjlw M
208
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
= = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = =
= = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = =
= = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = =
= = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = =
;'kl/j]Ifssf] gfd M x:tfIf/ M bhf{ M ldlt M
sd{rf/Lsf] gfd M
cjlw
209
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
v08 $
= = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = =
k'g/fjnf]sgstf{sf] gfd M b:tvt M bhf{ M ldlt M
210
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
v08 %
211
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
212
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
k];fut ;+j]bgzLntf
-s_ k];fut dof{bfsf] kfngf cg's/0fLo 9Ën] ug]{,
-v_ k];fut dof{bfsf] kfngf ;x|fgLo 9Ën] ug]{,
-u_ k];fut dof{bfsf] kfngf ug]{,
-3_ k];fut dof{bfsf] slxn]sfxLF+ dfq pNnª\3g ug]{,
-ª_ k];fut dof{bfsf] a/f]a/ pNnª\3g ug]{ .
213
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
;~rf/ l;k
-s_ ;xof]uL, ;xsdL{ / ;'kl/j]Ifsx?;Fu lnlvt / df}lvs ;~rf/ ug]{ cToGt
k|efjsf/L l;k ePsf], cfkm\gf] ljifoj:t' clt k|efjsf/L ?kdf / ljZj;gLo
9Ën] k|:t't ug{ ;Sg],
-v_ ;xof]uL, ;xsdL{ / ;'kl/j]Ifsx?;Fu lnlvt / df}lvs ;~rf/ ug]{ w]/} /fd|f]
l;k ePsf], cfkm\gf] ljifoj:t' k|efjsf/L ?kn] k|:t't ug{ ;Sg],
-u_ ;xof]uL, ;xsdL{ / ;'kl/j]Ifs;Fu ;fdfGotof k|efjsf/L ?kdf lnlvt /
df}lvs ;~rf/ ug{ ;Sg] . cfkm\gf] ljifoj:t' pko'Qm lsl;dn] k|:t't ug{
;Sg],
-3_ ;xof]uL, ;xsdL{ / ;'kl/j]Ifsx?nfO{ ;fdfGotof lnlvt / df}lvs ?kdf
;"rgf lbg ;Sg] . cfkm\gf] ljifoj:t'sf] k|:t'tLs/0f ug{ slxn]sfxLF sl7gfO
x'g],
-ª_ ;xof]uL, ;xsdL{ / ;'kl/j]Ifs;Fu lgaf{w ?kdf ;~rf/ ug{ g;Sg] / cfkm\gf]
ljifoj:t'sf] k|:t'tLs/0f /fd|/L ug{ g;Sg] .
214
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
cg';"rL $ -v_
v08 !
ljz]if
$ sfo{ ;Dkfbg d"Nofª\sg kmf/dsf] k|s/0f ! b]lv # ;Dd sd{rf/L cfkm}n]
eg'{kb{5 . k|s/0f ! df sd{rf/Lx?sf] j}olQms ljj/0f, k|s/0f @ df
sd{rf/Lsf] z}lIfs of]Uotf / xfl;n u/]sf] tflnd;DaGwL ljj/0fx? pNn]v
ug'{kb{5 .
% k|s/0f # sf] -s_ df sd{rf/LnfO{ tf]lsPsf] sfd, st{Jo / lhDd]jf/L, -v_
df sfo{ tflnsf ePdf ;f] / -u_ df cfkm"n] ;Dkfbg u/]sf] sfdsf] ljj/0f
eg'{kb{5 .
