Zeka ve Zeka kuramları

Venera ŞIHKAMALOVA

DERS ÖDEVİ

Eğitim Yönetim Programı/ Eğitim Bilimleri anabilim Dalı

Dersin Öğretmeni: Dr.Öğr.Üy. Çetin TERZİ

“EYT-555 Eğitim Yönetimi ve Denetimin Psixoloji Temelleri” dersinin

gerekliliklerini yerine getirmek üzere hazırlanmışdı.

Eskişehir

Anadolu Üniversitesi

Eğitim Bilimleri Enstitüsü

05/2019
İçindekiler
GİRİŞ.....................................................................................................................................................3
Zeka ve Zeka kuramları..........................................................................................................................3
1. Zeka nedir?...................................................................................................................................3
1.1. Zeka testleri...........................................................................................................................3
1.1.1. Eisenck testi...................................................................................................................4
1.1.2. Amthauer testi...............................................................................................................4
1.1.3. Raven testi.....................................................................................................................4
1.2. Zekanın Yaşa Göre Gelişimi................................................................................................5
1.3.Zekanın Soyaçekim ile İlgisi........................................................................................................5
1.4. Zeka ve Çevre.......................................................................................................................5
1.5. Zeka ve Başarı.......................................................................................................................6
1.6. Zeka kuramları.....................................................................................................................6
1.6.1. Spearman Çift Faktör Kuramı ( Genel Zeka).......................................................................6
1.6.2. Thurstone Grup Faktörleri Kuramı.......................................................................................6
1.6.3. Sternberg Üçlü Saç Ayağı Kuramı........................................................................................7
1.6.4. Howard Gardner: Çoklu Zeka...............................................................................................8
Sonuç................................................................................................................................................8
Kaynakça.........................................................................................................................................9
GİRİŞ
Zeka nedir? Bu konuda belirlenmiş kesin bir tanım bulunmamaktadır. Zekanın ne
olduğuna ilişkin tartışmalar yıllarca yapılmış ve hala da yapılmaktadır. (htpp-1) Tarih
boyunca bilim adamları zeka konusunda farklı yaklaşımlarda bulunmuşlardır. Örneğin, J.
Piaget'in yapısal - genetik yaklaşımında, zeka, bir konuyu evrensellik ile nitelendirilen bir
çevre ile dengelemenin en yüksek yöntemi olarak yorumlanır. Bilişsel bir yaklaşımda, zeka,
bir dizi bilişsel işlem olarak kabul edilir. Faktör-analitik yaklaşımda, ise bir dizi test
göstergesine dayanarak, kararlı faktörler aranır. (http- 2).

Zeka ve Zeka kuramları

1. Zeka nedir?

Latincede “zeka” kavramının karşılığı “intellectus” sözcüğüdür. Bu sözcük; algılama,

tanıma, bilme, anlayış anlamlarına gelmektedir. Zeka, psikolojide en çok tartışılan olaylardan
biridir, ancak buna rağmen, “zeka” olarak nitelendirilebilecek standart bir tanım yoktur.
Bazı araştırmacılar zekanın bir yetenek olduğuna inanırken, diğerleri zekanın bir takım
yetenekler, beceriler ve yetenekler içerdiği hipotezine inanmaktadır.(Leontiev, 1964, s: 112).
Zeka kavramını açıklayan pek çok çalışma söz konusudur. Bu çalışmalarda zeka tanımının
kapsamının genişlediği görülmektedir (Öner, 1997, s. 8). Örneğin;

20. yüzyılın başında (1921) yapılan çalışmalarda; “zekanın problem çözme ve karar
verme gibi üst düzey beceriler, öğrenebilme ve çevreye uyum sağlayabilme yeteneği gibi
yeteneklerden oluştuğu” ifade edilmektedir. (http-4).

Artık 20.yüzyılın sonuna (1981) gelindiğinde ise, “zekayı oluşturan yeteneklerin üst
düzey beceriler, kültür açısından değerli olan yetenekler ve yönetici süreçler” olduğu
sonucuna varılmıştır. (http-4).

Beyin ve beynin işlevi konusunda son dönemde yapılan araştırmalar zekayı bütünleşik
bir kavram olarak ele almaktadır.  Yeni zeka, dünyayı anlayabilme, düşünebilme ve zorluklar
karşısında kaynaklarını en etkin şekilde kullanabilme becerisi olarak, tanımlanabilir. (http-5).

