

MÜZİĞİN
ÖYKÜSÜ
Dr.Vural Yiğit

İÇİNDEKİLER

Başlangıç................................................................................................................................3
Ses Nedir?..............................................................................................................................3
Doğanın Sesleri..................................................................................................................4
Sesin Kaynağı, Ses Nasıl Oluşur?......................................................................................6
Sesin Özellikleri.................................................................................................................7
Ses Dalgalarının Fiziksel Özellikleri...............................................................................10
Ses Dizileri.......................................................................................................................12
Ses Sinyalleri....................................................................................................................13

1
 Ses Kalitesi.......................................................................................................................13
Sesin Yansıması ve Yankı................................................................................................14
Akustik Nedir?.................................................................................................................15
Echo(Yankı) Söylencesi...................................................................................................17
İnsan Sesi.............................................................................................................................18
İnsan Sesinin Özellikleri..................................................................................................19
İnsan Sesinin Duygusal Değeri........................................................................................20
Akapella...........................................................................................................................20
Sesin Duyulması...............................................................................................................21
Nasıl Duyuyoruz?.............................................................................................................22
Sesi Duyan Kulaklar........................................................................................................22
Hayvanlarda Sesleri Duyma.............................................................................................23
Ses Bilgisi Ne işe Yarar?..................................................................................................25
Müzik ve Ses İlişkisi............................................................................................................25
Ses ve Ritim Birleşiyor....................................................................................................26
Dizem (Ritm) Nedir?........................................................................................................28
Tempo Nedir?...................................................................................................................29
Müzik Nedir?.......................................................................................................................30
Müzik Nasıl Doğdu?........................................................................................................30
Müzik Kuramı..................................................................................................................32
Çağdaş Kuramlar..............................................................................................................34
Müzik Nasıl Oluşur?........................................................................................................36
Müzik Bilimi-Müzikoloji.................................................................................................37
Müzik Ne İşe Yarar?........................................................................................................39
Müzik Sanatı Tarihi..............................................................................................................40
Türk Müzik Tarihi............................................................................................................47
Batı Müziği.......................................................................................................................59
Çağdaş Batı Müziği hakkında birkaç Öykü....................................................................65
Müziğin Felsefesi.................................................................................................................67
Felsefeden Estetiğe, Estetikten Müziğe...........................................................................71
Mitoloji Dans ve Müzik*.....................................................................................................72
Dans ve Müziğin Doğuşu Öyküleri..................................................................................72
Mitoloji ve Müzik Aletleri...............................................................................................81
Günümüzün Müzik Aletleri.............................................................................................83
Müzik ve Psikoloji...............................................................................................................88
Müzik Ve Psikolojik Etkisi..............................................................................................89
Bilişsel Müzik Psikolojisi................................................................................................89

2
 Gelişimsel Müzik Psikolojisi...........................................................................................90
Müziğin Sosyal Psikolojisi...............................................................................................90
Müzikle Terapi.................................................................................................................92
Müzik Eğitiminin Çocuk Gelişimi Üzerindeki Etkileri...................................................94
Türk Piyanist Emre Şen ve Müzik psikolojisi..................................................................96
Müzik Kültürü......................................................................................................................96
Beste nedir?......................................................................................................................97
Dönemlere Göre Besteciler..............................................................................................98
Önemli Türk Besteciler..................................................................................................101
Müzik Çeşitliliği Ve Türleri...............................................................................................103
Çok Sesli Müzik.............................................................................................................107
Opera..............................................................................................................................110
Opera Binaları Ve Salonları...........................................................................................111
Kayda Değer Operalar Listesi........................................................................................112
19. Yüzyılda Avrupa'da Müzik......................................................................................140
Önemli Batılı Besteciler.................................................................................................141
Biraz da Uzay ve Müzik Hakkında…............................................................................148
Müzik ve Müzisyen Öyküleri.............................................................................................152
Bazı Yaşam Öyküleri.....................................................................................................156
Müzik Öyküleri..............................................................................................................160
Albert Einstein ve Müzik...............................................................................................160
SCHUMANN’IN GENÇ MÜZİSYENE ÖĞÜTLERi...................................................164
Müzikle İlgili Ünlü sözler..............................................................................................167
Müzik ve Felsefe............................................................................................................169
Müziğin Felsefesi Olur Mu?..........................................................................................170
Sayılar ve Müzik (Müzik ve matematik).......................................................................173
Mehter'den Mozart'a Müziğin Öyküsü...........................................................................177
Hugo Emil Alfven, "Midsommarvaka" İsveç Rapsodisi No. 1 Op. 19 D Major...........179
Akılda Kalan Besteler ve Beteciler................................................................................180
Seveceğiniz Bazı Müzik Parçaları..................................................................................183
Tüm Zamanların En Sevilen 150 Melodisi, 6 CD (2010)..............................................183
MÜZİK TERİMLERİ SÖZLÜĞÜ.....................................................................................187
Kaynaklar...........................................................................................................................195

3
 Başlangıç
Günümüzden ondört milyar yıl önce, Evren olarak bildiğimiz sonsuz boşlukta, öncesi ve
sonu bilinmeyen bir olay meydana geldi. Bunun adına şimdilerde, “Büyük Patlama, Big-
Bang” diyoruz. Bu kuram; Yalnızca Evren’nin nasıl oluştuğunu anlatmakla kalmayıp, zaman
kavramını da kullanarak, Evrenin neye benzediğini, nasıl büyüdüğünü ve genişlediğini
anlatmaktaydı. Bütün galaksiler birbirinden uzaklaşıyor ise buna neden olan itici bir güç, bu
büyük patlama olmalıydı.
Bir filmi veya Videoyu geri sardığınızda, etrafa dağılan parçaların birbirine yaklaşması
gibi bu galaksiler de bir zamanlar tek bir yerden geliyor gibiydi. Buna göre bizim Samanyolu
Bulutsumuz da Evren’de özel bir konuma sahip değildi.
Big-Bang, büyük bir patlama olduğuna göre bunun bir de sesi olmalıydı değil mi? Adı
üstünde, “büyük patlama”. İnsan anlağı, sesi olmayan bir patlamayı düşünemez bile. O halde
Evrenin oluşumunda ilk oluşumlardan biri de ses olmalıydı. Peki, ama nasıl bir sesti bu?
Washington Üniversitesinde Fizik Profesörü olan John Cramer’in, 11 yaşındaki oğlu,
yapmakta olduğu bilim projesi için, ona bir soru sormuştu: “Big- Bang, patlarken bir ses
çıkarmış mıydı?” Bunca yıllık profesörün aklına bu hiç gelmemişti. Zaten bilim öykülerinin
çoğu çocukların sorduğu sorulardan çıkıyordu. Kolları sıvadı ve 14 milyar yıl önce
gerçekleşen Büyük Patlama’nın(Big Bang) sesini yeniden yaratmak istedi. Gerisini ondan
dinleyelim:
“Bugün uydulardan aldığımız veriler sayesinde, Evrenin arka planındaki kozmik
mikrodalgayı gözlemleyerek, Büyük Patlama’nın parmak izlerini takip edebiliyoruz. Yeni
kayıtlardaki yüksek frekansları işleyerek, yüksek kaliteli bir ses elde etmeyi başardık. Bu
sesin etkilerini sismologlar, tüm dünyayı kapsayacak 9 şiddetinde bir deprem halkasına
benzetiyor. Tabi bunu Evren için düşünürsek devasa boyutlarda bir halka olabilir.”
Cramer, Büyük Patlama’ nın sesine benzer bir ses elde etmek için balon deneyleri ve
uydularla yapılan arka plan mikrodalga radyasyon gözlemlerini inceleyerek bu sesi yaratmaya
çalıştı. Ve “Mathematica” adlı yazılım kullanılarak, dalga boylarındaki değişimler sese
dönüştürdü. Bilgisayar kayıtlarında bulabileceğiniz ses dosyaları 20 sn. ile 500 sn. arasında
değişen kayıtları içeriyor. İlk 100 saniyelik kayıt, Büyük Patlama’ dan 380,000 yıl ile 760,000
yıl arası süreyi kapsıyor. Duymak ister misiniz? İşte, Büyük patlamın oluşturduğu ilk sesler:
http://faculty.washington.edu/jcramer/BBSound_2013.html
Not: Prof. Cramer, ilk 100 saniyeyi dinlemenizi öneriyor.
İşte böyle, Evrende duyulan ilk büyük patlamanın da bir sesi olmalı. O halde ses, Evrenin
varoluşundan beri süregelen bir olgu. Öylesine eski ve köklü ki Dünyamızın oluşumuna ve ilk
atalarımızın, doğanın ve kendilerinin sesini duymasına daha milyarlarca yıl var. Özellikle de
Dünya’ya gelirken duyduğu kendi sesine.

Ses Nedir?
Gel!
Dinle havaları:
havalar seslerin yoludur,
havalar seslerle doludur:
toprağın, suyun, yıldızların
ve bizim seslerimizle...
Pencereye gel!
Havaları dinle bir:
Sesimiz yanındadır,

4
 Sesimiz seninledir...
Nazım Hikmet’in “Ses” şiirinden
Doğanın Sesleri
Doğada meydana gelen olaylar ve çevremizdeki hareket eden varlıklar, havada titreşim
yaparak ses çıkarırlar. Bir nesnenin başlattığı titreşimler dizisine, ses diyoruz. Bize ulaşan bu
titreşimler, kulak yoluyla beynimize iletilir. Beynimiz tarafından, değerlendirilir ve anlam
kazandırılır. Böylece meydana gelen sesin özelliğine ve değerine göre çeşitli tepkiler veririz.
Çevremizde yüzlerce ses duyarız. Aslında duyamadıklarımız, duyduklarımızdan daha
çoktur. Bazı seslerin duyulmama nedeni, titreşimlerin çok yüksek veya düşük olmaları ve
bizim bunları algılayamadığımızdır. Elimizi masaya vurduğumuz zaman başka, suya
vurduğumuzda ise daha farklı bir ses duyarız. İkisi de birbirine hiç benzemez. Bir avluda
akan havuzun fıskiye’nin sesi dinlendiricidir, ancak yukarılardan akan bir şelalenin çıkardığı
sesler gürültülü olabilir. Yakınlarımızda çalan bir davul sesi ise dayanılmazdır. Uzaklardan ise
daha anlamlı gelir. Yani bir özdeyişe göre, “Davulun sesi uzaktan hoş gelir”. Yakından ise
“boş” gelir olmalı.
Demek ki bir sesin oluşabilmesi için öncelikle bir güce de gereksinim vardır. Elde edilen
sesin yüküyle, o sesi çıkartmak için harcanan güç arasında bir paralellik görülür. Ancak, her
maddenin sertlik ve yoğunluk özelliklerine göre değişik sesler elde edilebilir. İstediğiniz
kadar güçlü vurun, bir kitaptan elde edeceğiniz sesi, bir kâğıttan elde etme olanağınız yoktur.
Sesin oluşabilmesi için titreşim gereklidir demiştik. Titreşim ise bir nesnenin, ileri geri,
yukarı aşağı hareketidir. Titreşim yapan ses kaynakları öncelikle havayı titreştirir ve ardından
bu titreşim yine havada yayılarak kulağımıza gelir. Böylece bir etki veya uyarı oluşturur ve
ses olarak işitilir. O halde hava bulunmayan yerde ses de oluşamaz!
Acaba havasız bir ortam olan Uzayın ve Uzayda bulunan milyarlarca, güneş, yıldız ve
bulutsunun bir sesi var mıdır? Gezegenler dönerken ses çıkarırlar mı? Bu soruların cevabı
evettir. Ancak şimdilik çevremizdeki seslerle ilgilenelim. Aslında, Evrende göremediğimiz
pek çok renk olduğu gibi, duyamadığımız o kadar ses vardır. Ancak hayvanlar için durum pek
öyle değildir. Örneğin yarasalar, gözleri görmediği halde çok iyi duyarlar. Köpekler de çok iyi
işitirler ve bu nedenle depremi önceden hissederler. Bırakın onları, bizler dünyanın hızla
dönerken çıkardığı sesi bile duymuyoruz, hissetmiyoruz.
Sesin nasıl oluştuğunu gördük. Hayvanlar ve insanlar nasıl ses çıkarırlar hiç düşündünüz
mü? Gelin insanların ve bazı hayvanların nasıl ses çıkardığını birlikte öğrenelim:
Evet, insan sesleri Boğazdan çıkar. Boğazın öncelikli görevi, solunan havayı beden için
uygun koşullara sokmak ve akciğerlere yabancı madde kaçmasını önlemektir. Diğer yandan
boğazda bulunan gırtlağın en önemli işlevi konuşmayı ve ses çıkarmayı sağlamaktır.
Konuşurken, ağızlarından çıkan kelimeler seslerden oluştur. Sesler sayesinde konuşabilir,
düşüncelerimizi ifade edebilir ve şarkı söyleyebiliriz. Bazı tehlikelerden kaçınmak çoğu
zaman sesler ile olur. İnsanlarda ses çıkarma tek bir organın meydana getirdiği bir işlev
değildir. Birçok organdan meydana gelen düzeneklerin beraber çalışmasıyla, istenen anlamda
ses ancak ortaya çıkar. İnsanların çıkarabildikleri tüm sesler boğazdan gelir ve ağızda sese
dönüşür.
Ağzın başlangıcında bulunan ses tellerinin titreşmesi ve boğazın açık-kapalı olma
durumuna göre kalın veya ince sesler oluşur. Ses telleri, boğaz boyunca, “âdem elması”
denilen, bölümün arkasına kadar uzanır. Yüksek sesler çıkarmak için derin nefes alınmalıdır.
Halk arasında yaygın olarak "Adem elması" ismiyle bilinen yapının bilimsel adı "larinks
tümseği"dir. Bu tümsek, insan boynu içerisinde yer alan “ses kutusu” nu saran tiroit
kıkırdağının vücut dışına doğru yaptığı çıkıntıdan ötürü oluşur. Genellikle erkeklerde daha iri
olduğu için, yetişkinliğe erişildiğinde bariz bir şekilde görülür. Aslında dişilerde de bulunur
ancak yapısı gereği biraz daha ufak olduğundan dışarıdan görmesi daha zordur.

5
 Evrimsel analizler, bu yapının işlevi ilgili daha fazla bilgi vermektedir: İnsanı yakın
kuzenlerinden ayırt eden en temel özelliklerden biri, hayvan iletişiminin bilinen en karmaşık
sürümü olan konuşma yeteneğidir. Ses kutusu, bu yeteneğin beynimizle birlikte ana
aktörlerinden birisidir. Bu nedenle evrimsel süreç içerisinde ses kutusu etrafındaki kıkırdak
dokusunun daha sert ve güçlü olduğu bireyler, diğerlerine göre daha güvenli ve uygun olmuş
olabilir.
Yüksek ses çıkarırken elimizi boğazımızın üzerine koyarsak, ses tellerinin titreşimi
duyumsayabiliriz. Ağızda bulunan dil ve dudakları ile değişik sesler çıkarılabilir. Örneğin
ıslık çalınabilir. Dilde ve dudaklarda bulunan binlerce minik kas, dışarı farklı seslerin
çıkmasını sağlar. İnsanlardaki ses tonlarının farklılıkları, boğaz, burun ve ağızdaki yapı
farklılıklarından kaynaklanır.
Böcekler, kanatlarını birbirine veya bacaklarına sürterek ses çıkarırlar. Ağustos böcekleri
de bu şekilde ses çıkarırken, arılar ve sivrisinekler ise kanatlarının titreşimi ile vızıldarlar.
Bazı böcekler ise o kadar az ses çıkarırlar ki kulağımız bunların çıkardığı sesleri alacak güçte
olmadığı için, bunları duyamayız. Fakat onlar birbirlerini kilometrelerce uzaklardan
duyabilirler.
Ağustos böceklerinin sesleri melodik olmayıp, oldukça tekdüzedir. Bilhassa açık arazideki
kuşların ve diğer canlıların seslerine eşlik edecek şekilde ritim tutar. Bu sesleri ile ayrıca bir
dönemin başlangıcını ve sonunu da ifade ederler. Yazın başladığını ve sonbaharın geldiğini
böyle anlarız. Sesler kesilmeye başladığında doğa kış işaretlerini vermeye başlar. Bu durum
özellikle Ezop’un veya La fonten’in “Ağustos böceği ile karınca” öyküsüne konu olur.
Kuşlar ise solunum yollarının yanında bulunan hava keselerinin içindeki havayı, basınçla
dışarı atarak ses çıkarırlar. Aslında bülbül ve kanaryanın hepimizin hoşuna giden sesi, bu
keselerinden dışarı atılan havanın sesidir. Kuşlar, insanlardaki gibi bir gırtlağa sahip değildir.
Bunun yerine onlarda "syrinks" adı verilen bir organ vardır. Bu syrinks kelimesi hiç de
yabancı gelmedi değil mi? Hatırlayalım; Anadolu mitolojisinde, Arkadyalı bir peri kızıydı.
Kuşlara dönelim: Syrinks, kuşun göğsünün derinliklerinde, trakelerinin (nefes borularının)
iki kola ayrıldığı yerde çift olarak bulunur. Syrinkslerin bir parçası dinlenirken diğer parçası
ses çıkarabilecek biçimde düzenlenmiştir. Bir kuş, aynı anda iki değişik ses çıkarabilir, hatta
kendisiyle düet yapabilir. Örneğin, kardinal kuşları, bronşlarını bir taraftan diğer tarafa
kapatabilir. Kanaryalar, bir taraftan öterken diğer taraftan da nefes alabilir. Sığırcık kuşları,
her saniyede 30 ayrı notayı çıkarabilecek biçimde yaratılmıştır.
Yaşadığınız yer denize yakınsa veya deniz kenarında bir yere tatile gitmiş iseniz, özellikle
sabaha karşı martıların sesi sizi uyutmaz. Martılar bu kadar canhıraş ve yüksek duyumlu bir
sesi nasıl çıkarırlar? Martı sesleri bir kaç çeşit olabilmektedir. En çok kulağımıza gelen
duyumunda, derin bir nefes alıp, gagayı dümdüz yukarı dikerek, gerinip, ardından var havliyle
bağırarak, "cvak, cvak, cvk ” gibi bir ses çıkarırlar. Martılar genellikle uçarken bağırırlar,
sakin bir tonlamayla, konuşur gibi çıkardıkları bir "gvgavgavgavgavgav........
gavgavgavgav....." sesi var ki, kim bilir ne anlama gelir. Ancak kendi aralarında benzersiz bir
iletişim sağladıkları gerçek.
Kargalar ise bet seslidir. Fakat ses taklidi konusunda oldukça yetenekli hayvanlardır.
Yapılan bazı çalışmalarda yaklaşık 100 kelimeyi ve 50 tam cümleyi öğrenebilen kargalar
görülmüştür. Bazı kargaların sahiplerinin seslerini taklit ederek köpek ve atları kızdırdıkları
görülür. Kargalar çıkardıkları “gak..gak” sesleri çok ünlüdürler. Akıllı geçinirler ama güzel
sesini duyurmak için ağzındaki peyniri kaptırırlar, kurnaz tilkiye.
Leyleğin ömrü ise “lak-lak” la geçer. Kurbağaların özellikle geceleri “vırak” diye bağırıp,
suya atladığını görmüş ve duymuşsunuzdur. Bunu kurbağanın istemli çıkardığı bir ses sanırız
ama öyle değildir. Kurbağa suya atlarken akciğerlerine su kaçmasın diye gırtlağını hızla
kapar. Bu esnada bir ses çıkar. Bu sesin aslında bir anlamı yoktur ve sadece gırtlağın kapanma
sesidir. Fakat bu sesin çıkarılması diğer kurbağalara bir işaret olabilir. Yani kendisi için

6
tehlikeli olabilecek birisinin yaklaştığını haber verebilir. Bu nedenle kurbağalar, zamanla
gırtlaklarını ses çıkaran bir organ olarak kullanma bilincine erişmişlerdir.
Neyse, kötü seslileri bırakıp, birbirinden güzel öten kuşlara bakalım. Yeryüzündeki en
güzel doğal seslerdendir kuş cıvıltıları. Birbirinden farklı ve güzel öterler. Güzel yerleri ve
belirli saatleri seçerler.
“Kuş sesleri, ovalara yayılır,
İnsan buna hayran olur bayılır.”
Eski dönemlerde, doğanın (müziği) ve kuş sesleri, gece ve gündüz her yerdeydi ve bu
sesler ile mevsimler ve günün belirli saatleri işaretlenirdi. Örneğin, guguk kuşu ilkbahar kuşu
olarak bilinir, tarlakuşu erken saatlerin habercisidir ve bülbülle, baykuş ise gecenin kuşlarıdır.
Böylece kuşlar hem güvenilir bir göstergeç hem de şiirsel bir öğe olmuştur.
Saat belirleme konusunda kuşlar o kadar önemli bir konuma geldiler ki ilk üretilen
mekanik saatlerde guguk kuşu saatin kaç olduğunu duyuran kuş olarak kullanıldı. Saat
başlarında ve yarım saatlerde, kafesin kapısı açılarak ortaya çıkan kuş “gu guk…gu guk... gu
guk” diye öterek ortama neşeli bir hava katar.
Balina, yunus ve domuz balığı gibi deniz memelileri için ses ile iletişim, kara memelilerine
göre daha gelişmiştir, çünkü diğer duyuları su içinde daha az etkindir. Avustralya'nın doğu
kıyılarında kambur balinaların göçleri sırasında, 61 farklı gruptan 660 ses kaydedilmiştir. 10
farklı sosyal seslendirme ayırt etmeyi umarken 34 ayrı tipte balina sesi kaydedildi. Erkek
kambur balinaların çıkardığı mırıltılar, bir dişi ile birlikte olma arzusunu; yüksek frekanslı
çığlıklar, göç esnasında dişilere eşlik etmek için ortaya çıkan rekabet sonucu gerçekleşen
anlaşmazlıklar olarak tanımlandı. En çok örnek toplanan “vop” sesinin ise çoğunlukla anne
balinanın çocuğunu çağırma sesi olduğu tahmin ediliyor.
Kısaca özetlersek:
 İnsanlar, doğa ve birbirleriyle iletişim kurabilmek için seslerini kullanırlar.
 Bazı sesler insanları mutlu ederken, yüksek şiddetteki sesler de insanları rahatsız
eder. Yani bir sesin insanlar tarafından beğenilmesi için, belli düzeyde olması
gerekir. Yüksek sesler, örneğin şimşek ve top sesi insanı ürkütür, diğer canlıları
kaçırır.
 Ses hayvanların yaşamında da oldukça önemlidir. Hayvanlar, iletişim kurabilmek
ve tepki göstermek için çeşitli sesler çıkarırlar.
Sesin Kaynağı, Ses Nasıl Oluşur?

ÇANLAR
Zamanı say, tempo tut,
Runik* bir tempo olsun,
Tintintin sesleri müzik gibi yükselsin
Çanlardan, çanlardan, çanlardan,
Çan... çan... çan...
Çanların çınlayan sesini dinle...
O cesur çanlar!
Titreşimleri ne müthiş bir korku masalı anlatıyor!
Ah, çanlar, çanlar!
Korkuları nasıl bir masal anlatıyor...
Edgar Allan Poe
*Sırdan söz etmek, mırıldanmak
Çevremizde karşılaştığımız ses çıkarabilen tüm varlıklara, ses kaynağı adı verilir. Farklı
ses kaynakları birbirinden farklı ve kendine özgü sesler çıkarır. Ses kaynakları, “Yapay ses
kaynakları” ve “Doğal ses kaynakları” olmak üzere iki türdür. Bu nedenle de bazı ses

7
kaynakları doğal olarak ses çıkarırken bazıları da yapay sesler çıkarır. İnsan üretimi olmayan
ve doğada kendiliğinden ses çıkaracak şekilde oluşmuş kaynaklara doğal ses kaynağı adı
verilir. Çevremizde gözlemleyebileceğimiz doğal ses kaynaklarına; cıvıltılar çıkaran kuşlar,
su sesi oluşturan akarsular, uğuldayan rüzgâr, dalga sesleri oluşturan deniz gibi örnekler
verilebilir.
Yapay Ses Kaynakları ise insan ürünü olan, doğada kendiliğinden ses oluşturacak şekilde
bulunmayan ses kaynaklarıdır. Yapay ses kaynakları, insanların ürettiği televizyon, radyo, ses
çıkaran oyuncaklar, arabalar, müzik aletleri örnek verilebilir.
Sesin Özellikleri
Şimdi seslerin kaynağından biraz uzaklaşıp, bu ses faklılığının ve çeşitliliğinin özüne
dönelim: Öncelikle ses madde veya dalga değil, bir enerjidir. Sesin değişik ortamlarda
yayılma hızı da farklıdır ve bazı etkenlere bağlı olarak değişir. Örneğin; ortamın sıcaklığı,
cinsi ve yoğunluğuna bağlı olarak sesin hızı artar veya yükselir. Sesin 0ºC de havada yayılma
hızı 331m/s olduğu halde 20ºC de 344 m/s dir. Sıcaklık artıkça sesin o ortamdaki yayılma hızı
da artar. Ses katı maddelerde en hızlı, gaz maddelerde ise en yavaştır. Ortamın yoğunluğu
arttıkça sesin yayılma hızı da artar. Bu olguları da gözönünde bulundurarak, sesin özellikleri
şöyle sıralanabilir: Sesin şiddeti, sesin yüksekliği ve sesin tınısı.
Ses Şiddeti
Sesin zayıf veya kuvvetli olmasına sesin şiddeti denir. İnsan kulağının algılayabileceği en
düşük ses şiddeti, “eşik şiddet” olarak bilinir. Kulağa zarar vermeden işitilebilen en yüksek
sesin şiddeti ise eşik şiddetinin yaklaşık 1 milyon katı kadardır. İnsan kulağının şiddet algı
aralığı bu kadar geniş olduğundan, şiddet ölçümü için kullanılan ölçek de 10'un katları, yani
logaritmik olarak düzenlenmiştir. Buna desibel ölçeği denir. Yani, sesin şiddeti desibel (dB)
birimi ile belirtilir. Sıfır desibel mutlak sessizliği değil, işitilemeyecek kadar düşük ses
şiddetini gösterir ve 0 – 60 (dB) arasındaki sesler insan kulağını rahatsız etmez.
Desibel, bir oranı veya göreceli bir değeri gösterir. Alexander Graham Bell'in anısına,
“Bel” adı verilen birim, iki farklı büyüklüğün oranının logaritması olarak tanımlanmaktadır.
Yani “1 Bel”, birbirlerine oranları 10 olan iki büyüklüğü göstermektedir (örneğin 200/20). Bu
oranın çok büyük olmasından dolayı ''Desibel'' adı verilen ve oranların logaritmasının 10 katı
olarak tanımlanan birim daha yaygın olarak kullanılmaktadır.
dBA, insan kulağının en çok hassas olduğu orta ve yüksek frekansların özellikle
vurgulandığı bir ses değerlendirmesi birimidir. Gürültü azaltması veya kontrolünde çok
kullanılan dBA birimi, ses yüksekliğinin öznel değerlendirmesi ile ilişkili bir kavramdır. Ses
dalgaları enerjilerini 3 boyutlu ortamda taşırken, kaynaktan uzaklaştıkça ses dalgalarının
şiddeti azalır. Artan uzaklıkla birlikte ses dalgalarının şiddetinin azalması, enerjinin daha
geniş alanlara yayılmasından kaynaklanır. Desibel alışılmışın dışında bir birimdir. O kadar
dışındadır ki birçok kişi onun bir ölçü birimi olduğuna dair şüpheye düşer. Elektrik
mühendisliğinin geleneksel yaklaşımına dayanan telekomünikasyon ölçü felsefesinin
tamamını değiştirdiğinden, desibel'in telekomünikasyon ölçü birimi olarak tanımlanması
gerçek bir devrim sayılır.
Bazı ses şiddetlerinin dB düzeyleri şöyledir:
• 0 dB duyma sınırı
• 20 dB, ses yalıtımı yapılmış oda, ses kayıt stüdyoları…
• Fısıltı sesi, 30 dB
• Konuşma sesi, 40-60 dB
• Normal konuşma, 70 dB
• Bağırma sesi, 80-90 dB
• Ambulans ya da polis sireni, 100 dB
• Tüfek patlaması (yakın Mesafe), 130 dB
• Uçağın kalkışı, 120-140 dB
8
 Sesin duyulma düzeyi, kişiden kişiye de değişebilmektedir. Bir sesin işitme sisteminde
uyandırdığı tizlik/peslik duygusu “Perde (pitch)” olarak tanımlanır. Bu duygunun ölçüsü, ses
kaynağının titreşim frekansıdır. Bir sesin frekansı arttıkça perdesi yükselir (tizleşir), frekansı
azaldıkça perdesi düşer (pesleşir).
İnsan ve insan toplulukları tarafından çıkarılan sesler çoğu zaman rekorlara konu olmuştur.
Özellikle futbol taraftarlarının stadyumlarda, attığı sloganlar sırasında çıkardıkları sesler
taraftarın gücünü de belirler! Nasıl mı? Galatasaray ile Fenerbahçe arasında yapılan derbide,
“Sarı-kırmızılı taraftarlar bir spor stadyumunda tezahürat ile ulaşılan en yüksek ses rekorunu
kırdı” Diye haberler okumuşsunuzdur. Evet, Guinness World Records tarafından Türkiye'ye
gönderilen hakem heyeti, Türk Telekom Arena'daki derbide resmi ölçüm yaptı. Sonuç ne oldu
dersiniz?
Maçta ilk yarının bitiminin ardından yapılan duyuru ile 131.76 desibel ile yeni rekor
kırıldığı açıklandı. ''Bir spor stadyumunda tezahürat ile ulaşılan en yüksek ses rekoru
Galatasarayın.'' Diye duyuruldu. Guinness World Records'un resmi kayıtlarına göre, bundan
önce “Bir spor stadyumunda tezahürat ile ulaşılan en yüksek ses rekorunu, 1 Ekim 2000
tarihinde ABD'nin Colarado Eyaletindeki, Denver Mile High Stadyumu'nda gerçekleştiği,
Denver Broncos ile New England Patroits arasında yapılan ulusal futbol ligi maçında, 128.7
desibele ulaşıldığı kaydedilmişti. İşte, ülkemizde spor rekorları kırılmayan diyenlere güzel bir
cevap.
Bu arada, Galatasaray-Fenerbahçe maçında en yükses ses rekorunun sarı kırmızılılar
tarafından kırıldığı haberlerine Beşiktaşlılardan itiraz geldi. Ses rekorunun 2005-2006
sezonunda oynanan Beşiktaş-Fenerbahçe ve 2007'de oynanan Beşiktaş-Liverpool maçlarında
kendileri tarafından 132 desibel ile kırıldığını hatırlatan siyah beyazlılar, 131,76 desibellikle
rekoru kabul etmediler! Beşiktaşlı taraftarların bu maçlardaki ses düzeyi daha önceden
hazırlık yapılmadan, 132 desibele ulaşmış ve Eurosport ile UEFA'nın internet sitesinde de bu
rekora yer verilmişti. Ancak bu maçlarda Guinness hakem heyetinin olmaması nedeniyle
siyah beyazlı taraftarların rekoru resmiyet kazanmamış oluyordu.
Aslında yaygaracılığı ile tanınan Fenrbahçe takımı bu konuda yaya kalmıştı. Özel bir
taraftar eğitimi ile bu rekor Fenerbahçe tarafından “egale”edilebilir. Neden olmasın?
Sesin Tınısı
Aynı sesin çeşitli müzik aletlerinden çıktığı zaman gösterdiği farklılığa sesin “tını”sı denir.
Tını, sesin farklılığını ifade eden bir terimdir. Aynı notayı (tonu) çalan bir kemanla bir flüt
arasındaki temel fark, tını farkıdır ve bu nedenler farklı sesler çıkar. Enstrümanların yapıldığı
malzemelerin farklı olması, bu çalgı aletinin oluşturduğu sesin farklı bir tınıda olmasını
sağlar. Bu ayni zamanda, sesin ‘rengini’ ifade eden bir terimdir. Enstrümanları oluşturan
bileşenlerin doğal frekanslarındaki farklılıklar, sonuçta oluşan sesin farklı bir tınıda olmasını
sağlar. Bu nedenle, farklı müzik aletlerinden çıkan özdeş notaları kolaylıkla ayırt edebiliriz.
Tını, sesin harmonik (doğuşkan) yapısına bağlı olarak değişir.
Sesin Yüksekliği (Frekansı)
İnce sesi, kalın sesten ayıran özelliğe sesin yüksekliği denir. Ses yüksekliği, ses kaynağının
titreşme hızına bağlıdır. Ses kaynakları hızlı titreştiği zaman sesin yüksekliği artar ve ses ince
(tiz) çıkar. Ses kaynakları yavaş titreştiği zaman sesin yüksekliği azalır ve ses kalın (pes)
çıktığını biliyoruz.
(Ses kaynağının 1 saniyedeki titreşim sayısına frekans denir. Frekans birimi hertz’dir ve
“Hz” ile gösterilir. Frekansı büyük olan ses kaynağı ince, frekansı küçük olan ses kaynağı
kalın ses verir.)
Sesin yüksekliği ses kaynağı olarak kullanılan maddey de bağlıdır. Örneğin; Telli bir
enstrümanı düşünelim:

9
 • Kalınlıkları farklı, diğer özellikleri aynı olan iki telin verdiği seslerin yükseklikleri
(frekansları) farklıdır. İnce telin verdiği sesin yüksekliği (frekansı) daha fazladır yani sesi
incedir.
• Cinsleri farklı, diğer özellikleri aynı iki telin verdiği seslerin yükseklikleri (frekansları)
farklıdır.
• Gerginlikleri farklı, diğer özellikleri aynı olan iki telin verdiği seslerin yükseklikleri
(frekansları) farklıdır. Gergin telin verdiği sesin yüksekliği (frekansı) daha fazladır yani sesi
incedir.
• Uzunlukları farklı, diğer özellikleri aynı olan iki telin verdiği seslerin yükseklikleri
(frekansları) farklıdır. Uzun telin verdiği sesin yüksekliği (frekansı) daha fazladır yani sesi
incedir.
Ses Kirliliği
Sesin abartılı ve gelişi güzel kullanılması sonucu ses kirliliği ortaya çıkar. Ses kirliliğine
“gürültü” denir. Ses kirliliği insan sağlığı için çok zararlıdır.
Ses şiddeti birimi desibeldir (dB) demiştik. İşitilebilen en hafif sesin şiddeti 0 (sıfır) desibel
olarak kabul edildiğini de biliyoruz(İşitme eşiği). Normal konuşma sesi, 30 – 60 dB
arasındadır. (İnsan kulağı, frekansı 20 titreşim/saniyeden küçük olan sesleri işitmez, fakat bu
seslerden olumsuz etkilenir. Ses altı denilen bu titreşimlerin etkisinde uzun süre kalan
insanlarda sağırlıklar görülmektedir. Bu nedenle sürekli trafik ve diskotek gibi “gürültü
kirliliği” yüksek yerlerden uzak durmalıyız.
Sesin Yayılması
Ses maddesel ortamlarda yayılabilir yani sesin yayılabilmesi için maddesel bir ortama
dolayısıyla, taneciklere ihtiyaç vardır demiştik. Bu nedenle ses katı, sıvı ve gaz halindeki
maddelerde yayılır. Boşlukta, maddesel ortam (tanecik) olmadığı ses boşlukta yayılmaz.
Ses dalgalar halinde yayılır. Ses dalgaları, su dalgalarına benzer ve su dalgaları gibi
dairesel (küresel dalgalar şeklinde) olarak yayıldığını biliyoruz. Ses dalgaları da su dalgaları
gibi bir noktadan başlayarak başka bir noktaya doğru içiçe halkalar halinde hareket eder.
Su dalgalarını oluşturan kaynağın yakınında su dalgaları belirgindir ve dalgalar, kaynaktan
uzaklaştıkça daha az belirgin hale gelir. Ses dalgaları da su dalgaları gibi kaynağa yakın
yerlerde şiddetlidir (belirgindir) ve kaynaktan uzaklaşıldıkça ses dalgalarının şiddeti azalır.
Bunun nedeni, kaynağa yakın yerlerde ses dalgalarının enerjisinin fazla olması ve ses
kaynağından uzaklaşıldıkça azalmasıdır.
Ses dalgaları ile su dalgaları arasındaki farka gelince; Su dalgaları görünebilir ve su
yalnızca suyun yüzeyinde yayılır. Ses dalgaları ise görünmez ve her doğrultuda (küresel
olarak) yayılır.
Ses kaynağından çıkan ses dalgaları (kaynaktan) enerji taşırlar. Bu enerji, çeşitli ortamlar
tarafından iletilir. Ses enerjisi iletilirken sesin yayıldığı ortamdaki yani tanecikler yer
değiştirmez ve yayılmaz. Yayılan yani yer değiştiren madde veya tanecik değil, hareket
enerjisidir.
Ses kaynağından çıkan ses dalgaları, yayıldığı ortamdaki maddenin taneciklerini titreştirir.
Titreşen tanecik etrafındaki diğer tanecikleri titreştirir ve bu nedenle ses bir tanecikten
diğerine yayılır. Ses tanecikten taneciğe yayıldığı için, tanecikler arasındaki boşluk ne kadar
az ise sesin yayılma hızı o kadar fazla olur. Yani sesin yayılma hızı en fazla katılara da sonra
sıvı sonra da gazlardadır. Fakat ses dalgaları gaz halindeki maddelerde en uzağa gider.
Cisimlerin titreşmesi ile meydana gelen sesin kulağımıza kadar gelebilmesi için ses
kaynağı ile kulağımız arasında; Katı – sıvı – gaz gibi esnek bir ortamın bulunması gerekir.
Ses Dalgalarının Fiziksel Özellikleri
Dalgalar genel olarak, mekanik ve elektromanyetik dalgalar olmak üzere iki ana gruba
ayrılır. Elektromanyetik dalgalar, yayılmak için bir ortama ihtiyaç duymazlar ve boşlukta da
yayılabilirler. Mekanik dalgalar ise enerjilerini aktarabilmek için ortam taneciklerine ihtiyaç
10
duyarlar. Bu yüzden boşlukta (örneğin Uzayda) yayılamazlar. Ses dalgaları da mekanik
dalgalar olduklarından yayılmak için maddesel bir ortama ihtiyaç duyarlar.
Ses, nesnelerin titreşiminden meydana gelen ve uygun bir ortam içerisinde (hava, su vb.)
bir yerden başka bir yere, sıkışma (compressions) ve genleşmeler (rarefactions) şeklinde
ilerleyen bir dalgadır. Dolayısıyla ses, ayni zamanda bir basınç dalgasıdır.
Frekans (sıklık)
Bir dalganın frekansı, dalganın hava veya başka bir ortam içinden geçerken ortamdaki
parçacıkların ne sıklıkta titreştiğine bağlıdır. Frekans ileri geri titreşimlerin zamana bağlı
olarak ölçülmesi ile hesaplanır. Saniyedeki titreşim sayısı özel olarak, “Hertz” birimi ile ifade
edilir.
1 Hertz = 1 döngü/saniye
Yüksek frekans değerleri için Hertz'in bin katı olan ‘kilohertz’ (kHz) birimi kullanılır.
İnsan kulağının duyabildiği sesler, 20 ile 20.000 Hz (20kHz) arasında frekansa sahip olabilir.
Eğer bir frekans 20 Hz' in altında ise bu tür titreşimlere, “ses altı” titreşimler, frekans 20 kHz'
in üzerinde ise bunlara da “ses üstü” titreşimler denir.
Genlik (amplitüd)
Genlik, ses dalgalarının dikey büyüklüğünün bir ölçüsüdür. Ses dalgalarını oluşturan
sıkışma ve genleşmeler arasındaki fark, dalgaların genliğini belirler. Ses dalgaları havada
veya başka bir ortamda titreşen nesneler tarafından üretilir. Örneğin titreştirilen bir gitar teli,
yaptığı periyodik salınım hareketi ile hava moleküllerinin belli bir frekansta sıkışmasını ve
genleşmesini sağlar. Bu şekilde teldeki enerji havaya iletilmiş olur. Enerjinin miktarı, teldeki
titreşim genliğine bağlıdır. Eğer tele fazla enerji yüklenirse, tel daha büyük bir genlikle
titreşir. Teldeki titreşim genliği ne kadar fazla ise ortam tanecikleri (örneğin hava molekülleri)
tarafından taşınan enerji de o kadar fazladır. Enerji ne kadar fazla ise sesin şiddeti de o kadar
büyük olacaktır. Bu ifadeler, titreşen tüm cisimler için geçerlidir.
Dalga Boyu
Bir dalganın ardışık iki tepe veya iki çukur noktası arasındaki mesafe dalga boyunu verir.
Dalga boyu λ (lamda) ile gösterilir.
Ton
Müzikte, diatonik (doğal major) gamda bir ‘tam aralık’ olarak tanımlanan ton, belli bir
frekansta ve perdede üretilen “saf ses” anlamında kullanılır. Örneğin bir ses çatalı (diyapazon)
titreştirildiğinde ortaya çıkan 440 Hz frekansındaki ‘Do (C)’ notası, saf bir tondur. Saf tonlar
doğal ortamda fazla karşılaşılmayan ve genellikle müzik aletleri veya ses üreteçleri
aracılığıyla üretilen seslerdir. Yüksek frekanslı (yüksek perdeden) sesler tiz, düşük frekanslı
(düşük perdeden) sesler pes (bas) olarak algılanır.
Rezonans
Frekansları aynı olan ses kaynaklarından biri titreştiğinde, diğer ses kaynağının etkiyle
titreşmesine rezonans denir.
Ses kaydı
İlk ses kaydı fonograf denen bir araçla yapılmıştır. (Thomas Edison tarafından 1877'de icat
edilmiştir). Zamanla bu alanda çeşitli araçlar geliştirilmiştir. Gramafon, teyp ve modern
stüdyolardaki kayıt araçlarıdır. İlk ses kaydı olan fonografta sesler, mum silindirlere kayıt
edilip daha sonra dönen taş plaklara kaydediliyordu.
Sesin, banda ve CD disklere kaydedilmesiyle ses kaydı gelişti. Sesli bir filmde ses, filmin
kenarına kaydedilir ve müzikçalar aletlerle tekrar sese dönüşür.
Tüm bu özellikleri kısaca özetlemek gerekirse:
1- Sesin oluşabilmesi için titreşimin belli bir değerde olması gerekir.
2- Ses dalgaları havada 340 m/s yol alır. Suda 1453 m/s hızla yol alır. Katılarda yaklaşık
olarak 5000 m/s hızla yayılır.

11
 3- Güneş’in yaydığı ışık Dünya’ya ulaştığı halde Güneş’te oluşan patlamaların sesi
duyulamaz. Bunun nedeni sesin yayılması için maddesel ortam gereklidir. Uzay boşluğunda
maddesel ortam olmadığı için Güneş’te oluşan patlamaları duymuyoruz. Yoksa halimiz nice
olurdu?
4- Saat, hava dolu fanusta iken çalarsa sesi duyulabilir. Fakat havası tamamen boşaltılmış
fanusta çalarsa duyulamaz. Bunun nedeni, sesin boşlukta yayılamaması ve sesin yayılabilmesi
için maddeye ihtiyaç duymasıdır.
5- İnsanların duyabileceği ve üretebileceği seslerin belli frekans değerleri vardır. Normal
bir insan kulağı 20Hz ile 20.000 Hz arasındaki sesleri duyabilir. Frekansı 20.000 Hz’in
üstünde olan sese ultrasonik ses denir.
Sesin yayılma hızına etki eden faktörleri de kısaca özetlersek:
Ortam Sıcaklığı: Sıcaklık arttıkça taneciklerin titreşim hızı yani kinetik enerjisi
artacağından sesin yayılma hızı artar. (Sesin 0ºC de havada yayılma hızı 331m/s olduğu halde
20ºC de 344 m/s olduğunu biliyoruz Sıcaklık artıkça sesin o ortamdaki yayılma hızı da artar).
Ortamın Cinsi: Sesin yayıldığı ortamın cinsi, sesin farklı hızlarda yayılmasına neden olur.
Sesin hızlı yayılabilmesi için tanecikler arasındaki boşluğun az ve taneciklerin düzenli olması
gerekir.
Sesin yayılma hızı, katı, sıvı ve gazlarda farklıdır. Ses, en yavaş gazlarda, sonra sıvılarda,
en hızlı katılarda yayılır. (Katı haldeki maddelerde de sesin yayılma hızı farklıdır.)
Sesin ayırt edilebilme özelliği olan bir olgu olduğunu biliyoruz. Bu nitelikler ona ayrı bir
kişilik ve renk katar.
Sesin Niteliği (Sesin Rengi)
İngilizce ve Fransızca’da “timbre” olarak söylenen bu özellik, bir çalgı aletini veya insan
sesini ona özgü kılan, frekansına göre değişmeyen ve göreceli olmayan, dinleyicinin aynı
şiddet, nota ve frekans düzenine sahip iki sesi ayırt edebilmesini sağlayan niteliktir. İnsanların
sesi okadar farkılıdır ki çoğu zaman telefonda sıkça konuştuğumuz arkadaşlarımızın sesini
daha ilk hecesinden anlarız. Televizyonda veya radyodaki bir spikerin sesini, görmesek bile
tanırız. Hele ses sanatçılarının sesleri okadar özgündür ki yıllar sonra bile olsa onu anımsarız.
Pek çok müzik eserinde insan sesinin bu renkliliğine yer verilmiştir. Örneklemek gerekirse;
En pes erkek sesi, Mozart’ın Saraydan Kız Kaçırma operasındaki Osmin rolü, yüksek ve lirik
karakterdeki bas ses gerektirir.
Basso Buffo: Gülünç özelliğe sahip, cambazlık yapabilen kıvrak ses. (Sevil Berberi’ndeki
Dr. Bartolo.)
Basso Profondo: Derin bir ses gürlüğü olan, güçlü ve en kalın bas sesi. Ağırbaşlı ve soylu
nitelik taşır. (Tristan ve Isolde’deki Kral Mark gibi.)
Tenor ve bas arasında kalan erkek sesi. (Carmen’deki Escamillo.)
En tiz erkek sesi olan lirik tenor, yüksek, parlak bir tonu olan, rahatça akan bir sestir. (La
Boheme’deki Rodolfo gibi.)
Dramatik tenor, dramatik soprano gibi rezonanslı, tok bir sestir. (Otello rolü gibi.)
Kadın ve çocuk seslerine gelince:
En ince, en tiz kadın ve çocuk sesi; Soprano sesler kendi içinde lirik, dramatik ve koloratur
olarak sınıflanır.
Lirik soprano, hafif, masum genç kız sesidir. (La Boheme’deki Mimi, gibi.)
Dramatik soprano, güçlü, egemen ve şiir okurcasına söyleyen açık bir sestir. (R. Strauss’ın
Salome veya Elektra’sı gibi.)
Koloratur soprano (coloratura); Cambazlık yapma yeteneği olan, kıvrak ve süslemeli
geçitleri rahatlıkla söyleyebilen sestir. (Lucia di Lamermoor’daki, Lucia gibi.)
Mezzo-soprano, Kadın ve çocuk seslerinin orta kalınlıkta olanıdır. Ses niteliği derin ve tok
olup dramatik etkinliğe sahiptir. (Bizet’nin Carmen’i gibi.)

12
 Alto: Kadın ve çocuk seslerinin en kalın (pes) olanı. Kontralto da denir. Ses alanı sol ile
ince fa, arasında 2 sekizliden bir ses fazladır.
Evet, insan sesi dışında, doğada birden çok ses beraber bir uyum içerisindedir, bir bahar
sabahı bahçenizde kıpırdıyan dallarla ispinoz kuşunun ötüşü, içinizde güzel duygular
uyandırır, bu da sesin birleşip insan piskolojisine uyguladığı etkileri göstermektedir. Doğanın
sesleri aynı bir orkestra etkisi uyandırmaktadır ki biz bunu doğanın renkliliği gibi
algılayabiliriz.
Oktav Nedir?
Aynı ismi taşıyan iki ses arasındaki, sekiz notalık aralığa oktav denilmekteydi. İsimleri bir
olan bu notaların yükseklik dereceleri farklıdır. Oktav, müzikte bir ses aralığıdır. Bir oktavın
yüksek notasının ses dalgası frekansı (perdesi), aynı oktavın alçak notasının iki katıdır.
Birbirlerinden sadece bir oktav uzakta (ayrık) olan notaların akustik ilişkileri nedeniyle,
yüksek A ile alçak A, perde haricinde, aynı özelliklere sahip notalardır. Çoğu müzik
göstergesi bir oktavı kapsar; Batı müziğinin diyatonik skalalarında (majör, minör ve modal)
oktav, sekiz notalık bir aralıktır. Sekiz notalık oktava hemen hemen tüm kültürlerde rastlanır.
Bir oktav ayrık notasıyla eşleştirilmiş nota grubuna "çift" denir. Oktav çiftleştirmesine
enstrümantal müzikte sık sık rastlanır.
Bir insanın sesine bakılarak oktav aralığı ölçülmek istendiğinde dikkate alınacak ilk şey
notalardır. Notaların doğal sesler olması gerekmektedir. Doğal sesler, ölçüm yapılırken
kullanılan çalgı aletlerinde doğal sesler olmalıdır. Arızalı sesler olarak adlandırılan bemol,
diyez, majör ya da minör sesler oktav ölçümünde dikkate alınamaz. Aksi takdirde yapılan
ölçüm oktav aralığı değil, ses aralığı ya da diğer bir deyişle ses yelpazesi olur.
Burada yanlış bilinen bir konu ise aslında kişinin şarkı söyleyebildiği oktav aralığının
ortalama 2, nadiren 3 veya çok nadiren 4 olduğudur. Geriye kalan sesler ya çok pes yahut çok
fazla tizdir. Bu nedenle, çok aşağı oktav bas sesler adeta bir hırıltı, tiz sesler ise bir çığlığı
hatta daha da ilerilerde bir ıslığı anımsatır. Bu sebeple çoğu kez, gerçek ve kullanılabilir
seslerin maksimum 4 oktav olacağı, hatta 3 oktavı kullanabilen birisinin dahi erkeklerde çok
ileri bir tenör, kadınlarda sağlam bir soprano sayılacağı açıktır.
Dünyada bilinen en yüksek oktavlı erkek sesi, Adam Lopez’e ait olup 6 oktav sese sahiptir.
Kadınlarda ise Georgia Brown, yine 6 oktavlık sesi ve 10 oktavlık "ıslık" sesi ile başı
çekmektedir. Her iki sanatçı da Guiness Rekorlar Kitabına geçmişlerdir.
Gam
Bir sesten başlayıp, o sesin oktavında sona eren ses dizisidir. Kalın sesten başlayıp incelen
gama “çıkıcı gam” İnce sesten başlayıp, kalın seslere doğru inen gama “inici gam” denir.
Ses Dizileri
Belli oktav içindeki belli ses ve aralık düzenine “dizi” denir. Dizi, bir müzik sistemine
temel olan belirli perdelerdeki seslerin sıralanmasıyla oluşur. Bu sıralanış biçimi müzik
türlerine, bölgelere göre değişir. Dizileri, altı kümede toplayabiliriz.
1. Pentatonik diziler
2. Modlar
3. Makam dizileri
4. Tonal diziler
5. Caz müziği dizileri
6. Atonal diziler
Günümüzde müzik eğitiminde yaygın olarak kullanılan dizi tonal dizidir. Özellikle Batı
müziğinde fazlaca kullanılan tonal dizi, Dünya’da Evrensel kullanılan bir yapıya
kavuşmuştur.
Majör ve Minör Diziler
Kalın do’dan ince do’ya kadar sesleri arıza vermeden sıralarsak, en basit majör diziyi
oluşturmuş oluruz. Majör kelimesi “büyük” anlamında kullanılır. Bunun nedeni de, majör
13
dizilerde tam-yarım aralıkların özel sıralanışıdır. Diziyi oluşturan birinci ses ile (do), üçüncü
ses (mi) arasında iki tam ses vardır. Diziyi oluşturan birinci ve üçüncü sesler arasındaki aralık,
“üçlü aralık” olarak adlandırılır. Bu aralık dizinin temel aralığıdır. Eğer bu dizideki gibi
aralarında iki tam ses bulunuyor ise, “majör (büyük) üçlü” adını alır. (Daha önce görülen tam
ve yarım aralık konusuna dönersek, do ve re arasında bir ses, re ve mi arasında bir ses, yani do
ve mi arasında iki tam ses olduğunu hatırlarız.)
Ses Sinyalleri
Ses sinyali, herhangi bir sesin iletilmek veya saklanmak için elektromanyetik enerjiye
çevrilmiş halidir. Bu sinyal AF kısaltmasıyla da gösterilir. Titreşimler çok farklı frekanslarda
olabilir. Bu titreşim mikrofon vasıtasıyla ses sinyaline çevrilir. Ses kaydeden cihazlarda
cihazın kaydettiği en düşük ve en yüksek frekanslar arasındaki bölge ses bandı (AF bandı)
olarak bilinir.
İnsan kulağının algıladığı frekanslar 20 Hz ile 20 kHz (20.000 Hz.) arasında olduğuna göre
Düşük frekans kalın, yüksek frekanslar ise ince seslere aittir. Ancak burada belirtilen sınırlar
kulakları olağanüstü duyarlı genç insanlarda ölçülmüş uç değerlerdir. İnsanların büyük
bölümünün kulakları bu derece duyarlı değildir.
Bu nedenle kaliteli müzik dinletisi için ses bandının üst sınırının 15 kHz olması yeterli
sayılır. En kalın erkek sesinin (bas) frekansı 85 Hz civarında, en ince kadın sesinin frekansı
ise (soprano) 1050 Hz civarındadır.
Müzik aletlerinin ürettiği ses (nota) frekansları, aşağıdaki tabloda görülmektedir. Burada
yalnızca müzik aletlerinin en çok kullandıkları oktavlar yer almaktadır.
Nota Frekans (Hz)
Do 261,6
Re 293,7
Mi 329,6
Fa 349,2
Sol 392,0
La 440,0
Si 493,9
Do 523,5
Ses Kalitesi
İnsan ve müzik aletlerinin ürettiği seslerin insan kulak duyarlılık bölgesinin ancak bir
bölümünü oluşturduğu görülmektedir. Ne var ki ses bandını müzik aletinin en ince sesi
frekansında, örneğin; 4186 Hz.de sınırlamak sesleri madenileştirir ve müzik keyfini tamamen
ortadan kaldırır. Çünkü bu durumda farklı müzik aletlerinden gelen tiz sesler arasında fark
kalmaz ve dinleyici kulağına gelen sesin hangi müzik aletinden geldiğini bile anlayamaz.
Bunun nedeni, her müzik aletinin farklı bir harmonik yapısına sahip olmasıdır. Bu harmonik
yapıya ses kalitesi veya ses rengi olduğunu biliyoruz. Müzik aletinin kendine özgü ses
rengiyle kulağa iletilmesi için de ses bandı çok daha yüksek frekanslı sesleri geçirebilecek
nitelikte olmalıdır.
Her müzik aleti belli bir frekansta titreşim yaparak ses üretir. Ne var ki üretilen ses uygun
bir ölçü aletinde incelendiğinde müzik aletinin sadece bir frekansta değil, pek çok frekansta
ses ürettiği görülür. Bu seslerden en düşük frekanslı olan aynı zamanda en yüksek genliğe
sahiptir. Çalınan notayı da o frekans belirler. Bu frekansa “ana frekans (fundamental)” denilir.
Diğer sesler ise daha düşük genlikli, fakat daha yüksek frekanslıdır. Frekansları genellikle ana
frekansın tam sayı katıdır. Bu küçük genlikli, yüksek frekanslı seslere harmonik denilir. İşte
kulağın farklı müzik aletlerini birbirinden ayırmasını sağlayan bu harmoniklerdir.
İdeal diyapazonun (Düzgün bir çubuğun titreşimlerinden yararlanılarak yapılan ve müzikte
ses tonlarının ayarlanmasında kullanılan araç.) harmoniği yoktur. Ancak bütün müzik aletleri

14
(ve tabii insan seslerinin) kendilerine özgü harmonik yapıları vardır. Özellikle akordeon çok
sayıda harmoniği ile dikkat çeker ve halk arasında bu alet için “sesi zengin” tanımlaması
yapılır.15 kHz lik ses bandı çok sayıda harmoniğin iletilmesine uygundur.
Ses Yayınında Bant Genişliği
Günümüz teknolojisinde ses saklamak için çok geniş ses bantları kullanmak mümkündür.
Özellikle CD ler kulak duyarlılığının çok ötesinde bir bantla kayıt yapabilirler. Ne var ki, ses
iletiminde bazı sınırlamalar vardır. Yayıncılıkta, yayına tahsis edilen radyo frekans alanının
sınırlı oluşu ve ses bandı genişledikçe bu bölgenin de genişleme zorunluluğunun oluşu
yayınlanan seslerin bandında bazı sınırlamalara yol açmıştır. (Ancak sayısal yayıncılık bu
sınırlamaları büyük ölçüde kaldıracaktır.) Buna göre ses bandı FM radyo vericilerinde 15
kHz., genlik modüleli (AM) radyo vericilerinde 5 kHz. ve telefonda da 3.4 kHz.dir.
Sesin Yayılması ve Hızı
Ses doğada pek çok ortamda yayılarak yol alır. Aslında sesin hızı ışığa göre yavaş sayılır.
Ses hızı frekansa bağlı olarak değişmez, her frekansta ses aynı hızda gider. Ancak, havanın
sıcaklık, yoğunluk durumuna göre sesin yayılma hızı değişir. Soğuk havada ses hızı azalır.
Ses sıcak havadan soğuk havaya geçerken yayılma doğrultusunu değiştirir. Ses, havada
yayıldığı gibi sıvılarda da yayılır. Denizde yaşayan bazı canlılar bu sayede iletişim kurarlar.
Fakat ses boşlukta yayılmaz. Neden?
Dalgalar genel olarak, mekanik ve elektromanyetik dalgalar olmak üzere iki ana gruba
ayrılır. Elektromanyetik dalgalar, yayılmak için bir ortama ihtiyaç duymazlar ve boşlukta da
yayılabilirler. Mekanik dalgalar ise, enerjilerini aktarabilmek için ortam taneciklerine ihtiyaç
duyarlar. Bu yüzden boşlukta (örneğin uzayda) yayılamazlar. Ses dalgaları da mekanik
dalgalar olduklarından yayılmak için maddesel bir ortama ihtiyaç duyarlar. Ses, nesnelerin
titreşiminden meydana gelen ve uygun bir ortam içerisinde (hava, su vb.) bir yerden başka bir
yere, sıkışma ve genleşmeler şeklinde ilerleyen bir dalgadır. Dolayısıyla ses, bir basınç
dalgasıdır.
Sesin Yansıması ve Yankı
Ses dalgaları hareket ederken engellerle karşılaştıklarında yansımaya uğrarlar. Yansıma
olayında sesin hızı değişmez, fakat yönü değişir. Sesin yansıması bazı canlılara kolaylık
sağlamıştır. Örneğin; yarasalar çıkarttıkları seslerin cisimler üzerinde yansımasından
faydalanarak hareket yönlerini belirlerler.
Ses kaynağından çıkan sesin engele çarptıktan sonra geri yansıyarak tekrar duyulmasına
“yankı” denir. Hava ortamında olduğu gibi denizde de yankılanma olur. Hava ortamında
yankılanma olması için ses kaynağı ile sesin çarptığı yüzey arasındaki uzaklık en az 17 metre
olmalıdır. Kulağımız, sesin çarptığı engel ile kaynak arasındaki mesafe 17 metreden az ise,
yankıyı ayırt edemez. Bunun nedeni, kaynaktan çıkan ses ile engele çarpıp dönen sesin aynı
anda kulağa ulaşmasıdır.
Eğer yansımaya neden olan engel çok yakınsa, yansıyan dalgalar ile kaynaktan doğrudan
gelen dalgalar kulağa hemen hemen aynı anda ulaşır ve dolayısıyla da bunları ayırt etmek
olanaklı olmaz, bu yüzden de hiçbir yankı işitilmez. Eğer caddedeki duvar sizden 335 metre
uzaktaysa, ses dalgaları bu uzaklığı iki kez kat edeceği için (duvara kadar 335 metre, oradan
geri dönüşte gene 335 metre) yankı iki saniye sonra kulağınıza ulaşır. 67 metrelik bir
mesafede bu süre saniyenin beşte biri kadardır. İnsan kulağının iki sesi ayrı ayrı işitebilmesi
için bunlar arasında en az saniyenin onda biri kadar bir zaman olması gerekir. Yansıtıcı yüzey
yeterince uzaktaysa ve yansıyan dalgalar işitilemeyecek kadar zayıf değilse, birbirini izleyen
çeşitli seslerin yankısı da elde edilebilir.
Kaynağa geri dönen ses, kaynaktan çıktığı halinden daha düşük tonda olur. Kapalı bir
alanda, örneğin mağara gibi, sesimiz birden çok kez yankılanabilir. Bu etkiye “bileşik
yankılanma” denir. Ses her seferinde daha da kısılır ve en sonunda yankılanma son bulur.

15
 Gök gürültüsü de yankıya örnektir. İlk keskin ve patlama halindeki sesin bulutlara çarparak
tekrar tekrar işitilmesidir. Yani bu olayda bulutlar, sesin çarptığı engel konumundadır.
Yankı Ne işe yarar?
Sesin, durgun bir olay olmayıp, yayılması ve yansıması, doğadaki daha pek çok canlının
yararlandığı bir olgudur. Öylesine ki vahşi yaşamda, pek çok canlı yaşamını duyduğu sesler
yardımıyla sürdürür ve bir korunma aracı olarak kullanır. Yunuslar ve balinalar ses dalgaları
yardımıyla haberleşirler. Bu nasıl sağladıklarının gizemi henüz yeterince açıklanamamıştır.
Yarasaların seslerin yansımasını bir görme organı gibi kullandıklarını biliyoruz.
Dolaylı olarak insanoğlu da bu olaydan yararlanmasını çok iyi bilmiş, alet ve araçlar
geliştirmiştir. Hatta bu konu “akustik” adlı bir bilim dalının doğmasına yol açmıştır.
Akustik Nedir?
Akustik-Yankı bilim, konusu işitme duyusu ve sesle ilgili fizik dalıdır. Sesin oluşması,
yayılması, duyulması ve özellikleriyle uğraşır. Fizik, bilim dallarının en eskilerinden biridir.
Kökeni, Eski Yunanlılara, hatta öncesi kültürlere kadar uzanır. “Akustik” terimi ise “işitmeyle
ilgili” anlamına gelen, akoustikos sözcüğüdür. Aristoteles’ten başlayarak birçok bilgin bu
konuyla uğraştı. Yunan ve Roma amfi-tiyatroların çizimi, o zamanki bilim adamlarının ve
yapı ustalarının akustik bilgilerinin ne derece yüksek olduğunu kanıtlar. Ünlü düşünür
Pythagoras, daha İ.Ö 4. yüzyılda tek telli bir saz üzerinde denemeler yaparak, telin
uzunluğuyla verdiği sesin yüksekliği arasındaki ilişkiyi buldu.
Ancak, bu bilim dalının babası olarak Galile ile F. Bacon kabul edilir. Daha sonra,
Gassendi, Mersenne, Ottovon Guericke, P. Kircher, J. Sauveur, Newton, Brook, Taylor,
Daniel Bernoulli, Euler, d’Alembert, Colladon, Regnault, Helm-holtz, Koening, Leon Scott,
Edison, Bell gibi bilginler akustik bilimini geliştirdiler.
Kapalı bir yerde seslerin dağılım biçimi; Cami, kilise, tiyatro, konferans salonu gibi
yerlerde sesin en az yankı ve en çok netlikle dinleyici kitlelere ulaştırılmasında büyük önem
taşımaktadır. Bir salonun akustiği, düzensiz yankılardan dolayı güzel bir sesi, bir konuşmayı
bozarak sinir bozucu yapabilir. Ses yükselticiler, hoparlörler veya sesle ilgili herhangi bir
sistemden çok şeyler beklenirken sonuç hayal kırıklığı olabilmektedir.
Akustik konusunda çalışmalara daha önceki devirlerdeki İslam mimarisinde olduğu gibi,
Selçuklu ve Osmanlı mimarisinde de çok rastlanır. Binlerce insanın ibadet ettiği camilerde
yankı özellikleri en ince noktalarına kadar incelenmiştir. Konuşmacının sesinin dört bir
köşeden duyulabilmesi için bütün önlemler alınmıştır. Ata yadigârı bu ulu ibadethanelerde
bugün de hiç bir yayın cihazına lüzum görülmeden ses her taraftan rahatça işitilebilmektedir.
Büyük Türk Mimarı Sinan’ın, Süleymaniye Camiini yaptığı sıralarda, bu meşhur sanat
adamını çekemeyenler, kendisini Kanuni Sultan Süleyman’a, “Cami yapılırken kubbenin
altına yan gelip nargile fokurdatır, bu ne iştir?” diye şikâyet etmişlerdi. Padişah ani olarak
cami yapımını görmeye gitti. Hakikaten Mimar Sinan’ı, nargilesi yanında kubbenin altında bir
mindere oturmuş olarak gördü. Çatık bir yüzle Sinan’a;
"Bre bu ne hal Koca Sinan?" diye sordu. Mimar Sinan sükûnetle; "Padişahım, dedi. Kerem
edip şu nargileyi bir gözden geçirseniz."
Kanuni, gözünü nargileden tarafa çevirince hayret etti. Çünkü nargilenin üstünde tömbeki
yoktu, fokurdayan, sadece Su idi. Sinan, padişaha dönerek şu sözleri söyledi:
"Şevketlüm, bu nargileyi burada sırf fokurtusundan faydalanmak için bulunduruyorum. Bu
ses bana, bu camide okunacak Kur’an-ı kerim seslerinin, caminin her tarafına yayılması ve
her tarafta aynı şekilde işitilmesi için icab eden gerekli önlemleri almama yardım eder."
Büyük sanatkar, böylece Akustik sanatını kullanıyor ve yaptığı eserlerde uyguluyordu.
Avrupalılarda ise akustik konusunda ilk ciddi çalışma, Harward Ünversitesi konferans
salonunun akustiğinin çok bozuk olduğunu fark eden W.C.W. Sabine tarafından yapılmıştır
(1900).

16
 Ses yansıması, kısa uzaklıklarda yansıyan ses, ana sesin bir devamı gibi duyulur. Bu, tam
olmayan yankıdır. Sesin çıkış noktasıyla yansıdığı nokta arasında uzun bir mesafe varsa, “tam
yankı” teşekkül eder. Boş bir odada konuşulduğu yahut yüründüğü zaman Ayak sesleri veya
konuşma sesi dağılmadan geri döner. Yankıya yol açan böyle bir oda, mesela bir müze salonu
“canlı oda” olarak; eşyanın ve yapım malzemesinin yankıyı en aza indirecek şekilde
düzenlendiği bir oda ise “ölü oda” olarak isimlendirilir. “Yankısız salon”lar, özel Maddelerle
yapılmış ve döşenmiş ölü odalardır. Tamamen ses emici maddelerden yapılmış bu salonlarda
her türlü sesli cihazın, mesela hoparlör, mikrofon gibi aletlerin kalite denemeleri yapılır.
Akustik yardımıyla sesin yansıma özelliklerinin bilinmesinden faydalanılarak deniz
derinliklerini ölçmek de mümkün olmuştur.
Yankı zamanı, bir sesin işitilmesi ile bu sesin bir veya daha fazla yansımasından doğan
yankının duyulması arasında geçen zaman yankı zamanıdır. Bu terim akustik
mühendislerince, verilen kapalı bir salonun akustik özelliklerini hesaplamada kullanılır. Bu
zaman, bir ses dalgasının değerinin bir milyonda birine düşmesi için gereken zamandır.
“Canlı” bir odanın yankı zamanı saniyelerce sürebilirken, ses emici eşyalarla kaplanmış bir
ölü odanın yankı zamanı bir saniyenin küçük bir parçasıdır. Yankı zamanının uzun olduğu
bazı kapalı yerlerde ses etkili ve renkli bir duruma gelir. Bu da yapılışa bağlı olan bir akustik
özelliğidir. Bu olayın en iyi örneğine camilerimizde rastlanır.
Yankı zamanı, odanın hacmiyle doğru orantılı olup, etraftaki eşya ve duvarların ses
absorbsiyon gücü ile de kısmen ters orantılıdır. Absorbsiyonu, yanini es emilimini bulmak
için, yüzeyin alanı aynı yüzeyin ses absorbsiyon katsayısı ile çarpılır. Bütün yüzeylerin bu
şekilde hesaplanmış olan değerlerinin toplamı ise, odanın toplam ses emme gücünü ortaya
koyar.
Ses emiciler: Absorbsiyon katsayılarına bakıldığında, bazı maddelerin diğerlerinden daha
iyi ses emdiği görülür. Bu, maddeye yöneltilen ses enerjisinin, emilen enerjiye oranına
bakılarak bulunur. Pürüzsüz yüzeylerin absorbsiyon katsayısı düşüktür.
Bir ses kayıt stüdyosunda kaydedilen ses için yankı zamanı hayati önem taşır. Sesin ön
planda olduğu tiyatro, konferans salonu gibi yerlerde yankı zamanının düşük tutulması istenir.
Buralarda yankı zamanı bir saniyenin altında olmalıdır. Ses kayıt stüdyolarında yankı zamanı
bir saniyenin çok altındadır.
Londra'daki St. Paul Katedrali'nin "fısıldayan galeri"sinde ve Washington kentindeki
Capitol Binası'nda (ABD Kongresi'nin toplandığı bina) yankıların eğrisel duvarlar boyunca
yansıyıp gitmesi nedeniyle fısıltılar çok uzaktan işitilebilir. Bina içlerinde, mağara ve
tünellerde ses dalgaları üst üste (tekrar tekrar) yansıyabileceği için, çoğu kez tek bir sesin
birden çok yankısı işitilebilir. Bu etkiye bileşik yankı denir. İtalya'da Milano'daki bir eski
sarayda tabanca patlaması sesinin en az 50 kez yankılandığı görülmüştür.
Fingal Mağarası
Bazen hemen hemen aynı zamanda ulaşan yankılar birbirine karışarak kulağa hoş gelen bir
ses, bir ezgi, oluşturabilir. İskoçya'nın batı kıyıları açığındaki, Staffa Adası'nda yer alan
Fingal Mağarası'nda bunun bir örneğine tanık olunabilir. Bu mağaranın dip tarafındaki küçük
bir açıklıktan, girişin dış yanındaki dalga seslerinin yankılanmasıyla oluşan, org sesine benzer
sesler gelir. Bu yankılar besteci Felix Mendelssohn'un “Fingal Mağarası” olarak da bilinen
“Hebridler Uvertürü” nü bestelemesinde esin kaynağı olmuştur.
Gök gürültüsü de bir bileşik yankı örneğidir. Bu olayda bulutlar yansıtıcı engel işlevi görür
ve ses dalgalarını başlatan tedirginliği, çakan şimşeğin ısısından kaynaklanan ani hava
genleşmesi yaratır.
Felix Mendelssohn’un, Fingal Mağarası "Hebrid Adaları" Uvertürü Op. 26 öyküsü ise
şöyledir:

17
 İlk yorumu, 1832 yılında Londra’da yapılan bu eser, besteci Felix Mendelssohn'un, 1829
yılında İskoçya'ya yaptığı bir gezi iki önemli ürün bırakmıştır: Bunlar, “Fingal Mağarası
uvertürü” ve "İskoç Senfonisi" olarak da bilinir.
Genç sanatçı gezip gördüğü yerlerin etkisinde kalmış, özellikle ilgi çekici doğa olayı,
"Fingal Mağarası"na hayran olmuş, notlar almış, bazı taslaklar hazırlamıştır. Berlin'e
dönüşünde "Hebrid Adaları" konusundaki izlenimleri sorulduğunda "Anlatılmaz, çalınır..."
diyerek piyanoya oturmuş, uvertürün ana "tema"sını dinletmiştir. Mendellohn elindeki
İskoçya notlarını 1830 yılında Roma gezisi boyunca geliştirmeye çalışmış, uvertür 1832 yılı
başlarında Paris'te tamamlanmıştır.
Kızkardeşine yazdığı bir mektupta bu olay nedeniyle şu satırlar yer alır: "Ortadaki 'mi
minör' bölüm bana çok aptalca geliyor. Ve balık yağı, martı, tuzlu balıktan çok 'kontrapunta'
kokuyor..."
"Fingal Mağarası" uvertürü dalgaların peş peşe kıyıya yayılıp mağaraya saldırışını anlatan
"tema"sıyla ünlüdür ve batı müziği klasikleri arasında önemli bir yeri bulunmaktadır.
Felix Mendelssohn: “The Hebrides (Fingal's Cave) – Overture” Dinlemek istiyorsanız
tıklayınız:
https://www.youtube.com/watch?v=a3MiETaBSnc
Echo(Yankı) Söylencesi
Pek çok dillerde, Echo ve Eko (yankı) kelimesi çok bilinen mitolojik bir öyküden gelir.
Echo, orman derinliklerinde yaşamını sürdüren çok güzel bir su perisiydi. Öylesine güzeldi
ki, görenler dönüp bir daha bakmadan geçemezlerdi yanından. Echo'nun kötü bir huyu vardı,
ne zaman konuşmaya başlasa susmak bilmiyor, aşırı gevezeliği çevresindekileri sıkmaya
başlıyordu. Bu kötü huyu yüzünden dillere destan güzelliğine bile gölge düşüyordu.
Echo'nun bitip tükenmek bilmeyen gevezeliği tanrılar tanrısı Zeus'un karısı evlilik tanrıçası
Hera'nın sabrını taşırdı ve Echo'nun yalnızca “Duyduklarının son kelimesini tekrarlamasını
sağlayacak bir büyü yapmaya karar verdi.” Böylece Echo, ormanda hep başkalarının en son
söyledikleri sözleri tekrar ederek, ama hiç konuşamadan günlerini geçirmeye başladı.
Bir gün ormanın derinliklerinde dolaşırken, Narcissus isminde çok yakışıklı,güçlü
kuvvetli ama bir o kadar da kendini beğenmiş bir avcı gördü. (Mitlerde nedense ölümlü
erkeklerin çoğu hep çoban olur, o dönemleraca meslek olmadığından olsa gerek). Echo,
Narcissos'u görür görmez âşık oldu ve izlemeye başladı. Narcissus her şeyden habersiz
ormanın derinliklerinde ilerlerken, Echo onu gözden kaybetmeden, onunla birkaç kelime
edebilmek için yanıp tutuşarak ilerliyordu adım adım, ama Hera’nın hain büyüsü yüzünden
tek bir kelime bile edemeyeceğini biliyordu... Narcissos, Echo'nun bulunduğu bölgeye
bakarak, “Orada biri mi var?” Diye seslenir. Birden karşısında Echo'yu görünce de onunla
konuşmak ister.
Echo Hera'nın kendisine yaptığı büyüye lanet ederek, aşığının son cümlesini tekrarlamak.
Narcissos söylediklerinin sürekli tekrarlanmasından, konuşmanın böyle sürüp gitmesinden
sıkılmış bir halde Echo'dan ve ormandan öfke içinde ayrıldı. Güzeller güzeli su perisi Echo,
üzüntüsünden, ne yaparsa yapsın sevdiği adama hiçbir zaman kavuşamıyacağını bilmenin
acısından olsa gerek günler ve geceler boyunca kendisini hapsettiği dağda ağladı, zırladı
ancak faydası yok.
Kibirli Narcissus başkalarının onu övdüğü sürece iyi, aksi takdirde ise sadece
umursamayarak devam etti yoluna... Olympos'un ihtişamlı tanrıları Narcissus'un yaptıkları ve
yaşadığı hayatı yüzünden köpürdüler öfkelerinden zavallı bir ölümlünün bu denli kibirli
olmasını cezalandırılmayı hak ettiğine oybirliğiyle karar verip, bir oyun hazırladır.
Güzel bir yaz günü, Narcissus ormanda avlanırken, küçük bir göle ulaştı, susuzluğunu
gidermek için eğildiğinde, çok yakışıklı bir adamın aksini "yani kendisini" gördü. Heyecanla
bu adama dokunmak için suya daldırdı elini, suda hareler oluştu ve akis görünmez oldu...
Tanrılar ona orada kalıp kendi görüntüsüne hayranlıkla bakması için büyü yaptıklarından,
18
Narcissus yemeden içmeden kesilip, günlerce kendi aksine hayran hayran baktı. Sonunda
oracıkta ölüp gidiverdi ve cansız vücudu ölüler ülkesine taşındı. Bir rivayete göre ise sudaki
yansımasına ulaşmak isterken göle düşerek gölün derinliklerinde kaybolmuştur. Narcissus
kendi aksini günlerce büyük bir hayranlıkla seyrettiği yerde de güzel kokulu nergis çiçeği
yetişmeye başlamıştır. Narcissos'un bir nergise dönüştüğüne inanılmaktadır. Bu olayın
İzmir’in Karaburun Yarımadası’nda biryerde geçtiği söylenir. Gerçekten de Karaburun’un
pek çok yerinde nergis doğal olarak yetişir. Oradakilerin kokusu başka hiçbiryerde yoktur.
Söylenin bir başka anlatımında ise; Baştanrı Zeus, güzel Echo’ya yaptıklarından dolayı ona
çok kızmıştı bir kere ve sonunda taşa dönüştü. Artık yalnızca ve yanlızca duyduğu sözleri
yansıtabiliyordu. Gördüğünüz gibi günümüzde özellikle dağlardaki ses yankılanmalarına, eko
denmesinin sebebi bu söylenceden gelmektedir.
Ses Kaydı
İlk ses kaydı "fonograf" denen bir araçla yapılmıştır. (Thomas Edison tarafından 1877`de
icat edilmişti). Zamanla, Gramafon, teyp ve günümüzdeki CD kayıtları gibi bu alanda çeşitli
araçlar geliştirildi. İlk ses kayıtları, mum silindirlere ve taş plaklara yapılıyordu. Sesli
filmlerde ise, filmin kenarına kaydedilmeğe başlandı. Müzik kasetleri, sesin kaset içinde
banda kaydedilmesiyle, istediği zaman, kaset çalarlarla tekrar sese dönüştürmemizi
sağlıyordu. Bunların hepsi tarihe karıştı. Günümüzde ses kaydı artık, görüntü ile birlikte,
yüksek kapasiteli, CD adı verilen disklere, değişik elektronik aygıtlara kaydedilmektedir.
Sesin Soğurulması
Bir ses kaynağının oluşturduğu ses basınç şiddetini, bulunduğu ortamın herhangi bir
yerinde ölçerek anlayabiliriz. Devamlı olarak artan yansımaların etkisine rağmen, ses şiddeti,
sürekli artmak yerine, kısa bir süre sonra dengelenir. Bu dengelenme, giren ses enerjisi
şiddetinin, ortamın sınırlarını çevreleyen yüzeylerin soğurma yeteneğine eşit olduğunu
gösterir. Örneğin bir oda içine, soğurucu farklı materyaller eklendiğinde ses basınç şiddeti
düşer. Bu da yansıma enerjisi azaltıldığı için oluşur. Oda içi tipik soğurucu yüzeyler halı veya
perdedir. Bunlar basit gözenekli soğuruculardır. Hava moleküllerinin hareketini sınırlayıp ses
enerjisini emerler. Sürtünme etkisiyle ses enerjisini ısıya dönüştürürler.
Odanın diğer yüzeyleri farklı frekansları da farklı miktarlarda soğururlar. Bu soğurma
oranları kontrol ve ayar edilerek bir odanın müzik için “sıcaklığını” veya konuşma için
“açıklığını” ayarlamak mümkün olmaktadır. Sesiniz, tıpkı ışığın bir aynadan yansıması gibi,
vadinin yamaçlarından ya da mağaranın duvarlarından yansıyıp tekrar size dönmüştür, ama bu
arada biraz zayıflamıştır. Sessiz bir caddede duvar kenarında yürürken, ayak seslerinizin
yankısını, sanki ses duvardan geliyormuş gibi işitebilirsiniz.
Ses kayıt odaları iste bu özellikten faydalanarak düzenlenir. Kaliteli ses kaydı için gerekli
olan ortamı sağlar.

İnsan Sesi
İnsanoğlunun bilinçli olarak kullandığı en eski ve etkileyici ses kaynağı, kendi sesidir. İlk
çağlardan itibaren insanlar müzik için kendi seslerini kullanmışlardır. Müzik bilimcilere göre
insanoğlu kendi sesini iki biçimde kullanmaktadır: Bunlardan ilki, sözlerin hâkim olduğu
sesin bir araç olarak kullanıldığı, “Logogenik” yöntemdir. Bu terim, sözlerin hâkimiyet
sürdüğü, ezginin ve insan sesinin bir araç olarak kullanıldığı şarkılara verilen isimdir. İkincisi
ise sözlere bağlı kalmadan duyguların kuralsızca ifade edildiği, “Pathogenik” yöntemdir.
İnsanoğlu kendi sesini keşfettikçe ve onu daha güzel kullanma çabası içine girdikçe yeni
yöntemler geliştirmişlerdir. Sesin kontrol altına alınması, onu daha doğru ve güzel
kullanmasını sağlamıştır. İnsan sesinden yola çıkılarak, onu taklit etme isteğiyle çalgı
aletlerini bulmuşlardır. Sözlü müzik içerisinde enstrümanların kullanımı, sesin daha da ön
plana çıkmasını sağlamıştır.

19
 İnsan sesi, dünya üzerinde kontrollü olarak kullanabileceğiniz en doğal ses biçimidir. Ses,
ses tellerinin titreşmesi ile oluşan frekansları doğru olarak biçimlendirme ise şarkı söylemeyi
doğurur. Doğru frekanaslar doğru notaların duyurulmasını sağlarken, her yanlış frekans bozuk
sesi tetikleyecektir. Her insanın farklı ses tınısı bulunmaktadır ve bunlar geliştirilebilmektedir.
Sesin gürlüğü ses tellerinin uzunluğuna göre değişim göstermektedir.
Seste bulunan bu gürlük, ses eğitimi yolu ile geliştirilebilmektedir. Bunlara ek olarak ses
genişliği olarak tanımlanan ses aralığı şarkıcılarda önemli bir yer tutmaktadır. Ortalama bir
insan sesi, yaklaşık 1.5 oktav iken, eğitimli şarkıcılarda ve kişilerde bu aralık, 3 – 3.5 oktava
kadar çıkabilmektedir.
İnsan sesi ile ilgili diğer bir unsur ise ses kalınlığı ve inceliğidir. Bu ses sınıflandırması
erkek ve kadın sesi olarak ikiye ayrılmaktadır:
Erkek sesi-Kalından inceye doğru olarak; Bas, bariton ve tenor,
Kadın sesi-Kalından inceye doğru olarak; Alto, mezzosoprano ve soprano,
Olarak kendi içlerinde sınıflandırılmaktadır. Erkek seslerinde en sık bulunan bariton ses
iken, bayan seslerinde mezzosopranodur. Bu ses ayrımları tamamıyla insanın fizyolojik yapısı
ile ilgili bir durumdur.
Son olarak sesin kullanımında nefes çok önemli bir yer tutmaktadır. Doğru nefes alışı sesin
gürlüğünü ve tınısını daha düzgün ve dolgun çıkmasını sağlayacaktır. Bunun sağlanabilmesi
için “Diyafram nefesi”nin kullanımı doğru bir yöntemdir. Diyafram nefesi ile nefes, daha
uzun tutulabilmekte ve daha doğru bir şekilde kullanılabilmeyi sağlamaktadır.
Beden fizyolojisiyle ilgili bu durum, ses çalışmalarında çok önemlidir. Özel nefes kullanım
teknikleri ile bu yeti geliştirilebilir ve çalışmalar genellikle “Nefes egzersizleri” ile başlanır.
İnsan Sesinin Özellikleri
İnsan sesi doğanın müzik sanatına ve bizlere sunduğu en muhteşem hediyelerden biridir.
Eski zamanlarda sadece ayinlerde ve bu gibi dinsel temalarda kullanılan insan sesi daha
sonraki aşamalarda, özellikle Rönesans sonrasında din dışı konularda da kullanılmaya
başlanmıştır. Operanın doğması ile birlikte solo ses ve şarkıcılık büyük bir ustalığa ulaşmıştır.
Ses ve söze ilave olarak melodinin katmış olduğu nicelik, şan sanatını etkileyici bir sanata
dönüştürmüştür. Sesin gürlüğü, niteliği ve yüksekliği gırtlağın içyapısına bağlıdır, bu
çeşitlilikler neticesinde birçok sanatçı, bu yetenekleri sayesinde sanatta kendilerine özel bir
yer bulmuşlardır. Ses tiplerine ve özelliklerine göre müzik türleri geliştirilmiş, farklı şekilde
okuma tarzları meydana gelmiştir.
Çocuklar ergenlik çağına girene kadar kadın-erkek diye gruba ayrılmazlar. Genel olarak
hepsi kadın ses grubu içinde değerlendirilirler. Çünkü ergenlik çağına kadar kız ve erkek
çocukların seslerini net olarak birbirinden ayırmak mümkün değildir. Ancak ergenlikle
birlikte erkeklerin seslerinde bir kalınlaşma kızların seslerinde ise bir incelme baş gösterir.
Kadın ve erkelerin ses gruplarının sınıflandırılması profesyonel bir iştir.
Ses eğitimi almayan insanlar kendi ses renklerinin veya ses güçlerinin farkında
olmayacaklarından ilk bakışta ses sınıfı söylemek de mümkün olmamaktadır. Ancak
eğitimleri ilerledikçe ve seslerini kullanmayı öğrendikçe, ses renkleri de belirginleşmeye
başlamaktadır. Her ne kadar kadın ve erkek sesleri belli başlı isimlerle gruplandırılmış olsa da
bu grupların dışında yani birkaç gruba birden girebilen kadın ve erkek sesleri de mevcuttur.
Dramatik Tenor veya Bas-Bariton gibi ara tonlar da bulunmaktadır.
İnsan Sesinin Duygusal Değeri
Ses kişinin ruhsal ve zekâ ile ilgili özelliklerini sonsuz olanaklar ile ortaya koyar. Ruhsal
yapımızın dışarıya yansımasında en büyük araç olduğundan, bunun değerini bilenler elinde
kişiliklerinin maddi ve manevi oluşumunu güçlendirir. Her türlü duygumuzu ifade için
kullandığımız kelimeler ses ile istenilen renge bürünerek, bu duygularımızı daha da etkili bir
hale sokar. Büyük devlet adamları, kumandanlar, krallar ve imparatorlar belki de bu

20
büyüklüklerini birazda seslerinin özelliklerine borçlu idiler. Eski Roma imparatorları halka,
ordularına konuşma yapacakları zaman özel bir kişi elindeki trampet ile flüte benzer bir
musiki aleti ile çıkış notası verirdi.
Sokrates kişileri sesleri ile değerlendirirdi.
"Konuş, kim olduğunu söyleyeyim."
Ses, kimi zaman merhameti, kimi zaman nefreti, sevgiyi, kini, ümitsizliği, sevinci, acı ve
aşkı kolayca ortaya koyar. Hatta bazen aynı kelimenin çeşitli şekilde söylenmesi bütün bu
anlamları doğurabilir. Sesin bu özelliği ve kişiye özel oluşu, “ses tınısı” dediğimiz özellikten
doğar. Bütün iş bunun varlığını bilmekten, bilincine varmaktan ve iyi kullanmaktan doğan
kelimeler, insan sesinin rengine bürünmekle canlılık ve canlılık kazanır. Evet, kelimeler ses
ile daha anlamlı hale gelir. Yerinde kullanılan kelime bir de istenen ses tonu ile daha etkili
olur.
İnsan sesi, duygu ve düşüncelerimizi ortaya koyarken hiçbir zaman otomatik olarak
çalışmaz. Bedendeki birçok organ buna katkıda bulunur. Örneğin duygusal bir durumda
yüreğimiz devreye girer. Gırtlak, ses telleri, akciğerlerimiz gibi. Fakat sesimiz bir noktaya
kadar bilincimizle, istememizle değiştirebilir. Bilincimiz istediği kelimeyi seçer ve istediği
şekilde söyleyebilir. İnsan sesi ister konuşma olsun, ister müzikal bir ifade aldığı şarkıda
olsun aslında bir takım kasların fiziksel ve fizyolojik çalışması sonucu doğmaktadır. Ancak,
konuşma sesi ile şarkı sesi arasındaki fark şudur: Konuşma sesinde ses titreşimleri (ses
dalgaları) kısıtlı aralıklardadır ve müzikal aralıklara uymaz. O halde şarkı veya müzikal sesi
şöyle tarif edebiliriz:
Sesin muntazam aralıklı müzikal kurallara uyarak, geniş bir frekansı kapsar ve ritmik bir
şekilde çıkarılmasına “müzikal ses” adı verilir. Bunun aynı şekilde lirik ve şiirle ilgili
kelimelerle ifadesine de şarkı ismi verilir.
Ses çıkarmakta ve netice olarak şarkı söylemekte yukarıda belirtildiği gibi fizik ve
fizyoloji kanunları esas olduğuna göre insan sesini en iyi çıkarabilmek ve bu sesi müzikal bir
şekilde ifade edebilmek için sesin bu iki özelliğini iyi bilmek lazım gelecektir.
Akapella
Akapella, müzik terminolojisinde “A capella” olarak geçen çok sesli bir müzik türü.
Enstrüman olarak insan sesi kullanılır. Kelime anlamı olarak İtalyanca "kilise tarzı" demektir
ve rönesans tarzı ile barok konçertosunu birbirinden ayırmak için geliştirilmiştir. 19. yüzyılda
rönesans tarzı kilise müziklerinde genellikle, enstrümanlar kullanılırdı. Bu tarz ise aynı tip
müziklerin herhangi bir enstrüman kullanılmadan seslendirilmesidir. Daha çok kilise
korolarında duyulmakla birlikte; Rock, Jazz, Pop, Rap, R&B gibi müzik türlerinin tümünde
akapellaya rastlanabilir.
Akapella grupları içerisinde yer alan tenor, soprano, bariton, mezzo soprano, alto ve bas
sesleri farklı farklı tonlarda yazılmış olan eseri bir arada icra eder. Ayrıca müzik enstürmanı
olarak bir insan sesinin yani “beatbox” yapılarak da acapella okumak mümkün ve daha
kolaydır.
Akapella müzik için pek çok uygulama vardır. Örneğin; Ulalı grubu Pura Fé (Tuscarora
Kabilesi), Soni (Maya, Apaçi, Yaqui Kabileleri) ve Jennifer (Tuscarora Kabilesi) isimli üç
kızılderili kadının kurduğu bir akapella grubu, yerli yaşam biçiminden esintiler de barındıran
kendine özgü bir müzik tarzı yaratmışlardır. Şarkılarında kızılderili insanların mücadelelerini
yansıtırlar ve pre-colombian (keşif öncesi) motifler kullanırlar. Bu şarkılardan "Mahk Jchi"
(Kalbin davulu) ve "Ancestor Song" (ataların şarkısı) Robbie Robertson tarafından -Music for
The Native Americans (Yerli Amerikalılar için Müzik)- albümünde kullanılmıştır.
Ayrıca, ABD li caz şarkıcısı Kelis’in söylediği “Acepella” adlı şarkıyı dinlemek ister
misiniz? “Before you, my whole life was acapella-Sizden önce benim bütün yaşamım
acapellaydı". Evet dediğinizi duyar gibiyim.
https://www.youtube.com/watch?v=U8D9xCBcfzw
21
 Hoşonuza mı gitti? O halde beğenilen bazı şarkıların acapella versiyonlarına erişmek için
tıklayınız. Hem gözünüz hem gönlünüz şenlensin.
beyoncé-halo: http://www.youtube.com/watch?v=wgpkZLUAKuw +
lady gaga-alejandro: http://www.youtube.com/watch?v=pHgeVwszLrw +
Katy Perry-e.t.: http://www.youtube.com/watch?v=hFnfk-3twDo +
Rihanna-Cheers (drink to that): http://www.youtube.com/watch?v=fdDLprbAtQY +
Adele-Rolling in the deep: http://www.youtube.com/watch?v=n84uLQanjBg +
Michael Jackson-They don't really care about us
http://www.youtube.com/watch?v=7zfcA0OXXiY +
Justin Timberlake&jay-z: http://www.youtube.com/watch?v=nzqPKhWCvPg +
Lana del Rey-Born to die: http://www.youtube.com/watch?v=2UhyBSMXAaU +

Peki, Türkçe olanı yok mu? Derseniz, olmaz mı? İzleyin;

A Capella Türk Pop Tarihi Vol.2 (90lar) - A Capella Boğaziçi
https://www.youtube.com/watch?v=6ew7wKClVCQ

Sesi Oluşturan ve Duyan Organlar

İnsanların ses çıkarması da yine titreşimle olur. Gırtlağımızda bulunan ses telleri
akciğerlerimizde bulunan hava ile titreşerek ses çıkmasını sağlar. Akciğerler solunum
havasını gırtlağa doğru iterler ve gırtlaktaki “ses telleri”nin arasından geçen hava, sesi
oluşturur. Bu sesler; ağız boşluğu, dil, dişler, burun boşluğu ve sinüsler aracılığı ile konuşma
ve müzik halini alır.
Düzen içindeki bu organlar, sesin meydana getirilmesinde tek başlarına görev almakta
birlikte, amaca uygun bir ses çıkarılması için beraberce çalışmaları gerekir. Bu düzeneğin
beraberce ahenkli çalışmalarını temin için başka bir organ daha mevcuttur. 0 da hemen
bilineceği gibi “Merkesi sinir sistemi” veya kısaca beyin dediğimiz organımızdır. Konuşma
için lazım gelen kas sinirlerinin çıktığı ve emir aldığı beynimiz, aynı zamanda neyin nasıl, ne
zaman ve ne şekilde söyleneceğini de ayarlar. Kelimenin müzikalite kazanması, duygusal
renklere bürünmesi hep onun görevidir. Bu bakımdan ses çıkarmada ve bu sesin istenen
amaca uygun olmasında bu merkezi sistemi daima ön planda tutmak zorundayız.
Konuşma ve şarkı söylemede soluduğumuz hava, daha fazla basınçlı ve uygun koşullar
altında yukarı doğru itilir. Bilindiği gibi akciğerlerimiz soluk alma esnasında hava ile dolarlar.
Bu eylem, göğüs kafesimizi meydana getiren kaburgaların, kaburgalar arasındaki kasların ve
bu kaslara kumanda eden sinirlerin yardımıyla olur. Kaburgaların, göğüs kemiğinin ve
omuzların meydana getirdiği bu kafes genişlediği zaman, akciğerler de genişler. Burun ve
ağız boşluğundan giren hava bu genişlemiş akciğere dolar.
Özellikle kalın seslerde, bir kemanın gövdesi gibi, sesin kuvvetlendirilmesi göğüs
boşluklarında oluşur.
Sesin Duyulması
Sesler gelişmiş canlılarda kulak denen organ yardımı ile duyulur. İnsan kulağının duyacağı
ses ve kendi sesinin frekans değerleri şöyledir:
İnsan kulağı, 20 Hz. - 20.000 Hz. arasındaki saf sesleri duyar.
Erkek konuşmaları ses frekans değeri: 100-8500 Hz,
Kadın konuşmaları ses frekans değeri: 150-10000 Hz.
Erkekler daha bas seslere inebilir, kadınlar ise daha tiz seslere çıkabilirler. İnsan kulağının
en hassas olduğu bölge, “Tetik Bölgesi” olarak da adlandırılır ve 1000 ve 5000 Hz arasındaki
frekans değerleridir. İnsan bu frekans bölgesinde oluşan sesleri, karşısında konuşan insanı
görmeden de algılayabilir.
Telefon frekans bant genişliği 300 – 3400 Hz. arasındadır. Bu değer, insan kulağının
hassas işitme sınırları içinde olduğu için, karşıda konuşan kişinin yüzünü görmesek bile, her
22
şahsın kendine özgü ses frekans değeri olması nedeniyle duyduğumuz sesin kime ait
olduğunu algılayabiliriz. Ses şideti olarak değerlendirir isek, insan kulağının hissedebileceği
en az ses şiddeti, 1 desibeldir. İnsan kulağının tahammül edeceği enyüksek ses şiddeti ise 120
desibele eşittir.
Kulağın duyarlığı yaşa çevre koşullarına bağlı olarak değişimler gösterir. İşitme üst
sınırının yaş ile birlikte düşmeye başlar. Tiz sesler daha çok genç yaşlarda duyulabilmektedir.
Orta yaşlarda işitme sınırı 6.00 Hz'in altına inmektedir.
İnsan kulağı en az 30 mikro-saniyelik zaman farkıyla gelen iki sesi birbirinden ayırt
edebilme yetisine sahiptir. Bir başka deyişiyle, olağan bir kulağa sahip olan bir insan, iki
kulağına gelen seslerin zaman farkını yüz binde üç saniye kadar bir değer içinde fark
edebilmekte ve bu sayede, kendisine ulaşan sesin kaynağının uzaklığını kabaca da olsa
belirleyebilmektedir. Kulağın sahip olduğu bir başka özellik ise "seçici algılama" dır.
Nasıl Duyuyoruz?
Ses kaynaklarından çıkan ses, havada yayılarak kulağımıza kadar gelir ve kulak zarını da
titreştirir. Bu titreşimlerin ses olarak algılanabilmesi için, yayılım ortamı, kulak hassasiyeti
(duyu yeteneği) ve enerjiye sahip olması gerekir. Havasız (vakum) ortamda ses
yayılamayacağı için duyulamadığını biliyoruz. Sesler her zaman aynı kalitede ve sürede
duyulmazlar. Zaman ile boşluk arasında önemli bir bağ vardır. Çünkü ses bir dalgadır ve
zaman ile boşluk içinde ilerler. Bunu da hesaba katarsak, üç çeşit akustik sinyal
tanımlayabiliriz:
• Periyodik(continuous) sinyaller, zamanla tekrarlanır ve süreklidirler.
• Rastgele(noise-like sound) sinyaller, periyodik değildir. Müzisyenlerin ve bilim
adamlarının beyaz veya pembe gürültü dedikleri sinyallerdir.
• Darbeler (impulse-like sound) sinyaller, zamana bağlı olarak tekrarlanmaz ama şekilleri
bellidir.
Sesi Duyan Kulaklar
Kulak, canlılarda işitme işlevini gören ve denge organını içinde bulunduran anatomik
yapıdır. Üç kısımda incelenir:
Dış kulak,
Orta kulak,
İç kulak.
Dış kulak, iki kısımdan oluşur. Dışa doğru çıkıntı yapan kısmına kulak kepçesi adı verilir.
Kulak kepçesi sesin yönünün belirlenmesinde işlev görür. Burayı orta kulağa bağlayan kanal
ikinci kısmı yapar ve dış kulak yolu adını alır. Dıştan içe doğru uzanan bu kanal yaklaşık 2,5
cm kadardır ve S harfi şeklinde kıvrılmıştır. Kıkırdak kısım üzerinde tragi adı verilen kıllar
vardır. Kanal içinde bezlerin salgısı ve bunların üzerine binen tozlar sonucu kulak kirleri
oluşur. Bu kirler birleşip kuruduğu zaman kanalı tıkayabilir ve işitmeye engel olabilirler.
Dış kulak yolunun sonunda yarı saydam olan sedef renginde kulak zarı bulunur. Kulak
zarı; dış kulak ile orta kulağı birbirinden ayırır. Her iki yüzü, atmosfer basıncı ile
dengelenmiştir. Zarın iç yüzünü, östaki borusu aracılığı ile boğazdan gelen hava dengeler.
Böylece kulak zarının içe çökmesi engellenmiş olur (mastoideae) açılır. Birbiri ile eklemleşen
üç kemik timpan zarına çarpan ses dalgalarının amplıtüdünü yükselterek, iç kulaktaki sıvıya
iletirler. Kulak zarına tutunan ilk kemik malleus (çekiç kemiği)'tur. Ortadaki incus (örs),
sondaki ise stapes (üzengi)'tir. Üzengi kemiği oval pencere (fenestra vestibuli) adı verilen
açıklık üzerine oturur.
Mekanik ses uyarılarını elektrik impulslarına dönüştüren reseptörlere, işitme veya corti
organı denir. Bu reseptörler zar cochlea'nın (ductus cochlearis) içinde yerleşmiş olarak işitme
siniri (n. cochlearis) ile irtibat halindedirler. Dış kulak yolu içinde ilerleyen ses dalgaları,
kulak zarını titreştirerek buraya temas eden kulak kemikçiklerini harekete geçirir.

