n3'ljQdf dw]zL dlxnfsf] ;xefuLtfsf]

cj:yfM
vh'/f uf=kf=–& sf] cWoog

dWoklZrd ljZjljwfno, afu]Zj/L ax'd'vL Sofdk;

sf]xnk'/, afFs] dfgljsL tyf ;dfhzf:q ;+sfo tx k|
yd ;]d]:6/
cGtu{t u|fld0f ljsf; (RD 415) ljifo cf+lzs
kf7\oef/ k'/f ug{ tof/ kl/Psf]
cg';Gwfg k|ltj]bg

Kf|ltj]bs
1
 b]j]Gb| 8fFuL
d=k btf{ g+= @)@@-^(-@-!)!!-))&(
l;Daf]n g+= @@%%)!))$*
@)@@

l;kmfl/; kq

dWoklZrdf~rn ljZjljBfno, dfgljsL tyf ;fdflhs zf:q ;+sfo cGt{ut jfu]Zj/L

ax'd'vL SofDk;, u|fld0f ljsf; ljifosf] ljBfyL{ >L b]a]Gb| 8fFuL ¢f/f k|:t't
n3'ljQdf dw]zL dlxnf ;xefuLtfsf] cj:yf vh'/f uf=kf=, & sf] cWoog
zLif{ssf] of] kl/of]hgf sfo{ k|ltj]bg d]/f] lgb]{zgdf tof/ kfl/Psf] xf] .
cToGt ldng;f/, ldxLg]t, nuglzntf / kl/>d k"j{s tof/ kfl/Psf] pSt zLif{saf6
d k"0f{tM ;Gt'li6 5' . ;fYf} ;DalGwt k|of]hgfsf nflu pko'St ePsfn] cfjZos
d"nofª\sgsf nflu l;kmfl/; ub{5' .

hos[i0f Gof}kfg]

cfGtl/s ;'kl/j]Ifs

ldlt M @)&(÷)%÷@$

2
 s

dWo₋klZrdljZjljBfno
jfu]Zj/L ax'd'vLSofDk;
sf]xnk'/ afFs]

:jLs[tLkq
dWo₋klZrdljZjljBfno, dfgljsL tyf ;fdflhs zf:q ;+sfo cGtu{t jfu]Zj/L
ax'd'vL SofDk;, u|fdL0f ljsf; ljifosf] ljBfyL b]a]Gb| 8fFuL 4f/f tof/
kfl/Psf] k|:t't n3'laQdf dw];L dlxnfsf] ;xefuLtfsf] cj:yf cWoog
zLif{ssf] of] kl/of]hgf sfo{ k|ltj]bg :gfts txk|yd ;]d]:6/sf] u|fdL0f ljsf; -$!
%_ kqsf] k|of]hgsf nflu pko'Qm ePsf]n] :jLs[t ul/Psf] 5 .

d'NofÍg ;ldlt
========================
lz=;=hos[i0f Gof}kfg]
cfGtl/s ;'kl/j]Ifs
===================
afXo;'kl/j]Ifs
===================
/d]zrGb| clwsf/L
ljefuLok|d'v
3
======================
pkÞ=k|f=bfg a= xdfn
SofDk; k|d'v
ldlt M

s[t1tfkg

k|:t't n3'ljQdf dw];L dlxnf ;xeflutfsf] cj:yf vh'/f, & sf] cWoog
lzif{ssf] k|:tfjgf sfo{ b]lv cGTo ;Dd cfkm\gf] cd"No ;do lbO{ cfjZos
lgb]{zg, ;Nnfx, ;'´fjsf ;fy} xf};nf k|bfg ug'{x'g] >B]o u'? Pjd\ pk= k|
Wofks >L gljg lszf]/ /Tg Ho' k|lt x[bo b]lv g} xflb{s s[t1tf 1fkg
ub{5' . ;do ;dodf ;Nnfx tyf ;'´fj k|bfg ug'{x'g] ljefuLo k|d'v >L /d]zrGb|
clwsf/L Ho' nfO{ wGojfb 1fkg ub{5' .
o; ljj/0f tof/ ug]{ qmddf cfjZos ;'rgfx? pknAw u/fO{ ;xof]u k'o|fpg'
x'g] vh'/f uf=kf=,& ufFpkflnsfsf lblb alxgLx?nfO{ wGojfb 1fkg
ug{ rfxG5' . ;fy} o; cWoogsf] qmddf lg/Gt/ ?kdf k|]/0ff / xf};nf ug'{x'g]
hLjg ;fyL ´'df jnL k|lt xflb{s cfef/ k|s6 ub{5' . k|fljlws ?kdf ;xof]u
ug'{x'g] d]/f] dfOqmf]kmfO{gfG; n3'ljQ ljQLo ;+yf ln= zfvf sfof{no
vh'/fsf zfvf k|jws >L /fdkmn rf}w/L / vh'/f ufFpkflnsfdf sfo{/t sd{rf/L k|
ltdf kf}8]n d]8dnfO{ klg cfef/ JoSt ub{5' .

b]j]Gb| 8fFuL
4
 u

cWoog ;f/

dwoklZrd ljZjljBfno af6 ;+jwg k|fKt jfu]Zj/L ax'd"vL klAns

SofDk; sf]xnk'/ dfgj ;+;fwg tyf ;fdflhs lj1fgsf] :gfts tx k|yd ;]d]:6f/ u|
fld0f ljsf; $!% of] cg';Gwfg l/kf]{6 d]/f] dfOqmf] kmfOgfG; n3'ljQ
ljQLo ;+yfsf]] ln= sf] vh'/f –& sf] dw]zL dlxnfx?sf] :ynut ?kdf ljj/0f
lnPsf] lyof] . d]/f] cWoogsf] lzif{s M n3'ljQdf dw]zL dlxnf ;xeflutf sf]
cj:yf vh'/f uf=kf=–& sf] cWoog /x]sf] lyof] . o; cWoogsf] pb]:o cWoog
If]qsf] dlxnfsf] ;fdflhs cfly{s cj:yf kTtf nufpg . To; If]qsf] dlxnfdf
n3'ljQn] NofPsf] kl/jt{gsf] af/]df hfgsf/L kQf nufpg, ;d:of kQf
nufO ;dfwfgsf pkfo kQf nufpg cfly{s cj:yf ;'wf/ sf] nflu n3'ljQsf] ;xof]u
dfkm{t dlxnfn] ug'{kg]{ sfo{sf] af/]df 5nkmn ug{ .

5
 d}n] of] l/kf]{6 ljZn]ifgfTds ljlwsf] k|of]u u/L tof/ ul/Psf] xf] o;
cWoogsf] klxnf] cWoogdf kl/ro, k[i7e"ld, cWoogsf] pb]:ox? -!_ dw]zL
dlxnfsf] ;fdflhs cfly{s cj:yf kQf nufpg' -@_ n3'ljQdf dw]zL dlxnfx?
sf] ;xeflutfsf] l:ylt d"Nofs+g ug'{ -#_ dw]zL dlxnfx?sf] ;d:ofx? klxrfg
ug'{ -$_ dw]zL ;d'bfodf dlxnfsf] r]tgfsf] :t/ a[l4 kQf nufpg' /x]sf] 5 .
cWoogsf] dxTj zLif{sx? /flvPsf 5g\ . o;sf] cfwf/df cWoogsf] ;fdfGo
kl/ro v08 ´NsfPsf] 5 . To;} ul/ bf]>f] cWofodf cWoogsf]
k"j{sfo{sf] ;ldIffsf rrf{ ul/Psf] 5 . t]>f] cWofodf cg';Gwfg
ljlw, ;xefultfsf] gfdfjnLnfO{ lr7\7f agfO gd"gf 5gf]6 ljlwsf] k|of]u
ul/Psf] 5 . k|ZgfjnL, cGtjf{tf, tYof++s ;+sng tYof+ssf] ljZn]if0f ul/Psf] 5
. cWofo rf/df cWoogsf] nflu 5gf]6 ul/Psf ljleGg dlxnfx?sf] / cjnf]sg af6
k|fKt ;"rgf tYof+snfO{ tflnsf k|of]u u/L JofVof ljZn]if0f ul/Psf] 5 .
kfFrf} cWofodf o; cWoogsf] lgisif{ / ;'´fj lbOPsf] 5 .

3
Tfflnsf ;'rL
qm=;+= ljj/0f k]h g=
$=! pQ/bftfsf] pd]/ cg';f/sf] ljj/0f !@
$=@ pQ/bftfsf] zl}Ifs ljj/0f !@
$=# pQ/bftfsf] k]zfut ljj/0f !#
$=$ pQ/bftfsf] jflif{s cfDbfgLsf] ljj/0f !#
$=% pQ/bftfsf] jflif{s vr{sf] ljj/0f !$
6
$=^ pQ/bftfsf] ;Dkltsf] ljj/0f !$
$=& pQ/bftfsf] vf3 pTkfbg ljj/0f !%
$=* pQkfbgsf] ;d:ofsf] ljj/0f !%
$=( n3ljQdf cfjb[ ljj/0f !^
$=!) ;d:ofsf] sf/0fx? !^
$=!! pQ/bftfsf]af6 lnPsf] ;dfwfgsf] ljj/0f !&

;+lIfKt zAb
;+8lIfKt ?k k'/f ?k
Df=k=lj dWo klZrd ljwfno
g=kf gu/kflnsf

7
ufpFkf ufpFkflnsf
n=lj=; n3'ljt ;+:yf
lq=lj lqe'jg ljZj ljwfno

ª
laifo;'lr k]h g+=
l;kmf/L; kq s
8
l:js[tL kq v
s[t1ftf1fkq u
cWoog;f/ 3
;+lKIft zAb ª
ljifo ;'rL r
Kl/R5]b Ps : kl/ro ! -*
!=! cWoogsf] k[i7 e'ld !
!=@ ;d:ofsf] syg *
!=# cWoogdf] pb]Zo *
!=$ cWoogsf] dxTj *
!=% cWoogsf] l;df *
Kl/R5]b : @ k'j{sfo{sf] ;ldIff (
Kl/R5]b : # cg';Gwfg ljwL !)
#=! cg';Gwfg 9fFrf !)
#=@ cg';Gwfgsf] If]q 5gf}6 !)
#=# gd'gf 5gf]6 !)
#=#=! k|fylds >f]t !)
#=#=! lålto >f]t !!
#=$ tYof+s ;+sng !!
#=$=! cjnf]sg !!
#=$=@ k|ZgfjnL !!
#=$=# cGt{jftf{ !!
#=% tYof+ssf] k|zfwg / ljZn]if0f !!
#=& cg';Gwfgstf{sf] cg'ej !!