^ k|s/0f $ b]lv ( ;Ddsf] ljj/0f sd{rf/Lsf] ;'kl/j]Ifsn] eg'{kb{5 . k|s/0f
# sf] -s_ / -u_ df sd{rf/Ln] e/]sf] ljj/0fsf] ;DaGwdf ;'kl/j]Ifsn]
215
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
216
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
v08 @
! j}olQms ljj/0f M -sd{rf/L cfkm}n] eg'{kg]{_
sd{rf/L ;+s]t g+= M
gfd M pd]/ M
bhf{ M
>]0fL M
xfnsf] kbdf a9'jf ldlt M
;]jf M ;d"x M pk;d"x M
dGqfno÷ljefu÷sfof{no M
sfo{:yn M
k|ltj]bgsf] cjlw M b]lv M ;Dd M
k|ltj]bgsf] cjlwdf ;¿jf ePsf] sfof{nox? M
@ z}lIfs of]Uotf / tflnd M
# sfd;DaGwL ljj/0f M
-s_ cfkm\gf] kbsf] sfd, st{Jo / lhDd]jf/L -sfo{ ljj/0f lbOPsf] gePdf
cfkm"n] a'em]adf]lhdsf] sfd_ M
sd{rf/Lsf] gfd M
cjlw M
-v_ k|ltj]bgsf] cjlwdf ug'{kg]{ sfo{sf] tflnsf / nIf tf]lsPsf] eP ;f] ;d]t
pNn]v ug'{xf];\ M
-u_ k|ltj]bgsf] cjlwdf cfkm"n] ;Dkfbg u/]sf] sfdsf] ljj/0f :ki6 ?kn]
pNn]v ug'{xf];\ M
= = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = =
sd{rf/Lsf] x:tfIf/ M ldlt M
sd{rf/Lsf] gfd M
cjlw M
217
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
v08 #
-;'kl/j]Ifsn] eg]{_
$= k|s/0f # sf] -s_ / -u_ df pNn]v ePsf] sd{rf/Lsf] sfd / sfo{
;Dkfbgsf] ljifodf ;'kl/j]Ifsn] ;DalGwt sd{rf/Ln] ;Gtf]ifhgs ?kn] u/]sf
sfo{x? / sfo{ ;Dkfbgdf ;'wf/ ug'{kg]{ kIfx?sf] ;DaGwdf oyf;Dej
pbfx/0f ;d]t lbO{ :ki6 ?kn] pNn]v ug'{kb{5 . o; ljifodf sd{rf/L;Fu
5nkmn u/L ;ª\lIfKt ljj/0f n]Vg'kb{5 .
sd{rf/Lsf] gfd M
cjlw M
218
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
= = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = =
;[hgzLntf / cu|;/tf
= = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = == = = = = = = = =
;|f]t / ;fwgx?sf] k|efjsf/L pkof]u
= = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = == = = = = = = = =
sl7g kl/l:yltdf sfd ug]{ Ifdtf
= = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = =
k];fut ;+j]bgzLntf
= = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = =
cGt/ j}olQms :jefj / Jojxf/
= = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = =
;~rf/ l;k
= = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = =
;xof]uLx?nfO{ ljsl;t ug]{ Ifdtf
= = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = == = = = = = = = = = = =
sd{rf/Lsf] gfd M
cjlw M
219
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
sd{rf/Lsf] gfd M
cjlw M
220
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
= = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = =
;'kl/j]Ifssf] gfd M x:tfIf/ M bhf{ M ldlt M
sd{rf/Lsf] gfd M
cjlw M
221
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
v08 $
= = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = =
k'g/fjnf]sgstf{sf] gfd M b:tvt M bhf{ M ldlt M
222
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
v08 %
sfo{ of]hgf
-s_ lj:t[t ?kdf sfo{ of]hgf agfpg] / sfo{ of]hgfcg';f/ sfo{ ;Dkfbg ug]{ /
sfo{ of]hgfdf ;dfj]z ePsf / gePsf sfdx?sf] cGt/ ;DaGw /fd|/L a'emg
;Sg],
-v_ sfo{ of]hgf agfpg] / sfo{ of]hgfcg';f/ sfo{ ;Dkfbg ug]{,
-u_ sfo{ of]hgf agfpg] t/ sfo{ of]hgfcg'?k sfo{ ;Dkfbg gug]{,
-3_ sfo{ of]hgf agfpg] t/ o;sf] lglDt kof{Kt tof/L gug]{,
-ª_ sfo{ of]hgf gagfpg] .
223
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
-u_ ;xof]uL sd{rf/Lx?nfO{ ;xL ?kdf sfo{ ljefhg u/L lgb]{zg ug]{ tyf
pko'Qm ;dGjosf] dfWodaf6 ;dod} sfo{ ;Dkfbg u/fpg] cfjZos Ifdtf
ePsf],
-3_ ;xof]uL sd{rf/Lx?nfO{ ;xL ?kdf sfo{ ljefhg u/L lgb]{zg lbg] /
pko'Qm ;dGjosf] dfWodaf6 sfo{ ;Dkfbg u/fpg] Ifdtf ;Lldt ePsf],
-ª_ ;xof]uL sd{rf/Lx?nfO{ ;xL ?kdf sfo{ ljefhg ug{ g;Sg], lgb]{zg lbg /
lgoGq0f ug{ g;Sg] / sfo{ ;Dkfbg u/fpg] Ifdtf gePsf] .