23
 Burada amplitüdü yükselen ses dalgaları, kemik labirent içindeki perilenfa'ya taşınır.
Buradan da endolenfa membranına ulaşırlar. Endolenfa'da ki dalgalanma ince saç kılı
şeklindeki reseptörleri (corti organı) uyarır. Bu işlem, sinir impulslarının başlamasını ve
işitme siniri ile beyne taşınmasını sağlar. İç kulakta yer alan diğer duyu reseptörleri denge ve
başın uzaydaki pozisyonu ile ilgilidir. Duyma sisteminde iki adet algılayıcının olmasının en
büyük avantajı “çift yollu (stereo)” duymaya izin vermesidir.
Dışarıdan iki kepçe gibi görünen kulağın, içerideki küçücük boşlukta başardığı ilerin
nekadar karmaşık olduğunu görüyoruz. Duyma yetisi yanında, iç kulağımızın ayni zamanda
dengemizi sağlayan ve bizi dengede tutan sıvı içindeki kristalleri de unutmayalım.
Müzik Kulağı
Herhangi bir duyma bozukluğu olmayan bir insanın müzik aleti çalabilmesi için duyduğu
sesleri ayırt edebilmesi gerekmektedir. Bunun için sesleri sınıflandırabilmek önemlidir.
Aşağıda sesi tanımlayan genel kavramları hatırlayalım:
Bas ses: Bazı kaynaklarda “pes” olarak da tanımlanan bu ses frekansı kalın sesi ifade eder.
Tiz ses: İnce sesi ifade eder.
Orta ses: Adı üstünde; bas ya da tiz olmayan sesler orta sesleri ifade eder.
Müzik kulağınızı test etmek için duyduğunuz bir sesi bas, tiz veya orta ses olarak
tanımlamaya çalışın!
1. Gök gürültüsü bas seslidir.
2. Teoman bas sesli şarkıcılara örnektir. Kontrbas, çello, bateri gibi müzik aletleri bas
seslidir.
3. Ambulans, itfaiye ve polis sirenleri tiz seslidir.
4. Justin Bieber, tiz sesli şarkıcılara örnektir. Keman, flüt, klarnet ve kemençe gibi müzik
aletleri tiz seslidir.
5. İnsan sesi genellikle orta seslidir? Gitar orta sesli bir müzik aletidir.
Eğer bu sesleri doğru ayırt edebiliyorsanız ikinci aşamaya geçebilirsiniz:
“Ritim duygusu” müzik kulağı için önemli bir diğer konudur. Dinlediğiniz bir şarkının
hızlı mı? yavaş mı? olduğunu anlamaya çalışın. Ayağınızı yere vurarak ritim tutmayı deneyin;
eğer kolayca eşlik edebiliyorsanız ritim duygunuz yeterli demektir.
Günümüzden örenek verecek olursak; Sertap Erener, Sezen Aksu, Modanna, Lady Gaga,
Shakira gibi başarılı şarkıcıların ortak noktası iyi bir müzik kulağına sahip olmalarıdır. Müzik
kulağı veya ritim duygusu gibi özellikler “doğuştan gelen yetenekler” olarak tanımlansa da
çok çalışarak yapamayacağınız hiçbir şey olmadığını sakın unutmayın!
Tiz sese örnek bir kayıt: Vitali - Chaconne
Bas sese örnek bir kayıt: Marcin Lekston - "And I love her" by Paul McCartney Kontrabas
solo, Double bass solo.
Orta sese örnek bir kayıt: Filomena Moretti performing: Albeniz – Asturias
Hayvanlarda Sesleri Duyma
Hayvanlar insanlara oranla genellikle daha çok işitebilme yeteneğine sahiptirler. Örneğin,
köpeklerin ve kurtların kedi ailesinin üyeleri olarak yüksek frekans sesleri işitebildiği çok
eskiden beri bilinmektedir. Bidiğimiz gibi, köpeğin işitme duyusu son derece gelişmiştir. Bir
ölçek vermek gerekirse, insan 100 metre uzaktan zor duyabilirken bir köpek, 402 metre
uzaktan duyabilir. Ayrıca köpekler ve kediler ultrasonik sesleri duyma konusunda da
yeteneklidirler. Bu sesler insanların duyabileceği seslerin çok ötesindedir. İnsanın duyabildiği
en yüksek frekans saniyede 20 kHz iken, köpeklerde bu miktar 35 kHz, kedilerde ise 65 kHz'
dir. Francis Galton (1822-1911) köpeklerin bu özelliğinden yararlanarak Galton “Köpek
Düdüğü”nü tasarlamıştır. Sadece köpeklerin duyabileceği frekanslardaki sesleri veren bu
düdük köpek terbiyeciliğinde ve istenmeyen köpeklerin uzak tutulmasında kullanılmaktadır.

24
 Kuşların ise kendilerini kolayca avlayabilen, kartal, şahin, doğan atmaca gibi yırtıcı yabani
kuşların sesini algıladıkları ve bu seslerden uzaklaştıkları da artık günümüzde bilinen bir
gerçektir.
Fare ve diğer kemirgen hayvanların ise hem titreşimli ses dalgalarından, hem yüksek
ultrasonik ses dalgalarından etkilendikleri bilinmekle beraber diğer hayvanlara göre daha
fazla ses işitme aralığı mevcuttur. Dolayısı ile farleri uzaklaştırmak için, bu iki ses
frekansından hem de sinir sistemlerini etkileyecek, onları hareketsiz hale getirecek yüksek
ultrasonik ses frekansının üretilmesi gerekmektedir.
Yılanların dış kulakları yoktur. Dışarıdan ses algılayamazlar fakat doğadaki titreşimli
dalgaları çok iyi hissederek kaçarlar.
Ayrıca doğada genel olarak böcek adı verdiğimiz haşerelerin birçoğunun işitme organı ve
işitme özelliği vardır.
Daha büyük bedenli hayvanlara gelirsek; Mavi balina, 2- 20 Hz, Katil balina, 0.5-125.000
Hz Fil, 1 Hz ile 20.000 Hz, Gergedan, 5 Hz te birbirlerine sinyal gönderirler.
Şimdiye kadar öğrendiklerimizi bir özetlersek:
Ses kaynakları titreşerek ses meydana getirir. Titreşim, bir cismin ileri, geri gidip gelme
hareketidir. Titreşen her şey ses verir. Ses üreten varlıklara ses kaynağı denir. Ses madde
değil, enerjidir. Su yüzeyindeki dalgalar ile havada yayılan ses dalgaları farklıdır. Su
dalgalarını gördüğümüz halde, ses dalgalarını göremeyiz. Ses dalgaları havada küresel olarak
yayılır. Cisimlerin titreşmesi ile meydana gelen sesin kulağımıza kadar gelebilmesi için ses
kaynağı ile kulağımız arasında katı-sıvı-gaz gibi esnek bir ortamın bulunması gerekir. Yani
ses boşlukta yayılmaz. Sesin farklı ortamlarda yayılma hızı da farklıdır.
Sesin yayılma hızı bazı etkenlere bağlı olarak değişir.
Sesin yayılma hızı ortamın sıcaklığına bağlıdır. Sesin 0ºC de havada yayılma hızı 330 m/s
olduğu halde, 20ºC de 344 m/s dir. Sıcaklık artıkça sesin o ortamdaki yayılma hızı da artar.
Ses dalgalarının bazı özellikleri vardır. Bunlardan biri genliktir. Bir dalga tepesi ile dalga
çukuru arasındaki mesafenin yarısına genlik denir.
Ses dalgalarının bir engele çarptıktan sonra yansıyıp geri dönmesi olayına yankı denir.
Gemilerde deniz derinliğinin saptanması, balık sürülerinin izlenmesi, batık gemilerin yerinin
saptanması için sonar cihazları kullanılır. Sonar cihazları suyun sesi iletmesi sayesinde çalışır.
Bir sesi, başka bir sesten ayıran özellikler vardır. Sesin özellikleri şunlardır:
Sesin şiddeti, uzaktan veya yakından duyulabilme özelliğidir. Uzaktaki birine sesimizi
duyurabilmemiz sesin şiddetine bağlıdır. Ses dalgalarında genlik ne kadar büyük olursa sesin
şiddeti de o kadar büyük olur. Ses şiddetine “gürlük” de denir.
Ses şiddeti birimi desibeldir(dB).Yani sesin bir dalga boyundaki gücüdür. Düzensiz
frekanslı sesler gürültü olarak adlandırılır. Bir sesin gürültü olup olmadığı ses düzeyine
bakılarak belirlenir. Ses düzeyi, ses şiddeti ile ilgilidir.
İşitilebilen en hafif şiddetindeki ses 0 (sıfır) desibel olarak kabul edilir. Buna işitme eşiği
denir. Normal konuşma sesi 30-60 dB arasındadır.
Bazı seslerin şiddeti şu şekilde belirtilebilir.
0 dB İnsanın duyabildiği en düşük ses şiddeti
60 dB Normal konuşma veya daktilo sesi
90 dB Kamyon sesi veya çim biçme makinesi sesi
100 dB Asfalt delme makinesi
115 dB Konser veya barlarda yüksek sesli müzik
140 dB Jet uçağı sesi
Genel olarak 85 dB üzerindeki sesin kulağa zararlı olacağı kabul edilir.
Ses Bilgisi Ne işe Yarar?
Ses bilgisi ve akustik, hem fizik hem de müzik disiplinlerinin ortak konusudur. Müzik
disiplininde ses bilgisi ve akustik başlığı altında ele alınan doğuşkan, doppler etkisi, akustik
25
rezonans ya da vuru gibi birçok konu, aynı zamanda fiziğin de konuları arasında yer alır.
Biraz daha ileri gidersek, müziğin tüm konularının fiziğin içinde yer aldığını ve hatta müziğin,
fizik biliminin bir dalı olduğunu söyleyebiliriz.
Müzik ile fizik arasındaki bu sıkı ilişkinin müzik disiplini açısından önemi, ülkemizde ne
yazık ki yeterince anlaşılamamıştır. Müzik eğitimi alan öğrencilerin, müzik ile fizik
arasındaki bu ilişkinin farkında olmalarının ve temel düzeyde de olsa fiziği kavramalarının,
müziğe daha farklı bir açıdan bakmaları konusunda onlara oldukça yararlı olacağına
inanmaktayım.
Böylece, enstrümanları yapısal olarak daha iyi tanıyabilirler, yeni bir çalgı aleti alırken
nelere dikkat edilmesi gerektiğini daha iyi bilirler. Salonları akustik açıdan birbirleriyle
kıyaslayabilirler ya da, çalgı aletlerinin frekans aralıklarını dikkate alarak, konserde
müzisyenlerin yerleşim planını daha doğru yapabilirler.
İşitme ile ilgili sorunların saptanmasında yine değişik frekanslı seslerden yaralanılır.
Kısacası ses bilgisi bize sesimizin nasıl geliştireceğimizin ve nasıl kullanılacağımızın ip
uçlarını verir.
İşitme yelpazeniz ne kadar geniş?
Düzenlenmiş sesleri dinleyerek, işitme aralığınızın genişliğini test edebilirsiniz. Bu test her
yaştaki insan için kolaylıkla uygulanabilecek bir testtir. Yine bilgisayarımıza dönelim; o
olmadan da bir şey yapamıyoruz artık! Aşağıdaki siteye ulaşalım.
http://www.egopont.com/tr/hearing_tests.php?soundID=30
Bu testin uygulanabilmesi için yalnızca aşağıda yer alan ön hazırlıkların yapılması
gerekmektedir:
•Testin gerçekleştirilebilmesi için öncelikle bilgisayarınızda sorunsuz şekilde çalışan bir
ses kartının bulunması (bilgisayarların pek çoğunda ses kartı bulunmaktadır). Ayrıca
bilgisayarınıza bağlı bir de kulaklık olması gerekmektedir. Lütfen kulaklık kullanmayı
unutmayınız çünkü hoparlörlerden duyulan sesler yanlış sonuçlar almanıza neden olabilir.
•Testin sessiz bir ortamda gerçekleştirilmesi gerekmektedir.
•Bilgisyarınızın ses ayarını şu sesi gerektiği gibi duyabilmenize olanak tanıyacak biçimde
ayarlayınız:
Test için hazır olduğunuzda uygun “Hz” üzerine tıklayarak, çeşitli frekanslara sahip sesleri
dinleyebilirsiniz.
Bu test sayfasının profesyonel bir test sayfası olmadığını unutmayınız. Amacımız yalnızca
değişik frekanslara sahip sesleri dinleyebilmenizi sağlamak aynı zamanda işitme duyusu
hakkında bir şeyler öğretirken, diğer yandan da sizi biraz olsun eğlendirebilmektir.
Bu testi gerçekleştirdikten sonra işitme duyunuzun eskisi kadar iyi işitmediğinizi
düşünüyorsanız uzman bir kişiye başvurmanızda yarar var.

Müzik ve Ses İlişkisi

“İnsan her gün bir parça müzik dinlemeli iyi bir şiir okumalı güzel bir tablo görmeli ve
mümkünse birkaç mantıklı cümle söylemelidir.”
Goethe

MÜZİK SESİ
Kulakların pasın siler
Bir başkadır müzik sesi
Dinledikçe dinlendirir
Bir başkadır müzik sesi

Okşadıkça okşar ruhu

Duygulara bir haz verir

26
 Meltem gibi eser durur
Bir başkadır müzik sesi
………..
Aydın İnan

Ses, uygulanan belirli bir basınçla havanın titreşmesi sonucu oluştuğunu biliyoruz.
Titreşimler hızlandıkça, kulağımıza ulaşan dalga sayısı da artar, bir başka deyişle sesin
frekansı yükselir. İnsan kulağı bu frenkans farklılığını "sesin yüksekliği" ya da "sesin
alçaklığı" olarak algılar. Buna “ses perdesi” diyoruz. Frekans yükseldikçe ses perdesi de
yükselir.
Besteciler müzik bestelerken belirli bir perdenin seslerini kullanırlar. Her müzik aletinin
ses perdesi de değişiktir. Pikolo flüt ya da keman gibi bazı müzik aletleri yüksek perdeden,
kontrbas ya da tuba gibi müzik aletleri ise alçak perdeden ses çıkarır. Birbirinden kopuk ve
düzensiz frekanslardan oluşan seslerin belirli bir perdesi yoktur.
Kemanla çalınan ayni nota, obua ya da klarnetle çalındığında kulağımıza değişik gelir.
Bunun nedeni, sesleri oluşturan frekansların, her müzik aletinde değişik olmasıdır. Bu
frekanslara da “doğal armonikler” denir. Her müzik aletinin kendi doğal armonikleri ve buna
bağlı olarak kendine özgü bir ses rengi ve tınısı vardır. Ressamların renkleri ve gölgeleri
değişik biçimlerde kullanmaları gibi, besteciler de müzik aletlerinin kendine özgü ses
renginden yararlanarak özel etkiler elde ederler.
Bir doğa manzarasına, resme ya da bir heykele ne zaman istersek bakabilir, karşısında
dilediğimiz kadar durup, inceleyebiliriz. Oysa bir müzik parçası bir kez dinlenmekle son
bulur. Bu nedenle müzik parçalarının kalıcı olmasını ve tekrarlanmasını sağlamak için özel
işaret ve simgelerden oluşan bir sistem geliştirilmiştir. Besteci yapıtını bu simgeleri
kullanarak kâğıda geçirir. Bu yazım sistemine "notasyon" ya da "nota yazısı" adını veriyoruz.
Seslerin yüksekliklerini, sürelerini ve öteki özelliklerini gösteren grafik simgelere “nota”,
notaların üzerine yazıldığı birbirine paralel, beş yatay çizgiden oluşan nota satırlarına “porte”
denir. Notalar tam anlamlarına sese dönüştürüldükleri anda, gerçek kimliklerine kavuşurlar.
Yoksa siyah bir nokta ve uçlarından çıkan çubuklardan ibaret bir dizin gibi görülür.
Şimdi, beş paralel çizgi üzerine dizilmiş nokta ve bunları birbirine birleştiren çubuk ve
bağları gözünüzün önüne getirin; tek veya çoklu çizgilerle, yatay olarak birbirine bağlanmış,
inişli çıkışlı dizgeler ve birtakım şekiller görürsünüz. Bunlar okumasına bilmeyenler için
anlamsız gelebilir. Bu tıpkı bulutsuz ve ışıksız bir gecede gökyüzüne baktığımızda, saçılmış
olarak gördüğümüz ışıklı yıldızlara bakmağa benzer. Aslında gördüğümüz sonsuz bir uzaydır.
Bir ahenk içinde durmaktadırlar. İşte müzik böyle birşeydir. Yani sonsuz ve sınırsız bir Evren
gibidir.
Bir müzik yapıtını genellikle bestecinin kendisi seslendirmez. Bununla birlikte pop ya da
halk müziğinde besteyi sunan genellikle bestecinin kendisidir. Bir müzik parçasını
seslendirmek ayrı bir sanattır. Besteyi seslendiren sanatçı kendine özgü tekniği ve yorumuyla
besteye ayrı bir renk katar. Müzik parçaları konser ve resitallerde doğrudan ve bir kere
dinlenebilir. Oysa günümüzün teknik olanaklarıyla yapılan ses kaydı, müziğin kalıcı olmasını
sağlamıştır.
Ses ve Ritim Birleşiyor
“Musikinin ritminde bir sır saklıdır; eğer onu ifşa etseydim dünya alt üst olurdu.”
ŞEMS-İ TEBRİZİ
İlkel dönemlerde, ava çıkan erkekler, örneğin geyiklerin, çıkardığı seslerle birbirleri ile
iletişim kurduklarını görüp, aynı sesi çıkararak, avlamak istedikleri hayvanların seslerini
çıkararak onları kendilerine doğru çekmek isterler. Daha sonra öldürdükleri geyiğin
boynuzuna üflediklerinde ise kendine özgü bir ses çıkardığını da gördüler. İşte sesin bir olgu
ve yöntem olarak ortaya çıkışı böyle olsa gerek. Yine esen rüzgârın etkisi ile sazlıklarda
27
yetişen kamışlardan çıkan sesi fark edip, aynı sesi kendileri de kamışa üfleyerek çıkardılar.
Yanlızca vurarak değil, üfleyerek de farklı bir ses çıkarabildiğinin keşfedilmiş olması,
müziğin o zamana kadar yalnızca vuruşla olan biçimini de eklemiş olmalılar. Çünkü bir yere
vurarak çıkardıkları sesler, ayni zamanda düşmanları olan vahşi hayvanları kaçırmaktaydı.
Yani ses ayni zamanda etkin bir silah olduğu kadar, yaşamı sürdürmek amacıyla bir araç
olarak kullanılabiliyordu.
O ana kadar tapınmalarda, ayinlerde, törenlerde vb. kullanılan vurmalılar ve üflemeliler,
ardından savaşlarda da kullanılmaya başlandı. Savaşlarda, cesaretlendirici ve karşı tarafın
moralini, cesaretini kırmayı amaçlayan ritimler kullanılmaya başlandı. Bunun yanı sıra, bir
savaş aleti olan okun yayı çekilerek fırlatıldığında çıkardığı sesi fark ettiler. Böylelikle tellere
vurarak ses çıkarılabileceğini öğrendiler. Bu deneyimle birlikte müziğe telli çalgılar da dâhil
edildi ve biçimi zenginleştirildi. Günümüz müziğinin de temeli olan vurmalılar, üflemeliler ve
telliler bir araya getirilerek biçim zenginleştirildi. Doğada dağınık ve düzensiz olarak var olan
ses, estetik kazanarak ritmik biçime büründü ve müziğin temelleri böylece atılmış oldu.
Bu arada esme veya hava akışının hızına bağlı olarak, rüzgârın ve fırtınanın çıkardığı ses
farklılıklarından bu işte gücün ve hareketin ne kadar etkin olduğunun da farkına varmış
olmalılar.
İlkel Toplum Müziğinde İçerik
Yaşamdaki devinim ve olguların müziğin öz ve biçimini de belirlemesi kaçınılmazdı. Nasıl
yaşanıyorsa, ne yaşanıyorsa, müzikte de ancak onlar anlatılabilirdi. Doğada çeşitli renklerin
ve toplum içinde farklı bakış ve beğenilerin olması, müzikte de çok sesliliğin yalın
anlatımlarını beraberinde getiriyor olmalıydı. Çünkü müzikal gereksinimler, beklentiler ve
beğeniler, yaşamdaki akıcılıktan bağımsız olarak gelişmezdi.
İlkel toplulukların her döneminde ortaya çıkan savaşlar, ilk müziğinin de ortaya çıkışında
belirleyici olmuştu. Kahramanlık şarkıları, cesaretlendirici anlatımlar asıl olarak bu dönemde
ortaya çıktı. Müzik, kitlenin, savaşçıların moral ve isteklerini yüksek tutmak için, karşı
grupların savaşçılarının gözünü korkutmak, sindirmek için bir psikolojik savaş aracı olarak
kullanılmaya başlandı.
Toplumsal yapının, sistemin, insanların gelişim düzeyi ve algılamalarının, müziğin
gelişimine ve biçimlenmesine daha en başta etkide bulunduğunu, belirlediğini görüyoruz.
Yaşamdaki iç içelik sesin içeriğinden, ritmine kadar her şeyini belirliyor ve günümüze kadar
ulaşıyordu. Eski zamanlardan beri müziğin, dinsel törenlerde de önemli bir yeri oldu.
Örneğin, en eski müzik yazmaları Hindistan'da 3.000 yıl öncesinden kalma Veda ilahileridir.
İlk müzik notalarıyla yapılmış beste ise Mezopotamya’ya ait bir ilahi olup, çivi yazısından
esinlenerek 3400 ile 4000 yılları arasında yazılmıştır.
Nasıl ki resim renklerin birleşmesinden ve şiir de kelimelerin kaynaşmasından ve
uyumundan oluşuyorsa; Müzik de seslerin, duygu, düşünce ve heyecanımızı anlatmak üzere
belli bir estetik anlayışına göre seçilip işlenmesinden oluştuğunu görüyoruz. Evet, müzik en
genel tanımı ile sesin, biçim ve devinim kazanmış halidir. Başka bir deyiş ile sesin ve
sessizliğin belirli bir zaman aralığında ifade edildiği sanatsal bir biçimidir.
Bir ses oluşumunun müzik olarak kabul görmesi için, dinleyende duygulara yönelik
etkileşim yapması da beklenir. Seslerin, müzik haline gelebilmesi bir sanat etkinliğidir. O
halde müzik duygularımızı, düşüncelerimizi veya olayları anlatmak amacıyla ölçülü ve
düzenli seslerin bir değer olgusu içinde, ritimli veya ritimsiz olarak bir araya getirme
sanatıdır.
Dizem (Ritm) Nedir?
Müziğin iki ana elemanından birinin “ses”, diğerinin ise “dizem” olduğunu öğrendik.
Sesleri özelliklerini ve nasıl kullanıldığını da gördük. Şimdi gelelim dizemin ne olduğuna.
Dizem veya ritim, bir dizede veya bir notada; Vurgu, uzunluk veya ses özelliklerinin,
durakların düzenli bir biçimde tekrarlanmasından doğan ses uygunluğudur. Bir başka deyişle,
28
insan sesi veya çeşitli aletler kullanılarak çıkarılan, düzenli ve akıcı seslerin oluşturduğu
bütündür. Ritim sadece müzik alanında değil doğal yaşamımızda da bulunan bir olgudur.
Yolda yürürken bile bir dizem tuttururuz, koşarken de. Dalgalar da rüzgârın hızına bağlı
olarak, sahile dizemli olarak çarpar. Nefes almak ise başlı başına bir ritim olgusudur.
Türk müziğindeki karşılığı ise “usul”dür. Usulü meydana getiren elemanlar ise vuruşlar ve
bu vuruşların çeşitli zamanlarda ve kuvvetlerde olmasıdır. Elimizle veya bir ritm çalgı aletiyle
gelişigüzel vurduğumuzda bir takım zamanlı seslerin oluştuğunu duyarız. Fakat bu
vurduğumuza usul diyemeyiz. Usul olabilmesi için vurulan zamanların belirli bir şekilde
sıralanması gerekir. Örneğin, her müzik eserinin en başında anahtar ve donanımdan sonra üst
üste yazılmış bir takım sayılar görürüz. Bunlara usul rakamları denir. Bu sayılardan üstteki
usulün kaç zamanlı olduğunu, alttaki ise her zaman için alınan birimi gösterir.
Usûl vururken, usulü meydana getiren her birimi ayrı ayrı vurulmaz. Bazen tek başına,
bazen da iki tanesi, üç tanesi, dört tanesi birleştirilerek vurulur. Vuruşlar nota değerleriyle
gösterildiği için ritim nota değerlerinin uygulanmasıyla ortaya çıkar. Müziğin en önemli öğesi
olan ritim, müzikte ezgiyi şekillendiren unsurdur.
Vurmalı çalgıların ve “perküsyon” nun temeli yine dizemli vuruşlardır. Perküsyon sözcüğü
Latince’deki ‘percussio’ ve ‘percussus’ terimlerinden gelir. Percussio ‘müzikal anlamda
dövmek ve çarpmak’ anlamına gelirken; percussus, ‘vurmak’ demektir. Darbuka sözcüğü de
benzer bir şekilde Arapça ‘darp’ (vurmak) kökünden gelir. Günümüzde perküsyon kelimesi
müzik dışındaki alanlarda da ‘iki birimin birbirine çarparak ses üretmesi’ anlamında
kullanılmaktadır. Fakat en yaygın kullanım alanı müziktir.
Vurmalı çalgıların tarihi oldukça ilginç tartışmalar yaratmış bir konudur. Özellikle
antropologlar ve tarihçilerin taraf oldukları bu tartışmalarda vurmalı aletlerin, tarihin ilk
müzik aletleri olabileceği vurgulanmaktadır. Genel bir kronoloji oluşturulmak istenirse, insan
sesinin ilk müzik enstrümanı olarak algılanması ve “perküsyon” aletlerinin de bir sonraki
basamak olarak anılması uygun olacaktır.
Müziğin evrimi içerisinde insan sesinden sonraki basamak olarak yer alan ilk perküsyon,
örneklerinin; Eller, ayaklar, sopalar, tahtalar ve taşlarla çıkarılan sesler olarak vermiştir.
Tarımın gelişmesiyle birlikte yeni teknikler kullanmayı başaran insanlar zamanla aynı
enstrümandan farklı tonlar verebilen perküsyon aletleri üretmeyi başarmışlardır. Biz bunlara
“vurmalı çalgı” diyoruz.
Vurmalı çalgılar genel olarak bir müzik parçasında ritmi belirler. Fakat vurmalı çalgılar
aynı zamanda melodiyi de icra edebilirler. Vurmalı çalgılar, orkestra içinde vazgeçilmez bir
role sahiptir. Askeri müziklerde vurmalı çalgılar askerlerin hareketlerinin belirleyicisi
olmuşlardır. Klasik müzikte Haydn ve Mozart ile beraber en az bir “timpani” bölümünü
içermeyen bir parça bulunmamaktadır. Timpani, İtalyanca’da, davullar anlamına gelir,
genellikle orkestralarda kullanılan, davul benzeri vurmalı bir çalgıdır.
Türkçe’de, “kös” adı verilen büyük davullar ise genellikle savaşlarda, alaylarda at, deve ya
da araba üzerinde taşınan ve işaret vermek için kullanılıyordu. Peki, davul nedir? Diye
sorarsanız davul, bilinen en eski vurmalı çalgılardan biridir. Ahşap, maden ya da pişmiş
topraktan silindirik bir gövdeye gerilen deriden oluşur. El ya da tokmakla çalınır. Biçimi
değişse de dünyanın her yerinde ve her toplumda kullanılan bir çalgıdır.
Türkçede davulun diğer adları; köbürge, küvgür, tuğ, tavul, tabıl (veya babl) dır. Davul
çalanlara davulcu, tabilzen, tabbal gibi adlar verilirdi. VIII. yüzyılda köbürge, daha sonraları
tuğ ve XI. yüzyılda küvrüğ adını almıştır. Bandolarda kullanılan ve baget ile çalınan küçük
davullara ise trampet dendiği biliyoruz.
“Davulun sesi uzaktan hoş gelir.” Dense de yakında çalındığında insanların yüreğini
hoplatır, heyecanlandırır ve canlandırır.
Ritim Enstrümanları Nelerdir?

29
 Ritim araçları genellikle yuvarlaktır, yani çember şeklindedir. Örneğin; Ahşap, toprak,
metal veya polyester kasnakların üzerine suni veya doğal hayvan derisi gerilmiş çalgılarda
olduğu gibi. Davul (bateri takımı), trampet, bongo, tumba, konga, tembal, timpani, cembe,
nagara, darbuka, asma davul, def, bendir, arbane, kös, nakkare, gudüm vs. gibi çalgı aletleri
en doğru ritim sağlayan aletleridir. Bunun dışındakiler yani; Üçgen zil, marakas, kastanyet,
kaşık, parmak zili vs, gibileri yardımcı sesleme aletleridir.
Tempo Nedir?
Nota seslerinin dikkate alınmadan, yalnızca değerlerinin incelenmesine “ritmik portre”
denir. Ritim, belirli bir süreç kullanımını hedefleyen tempo içinde netleşmektedir ve bu
şekilde müziğin karakteristik yapısını da belirlemiş olur.
Ritim ve tempo kavramlarının birbiriyle karıştırılması sıkça yapılan bir hatadır. Müzikte
tempo, parçanın hızını belirlemek için kullanılan bir terimdir ve parça boyunca notaların
ilerleyiş hızını veya metrik vuruşların sıklığını düzenler. Söz gelimi, bir parça öğrenilirken
temposu ağırlaştırılarak çalınabilir veya söylenebilir ancak parçanın ritmi değiştirilemez.
Tempo, en yalın tanımı ile ifade edilirse, müzik parçasının “hız”ını belirleyen bir olgudur.
Müzik, ağır ya da hızlı tempolu olabilir. Bunu belirlemek için, müzik yazısının üst kısmına
bazı terimler yazılır. Genellikle, İtalyanca’dan alınan bu terimler, müziğin hızını belirler. Bu
terimlerden en çok kullanılanlar şunlardır:
Grave: Çok Ağır
Largo: Geniş
Adagio: Acele etmeden
Andante: Yürük
Moderato: Orta Hızda
Allegretto: Oldukça Hızlı
Allegro: Hızlı
Vivace: Canlı
Presto: Çok Hızlı
Evet, bu İtalyanca’dan gelme sözleri çok duymuşuzdur. Şimdi ne anlama geldiğini gördük.
Madem bu kadar yerine neden kendi dilimizdeki karşılıkları konulmuyor derseniz, çok açık ki
Evrensel olması için. Ayrıca tempoyu belirliyen tanımlamalar bunlarla da sınırlı değil. Bazen
parça içinde tempo değiştirmek gerekir. Bunun için de kullanılan özel terimler vardır.
“Ritardando” veya “Rallentando” terimleri, derece derece yavaşlamayı gösterir. “Rit.” Veya
“Rall.” şeklinde kısaltılarak kullanılır. Derece derece hızlanılması isteniyorsa, “Accelerando”
terimi , “Accel.” biçiminde kısaltılarak kullanılır.
Ölçü
Müzikte ölçü, usul rakamlarının gösterdiği değerlerin tümü demektir. Ölçü, bir portede
dikine çekilmiş çizgilerle gösterilir. Usul rakamlarının üstündeki sayı, usulün kaç zamanlı
olduğunu gösterir demiştik. Alttaki sayı ise her zaman için alınan birimi gösterir. Bir başka
deyişle usulün hızlı veya yavaşlığını gösterir. Birim sayısı küçüldükçe usul ağırlaşır, birim
sayısı büyüdükçe usul hızlanır. Türk müziğinde buna “mertebe” adı verilimektedir. Örneğin:
3/8’ lik, 3/4 ’lük, usul rakamları semai usulunü gösterdiği halde, hızları değişiktir.
Örnek olarak; 2/4( iki dörtlük) ölçü denildiğinde buradaki iki sayısı vuruşları, dört sayısı
ise nota değerini işaret etmektedir. Ölçüler “basit”, “bileşik” ve “aksak” olmak üzere üç gruba
ayrılırken, müzik türlerini belirlemede de yardımcı rol üstlenirler.

Müzik Nedir?
“Müzik duyguların en kısa yoldan anlatımıdır.”
Leo Tolstoy (1828-1910)

30
 Müzik, kelime ve sözcüklerle anlatılamayan duygu ve düşüncelerin seslerle duyurulması
sanatıdır. Bir diğer deyişle müzik; Duygu, düşünce, izlenim ve tasarımları ve başka
gerçeklerin de katkısıyla belli durum, olgu ve olayları, bir amaç ve yöntemle, belirli bir
güzellik anlayışına göre birleştirerek, biçimlendirilmiş seslerle işleyerek anlatan estetik bir
bütündür. Herkesin anlayabildiği ortak ve Evrensel bir dildir. Müzik dil, yöre ve ırk
gözetmeden, doğrudan duygulara seslenen ve etki eden doğal bir gerçekliktir.
Müzik kelimesinin, Türkçe’de “küg” olarak söylendiğini ve ezgi, ses, şarkı, titreme
anlamlarına geldiğini biliyoruz. Ancak günümüzde bu sözcüğü kullanmıyoruz. Onun yerine
dilimizde yer alan, musiki-musika-muzika-müzik kelimeleri, yabancı kökenlidir. Müzik,
Yunan alfabesinde m-o-u-s-a harfleriyle yazılan ve “musa” diye okunan, peri anlamındaki
kelimenin sonuna, “–ike” takısı eklenerek oluşmuş bir sözcüktür. Bu nedenle, perilerin
konuştuğu dil anlamını verir. Almanca’da “musik”, İngilizce’de ise “music” biçiminde
kullanılır.
İslam kültürüne, “el-mûsîka veya el-mûsîkî” şeklinde giren kelimeyi Türkler, Müslüman
olduktan sonra “mûsikî” şeklinde kullanmaya başladılar. Cumhuriyet devrine kadar bu şekilde
kullanılan kelime daha sonra, Fransızca söylenişi olan “musique-müzik” şeklinde
yaygınlaşmıştır. Müzik ve musiki ile uğraşan kimselere dilimizde “müzisyen-musikîşinâs” adı
verilmektedir. Günümüzde yaygın kullanımı ise “müzik sanatçısı”dır.
İslamiyet öncesi Orta Asya Türklerinde dans ve müzik, sevilen ve yaygın bir uygulamaydı.
Kök Türkler’de dini müzik, Kam (Şaman) müziğidir. Kamların dini bir yöngösterici
olmalarının yanı sıra şair, şarkıcı, müzisyen, kâhin, hekim, halk gelenek ve öykülerinin
yaşatıcıları olarak da kabul edilmiştir. Kamlar tören sırasında sadece davul çalmaz, aynı
zamanda ilahiler de söylerlerdi. Ruhlar âleminde karşılaştığı duruma göre, ilahi söylerken
sesini yükseltip alçaltan kamlar, müziklerini genellikle doğaçlama olarak yapıyorlardı.
Müzik hakkında çok fazla tanım vardır. Bunların çoğu, kabul edilebilir tanımlardır, ancak
hepsini içine alacak genel bir tanım yapmak oldukça zordur. Yine de ortak bir tanım yapmağa
çalışırsak şöyle diyebiliriz: “Müzik, insanların hislerini, düşüncelerini, doğadan aldıklarını ve
bazen de salt doğayı anlatan, ifade eden, düzenlenmiş seslerdir.”
Çoğu sözlükte müzik; Duygu, düşünce ve imgeleri, tek ya da çok sesli olarak türlü
biçimlerde anlatma sanatı ve bu biçimde düzenlenmiş eserlerin söylenmesi ya da çalınması
olarak da tanımlanır.
Müziğin bu tanımlanmış haliyle, ilkel çağlardan beri var olduğu bilinmektedir. Müzik,
hem bir sanat hem de bir bilimdir. Duygusal olarak algılanışının yanı sıra akıl ile de
kavranabilir. Bu özelliği ile bireyin ve toplumun, duyuş ve biliş açısından durumunu
belirlediği gibi, gelişim ve değişimini de sağlayan organik bir yapıdır. Sesin en güzel şekli
müzik ile dile gelir. Resim, renklerin birleşmesi; şiir, kelimelerin kaynaşması ise; müzik de
seslerin, duygu, düşünce ve heyecanımızı anlatmak üzere belli bir estetik anlayışına göre
seçilip işlenmesinden oluşmaktadır.
Müzik Nasıl Doğdu?
Müziğin nerede ve ne zaman doğduğuna veya ortaya çıktığını anlamak için, insanoğlunu
evrimine bakmak gerekir. Doğada fiziksel olarak neredeyse en zayıf canlı olan insan,
çevresindeki bütün tehlikeleri ve yaşam savaşını ancak doğanın ona verdiği aklını, yani beyin
gücün kullanarak aşabilirdi. İnsanın beynini geliştirmesi, doğayı gözlemleme gücü verdi.
Yorumlayamadığı, korktuğu pek çok olayın yanı sıra, birçok şeyi taklit edebilmeyi ve kendi
lehine kullanmayı öğrendi.
İlk insanların çevresinde, pek çok ses çıkaran pek çok şey vardı. Örneğin; Volkanların
patlaması, suyun akışı, şimşek yıldırımın gök gürültüsü, esen rüzgâr, fırtınalar, sallanan
ağaçlar, vurma, çarpma ve özellikle de hızlı hareket etmenin çıkardığı sesler hep dizemli ve
şaşmaz bir düzen içindeydi. Ve insanoğlu, doğada var olan her şeyin; gece-gündüz
farklılıklarının, çiçeklerin açmasının ve solmasının, meyvelerin olmasının ve düşmesinin,
31
hayvanların çiftleşmesinin ve yumurtlamasının, gel-gitlerin, doymanın ve acıkmanın,
uyumanın ve uyanmanın, kuşların göçünün, mevsimlerin, kısaca her şeyin bir ritmi-dizemi
olduğunu gördü.
Tüm bu sesler birbirinden tamamen ayrı ve farklı dizemdeydi. Ama neden?
Kendine en yakın olan evcil ve yaban hayvanların pek çoğu da ses çıkarıyordu kendi
boyutuna göre; Aslan ve kaplanlar kükrüyor, kuşların cıvıl cıvıl çağıldıyor, ağustos
böceklerinin cırcırları göğe çıkıyor, kurbağalar vıraklıyor, kazlar, ördekler vak vak ötüyordu.
Tüm bunlar, şaşmaz bir düzen içinde sürüyordu. Yaşamın her alanında var olan bu dizemli
ve sürekli devinim, insanda da bir duygu olarak gelişti. Ancak oluşan tüm bu duyguları nasıl
ifade edecekti? İnsanın kendi sesi ise bunların yanında çok cılız kalıyordu. İşte sorun buydu.
Bunun için bazı yetilerini geliştirmesi gerekiyordu.
İnsan, edindiği ritim duygusuyla, doğada duyduğu sesleri birleştirme becerisini gösterdi.
Böylelikle müziğin ilk örnekleri ortaya çıktı. Örneğin, dik yürüyüşe geçerek elleri boş kalan
insanoğlu, bu elleri birbirine vurduğunda ses çıkıyordu. Elleri ne kadar düzenli vurduğunda,
bunun da bir dizemi olduğunun farkına vardı. Vahşi bir hayvanı korkutmak için, eline aldığı
odun parçasını ağaca vurarak ses çıktığını gördüğünde, cisimlerin birbirine vurulduğunda hep
ses çıkıyordu. Yavaş vurulduğunda ince, hızlı vurulduğunda daha kalın ve yüksek bir ses
çıkıyordu. Bunun bir anlamı olmalıydı. Kendi sesini kontrol edebildiği gibi, doğadaki sesleri
de denetim altına alabilir miydi?
Dans etmek, kuşkusuz insanın dik durmasının bir başka olgusudur. Coşkuyu, korkuyu,
açlığı, kavgayı, karşı cinse kendini beğendirmeyi, sevinci, zaferi anlatmak, kötü ruhları
kovmak, yağmur yağdırmak, fırtınaları dindirmek, hastaları iyileştirmek, doğumu kutlamak,
ölünün ardından yas tutmak için dans etti.
Dr. Metin Özbek’in “Dünden Bugüne İnsan” adlı kitabında belirttiğine göre, insanoğlu,
“Üst Paleolitik” Dönemde bunu izleyen ayrı bir ritmik kanal geliştirdi. Bu dönemde müzik ve
dansın kopmaz bir şekilde iç içe olduğunu görüyoruz. Tapınmalar kendi içinde bir disiplin
gerektirdiğinden, büyüyen çocuklar da bu şekilde eğitiliyordu. Tapınmalarla birlikte ritim ve
dans sistemli bir şekilde oturmuş oluyordu. Müziğin bu ana kadar olan biçimi asıl olarak
ritimlerden ibaretti. Kendi ağzı ile çıkardığı birtakım taklitlere dayalı sesleri buna ekledi.
Dans tek başına olmuyordu. Yanında ses de gerekliydi, dizemi sağlamak için. Ses
çıkarmak da tek başına yeterli olmadığında, her şeyde olduğu gibi bir araç geliştirmek
gerekliydi. Homo sapiens ne de olsa araç yapan ve kullanan bir varlıktı. Avladıkları
hayvanların derilerini kesip ağaç dallarını birleştirerek davullar, kemiklere delikler açarak
üflemeli çalgılar yaptığını gördük.
Daha sonra bu gereçlere tanıdıkları seslerden oluşan melodiler ekledi. Dans hareketlerine
eşlik ederek bu hareketlerdeki anlamı hem dansçı hem de izleyicileri açısından daha da
güçlendirdi. Bu şekilde dansın bedenin yanı sıra en önemli öğesi olan ritmi keşfetti. Bu hem
her seferinde birlikte aynı hareketleri yapmayı hem de bu hareketlerin bilincinde kalmasını
sağladı. Sözün yazıya dökülmesinden çok ama çok önce, insanları bir arada tutan, gelenekleri
yaşatan, bunları da kuşaktan kuşağa aktaran tek araç, ses ve danstı.
Müzik, sesle anlatım sanatı olarak bilinir. İnsanoğlunun toplumsal, dinsel, büyüsel,
duyusal, düşünsel, eşeysel gereksinmelerini karşılamak için kullandığı ses, sözlü ses, doğal ya
da yapay aygıtların seslerinden oluşan, Evrensel bir kültür biçemidir. Perde, ritim, hareket ve
dinamikler( ses düzeyi) gibi araçları vardır. Sanat türleri içinde sezgisel, güzel ve işitsel sanat
olarak yer alır.
Ancak müzik, kültürden kültüre, toplumsal koşullara göre tanım ve işlevi farklı bir
olgudur. Tarz-stil, tür, üslup gibi ayrımları varsa da kesin bir bölümlendirmeden söz edilemez.
Kısacası, ses ve müzik arasında da bir ayrım yoktur. Kültürel birikime göre gürültü, ses ve
müzik farklı tanımlara sahiptir.

32
 Müziğin geliştiği yerlerden birinin de Anadolu olduğunu söylemek yanlış olmaz: Eskiçağ
yazarlarının kitaplarını okuyanlar, ya da antik çağda yapılmış vazolar üzerindeki resimlerden
bu yörede dansın ve müzğin ne denli büyük rol oynadığını kalaylıkla anlaşılır.
EgAnadolu’nun Ege kıyılarında yerleşen İyonlar ve Aoiller ise müzik alanında daha
başarılı olmuşlardı. Dor, İyon ve Aiol makamlarından başka, özellikle, Frigya ve Lidya
kökenli müzik makamlarından da söz edilmektedir.
Saz veya çalgı aletleri olarak; phorminks, Liyra, barbiton, chelyx, nabla, kithara,
pektis(magadis), tignon ve üflemeli çalgılar olarak; aulos (flüt), çifte aulos, syrinks, salpinx,
vurgulu çalgılar; Krotala, kymbala, tympanon(def) adlarını taşıyan pek çok alet vardı.
Özellikle Symirna(İzmir) ve Pitane(Çandarlı) da çıkarılan geometrik vazo parçalarında
yedi telli saz betimlemelir görülmektedir. Daha pek çok örneklerinde göreceğimiz gibi,
Anadolu’nun müziğin gelişme yerlerinden biri olduğunu söyleyebiliriz.
Müzik Kuramı
Bilimde kuram veya teori; Bir olgunun, sürekli olarak doğrulanmış gözlem ve deneyler
temel alınarak yapılan bir açıklamasıdır. Kuram herhangi bir olayı, oluşumu, görüngüyü
açıklamak için kullanılan düşünce sistemidir. Ayrıca bir kuram, açıklanabilir genel bağımsız
ilkelere dayanmaktadır. Kuram, hipotezle aynı anlama gelmez. Kuram bir gözlem için
açıklanabilir bir çerçeve sağlar ve kuramı sağlayacak olan varsayımların, doğrulanabilir
hipotezleri tarafından desteklenir.
Müzik kuramlarını bilmek, müziği anlamak, uygulamak ve üretmek açısından çok
önemlidir. Pekâlâ, müzik gibi uygulamalı bir uğraş olan müziğin nasıl bir kuramı olur? Ve bu
bilgiyi edinmek neden gereklidir. Bir bakalım:
Müzik kuramı terimi, genel olarak iki farklı ama bibiriyle ilgili anlamda kullanılır:
1.Müziğin temel yapıtaşlarının araştırılması.
2.Bu yapıtaşları ile müziğin incelenmesi, sınıflandırılması ve hatta bestelenmesini konu
alan bilim dalı.
İlk anlamdaki Müzik kuramı, müziğin temel yapıtaşlarını tanımlar. Örneğin; porte, nota,
boğumlanma (artikülasyon), açkılar, ton, gam, ritim, melodi, armoni vb. gibi. Diğer bir
deyişle müzik dilinin kurallarını belirler ve bunların kullanılışlarını açıklar.
İkinci anlamdaki müzik kuramı, 1950'lerden sonra özellikle Kuzey Amerika kıtasında
müzikolojiden özerkleşerek kendi başına müziği inceleyen bir bilim dalı haline gelmiştir.
Müzikoloji (veya tarihsel müzik) ve etnomüzikolojiden farkli olarak pozitif bilimleri
(matematik, fizik vb.) de kullanması gerekçe olarak gösterilmektedir. Kıta Avrupası'nda ise
müzik teorisi, müzik tarihi gibi müzikolojinin bir alt dalı olarak kabul edilmektedir.
Müziğin yapıtaşlarının tüm müzisyenler ve izdinleyicileri tarafından öğrenilmesi her
durumda aranılan bir nitelik olsa da müziğin bilimsel olarak incelenmesi özel olarak müzik
kuramcıları tarafından gerçekleştirilir.
Müzik teorisinin Pisagor'dan başlayan çok eski ve uzun bir tarihi vardır. Doğu müziğinde
ise müzik kuramının tarihi Kindi ile başlar. Bakalım kimdi bu Kindi?
Yakup ibn ishak el-Kindi (İS. 800 - 873)
Ebu Yusuf Yakup İshak El-Kindi, İS. 800 civarında Kufe'dedoğdu. Babası Harun el-
Reşit'in bir memuru idi ve büyük ölçüde Bağdat'ta yetişti. Mütevekkil tarafından resmi olarak
bir hattat olarak görevlendirildi. Onun felsefi görüşlerinden dolayı, Mütevekkil ona sinirlendi
ve bütün kitaplarına el koydu. Ancak, bunlar sonradan iade edildi. El-Mutamid'in
hükümdarlığı esnasında 873'te öldü,
El-Kindi, bir filozof, matematikçi, fizikçi, astronom, hekim, coğrafyacı ve hatta müzikte
bir uzman idi. Onun zamanında müziğin bilimsel yönlerine ilişkin çok az şey bilinmekteydi.
Armoni üretmek için bir araya getirilen çeşitli notaların her birinin, belirli bir perdeye sahip
olduğuna dikkat çekmiştir. Bu yüzden, perdesi çok düşük veya çok yüksek olan notalar hoş
değildir. Armoninin derecesi notaların frekansına bağlıdır, vb. Aynı zamanda bir ses
33
çıkarıldığında, bunun havada kulak zarına çarpan dalgalar oluşturduğu gerçeğini ileri
sürmüştür. Eseri perdenin belirlenmesi üzerine bir terkim usulünü içermekteydi.
O, üretken bir yazardı ve kitapların toplam sayısı 241 idi. Göze çarpanları, aşağıdaki gibi
bölünmüştü: Astronomi 16, Aritmetik 11, Geometri 32, Tıp 22, Fizik 12, Felsefe 22, Mantık
9, Psikoloji 5 ve Müzik 7.
Safiyü'd-Din Urmevî
Safiyeddin Abdülmümin bin Yusuf bin Fahir, Türk müziğinin bilinen ilk bestecisi ve
müzikologudur. Doğum tarihi değişik kaynaklarda farklı farklı bildirilmekle beraber
(1224,1237) Yılmaz Öztuna tarafından 1217 olarak belirtilmektedir. Güney Azerbaycan'da
Urmiye (eski adı "Rızaiye") şehrinde doğmuştur. Eğitimini büyük ihtimalle Bağdat'ta
tamamlayan Urmevî, müzik, hat (güzel yazı) ve edebiyat gibi sanatlarla birlikte devrinin
pozitif bilimlerinde de donanıma sahiptir.
Bu eğitimin ardından Bağdat'ta son Abbasi halifesi Mutasım'ın sarayında baş müzisyen,
kütüphane müdürü ve nedim olarak görev yaptı. 1258'de Bağdat'ı alan Hulagû, Urmevî'yi
kendi hizmetine aldı. Urmevî, yalnızca bir besteci ya da icracı değildir. O, kendisinden 136 yıl
sonra gelecek olan ve Türk musıkîsinin pîri sayılan Abdülkadir Meragi'nin de bağlı olduğu
Sistemci okulun kurucusu kabul edilir. Kendinden önce gelen bütün müzikologlar eski Yunan
müzikologlarını takip ve tekrar ederken O, bir sekizlide 17 aralık ve 18 ses belirledi ve bu
sistemi oturttu. Bu sistem kendisinden sonra asırlarca etkisini sürdürmüş ve hatta 20.yy Türk
müzikologlarına kadar yaşatılmış ve yaşatılmaktadır.
Belki bunlardan da önemlisi Urmevî'nin günümüze ulaşan Nevruz Beste'sidir. Bu eser,
Türk musıkîsinin elimizde bulunan ilk eseri olmak önemini taşır, eser seslendirilmemiştir.
28 Ocak 1294 günü Isfahan'da hayata veda etmiştir. Anadolu'da ilk müzik kuramı ise 15.
yüzyıl başlarında Yusuf Kırşehri tarafından yazılmıştır.
Yusuf Kırşehri
Türk müziği tarihi yazılı kaynaklarında, müziğin ne olduğu konusundaki ipuçları, makam
ve usullerin dairelerle anlatıldığı "kitâb-ı edvâr" (daireler kitabı) denilen kitaplarda gizlidir.
Ayrıca bu kitapların bazılarından yazıldığı dönemin müzik teorisi ve hatta uygulaması
hakkında bilgiler edinmekteyiz. Bu makalede, 15. yy edvar kitaplarından biri olan, “Paris
Bibliotheque Nationale Suppl. Turc”, 1424 numarada kayıtlı, Mart 1469 tarihinde Harîrî bin
Muhammed tarafındanTürkçe’ye çevrilmiş olan Kırşehrî Edvârı konu edilmektedir. Eserin
aslı, Nizameddin oğlu Mevlevi Yusuf Kırşehrî tarafından 1411 yılında Farsça yazılmıştır ve
bugün nerede olduğu bilinmemektedir.
Müzik teorisi tarihi bakımından Kırşehrî edvarının, Anadolu edvarları arasında ilk yazılan
eser olduğu kabul edilmektedir. Eserde dua ve eserin yazılma nedeni, musikinin değerli bir
ilim oluşu ve bunun ispatı amacına yönelik deve hikâyesi, makam ve makamla ilgili unsurlar
(12 makam, 7 agaze, 4 şube ve bunların 12 burç, 7 gökcismi, 4 ana unsur ile olan ilişkileri,
terkipler) bulunmaktadır. Usuller, müzik türleri, günün saati ve insan fizyonomisine göre icra
edilmesi gereken makamlar ve ilgili unsurlarının etkileri ve çalgı düzenleri konuları da ayrıca
yer almaktadır. Kitapta, perde terimi tanımlanarak toplam on dokuz perde açıklanmıştır.
Perdeler konusunda elde edilen bilgiler de günümüz müzik teorisi ile ilişkilendirilmiştir.
Görüldüğü gibi müzik kuramı ile ilgili bilimsel çalışmalar ve yazılı belgeler, Batıdan çok
leriönce, Türk-islam coğrafyasında başlamış ve köklü izler bırakmıştır.
Çağdaş Kuramlar
19. yüzyıldan önce müzikçiler arasından pek az müzik kuramcısı çıkmıştı. Yazılan yapıtlar
bazı teknik el kitapları ve güncel gereksinimleri karşılamayı amaçlayan metinler olmuştu.
J.S.Bach gibi verimli ustalar, kuramsal bilgiler içeren araştırmalar değil, sanat yapıtları
yarattılar. 19. Yüzyılda Carl-Maria Von Weber, R.Schumann, H.Berlioz, F.Liszt gibi besteci-
eleştirmenler ve yazmaya yetenekli, ama kapsamlı kuramlar öne sürmeyen, çok yönlü
sanatçılar ortaya çıktı. R.Wagner, yeni bir sanatçı türünün, besteci-yazarın örneği oldu. Ama o
34
da müzik kuramını ileriye götürecek pek fazla bir şey yapmadı. Müzik ile dramatik anlamı
birleştiren bütünsel sanat kavramını geliştirdi. Igor Stravinsky, Arnold Schoenberg gibi 20.
Yüzyılda yetişen besteci-yazarlar, kendi teknik amaçlarını aydınlatma bakımından daha
başarılı oldular.
Dinamizm Kavramı
Ünlü Alman düşünürleri olan Schopenhauer, “İrade Felsefi” ve Nietzsche, “Müziğin
Özünden Tragedyanın Doğuşu” adlı yapıtlarında müzik kuramına farklı terimlerle, ama
temelde aynı dinamizm anlayışıyla yaklaştılar. Her ikisi de müziği, öbür sanatlardan farklı,
“Uzay içinde bir yer kaplamayan”, dolayısıyla nesnel olmayan bir sanat olarak görüyordu.
Müzik, sanat sürecinin iç dinamizmine daha yakındı; dolaysız anlatım konusunda daha az
sayıda teknik engel içeriyordu. Somut bir engel ise hiç taşımıyordu, çünkü deneysel boyutu
yoktu.
Schopenhauer’e göre müzik, öbür sanatlar gibi ideaları değil, doğrudan istenci
yansıtıyordu. Buna karşılık Kant, müziğin özel bir etkisi olduğunu düşünüyordu. İnsanlar
çağlar boyu, niteliğini açıklama olanağı bulamadan müzik yapmış, ancak müziğe ilişkin soyut
bir anlayış getirmemişlerdi.
Nietzsche’de Apolloncu-Dionysosçu bir ikilem görülür. Bu ikilem biçim ve us ile
kendinden geçiş arasındadır. Nietzsche’ye göre müzik kusursuz biçimde Dionysosçu bir
sanattır. Müziğin matematiksel özelliklerine pek önem vermeyen Nietzsche de, Schopenhauer
gibi doğa seslerinin taklidine dayanan müziği açıkça kınar.
Aslında müzik ile uğraşanlar, Neitzsche’nin 1870 yılında yazdığı “Tregedya’nın doğuşu”
adlı eserini mutlaka okumalıdırlar. Çünkü Nietzsche (1844-1900), bu eserinde pek çok felsefi
sorunun açıklamasında mitolojik olayları ve kahramanlarını öne çıkarmıştır. Müzik ile diğer
sanatlar arasındaki karşıtlığı sorgular. Schelling, Hegel ve Schopenhauer bunu metafizik
olarak kavrarken Nietzsche, dâhice bir öngörüyle çelişkide çözer. Bu ikilem, onun Yunan
sanatında bulduğu, Apollon ve Dionysos öğretilerinin arasındaki karşıtlıktır.
"Biçim verici Apollon sanatı ile Dionysos'un sanatı arasında, köken ve erekler bakımından
muazzam bir karşıtlık meydana gelir." Bu çelişkinin temelini Nietzsche, insanda “rüya” ile
“kendinden geçme” karşıtlığında bulur. Apollon’daki “rüya” sanatı, biçimleyici, yansıtıcı,
taklit edici, kısaca plastik sanatlara aittir.
Dionysos’da ise “kendinden geçişin” sanatı varıdır. Bundan dolayı görünüşü taklit etmez,
yansıtmaz; tersine yaşantıyı, istencin kendisini, bilinçsiz yaratan güç olarak görünüş biçimine
sokar. Taklitçi ve yansıtıcı müzik, sanatsal soysuzlaşmanın işaretidir. Böyle bir müzik, kendi
belirlenimini ve sanatsal ereğini yitirir.
"İnsan, şarkı söyleyerek ve dans ederek daha yüksek bir ortaklığın üyesi olarak kendini
ortaya koyar: O, öğrendiği yürümeyi ve konuşmayı unutmuştur, dans ederek havalara fırlayıp
uçma yolundadır. Nietzsche, şiir ile müzik, söz ile ton arasındaki biricik olanaklı bağıntıyı
şurada görür: "Söz, resim, kavram, müziğe benzer bir ifadeyi arar ve kendi başına müziğin
gücüne katlanır." Sözün müziğe yönelmesiyle şiir sanatı, müziğin egemenliği altına girer.
Biraz fazlaca felsefi mi geldi? İşte felsefe böyle bir şey, insanı pek çok konuda düşünceye
ve düşünmeye itiyor. Müzik konumuz da bunlardan biri.
Kısacası, Nietzsche ve Schopnhauer gibi adı bile zor söylenen düşünürlerin, müzik kuramı
konusunda ne demek istediklerini anlamak için, antik çağlara ve mitolojinin derinliklerine
inmek gerekir. Bunun için Müzik Tanrısı Apoolon ve onun zıt karekterlisi, şarap ve eğlence
tanrısı Dyonisos’un söylencelerini iyi bilmek gerekiyor. Bu konuya ileride değineceğiz.
Şimdilik bu köklerin çok derinlerde olduğunu bilmek yeterli olsa gerek.
19. yüzyıldan bu yana müzik konusunda birbiriyle çelişen, tartışmalı kuramlar öne
sürülmüştür. 19. Yüzyıl İngiliz psikoloğu Edmund Gurney müzik olgusunu açıklarken,
biçimci, simgeci, dışavurumcu ve ruhsal öğeleri farklı oranlarda bir araya getirmiştir. 20.
Yüzyılda da bazı araştırmacıların müzik kuramına önemli katkıları olmuştur. En önemli

35
çalışma, simgeci açıklamaları ile Susanne K. Langer’e aittir. Sanatı “duygusal yaşamın
simgesel benzeri” biçiminde anlayan Langer, doğalcı bir görüşle sanatı temelde organik
olarak kabul eder.
Sanatsal biçim ile içerik çözülmez bir birlik oluşturur. Her sanat bu birliği kendine özgü
koşullar uyarınca dışa vurur. Dolayısıyla müziğin simgeselliği, karakteri bakımından sesseldir
(ya da en geniş anlamıyla işitseldir.) ve yalnızca zaman içinde gerçekleşebilir. Psikolojik
deneyimde zaman ideal olan bir kimlik kazanır; resim ile heykel ise, farklı oluşum süreçleri
nedeniyle mekânı somutlaştırırlar. Langer’in incelemesi bütün sanatları kapsamaktadır.
Gordon Epperson ise, “Müziksel Simge” adlı yapıtında, Langer’in anlayışlarını müziğe
uygulamıştır.
Bağlamı Vurgulayan Kuramlar
Leonard B. Meyer, müzikal anlam ve iletişimin, kültürel bir bağlam dışında
bulunmayacağını öne sürer. İngiliz Deryck Cooke, müziğin diliyle kavramların değil, yalnızca
duyguların betimlenebileceğini belirtmiştir. Bu tür duyguların tanınabileceğini, hatta
sınıflandırılabileceğini söylemiştir.
Fransız Abraham Andre Moles biçim kavramının temel olduğunu, boyutları bir besteden
öbürüne değişen “sessel mesajın” bir bütün olduğunu öne sürmüştür. Bu mesaj somuttur.
Geçici bir süre var olan sessel bir madde, bir “materia musica” vardır. Moles çalgıları aşan ve
“en genel orkestra”yı gerçekleştirmeye olanak veren, elektronik aletler de içinde olmak üzere
her türlü ses kaynağından yararlanan çok daha zengin bir ses repertuarı ile deneyler
yapılmasını önermiştir.
Yoruma İlişkin Düşünceler
Müziğin dinsel amaçlarla kullanılması ya da bir öyküyü desteklemesi dışında, sırf müzik
olarak ele alınması görece yeni bir gelişmedir. Doğaçlama şarkı ve dans her zaman var
olmuştur. Buna karşılık genel izleyicinin de gidebildiği opera ilk kez 1637’de Venedik’te
açılmıştır. Ücretli konserler 1672’de Londra’da başlamış, Almanya ve Fransa’da ise sonraki
50 yıl içinde yayılmıştır. Buna karşılık 18. Yüzyılın sonlarına gelinceye değin konser, müzik
yaşamının önemli bir öğesi olmamıştır.
Oysaki antik çağlarda bile, olağanüstü büyüklükte anfi- tiyatrolar ve buradan çalınıp
oynanan kült eserler bulunmaktaydı.
Rönesansın missa, motet, çok sesli şanson ve madrigal gibi başlıca formları sözlü
metinlerle bütünleşmişti. Çalgı müziği genellikle insan sesinin hizmetindeydi; ama çalgısal
kilise besteleri, dans ve şansonlar da düzenleniyordu. Çalgı ile insan sesi arasındaki güçlü
dayanışma günümüze değin sürdü. Çalgı müziği ayrı bir tür olarak 16. Yüzyılda doğdu, 17.
Yüzyılda gelişti. Müzik aletlerinin yetkinleşmesi teknik akıcılığı artırdı. 16. Yüzyılda ortaya
çıkan modern keman biçimleri yavaş yavaş önceki viollerin yerini aldı. Klavsen 18. Yüzyıla
değin varlığını sürdürdü ve piyano karşısında geriledi.
Opera, oratoryo ve kantatın gelişmesi Barok Dönemde ses müziğini öne çıkardı ve sımsıkı
bağlı bulunduğu çalgı müziğiyle eşdeğer duruma getirdi. 18. Yüzyıl sonlarındaki önemli bir
gelişme de modern iki temalı sonat biçiminin ortaya çıkışıydı. 19. Yüzyılın ikinci yarısında
bir konuyu yalnızca müzikle anlatan programlı müzik türü senfonik şiir ortaya çıktı. Bu biçim
20. Yüzyıla değin senfoni, konçerto, çeşitli oda müziği türleri (ikili, üçlü, dörtlü vb.) gibi Batı
sanat müziğinin birçok türünde kullanıldı. 20. Yüzyıl bestecileri ise müzikte geleneksel olan
her şeyi (melodi, armoni, biçim, orkestrasyon vb.) yıkma denemesine giriştiler. Yepyeni bir
anlayış içinde, geleneksel müziğe alışkın kulakları yadırgatıcı birçok yapıt ortaya koyarak
müziğin ses dünyasını genişlettiler.
20. yüzyıl, müziğin yaygınlaşması açısından da tarihte görülmemiş bir atılıma tanık oldu.
Bunun en önemli nedeni kitle iletişim araçlarındaki baş döndürücü gelişmeydi. Radyo, pikap,
teyp, televizyon, video, kompakt disk gibi araçların geliştirilmesi, bir yandan müziği
olağanüstü ölçüde yaygınlaştırırken, belli başlı müzik türlerini de evrenselleştirdi. Ayrıca

36
“caz” ve “popüler müzik” gibi yeni müzik türleri bütün dünyada gelişip yaygınlaştı.
Elektroniğin müzik alanına uygulanması, bu sanat dalında akustik seslerin yanı sıra, çok
değişik yeni elektronik seslerin de kullanılmasını sağladı. Özellikle son 10-15 yılda gözlenen
gelişmeler sonucunda pek çok yeni ses üretebilen yeni elektronik müzik aletleri ortaya çıktı.
Bu durum müziğin yalnızca dinleme değil, yaratma ve yorumlama alanında da
yaygınlaşmasını sağladı.
Bütün bu gelişmeler müziği, bugün sanat dallarının en yaygını ve Evrenseli durumuna
getirmiş bulunuyor.
Müzik Nasıl Oluşur?
Müzik temel olarak dört ana unsurdan oluşutuğunu biliyoruz. Özetlemek gerekir ise;
Diklik, bir sesin ne kadar 'tiz' ya da 'pes' olduğunu ifade eder. Örneğin her nota (Do, re, mi)
farklı bir dikliğe sahiptir. Aynı nota isimleri de hangi oktavda bulunduklarına bağlı olarak
farklı diklikleri olabilir. Akustik olarak birimi frekanstır.
Yoğunluk, bir sesin gürlüğünü ifade eder. Müzikte, “nüans” olarak da kullanılır (forte,
piano, fortessimo vb). Akustik olarak birimi desibeldir.
Süre, bir sesin ne kadar sürdüğünü ifade eder. Müzikte ikinin katları biçiminde ifade edilir
(birlik, ikilik, dörtlük, sekizlik) ancak nota değerlerinin yanlarına konan noktalar sürenin
kendi değerinin yarısı kadar daha uzamasını sağlar.
Tını, bir sesin rengini ifade eder. Örneğin aynı oktavda aynı notayı aynı yoğunlukta ve aynı
uzunlukta çalan bir kemanla, bir flüt arasındaki fark tını farkıdır. Aynı sesi veren iki kişinin
veya aynı sesi basan sazlar gibi.
Süre adı üstünde, seslerin zaman içinde devamlılığıdır. Dört özellik içinde en karmaşık
olan özellik budur. Akustik olarak tını, sesin doğuşkan (harmonik) yapısına bağlı olarak
değişir.
Şimdi müzikle ilgili diğer tanımlara kısaca değinelim:
Nota: Sesleri göstermeğe ve okumaya yarayan özel işaretlere nota denir. Notalar seslerin
alfabesidir. Her nota işaretinin bir matematiksel değeri vardır.
Sus işaretleri: Müzikte her nota değerinin karşılığı olarak sus aynı matematiksel değere
sahip olan sus işaretleri vardır. Bunların diğer bir ismi de ‘es’ dir
Porte-Dizek: Notaların incelik ve kalınlık farklarını belirtecek şekilde notaların
yazılmasına yarayan, yatay durumda birbirinden eşit uzaklıkta beş paralel çizgi ve dört aralığa
denir. 16. yüzyılda İtalyan rahip Guido d'Arrezo, nota okumayı kolaylaştırmak amacıyla
renkli porte çizgilerini, ayrıca bir ilahinin her bir satırının ilk hecelerinden oluşan nota
isimlerini müziğe kazandırmıştır.
Anahtar: Anahtar portenin sol tarafına yazılan ve notaların isimlendirmesini sağlayan
işarettir. Her anahtar yazıldığı çizgideki notaya kendi ismini verir ve diğerleri de buna göre
isimlendirirler. Türk müziğinde yalnız 2. çizgiye yazılan Sol anahtarı kullanılır.
Gam-Dizi: Herhangi bir notadan başlayıp inici veya çıkıcı olarak sekiz komşu notanın hiç
kopmadan sıralanmasına gam veya dizi denir. Gamlar pest (kalın) notadan başlayıp tiz (ince)
notaya doğru sıralanıyorsa çıkıcı gam, tiz notadan, pes notaya doğru sıralanıyorsa inici gam
adını alırlar. Gamın her sesine derece adı verilir.
Aralık (Intervall): Sesler arasındaki uzaklıktır. Batı müziğinde ana olarak tam ve yarım
aralıklar vardır. Türk müziğinde ise bu isimlendirme başkadır bunu ileride göreceğiz.
Değiştirme işaretleri: Önüne geldiği notayı yarım ses incelten, kalınlaştıran veya eski
haline döndüren işaretlerdir. Batı müziğindeki değiştirme işaretleri diyez, bemol ve bekar’dır.
Diyez: Önündeki notayı yarım ses tizleştiren (incelten) işarettir.
Bemol: Önündeki notayı yarım ses pestleştiren (kalınlaştıran) işarettir.
Bekar : Diyez veya bemolle değiştirilmiş bir notayı, diyez veya bemolden kurtarır.
Çift Diyez: Önündeki notayı bir tam tizleştiren (incelten) işarettir.
Çift Bemol: Önündeki notayı bir tam ses pestleştiren (kalınlaştıran) işarettir.
37
 Çift Bekar : Çift diyez veya çift bemolle değiştirilmiş bir notayı, bunlardan kurtarır.
Aralıklar konusunu anlatırken tam ses, yarım ses gibi kavramlardan söz etmiştik. Şimdi
önce tam ses veya tam aralık, sonra da yarım ses veya yarım aralık dediğimiz şeyin ne
olduğunu öğrenelim. Türk Müziğindeki sisteme bir göz atarsak:
Türk müziğinde tam ikili aralık, küçük küçük birbirine eşit dokuz parçanın birleşmesinden
meydana gelmiştir. Bu küçük parçaların her birine “koma” adı verilir. Örneğin bir telin do
sesini alacağımız yerine parmağımızla basalım. Sonra ikinci parmağımızla re sesini
alabileceğimiz bir yerine basalım. İki parmağımız arasında kalan uzaklığı ölçüp dokuza
bölersek, iki parmağımız arasında kalan uzaklığın 1/9 ‘ini buluruz. İşte bu tam ikili aralık
arasındaki her 1/9 parçaya “1 koma” adı verilir.
Batı müzinde kullanılan, “tampere sistemi” ise, tam ikili aralığın tam ortadan bölünüp
burada bir önceki pes sesin diyezi’nin ve bir sonraki tiz sesin bemolünün bulunduğunu kabul
eden sistemdir. Weremeister tarafından ortaya atılmış ve J.S. Bach tarafından geliştirilerek
kullanılmıştır. Sağladığı bir takım olanaklar nedeniyle günümüze kadar çok sesli batı
müziğinin öz sistemi olarak benimsenmiş ve kullanılmıştır.
Müzik konusunda en büyük sıkıntı, müziğin bilimsel yönleriyle yeteri kadar
tanıtılamamasıdır. İnsanların günlük hayatta bile sürekli iç içe oldukları bu olguya bilimsel
yaklaşmak faydalı olabilir. O zaman biraz da müzik biliminin inceliklerine bir göz atalım:
Müzik Bilimi-Müzikoloji
Müziğin tanımı tarihsel dönem, bölge, kültür ve kişisel beğenilere bağımlı olarak büyük
farklılık gösterir. Özellikle 20. Yüzyıl Çağdaş Batı müziğinde ortaya çıkan çok farklı müzik
akımları, ortak bir tanımı büyük ölçüde imkânsızlaştırmaktadır. Bunun ötesinde, gittikçe daha
fazla insanın erişme olanağı bulduğu farklı kültürlere ait “yerel müzikler” de bu tanımlama
zorluğunu arttırmaktadır.
Tüm bu nedenlerden dolayı, müziğin tek bir tanımla açıklanması yerine farklı açılardan
(sosyolojik, psikolojik, akustik, politik vb.) yapılan birden fazla tanımla açıklanması yaygınlık
kazanmıştır. Bir sosyoloğun müziğe olan yaklaşımıyla, bir akustik fizikçinin yaklaşımı
arasında gerek tanım, gerek yöntem olarak büyük farklılık vardır. Tüm bu yaklaşımlar
müzikologlar (Müzikoloji) ve müzik kuramcıları (Müzik Teorisi) tarafından araştırılarak
değerlendirilmekte ve yeni yeni tanımlar geliştirilmektedir.
Bu yaklaşımdan yola çıkıldığında “müzikoloji” müzik üzerine söz söyleme, “müzikolog”
ise müzikten haber veren anlamında yorumlanabilir. Müzikolojinin bir başka tanımı ise;
“Müzik sanatını fiziksel, psikolojik, estetik ve kültürel bir görüngü (fenomen) olarak
araştırmayı hedefleyen bilim alanı” olduğu şeklindedir.
Müzikolojinin bir başka tanımı da: “Müzik alanında var olan kuramların (yapılan bilimsel
araştırmalar ve deneysel çalışmalar sonucunda doğruya en yakın olduğu kabul edilen
varsayımlar) geliştirilmesi, ya da tamamen yok edilerek yerlerine yenilerinin konulmasına
yönelik, yapılan bilimsel araştırmalar, deneysel çalışmalar ve bunların belgelenmesi.”
Şeklinde yapılabilir.
Pisagor’dan beri müzik bilimi, diğer bilim dalların arasında yerini korumakta olup
matematik ve bugün doğa bilimleri olarak bildiğimiz bilimlerle birlikte anılmaktadır. Buna iyi
bir örnek olarak; Boethius’un dört matematik disiplini olarak adlandırıldığı aritmetik,
geometri, astronomi ve müziği gösterebiliriz. Görüldüğü gibi Boethius müziği, aritmetik,
geometri ve astronomi bilimleri arasında göstermekte ve dört matematik disiplininden biri
olarak nitelendirmektedir.
Müzikoloji'nin ilk olarak "müzik bilimi" anlamındaki kelimenin geçtiği Jahrbuch für
musikalische Wissenschaft (1863) adlı eseriyle Friedrich Chrysander tarafından kurulduğu
kabul edilir. Müzikolojinin o sıralarda henüz kendine özgü bir araştırma yöntemi yoktu. Eski
yöntemlerle araştırmalarını yapıyordu. Üniversitelerde, konservatuarlarda ve özel okullarda
müzikoloji öğretimi başlayınca kendine özgü bilimsel yöntemler geliştirdi.
38
 Türkiye'de müzikoloji, Avrupa'nın doğu müziğiyle ilgilenmesine paralel olarak 1910'lardan
sonra gelişmiştir. Müzikoloji, müziğe yönelik bilim disiplinlerinin genel adı olmasına rağmen,
yöntem açısından Etno-müzikoloji’den ayrılır. Son yıllarda bu iki disiplin “Müzik Bilimleri”
adı ile kullanılmaya başlanmıştır. Ayrıca bu disiplinin alt dalları olarak, müzik sosyolojisi,
müzik psikolojisi, müzik terapi vb. söylenebilir. Müziği kendi başına ele almanın, inceleme ve
araştırmanın yolu disiplinler arası çalışmaktan geçer.
Müziği incelemek, herhangi bir şeyi incelemekten farklı düşünülmemelidir. Bilindiği gibi
inceleme için “ne, nasıl ve neden?” soruları bize yol gösterici özellik taşır. Müzik olgusunu bu
sorulara yanıt arayarak ele almak bilimsel müzik incelemesinin başlangıcını oluşturur. Müzik
yapmak ve müziği incelemek iki ayrı eylemdir. Müzik yapmak; müziği icra etmek, çalmak,
söylemek, bestelemek anlamına gelir. Müziği incelemek; müzik adına kuramsal, yönteme
dayalı inceleme yapmaktır.
Müzik alanında öne çıkan daha çok müziğin icrası ve dinletilmesi olmuştur. Onu
anlamlandırmak, nedensellik ilişkilerini irdelemek maalesef yine yapanlara bırakılmıştır.
Kaynağında toplanan bilgiler (müzik eserleri) yalnızca eğitim ve seslendirme amaçlı
kullanılmıştır. Bu da bizi müziğin üretildiği ortamın içinde (bağlam), anlamlandırılmasına
yönelik çalışmaların yapılmasına itmiştir. Müziği araştırmak; toplumu incelemek, kültürü
kodlamak, kavramsallaştırmak müzik üzerine söylem kurmak demektir. Müzik üzerine
söylem; sanatçı, müzisyen ve/veya müzik sanatçısı kavramlarını içerirken aynı zamanda da
müzikal kimliği irdelemek anlamını taşır.
Müzikal kimlik oluşumunda önceliği sanatçı kavramının aldığını görürüz. Her müzisyen
kendisini bir sanatçı olarak görebilir. Çünkü müzik; “bir ses sanatıdır.” Sanat dalları estetikten
ve felsefeden bağımsız düşünülemez. Felsefe ve estetik sanatçının bilişsel alt yapısını
destekleyici işgörüye sahiptir. Estetikten yoksun, felsefeden uzak bir besteci düşünülemez.
Türk müzik tarihinde Farabi, İbn Sina, Safiyyüddin Abdülmü'min, Abdülkadir Maragî,
Ladikli gibi nazarî ve Ali Ufkî, Kantemiroğlu gibi nota eserleri yazan müzikolog denebilecek
insanlar varsa da eserlerini günümüz tekniğinde ve bilgisi ölçüsünde yazmamışlardır.
Müzikoloji biliminin, 1850'de kurulmasından sonra Türkiye'de müziğin bilimsel masaya
oturtulması ve incelenmesi gerektiğini anlayıp buna göre ilk müzik araştırmacılarını teşvik
edenler, gelenekten gelen bilgi ve deneyimlerini öğrencilerinden, Rauf Yekta Bey ile Suphi
Ezgi'ye aktarmışlar, onları yönlendirmişlerdir. Daha sonra Hüseyin Sadettin Arel'in de
katıldığı ilk müzikolojik çalışmalarının, Rauf Yekta Bey ve Suphi Ezgi tarafından 1913-1920
arasında yapıldığı kabul edilmektedir.
Türkiye'de ilk ciddi anlamda müzikolog olarak anılmaya değer kişi Rauf Yekta Bey dir
(1871-1935). Rauf Yekta Bey, çoğunlukla “meşk sistemi” ile gelen notaları yazıya geçirme
çalışmaları yanında teori konusuna da eğilmiş, “24 aralıklı ses sistemi” denilen o günün
koşullarında, Türk müziği teorisinde yeni bir görüş ortaya atmıştır. Aynı dönemde Suphi Ezgi
(1869-1962), Hüseyin Sadettin Arel (1880-1955), Murat Uzdilek hem nota hem de nazariyat
ve Türk müziğinin korunması sahasında yazdıkları eserlerle müzikolojik çalışmalara
katılmışlardır.
Suphi Ezgi’nin Nazari ve Ameli Türk Müziği (I-V, İstanbul 1933-53), H. Sadettin Arel’in
Türk Musikisi Kimindir (İstanbul 1969) çalışmaları önemlidir. Bu noktada kısaca isimlerini
sayacağımız Mahmut Ragıp Gazimihal (1900-1961), Veysel Arseven (1919-1977), Ferruh
Arsunar (1908-1965), Sâdi Yâver Ataman (1908- 1994), Gültekin Oransay, Etem Ruhi Üngör,
Cem Behar, Yalçın Tura, Cevad Memduh Altar ve daha birçokları çalışmalarıyla müzikolog
olarak anılabilirler. 1900 yıllarından sonra Türk müziğini H. Usbeck, K. Reinhard, U.
Reinhard, K. Signell,W. Feldman gibi yabancılar da araştırma konusu yapmışlardır.
Türkiye'de müzik eğitimi amaçlı Dârülelhan'dan bu yana birçok okul kurulmuştur. Musiki
Muallim Mektebi, Konservatuarlar zaman zaman siyasî sebeplerle, yeterli ilmî araştırma
yapamadılar. 1982'den sonra üniversite çatısında kurulan konservatuarlardan ilmî çalışmalar

39
beklenmekle birlikte bu kuruluşlar da pek az ciddi müzikolojik yayın yapabildiler. Türkiye'de
en eski müzikoloji bölümü, Ege Üniversitesi'nde Dr. Erdoğan Okyay'ın da aralarında
bulunduğu müzik bilimcilerce kurulmuş, kısa süre sonra atanan Prof.Dr. Gültekin Oransay
sayesinde akademik bir yapıya kavuşmuştur.
Bununla birlikte müzikoloji sahasında önemli adımlar atan başkaları da olmuştur.
Babillilerin (Sümerlerin) müzik ve çalgılarını “Galpin” gün ışığına çıkarmıştır. Ortaçağ müzik
anlayışını modern zamana göre açıklayan “Cousmaker” dır. Günümüzde ise müziğin
simgeleri üzerinde önemli çalışmaları ve çözümlemeleri “Max Schneider” yapmıştır. Bütün
bu müzikologlar geniş bir kültürle birlikte bilim araştırmalarını seven ve neden-sonuç
ilişkisini sentez yapabilen kişilerdir.
Bugün gelinen noktada ise genel kabule göre Müzikoloji, “bağımsız” bir bilim dalıdır.
Müzik tarihi, müzik teorisi gibi alt dallara müzik mitolojisine kadar varan araştırma alanına
sahiptir. Bazıları "Etnomüzikoloji"yi "müzik tarihi"nin içinde bir araştırma alanı olarak kabul
etmektedirler. Bununla birlikte Dünya müzikleri, "Karşılaştırmalı müzikoloji", "Kültürel
müzikoloji" gibi adlandırılan alanlar da yine müzikolojinin alt dalı olan başlıklardır.
Müzik Ne İşe Yarar?