9
Kfl/R5]b $ tYof+ssf] ljZn]z0f / AofVof
!#
$.! pQ/bftfsf] ;fdflhs cfly{s cj:yf !#
$.!.! ;xeflutfsf] pd]/sf] cfwf/df ljj/0f !#

$.! .@ pd]/sf lzIff tx !#

$.!.# k]zfut ljj/0f !$
$.!.$ jflif{s cfDbflgsf] ;|f]tsf] ljj/0f !$
$.!.% ;xeflutfsf] vr{ ljj/0f !$
$.!.^ ;DklQsf] cfwf/df ;xeflutfsf] ljj/0f !%
$.!.& vfB pQkfbgsf] ljj/0f !%
$.@ n3'ljQdf dw];L dlxnfsf] ;xeflutfsf] l:ylt !^
$.@.! Nf3'ljQdf cfa4 dw];L dlxnfsf] ;xefuLtfsf] ljj/0f !^
$.# n3'ljQdf cfa4 dw]; dlxnfsf] pQ/bftfsf ;d:ofx? !^
$.#.! ;d:of sf/0fx? !^
$.#.@ ;d:of ;dfwfgsf pkfox? !&

Kfl/R5]b % lgZsif{ / ;'emfax? !*

%.! lgZsif{ !*
%.@ ;'emfa !*
;Gbe{ ;fdfu|L !(
Kfl/lji7s @)-@#

10
 kl/R5]b : !
kl/ro
!=! cWoogsf] k[i7e'ld
नेपाल राष्ट्र बैंकबाट इजाजतपत्र प्राप्त गरी विपन्न तथा न्यून आय भएका व्यक्ति
र महिलाहरु लाई सदस्य बनाई तिनीहरुबाट नियमित बचतसंकलन गरी सामूहिक
जमानीमा कृ षि तथा लघुउद्यम व्यवसाय सञ्चालन गर्न विनाधितो लघुकर्जा प्रवाह
गर्ने तथा आफ्नो सदस्य वा अन्य व्यक्तिलाई स्वीकार योग्य धितो लिई लघुउद्यम
तथा लघुव्यवसाय सञ्चालन गर्न धितो कर्जा प्रवाह गर्ने र सीमित मात्रामा
सदस्यहरुको बचत संकलन गर्ने संस्थालाई लघुवित्त वित्तीय संस्था भनिन्छ।

नेपालमाल लघुवित्त को सुरुवात गर्ने श्रेय डा. हरिहरदेव पन्त लाई जान्छ जो
त्यतिबेला नेपाल राष्ट्र बैंकमा डेपुटी गभर्नर थिए।सुरुवाती अवस्थामा लघुकर्जा भनेर
कार्यक्रम सुरु गरिएको थियो।पछि, लघुवित्त भन्न थालियो।सरकारी स्तरबाट ग्रामीण
बैंक र निजी क्षेत्रबाटगैह्र सरकारी संस्थाहरु बाट सुरुवात भएको लघुवित्त कार्यक्रम
पछि लघुवित्त विकास बैंक प्रवर्धन गरी सोही बैंक मार्फ त कार्य सुरु गर्न थालियो।

विसं. २०३१सालमा नेपाल राष्ट बैङ्कले ५ प्रतिशत निक्षेपमा साना व्यवसाय लगानी
गर्नुपर्न व्यवस्था गर्यो। वि.स२०३६।३७ सालमा विश्व खाद्य कृ षिसगंठनले कृ षि
विकास बैंक मार्फ त सानाकिसान विकास आयोजना सुरु गर्यो। विस २०३८ सालमा
नेपाल राष्ट्र बैंकको निर्देशनमा राष्ट्रिय बाणिज्य बैंक बाट सघन बैंकिङ कार्यक्रम
सुरुभयो। वि.सं .२०३९ सालमा नेपाल सरकार महिला विकास विभागबाटग्रामिण
महिलाको लागि उत्पादन कर्जा परियोजन सरुभयो।वि.सं. २०४७ सालदेखि विपन्न
वर्गमा कु ल कर्जाको ३ प्रतिशतमा कर्जा लगानी गर्ने व्यवस्था सुरुभयो। लघुवित्त
एउटा आन्दोलनको रुपमा विकास र विस्तार हुनलाई २०४६ को प्रजातन्त्र पुनर
वहाली कु र्नु पर्यो। विस २०४७ साल देखि विपन्न वर्गमा कु ल कर्जाको ३प्रतिशत मा
कर्जा लगानी गर्ने व्यवस्था सुरुभयो। वि.स २०४८ सालमा गैर सरकारी सस्था र
निजी क्षेत्रबाट लघुवित्त कार्यक्रमको सुरुवात भयो।
11
२०४९ सालमा नेपाल राष्ट्र बैंकको सकृ यता तथा नेपाल सरकार समेतको लगानीमा
बंगलादेशको ग्रामिण बैंक वित्तीय प्रणाली अनुशरण गर्दे पूर्वाञ्चल ग्रामिण विकास
बैंक र सुदूरपश्चिमाञ्चल ग्रामिण विकास बैंक स्थापना भए। त्यस लत्तै वि.स
२०५० सालमा गैर सरकारी संस्थाहरु निर्धन, सिएसडी, छिमेक लगायतका संस्थाहरु
बाट लघुवित्त कार्यक्रम सञ्चालन सुरु भयो। यसैले आज लघुवित्त सेवाले
वैकल्पिक वित्तीय सेवाको रुप ग्रहण गर्नुमा सरकारी तथा गैह्र सरकारी प्रयासको
प्रतिफलको रुपमा लिनुपर्छ।

विगतमा नेपाल राष्ट्र बैंकको अगुवाईमा साना क्षेत्र कर्जा कार्यक्रम, प्राथमिकता
क्षेत्र कर्जा कार्यक्रम , सघन बैंकिं ग कर्जा कार्यक्रम, साना तथा घरेलु उद्योग कर्जा
कायक्रम, ग्रामीण महिलाहरुको लागि उत्पादनशील कर्जा कार्यक्रम जस्ता विभिन्न
गरिबी लक्षित कर्जा कार्यक्रमहरु पनि बैंक तथा वित्तीय संस्था मार्फ त सञ्चालनन
भएका होईनन्।तर, यी कार्यक्रमहरु बाट लक्षित उद्देश्य हासिल हुन नसके पछि
त्यसबाट पाठ सिक्दै हालका लघुवित्त कार्यक्रमहरु सुरुवात भएको देखिन्छ। हालको
लघुवित्त कर्जा कार्यक्रम विशेषतःबंगलादेशका प्रोफे सर मोहम्मद युनुसको ग्रामीण
बैंक बंगलादेशको कार्यक्रमबाट प्रभावित भएर नेपालमा सुरु गरिएको हो।

नेपालका वाणिज्य बैंक, विकास बैंक तथा वित्त कम्पनीहरुले पनि लघुवित्त क्षेत्रमा
आफनो कारोबार के न्द्रित गर्न सुरु गरेका छन्। शाखा रहित बैंकिङ, ग्रामीण शाखा, र
विभिन्न आधुनिक प्रविधि मार्फ त उपरोक्त संस्थाहरु लघुवित्त क्षेत्रमा क्रियाशील
छन्। विभिन्न सहकारी संस्थाहरु र वित्तीय गैह्रसरकारी संस्थाहरुबाट पनि नेपालमा
लघुवित्त सेवाहरु प्रदान भईरहेका छन्। अन्य वित्तीय संस्थाहरुले वित्तीय कारोवार
गरेता पनि घ वर्गका लघुवित्त वित्तीय संस्थाहरु नै यो क्षेत्रमा अग्रणी र
नेतृत्वदायी भुमिका मा क्रियाशील छन्।

हाल नेपालमा लघुवित्त को संख्या ^% पुगेको छ। जस मध्ये, ४० वटा लघुवित्तले

राष्ट्रिय स्तरको कारोबार गर्दै आएका छन्। पछिल्लो समय राष्ट्र बैंकको निर्देशन
बमोजिम लघुवित्त वित्तीय संस्थाहरु मर्जरमा जान थालेका छन्। ग्रामीण अर्थतन्त्र
लाई राष्ट्रिय अर्थतन्त्र सँग जोडी समग्र मुलुकको आर्थिक विकासमा टेवा पुर्याउने

12
काममा लघुवित्त वित्तीय संस्थाको ठू लो योगदानछ। नेपालको गरिबी न्युनीकरणमा
पनि लघुवित्तको योगदान रहेको मान्छि। लघुवित्तले उद्यमशीलता विकास गरेको
छ, महिला सशक्तिकरणमा टेवा पुर्याएको छ। लघुवित्तले उद्यम गर्नका लागि
विनाधितो कर्जा मात्रै नभएर कर्जाको प्रयोग गर्नका लागि व्यवसायिक सीप पनि
सिकाएको छ भने उक्त व्यवसाय विस्तार गर्नका लागि आवश्यक परामर्श पनि
दिएको छ।
समावेशी आर्थिक विकासका लागि नेपालमा भएका विभिन्न प्रयासका बावजुद
जनसंख्याको करिब १८ प्रतिशत हिस्सा अझै पनि गरिबीको रेखामुनि र २० प्रतिशत
हिस्सा औपचारिक वित्तीय पहुँच बाहिर रहेको सन्दर्भमा लघुवित्तलाई आर्थिक
विकासका लागि प्रभावकारी साधन मानिन्छ ।