1.1. Zeka testleri

1976’da Robinson zekayla ilgili birçok kuramı analiz etmişler ve bu kuramlarda yer
alan bilgilere dayanarak zekanın en fazla kullanılan üç özelliğini saptamışlardır (Patton,
Panna, Beirne-Smith, 1986).

1. Öğrenme kapasitesi: Kişinin verilen eğitimden yararlanabilme kapasitesi.

2. Öğrenilmiş bilginin toplamı: Kişinin kendi yetenekleri içinde öğrendiği tüm kavram
ve bilgiler.
 3. Çevrenin istemlerine uyabilme: Kişinin kendisini çevresine ve çevresinde görülen
değişikliklere başarılı bir şekilde uyum gösterebilmesi becerisi.

Bu özellikler oldukça genel olduğu için zekanın ne olduğuna ilişkin açıklamayı

yapamamaktadır. Fakat bütün araştırmacılar tarafından bireyler arasındaki farkların önemli
olduğu kabul olunmaktadır ve bu amaçla bireysel testler yapılmaktaydı (Öner, 1997, s. 26).

Testlerin temel amacı değişik koşullar altında bireylerin tepkilerini ölçmek veya
bireyler arasındaki farklılıkları belirlemektir. 1905’te Binet ve Simon ilk ölçeklerini ve
1908’de 3-13 yaş arası çocukların zeka yaşlarını ölçmeye yönelik ikinci ölçeklerini
geliştirmişlerdir. 1916’da Amerika’da Stanford-Binet testi geliştirilmiştir. Stanford-Binet zeka
testi zeka yaşı ile takvim yaşı arasında bir oranın kullanıldığı (IQ) ilk test olmuştur (Anastasi,
1972:3).

1939’da Wechsler yetişkinler için daha önce oluşturulan zeka testlerinin çocuklar için
olduğunu ve bunların kullanılmasıyla yetişkinlerin değerlendirmesinin mümkün olmadığını
ileri sürerek yetişkinler için bir zeka testi (WAIS) geliştirmiştir. Wechsler 1950’de Wechsler-
Bellevue isimli testin kolay maddelerinin alınarak geliştirilen çocuklar için zeka testini
(WISC) oluşturmuştur (Anastasi, 1972).

Zeka testlerin arasında en yaygın kullanılanlar şunlardır:

1.1.1. Eisenck testi.

Eisenck testi, İngiliz psikolog Hans Eysenck tarafından geliştirilen bir IQ testidir. Şu
anda, istihbarat için Eysenck testinin sekiz farklı çeşidi vardır. (Hawkins, Blakesley, 2007, s:
240).

Bu zeka testlerine bazen takım testleri denir. Çeşitli formüle etme görevleriyle sözel,
dijital ve grafik materyal kullanarak entelektüel yeteneklerin genel değerlendirmesi için
tasarlanmıştır. Aysenk’in ilk beş sınavı oldukça benzerdir ve talimatları dikkatlice izlemesi
şartıyla, bir kişinin istihbaratının genel bir değerlendirmesini yapar. Eisenck, sözel,
matematiksel ve görsel-uzamsal yetenekleri değerlendirmek için üç özel test geliştirmişti.
(Hawkins, Blakesley, 2007, s: 242).

1.1.2. Amthauer testi

Amthauer testi (kısaltılmış TSI) - Alman psikolog Rudolf Amthauer tarafından IQ’yu
belirlemek için geliştirilen bir test. Amthauer, araştırmasında, bir kişinin istihbarat ve mesleki
faaliyetlerinin uygunluğuna çok dikkat etti.

Amthauer'e göre, bireysel yetenekler izole edilmiş unsurlar olarak mevcut değil,
gelişmeleri birbirine bağlı. Yetenek yapılarının birliği fikri, pek çok entelektüel-profesyonel
test için, özellikle de Amthauer’in istihbarat yapısı testinde temel teşkil etmiştir.

Test sonucunda, aşağıdaki kriterlere göre bir istihbarat profili oluşturulur: cümlelerin
eklenmesi, kelimelerin hariç tutulması, analojiler, hafıza, monistik yetenekler, aritmetik
işlemler, sayısal seriler, mekansal hayal gücü, mekansal genelleme. (İlyasov, 1986, s: 46)
 1.1.3. Raven testi

Raven testi, bireyleri entelektüel gelişimlerine göre farklılaştırmak için tasarlandı. Test,
1936'da John Raven ve L. Penrose tarafından önerilmiştir. Bu test için daha yüksek
göstergeler, a) daha hızlı olanlar ve b) sınırlı sayıda özelliğe sahip grafik nesnelerden oluşan
düzenli bir dizinin yapımında mantıksal yasaları daha doğru belirleyenler tarafından gösterilir.