224
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
;[hgzLntf / cu|;/tf
-s_ sfo{ ;Dkfbgdf ;'wf/ Nofpg ;w}F gofF ;'emfjx? lbg] / ;w}F gofF sfo{x?
;'¿ ug]{,
-v_ pko'Qm ;'wf/sf nflu a/fa/ gofF k|:tfj k|:t't ug]{, sfo{x? ;'¿ ug{ cfkm}
cu|;/ x'g],
-u_ b}lgs k|s[ltsf] sfo{afx]s cfjZostfcg';f/ cGo sfo{x? klg ug]{ /
obfsbf ;'wf/sf k|:tfjx? k|:t't ug]{,
-3_ slxn]sfxLF gofF k|:tfjx? k]; ug]{, sfo{ ;Dkfbgdf ug{ lgb]{zgsf] ck]Iff
ul//xg],
-ª_ gu0o ?kdf gofF k|:tfj ug]{, sfo{ ;Dkfbgdf cu|;/ gx'g] / lgoldt
k|sf/sf] sfddf dfq ;+nUg /xg] .
225
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
-3_ k|lts"n kl/l:yltdf slxn]sfxLF+ cfj]zdf cfpg] / csf{sf] sfddf ;d]t afwf
k'¥ofpg],
-ª_ k|lts"n kl/l:yltdf w}o{ lnP/ sfd ug{ g;Sg] .
k];fut ;+j]bgzLntf
-s_ k];fut dof{bfsf] kfngf cg's/0fLo 9Ën] ug]{,
-v_ k];fut dof{bfsf] kfngf ;x|fgLo 9Ën] ug]{,
-u_ k];fut dof{bfsf] kfngf ug]{,
-3_ k];fut dof{bfsf] slxn]sfxLF dfq pNnª\3g ug]{,
-ª_ k];fut dof{bfsf] a/f]a/ pNnª\3g ug]{ .
;~rf/ l;k
-s_ ;xof]uL, ;xsdL{ / ;'kl/j]Ifsx?;Fu lnlvt / df}lvs ;~rf/ ug]{ cToGt
k|efjsf/L l;k ePsf], cfkm\gf] ljifoj:t' clt k|efjsf/L ?kdf / ljZj;gLo
9Ën] k|:t't ug{ ;Sg],
-v_ ;xof]uL, ;xsdL{ / ;'kl/j]Ifsx?;Fu lnlvt / df}lvs ;~rf/ ug{ w]/} /fd|f]
l;k ePsf], cfkm\gf] ljifoj:t' k|efjsf/L ?kn] k|:t't ug{ ;Sg],
226
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
227
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
cg';"rL $ -u_
ljz]if
$ sfo{ ;Dkfbg d"Nofª\sg kmf/dsf] k|s/0f ! b]lv # ;Dd sd{rf/L cfkm}n]
eg'{kb{5 . k|s/0f ! df sd{rf/Lx?sf] j}olQms ljj/0f, k|s/0f @ df
sd{rf/Lsf] z}lIfs of]Uotf / xfl;n u/]sf] tflnd;DaGwL ljj/0fx? pNn]v
ug'{kb{5 .
% k|s/0f # sf] -s_ df sd{rf/LnfO{ tf]lsPsf] sfd, st{Jo / lhDd]jf/L, -v_
df sfo{ tflnsf ePdf ;f] / -u_ df cfkm"n] ;Dkfbg u/]sf] sfdsf] ljj/0f
eg'{kb{5 .