यसले गरिबर लक्षित समुदायको आर्थिक स्थिति उकास्न, लैंगिक अन्तरलाई कम

गर्न, महिला सशक्तीकरणलाई टेवा दिन र आर्थिक असमानतालाई कम गर्न सहयोग
गर्छ । लघुवित्तले वित्तीय सेवाबाट वञ्चित समूहलाई प्रदान गर्ने वित्तीय सेवाहरू
लाई जनाउँ छ, जसले उनीहरूलाई स्वरोजगारका अवसरहरू विकास गर्न र विभिन्न
आयआर्जन गर्ने गतिविधिहरूको विस्तार गर्न मद्दत गर्छ ।लघुवित्त अन्तर्गत
लघुकर्जा, लघुसापटी, लघुबिमा, बचत र पैसा हस्तान्तरण जस्ता वित्तीय सेवा समावेश
हुन्छन् । नेपालमा लघुवित्तको अभ्यास सुरु भएको साढे चार दशक भन्दा बढी
भइसके को छ । यस बीच गरिबी निवारणका धेरै पहल सुरु गरिए पनि लघुवित्त
कार्यक्रममात्र गरिबी निवारणर ग्रामीण विकासको मुख्य आधार भएको छ ।गरिब
समूहको आर्थिक स्तर उकास्नु, लैंगिक अन्तर कम गर्नु, महिला सशक्तीकरणलाई
प्रवर्द्धर्न गर्नु र आय असमानता कम गर्नु लघुवित्तका प्रमुख उद्देश्यहरू हुन् ।
नेपालमा विभिन्न मोडलमा लघुवित्त कार्यक्रमहरू लागू गरिएका छन् । बंगलादेशी
प्राध्यापक मोहम्मद युनुस द्वारा प्रतिपादित ग्रामीण बैंकिङ मोडलमा आधारित
लघुवित्त कार्यक्रम सन्१९९२ मा क्षेत्रीय स्तर बाट ग्रामीण विकास बैंकका रूपमा
सुरुभएको थियो । ग्रामीण विकास बैंकहरूले महिलालाई प्राथमिकता दिएर ठू लो
संख्यामा परिवारलाई लघुकर्जाका रूपमा सामूहिक जमानतमा आधारित अनिवार्य
बचतसँग सम्बन्धित ग्यारेन्टीमा लघुवित्त सेवा दिएका थिए ।सन्१९९२ देखि १९९७
13
सम्म पाँचवटा ग्रामीण विकास बैंक स्थापना भए ।तर, सञ्चालन अक्षमताका कारण
ती बैंकहरू ठू लो परिमाण मा निष्क्रिय कर्जा र घाटामा गए । नेपाल सरकारले सन्
२०१४ मा तिन लाई मर्जगर्‍यो ।हाल एकमात्र ग्रामीण विकास लघुवित्त वित्तीय
संस्थाका रूपमा सञ्चालनमा छ ।
आय वृद्धि गर्न र ग्रामीण क्षेत्रका विपन्न वर्ग लाई रोजगारीका अवसरहरू दिन
सन्१९९० मा सरकार र नेपाल राष्ट्र बैंकको बीज पुँजी लगानी मा स्थापना भएको
ग्रामीण स्वावलम्बनकोषले सहकारी मार्फ त विपन्न जनतालाई र कृ षि विकास बैंक
मार्फ त चिया, अलैंची र शीत भण्डार जस्ता क्षेत्रलाई दीर्घकालीन कर्जा प्रवाह गर्छ ।
ग्रामीण स्वावलम्बन कोष सन्२०१८ सम्म नेपाल राष्ट्रबैंक मार्फ त सञ्चालन माथि
यो भने सन्२०१८ देखि साना किसान लघुवित्त वित्तीय संस्था मार्फ त चलिरहेको
छ । लघुवित्तको तेस्रो मोडल सानाकिसान सहकारी मोडल हो ।साना किसान विकास
कार्यक्रमसन् १९७५ मा कृ षि विकास बैंकबाट सुरुआत भएको हो ।पछि सन्२००६ मा
सानाकिसान विकास आयोजनाहरू सहकारी मोडल मार्फ त सानाकिसान सहकारी
संस्थामा परिणत भए । यी संस्थाहरूलाई किसान आफैं ले व्यवस्थापन गरिरहेका
छन् । हाल यी संस्थाहरू लाई साना किसान लघुवित्तवित्ती यस संस्था मार्फ त थोक
कर्जा उपलब्ध हुँदै आएको छ ।

वित्तीय गैर सरकारी संगठन मोडल मार्फ त पनि समुदायमा आधारित लघुवित्त
कार्यक्रमहरू सञ्चालन हुने गरेका मा हाल यी घ वर्गको लघुवित्त वित्ती यसं
स्थामा परिणत भइसके का छन् । समुदायमा आधारित लघुवित्त मोडलको अर्को
उदाहरण हो— बचत तथा सहकारी संस्था । हाल यस अन्तर्गत करिब १२ हजार
बचत तथा ऋण सहकारी संस्थाहरूले सहकारी सिद्धान्तका आधारमा आफ्ना
सदस्यहरू बाट बचत संकलन तथा सदस्यहरू मा कर्जा प्रवाह गर्ने गरेका छन् ।
परियोजनामा आधारित लघुकर्जा मोडल अन्तर्गत ग्रामीण महिलाका लागि उत्पादन
कर्जा, महिलाका लागि लघुकर्जा, पश्चिम तराई गरिबी निवारण कार्यक्रम, तेस्रो पशुधन
विकास परियोजना, ग्रामीण लघुवित्त विकास कार्यक्रम, सामुदायिक भूमिगत सिँचाइ
सेवापरियोजना र वित्तीय सेवामा पहुँच बढाउने कार्यक्रम प्रमुख छन् ।

14
थोक कर्जा लगानी मोडल अन्तर्गत लघुवित्त सेवा दिने संस्थाहरू र समुदायमा
आधारित सहकारीहरूलाई थोक कर्जा उपलब्ध गराउने उद्देश्यले सन्१९९८ मा आर
एम डी सी लघुवित्तवित्तीय संस्था, सन्२००१ मा सानाकिसान विकास लघुवित्त
वित्तीय संस्था, सन् २०१० मा फर्स्ट लघुवित्त वित्तीय संस्थार सन्२०१३ मा आर
एस डी सी लघुवित्तवित्तीय संस्था स्थापना भएका छन् ।२०७७ असार मसान्तमा
८४ वटा लघुवित्त वित्तीय संस्था कायम हुन पुगेका छन् । यी संस्थाहरू का ७७ वटै
जिल्लामा शाखा, १० लाख ४० हजार समूह, करिब ४७ लाख सदस्य, २८ लाख ऋणी र
१९ हजार कर्मचारी छन् ।कर्जा प्रवाह २०७७ असार मसान्तमा अघिल्लो वर्षभन्दा
करिब १२ प्रतिशतले वृद्धि भई करिब २ खर्ब ६३ अर्ब रुपैयाँ भएकोछ ।
लघुवित्तवित्तीय संस्थाहरूको सबैभन्दा बढी कर्जा कृ षि क्षेत्रमा प्रवाह भएको छ ।

नेपालको जनगणना, २०६८ अनुसार कु ल जनसंख्यामा महिलाको जनसंख्या ५१.५

प्रतिशत छ । संविधानमा प्रत्येक नेपाली नागरिकलाई आफ्नो सम्पत्तिको
स्वामित्वको अधिकार रहने उल्लेख गरिए पनि धेरै कम महिलाका नाममा
जमिनको स्वामित्व छ । एक अध्ययनले १९.७ प्रतिशत नेपाली महिलाहरूको
स्वामित्वमा जमिन रहेको र यस्तो स्वामित्व दलितमा ५ प्रतिशत मात्र रहेको
देखाएको छ ।आर्थिक स्रोत माथि महिलाको पहुँच रनियन्त्रण पनि धेरै कम मात्रामा
छ । परम्परागत, सांस्कृ तिक र पुरुष प्रधान सोचका कारण समानता, सम्पत्ति र
भेदभाव विरुद्धको संवैधानिक अधिकार प्रभावकारी रूपमा कार्यान्वयन हुन सके को
छै न । महिलाहरूले पारिवारिक सद्भाव जोगाउन हिंसा सहने गरेका छन् । जग्गा,
सम्पत्ति, कर्जाका साथै आधुनिक ज्ञान र जानकारीमा समेत महिलाहरूको सीमित
पहुँच रहनुका साथसाथै उनीहरूले गर्ने आर्थिक क्रियाकलाप पनि कम रिपोर्ट भएको
छ।

महिलाहरू विशेष गरी शिक्षाको कमी, कम बार्गेनिङ क्षमता र प्राविधिक ज्ञानको

कमी हुनाका कारण कम उत्पादकत्व हुने पेसामा के न्द्रीकृ त छन् ।खास गरी ग्रामीण
क्षेत्रमा नेपाली महिलाको स्थिति पुरुष भन्दा धेरै पछाडि छ ।कर्जाको पहुँचमा पनि
पुरुषका तुलनामा महिलाहरू पछाडि छन् ।धितो अभाव, बैंक तथा वित्तीय
संस्थाहरूको नाफा मुखी व्यवहार, लामो र जटिल प्रक्रिया, औपचारिक कागजात हरूको

15
आवश्यकता, सहर के न्द्रित बैंक तथा वित्तीय संस्था, लगानी पहुँचका लागि ग्रामीण
महिलाको ढोका सम्म कार्यक्रम पुग्न नसक्नु, वितरण सम्बन्धी समस्या (जस्तै–
नियमित बैठक र के न्द्रहरूमा जान समय नहुनु) र क्षमता सम्बन्धीसमस्याहरू (जस्तै
: पुरुषहरूका तुलनामा ज्ञान, सीप, सूचना र जागरुकता तथा निर्णय सम्बन्धी कम
क्षमता) आदि का कारण नेपालमा महिलाहरू लघुवित्तको पहुँचबाट टाढा छन् ।