Bu test için diğer bir isim, Raven'in İlerici Matrisi, testin görevlerinin, artan çözme
zorluğuna göre sıralandığını göstermektedir. Yani, beş dizinin her birinde (12 görev
dizisinde), dizinin sonraki görevleri bir öncekinden nispeten daha karmaşıktır. Test
problemlerini çözmek için geçici bir sınırlama getirildi - 20 dakika içinde doğru şekilde
çözülen görevlerin sayısı hesaplandı. 60 görevin tümünü çözme zamanının sınırsız olması
mümkündür. Bu durumda, sonuç özel bir tabloya göre ayarlanır.( Kozyrev, 2000, s: 348)

1.2. Zekanın Yaşa Göre Gelişimi

Zeka yaşamın ilk on yılında büyük bir gelişme kaydetmektedir. Bu süre içinde en hızlı
gelişme ilk iki yılda gerçekleşir. Başlangıçta davranışı birkaç refleksten oluşan insan, iki
yılsonunda kendi başına yürüyebilen, konuşabilen, bazı basit problemleri çözebilen, neden
sonuç ilişkisi kurabilen, basit planlamalar yapabilen, hatırlayabilen bir kişi hale gelir. (http-3).

Sembollerle düşünebilme 11 yaşında başlar. 12 yaştan sonra zekanın hızında azalma

olsa da gelişmeye devam eder. Gelişmenin en üst düzeyine 14-18 yaşlar arasında varılır.
Zihinsel güç 30 yaşa kadar bu düzeyde kalır. Daha sonraki yaşlarda yeni malzeme
öğrenmedeki başarı yavaş olarak azalmaya başlar, ancak öğrenilen bilgiler kaybolmaz tam
tersine yaş ilerledikçe, deneyimden dolayı edinilen bilgiyi kullanmadaki beceri artar. (http-3).

1.3.Zekanın Soyaçekim ile İlgisi

Doğuştan gelen zekanın değerlendirilmesi için bilinen bir yöntem yoktur. Kalıtımla
çevre arasındaki ilişki birbirinden ayrı ve uzakta yetiştirilen ikizlerin davranış ve başarılarının
incelenmesiyle bir ölçüye kadar belirlenebilir. Tek yumurta ikizlerinin kalıtımı, birbirlerinin
aynıdır. (http-8). Doğumdan itibaren birbirlerinden farklı çevrelerde yetişen tek yumurta
ikizlerinin ve aynı evde yetişen çift yumurta ikizlerinin zeka puanlarının karşılaştırıldığı bir
araştırmada, değişik çevrelerde yetişseler bile, kalıtımı aynı olan tek yumurta ikizlerinin
zekalarının, aynı çevrede yetişip, kalıtımları birbirinden farklı olan çift yumurta ikizlerinin
zekalarından daha çok birbirlerine benzediği ortaya çıkmıştır. (İlyasov, 1986, s: 54)

Bir başka araştırmada ise, bebek iken evlat edinilen çocukların zekalarını, üvey anne-
babalarının zekaları ve ayrıca doğal anne-babalarının zekaları ile karşılaştırmışlar ve bu
çocukların zeka puanlarının doğal ana-babalarınkine daha çok benzediği görülmüştür. Bunun
gibi çok sayıda yapılan araştırmalar, kalıtımın zeka gelişmesinde önemli bir rol oynadığını
ortaya koymuştur. (İlyasov, 1986, s: 56).