^ k|s/0f $ b]lv ( ;Ddsf] ljj/0f sd{rf/Lsf] ;'kl/j]Ifsn] eg'{kb{5 . k|s/0f
# sf] -s_ / -u_ df sd{rf/Ln] e/]sf] ljj/0fsf] ;DaGwdf ;'kl/j]Ifsn]
228
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
229
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
v08 @
! j}olQms ljj/0f M -sd{rf/L cfkm}n] eg'{kg]{_
sd{rf/L ;+s]t g+= M
gfd M pd]/ M
bhf{ M
>]0fL M
xfnsf] kbdf a9'jf ldlt M
;]jf M ;d"x M pk;d"x M
dGqfno÷ljefu÷sfof{no M
sfo{:yn M
k|ltj]bgsf] cjlw M b]lv M ;Dd M
k|ltj]bgsf] cjlwdf ;¿jf ePsf] sfof{nox? M
@ z}lIfs of]Uotf / tflnd M
# sfd;DaGwL ljj/0f M
-s_ cfkm\gf] kbsf] sfd, st{Jo / lhDd]jf/L -sfo{ ljj/0f lbOPsf] gePdf cfkm"n]
a'em]adf]lhdsf] sfd_ M
sd{rf/Lsf] gfd M
cjlw M
-v_ k|ltj]bgsf] cjlwdf ug'{kg]{ sfo{sf] tflnsf / nIf tf]lsPsf] eP ;f] ;d]t
pNn]v ug'{xf];\ M
-u_ k|ltj]bgsf] cjlwdf cfkm"n] ;Dkfbg u/]sf] sfdsf] ljj/0f :ki6 ?kn] pNn]v
ug'{xf];\ M
= = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = =
sd{rf/Lsf] x:tfIf/ M ldlt M
sd{rf/Lsf] gfd M
cjlw M
230
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
v08 #
-;'kl/j]Ifsn] eg]{_
$ k|s/0f # sf] -s_ / -u_ df pNn]v ePsf] sd{rf/Lsf] sfd / sfo{
;Dkfbgsf] ljifodf ;'kl/j]Ifsn] ;DalGwt sd{rf/Ln] ;Gtf]ifhgs ?kn] u/]sf
sfo{x? / sfo{ ;Dkfbgdf ;'wf/ ug'{kg]{ kIfx?sf] ;DaGwdf oyf;Dej
pbfx/0f ;d]t lbO{ :ki6 ?kn] pNn]v ug'{kb{5 . o; ljifodf sd{rf/L;Fu
5nkmn u/L ;ª\lIfKt ljj/0f n]Vg'kb{5 .
sd{rf/Lsf] gfd M
cjlw M
231
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
sd{rf/Lsf] gfd M
cjlw M
232
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
sd{rf/Lsf] gfd M
cjlw M
233
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
= = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = =
;'kl/j]Ifssf] gfd M x:tfIf/ M bhf{ M ldlt M
sd{rf/Lsf] gfd M
cjlw M
234
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
v08 $
= = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = =
k'g/fjnf]sgstf{sf gfd M x:tfIf/ M bhf{ M ldlt M
235
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
v08 %
236
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
sfo{ of]hgf
-s_ lj:t[t ?kdf sfo{ of]hgf agfpg], sfo{ of]hgfcg';f/ sfo{ ;Dkfbg ug]{ /
sfo{ of]hgfdf ;dfj]z ePsf / gePsf sfdx?sf] cGt/ ;DaGw /fd|/L a'emg
;Sg],
-v_ sfo{ of]hgf agfpg] / sfo{ of]hgfcg';f/ sfo{ ;Dkfbg ug]{,
-u_ sfo{ of]hgf agfpg] t/ sfo{ of]hgfcg'?k sfo{ ;Dkfbg gug]{,
-3_ sfo{ of]hgfsf] ?k/]vf agfpg] t/ o;sf ljleGg kIfx?df k"/f ljrf/
gk'¥ofpg],
-ª_ sfo{ of]hgf gagfpg] .
237
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
238
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
-3_ sfo{ ;Dkfbgsf] nflu cfjZos ;|f]t / ;fwgx? lgwf{/0f ug]{ Ifdtf ;Lldt
ePsf] / pknAw ;|f]t ;fwgsf] ;Lldt pkof]u ug]{,
-ª_ sfo{ ;Dkfbgsf] nflu cfjZos ;|f]t / ;fwgx? lgwf{/0f ug{ g;Sg] tyf
pknAw ;fwgx?sf] ;b'kof]u ug{ g;Sg] .
k];fut ;+j]bgzLntf
-s_ k];fut dof{bfsf] kfngf cg's/0fLo 9Ën] ug]{,
-v_ k];fut dof{bfsf] kfngf ;x|fgLo 9Ën] ug]{,
-u_ k];fut dof{bfsf] kfngf ug]{,
-3_ k];fut dof{bfsf] slxn]sfxLF+ dfq pNnª\3g ug]{,
-ª_ k];fut dof{bfsf] a/f]a/ pNnª\3g ug]{ .