STRİPTİZ
Kaç nota var
Do re mi fa sol la si
Onun da üstünde
O kadar giysi

Etekliği fa
Sütyeni sol
Papuçları la
Şapkası si

Sevmektedir onları
Kendi bedeni gibi
Kaç nota var
Do re mi fa sol la si
…..
Cemal Süreya
Müzik en yalın haliyle, duyguları ifade etmeğe yarar. İster dinleyerek, ister söyleyerek
veya çalarak söyleyerek yani icra ederek. Müzik her zaman söylenebilir veya dinlenebilen bir
olgudur.
Soruyu bir de müzik olmasaydı veya müziksiz bir yaşam nasıl olurdu? Diye sorarsak,
cevabı herhalde, tatsız- tuzsuz, yavan bir şey olurdu. Çünkü müzik güzel bir olgu ve duygu
olduğu kadar, yaratıcıdır da. İster dinlerken, ister seslendirirken. Bir enstürman çalmak, bir
müzik parçasını seslendirmek veya yorumlamak, değerli bir şey yaratmanın en mükemmel
yollarından biridir. Çaldığınız enstürman ne olursa olsun tek bir notayı8 çıkardığınız anda bir
şey yaratmış olursunuz. Kuşkusuz müziğin en güzeli de insanın kendisi için çaldığıdır.
Başkaları ile paylaşmak ise onun yanlızlık duygusundan kurtarır. Tıpkı başkalarının yaptığı
müziği dinlerken olduğu gibi başka hiç bir ses olmadan, sadece kendi çıkarttığın uyumlu
seslerle hislerini paylaşmaktır müzik.
Müzik uyumdur: Bir grupla, bir grup insanla, radyoda çalan bir şarkıya eşlik ederken
enstürman çalıyorsanız eğer o kişilerle konuşarak asla yakalayamayacağınız bir uyum
yakalarsınız. Bir süre sonra birbirinizi daha iyi anlamaya başlarsınız. Geçişler söylemeden
olur, doğaçlama çalınır ve o kişiyle tartışılır; ulaşılan sonuç kaydedilmez ama hatırlanır.
40
 Hele hele müzik çalışmalar bir koro halinda yapılıyorsa, deme gitsin. Birbirini önceden
tanımayan her yaştan ve cinsten insanların birayara gelerek, bir yönetici denetiminde şarkı
söyleyerek alkış aşmaları ne kadar güzel bir duygudur.
Müzik canlıdır: Müzik sesin hareketidir demiştik. Hareketin olduğu yerde enerji ve
canlılık var demektir. Her canlı gibi nefes alır, solunum yapar, doğar büyür ve son bulur. Bir
beste, canlının, bir meyva, ürün veya döl vermesi gibidir. Daha neler eklenebilir bu işlere?
Müzik dansın aracıdır. Müzik ne kadar hareketli ise dans da o kadar canlanır ve hızlanır.
Müzik ayrıca dinsel amaçlarla da çok yaygın olarak kullanılır. İlahiler, ezan ve dualar buna
bir örnektir. Çocuğunu uyutmak için anneler, ninni söylerler. Bir ninnide müziğin, ritmini ve
ahengini duyan çocuk mutluluk duyar ve rahatlıkla uyur.
O halde müzik mutluluk, dinginlik ve huzur verir insanoğluna.
Kendinden geçmek, "esrimek", ya da eşlik etmek üzere kullanılabilir müzik. Ayrıca müziği
bir iletişim aracı olarak kullanıyoruz. Toplumları duygulandıran, coşturan marşlar çalıp
söylüyoruz ve müzikle bir toplum bilinci oluşturabiliyoruz.
İletişim olarak müzik, retoriğe (Söz söyleme?) indirgenemediği gibi, bu derinlik ille de
müzikle dil arasındaki paralelliğin sonuna kadar götürülmesini gerektirmiyor.
Burney, 18. yüzyıl Fransa ve İtalyası hakkında gezi notlarına müziğin “Hiçbir zaman
bugünkü kadar büyük bir saygı görmediği ya da iyi anlaşılmadığını” kaydederek başlıyor ve
hemen müziğin ne işe yaradığı tartışmasına girişiyor.
Müzik gücü sayesinde doğum sancılarını hafifletip, katlanabilir hale getirebiliyor.
Ağıtlarla, yas ve acıları hafifletmek için yer alıyor. Ve nihayet bazı hastalıkların sağaltımında
binlerce yıldan beri kullanılageliyor.
22nd April 2009, Iskender Savaşır tarafından yayınlandı. Eklemeler de var V.Y
http://defterisk.blogspot.com.tr/2009/04/muzik-ne-ise-yarar.html

Müzik Sanatı Tarihi

İlk insanlar, önceleri kendi seslerinden daha çok doğadaki seslerden özellikle, gök
gürültüsü, dalgalar, rüzgâr, fırtına ve hayvanların çıkardığı şiddetli uğultularda etkilenmiş
olmalılar. Onlar için doğanın vahşi sesleri bilinmeyenin habercisi olarak algılanmaktaydı.
Kısıtlı bir sözcük dağarcığı olan ilkel insan, gördüklerini adlandırıyordu. Duygularını,
içgüdülerini ve kutsal güçlere inancını anlatmak için hemen o anda kendiliğinden düzenlenen
seslerden yararlanıyordu. Giderek müzik, avcılıkta ve haberleşmede olsun, ninni ya da matem
şarkısında olsun veya büyüyle karışmış bir törende olsun, ilkel insanın tüm ihtiyaçlarına cevap
verecek biçimde ve her alanda hayatına pek yoğun olarak girmişti sesler.
Doğanın ses malzemesi insanoğlunun düş gücüne seslenip, yeni yaratılar için ona esin
kaynağı olması da kaçınılmazdı. Ayrıca müziksel anlatı tekniğinin konuşma tekniğinden daha
yalın olduğuna bakıldığında müziğin, konuşmadan çok daha önce oluştuğunu düşünenler ve
vurgulayanlar haklı olabilir. Bazı araştırmacılara göre müzik, ilk insanlarda işaret verme
görevi gören ünlem ve bağırtılardan ortaya çıkar. Onlara göre insanoğlu, ilk zamanlarda
çalışma sırasında harcadığı çabayı hafifletmek amacıyla dans edip şarkı söylemiştir.
Kısacası ilk insan, açıklayamadığı doğa olaylarına karşı başlangıçta hem saldırma, hem de
korunma silahı olarak ve bundan başka da insanlar, hayvanlar ve eşya üzerinde etki yapmak
için müziği kullanmıştır. Ya da Müzik “dil” den, hayvan ve özellikle kuş seslerini taklitten,
insanların birbiriyle kurduğu duygusal ilişkilerden kaynaklanmış, ya da esinlenerek
doğmuştur. Değişik araştırmacı ve ilgilinin müziğin kökleri konusunda bu tür yargılar
taşıdığını saptıyoruz. Bizler ise şunu görmekteyiz ki müzik, ilk insan için bugün ondan ne
anlıyorsak kesinlikle o değildi; o bir yardımcıydı, arkadaştı, araçtı ve hayatını kolaylaştıran
bir olanaktı.
İnsan için “ritim duygusu” sahibidir derler. Bunu, bir vuruş, bir gürültü ya da bağırışın
tekrarından ve simetrisinden doğan bir güdü ya da bakışık algılama yetkinliği biçiminde

41
tanımlayabiliriz. Evet, doğanın da ritmi vardır. Gece ve gündüz, mevsimler, üreme,
filizlenme, çiçek açma, solma, yaşam ve ölüm dönüşümü. Bu, doğal olduğu kadar anlaşılmaz
uyum içindeki insanoğlu, kendi organizmasının da ritimlerle çevrili olduğunu ve onlarla
yönetildiğini görmüş, varlığının dayandığı her şeyde yaşamın ölçüsünün vurduğunu sezmiş
olabilir.
İlk insan, ayakları, elleri, gırtlağı ve beyni ile yarattığı kendi dünyasını giderek çeşitli
seslerle doldurmuş; zamanla bir delik boynuzundan, içi oyuk bir kamıştan ya da kemikten
uyumlu sesler elde ederek kendisine zengin bir iç hayat örmüştür. Üflemeli çalgılar böyle
doğmuş, bu amaca hizmet için fark edilmiş; bununla kalmayıp dev adımlarla ilerlemiş olmalı:
Çünkü insanın belki de en doğal yönelimi bulduğu ilk olanla yetinmeyip onu
zenginleştirmektir.
Örneğin, kır flütü bu grubun atası sayılır. Ayrıca avcılıkta kullanılan gerilmiş yaylardan
çıkan sesler, yeni bir çalgı ailesinin, telli çalgılar grubunun doğmasına yol açmış olmalı. Yine
kemikler, taşlar, tahtalar ya da gerilmiş derilere vurularak bugünün vurmalı çalgılarının ilkleri
oluşmuş olabilir. Bizler günümüzden yaklaşık otuz bin yıl öncesinden elimize kalan çeşitli
ilkel çalgıların olduğunu bilmekteyiz. Yüzyıllar boyunca bu çalgıların yapısı, malzemesi ve
düzenekleri gelişmiş, mükemmelleşmiş ve bugüne ulaşmıştır.
Ancak ilkellerin dünyasında çalgıların o denli çeşitliliği ilginçtir. İlkeller, ellerine geçen
her uygun gereci, doğaldır ki ses çıkaran bir araç yapmışlardır. Örneğin; kemikler düdük
olmuştur. Türlü kamışlar, yere vurularak ses çıkartan çalgılar, birer üflemeli çalgı aracı ve
etkileyici boru olmuştur. Kabuklarından, kabaklardan sallayarak ve vurularak ses veren
vurmalı çalgılar yapılmıştır. Midye kabukları, içi boş ya da boşaltılmış ağaç dalları ses veren
boru olmuş, ağaç gövdeleri, içinde bir tür dans da edilen dev vurmalı çalgılar haline
getirilmiştir. Topraktan kaplar, ağaç kovukları, hayvan derilerinden çeşitli davullar olmuştur.
Bütün müzik tarihini ilgilendiren eski ve yeni arkeoloji/etnografik bulgular bize şunu
gösteriyor ki ilk insanların yaşamında müzik, gündelik işlerine eşlik için vardı. Daha sonra ise
büyü törenlerindeki tapma etkinliklerinde yani inanç edimlerinde vb. için kullanıldı: Ama
müzik hep vardı.
Ancak başlangıçta elbette müzik bugünkü gibi kendisi bir amaç olmamış, o bir yardımcı
olmuştur. O, büyük ölçüde araç olarak yani haberleşme, anlaşma, tapınma ve benzerlerine
aracı olarak kullanılıyordu. Sonraları fiziksel gelişimi yanında psikolojik yönü de çok gelişen
insan, bu uyum ve denge duygusu oluşturan sesleri kullanırken yetkinleşti ve yaptıklarını
yetkinleştirdi. Çeşitli yeni çalgılar oluşturdu ve eski çalgıları daha da geliştirerek yeniden
yapılandırdı. Bugün biz o ilk sesleri duyan insanların merakları, zevkleri ve akılları sonucu
gelişmiş müziklerle baş başayız.
İlk Uygarlıklarda Müzik
Bugünki bilgilerimize göre; ilk uygarlıkların yerleşik yaşama geçişleri, “Bereketli hilal”
adı verilen topraklar üzerinde gerçekleşmiştir. Örneğin M.Ö 10.000 - 15.000 arasında
Anadolu’da ve Mezopotamya’da ilk kez tarım yapılabilmiş, sözü geçen bu bölgelerin doğası
ve iklimi sayesinde tarım giderek gelişmiştir. Sümer, Babil, Akat, Asur, Luvi, Hatti, Hitit
uygarlıkları bu yörede doğmuş, bunlar belirli kültürel düzeylere ulaşmışlardır.
Bu ilk insanların uygarlıklarının kültürel yaşamlarını besleyen ve onunla paralel giden
müzikleri olmuştur. İlk uygarlıklarda da Müziğin toplumsal yaşamdaki ilk görevinin dinsel /
mistik törenlere eşlik etmek olduğu görülmektedir. İlk uygarlıkların tapınaklarındaki şiirli
ayinlerin, birer dinsel şarkılara dönüştüğü varsayılır. Çok eski duaların, rahiplerin ve koroların
karşılıklı söylediği ve iki koronun değişimli olarak söylediği biçimleriyle yapıldığı
bilinmektedir. Örneğin, bu uygarlıklar içinden belki de en çok bilinen Sümerlilere ait
çalgıların yan ve düz çalınan flütler, küçük davul ve timpaninin ilkeli olan ikili davullar, tef,
kavisli arp ve lirler olduğunu saptarız.

42
 Ur kentindeki kral mezarları kazılarında, müzisyenlere verilen ayrı isimler hakkında
bulgulara rastlanmıştır, ancak, buralardaki çalgıların kendilerine ait sesleri, akort ediliş
biçimleri ve müzik işaretleri hakkında günümüze kalmış çok gelişmiş bilgi yoktur. Geç Sümer
ve Sümerlerden yaklaşık 2000 yıl sonra doğan Babil uygarlığında, ilkel telli çalgılar
kullanılmıştır. Babil tapınaklarında müziğe ilişkin ilginç bir örneğe rastlanır: 5 ile 24 bölüm
arasında değişen seslendirmelerden oluşan ve genelde çalgı müziği ile başlayan ilahi ve
duaların sözleri Sümerlerde karşılaşılanlarla aynıdır.
Sümerler
Sümerler müziğe el attıklarında, Mısır'dan ödünç aldıkları çalgıları kullanmışlar, ancak
üçüncü hanedanın sorun çıkarmasından dolayı hepsini geri vermek zorunda kalmışlardır.
Bunun üzerine gönderdikleri aletlerin kopyasını yapmaya çalışırken santur ve bağlama türü
iki çalgı aleti icat etmişler ve böylece tarihin ilk şans eseri ortaya çıkan keşfini yapmışlardır
M.Ö. 2500-600 yılları arasında egemen olan Asur uygarlığında ise kol üzerinde tutulan
ilkel arp örneğine de rastlanmıştır. M.Ö. 1270-606 arasında yani Geç Asurlular dönemi olarak
adlandırılan dönemde, dindışı ve yaşamın diğer alanlarına ait müzik de vardı. Bu müziğin
şenliklerde ve kral eğlencelerinde kullanıldığı sanılmaktadır. Daha sonra ortaya çıkan
Kaldeliler döneminde bir bando kurulduğu bilinir. Bu bandoda, bugünkü klasik müzik
orkestrasında yeri olan kornonun ilkeli olan bir boru, kamıştan düdükler, lir ya da kucakta
çalınan bir ilginç arp çeşidi vardır.
Mezopotamya’da oluşmuş, gelişmiş ve sürecini tamamlamış tüm uygarlıkların tarihi de
diğer coğrafyalardaki eski tarihlerde karşımıza çıkan manzaraya benzer şekilde; iç içedir.
Hepsi birbirinden etkilenmiş, birbirini değiştirmiş, aynı çalgıları ya da bunlardan
geliştirdikleri örnekleri kullanmışlardır.
Günümüzde yine bu bölge civarında yaşamış olan Fenike ve İbrani uygarlıkları, bazı
çalgıların ilk kullanıcılarıdırlar. Fenikeliler “çift aulos” olarak adlandırılan ve Antik Ege ve
sonraki Roma uygarlıklarında da karşımıza sıkça çıkan iki boruya sahip bir tür obuayı
bulmuşlardır. Bu uygarlıklar bilinçli olarak ilk çalgı topluluğunu bir araya getiren ilk
uygarlıklar arasında sayılabilir. Telli, üflemeli ve vurmalı çalgılardan oluşan ilk çalgı
topluluğu bir tür eski orkestra ile bu ilk uygarlıklarda karşılaşmış oluyoruz. Böyle
baktığımızda İbranilerin, çalgı gelişimine önemli katkılar sağladığı bilinmektedir.

3400 Yıllık Dünyanın En Eski Şarkısı

Şimdi sıkı durun. Aşağıdaki tablette, Sümerlere ait, 3400 yıl öncesinden kalan ve “Batı
müziğinin kökenine dair bütün bilgileri değiştirdiği iddia edilen” dünyanın en eski müzik
parçası, günümüzdeki notalara dönüştürülerek yorumlandı.
Dünyanın en eski şarkısının yer aldığı Sümer tableti.

43
 1950’li yılların başlarında arkeologlar İ.Ö. 14. yüzyıldan kilden yapılmış çeşitli tabletleri
Mezopotamya’da antik bir şehir olan Ugarit’te günyüzüne çıkardılar. Bu tabletler, Hurri
dilinden çivi yazısı biçiminde işaretler içeriyordu. Söz konusu işaretlerin de nihayetinde
şimdiye kadar keşfedilmiş bilinen en eski müzik parçası, 3400 yıllık bir ilahi olduğu anlaşıldı.
Kaliforniya Üniversitesi’nde Asuroloji profesörü olan Anne Draffkorn Kilmer, keşfedilen bu
belgeleri yorumlayarak aşağıdaki şekilde görüldüğü gibi bu antik müzik parçasının işaretlerini
modern notalara dönüştürdü.

En eski şarkı
Archeologia Musicalis dergisinde, 1988’de yayınlanan bir makalede Richard Fink, “7
notalı diyatonik ölçünün tıpkı müzikal harmoni gibi bundan 3400 yıl önce varolduğunu”
yazıyor. Fink ayrıca, bu arkeolojik bulguların antik harmoninin aslında var olmadığını ve
ölçünün yalnızca Antik Yunan’la alakalı olduğunu savunan müzikologların birçoğunu
yanılttığını belirtiyor.
Akademi dünyasında müziğin batılı kökeni üzerinde büyük bir tartışma başlattığı görülen
Mezopotamya bölgesinin bu 3400 yıllık müzik parçasını, yani dünyanın en eski şarkısını

44
aşağıdaki video aracılığıyla duyabilirsiniz. Yeniden canlandırılan bu şarkıda dijital bir
enstrüman olan midi klavye kullanıldı. Elbette Sümerlerin kullandığı enstrümandan çok farklı
olan bu çalgı aleti yine de bu ilginç kompozisyona dair bir fikir edinmemiz için yeterli
olabilir. Diğer yandan parçanın ritminin yalnızca bir tahmine dayandığını da unutmamak
gerekiyor.
Kilmer ve Crooker, antik Yakın Doğu müziği hakkında bilgilerin anlatıldığı ve yukarıdaki
şarkıyı da içeren tabletlerin fotoğraflarını ve çevirilerini gösteren bir kitapçığın yer aldığı
“Sounds From Silence” (“Sessizlikten Sesler”) adlı bir ses kitabı yayınladılar. Söz konusu
çalışmada ayrıca, “A Hurrian Cult Song from Ancient Ugarit” (“Antik Ugaritten Bir Hurri
Kültü Şarkısı”) adını verdikleri bu şarkının bir yorumunu da paylaşıyorlar. Lir kullanılarak
çalınan şarkı bu haliyle, muhtemelen onun özgün şeklinin en yakın biçimde dinlenebiliyor.
Ayni şarkının Michael Levy tarafından, farklı bir lirle yapılan yorumunu aşağıda
dinleyebilirsiniz.
Kaynak: www.openculture.com/2014/07/the-oldest-song-in-the-world.html

Mısır
M.Ö. 4000'lere dayanan bir geçmişe sahip Mısır uygarlığının müziğe verdiği önem,
kazılarda bulunan çalgılardan (flüt, arp, davul, def, darbuka, trompet) anlaşılıyor. Eski
Mısır'da çalgı çalmak nedense tamamen kadınlara özgü bir iştir. Erkekler tapınakta taş tablet
oynarken, kadınlar tarlada müzik yaparmış. Tanrı Orisis'in ölümünü kutlamak için toplanan
rahipler halkla birlikte dans ederken kadınların yaptığı müzikten faydalanmış, ancak halktan
birinin "Orisis ölmemiş, çabuk dağılın" demesiyle rahipler olay yerinden tüyünce bütün suç
kadınların üstüne kalmıştır.
Mezopotamya uygarlıklarını takip eden Mısır uygarlığının egemenliği, M.Ö. 3000-500
yılları arasındadır. Mısırlılar, çalpara ve benzeri sallamalı - vurmalı çalgıları, 6-8 telli ve
öncekilerden daha büyük boyutlara sahip arpı, el davulunu, çifte klarneti, lutun gelişmiş bir
biçimini ve çifte aulosu, el-arpı denen küçük arp çeşidini ve en gözde çalgıları olan ve “ben”
adını verdikleri arpı bularak kullanmışlardır.
Mısırlıların saray müzikleri ve tapınak müzikleri birbiriyle bağlantılıdır. Çünkü Firavunlar
aynı zamanda rahip olarak kabul ediliyordu. Yeni krallık döneminde tapınaklara kadın
müzikçilerin de girmesiyle birlikte müzik ve dansın temposu canlanmış, sonradan katılan
Asya kökenli çalgılarla oryantal etki belirginleşmiştir.
Hint Müziği
Uygarlık evrelerinden bir diğer özel olanı ise Hint uygarlığıdır. M.Ö. 3000 yıllarında
Kuzeybatı Hindistan’da ilk Hint kültürü yeşerir. Bundan 1500 yıl sonra Hint kültürünün ikinci
dönemini oluşturan Veda dönemini görürüz. Bu kültüre ait müzik bilgileri dört önemli kitapta
toplanmıştır. Birinde ilahiler, birinde teorik bilgiler (kast sisteminin en üst tabakasına ait
müziği ele alır) vardır. Diğer iki kitap hakkında kaynak bilgisi yoktur.
Hint uygarlığının (İ.Ö.2000) müziğe fazlasıyla önem verildiği görülür. Tarihin ilk notaya
alınmış ezgileri Hintlilere aittir. Teorik çalışmalara önem veren müzisyenler, belli bir melodi
çizgisi izleyen 'Raga' ve ritmi belirleyen 'Tala' adlı kalıplar bulmuşlar, olayın ciddiye alınması
için de ellerinden geleni yapmışlardır. Örneğin, her raga bir ruh halini yansıtır ve belli
mevsimlerde, belli günlerde ve hatta belli saatlerde çalınması gerekir. Aksini yapanlar Hint
fakirliğine mahkûm edilir.
Hint çalgıları çok zengin ve çeşitlidir. Ancak en göze batanı 'ramsinga' adı verilen büyük
bir boru şeklindeki üflemeli çalgıdır. Çalgı fazla ağır olduğundan tavana telle asılarak
çalınırdı. Ramsinga'nın çalgıcısı hata yaparsa aynı tele asılması kaçınılmazdır. Hint
kültüründe müzisyenler üçe ayrılır. Birinci sınıf Pagod'tur. Bunlar Hint tapınaklarında yirmi
yaşına kadar tanrıların karısı olarak hizmete sunulmuş on iki genç kızdır. Pagod'lar tapınakta
kaldıkları süre içerisinde müzik ve dans öğrenir, dinsel törenlerde bunları sergilerler. İkinci

45
sınıf, Raca sarayına bağlı müzisyenlerdir. Bunlar saray için müzik yaparlar. Üçüncü sınıf,
halk tabakası müzisyenleridir. Geçimlerini sokaklarda sağlarlar. Halkın verdiği sadakalarla
geçinen bu müzisyenler günün birinde meşhur olup Raca'ya hava atma hayalleriyle yanıp
tutuşurlar.
İkinci evre Hint kültürünün açıklığa kavuşması, M.Ö. 2000 yılında Bharata tarafından
yazılan beşinci Veda kitabı “Natyaveda” ile gerçekleşmiştir. Bu kitap, kast sistemindeki tüm
tabakaların müziğini kapsar. Hindistan, çağlar boyunca diğer kültürlerin (Grek ve İskit) ve
ayrıca Budizm’in etkisi altında kalmıştır. Kandahar ve Keşmir bölgesindeki, Greko-Budist
heykeller, telli, üflemeli ve vurmalı zengin çalgı çeşitlerini somutlaştırır. Bu çalgıların çoğu,
günümüz Hindistan’ında da kullanılmaktadır. Üçüncü Hint evresi sıfırdan sonraki yıllara
rastlar ve dolayısıyla ilk uygarlıklar kapsamına girmez.
Çin
İ.Ö.3000'lere kadar uzanan Çin kültüründe müzik kalbin sesi ve evrenin imgesi olarak
benimsenmiştir. O yüzden Çin müziğinden anlam çıkarmak biraz zordur. Bir Çinlinin kalbinin
sesi nasıldır bilir misiniz? Çin enstrümanları çok çeşitli ve ilginç olmakla beraber hepsinin
ayrı bir anlamı vardır. Çanlar savaşı, ses veren taşlar yiğitliği, telli çalgılar ciddiyeti, üflemeli
çalgılar genişlik ve bolluğu, davullar ise kafa şişirmeyi ifade eden Çin çalgı aletlerinden 'Lâ'
adı verilen gong çok işlevli bir çalgı aletidir. Bu işlevlerden bir kaçı; cinleri ve ruhları
kurbanın yanından kaçırmak, tapınaklarda pinekleyen tanrıları rahatsız edip dikkatlerini
çekmek, ay tutulmasına sebep olan ejderhayı korkutmak, orduyu uyarıp tüymelerini
bildirmek, saraylarda ziyaretçilerin geldiğini duyururken ziyaretçinin kalp krizi geçirmesini
sağlamak gibi sıralanabilir.
Çin müziği beş notadan oluşan bir diziye dayanır. Eski bir Çin atasözü der ki : "Beş nota
ve on dokuz çocuk, yaşamını idame ettirmeye yeterlidir". Bilge Konfiçyus da müzik için şunu
der: "Müzik toplum düzeni ve eğitim için çok önemli bir araçtır. Ancak pirinç pilavı da bir o
kadar önemlidir". Konfiçyus müzik konusunda çok konuşmuş ve hatta kendini ele vermiştir.
Mesela bilge "Müzik, ihtirasları alevlendirmek için değil, yatıştırmak içindir." demektedir.
Batı, müzikte çoksesliliğe yeni yeni adım atarken, Çin olayı aşmıştır bile. Nüfusun fazla, işin
az olması sonucu tapınak ve saraylarda bin kişilik korolar, üç yüz kişilik orkestralar kurup,
müzik piyasasını kasıp kavurmuşlardır.
Çin kültürünün Yenisey ırmağı çevresinde tarımın gelişmesiyle, M.Ö. 3000 yıllarında
yerleşik düzene geçildi. Çin efsanesine göre aynı yıllarda İmparator Huang-Ti, çağın müzik
kuramcısı Ling-Lun’u Batı ülkelerindeki ormanlara göndererek bir bambu kestirmiş ve Çin’e
getirilen bu bambu kamış ile ülkede ton sistemi üzerinde araştırmalar başlamıştır. Çin
müziğinin esası, pentatonik diye adlandırılan özel bir etkiye sahip bir düzene dayanır. Bu
düzen temel olarak kullanılan beş ses üzerine kurulur ve müzik bu temel içinde yani beş ile
gerçekleşir.
Çin’de müzikteki ileri gelişmeler, Şang Hanedanı dönemindedir (M.Ö. 1500-1000). Bu
dönemde yukarıda belirtilen pentatonik düzenin yanı sıra, neolitik ve bronz çağlarının izlerini
taşıyan çalgılara da rastlanır. Bunlar; çing adlı taş gong, hsüyan adlı küre biçiminde flüt, tijin
adlı kanuna benzer çalgı, panflüt ve davul çeşitleridir.
Çu Hanedanı (M.Ö. 1000-256) döneminde kullanılan ve süreç içinde geleneksel çalgı
niteliği kazanan çalgılar ise şunlardır: King (çıngıraklar dizisi), kin (bir çeşit ilkel kanun),
çang-ku (dümbelek), Pai-Siao (pan flüt), şeng (ağız orgu), ü adlı yan flüt.
Bu çalgıların yanı sıra Çin’de ipek telli, uzun-kısa saplı başka çalgılar da vardı. Örneğin
günümüzde yedi telli olan ve Doğu denilince akla hemen geliveren Sitar (ch’in), Konfiçyüs
dönemine kadar uzanır. Bu çalgı salt bir müzik aleti olmayı aşar, derin bir bilimsel ve felsefi
alt yapıyı da içerir.
Ayrıca Çin’de metal sazların (zil-gong-çan), ipek telli sitarların, taş çalgıların, ağız
orgunun yanı sıra lavta (p’i-p’a) türü sazlar, bambu sazlar, hemen hemen tümü vurmalı olan

46
tahta ve deri sazlar, çamurdan elde edilen sazlar ile su kabağından yapılan birtakım sazlar da
vardı. Bunların çoğu günümüzdeki ortalama 150 müzisyenden oluşan dev orkestralarda da
hâlâ kullanılmaktadır. Oldukça zengin çeşitlilik gösteren Çin çalgıları; hem saray, hem de
tapınaklardaki müziklerde kullanılırdı. O döneme ait kayıtlarda, 120 farklı türlerden sitar, 200
şeng (ağız orgu), 20 shawm (obuaya benzer eski bir nefesli çalgı) ve tüm bunları tamamlayan
yeterli sayıda vurmalı saz, ziller ve taş çanlar olduğu belirtilmektedir. Bu sazların çoğuna
sahip olan bir orkestranın yanında büyük bir olasılıkla bir koronun bulunduğu da kayıtlarda
belirtilir.
Çin’in yer aldığı Uzak Doğu bölgesinde ilk uygarlıklar arasında Japon, Kore, Vietnam,
Moğol gibi başka kültürler de vardır ve bu bölgedeki sanatsal nitelikli müzikler, varlıklarını
ve gelişimlerini Çin İmparatorluğu müzik teorisyenlerinin gerçekleştirdikleri ortak kuramsal
araştırma ve bulgulara borçludur. Tüm bu kültürlerin müzik geleneklerinde kökten bir
farklılık görülmez, ritimsel ve ezgisel formülleri ile çalgıları, benzerlikler gösterir. Japon
çalgıları, tamamıyla Çin’de kullanılan çalgıların olduğu gibi alınmış halidir ve müzik anlayışı
olarak Çinlilerinki benimsenmiştir.
Anadolu’da Müzik
Bugün yazılı Dünya Müzik Tarihi içinde pek yer verilmediğini gözlemlediğimiz, ancak
dünya müzik sanatının evriminde çok önemli bir yeri olduğu belirlenen ülkemiz coğrafyasının
müzik tarihine ait değerleri binlerce yıl öncesinden gelir. Bu yüzden bütün bu aktırılanların
yanında müziğin tarihi için Anadolu’ya dikkatli bakılması gerekmektedir. Ön tarih olarak
adlandırabileceğimiz yazı öncesi tarihsel dönemde, Anadolu’nun Neolitik Devrim olarak
nitelenen döneminin kaya yontuları ve bu döneme ait bazı materyalleri bize bu çağlarda
Anadolu müziği hakkında özel ve anlamlı bilgileri ulaştırmıştır.
Yukarıda belirtilen ilk uygarlıklara ait süreçlerden önce, Anadolu müziği ile ilgili somut
örnekler olarak, arkeolojik kazılar sonunda ülkemizin coğrafyası içinde ele geçen ve bir
koyun kemiğinden yapılmış iki çalgıdan söz edebiliriz. Bunlardan birinde, koyunun omuz
kemiği üzerine açılan çentiklere, sert bir parça ile sürtülerek ses elde edildiğini belirlemiştir.
Günümüzde modern biçimleri de olan ve “balık sırtı” olarak adlandırılan bu çalgı, dönemin
insanları tarafından ibadet sırasında kullanılmaktaydı. Bir diğer aletin de üflemeli çalgı
özellikleri belirlenmiş ve dönemin insanları tarafından bir tür alarm ya da uyarı anlamında
kullanıldığı sonucuna varılmıştır.
M.Ö. 3. Binin sonunda ve 2. binin ilk çeyreğinde Hititlerin Anadolu’ya göçleri sırasında,
Asurlu askerlerin bu dönemde, Mezopotamya tipi büyük ticaret kolonileri oluşturmaları Hatti
resim tasvirlerinde yer almaktadır. Sonuçta böylesine bir uygarlık birikimi oluşturmuş
Anadolu kültüründe, kazılarla ortaya çıkarılan bir örnekte (ki bu M.Ö. 1920-1740 yıllarına
tarihlendirilen ve taş üzerine yontulmuş bir Lir’dir), bu çalgının Anadolu’daki ilk
örneklerinden biri olup, bu çalgıyı çalan kadın figürü toprak döküm için kalıp olarak
kullanılmıştır.
Eski Anadolu krallıkları ve Hititler (M.Ö. 1740-1200) dönemine ait bulgular bazı
çalgıların değişik ve dünya müzik kültürü için çok ilginç örneklerinin dünyada ilk kez
ülkemiz coğrafyasında kullanılmış olduğunu göstermektedir. Örneğin, M.Ö. 1600’lü yıllara
ait bir tarihi vazodaki resimli freskler bu dönemlerde lirin özel bir türünü yansıtmaktadır.
M.Ö. 2. Bin yıla ait mühürler ve mühür baskılarında da dik açılı bir arpı ve değişik türlerdeki
lirleri görürüz.
M.Ö. 1400 civarına ait bir başka vazo üzerinde, ilginçliği nedeniyle anlaşılması zor
hokkabaz sahnesi ile birlikte yer alan saz çalgıcıları ile başka akrobatlar müzik kültürü
birikimimiz içinde müziğin kült fonksiyonlarından birini yani tanrıları eğlendirmeyi özel bir
biçimde tasvir etmektedir. Uzun belli, ses gövdesinin her iki tarafında yer alan beş ses
boşluğu (deliği) ve uzun, ters sapıyla Alacahöyük sazı, eski çağda Yakın Doğu’nun seçkin ve
alanının tek örneği gibi görünmektedir.

47
 Arkeolojik verilerden anlaşıldığı şekliyle, Anadolu medeniyetlerinde, “kordofon” olarak
adlandırılan lirlerin yaygın olarak kullanılmış olduğuna işaret etmektedir. Çalgı sınıflandırma
sisteminde lirlerin; Kordofonlar (Chordophones), kompozit kordofonlar (Composite
Chordophonees), lutlar (Lutes), lirler (Lyres) şeklinde ifade edilmiş olduğu görülmektedir.
Mezopotamya Medeniyetleri’nin etkisiyle Anadolu’da da yaygın olarak kullanılmış
olduğunu düşündüğümüz köşeli arp’ın, Hitit çivi yazılı metinlerde tanrıça İştar’ın çalgısı
olarak geçtiği öne sürülmektedir.
http://kubraydin.blogcu.com/orta-tunc-cagi-ndan-roma-donemi-ne-anadolu-muzik-
kulturu/13828885

Türk Müzik Tarihi

Türk müziği, Türkler'in Orta Asya'dan beri geliştirdikleri, bugünkü özellikleri Anadolu
Selçukluları ve Osmanlılar döneminde belirginleşen müzik tarzıdır. Musiki, Osmanlı
döneminde halk ve üst kültür çevrelerinde birbiriyle ilişkili, fakat karakterleri farklı iki ana
dal olarak gelişmiştir. Osmanlı'nın son dönemindeki modernleşme hareketleriyle, batı etkisi
görülmeye başlanmış ve Cumhuriyet döneminde daha da artmıştır.
Türklerin İslamiyet'i kabullerinden çok önce dinî törenleri yöneten şaman, kam ya da
baksı, elinde belirli sesler çıkaran demir parçalarının bağlı bulunduğu bir değnekle topluluğu
etkiliyordu. Bu törenlerde davulun da önemli bir yeri vardı. Hun Türkleri'nde, Uygur
Türkleri'nde, Selçuklular'da ve Osmanlılar'da müziğe büyük yer ve önem veriliyordu.
Ozanları ve kopuzcuları olmayan hiçbir Selçuklu ordusu yoktur. Yine Eski Türk Hakanlarının
saraylarında ve ordugâhlarında musiki takımları “9 kök” denilen eserleri her gün çalardı.
Geleneksel olarak Türk müziği çeşitliliği, çalındıkları ve söylendikleri çeşitli ortamlara
göre şöyle belirir:
 Şehirlerde, saray çevresinde ve konaklarda; Kâr, beste, semai, şarkı
 Camilerde; Ezan, dua, sela, tekbir, temcit, münacaat
 Tekkelerde; Naat, ayin, durak, ilahi, nefes, niyaz
 Köylerde ve kırsal alanlarda; Türkü, bozlak, uzun hava, zeybek, oyun havası
 Sınır boylarında; Serhat türküleri
 Kışlalarda; Mehter müziği
Aynı şekilde, türkü, köçekçe, oyun havası, sirto, vb. türler Türk musikisinde kullanılmıştır.
Türk müziğinin tarihsel gelişimi ve dönemleri iki ana başlık altında toplanır:
• Türk Halk Müziği.
• Klasik Türk Müziği.
Halk müziğinin, dünyanın her tarafında o ülkenin aydınları tarafından yaratılan müzik
türleri arasında en önemli farkı, anonim olmasıdır. Halk müziği ülkenin bir ürünüdür.
Milletlerin öz varlığının yüzyıllar boyunca dile gelmesinden doğmuştur. Yazarı ve bestecisi
genellikle belirsizdir ve yine halk tarafından söylenegelir. Genellikle günlük hayatı
yansıttıkları gibi; ezgi, ritm ve tonalite bakımından değişik bölgelerde farklılıklar gösteren bu
müzik koludur. Genellikle, doğal ve sosyal konuları dile getirirler.
Türk Halk Müziği için de bir tanım yapmak gerekirse; “Türk milletler topluluğunu
oluşturan, büyük halk kitlelerinin, tarih boyunca ve her dönemde, kendi kendine yarattığı,
içinde eski müzik geleneklerini devam ettirdiği, anonim bir karakter taşıyan halk sanat
türüdür.” Diyebiliriz. Halil Beddi Yönetken’e göre; “Folklorik, anonim bir değer taşıyan,
vücuda getiricisi belli olmayan, Türk köylüsünün, Türk boylarının, Türk âşıklarının
müziği”dir.
Türk Halk Müziği örnekleri genelde sözlü olmakla beraber, sözsüz dans müziklerini de
içerir. Halk türkülerinin ölçülü olanına “kırık hava”, ölçüsüz olanına “uzun hava” denir. Uzun
havalar Anadolu'nun değişik bölgelerinde bozlak, türkmani, maya, hoyrat, divan, ağıt gibi

48
adlarla anılır. Kırık havalar ise koşma, yiğitleme, güzelleme, taşlama, ninni ve benzer adlar
altında kümelenir. Bunlar da genellikle gurbet, ayrılık, sıla hasreti, ölüm, askere gidiş, yiğitlik,
düğün, çocuk sevgisi, kız kaçırma gibi köye has toplumsal bir olayı konu alır, yalınlık,
içtenlik, duygululuk gibi özellikler gösterir, yerel renkler taşır.
Türk Halk Müziği'nin melodi yapısı incelendiğinde bu melodilerin ses genişlikleri
bakımından bir oktav (sekiz ses sınırı) tamamlayan dizi ve tonaliteyi kesin şekilde
belirtmeyen, ikili ve beşli aralıkları içinde yapılandırılmış olduğu görülür. Bununla birlikte
dizi ve tonaliteyi belli eden daha geniş sınırlı melodiler de çoktur.
Tarihsel olarak Türk halk müziği, üç ayrı dönemde incelenmektedir:
• İlk Dönem. (İslamiyet’ten Önceki Dönem)
• İslamiyet Etkisi Altındaki Dönem.
• Bugünkü Dönem.
İlk Dönemler, Türk boylarının tarih sahnesinde göründüğü Orta Asya’da ilk medeniyet
izleri arasında, kopuz ve onun kullanılması ile halkın yaşayışının ifade edildiği ezgilerin
varlığı bilinmektedir. Türkler İslamiyet’i kabul etmeden önce Yuğ törenlerinde (yas günleri,
ölülerinin arkasından yaptıkları törenler), toy ve şölenlerinde (yılın belli dönemlerinde
hayvanları yedikleri törenler), müziği bir etkileme gücü, ruhsal boşalımın bir aracı,
eğlencelerinin bir parçası olarak kabul etmişlerdir. Ayrıca, devlet, millet birliğini oluşturan;
savaşta orduya duygu veren, yürüyüş ve hareketini düzenleyen de ses ve ritm dir.
Elimizde pek fazla kaynak bulunmamasına karşın, Dede Korkut hikâyeleri ve Orhun
Anıtlarından, Türklerin halk müziğinin günlük yaşamın içersine girdiğini bilmekteyiz.
Özellikle Dede Korkut’un günümüze kadar ulaşan öyküleri bu konudaki en değerli hazine
gibidir. İslamiyet’ten ve her türlü yabancı dinden arınmış, en eski Türk mitolojisinin birçok
söylenini görmek ve duymak da mümkündür. Dede Korkut’a Türkmenler ve Orta Asya
Türk’leri tarafından Korkut- Ata denmektedir. Kazakların kopuz ve tanbure, dombra gibi
sazlarını bulan da Korkut Ata’dır. Türk’lerin karşılıklı konuşmalarını bile kopuz yardımıyla
yaptıklarına en güzel örnek, Dede Korkut’un “Salur Kazan’ı oğlu Uruz’un tutsaklıktan
çıkardığı destan” da geçen şu şoylama olacaktır:
“Ökçesin ökçesine kakdı. Kaburgasın karnına kavşurdı. Uyanın çekdi, ağzın ayırdı. Kâfiri
öldürdi, çökdi üzerine oturdı. Aydur: Mere kâfirler kopuzum getürün, sizi ögeyin didi”.
Vardılar, kopuzı getürdiler. Eline alup burada soylamış görelüm hanum ne şoylamış;
Aydur:
Bin bin erdenerden yağı gördüm-ise öyünüm didüm
Yigirmi bin er yağı gördüm-ise yıylamadum
(Diye bu şoylama devam ediyor.)
Bu döneme ait en eski Türk karekteri taşıyan eser, Ural dağlarının doğusunda aranmış ve
Çingiz Han’ın oğlu Cöçi’nin ölümüne neden olan “aksak kulan” veya “aksak yaban eşeği”
adlı eser, en eski kög (melodi); “Er kögledi” kabul edilmiştir. Kazak Türk’lerinin ağıtlarından
“kör kızın şarkısı” yani “sokır kız eni” adlı bir yarı ağıt da çok eski karakterde bulunmuştur.
Bu ağıtlar, her yeni ölen kişi için, sözleri biraz değiştirilerek söylenirse de, müzik sistemi ve
melodileri çok eskilere dayanmaktadır. Eski Türk hakanlarının otağlarında ve ordugâhlarında
“9 kök” denilen bir müziğin, müzik takımlarınca her gün çalındığı da ayrıca ortaya
çıkartılmıştır.
Halk müziğimizin yapıtlarından olan destan müziği ve destan müziğinin en önemli eseri
Manas destanıdır. Manasçı denilen halk sanatçılarınca ve kerem ile okunan destan, halk
müziğini bozulmadan koruyan, özü ve sözü ile zamanımıza getiren bir direktir. Köklerini ve
konularını, tarihin derinliklerinden alan tarihi epik (historical epic) tipinde bir destandır.
Destanın eski karakterlerini yaşatan söyleyişler, özellikle Kuzey-batı Asya’da yaygın görülür.
Müzikal-şiir (musical-poetic art) sanatının en eski örnekleri ise Kırgız-Türk kültür çevresinde
bulunmaktadır.

49
 Kısıtlı sayıdaki kaynaklardan elde edilen bilgiler ışığında, müziğin günlük yaşantının
vazgeçilmez unsuru olduğu ortaya çıkmaktadır. Ancak, bu dönemdeki müziğin yazıya
dökülmemiş olması, hem nota ve hem de sözlerin günümüze kadar ulaşamamasına neden
olmuştur. Türk’ler kavimler göçüyle, gittikleri yerlere bu müziği taşımışlardır. Gök tanrıya
yakarış, kahramanlık, savaş ve döğüşme, doğa bu dönemde işlenen en belirgin konulardır.
İslamiyet Etkisi Altındaki Dönem
M.S.925’lerde batıya yönelen Türk boyları, Karahanlılar’dan başlayarak, İslamiyet’i kabul
etmeleri ile yaşama şekillerinde ve kültür yapılarında değişimler göstermeye başlamışlardır.
Toplum yaşamındaki bu değişikliğin müziğe yansıması da kaçınılmaz olmuştur. Müzik
yapılarında bir değişim olmamasına karşın, sözlerde dinin etkisini görmek olağandır. Ancak
sözlerde, sert ve katı dindarlığın karşısında hoşgörülüğü, Tanrı sevgisini görmek mümkündür
Halk müziğinin başlıca türlerinden sayılan “Kitap Ölöngü (kitap şarkıları)” de, daha çok
ilahiler ve Kur’an okumaları ile ilgili müzik ve dizi şekilleridir. Ozanlar bu dönemde de eski
sadeliklerini ve üsluplarını sürdürmüşlerdir. Ortaçağ Avrupa’sında şiir ve müziğin gezgini
olan trouver ve troubaduor geleneğine karşıt biçimde soyluları ve zenginleri bu işe
sokmamışlar, ancak halktan büyük saygı görmüşlerdir.
Sazlarını ustalıkla çalmaları yanında Türkçe’yi iyi kullanmaları, halk müziğine unutulmaz
eserler kazandırdığı gibi, halk edebiyatına da sayısız eser katmalarını sağlamıştır. Yüzyıllarca
usanmadan gezip dolaşan halk ozanlarımız, hem bu müziği yaygınlaştırmışlar, hem de
unutulmamalarını sağlamışlardır. Bu yolculukları sırasında gezginin bir tek yoldaşı vardır. O
da sazdır. Ezgilerin anonim özellik taşıması, halk içinden gelen yaratıcılığın, kuşaktan kuşağa
aktarılması, geleneğin güçlendirilmesi anlamını da taşımaktadır.
Bu çağdaki âşıklar halk müziği geleneklerini devam ettirmişlerdir. En önemli âşıklar;
Aşık Paşa (1272-1332): Hem hece, hem aruz ölçülerini kullanarak divan ve halk şiirinin
başlangıçtaki örneklerini yaratmıştır. Divan şiirinde Mevlana’nın, halk şiirinde ise Yunus
Emre’nin etkisinde kalmıştır. Türkçe’ye gönülden bağlıdır ve halk dilini savunmuştur.
Doğum Tarihi bilinmeyen, ancak 1404 yılında Halep’te öldürülen Nesimi, ezgilerinde
kendine özgü mistik duyuşu, çoşkulu bir şiirsellikle işlemiştir.
Bazı şiirlerinden 1398’de doğduğu, Edirne ve Filibe gibi Balkan diyarlarında gezdiği
anlaşılan 15.yy. ozanı Kaygusuz Abdal, gerçek üstü zıtlıklarla, hiciv öğelerine yönelmiştir.
Ona göre, “Kelebek buğday ekmiş”, “Sivrisinek buğday biçmeye başlamış”, “Ergene’nin
köprüsü susuzluktan bunalmış”tır.
Ölümü 1560-1570 yıllarında olan Pir Sultan Abdal, ezgilerinde ve şiirlerinde, mistik
görüşlerini güçlü tekniğiyle birleştirerek, duyarlıklı bir lirizm yaratmıştır. Şiirlerinden 3.
Murat döneminde (1574-1595) yaşadığı anlaşılan Köroğlu, yalın bir dille gerçekçi bir şiir
yaratmıştır.
Doğumu 1606, ölümü 1679 olarak tahmin edilen Karacaoğlan, halk ozanları geleneğinin
en ünlü kişiliklerindendir. Şiirlerinin ve ezgilerinin değeriyle sivrilen Karacaoğlan, şiirlerinde
genellikle kullandığı 6+5 ve 4+4 ölçülerinin tekdüze uyumuyla yetinmeyerek, ölçüyü belli
etmeden zorlayan yeni sesler bulmuştur.
Yaklaşık 1785-1865 yıllarında yaşadığı sanılan Dadaloğlu, toplumsal çelişkileri toksözlü
bir deyişle sergilemiş, öte yandan şiirsel incelik ve buluşlardan uzak kalmamıştır.
Erzurum yakınlarındaki bir köyde doğan ve 1860 yılında ölen Emrah, halk şiirinin
yenilenen formları içinde değişik bir şiirsel anlatıma yönelmiştir.
Türk anası ninnileri ile uyutmuş kucağındaki bebeğini, bazı analar ise ağıt yakmış
kaybolan çocuğunun arkasından. İşte bir türkünün öyküsü:
Bebek Ağıtının Hikâyesi (Avşar Ağıtı Orta Anadolu)
Olay yaklaşık 350-400 yıl önce, Orta Anadolu’nun yüksek ve dağlık bölgesinde yaşayan
Avşar aşiretlerinden birine aittir: Günlerden birgün bir aşiret beyinin oğlu ile başka bir aşiret
beyinin kızı evlenir. Yedi sene çocukları olmaz. Aşiret beyinin oğlu bu evliliğin, bu

50
beraberliğin mutluluk getirmediğini, buna gelinin neden olduğunu her fırsatta gelinin başına
kakar. Kader bu ya, yedinci senenin sonunda gelin bir oğlan çocuğu Dünya’ya getirir. Aşiret
çok sevinçlidir. Çocuk üç aylıkken aşiretin başka bir yere göç etmesine karar verilir. Gelin
çocuğunu bir kilime sarıp, beşiğine yatırır ve bir mayanın üstüne yerleştirir.
Aşiret bir gece yarısı Elmalı’dan yola çıkar. Elmalı dağının sık ve karanlık ormanları
içinde yollarına devam ederlerken kötü bir tesadüf, çam dallarından biri zavallı yavrunun
beşiğine takılır ve onu mayadan ayırır. Yavru, gecenin sessizliği içinde beşiğiyle çam dalına
asılı kalır. Hiç bir şeyden haberi olmayan kafile, ertesi sabah obaya gelip konaklar. Meme
vermek için yavrusunun yanına giden zavallı ana, yavrusunu bulamayınca çılgına döner.
Döğünmeğe, yolunmağa başlar. Aşiret büyük bir üzüntü içine gömülür. Dayısı, amcasıyla
birlikte geldikleri yoldan geriye dönerek yavruyu aramaya koyulurlar. Fakat ne çare ki
bulamazlar.
Elmalı’dan çıktım yayan, Ala kilime sardığım,
Dayan ey dizlerim dayan, Yüksek mayaya koyduğum,
Emmim atlı dayım yayan, Yedi yılda bir bulduğum,
Nenni, nenni, bebek oy. Nenni, nenni, bebek oy.

Bebek beni del eyledi, Tabancamın ipek bağı,

Bir kötüye kul eyledi, Baban bir aşiret beyi,
Yaktı yıktı kül eyledi, Kanlım oldun Çiçek dağı,
Nenni, nenni, bebek oy. Nenni, nenni, bebek oy.
………….
Türkü, bu korkunç ve yürekler parçalayan yaşamın, ana gönlünde şekillenip, dilinden
dökülen feryadıdır. Müzüğini hatırlayalım, duyguları bundan güzel ifade etmenin bir başka
yolu varmıdır?
Gelişen ve bir ölçüde değişimler yaşayan halk müziğimizin bu çağı, türkü’lerin çeşitlilik
kazandığı dönem özelliğini de taşımaktadır. Maniler, koşmalar, hoyratlar, ağıtlar, oyun
havaları, kına havaları, esnaf türküleri, zanaat havaları, sevda türküleri, sosyal ve günlük
yaşayışla ilgili türküler, yiğitlemeler, koçaklamalar bu dönem içinde oluşmuşlardır.
Klasik Türk Müziğinin Tarihsel Gelişimi
Kendi tarihi gelişimi içersinde, saray, tekke ve medreselerden destek görmüş, kısmen de
olsa zümre müziği diyebileceğimiz, Klasik Türk Müziğini; “Tarihi süreç içersinde tek sesli
olarak gelişen, yenilenen; kendine öz makam, usul ve tekniğe sahip, sesli ve sözlü sanat türü”
diye tanımlayabiliriz.
Bugün üzerinde çok tartışılan bir sisteme sahiptir ve adları da tam belli olmayan yaklaşık
600 makamı bulunmaktadır. Hüseyin Sadettin Arel, 498 Klasik Türk Müziği makamının
adlarını belirlemiştir. Bugün bunlardan birçoğunun örneği kalmamıştır. Bir dönem çok tutulan
makamlar, bu gün önemlerini yitirmiş kullanılmaz olmuştur.
İzleri, Türklerin gittiği tüm coğrafya da görüldüğü halde, bazı batılı müzikologlarca
(Riemann) Arap müziği olarak kabul edilmiştir. Tarihi gelişimi konusunda da farklı görüşler
ortaya atılmış ve İlk Bilimsel, İlk Klasik, Son Klasik ve Yeni Klasik olarak adlandırılan teorik
dönemlere ayrıldığını söyleyenler olduğu gibi, Oluşum Dönemi, Gelişim Dönemi, Doruk
Dönemi, Değişim Dönemi, Atılım Dönemi, Yeni Dönem diye sınıflandıranlarda vardır.
Burada Ercüment Berker’in adlandırdığı ve dönemlere ayırdığı şekliyle inceleyeceğiz. Bu
dönemler:
 Hazırlık ve Oluşma Dönemi
 Klasik Öncesi (Preklastik) Dönemi
 Klasik Dönem
 Neoklasik Dönem
 Romantik Dönem

51
  Reformist Dönem dir.
Hazırlık ve Oluşma Dönemi
Günümüzde de önemini sürdüren geleneksel Klasik Türk Müziğinin, 10. Yüzyıl da
Horasan-Türkistan Türkleri’nin İslamiyet’i kabullerinden sonra, Batı Türkleri’nce
geliştirildiği, Türklerin geçtiği ve yerleştiği çevrelerde etkileşimde bulunduğu, ancak diğer
müziklerin üzerinde daha kapsamlı etkiler bıraktığı anlaşılmaktadır. Böylece bize ulaşan
Klasik Türk Müziğine ait bilgiler 13. Yüzyıldan başlar.
13. yüzyılın ikinci yarısında Anadolu’da, Mevlevi tarikatının kurucusu, Mevlana
Celalettin Rumi (1207-1273) Türk kültür hayatına, etkileri zamanımıza kadar ulaşan hamle
kazandırmıştır. Mevleviliğin müziğe önem vermesi ve Mevlana’nın oğlu Sultan Veled’in
(1226-1312) güçlü bir besteci olması, bu müziğin verimini, etkinliğini arttırmıştır.
Bu yüzyılda Azeri Türkleri’nden müzikolog ve besteci Urmiyeli Safiyüddin, Türk
Müzikolojisinde ilk kaynak olarak kabul edilen “Şerefiye” isimli eserinde Klasik Türk Müziği
sistemini ve esaslarını ortaya koymuştur.
Sir C. Hubert Parrv, Safiyüddin’in fizik ve matematik kurallarıyla açıkladığı Türk dizisini
“düşünülmesi bile son derecede mükemmel ses dizisi” olarak değerlendirmişti.
Klasik Türk Müziğinde elimize ulaşan en eski eserler, Safiyüddin’in, Semel usulündeki
Nevruz bestesi, Sultan Veled’in Acem Devri denilen Devr-i Kebir usulündeki Acem Peşrevi
ve Sengin-Semai usulündeki 3 hanelik, Irak Saz Semaisidir.
Safiyüddîn'in Kitabü'l-Edvâr'ından Nevrûz Remel Bestesine ait bir metin aşağıda
görülmektedir:

Yukarıda örneği sunulan notalar, Ortaçağ Türk müzikologlarının kullandıkları Ebced

notasıdır. Ebced notasında her harf veya harf gurubu, bir sese karşılık gelmektedir. Seslerin
uzatılma kıymetleri ise harflerin altına konulan rakamlarla gösterilir.
Klasik ebcet notası dışında, diğer bestekârlarda farklı ebcet notaları kullanmışlardır.
Oluşumun temellerinin atıldığı bu dönem, 14. yüzyıl sonlarına kadar devam etmiştir.
Klasik Öncesi (Preklastik) Dönemi
14. yüzyılın sonlarından başlayarak 18. Yüzyıl başlarına kadar uzanan bir süreçtir. Bu
süreç içersinde Yıldırım Beyazıt’tan (1389-1402), II. Murad’a (1421-1451) kadar tahtta kalan
padişahlar, Osmanlı padişahlarının ilk bilgin ve sanatkârları olarak, büyük bir kültürel ve
entelektüel faaliyet göstermiş, sanat çalışmalarını desteklemişlerdir.

52
 Klasik Türk Müziği alanında ana eser olan, Hıdır ibn Abdullah’ın Edvar’ı; Mercimek
Ahmed’in Kaabus-name’si, Bedr-i Dilşad’ın Murad-name’si, Abdülkaadir’in Kenzü’l-elhan
isimli eserleri, II.Murad’ın emir ve desteği ile yazılmıştır.
Bu dönemin en önemli olayı, Klasik Türk Müziği tarihine Büyük Hoca olarak geçen
Abdülkaadir Meragi (1399-1435) dir. Meragi, yapıtlarında Klasik Türk Müziği’nin klasik
kuramına ve o dönem İslam Müziği’ne ilişkin çok değerli bilgiler verdiği gibi, Kenz’ul Elhan
(Ezgiler Hazinesi) adlı yapıtında yüzlerce Klasik Türk Müziği yapıtını ebcet notasıyla yazmış
ve gerçek bir müzik hazinesi bırakmıştır. (Ancak bu eser şu anda kayıptır ve bulunduğunda
önemli bilgilere ulaşılmış olacaktır.)
Abdülkadir Merâgî'nin Makâsidü'l-Elhân'nından bir sayfa (kendi el yazısı)

http://www.turkuler.com/yazi/turkmuziktarihine1.JPG

Ladikli Mehmet Çelebi’nin yazdığı Fethiye ve Zeynü’l Elhan adlı eserleri, 15. yüzyılın
önemli yapıtlarıdır.
16. yüzyılda bestecilik alanında gelişme gösteren Klasik Türk Müziği, müzik bilim
alanında herhangi bir varlık gösterememiştir. Bu yüzyıldan elimize Beste-i Kadim denen
düğah, hüseyni, pençgah makamlarından üç mevlevi ayin-i şerifi, en eski eserlerdir ve
bestecileri bilinmemektedir.
17. yüzyıl klasik öncesi dönem içinde özellikle bestecilik çok büyük bir gelişim
göstermiştir.
Ali Ufkî'nin Mecmua-ı Sâz ü Söz'ünden bir sayfa. (Kendi el yazısı)

53
 Polonya asıllı Ali Ufkî -veya Ufûkî -Bey (Albert Bobowski 1610-1675?), 1650 yılında
yazdığı "Mecmua-i Sâz ü Söz" adlı eserinde sağdan sola doğru yazılan özel bir Batı Müziği
nota sistemiyle 150 kadar eser yazarak (türkü, varsağı ve yelteme) yayınlamıştır. Bu eser, Batı
notasının Türk Müziğinde kullanıldığı ilk örnek olmuştur.
Prens Dimitri Kantemir, yani Kantemiroğlu geliştirdiği nota sistemi ile 300 dolayında
peşrev ve saz semaisi’nin belgelenmesini sağlamış, yazdığı İlmü’l Mûsikî ala Vechil Hurufat
adlı eseriyle dönemine ait makam ve usuller kakkında geniş bilgiler vermiştir.
Klasik öncesi döneminin ünlü bestecileri arasında, Hatib Zakiri Hasan Efendi, Hafız Post,
Gülşeni Şeyhi Ali Şir ü Gani, Buhurizade Mustafa Itri Efendi, Recep Çelebi, Eyyübi Mehmet
Çelebi, Solakzade, Köçek Mustafa Dede, Seyyit Mehmed Nuh Efendi sayılabilir.
Klasik Dönem
Bu dönem Itri’den(1640-1712), Hammamizade İsmail Dede Efendi’ye (1778-1846) kadar
olan zaman sürecini kapsar.
Itri’nin üstün bestecilik gücüyle atılım yapan Klasik Türk Müziği, Lale Devri’nde çok
parlak, şen, şuh saz ve söz eserleri kazanmıştır. Itri Klasik Türk Müziği tarihi içersinde en
ünlü kişisi olarak kabul edilmiştir. Güçlü şairliği yanında aynı zamanda dönemin ünlü bir
hanendesidir. Nühüft makamındaki Tevşih ile Segâh makamındaki Mevlevi ayini ve Mevlevi
Nat’ı Klasik Türk Müziğinin en olgun eserlerindendir.
Yüzyılın başında, 2.Mustafa ve 3.Ahmet’in bazı ilahiler yazdığı ve bunların bir kısmının
bestelenerek tekkelerde okutulduğu bilinmektedir.
Klasik dönemin en önemli olayı ise 3.Selim’in taht’a geçmesidir. 3.Selim’in (1789-1807)
18 yıllık saltanat sınırlarını aşan dönemi içinde bir ekol yaratmıştır. Şeyh Abdülbaki Nasır
Dede onun emri ile ebcet notasını gününe uyarlamış ve yüzlerce eseri Tahririye adlı yapıtında
toplamış ve bu eserlerin yok olmalarını önlemiştir.
Ermeni asıllı bir müzikolog olan Hamparsum Limonciyan da (1768-1839), Nâsır
Abdülbâkî Dede ile aynı dönemde, yine Sultan 3.Selim'in isteği üzerine bir nota yazım sistemi
geliştirmiştir. Bestekârlar ve icrâcılar tarafından çok ilgi gösterilen bu sistem, son zamanlara
kadar yoğunlukla kullanılmıştır. Günümüzde dahi bilinen ve kullanılan bu sistem, Ortaçağ
Avrupa’sında kilise ve manastırlarda müzik yapılırken, ezginin iniş-çıkışlarını göstermek
amacıyla güftelerin üzerlerine konulan işaretlere (neum) benzeyen 7 işaret üzerine
kurulmuştur.

54
 http://www.turkuler.com/yazi/turkmuziktarihine33.gif

3.Selim’in Nizam-ı Cedid (Yeni Düzen) adını verdiği Osmanlı İmparatorluğunu her
alanda yenileştirme hareketi Klasik Türk Müziğini de etkilemiştir. Kendisine ait 14 makam
icat etmiştir. Bu dönemin bir başka önemli olayı ise 2.Mahmut’un Vak’a-ı Hayriye denilen
ıslahat hareketlerinin Türk Müziğine olan yansımalarıdır. Batı ile tanışan besteciler (Şakir
Ağa, Dede Efendi, Emin Ağa gibi) batı müziği etkisinde eserler vermişlerdir. (Dede
Efendi’nin Gülnihal adlı eseri ilk örnek olarak gösterilir.)
Bazı müzikologlar Türk Halk Müziği ile Klasik Türk Müziğinin, 3.Selim ekolü ile
birbirinden ayrıldığını iddia etselerde; Halk Müziğinin yapısı, dili, sazları, işlediği konuları,
yayılış biçimi, anonim olması gibi özelliklerinden dolayı Klasik Türk Müziğinden ayırmak
gerekir.
Neoklasik Dönem
Hem klasik hemde neoklasik dönemde gösterilebilen Dede Efendi (1778-1846) ile
başlayan bu dönem, Hacı Arif Bey’e (1831-1884) kadar olan süreci kapsar. Ünlü besteciler,
klasik kurallardan yavaş yavaş ayrılarak büyük formlarda eser verme yerine, küçük formlarda
ve özellikle şarkı formunda eserler vermeyi tercih etmişlerdir.

55
 Hammamizade İsmail Dede; Ayin-i Şerif’den, Kar’dan, Köçekçeye kadar geniş bir
yelpazede eserler vermiş, 500’den fazla bestesinden 276’sı zamanımıza ulaşmıştır. Dede
Efendi, Itri’den sonra Klasik dönemlerin en büyük bestecisi sayılır.
19.yüzyılın ikinci yarısında, özellikle dinsel müziğin en olgun yapıtlarını oluşturan Na’t ve
Durak’ların, Salat’ların, Savt’ların, Gülşeni Savtları’nın yavaş yavaş kaybolduğunu
görüyoruz.
Neoklasik dönemin diğer bestecileri; müziği 3.Selim’den öğrenen ve zamanımıza 23
şarkısı, bir marş’ı, bir divan’ı ve bir tavşanca’sı ulaşan 2.Mahmut (1785-1839), Tanburi Hacı
Numan Ağa (1750?-1834), Dede Efendi’nin seçkin öğrencisi Dellalzade İsmail Efendi (1797-
1869), yine Dede Efendi’nin öğrencisi Zekai Dede Efendi (1825-1897), Tanburi Ali Efendi
(1836-1902) ve Neoklasik dönemi bitirip, Romantik dönemi başlatan büyük şarkı bestecisi
Hacı Arif Bey’dir.

Romantik Dönem
Hacı Arif Bey’den, Hüseyin Saadettin Arel’e (1880-1955) kadar yaklaşık yarım yüzyılı
kapsayan Romantik dönem, bir süre için klasik müziğin yasaklandığı dönem olma özelliğine
sahiptir. Gelişen uygarlığın, insanın sanata ayıracak zamanı kısıtlaması ve beğenilerin
değişimi sonucunda, bestecilerin büyük formları bırakıp, 3.Selim zamanından beri işlenen,
geliştirilen şarkı formunu ve küçük formları kullanmalarını getirmiştir. Besteciler halka daha
yakın eserler vermeye, eserlerinde, duygusal içtenliğe ve yüceliğe, milli ve geleneksel
özellikler taşıyan eserler vermeye başlamışlardır.
Kişisel çabaların önde olduğu dönem özelliği taşımaktadır. Çünkü resmi öğretimden
kaldırılmış olması, okullarda tamamen batı tarzı eğitime yönelmiş olunması, bu sonucu
doğurmuş sayılabilir.
Rauf Yekta (1871-1935), Hüseyin Sadettin Arel (1880-1955) ve Dr. Suphi Ezgi (1869-
1962) kişisel çalışmaları ile Türk müzikolojisi üzerindeki çalışmalarını sürdürmüşlerdir. Rauf
Yekta’nın Türk Müziği konusundaki yazdığı bilgiler, ilk kez batı ansiklopedilerinde yer
almıştır[49]. Arel ve Ezgi’nin bir ekol olduğunu savunan bir görüş olduğu gibi bu ekolü
sakıncalı bulan müzik bilimcileri de vardır. (örneğin Yalçın Tura gibi)
Hacı Arif Bey, Şevki Bey, Nikoğos Ağa, Tanburi Ali Efendi, Hacı Faik Bey, Tanburi
Cemil Bey, Saadettin Kaynak, Münir Nurettin Selçuk, Yaseri Asım Ersoy, Selahattin Pınar,
önde gelen besteciler arasında sayılabilir.
Bu dönemin başka bir özelliği de, Tanburi Cemil Bey’in saz icrasında bir okul yaratmış
olmasıdır. Onun etkisi yaşadığı dönem kadar, daha sonraki dönemlerde de görülmüştür.
Reformist Dönem
Hüseyin Saadettin Arel den günümüze kadar olan dönemi kapsayan, birçok nedenden
dolayı geri planda kalmış olan Klasik Türk Müziği’nin, kurumsallaşmaya başladığı dönem
olarak kabul edilebilir. İlk olarak İstanbul Belediye Konservatuarı’nda ve daha sonra İleri
Türk Mûsikîsi Konservatuarı’nda dersler veren Arel, birçok öğrenci yetiştirmiştir. Öğrencisi
Ercüment Berker, İstanbul Üniversitesi Korosunda hocasının yöntem ve sistemlerini
uygulamıştır. 1976 da gene Arel’in doğrudan ve dolaylı öğrencileri olan; Aleaddin Yavaşça,
Cüneyt Orhon, Cahit Atasoy, Necdet Varol, Halil Aksoy, Nevzat Sümer vb. ile İstanbul Türk
Mûsikîsi Konservatuarı’nın kuruluşunu gerçekleştirmişlerdir. (Bu kurum 1984 te İTÜ Türk
Mûsikîsi Konservatuarı olmuştur.) Bundan sonra diğer illerimizde de konservatuarlar
kurulmuştur. Ayrıca, Kültür Bakanlığı birçok ilde korolar kurmuştur.
Resmi olarak Nevzat Atlığ’ın kurduğu Devlet Klasik Türk Mûsikîsi Korosu 1976’da
etkinliğe başlamıştır.
Bütün bu çabalar Klasik Türk Müziğinin yaygınlaşmasını da beraberinde getirmiştir. Bir
dönem radyolardan da yasaklanan bu tür, artık günlük yaşamımızın içersine girmiş
durumdadır. Bir gün dönemimiz de tarih olduğunda, o günün müzikologları, üzerinde çok

56
tartışılan bir dönem olarak bu günü göstereceklerdir sanırım. Çünkü ses sistemi, tarihi, çok
seslendirilip seslendirilemeyeceği bu günün müzikologlarınca üzerinde görüş birliği
sağlanamamış konular arasındadır.
Sonuç olarak ister Türk Halk Müziği olsun, ister Klasik Türk Müziği olsun, tarih
içersinden bu günlere kadar gelmiş, bugün geliştirilerek yarınlarımıza aktarmamız gereken, öz
ve öz Türk Kültürü’nün birer ürünüdür.
http://www.turkuler.com/yazi/turkmuziktarihine.asp

Çağdaş Türk Müzik Tarihi

“Bir ulusun yeni değişikliğinde ölçü; müzikte değişikliği alabilmesi ve kavrayabilmesidir.
Hayatta Müzik Gerekli Değildir. Çünkü Hayatın Kendisi Müziktir. Müzikle İlgisi Olmayan
Yaratık İnsan Değildir. Eğer Sözü Edilen İnsan Hayatı İse Müzik Mutlaka Vardır ve
Olmalıdır. Müzik Hayatın Sevinci, Neşesi, Kıvancı ve Her Şeyidir. Ancak Müziğin Türü
Düşünülmelidir.”
Ulu Önder Mustafa Kemal Atatürk
Cumhuriyet ilan edildiğinde Türkiye’de iki önemli musiki kurumu bulunmaktaydı.
Muzıkay-ı Hümayun ve Darülelhan… Her ikisi de İstanbul’daydı.
Muzikay-ı Hümayun 1828 yılında 2. Mahmud tarafından kurulmuştu. 1826’da Yeniçeri
teşkilatının kaldırılışı ile birlikte, buna bağlı Mehterhane de lağvedilip, yerine Avrupa askeri
bandolarına benzeyen bir müzik teşkilatı kurulmuş, başına İtalya’dan ünlü opera bestecisi
Gaetano Donizetti’nin kardeşi, Guiseppe Donizetti getirilmişti. Çok sesli müziğin devlet
eliyle ülkemizde ilk kurumlaşması böyle olmuştu.
Cumhuriyetin ilanı sırasındaki Muzıkay-ı Hümayunun başında, Osman Zeki Bey
bulunmaktaydı. Osman Zeki Bey, şefliğini yaptığı Saray Orkestrasıyla, 1. Dünya Savaşı
sırasında, müttefikimiz olan ülkelerde, senfonik konserler vermişti.
Darülelhan ise bir musiki eğitim kurumu idi. 1916 yılında Maarif Encümenine bağlı olarak
kurulmuştu. Burada Türk ve Batı musikisi eğitimleri birlikte sürdürülmekteydi.
Cumhuriyet öncesi çok sesli müzik ürünlerinin en yaygın türü askeri marşlardı. Bu alanın
da öncüsü “Mahmudiye” ve “Mecidiye” marşlarının bestecisi Donizetti Paşa idi. Daha sonra
Rıfat Bey, Mehmet Ali Bey ve Leyla Hanım günümüze kadar yaşayan bazı marşların
bestecileri arasında yer aldılar.
Çok sesli müziğin bir başka gelişme alanı da müzikli sahne eserleriydi. Tanzimat
döneminde ülkeye birçok Avrupa opera ve operet kumpanyaları gelmiş, bunların etkisi
sonucu, özellikle gayri Müslim Osmanlı sanatçıları arasında bu türde eser verme gayretleri
görülmüştür. Bu çalışmaların hiç kuşkusuz en çok tanına Dikran Çuhacıyan’ın, ilk olarak
1875’te temsil edilen “Leblebici Horhor Ağa” adlı operetiydi.
Bunların ötesinde, cumhuriyetin ilanına kadar, ülkemizde senfonik müzik alanında dikkate
değer bir çalışmanın kaydına henüz rastlayamadık. Yani Türk asıllı bir bestecinin, orkestra
müziği alanında, senfonik bir türde eserinin herhangi bir icra olayından hiçbir kaynak söz
etmemektedir. Cumhuriyetin ilanı sırasında Türkiye’nin en dikkate değer iki çok sesli müzik
bestecisi, İsmail Zühtü Kuşçuoğlu ve Edgar Manas’tır.
İzmir’de musiki öğretmenliği yapan İsmail Zühtü’nün bazı marşları dışında, bestelemiş
olduğu senfonik eserlerin hiçbiri bugüne kadar henüz icra edilmemiştir. Bu, Türkiye’de çok
sesli müziğin gelişme tarihi bakımından büyük bir eksikliktir. İsmail Zühtü Kuşçuoğlu’nun
musiki tarihimiz bakımından bir başka önemi de Adnan Saygun’un ilk musiki öğretmeni
olmasıdır.
Ermeni asıllı Edgar Manas’ın da bir musiki öğretmeni alarak, Darülelhan da birçok
öğrenciye emeği geçmiştir. Osman Zeki Üngör tarafından bestelenen İstiklal Marşımızın
orkestralanmasını da hazırlayan Edgar Manas’ın senfonik eserlerinden “Şark Rapsodisi”
ancak Cumhuriyet döneminde seslendirilebilmiştir.

57
 Cumhuriyetin ilanı günlerinde 19 yaşında bir delikanlı, Fransa’da müzik eğitimini
tamamlayarak, çantasında dört operasının çalışma taslaklarıyla yurda dönmüştü. Cemal Reşid
adlı bu genç müzikçi yeni bir soluk olarak Darülelhan’ın öğretim kadrosuna katıldı.
İşte Cumhuriyet ilan edildiğinde çok sesli müzik alanında devralınan birikim ana hatlarıyla
böyleydi..
Cumhuriyetin ilanından sonra Türkiye’de kurulmakta olan yeni siyasi ve toplumsal
düzenin, yeni bir kültür anlayışı ile desteklenmesi, hatta bu yeni düzenin kendine uygun yeni
bir kültür yaratması doğaldı. Osmanlı Devleti ile Türkiye Cumhuriyeti arasındaki fark, hiç
şüphesiz hükümdarlığın bir hanedandan gelen padişah yerine, millet meclisinin seçtiği bir
cumhurbaşkanına geçmesinden ibaret değildir.
Bu durumun en keskin görüntülerine özellikle müzik alanında rastlanmaktadır. “Türk
Musıkisi – Batı Musıkisi” , “Tek Sesli Musıki – Çok Sesli Musıki” gibi uzlaşmasına imkan
olmayan karşıtlıklar yaratılmıştır. Bunlar hatta zaman zaman düşmanlığa varan kültür
cepheleri haline sokuldu. Sonuçta, belirli bir milli kültür siyaseti olması gereken devletin
yapısı içinde iki karşıt kültür siyaseti güden müzik kurumları ortaya çıktı.
Atatürk Musıki alanında ne yapılmasını istemişti, ne oldu? Bu açıklıkla bilinirse devletin
bu alandaki kültür siyaseti de daha kararlı, yapıcı ve verimli bir hale getirilebilir.
Atatürk’ün Musıki alanında ilk icraatı 1924 yılında Muzıkay-ı Hümayunun Saray
Orkestrasını İstanbul’dan Ankara’ya getirerek, “Riyaseti Cumhur Musıki Heyeti” adıyla,
bugünkü “Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası”nı kurdurmak oldu. Ayrıca gene Muzıkay-ı
Hümayun elemenlarından yararlanarak Ankara’da “Musıki Muallim Mektebi” kuruldu. Bu
okulda hem Türk Musıkisi hem de Batı Musıkisi eğitimi yapılmaktaydı. Her iki kuruluşunda
başına Osman Zeki Bey getirildi. Aynı zamanda “İstiklal Marşı”nın da bestecisi olan Osman
Zeki Bey cumhuriyetin ilk kuruluş yıllarında devletin en yüksek Musıki memuru idi.
“Riyaseti Cumhur Musıki Heyeti”nin Ankara’da Osman Zeki Bey yönetiminde 11 Mart
1924 günü ilk konseri bir Türk bestesiyle başladı: Osman Zeki Üngör’ün “Cumhuriyet
Marşı”. Ondan sonra Beethoven’in 5.Senfonisi çalındı.
Atatürk’ün Musıki alanında devlet siyaseti olarak ilk icraatının başkentte bir senfonik
orkestra kurdurması ve ilk konserin milli bir Türk bestesi ile açılması, üstünde çok dikkatle
durulması gereken bir olaydır.
Gene Atatürk’ün direktifiyle 1924 yılından itibaren Musıki eğitimi görmek üzere Avrupa
ülkelerine gençler gönderilmeye başlandı. Bu gençlerin arasında Osman Zeki Bey’in oğlu
olan Ekrem Zeki Ün (1924-1930), Ulvi Cemal Erkin (1925-1930), Necil Kazım Akses (1926-
1934), Ferit Alnar (1927-1932) ve Ahmet Adnan Saygun (1928-1931) yılları arasında çeşitli
Avrupa ülkelerinde müzik eğitimi gördükten sonra yurda döndüler ve daha önce başka
imkanlarla Avrupa’da müzik eğitimi görüp 1923’de Darülelhan’a müzik öğretmeni olarak
dönen Cemal Reşit Rey ile birlikte Cumhuriyet döneminin ilk besteci kuşağını meydana
getirdiler.
“Milli Musıkimiz, memleketimizdeki halk Musıkisi ile Garp musıkisinin imtizacından
doğacaktır” diyen Ziya Gökalp gibi, Atatürk’de Cumhuriyet Türkiyesi’nin yeni Musıki
kültürünün halk musıkisinden kaynaklanması gerektiğini düşünmekte, bu yoldaki çalışmaları
teşvik etmekteydi. İstanbul’da Darülelhan’da önemli bir Türk Musıkisi bilgini olan, Rauf
Yekta Bey’in öncülüğünde Türk Halk Musıkisi araştırmalarına girilmişti. Bu ortam içinde
Darülelhan’ın genç Musıki öğretmenlerinden Cemal Reşit Rey 1925 yılında halk türkülerimi
çok seslendirme denemelerine girişerek bu yolun öncüsü olarak sivrildi.
Musıkide bu geniş ileri adımlar atılmaktayken, devrimci davranışın sonradan geri tepecek
yanlışlıkları da olmaktaydı bunların ilki 1926’da Darülelhan’ın İstanbul Belediye
Konservatuarı haline getirilirken burada Türk Musıkisi eğitiminin yasaklanmasıdır. Bu
davranış tek sesli geleneğe bağlı Türk musıkicileriyle, cumhuriyet devletinin desteklediği, çok

58
sesli çalışmalar yapan Türk musıkicileri arasında günümüze kadar süre gelen bir uçurumun
ortaya çıkmasına sebep oldu.
Atatürk, tek sesli geleneksel Musıki ile çok sesli Batı tarzı Musıki ikilemi üzerine şahsi
görüşünü, halka ilk olarak 1928 yılında Sarayburnunda açıkladı. “Artık bu şark Musıkisi, bu
basit Musıki, Türkün münkesif ruh ve hissiyatını tatmine kâfi gelmez” diyerek kesin tavrını
ortaya koydu. Kendisi geleneksel Türk musıkisinden hoşlanmakla birlikte, Türk musıkisinin
dünyaya açılmasının, ancak büyük senfonik orkestra eserleriyle olacağı görüşündeydi.
Bu görüşe ait örnekler yurt dışında sergilenmeye başlanmıştı. İlk olarak Cemal Reşit
Rey’in “Dört Anadolu Türküsü” adlı eseri, 16 ocak 1927 günü Paris’te Albert Wolff
yönetimindeki Pasdeloup Orkestrası ve Kedrof vokal üçlüsü tarafından seslendirildi. Bunu
takip eden birkaç yıl içerisinde, özellikle Cemal Reşit Rey’in gayretleriyle, Paris yeni Türk
Musıkisinin dünyaya açılışında bir kapı oldu. Ardından, 1929 yılında “Bebek”, 1932’de
“Enstantaneler”, “Karagöz”, “Türk Manzaraları”, 1933’de “Concerto Chromatuque”
seslendirildi. Adnan Saygun’un ilk orkestra eseri olan “Op. 1 Divertimento” da ilk olarak
1931 yılında, öğrenciliğinin sona erdiği Paris’te seslendirilmişti.
Cemal Reşit Rey yurt dışında ciddi orkestra eserleriyle besteciliğini ortaya koymaktayken,
yurt içinde, daha doğrusu İstanbul’da, çevresinden gelen talepler doğrultusunda
müzikalleriyle ün kazanmaktadır. 1932’de “Üç Saat”, 1933’te “Lüküs Hayat”, 1934’te “Deli
Dolu” Cemal Reşit Rey’in ağabeyi Ekrem Reşit Rey’in librettoları üzerine bestelediği
operetlerin ilk başarılı örnekleridir.
İstanbul’un 1930’lu yıllardaki “Delidolu” yaşayışını herhalde en iyi biçimde bu operetler
ifade etmekteyken, Ankara’da Atatürk’ün destekleri ile devletin milli kültür siyasetine örnek
olacak daha ciddi atılımlar hazırlanmaktaydı. Adnan Saygun yurda döndükten sonra Musıki
Muallim Mektebi’nde öğretmenliğe başlamıştı. Diğer yandan da bir halk Musıkisi
araştırmacısı olarak dikkati çekiyordu. 1934 yılında Osman Zeki Üngör’ün emekli olması
üzerine Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası şefliğine Adnan Saygun getirildi. Aynı yıl
içinde, Atatürk kendisine birer perdelik, iki opera bestelemesi için fikir verdi. Bunların ilki
“Özsoy” İran şahı’nın Türkiye’yi ziyareti sırasında temsil edilebilmek için oldukça acele bir
şekilde hazırlandı. İkincisi “Taşbebek” gene 1934 yılında sahnelendi. Her ikisinin de
librettoları Münir Hayri Egeli tarafından meydana getirilmişti.
Bu, ilk Türk operalarının bizzat Atatürk tarafından telkin ve teşvik edilmeleri, yeni
devletin milli kültür ve Musıki siyaseti bakımından önemle üzerinde durulması gereken
davranışlardır.
Atatürk 1 Kasım 1934 günü T.B.M.M. de Musıki üzerine tarihi bir konuşma yaparak,
Türkiye Cumhuriyeti Devletinin müzik politikasına açıklık ve kesinlik getirir. Bu
konuşmasında Atatürk şunları söyler: “Bir ulusun yeni değişikliğinde ölçü, Musıki
değişikliğini alabilmesi, kavrayabilmesidir. Bugün dinletilmeye yeltenilen Musıki yüz ağartıcı
değerde olmaktan uzaktır. Bunu açıkça bilmeliyiz. Ulusal, ince duyguları, düşünceleri anlatan,
yüksek deyişleri, söyleyişleri toplamak, onları biran önce genel Musıki kurallarına göre
işlemek gerekir. Ancak bu şekilde, Türk ulusal Musıkisi yükselebilir, Evrensel Musıkide
yerini alabilir”…
Bu dönemdeki en olumlu gelişme, Türk Halk Müziğinin bilimsel olarak incelenmeye
başlanması denebilir. Tarihsel süreç içersinde hep var olan halk müziği, halkbilimci ve etno-
müzikologlarca daha yeni incelenmeye başlamıştır. Bu nedenlerle geleneksel değerlerden kan
alan, çağdaş bir kültür yaratma süreci içinde, halk kültürünün diğer unsurları gibi halk
müziğinin de derlenmesi ve araştırılması kaçınılmazdı.
Türk müziği tarihinin başlangıcı, dönemleri, bestekârların eserleri, bestelerin kritiği ve
türlere ayrılması problemleri üzerine değişik görüşler vardır. Yayımlanmış Türk müzik
müziği tarihi eserleri içinde, Saadettin Nüzhet Ergun'un “Antoloji” si, Rauf Yekta ve Suphi
Ezgi'nin, “Türk Musikisi”, Yılmaz Öztuna'nın, “Müzik ansiklopedisi”, M. Ragıp Gazimihal'in

59
eserleri ile M. Nazmi Özalp'in, “Türk Musikisi Tarihi” adlı çalışmalarının önemli yeri vardır.
Bunun gibi daha pek çok müzikolog ve yazar, Türk müzik tarihini derlemek için çalışmalar
yapmış ve yapılmağa devam etmektedir.
Dönemin ozan geleneğinin en büyük ismi Aşık Veysel’dir. (1894-1973) Dilindeki sadelik
ezgilerine yansımıştır. Türk insanındaki efendiliği, mertliği, ruh inceliğini satırlara dökmüştür.
İnsan, yurt, doğa sevgisini şiirlerinde ön plana çıkartmış, toprak sevgisini temel bir öğe olarak
kabul etmiştir. Karanlık dünyasının ak düşüncelerini, candan dostu olan sazı ile süslemiştir.
Ben giderim, adım kalır, Ne gelsemdi ne giderdim,
Dostlar beni hatırlasın, Günden güne arttı derdim,
Düğün olur bayram gelir, Garip kalır yerim yurdum,
Dostlar beni hatırlasın. Dostlar beni hatırlasın.
……..
Sonuç olarak, dünyadaki hiçbir kültürde, kendi kimliğini bu kadar müziğinde yansıtan
toplum yok gibidir. Türk milleti, özünde var olan tüm nitelikleri, tarihsel süreç içinde
geliştirip, bozmadan ve koruyarak günümüze aktarabilmiştir. Bundaki en büyük pay halk
müziğimizindir, demek yanlış olmayacaktır.
Bunun dışında, Cumhuriyetin döneminde, Cemal Reşit Rey, Ahmet Adnan Saygun, Ulvi
Cemal Erkin, Necil Kazım Akses, Hasan Ferit Alnar ve Ekrem Zeki Ün gibi bestecilerin
eserleri, ulusal çağdaş Türk musıkisinin temel taşlarıdır.
Bu büyük öncülerden sonra gelen besteciler, Bülent Tarcan, İlhan Usmanbaş, Nevit
Kodallı, Ferit Tüzün, Muammer Sun, Cengiz Tanç, Kemal Sünder, Yalçın Tura, Okan
Demiriş, Çetin Işıközlü senfonik eserleri, sahne için müzikleri, konser parçaları ile önemli bir
Musıki birikimi ortaya çıkarmışlardır. Bu birikim Cumhuriyetin Musiki birikimidir.
Kaynak: http://www.msxlabs.org/forum/soru-cevap/221542-cagdas-turk-muzigi-hakkinda-
bilgi-verir-misiniz.html#ixzz3e3v9LZb5

Batı Müziği
http://muzikdersinotlari.blogspot.com.tr/2014/01/bat-muzigi-tarihi_14.html
Ortaçağ dönemi (M.S. 200 - 15.yy'a kadar)
Ortaçağ, Hıristiyanlığın gelişme yıllarından, XV. yy başlarına dek etkisini sürdüren, geniş
bir dönemi kapsar. Bu dönemin Karanlık Çağ olarak da anılmasının nedeni, kilisenin bağnaz
egemenliğinde, dünyasal zevklerden yoksun bırakılmış, araştırma, keşfetme, kendini ve
çevresini tanıma özgürlüğü elinden alınmış, insanın yalnız ölümden sonrasına hazırlık
yapması gereken kutsal bir ortama güdümlenmiş olmasıdır. Hıristiyan Katolik Kilisenin ilk
papazları kilise içine çalgısal müziğinin girmesini yasaklamışlardır. Çünkü İlkçağa ait
müziğin putperestliği ve dünyasal zevkleri çağrıştırdığı düşünülmüştür ve putperestlikle
müzik arasında bir bağ olduğu ileri sürülmüştür.
Müzik; tek sesli, kutsal, Tanrı’ya adanmış, duaları kolay ezberletmeye yarayan, ayinlere
tılsımlı bir ortam katan araçtır. Böylece kendilerinden önceki müziği yasaklayıp, var olan nota
benzeri belgeleri de yok eden Ortaçağ papazları, yüzyıllar boyuca müzik sanatını, kilise
koroları ve tek sesli ilahilerle kendi egemenlikleri altında tutmuşlardır.
Batıda ilk dini müziği oluşturan kişi Milano piskoposu Ambrosius'dur. Ambrosius, bilinen
halk ezgilerini dinsel içerikli sözlerle birleştirmiştir. Halk ezgilerinin ritmik yapısındaki bu
derlemeler, Ambrosius Ezgileri olarak anılır. Halk müziğinin Ambrosius'la kiliseye sızması
giderek kaygı verici olmaya başlamış ve 6.yy da papa olan Aziz Gregorius, o güne dek
yaygınlaşmış tüm ilahileri derleyip, halk ezgilerinden arındırılmış ve ciddi dinsel müzik
geleceğinin yerleşmesine öncü olmuştur. Hıristiyan dünyasında tören müziğinin biçimlenmesi
ve belli bir yöntemde birleşip netliğe kavuşması Gregorius Ezgilerinde kendini bulmuştur.
Gregorius, Schola Cantorum adı ile bir müzik okulu kurmuş, bu okullarda kilise koroları için
çocuklar yetiştirmiştir. Neuma adlı alfabe harflerinden oluşan nota işaretleri ile ilahileri
60
yazdırıp kalıcılığını sağlamıştır. Hıristiyan kiliselerine eğitimli şarkıcı papazlar gönderip
törenlerde aynı ezgilerin okunmasını sağlayarak müziğe birleşik bir kimlik kazandırmıştır.
10.yy sonlarına doğru Avrupa’nın hemen her yönden istila tehdidi altında olması
korunmayı kolaylaştıran yeni bir yönetim sisteminin doğmasına yol açtı. Feodalite rejimi ve
onunla ortaya çıkan Şövalyelik... Bu köklü politik değişme dünya görüşünde de değişiklik
yarattı. Doğal olarak müzikte de köklü bir değişim yarattı.
Önceleri Şövalyeler sadece savaşçı özellikleri olan soylulardı. Haçlı Seferleri, onları uzak
bölgeleri ve yeni bir yaşam biçimini tanımalarına yol açtı. Bu yeni yaşam biçimi, günlük
gerçekleri bütün şiddeti ile vurguluyordu: Savaşın gücü, uzak bölgelerdeki serüvenler, savaşta
kurulan dostluklar, yaşamın değeri ve sevgi gibi bireysel duygu ve düşünceler gibi kışkırtıcı
temalar din adamlarının etkisini zayıflattı. Böylece o zamana kadar etkin olan kilise müziğine
hiç benzemeyen bir tür oluştu.
Savaşta kamp ateşinin yanında söylenen bu şarkılar, önce soyluların, sonra halkın
yaşamına taşındı. Savaş dönüşünde yolu bir şatoya düşen ve orada gecelemek isteyen gezgin
şövalye onuruna yemek verilirdi. Küçük Arp’ının ya da Gigua’sının eşliğinde yarı konuşma
yarı şarkı söyleme tarzındaki şiirini ya da jestli şarkısını tamamlayan şövalyeye şatonun genç
kızı değerli bir çiçek sunardı. Dinleyenlere bilinmedik bir dünyanın kapısını aralayan bu
şarkılara pek çok öğe karışmıştır: Gezgin şarkıcının ülkesini halk şarkıları ile doğuda olsun,
batıda olsun gördüğü, yaşadığı bütün ülkelerin ezgileri...
Katı kuramcılık anlayışı ile yazılan kilise müziğinin karşısında halk müziğini XI. yy’dan
başlayarak başlatan bu şövalye, saz şairlerine ve gezgin şarkıcılara buluşçu anlamında
“Troubadour” dendi. Troubadour’lara ilk kez orta Fransa’da rastlandı. Giderek Avrupa’ya
yayılan gezgin şarkıcılar çeşitli adlarla anıldılar: Orta Fransa’dakilere Troubadour, Kuzey
Fransa’dakilere Trouvere, Almanya’dakilere Minnesinger, İtalya’dakilere Travatore dendi.
İngiltere’de Harper, İspanya’da Travador diye anıldılar. Bunlar canlı tarih gibiydiler.
Gördükleri her şeyi müzikleri anlatıyorlardı. Ortak konuları, ulaşamadıkları gizli bir aşkı,
müzik sözleri ile dile getirmektir. Hem çalarlar, hem söylerler, hem şiir okur, hem de dans
ederlerdi. Kimi bedenine taktığı zillerle çalgısına bir boyut daha katar, kimi de müziğin
eşliğinde hokkabazlık, soytarılık yapıp, tek kişilik oyun sergilerdi. Troubadourların dünyasını
zenginleştiren olay, Haçlı Seferleri ile Avrupa’ya taşınan Arap müziği ve çalgılarının etkisidir
Din dışı ezgilerde soylu ve seçkin bir zihniyet, dramatik bir eylem ve çok incelmiş bir sanat
zevki yansır. Bunların genel özellikleri:
• Armonize edilmişlerdir.
• Ölçülü ve Gregorian şarkılara oranla çok daha kuvvetli bir ritme sahiptirler.
• Müzikte cümleler oldukça düzenlidir.
• Ses sınırları geniştir.
• Din dışı melodilerde milliyetçilik duyguları göze çarpmaktadır.
• Latin şarkıları hariç metinler genellikle halk dili ile yazılmıştır.
Gezgin şarkıcıların sanatı, halk müziğinin ciddi müzikte açtığı ilk gediktir ve Gregor
şarkısına karşı, Avrupa müziğinin bundan böyle giderek artan bir hızla gelişmek üzere
doğuşudur. Ortaçağı izleyerek ve Rönesans’a varan Gotik dönem içinde, çoksesliliğinin
gelişim süreci gerçekleşmiştir. Mimaride yüksek kuleli yapıları, özgün üsluplu katedralleri ve
geniş meydanları ile anılan Gotik Çağ, müzikte de aynı döneme adını verir.
 Ortaçağ papazları yüzyıllar boyunca tek sesli ilahiler ve kilise koroları yoluyla
müzik sanatını egemenlikleri altında tutmuşlar.
 Kiliseye girmesine izin verilen ilk çalgı org olmuş.
 Romalı filozof Boethius ( M.S. 480-524) sesleri A,B,C,D,E,F,G harfleriyle ifade
eden bir çeşit nota yazısı kullanmış.
 4.yy’da Milano Piskoposu Aziz Ambrosius ( 340-397) halk ezgilerini dinsel içerikli
sözlerle birleştirmiş.