महिला सशक्तीकरणले उनीहरूलाई विशिष्ट शक्ति प्रयोग गर्ने अधिकार वा उद्देश्य

हासिल गर्न निश्चित साधनहरू प्रदान गर्छ ।महिलाको सामाजिक–आर्थिक क्षमता
बढाउनु र घरका पुरुष सदस्यहरूमा निर्भरता कम गर्नु, घरेलु निर्णयमा आर्थिक
संलग्नता र नियन्त्रणमा सुधार गर्नु, घरेलु खर्चमा योगदान पुर्‍याउनु, आत्मविश्वास
बढाउनु र सामाजिक मुद्दाहरूका सम्बन्धमा महिलाको क्षमता अभिवृद्धि गर्नु महिला
सशक्तीकरण को उद्देश्य हो ।

लघुवित्त सेवा पुगेका स्थानका महिलाहरू बढी सशक्त देखिएका छन् । अधिकांश
लघुवित्तस दस्यहरूले सम्पत्ति किन्ने र बेच्ने, छोरीहरूलाई स्कु ल पठाउने, बालविवाह
रोक्ने बारे छलफल गर्ने र परिवारको योजना बनाउने र निर्णय गर्ने गरेका छन् ।
लघुवित्त कार्यक्रममा सहभागी महिलाहरू शारीरिक रूपमा गतिशील, स्वामित्व र
उत्पादनमुखी, सम्पत्ति माथि नियन्त्रण कायम गर्न सक्ने, निर्णय लिने कार्यमा
संलग्न, राजनीतिक र कानुनी रूपमा जागरुक अनि लघुवित्तमा सहभागी नहुने
महिलाका तुलनामा बढीसशक्त हुन्छन् । विभिन्न अध्ययनबाट लघुवित्तले
महिलाहरूलाई परिवारर आफ्नै प्रयोगका लागि अतिरिक्त आय आर्जन गर्न मद्दत
गरेको पाइएको छ ।

यस्तो अतिरिक्त आयले परिवारका लागि पौष्टिक खाना किन्न, आधुनिक स्वास्थ्य
सेवामा पहुँच प्राप्त गर्न सजिलो हुनाका साथ साथै आफ्ना बच्चाहरूलाई स्कु ल
पठाउन समेत सहज बनाइदिए को छ ।लघुकर्जा कार्यक्रममा सहभागिताले महिलाले
घरेलु निर्णय लिन, आर्थिक स्रोतमा बढी पहुँच प्राप्त गर्न ठू लो भूमिका खेलेको छ
समूह गतिशीलताले बढी स्वतन्त्रता पाएको छ, परिवार नियोजन र अभिभावकीय
चासोमा समेत महिला बढी सशक्त भएका छन् । कतिपय स्थानमा महिला
समुदायले महिला हिंसामुक्त समाज निर्माणका लागि धूमपान र मद्यपान निषेधित
16
क्षेत्र घोषणा गरेर सो को कडा कार्यान्वयन समेत गराएका छन् । विभिन्न
अध्ययनले के देखाएका छन्भने, लघुवित्तकार्य क्रममा सहभागी हुने महिलाहरू
पारिवारिक निर्णयक्षमतामा बढी स्वायत्त, समुदायमा बढी सम्मानित, वित्तीयरूपमा
स्वायत्त, सामाजिक तथा मनोवैज्ञानिक प्रभाव युक्त, आत्मविश्वासी, राजनीतिमा
सक्रिय सहभागी हुने गरेको पाइएको छ ।
https:// www.bankingkhabar.com

/fHosf] d"nwf/df g;d]l6Psf ;d'bfo tyf ljkGg kl/jf/x?sf]

cfly{s, ;fdflhs tyf r]tgf :t/ p7fO{ ul/aL Go'lgs/0f ug]{ nIo / pknAw l;k,
>d tyf k"FhLnfO{ plrt ?kdf kl/rfng ul/ u|fld0f tyf zx/L If]qdf ;Defjgf
pTkfbg Pj+ /f]huf/L d"ns Jjoj;fo sf] :yfkgf ;~rfng, ljsf;, lj:tf/ Pj+ k|a4g
ug]{ sfo{sf nflu ;j{;fwf/0fnfO{ u'0f:tl/o tyf e/kbf]{ n3'ljQ ;]jf pknAw
u/fpg'sf ;fy} cfjZos kg]{ ;|f]t tyf Joj:yfklso k/fdz{ ;]jf tflnd tyf pknAw
u/fO{ ul/aL lgjf/0fsf] sfo{df ;xof]u k'o|fpg] pb]:o lnP/ d]/f]dfOqmf]
kmfOgfG; ljQLo ;+yf ln= sf] ;yfkgf lj=;+= @)^( sflt{s @^ ut] ePsf] xf] .
of] ;+yf g]kfn /fi6« a}+s af6 æ3Æ ju{sf] Ohfht kq k|fKt /fli6«o :t/sf]
n3'ljQ ljQLo ;+yf xf] . o;sf] clws[t k"FhL $) s/f]8, hf/L k"FhL ! ca{ @)
s/f]8 /x]sf] 5 . o;sf] k|a4sdf * j6f jfl0fHo a}+s / @ j6f ljsf; a}+sx? /x]sf
5.

खजुरा गाउँ पालिका नेपालको पछिल्लो प्रशासनिक विभाजन अनुसार लुम्बिनी प्रदेशको बाँके जिल्लामा
पर्दछ। उचाइमा विवधता नभएकोले भौगोलिक रुपमा अनुकू ल यो गाउँ पालिकामा समुद्र सतहबाट १३० मि.
देखि १६४ मि. को उचाई सम्मको मात्र विविधता रहेको छ। १०१.९१ वर्ग. कि.मी. क्षेत्रफल रहेको यस खजुरा
गाउँ पालिका को पूर्वमा कोहलपुर नगरपालिका र जानकी गाउँ पालिका, पश्चिममा बर्दिया जिल्ला, उत्तर मा
बैजनाथगाउँ पालिका र दक्षिणमा भारत पर्दछन्।

तत्कालीन सङ्घीय मामिला तथा स्थानीय विकास मन्त्रालयले तयार गरेको नमुना बमोजिम गठित
गाउँ पालिका, नगरपालिका तथा विशेष, संरक्षित वास्वायत्तक्षेत्रको संख्या तथा सिमाना निर्धारण आयोगले
मिति २०७३ पुस२२मा पेश गरेको प्रतिवेदन अनुसार तत्कालिन संघीय मामिला तथा स्थानीय विकास
मन्त्रीको संयोजकत्वमा गठित समितिले मिति२०७३/११/२०मा पेश गरेको प्रतिवेदनको आधारमा नेपाल
सरकारले मिति२०७३/११/२२ मा देहाय बमोजिम साविकका गा.वि.स. बागेश्वरी, सीतापुर, राधापुर, उढरापुर,
सोनपुर, ररनियापुर समेटर ८ वटा वडाहरू कायम गरी यो गाउँ पालिका निर्माण गरिएको हो। यसगाउँ
पालिकाको कु ल क्षेत्रफल १०१।९१ वर्गकिलोमिट ररहेको छ | खजुरा गाउँ पालिकाको कु लजनसंख्या ५५००६

17
रहेकोछ जस मध्यपुरुषको जनसंख्या २८१५९ र महिला जनसंख्या २६८४६ र तेस्रोलिङ्गी १ जना रहेको छ |
यस गाउँ पालिका को मुख्य बजार खजुरा १ र खजुरा २ मानिन्छ|
२०७३ साल फाल्गुन २७ गते को निर्णय अनुसार खजुरा गाउँ पालिका वडानं ७ साबिक
सोनपुर गाउँ विकास समितिको वडा नं. १ देखि ९ वटा वडा बाट बनेकोहो | यस वडा को कु ल जनसंख्या
८१५७ र क्षेत्रफल १४.२ वर्गकिलोमिटर रहेको छ | http://khajuramun.gov.np
o; j8f leq z'l;n sf]O/fnf k|v/ SofG;/ c:ktfn klg kb{5 . hxfF laleGg
SofG;/sf la/fdL ;fy} cGo /f]usf la/fdLx? b]zsf laleGg 7fFp af6 pkrf/sf
nfuL cfpg] ub{5g\ .

18
!=@ ;d:ofsf] syg
cg';Gwfg cfkm}df Pp6f ljlzi6 PsfO{ xf] . cg';Gwfg eGgfn]
s'g} ;d:ofsf] ;dfwfgsf] vf]hL ug{] PsfO{ xf] . cWoogsf] qmddf vh'/f &,
u'ggfdf /x]sf n3'ljQ ljlQo ;+:yf cGt{ut d]/f]dfOqmf]kmfOgfG; n3'ljQ
ljlQo ;+:yf ln= tyf vh'/f & sf] u'gfgf dnfO{ 5gf}6 ul/ To; If]qsf dlxnfx?
sf] ;xeflutfsf] af/]df cWoog ul/Psf] lyof] .
n3ljQ sfo{qmd Go'g cfo:t/ ePsf kl/jf/x?sf] nfuL cfly{s dfyL p7fO{ plgx?
sf] cj:yfdf ;'wf/ Nofpg] pb]Zosf ;fy ;+rfng ul/P klg s'g} s'g} 7fpFdf
n3'ljQ ;+:yfx?af6 lkl8t eO{ cfly{s cj:yf emg sdhf]/ ePsf] klg kfOPsf] 5
d}n] cWoog u/]sf] If]qdf dw];L dlxnfx?nfO{ n3'ljQ ;+:yfx?n] plgx?sf]
cfly{s cj:yfsf] ;'wf/ ug{ s] s:tf] sfo{qmd NofPsf 5g / k|efjsf/L ePsf] ;fy}
lk5l8Psf] ;d'bfo dw];L dlxnfx?nfO{ ljlQo ;+:yfn] s:tf] cj;/ k|bfg u/]sf]
eGg] af/]df cWoog ul/Psf] 5 .