239
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
-3_ ;xof]uL, ;xsdL{x?;Fu k|foM /fd|f] ;DaGw g/fVg], slxn]sfxLF clzi6 Jojxf/
ug]{ / w]/}h;f] c;xof]uL k|j[lQ b]vfpg],
-ª_ ;xof]uL, ;'kl/j]Ifs / ;j{;fwf/0fk|lt clzi6, ;xof]usf] efjgf gePsf] /
csf{sf] sfddf afwf k'¥ofpg] .
;~rf/ l;k
-s_ ;xof]uL, ;xsdL{ / ;'kl/j]Ifsx?;Fu lnlvt / df}lvs ;~rf/ ug]{ cToGt
k|efjsf/L l;k ePsf], cfkm\gf] ljifoj:t' clt k|efjsf/L ?kdf / ljZj;gLo
9Ën] k|:t't ug{ ;Sg],
-v_ ;xof]uL, ;xsdL{ / ;'kl/j]Ifsx?;Fu lnlvt / df}lvs ;~rf/ ug{ w]/} /fd|f]
l;k ePsf], cfkm\gf] ljifoj:t' k|efjsf/L ?kn] k|:t't ug{ ;Sg],
-u_ ;xof]uL, ;xsdL{ / ;'kl/j]Ifs;Fu ;fdfGotof k|efjsf/L ?kdf lnlvt /
df}lvs ;~rf/ ug{ ;Sg] . cfkm\gf] ljifoj:t' pko'Qm lsl;dn] k|:t't ug{
;Sg],
-3_ ;xof]uL, ;xsdL{ / ;'kl/j]Ifsx?nfO{ ;fdfGotof lnlvt / df}lvs ?kdf
;"rgf lbg ;Sg] . cfkm\gf] ljifoj:t'sf] k|:t'tLs/0f ug{ slxn]sfxLF sl7gfO
x'g],
-ª_ ;xof]uL, ;xsdL{ / ;'kl/j]Ifs;Fu lgaf{w ?kdf ;~rf/ ug{ g;Sg] / cfkm\gf]
ljifoj:t'sf] k|:t'tLs/0f /fd|/L ug{ g;Sg] .
240
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
cg';"rL %
241
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
cg';"rL ^
lhNnf :t/df
! lzIff tyf ;+:s[lt ljsf;;DaGwL
-s_ k|f}9 ;fIf/tf sfo{qmd / cgf}krfl/s lzIff,
-v_ k"j{ k|fylds tyf k|fylds lzIffsf] ;Dk"0f{ Joj:yfkg,
-u_ v]ns'b / zf/Ll/s ljsf; .
@ :jf:Yo;DaGwL
-s_ x]Ny ;]G6/ tyf x]Ny kf]:6 tyf cf}ifwfnox?sf] :yfkgf, ;~rfng
tyf Joj:yfkg
-v_ kl/jf/ lgof]hg, dft[ lzz' sNof0f, hg;ª\Vof lzIff,
-u_ ;¿jf /f]u tyf dxfdf/Lsf] /f]syfd tyf pkrf/sf] Joj:yf,
-3_ hg:jf:Yo;DaGwL cGo s'/fx? .
242
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
%, hn;|f]t;DaGwL
-s_ ;fgf l;FrfOsf] k|j4{g, lgdf{0f tyf Joj:yfkg,
-v_ gbL s6fg /f]syfd .
^ lgdf{0f oftfoft;DaGwL
-s_ lhNnf ;8s, 3f]8]6f], emf]n'Ë] k'nsf] lgdf{0f /]vb]v, ;+/If0f / ;+j4{g,
-v_ ;8ssf] 9n lgsf; .