61
  6.yy’da Roma’da yaşayan Papa Aziz Gregorius (540-607), o güne dek
yaygınlaşmış tüm ilahileri derleyip halk ezgilerinden arındırmış, böylelikle
oluşturduğu Gregorius Ezgileri ile ciddi ve gösterişsiz bir müzik anlayışını kilisede
egemen kılmış.
 9.yy’dan itibaren çoksesli müziğin temelleri atılmaya başlanmış. Çoksesli müziğin
batıdaki ilk örneği olan ORGANUM, bu yüzyılda ortaya çıkmış.
 Boethius’un harf yazısından sonra, NEUMA adıyla bilinen başka bir nota yazısı
ortaya çıkmış.
 11.yy başlarında Guido d’Arezzo (990-1050) bugünkü notanın temelini oluşturacak
olan müzik yazısını bulmuş. Nota ve dizek kavramını müzik tarihine getiren ilk kişi
olmuştu.
 11.yy’a kadar müzikte kilisenin mutlak egemenliği söz konusu iken bu yüzyılın
başından itibaren din dışı müzik de varlığını açıkça hissettirmeye başlamıştır.
 11.yy ile 13.yy arasında şövalyelik geleneğiyle birlikte din dışı konulu ezgiler
ortaya çıkmıştır. Bu gezgin ozanlara TROUBADOUR denilmektedir. Haçlı
seferleriyle Avrupa’ya taşınan doğu çalgıları, bu ozanların dünyasını daha da
zenginleştirmiştir.
 12.yy’dan 13.yy’a doğru görsel sanatlarda derinlik ve perspektif olayının gündeme
gelmesi, müzikte çoksesliliğin gelişmesine katkı sağlamıştır.
 Kilise çoksesliliği ilk kez 12.yy’da kabul etmiştir.
 13.yy’ın çoksesli ve en önemli vokal biçimi MOTET olmuştur.
 14.yy’a gelindiğinde motetler hızla din dışına kaymış, böylece BALAD, RONDO
gibi yeni biçimler oluşmuştur. Kanon, çoksesliliğin gelişmesinde önemli bir teknik
araç olmuştur.
Rönesans dönemi (1450 – 1600)
Rönesans’ın kelime anlamı “yeniden doğuş” demektir. Rönesans müziği dönemi, sıradan
insan yaşamında müziğin tekrar değerlendirilmesi ile yeni düşüncelerin doğma dönemidir. Bu
dönemde insanlar kendi yaşamları ile dünyayı kurarken yaptıkları heyecan verici keşifleri
müziğe yansıttı.
Rönesans’ın yaşam sevinci, dansları, danslar da çalgıları arttırdı. Bu dönemde yeni çalgılar
icat edildiği gibi, eski çalgıların da sesleri büyütüldü ve zenginleştirildi; Org, klavsen, lavta,
arp, flüt, yan-flüt, kornet, trompet ve tabii ki viyola bu döneme damgalarını vurdular. Ritmi
güçlendirmek amacıyla vurmalı çalgıların da bu gelişime katılmasıyla büyük davullar, ziller,
üçgenler ile defler dönemin orkestralarındaki yerlerini aldılar. Ancak yine de Rönesans
dönemi bestelerinin en belirgin özelliği, çalgıların aynı anda başlayıp aynı anda eseri
bitirmeleri olarak anlatılabilir. Ses şiddeti hep aynı ayardadır.
Rönesans döneminde ilk kez yazılı müzik kullanılabilir hale geldi, insanlar bestecilerin
eserlerini evleri ile kiliselerinde öğrendi. Enstrümantal ile dans müziği popülerdi. Müzisyenler
kendi geçmişlerinden çok sanatları ile tanınmaya başladılar. Rönesans dönemi ile birlikte
çoksesliliğin ilk büyük eserleri de ortaya çıkmaya başladı. 16. yüzyılda artık din dışı
eserlerde, şiirle müzik bir araya gelerek daha uzun soluklu besteler yapılmaya başlandı.
Rönesans, müziğin bütün kültür hayatında büyük önem taşıdığı bir çağ olmuştur. Çünkü
bir erkeğin aydın olsun, sanatçı, bilgin ya da diplomat olsun müzik teorisini bilmesi, pratiğini
yapmış olması gerekiyordu. Bir saray adamının, bilgilerinin yanı sıra müzikçi olması ile çalgı
çalması baş koşuldu. Başka bir deyişle müzik bambaşka bir değer ile anlam taşımaktaydı.
Rönesans Müziğinin özelliklerini şöyle sıralayabiliriz:
 Yeniden doğuş demektir.
 Kilise baskısından uzaklaşan müzik, bireyselliğe doğru bir eğilim göstermiştir.

62
  Duygusal, doğal ve sıcak bir anlatım tarzı oluşmuş, dans müzikleri ve din dışı
şarkılar gündeme gelmiştir.
 A capella korolar (çalgı eşliği olmayan korolar) önem kazanmıştır.
 Çalgılar çeşitlenmiş, adlarını danslardan alan çalgı müzikleri oluşmuştur.
(Fantasia, Canzona gibi…)
 Tahta ve bakır üflemeli, klavyeli ve telli çalgılar yanında Türklerin Avrupa’ya
tanıttığı Kös benzeri vurmalı çalgılar hızla yayılmaya başlamıştır.
 Din dışı koro eseri olan “madrigal” bu dönemde ortaya çıkmıştır.
Dönemin ünlü bestecileri Guillaume Dufay, Johannes Ockeghem, Giovanni Pierluigi da
Palestrina ve Carlo Gesualdo'dur.
Barok dönem (1600 - 1750 )
Barok, 1600-1750 yılları arasındaki müzik eserlerinin karmaşık, aşırı süslü, abartılı gibi
özelliklerini anlatan bir terimdir. Soyluların beğenisini yansıtan bir saray sanatıdır. Bugün
kullanılan müzik terimleri ve kavramlarının çoğunluğu barok müzik döneminde ortaya
çıkartılmış ve o zamandan beri kullanılmıştır.
Barok Dönem özelliklerini şöyle özetleyebiliriz:
 Din dışı ezgiler ön plana çıkmıştır.
 Kilise dizilerinin yerini majör-minör diziler almıştır.
 Çalgı müziği ses müziğinin önüne geçmiştir.
 Operanın gelişimi bu dönemde başlamıştır.
 Dönemin en önemli çalgısı klavsendir.
 Telli çalgılar grubuna keman katılmıştır.
 Roma, Venedik ve Napoli gibi müzik Okulları kurulmuştur.
Barok Dönemin başlıca müzik biçimleri şunlardır:
 Opera
 Oratoryo
 Sonat
 Konçerto
 Süit
 Füg
 Prelüde
 Passion
 Kantat
Barok dönem bestecileri:
Vivaldi, Bach, Haendel, Corelli, Monteverdi, Lully, Couperin, Rameau, Scarlatti, Teleman
Klasik dönem (1750-1830)
Bu dönem, 1700’lerin ortaları ile 1800’ler arası klasik müzik için çok önemli bir çağdır ve
‘Aydınlanma Çağı’ olarak anılır. Klasik Dönem, müzik tarihine, teknik karmaşayı yenmiş ve
doğallığa ulaşmış, yalınlaşmış bir dönem olarak geçmektedir.
Klasik stilin Barok stilden farkı, eserlerin daha sade olmasıdır. Barok dönemin
kapanmasına yol açan etkenlerden biri de piyanonun icadıdır. Klasik dönemde her orkestrada
klavyeli çalgı bulundurma zorunluluğu kalkmış, piyano orkestraya katıldığı zaman da mutlaka
solist görevi görür olmuştur. Dönemi seçkinleştiren bir başka şeyse senfoninin
yaygınlaşmasıdır.
Klasik Dönem Müziğinin özelliklerini şöyle sıralayabiliriz:
 Uzun cümleli, süslü ve gösterişli barok müzik, yerini sade bir müzik anlayışına
bırakmıştır.
 Müzik cümleleri ve temalar kısa ve nettir.
 Günümüzdeki senfonik orkestra biçimi bu dönemde ortaya çıkmıştır.

63
  Orkestranın tını, nüans ve ritmle ilgili bütün sorunları deneysel çalışmalarla
çözümlenmiş, yalın ve kesin kurallara bağlanmıştır.
 Klavsenin yerini piyano almıştır.
 Senfoni ortaya çıkmıştır.
 Opera yaygınlaşmış ve 18.yy’da operanın en önemli temsilcisi Mozart olmuştur.
 Bütün armoni kuralları bu dönemde konmuştur.
 Klasik dönem bestecileri :
Haydn, Mozart, Beethoven, Clementi, Gluck
Viyana Klasikleri (Mozart, Haydn ve Beethoven, Viyana Klasikleri olarak
adlandırılırlar.)
*Dinlemek için; Beethoven - Fur Elise, Beethoven - Moonlight Sonata,
Beethoven_s 5th Symphony, Classical - Beethoven - 9th Symphony, Clementi - Sonatina
Op.36 No.1 in C Major, haydn farewell, Motzart - Turkish March, Motzart- Symphony No.
40, 1st movement ve Mozart - Symphony No. 25 in G minor, K. 183.
Romantik dönem (1830-1900)
Romantik Dönem, Müziğin kilise ve saray egemenliği altından çıkıp halka yayıldığı,
kalıpların ve düzenin yıkılıp yerine daha özgür olan romantizmin geldiği dönemdir. Kendi
içinde 3 döneme ayrılır:
Erken Romantik Dönem: Romantik anlatımın Klasik dönem içinde doğduğu, ilk
dönemidir. Bu anlatımın öncüsü Ludwig van Beethoven olarak kabul edilir. Bu dönemin diğer
ünlü bestecileri de Franz Schubert, Carl Maria von Weber ve Gioacchino Rossini'dir.
Orta Romantik Dönem: Romantizmin tüm Avrupa'da egemen olduğu dönemdir. İlk ışığı
yakan da, programlı senfonisi Symphonie fantastique ile Hector Berlioz olmuştur. Ardından
Franz Liszt, Felix Mendelssohn Bartholdy, Niccolo Paganini, Robert Schumann, Frederic
Chopin, Johannes Brahms gelmiştir. Giuseppe Verdi ve Richard Wagner'in opera alanındaki
çalışmalarıyla doruğa ulaşmıştır.
Geç Romantik Dönem: Müziğin denetiminin "Almanya-İtalya-Fransa" üçgeninden çıktığı
dönemdir. Milliyetçilik akımı ile birlikte Mikhail Glinka, Aleksandr Borodin, Modest
Musorgski, Nikolay Rimski-Korsakov, Peter İlyiç Çaykovski gibi Rus; Bedrich Smetana,
Antonin Dvorak gibi Çek; Edvard Grieg, Jean Sibelius gibi İskandinav besteciler klasik batı
müziğine dahil olmuşlardır.
19. yy ile birlikte besteciler eserlerini yazarken romantik romanlar ve dramalardan
etkilenmeye başlamışlardır. Bu, özellikle opera ve senfonik şiirde göze çarpmaktadır. Ludwig
Van Beethoven dünyanın ilk romantiği kabul edilir ve hem klasik hem romantik dönem
bestecisidir.
Weber, Brahms, Tchaikovsky, Bruckner, Schubert ve Rossini, ilk katıksız Romantikler
Kuşağı olarak bilinir ve Romantik Dönemi gerçek anlamıyla başlatan da onlar olmuşlardır. Bu
bestecilerin 1830’ larda ölmesiyle İkinci Kuşak Romantikler döneme ağırlıklarını
koymuşlardır.1803-1813 yılları arasında doğan Berlioz, Chopin, Glinka, Liszt, Mendelssohn,
Schumann, Verdi ve Wagner gibi besteciler ise ikinci kuşak romantiklerdir.
Bu dönemde olağanüstü senfoniler, liedler, koral müzikler, operalar, uvertürler, konçertolar
yazılmış ve yorumlanmıştır. Özellikle Verdi’nin operaları bugün bile hayranlıkla
dinlenmektedir. Dönemin sonlarına doğru atağa geçen BALE türü ise klasik müziğe dansın
eşsiz güzelliğini getirmiştir. Dönemin en gözde çalgısı piyano olmuştur. Besteciler,
çalgılarının olanaklarını çok iyi tanıdıklarından kendi parlak yetenekleriyle çalgının tüm
sınırlarını zorlamışlardır. Ancak tarihe adını gerçekten bileğinin hakkıyla yazdıran kemen
virtüözü Paganini’nin yeteneği öylesine olağanüstüdür ki şeytanla işbirliği yaptığı inancı
almış yürümüştür. Çağının çok ilerisinde olan bu keman ustasının yazdığı ve yorumladığı
eserleri aynı ustalıkla seslendirebilecek kemancı, bugün bile yok denecek kadar azdır.
Romantik Dönem müziğinde özellikle şu unsurlar dikkat çekmektedir:

64
  Uzun ve açıklayıcı melodiler
 Renkli armoni
 Çalgıların çeşitliliği
 Ritmdeki özgürlük ve esneklik
Romantik dönem bestecileri:
Schubert, Chopin, Bizet, Tchaikovsky, Verdi, Korsakov, Paganini
*Dinlemek için: Chopin-Nocturne in C sharp Minor No20 (1830, Brahms…
Hungarian Dance No. 5 in G minor, Nicolo Paganini - Capriccio n º 24 en la menor.,
Scheherazade by Rimsky-Korsakov-Sofia National Opera and Ballet-Video 2, Schubert
_quot; Serenade quot ve Swan Lake - Tchaikovsky.
Çağdaş ( Modern ) dönem (1900- …)
20. yy, müzikte her türlü sınırın bilinçli olarak zorlanmadır. Teknikte, ifadede, biçimde,
stilde, içerikte, özde tüm geleneksel kurallar eğilip bükülmeye, eriyip çökmeye başlamıştır.
Besteciler belli bir tekniğe bağlı kalmak yerine, birini denedikten sonra bir başkasına
geçmekte bir sakınca görmemişlerdir. Bu dönemdeki müzik, Alman-Avusturya
Romantizmine ve onun temsil ettiği her şeye bir başkaldırıyı simgeler.
20. yy, besteci ve yorumcuların birbirlerinden etkilendikleri ve herhangi bir akıma bağlı
kaldıkları bir dönem değil, aksine birbirlerinden tamamen bağımsız, gerçekçi ve ait olduğu
kültürün köklerine inen sanatçıların çağı olmuştur.
Modern dönem içerisinde Romantizmi sürdürenler (Richard Strauss, Gustav Mahler,
Sergey Rahmaninov, Edward Elgar) olduğu gibi müziğin genel kimliğini değiştiren asıl
Modern besteciler (Claude Debussy, Zeljko Joksimoviç, Maurice Ravel, Bela Bartok, İgor
Stravinski, Dimitri Şostakoviç, Sergey Sergeviç Prokofyev) kendilerine has bir stil
geliştirmişlerdir.
ABD’den, George Gershwin klasik müzikle cazı birleştiren besteciler arasında en
ünlüsüdür. Edgard Varèse, elektronik müzik akımını başlatmıştır. Arnold Schönberg ve
öğrencileri Alban Berg ile Anton Webern atonal müzik akımının yaratıcısı ve ilerleticisi
olmuşlardır. Carl Orff, ilkel çağların müzikleri ve metinlerini yeniden canlandırıp modernize
etmiştir. Günümüzde Krzysztof Penderecki, Arvo Pärt, Zeljko Joksimoviç gibi besteciler de
modern dönemi sürdürmektedirler.
Bu dönemde sadece orkestral müzikte değil, sahne müziklerinde de yenilikler yapılmıştır.
I. Dünya Savaşı sonrası bazı bestecilerin eserlerinde caz esintileri görülmektedir. Örneğin;
Stravinsky, “Ragtime” 1918 ve Copland’ın “Two Blues”1926
Bu müzik türünde empresyonizm, romantizm ya da barok dönem de olduğu gibi belli bir
stil ya da kalıp yoktur. Besteciler belli bir tekniğe bağlı kalmak yerine birini denedikten sonra
bir başkasına geçmekte bir sakınca görmemişlerdir. Bu başkaldırış eser adlarında da kendini
göstermektedir. Buna örnek olarak Erik Satie’nin “Like a nightingale that has a toothache” ve
Trois Morceaux’ un “Three pieces in the form of a pear” adlı besteleri gösterilebilir. Bunlar
son yüzyılın romantik başlıklı senfonik şiirlerine bir reaksiyon olarak görülmektedir.
Bilimdeki gelişmelere paralel olarak radyo, konser salonlarına gidemeyen milyonları
dinleyici haline getirmiştir. Randall Thampson’un Süleyman ve Belkıs Operası, radyo
istasyonları tarafından telif ödenerek yayınlanmıştır. 1929’ dan itibaren sesli çekilmeye
başlayan sinema filmleri, bestecilere yeni imkanlar yaratmıştır. Fonografın icadı ile dünyanın
en izole bölgelerinde bile insanlara müziği istedikleri repertuarla dinleme imkânı yaratılmıştır.
Son olarak televizyon, kitle iletişimini en üst düzeye çıkarmıştır.
Bu dönem bestecileri ‘an’ faktörünün ve biraz da şansın devreye girdiği bir tür olan
“rastlantısal müzik” yapmışlardır. Yorumlaması kişiden kişiye değişen bu tür müzikte şans ve
tesadüf öğeleri yanında grafik semboller kullanılmıştır.
Çağdaş dönem bestecileri:

65
 Puccini, Ravel, Rodrigo, Strauss, Stravinsky, Orff, Gershwin, Shostakovich, Bartok,
Debussy, Prokofiev, Rachmaninov.
Ayrıca Türkiye'de çoksesli müziğin başlaması da bu döneme rastlar (Cemal Reşit Rey,
Ahmet Adnan Saygun, Necil Kazım Akses).
*Dinleti; Dmitri Shostakovich - Waltz No. 2-1, Joaquín Rodrigo-Concierto de
Aranjuez, Maurice Ravel-Bolero.

Çağdaş Batı Müziği hakkında birkaç Öykü

http://www.diyadinnet.com/YararliBilgiler-493&Bilgi=%C3%A7a%C4%9Fda%C5%9F-
m%C3%BCzik-nedir
Gerçekten de «yeni» bir geleneği yaratmayı başarmıştır bu müzik. Bugün de dünya müzik
repertuarında ancak küçük bir yer kaplayan «çağdaş» müzik, yine de pek çok dünya
bestecisini etkilemiş, genişletilmiş, değiştirilmiş, ama yüzyılımızın -Çağdaş- müziği olmuştur.
Bu yeni geleneği, kendi kişilik ve üsluplarına göre en ileriye götüren besteciler, hiç kuşkusuz
2. Viyana Okulununun etkinliklerine büyük katkıda bulunmuş olan Alban Berg ve Anton
Webern olmuştur.
Geniş bir dinleyici çevresi, 1885 ile 1935 arasında yaşayan Alban Berg'in yapıtlarını,
Schönberg ve Webern'inkilerden çok daha rahatlıkla kabul edebilmişti. Schönberg'in Pierrot
Lunaire'l ile Webern'in, op. 10 Orkestra Parçaları, aynı zamanda dinletilen. Berg'in op.4
Altenberg, Liedleri meslektaşlarının yapıtları kadar aşın değildi. 12 Ses Müziğinin tematik
yapısalcılığını geliştiren Berg, bu müziğe gerçek duygu ve anlatımı getirmişti. Schönberg'in
aşırı yadırgatıcılığıyla açmış olduğu gediği tekrar kapamayı başarmıştı.
Alban Berg(1885-1935), bu keman konçertosunu Alma Mahler'in mimar Gropius' tan olan
duyarlı, sanatçı ruhlu kızı, Manon'a ithaf etmişti. Berg de Manon da 1935'te ölmüşler ve
Konçertonun, son bölümü her ikisinin de “Requem”i olmuştu. Yaşamı boyunca Schönberg'e
büyük sevgi, hayranlık ve özveri göstermiş olan Berg, ustasının birçok orkestra ya¬pıtını
piyano partisyonu haline getirerek, onları pekçok yerde dinletmiş, kendisi hakkında yazılar,
kitaplar yazarak, yaşadığı sürece savunmuştur.
Alban Berg'in, Wozzeck'i ise ilk bakışta realist bir eser olarak görülürse de burada
realizmin, yanı sıra başka akımların varlığı da fark edilir: ekspresyonizm ve sembolizm. Berg
bu operasında, "biz yoksul halk" olarak belirttiği toplum içerisindeki ezilmiş ve haksızlığa
uğramış insanları, Asker Franz Wozzeck'i kullanarak temsil eder ve insanın hakları ile ilgili
bir toplumsal mesaj iletir. Ele aldığı Franz Wozzeck adındaki bir tek zavallı kişi aracılığı ile
toplumun güçlüleri ve onların umursamazlıkları karşısında ezilen tüm zayıfların durumunu
anlatır. Bu anlatışla gününün toplum düzenini eleştirir.
Ben bu eseri 1973 yılında, İsveç te bulunduğum sırada, Stocholm oprerasında izledim.
Sözlerini anlayamadığım halde çok etkileyici bir eserdi ve easker wozzeck’in sevgilisinin,
şişman subaya gidişi sonrası uğradığı hayal kırıklığı sahnelerini hiç unutamam.
Bir diğer müzisyen olan, John Cage, Klasik müzik eğitimi görmüştür. Batı müziğinin ve
bireysel anlatımın dışına çıkmak amacıyla Cage müziğinde teyp, plak kayıtları ve radyodan da
yararlanmıştır. Müziği oluşturan bütün etkinliklerin tek bir doğal sürecin parçası olduğu
sonucuna varmıştır. Amacı dinleyicilerin kulaklarını süzgeç gibi değil huni gibi kullanmaya
özendirmek, bestecinin seçtiği seslerle yetinmeyip ortamda ses adına ne varsa algılamalarını
sağlamaktı. Buna ulaşmak için müziğinde belirlenmemişlik ilkesini gerçekleştirdi.
Rastlantısallığı sağlamak ve böylece yorumcunun kişisel beğenilerinin araya girmesini
önlemek amacıyla çeşitli yollara başvurdu. Örneğin yorumcu sayısını ve çalgı türlerini
önceden belirlememeyi, seslerin ve bölümlerin uzunluğunu saptamamayı, uyulması zorunlu
nota yazımından kaçınmayı ve bölüm sıralamasında rastlantısallığı korumayı denedi. Cage’in
en tanınmış yapıtları, yorumcunun hiçbir şey çalmadığı; Dört dakika otuz üç saniye 1952,

66
rastgele istasyonlara ayarlanan 12 radyo 24 yorumcu ve bir orkestra şefi için Düşsel manzara
No:4 1951, sonatlar ve interlüdler 1946-48, Fontana Mix1958, Ucuz taklit1969 sayılabilir.
Bela Bartok; Macar besteci 22 yaşındayken 1848-49 devriminin önderi ve Ferenc’in babası
Lajos Kossuth’un yaşamını anlatan senfonik şiirini yazdı. İlk çalınışında Avusturya milli
marşının karikatürize edilerek seslendirilmesi bir skandala yol açtıysa da çok beğenildi. Opus
7 Birinci Dörtlüsünde(1908-09) bir oranda duyumsanan halk müziği etkisi sonrakilerde
tümüyle özümsenmiş ve yapıtlarının içinde erimişti. Opus 17 İkinci Dörtlü (1915-17) Bartok
‘un Kuzey Afrika’ya yaptığı derleme gezisini yansıtan Arap motifleriyle süslüydü. Üçüncü ve
dördüncü dörtlülerde (1927-28) daha yoğun ses uyuşumsuzluğundan yararlanılmıştı.
Beşinci1934 ve altıncıda 1939 ise tekrar geleneksel armoniye dönüldüğü gözleniyordu.
Meslek yaşamının başında Fransız etkisinde kaldığı için erken dönem yapıtlarında
politonalitenin bazı belirtileri görülür. Ama daha sonraları bu malzemeden yararlanmadı.
Onun yerine Doğu Avrupa en çok da Macar ve Rumen halk üsluplarını araştırdı. Müziği her
ne kadar armoni açısından yoğun ve karmaşıksa da kökünü halk müziğinin modal dizilerinden
dikkatle seçilmiş armonilerden kurulu bir tonaliteden alıyordu.
Bartok 2 Kasım 1936 da Türkiye’ye geldi. İstanbul Belediye konservatuarı arşivinde
çalışmalar yaptıktan sonra 4 Kasım 1936 da A. Adnan Saygun ile birlikte üç konferans verdi.
Gene Saygun ile birlikte Adana’nın Osmaniye ilçesi Toprakkale ve Çardaklı köylerine
giderek göçerlerin müziğini taş plaklara kaydetti. Müziği ve tutumu Nazilerle ittifak halinde
olan Macar Yöneticilerin ve Kilisenin tepkisini uyandırmış ve vatana ihanetle suçlanmıştır.
Çoğu Yahudi olan birtakım önemli bestecilerin yapıtlarının Nazilerce yasaklanması üzerine
Goebels’e bir mektup yazarak kendisinin de aynı listeye alınmasını yapıtlarının Almanya ve
ona bağımlı ülkelerde çalınmasına izin vermediğini bildirdi.
1939 da Ahmet Adnan Saygun’a yazdığı mektupta ülkesinden ayrılmaya kara verdiğini ve
Türkiye’de çalışabileceğini söylediyse de başvurusu yanıtlanmayarak Türkiye’ye gelmesine
olanak verilmedi. Bunun üzerine ABD’ye gitti. Yapıtlarında Stravinski gibi aksak usulü
kullanan Bartok müzikte o zamana değin Bulgar ritmi olarak adlandırılan bu ritim için Rumen
etnomüzikolog Constantin Brailoui ile birlikte, Türkçedeki aksak terimini önermiş ve bunu
müzikolojiye yerleştirmiştir.
Igor Stravinsky adlı Rus asıllı besteci, 1. Dünya Savaşı Yıllarından başlayarak sürekli
Rusya dışında yaşamı özellikle Ateş Kuşu 1910,Petruşka 1911, Bahar Ayini 1913 ve Orpheus
1947 gibi bale müzikleriyle ünlenmiştir. Stravinsky, 20. Yüzyıl müziğine büyük katkıda
bulunmuş, kendine özgü eleştirel tutumu özellikle ölçü, tempo, ses gürlükleri açısından
önemli sonuçlar doğurmuştur. Bileşik ölçülü asimetrik kalıpları araştırmış, müzik
cümlelerinde kullandığı figür ve motifleri uzatarak veya çıkararak simetrik cümleleme
geleneğini yıkmıştır. Müziğe yeniden kazandırdığı şaşmayan vuruş duygusu birçok bestesinin
dansa uygun düşmesine yol açmıştır.
Arnold Schonberg Avusturya asıllı ABD li besteci on iki ton müziğinin yaratıcısı,20.
Yüzyılın en etkili öğretmenlerinden biridir. 1899 da yazdığı “Aydınlık gece” adlı yaylı
çalgılar altılısı sanat yaşamında önemli bir adımdır. Richard Dehmel’in aynı adlı şiirinden
esinlenen bu romantik yapıt yaylı çalgılar altılısı için yazılmış ilk programlı müziktir.
Bütünlüğü müzik dışı bir öykü ya da imgeye dayanan yapısı ve armonileri yüzünden
Viyana’daki tutucu program komitelerinin tepkisini çeken yapıt ancak 1903 de seslendirildi
ve bu kez dinleyicinin tepkisiyle karşılaştı. Sonraları ise hem ilk biçimiyle, hem de
Shoenberg’in yaylı çalgılar orkestrası için yaptığı düzenlemeyle bestecinin en sevilen
yapıtlarından biri oldu.
Belli bir döneme kadar bestecinin bütün yapıtları tonaldi, ama armoni ve melodileri
karmaşıklaştıkça tonalite önemini yitirmeye başladı. 19 Şubat 1919 da tonal kompozisyon
düzeninden tümüyle yoksun ilk yapıt olan Opus11 No:1 piyano konçertosunu bitirdi. Zengin
armoni ve melodi olanaklarını değerlendirmesine yardımcı olacak yeni bir bütünleştirici ilke

67
aradığı bu dönemin sonunda yalnızca birbiriyle bağlantılı on iki ton kompozisyon yöntemini
buldu. Temmuz 1921 de bu türün ilk örneği olan Opus12 Piyano süitine başladı. Karşılaştığı
bütün muhalefete rağmen 1. Dünya Savaşı sonrası Shoenberg’in müziği artan ölçüde övgü
topladı ancak besteci yaratıcı çalışmalarının olanak verdiği elektronik müzik devrimini
görecek kadar yaşamadı.
Aaron Copland, Copland’ın besteci olarak gelişimi dönemin belli başlı eğilimlerini ortaya
koyan ilk başta müziğinde caz ritimleri kullanan besteci daha sonra Stravinsky’’in yeni klasik
tutumunun etkisinde kalmıştır. Kendisinin ses gürlüğü “sonorite” bakımından daha tutumlu,
doku bakımından daha denetimli olarak tanımladığı soyut bir üsluba yöneldi. Bu yöneliş
Copland’in sanatındaki en verimli dönemin açılmasına neden oldu. Copland ayrıca radyo,
fonograf ve sinema gibi yeni iletişim araçlarıyla modern müziğe yatkın bir izleyici kitlesinin
de yaratıldığını farkındaydı. 1930 lardan sonra geniş bir dinleyici kitlesine seslenebilmek
amacıyla müziği basitleştirme çabalarına katıldı.
Edgard Varese adlı Fransız asıllı ABDli besteci, ses üretim tekniklerinde yaptığı
yeniliklerle tanınır. Disonant ve temasız, ritim açısından da asimetrik olan müziğini uzaydaki
ses cisimleri olarak tasarladı. Elektronik ses donanımından yararlanma fırsatını bulduğu 1950
lerin başlarından sonra da elektronik müziğe ağırlık verdi. Brüksel dünya fuarı için yazmış
olduğu elektronik şiirde (1958) sesin 425 hoparlörle yayılmasını öngördü.
Gustav Mahler, Yahudi asıllı Avusturyalı besteci. Çağdaş müzik eleştirmenleri Mahler’in
müzikteki değişim dönemini güçlü bir şekilde etkilemiş olduğunu kabul etmektedirler. Onun
yapıtlarında 20. Yüzyılda kullanılan köklü yöntemlerin habercisi niteliğinde öğelere rastlanır.

Müziğin Felsefesi
Filozoflara Göre Müzik Nedir?
Müzik, insan tarihinin ve yaşantısının önemli bir unsuru olarak felsefe düşünürleri
tarafından sürekli olarak sorgulanmaktadır. Müzik felsefesi müziğe ilişkin temel sorular sorar.
Müzik nedir? Müzik, zihin, duygu bağlantıları nelerdir? Müzikte anlam nedir, müziğin
tarihsel anlamı, müziğin niteliği nicedir? Gibi sorular sorar. Sanat felsefesi altında
değerlendirilse de müziğin geniş kullanımı nedeniyle “müzik felsefesi” sanat felsefesinden
daha önemli bir ilgi alanıdır. İnsanın her zamanına ait bir etkinlik olarak felsefeye
anlatacakları çoktur.
Örneğin; Doğu kültüründe önemli bir yeri olan Hint uygarlığı müzikle iç içe gelişmiştir.
Veda ilahileri buna örnektir. Yüzyıllar boyunca bu sanat melodi ve ritim açısından karmaşık
bir yapı kazandıkça dinsel metnin düzeni ya da öykünün ana çizgileri yapıyı belirlemeye
başlamıştır. Hint müziğinde Batılı anlamda vokal ya da çalgısal bir anlayış yoktur. Dikey
akorlu bir armoni anlayışı ise (aynı anda tınlayan seslerin oluşturduğu çokseslilik) Güney
Asya müziğinde hiçbir zaman gelişmemiştir. Oktav, Batı müziğindekinden daha çok bölüme
ayrılmıştır.
Doğu müziğinde melodi, batıda olduğundan çok daha karmaşıktır ve doğaçlama daha
önemli yer tutar. Örneğin; Çin müziği de geleneksel olarak törenlerde ya da bir anlatının
destekleyicisi olarak kullanılagelmiştir. Konfüçyüs, düzenli bir ahlak evreninde müziğe
önemli bir işlev yüklemiştir. Müzikle devletin, biribirinin yankısı olduğuna inanmış, devleti
yönetme becerisinin ancak müziği kavrayabilen üstün insanlarda bulunabileceğini ileri
sürmüştür. Uzak Doğu’nun ünlü düşünürü Konfüçyüs’egöre müzik, yer ile gök arasındaki
uyumdur ve birlik oluşturur. Müzik, bir tür haz meydana getirir ki, insan doğası onsuz
olamaz. Ve sözlerine devam eder; “Bir ülkenin doğru yönetilip yönetilmediğini, ahlak
açısından yücelip yücelmediğini anlamak mı istiyorsunuz? O ülkenin musikisini dinleyiniz.”
“Bir milletin karakterini anlamak için, onların müziğine bakınız.”
“Bir toplumun müziği bozuldu mu, o toplumda pek çok şey bozulmuş demektir.”

68
 Ne kadar da doğru söylemiş Konfüçyüs yüzyıllar öncesinden, bir ülkede birşeylerin
bozulmuş olduğunu, yozlaşan müzikten anlamıyor muyuz? Konfiçyüs, yüzyıllar öncesinden
bunun farkına varmış.
Konfüçyüs, (İ.Ö.551-478). Chou’lar devrinde yaşamış ve Çin’e ikibin yıldır hâkim olan
felsefenin kuruculuğunu yapmış bir filozoftur. O, duyuların dışa vurumunu ses ile tanımlar.
Müziğe ontolojik tanımlama getirir ve müziğin yer ile gök arasındaki uyum olduğunu söyler.
Onun, müzik üzerine söylediği daha pek çok özlü söz vardır:
“Bütün sesler dimağdan çıkar.”
“Müzik de onların farkları ve uygunlukları arasında bir geçittir.”
“Sesi bilip de ahengi bilmeyenler kuşlar ve hayvanlardır. Tonu bilip de müzikten
anlamayanlar insanlardır.”
“Müziği yalnız büyük insanlar bilirler... Müzik birlik vücuda getirir, merasimler ise ayrılığı
doğurur. Birlikten karşılıklı bir dostluk, ayrılıklardan da karşılıklı bir saygı meydana gelir.”
“Müziğin hâkim olduğu yerde bir yakınlık vardır... Müzik içten, merasim dıştan gelir. Müzik
içten gelmekle süküneti sağlar”
“Merasimler dıştan gelmekle kültürü vücuda getirir. Yüksek bir müzik daha kolaydır.
Büyük merasimler mutlaka basittir.” Ve daha neler, neler?
Uzak Doğu’dan yakın çevremize gelelim. Eski Yunan kültüründe müziğin önemli yer
tuttuğu bilinmekle birlikte, yalnızca 11 müzik parçasının notaları günümüze ulaşmıştır ve
bunları seslendirmek için de gerekli anahtar elde yoktur. Müzik konusunda kuramsal
düşünceler üreten Yunanlıların bir nota sistemleri de vardı. Buna karşılık “mousike” terimi
çok geneldi, Musa’ların koruması altındaki her sanat ya da bilim dalı için kullanılıyor,
dolayısıyla beden eğitimi dışındaki her şeyi kapsıyordu.
Akustiğin temelini kuran Pisagor’a göre müzik, matematiğin bir parçasıydı. Yunanlıların
akustik açısından bir sesin yüksekliği ile telin uzunluğu arasındaki ilişkiyi matematiksel
olarak saptamışlardı. Evet, biz Pisagor’u(MÖ.580-500) matematikçi olarak biliriz ama o,
sayıların ve seslerin uyumu üzerine de çalışır. Tüm cisimlerin hareket ederken ses çıkardığını
söyler. Ona göre müzik anlatmanın matematiksel bir yoludur. Matematik ile müziğin
bağlantısını vurgulayarak, Evrendeki cisimlerin hareket ederken belirli aralıklarla ses
çıkardığını söyler. Ona göre, ruhun temizlenmesinde müzik bir araçtır.
İşte böylece müzik ile ilgili ilk düşünceleri, yaklaşık aynı zamanlarda biri eski Yunan’da
diğeri eski Çin’de yaşamış olan Pisagor ile Konfüçyüs’te buluyoruz. Bu düşüncelerde ortak
olan yön, her iki görüşün de müziği, birbirine koşut olarak varlıkbilimsel ve insanbilimsel
tarzda ele almış olmaları yanında, daha sonraki yüzyıllarda müzik felsefesinde belki de en
etkin ve yaygın bir anlayış olarak görülecek olan ‘duyusal-etki öğretisini’ benimsemiş
olmasıdır.”
Yöremizin Konfüçyüsü olan Sokrat, On kitaptan oluşan “Devlet” adlı yapıtının, Üçüncü
kitabında; Öğrencisi Glaukon’la, müzik hakkında konuşmaktadır. Dediğine göre; “Bir biçimin
güzelliği ya da çirkinliği, ritmin yerinde olupolmamasına bağlıdır. Sözün, müziğin, şeklin
güzelliği, ritmin yerindeliği, bütün bunlar insanın saflığına bağlıdır. Saflık ise; insan tabiatını
gerçekten iyilik ve güzelliklesüsleyen bir olgunluktur.” Demektedir.
Sokrat (İ.Ö.470-399). Atina yakınlarında doğan ünlü Yunan filozofudur. Ölüme mahkûm
edilmiş ve zehir ile öldürülmüştür. Kendi içinde ilahi bir ‘daimonion’un yani Tanrıdan gelen
bir sesin varlığına inanmış ve bu sesin kendisini, yapılması ya da yapılmaması gereken şeyler
üstünde uyarmakta olduğunu açıkça söylemekten çekinmemiştir.
Platon(Eflatun-İ.Ö.428-348), Atina yakınlarında doğdu. Ailesi Soylu ve zengindi.
Döneminin en iyi eğitimini görmüş, aynı zamanda spor ile uğraşmıştır. Ömrünün çoğunu
hocası Sokrates’in ölümüne neden olmayacak ideal bir devlet’i tasarımlamakla geçirdi. Uzun
bir süre yaşadığı yeri terk ederek pek çok ülkeyi dolaştı. Atina’ya kırk yaşlarında dönüp
Akademia’yı kurdu ve ömür boyu burada dersler verdi. Atina’da öldü.

69
 Platon müziğin eğlenceden ibaret olmadığını, ruhani bir boyutunun olduğunu söylemiştir.
Platon’a göre müzik, insan ruhunu sakinleştiren, dinginleştiren bir sanattır. Ona göre melodi;
söz, makam ve ritim karışımıdır. Sözleri müziğin efendisi olarak söyler. Müzik eğitiminin
insanı yücelttiğini ve düzeni sağladığını savunur.
Platon, müziğin ruhani boyutunu derinlemesine irdeler. Ona göre müzik; Evrene ruh,
zihne kanat, hayallere uçma gücü, hayata ve her şeye neşe ve tılsım veren ahlaki bir yasadır.
Bizim Eflatun olarak da bildiğimiz Platon, müziğe ahlakın bir parçası olarak baktı. Müziğin
çeşitli zaman ve durumlarda insanlar üzerinde yarattığına inandığı çeşitli etkiler nedeniyle
hemen her modun uygun zaman ve durumlarda kullanılması, bazı modların ise zararlı
etkilerinden dolayı hiç kullanılmaması gerektiğini öne sürdü.
Yalın müziği yeğleyen Platon’a göre de göksel uyum müzikte yankılanır, ritim ile melodi
gök cisimlerinin devinimlerini taklit eder, böylece evrenin ahlaksal düzenliliğini yansıtırdı.
Dünyevi müzikse kuşkuluydu; bazı modlar tehlikeli duyumsal nitelikler taşıdığından sıkı bir
sansür uygulanmalıydı.
Aristoteles, (İ.Ö. 384-322). Makedonya doğumlu. Platon’un derslerini izledi. Assos’da bir
okul kurdu. Daha sonra Aleksandros’un eğitimiyle ilgilendi. Ona göre müzik ve trajedi
yoluyla insanlar temizlenir ve arınırlar (Katharsis). “Tragedya katarsis sağlar, müzik de bunun
için bir ögedir”. Kısacası müzik, ruhun eğitiminde önemli bir rol oynar.
Aristoteles’e göre müzik, doğrudan ruhun tutkularını temsil eder. Birey yanlış türde müzik
dinlerse yanlış türde insan olacaktır. Aristo, Platon’un dünyevi müziği idealin gölgesi olarak
ele alışını ileri götürerek mimesis (taklit etme) ile açıkladı. Bununla birlikte müzik, Evreni de
dile getirebilirdi. Müziğin insan karakterini biçimlendirebilme gücü taşıdığı kanısına karşın
Aristoteles, mutluluk ve hazzı hem bireyin, hem de devletin değerleri olarak kabul etmişti.
Yalnızca müzik konusunda kuramsal bilgi sahibi olanlar ile müziği üretenler arasında ayrım
yapıyor, müzik yapmayan insanların başkalarının yaptığı müziği yargılayamayacaklarını
savunuyordu.
Aristoteles’in öğrencisi olan ve müzikle ilgili çok önemli kuramsal metinler yazan
Aristoksenos, dinleyiciye de büyük önem veriyordu. Matematik ve akustik düşüncelere karşı
müziğin duygusal boyutunu vurguladı ve işitme duyusuna olduğu kadar akla da seslendiğini
belirtti. Epikurosçular ile Stoacılar müzik ve işlevi konusunda daha doğalcı bir görüşteydiler.
Müziği iyi yaşamanın yardımcı bir öğesi olarak görüyorlardı.
3. Yüzyılda yaşayan Empirikos, müziğin kendi dışında hiçbir anlamı olmayan bir tonlar ve
ritimler sanatı olduğunu öne sürdü.
Hıristiyanlık Döneminde ise müzik, Romalı düşünür Boethius’un yeniden formüle ettiği
Platon- Aristoteles öğretisi kilisenin gereksinimlerine son derece uygun düşmüştür. Müziğin,
sözlerin basit bir taşıyıcısı olma işlevi, başka hiçbir yerde Hıristiyanlık tarihi kadar belirgin
değildir. Hıristiyanlık’ta söz her zaman müzikten önce gelmiştir. Çeşitli düz şarkılarda
melodi, metnin aydınlığa kavuşturulması için kullanılmış, müziğin ritmi sözlerin ritmine bağlı
olmuştur. Müziğin çekiciliğini gören ve dine yararlı olduğunu düşünen Aziz Augistinus onun
duyguları harekete geçirici özelliğinden ürkmüş, sözün müziğin önüne geçmesinden
çekinmiştir. O da Platon gibi müziğin temelde matematiksel olduğunu, gök cisimlerinin
hareketlerini ve düzenini yansıttığını düşünmüştür.
Aziz Tommaso da aynı görüşleri dile getirmiştir. Martin Luther müzik alanında da liberal
ve reformcu olmasına karşın, müziğin işlevi konusunda geleneksel görüşlerin dışına
çıkmamıştır. Müziğin yalın, dolaysız, ulaşılabilir ve dindarlığa yardımcı nitelikte olmasın da
ısrar etmiştir. Jean Calvin ise, Luther’den daha temkinli davranarak insanları tensel zevklere
yönelik, yumuşak ya da düzensiz müziğe karşı uyarmış, sözlerin üstünlüğünü vurgulamıştır.
İslam düşünürü Farabi, (874-950). Maveraünnehr’de, balasagun civarında, bu gün
yıkıntıları Karagöl gölü yakınlarında bulunan Farab’da doğmuştur. Türkçe’nin dışında Arapça
ve Farsça bilen Farabi Ölünceye dek gezmiştir.

70
 Farabi, müzik ilmini, ameli ve nazari diye ikiye ayırır. O iki ana dala ayırdığı müziği beş
bölüm olarak ifade eder. İlk bölüm, bu ilimde bulunan şeyleri çıkarmak için kullanılan esas
(mebde’) ve ilk bilgilerden, bu ilk bilgilerin nasıl kullanıldığından bu sınaatın hangi yol ile
çıkarıldığından, kaç şeyden terkip edilip kemale getirildiğinden, bu ilimde bulunan bilgileri
araştıran kimselerin nasıl olması icap ettiğinden bahseder.
İkinci bölüm, bu sanaatın usulünden bahseder. Bu da nağmelerin çıkarılmasını, sayıların
kaç olduğunu, nasıl olduklarını, çeşitlerinin ne kadar olduğunu ve birbirlerine nisbetlerini
açıklar. Bir de bütün bunlar hakkında getirilen deliller üzerinde araştırmalar yapar;
nağmelerin duruşlarındaki (evza’) çeşitleri, isteyen onlardan istediğini alsın ve aldıklarından
melodi meydana getirsin diye hazırlanmış bir hale gelmesine yarayan tertipler hakkında
araştırmalar yapar.
Üçüncüsü, usul bahsinde meydana çıkan şeyler ile nağmeler için hazırlanmış olan, hepsi
çalgı aletleri üzerinde çıkan ve bunların üzerlerindeki yeri usuller bölümünde açıklanan
tertipte ve miktar üzerinde bulunan bu sınaata mahsus aletlerin çeşitleri hakkındaki burhanlar
ile sözler arasındaki uygunluğu araştırır.
Dördüncüsü, nağmelerin vezinleri olan doğal ika(Tempo)’ların sınıfları hakkındaki
bölümdür.
Beşincisi, bütün olarak, melodilerin (lahn) meydana getirilmesi, sonra tam melodilerin
meydana getirilmesi hakkındadır. Bu bölümde bir tertip ve intizam ile terkip edilmiş şiirler ve
ayrı ayrı melodilerin gayelerine göre, nasıl ayrı ayrı yapıldıkları hakkında araştırmalar yapılır.
Melodilerin yapılmasına sebep olan gayeye erişmek için onu daha tesirli ve daha dokunaklı
bir hale getiren halleri bildirir.”
Farabi, müzik eğitimi almış, müzik ve müzik aletleri üzerine kitaplar yazmış ve müziğin
ruh üzerindeki tedavi etkisi üzerine incelemelerde bulunmuştur. Bunlar, ''el medhel ile sanaa'
el musiki'', ''Kitab fi ihsa-ul ika' va-l ikaat'', sanaate fi-l musiki'' ve '' el musiki-l kebir'' gibi
eserlerdir. Bunlar arasında bugün elimize ulaşan ''el musiki-l kebir'' o güne kadar musiki ilmi
hakkında yazılmış olan en önemli ve en büyük kitaptır. Will Durant'a göre farabi'nin bu büyük
musiki kitabı müzik teorisi alanında ortaçağın en büyük eseridir.
Batıda 17. Ve 18. Yüzyılda müzik anlayışı: Bu dönemde Pisagorcu görüşler zaman zaman
yeniden öne çıktı. Johannes Kepler müzikle gök cisimlerinin hareketi arasında bağlantı kurma
çabasıyla “kürelerin uyumu” düşüncesini sürdürdü. Müziğin temelde matematiksel olduğunu
düşünen Descartes şaşmaz bir Platoncuydu. Müziğin imgesel ve uyarıcı olmaması, dolayısıyla
da ahlak dışı etkiler yapmaması için ılımlı ritimler ve yalın melodiler öneriyordu. Leibniz’e
göre müziğin evrensel bir ritmi vardı ve temelinde matematiksel olan bir gerçekliği
yansıtıyordu.
Imannuel Kant, (1724-1804). Königsberg’de doğdu. Burada üniversiteyi bitirdi ve profesör
oldu. Doğduğu şehirde yaşadı ve öldü. İlk kez estetik yargı sorununu ortaya atan kişilerdendir.
Ona göre, müzik, ton duyumlarının zaman içindeki oyunudur. Kant, sanatı duyumların güzel
oyunu olarak görür. “Hoşa giden şey duyuları doğrudan etkileyendir.” Der.
Kant ise kendi sanat sıralamasında müziği en alt basamağa yerleştirmişti. Müziği haz
açısından yararlı buluyor, önemli bir kültürel işlev gördüğüne inanıyordu. Sözsüz biçimiyle
güvenilmez olan müziğin, şiirle birleşince kavramsal bir değere ulaşabildiğini belirtti.
Hegel’de dinsel konuları ele alsa bile müziğin felsefeye bağlı olması gerektiğini söylüyor,
duygulardaki birçok ince ayrımı iletebilme gücünü kabul ediyordu. O da öznel ve belirsiz
olduğu için sözsüz müziğe değer vermedi; ses müziğini çalgı müziğine yeğledi. Müziğin
özünü ritmin oluşturduğunu ve insan benliğinde bunun bir karşılığı olduğunu öne sürdü.
Hegel’in görüşlerinde özgün olan yan, müziğin öbür sanatların tersine uzayda bağımsız bir
yer kaplamadığını, dolayısıyla da “nesnel” olmadığını ifade etmesiydi.
Ünlü bir yazar olarak bildiğimiz Johann Wolfgang Von Goethe(1749-1832), Almanya’da
doğdu. Hukuk eğitimi aldı. Edebiyata yöneldi ve ilk eserlerini şiir alanında verdi. Bilinen en

71
ünlü eseri; operaya da konu olan Faust’tur. Weimar’da öldü. Müziği dini (kutsal) ve din dışı
(dünyevi) diye ikiye ayırır. Dünyevi müzik kutsal olanla karıştırılmamalı ve tamamen güler
yüzlü olmalıdır. Müzik, insanları her zaman kilise müziği olarak ritüele, halk müziği olarak
dansa yönlendirir.
Alman düşünür, Friedric Hegel (1770-1831). Almanya’da doğdu. Dinbilim ve felsefe
okudu. Berlin’de öldü. “Hegel felsefesi klasik Alman felsefesinin yalnız son halkası değil,
aynı zamanda bu felsefenin ulaştığı doruk noktasıdır. Hegel felsefesi, bu idealist ve romantik
felsefe, düşünme, yaşam, kültür ve tarihin bütün varlık alanlarını bir birlikli bütün haline
getirmeye çabalamıştı.”
Hegel müziğin, doğrudan doğruya ruha yönelen sanat olduğunu söyler. Müziğin iç
dinamizmi kalbi ve ruhu harekete geçirir. Müzik üretimi titreşim sonucu olan ton ile
olanaklıdır. Müzik romantik sanatlar içinde resimden sonra gelir. Yakın ilişki içinde olduğu
sanat ise şiirdir. Çünkü ikisi de aynı gereç olan tona bağlıdır. Müziğin ifade araçları ölçü,
uyum ve melodidir.
Hegel’e göre Müzik, doğrudan doğruya ruha yönelen sanattır. Müzik ruhu harekete geçirir.
Müzik üretimi titreşim sonucu olan ton ile olanaklıdır. Müzik şiirle iç içedir. İkisi de aynı
gereç olan tona bağlıdır. Müziğin ifade araçları ölçü, uyum ve melodidir.
A.Schopenhauer (1788-1860). Danzig’de doğdu. Berlin Üniversitesi’nde öğretim üyesi
iken Frankfurt’a yerleşerek yapıtlar vermeye başladı. Weimar’da öldü. En genel anlamıyla
müzik özünden söz eder. Schopenhauer müziği sanat kategorisinde en üste koyar ve duygu
sanatı olarak ele alır.
J.G. Herder (1744-1803). Müzik ve dil konularıyla ilgilenmiştir. “O, Rousseau ile birlikte
ilk-dili konuşmadaki bir şarkı söyleme olarak anlar; bu şarkı söyleyen ilk-dilde müziğin doğal
kaynağını ve onun şiir sanatıyla yakın akrabalığının temelini görür. Ona göre müzikal şiir,
genel müziksel estetiğin kapısının önündeki büyük avludur.
Tarih boyunca insanlığın gelişmesinde önemli yeri olan bu düşünürlerin ayni zamanda müzik
konusuna da eğildikleri ve farklı düşünceler ortaya koyduklarını görüyoruz. Hepsi bunlarla
sınırlı değil, ayrıca;
F. Schiller (1759-1805), F. W. Schelling (1775-1854), A. W. Schlegel (1767-1845), Robert
Schumann (1810-1856), Richard Wagner (1813-1883), F. Nietzsche (1844-1900), Friedrich
von Hausegger (1837-1899), Eduard von Hartmann (1842-1906), Eduard Hanslick (1825-
1904), Georg Lukacs (1885-1971), T. W. Adorno (1903-1969) vd. Felsefeci ve müzisyenler
müzik estetiğine ve felsefesine yazıları ile katkıda bulunmuşlardır.
20 nci yüzyıl başlarında müziğin tanımlayıcı özelliğinin titreşimlerdeki düzenlilik
olduğunu, bu özelliğin müziğe kesin bir ses perdesi kazandırarak “gürültüden” ayırt
edilmesini sağladığı genel kabul gören bir görüştü. Geleneksel müziğin bu tür bir nitelemeye
uymasına karşılık, “gürültü”nün bile kompozisyonda bir müzik öğesi olarak kullanıldığı 20.
Yüzyılın ikinci yarısında, bu düşünce geçerliliğini yitirmiştir. Ayrıca ton, müziğin ritim, tını
(ses rengi), doku ve orkestra düzenlemesi gibi temel ögelerinden yalnızca biridir. Elektronik
aygıtlarda bazı bestecilere, yorumcunun geleneksel rolünü ortadan kaldıran yapıtlar yaratma,
insanın üretemediği sesleri doğrudan banda kaydetme gibi olanaklar sağlamıştır.
İşte eski dönemlerden başlayarak, müziğin düşünürler açısından öyküsü böylece sürüyor.
Kuşkusuz daha eklenecek pek çok düşnür ve düşünce var.
Felsefeden Estetiğe, Estetikten Müziğe
Müzik eserinin, yaratıcısının kimliğini ortaya koymasında temel öge; özgünlüktür.
“Sanatçı uzam-zaman boyutlarında özgün eserler yaratır, bu biçimler anlatımcı biçimlerdir.”
Müzisyen içinde bulunduğu koşullarda ne kadar etkilenirse etkilensin, sonunda eserinin
biçimini kendisi belirleyerek, özgünlüğünü ortaya koyar. Bu tavır ile “...bir seçme işini
varsayar.” Seçmek, bize müzisyenin özgün eserler yaratma sürecinin ipuçlarını verir.

72
 Müzisyen yarattığı eseri ile düşüncelerini sesler kanalıyla anlamlaştırmış ve bize
sunmuştur. Anlam toplumun içinden gelirken, biçim ve biçem müzisyen tarafından belirlenir.
Eser bu sürecin sonunda dinleyicisine sunulduktan sonra ortak bir bağ oluşturmaya başlar.
Ortak bağ içinde eserin beğenilip, beğenilmemesi, kabul görüp, reddedilmesi söz konusudur.
Tüm bu serüven içinde müzik estetiği, güzeli, beğeniyi ortaya koymaya, belli bir ortaklık
içinde sunmaya çalışır. Estetikçinin işi zordur. Çünkü müzik yasa tanımayan tümeller
topluluğudur. Her eser kendi yasasını oluşturur. Yasa ancak her parçada yeniden
yapılandırılır. Kendini inşa eder ve eser bitiminde geçerliliğini yitirir. Bu anlamda müzik;
hem yasa koyucu, hem de yol göstericidir.
Evet, müzik her dönem çeşitli dallarda uğraşanların ilgisini çekmiştir. Özellikle de felsefe
ve filozoflar bu konuda düşünce üretmişler ve eserler vermişlerdi.

Mitoloji Dans ve Müzik*

Dans ve Müziğin Doğuşu Öyküleri
Müziğin yazı öncesinden beri var olduğunu biliyoruz. Dansın doğuşu üzerinde ise elimizde
kesin bulgular yoktur. İnsanoğlu, doğadaki ritmi esas alıp, daha sonra, elini ayağını ve tüm
bedenini kullanarak ilk dans hareketlerini yapmış olmalı. Dini tören ve kutlamaların en
önemli olayı kuşkusuz danstı. Mitoloji içinde pek çok unsurun tanrı ve tanrıçasının olduğunu
bilmekteyiz. Dans ve müzikle ilgili başlıca mitolojik tanrıları sıralayabiliriz, İşin ilginç yanı
tüm Dünya mitolojisinde müzik ve dans ve çalgı aletleri ilgili bir öykü, tanrı veya tanrıça
bulunması. Örnek mi istiyorsunuz, Orta Asya ve Doğu kültürlerinden başlayalım başlayalım:
Türk Mitolojisi
Türkler'in mitolojilerinde müzik de önemli bir yer tutar. Doğu Mitolojisine ait
minyatürlerde "Çenk" çalgısı ile birlikte çizilmiştir. Bu anlayış Türk Müziği sözlerinde de
görülür. Eski Türk Müziği kitaplarında, makamlar, yıldızlar ve insanlar arasında bir
etkileşmeden söz edilmektedir. Ayrıca, Kam’ın (Şaman) dini ayinlerde yapmış olduğu
hareketler ve kullanmış olduğu davulu dans ve müzik unsuru olarak karşımıza çıkmaktadır.
Destan metinlerinin Söylenip çalınmasında ise ozan, âşık, akın, jırav gibi isimlerle
karşılaşmaktayız. Bunlar sazları eşliğinde destan metinlerini anlatarak daha etkili bir sunum
yapmaktadırlar. İslamiyet’ten önce kurulan Orta Asya Türk devletlerinde güzel sanatlara ilgi
büyüktü. Dans ve müzik, toplu eğlencelerde sevilir ve aranırdı. Bunu hem Çin kaynaklarından
hem de eski Türk destanlarından öğrenmekteyiz. Bu eğlence ve festivallerin ayrılmaz bir
parçası olan müzik, Kök Türklerin günlük hayatında çok önemli bir yere sahipti.
Kök Türklerde Müzik
Orta Asya’da kurulan Türk birlikleri içinde, “Türk” adıyla anılan ilk siyasi örgütlenmeyi
kuranlar, Kök Türkler olmuştur. 552 yılından başlayarak Bumin Kağan önderliğinde, tüm
Orta Asya’ya yayılan çok geniş bir imparatorluk kuran Kök Türk devleti, Türk tarihi için çok
önemli bir konumdadır. Maden dökümünden, ahşap işlemeciliğine; kaya tasvirlerinden heykel
yapımına kadar sanat konusunda güzel örnekler ortaya koyan Kök Türklerin Türk müziğinin
gelişiminde de önemli bir rolü vardır.
Kök Türklerde “toy” kelimesi “meclis-toplantı”, “devlet meclisi” anlamına gelmektedir.
Kelimenin bir diğer ve yaygın anlamı ise bayram, ziyafet ve eğlenceli yemeklerdir. Diğer Orta
Asya Türk devletlerinde olduğu gibi, Kök Türklerde de bu toplantılara büyük önem
verilmekteydi. Yılın beşinci ayında ilkbaharda yapılan ve halkın da katıldığı toplantı, bunların
en dikkat çekeniydi. Bayram ve festivallerde at ve ok yarışları yapılır, ayak topu oynanır, ayrı
ayrı veya gruplar halinde neşeli şarkılar söylenirdi.
Bunlardan başka; düğün toyları, ölüm toyları, ölü aşları, ad verme toyları, çocuğu
olmayanların yaptırdıkları dilek ve hacet toyları, yemin toyları ve uğurlama karşılama toyları
da yapılmaktaydı. Söz konusu toyların hemen hepsinde müzik önemli bir yer tutmaktaydı.

73
Kök Türk hükümdarlarının düzenledikleri şenliklerden söz eden Hiuan-tsang ise Kök Türk
eğlenceleriyle ilgili şöyle der: Şölenler esnasında gürültülü müzikler işitiliyordu. Bunlar yarı
vahşi havalar olsalar bile kulağa hoş geliyordu ve kalbi neşelendiriyordu. Burada Hiuan-
tsang’ın yarı vahşi havalar olarak nitelediği, davullar eşliğinde çalınan eğlence müziği
olmalıdır. Ona farklı gelen, Türklerin kullanmayı çok sevdikleri, vurmalı çalgıların çıkardığı
kuvvetli ses olsa gerek. Ancak şüphesiz, Kök Türklerin icra ettikleri müzik türleri çok daha
çeşitliydi.
Bilindiği üzere, Kök Türkler, Gök Tanrıya inanıyorlardı ancak, bunun yanında Şamanist
özelliklerini de barındırıyorlardı. Kamlar dini bir figür olmalarının yanı sıra, şair, şarkıcı,
müzisyen, kâhin, hekim, halk gelenek ve menkıbelerinin yaşatıcıları olarak da kabul
edilmiştir. Kamlar tören sırasında sadece davul çalmaz, aynı zamanda ilahiler de söylerlerdi.
Ruhlar âleminde karşılaştığı duruma göre, ilahi söylerken sesini yükseltip alçaltan kamlar,
müziklerini genellikle doğaçlama olarak yaparlardı. Kamlar yeraltından gelen sesleri taklit
ederken davulu kullanır, bunun için davulu yere vururlardı. Davuldan kimi zaman cızırtıya
benzer cılız, kimi zamansa gök gürültüsüne benzeyen kuvvetli sesler çıkartan kamların zaman
zaman çan ve zil kullandığı da bilinmektedir. Kamın en önemli yardımcısı olan davul, Kök
Türklerde, Türk mitolojisine ait çeşitli simgelerle süslenirdi.
Kamın kimi zaman kopuz kullandığı da görülür. Kopuz, Kök Türkler döneminde büyük
olasılıkla iki tellidir. Genellikle dut ağacından yapılan ve içinde gizemli bir atın ya da leyleğin
ruhunun taşındığına inanılan kopuzun üzerine Kam tarafından çeşitli motifler işlenirdi.
Diğer Orta Asya Türk devletlerinde olduğu gibi, Kök Türklerde de halk şairlerine ozan
derlerdi. Ozanlar yaylı (ıklığ) ya da telli kopuz kullanırlar, kök adı verilen besteler yaparlar,
bunları er olarak adlandırılan güftelerle söylerlerdi. Kök Türk metinleri incelendiğinde de,
müzikal nitelikli bir üslup dikkat çeker. Aliterasyonlar, simetrik cümlecikler gibi pek çok
unsur, Tür düzyazı (nesir) üslubunun doğal olarak müzikal olmasını sağlamıştır.Bu Kök
Türklerin müziğe olan yatkınlıklarının edebi alana yansıması olarak düşünülebilecek bir
durumdur.
Japon Mitolojisi
Japon mitolojisine göre birbiriyle hem kardeş, hem karı-koca olan Gök (İnazagi) ile
Yeryüzü (İnazami) kaostan ayrıştıktan sonra gökyüzünün yüzen köprüsünden, tanrısal
mücevherlerle süslü bir mızrakla okyanusu karıştırarak, ilk kara parçalarını yaratırlar. Sonra
bütün Japon adalarını ve diğer tabiat Tanrılarını doğururlar. Japonya'da 8 milyon ilah vardır.
Dağ, ırmak, ateş, gök gürlemesi, fırtına, yağmur, vb. ilahlar dışında her meslek sahibinin de
ayrı bir ilahı vardır. Bu tanrıların çoğu müzik ve dansla ilgilenirler. Bakalım neler yaparlar?
Ame No Uzume: Şafak ve eğlence tanrıçasıdır. Dansçıların koruyucusu ve ‘Kagura’
adındaki Şinto dinsel dansının da yaratıcısı ve gök tanrıçasıdır. Yaptığı danslarla güneş
tanrıçası Amaterasu’yu, gizlendiği Ama No İvaya mağarasından çıkartmayı başarmıştır.
Benten, Benzaitennyo: Aşk, etkili ve güzel söz söyleme yeteneği ve bilgelik tanrıçasının
adıdır. Dansçı, müzisyen ve geyşaların koruyucusu olup, Siçi Fukujin adıyla bilinen yedi şans
tanrıçasından birisidir. Ejderhaya binmiş, elinde yaylı bir aleti çalan güzel bir kadın olarak
tasvir edilmektedir.
Aşk, mutluluk ve deniz tanrıçası Benten’in denizin altındaki bir yerde yaşayan ejder kral
Ryu-wo’nun kızı olduğu söylenirdi. Geyşaların, dansçıların ve müzisyenlerin tanrısı olarak
Benten daima biwa adlı telli bir enstrüman taşırdı. Ruhlarıyla çalan müzisyenlere görünürdü.
Bir mit, Benten’in ülkeyi korkutan bir yılan krala nasıl yalvardığını anlatır. İğrenç yılan nazik
kelimelerle Benten’e kur yaptı. Saldırılarını durdurduğu taktirde Benten onunla evlenmeyi
kabul etti.
Kişijoten: Savaş tanrısı Bişamon’un kız kardeşinin adı olup, Şans ve Güzellik tanrıçasıdır.
Kişijoten, şarkı söyleme, dans etme ve geyşaların koruyucusudur.

74
 Sarutahiko Ohkami: Cennet ile yeryüzü arasındaki köprünün bekçiliğini yapan patika ve
yol kavşaklarının tanrısının adı olup, neşe, dans, ev kadınlığı ve sağlık tanrıçasının kocasıdır.
Gözlerinden ışık saçan, koca sakallı ve değerli taşlarla süslü bir mızrak taşır formda tasvir
edilirdi.
Hint Mitolojisi
Hint mitolojisi son derece renkli ve içine girdikçe karmaşık, görkemli bir birikimdir. Bu
birikime ait en eski yazılı belgeler vedalar'dır. Yaşanan toplumsal ve siyasi gelişmelerle
birlikte mitoloji de değişiklikler göstermiş ve kimi tanrılar gücünü yitirerek sahneden
silinirken yerini yeni tanrılara bırakmıştır. Hint mitolojisinde de yüzlerce tanrı bulunmaktadır
ve bunların çoğu müzik, dans ve çalgılarla ilgilidir.
Apsaraslar: “Sudan hareket eden” anlamına gelir. Bunlar adlarında da anlaşılabileceği gibi
su perileridir. Fiziksel özellikleri çok belirgin değildir. Sularda yaşarlar ve göz açıp kapayana
kadar ortadan kaybolurlar. Banyan ve İncir ağaçlarının içlerinde yaşadıkları, zil ve lavta ile
müzik çaldıkları söylenir. Aşklarıyla ünlüdürler. İnsanlarla da aşk duygusu yaşarlar.
Brihaspati: Dua ve kurbanların baş sunucusudur. Tanrılarla insanlar arasında bir tür
arabulucudur. Tanrılara duaları o götürür. Çok güzel şarkılar biçiminde söyler ve tanrılar
bundan çok hoşnut olur.
Dakini: Geleneksel Budist inancına göre doğaüstü varlıklar ya da önem bakımından düşük
sıradaki tanrıçalardır. Sihirli güçleri vardır ve henüz acemi olanları, aydınlanmayan ulaşma
yolunu konu eden ritüelik metinler dizisi olan Tantra’nın gizli bilgeliğine alıştırırlar.
Dakini’ler genellikle ya dans eden çıplak genç kadınlar, ya korkunç canavarlar veya aslan ya
da kuş başlı ve at ya da köpek yüzlü yaratıklar olarak betimlenir.
Krişna: Çok önemli bir yere sahip olan büyük bir kahraman ve büyük bir tanrının adıdır.
Anlamı ‘Kara’ anlamına gelmektedir. Krişna, çobanların arasında doğup büyüdüğü için,
çobanların tanrısıdır. Çoban kadınlardan birçok sevgilisi vardır. Onun en üstün tuttuğu
sevgilisi, karısı Râdhâ'dır. Birçok yerde, yanında Radhâ ile flüt çalar halde resmedilir.
Marutlar: Çıkardıkları ses, şimşek ve rüzgârın kükremesi gibidir. Dağları sallar, ağaçları
kopartır, yırtıcı hayvanları ve ormanları mahvederler. Başlıca işlerinden biri, bulutlarla güneşi
kapatıp, yağmur yağdırmaktır. Cennetin şarkıcılarıdırlar. İndra'nın her zaman yanında yer
alırlar ve onu, Vritra ile olan savaşında desteklerler.
Radha: Krişna’nın sevgilisi olan bir çoban kızının adıdır. Genellikle resimlerde flüt çalan
Krisna’nın yanında, onu dinler durumdadır. Krişne burada çobanların tanrısıdır.
Uşaş: Şafak tanrıçasının adı olup, Gök Tanrı’nın (Diaus Park) kızı, Gece Tanrıçası
Nakta’nın ve Asvinlerin kardeşidir. Uşaş tüm zenginliğiyle yaşam verendir. Karanlığı yok
eder ancak yaşlanmanın da kaynağıdır. Kendisi her sabah yeniden doğar ve ezelden beri
varolduğu için yaşlı olarak görülür. Uşaş’ın sağladığı ışık aracılığıyla insanoğlunun gerçeğin
yolunu bulduğuna inanılır. Her sabah iyi bir ev kadını gibi tüm canlıları uyandırır ve onları
işlerine yönlendirir. Tanrılar ondan kötüleri uyandırmamasını sadece iyileri kaldırmasını rica
ederler. Eski kutsal ilahilerin toplandığı Rig Veda’da Uşaş pembe renkli giysiler giymiş ve
altından bir duvak takmış bir gelin olarak tasvir edilir. Bazen mücevherlerle kaplı dans eden
bir genç kız bazen de banyodan çıkan çok güzel bir genç kadın olarak resmedilir.
Mısır Mitolojisi
Eski Mısır medeniyetinde alabildiğince çok tanrı vardır. Betimlemelerin çoğunda tanrılar
müzik aletleri ile görünürler.
Bes, Beset: Özellikle gerileme döneminde tapınılan kirpi sakallı, göğüsleri sarkık,
arkasında bir pars kuyruğu bulunan, çarpık çurpuk bir cüce olarak tasvir edilen koruyucu bir
tanrıdır. Bu ürkütücü durumunu yanında çok sayıda bıçak ya da kama taşımasından ötürü kötü
cinleri evden uzaklaştıran, genellikle yatakların başucunda bulunmasından ötürü de
uyuyanları ve lohusaları koruyan bir tanrı konumuna gelmiştir. Aynı zamanda lir ya da tef

75
sesine uyarak kendisi de dans eden Bes; gülünç bir tanrı olarak gülme, neşe ve dans tanrısı da
olduğu için dansözler, kalçalarında onu simgeleyen bir dövme taşırlar.
Hathor: İnek tanrıçası Hathor müzikle, cinsellikle ve annelikle özdeşleştirildi. Firavunlara
“Hathoréun oğlu” denilir.
Meret, Mert: (Mısır Mitolojisi) Sevinç ve şarkı tanrıçasının adıdır.
Kuzey Ülkeleri
İskandidav ve Kelt mitolojisinde yer alan tanrıları da müziğe, ses ve çalgı aletlerine
düşkündüler.
Bragi: (İskandinav Mitolojisi) Odin ve Gunlod’un oğlu, İdun’un kocası olan şiir ve müzik
tanrısının adıdır. Zeki, yaşlı ve sakallı olarak tasvir edilen Bragi, Valhallaya gelenlere hoş
geldin şiiri okur ve bir kadeh içki ikram ederdi. Daima hikâyeler anlatan bir tanrı idi ve
tanrılara ebedi gençlik sağlayan elmaları temin ederdi.
Veja Mate: Leton halkının inanışında orman ve kuşların koruyucusu olan bir rüzgâr
tanrıçasının adı olup, flüt çalmaktaydı.
Canola: İrlanda harpını icat eden kadının adıdır. Sevgilisiyle tartışıp evine gitmiş,
geceleyin çürüyen balina iskeletlerinde kalmış liflerin rüzgârda çıkardığı sesten esinlenerek
ertesi gün bir harp yapmıştır.
Glaistig: İskoç halkının inanışında yarı keçi yarı kadın formunda sarı saçlı koyu renk tenli
güzel kadın formunda bir su ruhunun adı olup vücudunun keçi tarafını yeşil bir elbisenin
ardında saklamaktadır. Bazı hikâyelerde dans edip şarkı söyleyerek kendine çektiği
kurbanlarının kanını emdiği anlatılmaktadır.
Abhean: İrlanda’nın yerli tanrıları olan Tuatha De Danan klanından, harp çalan bir tanrının
adıdır.
Helen ve Batı Anadolu Mitolojisinde Müzik
Aslında Yunan Mitolojisinde tanrılar ve insanlar eğlenmekten hiçbir zaman geri
kalmazlarmış. Apollon güzel lir çalmasıyla ünlüdür. Bu nedenle hem hekimliğin hem müziğin
tanrısıdır. Apollon insanlara lir çalarak neşe verirdi. Zeus'un oğlu Orphee lir çalan ünlü bir
müzisyendi. Karısı yılan sokmasıyla ölünce cehenneme gitmiş orada çaldığı lirle kanatlı ve
yılan saçlı periler olan, erinyelerle birlikte cehennemin üç kapıcısı, üç başlı canavar köpek
Cerbere'yi bile hareketsiz bırakmıştı.
Zeus ile Mnemosyne'nin dokuz kızı olarak anılan Museler/Mousalar, hani şu müzik
kelimesinin kökeni olan peri kızları da Yunan mitolojisinde önemli motiflerdir. Sayıları
mitolojilerde önce bir iken, daha sonra üç ve daha da sonra dokuz olduğu kabul edilmiştir.
Ancak peri veya ilāhe olarak her iki tanımlamada da "Muse"ler güzel sanatları kendilerinde
barındıran özellikleri ile tanrıları ve insanları eğlendirir, şiir, destan ve methiyeleriyle onlara
cesaret ve ilham verirler. Bu nedenle "Muse"ler bazen ilham perileri, bazen de güzel
sanatların ilāheleri olarak tanımlanırlar.
Dokuz "Muse"den biri olan Euterpe'nin müzik ilham verme veya müzik icrā etme,
Kalliope'nin destansı şiir söyleme, Terpsikhore'nin hafif dans ve şiir söyleme özellikleri
vardır. Diğerleri güzel konuşma (hitābet), geçmişi güzel bir şekilde hatırlatarak övme veya
cesaret veren şarkılar ve şiirler söyleme (destan veya övgü) özelliklerine sahiptir. Ancak
bütün "Muse"lerin başı Apollon'dur. Çünkü Apollon müziğin, sanatların ve şiirin tanrıçasıdır
ve müzik aletlerini özellikle de liri çok iyi çalarmış. Müziği ilham eden Euterpe de iyi flüt
çalarmış ve eski Yunan vazolarında çifte flütle temsil edilir.
Yunan Destanlarındaki bu "Muse"lerin güzel sanatlardaki özellikleri filozofları da
etkilemiştir. Yunan filozofları anlatılarını ve fikirlerini bu destansılardan yararlanarak
aktarmışlardır. MÖ 585-500 yıllarında yaşadığı düşünülen filozof Pisagor umutsuzluğa düşen
veya çabuk öfkelenen hastaları belirli melodilerle tedavi etmeğe çalışırmış. Hipokrates'in bazı
hastaları ilahilerle tapınağa götürerek iyileştirmeğe çalıştığı anlatılır.

76
 Pisagor’un fikirlerini aktaran öğrencileri tarafından kaleme alınan “Magna Graecia” da
yeniden ele aldıkları "Muse"ler kültünde onların yeni özellikler kazandıkları görülmektedir.
Filozoflar "Muse"lerin eski özelliklerine geçmişi anımsatma, gök çevrelerinin uyuşumunu
sağlayan müziğin ilahelerine astronomi ve matematik bilgisi verdiklerini de eklediler.
Yukarda cevabını aradığımız Pisagor'un müziği icādı hikâyesinin kaynağı da işte bu
Pisagor'dan öğrencilerinin anlattıkları olmalıdır.
Amphitrie: Deniz tanrı ve tanrıçalarından Nereus ile Doris’in kızları.”Nereidler” ya da
“Nereisler” olarak bilinen elli kız kardeşten biriydi. Kız kardeşlerinin korosunu o yönetiyordu.
Bir gün Naksos Adası yakınlarında kardeşleriyle dans ederken, Poseidon onu gördü ve
kaçırdı. Poseidon’un gözü onu uzun zamandır sevdiği ama genç kızın iffetine
düşkünlüğünden onu reddettiği ve Okeanos’un derinliklerinde, Hercules sütunlarının ötesinde
gizlendiği anlatılır. Yunuslar tarafından bulunan Amphitrie büyük bir kortejle Poseidon’a
getirildi ve Poseidon Amphitrie ile evlendi. Amphitrie, kalabalık bir deniz tanrıçaları
korosuyla çevrili olarak gösterilir.
Apollon: Apollon, başka zamanlar da bazen çoban olarak görülürse de, bu işi kendi
hesabına yapar. Bir seferinde, Apollon'un sığırları, kundaktaki Hermes tarafından çalındı.
Hermes, zekâca erken gelişmişliğini kanıtlamış oluyordu. Apollon, malını Kyllene dağında
buldu. Ayrıca, küçük Hermes’in liri icat ettiği de anlatılır. Apollon, bu icattan öylesine
etkilendi ki, lire karşılık sürülerini Hermes'e bıraktı. Hermes daha sonra flütü icat etti;
Apollon bunu da bir altın asâ karşılığında satın aldı ve ayrıca ona kehanet sanatını öğretti.
Flüt, Apollon efsanelerine Marsyas hikâyesiyle de girer. Olympos'un oğlu satyros Marsyas,
Athena’nın kullanmaya çalıştığı, ama dudaklarının şeklini bozduğunu ve yüzüne hoş olmayan
bir ifade verdiğini fark edilince, hemen vazgeçerek attığı flütü bulur. Marsyas, flütten
çıkardığı seslerin, ahenkli müzik sesleri olduğunu görünce, Apollon'a meydan okur ve
kullandığı flütle, lir çalan tanrıdan daha iyi müzisyen olduğunu iddia eder. Yapılan yarışmada,
Marsyas yenilir. Apollon, Marsyas'ı bir çam ağacına astıktan sonra, onun derisini yüzer.
Apollon, Parnassos dağında Mousalar’ın oyunlarına başkanlık eden şiir ve müzik tanrısı
olarak tasavvur ediliyordu. Kehanetlerini genellikle manzum sözlerle dile getirmekteydi ve
kâhinleri olduğu kadar, şairleri de esinlendirdiği kabul ediliyordu. Apollon, bu esinlendirme
işini Dionysos ile paylaşırsa da, onun esinlendirme gücü, daha ölçülü karakteriyle,
Dionysos'unkinden ayrılır.
Kehanetin ve müziğin tanrısı, pastoral tanrı olan; çiçeklere ve ağaçlara dönüşen
Nymphalar'la ve delikanlılarla aşkları dolayısıyla, bitkilerle ve doğayla arasında sıkı bir
bağlılık bulunan Apollon, ayni zamanda savaşçı bir tanrı idi.
Apollon'un iyi müzik çaldığını anlatan iki efsane vardır. Her ikisi de Anadolu'da şu ünlü
Kral Midas'ın huzurunda meydana gelmiştir. Bu mitolojiye göre Athena bir gün bir kaval
bulmuş ve onu öttürerek eğleniyormuş. Ancak onu kaval çalarken görenler yüzünün aldığı
şekille alay edip onu kızdırmışlar. Buna kızan Athena elindeki kavalı atarken "Seni kim
bulursa başına belā gelsin" demiş.
Babası iyi bir müzisyen olan ve iyi bir müzik kulağına sahip Marsyas bu kavalı her nasılsa
bulmuş. Sesi hoşuna gitmiş ve onu yanında alıkoymuş. Onu sık sık çalıyormuş. Güzel kaval
çalmadaki ünü iyice yayılmış. Bir gün güzel sanatların ve müziğin tanrısı Apollon onun
ününü duyunca merak etmiş. Onu yarışa davet etmiş. Gözlemci olarak da Midas'ı seçmiş.
Apollon liri ile Marsyas kavalı ile müzik yarışı yapmışlar. Marsyas, Apollon'u geçmiş. Midas,
Marsyas'ın Apollon'u geçtiğini söyleyince, Apollon sinirlenip "Eşek kulaklı müzikten ne
anlar" diyerek Midas'ın kulaklarını eşek kulağına çevirmiş, Marsyas'ı ise bir ağaca bağlayıp
derisini yüzerek öldürmüş.
Bir diğer öyküye göre, Apollon, iyi flüt çalan keçi ayaklı Pan adlı bir başkası ile Midas'ın
önünde müzik yarışmasına katılır. Olayın sonu yukardaki gibi biter. Bu anlatımın farklı
varyantları vardır. Eski Yunan filozoflarından Sokrates'in öğrencisi Platon (Eflātun) da

77
müziğin kişiye hoşgörü ve rahatlık verdiğini belirtirken, öğrencilerinden Aristotales (MÖ.
384-322), müziğin insan ruhu üzerindeki etkilerinden bahsetmiştir.
Yunan şāiri Homeros'un (MÖ IX. yy.) "Odyssiea" adlı yapıtında müziğin kanamalara iyi
geldiğini iddia etmesi mitolojiyle karışık bir inançtan kaynaklanıyor olmalıdır. Odyssiea'da
Ulis adlı kişinin yabani dev domuzun saldırısıyla bacağından yaralanır ve Otolikos'un iki oğlu
bacağını sarıp kanamayı şarkılar söyleyerek durdururlar. Eski Yunan'ın Athennaops adlı
hekimi hasta bölgenin üzerinde çalgıyı çalarak ağrıyı geçirirmiş.
Athena: Yunan dünyasında, özellikle de kendi şehri Atina'da, akıl tanrıçası sayılıyordu.
Sanatlara ve edebiyata da, o nezaret ediyordu. Hatta bu işte Mousalar'ın yerini almaya doğru
gittiği bile söylenebilir. Ama gerçek anlamıyla şiirden ve müzikten çok, felsefeyle ilgiliydi.
Zekâya dayalı faaliyetler tanrıçası olarak da, iplik eğiricileri, dokumacıları, nakışçıları, vs.
korur. Savaşçı ruhuyla birleşen zekâsı sayesinde, yan yana dört at koşulu savaş arabasını icat
etmiştir. O zamana kadar yapılan en büyük gemi olan Argo'nun yapımına da o nezaret
etmiştir.
Daphnis: Sicilyalı bir yarı tanrıdır. Sürülerin tanrısı Hermes'le bir nympha’ nın oğluydu.
Sicilya'nın yüksek vadilerinde nymphalara ayrılmış bir defne koruluğunda doğdu ve adını da
buradan aldı. Daphnis nymphalar tarafından büyütüldü; onlardan çobanlık sanatını öğrendi.
Olağanüstü yakışıklı olan Daphnis'e birçok tanrı, nympha ve ölümlü âşık oldu. Özellikle, Pan
ona müzik öğretti. Daphnis, sığırları otlarken flüt çalar; kendi icat ettiği tür olan çoban
şarkıları söylerdi.
Dionysos: Bakkhos olarak da adlandırılan ve klasik dönemin bağ, şarap ve mistik vecd
tanrısıdır. Anadolu kökenli ilginç bir tanrı olan Diyonisos için okadar çok öykü ve mit vardır
ki saymakla bitmez. Etkileri ve öyküleri günümüze dek uzanan adına pek çok tapınak, tiyatro
ve mozaik betimleme yapılan Diyanisos söylencelerine tekrar döneceğiz. İşte size bir tanasi
daha. Yolcularını köle olarak satmayı düşünen korsanları fark eden uyanık Dionysos,
korsanların küreklerini yılana dönüştürdü, gemilerinin her yanına sarmaşıklar sardırdı ve
ortalığı nereden geldiği belli olmayan flüt sesleriyle çınlatmaya başladı. Asmalar gemiyi
öylesine sarıp felce uğrattı ki, çıldıran korsanlar kendilerini denize attılar.
Dithyrambos: Dithyrambosların halka biçiminde toplanarak yaptıkları neşeli dans, iki ayrı
yönde gelişerek bir taraftan Tragedya'yı, diğer taraftan da komedya'yı doğurmuştu.
Tragedya'nın dinsel düşünceye dayalı ağır ve bar tavırlı dansına "Emmelia", komedya'nın
siyasal hicivli, açık saçık dansına da "Kordaks" denirdi.
Dryope: Kral Dryops’un tek kızıdır. Oita yakınlarında babasının sürülerini güderdi.
Hamadryadla(Hamadryades) onu kendilerine oyun arkadaşı yaptılar ve ona tanrıların sevdiği
dansları, şarkıları öğrettiler.
Epimelidler ya da Epimelides: Yunan mitolojisine göre Epimeliades, sürüleri koruyan
nympheler(peri)’in genel adıdır. Messapialılar, onlara dair şu efsaneyi anlatıyorlar: Ülkenin
çobanları, günün birinde tapınaklarının yanında dans eden bu nympheleri görürler. Onların
birer tanrıça olduklarını bilmediklerinden, onlarla alay ederler ve onlardan çok daha güzel
dans edebileceklerini iddia ederler. Öfkelen nymphalar meydan okumayı kabul ederler. Ama
kabiliyetsizce dans eden çobanlar, nymphalar tarafından kolaylıkla yenilgiye uğratılırlar.
Nymphalar, ceza olarak çobanları yakaladıkları yerde ağaca dönüştürürler. Oralarda oturanlar,
bu şekilde dönüşüme uğratılan çobanların iniltilerinin geceleri ağaç gövdelerinden
duyulduğunu iddia ediyorlardı.
Euterpe: Sanat perileri dokuz Mousalardan biriydi. Flütü onun icat ettiği söylenir. Elinde
flüt, başında çiçeklerden yapılma bir taçla simgelenirdi. Şenliklere, bayramlara katılır, müzikli
toplantılara başkanlık ederdi.
Graceler: Zeus ile Eurynome’nin kızı olan güzellik ve cazibe ile özdeşleşmiş bir grup
tanrıçanın adıdır. Aphrodite’nin hizmetinde olan Graceler Apollon’un lirinin eşliğinde dans
ederek tanrıları hoşnut eder ve Kharitler(Üç Güzeller) olarak da bilinirler.

78
 Herakles: Herakles'e, klasik devirde yunan çocuklarına verilen ve tıpkı Akhilleus'un
kentauros Kheiron'dan almış olduğu eğitime benzer bir eğitim verilmiş olduğu söylenir. İlk
hocası, müzikçi Linos oldu. Denildiğine göre, Linos, Herakles'e edebiyat ve müzik hakkında
ilk bilgileri öğretti.
Hermes: Hermes liri icat etmiştir. Apollon, bu icattan öylesine etkilendi ki lire karşılık
sürülerini Hermes'e bıraktı. Hermes daha sonra flütü icat etti; Apollon bunu da bir altın asâ
karşılığında satın aldı ve ayrıca ona kehanet sanatını öğretti. Lir en eski müzik aletlerinden
biridir. Öykünün birbaşka deyişi de şöyle:
Hermes daha çocukken, bir kaplumbağanın kabuğuna, inek bağırsağı gererek bir lir yapar.
Bu liri üvey kardeşi Apollon’a ( her ikisinin de babası Zeus’tur ) verir. Daha sonra Apollon
liri, henüz küçük bir çocuk olan Orpheus’a hediye eder.
Hymenaios: Düğün alayını yöneten tanrıdır. Görünüşe bakılırsa, başlangıçta düğün
şarkısının kişileştirilmiş şekliydi. Hymenaios, Magnes'in oğlu ve çok usta bir müzisyen idi.
Dionysos ile Althaia'nın düğününde, tören sırasında şarkı söylerken öldü. Hatırasını
ebedileştirmek için, bundan böyle her düğünde onun anılmasına karar verildi. Hymenaios için
kullanılan semboller, meşale (Hymen meşaleleri) çiçeklerden yapılmış bir taç ve bazen de bir
flüttür.
İakkhos: İakkhos, elinde bir meşale olduğu halde dans ederek Eleusis ayin alayının başını
çeken ergenlik çağına yeni ulaşmış bir çocuk olarak betimlenir.
Khrysothemis: Giritli Karmanor’un kızı. Müzik yarışmalarının icadı ona atfedilir.
Söylendiğine göre, bu yarışmalarda ilk ödülü kendisi kazanmıştır. Müzisyen Philammon’un
annesi olarak geçer.
Marsyas: Marsyas, flütten çıkardığı seslerin, ahenkli müzik sesleri olduğunu görünce,
Apollon'a meydan okur ve kullandığı flütle, lir çalan tanrıdan daha iyi müzisyen olduğunu
iddia eder. Yapılan yarışmada, Marsyas yenilir. Apollon, Marsyas'ı bir çam ağacına astıktan
sonra, onun derisini yüzer.
Nereus Kızları: Nereus’la Doris’in kızları. Sayıları yazardan yazara değişir. Nereus Kızları
deniz dibindeki saraylarında Nereus ve annelere Doris’le birlikte yaşarlar; günlerini şarkı
söylemek, dansetmek, kumaş dokumak ve iplik eğirmekle geçirir, yunuslar, tritonlar gibi
deniz yaratıklarıyla arkadaşlık ederlerdi.
Orpheus: Apollon'un Ouraia ile birleşmesinden, Linos ve Orpheus adlı müzisyenler
dünyaya geldiğini biliyoruz. Orpheus’a liri kullanmayı periler öğretirler. Orpheus lirini öyle
güzel çalar ki, doğa bile kendi özgün sesini durdurarak, onun müziğini dinler. Hatta vahşi
hayvanlar onun peşinden gelir, bitkiler ona doğru eğilirmiş. Orpheus, Argonaunt’lar seferine
katılır. Öteki kahramanlar kadar güçlü kuvvetli olmadığından, kürek çekmez. Kürekçilere
tempo tutarak “kürekçibaşı” lık yapar. Bir fırtına sırasında, gemideki tüm kahramanları
şarkılarıyla sakinleştirir sonra dalgalar da sakinleşir.
Orpheus’la ilgili en ünlü mitos, karısı Eurydike’nin aşkı uğruna cehenneme (ölüler diyarı
Hades) inmesidir. Eurydike’nin masalı şöyle gelişir. Birgün, Trakya’daki bir ırmak boyunca
gezinirken, Aristaios ona tecavüz etmek ister. Eurydike, kaçmaya çalışırken, otların
arasındaki bir yılanın üzerine basar ve yılanın sokması sonucu ölür.
Karısına delicesine âşık olan Orpheus, bu ölüme kahrolur. Karısını aramak için
cehenneme (ölüler diyarı) iner. Orpheus lirinin sesiyle yalnızca cehennem canavarlarını değil,
cehennem tanrılarını da mest eder. Ölüler diyarı tanrısı Hades ve eşi Persephone, karısını
böylesine seven adama acırlar. Karısı Eurydike’yi geri vermeyi kabul ederler. Ama bir şartları
vardır.
Orpheus, karısı Eurydike’nin önünde yürüyecek ve yeraltı ülkesini terk etmeden karısına
bakmayacaktır. Orpheus çaresiz, şartı kabul edip, yola koyulur. Fakat gün ışığına çıkmak
üzere iken, Persephone’nin kendisine bir oyun yaparak, Eurydike’yi vermemiş olabileceği
şüphesine düşer. Bu şüphe içinde yürüyen Orpheus bir an dönüp arkasına bakar. Bakar

79
bakmaz arkasında yürüyen Eurydike yok olur, ikinci kez ölür. Orpheus, dönüp karısını
yeniden bulmayı denediyse de, cehennem bekçisi canavar Kharon, Orpheus’un Ölüler
diyarına tekrar girmesine izin vermez. Orpheus karısını alamadan insanlar arasına dönmek
zorunda kalır.
Orpheus’un ölümüne ilişkin en yaygın öyküde; Trakyalı kadınlar Orpheus’u öldürdükten
sonra cesedini parçalarlar. Parçaladıkları cesedi nehire atarlar. Ceset parçaları, akan nehirle
sürüklenerek denize ulaşır. Orpheus’un kesik başı ve çalgısı (lir) Lesbos adasına kadar gider.
Lesbos’lular şaire cenaze töreni düzenlerler ve mezar yaparlar. Bu mezardan lir sesleri
duyduğunu iddia edenler bile çıkar. Bu nedenle Lesbos Adası (Midilli Adası) lirik şiirin öz
yurdu sayılır. Orpheus’un, Homeros ve Hesiodos’un atası olduğunu söyleyen daha pek çok
masallar da vardır.
Antik Yunan mitolojisinde müzik, şiir gibi kavramlarla özdeşleştirilen ozan Orpheus’un
vahşi hayvanları ehlileştirme sahnesinin yer aldığı Roma Dönemi’ne ait Mozaik panonun
Amerika Birleşik Devletleri’ndeki Dallas Sanat Müzesi’nde sergilendiğinin Bakanlığımızca
öğrenilmesi üzerine yapılan araştırmalar sonucu söz konusu eserin Şanlıurfa (Edessa)’ya ait
olduğu tespit edilmiştir.
2012 yılında, Mozaik panonun Şanlıurfa’dan yasa dışı yollarla nasıl çıkarıldığının
araştırılması amacı ile Şanlıurfa Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından soruşturma başlatılarak
söz konusu eserin kaçırılışına dair deliller toplanmıştır. Şanlıurfa Cumhuriyet Başsavcılığının
somut veri sağlanmasında gösterdiği titizlik sayesinde eserin kaçak kazı yapılırken, yerinden
sökülmeden önce kaçakçılar tarafından çekilen fotoğraflarına ulaşılmıştır.
Eserin 1998 yılında kaçak kazı ile yerinden söküldüğü anlaşılmış ve yerinde çekilen
fotoğraflar Dallas Sanat Müzesi’ne gönderilmiştir. Konu ile ilgili olarak yapılan görüşmeler
sonucu karşılıklı iyi niyet çerçevesinde ikili kültürel işbirliğini kapsayan bir mutabakat zaptı
hazırlanmıştır.
Bakanlığımızı temsilen bir heyet Amerika Birleşik Devletleri’ne giderek 03.12.2012
tarihinde Dallas Sanat Müzesi yetkilileri ile söz konusu mutabakat zaptını imzalamış ve eseri
teslim almıştır.
Eser Türk Hava Yolları tarafından titizlikle taşınarak 06.12.2012 tarihinde ülkemize
getirilmiş olup 09.12.2012 tarihinden itibaren İstanbul Arkeoloji Müzeleri Müdürlüğü’nde
sergilenmektedir.
Pan ve Syrinks: Günün birinde bir tanrı tarafından kovalanan Syrinks adlı peri, tam
yakalanmak üzereyken bir sazlığa dönüşür. Syrinks’in dönüştüğü ve bir derenin kıyısındaki
topraktan filizlenip fışkırarak boy veren sazlıktaki sazlar, yel vurdukça hazin hazin ötmeye
başlar. Bunun üzerine Doğa ve Kır Tanrısı Pan, balmumuyla birleştirdiği bu sazlardan “Pan
Flütü” olarak bilinen, bilinen kavalı yapar.
Saggarios: Küçük Asya’da aynı adı taşıyan nehrin (Sakarya) tanrısıdır. Bütün nehirler gibi
ona da Okeanos ile Tethys'in oğlu gözüyle bakılır. Sangarios, bazen Hekabe'nin babası olarak
geçer ve onun, Hekabe'yi, Metope'den ya da nympha Eunoe'den ya da Naias Euagora'dan
dünyaya getirmiş olduğu söylenir. Saggarios, aynı zamanda, Athena'ya flüt çalmasını öğreten;
ama öğrencisine tecavüz etmeye kalkışınca Zeus tarafından yıldırımla çarpılan Phrygiah
Alphaios adında birinin de babasıdır.
Terpiskhora: Yunan mitolojisine göre “dans” ve “hafif şiiri” sembolize eden Terpiskhora,
Esin Tanrıçaları olarak bilinen dokuz Musa’dan biridir.
Thalia: Yunan mitolojisine göre komedyaya rehberlik eden Musalar adlı dokuz Esin
Tanrıçası’ndan biri olan Thalia, Güneş, Tıp ve Güzel Sanatlar Tanrısı Apollon ile yaşadığı
birliktelik neticesinde Ana-Tanrıça Kybele’nin kendinden geçercesine dans eden Korybantes
adı verilen rahiplerini doğurur.