!=# cWoogsf] pb]Zo

cWoogsf] d'Vo pb]Zo eg]sf] n3'ljQdf dw];L dlxnf ;xeflutfsf] l:ylt / plgx?
df n3'ljQn] kf/]sf] k|efjsf] af/]df /x]sf] lyof] . o; cWoogsf]
pb]ZonfO{ a'bfut ?kdf o;/L pNn]v ul/Psf] 5 .
!_ dw];L dlxnfsf] ;fdflhs cfly{s cj:yf kQf nufpg' .
@_ n3'ljQdf dlxnfx?sf] ;xeflutfsf] l:ylt d'Nof+sg ug{' .
#_ dw];L dlxnfx?sf ;d:ofx? klxrfg ug{' .

!=$ cWoogsf] dxTj

s'g} klg If]qdf ljifoj:t'df s]lGb|t /lx cWoog ubf{ To; If]qsf] af/]df
k'0f{ hfgsf/L x'g] x'G5 . To; If]qdf ePsf ;jn kIf / ;d:ofx?sf] af/]df klg
hfgsf/L x'g] ;fy} ;d:of ;dfwfgsf pkfox? klg kQf nufpg ;lsg] o;sf] d'Vo
kmfObf jf dxTj x'G5 . cWoog ul/Psf If]qdf ePsf ;Dk'0f{ kIfsf] af/]df
hfgsf/L x'g] / ;/f]sf/jfnfx?nfO{ ;r]t agfpg] sfo{ u/]sf x'G5g . o; cWoogsf]
d'Vo sfo{ jf dxTj eg]sf] n3'ljQdf dw]; dlxnfsf] ;xeflutfsf] af/]df / To;
If]qdf /x]sf] n3'ljQn] plgx?sf] hglhjgdf kf/]sf] c;/sf] af/]df hfgsf/L lng'
clg cfly{s cj:yf ;'wf/ ug{sf nfuL n3'ljQsf] e'ldsfsf] af/]df hfgsf/L lng'
/x]sf] lyof] .

!=% cWoogsf] l;df

o; cg';GwfgfTds l/kf]{6 d]/f]dfOqmf]kmfOgfG; n3'ljQ ljQLo ;+:yf
vh'/f–&, u'gfgfdf /lx o;sf] cWoog ul/Psf] lyof] . vh'/f ufFpkflnsf j8f g+=
19
& ;fljs ;f]gk'/ ufFpljsf; ;ldlt ldn]/ ag]sf] xf] . २०७३ साल फाल्गुन २७ गते को निर्णय
अनुसार खजुरा गाउँ पालिका वडानं ७ साबिक सोनपुर गाउँ विकास समितिको वडा नं. १ देखि ९ वटा वडा बाट बनेकोहो |
यस वडा को कु ल जनसंख्या ८१५७ र क्षेत्रफल १४.२ वर्गकिलोमिटर रहेको छ |
o; If]qnfO{ cWoog If]qsf] ?kdf 5gf}6 ug{' n3'ljQdf dw];L
dlxnfsf] ;xeflutfsf] l:ylt kQf nufpg', dw];L dlxnfx?sf] l:yltsf] d'Nof+g
ug'{ / plgx?sf] ;df:ofx?sf] klxrfg ug{' n3'ljQsf] cj:yf kQf nufpg' /x]sf]
5 . ;fy} n3'ljQ ;+:yfx?n] o; If]qsf dw];L dlxnfx?sf] ;fdflhs / cfly{s cj:yf
v]n]sf] e'ldsf s:tf] /x]sf] eGg] af/]df kQf nufPg' /x]sf] 5 .

kl/R5]b :@
k"j{sfo{sf] ;ldIff

s'g} klg laifosf] cWoog ubf{ To;;+u ;DalGwt laifosf] cWoog ug'{ cfjZos
/xG5 . h:n] ubf{ cg';Gwfg eO;s]sf laifosf] klxrfg u/L gofF laifosf af/]df
cWoog ug{ ;xof]u ldN5 . s'g} laifodf cg';Gwfg ubf{ To; ;+u ;DaGwLt
n]lvPsf >Ao b[Zo ;fdfu|L tyf kqklqsfx?sf] cWoog u/L ltgLsf]
l6KkgLd"ns ;ldIffaf6 ug'{ k"j{sfo{sf] ;ldIff af6 cg';Gwfg sfo{nfO
yk ;xof]u k'U5 .
o; cg';Gwfg sfo{n] dlxnfsf] n3'laQ If]qdf ;xefuLtf / cfly{s cj:yfdf
cfPsf] k/ljt{g ;fy} sdL sdhf]/L nfO klxrfg u/L cfKfgf] sfo{nfO k|efjsf/L
agfp5 . o;} ;Gbe{df n3'laQdf dw];L dlxnf ;xefuLtf ;Da¢ k"j{sfo{sf]
cWoognfO k|:t't ul/Psf] 5 .
https://www.echitwanpost.com lrtjg kf]i6 b}lgs af6 g]kfndf n3'laQsf]
cfjZosftf r'gf}tLx? / ;Defjgf lzif{sdf n]v tof/ kf/]sf] b]lvG5 . pQm n]vdf
g]kfndf n3'laQsf] cfjZosftf r'gf}tLx? / ;Defjgfsf ;fy} g]kfn /fi6« a}+ssf
sf/0f l;h{gf ePsf k|d'v ;d:ofx?, n3'laQ laQLo ;+:yf ;+:yfsf sf/0f l;h{gf
ePsf ;d:ofx?,;b:o tyf ;]jfu|fxLdf /x]sf ;d:ofx? cfbL af/]df rrf{ u/]sf]
b]lvG5 .
s'g} laifosf] cg';Gwfg ub} ubf{ af}l¢s ljsf; / zAb e08f/ Ifdtfdf ljsf;
ePtfklg o; ljifodf o; lhNnfdf ljz]if zf]w cWoog ePsf] b]lvPg . k|:t't

20
zf]wkq ;DkGg ePkl5 n3'laQdf cfOkg]{ ljleGg ;d:ofx?sf] ;dfwfg
ug{ ;xof]u k'Ug] 5 .

kl/R5]b M #
cg';Gwfg ljlw
#=! cg';Gwfg 9fFrf
of] d]/f] cwoog cg';GwfgfTds ljlw cGt{ut j0f{gfTds / ljZn]if0ffTds
ljlwsf] k|of]u ul/Psf] 5 . ;DalGwt If]qdf :ynut ?kdf uO{ cWoog ul/
ljifoj:t'df cfwfl/t /lx cwoog ul/Psf] 5 . o; cWoogdf cWoog If]qdf
cg';fGwfgfTds ljlwdf /lx cGt{jftf{ dfkm{t lnPsf] 5 .
#=@ cwoogsf] If]q 5gf}6
Nf3'ljQ sfo{qmd g]kfnsf u|ld0f If]qdf ljleGg ;+3 ;+:yfx?n] ul//x]sf 5g .
d}n] 5gf}6 u/]sf] If]qdf vh'/f ufFpkflnsf j8f g+= & u'gfgfgf /x]sf] 5 . o;
If]q u|ld0f ePsf] / To; If]qdf af;f]af; ug{] dw];L kl/jf/x?
jif{]b]lv ;f]lx :yfgdf a;f]af; ug{] aif{]sf] k|of;sf] afah'tklg plgx?sf] cj:yf
cfly{s ?kdf sdhf]/ ePsf]n] o; If]qdf n3'ljQdf dw];L dlxnfx?sf] cfj4

21
eO{ plgx?sf] cfly{s j[l4df k/]sf] k|efjsf] af/]df hfgsf/L x'g] p2]Zon] o;
If]q d]/f] 5gf}6df k/]sf] 5 .
#=# gd'gf 5gf}6
afFs] lhNnfdf ljleGg /fli6«o tyf If]lqo n3'ljQ ;+:yfx?n] ;]jf k'/fPsf]
5g\ . vh'/f ufFpkflnsf j8f g+= & ;fljs ;f]gk'/ ufFpljsf; ;ldltsf ldn]/ ag]sf]
xf] . २०७३ साल फाल्गुन २७ गते को निर्णय अनुसार खजुरा गाउँ पालिका वडानं ७ साबिक सोनपुर गाउँ विकास
समितिको वडा नं. १ देखि ९ वटा वडा बाट बनेकोहो | यस वडा को कु ल जनसंख्या ८१५७ र क्षेत्रफल १४.२
वर्गकिलोमिटर रहेको छ |

vh'/f ufFpkflnsf j8f g+= & df dw];L / d'l:nd ;d'bfosf] k|d'v ?kdf
a;f]jf; /xx]sf] 5 . ;:+yfx? dWo] d]/f]dfOqmf] kmfOgfG; ljQLo ;+yf ln= o;
If]qdf nfdf] ;do b]lv ;fdflhs If]qdf sfo{qmd ub{} cfPsf] k'/fgf] ;+:yf
ePsf] sf/0f o; ;+:yfnfO{ 5gf}6 kf/]sf] 5 . cWoog If]qdf /x]sf] ljleGg
n3'ljQ ;+:yfx?sf] gfdfjln tof/ ul/ lr7\7f ljlw dfkm{t ljlQo ;+:yf 5gf}6
ul/Psf] 5 .
#=#=! k|fylds >f]t M
of] cWoogsf] k|fylds >f]t cGt{ut cWoog :yn vh'/f ufFpkflnsf j8f g+= &
df dw];L / d'l:nd ;d'bfosf] n3'laQdf dw];L dlxnf ;xeflutfsf] cj:yf Aoltx? ;
+u k|ZgfjnLsf] dfWodaf6 ul/Psf lgsflnosf lgisif{x? /flvPsf] 5g\ . o;
cWoogsf] nfuL k|fylds tYofªsf ;|f]tx? eg]sf] dw];L / d'l:nd dlxnfx? / ;f]lx
3/kl/jf/sf cleefjs x'g .