1.4. Zeka ve Çevre

Psikologlar genetik mirasın önemli bir belirleyici olduğunu söylüyor ancak çevrenin de
zeka gelişiminde önemli rol oynadığını vurguluyorlar. Tek yumurta ikizleri birbirinden ne
kadar farklı çevrelerde yetişirlerse aralarındaki zeka farkı da o denli fazla olmaktadır. Ana-
baba evi zihinsel gelişmeyi etkilediği istatistiklerle gösterilmiştir. Çeşitli eğitim seviyesine
sahip ailelerden gelen çocukların bir arada okudukları okullarda yapılan araştırmalarda,
yüksek eğitim düzeyli ailelerden gelen çocukların diğerlerine göre daha başarılı oldukları
saptanmıştır (Atkinson, 2012, s: 38)

1700 ve 1910 yılları arasında yaşayan 4421 ünlü kişinin kökenini inceleyen bir
araştırma sonucunda bu kişilerin % 83'ünün üst tabakadan ve ancak %16'sının alt tabakadan
geldiğinin ortaya çıkması, çevre faktörünün önceki yüzyıllarda çok daha önemli bir etken
olduğunu ortaya koymaktadır. Her ne kadar başarı ve zeka birbirinden farklı olsa da, başarıda
zekanın önemli bir payı olduğu göz önüne alınacak olursa bu bize zeka hakkında da bilgi verir
(Atkinson, 2012, s: 45).

1.5. Zeka ve Başarı

Üstün zekalı bir bireyin toplumda bununla orantılı olarak başarılı olacağı varsayılırsa
da, kimi zaman denetlenemeyen dış etkenler nedeniyle uzun vadeli tahminler geçersiz
çıkabilir. Zekânın toplumsal başarıya dönüştürülebilmesini sağlayan mekânizma henüz
yeterince anlaşılamamıştır. Çocukluk döneminde yapılan başarı testlerinin aynı dönemde
yapılan IQ testleri ile benzer sonuçlar verdiği görülürse de, yaşamın ileri ki yıllarında ortaya
çıkacak davranış kalıplarının tamamen bu sonuçlarla belirlenmesi mümkün değildir. (http-4).

1.6. Zeka kuramları

Farklı araştırmacılar, zekanın doğasını açıklamak için çeşitli teoriler

önermişlerdir. Son 100 yılda birçok zeka kuramları ortaya çıkmıştır. Bunlardan bazıları
aşağıdakilerdir. (http- 6).

1.6.1. Spearman Çift Faktör Kuramı ( Genel Zeka)

Yirminci yüzyılın başlarında yaşamış olan İngiliz psikolog Charles Spearman, zekânın
genel bir yapı olduğu ve zihinsel enerjinin de her eylemin kaynağı olduğu görüşünü ileri
sürmüştür. Bunu genel zekâ ya da g faktörü adlandırarak öne sürmüştür.(htpp-9).

Bazı zihinsel yetenek testlerini incelemek için faktör analizi olarak bilinen bir teknik
kullandıktan sonra, Spearman bu testlerdeki puanların oldukça benzer olduğu sonucuna
varmıştır. Yeni, Spearman, bir alanda parlak olan bir kişinin diğer alanlarda da genel olarak
parlak olduğunu kaydetmektedir. Bir bilişsel testte iyi performans gösteren kişiler, diğer
testlerde iyi performans gösterme eğilimindeyken, bir testte kötü puan alanlar, diğerlerinde de
kötü puan alma eğilimi göstermişlerdir. Böylelikle Spearmen, zekanın ölçülebilen ve sayısal
olarak ifade edilebilen genel bir bilişsel yetenek olduğu sonucuna varmıştır. (htpp-9).

1.6.2. Thurstone Grup Faktörleri Kuramı

1887-1955 yılları arasında yaşayan Louis Leon Thurstone (1938), Spearman’ın genel
zekâ üzerinde durmasına itiraz etmiştir. Thurstone, zekânın belli sayıda birincil yeteneğe
bölünebileceğini düşünmüştür. Bu yetenekleri bulmak için, birçok farklı madde içeren çok
sayıda testin sonuçlarına faktör analizi uygulamıştır. Bir grup test maddesi, sözel anlayışı
ölçmek üzere hazırlanırken diger bir grup aritmetik hesaplamayı ölçerek farklı gruplar, farklı
yetenekleri ölçmek üzere hazırlanmıştır. (htpp-9).

Thurstone, tüm testlerin puanları arasındaki korelasyonları bulduktan sonra, bir temel
faktörler kümesine ulaşmak için faktör analizi uygulamıştır. Bulunan faktörlerden her birini
en iyi temsil eden test maddeleri, yeni testler oluşturmakta kullanılmıştır. Bu testler daha
sonra başka bir denek grubuna verilerek puanlar arasındaki korelasyonlar tekrar analize tabi
tutulmuştur. Bu tür çalışmayı birçok kez yaptıktan sonra Thurstone, yedi faktörü zekâ
testlerinin ortaya koyduğu birincil yetenekler olarak tanımlamıştır. Bireyler arasındaki
zihinsel farklılıkların bağımsız yedi faktörden kaynaklandığını öne süren Thurstone, zekânın
değerlendirilmesinde grup faktörleri kuramını geliştirmiştir. (htpp-7).