80
 Klasik mitolojide müziğin ve buna atanan tanrı ve tanrıçaların bolluğu, müzin eski
çağlardan beri mitos da olsa öne çıktığını göstermektedir. Bu söylecelere şöyle bir göz
atarsak:
EUTERPE, FLÜT-MÜZİK
ERATO, AŞK ŞİİRLERİ
KALLİOPE, DESTAN-EPİK ŞİİR
KLEİO, TARİH
MELPEMONE, TRAGEDYA
POLYMNİA, KUTSAL ŞİİRLER
TERPSİKHORE, DANS
THALİA, KOMEDYA
URANİA, GÖK BİLİMİ
Kısaca tüm ülke mitolojilerinde müzik çok ciddi bir işti ve bütün iyiliklerin kaynağı olarak
görülüyordu. Her toplumsal olayın kendine ait bir müziği ve kendi arasında belirlenmiş sıkı
kuralları vardı. Müzikteki her bir mod’un (makamın) farklı etki bıraktığının farkındalardı. Ve
bu makamlardan tedavi ve tıp amaçlı da yararlanıyorlardı. Anadolu’nun da bir parçası olduğu
Antik Ege mitolojisinde, müzik ve müzikli tiyatro gerçekten çok gelişmişti ve kullanılan şarkı
türleri şöyleydi:
DİTYRAMB: Dionysos’un onuruna söylenir. Koro şeklinde söylenir
ENKOMİON: Kahramanların onuruna söylenir.
EPİNİKİON: Galip gelen sporcu ya da dövüşçünün onuruna söylenir.
EROTİKON: Aşk şarkısı.
HYMENAİOS: Evlilik, düğün şarkısı.
HYMN: Tanrıya övgü.
HYPORCHEME: Tapınma esnasında dansla beraber söylenir.
PAEAN: Apollo veya Artemis’in onuruna söylenir
PARTHENEİON: Bakire kadınlar korosu seslendirir.
SKOLİON: Şölen müziği.
THRENOS: Cenaze müziği.
Güney Amerika ve Büyük Okyanus
Kai Yum: (Maya Mitolojisi) Bir müzik tanrısının adıdır.
Ksoçipilli: (Aztek Mitolojisi) Çiçek, mısır, aşk, güzellik, şarkı ile dans tanrısının adıdır.
Ksoçikuetzal: (Aztek Mitolojisi) Yeryüzü, çiçek, aşk, bitkiler ile dans tanrıçasının adı olup,
sanatçıların, fahişelerin, hamile kadınların ve doğumun koruyucusudur.
Makuilksokhitl: (Aztek Mitolojisi) Müzik ve dans tanrısının adıdır.
Kulitta(Mezopotamya Mitolojisi): Müzik tanrıçasının adı olup İştar’ın hizmetindedir.
Laka(Hawaii Mitolojisi): Refah, dans, şarkı ama özellikle özdeşleştirildiği sağanak yağmur
tanrıçasının adı ve bereket tanrıçası Kapo’nun kızı olup, tüm Hula dansçılarının
koruyucusudur.
Pele(Hawaii): Hawaii adalarında doğum tanrıçası Haumea’nın kızı, güç ve yıkımın
kişileştirilmiş sembolü ateş ve volkan tanrıçasının adı olup, lav püskürmelerine sebep
olmaktadır. Kilauea yanardağının içinde yaşayıp, şekil değiştirebilen büyüleyici güzellikte bir
kadın olarak betimlenen Pele, Hula dansçılarının koruyucusudur.
Tapariu(Polinezya Mitolojisi): Ölüm tanrıçası Miru’nun erkekleri dans ederken ayartıp
Ölüler dünyasına getirmesi için, yeryüzü ve yeraltı dünyası arasında uzanan göller vasıtasıyla
dünyaya gönderdiği bir çeşit su perileri olan varlıkların adıdır.
Sonuç
Müzik konusunda daha pek çok mitolojik söylenceye ulaşmak mümkün olabilir. Kimisi
tanrı, kimisi tanrıça kimisi de bir insan olarak karşımıza çıkan bu unsurlar kaynaklarda zaman
zaman farklı şekillerde de açıklanmış olabilmektedir.

81
 Dikkat edilirse farklı milletlerin mitolojik anlatmalarında dans ve müzikle ilgili pek çonrı,
tanrıça, söylene rastlanmaktadır. Ancak Türk mitolojisinin farklı yanı için içine faztazi
öykülerden daha çok kahramanlık destanlarının da girmesidir.
Mitoloji ve Müzik Aletleri
Şimdi gelelim bazı müzik aletlerinin ve çalgılarının mitolojik doğuş öykülerine:
Antik çağlardan günümüze kadar çeşitli enstrümanlar üretilmiştir. Bunların çoğu da
mitolojideki tanrılar ile özdeşleştirilmiştir. Özellikle, Ortaasya ve Anadolu coğrafyası
üzerinde varlığını sürdürmüş Türk ve İyon halkları sayesinde elimize müzik aletleri tarihi ile
ilgili pek çok bilgi bulunmaktadır. Ortaasya’dan başlayalım:
Kam Davulu
Şamanizm bugün Rusya Federasyonu içinde yer alan Hakasya‘da Şamanizm hala canlı
tutuluyor. Hakasyalı bir araştırmacı olan Katanov, Minusinsk Tatarlarından aldığı bilgilere
göre Şaman davulunu anlatır. Buna göre davulun önemli üç bölümü vardır: içi, dışı ve
tokmağı. Davul, bir arşın çapındadır. İskeleti genellikle sepet yapımında kullanılan söğütten
yapılır ve at derisiyle kaplanır. Davulun içinde dikey olarak duran sapı genellikle kayın
ağacından yapılır ve kamın yer altı dünyasında yaşayan Erlik Han’a ulaşmasını sağlayan on
iki delik bulunur.
Deliklerin arasındaki kabartmalar, kamın uçarak ya da yürüyerek geçmek zorunda olduğu
dağ sıralarını temsil eder. Sapın üst kısmında, enlemesine kamın kendisinin ya da hastasının
düşmanlarını püskürttüğü yay kirişi olarak adlandırılan sopa bulunur. Bu demir sopaya
hastanın içindeki kötü ruhları kovan on sekiz kadar demir çıngırak bağlanır. Ayrıca, kamın
habercilerini temsil eden iki çan da demir sopaya bağlanır. Davulun üst kısmında hastanın
düşmanlarını temsil eden dört ya da altı demir kanca tutturulmuştur. Demir sopaya kamın
kudretini simgeleyen bez parçaları asılır. Bu bez parçaları genellikle kamın hastaları
tarafından bağlanır. Erlik Han’a herhangi bir hayvan adandığında bu hayvana demir sopadan
alınan iki üç bez parçası bağlanır. Adak hayvanın boynunda asılı duran bu bez parçaları onu
kötü güçlerden korur.
Davulun üst kısmında yedi renkli gök kuşağı betimler. Gök kuşağının iki ucundan da, iki
geniş kare şeklinde merdiven sarkar. Bu merdivenle Kam, Kan Kuday’ın huzuruna çıkmak
için gökyüzüne yükselir. Kan Kuday’ın önünde beyaz boyayla çizilen iki kayın ağacı vardır.
Kam, gökyüzüne yükselerek Kan Kuday’dan hastayı iyileştirmek ya da ya da öldürmek için
emir alır. Gök kuşağının altında ışık saçan iki daire vardır. Ayrıca 14-18 kadar yıldız bulunur.
Merdivenin üst kısmındaysa beyaz renkle yedi dağ kızı resmedilmiştir. Bu kızlar eğer ruh
erkekse onu uzaklaştırmada Kama yardım ederler. Kız figürlerinin yanında iki kuş tasviri
vardır. Kam bu iki kuşla göğe yükselir. Davulda bundan başka kırmızı renkte at, süvari ve
keçi bulunur.
Bir önemli öge de tokmaktır demiştik. Tokmak, ya tavşan derisiyle kaplanarak söğüt
dalından; ya geyik kemiği ya da boynuzu ya da kayın ağacından yapılır. Tokmağın sapına
hastaya gelen kötü ruhları kovmak için kamçı görevi üstlenen bez ve deri parçaları yapıştırılır.
Şamanlar ayin yapmak için davul kullanırlar; fakat zaman zaman bunun yerini kopuzun
aldığı da görülmüştür. 11.yüzyıl tarihçilerinden Gardizi, eski Yenisey Kırgızları ‘nın Şaman
ayinlerinde saz çaldıklarını söyler. Eski Oğuzlarda, İslamın kabulünden sonra Şaman
geleneklerini sürdüren ozanlar kopuzu kutsal saymışlardır. Söz gelimi, Dede Korkut her
öykünün sonunda kopuzuyla gelir, ad verirken, dua (alkış) ederken kopuz çalar.
Kopuz
Kopuz, Türk ve Altay halk kültüründeönemli bir çalgıdır. Komus da denir. Bağlama’nın
atası olan müzik aletidir. Türkler’de önemi büyüktür. Bağlama ve Kopuz kutsal sayılır. Bunun
yanında diğer önemli telli çalgılar arasında Iklığ ve Gizek adı verilen yaylı olanlar ile Yatuğan
denen ve yatık olarak çalınanlar yer alır. Kobzamak, kopzatmak gibi fiiller çalgı çalmayı ifade
eder. Havada uçan veya ölen kopuzlar masallarda zaman zaman yer alır. Kopuzu Korkut
82
Ata’nın buluşu olduğu söylenir. Hastalıkların tedavisinde bile kullanılır. Kopuzun sahibi onu
bir başkasına vermeyi tabu sayar ve birinin elinin değmesinin günah olduğunu kabul eder.
Şamanlar ruhları onunla çağırır. Aldacı (Ölüm Tanrısı) bile Kopuz’un sesinden Korkut
Ata’nın canını veya o civarda bulunanların ruhunu almaya gelemez. Onun sesinde bir haşmet
vardır. Korkut Ata öldükten sonra kopuzu yıllarca acıklı sesler çıkarmıştır.
Kopuz, en eski Türk halk çalgısı olarak bilinmektedir. Ancak kopuz adıyla anılan farklı
çalgılara rastlanmaktadır. Şu anda hâlâ Anadolu, Kafkasya ve Orta Asya'da kullanılmaktadır.
Şamanlar törenlerde kopuzu kullanırlardı. Teknik olarak çalgı bağlama ailesi içinde
değerlendirilmelidir. Kop kökünden türemiştir. Hızlı hareket etmek anlamını taşır. Kopmak,
Anadolu'da aynı zamanda koşmak demektir. “Kop Gel” bu anlamda kullanılır.
Mitolojik çalgıların en başında biri telli diğeri ise nefesli çalgı olan Lir(Arp'ın atası) ve Pan
flüt (günümüz orkestra Flüt'ü) gelmektedir. Lir ve Pan Flüt antik çağlarda üretilen ve
günümüze kadar değişim gösterse de halen ilk formlarında üretilen sayılı mitolojik
enstrümanlardandır.
Org’un Öyküsü
Dünyanın en eski klavyeli enstrümanı olan org, milattan 3 yüz yıl önce İskenderiyeli bir
Antik Yunanlı olan Ktesibilos’un icadı olarak tarihte yer alır. Antik Yunan mühendislik
ekolünün ilk önemli temsilcilerinden biri olan Ktesibilos su dolu bir tankın basıcının sağladığı
havanın üflendiği borular ile çalışan Hydraulis adlı enstrümanın yaratıcısı. Söz konusu alet
muhtemelen bir müzik aleti olması düşünülerek icat edilmedi. Ancak Antik Yunanlıların
müziğin hem sanat hem de bilim olduğunu düşündüklerini varsayarsak bu cihazın çok amaçlı
olarak icat edildiği düşünülebilir.
Bir berber çırağı olan Ktesibios, içerisinde kâşif ruhu ile fizik ve mühendisliğe merak saldı.
Bunun sonucu olarak da dünya tarihinde bilinen ilk klavyeli çalgı aletini keşfetmiş oldu. Bu,
iki ya da üç borulu basit bir aletti. Hydraulis Roma İmparatorluğunun en revaçta müzik
enstrümanlarından da biriydi. Zamanla söz konusu cihaz geliştirilerek daha kalabalık tuşlu ve
bol borulu aquincum adlı çalgı aletine dönüştü. Bu da su basıncıyla çalışan bir org idi.
Zamanla su basınçlı org yapımı Bizans’a kaydı ve Ortaçağın org yapım merkezi oldu. Su
sisteminin oldukça meşakkatli olması sonucu yeni alternatifler üzerine çalışılmaya başlandı ve
ilk sudan arınmış, havayla çalışan org 4. yüzyılda Konstantinopolis’de yapıldı.
Kostantinopolis havalı org yapıp merkezi olarak yıldızını sekizinci yüzyıla kadar korudu.
Daha sonra bu miras Avrupa’ya taşındı. Özellikle Batı Avrupa’da org bir anda dinsel müzik
içerisinde önemli bir konuma taşındı. Rönesans ve Barok dönemleri süresince cihaz pek çok
teknik gelişim yaşadı. Bu gelişimi sayesinde daha yaratıcı müzisyenlerin sınırları zorlamak
istedikleri başlıca müzik çalgı aleti oldu.
Lir
İlk üretim yılı M.Ö. 9. Yüzyıla kadar uzanan ve günümüz büyük orkestra Arp'larının atası
kabul edilen Lir (Lyre) Antik Yunan makamlarının rahat çalınabilmesi için Tetrakord (Dörtlü
aralık Örn. Do - Fa arası) düzeninde ortaya çıkmıştır. Hatta ilk üretildiği zaman 2 farklı türü
ile ortaya çıkmıştır. “Chelys” ve “Barbitos” adlarında, iki farklı lirden Barbitos daha çok
tercih edileni olmuştur. Bunun nedeni ise Dionysos'a adanmış olan eğlencelerde Satyr'ler (yarı
insan yarı keçi mitololojik varlıklar) tarafından çalındığına inanılıyor olmasıydı.
Lir taşınabilir ve kendinden rezonanslı (sesi yankı ile dağılabilen) bir çalgıdır. Günümüzde
her yerde eğitimi verilememekle birlikte 7 veya 8 telli üretilir. Lir, Antik Yunan inanışında
Tanrı Hermes tarafından bulunmuş ve kardeşi Apollon'a hediye edilmiştir. Apollon elinde
çeşitli Lirler ile betimlenir.
Kithara; Yunanca "Gitar" anlamına gelmektedir ve Gitar'ın M.Ö.'sine uzanan atası olarak
kabul edilir. Görünüşte Lir'e çok benzer fakat ses rengi ve yapısı gereği Lir'den çok farklıdır.
İlk üretilen Kitharalar Antik Yunan Tetrakord sistemine göre akort yapılırken daha sonra
yapılan Kitharalar tel sayısı arttırılarak üretilmeye başlanmıştı.

83
 Kithara beş-oniki arası telli bir çalgı olup gelişimini MÖ 8. yüzyıl/MÖ 7. yüzyıl arasında
genellikle dört telli bir çalgı olan Phorminx'e borçludur. Her iki enstruman da tanrı Apollon'a
atfedilir. Ana parça ahşaptan bir el işi ses kutusudur. Ön tarafı düz arkası ise kubbelidir ve alt
tarafı düz biter. Ses gövdesinin her iki tarafından kıvrılarak oval bir şekilde yükselen iki adet
kol birbirlerine paralel olarak biterler. Bu haliyle enstruman baş aşağı duran büyük bir
Omega'ya (Ω) benzer. Bir boyunduruk, iki paralel kolu birbirine bağlar ve aynı zamanda teller
için bir kiriş işlevi görür. Teller bu parçadan çıkarak V-formunda ses gövdesinin üzerinden
geçer ve bir köprü üzerinden tel tutucuya ulaşarak enstrumanın altından sona erer.
Dirsekler gergin ve avuç içi içeriye doğru eğik olduğu halde sağ elle tutulan bir pena
( fildişi, ahşap ya da metal) ile çalınırdı ve bu sırada sol elin dik parmakları ile teller çekilirdi.
Tanrı Apollon'a adanan bu telli çalgı yine tanrı Apollon için verilen festivaller ve
ziyafetlerde çalınırdı. Lir ve Kithara çoğunlukla birbirine karıştırılsa da Kithara Antik Yunan
Çağı'nda Lir'den çok daha ön planda ve daha seçkin bir çalgıydı. Birçok ezgiyi daha net bir
tını ile çalabildiği için seçkin bir çalgı olarak kabul edilirdi. Günümüzde ise Gitar'lar bu antik
enstrümanın geliştirilmiş halidir. Lir en eski müzik aletlerinden biridir. Mitolojisine göre lir,
Hermes tarafından icat edilmiş olduğunu mitolojik öyküler dolayısı ile öğrenmiş olduk. Şimdi
gelelim günmüz müzik aletlerine.
Günümüzün Müzik Aletleri
Müzik aletlerinin mitolojik geçmişlerinden başlıyarak günümüze doğru gelindiğinde, alet
saysının olağan üstü arttığını görmekteyiz. Bu çeşitlilik oldukça karmaşık bir yapı
gösterdiğinden, müzik aletleri ve özelliklerine göre inceleyelim:
Yaylı Çalgılar
Keman
Muhtemelen en tanınmış orkestra çalgısı olan keman, bir yayla çalınan telli bir
enstrümandır. Keman ailesinin en geniş aralıklı sesine sahip olan üyesi olan kemanın yanında
bu ailenin diğer üyeleri, viola, çello ve kontrbasdır. Keman bir kaç ana parçadan oluşur. Ön
kısım, omurga, boyun, perdeler, akort anahtarları, gövde, köprü, kuyruk ve F- delikleri. Üst,
göbek veya ses tahtası olarak da anılan ön kısım genelde iyi kurutulmuş ladin, arka tarafı ise
akağaçtan yapılır. Keman imal edilirken, ön, arka kısımlar ve omurga, boş bir kutu
oluşturacak şekilde birleştirilir. Kuyruğa bağlanan dört tel köprünün üzerinden geçip,
perdelerden uzanıp, akort anahtarlarına bağlanır.
Anahtarla vasıtasıyla akort edilir ve elin perdelere basılması ile değişik sesler ve tonlar
elde edilebilir. Müzisyen, tellerin üzerinde yayı doğru açıyla sürtünce ses elde edilir. Bu yay,
pernambuco’dan yapılıp, 75 santim uzunluğundadır ve telleri at kılındandır. Kemanın en
önemli özellikleri, sahip olduğu ses aralığı ve hem lirik hem de hızlı ve parlak kullanıma
elverişli olmasıdır. Kemancılar aşağıdaki teknikleri kullanarak özel sesler de elde ederler:
pizzicato (telleri çekerek), tremelo (yayı hızlı hızlı telin üzerinde hareket ettirmek), sul
ponticello (yayı köprüye çok yakın sürterek ince bir ses elde etme), collegno (yayın teli yerine
ahşap kısmını kulanarak) ve glissando (yayların üzerinde parmakları gezdirmekle çıkan ses).
Kemanın ilk olarak 1500’lerde İtalya da ortaya çıktığı anlaşılmaktadır. Lira da Braccio ve
“fiddle” adlı iki enstrümandan türemiş olduğu sanılmaktadır. Keman yapım sanatı 17. ve 18.
yy’larda, Antonio Stradivari, Guiseppe Guarneri ve Jacob Stainer gibi ustalarla başlamıştır. O
zamanki kemanların bugüne göre, boyunları daha kısa, perde bölgesi daha kısa ve köprüleri
daha düzdü. Keman klasik eserlerde ilk kullanılmaya başlandığı zaman, alt sosyal seviyede
bir alet olarak görünmüştür.
Ancak, Claudio Monteverdi’nin Orfeo’su gibi eserler ve “24 violons du roi” gibi
topluluklarla bu statüsü de yükselmeye başlamıştır. Bu tırmanma barok dönemde de, Antonio
Vivaldi, J.S.Bach ve Georg Philip Telemann gibi bestecilerle devam etmiştir. Solo konçerto,
sonat ve süit gibi müzik türlerinde, keman en önde giden eleman olmuştur. Ancak keman
virtüözleri ilk olarak 19.yy da ortaya çıkmıştır. Giovanni Viotti, Isaac Stern, Mischa Elman ve
84
Nathan Milstein, David Oistrach, Pinhas Zuckerman, Jacha Heifeltz bu konuda ün yapmış
isimlerden bazılarıdır.
Viola
Viola, keman ailesinin 2. en geniş ses aralığındaki elemanıdır. C,G,D ve A notalarının yer
aldığı 4 teli vardır. Viola için yazılan parçalar, alto anahtarında yazılır. Viola’nın boyutları
değişmekle beraber genelde kemandan büyük ve daha kalın sese ayarlanmıştır. Haydn ve
Mozart eserlerinde, violaya yer vermişlerdir. Solo repertuarı sınırlı olmasına rağmen, viola
senfonilerde önemli bir yere sahiptir. Hector Berlioz, Johannes Brahms ve Robert Schumann
gibi besteciler eserlerinde violaya geniş yer vermişlerdir.
Çello
Viyolonsel olarak da bilinen çello, keman ailesinin üyesi olan bir yaylı çalgıdır.
Kemandakine benzeyen bir yayla çalınır. Keman şeklinde olmakla beraber daha büyüktür.
Yaklaşık 1.20 m uzunlukta ve en geniş yerinde 40 cm civarında olan çello bu boyutları
yüzünden oturarak çalınır. Yere dayanan bir çubuk üzerinde duran çello müzisyenin bacakları
arasına alınıp bir yayla çalınır. Keman gibi dört yay sahiptir ve müzisyenin ellerinin perdeler
üzerinde gezmesiyle değişik tonlar elde edilir. Bu yüzden çello’nun ses genişliği 4 oktavdan
fazladır. Rostropoviç, Pablo Cassals, Jacquelin de Pera, Misch Maisky, William Lloyd Weber
ünlü violonsel solistleri arasındadır.
Günümüze kadar da kalabilen bazı çellolar 1560’larda, İtalyan imalatçı Andrea Amati
tarafından yapılmışlardır. 18. yy sonlarına kadar çello ön planda olan bir enstrüman değildi ve
müzikteki bas sesi vererek parçadaki boşlukları doldururdu. Ancak, barok döneminde,
Antonia Vivaldi ve Luigi Boccherini gibi besteciler yalnızca çello için suitler yazdılar. 19.yy
gelindiğinde çello için konçerto ve benzeri eserler Johannes Brahms ve Antonin Dvorak gibi
isimler tarafından yazılmışlardı. 20. yy da da Sergei Prokofiev ve Dmitri Shostakovich gibi
besteciler çello’nun olanaklarını keşfedip bir solo enstrüman olarak geliştirdiler.
Yaylı Bas (Kontrbas)
Çift bas (yaylı bas veya bas keman veya kontrbas ) olarak tanınan bu enstrüman, keman
ailesinin en büyük ve en pes sesleri veren üyesidir. Genelde 1,80 m boyunda olup 4 teli vardır.
Bazılarında bir telin uzatılıp tonu tizleştiren bir düzenek vardır. Ses çıkarmak için müzisyen
bir eliyle perdelerde dolaşırken diğeriyle telleri çeker veya üzerinde yay gezdirir. Bottesini bu
saz için görkemli konçertolar bestelemiştir.
3 telli baslar 18. ve 19. yy da çok yaygındılar ve bugün de Doğu Avrupa halk müziğinde
kullanılmaktadırlar. 19.yy gelene kadar bası çalmanın tek yolu dışa eğimli bir yaydı. Daha
sonraları müzisyenler telleri çekmeyi ve içe dönük yayla da ses çıkartmayı keşfettiler. Baslar
orkestra ve oda müziklerinde kullanıla gelmiştir. Bugün de jazz ve diğer popüler müzik
türlerinde önemli bir ritm aletidir.
Org
On üçüncü yüzyıldan taşınabilir hale getirilen bu enstrüman birleşik subaplar kullanılarak
teknik aşıdan bir sonraki aşamaya taşındı. On altın yüzyılda ise dinsel müziğin yanı sıra
popüler müzik için de kullanılmaya başlandı. Özellikle Claudio Merulo, Kan Sweenlick ve
Girolamo Frescobaldi sayesinde org müziği arşivi oluşturuldu. El klavyelerinin tuş sayısı
35’ten 61’e, pedalları ise 12’den 32’ye çıkartılarak cihazın bugünkü son haline yaklaşıldı.
Günümüze gelene kadar orga diğer enstrümanların sesini veren ilave kısımlar eklendi.
1929 yılında org yapımcısı Edouard Eloi Coupleux ve radyo mühendisi Armand Givelet
bir araya gelerek popüler elektronik orgu üretti. Kilisede, sinemada ve konser salonlarında
çalınmak üzere üretilen enstrümana “Dalga Orgu” anlamına gelen “Orgue des Ondes” adı
verildi. Böylece org fiilen modern çağdaş müziğe adım atmış oldu. O günden bugüne de
özellikle caz, rock ve gospel müziğinde dominant olarak varlığını sürdürüyor.
Not: Org konu olunca Silbermann Org’larından bahsetmemek olmaz. Andreas Silbermann
(1678-1734) ve kardeşi Gottfried (1683-1753) Almanya’nın org altın çağının başyıldızlarıydı.

85
Andreas sadece Alsace bölgesinde 34 org yaptı; Gottfrield ise saksonya bölgesinde 46 tane
inşa etti. Bu orgların çoğu hala kullanılır durumda ve yapıları gereği pek çok müzik severi
büyüleyecek nitelikte.
Nefesli Çalgılar
Piccolo
Piccolo, normal flütünün 1 oktav üzerinde olacak şekilde ayarlanmış bir tür yan flüttür. 3
oktava yakın ses genişliğiyle günümüz orkestrasında en tiz seslere ulaşan bir çalgı aletidir.
Genellikle orkestralarda özel efekt amacıyla kullanılmakla beraber marş topluluklarında da
kendine geniş yer bulmaktadır. Flütün yerini alacak şekilde çalınır.
Piccolo ilk olarak ağaçtan yapılmış ve insanın ön planda olduğu bestecilerin eserlerinde
yer almıştır. Piccolo’nun ilk kullanıldığı eserlerden birisi Beethoven’in 5.Senfonisidir.
Piccolo’nun kullanıldığı en tanınmış yapıtlardan birisi, John Philip Sousa’nın “The Stars and
Stripes Forever” marşının finalidir.
Korno
Korno, obua ailesinin bir üyesidir. 1.5 oktav daha tiz olduğu için alto obua da
denmektedir. Şekli genellikle obuaya benzer olup, orkestra’da 3. obuacı tarafından
çalınmaktadır.
Korno’nun ilk prototipleri 17.yy sonundan önce ortaya çıkmıştır. Bu aletler kıvrık boynuz
biçiminde, deri kaplı ve gövdesi delikliydi. Delikler, parmakların açılımını kapsayacak bir açı
ile yerleştirilmişlerdi. Johan Sebastian Bach tarafından kullanılan Oboa da Caccia (Av obuası)
nın, kornonun çok benzeri olduğuna inanılmaktadır. Karanlık ve yaslı sesi, Hector Berlioz,
Peter Ilich Tchaikovsky ve Richard Wagner gibi besteciler tarafından öne çıkarılmıştır.
Obua
Obua, en küçük ve en geniş oktavlı çalgı aletlerinden biridir. Silindirik ahşap bir gövdesi
ve gövdesi boyunca tuşları vardır. 3 oktav ses aralığıyla çalması çok zor bir enstrümandır.
Çok nefes isteyen ve doğru nefes tekniklerine sahip olunmasını gerektirir.
Obua, 17.yy’da iki Fransız müzisyeni, Jean Hotteterre ve Michel Philidor tarafından icat
edilmiştir. “Shawm” adı verilen bir enstrümanı “Hautbois” (obua) ya çevirdiler. “Hautbois” in
Shawm’dan daha dar ve 3 parçalı bir gövdesi vardı. 18. yy da çoğu orkesra bu enstrümanı
bünyesine katmaya başlamıştı. Tarih boyunca bazı besteciler, obua için solo eserler
bestelediler. Bunların arasında, George Frideric handel, Joseph Haydn, Wolfgang Amadeus
Mozart ve Ludwig Van Beethoven vardır.
Klarnet
Ahşap nefesli çalgılar ailesinin bir üyesi olan Klarnet, bir ucunda ağızlık olan diğer ucu da
çan şeklinde olan bir uzun tüpten ibaretttir. Çoğunlukla ahşaptan yapılan klarnetin üzerinde,
küçük metal tuşlar bulunan delikler vardır. Dil titredikçe, dolu ve zengin bir ton elde edilir..
Tuşlara basıp bırakarak tonlama yapılır Klarnet 4 nota da imal edilir ve en çok kullanılan düz-
si klarnettir. Bu klarnetin 3.5 oktav kadar ses genişliği vardır.
18.yy’da Alman bir flüt imalatçısı olan Johann Christoph Denner tarafından dilli bir halk
çalgısı olan “Chalumeau” adlı enstrümanın değiştirilmesi ile elde edilmiştir. 1840 lı yıllarda 2
farklı karmaşık tuş takımı geliştirilmiştir. Klarinetler orkestralarda 1780 lerde popüler hale
gelmiştir. Klarneti ön plana çıkaran eserlerden bazıları George Frideric Handel’in 2 klarnet ve
bir korno için üvertürü, Carl Strawitz ve Wolgang Amadeus Mozart’ın klarnet konçertosudur.
Fagot
Fagot iki dilli bir enstrümandır. Toplamda 2.5 metreye yakın silindirik ahşap tüpten
yapılmıştır. 4 bağlantı parçasından oluşur: Bass parça, tenor parça, çift parça ve çan parça
olmak üzere. Çan parça olarak adlandırılan kısım bass kısma alttan bağlı olup kıvrıktır. Bu
grup tenor kısma sonra topluca çift parçaya bağlıdırlar. Çift dilli ağızlık tenor parçaya bir
başka parçayla bağlıdır. Bassoon üzerinde 8 delik ve 10 tuş bulunur. Müzisyen dilli parçadan
üfleyerek ve tuşlarla ton değiştirerek enstrümanı çalar.

86
 Fagot 1650 lerde büyük bir ihtimalle, kıvrık şekilli tek parçalı bir enstrümandan türetilmiş
olmalıdır. Modern Fransız Fagot’u, 19.yy ortalarında, Buffet-Crampon isimli bir Fransız
firması tarafından geliştirilmiştir. Alman Fagot’u ise Wilhelm Heckel isimli bir imalatçı
tarafından mükemmelleştirilmiştir. Avrupa’nın çeşitli yerlerinde farklı türlerde çalınmaktadır.
Saksafon
Saksafon dil sesli nefesli çalgılardan birisidir. Yapısında, klarnet’in tek dilli ağızlığı, metal
bir gövde, obuanın konik kısmına benzeyen bir kısım bulunur. Çoğu saksafonun alt kısmı
eğiktir ve bu şekliye bass klarneti andırır. Çok azı, örn: soprano saksafon, düzdür ve klarnete
benzer. Saksafonun üzerinde 12 tuş ve delik bulunur. 6 çiviye basıp bırakılarak gruplar
halinde açılıp kapatılmak suretiyle değişik tonlar elde edilir. Aletin üzerinde, normal sesinin
bir oktav altında veya üstünde ses çıkartmaya yardımcı olan 2 de fazladan delik vardır. En çok
kullanılan saksafon türleri olan, soprano, alto ve tenor saksafonun 2.5 oktavlık bir ses
genişliği vardır.
İlk defa 1840 yılında Adolph Sax isimli bir imalatçı tarafından icat edilmiştir. 1844 de ilk
defa senfonik orkestralarda görünmüşlerdir. Ancak saksafon için yazılan parçalara pek
rastlanmaz. Jazz’ın gelişimi ile saksafonun popüler olmasını 20.yy başına kadar beklemek
gerekmiştir.
Flüt
Mitoloji dışında, bilinen en eski flüte M.Ö. 2. yüzyılda Mezopotamya’da rastlanmıştır.
“Tibia” adı verilen bu flüt hayvan kemiklerinden yapılmıştı. 19. yüzyılın ortalarında Alman
flüt yapımcısı T. Boehm’ün geliştirmiş olduğu kromatik sistem ile bugünkü modern flüt
ortaya çıkmıştır.
Flüt çoğu orkestra, topluluk ve nefesli gruplarında soprano sesi veren enstrüman olarak
kullanılmaktadır. Flütlerin büyük bir çoğunluğu metalden yapılmaktadır ve bir ucunda ağızlık
olan bir tüp şeklindedir. Müzisyen flütü yatay olarak tutup ağızlıkta bulunan oval şekilli bir
parçadan içeri üfler. Aynı anda düğme denen tuşlara basar. Bu tuşlara basılıp bırakıldıkça
flütte değişik tonlar oluşturan delikler açılır. Do anahtarında akort edilen orkestra flütü en
popüler flüt türüdür ve 3 oktavlık bir ses genişliği vardır. Flüt ailesinin diğer üyeleri, piccolo,
alto flüt ve bas flütten ibarettir. Jean Pierre Rampal ve Aure Nicolet bu sazın ünlü
solistlerindendir.
Neandertal insanları tarafından kullanılan flütün 43 ila 82 bin yıl kadar eski olduğu
hesaplanmaktadır. Flüt hakkında detaylı bir analiz yapan Amerikalı araştırmacı Bob Fink,
flütteki deliklerin belirli notalarda ses elde etmek için çok ustaca yerleştirildiğini, deliklerin
boylarının ve aralarındaki mesafenin günümüzdeki flütlere çok benzediğini belirlemiştir.
Aşağıda Bob Fink'in flütle ilgili hesaplamaları görülmektedir.
Batı Müziğinde en çok kullanılan flüt cinsi olan Yan Flüt’ün Çin’de M.Ö. 900 yılından
beri kullanıldığı bilinmektedir. Flüt, Avrupa’ya 12. Yüzyıl’da, öncelikle Almanca konuşulan
bölgeler olmak üzere, girmiş ve ilk önceleri çoğunlukla askeri bandolarda kullanılmıştır.
Alman Flütü isminin verilmesi bu zamana denk gelmektedir. Flüt daha sonra 16 ve 17. yy’da
Oda müzüğinde kullanılan bir enstrüman haline dönüşmeye başlamıştır. Bu ilk flütler, 6
parmak deliğinden ibaret tek parçadan oluşmaktaydı. Ancak 1600 lerde, flüt birbirine bağlı 3
parçadan ibaret olarak yeniden tasarlanmıştır. Aşamalı olarak, flüte daha fazla tuş eklenmiş ve
orkestra parçalarında yerini almaya başlamıştır. 1800 lü yıllarda 4 tuşlu flüt en çok kullanılan
türü olmakla beraber, 8 tuşlusu da geliştirilmiştir. Günümüzde, silindir şeklinde, 13 veya daha
fazla ton delikli ve basmalı tuşlu Bohemia Flüdü en çok kullanılan cinsidir.
Sonuç olarak, Müziği müzik yapan, onu anlamlı kılan tek şey ise enstrümanlardır.
Enstrümanlarla yaratılan tikim, müziğe eşsiz güzellik katar ve müziğin oluşumunda çok
büyük bir payı vardır. Bütün enstrümanlar müziğin birer parçasıdır. Tabi Flüt’te bu parçaların
içinde yer alan en güzel aletlerden birisidir.

87
 Bir müzik aletini çalmak, o kadar zor değildir aslında. Önemli olan insanda müzik kulağı
olmalıdır. Bu bütün enstrümanlar için de geçerlidir. Örneğin, flüt öyle bir alettir ki insanın
dudak yapısının uygunluğuna bağlıdır. Yan flütü kalın, dolgun dudaklara sahip olan bir kışı
çalamaz. İşte çalgı aletleri, geçmişten günümüze değişim gösteren bir olgudur. Sürekli yapısal
değişikliğe uğrayarak günümüzde en gelişmiş ve ilginç şekilleriyle yerini almıştır.

Evliya Çelebi’nin Seyahatnamesinde Geçen Müzik Enstrümanları

http://tikabasamuzik.com/evliya-celebinin-seyahatnamesinde-gecen-muzik-enstrumanlari
Bir yazarımız, Evliya Çelebi’nin Seyahatnamesinde geçen müzik enstrümanları bir
listesini oluşturmuş. Bakınız şu çeşitliliğe ve zenginliğe:
Zilli ve deri gergili çalgılar:
•Çağana
•Çhalpare (Çalpara) – Çalpara (halk arasında şakrak da denir), parmaklara takılan, dört
veya iki parça ağaçtan yapılmış zil gibi müzik aleti.
•Def – Madenî küçük ziller takılmış deri gergili kasnaklı bir vurmalı saz.
•Daire – deri kaplı yuvarlak ve büyükçe bir deftir.
•Davul
•Dünbelek
•Kös: Üstü kalın deri gergili pirinç kazanlardan yapılan meşhur vurmalı saz.
•Kudüm: Çomak biçiminde değnekler (zahmeler) ile çalınan, küçük çapta ve farklı
ebatlarda bir çift köstür.
•Nakkare: İki küçük değnekle çalınan, elle tutulur ölçüde ufak, üstü deri kaplamalı bir çift
kâsedir.
•Davlunbaz (Tabl-ı Baz): Atların eyerlerine takılan veya elde tutulup kösele bir
kayışla çalınan küçük köstür.
•Zil
Üflemeli çalgılar:
•Boru
•Duduk (Farsçası Tutak)
•Erganun (Organun): Evliya Çelebi’nin tanımına göre üç yüz adet rüzgâr düdüğü olduğu
halde, her biri onar rahip tarafından hareket ettirilen manda derisiyle kaplı bir çift
körükle çalışır.
•İskoçya’daki çeşidine Gayda denir. Türklerde, Trakya ve Doğu Karadeniz
•Kaval
•Kurnata (Kırnata)
•Miskal(Mûsîkål-Mûsîkar)
•Ney
•Tulum Düdüğü – Rus icadı olduğu, Rus çobanların çaldığı söylenen kamışlı deri-tulum
çalgıymış.
•Zurna
Telli çalgılar:
•Çartar: Dört telli ve perdeli bir saz olduğu tahmin edilir.
•Çeng
•Çeşde: Sık perdeli, küçük ve yuvarlak karınlı, gür sesli bir saz olduğundan
•Çöğür: Beş ya da altı telli, yirmi altı perdeli, büyük gövdeli bir saz olduğu
söylenmektedir.
•Kãnun
•Kopuz
•Santur

88
 •Şeşhãne: Ud gibi burgu yerleri eğri, ancak uzunca saplı, perdesiz, balık kursağından
ya da ibrişimden yapılan altı telli bir çalgı.
•Şeştar: Bir tür saz.
•Tanbur (Tanbura)
•Ud: 5 telli, armut şeklinde, perdeli, kısa kollu, burgu kısmı kıvrık bir sazdır
•Yelteme (Yeltme) – Tambur gibi, daha kısa ve kiriş telli bir saz.
Yaylı çalgılar:
•Iklık (Iklığ): Kemençe gibi üç telden oluşan çok tiz ses veren bir keman.
•Kemençe
•Rebab: Üç telli kadim bir saz.
Diğer çalgılar:
•Ağız Tanburası – Demir gövdeli ve dilli bir çalgı.
•Filcan (Fincan) Saz – Su doldurulmuş kâseler.
•Kamış Mizmar – Kamıştan dilim dilim yarılmış bir saz.
•Safir (Islık) – İki kemik parçası arasına deri konup ağızla çalınan çalgı aleti.
•Safîr-i Bülbül (Bülbül Islığı) – Ağzına düdük eklenmiş su dolu pirinç bir kap.
•Şãne – Bir kâğıt ile beraber üflenerek, tırtıkları hızla çekiştirilerek ses veren tarak gibi bir
çalgı.

Müzik ve Psikoloji
Yapılan çalışmalar müziğin ayni dil gibi, tamamen insanlara özgü olduğunu gösteriyor.
Bazı kuş çeşitleri, yunus ve balinalar ses dizelerini öğrenme ve taklit etme kapasitesine sahip
olsa da müzik yapma kabiliyeti tamamen bizlere özgü gibi görünüyor. Araştırmalar
beynimizde birçok müzik merkezi olduğunu ve bu merkezlerin müziğe adeta bir orkestra gibi
bir arada çalışarak tepki verdiklerini gösteriyor. Ayrıca müzik dinlediğimizde beynimizin
yemek ve cinsellikle bağdaştırılan ödül merkezleri etkinleşiyor. Yani müzik gerçekten
içimizde. Peki neden?
Yaşamımızı sürdürme ve üreme açısından doğrudan bir üstünlük sağlamamasına rağmen
fizyolojimize bu kadar derin işlenmiş olması müziği evrimsel psikolojinin ilgi odaklarından
biri yapıyor. Günümüzde ise müziğin bu sosyal yönü oldukça farklı bir hal almış durumda.
Artik müziği çoğunlukla etrafımızdakilere bağlanmak için değil kulaklıklarımızı takip
kendimizi soyutlamak için kullanıyoruz. Yine de ayni müzik türlerinden hoşlanan insanlar
arasında anında oluşan yakınlık ve konser alanlarında paylaşılan ortak coşku müziğin sosyal
gücünü destekliyor.
Müziğe dair ilginç olan bir noktaysa neredeyse tüm kültürlerde müzik sistemlerinin benzer
özelliklere sahip olması. Nota sistemleri aslında tamamen matematik üzerine kurulu ve uzun
bir sure boyunca Avrupa eğitim sisteminde müzik matematiğin bir alt dalı olarak
görülmekteydi. Müzik notalarının arasındaki oranlara bağlı olarak dünyanın neresinden olursa
olsun insanlar hemen hemen ayni nota bileşimlerini, hoş ya da rahatsız edici buluyorlar.
Thomas Fritz ve ekibinin (2009) Kamerun’da bati müziğini daha önce hiç duymamış bir
kabile üzerinde yaptığı testler, müziğin teknik özellikleri yani sıra duygusal içeriğinin de
evrensel olduğunu gösterdi. Kabile üyeleri daha önce hiç duymadıkları bati müziğinde hangi
şarkıların mutlu, üzgün yahut korku verici olduğunu başarıyla tespit edebildi.
Müziğin gelişim üzerindeki etkileri ise tam olarak anlaşılabilmiş değil. “Mozart etkisi”
olarak bilinen hamilelik sırasında klasik müzik dinlemenin bebeğin zekâsını geliştirdiği
iddiası bilimsel bir çalışmanın çarpıtılması sonucu ortaya çıkmış ve aslında doğru değil. Okul
çağında çocuklara müzik dersi aldırmanın disiplin ve çalışma etiği açısından faydaları olsa da
okul başarısına net bir olumlu etkisi olup olmadığı konusunda tartışmalar sürüyor.
Müzik terapisi ise başlı başına bir yazı konusu olup, kimi vakalarda konuşma terapisinden
çok daha iyi sonuç verdiği gözlenmektedir. Faydası olsa da olmasa da müzik dinlemenin eşsiz

89
bir keyif olduğu tartışılmaz. Bu yüzdendir ki müzik psikolojisi, psikolojinin hızla gelişmekte
olan bir alanı haline geldi.
“Müzik, kendine özgü kelimeleri olan bir dildir.” Besteciler duygularını bu kelimelerle
ifade ederler ve dinleyiciler bestecinin duygularını anlarlar. Bundan yola çıkılarak aşağıdaki
gibi bir çeşit müzik sözlüğü oluşturulabilinir.
Do-re-mi b-re-do: Kaderden kaçınılmazlık hissi.
Sol-mi b-re-do: Acının patlaması, razı olma
Do-si-la-sol: Neşenin gelişi; sürekli hisler.
Sol-do-re-mi b: Saf trajedinin kabul.
Do-re-mi-fa-sol-la-sol: Mutsuzluğun teyidi.
Do-re-mi-fa-sol: Zafer ve neşe duyguları.
Sol-fa-mi b-re-do: Kederin ve sona gelişin pasif kabulü.
Do-re-mi-fa-sol-la-sol: Maksimum neşenin kabulü.
Do-si b-la-sol: Kedere teslim olmak, sonsuz umutsuzluk.
İnici kromatik dizi: Yorgunluk, ağrı, batma, son.
Do-re-mi b-fa-sol: Acının kabulüSol-fa-mi-re-do Pasif neşenin kabulü.
Sol-lab-sol Izdırap patlamasıSol-do-re-mi Saf ve basit neşenin kabulü.
Do-re-mi b-re: Sonradan azalan ızdırap patlaması.
Sol-la-sol: Neşe patlaması
Müzik Ve Psikolojik Etkisi
Müziğin psikolojik etkilerini anlayabilmek için öncelikle bu alanındaki gelişim ve değişim
süreçlerine bakmak gerekir. Müzik psikolojisi açısından 19. yy. önemli bir dönemi oluşturur.
Çünkü bu yüzyılda insan davranışları ve beyin arasındaki ilişki psikoloji, psikoakustik,
nörofizyoloji ve nöroloji gibi çeşitli disiplinlerin ilgi alanına girmeye başlamıştı. Belli başlı
bilişsel işlevlerin, özellikle de dil becerilerinin beyindeki yeri ve bu alandaki araştırmacıların
temel araştırma konularını oluşturuyordu.
İlk bilişsel müzik modeli, 1888 yılında Alman fizikçi ve anatomist A. Knoblauch
tarafından geliştirilmiştir. Knoblauch, konuşma güçlüğü çeken afazi hastalarının şarkı
söylerken bir sorun yaşamadıklarını gözlemlemişti. Knoblauch’a göre müziksel algılama
süreci birçok müziksel yeteneğin katıldığı bir süreçti. Özetle, Knoblauch’un bilişsel müzik
modeli, üretilen dil modelleri ile önerdiği merkezler ve bunlar arasındaki bağlantı köprüleri
açısından benzerlikler göstermekteydi.
Müzik psikolojisini daha iyi anlayabilmek için üç ayrı başlıkta incelemek gerekir. Bunlar:
 Bilişsel müzik psikolojisi: Ritim, ses, gürlük gibi müzikal parametreleri nasıl algılar,
ayırt eder ve belleğimizde tutarız? Müziği nasıl öğreniriz? Müziksel yetenek nedir?
 Gelişimsel müzik psikolojisi: Hangi yaş döneminde hangi müziksel gelişim yaşanır?
Müziksel gelişim belirli alanlara mı odaklıdır? Müziksel gelişimde kritik dönemler var mıdır?
Nelerdir?
 Müziğin sosyal psikolojisi: Müziksel gelişim ve öğrenmede sosyo-kültürel etkenlerin
rolü nedir? Müziksel tercih ve tutumlarımızın kökeninde ne yatar? Okuldaki ve okul dışı
müziklerin müziksel kimlik gelişimindeki rolü nedir?
Bilişsel Müzik Psikolojisi
Aslında müziğin her türlü dış dünya nesnesi/uyaranı gibi “algılanan” bir görüngü olması,
bu süreçte insan beyninde olup bitenlere yönelik ilgiyi de uyandırmıştır. 1960’lı yıllardan
itibaren, “müziksel korunum” temalı araştırmalarda, özellikle; ritim, tempo, melodi, armoni
gibi çeşitli müziksel değişkenlerin, çeşitli yaş dönemindeki çocukların verdikleri tepkiler,
algılama ve korunum düzeyleri ele alındı.
1980’lerle birlikte bir disiplin haline gelen bilişsel müzik psikolojisi, müziksel
davranışların altında yatan her türlü zihinsel süreci aydınlatmaya yönelir. Algılama, kavrama,
90
bellekte tutma, öğrenme, güdülenme, dikkat gibi çeşitli zihinsel süreçlerin dinleme,
performans ve yaratma gibi müziksel davranışlarla olan ilişkileri bilişsel müzik psikolojisinin
temel başlıkları arasına girdi.
Ses yüksekliği, aralık, ölçü, tonalite, müziksel motif ve cümleler gibi çeşitli müziksel yapı
öğelerini dinleyenin algılamak için yürüttüğü süreçlerin analizi nöroloji, nöropsikoloji, beyin
görüntüleme teknolojileri, müzik kuramı gibi disiplinlerin birlikteliğini gerektirmekte ve bu
alanda yapılan çalışmaları zorunlu olarak disiplinlerarası yaklaşıma götürmektedir.
Gelişimsel Müzik Psikolojisi
Hargreaves (1986) “Developmental Psychology of Music” isimli kitabında gelişimsel
müzik psikolojisinin disiplinlerarası özelliğini gelişim psikolojisi ve müzik psikolojisi
disiplinlerinin bir kesişme noktasında bulunmasıyla tanımlar. Gelişim psikolojisinin temel
konuları arasında yer alan, büyüme, olgunlaşma, hazır bulunuşluk gibi kavramların müziksel
gelişim bağlamına girmesi esasen müzik psikolojinin gelişimine paralel gerçekleşmiştir. Bir
başka deyişle, müzik psikolojisinin alanına giren müziksel davranışların temelde “gelişimsel”
olduğu yönündeki görüş birliği, gelişim psikolojisi ve müzik psikolojisi alanlarını ister
istemez yaklaştırmıştır.
Gelişim ve öğrenmeyi yaşa bağlı değişimler dizgesi içinde ele alan gelişimsel psikoloji
uzun süre “çocuk gelişimi” terimiyle eş anlamlı olarak anılmış ancak, 1980’lerden itibaren
“yaşam boyu gelişim” kavramıyla birlikte bu görüş terk edilmeye başlanmıştır.
Gelişimsel müzik psikolojisi ve müzik eğitimi arasındaki ilişki temelde çocuk gelişimi ve
daha özelde müziksel gelişim aşamalarında belirir. Çocukların hangi yaş döneminde hangi
müziği nasıl, ne derece öğrenebileceği gibi programlara yön verebilecek çok pratik bir soru
bile bu ilişkinin kurulması gereğini ortaya koyar. Aile, arkadaş, akran, kurum ve öğretmen
gibi sosyal faktörlerin etkisinin kültürden kültüre göstereceği farklılıkların müziksel gelişim
ve öğrenme üzerindeki etkisi son yıllarda ağırlıklı kabul gören perspektifi oluşturmaktadır.
Müziğin Sosyal Psikolojisi
“The social psychology of music” isimli kitaplarında Hargreaves ve North (1996) müzik
psikolojisinin ağırlıklı olarak müziğin ses, tını vb. yapısal özellikleri arasındaki ilişkilere ve
bunları dinleyenin algılama ve yorumlama davranışlarına odaklandığını belirtirler. Ancak
yazarlar, bu müziksel anlamlandırma sürecinde sosyal ve kişiler arası bağlama pek önem
verilmediğini belirterek, bir anlamda müziğin sosyal psikolojisinin içeriğini ve gerekliliğini
tanımlarlar. Bu bağlamda müziğin sosyal psikolojisi, birey/bireylerin müziksel davranışları ve
sosyo-kültürel bağlam arasındaki karşılıklı etkileşimi inceleyen bir disiplin olarak
tanımlanabilir.
Bu açıdan etnomüzikoloji ile olan yakınlığı açık olsa da, müziğin sosyal psikolojisi
bulgularını sosyal psikoloji ve psikoloji bağlamında yorumlaması nedeniyle
etnomüzikolojiden ayrılır. Bu alandaki temel bakış açısı her türlü müziksel davranış ve
olgunun sosyo-kültürel temelleri olduğu ve bu bağlam içinde değerlendirilmesi gereğidir.
Müziksel tutum ve tercihler, toplumsal cinsiyet, sosyal etki, günlük yaşam deneyimleri ve
müzik, müzik ve tüketici davranışları vb. çeşitli konu başlıklarının yanı sıra müziğin sosyal
psikolojisi ve müzik eğitimi arasındaki ilişkiyi netleştiren konular da vardır.
Müziksel becerilerin yaşam boyu gelişimi ve bunu etkileyen çevresel faktörler, gençlerin
ve çocukların müziksel tutum ve tercihleri, müzikteki başarı ve başarısızlığa ilişkin
yüklemeler, öğretmenin rolü, özyeterlik inançları gibi birçok sosyal kökenli değişken müzik
eğitimi araştırmalarının yaygın konusu olmaya başlamıştır. Bunlar arasında müziksel
tercihlerin oluşumu ve altındaki etkenler önemli bir yer tutar.
Olsson (1996) çocukların müziksel tercihlerinin gelişiminde yaş, cinsiyet, sosyo-kültürel
arkaplan, müziğin nitelikleri ve dinleme koşulları gibi çok sayıda faktörün devrede olduğunu

91
yazar. Bu faktörler arasında çocuğun müziksel gelişim ve öğrenme sürecinde önemli bir
halkayı oluşturan okul ortamı ve okuldaki müzik derslerinin önemli bir yeri vardır.
Finnas (1989), öğretim yöntemleri, öğretmenin sahip olduğu kişilik özellikleri, müzikal
arka planı ve bunların öğrencinin müzikal ortamı ile içerdiği ilişkinin müziksel tercihlerin
gelişimindeki önemini vurgular. Gembris ve Davidson (2002) müziksel tercih, tutum ve
değerlerin gelişiminde öğretmenlerin birer rol modeli olduklarını belirtir. Davidson ve diğ.
(1996) ise ilk öğretmenin öğrencinin müziksel gelişimi üzerindeki büyük ve kalıcı etkisini
önemle vurgulamaktadırlar.
Öte yandan, okul dışındaki sosyal çevrenin de müziksel gelişim ve öğrenme üzerindeki
etkileri unutulmamalıdır. İş, oyun, ritüeller, seremoniler, dini ve toplumsal her türlü biraraya
gelme fırsatında müzik, dünyanın her yerinde günlük yaşam deneyimlerinin bir parçasıdır. Bu
okul dışı müziksel deneyimler sadece müziksel tercihler üzerinde değil, her türlü müziksel
davranış oluşumu ve gelişiminde etkili olabilmektedir. Evdeki müziksel ortam en önemli okul
dışı müziksel ortam olarak görülebilir.
Çocuğun doğduğu ve erken çocukluk dönemini geçirdiği bu ortamın müziksel gelişim
üzerindeki olumlu etkisi çeşitli araştırmalarla kanıtlanmıştır. Örneğin, ilköğretim
öğrencilerinin evlerindeki müziksel ortamlarında özellikle müzik tüketme ve üretme boyutları
ile müzik dersine yönelik tutumları arasında önemli ilişkiler bulunduğu görülmüştür.
http://gozmentes.blogspot.com.tr/2013/10/muzik-egitimi-arastirmalarinda.html

Müzik Dinlemek İçinPsikolojik Nedenler

Her şeye yabancılaştığımız modern dünyada, duyduğumuz herhangi bir müzik sesi, ruh
halinizin değişmesini sağlayabilir mi?
Müzik o kadar kolay ruh halinizi değiştirebilir ki bu hızlı değişimi (geçici süreliğine de
olsa) kendi isteğinizle bile yapamazsınız. Şu anki ruh halinizi etkilemenin yanında,
gelecekteki ruh halinize de etki etme gücü vardır.
Kendinizi mutlu, huzurlu, keyifli, depresif, terk edilmiş, kaygılı hissederken dinlediğiniz
birçok şarkı zihninizde kaydedilir ve gelecekte aynı şarkıyı tekrar dinlediğinizde, geçmişte
müziği dinlerken hissettiğiniz ruh halinizi hissetmenize sebep olabilir. Peki, bunu nasıl yapar?
Zihin görsel ve işitsel bilgiyi depolar ve kaydedilen bu bilgi aynı şarkı tekrar çaldığı bazı
durumlarda, sizin o an yaşadığınız önemli bir olayı (terk edilme vbz.) gözünüzün önüne
gelmesini sağlayabilir bazen de olayı net hatırlamaksızın içinizde yoğun bir sıkıntı
hissedebilirsiniz. Tabi ki bu her durumda bu şekilde sonuçlanmaz. Tüm şarkılar için bu
şekilde sonuçlansaydı şarkı dinlemek katlanılmaz hale gelirdi. Şarkının bu derece etkisinin
olabilmesi için bizi yoğun bir şekilde olumlu ya da olumsuz olarak etkileyen bir olayla
eşleşmesi gerekecektir.
Bizi derinden etkilemeyen sevdiğimiz diğer şarkılar için çeşitli görüşler de mevcut. Benim
en çok ilgimi çeken görüş ise dinlendikçe şarkıların kulağa daha iyi gelmesi. Yapılan
araştırmada dinlenen şarkıya karşı başlangıçta duyarsız olan kişi, şarkıyı dinledikçe kulağına
daha hoş gelmeye başlıyor.
Bu bilgilerin yanında şarkının bizdeki etkisini belirleyen diğer nitelikler ise, sevilen şarkıyı
ilk dinlediğimiz yer, çevremizde kimler tarafından ya da hangi gruplar tarafından dinleniyor
olduğu, kendimize yakıştırdığımız müzik tarzı ile ne kadar uyuşuyor gibi etkenlerdir.
Niçin müzik dinleriz? Sorusunun psikolojik boyutunu araştırmak için 300 genç ile
yaptıkları bir araştırmadan sonuçları ise şöyledir:
* Olumlu Ruh Hali Yaratmak: Katılımcılar tarafından en çok puanlanan sonuç bu
olmuştur.
* Bizi eğlendirmesi: Rahatlatması müzik dinlememizin en önemli sebebi olarak
görülmektedir.
* Dikkati dağıtmak: Müzik can sıkıntısını geçirmemizi ve rahatlamamızı sağlar.

92
 * Olumsuz ruh hali ile başa çıkmamızı sağlar: Çökkün ruh halinde de bize destek olduğu
düşünülmekte.
* Kişiler arası ilişkilere katkısı: Müzik dinlerken diğer insanlarla iletişim kurmamızı sağlar.
* Kimliklerimize Etkisi: Müzik çeşidiyle kendimizle ilgili bazı şeyleri ifade edebiliriz.
Müzik türleriyle(Rock, klasik, pop) bile kişi hakkında kaba bir tahminde bulunabiliriz.
Sonuç olarak, müziğe artık eskisinden daha rahat ulaşabiliyoruz ve yaşamı zindan
etmemek için müziği sıklıkla kullanıyoruz.
Evet, Psikolog Barış Gürkaş’ın bu görüşlerine ve ankette verilen cevaplara katılmamamk
elde değil. Ancak benim de eklemek istediklerim var. Neler mi?
• Müzik dinlemek, söylemek ve çalmak her yaş ve toplumda ve de Dünya’nın her yerinde
hoş bir duygu olarak algılanır. Hüzün veren müzikleri katmaz isek, saydığımız tüm etkinlikler
neşe kaynağıdır. Çoşkudur, çoğu zaman da mutluluktur.
• Hele kendiniz bir müzik bestesi yapıyor iseniz, buna bambaşka hazlar katılır. Örneğin
eser vermek, beğenilmek, alkışlanmak, takdir edilmek gibi.
• Müzik, kendi geçmişimiz ile kopmayan bir bağdır. Neden hep eski müzikleri dinlemek
isteriz ve nostaljisini yaşarız. Bir düşünün bu kadar eskilerden aklımızda kalan neler var?
• Sevdiklerimize, elimizden geliyorsa bir müzik parçasıçalmak veya söylemek isteriz.
Bunları yapamıyor isek bir müzik parçası, bir plak, CD vermek isteriz veya ileti göndeririz.
Veya sevdiklerimizden gelenleri saklarız veya tekrarlarız.
• Ait olduğumuz, Ülke, toplum veya topluluklarla bütünleşmek için örtak şarkı veya
marşlar söyleriz. Artık bu müzik veya melodi bizim bir parçamızdır. Birlikte olduklarımıla
ayni coşkuyu paylaşırız.
• Milli duygular çoğu zaman müzikle pekiştirilir. Her ülkenin bir istiklal marşı olmasının
nedeni budur.
Müzikle Terapi
İnsan yaşamında etkili ve güçlü bir iletişim aracı olan müzik, yalnızca ruhsal yapının kötü
olduğu durumlarda değil, iyi olduğu durumlarda da insanı etkilemektedir. Müzik kendine
özgü dili, yapısı ve anlatım öğeleriyle insanın duygu ve düşüncelerine seslendiği söylenebilir.
Bu bağlamda eski medeniyetlerde de psikolojik sorunların giderilmesinde müziğin terapik
etkilerinden yararlanılmıştır.
Müzik kolay ve anlaşılır bir tanımla insanın kendini seslerle ifade etmesine olanak veren
sanattır. Müziğin kendine özgü bir dili vardır ve bu nedenledir ki, evrensel bir boyuta sahiptir
ve dünyadaki tek ortak dil müziktir. Müzik dinlemek, insanın estetik duygusunu ve ritim
sezgisini uyararak geliştirir ve içindeki güçlü duyguları uyandırır. Müzikle bireyin yaşama
heyecanı artar. Müzik kişiyi dinlendirir, canlandırır, sakinleştirir ve insani yönünü
zenginleştirir. Müzik dinleyen insan, toplum içinde daha mutlu ve daha uyumlu bir birey olur.
Birçok insan kendini müzikle daha iyi ifade edebilmekte ve duygularını müzikle ortaya
koyabilmektedir. Dolayısıyla müzik iletişim amaçlıda kullanılmaktadır.
Müzik, merkezi sinir sistemi ve beyin kabuğunda yer alan düşünme, öğrenme, konuşma,
beden kontrolü ile ilgili merkezleri uyarmaktadır ve bu alandaki gelişmeleri desteklemektedir.
Müzik depresyon geçiren gençlerde beyni rahatlatıcı ve hormonel düzensizlikleri hafifletici
rol oynar. Müziğin hormonlar üzerindeki etkisi mevcuttur ki buda müziğin tarz ve şekline
bağlı olarak stres hormonlarını arttırmak ya da azaltmak şeklinde olur.
Müzikle terapi, bireylerin fiziksel, psikolojik, sosyal ve zihinsel ihtiyaçlarını karşılamada
müziği ve müzik aktivitelerini kullanan uzmanlık dalıdır. Müzik-terapi yöntemi diğer tedavi
şekillerinden oldukça farklıdır. Eski tıbba baktığımız zaman psikolojik rahatsızlıklar başta
olmak üzere, göz hastalıkları, spazmlar, kas ve eklem rahatsızlıkları, yorgunluk, huzursuzluk
gibi hastalıkların yanı sıra fiziksel hastalıkların çoğunda müzik terapinin kullanıldığına dair
bilgiler var. Günümüzde de müzik terapinin kullanım alanı oldukça geniştir. Nöroloji,
kardiyoloji, onkoloji, psikiyatri gibi klinik alanlarda ve özel gereksinimli bireylerin
93
tedavisinde tamamlayıcı bir yöntem olarak kullanılmaktadır. Ayrıca müzik terapi, alkol ve
madde bağımlılığının tedavisinde de önemli bir yere sahiptir. Yapılan bilimsel araştırmalarda
klasik türk müziği ile klasik batı müziğinin hastalıklar üzerinde iyileştirici bir etkiye sahip
olduğu saptanmıştır.
Müzik terapide, ritim, melodi ve harmoni gibi müzik unsurları tedavi amaçlı kullanılır.
Müzik hastanın sinir ve ekdokrin sistemi üzerinde olumlu etkiler oluşturarak, duygu ve
düşüncelerde anlamlı tepkilerin ortaya çıkmasını sağlar. Kimi zaman hasta, terapi sürecinde
müzik yaparak aktif bir rol üstlenir. Dolayısıyla bu alandaki yeteneği gelişir, özgüveni artar ve
kendince anlamlı bir uğraşı bulur.
En sevdiğiniz şarkıyı dinlerken kendinizi daha iyi hissedersiniz, öyle değil mi? Rahatlar,
hayal kurar, heyecanlanır, coşarsınız müzik dinlerken. Oysaki, ruhun gıdası olan müzik
sadece ruhu değil, zekayı da besliyor. Yani, fonda tatlı bir müzik eşliğinde ders çalışırken, ev
işi yaparken, araba kullanırken aynı zamanda zekânız da gelişiyor. Kim bilir, belki de
bugünkü zekâ düzeyinizin azımsanmayacak bir bölümünü şimdiye dek dinlediğiniz şarkılara
borçlusunuz.
Müzik; beden ve zihin arasında eşsiz bir bütünleşme ve uyum sağlar. Dinlediğiniz müzik
türüne göre beyninizin farklı bölümlerini aktive edebilirsiniz. Böylece müzik, nörolojik
rahatsızlıklar veya duygusal bozukluklar neticesinde işlevini yitiren bazı beyin bölümlerini
yeniden harekete geçirebilir. Müziğin, kan basıncı, solunum ritmi, solunum kalitesi, nabız
sayısı gibi fizyolojik olaylara olumlu etki yaptığı bilinmektedir. Zaman için beynimizin
hasarlı bölümlerini müzikle eğitebiliriz. Beynin elektriksel olarak şarj edilmesinde kulaklar
kaynak işlevi görür. Beyin hücrelerindeki elektriksel enerjinin azalması dikkat bozulmasına
ve bitkinliğe sebep olur. Bu durumda beynin de bilgisayar gibi şarj edilmesi gerekir. Beyin
hücrelerinin enerjiyle şarj edilme yollarından biri de müzik terapi yöntemiyle tedavi ile
gerçekleşir.
Sizde zihninizi boşaltmak, ruhunuzu arındırmak, günün, şehrin ve yaşamın stresinden
uzaklaşmak isterseniz?
Müzik Terapi Seansları; 5 aşama altında gerçekleştirilmektedir.
Nefes Terapi (Doğru Nefes Alma)
Digital ve Canlı Enstrüman uygulamaları
Ses Masajı,
Vibrasyon (Titreşim Terapi),
Müzikle terapinin çözümüne yardımcı olduğu sağlık sorunları söylece sıralanabilir:
Depresyon, Stres, Sinirlilik, Panik Atak, Uykusuzluk, Dikkat dağınıklığı, Baş, boyun ve
bel ağrıları, Kas ve eklem ağrıları, Diyabet, Hiperaktivite, Otizmli bireyler (çocuklar ve
ergenler), Öğrenme güçlüğü çeken bireyler, Hamileler için (Normal doğumun daha kolay
gerçekleşmesi ve doğum sonrası ağrıların azalmasına yardımcı olur), Kanser hastalarının
psikolojik sorunlara karşı etkili olarak bağışıklık sistemlerinin güçlendirilmesi, Sağlıklı
bireyler (Ruhu ve bedeni rahatlatmak amacı ile). Daha ne olsun?
Kaynak: http://musictherapy.tr.gg
Tıpta Müzikoterapi
Hem hastalıkların tedavisinde hem de koruyucu tıp yöntemleri arasında yer alan
müzikoterapinin özü, müziğin sakinleştirici etkisinden kaynaklanıyor. Yapılan bir
araştırmada, ameliyata girecek hastaların bir kısmına klasik müzik dinlettirilerek hastaların
ağrıya verdiği tepki gözlendi. Klasik müzik dinleyen hastaların ameliyattan önce ve sonra ağrı
kesicilere daha az ihtiyaç duydukları belirlendi. İsveçli bilimadamları, araştırma sonucunda
müziğin acıyı dindirici ya da azaltıcı etkisi olduğu sonucuna vardı.
M.S. 834-932 yıllarında yaşamış olan hekim-filozof Ebu Bekir Razi, melankoliklerin
tedavisi üzerine yazdığı bir eserinde şöyle diyor: "... melankolik hasta kesinlikle meşguliyetle
tedavi edilmelidir. ... melankolik hasta balık tutma veya avlanma gibi eğlenceli işlerden biri

94
ile uğraşmalıdır. Mümkünse çeşitli oyunlara alıştırılmalıdır; huyunu, ahlakını, davranışlarını
beğendiği ve sevdiği kimse ile buluşup görüşmeli özellikle güzel sesle okunan şarkılar
dinlemelidir."
İslam felsefecilerinden Farabi (870-950) ise makamların ruha etkisini şöyle sınıflandırır:
Rast makamı: İnsana sefa (neşe, huzur) verir.
Rehavi makamı: İnsana beka (sonsuzluk fikri) verir.
Küçek makamı: İnsana hassasiyet (duyarlılık) verir.
Büzürk makamı: İnsana havf (çekinme, sakınma duygusu) verir.
İsfahan makamı: İnsana hareket kabiliyeti ve güven hissi verir.
Neva makamı: İnsana lezzet ve ferahlık verir.
Uşşak makamı: İnsana gülme "dilhek" verir.
Zirgüle makamı: İnsana uyku "nevm" verir.
Saba makamı: İnsana şecaat (cesaret, kuvvet) verir.
Buselik makamı: İnsana kuvvet verir.
Hüseyni makamı: İnsana sulh (sükunet, rahatlık) verir.
Hicaz makamı: İnsana tevazu (alçak gönüllülük ) verir.
http://www.alocheckup.com/alternatif-tip/muzik-ve-psikoloji

Müzik Eğitiminin Çocuk Gelişimi Üzerindeki Etkileri

Müziksel yetenek seviyeleri ne olursa olsun, her çocuğun hayatında müzik vardır ve her
çocuk müzikle ilgili en az bir etkinliği yaşamına katmaktan keyif alacaktır. Bireysel olarak ya
da toplu biçimde çalgı çalmak/şarkı söylemek, dans etmek, müzik dinlemek bu etkinliklerden
bazılarıdır. Çocuğu bunlardan kendisini en iyi ifade edebileceği hangisi ise ona yönlendirmek
ve genel bir müzik sevgisi, beğenisi kazandırmak özellikle okul öncesinde başlanılması
gereken eğitim hizmetlerindendir ve hem uzman eğitimcilere hem ailelere sorumluluk
düşmektedir.
Her çocuğun, özellikle kendisini en iyi ifade edebileceği müziksel etkinlik türünde gurupla
çalışması kuşkusuz onun sosyalleşmesinde çok önemli bir yere sahiptir. Örneğin, gurupla
söyleme, sesini kullanmayı ve denetlemeyi keşfedeceği, uyum becerisini geliştireceği,
işbirliğine dair disiplin kazanacağı türden bir etkinlikken; bireysel çalgı çalması enerjini
olumlu yönlendirebileceği, kişisel doyum sağlayabileceği ve ritim-melodi duygusunu
geliştirebileceği türden bir etkinliktir.
Benzer biçimde, çocukların müzik duygusunun gelişiminde sürekli dinleme önemli yer
tutar. Bu nedenle derslerde sıklıkla canlı ya da herhangi bir kayıttan dinlemeye zaman
ayrılabilir. Bunun ev yaşantısı içinde sürdürülmesinin önemi de büyüktür. Ancak dinleme
günlük bir alışkanlık olarak ele alınmalı, çocuk oturup dinlemeye zorlanmamalıdır. Örneğin
yemek yerken, oyun oynarken ya da uyumak için yattığında...
Sanılanın tersine, çocuk aynı müziği sıklıkla dinlemekten sıkılmaz ve dinleme olumlu bir
öğrenme sağlar. (Tabi, tekrarlar hakkında şikayet edildiğini duymaz yani böyle bir olumsuz
öğrenme ile karşı karşıya kalmazsa!!!) Özel eğitim söz konusu ise, çocuğun dinlemesi için
seçilen eserlerin içinde ileride çalacağı / söyleyeceği parçaların olması o parçaları öğrenirken
hiç duymadığı bir parçadan çok daha kısa sürede sonuca ulaşmasını da sağlayacaktır.
Müzik dinleme etkinliğinde dikkat edilmesi gereken nokta, dinlenilecek müziklerin
seçimidir. Yapılan seçimler, çağdaş ve gelişmeye açık nitelikte çalışmaları, çeşitli türleri /
formları / ses sistemlerini, hem evrensel hem ulusal ve hem sanat hem halk müzik örneklerini
içermelidir.
Daha fazla müzik eğitimi alan çocuklar, öğretmenleri ile daha işbirlikçi ve arkadaşları ile
daha dostça ilişkiler içindedirler. Ayrıca, çocuklar birlikte müzik yaparlar ve şarkı
söylerlerse, birbirlerini dinlemeyi daha kolay öğrenirler. Seslerin doğumundan itibaren
çocuğu devinimlere yönlendirdiği bilinmektedir. Şarkılardaki soluk belirteçlerine göre nefes
95
alma, solunum kontrolünü ve akciğer gelişimini sağlayabileceği gibi; çalgılarla çalışma, hem
büyük ve küçük kasların gelişimini hem psiko-motor gelişimini olumlu etkiler. Bu
etkinliklerin gurup içinde sürmesi gelişimi hem hızlandırır hem de iletişim becerilerine yeni
bir pencere açar.
Çocukla iletişim kurmaya çalışan yetişkinlerin, onlara yönelttikleri ilk sorulardan biri,
"Büyüyünce ne olacaksın?” sorusudur. Ne kadar küçük olursa olsun, her çocuğun böyle bir
soruyu, bir meslek adı vererek cevapladığı görülür. Çocuğun hayallerinde oluşan ve
oyunlarına yansıyan bu meslek heveslerinin gerçekle bağlantısı çok zayıftır. Çocuk, meslek
hedeflerini ifade ederken ne yeteneklerini, ne de mali imkanlarını dikkate alması gerektiğinin
farkındadır. O, sadece imrendiği insanlara benzeme çabasındadır ve mesleği bunun bir aracı
olarak görür. Yaşı ilerledikçe, eğitim hayatının her aşamasında yapıp ettiklerini ve bunlardan
elde ettiği sonuçları değerlendirerek, bunların meslek hedefleri ile bağlantısını kurmaya çalışır
ve bunu çok kez bilinçsiz yapar.
Meslek seçiminde dikkate alınması gereken yeteneklerden “Soyut Düşünebilme”, “El-
Parmak Becerisi”, “Göz-El İşbirliği”, “Kas Koordinasyonu” ve “Yaratıcılık” güzel sanatlar
alanının ve özellikle müzik dalının gerektirdiği becerilerdendir.10(Ünalan, 2001)
Müzik, resim gibi çok erken yaşlarda kendini gösteren sanat yetenekleri bu genel
kriterlerden başka, alana özgü beceriler de gerektirmektedir ki, bunlar ancak sağlıklı bir ön /
erken eğitimle fark edilerek değerlendirilebilir. Çocukların yeteneklerini tanımak isteyen bir
eğitimci, okul öncesinde ya da ilkokulda çocukların çeşitli konuları öğrenirken yaşadıkları
üzerinde düşünebilir; hangi konuları daha çabuk ve kolay, hangilerini zorlukla öğrendiklerine
bakarak, yetenekleri hakkında bir fikir edinebilir. Bu tür bir yaklaşım, müzikle ilgili
mesleklere ya da bir sosyal etkinlik olarak (mesleki kaygı ile olmasa da) özel müzik eğitimine
yönelebilecek çocukların, erken keşfedilmesi ve yönlendirilmesine yardımcı olacaktır.
Sonuç
Genel olarak denilebilir ki, müzik eğitimi yoluyla çocuğun müziksel becerilerinin yanı sıra
müzik dışı becerileri de geliştirilebilmektedir. Bu bireysel katkının yanında toplumu
birleştirici ve geliştirici bir moral değer olan müziğin, eğitiminin önemi tartışılmazdır.
Bunlardan müziksel becerilerin gelişimine dair şunlar söylenilebilir: Gardner'a göre yedi
tip zeka doğuştan her çocukta değişik düzeylerde bulunmaktadır ve küçük yaşlardan
başlayarak yaşam boyu bütün zeka tipleri geliştirilebilmektedir. Pek çok çocuğun eğitimle
sesini daha doğru kullanmayı öğrenebilerek, güzel şarkı söylemeye başlaması; müzik aleti
çalmaya hevesli ya da çalıyor olması, müzik dinlemeyi seviyor, okul dışında öğrendikleri
şarkıları söylemekten çok hoşlanıyor olması, koro ya da buna benzer faaliyetlere katılmaktan
zevk alması bunlardan “müzik zekası” ile ilgilidir.
Kapsamlı bir müzik eğitimi alan çocuk, sanatsal eğitime hazır biçime gelir, doğaçlamalar
yolu ile yaratıcılığını geliştirir, kendini müzikle (dil, hareket, müzik) ifade ederken, toplum
içindeki yerini, görevlerini fark eder, iç ve dış disiplini gelişir, müziğin temel kuralları ve
değişik çalgılarla tanışır, (müziksel bilgi ve becerisi artar). Şarkı söyleyebilir, uyumlu dans
edebilir ve çocuğun ritm duygusu, sesini kullanabilmesi ve müziksel işitmesi, müzik beğenisi
vb. gelişir.
Müzik öğretiminin eğitime ve çocuk gelişimine katkısı son yıllarda hatırı sayılır bir önem
kazanmış ve müzik yoluyla müzik dışı becerilerin geliştirilebilmesi konusunda, pek çok
araştırma yapılmıştır. Müzik dinlemenin ve öğretiminin kavrama becerilerindeki etkileri ile
ilgili bulgular, müziğin yararına olan ilgide dalgalanmalara yol açmıştır. Müzik dinlemenin
uzaysal becerilere olan etkileri kısa dönemlerde çelişkiler ortaya çıkarırken, müzik
öğretiminin uzun dönemlerdeki uzaysal yetenek gelişimine etkisi daha tutarlıdır.
Kısacası, düzenli ve sürekli bir müzik eğitiminin, “dikkati /konsantrasyonu”,
“koordinasyonu”, “ana dili”, “uzaysal becerileri”, “özgüveni”, “karakteri”, “ilgi ve
yetenekleri”, “beyin ile duygular arasındaki koordinasyonu”, “iletişimi” geliştirdiği savını

96
destekleyen pek çok deneysel çalışma vardır. Ancak henüz kesin genellemeler yapabilmek ev
bu dolaylı etkilerdeki mekanizmaları açıklayabilmek için gereken tutarlı-tam bir veri tabanı
oluşmamıştır.
Türk Piyanist Emre Şen ve Müzik psikolojisi
İtalyan basınının “piyanonun şeytani meleği” diye tanımladığı, müzik çevrelerinde “Emre
Chopin” lakabıyla anılan bir sanatçı, halen Bilkent Üniversitesi Müzik ve Sahne Sanatları
Fakültesi'nde Piyano Bölümü'nde öğretim üyesidir. İlk müzik eğitimini TED Ankara
Koleji'nde okurken aldı. Profesyonel müzik hayatı ise Hacettepe Üniversitesi Devlet
Konservatuarı'na geçmesiyle başladı. Piyano eğitimini Ankara'da Prof. Nimet Karatekin ve
Prof. Ersin Onay'la, Roma'da Marcella Crudeli ile, New York'ta Oxana Yablonskaya'yla ve
Londra'da Kevin Kenner ile yaptı.
Piyano eğitimine, 13 yaşında, Nuriye Arıkan'dan özel piyano dersleri alarak başladı. Emre
Şen 1986 yılında Hacettepe Üniversitesi Devlet Konservatuarı Yarı Zamanlı Piyano
Bölümü'ne girdi ve bir yıl boyunca Prof. Nimet Karatekin'le çalıştı. 1987 yılından itibaren,
Bilkent Üniversitesi Müzik ve Sahne Sanatları Fakültesi Piyano Bölümü'nde Prof. Ersin Onay
ile çalışmalarına devam etti. 17 yaşında katıldığı İstanbul Mozart Yorum Yarışması’nda
Birincilik Ödülü kazandı ve Avusturya Kültür Ofisi’nce gönderildiği Salsbourg Mozarteum
Yaz Okulu’nda ünlü Polonyalı pedagog Andrej Jasinski ile çalıştı. Bilkent Üniversitesi'nde 8
yıl sürdürdüğü eğitimi boyunca BASO (Bilkent Akademik Senfoni Orkestrası) eşliğinde
konserler ve resitaller verdi. Pek çok ödülü bulunuyor.
Emre Şen 2000 yılından itibaren Geştalt Psikoterapisi alanına yöneldi. Bu alanda
Ankara'da 2003-2006 yılları arasında Doç. Dr Ceylan Daş'ın yaşantısal çalışma gruplarına
katıldı. 2008 yılında, master düzeyinde Geştalt Psikoterapisi eğitimi almak üzere İngiltere'nin
York şehrinde psikoterapist olarak eğitim almaya başladı. Geştalt kuramını sanatsal ifade ve
performans ile birleştirerek "Sanatta Geştalt Yaklaşımı" adı altında bir yöntem geliştirdi ve
Bilkent Üniversitesinde iki yıl boyunca bu alanda ders verdi.
Halen yurt içinde ve dışında konserler vermekte ve yaşantısal çalışma grupları
düzenlemeyi sürdürmektedir.

Müzik Kültürü
Sesler ve müzik hakkında pek çok şey öğrendik. Şimdi gelin müzik kültürümüzü
genişletmek için bazı müzik uygulamaları konusunda bilgiler edinelim. Peki, ama nereden
başlayalım?
Kültür, doğuştan başlayarak bilinçli ya da bilinçsiz edindiğimiz, içimize sindirip
özümlediğimiz bilgilerin tümüdür. Öyle ise kültürün ana kaynağı beynimizin içindedir. Bu
bilgiler dış Dünya’ya; Davranışlarımızla, gördüklerimiz, bildiklerimiz, yazıp çizdiğimiz,
yaptıklarımız ve dinlediklerimizle yansır. İç dünyamıza ise nasıl yansıdığını hissettiklerimiz
ve duygularımız ile anlarız.
Doğuştan başlayarak edindiğimiz ve kuşaklar boyu gelişen bu bilgilerin ve yapıtların
ışığında yorumlar ve sonra da ona göre bir eylem şekli tuttururuz. Müzik yapma, öğrenme ve
dinleme de kuşkusuz bir edinim şeklidir ve bilincimizdeki müzik bilgi ve kavramlarından
kaynaklanır. Geçmişteki anılarımız ve deneyimlerimiz bu bilgi ve kavramların
şekillenmesinde etkili olurlar. Alan P. Merriam müzik kavramlarının davranışları,
davranışların ise müziği ürettiğini savunur. Müziği üretemesek bile onu dinlemek ve bilgisine
erişmekle kendi kültür dünyamızı geliştirir ve renklendiririz. Bu da hem görsel hem işitsel,
hemde duygusal bir birikim olur. İşe müzik üretiminin amacı olan, beste ve güfte ile
başlayalım.
Güfte-Beste

97
 Güfte, müzik eserlerinin yazılı metni, sözü veya bestelenmiş bir müzik yaptının sözlerine
verilen isimdir. Farsça kökenli olan bu kelime “guften” yani, söylemek fiilinden gelmektedir.
Türk müziğinde güfte geleneği oldukça eskilere gider. Örneğin, Uygur Türklerinin, Oniki
Mukamından biri olan, “Çebbayat (Čäbbiyat)” makamında 23 nağme ve 251 mısralı güfte
bulunmaktadır. “Çoñ Neğme (Büyük Nağme)” kısmında 12 ezgi ve 137 mısralı güfte destan
kısmında, sekiz ezgi ve 76 mısralı güfte; meşrep kısmında 3 ezgi ve 38 mısralı güfte yer alır.
Türk musıkisi repertuarının yüzde 95’inden fazlası sözlü eserlerden oluşmaktadır. Bu
gelenek nedeni ile eserin melodisi unutulsa bile, bestecinin adı güfteyle birlikte kuşaktan
kuşağa ulaşır. 16. yüzyıl ortalarından yani özgün bir Osmanlı müzik sentezi oluşmaya
başladığından beri bugüne dek intikal etmiş eserlerin güfte ve bestecisinin adıyla sanıyla
birlikte anılır.
17. yüzyılda besteci Hâfız Post (1630-1693) tarafından yazılan, “Hâfız Post Güfte
Mecmuası” oldukça önemli bir yere sahiptir. Ama sözlü eserlerin güfteleri mutlaka yazılır ve
icracılar, hânendeler tarafından el yazması mecmualarda toplanırdı. Bu güfte mecmuaları
kaleme alınırken her güftenin başına eserin cinsini (kâr, semai, şarkı vs.) usûlünü, makamını
ve bestecisinin adını yazmak âdetti. Başka hiçbir İslâm veya Ortadoğu musıki geleneğinde
güfte mecmuaları Osmanlı’daki kadar önemli olmamıştır.
Beste nedir?
Besteler çalınır / Gemiler geçmeyen bir ummanda –Y. K. Beyatlı.
Beste, Bir müzik eserini oluşturan ezgilerin bütünüdür. Notasyon kullanılarak yazılmış
veya icra esnasında kaydedilmiş müzik eserine denir. (İngilizce: composition, tüne, melody,
music, Setting). Beste, kişiden kişiye değişen, kültürler arasında farklılık gösteren müzikal
elementler içerir. İcra öncesinde yapılmış besteler müziğin, daha sonra yazılı notasyon
kullanılarak, tekrar tekrar çalınabilmesine olanak tanır. Doğaçlama, performansı sırasında
müzik yapıtının oluşturulması, anında ortaya çıkan müzikal elementlerin bir araya
getirilmesidir.
Şenlik dağıldı bir acı yel kaldı bahçede yalnız
O mahur beste çalar müjgân’la ben ağlaşırız
Gitti dostlar şölen bitti ne eski heyecan ne hız
Yalnız kederli yalnızlığımız da sıralı sırasız
O mahur beste çalar müjgân’la ben ağlaşırız
Attila İlhan’ın bu güzel şiiri daha sonra bestelendi. Şiiri okurken ya da şarkı olarak
dinlediğinizde adı geçen Müjgan hakkında ne biliyorsunuz? Büyük bir olasılıkla güzel bir
kadın ismi olabilir mi? Olsa olsa unutulmaz bir aşkın yitirilen güzeli mi? Bilemediniz.
İşte “Müjgan’la Ben Ağlarız” ve hüzünlü öyküsü… Attila İlhan anlatıyor;
“12 Mart sonrasının kahır günleriydi. Bir sabah radyoda duyduk ağır haberi: Deniz’lere
kıymışlardı. Karşıyaka’dan İzmir’e geçmek için vapura bindim. Deniz bulanıktı; simsiyah,
alçalmış bir gökyüzünün altında hırçın, çalkantılı… Acı bir yel esintisinin ortasında aklıma
düştü ilk mısra… Vapurda sessiz bir köşe bulup yüksek sesle tekrarladım. Vapurdan indikten
sonra da rıhtım boyunca bu ilk mısraları tekrarlayarak yürüdüm”.
“Mahur beste”, A. HamdiTanpınar'ın, diğerleri kadar ünlü olmamış bir romanıdır. Tanpınar
mahur besteyi başlı başına bir karakter olarak kullanır.
Genellikle beste denilince, herhangi bir müzik eserini düşünürüz. Beste, bestelemek,
bestekâr birbirine yakın kelimelerdir. Beste: Bir müzik eseri, bestekâr ise bir müzik eserini
besteleyen, müzisyen; bestelemek: bir müzik eserini yapmak, yazmak anlamlarına
gelmektedir.
"Beste" kelimesinin geniş tanımının yukarıda yazıldığı gibi olmasına karşılık, Türk
Mûsıkîsindeki karşılığı, yeri daha başkadır. "Beste" kâr formundan sonra en geniş kapsamlı
müzik eseridir. Beste, dört haneli olarak yapılır. Her hane bir mısra demektir. Şu halde

98
bestelerin güfteleri dört mısralıdır. Her mısranın sonunda terennüm adı verilen, kelime olarak
pek anlamı olmayan ancak melodi yönünden çok güzel olan nağmeler bulunur.
Dönemlere Göre Besteciler
Türk Müziği
http://www.turkishmusicportal.org/composers_and_performers.php?lang2=tr&lang2=tr
Türk müziğine tarih boyu eser veren bestecileri ve yaşadıkları dönemler hakkında bilgi
sahibi olmak için aşağıdaki sınıflamayı dikkate almak gerekir:
 Klasik Türk Müziği bestecileri
 Türk Halk Müziği
 Askeri Müzik
 Popüler Müzikler
 Çağdaş Türk Müziği

Klasik Türk Müziği

Klasik Türk mûsikîsi veya Türk sanat müziği, makamlı bir Türk müzik türüdür. Klasik
Türk müziği, klasik Batı müziği ve Hint müziği ile beraber dünya üzerinde süreklilik ve
gelenek oluşturma bakımından mevcut birkaç klasik müzikten birisi olarak kabul edilir.
Bu terimdeki "Türk" ve "klasik" kelimeleri, Cumhuriyet döneminde Osmanlı Devleti'nden
süregelen müziğe karşı Batı müziği taraftarlarınca ileri sürülen bazı iddialara cevap vermek
için türetilmiştir. Bu iddialardan en önemlisi Osmanlı müziğinin Türklerin değil, Bizans ve
İran müziği kaynaklı olduğuna dair olan tezdir. Hüseyin Sadeddin Arel ve Rauf Yekta gibi
Batılı müzik çevrelerince de saygın görülen kimi müzikologlar, bu iddiaları belge ve bilgilerle
çürütmüşlerdi.
Cumhuriyet döneminde bu müzik geleneği genellikle göz ardı edilmiş, hatta 2 Kasım
1934-6 Eylül 1936 tarihleri arasında devlet radyosunda çalınması yasaklanmıştır. Bu ideolojik
yaklaşımın bir sonucu olarak Klasik Türk müziğini modern yöntemlerle öğreten
konservatuvarlar ancak 1970'lerde kurulabilmiştir.
Klasik Türk müziği tarihsel açıdan altı döneme ayrılabilir: oluşum dönemi, dönüşüm
dönemi, klasik dönem, son klasik dönem, romantik dönem ve çağdaş dönem. 10'uncu
yüzyılda yaşamış olan Farabi’den Timurlenk’in öldüğü 1405’e kadar geçen süre, Türk
müziğinin nazari (teorik) yönleriyle açıklandığı ve yazıya aktarılmaya başlandığı oluşum
dönemini kapsamaktadır. Bu dönemin sonlarına doğru, çok meşhur bir üstat olan Abdülkadir
Meragi, bir sonraki evrenin tohumlarını atmış, Türk müziğine yeni bir yön vermiştir.
Bunu takiben, 16'ncı yüzyılın başından Yavuz Sultan Selim’in tahta çıktığı 1512’ye değin;
anlatılageldiği şekilde, Türk müziğinin ses perdeleri ve makamları üzerinde birtakım nazari
değişiklikler yapılmıştır. Bu dönem, Diyar-ı Rum'un ve Balkanlar’ın üzerinde
Mevlevihanelerin yapıldığı, İstanbul’un fethedildiği, Bizans İmparatorluğu kalıntıları arasına
Enderun saray okulunun kurulduğu, kökleştiği ve Orta Asya'dan Ali Şir Nevai, Hüseyin
Baykara, Ali Kuşçu, Şadi gibi ilim adamlarının İstanbul'a cezbedildiği bir dönüşüm dönemi,
keza bir nevi Rönesans olarak görülmektedir.
Klasik Türk müziği; Orta Asya, Selçuklu ve özellikle Osmanlı uygarlığının bir ürünü
olarak, pek çok milletin müziklerini etkilemiş, onların müziğini de kendi potasında eritmiştir.
Bunun bir sonucu olarak, klasik musıkî, gerek makam sayısı ve anlayışı, gerekse formlar ve
usuller bakımından zengin bir müzik türü olmuştur.
Bunun ardından, 15'inci yüzyılın başından IV. Murat’ın öldüğü 1640’a dek, doğuya
düzenlenen seferler sayesinde, Osmanlı sarayında, Ortadoğu’dan getirilen müzik ve sanat
adamlarının faaliyet gösterdiği bir dönem yaşanmıştır.
Itri’den (1640-1712) 1730'a kadarki zaman diliminde, Avrupai Barok ve Rokoko etkilerin
Osmanlı sarayına nüfuz ederek, zamanının doğu kültürüyle apayrı bir sentez oluşturduğu

99
klasik dönem süregelmiştir. 1730’dan İsmail Dede Efendi’nin 1846’daki ölümüne dek uzanan
dönem ise son klasik dönem olarak adlandırılmaktadır. Tanzimat Fermanı'nın ilan edildiği
yıllardan (1839) 2'nci Dünya Savaşı'nın sona erdiği 1945’e kadar süren akım da romantik
dönem olarak anılmaktadır.
Günümüzde Klasik Türk müziği
Türk Sanat Müziği ile Klasik Türk Müziği birbirine yakın kavramlar olmakla birlikte;
"Klasik Türk müziği", tarihî anlayış ve geleneği temsil ederken, Batı müzik terminolojisinden
ödünç alınmış "sanat müziği" kavramı ise daha çok bu musıkînin Cumhuriyet döneminde
aldığı modern bir biçimi ifade eder. 20'nci yüzyılın ortalarından bugüne kadar gelen dönem
çağdaş dönemdir. Bu dönemin en önemli temsilcilerinden biri Münir Nurettin Selçuk'tur. Bu
dönemde kâr, beste, ağır ve yürük semâi gibi formlar arka planda kalırken, modern müzik
anlayışına uygun kısa süreli, kısa güfteli ve hareketli şarkı ve fantezi formları Türk Sanat
Müziği'ne hakim duruma gelmiştir.
Bu anlayışın Batı müziğini model alması sonucunda, koro ve konser gibi uygulamalar
yaygınlık kazanmış; keman, piyano, klarnet gibi Batılı sazlar da saz heyetlerine girmiştir. Bu
modern anlayışı destekleyen unsurlardan birisi de, klasik musıkîde en önemli aktarım ve
anlayış aracı olan meşk geleneğinin sekteye uğramasıdır. Klasik sanatların hepsinde geçerli
olan ve talebenin bir üstadın "elinden geçerek" musıkîyi öğrenmesi süreci büyük ölçüde sona
ermiş, yerine modern anlayışla, nota üzerinden eser öğretilen koro ve dernekler geçmiştir.
Tasavvufî felsefeye, dolayısıyla aşkınlığa ve tefekküre dayanan klasik musıkî anlayışı
yerine eğlence odaklı bir müzik anlayışı yerleşmiştir. Buna rağmen klasik musıkî geleneğini
sürdüren ve yeni eserler verenler yok değildir. Hacı Arif Bey ile başladığı ileri sürülen
modernleşme döneminde klasik üslubu ve anlayışı devam ettiren Fehmi Tokay, Zeki Arif
Ergin ve Ahmet Avni Konuk gibi bestekârlar da yer almıştır. Günümüzde de bu anlayışa bağlı
genç bestekârlar eserler vermektedir.
Türk sanat müziği kamu radyo ve televizyonları kadar gazino gibi eğlence mekanlarının da
temel tercihini oluşturmuş, bu nedenle kitlelere ticari açıdan da ulaşabilmiştir. Bu evrenin
önemli bestecileri arasında Sadettin Kaynak, Bimen Şen, Refik Fersan, Yesari Asım Arsoy ve
Avni Anıl sayılabilir. Türk sanat müziğinin bu bestecilerden başka "piyasa müziği" olarak
anılan[kaynak belirtilmeli] daha popüler bazı önemli bestecileri de vardır. Bunlara örnek
olarak Yusuf Nalkesen, Şekip Ayhan Özışık ve Teoman Alpay verilebilir. Günümüz TRT
repertuarında 19 bine yakın Türk musikisi eseri bulunmaktadır.
Mûsikî aletleri bilimi demek olan "Organoloji"de çalgılar, hangi müzik söz konusu olursa
olsun, bu sanatın insanla birlikte doğuşundan bu yana geçirdiği merhaleler gözönüne alınarak,
vurmalı çalgılar, nefesli çalgılar ve telli çalgılar sırası içinde incelenmektedir.
İslamiyet'ten sonraki dönemde Türk müziğinin en gelişkin dönemi yaşanmıştır. Osmanlı
imparatorluğu bünyesinde yaşayan her türlü halk imparatorluğun dominant kültür olan Türk
müziği kültürüne katkıda bulunmuştur. Müslüman olan tebaanın etnik kökenleri sistem içinde
hiçbir farklı algılamaya sebep olmadığından, ancak gayr-i Müslimler bu kültürel farklılık
içinde değerlendirilmekte idi. Bu topluluklar çoğu kez askerlik hizmetinde bulunmadığından,
ticaret, sanat alanlarında daha aktif olabilmişlerdir. Özellikle mimari, el sanatları ve müzik
alanında şaheser düzeyinde eser veren bu topluluk üyelerinin imparatorluk bünyesindeki
kültür ortamına sıkı sıkıya bağlı oldukları da ayrı bir vakıadır.
Burada adı geçen kültür ortamı? Müzik bağlamında- hiç kuşkusuz Türk müziğidir. Zira
imparatorluk içinde bulunan milletlerin dinen ve dil bakımından faklılık göstermelerine
karşın, müziğin dilinde ortak paydanın yakalandığı muhakkaktır. Makam geleneğinin en
önemli örneklerinin yer aldığı Türk müziği ses sistemi ile örülmüş şarkıların gayr-ı müslümler
tarafından aynı duygu bütünlüğünde bestelenmiş olması ortak kültür paydasında
buluşulmasından başka bir şey değildir.