#=#=@ lålto >f]t M

of] cWoogsf] pb]Zo k'/f ug{ l¢lto tyfªs klg k|of]u ul/osf] 5 . h;
cGtut{ kqklqsfdf k|sflzt n3'laQdf dlxnf ;xeflutfsf] cWoog l/kf]6x? j8f
sfof{no vh'/f af6 tyfª ;+sng a'n]l6g / u'un tyf o; ;+u ;DalGwt k'/fgf] ;f]w
kqx? /x]sf 5g\ .
#=$ tYof+s ;s+ng ljlw

22
s'g} klg ljifodf cWoog cg';gwfg ubf{ pQm ljifo;Fu ;Dalwt ljleGg tYox?
sf] ;fdfu|L ;+sngsf] nfuL k|Zgjln kmf/d / cjnf]sg kmf/dnfO{ d'n cwf/
agfPsf] 5 . k|To]s ;xeflux?sf] k|ZgfjnL kmf/d cjnf]sg kmf/d e/]/ tYo ;
+sng ul/Psf] 5 .
#=$=! cjnf]sg
:ynut ?kdf If]qsf] cjnf]sg ul/ To; If]qdf /x]sf] dw];L dlxnfsf] cfly{s
tyf ;fdflhs cj:yfsf] af/]df hfgsf/L lng] sfo{ ul/Psf] 5 . n3'ljQdf cfj4kl5
n3'ljQQn] s:tf] lsl;dsf] sfo{x? ul//x]sf 5g\ slt j6f n3'ljQdf cfj4 /x]sf]
5g\ ;f] af/]df 3/b}nf]df uO{ plgx?sf] ;+:yfsf] kf;a's tyf cGo sfuhsf]
cWoog dfkm{t cjnf]sg ul/Psf] 5 .
#=$=@ k|ZgfjnL
K|fZgfjnL lgdf{0f ug]{ s|ddf o; If]qdf s'gs'g n3'ljQn] sfd ul//x]sf 5g\ . slt
hgf dlxnf n3'ljQ sfo{s|ddf ;xeflu /x]sf] 5g\ . ;fy} slt jif{ pd]/sf cfj4 5g\ .
dlxnfsf] cfo:t/df s:tf] vfnsf] kl/jt{g cfPsf] 5 . n3'ljQsf] cj:yfx? s:tf] s:tf]
5g\ . o;sf] af/] hfgsf/L lng 5'6\6f 5'6} k|ZgfjnLx? agfPsf 5g\ .
#=$=# cGt{jftf{
k|ZgfjnLsf] lgdf{0f kZrft ;DalGwt If]qdf n3'ljQdf dw];L
dlxnfsf] ;xefuLtfsf] l:ylt af/]df tyf n3'ljQn] dw];L dlxnfdf NofPsf]
kl/jt{gsf] af/]df hfgsf/L lng k|To]s ;+u cGt{jftf{ lnO{ hfgsf/L lnPsf] 5 .
#=^ tYof+ssf] k|zf]wg / ljZn]if0f
Nf3'ljQ If]qdf dlxnf ;xefuLtf d]/f]dfOqmf] kmfOgfG; ljQLo ;+yf ln= sf]
Ps cWoog zLif{ssf] cWoogsf] nflu tYofÎsx?sf] JofVof / ljZn]if0f
ubf{ n3'ljQQdf b]lvg] ;d:of / To;sf pkfox?nfO{ k|d'v cfwf/ dfg]/
tYofÎssf] ljZn]if0f ul/Psf] 5 .
#=& cg';Gwfgstf{sf] cg'ej
dWoklZrdfRrn ljZjljßfnoaf6 ;+j4g k|fKt afu]Zj/L ax'd'vL klAns
SofDk; :gfts dfgljsL ljefusf] u|fld0f ljsf; $!% sf] cg';GwgfTds l/kf]{6 tof/
ubf{ vh\/f, & df /x]sf dw];L dlxnfx?sf] cWoog u/]sf] lyP . o; cWoogsf]
lZfif{s n3'ljQdf dw];L dlxnf ;xefuLtf d]/f]dfOqmf]kmfOgfG; n3'ljQ
23
ljQLo ;+yf ln= vh'/f–&, sf] cWoog /fv]sf] lyP . vh'/f & df ljleGg ljQLo ;
+:yfn] sfd ul//x]sf] 5g\ To; dWo] d]/f]dfOqmf] kmfOgfG; ljQLo ;+yf
lnn] %aif{ b]vL sfd ul//x]sf sf/0f o;nfO{ cWoogsf] ;+:yfsf] ?kdf 5gf}6df
k/]sf] lyP ;fy} o;} ;+:yfsf] vh'/f, & u'gfgf ;d'xdf cfj4 dw];L tyf d'l:nd
lblbalxgL h;nfO{ ;b:o elgbf] /x]5 @( hgf sf] cWoog u/]sf] lyP . plgx? ;
+u JolStut ?kdf cGt{jftf{ lnO{ plgx?sf] ;fdflhs cfly{s cj:yfsf] af/}df
hfgsf/L lnPsf] lyP .
u|fld0f If]qdf uO{ :yfnut cWoog ufl/Psf]n] cWoog If]qsf] cfly{s cj;yfsf]
af/]df / Tof; If]qdf af;f]af; ug]{ kl/jf/sf] cj:yf lgDg tyf dWodju{sf] /x]sf]
kfOof] . lzIffsf] :tf/ klg sd ePsf] dflg;x? s[lif sfo{df cfj4 tyf b}]lgs dhb'/L
u/L lhljsf]kfh{g ug{ u/]sf] kfOof] . dflg;df Jofj;foLs ;DaGwL 1fg gePsf]
To;df klg :yflgo ;/sf/n] s'g}klg cfod'ns tyf l;kd'ns tflndx? k|bfg gu/]sf]
kfOof] .
cWoog ul/Psf] If]qdf ljleGg n3'ljQn] ;+rfng u/]sf] kfOof] t/ Tof; dWo]
klg d]/f]dfOqmf] kmfOgfG; n3'laQ ljQLo ;+yf lnn] klg n3'lQ sfo{s|d ;
+rfng ul//x]sf] kfOof] . o; ;+:yfn] ;d'x dfkm{t ljgf lwtf] tyf lwtf]
shf{ lbg] u/]sf] / ;do ;dodf ljleGg tflndx? ;+rfng ug]{ u/]sf] kfOof] t/
Jojxf/df nfu' gx'g] ePsfn] Tof;sf] pknAwL ePsf] kfOg] . lgDg ju{sf ePsf
sf/0f hUuf hldg sd ePsf h;af6 # b]lv ( dlxgf dfq vfg] k'Ug] u/]sf] kfOof] .
sfdsf] nflu glhs}sf] :yflgo ahf/ / l2d]ls /fi6« ef/t lt/ klg hfg] u/]sf] kfOof] .
o; cWoogsf] qmddf dlxnfx? ;+u lnPsf] cGt{jftf{af6 dlxnfx? lzIffsf]
cj:yf / cflys cj:yf sdhf]/ /x]sf] kfOof] . plgx?sf] cj:yfnfO{ ;'wf/ ug{ n3'lQ
ljQLo ;+:yfn] dlxnfdf shf{sf] ;fydf cfwf/e't Jofj;foL ;DaGwL 1fg tyf l;k
l;sfpg jf lbg ;s]sf] v0df / s[lif If]qdf hf]8 lbO{ Aofj;foLs s[lif tkm{ pGd'v
u/fpg ;s]sf] v08df n3'ljQsf] dd{ cg'?k sfd x'g] lyof] / Tof; If]qsf] ;fdflhs
cfly{s cj:yfdf klg ;'wf/ cfpg] lyof] .

24
 Kfl/R5]b $
tYof+s laZn]zg / AofVof
k:t't ljifosf] pb]:o cg';f/ n3'ljQdf dw]zL Dflxnf ;xeflutf vh'/f,& sf]
cWoogsf] ;DaGwdf afsF] lhNnfsf] vh'/f ufpFkflnsf, & cGt{ut kg
d]/f]dfOqmf] kmfOgfG; ljQLo ;+yf ln=n] ;+rfng u/]sf] Ps ;d"xsf] @( hgf
;d"xdf cfa4 ePsf dlxnf ;+u tYof+s ;+sng u/L AofVof ul/Psf] 5 . To;} u/L
To; If]qsf dlxnfsf] pd]/ cg';f/, / cfly{s af/]df ljZn]if0f ul/Psf] 5 . ljZn]if0f
ljj/0f lgDgfg';f/ /x]sf] 5 .
$=! pQ/bftfsf] ;fdflhs / cfly{s cj:yf
$=!=! pd]/sf] cfwf/df ;xeflusf] ljj/0f
Tfflnsf g+= $=! pQ/bftfsf] pd]/ cg'';f/sf] ljj/0f
qm= ; pd]/ cg';f/sf] ljj/0f ;+Vof k|ltzt s}lkmot
+=
! @) jif{ ;Dd ) )
@ @! b]lv #) jif{ ;Dd !! #&
# #) jif{ b]lv dfyL !* ^#
hDdf @( !))
;|f]t M :ynut ;j{]If0f, @)&(
dfyL pNn]lvt tflnsf cg';f/ pd]/ cg';f/ sf] ljj/0fsf] ;xeflux? @) jif{ ;Dd
gePsf], @! Jfif{ b]lv #) jif{ ;Dd !! hgf #& k|ltzt / #) jif{ b]lv a9L !* hgf
pd]/ ^# k|ltzt ePsf] ;xeflux?sf] tYof+s /x]sf] lyof] .
25
$=!=@ lzIffsf] tx
Tfflnsf g+= $=@ M pQ/bftfsf] z}lIfs cj:yfsf] ljj/0f
qm= ; Z}lIfs cj:yf ;+Vof Kf|ltzt s}lkmot
+=
! lg/If/ & @$
@ ;fIf/ !$ $*
# k|fylds tx ^ @!
$ lgdflj tx @ &
% Dfflj tx ) )
hDdf @( !))
;|f]t M :ynut ;j{]If0f, @)&(
dfyLsf] tflnsfsf] cfwf/df & hgf ;fIf/ @$ k|ltzt, ^ hgf @! Kf|ltzt k|
fylds tx, / lgdflj tx @ hgf & Kf|ltzt / cWoog u/]sf] kfOof] .