* :yfgLo ljsf;;DaGwL
-s_ :yfgLo hgzlQmsf] kl/rfng
-v_ ;fd'bflos ljsf;
gu/ :t/df
! lzIff tyf ;+:s[lt;DaGwL
-s_ k|f}9 ;fIf/tf sfo{qmd
-v_ k"j{ k|fylds / k|fylds lzIffsf] Joj:yfkg
-u_ dfWolds ljBfnonfO{ ;xof]u / ;+j4{g
-3_ v]ns'b tyf zf/Ll/s ljsf;
-ª_ k':tsfno tyf jfrgfnosf] :yfkgf, ;~rfng tyf Joj:yfkg
@ :jf:Yo;DaGwL
-s_ x]Ny ;]G6/ tyf x]Ny kf]:6sf] :yfkgf, ;~rfng tyf Joj:yfkgf
-Pnf]Koflys, cfo'j]{lbs, o"gfgL tyf xf]ldof]KofyL_,
-v_ kl/jf/ lgof]hg, dft[ lzz' sNof0f, hg;ª\Vof lzIff
243
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
% jg tyf jftfj/0f;DaGwL
-s_ :yfgLo hg;xof]uaf6 ;DkGg x'g] gbL s6fg, e"Ifo cflbsf] lgoGq0f
^ ljljw
-s_ jf¿0f oGqsf] ;~rfng, jwzfvf / sfGhL xfp;sf] Joj:yf
-v_ wd{:yn, b]jfno / ;fj{hlgs If]qsf] /]vb]v .
244
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
$ hn;|f]t;DaGwL
-s_ ;fgf l;FrfOsf] ;+/If0f
-v_ Ogf/, s'jf, wf/f, kf]v/L / hnf;osf] lgdf{0f tyf Joj:yfkg /
;/;kmfO .
% lgdf{0f oftfoft;DaGwL
-s_ ufpF :t/Lo ;8s lgdf{0f ;+/If0f tyf ;+j4{g,
-v_ uf]/]6f], 3f]8]6f], t'Og, sNe6{, sf7] k'nsf] ;+/If0f
-u_ ;fd'bflos ejgsf] Joj:yf
& ljljw
-s_ b]jfno, wd{:yn / ;fj{hlgs If]qsf] /]vb]v,
-v_ ;fgfltgf d'2f x]g]{ .
245
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
cg';"rL &
;fj{hlgs ;+:yfgx?sf] ;ª\Vof, @)$^.)$& ;Ddsf] ljQLo l:ylt / sd{rf/L ljj/0f
qm= ;+:yfg :yfkgf jif{ sd{rf/L ;~rfng v'b l:y/ rfn" k'FhL k'FhLsf]
;+= ;ª\Vof gfkmf gf]S;fg ;DklQ -¿= nfvdf_ k|ltkmn
-¿= nfvdf_ -¿= nfvdf_ -k|ltztdf_
! s[lif cf}hf/ sf/vfgf lnld6]8 2025 393 3 85 75 1 .88
@ s[lif r'g pBf]u lnld6]8 2030 95 - 35 91 9 .12
# afnfh' sk8f pBf]u lnld6]8 2027 334 0 .38 36 .66 35 .59 (-)
$ af;Fjf/L 5fnf tyf h'Qf 2020 161 (-) 49 .39 97 .36 261 .33 (-)
sf/vfgf
% eQmk'/ OF6f sf/vfgf lnld6]8 2032 464 (-) 6 152 .82 28 (-)3 .31
^ e[s'6L sfuh sf/vfgf lnld6]8 2039 280 66 889 480 8 .77
& jL/uGh rLgL sf/vfgf lnld6]8 2019 1477 436 915 268 29 .07
* OF6f 6fon sf/vfgf lnld6]8 2026 578 (-) 1 .14 69 .99 49 .04 (-)5 .93
( b'Uw ljsf; ;+:yfg 2026 1242 (-) 261 1041 107 (-)12 .79
!) g]kfn 9nf}6 sfo{zfnf ljsf; 036/37 71 -;+o'Qm nufgLtkm{ sf/afxL_ 51 .49
;ldlt
!! hl8a'6L pTkfbg tyf k|zf]wg 2038 144 (-)3 .93 99 .71 134 .88 (-)1 .68
sDkgL lnld6]8
!@ x]6f}F8f l;d]G6 pBf]u lnld6]8 2033 1014 (-) 958 9928 470 (-)9 .61
!# x]6f}F8f sk8f pBf]u lnld6]8 2032 1215 (-) 2 740 1183 (-)0 .67