100
 Gayr-i Müslim toplulukların etnik farklılaşması da hayli ilginçlikler gösterir. Ermeniler,
Rumlar ve Yahudiler bu etnik yapılanmanın nüfus olarak en üstünde bulunmaktadırlar. Bu üç
gruptan da üst düzeyde sanatkarlar yetişmiştir. İcracılık alanında o kadar olamasa da
bestecilik alanında şaheserler ortaya koyan kişiler vardır. Bu geleneğin Cumhuriyet
döneminde de aynen devam ettiğini görüyoruz. Türk müziği üslup ve anlayışıyla eser veren
çok sayıda sanatçı bugün de Türk müziği çalışmalarını sürdürmektedir.
Klasik Türk müziğinde, özellikle Osmanlı devleti tarafından çok benimsenmiş, padişahlar
sarayda müzik icralarına önem verildiği gibi bazı Sultan Bestekarlar da bulunmaktadır.
Örneğin; Beyazit ıı, Mahmud ı, Mahmud ıı, Selim ııı, Mehmed vı, Murad ıv, Abdülaziz,
Şahzade Seyfettin efendi gibi. Ayrıca genel kanının aksine, Osmanlı döneminde, kadın
bestecilerin sayısı da oldukça yüksektir.
Kadın Besteciler
TRT Repertuarında eseri bulunanlar, plak ve kasetlerde eserleri seslendirilenler ve ödül
alan kadın besteciler:
Adile Sultan 18 Mayıs 1826'da doğdu. 1899'da vefat etti. Mezarı İstanbul Yenicami
Türbesinde'dir.
Afife Tanyeri: 1901 yılında İstanbul'da doğdu. Öl. ?
Alev Erguner: 03 Mayıs 1963'de Ordu'da dünyaya geldi.
Aslı Pakalınlar: 11 Haziran 1975'te Ankara'da doğdu.
Ayla Aktan:13 Mart 1939'da Ankara'da doğdu.
Aysim Dolgun: 9 Kasım 1969'da İzmir/Ödemiş'te doğdu.
Ayşe Mine (Mine Akyüz): 30 Ocak 1961'de İstanbul'da doğdu.
Ayşe Sultan (Hamide Ayşe Osmanoğlu): 2 Kasım 1887'de İstanbul Yıldız Sarayı'nda
doğdu. Beşiktaş Yahya Efendi Dergahı'nda öldü.
Azize Gürses: 5 Kasım 1962'de Ergani'de doğdu.
Bedriye (Şerbetçigil) Hoşgör: 1896'da Konya'da doğdu. 1968'de vefat etti.
Cansın Erol: 5 Haziran 2943'te Sinop'ta dünyaya geldi.
Dilhayat Kalfa: 1710-1780 tarihleri arasında yaşadığı tahmin edilmektedir.
Dürr-i Nigâr Kalfa: Doğ.?-Öl.?.Abdülmecid zamanında sarayda piyano hocalığı yapmıştır.
Esma Sultan: 17 Temmuz 1778 tarihinde doğdu. 4 haziran 1848 tarihinde vefat etti.
Faize Engin:1892 tarihinde İstanbul'du. 21 Şubat 1954'te vefat etti.
Fatma Sultan: 1840 yılında Sultan Abdülmecid'in kızıdır. 29 Temmuz 1884'te vefat etti.
Fehime Sultan: 11 Haziran 1875'te İstanbul Çırağan Sarayı'nda doğdu. 15 Eylül 1929'da
Fransa'nın Nice kentinde vefat etti
Gevherî Osmanoğlu (Fatma Gevherî Sultan): 2 Aralık 1904'te İstanbul'da doğdu. 10
Aralık 1980 tarihinde İstanbul'da vefat etti.
Hadice Sultan: 5 Mayıs 1870'te İstanbul'da doğdu. Sultan V. Murat'ın kızıdır. 13 Mart
1938'de vefat etti.
İhsan Raif Hanım: 1877'de Beyrut'ta doğdu. 4 Nisan 1926'da vefat etti.
Kevser Hanım: Doğ.1880 ?-Öl.1950 ?
Leyla Saz: 1850'de İstanbul'da doğdu. 7 Aralık 1936'da İstanbul'da vefat etti.
Melahat Pars: 23 Mart 1919'da İstanbul'da doğdu.
Rukiyye Sultan: 1 Haziran 1885'te Çırağan Sarayı'nda doğdu. V. Murat'ın torunudur. 16
Haziran 1971'de vefat etti.
Tarab-Saz Kalfa: Doğ.?- Öl.1825 ?
Ulviye Sultan: 12 Eylül 1892'de Ortaköy Sarayı'nda doğdu. Mehmet Vahidettin'in kızıdır.
25 Ocak 1967'de vefat etti.
Yüksel Kip: 31 Mart 1937'de İstanbul'da doğdu.
Şimdi biraz da eserlerini severek dinlediğim, hüzün dolu yaşamına karşın neşeli eserler
besteleyen Neveser hamını yakından tanıyalım:

101
 Neveser Kökdeş (1904-1962)
Müzisyen bir aileden gelen Neveser Kökdeş, Sultan Abdülaziz’in baş mabeyncisi Hurşit
bey kızıdır. Sultan Aziz in tahttan indirilmesinin ardından Drama’ ya sürülür. Son derece zarif
ve zevk sahibi birisidir. Musikiye düşkündür. Keman, lavta, on iki telli saz ve nisfiye( Kısa
ney) çalar. Neveser hanımın annesi Dilber hanımdır. Onu «Sünbülüm» diyerek severler.
Besteci, Muhlis Sabahattin Ezgi ise Neveser Hanımın ağabeyi ve Operet bestecisidir. Yirmiyi
aşkın operet ve revü eserinin yanı sıra, klasik Türk müziği türünde de birçok şarkı besteler.
Eserlerinde, doğu ile batı müziğinin bir arada yer alması nedeni ile Türk müzik ve operet
tarihinde özel bir yeri vardır. Kendine özgü, yeni bir Türk müziğinin öncüsüdür. Türk
operetlerine köyü ve köy yaşamını da dahil etmiştir.
"Muhlis'in Çocukları" adıyla kurduğu operet topluluğu, 1930'lu yıllarda büyük başarı
kazandı. Bir süre sonra "Süreyya Opereti" adını alan bu topluluk, Kadıköy'deki ünlü «Süreyya
Paşa» Tiyatrosu'nda temsillerini sürdürdü. Çaresaz, Ayşe, Asaletmaap, Muteber Paşa, Aşk
mektebi, Gülfatma, Monbey, gibi birbiri ardına sıralanan operetler sırayla sahneye koyuldu.
"Operet Kralı" olarak tanınıyordu. Tam 23 operet bestelemiştir. Eserlerinde, Türk musikisi
makam ve usullerini uyguladığı gibi, Batı müziğinin tampere sesleriyle geleneksel Türk
perdelerini başarıyla kullanmıştır.
“Dün gece saz meclisine neden geç geldin”, “Bahar geldi gül açıldı”, “ Hatırla ey peri o
mesut geceyi”, “Oturmuş testi elinde çeşme başında” gibi pek çok parçasını zevkle
dinlediğimiz Muhlis Sabahattin, kızkardeşinin kendi yolunu izleyen bestelerini dinledikçe,
gözü arkada kalmıyordu.
Ünlülerle Dolu Bir Aileden geliyordu. Dünyalar Güzeli, 99 yaşında hayata veda eden 1932
Dünya Güzellik Kraliçesi Keriman Halis Ece, Neveser hanımın yeğeni idi. Son nefesine kadar
Atatürk’ün sözlerini gururla hatırladı: “O kadar güzel bir iş başardın ki, tarihe geçeceksin...”
Çağdaş bir yaşam tarzı vardı. Sanatçının Çok Sevilen Besteleri:
İnci Çayırlının söylediği, «Neden bilmem bu iptila», Tülin Yakarçelik - Hayâl Ufkunda Uçan
Binbir Renkler, Selma Sağbaş, «Âlemi Gülzar Ederdim Kâdir Olsaydım Eğer», n«Hicaz
Zeybek»
Böylece bestelerini zevkle dinlediğimiz Neverser hanımı da anmış olduk.

Önemli Türk Besteciler

Sultan III. Selim (1761-1808)
Hayatının pek az bir ölümü bu yüzyılda geçen sanatkâr ruhlu padişah, Türk müziğinin
gelişmesine yardımcı olmuş, bir ekol yaratmıştır. III. Selim’ in musiki hocaları Kırımlı Ahmet
Kamil Efendi ve Tamburi İzak’ tır. Yeni birleşik makamlar meydana getirmiştir. İsfahanek-i
Cedit, Hicazeyn, Şevk-i Dil, Arazbar-Buselik, Hüseyni-Zemzeme, Rast-ı Cedit, Pesendide,
Neva-Kürdi, Gerdaniye-Kürdi, Suzidilara, Şevkefza makamları onun meydana getirdiği
bileşik makamlardır. Türk müziğinin bilimsel yanını inceleyenlerle yakından ilgilenmiş,
onları teşvik etmiştir. Dini ve din dışı toplan 64 eseri bilinmektedir.
Hacı Sadullah Ağa (1730-1801)
Ser Hanende yani saray fasıl heyetinin şefidir. Klasik ekole bağlı eserler vermiştir.
Bayatiaraban makamını o canlandırmıştır. Şeddiaraban faslını Tamburi İzak ile müştereken
besteleyip III. Selim’ e takdim etmişlerdir.
Tamburi İzak ( 1745-1814)
Yahudi asıllıdır, Zaharya’dan sonraki en kudretli azınlık bestecilerindendir. Sine keman ve
tambur çalmaktadır. III. Selim zamanında padişahın tambur hocalığını yapmıştır. Ayrıca
Enderun’ da hocalık yapmıştır.
Hammami-zade İsmail Dede Efendi (17767-1846)
İstanbul’ un şehzadebaşı semtinde doğdu. Çocuk yaşta sesinin güzelliği ile dikkat çekti.
Okul arkadaşının babası, aynı zamanda musikişinas olan Uncuzade Mehmet Emin Efendi
102
İsmail’ in yeteneğini fark ederek ona ders vermeye başladı. Ayrıca memuriyete girmesini
sağladı. Daha sona İsmail, Yenikapı Mevlevihanesi şeyhi Ali Nutki Dede’ nin derslerini takip
etti. Bu dersler ve memuriyet hayatı 7 yıl sürdü. Sultan III. Selim’ in kendisini saraya
çağırması ve fasıllara katılmasını emretmesi üzerine 1001 günlük çile süresini tamamlamadan
“Dedeler” sıfatına katıldı. Saraya dahil olan Dede Enderun’ da hocalık yapmaya başladı. II.
Döneminde de sarayda yaşadı, müezzinbaşılık görevine getirildi. Daha sonra Sultan
Abdülmecit döneminde Enderun’ un önemini yitirmesi, batılı müzisyenlere rağbeti artması,
padişahın operet ve opera parçaları dinlemeye başlaması, orkestra ve bando takımlarının
kurulması, padişah Abdülmecit’ in Türk müziğini iyi bilmediği için kendisinden basit eserler
istemesi Dede’yi gücendirdi. Hacca gitmeye karar verdi. Mekke’ de kolera salgınına
yakalanarak, öğrencisi Mutafzade’nin kollarında hayatını kaybetti.
Dellal-zade İsmail Efendi (1797-1869)
İstanbul’ un Fatih Sarıgüzel semtinde doğdu. Saray dellalı Mustafa Ağa’nın oğludur.
Küçük yaşta ses güzelliği dikkati çekince Dede Efendi’ ye takdim edildi. Bu sırada Enderun’
da hocalık yapan Dede Efendi ve Şakir Ağa’dan ders aldı. Bir yandan ders alıyor bir yandan
da sarayda küme fasıllarına katılıyordu. Sarayda batı müziği önem kazanınca Enderun’ un en
seçkin öğrencileri Donizetti’nin emrine verilmişti. Bütün bunlar hem Dede’yi hem de
Dellalzade’yi fazlasıyla üzdü, beraber hacca gittiler. Dede Efendi’nin hacda vefatı üzerine
Dellalzade İstanbul’ dönerek Enderun’daki görevine başladı. Dede’nin açmış olduğu
bestekârlık çığrının en kudretli temsilcilerinden biridir. Bilinen eserleri iki ilahi, iki kar, on üç
beste, yedi ağır semai, on yürük semai, bir peşrev, bir sengin semai ve kırk şarkıdır (Ak,
2009).
Kazasker Mustafa İzzet Efendi (1801-1876)
Tosya’da doğmuştur. Babasının ölümü üzerine annesi onu İstanbul’ a göndermiştir. Küçük
yaşta sesinin güzelliğiyle dikkat çekti, Kömürcüzade Hafız Efendi’den ders aldı. Kendisini
dinleyen Sultan II. Mahmut Galata Sarayı’na alınmasını emretti. Üç yıl sonra Enderun’a
alındı. Burada Sadrazam Ali Paşa’nın öğrencisi oldu. Daha sonra Şakir Ağa’dan meşk etti.
Tasavvuf ilmine merak saran Mustafa İzzet Efendi, saraydan uzaklaşarak padişahın olumsuz
tepkisini çekti, araya giren eski hocaları sayesinde sürülmekten kurtuldu ve tekrar padişahın
emrine girerek, padişahın ölümüne kadar hizmetinde kaldı.
Hacı Arif Bey (1831-1885)
İstanbul’ un Eyüp Sultan semtinde doğdu. İlkokul çağında sesinin güzelliğiyle dikkati
çekmiş, Mehmet Zekai Efendi’den ders almaya başlamıştır. Daha sonra memuriyete başlamış,
musiki çalışmalarına da devam etmiştir. Kısa süre sonra Muzıka-i Humayun’a alınmıştır.
Sultan Abdülmecit’ten sonra Sultan Abdülaziz de Hacı Arif Bey’i takdirle karşıladı, saraya
aldı. Kimseden çekinmeyen ve pervasız tavırlarında dolayı saraydan uzaklaştırıldı. Çiftliğine
yerleşti, zaman zaman saraya uğramaya, eserlerini sunmaya devam etti. Sultan Abdülhamit
zamanında öncekinden daha düşük bir rübeyle Muzıka-i Humayun’ a tekrar girdi. Sarayda
artık Türk müziğine eskisi kadar önem verilmiyordu. Kendisi Sultan Abdülhamit’ in
musikimizden anlamadığını da biliyordu. Sultan Hamid’i bir şeyler okumasını emretmesini
reddetmesi üzerine hapsedildi, 50 gün hapis kaldı. Çeşitli hastalıklara yakalandı, kısa bir süre
sonra vefat etti. Bestelediği şarkıların sayısının 1000’e yaklaştığı söylenir. Bunlardan 336’sı
günümüze gelmiştir. Onun sanat anlayışının en kudretli temsilcisi Şevki Bey’dir. (Ak, 2009)
Enderuni Ali Bey (1831-1899)
Söz musikimizin geleneksel icra tekniğine kendi duyuş ve ifadesini de katarak bu
özellikleri daha sonra gelen icracılara da aktarmıştır. Saraydan ayrıldıktan sonra evlenerek
Kadıköy’de oturdu. Zeynep Kamil Hanımefendi’nin hizmetinde otuz yıl boyunca musiki
hocalığı yaptı.
Nikoğos Ağa (?-?)

103
 İstanbullu bir Ermeni’dir. Bilhassa şarkılarıyla tanınmıştır. İsmail Dede Efendi’nin en
çalışkan öğrencisi olmuştur. Çeşitli sazları çalmış, tamburda usta olmuştur. Dellal-zade’den
ders almak istemiş, şivesi bozuk olduğu için önce Türkçe öğrenmesi gerektiği cevabını
almıştır. Bunun üzerine şivesini tamamen düzeltmiştir. Üstadının ölümünden sonra, Osmanlı
sarayında da Türk müziğinin önemini kaybetmesiyle bir kenara çekilmiştir. Dede Efendi
Mektebi’nin en parlak mümessillerinden biri olarak, Yenikapı Mevlevihanesi şeyhi
Celaleddin Dede Efendi’yi yetiştirmiştir.
Bunun dışında, Donizetti paşa, Guatelli paşa, Saffet atabinen gibi asker sanatçılar ve çok
sayıda, aşıklar ve Yöre Sanatçıları bulunmaktadır.
Popüler Müzik Sanatçıları ise 1960 lı yıllardan itibaren, çok sayıda sevilen eser ve besteye
imza atmışlardır. Örneğin;
Selahattin Pınar
Türk Sanat Müziği'nin en büyük bestecilerindendir. 1902 yılında İstanbul'da doğdu.
Babası, hukukçu ve dönemin Denizli Milletvekili Sadık Bey'di. 12 yaşında Udî Sami Bey'den
ud dersleri alarak musikiye başladı. Ayrıca dönemin önemli bestekârlarından da ders aldı.
Daha sonraki yıllarda ise tambur sazına geçti. İlk eseri Kürdilihicazkâr makamında bestelediği
"Mülkün ne yaman şule-i ikbâli karardı" dizesiyle başlayan şarkısıdır. 1927 yılında Türk
Tiyatrosu'nun ilk Türk ve Müslüman kadın oyuncusu Afife Jale ile evlendi. Bu evliliğin
Selahattin Pınar`ın sanat hayatına etkisi büyük oldu. Bu dönemde ve 1935 yılında boşandıktan
sonra bestelediği parçalar genelde karşılıksız ve ümitsiz aşkları, ayrılık acılarını içerdi.
Kürdîlihicâzkâr makamındaki "Nereden sevdim o zalim kadını" ve Hicaz makamındaki
"Anladım sevmeyeceksin beni sen nazlı çiçek" şarkılarını Afife Jale için besteledi. Selahattin
Pınar ve Afife Jale 1920 yılında kurulan ve daha sonra "Üsküdar Musıkî Cemiyeti" adını
alacak olan "Darü'l-Feyz-i Mûsıkî"nin kurucuları arasında bulunan; Atatürk`ün karşısında
tambur çalan Selahattin Pınar`ın 100`e yakın bestesi bulunmaktadır. Bestelerindeki söz ve
müzik uyumu ender görülen bir yapıda olan Selahattin Pınar, 6 Şubat 1960 günü İstanbul'da
yaşama veda etti. Bestelerinden: Anladım sevmeyeceksin beni sen nazlı çiçek (Hicaz),
Nereden sevdim o zalim kadını (Kürdîlihicâzkâr), Söndü yâdımda akisler gibi aşkın seheri
(Evcara). Bir bahar akşamı rastladım size (Hicaz), Bakışı çağırır beni uzaktan
(Muhayyerkürdi). Kalbim yine üzgün seni andım da derinden ( Beyâtî), Gecenin matemini
aşkıma örtüp sarayım (Hüzzam), Hala yaşıyor kalbimin en gizli yerinde (Nihavend), Beni de
alın ne olur koynunuza hatıralar (Hisarbuselik), Gel gitme kadın ruhumu hicranına yakma
(Kürdilihicazkâr), Aylar geçiyor sen bana hala geleceksin (Rast), Aşkınla sürünsem, yine
aşkınla delirsem (Hüzzam).

Müzik Çeşitliliği Ve Türleri

İlkçağdan günümüze kalan çalgı örneği pek olmamıştır ama yine de o müziğin neye
benzediğini anlayabilmek için belgesellerde gördüğümüz, balta girmemiş ormanlarda,
keşfedilmemiş bölgelerde yasayan küçük kabilelerin müziklerini incelemek yeterli olacaktır.
Başlarında kabilenin büyücüsü ya da şefi olmak üzere yaptıkları danslar, söyledikleri şarkılar,
kullandıkları çalgılar, bu çalgıların şekilleri-renkleri ve sesleri bu kabilelerin müziği bizim
gibi eğlence amaçlı değil büyü ve ayinsel törenler için kullanıldıklarını bize kanıtlamaktadır.
“Yani müziğin ilk gelişmesinde amaç eğlence değil, doğaya hakim olabilmek için müziği
büyü amaçlı kullanmaktır.”
Müziğin ilk kaynaklarının çok eski olduğunu, Eski Mısır, Hint, Mezopotamya ve
Sümerlere dayandığını biliyoruz. Yazılı kaynakların son 400 -500 yıla ait olduğunu,
günümüzde de kullandığımız tam ve gelişkin nota yazısının ise 150-200 yıllık bir geçmişi
aydınlattığını biliyoruz..
Doğal olarak bundan sonraki dönemlerde ve özellikle 20. YY müzik sanatlarında ve
türlerinde olağan üstü bir gelişme yaşanmıştır. Yeni müzik aletlerinin ve dansın ve özellikle

104
de halk danslarının da devreye girmesi ile müzik çeşitliliği hızla artış, yerel olmaktan çıkarak
Evrensel bir nitelik kazanmıştır. Evet, artık müzik uluslararasıdır ve sınır tanımamaktadır. O
kadar ki Yeryüzün’den seçilen bazı müzik türleri artık uzayda dolaşmakta ve Güneş sitemi
sınırları dışına ulaşmış bulunmaktadır. Aklımıza gelen müzik türlerini şöylece sıralayalım.
Bakalım ortaya neler çıkacak?
Tarzlara göre müzik çeşitliliği:
A ►Acapella ►Akustik müzik ►Ambient ► Aranjman ► Arabesk müzik ► Arabesk-
pop ► Arabesk-rock
B ► Balladlar ► Barok müzik ► Blues ► Bossa nova
C ► Caz ► Country
Ç ► Çin operası ► Çigan ► Çocuk müziği ►Ça ça ça
D ► Dans müziği ► Deneysel müzik ►Dini müzik ► Diskografiler ► Dramatik ve
edebi türler
E ► Ekstrem metal türleri ► Ekstrem müzik ► Elektronik müzik ► Etnik müzik ►
Exotica ► Enstrümental
F ► Fantezi müzik ► Film müzikleri ► Flamenko ►Folk ► Funk
G ► Gospel ► Goth ► Grunge
H ► Halk müziği ► Hip hop
J ► J-pop
K ► Karadeniz müziği ► Kalipso ► Kelt müziği ► Klasik Batı müziği ►Klasik Türk
müziği ►Konçerto
L ► Latin
M ► Mehter ► Metal müzik ► Milonga ► Müzikaller
N ► New Age müzik ► New Wave ►Nostalji müzik( unutulmayanlar)
O ► Opera ►Operet ► Oyun havaları ► Oratoryo ► Oryantal ► Orkestra müziği
P ► Popüler müzik ► Punk ► Polenez ► Prograsif müzik
R ► Rap ► Rebetiko ► Reggae ► Reggaeton ► Rock ► Rhtyhm ►Rapsodi
S ► Samba ► Ska ► Ska punk ► Senfoni ►Soul ► Swing ► Soundtrack► Sonat►
Sufi
Ş ► Şarkılar ►
T ► Türkü ► Tango ► Tasavvuf müziği ► Taverna müziği
V ► Vals ► Video oyunu müzikleri ►Vokal trance
Y ► Yé-yé
Zaman içinde bu çeşitlilik daha da artacak özellikle elektronik müzik aletlerinin ortaya
çıkması ile yeni müzik türleri yaratılacaktır. Şimdi günümüz müzik türlerinin özelliklerine
kısaca göz atalım:
Rock müzik
Bu müzik çeşidi 20. yüzyılın sonlarında ortaya çıkmış bir müzik çeşididir. Genel olarak
elektrogitar, bateri ve basgitar gibi enstrümanlar kullanılmaktadır. Bununla birlikte organ ve
piyano gibi klavyeli enstrümanlarda rock müzik türünde sıkça rastlanmaktadır.
Saksofon gibi üflemeli çalgılarda rock müziğinde yer almaktadır. Ancak bununla birlikte
yeni oluşturulan rock müzik eserlerinde bu tür çalgılara nadir olarak rastlanmaktadır. Rock
müziğinin birçok çeşidi olmakla birlikte en çok bilinen en önemli iki tane çeşidi vardır.
Bunlar hard rock ve nu-metaldir. Hard Rock; karanlık, sert ve genelde ölüm gibi kötü olayları
anlatan tarzlardır. Hard rockçılar renk olarak siyahı seçmişlerdir. Nu-metal ise daha çok rap
ve metal müziklerinin harmanlanması ile meydana gelmiştir.
Caz müzik
Cazın kökeni Batı Afrika'ya dayanmaktadır. Bu bölgedeki dini ve ruhani törenler caz
müziğine ilham olmuştur. Caz müziğinin ilk çıktığı dönemlerde en çok etkilendiği akım
Blues'tur. Blues Amerika'da bulunan köle Afrikalı'ların yöresel halk müziği idi. Her iki açıdan

105
da bakıldığında caz müziğinin doğuşunun Afrika kökenli olduğu gerçeği ile karşı karşıya
kalmaktayız.
Klasik müzik
Bu müzik çeşidi Avrupa'da yüksek gelir seviyesine sahip olan ve yüksek zümre olarak
değerlendirilen insanlara ait görünümünde olan ve halk müzikleri ile net çizgilerle ayrılmış
durumda olan müzik çeşididir.
Rap müzik
Rap müziğinin kökeni bizdeki tabirle varoş olan Amerika'nın getto bölgesine dayanan bir
müzik türüdür. Rap müziği Amerika'nın bazı eyaletlerinde yer alan ve birbirlerine üstünlük
kurma amacı güden hiphop kültürünün müzik kolu olarak gösterilmektedir. Bu müzik 1970
yılında ortaya çıkmıştır ve hızlı bir şekilde dünyanın birçok bölgesinde popüler olmuş bir
müzik çeşididir.
Soundtrack
Türkçe'de tam olarak karşılığı bulunmamaktadır. Bu sebepten dolayı film müziği olarak
tanımlanmış durumda olan müzik çeşididir. Bu müzik türünün önemli bestecileri ise Andrew
Llody Webber, Danny Elfman, John Wiliams Hans Zimmer James Horner gibi isimlerdir.
Türkiye'de ise rock müzği dalında eserler veren Kıraç bu türde eserler vermiş olan sanatçıdır.
Blues
Bu müzik türünün kökeni Amerika'da köle konumunda bulunan Afrika kökenli işçilerin
söyledikleri ve genel olarak acı hüzün ve keder içeren şarkılardır.
R&B
Bu müzik çeşidi de tıpkı Blues gibi Amerika'da yaşayan Afrika'lılar kökenlidir. En önemli
temsilcisi ise Micheal Jackson'dır.
Progresif rock
Elektro gitar, akustik gitar, bas gitar, klaveye ve bateri gibi geleneksel rock
enstrümanlarına ek olarak keman, hammond orgu, moog sentezleyici, perküsyon
enstrümanları, üflemeli çalgılar ve benzeri bulunabilir.
Heavy metal müzik
Heavy Metal, agresif ritimler ve aşırı distorsiyonlu gitarlarla karakterize edilen Metal
müzik türüdür.
Kelt müzik
Kelt müziği ya da Keltik müzik İskoçya, İrlanda, Galler, Asturias vs. gibi bölgelerde
yaygın olan geleneksel bir müzik türüdür. Özellikle son yıllarda Dünya çapında dinleyici
kitlesi bulmuştur. Kelt müziği, pentatonik bir müzik olup keman, gitar, arp, gayda ve flüt gibi
çalgılar önemli yer tutar. Bayan vokale erkek vokalden daha sık rastlanır. Rahatlatıcı ve
dinlendirici özelliğiyle tanınan bir müziktir.
Punk müzik
Punk rock, kökenleri 1974 ve 1975 yıllarına, Amerika Birleşik Devletleri ve Birleşik
Krallık'a dayanan ve kendisini The Exploited, Ramones, Sex Pistols, The Damnedve The
Clash gibi gruplarla kanıtlamış düzen karşıtı rock müzik hareketidir.
Punk terimi ise, punk rock'a dayalı alt kültür için kullanılmaktadır. Bu alt kültür agresif
gençlik, kendine özgü giyim tarzı, Punk İdeolojisi ve D.I.Y. (Do It Yourself - Kendin Yap)
etiğini kapsamaktadır.
Rap müzik
Rap müzik 1970'lerin başında New York’un siyah gettolarında doğdu. Rap "Rhytm And
Poem" (Ritim ve Şiir ya da Ritmik Şiir) veya "Rhytmic African Poetry" (Ritmik Afrika Şiiri)
sözcüklerinin kısaltması olarak bilinse de aslında rap ingilizcede "ağır eleştiri" demektir ve
"and" kelimesi kısaltmalarda asla "a" harfiyle sembolize edilmez. Rap, müziğin tempo ve
ritmine uyarlanıp beat eşliğinde söylendiği sokak tarzı ve sert sözlerin ağır bastığı Hiphop
kültürünün içindeki başlıca dört elementten biridir. Kelime anlami "Sert eleştiri" dir.

106
 Pop müzik
Pop müzik, genellikle hit olan, tutulan müzik yerine kullanılsa da aslında popüler müziğin
bir alt grubudur. Dünyada 1940'lara dayanan bir tarihi vardır. Günümüzde birçok Rock, Hip
Hop, R&B ve Country türlerine de dokunan pop müzik, tam olarak tanımlanmakta zorluk
çekilen bir kavramdır.
Türkiye'deki Müzik Türleri
1. Arabesk müzik?
2. Halk müziği
3. Türk Pop müziği
4. Karadeniz müziği
5. Oyun havaları
6. Tasavvuf müziği
7. Taverna müziği
8. Çocuk müziği
9. Türk pop folk müziği
Arabesk müzik
Türkiye'ye özgü, oryantal bir halk müziği türüdür. Genellikle duygusal olan şarkı sözleri;
umutsuz aşkları, günlük dertleri, umutsuzluğu ve başarısızlığı konu edinir. Küçük bir kısmı
ise entrümantaldir.
Halk müziği
Halk müziği, toplumun içinden gelen, insandan insana aktarılarak yaşayan, sürekliliği
bulunan, yüzyıllar boyunca toplumların kendi öz kültürleri ile bezenen, halk tarafından genel
kabul görerek yaşayan bir müzik türüdür.
Türk Pop müziği
Türkçe sözlü hafif müzik veya Anadolu pop alaturka ve halk müziği kalıpları üzerine
modern müzik kalıplarının monte edilmesiyle oluşturulmuş bir Türk müziği çeşididir. Batı
Avrupa melodileri baz alınarak geliştirilen Türk pop müziği, hem klasik Türk müziğinden ve
halk müziğinden yoğun olarak beslenmiş hem de popüler müziğin evrensel çizgilerine sadık
kalmayı başarmıştır.
Karadeniz müziği
Karadeniz türküleri tümüyle halk müziğinin özelliklerini gösteren bu türün en belirgin
özelliği, oyuna eşlik amacıyla üretilmiş olmalarıdır. Türü belirleyen en önemli öğe, 7/16, 7/8,
5/8'lik düzümlerin kullanılmış olmasıdır. Bunun yanında karadeniz kemençesi ve tulum zurna
bu türü belirleyen çalgısal öğelerdir.
Seslendirme sırasında kullanılan ağız ve özellikle bağlama türü çalgılarla oluşturulan
karadeniz tezeneside denilen tavır, türü oluşturan diğer öğelerdir. Karadeniz halk müziğinin
en önemli 2 çalgısı kemençe ve tulumdur.
Oyun havaları
Oyun havası, insanlarda coşku uyandıran, sazlarla çalınan, saz eserleridir. Çiftetelli,
zeybek, longa, horon, hora, bar, köçekçe, halay ve sirto gibi değişik şekilleri vardır.
Tasavvuf müziği
Tasavvuf müziği, İslamdaki Tasavvuf felsefesine uygun olarak, eğlendirmek için değil,
insanın Allah'a olan kulluğunun farkına varmasını sağlamak için yapılan bir müzik türüdür.
Dini duyguların seslendirilmesidir. Tasavvuf müziği ilahidir ve nefes ile dokunuş ritimiyle
icra edilir, sonu olmayan sürekli bir kurgu içerisinde örülür. Temel enstrumanlar Ney ve
bendirdir. Mevlevi müziği tasavvuf müziğinin temelidir.
Taverna müziği
Taverna özellikle 70 ve 80 yıllarda varolmuş müzik türü. Arabesk tarza benzetilse de, yapı
olarak arabeskten çok farklıdır. icra eden sanatçıların sahne aldığı tavernalardan almıştır

107
ismini herhalde. Ferdi özbeğen, ümit besen, arif susam, cengiz kurtoğlu gibi sanatçıların var
ettiği akımdır.
Çocuk müziği
Özellikle çocukların gereksinme ve ilgileri göz önünde tutularak yaratılan eğlendirici,
dinlendirici ve eğitici parçalardan oluşan müzik.
Türk pop folk müziği
Türk pop folk müziğini iki kısımda inceleye biliriz Anadolu rock ve Anadolu pop.
Türkülerin batı enstrumanları ile söylenmesi sonucu oluşmuş müzik türüdür. En önemli
temsilcisi Modern Folk Üçlüsüdür. Selda Bağcan bu akımda önemli bir yer tutar. Kubat,
Ayşegül, Orhan Hakalmaz ve Yavuz Bingöl bu akımda yer alan diğer günümüz sanatçılarıdır.
Pop folk olarak adlandırılan Balkan ve Ortadoğu müziği etkili Arabesk müzikten tamamen
ayrışmıştır.
Kaynak: http://muzikturleri.nedir.com/#ixzz3dUpX2qy8
Çok Sesli Müzik
Çok sesli mizik, çeşitli sesleri, kulağa hoş gelecek şekilde dizme sanatıdır. Bunu kolaylıkla
doğanın çeşitliliğine benzetebiliriz. Doğadaki pek çok farklı yaşam türü birarada uyum içinde
yaşar. Çok sesli müzik insanlık tarihinde yeni bir şey değildir. Eski Mısır yaşamında ulaşılan
uygarlık düzeyi, bu tür müziğinin de gelişmiş olduğunu göstermektedir. Kanıtlar, eski
Mısırlıların 7 sesli gam kullandığını, koroların unison (aynı ses) söylediğini göstermektedir.
Bildiğimiz gibi Ege mitolojisinde Tanrı, Zeus’un 9 kızından biri olanTerpsicore, koro şiiri ve
dans tanrıçasıdır.
Latince “Chorus”, İtalyanca ve İspanyolca ”Coro”, İngilizce “Choir” sözcükleriyle ifade
edilen ve dilimizde “Koro” olarak karşılık bulan bu terim, tek ve çoksesli müzik yapıtlarını
seslendirmek üzere bir araya gelen seslendirici-yorumcu topluluğu anlamında
kullanılmaktadır. Birlikte müzik yapmak en güzel terapidir. Schubert söylerken kendini bir kış
masalında karların içinde hayal edersin. Meksika halk ezgileriyle keyiflenirsin. Bosna’nın
sevdalinkasıyla derin bir hüzün kaplar içini. Yunus Emre ilahisi söylerken koro yükselir.
Coşkulu bir Rumeli türküsünden Queen’e ya da Abba’ya geçiş yaparken müziğin gücünü
kalbinde hissedersin.
Koro müziği operadan farklı olsa da, zamanla koro operalarda geniş bir yer tutmaya
başlamıştır. Aynı zamanda senfonilerde de yer almıştır. Beethoven’ın 9. Senfoni’sinden sonra
birçok korolu senfoni yazılmıştır. Çoksesliliğin gelişmesi, birkaç ses ve çalgının bağımsızca
ve uyumlu akışı karmaşık bir armoni yapısı gerektirir. Çalgı eşliği olmaksızın sırf insan
sesinden oluşan ‘a cappella korolar’, benzer renkteki birbirine eşit dört sesten oluşur. Koro
yapıtlarında bu armonik doku yoğunlaşır ve farklı seslerin uyumu büyük bir ses zenginliğine
dönüşür.
Türkiye’de Çok Sesli Müziğin Gelişimi
Türkiye’de çoksesli müziğin geçmişine baktığımızda, kız çocuklarına okuma
zorunluluğunu getiren padişah II. Mahmut ismiyle karşılaşırız. Kitap okurken ve yemek
yerken iskemleye oturan ilk padişah olma unvanına sahip olan II. Mahmut döneminde,
mehterhane kapatılmış ve 1828′ de Giuseppe Donizetti’nin önderliğinde mehterhane’nin
yerine batı formatında bando okulu olan Muzika-i Hümayun kurulmuştur. İlk çoksesli koro
ise II. Abdülhamit döneminde kurulmuştur. Gerçek batı müziği ve çokseslilik anlayışı,
konservatuarın kuruluşundan sonra Cumhuriyet dönemiyle gelmiştir.
Yaklaşık 100 yıllık bir geçmişi olan saray orkestra ve bandosu Mızıka-i Hümayun, 1924'te
Ankara'ya aktarılıp Riyaseti Reisicumhur Musiki Heyeti'de (Cumhurbaşkanılğı Senfoni
Orkestrası) (üstte) dönüştürüldü.
Türk Beşleri olarak anılan Hasan Ferit Alnar, Ulvi Cemal Erkin, Cemal Reşit Rey (sağda),
Necil Kazım Akses ve Ahmet Adnan Saygun,(solda) çoksesli müziğin gelişimine büyük

108
katkıda bulundular. Ancak, bu beş sanatçı, bazı eleştirmenler tarafından 'ulusal bir ekol
oluşturmamakla' suçlandılar.
Hem köklü geleneğiyle, hem de yetiştirdiği üstatların bıraktığı kültür mirasıyla Türk sanat
müziği, kitleler arasında etkinliğini her zaman korudu. Halk müziği alanında ise özellikle
Cumhuriyet'in ilk yıllarında, çoksekli müzik, teksesli müzik tartışmaları yoğun bir biçimde
yaşandı. Bir dönem tartışmalar o kadar yoğunlaştı ki, bu tür müzik radyolarda bile çalınmadı.
Cumhuriyet'le birlikte değişen değer yargıları, yaşayış biçimi, toplumsal ve ekonomik
sistem müziği de etkiledi. Cumhuriyet'in ilk yıllarında, Saadettin Arel, Suphi Ezgi, Rauf
Yekta, Mesut Cemil, Refik Fersan, Münir Nurettin Selçuk, Saadettin Kaynak gibi ustaların da
etkisiyle klasik Türk müziği belki de 'son parlak dönemini' yaşadı.
1950'lerden sonra Türk müziği yeniden yoğun biçimde radyolarda çalındı, konserler arttı.
Türk müziği konservatuarların, radyoların dışında bırakılınca, sadece gazinolarda çalınır
oldu.
Oysa 1950'lerden sonra yükselen bir eğriyle, Türk müziği tekrar radyolarda çalınmaya
başladı. Ayrıca, o müzikle ilgili konservatuarlar da kuruldu. Böylece gazinolara terkedilen
müzik yeniden devletin denetimine girdi. Daha sonraları da Kültür Bakanlığına bağlı olarak
heyetler kuruldu. Hiç kuşkusuz Cumhuriyet'ten önce ihmal edilen halk müziğine de değer
verildi, ayrıca halk müziği motifleri, malzemesi çok sesli müzik içinde de kullanıldı.
Cumhuriyet'in ilk yıllarında Atatürk'ün önderliğinde müzik konusunda bir devlet politikası
oluşturulmaya başlandı. 1934'ten başlayarak da genç devletin inkılaplarından biri sayıldı.
Yaklaşık 100 yıllık bir geçmişi olan saray orkestra ve bandosu Mızıka-i Hümayun, 1924'te
Ankara'ya aktarılıp Riyaseti Reisicumhur Musiki Heyeti'de (Cumhurbaşkanılğı Senfoni
Orkestrası) dönüştürüldü.
Bu orkestranın üyelerinden bir bölümüne öğreticilik görevi verildi ve Eylül 1924'de Musiki
Muallim Mektebi açıldı. Böylece ortaöğretime çoksesli müziği yerleştirecek öğetmenler
yetiştirilmeye başlandı.
Yeni Türk musikisinin yaratılmasında kullanıcak olan halk ezgilerinin toplanması için
1925 Ağustos'unda derleme dizileri yapıldı ve notaya alınan ezgiler defter biçiminde
yayınlandı.
İlk Opera Binası
Devlet, ilkini 1925'te açtığı yarışmalar sonucunda başarılı olanları Paris, Berlin, Budapeşte
ve Prag gibi kentlere öğrenim için gönderdi. 1917'de kurulmuş olan Doğu Musikisi
Bölümü'nün adı 1926 sonlarında İstanbul Belediye Konservatuarı olarak değiştirildi. Burada
öğrencilere viyolonsel, keman, gibi Batı enstrümanlarının eğitimi verilmeye başlandı. İstanbul
Belediyesi tarafından 1927 yılında kurulan Şehir Bandosu gibi bir çok kent ve kasabada
belediye bandoları oluşturuldu. Bütün bunlara ek olarak, 1932'den itibaren bütün ülkede
kurulan Halkevleri'nde çoksesli müzik eğitimi verilmeye başlandı.
Atatürk çoksesli müziğin ülke çapında yaygınlaştırılması amacıyla en ünlüsü 1927
Sarayburnu söylevi olmak üzere bir çok konuşmasında konuyu gündeme getirdi. Devletçe
benimsenen bu uygulamalar ilk 10 yılını doldurduğunda, çoksesli müzik konusunda hiç de
azımsanamayacak bir birikim elde edilmişti. Hatta, Ankara'nın Jansen tarafından 1928'de
çizilen ilk kent planında ilk ulusal opera binasının yeri bile belirlenmişti.
Bu arada konularını Atatürk'ün önerdiği, hatta taslaklarını kendi el yazısıyla yazıp
düzelttiği sözler üzerine üç de opera yazıldı. Bunlardan ilki olan, Türk ve İran halklarının
kardeşliklerini simgeleyen Özsoy operası 1934 Haziranında Atatürk ile Şah Rıza Pehlevi'nin
huzurunda Ankara Halkevi'nde oynandı. Bu operanın bestecisi Türk Beşleri'nden Ahmet
Adnan Saygun'du. Bu gösterinin coşkusu henüz dinmeden TBMM'de Milli Musiki ve Temsil
Akademisi yasası onaylandı.
Atatürk'ün, 1 Kasım günü TBMM'nin açılış söylevinde ‘‘Bugün dinletmeye yeltenilen
musiki yüz ağartıcı değerde olmaktan uzaktır. Bunu açıkça bilmeliyiz’’ sözleri üzerine

109
İçişleri'ne bağlı Basın Müdürü'nün önerisi, Bakanın da uygun görmesi ile Türkiye
radyolarından geleneksel Türk sanat musikisinin yayını kaldırıldı. Kültür Bakanlığı da ayın
sonlarına doğru ilk toplantısını yapan on beş üyeli bir kurula musiki devriminin programını
hazırlama görevi verdi.
Almanya'lı sanatçı Paul Hindemith ile bir anlaşma sağlandı. 1935- 37 yılları arasında dört
kez Tükiye'ye gelerek beş ay çalışan bu seçkin sanatçı, yetkililere öneriler sundu. Daha sonra,
gerek İkinci Dünya Savaşı'nın başlaması gerekse başka sebepler yüzünden Hindemith'in
önerileri yeterince uygulanmadı.
Bununla beraber Alman ve Avusturyalı öğreticilerin görevlerini sürdürdüğü 1946 yılına
kadar büyük bir gelişme yaşandı. 1936'da Ankara Devlet Konservatarı açıldı. Eski Musiki
Muallim Mektebi yeniden düzenlenerek Gazi Eğitim Enstitüsü'ne bağlandı ve 1938'de Eduard
Zuckmayer'in yönetiminde yeni binasına taşındı. 1933 yılına dek Milli Savunma Bakanlığı'na
bağlı bulunan Cumhurbaşkanlığı Orkestrası, 1934'te bağlandığı Milli Musiki ve Temsil
Akademisi'nden ayrıldı ve 1936'da başlı başına bir kuruma dönüştü. 1939'da Askeri
Müzıkalar Ortaokulu açıldı ve bu okul 1949'da Askeri Müzika Meslek Okulu adını aldı.
1940 yılında TBMM'de Devlet Konservatuarı Yasası, geleneksel musikinin öğretimine yer
verilmeksizin kabul edildi. Bu yasa uyarınca kurulan Tatbikat Sahnesi, 1942'de Ankara ve
İzmir'de Türkçe opera gösterilerini başlattı. Bu kuruluş yedi yıl sonra yasayla Devlet
Operası'na dönüştü.
Yaratıcı ve seslendirici sanatçılar yetiştirilmesi için 1936 Ekim'inde açılan Ankara Devlet
Konservatuarı'nı, 1954'te İzmir Müzik Okulu izledi. 1969'da İstanbul Devlet Konservatuarı
kuruldu.
1940'ların ortalarında adlarını en çok duyuran beş genç besteci Türk Beşleri olarak
tanıtıldı. Necil Kazım Akses, Ulvi Cemal Erkin, Ahmet Adnan Saygun, Hasan Ferit Alnar,
Cemal Reşit Rey.. Her biri usta birer besteci olarak kabul edilmekle birlikte ulusal bir ekol
oluşturmadıkları için de eleştirildi bu ünlü besteciler.
Çoksesli ulusal musikinin özendirilmesi için İnönü Armağanı konuldu. Bu ödül ilk kez
1942'de Hasan Ferit Alnar, Ulvi Cemal Erkin ve Ahmet Adnan Saygun'a verildi.
Bugün de çok sesli müziğin önemli başka bestecilerini de şöyle sıralayabiliriz:
Nevit Kodallı, İlhan Usmanbaş, Ferit Tüzün, Muammer Sun, Kemal İlerici.
1948 yılında çıkarılan Harika Çocuklar Yasası çoksesli müziğe yönelik devlet desteğinin
en çarpıcı örneklerinden. Bu yasa uyarınca önce 8 yaşındaki piyanist İdil Biret, sonra da 12
yaşındaki kemancı Suna Kan müzik öğrenimi için Paris'e gönderildiler. Daha sonraki
dönemde de sayıları 10'u aşkın harika çocuk bu amaçla yurtdışına gönderildi. Ancak daha
sonraki yıllarda yeterli ödenek bulunamadığı için bu uygulama yürütülemedi.
1950 Mayıs'ındaki iktidar değişikliğinden sonra, musiki yaşamında değişiklikler
başgösterdi. Çoksesli müzik, artık, devletin toplumu ulaştırmak istediği uygarlık hedefinin bir
parçası olarak değil, tıpkı 19. yüzyıldaki gibi Batılı ve uygar bir ülke görünümü vermek için
kullanılan bir araç oldu. Devrim karşıtlarının üstünlük sağladığı 10 yıllık dönemde 1950 ile 60
sonra durumu düzeltme olanağı doğduysa da konu üzerine yeterince eğilinmedi.
Çoksesli müziğin yaygınlaştırılması amacıyla bir çok etkinlik de düzenlendi. Alman,
İngiliz, Avusturya, Fransız ve İtalyan kültür temsilciliklerinin katkısıyla getirilen sanatçılar
çeşitli konserler sundu. Ankara Müzikseverler Derneği, Sevda Cenap And Vakfı gibi
kurumların girişimiyle düzenlenen konserler de çoksesli müziğin yaygınlaştırılmasında
önemli etken oldu. İstanbul Kültür ve Sanat Vakfı'nın ilk kez 1973 yılında düzenlediği
İstanbul Festivali daha sonra Uluslararası İstanbul Müzik Festivali adını aldı. Bu önemli
festival Cumhuruiyet'in 75'inhci yılında hala varlığını sürdürüyor.

110
 Opera
Opera, genellikle konusunu tarihten, mitolojiden, efsanelerden veya güncel olaylardan
alan, sözlerinin tümü veya birçoğu müzikle bestelenmiş, içinde görsel sanatların tümünü
barındırabilen (Dans, Dekor, Kostüm, Işık vb.) ,teatral formda bir sahne eseridir.
Bir orkestra veya müzik topluluğunun eşliğinde sunulan eserin, yazılı metnine "libretto"
adı verilir. Oyun süresinin çoğunu sözlü bölümler oluşturur. Sözler, konunun akışına göre
belli başlı şu müzik türleri içinde bestelenir: Arya bir kişinin duygu ve düşüncelerini yansıtır.
Düet, terzet, kuartet, kentet vb iki, üç, dört ve beş kişinin duygu, düşünce ve konuşmalarını
iletir. Resıtatif kişilerin sözlerini konuşurcasına bir şarkıyla söyledikleri bölümdür. Koro ise
oyundaki kamu vicdanının sesini ortaya koyar. Bunların dışında oyun başlarken genellikle bir
giriş parçasına (uvertür) ve oyun içinde yer yer orkestra bölümleri ya da geçitleri gibi çalgısal
bölümlere yer verilir. Bazı operalarda bale sahneleri de bulunur. Bir opera eserinde, genellikle
bahsedilen bu müzik türleri ayrı parçalar halinde, ardıl olarak sunulmakla birlikte, bazılarında
(örn. Richard Wagner'in eserleri) müzik bir perde boyunca kesintisiz olarak sürer.
Ülkelere Göre Opera
Opera sanatının anayurdu İtalya'dır. Rönesans'ın başlıca merkezlerinden biri olan Floransa,
müzikli sahne eserlerinin de beşiği sayılır. İncelemelerden, opera fikrinin bu şehirdeki bazı
müzikçi ve şairlerin birleşerek eski Yunan oyunlarına benzer eserler yazmak istemelerinden
doğduğu anlaşılıyor. Örnek olarak “Yunan Trajedisi” alınınca eşlik edecek müziğin nasıl
olacağı problemi tartışmalara yol açmış, mısraları Renuccini tarafından yazılan ve Peri
tarafından 1594'de bestelenen Euridice adlı ilk opera sanat çevrelerinde büyük heyecan
uyandırmıştı.
Operada ilk gelişimi Claudio Monteverdi'de görüyoruz. 1607 yılında bestelediği L'Orfeo
adlı operasıyla orkestrayı birinci plana almış, ses türlerini zenginleştirmiştir. Burjuvaların da
opera istemesi nedeniyle sanatçılar aryalar yazmış ve 30 yıl sonra Venedik'te para karşılığı
opera izlenebilen ilk opera binasının açılmasıyla sanatın merkezi Floransa'dan bu şehre
geçmiştir. Burada koro ikinci plana alınmış, Venedik üslubu opera doğmuştur. 17. yüzyıl
sonlarına doğru Napoli, İtalyan operasının merkezi olmaya başladı. İtalyan operası Avrupa'ya
kısa zamanda yayıldı. Opera sanatı en büyük gelişmeyi 19. yüzyılda gösterdi. Yüzyılın ilk
yarısında opera buffa (komik opera) İtalya'da Rossini, Donizetti ve özellikle de Mozart ile
dikkate değer örnekler kazandı.
Almanya'da ilk defa Schütz “Daphne” adlı Floransa stili bir opera besteledi. Müzikli sahne
eserleri Alman şehirlerinde yer buldu. Oynanan eserler İtalyancaydı. Ulusal Alman Operası,
Staden tarafından yazılan ve ilk Almanca opera olan ‘Seelewig’ adlı eserle başlamış,
Hamburg, Alman operasının belli başlı ilk merkezi olmuştur. Strung, Kusser ve Keiser gibi
besteciler de ilk önderlerdir. Hasse ve Graun “opera buffa – gülünçlü opera” türünde başarı
gösterdiler. Gülünçlü opera, Mozart'la en üstün, en zarif örneklerini kazandı.
İngiltere: İngiltere'de saray maskeleri bu sanata rakip görünüyordu. Genellikle ilk İngiliz
operası sayılan John Blow'un ‘Venüs ile Adonis’ adlı eseri de "maske" başlığını taşır. Henry
Purcell'in opera türündeki tek şaheseri Dido ve Aeneas‘tan sonra İtalyan sanatının etkisiyle
bozulan İngiliz operası John Gay ve Johann Christoph Pepusch'un hazırladıkları "Dilenci
Operası (The Beggars Opera) " ile yeniden hayat buldu.
Fransa'da opera zevki 1645 senelerinden sonra memlekete gelen İtalyan opera gruplarının
etkisiyle uyandı. İlk opera binası Académie Royale de Musique, Cambert adlı bestecinin
‘Pomane’ adlı eseriyle açıldı. Fransız operası uzun süre Gluck'un etkisinde kaldı. 19. yüzyıl
boyunca devam eden bu etki Beethoven'ın tek operası Fidelio ile bu etkiden kısmen
kurtulmuş, insan sesini çalgı gibi kullanmış, süreli bir sahne senfonisi vermemiştir. Fransa'da
da gülünçlü opera sevildi. Bu türe “opera comique” denildi. Rousseau da Fransız operasına
katkıda bulunan önemli sanatçılardan biridir.

111
 Rus operası Glinka ile doğdu. Dargomişski, Borodin (Prens İgor) ve Rimsky-Korsakov'la
güzel eserler kazandı. Rubinstein ve Çaykovski daha çok lirik Fransız dramları etkisinde
eserler verdiler. Rus beşleri, Rus operasında önemli izler bıraktı.
Operanın Gelişimi
20. yüzyıl'ın ilk yarısında opera sanatı türlü etkilerle oldukça karışık bir durum gösterir.
Bazılarına caz ve romantizm katılmıştır. Bunun nedenlerini çağımızın bestecilerinin daima
yenilik yolunda yaptığı denemelerde aramak yerinde olur. Yalnız Hindemith kısa operalarıyla
biçim denemelerinin en parlağını yapmış, Orff, İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra verdiği sahne
oratoryaları ile bu denemelerin son zamanlarda en çok tutulan örneklerini bestelemiştir.
Günümüzde opera ikinci bir dünya savaşının sarsıntılarından diğer sanat kolları gibi yavaş
yavaş kurtulmakta, bu da operanın gelişimine yardımcı olmaktadır .
Opera Binaları Ve Salonları
Birçok ülkenin ve büyük şehirlerin en prestijli yerleri opera binalarıdır. Neden en önemli
meydanlarda ve şehir merkezinde opera binaları vardır? Hiç düşündünüz mü? Opera aslında
kültürün ve müziğin en doruğa ulaştığı bir yerdir. Şimdi Dünyadaki başlıca ünlü opera
binalarına bir göz atalım:
A ► ABD, *Metropolitan Opera * Lincoln center * War Memorial Opera House, San
Francisco
► Almanya, *Semper Oper, * Dresden Berlin Staatsoper *
► Arjantin, * Teatro Colón, Buenos Aires
► Azerbaycan, * Azerbaycan Devlet Akademik Opera ve Bale Tiyatrosu
► Avustralya, * Sydney Opera evi
Ç ► Çin, *Century Tiyatrosu, Pekin* Dostluk Tiyatrosu, Guangzhou
D ► Danimarka, * Copenhagen Opera Salonu, Kopenhag,
İ ► İsviçre, * Basel Tiyatrosu * Bern Tiyatrosu *Opernhaus Zürich
► İtalya, * Fenice Tiyatrosu, Vededik *La Scala, Milano *San Carlo Tiyatrosu *
Teatro Massimo, Palermo, *San Carlo Tiyatrosu, Napoli, *Teatro Lirico Giuseppe Verdi,
Trieste
► İspanya, * Auditorio de Tenerife, Kanarya Adaları *La Rambla Liceu, Barselona
*Teatro Real, Madrid*
► İngiltere, *Covent Garden, Londra *Coliseum Theatre, Londra
► İsveç, Kraliyet Opera binası, Stockholm
► İtalya'daki opera binaları, * Fenice Tiyatrosu, Vededik *La Scala *San Carlo
Tiyatrosu *Teatro Donizetti, BergamoTeatro Massimo, Palermo, *San Carlo, Napoli, *Teatro
Lirico Giuseppe Verdi, Trieste *
F ► Fransa'daki opera binaları * Paris Operası *Bastille Opera Binası * Bordeaux Büyük
Tiyatrosu * Palais Garnier, Paris
J ►Japonya, *Bunkamura Orchard Salonu, Tokyo *Kanagawa Kenmin Salonu,
Yokohama *NNTT Yeni Milli Tiyatro, Tokyo* NHK Salonu, Tokyo * Bunka Kaikan, Tokyo
M ► Mısır, * İskenderiye Opera Salonu, İskenderiye
N ► Norveç, * Oslo Opera Salonu,
S ► Sırbistan'daki opera binaları, * Belgrad Ulusal Tiyatrosu *Madlenianum Opera ve
Tiyatrosu
R ► Rusya, * Bolşoy Tiyatrosu, Moskova *Novaya Opera Tiyatrosu, Moskova
T ► Türkiye'deki opera binaları, * Ankara Opera Sahnesi *Atatürk Kültür Merkezi,
Samsun *Atatürk Kültür Merkezi, İstanbul (!) * Mersin Kültür Merkezi *Naum Tiyatrosu
*Süreyya Operası *İzmir Opera Binası
U ► Ukrayna, * Odessa Opera ve Bale Tiyatrosu, Odessa, Ukranya
Y ► Yeni Zelanda, *Opera Evi, Wellington *St. James Tiyatrosu, Wellington

112
 Y ►Yunanistan, *Yunan Milli Operasi, Atina* Atina Konser Salonu, Atina* Pallas
Tiyatrosu, Atina.
Kayda Değer Operalar Listesi
Bu operalar listesi zamanımızda kayda değer operalara bir kılavuzluk sağlamak için
hazırlanmış bir listedir ve önemli opera türlerini kapsamaktadır. Bu listedeki eser isimleri,
eserin (gerçek ve tahmini olarak) ilk temsil tarihine göre veya eğer eser besteci yaşarken
temsil edilmemişse, bestecinin ölüm tarihine göre, kronolojik olarak sıralanmışlardır. Böylece
bu listede 17. yüzyılda bestelenmiş, Monteverdi, Cavalli, Purcell ve Lully’nin eserlerinden 20.
yüzyılın sonlarında Messiaen, Berio, Glass, Adams, Birtwistle ve Judith Weir gibi besteciler
tarafından hazırlanan opera eserleri bulunmaktadır.
Yeryüzünde buğüne kadar yapışmış başlıca operaları, bastelendiği dönemlere göre şöylece
özetleyebiliriz:
1600–1699 Dönemi
1600 Euridice -Jacopo
Zamanının göreneklere aykırı olarak, bir orkestra tarafından refakat edilen, tek solo sesli
şarkılarla dolu, temsil stili adı verilen şekilde hazırlanmış ilk opera eseri olduğu kabul
edilmektedir.
1607 L'Orfeo -Claudio Monteverdi
Bu eserin bir usta elinden çıkmış ilk opera eseri olduğu kabul edilir.
1639 Le nozze di Teti e di Peleo(Teti ve Peleo'nun Düğünü)- Francesco Cavalli
Cavalli tarafından, Homer'in İlyada eserine dayanarak Venedik seyircisi için
hazırlanmıştır. Diğer eserleri için müzik kaybolmuştur ama bu eser Cavallil'nin müziği
kaybolmamış ilk Venedik tipi operasıdır.
1640 Il ritorno d'Ulisse in patria-(Ulis'in vatanına dönüşü)- Claudio Monteverdi
Homer'in Odisseas eserine dayanan ve Venedik seyircisi için hazırlanmış, ilk gerçek opera
eseridir. Bu eserde bestecinin, şarkıcı rollerini birer karakter örneği olarak değil de bir özel
fert olarak göstermesini başardığı açıkca görülmektedir. Monteverdi bu eseri ile yeni bir
görsel sanat (opera) ortaya çıkardığını bilmekteydi.
1642 L'incoronazione di Poppea (Poppea'nın tac giyme töreni)-Claudio Monteverdi
Venedik seyircisi için hazırlanmış olup Monteverdi'nin son opera eseridir. Zamanın opera
eserlerinde genellikle bulunan ahlakî dersler ve özel öğretici tonun bu eserde bulunmaması
olasılıkla bu eserin Venedik seyircisi için hazırlanmasına dayandırılır.
1644 L'Ormindo- Francesco Cavalli
Yillarca kaybolup 20. yüzyılda bulunup yapımı hazırlanan Cavalli eserlerinden
ilklerindendir. Fakat bazı karakterlerin kastrati sesi için hazırlanması ve bu sesin 19. yüzyıl
başından itibaren ortadan kaybolması dolayısıyla bu eser zamanımızda bestecinin istediği
şekilde seslendirilememektedir.
1649 İl Giasone (İason) - Francesco Cavalli
Bu dönemin diğer Venedik tipi oparalarında bulunduğu gibi bu operada da bulunan klasik
dramatik sahneler arasında resitatifler veren tanrılar ve hizmetkarlar şeklindeki komedi
karakterleri de bulunmaktadır. Bu eser 17. yüzyılda en popüler olan opera eseriydi.
1649 Orontea-Antonio Cesti
Avusturya sarayında sahnelenen ilk İtalyan operadır. Başında bulunan Prolog kısmında aşk
hakkında felsefî sorunlara eğilmekte ve çok kesin ama gülünç ifadeleri kapsamaktadır.
1651 La Calisto-Francesco Cavalli
Libretist Faustini ile birlikte hazırladığı onbir opera eserinden dokuzuncusudur. Antik
Yunan-Latin mitolojisinin tanrılarını alaylı olarak kullanmasıyla ün yapmıştır.
1662 Ercole amante (Seven Herkül) -Francesco Cavalli
İtalyan operasını Paris seyircisine ilk göstermek amacıyla Fransız Kralı XIV. Louis'nin
evlilik töreni için hazırlanan opera eseridir.
113
 1674 Alceste Jean-Baptiste Lully
Bu eser sonradan çok gelişecek olan Fransızca opera geleneğinin başlangıcıdır.
Fransızca'nın operanın şarkı dili sesi olarak o zamana kadar tercih edilen İtalyanca'nın
gerisinde kalmayacağını gösteren ilk önemli eserdir.
1676 Acis ve Galate Jean-Baptiste Lully
Bu opera eseri, harika bir orkestra müziği arasında çok göze çarpan bölümler olarak
bulunan solo sesli ve koro şarkıları ihtiva eder. Lully'nin diğer eserlerine tezat olarak da
sevgililer eser sonunda trajik olarak ölürler.
1683 Dido ve Aeneas-Henry Purcell
İngilizce dilini opera şarkısı için kullanan ilk opera eseridir. İlk temsili 1683'de İngiliz kralı
II. Charles'ın sarayında verilmek üzere bestelenmiştir ama bazı opera tarihçilerine göre bu
eserin ilk temsili 1689'da bir yatılı kız okulunda yapılmıştır.
1692 Fairy-Queen (Periler kraliçesi)- Henry Purcell
Tam opera olmaktan ziyade bir İngiliz geleneğinde yarım-opera niteliğindedir. Purcell'in
en dramatik karakterli eseri olduğu bildirilir.
1693 Medea Marc-Antoine Charpentier
Charpantier'nin bir solo şarkıcı ve koroyu İtalyan olarak tasarımlaması ve şarkılarının
İtalyanca olarak söylenmesini istemesi muhafazakâr Fransız seyircisi için bir iskandal olarak
görülmüştür.
1700 – 1749
1708, Il più bel nome (En güzel isim)- Antonio Caldara
Katalonya ve İberik yarımadasında sahnelenen ilk İtalyan operasıdır.
1710, Agrippina- Georg Friedrich Handel
Handel'in İtalya'da iken bestelediği son opera olarak opera seyircisi tarafından çok
tutulmuştur. Handel'in biografisini yazan Mainwaring'e göre 'Eserin temsili sırasinda, her ufak
aralıkda tiyatro seyircilerin "Viva il caro Sassone" bağırışlarıyla çınladı. O zamana kadar bir
opera eserinin şeklinin ve harmonisinin o kadar güzel sıralanıp, o kadar etkileyici şekilde
birleştirilebileceğinden sanki haberdar değillerdi. Handel bu eseri ile İtalyan opera
besteciliğinin tam ustası olduğunu göstermektedir.
1711, Rinaldo- Georg Friedrich Handel
Handel'in ilk defa Londra'da yapımını hazırladığı bu eser Londra seyircisi için ilk İtalyan
operası olmuştur. Ancak bu operanın yapımı günümüzde büyük zorluklar doğurmaktadır;
çünkü eserde istenen kastrato erkek sesleri için kontr-tenör veya kadın şarkıcılar kullanılması
veya eserden ekler ve çıkartmalar yapılması gerekmektedir. Lascia ch'io pianga aryası
unutulamayan bir şarkıdır.
1718, Il trionfo dell'onore (Şerefin zaferi)- Alessandro Scarlatti
İlk Napoliten opera buffa türünde opera eseridir.
1724 Giulio Cesare Georg Friedrich Handel
Bu eser Handel'in en güzel opera eserlerinden biri olup büyük derinlik gösteren vokalleri
ve orkestrasyonunun zenginliği ile klasik opera repretuvarında bir zirve sayılır. 20. yüzyılda
Handel'in en popüler eseri olarak görülmüştür.
1724 Tamerlano (Timur)-Georg Friedrich Handel
Handel'in tenor sesle tasarımladığı Sultan Beyazid tüm opera repretuvarında başta gelen
tenör rollerinden ilki olarak kabul edilir. Sultan Beyazid'in ölüm sahnesi gayet gergin
dramatik güçtedir.
1725 Rodelinda- Georg Friedrich Handel
Bu eser çok kere Handel'in opera eserleri arasında melodilerle dolu olması dolayısıyla
övülmektedir.
1725 Pimpinone-Georg Philipp Telemann

114
 Bu eserde aryalar ve ikililer İtalyanca olarak söylenmekte iken sözlü konuşmalar Almanca
olarak hazırlanmıştır. 1960lı yıllara kadar ortadan kaybolmuştur; ama bu yıllardan sonra
Avrupa'da modern seyirci bulmuştur.
1727 Orlando Furioso-Antonio Vivaldi Bu eserin orijinal verziyonu 6 saat kadar
sürmektededir. Bundan dolayı günümüz yapımlarında çok büyük kısaltmalar yapılmak
gerekmektedir.
1728 The Beggar's Opera (Dilenci Operası)- Johann Christoph Pepusch John Gay
tarafından yazılan ve çok popüler olan tiyatro oyunu eserine dayanan ve İtalyan tipi opera
seria janrını komik olarak taklit eden bu ballad opera janrındaki eser çok başarılı, zamanında
ve hatta günümüzde bile çok popüler olmuştur.
1731 Acis ve Galatea George Frideric Handel
Bu eser Handel'in çok sayıda opera eserleri arasında liberettosu İngilizce olarak hazırlanan
tek eseridir.
1732 Lo frate 'nnamorato (Aşık birader)- Giovanni Battista Pergolesi 18. yüzyılda
Napoli'de doğup ve orada çok popüler olan ve birçok güldürücü karakterleri içeren opera
buffa janrının önemli örneklerinden biridir.
1733 La serva padrona (Hanım olan hizmetçi)- Giovanni Battista Pergolesi
Bu eser onu takibeden birçok Opera buffa janrındaki opera eserleri için (Mozart'ın bazı
eserleri dahil) bir örnek olmuştur.
1733 Hippolit ve Aricie -Jean-Philippe Rameau
Rameau tarafından hazırlanan ilk opera. Prömiyerinde büyük bir karışıklık çıkmıştır.
1733 Orlando- Georg Friedrich Handel
Bu opera için zamanımız kritikleri çok dikkate değer ve Handel'in eserlerinin en
iyilerinden biridir demektedirler.
1735 Ariodante-Georg Friedrich Handel
Bu eser Londra'da Covent Garden Opera Evinin açılışında yapımlanan ilk eserlerinden biri
olarak çok tutulmuş, sonra 200 yıl unutulmuş ve 1970'li yıllarda yeni yapımlarla kritiklerin ve
seyirciler için tekrar popüler olmuştur.
1735 Alcina- Georg Friedrich Handel
Bu eser Londra'da Covent Garden Opera Evinin ilk açılış eserlerinden biridir. Opera
seyircisi tarafından o zaman ve günümüzde de tutulan bir eser olmuştur; ama bu arada
Handel'in diğer opera seria janrındaki eserleri gibi unutulmuştur.
1735 Les Indes galantes (Yürekli Hintler)- Jean-Philippe Rameau
Bu eserle Jean-Baptiste Lully tarafından başlatılan hafif konu ve müzik içerikli Fransız
opera-bale janrına derin ve güçlü duygululuk eklemiştir.
1737 Castor ve Pollux Jean-Philippe Rameau
İlk sahnelenmelerinde fazla başarılı olmayan bu eser 1754de tekrar yapımlanınca
Ramaeau'nun popüler eserlerinin başında gelmeye başlamıştır.
1738 Serse Serhas-Georg Friedrich Händel
Bu eser Handel'in opera seria janrı eserlerinden ayrılarak opera buffa elemanlarını da
içermektedir. Ombra mai fu aryası çok ilgi çeker.
1744 Semele- Georg Friedrich Händel
Orijinal olarak bu bir oratoryo olarak hazırlanmıştır. Fakat eserin dramatik nitelikleri bu
eserin günümüzde bir opera eseri olarak yapımlanmasına ve ilgi görmesine neden olmuştur.
1745 Plate-Jean-Philippe Rameau
Orijinal olarak bir saray eğlencesi olarak hazırlanıp yapımlanan bu eser Rameau'un en çok
bilinen opera eseridir. 1754de popüler tiyatroda yeni yapımı ile genel Fransız opera seyircisi
için de popüler olduğu görülmüştür
1750 – 1799
1752, Le devin du village (Köy falcısı)- Jean-Jacques Rousseau

115
 İlk defa Fontainebleau Şatosu'nda temsil edilip çok tutuldu. Sonraki 60 yılda çok sıkça
yapımlandı.
1760 La buona figliuola(İyi tabiatlı kız)-Niccolò Piccinni
Piccinnin bu eseri başlangıçta çok tutuldu. Avrupa'nın tüm önemli şehirlerinde temsil
edildi ve 1790a kadar değişik yapım sayısı 70i geçmişti.
1761 Il café di campagna(Kır kahvesi)- Baldassare Galuppi
Bu opera, piktoresk kırsal hayatı ve kırsal alanda yaşayan başarma hırslı kişilerin
ekonomik bakımdan ne kadar zenginleştiklerini göstermektedir.
1762 Orphe ve Eurydice -Christoph Willibald Gluck
Bu opera ile Gluck İtalyan opera seria geleneğinin ifratlarını düzeltmek için operada
reform yapıp opera için yeni bir çığır açmış ve bu yenilikleri çok başarılı olmuştur. Bu eser
çok güzel müziksel içeriği ile günümüzde de seyirci çekmektedir.
1767 Il Bellerofonte- Josef Mysliveček
Bu eser Napoli'de prömiyeri yapıldığı zaman çok büyük başarı kazanmıştır. Mysliveček
opera besteciliği alanında uluslararası ün kazanan ilk Çek asıllı bestecidir.
1767 Alceste -Christoph Willibald Gluck
Bu Gluck'un İtalya'da hazırladığı ikinci reform operasıdır. Günümüzde bu ilk verziyon
değil 1776de revize edilen Fransız verziyonu bu eserin yapımlarında kullanılmaktadır.
1768 Bastien ve Bastienne - Wolfgang Amadeus Mozart Bu Mozart'in prömiyeri yapılan
ilk bir perdelik gençlik eseridir ve Jean-Jacques Rousseau'nun 'Le devin du village (Köy
falcısı) operasının bir parodisidir.
1777 Lo speziale(Eczacı) -Joseph Haydn
Bu eser tam bir yüzyıl hiçbir Haydn opera eseri yapımı olmadan geçmesinden sonra,
1899'da ilk defa temsil edilen Haydn eseri olup; Haydn'ın tekrar opera alanında ün yapmasına
öncülük etmiştir.
1770 Mitridates, re di Ponto (Mitridates, Pontus Kralı)-Wolfgang Amadeus Mozart Mozart
bu eseri besteleği zaman 14 yaşındaydı. Mitridates karmaşık ama zarif üsluplu şarkıları ile
çok sayıda şarkıcı girdisi gerektirmekte ve 6 saat süren içeriği ile yapımı bir opera evi ve
opera seyircisi için imkânsız bir eser olarak görülmektedir.
1772 Lucio Silla-Wolfgang Amadeus Mozart
Mozart'ın daha yirmi yaşına girmeden hazırladığı bu eser ilk yapımında 25 temsilden sonra
1929a kadar unutulmuştur.
1774 İphigenie, Aulide'de -Christoph Willibald Gluck
Gluck bu eserinin Paris'te yapımı ve temsili ile reform operası zirvesine erişmiştir.
1775 La finta giardiniera (Bahçivan taklidçisi genç kız) -Wolfgang Amadeus
Mozart Bu eser Mozart ilk önemli opera buffa eseridir. Eserin siparişi Münih'ten gelmiştir.
Bu eser ile Mozart çok iyi arıtılmış saf bir müziksel dram yaratıcısı olduğunu göstermistir.
1775 Il re pastore(Çoban Kral)-Wolfgang Amadeus Mozart
Bu İtalyan liberetto yazarı Pietro Metastasio'nun eseri olup Mozart'in gençlik eserlerinin
sonuncusu olduğu kabul edilir.
1777 Il mondo della luna (Ayda dünya)- Joseph Haydn
Bu opera eseri İtalyan oyun yazarı Carlo Goldoni'nin yazdığı üçüncü ve sonucu liberttoya
dayanan Haydn opera eseridir.
1777 Armide -Christoph Willibald Gluck
Bu Fransız operasında Gluck, orijinal olarak Lully için yazılmış olan bir librettoyu kullanıp
çok hayran olduğu bir besteci olan Lully'ye bir takdir gösterisi yapmıştır.
1779 İphigenia Tauris'te-Christoph Willibald Gluck
Bu Gluck'un son ve üstün ustalık gösterisi eseri olan operada kısa ve yalın aryalarıyla neo-
klasik akımına yakınlaşması ve opera janrını reformda ne kadar ileride olduğunu göstermistir.
1781 Idomeneo-Wolfgang Amadeus Mozart

116
 Bu eser Mozart'in ilk olgunluk çağı eseridir. İdemeneo ile Mozart uzun bir ayrılıktan sonra
tekrar opera eserleri vermeye geri dönmüştür. Bu eserinde, resitatiflerden uzaklaşmaya ve
müziğe ve koroya önem vermeye doğru çaba göstermesi açıkca görülmektedir.
1781 La serva padrona (Hizmetkar hanım)-Giovanni Paisiello
Bu eser Pergolesi'nin bir eserinin daha kısa olarak yenilenmesidir ve bu eser bütün Avrupa
opera sahnelerinde başarı ile temsil edilmiştir.
1782 Die Entführung aus dem Serail (Saraydan Kız Kaçırma)- Wolfgang Amadeus Mozart
Bu eser Mozart'in komik opera alanında gösterdiği ustalığı ortaya çıkartmakta ve günümüzde
çok popüler olarak tekrar tekrar yapımlanmaktadır.
1782 Il barbiere di Siviglia (Sevil Berberi)-Giovanni Paisiello
Bu komik opera Paisiesllo'nun en çok bilinen ve başarılı eseridir. Ne yazıktır ki
günümüzde bu güzel eser ayni konuyu işleyen Rossini'nin eseri tarafından unutturulmuştur.
1784 Armida -Joseph Haydn
Bu eser önce biraz başarı kazanmakla beraber, bir yüzyıl opera alanından kaybolan ve 19.
yüzyıl sonlarında tekrar ortaya çıkartılan Haydn eserlerinden biridir.
1784 Richard Coeur de Lyon (Arslan Yürekli Rişar)-André Ernest Modeste Grétry
Bu eser bestecini ustalık eseridir. İlk "kurtarma" operasından biri olarak romantik müziğe
öncülük yapmış bir eser olarak da görülür.
1786 Der Schauspieldirekto (Tiyatro direktörü)-Wolfgang Amadeus Mozart
Zamanının tiyatro oyunlarından alınma konuşma diyalogları ile dolu bir "singspiel"
janrında eser. Yeni kurulan bir opera kumpanyasında bulunan iki sopranonun "prima donna"
olmak için uğraşlarını ve mücadelelerini incelemektedir. Salieri'nin Prima la musica, poi le
parole (Müzikte başta ve sonra sözler) adlı operası ile aynı zamanda prömiyeri yapılmıştır.
1786 Le nozze de Fígaro (Figaro'nun düğünü)- Wolfgang Amadeus Mozart
Librettosu Lorenzo Da Ponte tarafından yazılmış Mozart opera eserleri serisinde bulunan
ilk eser. Bu eser günümüzde en çok bilinen ve sevilen Mozart operasıdır.
1786 Una cosa rara (Nadir şey-Vicente Martín y Soler Bu eserin başarısı Viyana müzik
hayatında bir dönüm noktasını temsil etmektedir.
1786 Nina-Giovanni Paisiello Bu eserin tarihsel önemi, Romantizm müzik çağında çok
popüler olan, "delilik" konusunu ilk defa olarak işleyen bir sahneyi içinde bulundurmaktadır.
1786 Doktor und Apotheker (Doktor ve eczacı)- Karl Ditters von Dittersdorf
Bu eser Almanca konuşulan ülkelerdeki opera sahnelerinde büyük bir başarı kazanmakla
beraber, İtalyanca ve Fransızca operaların üstün geldiği ülkeler seyircisi tarafından hiç
tutulmamıştır.
1787 Don Giovanni-Giuseppe Gazzaniga
Bu eser Don Juan'ın maceralarınin içinde konunun daha gülünç taraflarını ele almaktadır.
Lorenzo Da Ponte senaryosu ve Mozart'ın aynı adlı operası bu eserden ilham alarak konuyu
ve müziği çok geliştirmişlerdir.
1787 Don Giovanni-Wolfgang Amadeus Mozart
Lorenzo Da Ponte tarafından hazırlanmış olan liberettoya bestelenmiş ikinci Mozart
operasıdır. 19. yüzyılda genellikle unutulan Mozart'ın o dönemde yapımlanan tek eseri
olmuştur. Don Giovanni operası, eserin bestelenmesinden günümüze kadar yazarlar ve
felsefeciler için sırlı bir bilmece olmuştur.
1788 La molinara(Değirmenci Kız)- Giovanni Paisiello İçinde bulunan gayet komik
müziksel parçalar dolayısıyla, zamanın geçisiyle adı unutulmaya başlanan, bu besteciye bir
derece kalıcılık sağlayan bir "opera buffa" eseridir.
1790 Così fan tutte (Kadınlar işte öyledir)-Wolfgang Amadeus Mozart
Mozart'ın Lorenzo Da Ponte tarafından yazılmış bir librettoyu kullanan üçüncü ve sonuncu
opera eseridir. Diğerlerine kıyasla prömiyeri hazırlanması sırasında maliyetlerin kısılması
nedeniyle ünlü ama fazla ücret gerektiren şarkıcı sayısı ve mizansenlerin maliyetlerinin düşük

117
tutulması gerekmiştir. Bu sınırlamaları karşılamak için Mozart bu eserin müziksel içeriğini
kendi üstün yeteneklerini daha derinden kullanarak ustaca işlemiştir. 19. yüzyılda bulunan
dinsel ve ahlakî sansür nedeniyle konusu zamanın ahlakına uygun olmayacak kadar hafiflik
kapsayan bu eser bu yüzyılda neredeyse hiç yapımlanmamıştır. Ancak 20. yüzyılda eserin
değeri anlaşılmış ve popüler opera repretuvarına girmiştir.
1791 Die Zauberflöte (Sihirli Flüt)-Wolfgang Amadeus Mozart
Alman Singspiel janrı opera tarzının zirve eseri olduğu kabul edilir. Ancak içinde bulunan
Masonluk alametleri ve kavramları dolayısıyla 19. yüzyılda uyarılıp değiştirilmiş ve o bu
değiştirilmiş temsillerde sunulan eser Mozart'ın müziksel ruhunu taşımadığı iddia edilmiştir.
20. yüzyıl ikinci yarısından itibaren masonluk kavramlarının tekrar orijinal şekillerde esere
geri konulması ile büyük popülerlik kazanmıştır.
1791 La clemenza di Tito(Titus'un merhameti)-Wolfgang Amadeus Mozart
Mozart'ın erken ölümünden hemen önce hazırladığı bu opera eseri 1810a kadar popüler
olarak opera evlerinde sahnelenmiştir. Ama bundan sonra eser popülerliğinde ve opera
kritiklerinin değerlenmelerinde büyük bir düşüş göstermiştir. Ancak II. Dünya Savaşı'ndan
sonra tekrar popüler opera eserleri listelerinde tırmanma göstermeye başlamıştır.
1792 Il matrimonio segret (Gizli Evlenme) -Domenico Cimarosa
Genellikle Cimarosa'nin en iyi opera eseri olarak bilinmektedir. İtalyan Toskanya Dükü
"II. Leopold" bu 3-perdelik opera eserinin öğlen yemeğinden hemen sonra yapılan promiyer
temsilini o kadar beğenmiştir ki o akşamüstü bu temsili baştan itibaren yeniden
tekrarlatmıştır.
1794 Le astuzie femminili (Kadınlık fendi) -Domenico Cimarosa
İlk temsilinden itibaren popüler olmuş ve bütün Avrupa opera-evleri repretuvarlarına
girmiştir. Bu eserde beklenmedik bir şekilde bir Rus dansı sahnesinin bulunması Cimerosa'nin
bu ülkeyi ziyaret edip Rus halk müziği ve danslarından çok hoşlanmasındandır. Fakat bu eser
20. yüzyılda popülerliğini çok kaybetmiştir.
1797 Lodoiska-Luigi Cherubini
İlk temsilinden sonra 200 defa arka arkaya temsil edilip, benzer şekilde popülerliği az
bulunur operalar arasında yer almıştır. Bu eser günün sosyal ve politik gerçeklerine eğilip
incelemeye çalışan ilk opera eseridir.
1797 Medea-Luigi Cherubini
Fransız Devrimi döneminde hazırlanmış olan Fransızca opera eserlerinde günümüzde
devamlı olarak temsil edilen tek opara eseridir. Dünyada ünlü sopranolar, örneğin Maria
Callas, bu eserde rol alıp şarkı söylemelerinde ustalıklarını seyircilerine sergilemektedirler.
1798 Le cantatrici villane (Hoyrat Şarkıcılar)-Valentino Fioravanti
20. yüzyılın ortalarından sonlarına kadar Avrupa'da opera-evlerinde popüler olarak
devamlı olarak temsil edilen bir dramatik parodi eseridir. Fransız İmparatoru Napolyon
Bonapart'ın en çok sevdiği opera eseri olduğu açıklanmıştır.
1799 Falstaff-Antonio Salieri
İtalyan stilinde bir "opera buffa" olup ilk defa bir opera eserine kaynak olarak ünlü İngiliz
oyun yazarı Shakespeare'in bir oyununun uyarılması bu eser ile olmuşdur
1800 – 1824
1805, Fidelio- Ludwig van Beethoven
Beethoven'nin tek opera eseri. Bestecinin siyasî özgürlük hakkındaki büyük tutkusunu
ifade etmektedir.
1807 La vestale(Vestal bakiresi)-Gaspare Spontini
Romalı bir Vestal bakiresi rahibe hakkında bestelenmiş olan Spotini'nin bu müziği hemen
sonra Berlioz'a büyük ilham vermiş ve Fransız "grand-opera" stilinin gelişmesinde bir temel
olmuştur.
1810 La cambiale di matrimonio(Evlilik sözleşmesi)- Gioacchino Rossini

118
 Rossini'nin daha 16 yaşında iken bestelediği bir fars oyunundan liberettosu uyarilanan bu
bir perdelik operası onun ilk sahnelenmiş eseri olmuştur ve eserin müziğinin bu kadar genç
bir besteciden beklenemeyen şekilde kompleksliği dikkati çekmiştir.
1812 La scala di seta (İpek Merdiven) -Gioacchino Rossini
Bu eser taze ve akıcı surette bestelenmiş büyük bir eğlence kaynağıdır ve tematik yenilik
veya harmonik renklendirme yerine Rossini'nin gençliğindeki ritmik yeteneklerini
göstermektedir.
1813 Il signor Bruschino- Gioacchino Rossini
Rossini'nin gençliğinde bestelemiş olduğu fars oyunlarına dayalı kısa komik operaların
arasında bu eser en karmaşık konulu, heyecan verici ve eğlendirici olanıdır.
1813 Tancredi-Gioacchino Rossini
Ferrara'daki prömiyerde mesut sonuçla biten, ama Venedik'te bu değiştirilerek çok daha
melodramatik şekle sokulan bu opera eseri, Rossini'in "opera seria" türündeki ilk yapıtıdır. İlk
temsilinde önemli rolü olan şarkıcıların hastalanıp yedeklerinin rolleri yüklemelerine ve
eserde yapılan son an değişikliklere rağmen prömiyer seyircisi tarafından çok tutulmuş ve
Rossini'nin ünü göklere çıkartılmıştır.
1813 L'italiana in Algeri (Cezayir'de İtalyan kız)- Gioacchino Rossini
Bu opera Rossini'nin ilk iki perdelik opera buffo eseri olup çok mükemmel bir ustalık
eseridir.
1814ü Il Turco in Italia (İtalya'da Bir Türk)- Gioacchino Rossini
Bu eser Rossini'nin diğer opera yapıtları arasında çok sayıda güzel ansenbl ve koro
parçalarının bulunması ve aryalara nispeten daha az önem verilmesi ile tanınır. Eserin modern
başarısı 1950li yıllarda Maria Callas'ın bu eseri buffo olarak oynaması sonucu doğmuştur.
1815 Elisabetta, regina d'Inghilterra (Elizabeth, İngiltere Kraliçesi)-Gioacchino Rossini
Rossini'nin dünyaya yayılan ün kazanmasından sonra bestelediği ilk Napoli stili operadır.
Promiyerinden sonra 10-20 yıl kadar çok sevilmiş ve tekrarlarca sahnelenmiş; ama ondan
sonra 1950li yıllarda yeniden diriltilmesine kadar, unutulmuş bir eserdir. İki önemli yenilik
içermektedir: şarkıcıya fazla seçim hakkı bırakmadan ayrıntılı dokerasyonlu koloratura olarak
yazılmıştır ve eserde sade sesle resitatif yerine çalgılarla eşlik edilen resitatifler kullanılmıştır.
1816 Il barbiere di Siviglia(Sevil Berberi)-Gioacchino Rossini
Bu eser çok muhtesem aryalar, ikililer ve koro parçaları ile Rossini'nin en popüler opera
buffa türündeki eserdir. İki ay gibi kısa bir zaman içinde bu enfes eseri ortaya çıkarması, bu
gerçeği yeni duyanlar için gayet saşırtıcı olmaktadır. Dünya opera-evleri repretuvarlarının bir
demirbaş eseri olmuştur.
1816 Faust-Ludwig Spohr
Spohr bir romantik opera olarak Faust mitini ele alan ilk opera eserini yazan Avrupali
bestecidir. Bu eseri 19. yüzyılda tutulmuş ve ta 1852de son revizyonun kadar devamlı revize
edilerek Avrupa opera-evlerinde sahnelenmiştir.
1816 Otello-Gioacchino Rossini
Rossini'nin Shakespeare'den uyarladığı bir trajedi eseridir. Zamanın önde gelen opera
bestecilerinden Giacomo Meyerbeer'e göre bu eserin III. perdesi o kadar etkilidir ki diğer
kısımlarında bulunan binlerce hatayı unutturmaktadır.
1817 La Cenerentola (Külkedisi)-Gioacchino Rossini
Üç hafta gibi rekor kıran kısa bir zamanda bestelenmeye başlanıp bitirilen bu eserdeki
aryalar çok ilgi çekicidir.
1817 La gazza ladra(Hırsız Saksağan)-Gioacchino Rossini
Rossini bu eserinde Fransız operasının önemli bir janrı olan kurtarma operası ögelerini
uygulamıştır. Bu operanin en iyi bilinen parçası uvertürü olup, operanın diğer kısımları
nispeten unutulmakla beraber, bu uvertür kendi başına konser parçası olarak devamlı icra
edilmektedir.