Thurstone’nun Grup Faktörleri Kuramı aşağıdaki gibidir;

 Sözel Yetenek: Sözcükleri tanıma ve anlama yeteneğidir.

 Sayısal Yetenek: Temel, basit, matematik işlemleri hızla ve doğru bir biçimde yapabilme
yeteneğidir.
 Muhakeme Yeteneği: Tamamlamayı gerektiren sözel ve sayısal testlerde uygun alanı
bulma veya bir serideki kuralı bulma gibi test durumlarında ölçülmektedir.
 Mekân İlişkileri: Bir cismin görünmeyen yönleri ile birlikte uzayda çeşitli durumlarını
tasarlayabilme, hayal edebilme, göz önünde canlandırabilme, yer- mekân ilişkilerini
algılayabilme gibi yetenekleri kapsar.
 Bellek Faktörü: Anlamsız şeyleri, sayısal, sözel ve şekilsel sıraları ve materyalleri
ayrıntıları ile hatırda tutabilme gibi faktörleri içine alır.
 Mekanik Beceri: El becerilerini kapsar.

Thurstone’un teorisi; zekâya, çok boyutlu bakmış ve her boyutun bir zihinsel yeteneği temsil
ettiğini söylemiştir. Bu zihinsel yetenekler, yan yana birbirlerinden bağımsız bir mozaik gibi
dururlar. Belirtilen faktörlerin yorumu Gestalt psikolojisi kavramları kullanılarak yapılmıştır.
(htpp-7).

1.6.3. Sternberg Üçlü Saç Ayağı Kuramı

Zeka ile ilgili araştırmalar yapan ve kuramlar ileri süren Robert J. Sternberg, spesifik
ölçüm araçlarıyla ölçülen zihinsel yeteneklerin zekâ kavramını açıklamakta dar kaldığını ifade
etmiştir. Bu tip zekâ çalışmalarının zekânın sadece tek bir yönünü açıklayabileceğini ve bu
yönünde sadece okulda başarılı olan veya kitap okumada başarılı olan insanlarda
görülebileceğini ileri sürmüştür. Bu yüzden Sternberg “Üçlü Saç Ayağı Kuramı”yla, insan
zekasının birbirleriyle karşılıklı etkileşim içinde olan üç boyut çerçevesinde
açıklanabileceğini ileri sürmüştür. (htpp-10).

Sternberg’in “Üçlü Saç Ayağı Kuramı” bileşenler yaklaşımına dayanmaktadır.

Bileşenler yaklaşımı; Spearman, Thorndike ve Thurnstone’un temsilcisi oldukları faktöryel
yaklaşımının tamamlanması ve yorumlanmasına olanak sağlar. (htpp-10).

Sternberg’in Üçlü Saç Ayağı Kuramı’nın bileşenleri aşağıdaki gibidir:

 Analitik Zeka: Bireyin öğrenme sürecinde ve karşılaştırmalarda bulunabilmesinde
analiz yapabilmesini içerir. Analitik zekâ yeteneklerini standartlaştırılmış zekâ testleriyle
WISC-III, Stanford-Binet gibi ölçebilmek mümkündür. Bu testlerle yapılan ölçüm dolaylı bir
yolla yapılan ölçümdür, eğitimde fırsat eşitliğine sahip olamayan kişiler için şüphe taşıyıcıdır.
(htpp-9).

Yaratıcı Zeka: Yeni ve alışılmadık durumlarda yine alışılmadık bilgi ve beceriler

yoluyla başarılı bir şekilde baş etme becerisini içerir. Aynı zamanda yaratma, icat etme,
keşfetme, içgörü ve sezgiyi kapsar. Yaratıcı zekâ, hayal gücünün kullanıldığı hikâyeler
yazma, sanatsal bir nesne ortaya koyma veya bir reklam hazırlama sürecinde de vardır.
Analitik zekânın tersine yaratıcı zekânın değerlendirmesinde asla tek bir doğru cevap yoktur.
Birçok cevabı olabilir veya açık uçlu kalabilir. (http-9).