!$ hgsk'/ r'/f]6 sf/vfgf 2021 2840 (-) 349 849 1519 934
!% n'lDagL lrgL sf/vfgf lnld6]8 2039 838 (-)72 .66 2349 .81 232 .77 (-)2 .91
!^ g]kfn /f]lhg PG8 6k]{G6fOg 2043 270 (-)177 969 .13 472 .23 (-)35 .67
lnld6]8
!& g]kfn lrof ljsf; lgud 2023 240 84 1528 227 0 .05
lnld6]8
!* /3'klt h'6 ldN; 2003 1558 (-)232 .88 113 .57 1532 .68 (-)
!( zfxL cf}ifwL lnld6]8 2029 588 (-)38 463 541 (-)3 .78
@) pbok'/ l;d]G6 pBf]u 2043 lgdf{0fflwg - lgdf{0fflwg
@! uf]a/Uof; tyf s[lif oGq 175 (-)2 .14 26 .78 9 .96 16 .12
ljsf; k|f= lnld6]8
@@ a'6an ;'tL wfuf] pBf]u lnld6]8 2039 lgdf{0fflwg - lgdf{0fflwg
@# lxdfn l;d]G6 sDkgL lnld6]8 2023 - (-)435 1655 1030 (-)69 .60
@$ g]kfn la6'ldg tyf Aof/]n 2042 14 (-)8 311 10 (-)1 .3
pBf]u lnld6]8
@% g]kfn No'a cfon lnld6]8 2041 86 33 291 314 -
@^ ;]tL r'/f]6 sf/vfgf lnld6]8 2042 lgdf{0fflwg - lgdf{0fflwg
@& g]kfn d]6n sDkgL 2038 lgdf{0fflwg - lgdf{0fflwg
@* g]kfn cf]l/oG6 PG8 Dofg];fO6 2035 307 (-)73:yf= 2476 3124 (-)
246
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
-k|f= _ lnld6]8
@( s[lif ;fdu|L ;+:yfg 2032 1058 (-)1293 780 3409 (-)
#) 3/]n' lzNksnf ljqmL e08f/ 2023 288 (-)100 .39 232 .04 114 .65 (-)43 .26
lnld6]8
#! /fli6«o Jofkf/ lgud 2018 742 (-)3 .63 2240 318 (-)
#@ g]kfn vfB ;+:yfg 2031 1379 (-)2454 1220 7120 (-)
## g]kfn cfon lgud 2027 464 (-)304 574 3265 (-)7 .91
#$ lb l6Da/ skf]{/];g ckm g]kfn 2017 1893 (-)362 99 401 (-)119 .87
lnld6]8
#% ;'tL{{ ljsf; sDkgL lnld6]8 2028 749 (-)51 .55 94 .85 164 .67 (-)
#^ g]kfn sf]n lnld6]8 2042 152 (-) - 74 (-)150
#& sfFrf] 5fnf ;ª\sng tyf 2037 403 (-)21 .40 19 .37 37 .51 -
ljsf; ;+:yfg lnld6]8
#* cf}Bf]lus If]q Joj:yfkg 2045 282 (-)35 .69 608 .88 451 .56 -
lnld6]8
#( g]zgn sG:6«S;g sDkgL 2018 - 11 .35 276 73 .29 1 .44
lnld6]8
$) g]kfn kf/jxg tyf uf]bfd 2028 156 (-) 122 .78 258 .15 33 .03
Joj:yf s= lnld6]8
$! g]kfn oftfoft ;+:yfg 2021 1063 (-)82 430 .76 50 (-)17 .06
$@ g]kfn OlGhlgol/ª sG;N6]G;L 2044 17 7 .37 9 .28 34 .88 16 .69
;]jf s]Gb| ln=
$# zfxL g]kfn jfo' ;]jf lgud 2015 2407 (-)168 25694 3449 0 .58
$$ s[lif cfof]hgf ;]jf s]Gb| 2031 - (-)19 .39 84 .47 11 .25 22 .95
lnld6]8
$% cfly{s ;]jf s]Gb| 2045 95 1. 9 .81 11 .61 (-)146 .77
$^ ;f+:s[lts ;+:yfg 2029 93 (-) 10 9 2 (-)142 .86
$& uf]/vfkq ;+:yfg 2020 675 0 .39 111 73 0 .103
$* hgs lzIff ;fdu|L s]Gb| 2035 448 47 166 386 8 .51