119
 1818 Mosè in Egitto(Musa Mısır'da)-Gioacchino Rossini Bu eser ilk olarak kiliselerde
sahnelenmek işin bir kutsal dram olarak hazırlanmıştır.
1819 La donna del lago(Gölün kadını)-Gioacchino Rossini
Bu eser İskoç yazar Walter Scott'un eserinden uyarlanarak karakterlerinin ekzotik İskoçya
dağları arasında bulunan bir göl etrafında yaşamaları ile Romantizm akımının müziğe
uygulanmasına katkı yapmıştır.
1820 Maometto II (Sultan II. Mehmet)-Gioacchino Rossini
Rossini bu sefer romantizm akımına diğer bir katkı olarak isminden başka hic tarihsel
gerçeklerle uyuşmayan bir oriyantalist konuyu seçmiştir. Bu eser 6 yıl sonra revize edilerek
Korint kuşatması olarak da yapımlanmıştır.
1821 Der Freischütz(İyi avcı)-Carl Maria von Weber
Bu eser Alman halk hikâyelerinden uyarlanmış ve müziği de Alaman folklor müziğinden
esinlenmiştir. Alman milliyetçiliğini gayet duygulu olarak işleyen bu opera Weber'in ustalik
eseri ve ilk Alman romantik grand opera olarak olarak kabul edilmektededir.
1823 Semiramis-Gioacchino Rossini
Bu melodramatik dram içeren opera ile Rossini İtalya'daki opera bestecilik kariyerine son
verip Fransa'a göçmüştür. Rossini eserin yine vokal, dramatik ve bünyesel elemanlarını güzel
bir harmoni ile birleştirmiş ve bir ustalık eseri ortaya çıkarmıştır
1825 – 1849
1825, La dame blanche (Beyaz Kadın)- François-Adrien Boieldieu
Boieldieu'un en başarılı komik opera janrındaki bu opera eseri İskoçya temalarını işleyen
19. yüzyıl roman yazarı Walter Scott'un eserlerinden birinden uyarılmıştır.
1825 Il viaggio a Reims(Reims'e seyahat)-Gioacchino Rossini
Epey zaman unutulmuş olan Rossini'nin bu eseri XX. yüzyılın son çeyreğinde tekrar
yapımlanarak sanki diriltilmiştir.
1826 Le siège de Corinthe (Korint Kuşatması)-Gioachino Rossini
Bu eser Rossini tarafından daha önce hazırlanıp yapımlanan Maometto II (II. Mehmet) adlı
operasının çok geniş bir şekilde revize edilmesinden ortaya çıkartılmıştır. Özellikle eserin
mekânı değişik bir yerdedir
1826 Oberon-Carl Maria von Weber
Çok ciddi hasta olmakla beraber ailesinin geçimini karşılamak için Londra Covent Garden
Operası'nın verdiği bu şiparişi kabul etmiştir. Weber prömiyerden iki ay sonra ölmüştür.
Wagner'den önceki Alman romantik opera akımının zirve eseri olduğu kabul edilmektedir.
Gereken sahne mizansenlerinin çok karmaşık olması ile de ün yapmıştır.
1827 Il pirata(Korsan)-Vincenzo Bellini
Bellini'nin profesyonel olarak yapımlanan ikinci opera eseridir. Genç Bellini İtalyan opera
stilinde eser hazırlayan opera bestecileri arasında Rossini'den sonra özel bir yeri bulunduğunu
bu eseriyle göstermiş ve uluslararası ün yapmaya başlamıştır.
1828 Der Vampyr (Vampir)-Heinrich Marschner
Marschner'in bu gotik operası, onun Alman romantik operasında Weber ile Wagner
arasında bir köprü sağladığını göstermektedir.
1828 Le comte Ory (Kont Ory)-Gioacchino Rossini
Rossini'nin Fransız fars oyunu temellerine dayanan İtalyan opera bufa janrındaki bu eseri
yıllar boyu müzik kritikleri tarafından özellikle sevilmiştir. Bu eserde gösterdiği taze ve
parlak yaratıcılık onun opera sanatında baş köşede olduğunun kabul edilmesine bir nişanedir.
1828 La muette de Portici (Portici'nin dilsizi)-Daniel François Auber
Fransa Devrimi ile halkı bağımsızlığa kavuşmadan tam önce Fransa'da yüksek sınıf
kişilerin modaya nasıl baktıklarını yansatan bir eserdir.
1829 Guillaume Tell (Giyom Tell)-Gioacchino Rossini

120
 Rossini'nin kendini emekli olarak kabul etmesinden hemen önce bestelenen bu operası
İsviçre Alpleri'nde ortaya çıkan bir bağımsızlık mücadelesini konu olarak işlemektedir. Bu
opera Fransız "grand-opera" janrının yerleşmesinde önemli yer tutmaktadır.
1830 Anna Bolena-Gaetano Donizetti
Bu lirik opera eseri uluslararası müzik sahnesinde Donizetti'nin ilk başarılı operası olup
onun opera bestecilik şöhretinin yayılmasına baş faktör olmuştur.
1830 Fra Diavolo(Birader Şeytan)-Daniel François Auber
"Eugene Scribe"'nın çok karmaşık ama güldürücü eserinden uyarlanan bu opera 19.
yüzyılın en popüler Fransız "komik opera" türündeki opera eseri olmuştur.
1830 Capuleti ve Montecchi Vincenzo-Bellini
Bellini'nin İngiliz oyun yazarı William Shakespeare'in Romeo ve Juliet eserinden
uyarlaması. Hazırlamak için çok az zaman verilmesi nedeni ile Bellini daha önce hazırladığı
Zaira aslı eserinden birçok kısımları bu esere aktarmıştır.
1831 La sonnambula (Uyurgezer)-Vincenzo Bellini
Mekân olarak idealize edilmiş bir İsviçrede geçen, "Scribe" tarafından yazılmış bir oyunun
"Felice Romani" tarafından hazırlanan librettosu ile Bellini "yarı-seri opera" janrında üstün
yeteneğini göstermiştir.
1831 Norma-Vincenzo Bellini
Müzikte romantizm akımının en iyi örneklerinden sayılan bir opera eseridir. Son perdedeki
orkestrasyonun orijinalliği ile çok dikkate değer bir eserdir.
1831 Robert le Diable (Şeytan Robert)-Giacomo Meyerbeer
Mayerbeer'in ilk "grand-opera" eseridir. Ölü rahibeler balesi ile sansasyon yaratmıştır.
1832 L'elisir d'amore (Aşk iksiri)-Gaetano Donizetti
Bu eser İtalya'da 1838-1848 döneminde en çok sahnelenen opera eseri olarak ün yapmıştır
ama sonradan repratuvarlardan kaybolmuştur. 20. yüzyıl başında şarkıcı Enrico Caruso
tarafından sanat gösterme eseri olarak sahnelenmesi ile ilk popülerliğine tekrar dönmüştür.
1833 Beatrice di Tenda-Vincenzo Bellini
Bellini'nin müziksel yetişgenliğe erişmesini gösteren eserdir. "Felice Romani"'nin
hazırladığı çok hüzünlü bir trajedi libretosu ile tanınmıştır.
1833 Lucrezia Borgia-Gaetano Donizetti
Donizetti'nin hazırladığı eserler arasında opera repratuvarında en popüler olarak bulunan
eserdir. Sahnede bulunan şarkıcı sayısının çokluğu ile ün yapmıştır.
1834 Maria Stuarda-Gaetano Donizetti
Bu eser 19. yüzyılda başarısız olarak kabul edilip sonradan 20. yüzyıla kadar
yapımlanmamıştır. Fakat 1954de yapılan yeni yapımından sonra opera-evi repretuvarlarinda
sıkca görülmeye başlamıştır.
1835 Das Liebesverbot (Pahalı yasak)-Richard Wagner
Bu Wagner'in ilk hazırladığı operalardan biridir ve İngiliz oyun yazarı Shakespeare'in
Kısasa Kısas oyunundan uyarlanmıştır. Wagner sonradan bu eseri kendi eser hazırlama
stilinde olmadığı nedeniyle reddetmiştir.
1835 I puritani (Püritenler)-Vincenzo Bellini
Bellini'nin yeni libretto yazarı "Calo Pepoli" konu olarak çok ilgi çekici İngiliz İç Savaşı
döneminde "İskoçya"'da geçen tipik bir romantik dramı seçmiş ve Bellini melodilerinin ve
orkestrasyonun üstün nitelikleri ile tüm Avrupa'da (Wagner dahil) opera seyircisini sanki
buyulemistir.
1835 La Juive(Yahudi)-Jacques Fromental Halévy
Bu bir "grand-opera" janrında eser olup zamanında ünü ve popülerliği bu janrın baş ustası
olduğu kabul edilen Meyerbeer'in eserlerinin kat kat üstüne çıkmıştır.
1835 Lucia di Lammermoor-Gaetano Donizetti

121
 Donizetti'nin "opera seria" türündeki ünlü eseri özellikle içindeki delilik sahnesi ile
devamlı ilgi çekmiştir. Donizetti bu eserinde tenor şarkıcıların gücünü azaltmaya çalışıp bu tip
şarkıcılara gösterdiği yakınlığı ifade etmiştir. Bu son sahnede bulunan tenor resitatif arya ile
ve "cabaletta"nin resitatif olarak bestelenmesi ile açıkca görülmektedir.
1836 Zhizn' za tsarya(Çar için bir Hayat)-Mikhail Glinka
Glinka, İtalyada yaptığı gezilerde kazandığı bilgiler ile Rusya hakkındaki kendi bilgilerini
ustaca birleştirip bu tarihsel eseri ile bir Rus operası geleneğinin kurulmasına öncülük
yapmıştır.
1836 Le postillon de Lonjumeau(Lonjumeau at arabacısı)-Adolphe Adam
Adolphe Adam zamanının önde gelen müzik kritigi olarak Verdi'yi besteleriyle şarkıcıların
seslerini harap etmekle suçlamıştır. Ama Adam kendinin bu eserinde şarkıcıların seslerini
zorlayıp sanki akrabosi hareketleri yaptırmaktadır. Bundan olacak genellikle pek popüler bir
eser olmamıştır. Ama neden olduğu pek anlanmadan, Alman opera seyircisi için bu eser
popülerliğini korumuş ve devamlı olarak Alman opera evleri repretuvarlarında bulunmuştur.
1836 Les Huguenot(Huguenolar)-Giacomo Meyerbeer
Fransız "grand-opera" türünün en güzel ve en ünlü eseridir. Meyerbeer bu eseriyle usta
bestecilik zirvesine eriştiğini ortaya koymuştur. Zamanında çok popüler olmuş ve en seçkin
Avrupa opera-evlerinde bu eser yüzlerce defa temsil edilmiştir.
1837 Il giuramento(Yemin)-Saverio Mercadante
Bu eser Mercandante'nin günümüze gelmiş iki eserinden biridir. Bu eser Mercadante'nin,
Bellini ve Donizetti ayarında bir besteci olduğuna delildir.
1837 Le domino noir (Siyah domino)-Daniel François Auber
"Scribe" tarafından hazırlanmış bir librettoya dayanan bu eser 20. yüzyıl başlarına kadar
çok yapımlanmış ve prömiyerinden 70 yıl sonraya kadar Paris, Fransa'daki "Opera
Comique"'de 1.200 defa temsili yapılmıştır.
1837 Roberto Devereux-Gaetano Donizetti
Donizetti bu eserini karısının ölmesinden dolayı çektiği yas ve acıdan kendini bir nebze
kurtarmak için hazırlamıştır. Bu eser sonradan unutulmuş ve 20. yüzyılın ikinci yarısında
İngiltere'de Romantik müzik için yakın ilgi dolayısyla ortaya çıkan "Donizetti Rönensansı" ile
tekrar repretuvarlara girmeye başlamıştır.
1837 Zar und Zimmermann (Çar ve marangoz)-Albert Lortzing
Lortzing'in bu operası Almanya dışında pek tutulmamış; Alman opera seyircisi için
popülerliğini her zaman korumuştur; ancak son yıllarda Avrupa opera-evlerinde de
sahnelenmeye başlanmıştır.
1838 Maria de Rudenz-Gaetano Donizetti
İtalya'daki prömiyerinde başarısız olarak kabul edilmekle beraber, Avrupa ve Amerika
opera-evlerinde çok tutulan bir eser olmuştu. Diğer Donizetti eserleri gibi 1875den sonra 20.
yüzyılın ikinci yarısında tekrar yapımlanmaya başlamasina kadar unutulmuştur.
1838 Poliuto-Gaetano Donizetti
Bu eser ilk prömiyerinden iki yıl sonra, Donizetti Paris'e geçtikten sonra, bu eseri
değiştirmiş ve Les Martyrs adı ile Paris'te yeniden yapımlanmıştır. Sonraki yapımlarında
hangi verziyonun yapımlanacağına dair bir genel görenek ortaya çıkmadan iki verziyon
arasında başyapımcının şahsi tercihlerine göre seçim yapılmış ve seçilen verziyon temsil
edilmiştir. Fakat 20. yüzyılda ilk verziyon tercih edilir olmuştur.
1838 Benvenuto-Cellini Hector Berlioz
Berlioz'un ilk operasıdır. Fakat müziksel bakımdan çok zor içerikli şarkılar ihtiva
etmektedir ve orkestrada çok sayıda virtüöz çalgıların bulunmasını gerektirdiği için opera-
evleri tarafından daha fazla sayıda yapımlanmalardan sakınılmaktadır.
1839 Oberto Giuseppe Verdi Verdi'nin ilk operasıdır ve sansasyonel bir melodramdır.
1840 La favorit- (Gözde) Gaetano Donizetti

122
 Fransız "grand-opera" janrında bir eserdir. Uvertürü ile çok ilgi çekmiştir. İçeriğinde
bulunan tenor aryalarında bu tip şarkıcıların Do#4 sesini verebilmelerini gerektirdiği için ünlü
tenörler bu eserle ustalık gösterisi yapabilmeleri imkânı olması nedeniyle bu eserin
yapımlarında yer almayı istemektedirler.
1840 Saffo-Giovanni Pacini
Bu opera Pacini'nin yaratıcılık gücünün üstünlüğünü ortaya koymaktadır. İlk prömiyeri
yapılan Napoli'de hemen başarı kazanmış ve bu başarı eserin diğer Avrupa opera-evi
temsillerinde de tekrarlanmıştır.
1840 La fille du régiment (Alayın kızı)-Gaetano Donizetti
Donizetti'nin Paris'te görev aldıktan sonra Fransız "opera comique" janrına göre hazırladığı
çok başarılı bir eserdir. Fransız milliyetçiliğinin bir senbolu haline gelip 19. yüzyıl ikinci
yarısında Fransız opera evlerinde Fransız milli bayramı olan Bastil Günü 14 Temmuz'u içeren
dönemlerde temsil edilmesi bir gelenek haline gelmiştir.
1840 Un giorno di regno(Bir Günlük Hükümdarlık)-Giuseppe Verdi
Verdi'nin son operası olan Falstaffdan daha önce hazırlamış olduğu tek komik operadır.
1842 Nabucco-Giuseppe Verdi
Verdi bu eserini artistik kariyerinin gerçek başlangıç eseri olarak kabul etmiştir. Verdi bu
eserinin siparişini birbirini takip eden hayat trejedilerinden (birkaç başarısız eser temsilleri ve
karısı ve iki çocuğunun ölümlerinden) sonra almıştır ve buna rağmen bu eser bir ustalık eseri
olarak kabul edilmektedir. Bu operadaki Va pensiero aryası İtalya'nın birleşmesinin bir
senbolü olarak çok popüler olmuştur.
1842 Linda di Chamounix-Gaetano Donizetti
Donizetti'nin Viyana'ya geçtikten sonra hazırladığı bir grup opera eserinden birincisidir. La
sonnambula eseri ile birlikte Donizetti'nin "yarı-opera" janrına yaptığı ikinci katkısıdır.
Konusu yazarlar için popüler olan beklenmedik bir olay dolayısıyla bir mesut sonucun ortaya
çıkmasını ("happy ending") içermektedir.
1842 Rienzi-Richard Wagner
"Grand-opera" türüne Wagner'in katkısıdır. Bu eserideki üvertür ve son perdedeki çok
duygusal tenor aryası ile tipik Wagner eseri olarak görülmekte ise de beş perde uzunluktaki
eser, içeriğindeki bale ve soloist rollerine verilen yüksek önem dolayısıyla tam bir Paris
"grand-opera" karakterini taşımaktadadir.
1842 Ruslan ve Ludmila-Mikhail Glinka
Konusu Puşkin'in hazırladığı episodik bir peri masalından alınmış olan bu opera eseri
sonradan Rus bestecileri tarafında geliştirilen Rusca opera geleneğine öncülük etmiştir.
1843 Der fliegende Hollander (Uçan Hollandalı)-Richard Wagner Wagner, daha önce
hazırladığı eserleri redederek, bu Alman Romantik opera eserini, opera eseri besteleme
kariyerinin bir başlangıcı olduğunu söylemiştir. Bu eser Carl Maria von Weber'in başlattığı
romantik opera müziği akımına bir büyük katkı olmuştur.
1843 Don Pasquale-Gaetano Donizetti
Donizetti'nin "komedi şaheseri" olan bu opera, opera buffa tarzının en son büyük eseridir.
Bu eser uzaklarda bulunan opera seyircisine Italyan operasında geliştirilen yeni akımları
tanıtmak için bir alet olmuştur. Donizetti'nin 19. yüzyil sonlarında ve 20. yüzyıl başlarında
repretuvarlardan çıkarılıp kenara atılmamış olan bir ender eseridir.
1843 I Lombardi-Giuseppe Verdi
Verdi'nin tarihsel konulu "Nabucco" eserindeki başarısını takip etmek için hazırladığı eser
olup Amerika kıtasında ilk defa sahnelenen Verdi eseridir."Nabucco"nun başarısını ekzotik
tarihsel konusuna bağlayan Verdi bu sefer de Birinci Haçlı Seferi'ne katılan Lombard
Haçlıların öyküsünü liberettoya konu almıştır. Oronto'nin konusmasında önce gelen
orkestranın kemanları için bir hareketli parça Verdi'nin müziksel yaratıcılık gücünü iyice
ortaya çıkarmaktadır.

123
 1843 Maria di Rohan Gaetano Donizetti Bu eser Donizetti'nin dramatik gücünün
"belkanto" stilinin gerektirdiğinden çok üzerinde olduğunu göstermektedir.
1843 The Bohemian Girl (Bohem Kız)-Michael Balfe
Gilbert ve Sullivan operetlerinden başka 19. yüzyılda İngiltere'de hazırlanmış dikkati
çeken tek opera eseridir.
1844 Ernani-Giuseppe Verdi
Verdi'nin besteciliğe başlangıç dönemi içinde hazırladığı bu eser Verdi'nin dramatik
etkinliğine işaret etmektedir. Verdi'nin bu eserde gösterdiği yeteneklilik onun 80 yıl süren
başarılı bestecilik kariyerine ve hatta 70 yaşında bile tekrar yeni bir gelişme ortaya çıkarttığı
sanat hayatına bu eser bir başlangıç olmaktadır.
1845 Tannhauser-Richard Wagner
Wagner'in bu en çok Orta Çağlarda popüler olan dinsel didaktik eserlere benzeyen bu
operasında putperest sevda ile dindar Hristiyan erdemlilik arasındaki çatışmeyı
incelemektedir. Bu eser Wagner'in Dresden'den ayrıldıktan sonra Paris'te hazırladığı üçüncü
eserdi ve mizansenlerinin görkemliliği ile bu eserle Paris'de başarı kazanacağını ummaktaydı.
Fakat eserin Paris'deki sahnelenmesi başarısız olmuştu.
1846 Attila-Giuseppe Verdi
Verdi bu eseri bestelemekte iken sağlik sorunları ile karşılaşti ve bu eser prömiyerinde
ancak orta derecede bir başarı kazandı. Verdi'nin İtalyan milliyetçiliği ve İtalya'nın
birleştirilmesi politikalarına girmesi dolayısıyla bu eser liberetto yazarı Soler ile birlikte
hazırladığı eserlerin sonuncusu olmuştur.
1846 La damnation de Faust (Faust'un lanetlenmesi)-Hector Berlioz
Berlioz kendine opera siparişlerinin gelmemesinden etkilenerek bu drama-öyküyü konser
gösterisi olarak hazırladı; ama son yıllarda bu eser bir opeara olarak da sahnelenmeye
başlandı. Bir opera kritiği bu eserin çok "sinematik" olduğunu da ifade etmiştir.
1847 Macbeth-Giuseppe Verdi
Verdi'nin Shakespeare'den ilk uyarlama eseri. Diğer birçok "Romantik opera" bestecileri
gibi Verdi Shakespeare'i çok beğenmekteydi ve bu eser Shakespeare'in tiyatro oyunlarından
uyarlayarak hazırladığı üç operadan ilkidir.
1849 Die Lustigen Weiber von Windsor (Windsor'un Şen Kadınları)-Otto Nicolai
Nicolai'a sonradan da devam eden başarıyı ilk defa sağlayan bu Almanca opera eseri
Shakespeare'in "Falstaff" adlı komedi karakterinin serüvenlerine dayanmakta ve Almanca
popüler şarkıları ve hatta singspiel janrı stiline benzeyen bu opera zamanında çok büyük bir
sükse kazanmıştır. Bu eser günümüz opera-evi repretuvarlarında da bulunmaktadır.
1849 Le prophète(Peygamber)-Giacomo Meyerbeer
Fanatik bir Hristiyan olan "Leiden'li John"'un hayatını işleyen bir "grand-opera" türünde
opera eseridir.
1849 Luisa Miller-Giuseppe Verdi
Verdi'nin taraftarlari Alman oyun yazarı Schiller'in hazırladığı oyundan uyarlanmış bu
"burjuva trajedisi"'nin öneminin anlaşılmayıp, fazla sahnelenmediğini iddia etmektedirler.
Verdi bu eserle romantik akımdan ayrılmış ve insanlık gerçeğine bir araştırıcı bir detektif gibi
bakan, bir komedi hazırlamıştır
1850 – 1874
1850, Genoveva- Robert Schumann Schuman'ın opera türünde hazırladığı bu eser
seyirciler tarafından tutulmamıştır. Ancak profesyonel müzisiyenler (örneğin besteci Lizst,
orkestra şefi Nikolaus Harnoncourt) bu esere hayranlıklarını ifade etmişlerdir.
1850 Lohengrin Richard Wagner Wagner bu eserde ilk defa Leitmotiv sistemini kullanışı
ile müziksel gelişiminde, daha önceki eserlerinden değişik, bir yeni bir çağ açmıştır.

124
 1850 Stiffelio Giuseppe Verdi Verdi bu eserinden bir Amerikan dinsel mezhep mensupları
grubu içinde geçen bir zina konusunu incelemektedir ve bu konu nedeni ile İtalyan devletleri
sansürcülerinin müdahalesiyle karşılaşmıştır.
1851 Rigoletto Giuseppe Verdi Daha önce hazırladığı Luisa Miller eseri ile başarısızlığa
uğrayan Verdi, kariyerinin orta döneminde bu eseri ile bir çığır açmış ve bu yeni yaklaşımları
ile çok başari kazanmıştır. Eserin baş kahramanı olan Mantua Dükü'nün soytarısı olan
Rigoletto'nun, ihtiras, hilekarlık, evlat sevgisi ve intikam hislerini çok dramatik bir şekilde
işleyen bu yapıt dünya operaevlerinin reperetuvarlarının vazgeçilmez bir ögesi olmuştur.
1852 Si j'étais roi
(Eğer Kral Olsaydım) Adolphe Adam Binbir-gece masallarından birine dayanan ve
Fransız operaları karakterlerini çok açıkca aksettiren bu eser Fransa'da unutulmakla beraber
Almanya'da hala seyirci bulmaktadir.
1852 Faust Ludwig Spohr Spohr Faust konusunu bir romantik opera olarak işleyen ilk
Avrupalı bestecidir. Bu eser besteci tarafından ilk defa çok yıllar önce bestelenmiştir, ama
tutulmayınca 1852de tümüyle elden geçirilip yepyeni bir şekle konulan bu eser, sadece bu
yeni verziyonu ile bilinmektedir.
1853 Il trovatore Giuseppe Verdi Bu romantik melodram, biraz karmaşık konu kapsamı ile
Katalonya'da iç savaşta ortaya çıkan bir olayı incelemekte ve Verdi'nin çok melodik
şarkılarını icinde bulundurmaktadır.
1853 La traviata Giuseppe Verdi Alexandre Dumas (oğul)'un bir romanına dayanan konusu
ile Verdi'nin opera kariyerinin zirvesini teşkil etmektedir. Bu eserin baş kahramanı olan
Violetta ile soprano sesini en iyi açığa çıkartıp seyirciye sevdirdiği kabul edilmektedir.
Verdi'nin bu eseri de dünya opera-evlerinin reperetuvarlarının baş ögelerinden biri olmuştur.
1854 Alfons ve Estrella Franz Schubert Romantik müzik bestecileri arasında başta gelen
Schuman, ne yazık ki librettolarının zayıflığı dolayısıyla opera janrıda ün yapamamıştir ve bu
eser bu gerçeği açıkca yansıtmaktadır.
1855 Les Vêpres Siciliennes (Sicilya Vesperleri) Giuseppe Verdi Bu opera Verdi'nin sanatı
üzerinde Mayerbeer'in etkisini açıkca göstermektedir. Tarihsel Sicilya Vesperleri olaylarına
dayanan bu opera Fransiz opera kökenine dayanmakta ve müzik kalitesinin mükemmelliği ile
Fransız "grand-opera" geleneği içinde bir zirveye erişmis bulunmaktadır.
1857 Simon Boccanegra Giuseppe Verdi Bu insancıl politik entrika dramını işleyen bu
operanın karmaşık konusu dolayısıla ilk verziyonu önce çok tutulmamıştır. 24 yıl sonra revize
edilip ikinci verziyonu hazırlanmış ve bu verziyon daha popüler olmuş ve günümüzde
sahnelenmektedir.
1858 Les Troyens
(Truvalılar) Hector Berlioz Klasik Fransız opera geleneğinin zirvesine yetişmiş olan
Berlioz'un bu "grand-operası" çok yüksek kalitede tiyatro ve müzik içermekle beraber, biraz
pürüzlü nitelikte olup bu yüksek seviyeye yetişemeyen bazı parçalar da ihtiva etmektedir.
Eserin kalitesinin yüksekliği, daha önceki yapımlarda kısaltılmalara maruz kaldığı için iyi
değerlendirilememiş, ancak 1969 dan itaberen uzun süren ama tüm verziyon yapımlar ortaya
çıkınca esrin değeri açıkca görülmüştür.
1858 Barbier von Bagdad
(Bağdat Berberi) Peter Cornelius Alman "romantik" Opera müziği geleneklerine göre
hazırlanmış bir Oriyantal konulu komedidir.
1858 Orphée aux enfers
(Orfe Cehennemde) Jacques Offenbach Bu dünyada ilk operet janrında eser olarak
güldürücü, iyiliğe inanmayan, sinik dünya görüşüyle hazırlanmıştır. Günümüzde de hafif
konusu ve neşeli müziği ile hala çok popülerliğini korumaktadır.

125
 1859 Faust Charles Gounod Birçok opera bestecisi tarafından birçok Faust mitine dayanan
eserler arasında opera seyircisinin (özellikle 19. yüzyılın son çeyreğinde) en çok sevdiği
verziyon bu olmuştur.
1859 Un ballo in maschera
(Maskeli Balo) Giuseppe Verdi Bu opera eserini yazdığı zaman Verdi daha önce
hazırladığı çok popüler opera eserleri dolayısıyla o kadar çok servet biriktirmişti ki para
kazanmak için artık yeni eser yazması gerekmiyordu. Bu eser bir kralın suikaste maruz
kalması konusunu işlediği için zamanının İtalyan devletleri sansürcülerinin müdahalelerine
uğramıştır.
1861 Bánk Bán Ferenc Erkel Yurtseverlik duygularını dramatik olarak işleyen bu opera
Macaristan'da çok popüler olmakla beraber ve diğer opera bestecilerine (özellikle Donizetti ve
Verdi'ye) büyük etkileri olduğu bilinmesine rağmen bu eser diğer Avrupa ve diger kitalardaki
opera-evleri repretuvarlarında bulunmamaktadır.
1862 Béatrice ve Bénédict Hector Berlioz Berlioz'un hazırladığı son opera eseri olup onun
Shakespearei hayatı boyunca beğenisinin bir meyvesidir. Bu eser konvensiyonel opera-evleri
reperatuvarlarına dahil olmadığı kabul edilip günümüzde çok nadir sahnelenmektedir. Ancak
bazı kısımları tek başlarına konser parçaları olarak çalınıp söylenmekte ve bunların ticarî ses
ve video kayıtları bulunmaktadir.
1862 La forza del destino
(Kaderin Gücü) Giuseppe Verdi Bu trajik operayı Verdi Sen Petersburg'daki Emperayal
Tiyator siparişi olarak hazırlamıştır. Bu nedenle bu eseri bestelerken Rusya'nın müziksel
etkisinde kalmıştır. Bu eser günümüzde opera-evleri repretuvarlarında bulunmaktadır ve
birçok ticarî ses ve video kayıdı yapılmıştır.
1863 Les pêcheurs de perles
(İnci Avcıları) Georges Bizet Bu eser prömiyerinde seyirci tarafından beğenilmemiş ve
başarısız bir eser olarak görülmüştur. Ama sonradan Bizet'nin bir opera bestecisi olarak
ününün artmasında önemli faktör olmuştur. Günümüzde ise Bizet'in (Carmen'den sonra) en
çok sahnelenen ikinci popüler eseri olarak iyi tanınmıştır. İçindeki bir tenor ile bir bariton
ikilisinin düeti özellikle bilinmektedir.
1864 La belle Hélène
(Güzel Helen) Jacques Offenbach Klasik Yunan tanrılarını alaya alan bu parodi operet
eseri zamanının tiyatrosunde popüler olan güldürücü farsların tüm ögelerini içinde
bulundurmakta ve 19. yüzyıl ikinci yarısında seyircinin istediği tatlı melodilerle de onları
tatmin etmeye çalışmaktadır.
1864 Mireille Charles Gounod Şair "Frederik Mistral" tarafından yazılmış bir epik şiire
bağlı ve birçok popüler Provensal müziksel havayı içeriğinde bulunduran bir eserdir.
1864 L'Africaine
(Afrikalı) Giacomo Meyerbeer Meyerbeer'in son "grand opera" janrındaki eseridir.
Meyerbeer bu eser üzerinde 25 yıl kadar çalışmakla beraber ancak yaşamının sonlarında
bitirebilmiş ve eserin prömiyeri ölümünden sonra yapılabilmiştir. La Gioconda ve Aida
operalarına ilham kaynağı olmuştur. Buna rağmen 20. yüzyılın ilk yarısında popülerliğini
kaybetmiş, 1930lu yıllarda hiç sahnelenmemiştir.
1865 Tristan ve İsolde Richard Wagner Bu romantik trajedi Wagner'in en radikal eseri
olmuş ve müzik tarihinde büyük bir devrimle yeni bir çağı açmıştır. Bu eserde bulunan ünlü
aşk ikilisinde bulunan ve uzun bir zaman başta gelen tonda değişiklikler içeren kısım, diğer
bestecilerde tonal sistemi bozma imkânı olduğunu hatta bozmanın gerekli olduğu fikrini
doğurmuş ve atonal müziğe kapıyı aralamıştır.
1866 Prodaná nevěsta
(Satılmış Nişanlı) Bedřich Smetana Smetana'nın Çek folklor müziğinden geliştirilmiş
bulunan müzik ile dolu olan bu halk komedisi onun en çok sahnelenen eseri olmuştur.

126
 1867 Don Carlos Giuseppe Verdi Verdi'nin bu eseri farklı İtalyanca ve Fransızca
verziyonlarda bulunmaktadır. Fransızca verziyonu Fransız grand-opera geleneğinde çok
önemli eser olarak kabul edilip opera-evleri repretuvarlarında devamlı bulunmuştur. Daha çok
İtalyan zevklerine hitap eden, İtalyanca verziyon ise 1950li yıllara kadar unutulmakla beraber
ondan sonra tekrar yapımlanmaya başlanmıştır.
1867 La jolie fille de Perth
(Perth'li Güzel Kız) Georges Bizet Georges Bizet İskoç yazar Sir Walter Scott'un bu
popüler eserini bir komik-opera ya uyarlamıştır.
1867 Romeo ve Juliette Charles Gounod Gounod'un Shakespeare'in ünlü trajedisinden
uyurladığı bu opera (Faust operası ile birlikte) Gounod'un en iyi bilinen iki operasından
biridir.
1867 Dalibor Bedřich Smetana Çek tarihinin önemli temalarından birini işleyen bu eser
Smetana'nin en başarılı eserlerinden biri olmuştur. Günümüzde Çek Cumhuriyeti içinde bu
eser sanki bir millî anıt olarak kabul edilmektedir. Halbuki önceleri "Wagner"'den çok fazla
etkilenmekle tenkit edilmekteydi.
1867 Die Meistersinger von Nürnberg
(Nürnberg'in Usta Şarkıcıları) Richard Wagner Wagner'in yetişkenlik döneminde
hazırladığı operalar arasında komedi olan tek eseri olup içinde solo çalgı kısımları bulunan
son eseri olmuştur. Ayrıca bu eser o zamana kadar hazırlanan opera janri eserleri arasında en
uzun sürme ile rekor kırmıştır. Sanat gelenek ve görenekleri ile yeniliklerin çatışması
konusunu ele almaktadır.
1868 Hamlet Ambroise Thomas Thomas'ın bu eseri müziksel melodi, harmoni ve
atmosferik çalgısal renklenmesi ile çok ilgi çekmesine rağmen uyarlama kaynağı
Shakespeare'in eserinin konusu üzerinden orijinal eserden büyük ayrılmalar yapmıştır.
Zamanında eserin melodileri Avrupa opera seyircisini hayran bırakmışken günümüzde nerede
ise hiç bilinmemektedir.
1868 La Périchole' Jacques Offenbach Mekânı Peru'da olan ve Peru'nun İspanyol valisinin
metresi olan aşağı sınıftan bir şarkıcı hakkında bir ekzotik konuyu ele alan bu eser, komedi ile
aşırı sentimentalliği birleştiren hafif konulu ve gayet neşeli müzikli bir operetdir.
1868 Mefistofele Arrigo Boito Arrigo Boito, Verdi için hazırladığı librettolar dolayısıyla
iyi bilinmekle beraber, kendisi de bir besteci idi. Bu eser üzerinde çok yıllar uğraşmış ve
Goethe'nin ünlü romanından opera janrına kaynağına en sadık olarak uygulayan bir opera
eseri ortaya çıkartmıştır. Prömiyerinden beri de enternasyonal opera repretuvarlarında küçük
oranda ama devamlı olarak yer almıştır.
1869 Das Rheingold
(Ren Altını) Richard Wagner Nibelung Yüzüğü epik dörtlüsünün birinci kısmıdır.
Yüzüğün dövülerek hazırlanması ve bu yüzüğün lanetlenmesi hikâyesini anlatır. Fantastik
yaratıklar ve tanrılarla dolu bu mistik diyar, daha perde kalkmadan, müzigi ile seyircileri
sanki büyülemektedir.
1869 Die Walküre
(Walkureler) Richard Wagner Nibelung Yüzüğü epik dörtlüsünün ikinci kısmıdır. Ölümlü
kişiler olan Siegmund ve Sieglinde'nin ve tanrısal Valkür Brunnhilde'nin tanrıların kralı olan
Votan'a itaatsizlik etmesinin hikâyelerini anlatmaktadır. Telif hakları sona erdikten sonra çok
popüler olarak yapımlanması Wagner'in unutulmaz müziksel temaları nedeniyledir; ama
bunun yanında olağanüstü ölümsüz savaşçılar olan Valkureler de çok unutulmazlar.
1871 Aida Giuseppe Verdi Mısır Hidivi tarafından verilen şipariş üzerine hazırlanan bu
eser, Verdi'nin Fransız grand-opera geleneğinden ilham almasıyla doğmuştur. Çok güzel
müziği ve heyecanlı konulu ekzotik gizemli tarihsel dramı dolayısıyla hemen başarı kazanmış
ve prömiyerinden sonra 10 yıl içinde 155 değişik operaevinde sahnelenmiştir. Popülerliği hala
de devam etmektedir.

127
 1874 Borís Godunov Modest Musorgski Mussorgski'nin bu büyük tarihsel dramı 17. yüzyıl
başlarında Rusya'nın anarşi içine düşmesini ele almaktadır. Rus folklor müziği ile Hristiyan
Ortodoks kilise müziğini birleştiren melankolik aryaları eserde trajik ve çok karanlık bir
atmosfer yaratmaktadır.
1874 Die Fledermaus
(Yarasa) Johann Strauss Çok büyük olasılıkla dünyada en iyi bilinen ve en popüler operet
eseri olup, 20. yüzyılda kayıp olacak imparatorluk Avusturya'sının ve başkenti Viyana'nın 19.
yüzyıl sonları atmosferini çok iyi yansıtmaktadır.
1874 Dvĕ vdovy
(İki Dul Kadın) Bedrich Smetana Smetana'nın bir ikinci komik-opera janrındaki operası.
O zamana kadar hazırladığı eserlerinden bariz farkı, bu eserin doğrudan doğruya Çek halkı ve
sosyetesi ile ilgili konuları işlememesi ve müziğin açıkca Çek halk müziğine dayanmamasıdır.
1875 Carmen Georges Bizet Büyük olasılıkla tüm Fransız operaları içinde en iyi
bilinenidir. Prömiyerinde müzik kritikleri Bizet'in realizm ile romantizimi bileştiren bir eser
çıkarmasına şaşmışlardı. Bu komik-opera janrındaki eser 19. yüzyıl sonu moralitesine
uymadığı için de çok tutulmadı. Ama 20. yüzyılda en iyi bilinen tanınan ve devamlı
sahnelenen bir eser olmuştur.
1875 – 1899
1876, Siegfried -Richard Wagner
Nibelung Yüzüğü epik dörtlüsünün üçüncü kısmıdır ve eserin kahramanı Siegfried'in
gençliğinde ulaşmış olduğu muhteşem başarıları, yani Fafner adlı ejderhayı öldürmesini,
sihirli yüzüğü kazanmasını ve Brunhilde'yi büyüden kurtarmasını, konu almaktadir. Eserin ilk
iki perdesi 1857de bestelenmiş ve üçüncü perdenin bestesi ise çok gelişmiş bir stilde ve istinai
güzellikte bir müzikle, yirmi yıl sonra bestelenip hazırlanmıştır.
1876 Götterdämmerung Richard Wagner Nibelung Yüzüğü epik dörtlüsünün sonucu
kısmında ki konu, sihirli yüzüğe bağlı lanetleme hem Siegfried ve Brunhilde'nin ölümlerine
neden olması hem de tanrıların ortadan kalmasına sebep olması ve böylece dünya için yeni bir
çağ açılmasıdır. Bu operadaki en muhteşem kısımlar cenaze marşı ve Brunhilde'nin solo
finalidir. Bu dörtlüden oluşan "Nibelung Yüzüğü" eseri kısımları birbiri ardından bir seri
halinde Bayreuth Festivali'nde Wagner'in eserini sahnelemek için özel hazırlanan salonda;
seriyi sona erdiren bu son dördüncü kısım sona erince, bu uzun seri eseri takip etmiş olan
seyirciler çok olağanüstü olarak görsel ve ses opera sanatının zirve şaheserini izlediklerini
anlarlar.
1876 La Gioconda Amilcare Ponchielli İtalyan tipi "Grand Opera" eserlerinden
günümüzde sahnelenen eserler sadece Verdi'nin Aida operası ile Ponchielli'nin bu eserinden
oluşmaktadır. La Giaconda'nin önemi operanın 19. yûzyıl sonunda yetişeceği sanat zirvesine
bir sıra ipucu sağlamasındadir. Wagner tipi "leitmotif" kullanma ve kahramanının fena işlerı
ile tanınması gibi şekillerle daha ekpresif şarkılara daha fazla önem verilmesi gibi daha sonra
onem kazanacak nitelikler bu eser içeriğinde bulunmaktadır. Eserde bulunan "Saatler dansı"
balesi de çok iyi bilinmektedir.
1877 L'étoile
(Yıldız) Emmanuel Chabrier Bu komik eser Carmen operası ile İngiliz Gilbert ve Sullivan
operetleri ve Fransız Offenbach operetleri karışımı elde edilen bir bileşim olarak tasvir
edilmiştir.
1877 Samson ve Dalila Camille Saint-Saëns Bu opera eseri Wagner'den çok etkilenmiştir.
Bundan dolayı prömiyerinde Fransız seyircisi tarafından çok çekingenlikle karşılanmıştır.
Ama sonradan Fransız opera evlerinın repretuvarlarında bir demirbaş haline geçmiştir. Bu
operanın üçüncü perdesinde bulunan Bacchanalia çok tanınmış bir konser parçası olmuştur.
1879 Eugeni Onegin Pyotr Çaykovski Çaykovski'nin bu en ünlü operası Puşkin'in bir
romanından uyarlanmıştır. Besteci eserin kadın kahramanı olan Tatyana'da kendi şahsî

128
hislerini ve fikirlerini ifade etmiştir. Müzik tümüyle batı Avrupa kökenli olmakla beraber, bu
eser Çarlık döneminde küçük taşra şehirlerindeki hayatı yansıtması dolayısıyla Rusya'da çok
tutunmuştur.
1881 Hérodiade Jules Massenet Bu opera eserinin konusu İncil'de bulunan "Salome"
hakkındaki öyküdür. Ama Richard Strauss'un aynı konulu Salome operası Massenet'in bu
eserini sanki karanlıklara atmıştır.
1881 Les contes d'Hoffmann
(Hoffmann'ın masalları) Jacques Offenbach Bu eser Offenbach'ın diğer eserlerinden daha
ciddi bir opera hazırlamak için verdiği uğraşın sonucudur, ama Offenbach öldüğünde daha
bitirilmemişti. Buna rağmen günümüzde birçok dünya opera-evlerinde sahnelenmesi
yapılmaktadır.
1881 Simon Boccanegra Giuseppe Verdi Orijinal verziyonu 1857de hazırlanan bu opera
yeniden librettosu dahil tümüyle revize edilerek yapımı çok daha popüler olmuştur ve 20.
yüzyıl ortasında itibaren dünya opera-evleri repretuvarlarında önemli yer almaktadır.
1882 Parsifal Richard Wagner Wagner'in bu son operası en ince duyarlı eseridir. Bu eser
Kutsal Kâse efsanesini bir "festival oyunu" şekilindedir. Hristiyanlık, felsefe ve ortaçağlar
efsanevî gorüşleri arasında bir bileşimle opera için kutsal bir söylenim tarzı bulunmaya
çalışılmıştır. Operanın yapılışı öyledir ki eser sanki basamak ve basamak gittikçe daha kutsal
çoşkunluğa erişmeye çalışmaktadır.
1882 Snegúrochka
(Kar Genç Kızı) Nikolay Rimski-Korsakov Rimski-Korsakov operaları arasında en lirik
olan eseri.
1883 Lakmé Léo Delibes Bu "opera komik" Hindistan'da İngiliz Koloni idaresi çağında
geçmektedir. "Çiçekler ikilisi" ve "Çan Şarkısı" çok meşhur olmuştur. Eğer sopranolar bu
eserde çok zor olan şarkıları yeterli hisle söylerlerse eser gayet hissî ve dramatik olmaktadır.
1883 VIII. Henri Camille Saint-Saëns Saint-Saens eserinde eski çağların havasına girmek
için eski şarkıları koymuştur. Fakat zamanının seyircisi tarafından pek başarılı görülmemiştir.
Uzun zaman unutulduktan sonra 1989dan itibaren yeniden yapımlanmaya başlanmıştır.
1884 Le Villi Giacomo Puccini Puccini bu ilk eserinin içine çok sayıda dans koyma
fırsatını kullanmıştır.
1884 Manon Jules Massenet Massanet'in en popüler olan ve popülerliğini günümüze kadar
koruyan eseridir. İçinde bulunan konuşma diyalogları dolayısıyla "komik opera" olarak
sınıflandırılmaktadır fakat konusu çok trajiktir. Ünlü aryaları ve ikili şarkıları çok ritmik ve
hafif müzikli melodiler kapsamaktadır.
1885 Der Zigeunerbaron
(Çingene Baron) Johann Strauss II Viyana opereti janrında hazırlanmış bir operettir.
Müziğin ve orkestrasyonun ve işlenen konunun ayrıntıları nedeniyle bu eser, hafif konulu ve
müzikli bir operet olmaktan ziyade, bir komik opera hatta bir lirik opera olarak görülmektedir.
1886 Khovanshchina
Modest Musorgksi Musorgski'nin bu eseri Rus tarihinden aldığı bir ikinci epik öyküyü
kapsamaktadır. Fakat besteci öldüğü zaman opera bitirilmemişti. Rimski-Korsakov bazı
kesintiler yaparak bu eserin sahnelenmesini sağlamıştır ve bu verziyon günümüzde
sahnelenmektedir.
1887 Otello Giuseppe Verdi Verdi'inin çalışma hayatının son döneminde hazırladığı
şaheserlerin birincisidir ve "Arrigo Boito"'nun hazırladığı çok güzel bir librettoya
dayanmaktadır. Shakespeare'in eserlerinden uyarlanan 200 kadar opera eserlerinin en iyisi
olduğu kabul edilir.
1887 Le roi malgré lui

129
 (Kendine rağmen kral olmak) Emmanuel Chabrier Bu eserin konusu çok karmaşıktır.
Ancak Ravel bu komik operayı Wagner'in "Nibelug Yüzüğü" dörtlüsüne tercih ettiğini
açıklamıştır.
1887 Jakobin' Antonín Dvořák Bu eserin ana kahramanı bir müzik hocasıdır. Bu eser
Dvorak Çek köylüleri konulu ve halk müzik temeli olan operaları içinde karakterlere en yakın
olanıdır ve pratik hayatın realizmini yansıtmaktadır.
1888 Le roi d'Ys
(Ys Kralı) Eduard Lalo Konusu bir Bretanya halk efsanesine dayanmakta ve müziği ise
Wagner'in büyük etkisi altında olarak hazırlanmıştır.
1890 Cavalleria rusticana
(Köylü namusu) Pietro Mascagni Bir perdelik bu kırsal hayatı ele alan bu eser verismo
stilinin bir sembolü olmuştur. İtalya ve bütün Avrupa opera evlerinde devamlı olarak
sahnelenmektedir. Çok kere Leoncavallo'nun yine bir perdelik Palyaçolar eseri ile birlikte
sahnelenmektedir.
1890 Loreley Alfredo Catalani Bestecisi İtalyan olmakla beraber konusu, müziğin
romantik atmosferi ve doğaüstü yaklaşım ile bir Alman müzik eserine çok benzetilmektedir.
Fakat günümüzde hemen hemen unutulmuştur.
1890 Prens İgor Aleksandr Borodin Besteci zaman zaman ele alarak bu eseri üzerinde 17
yıl uğraşmıştır ama yaşamının sonunda bu eser bitirilmemişti. "Kumanlarin dansları
(İngilizce: Polovtsian Dances)" adlı parça çok ün kazanmıştır.
1890 Pikovaya dama (Maça kızı) Peter İlyiç Çaykovski Bestecinin İtalya seyahati sırasında
44 gün içinde hazırlanmıştır. Romantik opera stilinde en popüler opera eserlerinden biri
olmuştur. Besteci eserinde Mozart-tipi danslar içermek için besteci eserinin zamanını eserin
kaynağı olan Puşkin'in romanındaki zamandan 40 yıl öncesinde oluşturmuştur.
1891 L'amico Fritz Pietro Mascagni "Opera semi-seria" janrının son örneğidir. Mekânın
huzurlu bir kırsal ortamda olması ve kahramanlarının yaklaşımları dolayısı ile bir bakıma La
Bohème operasını andırmaktadır.
1892 Iolanta Peter İlyiç Çaykovski Çaykovski bu son lirik operası kardeşi Modest
tarafından yazılmış olan librettoya dayanmaktadır.
1892 La Wally Alfredo Catalani Bestelendiği zaman moda olan kırsal gerçekcilik akımını
yansıtmaktadır ve bu en ünlü Ebben, ne andrò lontano adlı aryasında açıkca ortaya
çıkmaktadır.
1892 Pagliacci
(Palyaçolar) Ruggero Leoncavallo Verismo akımının en iyi bilinen operasıdır. Opera
evleri tarafından bu eserin Mascagni'nin Cavalleria rusticana operası ile birlikte sahnelenmesi
gelenek olmuştur. Çok mükemmel bir dramatik çerçevesi vardir. Wagner tipi leitmotif'ler
kullanılmakla beraber, her önemli şarkıcı için asgari bir arya da içermektedir.
1892 Werther Jules Massenet Romantik edebiyat akımının başta gelen eserlerinden olan
Goethe'nin bu çok trajik sonuçlu romanının operaya en iyi uyurlanması oldugu kabul
edilmektedir. Fakat Massenet'in Manon adlı diğer operasından daha az olarak
sahnelenmektedir.
1893 Falstaff Giuseppe Verdi Verdi'nin bu son operasıdır. 53 yıl önce başarısız kalan ve
Rossini'nin eserinin bir parodisi olan Un giorno di regno adlı eserinden sonra hazırladığı
ikinci komik operadır. Bu eser "Boito"'nun yazmış oldugu çok güzel bir librettoya
dayanmaktadır.
1893 Hansel ve Gretel Engelbert Humperdinck Bu eser Almanya Westfalya bölgesinin
folklor öğelerini içermektedir. Alman operasından Wagner ile İtalyan operasının verismo
akımını birleştirmektedir. Daha çok Almanca konuşulan ülkelerde tutulmaktadır.

130
 1893 Aleko Sergey Rahmaninov Hemen hemen her opera şan öğrencisinin eğitiminin
başlarında öğrendiği ilk eserlerden biri olmakla beraber, 20. yüzyılda çok popüler olmadan
ancak zaman zaman operaevleri repretuvarlarına girmiştir.
1893 Manon Lescaut Giacomo Puccini Bu eser zamanında yeni ortaya çıkan verismo
akımının ruhunu açıklığa çıkaran bir eserdir.[198] Bu eserin başarısı Puccini'nin zamanının
opera bestecilerini arasında başta geldiğine bir gösterge olmuştur.
1894 Thaïs Jules Massenet Prömiyerden hemen sonra çok başarılı olarak opera-evleri
tarafından yapımlanmış ve seyircileri tarafından tutulmuştur. Fakat 20. yüzyılda, 1970li
yıllarda ilk tekrarına kadar, eserin tümü hemen hemen unutulmuştur. Ancak içeriğindeki
keman için Meditation parçası çok ün kazanıp tek başına bir konser parçası olarak konserlerde
çok tekrarlanmıştır.
1895 La Dolores Tomás Bretón Verismo stilinde "Josep Feliu i Codina" tarafından
hazırlanmış bir romandan uyarlanmış bir opera eseridir.
1895 Noch' pered Rozhdestvom
(Noel Yortusu Arifesi) Nikolay Rimski-Korsakov Gogol'un bir öyküsüne dayanan ve daha
önce üç diğer Rus besteci tarafından operaya dönüştürülen bir konunun işlenmesi. Rusya'da
popüler olmakla beraber Avrupa opera sahnelerine ancak 20. yüzyıl son çeyreğinde erişmiştir.
1896 Andrea Chenier Umberto Giordano Verismo akımından bir trajediyi ele alan "Luigi
Illica" tarafından uyarılmış bu eser Giardano'nun en sevilen opera eseridir. Bu eser doktriner
olarak Fransız Devrimi aleyhindedir.
1896 La bohème Giacomo Puccini Operaseverlerin çoğunluğunun en sevdiği operalardan
biri olup eserin gücü çok duygulandırıcı bir öyküyü çok melodi dolu müzik ile
birleştirmesindedir.[202] Puccini'nin bu eseri çok çarpıcı "laitmotif"lerle doludur. Bunlar
arasında dördüncü perdedeki aşk temelini çağıştıran laitmotifler çok beğenilir.
1896 Pepita Jiménez Isaac Albéniz "Juan Valera"'nın patronu ve para babası bir banker
olan Coutts'un yaşamını hiç tenkit görmeyen bir şekilde ele aldığı romanından uyarlanmıştır.
Bu eserin müziksel içeriği çok fazla İspanyol melodi ile ritimlerine dayanmaktadır.
1897 Motsart i Sal’yeri
(Mozart ve Salieri)' Nikolay Rimski-Korsakov Bu eserin konusu Anton Salieri'nin
Mozart'ın müziğinin popülerliğini kıskanıp onu zehirleyip öldürdüğü hakkında bir söylentiye
dayanmaktadır. Bu eser Rus operasında "realizm" akımının gelişmesine büyük katkısı
bulunduğu bildirmektedir.
1897 La bohème Ruggero Leoncavallo Leoncavallo bu eserin kaynağı olan "Henri
Murger"in romanına gayet sadık kalmıştır. Fakat bu kurala pek uymayan Puccini'nin aynı
konulu ve adlı eseri yanında gölgede kalmış ve unutulmuştur.
1898 Sadko Nikolay Rimski-Korsakov Bu eserdeki "Viking tüccarın şarkısı" Rusya'da çok
popüler olmuştur.
1899 Tsarskaya nevesta(Çarın Gelini) Nikolay Rimski-Korsakov Besteci bu opera
eserininde sesleri, ton efekleri ve enstrümantasyonu o kadar zeki bir şekilde deneysel olarak
bileştirmiştir ki bu deneyler Rus müziğinde Prokofiyef ve Stravinski'nin müziksel
devrimlerine öncülük yapmıştır.
1899 Cendrillon Jules Massenet Bu eser prömiyerinde çok büyük bir sükse sağlamış ve
sadece 1899de 50 defa sahnelenmiştir.
1899 Čert a Káča
(Şeytan ve Kaça) Antonín Dvořák Bu eser Çek asıllı komik opera eserleri arasında tek
olarak hiç aşk ve sevgi ilişkisi içermez
1900 – 1925
1900 Louise Gustave Charpentier İtalyan verismo opera stilini Fransız operasına getirmek
için yapılan bir girişimdir. Louise için mekân Paris'in işçi sınıfının oturduğu mahallelerdir.

131
 1900 Tosca Giacomo Puccini Puccini bu eserinde birçok leitmotif kullanmıştır ve bu
nedenle bu eser Wagner-tipi operaya bir örnek olarak bilinmektedir. Aşk ve ölüm konulu
içeriği ile ateşli hisleri içeren ve çok duygusal arya ve ikililerle dolu bir opera eseridir.
1900 Skazka o Tsare Saltane
(Çar Saltan'in öyküsü) Nikolay Rimski-Korsakov Puşkin'in şiir şeklindeki peri masalının
Wagner stilinde içinde devamlı leitmotifler bulunan bir tablonun genellikle sürekli müziksel
doku ile işlenmesi ile oluşmuştur. Ancak bazı şarkıya benzer pasajlar da bulunmaktadır. Bu
eserin sahnelenmesinde ekzotik giysiler ve mizansen özellikle göze çarpar.
1901 Rusalka Antonín Dvořák Bir su perisi hakkında bir masaldan uyarlanan bu eser
uluslararası opera seyircileri tarafından Antonin Dvorak'in en başarılı eseri olarak
görülmüştür.
1902 Adriana Lecouvreur Francesco Cilea Cilea'nin bestelediği bu opera eseri nadir
bulunur bir özellikle onun halen dünya opera-evleri repretuvarlarında bulunan tek eseridir. Bu
eserde Cilea "belkanto" opera stili özellikleri ile verismo opera stilini birleştirmeyi
başarmıştır.
1902 Pelléas et Mélisande Claude Debussy Debussy'nin bu sembolist stildeki dramı olarak
bu opera 20. yüzyıl opera eserleri arasında çok önemli yer almaktadır.
1902 Saul og David
(Saul ve Davut) Carl Nielsen İncil'de bulunan bu trajedi Nielson'un bestelediği iki
operadan birincisidir.
1903 Tiefland Eugen d'Albert Realizm akımına göre "Angel Guimera" tarafından yazılmış
bir romandan uyarılan bu eser Avrupa opera izleyicileri tarafından çok sevilmiş ve çok defa
arka arkaya birçok sezonda tekrar sahnelenmistir.
1904 Risurrezione
(Tekrar Diriliş) Franco Alfano Tolstoy'un bir eserinden uyarılan bu opera İtalya'daki
verismo akımı içinde onemli bir rol oynamış ve besteciye büyük prestij kazandırmıştır. Bu
prestij, ona Puccini'nin bitmemis olan Turandot eserini tamamlama siparişinin verilmesine baş
neden olmuştur.
1904 Její pastorkyňa
Jenufa Leoš Janáček Bu eserin stili İtalyan verismo şekline uymaktadır. Bir hüzünlü
çevreyi ele alan ama kırsal hayatı yansıttığı için halk dansları ve folklorik koro şarkıları ile
dolu bir eserdir. Tamamlanması 10 yıl almıştır.
1904 Madam Butterfly Giacomo Puccini Puccini bu eserine içten gerçeklik katmak için
Japonya'nın popüler müzik kültürünü incelemiştir ve Japon motiflerini İtalyan ruhlu müzikle
birleştirmeyi başarmıştır. Bu eserin ilk temsili bir felaket olmuş ve besteci intihal ile
suçlandırılmıştır. Buna rağmen günümüzde bu eser çok popüler olarak bilinmekte ve
sahnelenmektedir.
1905 Die Lustige Witwe
(Şen Dul) Franz Lehár En ünlü bir Viyana stili operetdir. Candan bir nostalji ile eski
imparatorluk başkenti olan Viyana'nın anılıp kutlanmasıdır.
1905 (Salome) Richard Strauss Strauss'un bu biraz "açık-saçık" konuyu işleyen operası
Dresden'deki prömiyer temsilinde 38 defa alkışla karşılanmış ve modern seyirci için de bu
çok büyük popülerliğini korumuştur.
1906 Masquerade
(Maskeli Balo) Carl Nielsen Nielsen'in bu çok şen komedisi Figaro'nun Düğünü'nü
andırmaktadır. Bestecinin ülkesi olan Danimarka'da bir klasik olarak kabul görülmektedir.
1906 Francesca da Rimini Sergey Rahmaninov Bu eserin çok kısa olan hikâyesi bu küçük
şaheser müziksel ustalık eserinin layık olduğu üne kavuşmasına engel olmuştur.
1907 Skazaniye o nevidimom grade Kitezhe i deve Fevronii

132
 (Kiteze Gizli Şehri) Nikolay Rimski-Korsakov Rus masalları, fantazileri ve folklor
öğelerinden oluşan bu esere bazan Rus Parsifal'i unvanı verilir. Dünya opera-evlerinde Rus
operasını temsil eden eserlerin başında olarak devamlı yapımlanmaktadır.
1907 A Village Romeo and Juliet
(Bir Köyde Romeo ile Juliet)' Frederick Delius İsviçre mekânlı mutsuzluk doğuran bir
aşkın trajik öyküsü. Bu eserdeki "The Walk to the Paradise Garden (Cennet Bahçesinde bir
Gezi)" adlı parça tek başına popüler konser parçası olmuştur.
1907 Ariane et Barbe-bleue
(Ariane ve Mavisakal)' Paul Dukas Dukas'in tek opera eseridir ve Maurice Maeterlinck'in
bir sembolist eserinden uyarlanmıştır.
1907 Osud
(Kader) Leoš Janáček Janacek'in müzik kariyerinde önemli bir geçiş eseridir; çünkü
besteci o zamana kadar işlediği geleneksel Çek temalarından ve Çek folklorik kaynaklı
müzikten bu eserde ayrılmıştır.
1909 Elektra Richard Strauss Bu ezik konular işleyen trajedi Strauss'un müziğini atonalite
sınırlarına getirmiştir. Sonradan librettolar hazırlayarak opera eseri hazırlamada kendisiyle
işbirliği yapacak yazar ve şair Hugo von Hofmannsthal ile hazırlanan ilk eserdir.Tiz notları
uzun zaman söylemek gerektiği için bir ustalık gösteri eseri olan bu eserdeki soprano rolü
birçok ünlü soprano şarkıcıyı bu rolü oynamaya çekmiştir.
1909 Il segreto di Susanna
(Susanna'nın sırrı) Ermanno Wolf-Ferrari Bir komik intermezzo. Çok ince ve çok zengin
bir enstrümantasyon gerektirmektedir. Susanna'nın sırrı sigara içmeye başlamasıdır.
1909 Zolotoy Petushok
(Altın Horoz) Nikolay Rimski-Korsakov Çok kere Rimski-Korsakov'un in güzel eseri
olarak kabul edilir. Askerî beceriksizlik alaya alındığı için Rus-Japon Savaşı'nda yenilen
Rusya'nın devlet otoriteleri bu esere ve bestecisine sansür uygulamaya başlamışlardır.
1909 Der Graf von Luxemburg
(Lüksemburg Kontu)' Franz Lehár Şen Dul operetinin popülerliği ardından, Lehar benzer
konuda bu opereti üç hafta gibi kısa bir zaman içinde tamamlamış ve bu operet de önceki gibi
popüler olmuştur.
1910 Don Quichotte
(Don Kişot) Jules Massenet Cervantes'in ünlü eseri Don Kişot 'tan uyarlanan bu
komedinin popülerliği Massenet için büyük bir kariyerden ayrılma armağanı olmuştur.
1910 Batının altın kızı
(La fanciulla del West) Giacomo Puccini Besteci Puccini tarafından kendinin en güzel
opera eseri olarak tanımlanmıştır. Bir tiyatro eseri gibi konusunun akışı seyirciyi, içinde olan
müzikten ayrı olarak, sanki arkasından çekmekte ve müzik sanki oyunda arka planda
kalmaktadır. Ama üçüncü perdede çok popüler bir muziksel parça bulunmaktadır.
1911 Der Rosenkavalier
(Pembe Şövalye) Richard Strauss Strauss ve Hofmansstahl işbirliğinin en popüler sonucu
olan bu eser 18. yüzyıl Viyana'sında geçmekte ve sanki Mozart çağını modern çağa
getirmektedir. Bu operanın sunulması için sadece iyi bir orkestra yeterli değildir ve bunun
yanında çok sayıda yetenekli opera şarkıcısı da gerektirmektedir. Üçüncü sahne sonundaki
üçlü, opera repretuvarında bulunan, derin duyguları en iyi şekilde ifade eden şarkı olarak
kabul edilmektedir.
1911 L'heure espagnole
(İspanyol Zamanı) Maurice Ravel İspanya'da geçmekte olan bir yatak-odası farsı tipi
komedi, Ravel'in ilk operasıdır. Eğlenceli ve değişken bir müzik ve çok sayıda sahne değişimi
bu küçük opera çapta opera eserini çok tatlı bir opera yaşantısına döndürmektedir.
1912 Ariadne auf Naxos

133
 (Ariadne Naksos'da) Richard Strauss Bir opera içinde opera ve bir komedi ile trajedi
karışımını içermektedir. Strauss'un "Zernietta" rolü için hazırladığı parçalar şarkıcının sesini
kullanmakta ustalığı gösterebilmesi için özel bir alet olabileceği kabul edilmektedir.
1913 La vida breve
(Kısa Hayat) Manuel de Falla Verismo opera akımından çok etkilenmiş ama bir İspanyol
dramı içerikli eser. Orkestrasyonunun teknik parlaklığı ile önemli bir opera olmakla beraber,
tipik estetiği ile özellikle İspanyolca konuşulan ülkelerde popüler olan "zarzuela" operet tipine
de uymaktadır.
1913 L'amore dei tre re
(Üç Kralın Aşkı) Italo Montemezzi Post-verismo akımının ilk opera eseri. Bu eser içindeki
'"laitmotif"ler dolayı dikkati çekmektedir.
1914 The Immortal Hour
(Ölümsüz Saat) Rutland Boughton Bir Kelt peri masalından uyarlanan bu opera eseri
Birinci ve İkinci Dünya Savaşları arasındaki dönemde İngiltere opera seyircisi tarafından çok
tutulmuştur.
1914 Solovyei
(Bülbül) Igor Stravinsky Bu kısa operayi hocası olan Rimsky-Korsakov'un stilinde
bestelemekte olan Stravinsky'nin müzik stili birden radikal olarak değişmiştir.
1914 Francesca da Rimini Riccardo Zandonai Zandonai bu eserinde İtalyan verismo stili
estetik etkilerden vazgeçmiş, yerine İtalyan rönesans tarihindeki olaylara odaklanmıştır.
Senfonik orkestra dili çok etkin olarak geliştirilmiştir.[
1916 Goyescas Enrique Granados İtalyan verismo akımını ün alan İspanyol melodileriyle
uygulamaktadır. Bu eserin ün alıp prestij kazanmasına rağmen opera evlerinde çok sıkı olarak
temsil edilmemektedir.
1916 Savitri Gustav Holst Antik Hindu dinsel mitleri kapsayan büyük Mahabharata adlı
eserden bir küçük parça Holst'un Hinduizme olan yakın ilgisi nedeniyle bir opera eseri
halinde bestenmiştir.
1917 Arlecchino Ferruccio Busoni Busoni bu bir sahnelik operası için İtalyan commedia
dell'arte karakterlerini ve konularını kullanmıştır.
1917 Eine Florentinische Tragödie
(Bir Floransa Trajedisi) Alexander von Zemlinsky Zemlinsky's bir sahnelik kısa operası
Oscar Wilde'ın kısa bir oyunundan uyarlanmıştır.
1917 La rondine
(Kırlangıç) Giacomo Puccini İki kez revize edilmekle beraber Puccini'nin diğer eserleri
kadar popüler olmamıştır.
1917 Palestrina Hans Pfitzner Müzikte gelenek ve yenilik çarpışmasını ele alıp inceleyen
bir Wagner tipi dram.
1917 Turandot Ferruccio Busoni Eski "Binbirgece Masalları"'ndan birinden "Carlo Guzzi"
tarafından uyarlanan bir tiyatro oyununa dayanmaktadır. Busoni eserini rahat seslerle alaycı
bir şekilde kurmuştur.
1917 El gato montés
(Vahşi Kedi) Manuel Penella Moreno Bu eser ekzotik İspanyol boğa güreşçisinin hayatını
aksettirdiği için dünya opera-evlerinde önce çok popüler olarak sahnelenmiştir. Çok popüler
bir "pasadoble" parçası ihtiva etmektedir. Fakat sonradan bu popülerliğini kaybetmiştir.
1918 A kékszakállú herceg vára
(Kont Mavi Sakal'ın Şatosu) Béla Bartók Bartok'un tek operasıdır ve çok ateşli bir
psikolojik dramı ele alan bu opera onun en önemli eserlerinden biridir.
1918 Il Trittico
(Üçleme) Giacomo Puccini Il tabarro, Suor Angelica ve Gianni Schicchi adı verilen üç tek
perdelik opera eserinden oluşmaktadır ve bir üçleme olarak bestelenmiştir. Ama bu üçleme

134
eser dünya opera-evlerinde bir arada olarak sahnelenmemektedir; üçlemenin ya ikisi ya da tek
biri ayrı olarak yapımlanmaktadır.
1918 Die Frau ohne Schatten
(Gölgesiz Kadın) Richard Strauss Olumsuzluk ve yeryüzünde insan yaşamı hakkında çok
sembolik ve karmaşık Hugo von Hofmannsthal librettosu, bazı fikirleri çok belirsiz işlemekle
beraber, bu eser tekrar ve daha dikkatle dinlenilince çok daha beğenilecek olacağı ifade
edilmiştir.
1920 Die tote Stadt
(Ölmüş Şehir) Erich Wolfgang Korngold Korngold'un bu en ünlü operası sembolist
akımına uymaktadır ve Richard Strauss'un eserlerinden çok etkilenmiştir.
1920 Výlety pánĕ Broučkovy
(Brouček Beyin gezileri) Leoš Janáček Ayda ve 15. yüzyılda Bohemya'da yer alan bir
fantazi komedi.
1921 Il piccolo Marat
(Küçük Marat) Pietro Mascagni Bu "post-verismo" stilinde bir eserdir. Bu eserin başrolü
çok güç ve fiziksel dayanıklık gerektirmektedir. Bu nedenle bu kaliteleri yeterli olan İspanyol
tenor "Hipolit Lazaro"'e bu eserin prömiyerinde rol verilmiştir.[256].
1921 Kata Kabanova Leoš Janáček Janacek'in olgunluk çağı grand-operalarının
birincisidir. Ostrovski'in bir oyunundan uyarlanan taşra Rusya'sında dinsel bağnazlik ve yasak
aşk konularını ele alan bir eserdir.
1921 Lyubov k Tryom Apelsinam
(Üç Portakalın Aşkı) Sergei Prokofiev "Carlo Gozzi"'nin bir peri masalından uyarılan bir
komik operadır.[258] Beste hayat ve eğlence dolu olmakla beraber çok büyük sayıda rol
istemesi ve eserde olayların çok hızla gelişme göstermeleri dolayısıyla içeriğinde çok az
sayıda arya bulunmaktadır. İkinci perdeki müzik popüler olarak çok iyi bilinmektedir.
1922 Der Zwerg
(Cüce) Alexander von Zemlinsky Oscar Wilde'in bir eserinden uyarlanmış bir kısa opera
eseridir. Besteci kendini şahsen bu esere ismini veren cüce ile benzer gördüğünü ifade
etmiştir.
1922 Giulietta e Romeo
(Juliet ve Romeo) Riccardo Zandonai Bu eser "post-verismo" stilinin en önemli eserlerinin
başında gelir. Yollarda ilerleyen bir Romeo'yu yolun kenarında ağaçları canlandıran bir
sinema filmi ile gösterilmesi, bu eser naratif film sanatının operaya indirilmeye çalışılma
uğrasıdır.
1924 Erwartung
(Bekleyiş) Arnold Schoenberg Çok heyecanlı "atonal" olarak bestelenmiş bir
monodrama.]
1924 Hugh the Drover
(Hugh, hayvan sürücüsü) Ralph Vaughan Williams Bir İngiliz folklorik ballad şarkısında
ele alınan konudan uyarlanarak bestelenmiş "ballad opera" janrında bir eser.
1924 Intermezzo Richard Strauss Bestecinin gerçekte başından geçen bir olaydan
uyarlanmış bir hafif operet tipte bir eser.
1924 Příhody Lišky Bystroušky
(Kurnaz Küçük Dişi Tilki) Leoš Janáček Bir popüler çizgi öyküye dayanmakta ve Çek
kırlarında bulunan hayvanların hikâyesini anlatmaktadır. Hayvanları temsil eden bir grup
opera şarkıcısı ile opera repretuvarında ender bulunur ve bazan acayip gelen bir eserdir.
1925 – 1945
1925 Doktor Faust Ferruccio Busoni Busoni bu eserini opera bestecilik sanatkarlığının
ustalık zirve eseri olarak hazırlamak istemişti ama ömrü elvermeyip eser bitmeden yarım

135
kalmıştır. Çok büyük sayıda şarkıcı ve komplike mizansen gerektirdiği için opera-evleri bu
eserin yapımını çok zor bulmaktadırlar.
1925 L'enfant et les sortilèges' Maurice Ravel Orijinal tasarılara göre bir periler balesi
olacaktı ve operanın konusu böylece bir çocuk peri masalı olmuştur.
1925 Wozzeck Alban Berg XX. yüzyılın en önemli modern opera görüşüne anahtar olan
operaların başında gelir. Eserin konusu çok sevimsiz bir "kahramanı" inceler. Berg bu
eserinde modern "atonal" teknikleri daha geleneksel tonalite prensiplerine uyanlarla
karıştırmıştır.
1926 Háry János Zoltán Kodály Kodaly'nın bu singspiel janrındaki eseri birçok Macar halk
şarkıları ve halk dansları içermektedir.
1926 Cardillac Paul Hindemith Neo-klasik stilde bestelenmiş olan bu eserinde Hindemith
bir psikopatolojik kuyumcunun hikâyesini ele elmaktadır. Sonradan Hindemith bu eserini
revize edip müziğin daha sert ve disiplinsiz duyulmasını istemiştir.
1926 Kral Roger Karol Szymanowski Çok önemli bir Polonya operası olup birçok ekzotik
ve empresyonist stilde oriyentalist harmonileri içermektedir.
1926 Makropoulos Vakası Leoš Janáček Janacek bu janra yeni bir yön vermek için
müziksel ve dilsel deneyleri bu eserine koymuştur. Eser "ekspresyonist" akımının da öğelerini
kapsamaktadır. Janacek'in şahsen görüp dinlemek imkânı bulduğu son opera eseri olmuştur.
1926 Turandot Giacomo Puccini Puccini'nin ölümünden hemen önce üzerinde uğrastığı
ama bitiremeden öldüğüu eser. Tehlikeyi unutup kendini aşka verenler ve aşıkların ölmeden,
aşkın meyve vermesi gibi konu ve kavramlar işlemesi dolayısıyla Post-verismo akımının bir
örneği sayılmaktadır. Çok popüler arya olan Nessun dorma bu eser içindedir.
1927 Oedipus Rex Igor Stravinski Jean Cocteau tarafından Latince olarak yazılmış bir
libretoyu kullanan Stravinsky, bu çok stilize edilmiş müzik eserinde opera ve oratoryo müzik
janrlarını birleştirmektedir.
1927 Jonny spielt auf
(Jonyy oyuna geçer) Ernst Krenek Bir "caz operası" bestesi olarak, özellikle ilk
temsillerinde, çok büyük başarı sağlayıp ilgi çekmiştir.]
1928 The Threepenny Opera
(Üç Kuruşluk Opera) Kurt Weill Gay ve Pepusch'un The Beggar's Opera (Dilenci Operasi)
eserinin modern uyarısı.
1928 Mısırlı Helena Richard Strauss Strauss bazan çok canlı ve bazan görkemli bir Alman-
antik Yunan karışımı müzik stili bulmak istemekteydi; ama diğer Strauss operalarına kıyasla
sonuçta birlik sağlanamadan daha aşağı kalitede bir eser ortaya çıkmıştır.
1929 (Nos-Burun) Dmitri Şostakoviç Bu hicivli acayip opera Gogol'un bir kısa öyküsüne
dayanmaktadır.
1930 Rise and Fall of the City of Mahagonny
(Maun Şehrinin Yükseliş ve Çöküşü) Kurt Weill Eserin libereto yazarı Bertolt Brecht ile
bestecisi arasında çıkan çatışma nedeniyle bu eserin bestelenmesi çok sorun çıkartmıştır.
1930 Z Mrtvého Domu i
(Ölüler Evi) Leoš Janáček Bir Rus sürgün tutuklu kampındaki hayatı inceleyen
Dostoyevski eserinden uyarlanmıştır.
1932 Moses und Aron
(Musa ve Harun) Arnold Schönberg Schönberg'in öldüğü zaman daha bitmeden ortada
kalmıştı. Besteci bu operada "atonal-serialist" teknikler kullanmaktadır. Çok iyi hazırlanmış
ve çok sayıda profesyonel şarkıcı içerdiği için ve diğer görüş yönlerinden de karmaşık
ahenksizliklerle dolu olduğundan dolayı çok nadir yapımlanmıştır.
1933 Arabella Richard Strauss Strauss'un libretist "Hugo von Hofmannsthal" ile birlikte
hazırladığı altı operadan sonuncusu. Der Rosenkavalier operasının başarısına dayanarak,

136
müziğinde Viyana valslerine önemli yer verilmiştir ama o eser kadar popülerlik
kazanmamıştır.
1934 Ledi Makbet Mtsenskovo Uyezd
(Mtsenkli Lady Macbeth) Dmitri Şostakoviç Eserin bir katili sempati ile incelemesini
beğenmeyen Sovyet Pravda gazetesi operanın müzik ve konusuna hücum etmiş ve bestecinin
daha sonra Rusya'da eserin 1963e kadar yapımlanmamasına neden olmuştur. Batıda ise eser
cinsellik içeriği ve özellikle müzik ile dile getirilmeye çalışılan aksiyonlar dolayısıyla tenkite
uğramıştır.
1934 La fiamma|(Alev) Ottorino Respighi Yoğun bir dille tarihsel bir olaya eğilmektedir.
Kuruluş bünyesinin uygunluğu ve zengin enstrümantasyonu ile XIX. yüzyıl "verismo"
akımının bir örneğidir.
1934 Özsoy Operası Ahmet Adnan Saygun Bir perdelik Farabi'nin Şehname'sinden
uyarlanan ve mitik iki kardeşin (Tur ve İraj) öyküsünü anlatan; ilk defa Türkiye
Cumhuriyeti'nde bir Türk besteci tarafından hazırlanan ve yapımlanan bir opera eseridir.
1935 Die schweigsame Frau
(Sessiz Kadın) Richard Strauss XVII. yüzyıl İngiliz oyun yazarı Ben Jonson'dan uyarılmış
bir öyküye dayanan bir komik opera.
1935 Porgy ve Bess George Gershwin İçeriğinde caz ve Amerikan zenci kölelerin şarkı ve
muziğini kapsamakta ve ABD güneyindeki zenciler arasındaki hayatı aksettirmeye
çalışmaktadır. İlk defa müzikal oyun olarak sahnelenmesi mali başarısızlıkla sona ermiştir;
ama 1941'de önceki verziyonda bulunan konuşulan kısımlar resitatiflere çevrilip esere bir
opera havası verilmiştir.
1937 Lulu Alban Berg Bu eser Berg'in öldüğü zaman tamamlanmamıştı. Fakat "Friedrich
Cerha" tarafından eklerle tamamlanmış ve 1979da ilk defa sahnelenmiştir.
1937 Riders to the Sea
(Denize Atlılar) Ralph Vaughan Williams İrlanda'nin doğusunda bu Atlas Okyanusu adası
olan Arran'da geçen bu kısa ve ölümlü bir trajediyi inceleyen opera Vaughan Williams'ın en
güzel eseri olarak tanımlanmıştır.
1938 Daphne Richard Strauss Bir mitik konuyu işleyen lirik ve pastoral müzikli bir opera.
1938 Julietta Bohuslav Martinu Belleklerini kaybetmiş kişilerden oluşan bir şehir içinde
sanki bir rüya havasında olan hayatı inceleyen bu opera Martinu'nun ustalık opera eseri
olduğu belirtilir.
1938 Mathis der Maler
(Ressam Mathis) Paul Hindemith Hindemith'in en popüler eseri olan bu opera, bestecinin
Naziler altındaki hayatını anlatan bir kıssadan hisse alınacak hikâye gibi ortaya konulmuştur.
1941 Paul Bunyan' Benjamin Britten Bir güçlü devin yaşamını ele alan bir Amerikan halk
masalından, W.H.Auden tarafından uyarlanarak hazırlanmış bir libretto ile Britten tarafından
bestelenmiş bir hafif operet janrında ilk opera eseri.
1942 Capriccio Richard Strauss Bu opera bestecisi Strauss'un yazar Stefan Zweig ile
birlikte yaptığı bir entelektüel eksersiz sonucudur.
1943 Der Kaiser von Atlantis
(Atlantis Kralı) Viktor Ullmann Theresiensdtadt Nazi toplama kampı içinde yazılıp
bestelenip, 1975e kadar temsil edilmemiştir. Hem liberetto yazarı ve hem de besteci
Auschwitz Nazi toplama kampında öldürülmüştür.
1945 – Günümüz
1945 Peter Grimes Benjamin Britten Bu eserle Britten İngiliz operasını dünya müzik ve
opera sahnelerine Henry Purcell'in Didea ve Eanas operasından sonra ilk defa olarak
çıkartmıştır.
1945 Voyna i mir

137
 (Savaş ve Barış) Sergey Sergeviç Prokofyev Prokofiev klasik Rus tarihi opera
geleneklerine dönüp bu eserini Tolstoy'un klasik romanından uyarlamıştır. Bu eserin çok kere
temsili kısaltılmış bir şekilde yapılmaktadır. Eserin bestelendiği şekilde sahnelenmesi için
değişik enstrümanlarda 37 tane soloist gerekmektedir.
1946 'Obrucheniye v monastïre
(Bir Manastırda Nişanlanma) Sergey Sergeviç Prokofyev Opera buffa janrında bir
romantik komedi.
1946 The Medium
(Medyum) Gian Carlo Menotti Bu eserde Menotti halkının batıl ittikatları ve inançları
dolayısıyla ABD'yi müziksel yolla hicivedip eleştirmektedir. Menotti'nin en güzel opera eseri
olduğu bildirilir.
1946 The Rape of Lucretia
(Lucretia'ya tecavüz) Benjamin Britten Britten tarafından bestelenen ilk oda operası.
1947 Albert Herring Benjamin Britten Ensambl şarkılarının ağır bastığı bir komik opera.
1947 Dantons Tod
(Danton'un Ölümü) Gottfried von Einem Fransız Devrimi sırasında terör rejimini
inceleyen "Georg Buchner"'in oyunundan kısaltılıp uyarılan bir opera.
1947 Les mamelles de Tirésias
(Tirésias'in Memeleri) Francis Poulenc Francis Poulenc'in ilk opera eseri olan ve
Guillaume Apollinaire'in yazdığı bir oyundan uyarlanan iki perdelik gerçeküstücülük görüşlü
bir opera buffa.
1949 Il prigioniero
(Tutuklu) Luigi Dallapiccola Bu operanın müziğinin çok büyük bir kısmı, (dua, ümit ve
serbestlik temalarını temsil eden) üç tane 12-notluk ton sırasından oluşmaktadır.
1950 The Consul
(Konsolos) Gian Carlo Menotti "Ahenksiz (dissonant)" müzik parçalarından oluşan bu
opera Menotti'nin besteleri arasında en fazla "avangart" yaklaşımlı olanıdır.
1951 Amahl and the Night Visitors
(Amahl ve Gece Misafirleri) Gian Carlo Menotti Bu Noel şenlikleri için özel olarak
televizyon seyircisi için hazırlanmıştır.
1951 Billy Budd Benjamin Britten Britten'in bu uzun operası Herman Melville tarafından
yazılmış öyküye dayanmaktadadır. Tüm oyuncular erkektir. İnsanlığın kusurlu olması
temasını çok güzel şekilde işlemektedir.
1951 Pilgrim's Progress
(Çarmıh Yolcusu) Ralph Vaughan Williams Bu eserin konusunun kaynağı 17. yüzyılda
"John Bunyan" tarafından yazılan İngilizce bir alegorik roman olan "Çarmıh Yolcusu
(Pilgrim's Progress)"'dur. Libretto da besteci tarafından hazırlanmıştır.
1951 The Rake's Progress
(Hovarda'nın Hayatının Gelişmesi) İgor Stravinski Bu eserini librettosu 17. yüzyıl İngiliz
ressamı William Hogarth tarafından çizilmiş bir gravür serisinden ilham alan 20. yüzyıl
İngiliz şairi W.H.Auden tarafından hazırlanmıştır. Müzik olarak bu eser Stravinski'in en
önemli opera eserdir ve Mozart'dan ilham alınmıştır.
1952 Boulevard Solitude
(Bulvar Yanlızlığı) Hans Werner Henze Bu eser Henze'nin birinci opera eseri olup Manon
Lescaut öyküsünü güncelleştirmektedir. Daha önce aynı konuyu işleyen Puccini ve Massenet
tarafından hazırlanmış önemli opera eserleri de bulunmaktadır.
1953 Gloriana Benjamin Britten İngiliz Kraliçesi II. Elizabeth'in 1953'de yapılan tac giyme
töreni için hazırlanmıştır. Daha önceki bir İngiliz Kraliçesi olan I. Elizabeth ile soylu Essex
Baronu arasındaki ilişkileri incelemektedir.
1954 Ognenny angel

138
 (Ateş Meleği) Sergey Sergeviç Prokofyev İyilik ve kötülük arasındaki mücadeleyi
"sembolist" olarak çok derinden inceleyen bir konusu bulunmaktadır. Prokofyev'in bu eser
için hazırladığı müzik bir opera sahnesi için bestelenen en "avangart" müzik olduğu bildirilir.
Prokofyev bu eserin yapımını görmeden ölmüştür.
1954 Turn of the Screw (Kötülüğün döngüsü) Benjamin Britten Henry James tarafından
yazılmış bir hayalet öyküsünden ilham alınan bir oda operasıdır. Bir tema ve 15 serilik on-iki
tonluk sisteme göre yazılmış varyasyonlardan oluşup orkestranın aktif olarak katkısını içerir.
1954 Troilus ve Cressida William Walton Truva Savaşı konulu bu opera Shakespeare'in
aynı adlı oyundan ilham almıştır. Walton'un bu eseri ilk temsillerinde seyiriciler tarafından
tutulmamıştır.
1955 The Midsummer Marriage
(Yaz Ortası Evlenmesi) Michael Tippett Tippett'in ilk tam bir operasıdır ve liberetto da
besteci tarafından yazılmıştır.
1956 Candide Leonard Bernstein Voltaire'in aynı adlı eserinden uyarlanan bir operetdir.
"Glitter and Be Gay (Parla ve Neşeli Ol)" adlı soprano aryası Romantik operalarının ana
aryalarının alaylı bir parodisidir.
1957 Dialogues des Carmélites
(Karmelit Rahibeleri Dialogları) Francis Poulenc Fransız Devrimi döneminde bir
manastırdaki rahibelerin hayatını işleyen bir Fransız "grand-opera" janrında bir eserdir.
1958 Vanessa Samuel Barber Bir modern opera olmakla birlikte alışılagelmiş
konvansiyonel tonalite sistemine göre hazırlanmıştır ve verismo ve post-romantik stildedir.
Bu eser için Barber'a Pulitzer Ödülü verilmiştir.
1959 La voix humaine
(İnsan Sesi) Francis Poulenc Sevgilisi ile telefonda konuşan üzüntülü bir kadından oluşan,
tek karaketeri bulunan bir perdelik kısa bir opera.
1960 A Midsummer Night's Dream
(Bir Yaz Gecesi Rüyası) Benjamin Britten Librettosu Benjamin Britten ve Peter Pears
tarafından William Shakespeare'in aynı adlı oyunundan uyarlanmış bir opera. Bu eser opera
tarihinde tek ve ilk olarak başroldeki erkek sesinin bir "kontr-tenör" için hazırlanması
dolayısıyla tanınır.
1961 Elegy for Young Lovers
(Genç Sevgililer İçin Mersiye) Hans Werner Henze Besteci bu eserininin librettosunu
yazan W.H.Auden ve Chester Kallman'dan bu eserin bestesinin sevecen ve güzel sesler ortaya
çıkarması için içerikli olmasını istemiştir.
1962 King Priam
(Truva Kralı Priam) Michael Tippett Tippett'in antik klasik Homer'in İlyada eserinden
uyarlanan librettolu ve yine derin konulara eğilen ikici operası.
1964 Curlew River
(Çulluk Irmağı) Benjamin Britten Bir Hristiyan kilisesinde de temsil edilmek üzere
hazırlanan modern dinsel konuları işleyen içerikli bir kilise operası.
1965 Der junge Lord
(Genç Kişizade) Hans Werner Henze Henze'nin İtalya'da yaşadığı dönemin sonlarında
hazırladığı İtalyan tipi dramatik konulara eğilen opera eseri.
1965 Die Soldaten
(Askerler) Bernd Alois Zimmermann Bu eser Köln Operası tarafından sipariş edilmiştir;
ama birinci versiyonda bulunan orkestra büyüklüğü ve çalgıcılardan istenilen yüksek teknik
virtuozluk seviyesi nedeniyle istenilen yapıma sokulamış ve besteci tarafından yapılan
kısaltmalar ve basitleştirilmelerden sonra temsil edilmiştir.