Pratik Zeka: Bireyin fikirleri pratik uygulamalara dönüştürme ve başkalarını bunun yararlı
olduğuna inandırma yeteneğidir. Bireyin içinde bulunduğu çevrede sahip olduğu yetenekleri
başarılı olmak için kullanması, uygulamasıdır. Okul ortamında bir öğrencinin başarılı olmak
için sahip olduğu yetenekleri sergilemesi örnek gösterilebilir. (Vygotsky, 1934, s: 12). Pratik
zekâya sahip bireyler ise sahip oldukları yeteneklerin farkında olan ve bunları doğru zamanda,
doğru yerde kullanan kişilerdir. Eğitimci ve araştırmacıların hedefi, varolan potansiyellerine
rağmen okul veya iş yerlerinde beklenen başarıyı gösteremeyen gençlerin becerilerinin
ölçümlerini geliştirmek ve bu becerileri işe yarar şekilde kullanmalarının yollarını bulmak
olmalıdır. (http-10).

1.6.4. Howard Gardner: Çoklu Zeka

Ortaya çıkan yeni fikirlerden biri de Howard Gardner'ın çoklu zekâ kuramıdır. Test
puanlarının analizine odaklanmak yerine Gardner, IQ testinde olduğu gibi insan zekasının
sayısal ifadelerinin, insanların yeteneklerinin tam ve doğru bir tasviri olmadığını öne
sürmüştür. Teorisi, farklı kültürlerde değerli olan beceri ve yeteneklere dayanan sekiz farklı
zekâ türünü kapsamaktadır. (Gardner, 1993).

Tanımlanan zekanın sekiz türü şunlardır:

 Görsel zekâ
 Sözel zekâ
 Bedensel-kinestetik zekâ
 Mantıksal matematiksel zekâ
 Kişilerarası zekâ
 Müzikal zekâ
 İçsel zekâ
 Doğaya dönük zekâ

Sonuç
Zekanın tam doğası hakkında önemli tartışmalar olmasına rağmen, kesin bir
kavramsallaştırma ortaya çıkmış değildir. Bugün, psikologlar çoğu zaman zeka üzerine
görüşürken birçok kuramsal bakış açısına sahiptirler ve bu tartışmanın devam ettiğini kabul
ederler.

Kaynakça
Anastasi, A. (1972). Psychological Testing (3. Baskı). The Macmillan Company: USA

Öner, N. (1997). Türkiye’de kullanılan psikolojik testler. Bir başvuru kaynağı. Boğaziçi
Üniversitesi Yayınları: İstanbul.

Patton, U. R. , Poyne, J. S. , Beirne-Smith, M. (1986). Mental retardation (2. Baskı)

Atkinson R.H. (2012) “Psikolojiye Giriş” / 14.Edition

Gardner, H. (1993). Multiple Intelligence: The Theory in Practice. New York: Basic Books.

Leontiev A.N. (1964), “Seçilmiş Psikolojik Eserler”.

Vygotsky L. S. (1934) “Psikolojiye Giriş”

Hawkins, J., Blakesley S. İstihbarat Üzerine = İstihbarat Üzerine. - M: "Williams", 2007. - s.

240

Kozyrev V.I. Bir örgütün yönetiminde bir faktör olarak sosyal zeka. - Yaroslavl: 2000. - s.
348

İlyasov F,N Yapay ve Doğal Zihin // Türkmen Bilimler Akademisi SSR'den Haberler. Sosyal
Bilimler Serisi. 1986. № 6. S. 46-54.

http-1: https://acikmavi.org/acikmavi-detay.php?r=psikolojide-zeka-kuramlari-8876

http-2: http://www.cluber.com.ua/lifestyle/psihologiya-lifestyle/2012/09/tri-teorii-intellekta/

http-3: http://www.ogretmen.info/icerikler/61/Zeka-Kuramlari-ve-coklu-Yaklasimlar

http-4: http://www.derstagram.com/akil-ve-zeka-zeka-kuramlari-nedir/

http-5: https://www.turkedebiyati.org/zeka_nedir.html

http-6: http://www.felsefe.gen.tr/psikoloji/zeka-kuramlari-nelerdir.asp

http -7:https://www.tavsiyeediyorum.com/makale_6669.htm

http -8:https://zekatesti.com.tr/Zeka-Coklu-Zeka-Zeka-Kuramlari-Nelerdir-m-308

http-9:https://dergipark.org.tr/download/article-file/56999

http-10: https://psy.wikireading.ru/13595