$=!=# k]zfut ljj/0f

Tfflnsf g+= $=# pQ/bftfsf] k]zfut ljj/0f
qm= ;+ Kf]zfut ljj/0f ;+Vof Kf|ltzt s}lkmot
+=
! s[lif ( #!
@ Jofkf/ ^ @!
# ;]jf-;/sf/L tyf u}/ ;/sf/L_ ) )
$ Dfhb'/L % !&
% cGo ( #!
hDdf @( !))
;|f]t M :ynut ;j]{If0f, @)&(
dfyLsf] tflnsf sf] cfwf/df s[lif k]zfdf cfa4 ePsf ( hgf #! k|ltzt /x]sf]
kfOof], Jofkf/ k]zfdf cfa4 ^ hgf @! k|ltzt, dhb'/L % hgf !& Kf|ltzt cGo
k]zf ( hgf #! k|ltzt /x]sf] kfOof] .
$=!=$ jflif{s cfDbfgL ;|f]t

26
sfo{qmd eGbf cl3 cfDbfgL slt /x]sf] lyof] eGg] ljj/0f ebf{ lgDg cg';f/sf]
ljj/0f kfOof] .
tflnsf g+= $=$ M pQ/bftfsf] jflif{s cfDbfgLsf] ljj/0f
qm= ; Jfflif{s cfPsf] ljj/0f ;+Vof Kf|ltzt s}lkmo
+= t
! %)))) ;Dd cfDbfgL x'g] $ !$
@ %)))) b]lv *)))) ;Dd cfDbfgL x'g] % !&
# *)))) b]lv !))))) ;Dd cfDbfgL x'g] ( #!
$ !))))) eGbf dfyL cfDbfgL x'g] !! #*
hDdf @( !))
;|f]t M :ynut ;j{]If0f, @)&(
dfyLsf] tflnsfsf] cfwf/df %)))) ;Dd $ hgf !$ Kf|ltzt, %)))) b]lv dfyL
*)))) ;Dd % hgf !& k|ltzt, *)))) b]lv dfyL !))))) ;Dd ( hgf #! k|ltzt / !)))))
eGbf dfyL x'g] !! hgf #* Kf|ltzt jflif{s cfDbfgL x'g] kfOof] .
$=!=% ;xeflux?sf] vr{sf] ljj/0f
sfo{qmd ebf cl3 jflif{s vr{ slt /x]sf] lyof] eGg] ljj/0fdf ebf{ lgDg
cg';f/sf] ljj/0f kfOof] .
qm= ; Jflif{s vr{sf] ljj/0f ;+Vof Kf|ltzt s}lkmot
+=
! !%))) ;Dd vr{ x'g] ) )
@ !%))) b]lv #)))) ;Dd vr{ x'g] ) )
# #%))) b]lv $)))) ;Dd vr{ x'g] !^ %%
$ $)))) eGbf dfyL vr{ x'g] !# $%
hDdf @( !))
;|f]t M :ynut ;j{]If0f, @)&(
Dfflysf] tflnsfsf] cfwf/df #%))) b]lv $)))) !^ hgf %% k|ltzt / !# hgf
$% k|ltzt $)))) eGbf dfyL jflif{s vr{ x'g] kfOof] .
$=!=^ ;DklQsf] cfwf/df ;xeflusf] ljj/0f
hUuf tyf ;DklQsf] af/]df ;xeflux? ;+u lnPsf] ljj/0f ;fy} To; hUufdf ePsf]
pTkfbg x'g] cGgjfnLsf] ljj/0f lnbf lgDg kfOof] .

27
tflnsf g+= $=^ M pQ/bftfsf] ;DklQsf] ljj/0f
qm= ; hUufsf] If]qkmn -v]t, af/L_ ;+Vof Kf|ltzt s}lkmot
+=
! ! b]lv % s7\7f ;Dd & @$
@ ^ b]lv !) s7\7f ;Dd ( #!
# !) s7\7f eGbf dfly !# $%
hDdf @( !))
;|f]t M :ynut ;j{]If0f, @)&(
dflysf] tflnsfsf] cfwf/df ! b]lv % s7\7f ;Dd hUuf /x]sf] ;+Vof & hgf @$
k|ltzt , ^ b]lv !) s7\7f ;Ddsf] hUuf /x]sf] ( hgf #! k|ltzt / !) s7\7f eGbf dfly
!# hgf $% k|ltztsf] hUufsf] ljj/0f /x]sf] kfOof] .
$=!=& vfBpTkfbgsf] ljj/0f
tflnsf g+= $=& =+ pQ/bftfsf] vfB pTkfbg ljj/0f
qm =; vfB ljj/0f ;+Vof k|ltzt s}lkmot
+=
! # dlxgf ;Dd vfg k'Ug] & @$
@ # b]lv ^ dlxgf vfg k'Ug] % !&
# ^ b]lv ( dlxgf ;Dd vfg ( #!
k'Ug]
$ ( dlxgf b]lv !@ * @*
dlxgf ;Dd vfg k'Ug]
% ;w}e/L vfg k'Ug] ) )
@( !))
;|f]t ++= :ynut ;j}If0f , @)&(
dfyLsf] tflnsfsf] cfwf/df cfkmgf] hUufsf] pTkfbgaf6 vfg k'Ug] #
dlxgf ;Dd k'Ug] & hgf @$ k|ltzt # b]lv ^ dlxgf k'Ug]df % hgf !& k|ltzt ,
^ b]lv ( dlxgf ;Dd k'Ug]df ( hgf #! k|ltzt , * dlxgf b]lv !@ dlxgf ;Dd vfg
k'Ug] * hgf @* k|ltzt /x]sf] kfOof] .

$=@ n3'ljQdf cfj4 dw];L dlxnfsf] ;xeflutfsf] l:ylt

28
 k|:t't cWoog l/kf}6 vh'/f,& u'gfggdf /x]sf] kl/jf/x?sf] ljj/0f lnOPsf] lyof]
.
dw];L dlxnfsf] cfly{s cj:yfsf] af/]df tYff n3'ljQdf pqm ;d'bfodf b]vf
k/]sf] ;d:ofnfO{ pQ/bftfaf6 lnPsf] hfgsf/L af6 ljj/0fx?nfO{;dfj]z u/]sf]
5' .
$=@=! n3'ljQdf cfj4sf] ljj/0f
tflnsf g+= $=* : pQ/bftfsf] n3'ljQdf cfj4sf] ljj/0f
qm n3'ljQdf cfj4 ljj/0f ;+Vof k|ltzt s}lkmot
=;
+=
! Ps dfqdf cfj4 & @$
@ ! b]lv @ j6f % !&
# @ b]lv # j6f ^ @!
$ # eGbf dfyL !! #*
hDdf @( !))
;|f]t : :ynut ;j}If0f , @)&(
dflysf] tflnsfsf] cfwf/df Psdfqdf cfj4 & hgf @$ k|ltzt ,% hgf ! b]lv
@ j6fdf cfj4 !& k|ltzt ,@ b]lv # j6fdf ^ hgf @! k|ltzt / # j6f eGbf dfyL !!
hgf #* k|ltzt cfj4 /x]sf] kfO{of] .
$=# n3'ljQdf cfj4 dw];L dlxnfsf pQ/bftfsf ;d:ofx?
tflnsd g+= $=( : pQ/bftfsf] ;d:ofsf] ljj/0f
qm=; ;d:ofsf] ljj/0f ;+Vof k|ltzt s}lkmot
+=
! lgoldt ;Ffjf Aofh gltg] $ !$
@ ;dodf gcfpg] * @*
# Afl9 shf{ lng] % !&
$ a}7sdf pkl:yt gx'g] !@ $!
hDdf @( !))
;|f]t : ;ynut ;j}If0f , @)&(
dflysf] tflnsfsf] cfwf/df lgoldt ;Ffjf Aofh gltg} $ hgf !$ k|ltzt ' ;dodf
gcfpg] * hgf @* k|ltzt , a9L shf{ lng] % hgf !& k|ltzt a}7sdf pkl:yt
gx'g] !@ hgf $! k|ltzt /x]sf] hfgsf/L lbPsf] kfOof] .
29
$=#=! ;d:ofsf sf/0fx?
tflnsf g+= $=!) : cWoog If]qdf n3'ljQ ;d:ofsf sf/0fx/sf] ljj/0f
qm= n3'ljQsf] ljj/0f ;+Vof k|ltzt s}lkmot
;+=
! k|lt:kwf{n] # !)
@ Al9 shf{ lnP/ % !&
# Aofj;fosf] eGbf al9 ( #!
shf{
$ ljQLo ;fIf/ geP/ !@ $@
hDdf @( !))
;|f]t: :ynut ;j}If0f , @)^*
dflysf tflnsfsf cfwf/df k|lt:kwf{sf sf/0f # hgfn} !) k|ltzt, al9
shf{ lnP/dfdf % hgf !& k|lgzt, Aoa;fo eGbf al9 shf{df ( hgf #! k|ltzt /
ljQLo ;fIf/tfsf] slddf !@ hgf $@ k|ltztn] pQ/ lbPsf] kfOof] .
$=#=@ ;d:of ;dwfgsf pkfox?
x/]s If]qdf ;d:of cfpg' :jefljs g]} xf] t/ To;af6 kg]{
c;/n] ;d:ofsf] ;dfwfgsf] af/]df cjut u/fp5 . ;d:ofx?af6 g} gofF of]hgf
tyf ;dfwfgsf] pkfox? kQf nufpg ;lhnf] x'G5 .
tflnsf g++= $=!! M pQ/bftfaf6 lnPsf] ;d:ofsf] ;dfwfgsf] ljj/0f
qm ;dfwfgsf] ljj/0f ;+Vof k|ltzt s}Kfmot
=;
+=
! Psdfq n3'ljQaf6 dfq sf/f]af/ ug'{kg'{ !# $%
@ Ifdtf cg';f/ shf{ lng] * @*
# Aoj;fosf] cg';f/ shf{ lng' kg]{ % !&
$ shf{sf] ;b'kof]u ug]{ # !)
30
 hDdf @( !))
;|f]t M :ynut ;j]{/If0f,@)&(
dflysf] tflnsfsf] cfwf/df Psdfq nu'ljQaf6 dfq sf/f]af/ ug'{kg]{ !#
hgfn] $% k|ltzt, Ifdtf cg';f/ shf{ lng] * hgf @* k|ltzt , Aofj;fosf] cfwf/df
shf{ lng' kg]{df % hgfn] !& k|ltzt / shf{sf] ;b'kof]u ug{] # hgfn] !) k|
ltztn] ;dfwfgsf] pkfo af/]df hfgsf/L .