lnld6]8
$( g]kfn 6]lnlehg 2042 200 (-)125 293 187 (-)26 .25
%) zfxL g]kfn rnlrq ;+:yfg 2028 97 (-)6 .12 296 .48 310 .22 15 .59
%! u|fdL0f cfjf; tyf a:tL ljsf; 2020 231 15 .63 32 .36 139 .40 -
sDkgL ln=
%@ g]kfn vfg]kfgL ;+:yfg 2030 2508 (-)329 8377 619 -
%# g]kfn ljB't\ k|flws/0f 2042 9178 7 63927 1696 0 .095
%$ g]kfn b"/ ;~rf/ ;+:yfg 2032 3494 1945 17163 2268 10 .15
%% s[lif ljsf; a}ª\s 2024 4600 263 982 9959 0 .80
%^ /fli6«o ladf ;+:yfg 2024 303 393 46 204 23 .67
%& g]kfn a}ª\s lnld6]8 1994 8502 110 - - 3 .85
%* g]kfn cf}Bf]lus ljsf; skf]{/];g 2016 372 274 952 240 10 .33
%( /fli6«o jfl0fHo a}ª\s 2022 6819 (-)354 - - (-)
247
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
^) shf{ ;'/If0f lgud -k|f=_ 2031 31 61 .71 19 .75 500 .35 11 .86
lnld6]8
^! g]kfn cfjf; ljsf; ljQ 2046 20 sfo{ ;~rfng gePsf]
sDkgL
^@ ;]So'l/6L vl/b ljqmL s]Gb|| 2033 41 19 .25 5 .04 - 12 .76
lnld6]8
;|f]t M ;/sf/L ;+:yfg;DaGwL sfo{ k|ult tyf nIo ljj/0f cfly{s jif{ @)$*.)$(
>L % sf] ;/sf/, cy{ dGqfno
248
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
cg';"rL *
249
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
cg';"rL (
250
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
cg';"rL !)
251
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
cg';"rL !!
252
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
cg';"rL !! -s_
cfof]usf] sfo{df cf+lzs ?kdf ;+nUg sd{rf/Lx?sf] ljj/0f
253
k|zf;g ;'wf/ cfof]usf] k|ltj]bg @)$*
cg';"rL !! -v_
cfof]usf] sfddf ;+nUg JolQmx? M
gfd, y/ ljifo
! >L s]zj/fh k|;fO{ ljs]Gb|Ls/0f
@ 8f= k'¿iff]Qd ;'j]bL ;/sf/L ;ª\u7gsf] k'g;{+/rgf
# >L an/fd >]i7 sDKo'6/ k|f]u|fldª
cGo clws[tx?
! cltl/Qm ;lrj :t/ 8f= >L of]u]Gb|dfgl;+x k|wfg, :jf:Yo dGqfno
@ cltl/Qm ;lrj :t/ 8f= >L g/]Gb|axfb'/ /f0ff, :jf:Yo dGqfno
# ;x;lrj :t/ >L nId0fbf; xf8f, lgdf{0f tyf oftfoft
dGqfno
$ ;x;lrj :t/ >L ho/fd lu/L, lzIff tyf ;+:s[lt dGqfno
% pkdxflgb]{zs >L bfdf]b/k|;fb k/fh'nL, jg ljefu
^ s[lif ljsf; clws[t >L lzj;'Gb/ >]i7, s[lif ljefu
& l;lgo/ l8lehgn OlGhlgo/ >L uf]s'nk|;fb zdf{, hn tyf zlQm cfof]usf]
;lrjfno
*, pklgb]{zs >L ;'jf; s]= ;L=, g]kfn k|zf;lgs k|lzIf0f
k|lti7fg
( ,, ,, >L /fdeQm >]i7, g]kfn k|zf;lgs k|lzIf0f
k|lti7fg
!) ,, ,, >L z}n]Gb| l;Ub]n, g]kfn k|zf;lgs k|lzIf0f
k|lti7fg
!! ,, ,, >L tf/s s]= ;L=, g]kfn k|zf;lgs k|lzIf0f
k|lti7fg
254