cWofo %
lgZsif{ / ;'emfax?
%.! lgZsif{
Nf3'ljQ sfo{s|d dlxnfsf] cfo :t/sf] a[l4 ug]{ pb]Zo xf] . n3'ljQ ljlQo sfo{s|
d ;+rfng ug{sf] nflu dlxnf ;xeflusf] lgs} dxQjk"0f{ e'ldsf /xsf] x'G5 .
To;df klg dw];L ;d'bfo hf] ;dfhdf lk5l8osf ju{ /x]sf] 5 Go"g cfo:t/sf] sf/0f
ljleGg kIfdf kl5 x'G5g\ . n3'ljQ n] Go"gcfo:t/ ePsf kl/jf/nfO{ shf{ k|
efjsfl/ Aoa;fosf] ;[hgf u/fO{ cfo :t/df ;'wf/ Nofpg] sfo{ ug'{ n3'ljQsf]
a;f]af; ePsf] / ;Dklt klg yf]/} ePsf] kfO{of] . k|fo s[lif k]zfdf cflZ|ft /x]sf]
# b]lv ^ dlxgf;Dd dfq pQkfbg ePsf] cGgaflnn] k'Ug] kfO{of] .
%.@ ;'emfa
u|fldg If]q ePsf] sf/0f cem yf? ;d'bfosf ePsfn] lzIffsf] :t/df sd ePsf]
kfO{of] . u|fld0f If]q ePklg vh'/f,& :yflgo ;/sf/n] dw];L ;d'bfosf]
Aoa;fosf] nflu pBld sfo{s|d NofO Aoa;fod'lv lt/ cled'v ug{ ;s]sf] v08df
cfo :t/ j[l4df ;xof]u x'g] lyof] .
%.@.! Nf3'ljQnfO lglt lgdf{0f ;DalGw ;'emfax?
 Uf|fld0f If]qdf s[lif ;DalGw sfo{qmdsf] ljsf;sf nflu lglt
agfO{ sfo{qmd ug'{kg]{ .
31
  l:yflgo :t/df s[lif pTkfbgdf a[l4 ug'{kg]{ ;fy} ;+sng s]Gb|sf]
lgdf{0f ul/ g]kfnuGh ahf/ ;Dd Aoa:yf ug'{kg]{ .
 :yflgo ;/sf/ ;+u ;dGjo u/L sfo{qmd ;+rfng ug'{ kg]{ .
%.@.@ dw];L dlxnf ;DaGwL cg';Gwfgstf{sf] nflu ;'emfax?
 dw];L ;d'bfosf] k/Dk/fblv g} lg/Gt/ ?kdf cfPsf 1fgl;k /
k]zfx? ;DalGw cWog ug'{kg]{ .
 Nf3'ljQ dw];L dlxnfsf] cflYf{s tyf r]tgfsf] kl/jt{gnfO ;dfj]z ul/
cWog ug'{kg{] .
 :yflgo :t/af6 ;dfhdf kl5 k/]sf ju{sf dlxnfsf] kxrsf] ;DjlGw cWog
ug{'kg{'] .

;Gbe{u|Gw ;[rL
, www.bankingkhabar.com /fhlgtL dlxnf ;xeflutf n]v
gLnd 9'+ufgf, www.ekantipur.com dlxnf z;lSts/0fdf n3'ljQ n]v k'; @^ @)&&
. www.bankingkhabar,com' g]kfndf n3'ljQsf] ca:yf / r'gf}lt n]v sep 8 2018
, www.crosscheck.com' n3'ljQ ;]jfsf] k|efj / g]kfnL cy{tGqdf o;sf] e[ldsf
, https://www.echitwanpost.com ' n3'ljQsf r'gf}lt / ;dfwfg %c;f]h @)&^
https://www.khajuramun.gov.np

32
 kl/lzi7s : !
k|Zgfjlnx?
!= ;xeflutfsf] ljt/0f
lhNnf g.kf/ufpkf j8f g+ 6f]n
ldlt
@= ;xeflu ;fdfGo kl/ro
Gffd pd]/
ln+u : s) dlxnf v) k'?if

33
 j}aflxs cj:yf : s) ljjflxt v) cljjflxt
wd{ : hflt :
kl/jf/sf] k|sf/ s) ;+o"Qm v) Psn
kl/jf/ ;+Vof :
;fd'bflos ;+u7gsf] gfd :
;fd'bflos ;+u7gsf] cj:yf :
lzIffsf] tx :
# . ;xeflu ;+u ePsf] ;DklQ ljj/0f ?
qm.; hUufsf] k|sf/ ;+Vof (ljufxf) pQkfbg
.
! v]t
@ Affl/
# cGGf

$. tkfOsf] vfB pQkfbg vfg k'Ug] ?

s) ) b]lv # dlxgf v) # b]lv ^ dlxgf u) ^ b]lv ( dlxgf
3) ( b]lv !@ dlxgf 8=) jif{el/
%. ;xeflutfsf] k]zf
;. k]zf d"No cflZfs
Gf.
! s[lif
@ Aofkf/
# ;]jf (;/sfl/ hflu/ / u}/ ;/sfl/ )
$ Dfhb'l/
% cGo

^= sfo{qmd eGbf aflif{s cfdbflgsf] ljj/0f

s_ %)))) eGbf al9 v_ %)))) b]lv *))));Dd
34
u_ *)))) b]lv !))));DDf 3_ !)))) eGbf al9
&= sfo{qmd eGbf cl3 jlif{s x'g] vr{sf] ljj/0f

s_ !%))) eGbf al9 v_ !% b]lv #)))) ;Dd

u_#)))) b]lv $%))) ;Dd 3_ $%))) eGbf al9

*= n3'ljuQdf cfj4 ePsf] ljj/0f

s_ ! j6f n3'ljQdf v_ @ j6f n3'ljQdf

u_ # j6f n3ljQdf 3_ # j6f eGbf jl9

(= n3'ljQdf cfO{ kg]{ ;d:ofsf] ljj/0f

s_ lgoldt ;f+jf Aofh gltg] v_ ;d'x a}7sdf gcfpg]

u_ al9 shf{ lng] 3_pkl:yt gx'g]

!)= n3'ljQ;+:Yffx?sf]k|lt:kwf{n] NofPsf ;d:ofx?sf] ljj/0f

s_ al9 shf{ k|jfx v_ ls:tf gltg]{

u_ Jofj;fo eGbf al9 shf{ 3_ ljlQo ;fIf/tfsf] geo/

!!=cWoog ul/P sf]If]qdf ePsf ;d:osf] ;dfwfgsf ug{ ;lsg] pkfox?sf]ljj/0f

35
s_ Ps dfq n3'ljQaf6 sf/f]af/ ug{] v_ Ifdtf cg';f/ shf{ lng] kg]{

u_ Joj;fo cg';f/ shf{ lng] 3_ shf{sf] ;lx ;b'kof]u ug]{

!@= n3'ljtsf] ;d'xdf s'g kbdf /lx sfd ug]{ cj;/ k|fKt ljj/0f

s_ k|d'v v_ pk k|d'v

u_ ;lra 3_ ;b:o

!#= n3'ljQaf6 k|bfg u/]sf] tflnd tyf uf]i7Lx?df ;xeflutfsf] ljj/0fx?

s_ ! j6f v_ @ j6f

u_ # j6f 3_ $ j6f

36
 kl/lzi6sM @

;xeflux? ;+u cGt{jftfsf] k|Zgx?

!=n3'ljQdf cfj4 cl3 / kl5 cfly{s cj:yfdf cfPsf] kl/jt{gx? s:tf] 5 .

@= s] tkfO{ nfO{ ;flRrs} n3'ljtn] ul/la Go'lgs/0fsf] nflu sfd u/]sf] 5g
h:tf] nfU5 .
#= cfly{s ljl4sf] nflu s:tf] vfnsf] sfo{qmdx? lbOPsf] 5 .
$= slt j6f n3'ljQdf cfj4 eO{ shf{ lng' ePsf] 5 .
%=shf{ lnO{ s:tf] s:tf] Jofj;fo ;+rfng ug''''{ ePsf] 5 .
^= of] n3'ljQsf] ;]jf ;'ljwf k\|lt xh'/nfO{ lrt a'em]sf] 5 .
&= tkfO{ cfj4 ePsf] n3'ljt dWo] s'g /fd|f] nfU5 .
*= n3'ljt ;+:yfx?n] dw]zL ;d'bfosf dlxnfx?nfO{ s:Tff] cj;/x? k|bfg u/]sf] 5
.
(= n3'laQ af6 shf{ k|fKt ubf{ s] stL sl7gfO em]Ng' kof] .
!)= n3'laQ sd{rf/Ln] ug]{ Aoaxf/ s:tf] nfU5 .

37
n3'laQdf d3];L dlxnf ;xefuLtfsf] l:ylt vh'/f,& sf] cWoogsf]
cGtjftf{ qmsdf lnPsf kmf]6f]x? .

38
kl/lzi6s M$ cWoog If]qsf] gSzf

39
40