139
 1966 Antoni ve Kleopatra Samuel Barber Bu eserin birinci versiyonu tümüyle William
Shakespeare'in metninden oluşan bir librettoya göre bestelenmiş ve seyriciler tarafandan
tutulmamıştır. Sonra Menotti tarafından revize edilmiş ve başarılı olmuştur.
1966 The Bassarids
(Bassaridler) Hans Werner Henze Bu opera için libretto yazan W.H.Auden ve Kallman,
eserinin besteci Henze'den müzik bestesine başlamadan Wagner'in Götterdämmerung opera
müziğini dinlemesini istemişlerdir.
1967 The Bear
(Ayı) William Walton Bu eserin libretosu Rus yazarı Anton Çehov'un bir öyküsünden
uyarlanmıştır.
1968 Punch and Judy
(Punch ve Judy Kukla Oyunu) Harrison Birtwistle İçeriği geleneksel kukla
oyuncularından oluşan Birtwhistle'ın bu ilk opera eseri "English Opara Group" tarafından
sipariş edilmiştir. İlk sahnelenmesinde eserde bulunan şiddet içeriği ve müziğin modernliği
dolayısıyla İngiliz opera çevrelerinde protesto ile karşılanmıştır.
1968 The Prodigal Son
(Savurgan Oğlun Karşılanması) Benjamin Britten Britten'in üçüncü defa İncil'de bulunan
bir hikâyeyi kiliselerde sahnelenmek hedefiyle opera olarak hazırlaması.
1969 The Devils of Loudun
(Loudun'un Şeytanları) Krzysztof Penderecki 17. yüzyılda Fransa'da Loudon şehrinin
tümüyle şeytanlarca büyülenmesi tarihini ele alan Penderecki'nin ilk operası çok popüler
olmakla beraber besteci tarafından birkaç kere revize edilmiştir.
1970 The Knot Garden
(Düğüm Bahçesi) Michael Tippett Özel bir düğüm şeklinde ve kokulu bitkilerden oluşan
bahçeyi alegori olarak alan Tippett bu üçüncü operası için modern konulu librettoyu kendisi
hazırlamıştır.
1971 Owen Wingrave Benjamin Britten Britten bu savaş aleyhtarı prensip içeren operasını
İngiliz BBC televizyon şirketi tarafından yayınlanmak üzere özel olarak hazırlamıştır.
1972 Taverner Peter Maxwell Davies 1960li yıllarda İngiltere'de yetişen önemli bir besteci
olan Davies bu eserini 16. yüzyıl İngiliz bestecisi John Taverner hakkında bir mitik öyküden
uyarlamıştır.
1973 Death in Venice
(Venedik'te Ölüm) Benjamin Britten Thomas Mann'ın aynı adlı eserinden uyarlanan bu
opera Britten'in son opera eseri olarak bestecinin ölümünden üç yıl önce sahnelenmiştir.[18]
1976 Einstein on the beach
(Einstein Plajda) Philip Glass Bu eser batılı opera geleneklerinden uzaklaşıp bir sıra şarkı
söylemeden oluşmaktadır.
1978 Le Grand Macabre
(Büyük Korkunç Şey) György Ligeti İlk defa sahnelenmesi 1978de Stockholmde
yapılmıştır ve 1996da Ligetti tarafından derin bir revizyondan geçirilmiştir.
1978 Lear
(Lear) Aribert Reimann İngiliz oyun yazari Shakespeare'in trajedisinden uyarlanmış
dışavurumculuk (ekspresyonizm) stilli bir opera eseri. Bu eserde başrol katkısı özel olarak
ünlü bariton Dietrich Fischer-Dieskau için hazırlanmıştır.
1980 The Lighthouse
(Deniz Feneri) Peter Maxwell Davies Bu oda operası Davies'in kendi hazırladığı libretto
ile bestelenmiştir.
1983 Saint-François d'Assise
(Assisili Francesco) Olivier Messiaen Bu eser 120 enstrüman kapsayan bir orkestra ve çok
büyük bir koro gereksinmektedir.

140
 1984 Un re in ascolto
(Dinleyen Kral) Luciano Berio Bu opera bestecinin üç ayrı yazarın (Friedrich Einsiedel,
W.H.Auden ve Friedrich Wilhelm Gotter) değişik metinlerinden toplayıp geliştirdiği bir
liberettoya göre bestelenmiştir.
1984 Akhnaten Philip Glass Bu Philip Glass'ın daha önceki modernist opera eserine
kıyasla, libretto içeriği ve yazma stili daha lirik ve daha geleneksel olarak konuyu işlemekle
beraber, bu eserdeki müziğin büyük bir kısmı Glass'in bestelediği en '"ahenksiz (dissonant)"
müzikten oluşmaktadır.
1986 The Mask of Orpheus
(Orfe'nin Maskesi) Harrison Birtwistle Birtwhistle'in büyük bir hevesle hazırladığı bu
opera eseri Orfe (Orpheus) efsanesini değişik bakış yönlerinden ele almaktadır.[298]
1987 A Night at the Chinese Opera
(Çin Operasında Bir Gece) Judith Weir Bu eser Çin Yuan Hanedanı döneminde yazılan bir
Çin tiyatro oyunundan uyarlanmıştır.[299]
1987 Nixon in China
(Nixon Çin'de) John Adams Müziksel olarak bu modern minimalist müzik stilindededir.
1972de ABD Cumhurbaşkanı Richard Nixon'un Çin ziyaretini ve Mao Zedong ile
görüşmesini anlatan bir "haber operası" janrındadır.
1991 Gawain Harrison Birtwistle Birtwhistle'in operası "Sir Gawain ve Yeşil Şövalye" adlı
bir ortaçağ İngiliz şiirinden uyarlanmıştır.

19. Yüzyılda Avrupa'da Müzik

1830’lardan 20. yy’ın başlarına kadar uzaman bu döneme “Romantik Dönem” de
denilmektedir. Romantizm, eski Fransızcadaki “romance” (şiir yazma) sözcüğünden
kaynaklanmıştır. Düşünsel planda romantizm, öznelliğe, kişiselliğe, kişinin öznel
duyarlılığına dayanır, bireyselciliğin geliştirilmiş biçimidir. (Say, 1995: 337) Bu dönemin öne
çıkan isimleri arasında Beethoven, Schubert, Schumann, Mendelssohn, Chopin, Liszt, Wagner
gibi isimler bulunmaktadır. Dönemin bestecileri, düşüncelerini sınırlamamış, iç dünyalarını
sanatlarına yansıtmışlardır. Bu dönem bir önceki yüzyılın kuralcılığına karşı bir duruş
sergiler. Önceki yüzyılda belli kesimlerin isteklerine göre yapılan müzik, yerini bestecinin
kendi iç dünyasını anlatma isteğine bırakmıştır. Sanatçılar küçük toplulukların hizmetlisi
olmaktan çıkmış, geniş kitlelere hitap etmeye başlamıştır. Bu dönemin bestecileri özgürlüğü
ve değişkenliği de beraberlerinde taşımaktadırlar.
18. yy sonunda ve 19. yy başında dünyanın toplumsal yapısında büyük değişimler
görülmektedir. 18. yy Aydınlanma Hareketinin temeli olan “usçuluk” karşısında duyguyu öne
süren romantik akımı geliştiren toplumsal ortam, Fransız Devrimi’nin yarattığı düş kırıklığı
ile açıklanabilir (Say, 1995: 338).
1789 Fransız Devrimi ile yönetici sınıfın değişmesi ve burjuvazinin iktidara ortak oluşu,
tüm Avrupa Krallıklarını tedirgin etmiş, 1790’lardan 1825’e kadar süren Napolyon Savaşları
da Avrupa’ da karmaşa yaratmıştır. Amerika’ da cumhurbaşkanı Andrew Jackson katılımcı
demokrasi fikrini yerleştirir. Rusya’ da Çar I. Nikola, Avusturya’da Prens Metternich, Fransa’
da Louis Philippe, İngiltere’de Kraliçe Victoria hüküm sürmektedir. Metternich
merkeziyetçiliği savunmakta ve özgürlükçü demokrasiye karşı durmaktadır. Buhar
makinesinin bulunuşuyla başlayan Edüstri Devrimi Avrupa’ya yayılmıştır. Modern Ekonomi
Bilimi kurulmuş, demiryolları kurulmuş, ulaşım kolaylaşmıştır. Büyük kentler gelişmeye ve
sanayileşmeye başlamıştır. Bunun sonucunda politikacılar, sanayiciler sanata vakit
ayıramamış, yönetici kitle ile besteci arasında bir uzaklaşma olmuştur. Besteciler esin
kaynaklarını kendi iç dünyalarında aramaya başlamışlardır, yaşamın gerçeklerinden uzak
durarak, kendi sanatıyla ilgilenmişlerdir. Özel müzik patronları ortadan kalmış, konser
kurumları artmıştır. Eğitimli küçük bir dinleyici kitlesi yerini eğitimsiz, müziği hemen
141
kavrayamayan orta sınıf dinleyicisine bırakmıştır. Hiçbir ünlü besteci kiliseye hizmet için
dinsel beste yapmamıştır. Sanayileşmenin, kent yaşamının bunalımından kaçan sanatçı
doğanın saflığına sığınmakta ve ona her yönüyle yansıtmaktadır (İlyasoğlu, 1996).
Bu yüzyılda belli bir kesim için beste yazılmadığından, besteci bestelerine kendi içsel
dinamiklerini yansıttığından yapıtlar zorlaşmış ve virtüöz yorumcular ortaya çıkmıştır.
Besteciler kendi karmaşalarını ifade edebilmek için armoni ve kontrpuan kurallarını
zorlamaya başlamışlardır, bu da çalgıların da sınırlarının zorlanmasını beraberinde getirmiştir.
Bu dönemin başlıca müzikal özellikleri arasında; uzun, duygulu müzik cümlelerinin
anlatımcı niteliği, uyuşumlu aralıklara dayalı geniş atlamalar, renkli bir armoniye ve
çalgılama yapısına önem verme, ritimde özgürlük, biçimde katı kalıplardan arınmışlık, ses
sahasının farklılığını duyurabilmek için yeni çalgılar yaratmaya kadar varan arayışlar,
tonalitenin müziğin temel düzeni olarak yayılması, tempo, nüans ve gürlük işaretlerini
sanatçının kendine göre nitelemesi sonucu bu işaretlerin kalabalık bir hal alması, durak
noktasına varılamayan bir duygunun egemen olması, uyuşumsuz seslerin kullanılması, bir
tondan diğerine hazırlıksız geçilmesi gibi özellikler sayılabilir. Bu özellikler dramatik bir
anlatımı sağlayabilmek için kullanılmıştır. Klasik dönemde biçim özü yönetirken, bu
dönemde öz biçime karar verir (İlyasoğlu, 1996).
Dönemin en önemli çalgısı piyano olmuştur. Piyanonun en küçük sesten en büyük sese dek
ses gürlüğüne karşı duyarlılığı, bestecinin ruh durumundaki değişkenlikler için elverişlidir.
Piyano için minyatür yapıtlardan dev konçertolara dek her biçimde beste yapılmıştır
(İlyasoğlu, 1996: 82).
Bestecilerin bir kısmı klasik senfoni biçimini korumuş, senfonilerine hiçbir betimleyici
başlık, açıklama koymamışlardır, bir kısmı programlı senfoni[2] yazarak uzun açıklamaları ve
betimleyici başlıkları tercih etmişlerdir. Her iki biçimden de etkilenip kimi senfonisini
programlı, kimisini klasik kalıplarda besteleyen besteciler de bulunmaktadır. Bu dönemde
orkestra için yazılan müzik klasik senfoniler, programlı senfoniler, konser uvertürleri[3],
senfonik süit[4] ve senfonik çeşitlemeler ve solo konçertolar[5] olarak incelenebilir. Dönemin
senfonileri tema birliğini gözetir, belli bir temanın çeşitlenmesi tekniği kullanılır (İlyasoğlu,
1996: 83).
Vokal müzikten çok çalgı için yazılan müziğin daha dramatik olduğu ve romantik ruhu
çalgıların daha iyi anlattığı düşünülür. Çalgıların tınıları araştırılmakta, yeni çalgıların
olanakları denenmektedir. Çalgılar için yazılan müzik, söz boyunduruğundan, metin
kaygısından kurtulup saf müzik olacağı için değerlidir (İlyasoğlu, 1996: 84).
Bu dönemde oda müziği dalında en verimli olan besteciler klasik ilkelere bağlı kalanlar
olmuştur. Dönemin önemli vokal biçimi lied[6]’lerdir. Bazı eserlerde koro kullanımına da
rastlanır, ancak dönemin bestecileri koro kullanımının orkestra çalgıları kadar romantik
duyguları anlatmaya elverişli olmadığını düşünmektedirler (İlyasoğlu, 1996).
Önemli Batılı Besteciler
Ludvig Van Beethoven (1770- 1827):
Ludwig van Beethoven 1770 yılında Almanya Bonn’da doğdu. İlk müzik öğretmeni
babasıdır. Alkolik bir müzisyen olan babasının Beethooven’a piyano eğitiminde çok sert ve
acımasız davrandığı bilinir. Mutsuz bir çocukluk geçiren Beethoven, küçük yaşlarda ailesinin
geçimine katkıda bulunmak için kilisede piyano çalarak çalışmaya başlamıştır. Daha 8
yaşında seyirci önünde klavsen çalan Beethoven, 12 yaşında saray orgcusu oldu. 13 yaşında 3
sonat yayımladı. (Champigneulle, 1975)
1787 yılında Mozart'la çalışmak umuduyla Viyana'ya gitti. Mozart ile bir süre çalışma
fırsatı bulsa da annesinin hastalığı nedeniyle Bonn'a döndü. 1792'de Viyana'ya geri
döndüğünde Mozart'ın ölmüş olduğunu öğrendi. 1792 yılında Viyana’ya giden Beethoven
klasik müziğin ünlü bestecisi Joseph Haydn’ın yanında çalışmaya başladı. Joseph Haydn kısa
sürede Beethoven’ın üstün yeteneğini fark etti ve her konuda ona destek oldu. Beethoven,
142
başlarda besteci olarak değil piyanist olarak adını duyurdu. Daha sonra yaptığı bestelerle
klasik müziğin 19. yüzyılın sonuna kadar yaşayan tüm müzisyenlerini etkiledi.
Beethoven’ın dokuz senfonisi, beş piyano konçertosu, bir keman konçertosu, bir piyano,
keman ve çello için üçlü konçerto, otuz iki piyano sonatı ve birçok oda müziği eseri
bulunmaktadır. Sadece bir opera, Fidelio, bestelemiştir.
Fransız ve Amerikan Devrimleri, sonra da Napoleon’un egemenlik kurduğu bir Avrupa’nın
duygu ve düşünce iklimi, Beethoven’ın müziğini büyük ölçüde etkilemiştir. (Mimaroğlu,
1961: 106) Beethoven çok titiz çalışan bir müzisyendi. Müziği, ifade gücü ve teknik olarak
çok üst seviyedeydi. Beethoven, Haydn ve Mozart’tan devraldığı prensipleri geliştirdi, daha
uzun besteler yazdı ve daha tutkulu, dramatik eserler oluşturdu. Özellikle Op. 109 piyano
sonatıyla Klasik müziğin Romantik Dönemini başlatmıştır.
Yaşamı boyunca sağlık problemleri çeken Beethoven 1801’de işitme problemleri
yaşamaya başlamış ve 1817’de tamamen sağır olmuştur. Bu dönemden sonra sağırlığı müzik
yaşamını hiçbir şekilde etkilememiştir. Hatta hepimizin çok iyi bildiği 9. senfoniyi sağırlık
döneminde bestelemiştir.
1827 yılında 56 yaşındayken dünyaca tanınan bir besteci olarak ölmüştür ve cenazesine
otuz bine yakın insan katılmıştır. (http://tr.wikipedia.org/wiki/Ludwig_van_Beethoven,
19.05.2011)
Franz PeterSchubert (1797-1828):
Viyana yakınında, Lichtenthal’de doğdu. Çocukluğunda saray kapellasında şarkı söyledi.
Peter beş yaşına geldiğinde ilk müzik derslerini ailesinden aldı. Babası ona, temel müzik
derslerini de, keman çalmasını da öğretti. Lied’lerle uğraştı. Daha 18 yaşında çok güzel
melodiler bestelemeye başlamıştı. 15 yıl içinde, Goethe’nin, Schiller’in, Ruckert’in, Heine’in,
Uhland’ın şiirleri üstüne 633 lied yazdı. (Champigneulle, 1975: 91)
1815 yılı Schubert’in yaşamında bir dönüm noktası oldu denilebilir. İsveç asıllı olan ama
Almanya’da doğup büyüyen Franz von Schober, iyi bir aileye üye, ekonomik sorunları
olmayan bir hukuk öğrencisiydi. Schubert’in şarkılarını duyup çok etkilendi ve kendisiyle
tanışmak üzere Viyana’ya geldi. Birkaç kez onu evini ziyaret etti. O günlerde,
Lichtenthal’deki öğretmenlik görevinden çok sıkılan Schubert, yeni arkadaşına beste yapmaya
zaman bulamamaktan yakınıyordu. Schober, ona okulu bırakmasını, ailesinden ayrılıp yalnız
yaşayacağı bir eve taşınmasını ve tüm zamanını beste çalışmalarına vermesini öğütledi.
Öğretmenlik onun yaratıcılığını köstekliyordu. Fikir güzeldi ama Schubert’in bunu
karşılayacak denli parasal gücü yoktu. Schober, para konusunda endişelenmemesini, tüm
giderleri karşılayacağını söyledi. Schubert’e yalnızca beste çalışmaları yapmak kalıyordu. Bu
görüşü her iki gencin aileleri de onaylayınca, kiraladıkları daireye taşındılar.
Yeni yaşamı Schubert için çok iyi oldu. Arkadaş çevresi çok genişledi. Kendisinden otuz
yaş büyük olan ünlü bariton Johann Michael Vogl ile bu dönemde tanıştı ve kurdukları
dostluk, Schubert’in ölümüne değin sürdü.
Schubert denince akla “Bitmemiş Senfoni” gelir. 1822 yılında bestelediği ve “8. Senfoni”
olarak da bilinen bu yapıtını Schubert’in tamamlayamadığı varsayıldığı için yapıt, bugün de
“Bitmemiş” tanımlamasıyla anılmaktadır. Schubert’in “Bitmemiş Senfoni”si yanı sıra beş
adet de “Bitmemiş Sonat”ı vardır. Melodik ve harmonik çatıları tamamlanmış olmalarına
karşın bu beş sonat da tam olarak bitirilmemiştir. (http://tr.wikipedia.org/wiki/Schubert,
19.05.2011)
Schubert, müziğini şiire uydururken, şiirin yapısına ve ritmine körü körüne bağlanmış
değildir. Mozart ve Beethoven’ da bu birleştirmede çekingen bir bağlılık sonucu, şiirin
melodileri koşulladığı görülür. Oysa Schubert şiiri bağlayıcı bir gereç gibi değil, melodik
yapının özgürlüğünü dürtecek, geliştirecek bir yorum ortamı gibi kullanmıştır (Mimaroğlu,
1961: 120).
Robert Schumann (1810-1856):

143
 Saksonya’ da Zwickau’ da doğan Schumann, bir kitapçının oğludur. Küçük yaşta piyano
dersleri alan Schumann, babasının desteğiyle küçük parçalar bestelemeye başladı. Ünlü bir
virtüöz olmak isteyen Schumann, bir parmağının kazara çalışmaz hale gelmesiyle kendini
beste yapmaya adadı. (Champigneulle, 1975: 94)
1834’de, 19.yy’ın en önemlilerinden birisi haline gelecek bir müzik gazetesi çıkardı. (Neue
Zeitschrift für Musik) 10 yıl boyunca gazetenin editörlüğünü ve başyazarlığını yaptı.
Çağdaşları Frederick Chopin, Hector Berlioz, genç Johannes Brahms ve Franz Schubert’i
tanımak için büyük gayret sarfetti.
Gönül ilişkileri Schumann’ın hayatında önemli bir rol oynadı. En büyük aşkı, Friedrich
Wieck’in kızı Clara idi. Clara çok yetenekli bir besteci idi. 1838-1839 yıllarında Clara’nın
çalması için çok başarılı bir piano eseri besteledi (C Major Arabesk, Op. 18). 1840’da yasal
engelleri aşarak evlendiler. Evlilikten sonra Schuman, şarkılar bestelemeye başladı. 140 şarkı
(lied) besteleyen Schumann, bu türün en güzel örneklerini verdi. Bu türdeki eserlerinin en
ünlüsü Dichterliebe’dir. Bir pianist-besteci olan Schumann, şarkılarındaki duyugunun
anlatımında pianoya büyük rol verdi. 1840’a kadar enstrümental müziğin vokal müzikten
daha üstün olduğunu savunan Schumann’ın, fikir değiştirererek vokal eserler bestelemeye
başlamasının arkasında Dichterliebe’nin şairi Heinrich Heine’a duyduğu hayranlık ve gün
ışığına çıkardığı besteci Schubert’in eserlerini onun şarkılarından etkilenmesi vardır. Ayrıca
Clara’ya söylemek istediklerini şarkılarla doğrudan söyleyebilmek için şarkı bestelemeyi
seçmiştir. Ancak piyano alanındaki yeteneği ile besteciliğini birleştirerek insan sesi ile
piyanonun eşit önemde olduğu eserler besteledi. Bu yaklaşım, Schumann’ın lied türüne en
büyük katkısı oldu. (http://tr.wikipedia.org/wiki/Robert_Schumann 19.05.2011)
Felix Mendelssohn (1809-1847)
Hamburg’lu zengin bir yahudi bankacının oğludur. Babasının ona sağladığı kolaylıklar
sayesinde çağının büyük müzikçileriyle ilişki kurmak ayrıcalığını elde etti. Weber ve
Schumann ile dostluk kurdu. 1829’ da İngiltere’ye gitti, büyük konserler düzenledi. Orkestra
şefi nitelikleri, zarif ve aydınlık besteci yeteneği, Haendel’in biçimlerini taklit edişi Londra
halkının çok hoşuna gitti. Sonra Leipzig şehri orkestra şefliğine, daha sonra konservatuar
yöneticiliğine atandı. Oratoryolar, kantatlar, senfoniler, 17 yaşındayken uvertürünü
bestelediği “Bir Yaz Gecesi Rüyası” için sahne müzikleri besteledi (Champigneulle, 1975:
96).
İngiltere'de iken pek çok eser besteledi ve İskoçya'ya yaptığı geziden esinle İskoç
Senfonisi'ni bestelemeye başladı. Anne-babasının 25. evlilik yıldönümlerinde çalınmak üzere
"Die Heimkehr aus der Fremde" başlıklı şarkı dizisini de bu dönemde besteledi. Sanatçının
gezileri; Güney Almanya, Avusturya, İtalya, İsviçre, Fransa ve tekrar İngiltere'den sonra,
1832 yılının Nisan ayında yine Berlin'de sona erdi. 1840 yılında Orta Avrupa'nın en tanınmış
bestecisi haline gelen Mendelssohn, 1841'de Leipzig'de bir konservatuvar kurdu. Bu
konservatuvar, 1846'da Avrupa'nın en üstün müzik okulu haline geldi.
1847'de ablası Fanny'nin ölüm haberi üzerine yaşama isteğini yitiren sanatçı, Fa Minör 6.
Yaylı Çalgılar Dörtlüsü ve Fanny için Requiem'i besteledi. Aynı yıl bir beyin sarsıntısı
geçirerek kısmi felç olan Mendelssohn, 4 Kasım 1847'de hayatını kaybetti ve ablası Fanny'nin
yanına gömüldü. (http://tr.wikipedia.org/wiki/Mendelssohn 19.05.2011)
Frederic Chopin (1810-1849)
Varşova yakınında doğmuştur. Piyanocu olarak ilk başarılarını Polonya ve Viyana’ da
kazanmıştır. Babası Fransız, annesi Polonyalı olup ömrünün büyük kısmını şöhretini
kazandığı Paris'te geçirmesine ve klasik müzik literatüründe Fransız ismiyle anılmasına
rağmen gönlü her zaman o dönem Rus işgali altındaki vatanı Polonya'da olmuştur. Bu durumu
ile Chopin devrinin önemli karakterlerindendir. Milli sınırların üzerinde bir müzisyendi
denebilir. Zaten 19.yy’ da ortaya çıkan yeni tip bir sanatkarın veya dahi virtüözlerin hali milli
bir sanatkar olmaktan çok evrensel bir sanatkar olmaktır.

144
 Chopin, tam anlamıyla romantik bir sanatkar, fakat yine yaratılış bakımından bambaşka bir
şahsiyetti. Besteciliği bunu en açık şekilde gösterir. Pek az eseri istisna edilirse besteciliği
tamamen piyanoya vurmuştur. Piyanodan kendini gösteren yeni tınlama imkânları çıkarmış,
ayrıca devrinin henüz ulaşamadığı tınıları bile keşfetmiştir. Bununla birlikte armonilerinin
geniş ve zengin ifade sahası, çok farklı üstünlüğünü, bu melodiler ve onların ortaya
konuşunda beliren ritimlerin özel bir serbestlikle düzenlenişi ve sonunda lirik şiire has bir
tattan gelişerek yükselen ifade yeteneği gibi nitelikleriyle, Chopin’in Fransız müziğinin ancak
çok daha sonra varabildiği özelliklerin ilk hatlarını tespit etmek mümkündür.
Gerçekte, yeteneği küçük yaşta beliren ve genç yaşta olgunlaşan bu müzisyen de çalışma
yolunu tutmak zorunda kalmıştır. Beethoven’in öldüğü sene Joseph Elsner’in öğrencisi olarak
Varşova’da genel dikkat ve ilgiyi üzerine çekmiştir. Viyana’da kaldıktan sonra Temmuz
Devrimi sırasında Paris’e gelmiştir. Orada piyanist olarak ünlenmiş ve adı Avrupa'nın her
tarafına yayılmıştır. Besteciliği de orada gelişmiş ve yükselmiştir. 1837-1847 arasında Fransız
yazar George Sand (Barones Dudevant) ile inişli çıkışlı bir ilişki yaşamıştır. Ömrü boyunca
kırılgan ve zayıf olan bedeni 1849'da tüberküloza yenik düşmştür. Cenazesinde kendi
bestelediği Marche Funébre Cenaze Marşının (2.Piyano Sonatı 3.Bölüm) değil Mozart'ın
Requiem' inin çalınmasını istemiştir. Paris'te Pére Lachaise mezarlığına gömülmüştür.
(http://tr.wikipedia.org/wiki/Chopin 19.05.2011)
Franz Liszt (1811-1886):
19. yüzyılın en önemli piyanistlerinden birisi, senfonik şiir tarzının yaratıcısı olan
bestecidir. Macar bir küçük burjuva ailesinin çocuğudur. 12 yaşında Paris’ e gitmiş ve
dinleyici kitlesini çalışının olağanüstü çevikliğiyle ve yorumlarının gücüyle sarsmıştır. Şiire
çok yakın, edebi ve betimleyici özellikte bir müzik yaratmıştır. Liszt, tekniğinin kaynakları
sayesinde senfonik şiirin programlarını piyanoya ilk uyarlayan sanatçıdır (Champigneulle,
1975: 102).
Liszt, orkestra müziğine senfonik şiir adı verilen, klasik düzene karşıt, çoğunlukla müzik
dışı konuları, özellikle edebiyatı işleyen bir türü kazandırmıştır. Liszt’ in bu alandaki başlıca
etki kaynağı Berlioz’ dur. Senfonik şiir, orkestra sanatı diye adlandırabileceğimiz klasik
senfoninin yapı düzenini yıkarken, yerine başka bir yapı anlayışı getirmiştir. Bu yapı “ana
düşünüş” ün özgürce geliştirilmesi sonucu ortaya çıkan bir yapıdır. Goethe, Schiller,
Shakespeare, Lamartine, Victor Hugo gibi edebiyatçılardan etkilenmiştir (Mimaroğlu, 1961:
127).
1861-1869 yılları arasında daha çok Roma’da yaşamış ve ve dini kitaplar yazmıştır,
rahiplik dersleri almış ve onur rahibi olmuştur. 1870’den sonra ise Roma, Weimar ve
Budapeşte arasında seyahat ederek ömrünün sonuna kadar öğretmenlik ve piyanistliği
sürdürmüştür. Budapeşte Müzik Okulu’nu kurarak ilk başkanı olmuştur. 31 Temmuz1886’da,
bir festival nedeniyle bulunduğu Bayreuth’ ta zatüreye yakalanarak hayatını kaybetmiştir.
(http://tr.wikipedia.org/wiki/Liszt 19.05.2011)
Richard Wagner (1813-1883):
Almanya Leipzig’ de doğmuştur. Wagner’ in parlak bir edebiyat ve sanat yeteneği vardır,
özellikle tiyatroculardan oluşan bir aile ortamında büyümüştür. Koenigsberg ve Riga
tiyatrolarında orkestra şefliği yapmıştır. Fransız tarihsel büyük operasının etkisinde ilk büyük
yapıtı olan “Rienzi” yi bestelemeye başlamıştır. Daha sonra Paris’ e gitmiştir, ancak hayal
kırıklığına uğramıştır. Dresden tiyatrosunun “Rienzi” yi kabul etmesiyle yurduna geri
dönmüştür. Bir yıl sonra “Uçan Hollandalı” önemli bir etki yapar. Bu opera, Wagner’ in
büyük reformunda görülen temel özelliklerin filizlerini taşır, büyük aryaları, marşları, geçit
törenleri olmayan bir operadır. Birbirine bitişik, karmakarışık ayrıntıların yerini, şiirle olduğu
kadar müziğin motifleriyle de dile getiren ve yapıtın başından sonuna kadar birbirine sıkıca
bağlı kalan birkaç güçlü düşünce almıştır. Bu opera, dramatik anlam yüklü temalar üstüne
kurulmuş geniş bir senfoniye dönüşmüştür (Champigneulle, 1975: 109).

145
 1850 yılında “Lohengrin” operası Liszt’ in yönetiminde temsil edilmiştir. İyi
anlaşılamayan Wagner eleştirilere hedef olmuş, bunun sonucunda buhrana kapılmış ve
topluma düşman olmuştur. Devrimci çalkantıya katılmış, Zürich’ e kaçmak zorunda kalmıştır,
uzun süre orada yaşamıştır. Daha sonra aftan yararlanarak Almanya’ ya geri dönmüştür.
“Tristan” operası, dram sanatına yeni bir öğe getirmiştir. Bu opera’ da melodi, şarkıyla
söylenen söz yani recitativo’ nun güçlü bir biçimi halini almıştır. Orkestra ise büyük temaları,
yapıtın gerçek müzik yapısını üstlenmiştir (Champigneulle, 1975: 110).
1877’de Parsifal operasını yazmaya başlayan Wagner, “saf ırk” konusundaki polemik
yaratan yazılarını yayınlamayı sürdürmüştür. 1882’ de, ölümünden birkaç ay önce,
Hıristiyanlık ülküsüne oldukça yakın, uçsuz bucaksız bir doğaüstü iç huzuru ve tanrı bağışı
şarkısı olan “Parsifal” Bayreuth’ ta ilk kez sahneye koyulmuştur. Wagner, 1883 kişini
geçirmek için gittiği Venedik’te kalp krizi geçirerek hayatını kaybetmiştir. Bayreuth’taki
villasının bahçesinde kendi adına hazırladığı mezarına gömülmüştür.
(http://tr.wikipedia.org/wiki/Richard_Wagner 19.05.20
Romantizme girerken Felıx Mendelssohn (1809-1847)
Sayın dinleyenlerim, sanat dünyasına göz açan her insan gördüğü manzaraların güzelliği
karşısında mest olur. Bu âlemin her yerini gezmek, her meyvesini tatmak, her çiçeğini
koklamak ister, ama bu dünya ancak kendisine yaklaşabilene esrarını açar. Onun içindir ki bu
sessiz dünyanın izlenimlerini bizlere nakleden sanatkâr, kendine özgü üslûp zarafeti içinde,
lisanı, rengi, sesi, ritmi veya maddeyi dile getirir. Kimi kaleme, kimi sese, kimi söze bağlanır.
Fakat hangi şekilde olursa olsun ortaya çıkan şey, ancak insan denilen yaratığın düşünce
kudretinden fışkıran eşsiz ifadedir. Bu ifade bizi sanat âleminin kendi kendimize
göremeyeceğimiz, ayağımızla ulaşamayacağımız ama hissedeceğimiz bir diyarına götürür,
ancak böyle bir âleme olan yakınlığımız derecesinde kendimizi bu diyarda mutlu hissederiz.
Sayın dinleyenlerim, bu uçsuz bucaksız güzelliğin zaman kavramı içinde yaşadığı yaratma
devreleri vardır: bu âlemin de bir başlangıcı, bir ilkçağı, bir ortaçağı, bir yeni zamanları, hattâ
halen devam eden ve edecek olan bir son zamanları vardır. İnsanoğlunun günlük hayat
kavgasına paralel olarak yürüyen bu güzel işlerle uğraşmak da hiç şüphesiz genel tarihin
seyrinden başka bir şey değildir. Onun içindir ki insanlık tarihinin hangi zamanına tesadüf
ederse etsin, sırf malzeme bakımından ayrılıklar gösteren, birbirine az çok benzeyen hususlar
içinde gelişen sanat eserlerini ancak yaşadığı devrin karakterlerini belirten adlarla anarız. Bu
nedenle ressam, heykeltıraş, mimar, müzisyen türünden insanlarla karşılaşırız. Bu hayrete
değer adamları etnik devir, Rönesans devri, klasik devir veya romantizm diye adlandırılan
devreler içinde ele alırız.
İşte sayın dinleyenlerim, sizlere hayalen canlandırmaya çalıştığım güzellik âleminin
Romantik devir diye vasıflandırılan bir çağını insanlığa ilk olarak açan, yani kanundan,
şekilden alabildiğine kaçarak şiir yoluyla, hayal yoluyla insanla bağlantı arayan sanat
büyüklerinden biri de, 19. yüzyıl yaratışları içinde adı sık sık duyulan Mendelssohn’dur. Bu
tanınmış sanat adamı, Romantik alanın ileri gelen üstatlarından biridir. Bu kişinin Orta
Avrupa ekolünü Romantizm’e bağlayanlar arasında önemli bir yeri vardır, ancak ekol yaratan
bir sanatçı olmaktan çok, büyük bir fikir adamı, gayretli bir organizatör olan Mendenssohn’un
eserlerinde lirizmin bütün inceliklerine rastlamak mümkündür. Bununa beraber Mendelssohn,
Beethoven’ler, Wagner’ler çapında bir devrimci değildir, ama 19. yüzyıl sanat adamları
arasında yer alan bu kişi, tükenmez çabasıyla, geniş kültürüyle, Romantik düşüncenin bir an
önce doğmasını, olgunlaşmasını sağlamıştır. Hattâ 1847 yılında Leipzig’de tam 36 yaşında
hayata gözlerini yummuş olan Mendelssohn’un yarattığı Romantizm, günün birinde başka
üstatların elinde kültür tarihine önemli örneklerini vermiştir.
Öte yandan sanat alanında Beethoven’le başlayan sosyal kalkınma, Mendelssohn,
Schumann, Liszt gibi üstatlar elinde düşün dünyasıyla da bağdaşma imkânını elde etmiştir.
Gerçekten de her sanat adamında olduğu gibi müzisyenin de düşün dünyasının bütün

146
kaynaklarından faydalanması lazım geleceği prensibi ilk olarak Mendelssohn tarafından
ortaya atılmış oluyordu. O kadar ki Beethoven gibi Mendelssohn da eserlerinde de felsefe ve
düşünceler tarihine, gerçeklere, edebî duyuşlara manevi ölçüde geniş yer verdi. Nihayet sanat
adamları da yaratmalarında başarılı olmak için aydınlanmak zorunda olduklarına inandılar.
İşte böylelikle 19. yüzyılın ortalarına doğru Mendelssohn da üniversite kariyerine girdi.
Meselâ Schumann da idealine ulaşmak için felsefe doktorası yapmak ihtiyacını hissetti ve bu
arzusunda başarılı oldu. Wagner hukuk mesleğine başvurmak zorunda kaldı. Sonunda müzik
mesleği için de akademik bir yetişme gerekliliği baş göstermiş oldu. Üniversitelerde Felsefe
Fakültelerine bağlı Müzik Enstitüleri açıldı. Müzik tarihi, müzik estetiği, müzik edebiyatı
kürsüleri kuruldu. Bir yandan mesleğinin uygulaması ile kompozisyon yasa ve kurallarıyla
uğraşan besteci ya da güçlü bir icra tekniğine ulaşmak isteyen virtüoz, öte yandan düşünce
yoluyla mesleğinin düşünsel içeriğini incelemeye koyuldu.
İşte sayın dinleyenlerim, müzik sanatının, müzik âleminin bugün akademik bir meslek
haline gelmesine önayak olan fikir adamlarından biri, belki de birincisi Mendelssohn’dur.
Mendelssohn, sanatının hemen her türünde eser yaratmak gayretini göstermiş, meselâ sonat,
senfoni, oda müziği türünden yaratıların en güzellerini meydana getirmek konusunda başarı
göstermiştir. Ancak Romantizm’in şarkı edebiyatına ilk eserlerini de vermiş olan
Mendelssohn, müzik yaratıları arasında başka bir alan olan opera sanatına boş yere bağlantı
arayıp durmuştur. Ne gariptir ki eserlerinde hayal yoluyla mutlak bir ifade sistemine
bağlanmış, bu sistemin Bach gibi büyük bir rehberine bağlantı kurmayı aramış olan
Mendelssohn, tıpkı Beethoven gibi, hayatının sonuna kadar arayıp bulamadığı opera konusu
yüzünden âdeta mutsuz olmuştur. Sonunda Mendelssohn da Beethoven gibi bütün hayatı
boyunca bir tek opera yazabilmiştir. Ancak Beethoven’in biricik “Fidelio” operasındaki
başarıyı gösteremediği için bu eser de unutuldu gitmiştir. Kuşkusuz yüksek bir düşünce
adamı, hattâ eşsiz bir organizatör olan Mendelssohn’u ne şarkıları, ne senfonileri, ne koroları,
ne de oda müziği eserleri sanat büyükleri arasına katmıştır, ama yarattığı eserler arasında bir
tek keman konçertosu vardı ki işte sanatçının bu biricik eseri Mendelssohn adının bütün
dünyada anılmasına vesile olmuştur. Biz de şimdi sayın dinleyenlerim, Mendelssohn’vari bir
düşünsel dünyayı bize en iyi, en doğru şekilde yaklaştıracak, hayatımızdaki Mendelssohn
portresini eksiksiz çizebilecek olan bu güzel keman konçertosunu baştan aşağı dinleyelim.
(Mendelssohn, Mi Minör Op. 64 keman konçertosunun hepsi çalınacak. 24 dakika)
Sayın dinleyenlerim, kemen edebiyatının standart eserleri arasında yer almış olan,
dünyanın tanınmış virtüozları tarafından her vesileyle seve seve çalınan bu harikulade
konçertoyu Mendelssohn 1844 yılında yazdı. Hattâ zamanında Leipzig’in ünlü Senfoni
Orkestrasının tanınmış konsertmeisteri olan viyolonist Ferdinand David’e ithaf etti. Eser ilk
olarak aynı yıl içinde Leipzig senfoni konserlerinin birinde çalındı. Daha ilk dinlendiği gün
hayretle karşılandı. Az zamanda dünya sanat piyasasında Mendelssohn dehasını tek başına
temsil eden bir eser olarak konser repertuarlarında yer aldı.
Mendelssohn’un kültür tarihine yaptığı en büyük hizmet, Leipzig’in büyük org üstadı olup
ölüm tarihi olan 1750 yılından sonra çabucak unutulan, hele 19. yüzyıl başlarında varlığından
en ufak bir belirti bile kalmamış bulunan Bach’ı bütün eserleriyle birlikte keşfedip yeniden
meydana çıkarması, bu suretle sanat tarihinin bu en büyük şahsiyetini insanlara yeniden
kazandırmasıdır. Onun içindir ki Mendelssohn, Bach yoluyla org sanatına da irtibat aramış,
hattâ o zamana kadar sırf din müziği içinde ele alınmış olan org edebiyatına dünyevi bir çehre
vermek, yani din dışı bir org edebiyatı yaratmak arzusunu da göstermiştir. Mendelssohn’un bu
yolda harcadığı çabanın en güzel bir örneği olarak sanatçının 1845 yılında yazdığı Org
Sonatı’nı gösterebiliriz. Döneminin org edebiyatı arasında gerçekten özgün bir eser olan bu
sonatta Mendelssohn, bir yandan büyük dehaya olan saygısını açığa vurmak isterken, öte
yandan müzik edebiyatının bu alanını da konser salonlarına sokmak için orijinal bir hamle
yapmak istemiştir. Şimdi de sayın dinleyenlerim, Mendelssohn’un dikkate değer bir eseri olan

147
bu org sonatından Allegro Molto kısmını baştan aşağı dinleyelim. (Burada org sonatının
Allegro Molto kısmı çalınacak, Op.65)
Görülüyor ki sayın dinleyenlerim, Mendelssohn bu güzel eserde, yaşadığı döneme göre
daha özgür, daha lirik bir hava içinde, 18. yüzyılın büyük ustadı Bach’a yönelmiştir.
Böylelikle sanat dünyasını gerçek bir Bach kâşifi olduğuna da inandırmıştır. Mendelssohn,
çağdaşı olan sanatçılara, insanlığın öteki tanınmış büyüklerine nasıl yönelinmesi gerektiğini
de öğretmiştir. Onun içindir ki her sanatçıya ilham kaynağı olmuş olan Shakespeare ve
eserleri, Mendelssohn için erişilmesi güç bir ideal olmuştur. Öte yandan Mendelssohn,
zamanının bazı sanat büyükleri gibi, kendisini yakından tanımış olan İngiltere’de düzenlediği
konserlerle kendine bir şöhret sağlamıştır. İşte bu Shakespeare diyarında edindiği izlenimle
olacak ki İngiltere hatıralarına sahne olan eserlerinde senfonik üslûpta meydana getirdiği
konser uvertürlerinde İrlanda manzaralarını, İskoç masallarını yaratmış, bu suretle hayal
yoluyla ifade eden bir karakteri de sanatına katmakta başarılı olmuştur. Görülüyor ki sayın
dinleyenlerim, Mendelssohn kendi eliyle kurduğu Romantizm’in şiir ve duygu prensiplerini
yerinde kullanarak hayale, hattâ bir bakıma ifade yoluyla tasvire yol açan Romantizm’e
birçok özlü eserler vermiştir.
Biz şimdi de sanatçının İskoçya’ya yaptığı bir seyahatte ünlü Fingal’s Cave adındaki bir
mağarayı gezip gördükten ve bu mağara hakkında ağızdan ağza dolaşan güzel bir efsaneyi
dinledikten sonra yazdığı Hebrides Uvertürü’nü dinleyelim. Hele bu güzel uvertür,
Mendelssohn gibi bir üstadın Romantizm’e girerken ne gibi duygular edindiğini, ne gibi
düşüncelerle hareket ettiğini bize yakından gösteren bir eserdir. (Burada sırasıyla 1. Hebridler
uvertürü, 2. Bir Yaz Gecesi uvertürü dinlenecek.)
Uvertür Nedir?
Uvertür, genellikle müzikli bir sahne yapıtının orkestrayla çalınan giriş bölümü. Bazı
bağımsız çalgı yapıtları da bu adla anılır. İlk operalar şarkı olarak söylenen bir öndeyişle
(prologue) ya da Claudio Monteverdi’nin 0//<?o’sunun başındaki trompet tokatası gibi kısa ve
süslü çalgısal bir bölümle başlardı. Daha sonraki 17. yüzyıl operalarında açılış bazen bir
sinfonia ya da sonatla, Venedik’te ise canzona(*) adı verilen kısa bir çalgı parçasıyla
yapılmaya başladı. Thésée operasındaki gibi tam uzunlukta bir uvertürü ilk kullanan besteci
Jean-Baptiste Lully oldu. Onun Fransız ya da Lully uvertürü olarak bilinen müzik formu,
noktalı ritimlerde ve yavaş bir bölmeyle açılıyor, bunu füglü ya da taklitli üslupta hızlı bir
bölüm izliyor ve çoğunlukla yavaş bir bölümle sona eriyordu.
Lully’nin uvertür formunu yalnızca opera bestecileri (Henry Purcell, Dido ve Aienei-as)
değil, oratoryo bestecileri de (Handel, Messiah) büyük ölçüde kopya ettiler. Lully’nin
uvertürü kaparken bir dans formu kullanması, bir Fransız uvertürünü bir dizi dansın izlediği
orkestra süitinin gelişmesini etkiledi. J.S. Bach’m orkestra için “Uver-türler”i 18. yüzyılın
ortalarına değin süren süit formunun örnekleridir.
İtalyan uvertürü 1680’den sonra Alessan-dro Scarlatti’nin operalarında sağlam bir biçimde
ortaya çıktı. Bu uvertür, birincisiyle üçüncüsü hızlı, İkincisi yavaş tempolu (allegro-adagio-
allegro) üç bölmeden oluşuyordu. Bu da, üç bölümden oluşan ilk senfonilerde örnek alındı.
Hem C.P.E. Bach’m, hem de Jiri Antonin Benda’nın yapıtları İtalyan uvertürleri içerir.
Opera uvertürünün daha modern bir formunu besteci Christoph Gluck yerleştirdi. Gluck
Alceste (1767) operasının sunu yazısında, uvertürün izleyiciyi oyunun olay örgüsüne
hazırlaması gerektiğini belirtiyordu. Alceste’te ve Iphigénie en Tauride’de (Iphigenie
Tauris’te) uvertürler perdenin açılmasından önce sona erecek yerde, giriş sahnesinin
atmosferiyle kaynaşıyordu. Richard Wagner daha sonra Tristan ve Isolde gibi operalannda
buna benzer bir teknik kullandı. Mozart ise uvertürlerine, arkadan gelen dramın duygusal
rengini kattı. Don Giovanni ve Die Zauberflöte’Az (Sihirli Flüt) operada kullanılan
temalardan alıntılar yaptı. Buna benzer uygulamalar Beethoven, Wagner ve Carl Maria von
Weber’in yapıtlarında da görülür.

148
 Özellikle Daniel Auber ve François Boiel-dieu’nün (19. yy başlan) operalarında görülen
bir başka eğilim de uvertürün operadan derlenen bir ezgiler potpurisinden oluşma-sıydı. (Bu,
müzikal komedilerle operetlerde çok kullanılan bir formdur.) Aynı dönemde İtalya’da ise
uvertürde yalnızca izleyicinin ilgisini çekmek amaçlanıyordu. Örneğin Gioacchino Rossini,
çoğu uvertürünü birden fazla operasında kullanmıştı.
18. ve 19. yüzyıllardaki birçok uvertür, sonat türünden kaynaklanıyordu. Ama 19. yüzyılın
sonlanna doğru uvertürün yerini çoğunlukla doğrudan giriş sahnesine açılan özgür formda
kısa bir prelüd aldı. Wagner’ in Lohengrin ve Giuseppe Verdi’nin Aida operalarının bu tür
prelüdleri vardır. Claude Debussy’nin Pelléas ve Mélisande’i ile, Benjamin Britten’ın Peter
Grimes’inin giriş bölümleri yalnızca birkaç müzik ölçüsünden oluşur. Pietro Mascagni’nin
Cavalleria Rus-ticana’smda öndeyiş, perde önünde söylenen bir aryadır.
Romantik opera uvertürlerinin üslubunu temel alan konser uvertürü, 19. yüzyılda bağımsız,
tek bölümlü bir yapıt olarak ortaya çıktı. Bunda ya klasik sonat formu ya da senfonik şiirin
özgür formu uygulanıyordu. Bu tür yapıtların örnekleri Felix Men-delssohn’un Hebridler
(Fingal Mağarası) Uvertürü ile Sir William Walton’in Portsmouth Point (Portsmouth Noktası)
uvertürüdür. Ayrıca özel olaylarda seslendirilmek üzere de konser uvertürleri bestelendi.
Brahms’ın Akademik Festival Uvertürü bunun örneklerindendir. Mendelssohn’un Ein
Sommernachtstraum (Bir Yaz Gecesi Rüyası), Beethoven’in Egmont uvertürü gibi daha başka
yapıtlar da, bir tiyatro oyununun giriş müziği olarak seslendirilmek üzere tasarlanmıştır.
Biraz da Uzay ve Müzik Hakkında…
Voyager'ın Güzergahı
Dünyamızdan 22 milyar kilometre uzaklıkta, bir kapsülün içerisinde Johann Sebastian
Bach’ın müziği yeni dinleyicilere doğru yol alıyor. 1977’de Dünya’dan yola çıkan Voyager
uzay gemisi, şimdi evrenimizin köşelerinde tek başına süzülüyor, bir gün bir akıllı canlı varlık
ile karşılaşana kadar da bu öyküyü dinleyeceğiz. Bu arada Voyager 2010’da bizim
galaksimizin dışına çıktı. Peki, olası bir uzaylı karşılaşmasında bu yeni konuklar mekiklerin
içerisinde ne bulacak? “Voyager Golden Record – The Sound of The Earth” olarak
adlandırılan bir altın plak içerisinde sayısız dünya sesinin arasında Glenn Gould’un çaldığı bir
piyano şaheseri…
Ne düşünerek yıldızlara müzik yolladık acaba? İnsana zerre kadar benzemeyen, belki
duyma özellikleri bile olmayan canlıların neden müziği algılayabileceklerini varsayıyoruz.
Fazla uzağa gitmeye gerek yok, biz daha kendi aramızda bile iyi veya kötü müziği ayırt
edemezken, uzaylılardan bunu beklemek ne kadar doğru? Bizlere anlamlı, estetik ve duygusal
gelen müzikler başkalarının kulağına ulaşır ulaşmaz nefret edilir. O halde Voyager bilim
adamlarının kurguladığı üzere, müzik farklı ırklar, canlılar arasında bir iletişim aracı olabilir
mi? Müzik evrensel mi?
Bazılarına göre müzik sonuçta bir duygu ile beslenmiş matematiksel işlem. Bu durumda
her gelişmiş varlık bu melodik titreşimlerin kodunu çözebilir ve altında yatanı matematiksel
olarak görebilir. Bu kadar basit mi durum gerçekten… Oysa müzik bir doğal görüngü değil
aksine insan icadı. Aksi zaman zaman iddia edilse bile, bilgimiz dâhilinde, hiçbir varlık müzik
üretmiyor veya insan gibi müzikten etkilenmiyor. Müzik insanların kültüründe var olan bir
unsur. Tarih sayfalarından, yazısız ve hatta resimsiz pek çok toplum olduğunu biliyoruz ancak
öyle ya da böyle müziksiz olanlar çok nadir.
Dillerin aksine toplumsal müzikte bir kaide yok. Her toplum, kendi kültürü ve yaşam
haritasını tarihten aldığı birikimler ile müziğe yansıtıyor. Bu müzikler ise değişimlere her
zaman mağdur kalabilecek ortamlarda yaşıyor. Duyma özelliklerimiz ile aklımızın birleştiği
noktada ortaya çıkan kesin sonuç müzik.
Bu karışık akustik frekans ve amplitütlerin bir araya gelmesi neden bizlere anlam ifade
ediyor? Kaldı ki müzik dinlerken gülebilir, ağlayabilir, mutlu olabilir veya kahrolabiliriz.
Ortaya çıkan düşünceye göre, bizler müzik dinlerken, dinlediğimiz müzik en yavaş parça bile
149
olsa, beynimiz inanılmaz bir yoğunluk içerisinde çalışıyor. Bilinçli veya bilinçsiz olarak
kendisine ulaşan müziği irdeliyor, filtreliyor, parça parça ayırıyor ve sonra anlam katıyor.
Bundan dolayı, hayır müzik sadece bir matematiksel işlem değil. Akıl almayacak boyutta;
sanat ve bilim, mantık ve duygu, fizik ve filozofik karışımı, kusursuz bir süzme. Aslına
bakarsanız tam bize özgü, insan… Belki Voyager bilim adamları da bunu düşündü. İşte bu da
bir mucize…

7 Uzay Şarkısı
http://www.redbull.com/tr/tr/music/stories/1331691002971/alper-bah%C3%A7ekap
%C4%B1l%C4%B1-yazd%C4%B1-uzay-%C5%9Fark%C4%B1lar%C4%B1

En son ne zaman kafanızı kaldırıp gökyüzündeki yıldızlara baktınız? Teknolojimiz uzayın

derinliklerine, bizden çok uzaktaki kuyruklu yıldızlara araç gönderebilecek kadar ilerledi.
Ama bunun aksine artık çok azımız kafamızı önümüzdeki bilgisayarlardan, cep
telefonlarından yukarı kaldırıp gökyüzüne bakıyoruz. Biz sıradan dünyalılar bunu pek
yapmıyor olsak da, ne mutlu ki yıldızlardan ‘hala’ ilham alan müzisyenler var. İşte onların
uzaya seslerini gönderdikleri en güzel 7 şarkı...
Radiohead - Subterranean Homesick Alien
“Eğer başka bir gezegenden gelip dünyayı ziyaret eden bir uzaylı olsaydınız, gördüklerinizi
nasıl anlatırdınız?” Radiohead bu sorunun cevabını, müzik tarihinin en etkileyici
albümlerinden birindeki, OK Computer’daki bu şarkıyla veriyor. Yeryüzündeki insanların
‘gerginliğini’ anlattığı şarkıda Thom Yorke, uzaylılar tarafından kaçırılma isteğini de dile
getiriyor. Dünyada kaydedildiğinden şüphe duyulacak kadar fütürist ve gizemli bir şarkı
Subterranean Homesick Alien.
Lou Reed - Satellite Of Love
Doğaya hoyratça davranmamız yüzünden gezegenimizin miyadını doldurmasına pek de
uzun zaman kalmadığının sıklıkla dile getirildiği şu günlerde, Satellite Of Love’ın yeri ayrıca
önemli. Bir aşk uydusundan bahsetmenin yanı sıra, Lou Reed şarkıda Mars’ın da arabalarla
dolacağına dair garip bir gönderme yapıyor. NASA’nın keşif aracı Curiosity’nin şimdiden
Mars’ta dolaştığını düşünürsek, kızıl gezegeni de dünyada yaptığımız gibi ‘arabalarla’
doldurmak için ilk adımı çoktan attığımızı söyleyebiliriz.
Portishead - Wandering Star
Trip-hop’un yaratıcılarından Portishead’in ilk albümü Dummy‘de yer alıyor bu şarkı.
Aslında şarkının derdi uzayla değil, bitmek tükenmek bilmeyen acılarla. Ama bunu yaparken
‘sonsuz bir karanlıkta, başıboş dolaşan yıldızlar’dan da bahsediyor. Sadece biz insanları değil,
uzak bir gelecekte, uzak bir galakside yaşaması muhtemel yapay zekalı android’leri de,
duydukları an kedere sürükleyebilecek kadar ‘ağır’ bir şarkı.
Frank Sinatra - Fly Me To The Moon
Bart Howard’ın yazdığı, Frank Sinatra’yla ünlenen Fly Me To The Moon bizlere
alıştığımızın dışında bir uzay portresi çiziyor. Tüm o kötümser bilimkurgu filmlerinde,
romanlarında gördüklerimizin ve okuduklarımızın aksine, Frank Sinatra’nın sesi uzayın son
derece huzurlu bir yer olabileceğini hissettiriyor. Jüpiter’de ve Mars’ta baharı görmekten,
Ay’a uçmaktan bahsediyor Sinatra... İşin aslı, bazen sadece bir kadının elini tutarak da uzayda
geziniyormuşçasına ‘mutlu’ hissedebileceğinizi anlatıyor.
Oasis - Champagne Supernova
Paul Weller’ın gitarlarını icra ettiği bu klasik, elbette Oasis’in uzaya olan hayranlığına
istinaden yazılmadı. Hatta Noel Gallagher’ın kendisi de şarkının neyi anlattığından tam olarak
emin değil. Yine de, süpernovaları anıyor oluşu sebebiyle Champagne Supernova, gökyüzüne
bakmayı seven romantiklerin favorileri arasında. Süpernovalara ve kara deliklere kim hayır
diyebilir ki?

150
 R.E.M. - Man On The Moon
R.E.M. bu şarkıyı aslında performans sanatçısı/aktör Andy Kaufman’a saygı duruşu olarak
yazdı. Ama şarkının sözlerinde Amerika’nın 1969’da Ay’a gitmediğine dair komplo
teorilerine de gönderme yapılıyor. Müzik tarihinin en popüler ‘uzay’ şarkılarından biri olan
Man On The Moon’un yer aldığı Automatic for the People albümüyse, sadece R.E.M’in değil,
1990’lı yılların en nitelikli pop/rock albümlerinden biri olarak kabul edilir.
Muse - Starlight
Uzay şarkıları listemizin olmazsa olmazlarından biri Starlight. Zira şarkının yer aldığı,
adında kara deliklerin de geçtiği dördüncü Muse albümü Black Holes And Revelations, ‘space
rock’ türü içerisinde anılıyor. Sevdiği insanı kozmosun bir köşesinden diğer köşesine kadar
takip edebilecek düzeyde cesaretli olanların ‘aşk’ şarkısı Starlight.
Türk Pop Müziği Tarihi
http://muzik-tarihi.blogspot.com.tr/
Batı müziğinin Türkiye'deki tarihi, 1826'ya dek uzanır. II. Mahmut, Yeniçeri ocağını
"Osmanlı'yı temsil etmekten uzak" olduğu gerekçesiyle kaldırır, daha 'batılı' bir ordunun
kurulmasını sağlar. Mehter müziğinin, giysilerinden yürüyüş düzenine kadar her şeyi değişen
yeni orduya uymaması üzerine arayışlara girilir, Mehtehane kapatılarak yerine Muzika-yı
Hümayun kurulur, bu yeni oluşuma uygun marşlar yazdırılmasına karar verilir. Bunun için
Avrupa'dan getirilen bir müzisyen, Manguel, başarılı olamayınca 1828'de ünlü opera bestecisi
Gaetano Donizetti'nin ağabeyi Guiseppe Donizetti İstanbul'a davet edilir. Sanatçı, gelir
gelmez 'paşa' ünvanıyla onurlandırılır ve geniş yetkilerle göreve başlar: Bando için marşlar
besteler ve yeni besteciler yetiştirir.
Kantolar, ilk popüler batı müziği ürünleri kabul edilir. Sarayda icra edilen geleneksel 'ağır'
musikiye halkça bir tepki sonucu ortaya çıkan bu tür, 1870 sonrasında, tuluat tiyatrolarında
perde ve oyun aralarırıda söylenen şarkılar olarak ortaya çıkar ve işgal yıllarına dek hızla
yayılır.
Yerli operetlerin bestelenmeye başlaması batı müziğinin evrimi ve yayılması açısından
önemli dönüm noktalarından birisidir. İlk yerli operet Dikran Çuhaevyan tarafından
bestelenen "Leblebici Horhor Ağa"dır. Ocak 1876'da temsil edilen operet büyük ilgi
toplayınca arkası gelir. Kantolar, operet şarkılarına çevrilir. Batı müziği, popüler anlamda
yeni bir tür kazanır.
1900'lerin ilk yıllarında batı müziğinin seyri değişmeye başlar. Bu yıllar Osmanlı
İmparatorluğu'nun son yıllarıdır. Savaş ve işgal, sosyal yaşamda etkisini göstermiş, bir
durağanlığa yol açmıştır. Halk, eğlenceyi daha az düşünür olmuştur... Bu yıllarda salon
eğlenceleri devreye girer. 1905-1914 yılları arasında en popüler salon dansları mazurka, kadril
ve polka'dır. 1908 yılından itibaren yeni bir tür olan tango hızlı bir gelişme gösterir.
Arjantin'de doğan, Avrupa yoluyla İstanbul'a ulaşan, gelirken Endülüs ve İtalyan folklöründen
yararlanarak yeni bir şekil alan tango, bulunduğu ülkenin yerel müziğinden alabildiğine
yararlanmayı bilmiş bir türdür. Türkiye'de de kolayca ulusallaştırılmış, birbiri ardına tango
yorumlayan ve besteleyen sanatçılar ortaya çıkmıştır.
1935-37 yılları arasında yurt dışında eğitim gören Orhan Avşar ve 1938'de Türkiye'ye
gelen Macar asıllı Darvaş, bu türün ilk 'yerli' öncüleridir. Aynı dönemde Fehmi Ege
tarafından kurulan orkestra Arjantin çıkışlı tangoyu Türkiye'ye uyarlar. Fehmi Ege, Necip
Celal Andel ve Necdet Koyutürk ile birlikte Türkiye'deki iIk tango bestecilerindendir. Tango
gitgide özgünleşerek özellikle '60'larda devlet radyolarının da desteğiyle altın yıllarını yaşar.
1920'li yıllarda caz girer Türkiye'ye: Ermeni asıllı Leon Avigdor, Avrupa'da duyduğu bu
müziğe hayran olur ve Türkiye'de de icra etmeye başlar; 1933 yılına dek kurduğu değişik
topluluklarla İstanbul'da duyurur cazı. Birçok müzisyeni yetiştirir ve önünü açar. Aynı
yıllarda kurulan Arto Haçadurian Orkestrası, bu dönemde kurulmuş ilk önemli
topluluklardandır. İsmet Sırat Türkiye'nin yetiştirdiği en önemli caz müzisyenidir. Sevinç

151
Tevs ve Ayten Alpman yorumlarıyla sivrilirken Cüneyt Sermet, İlhan Mimaroğlu, Süheyl
Denizci, Selçuk Sun, Erol Pekcan gibi sanatçılar başarılı çalışmalara imza atar. İlerleyen
dönemde Neşet Ruacan'dan Önder Focan'a, Kerem Görsev'den İmer Demirer'e uzanan başarılı
müzisyenler yetişir.
1950'ler. Türkiye'de cazın dışındaki batı müziği türlerinin iyice tanındığı ve yerleştiği
yıllardır. Bu gelişim yıllarında, ilk popüler yıldız ortaya çıkar: Beyaz smokin ceketi, papyonu
ve hiç değişmeyen arkaya doğru taranmrş saçları ile sahneye çıktığında yeri göğü inleten bu
yıldız Celal İnce'dir. Adana'da doğan, önce Muallim Musiki Mektebi'ne, ardından
konservatuara giden ve bir süre müzik öğretmenliği yapan bu genç, tango yorumlarıyla
atıldığı müzik hayatını kendi besteleri ve uyarlamalarıyla sürdürmüş, sadece sahnelerin değil,
plakların da aranan yıldızı olmuştur. Onun sesinden tüm Türkiye'ye yayılan "Kovboy Şarkısı",
bir dönemin en sevilen şarkılarından birisi haline galmiş, böylelikle tango dışında bir türün de
Türkiye'de tutulabileceğini göstermiştir.
Celal ince'nin popüler olduğu yıllarda birbiri ardına kurulan orkestralar, mambo'dan ça-
ça'ya birçok türde ürünler verir. Bu ortkestraların çalışma alanları, art arda açılan gece
kulüpleridir. Niyazi Erden, İlham Gencer, İbrahim Solmaz, Kanat Gür, Üstün Poyrazoğlu,
Çetin İnöntepe, Şevket Yücesaz, Süheyl Denizci, İlhan Feyman, Müfit Kiper o dönemde
kendi adıyla orkestra kuran müzisyenlerden bazılarıdır.
1955'te İstanbul'da Deniz Harp Okulu öğrencilerince bir rock'n'roll orkestrası kurulur. Bu,
yeni bir dönemin başlangıcıdır. Türkiye'de belki de ilk defa yeni bir batı müziği türü batıyla
aynı zamanda icra edilir. Dünya Bill Haley and The Comets'in 'Rock Around the Clock'uyla
sallanıp yuvarlanırken Türkiye, Deniz Harp Okulu Orkestrasıyla birlikte bu müzikle tanışır.
Durul Gence ve Erkan Gürsal tarafından kurulan Deniz Harp Okulu Orkestrası, önce okul
içinde, sonraları da Soner Soyata ve Arkadaşları uydurma adıyla İstanbul okullarında
konserler verir ve tanınırlar. Erkut Taçkın, Yalçın Ateş gibi isimleri de içinde barındıran
orkestra, elemanlarının okulu bitirmesiyle dağılır. 1958 yılında İstanbul'da önemli bir grup
kurulur: İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi bünyesinde müzik yapan Şanar Yurdatapan'lı
Kuyrukluyıldızlar. Sweaters, Sekstet SSS, Jüpiterler gibi topluluklar bu dönemde Ankara'da
kurulan gruplardır. Bu arada genç bir sanatçı Tanju Okan da 1961'de Ankara'da profesyonel
müzik yaşamına atılır.
Türkiye'nin ilk 'kült' müzisyeni sayılabiıecek Erol Büyükburç, bu tarihlerde ortaya çıkar.
Önceleri rock'n'roll şarkıları söyleyen ve bu tarzda besteler yapan Büyükburç, sonraları
memleket müziklerine merak salar. '50'lerin sonunda kimi klasik şarkıları, batı anlayışına göre
düzenler ve bunları sahnede söylemeye başlar. Erol Büyükburç'un repertuarı oldukça geniştir:
üzerine Türkçe söz yazılmış yabancı bestelerden caz standartlarına, türkü düzenlemelerine
uzanan bir repertuara kendi bestelerini de ekler zamanla. 1981'de bestelediği ve bir taş plakta
dinleyiciye ulaştırdığı "Little Lucy" büyük başarı kazanır. Bunu "Ağlarım", "Altın Tasta
Üzüm Var", "Kırık Kalp" gibi Türkçe sözlü besteler izler. '70'lerin ilk yarısında Erol
Büyükburç bir efsanedir. Birbiri ardına çevirdiği filmler ve bu filmlerin şarkıları dillerdedir.
°Bir Başka Sevgiliyi Sevemem.. Sevemem.." gibi. Büyükburç, Konserlerde de fırtına gibi
eser. İlk büyük Anadolu turnesini gerçekleştiren pop yıldızının ve sahnelere kıyafetlerden
kareografiye değin bir dizi yenilik getirmiştir.
"Little Lucy" ile başlayan plak piyasasındaki canlanma, 45'liklerin ortaya çıkışıyla daha da
artar. Taş plaklar giderek yerlerini daha kullanışlı olan ve kolay üretilen 45'liklere bırakır.
Türkiye'de ilk batı müziği 45'liğini, 1962'de, o dönemde Galatasaray Lisesi'nde öğrenci olan
Barış Manço ve topluluğu Harmoniler yapar. Süheyl Denizci Orkestrası, İlham Gencer ve
Kuarteti, Faruk Akel Show Orkestrası, Kadri Ünalan Orkestrası, Şevket Uğurluer ve
Arkadaşları o dönemin plak doldumuş ve 'iş yapmış' orkestralarıdır.

152
 Haziran 1962'de Doruk Onatkut Orkestrası'na katılan Şanar Yurdatapan, Onatkut ile
birlikte önemli bir çalışmaya imza atar: ça ça ritminde düzenlediği "Kara Tren" türküsü büyük
sükse yapar. Bu, Türkiye'de batı tarzında yapılmış ilk türkü düzenlemesidir. Yurdatapan'ın,
Ankara'da, halasının oğlu Alpay ile kurduğu 'Arkadaşlar' da dönemin en üretken
gruplarındandır. Alpay, daha sonra 'Arkadaşlar'dan ayrılır, kendi adına plaklar yapar. Bu,
Alpay adının Ankara dışında da duyulmasını sağlar.
Askerliğini Kore'de yapan Metin Ersoy, aynı yıllarda, orada duyduğu yeni bir türü
Türkiye'ye taşır: Kalipso. 1961'de Türkiye'ye döndükten sonra İlham Gencer Orkestrası'na
giren ve ilk taş plağını da aynı yıl yapan Ersoy, daha sonra bu türde 'eser'ler üretir ve kendisini
'Kalipso Krafı' ilan eder. Bir ara İsmet Sıral Orkestrası'nda da görünür ve yurtdışında
'repertuarı geliştirmek amacıyla' uzun süre çalışır.
60'ların başında bir yandan yerli beste ve düzenlemeler üretilirken bir yandan da meşhur
yabancı şarkılara Türkçe sözler yazılır ve bu şarkılar 'aslı gibi' çalınarak söylenir. O dönemde
üretilmiş şarkılardan en önemlisi, İstanbul Radyosu diskjokeylerinden Fecri Ebciğlu'nun
"C'est Ecru Dans Le Ciel" adlı şarkıya Türkçe sözler yazarak oluşturduğu "Bak Bir Varmış
Bir Yokmuş"tur. İlham Gencer Orkestrası tarafından seslendirilen bu şarkı, daha sonra
'aranjman' adını alacak bu türün ilk 'hit'idir. Yabancı şarkılara Türkçe söz yazarak şarkı
'üretenlerin' başını Fecri Ebcioğlu çeker. Bu şarkılar, o dönemde Türkiye'ye gelmiş yabancı
şarkıcılar tarafından da seslendirilir. Ebcioğlu'nun sözlerini yazdığı "Her Yerde Kar Var", bir
diğer 'ilk' şarkıdır. Adamo'nun, kendi bestesi "Tombe la Nuege" üzerine yazılmış sözleri
seslendirdiği plak çok satar. Bunun üzerine, aynı yıllarda ortaya çrkan Sezen Cumhur Önal,
yabancı şarkıcı ve topluluklara yazdığı Türkçe sözlerle sivrilir: Peppino Di Capri, Juanito,
Sacha Distel, Marc Aryan, Patricia Carti bu dönemde Türkçe şarkılar söyleyen yabancılardan
birkaçıdır. Ajda Pekkan, bu yılların en büyük yıldızıdır. Ay-feri, Gönül Turgut, Zaliha,
Zümrüt, Kamuran Akkor '60'ların ikinci yarısından itibaren yorumladıkları şarkılarla
adlarından söz ettirirler.
Erol Büyükburç plaklarının peynir ekmek gibi satıldığı dönemde Tülay German,
Türkiye'de yeni bir tarzın yıldızı olarak parlar. 1964'te Yugoslavya'da düzenlenen Balkan
Melodileri Festivali'nde Erol Büyükburç ve Tanju Okan ile birlikte 'milli' orkestranın
solistliğini üstlenen German, bu festivalde seslendirdiği "Burçak Tarlası" ile büyük sükse
yapar. Festival sonrasında piyasaya çıkan ilk Tülay German 45'liği "Burçak Tarlası/
Mecnunum Leylamı Gördüm" çok satar. Bu 45'lik, yıllar sonra Anadolu-pop adını alacak
türün ilk 'hit'idir.
"Burçak Tarlası"nın ilgi görmesinin ardından aynı tarzda yapılmış çok sayıda plak
yayınlanır. "Yerli melodileri batı sazlarıyla yeniden yorumlama" olarak da tanımlanabilecek
olan Anadolu-pop bu tarihlerde hız kazanır. Tülay German'ın Türkiye macerası ise kısa sürer,
30 Mart 1966'da Erdem Buri ile Paris'e giden sanatçı, müzik çalışmalarını Philips adına
Fransa'da yaptığı plaklar ve konserlerle sürdürür. Orada da tanınır. 1980 yılında çıkan Zülfü
Livaneli'nin "Günlerimiz" adlı plağına konuk sanatçı olarak katılan German, o tarihe kadar
Türkiye'de plak yayınlamaz.
Galatasaray Lisesi yıilarında müziğe başlayan Barış Manço bu yıllarda Kaygısızlar'la
birleşir. Kaygısızlar, 1966'da Fuat Güner ve Mazhar Alanson tarafından kurulur. Banş Manço
ile yaptığı çalışmalar haricinde kendi adlarına da plaklar dolduran Kaygısızlar, dönemin
önemli gruplarından birisidir.

Müzik ve Müzisyen Öyküleri

Bestelerini Duyamayan Müzisyen'in Muhteşem Başarı Öyküsü
Tarihin en önemli bestecilerinden biri olan Beethoven için "Müziğin filozofu" denir.
Ancak pek çok üstün yetenekli kişinin aksine dahi çocuk yakıştırmaları atfedilmez kendisine.
Öğretmenlerinin pek de memnun olmadığı bir öğrencilik devresi geçirmiş. Gençlik çağında da

153
öyle kimselere benzemeyen, büyük adam olacağını alttan alta hissettiren bir havası olmamış
hiç. Ona bestecilik öğretmekte olan Albrechts Berger'in kendisi için "Beethoven şimdiye
kadar bir şey öğrenemedi. Bundan sonra da öğreneceği yok. Besteci olarak ben onda en küçük
bir ümit dahi göremiyorum." dediği söylenir. Bu şaşırtıcı hallerin sebebi Beethoven'ın daha o
zamanlarda peşinde koştuğu büyük hayallerin yanına öğretmenlerinin kolay kolay
yaklaşamamalarıydı belki de...
Çocukluk çağlarında müzikli piyesleriyle tanınan Neefe'nin müzik eğitimi üzerindeki etkisi
büyük oldu. Beethoven'in en fazla vakit geçirdiği bu hocası, onun dikkatini Bach'ın eserleri
üzerine çevrilmesine ön ayak olur. Böylece Beethoven'in gerek tabiatı, gerekse besteciliğinin .
İRFAN YEŞİLAY
bilgi@gencgelisim.com
Tarihin en önemli bestecilerinden biri olan Beethoven için "Müziğin filozofu" denir.
Ancak pek çok üstün yetenekli kişinin aksine dahi çocuk yakıştırmaları atfedilmez kendisine.
Öğretmenlerinin pek de memnun olmadığı bir öğrencilik devresi geçirmiş. Gençlik çağında da
öyle kimselere benzemeyen, büyük adam olacağını alttan alta hissettiren bir havası olmamış
hiç. Ona bestecilik öğretmekte olan Albrechts Berger'in kendisi için "Beethoven şimdiye
kadar bir şey öğrenemedi. Bundan sonra da öğreneceği yok. Besteci olarak ben onda en küçük
bir ümit dahi göremiyorum." dediği söylenir. Bu şaşırtıcı hallerin sebebi Beethoven'ın daha o
zamanlarda peşinde koştuğu büyük hayallerin yanına öğretmenlerinin kolay kolay
yaklaşamamalarıydı belki de...
Çocukluk çağlarında müzikli piyesleriyle tanınan Neefe'nin müzik eğitimi üzerindeki etkisi
büyük oldu. Beethoven'in en fazla vakit geçirdiği bu hocası, onun dikkatini Bach'ın eserleri
üzerine çevrilmesine ön ayak olur. Böylece Beethoven'in gerek tabiatı, gerekse besteciliğinin
temeli bu gençlik çağında atılır.
Beethoven'in kabiliyetini keşfeden ilk müzik öğretmeni Mozart'tır. Bir gün Beethoven
evinde piyano çalarken Mozart onu odadaki dostlarına göstermiş, "Bu çocuğa dikkat edin."
demiş, "Bir gün gelecek, bütün dünya ondan söz edecek."
Babası, Bonn'da kilise korosunun şefi olan Ludwig, daha yedi yaşındayken halk huzurunda
konser verebilecek kadar yetiştirmişti kendisini. Beethoven, piyanonun başına geçtiği
zamanlar her şey değişiyordu.
Beethoven, yirmi iki yaşında Viyana'ya yerleşti. Piyanoda gösterdiği başarı sayesinde
Prens Carl Lichnowski ile eşinin de dikkatini çeker. Avusturyalı aristokratlar müziğe çok
meraklıdılar. Asil karı-koca Beethoven'i evlerine alırlar ve kendileri için çalışması
karşılığında Beethoven'a yılda altı yüz florin ödemeyi önerirler. Yeni meskeni besteciyi
sosyete dünyasıyla tanıştırsa da Beethoven, her şeyden çok yaratıcılığa önem veriyordu. Tek
isteği güzel eserler bestelemekti. Bu güzellik kaygısından olsa gerek ilk senfonisini ancak
otuz yaşındayken besteleyebilmişti.
Sağır Besteci Beethoven Napolyon'a Hayran…
Beethoven, insanlığın kurtarıcısı, saltanatın düşmanı olarak gördüğü Fransız Komutan
Napolyon Bonaparte'ye hayrandı. Bestelediği üçüncü senfoniyi ona ithaf etmeyi
kararlaştırmıştı. Tam eserin müsveddelerini Paris'e göndermeye hazırlandığı sırada
Napolyon'un fedakâr kahraman hüviyetinden sıyrılıp kendini imparator ilan ettiğini duyunca
müthiş sinirlendi Beethoven. Öfkeyle senfoninin ithaf sayfasını yırttı ve üçüncü senfonisini
Napolyon'a ithaf etmekten vazgeçti. Eserine "Eroica" (Kahraman) adını koydu ve "Vücudu
hala yaşadığı halde ruhu çoktan ölmüş olan bir büyük adamın hatırasına hürmeten…"
sözcüklerini ekledi.
Mozart'a müziğin şairi yakıştırmasını yapanlar, Beethoven için hiç çekinmeden müziğin
filozofu demektedirler. Besteci "Kader" senfonisi adıyla anılan beşinci senfonisinde,
felsefesini en ince noktalarına kadar anlatır. İnsanların kaderleriyle yaptıkları savaşın

154
hikayesidir bu. Başlangıçta, insanoğlu kadere karşı açtığı savaştan galip çıkacak gibi
görünmekteyse de, son zafer yine kaderin olacaktır.
Beethoven ile Goethe Buluşması
Beethoven'in hayatının en önemli olaylarından biri de onun ünlü şair Goethe ile
tanışmasıdır. Besteci geçirdiği şiddetli bir sinir krizinden sonra dinlenmek, biraz da kendini
toplamak için Teplitz'e gider. Burada ünlü şair Goethe ile karşılaşır. Hayli yaşlanmış olan ve
asaleti her şeyden üstün tutan şair, genç besteci üzerinde derin bir iz bırakır. Teplitz'deki yaz
tatili süresince iki sanatçı sık sık buluşma fırsatını elde ederler. Beethoven'in sağırlığı iki
şöhretin rahatça konuşmasını önlese de birbirlerinden pek hoşlandıkları için sık sık ormanda
yürüyüşe çıkar, bazen de hiç konuşmadan dakikalarca yürürler.
Duyulamayan Alkışların Verdiği Izdırap
Beethoven'ın sağırlık durumu önemli bir konudur. Sanatçı, hayatının ikinci verimli
döneminden kısa bir süre önce sağırlığını fark etmeye başlamış ve işitme kabiliyetinin
azalması hayatının son dönemlerine dek artarak devam etmiş. Sanatçı 1820'lerden itibaren
artık hiç duymaz hale gelmiştir. Bu durum, Beethoven'ın zaten zor ve asi karakterini çok daha
dramatik hale getirmiştir. İkinci dönem eserlerinde bir anlamda kahramanlık öğelerini
kullanırken, bir yandan da yeni fark etmiş olduğu duyma kabiliyetinin azalması sanatçıyı
derin karamsarlığa sürüklemiştir.
Eroica, bütün bu öğelerin bir araya gelmesiyle, Beethoven'ın kendi üslubunu ortaya
koyduğu, gerçek anlamda geliştirdiği ilk eserlerinden biri olduğu için müzik tarihinde çok
önemli bir yer tutar. Yine aynı eserin Napolyon'la olan ilişkisinden dolayı da siyasi tarihle
ilginç bağlantıları söz konusudur.
Sağır olmasına rağmen üretmeye devam eden Beethoven, sağırlıkla besteciliğin
oluşturduğu tezat hakkındaki bir soruyu şöyle cevaplar: "Kalbim o kadar çok şeyle dolu ki,
bazen sözcüklerin hiçbir öneminin olmadığını hissediyorum."
Çeşitli sıkıntılar ve artan sağırlık Beethoven'ın fazla çalışmasına imkan bırakmıyordu.
Dokuzuncu senfonisini 1824'ten önce tamamlayamadı. Dokuz yıl süren ıstırap büyük bir neşe
tufanıyla son buldu. Dokuzuncu senfonisi o güne kadar bir benzerine daha rastlanmamış,
inanılmayacak derecede güzel bir eserdi. Beethoven, eserin son bölümüne ünlü Alman şairi
Schiller'in "Neşeye Şarkı" isimli eserini de koro parçası olarak besteleyip eklemişti.
Dokuzuncu senfoniyi dinleyenler kulaklarına inanamıyorlardı.
Bu muazzam eser, ilk defa 7 Mayıs 1824 tarihinde Viyana Kraliyet Tiyatrosu'nda çalındı.
Kulakları artık adam akıllı sağırlaştığı halde besteci, eserinin idaresini başkasına bırakmak
istememişti. Şef değneğini eline aldıktan sonra konseri başından sonuna kadar hiçbir
aksaklığa meydan vermeksizin idare etti. Fakat konser bitip de halkın çılgınca alkışları salonu
inletmeye başladığı zaman Beethoven, hayatının en acı dakikalarını yaşadı. Zavallı besteci,
çevresinde olup bitenlerden habersizdi. Alkışlara karşılık olarak halkı selamlamasını ona
işaretle anlatmaya çalıştıkları zaman da bestecinin üzüntüsü son haddini buldu. Dehşet içinde
iki eliyle kulaklarını kapadı, hıçkıra hıçkıra ağlayarak salondan uzaklaştı.
Yaşadığı Devrin Besteciliği Üzerindeki Etkileri
Beethoven'in yaşadığı dönem (1770-1827), birçok yönden enteresan ve karmaşık bir
dönemdir. Bir geçiş dönemine, birçok şeyin değişime uğradığı bir zaman aralığına düşer
büyük bestecinin yaşamı. Beethoven'ın hayatı ve yaratıcılık kariyeri de yaşadığı dönemin
şartlarını yansıtır.
Bu döneme baktığımızda, öncelikle 1789 yılında Fransız Devrimi'nin gerçekleştiğini
görürüz. Devrim sürecinde Beethoven henüz 19 yaşında, genç bir bestecidir. Bütün Avrupa'ya
etki etmiş olan Fransız Devrimi, doğal olarak, hassas bir kişiliği olan Beethoven'ı da yakından
etkiler. Bu dönemin ardından Napolyon devri başlar ve bu şahsiyet önce Fransa'yı, ardından
bütün Avrupa'yı etkisi altına alır. Söz konusu dönem, Beethoven'ın ikinci dönemine,
gençlikten olgunluğa geçtiği döneme denk gelir.

155
 Beethoven'ın verimli olduğu dönemlerin belirlenmesi, ölümünden hemen sonra müzik
araştırmacıları tarafından yapılmış bir tasnife dayanır. İlk dönemi, yani gençlik yılları 1802'ye
kadar olan sürece tekabül eder. 1803'ten 1812'ye kadar olan dönem bestekarın verimli
döneminin ikinci safhası olarak tanımlanır. Son dönem ise 1813'ten, 1827'deki ölümüne kadar
olan zamanı kapsar.
Beethoven'ın hayatına bakıldığında, birinci dönem Fransız devriminin etkilerini taşır. Çok
genç yaşta devrimden hatırı sayılır şekilde etkilenmiştir ve bu etkiler kariyerinin devamında
da önemli rol oynar. İkinci verimli döneminde, sanatçının bir anlamda Napolyon'un etkisiyle
kahramansı öğelerin ön plana çıktığı eserler bestelediği görülür. Napolyon'dan söz ettiği
eserlerinden biri üçüncü senfonisidir. Toplam dokuz senfonisi bulunan Beethoven'in "Eroica"
(Kahramanlık) başlıklı bir eseri, kariyeri içerisinde önemli bir yere sahiptir. Eroica'nın
Napolyon Bonaparte ile bağlantısı tartışma konusu olmuştur. Bestecinin, eseri başlangıçta
Napolyon'a ithaf etmişken, Napolyon kendini imparator ilan ettiğinde, zaman içinde onun bir
kahraman değil de bir zalim olma yolunda yol alan biri olduğunu görerek bu ithafı sildiği
söylenir.
Beethoven'ın Napolyon'a ithaf edilmek üzere bir senfoni bestelemek amacıyla mı yola
çıktığı, yoksa daha sonradan gelişen hayranlığından dolayı mı böyle bir ithafa karar verdiği de
tartışma konusudur. İşin ilginç yanı, Beethoven'ın ölümünden sonra hayatını kaleme alan
yazarlar da kendi aralarında farklı düşünürler. 1838 yılında "Beethoven Üzerine Bibliyografik
Notlar" adlı bir kitap yayınlayan Ferdinand Ries, Beethoven'ın, Napolyon onuruna bir senfoni
bestelemek istediğini yazar ve kendisinin besteciye Napolyon'un imparator ilan edildiğini ilk
söyleyen kişi olduğunu, haberi verdiğinde de Beethoven'ın büyük bir öfkeye kapıldığını
yazar.
Senfoninin ikinci bölümü bir ölüm marşıdır. Ölüm marşı, içinde kahramanlık duygusunu
barındırır. Beethoven'dan sonraki 19. yüzyıl bestecilerinin de eserlerinde ölüm marşlarını yer
yer görürüz. Ölüm marşının içinde kahramanlık öğesi barındığının söylenmesinin nedeni, bu
marşın genellikle özel kişilerin cenazelerinde çalındığına şahit olmamızdır. Ölüm, aynı
zamanda bir tür yalnızlığı ve kendini feda etme duygusunu içinde barındırdığından, çok daha
dramatik bir anlam içerir. Beethoven aşağı yukarı aynı dönemde başka bir ölüm marşı
bestelemiş ve "Bir Kahramanın Anısına" başlığını koymuştur. Beethoven'ın bu dönemden
sonraki diğer senfonilerinde aşağı yukarı aynı üslup görülür.
Beethoven'dan Müzik ve Hayata Dair
< Müziğin bütün hikmet ve felsefelerden yüksek bir ilham olduğunu akıl edemeyen bir
dünyayı hakir görüyorum.
< Asla şan ve onur için yazmayı düşünmedim. Yüreğimde olan şey dışarı çıkmak zorunda.
Bunun için beste yapıyorum.
< Çocuklarınıza erdem aşılayın, sadece bu onları mutlu eder, altın değil.
< Müzik daha yüksek bir bilgi alemine açılan manevi bir giriş kapısıdır. Bu alem
insanoğlunu tanır, bilir; ne var ki insanoğlu onu idrak edebilmekten mahrumdur.
< Gözlerimi açtığımda, gördüklerimin inancıma ters düşüşü karşısında derin bir iç
çekmem, müziğin aklın ve felsefenin ötesinde bir tecelli olduğunu bilmeyen dünyayı ise hor
görmem gerekir.
< Müzik erkeklerin gönlüne ateş düşürmeli, kadınların ise gözlerinden yaş getirmelidir.
< Kendi hatalarını kendine atfetmekten daha dayanılmaz bir şey yoktur.
Bir Sokak Müzisyeninin Hikayesi, Kasım 25, 2011
Hareketli bir Ocak sabahı, saat 7:51’de, Washington, D.C.’deki The L’Enfant Plaza metro
istasyonunda binlerce insan işlerine gidebilmek için koşuşturma halinde.
Kot, uzun kollu bir t-shirt ve bir beyzbol şapkası giymiş bir adam istasyonun ana
lobisinden girip, kemanını kutusundan çıkarıyor. İçinden çıkardığı keman kutusunu açık bir

156
şekilde önüne koyan bu adam, cebinden kırışık birkaç dolar ve biraz da bozuk parayı çıkartıp,
önünde duran açık keman kutusunun üstüne bırakıyor.
Birçok sokak müzisyeninin bulunduğu Washington D.C.’de hergün yüzlercesine
rastlayabileceğiniz bir hikaye buraya kadarı.
Elinde kemanı, önünde bozuk paraları üstüne özenle yerleştirdiği keman kutusu ile müzik
yapıp dilenmeye hazır olan bu müzisyen, Johann Sebastian Bach’ın Partita No. 2, D
Minor’ünden “Chaconne” yi çalmaya başlıyor. Birçok klasik müzik otoritesine göre keman
için yazılmış gelmiş geçmiş en iyi parçalardan birisi bu. Ancak “Chaconne” metrodan çıkıp
işine koşan insanlar için pek de ilgi çeken bir parça olmuyor.
İlk kişinin bu sokak müzisyenini farketmesi, önünden tam 63 kişi geçtikten sonra
gerçekleşiyor.
Bu müzisyen, tam 43 dakika boyunca klasik müziğin en önemli parçalarını kemanı ile
çaldıktan sonra önündeki keman kutusunda biriken parayı saymaya başlıyor. Binden fazla
insanın önünden geçmesi ve tam 43 dakika keman çalması sonucu, sokak müzisyeninin
önünde toplam $32.17 birikiyor.
43 dakikada $32.17 kazanmak aslında hiç de fena bir para değil diye düşünebilirsiniz.
Ancak aynı müzisyenin bundan tam 3 gün önceki konserinde saatine 115,000 dolar
kazandığını bilseydiniz farklı düşüneceğinizden eminim.
Peki kim bu sokak müzisyeni?
İsmi Joshua Bell…
Keman Virtüözü Joshua Bell’in Hikayesi
Joshua Bell dünyaca ünlü bir keman virtüözü. Beş yaşında kemanla tanışan Bell, on dört
yaşında Philadelphia Orkestrası ile ilk solo konserini vermiş.
Dahi çocuk tanımına çok uygun bir çocukluk geçiren ve 1967 doğumlu olan Joshua Bell,
Grammy ödülü kazanmış ünlü bir virtüöz olarak müzik hayatına devam ediyor.
Hikaye 2006 yılında Washington Post gazetesinin Joshua Bell’e yaptığı bir teklif ile
başlıyor. Aslında bir deney gibi planlanan bu teklifte Joshua Bell, L’Enfant Plaza metro
istasyonunda konserlerinde de kullandığı, değeri 3.5 milyon dolar olan kemanı ile çalıyor.
Kalite Başarının Garantisi mi?
Joshua Bell’in keman dendiğinde kalitesi, birçok ödül ve otorite yorumu ile ispatlanmış bir
gerçek. Peki konserlerine aylar öncesinden bilet bulunamayan, çok küçük yaşlardan itibaren
dünyaca ünlü bir keman virüözü olacağı belli olan, kariyeri başarılarla dolu Joshu Bell’in
Washington D.C.’deki sokak müzisyenliği deneyimi neden hayal kırıklığı ile sonuçlandı?
Ürününüz, sunduğunuz hizmet, kişisel markanız, ya da projeniz ne kadar kaliteli olursa
olsun başarılı olması için kalite tek başına yeterli etken olamaz.
Çok para kazanmak, popüler olmak, çok kişiye ulaşmak ya da bunlara benzer birçok farklı
başarı ölçütü olabilir.
Kalite, başarıya giden yolda önemli bir etkendir, ama birçok etkenden sadece birisidir.
Doğru ekip, pazarlama, PR, reklam, planlama ve daha birçok etkenin bir araya gelmesi ile
kaliteli bir ürün ya da hizmet başarıya ulaşabilir.
Bundan sonraki projenizde ya da daha önce başarılı olamamış ve size göre çok kaliteli olan
projenizde (ya da ürününüzde, servisinizde, vs) başarmak için gerekli etkenlerden hangilerinin
eksik olduğunu ortaya çıkarmanız, çok kaliteli bu projenizin belirlediğiniz hedeflere ulaşması
ve başarılı olması için en doğru yol olacaktır.
Bazı Yaşam Öyküleri
Cevad Memduh Altar (1902-1995)
Geniş müzik kültürü ve araştırmacı kimliğiyle Türkiye'yi uzun yıllar uluslararası planda
temsil etmiş olan Cevad Memduh Altar, müzikolog, sanat ve müzik tarihçisi, yazar ve
çevirmen, araştırmacı, eğitimci ve yönetici olarak cumhuriyet döneminin önde gelen
aydınlarındandı. Cevad Memduh Altar, 14 Eylül 1902’de, Hariciye memuru olan İsmail
157
Memduh beyle İhsan hanımın ikinci çocuğu olarak İstanbul’da dünyaya geldi. Çocukluğu,
İlmiye Eshabı’ndan ve Şeriyye Mahkemelerinde çok önemli görevlerde bulunmuş bir hâkim
(kadı) olan büyükbabası Osman Nuri Efendi’nin (kabri Fatih Camii kabristanındadır)
Sultanahmet’teki konağında geniş bir aile ortamı içinde geçti.
1909 yılında Ayasofya’da Mekteb-i Edep adında bir ilkokulda eğitimine başlayıp daha
sonra Ayasofya Merkez Rüştiyesi’ne (orta okul) gitti. Yetiştiği entelektüel çevre dolayısıyla
küçük yaşta klasik müziğe merak saran ve ailenin yakın dostu Tektaş ailesinin oğlu Ekrem
beyden keman dersleri almaya başlayan Cevad Memduh, Nişantaşı Sultanisi’nde lise
öğrenimine geçtikten sonra, devam etmekte olduğu YüksekTicaret Okulu’nu bırakarak, 1921
yılıda 19 yaşındayken yurtdışına müzik öğrenimi görmeye gitti.
Bu tarihten sonra 1927 yılına kadar, önce Viyana’da bulundu; daha sonra Leipzig Devlet
Konservatuvarı’nda, Franz Lizst’in en iyi öğrencilerinden biri olan Johannes Merkel, devrin
tanınmış büyük bestecilerinden Stefan Krein, ünlü müzikolog ve kompozitör Prof. Dr.
Hermann Grabner ve zamanın daha başka ünlü teori hocaları ile müzik felsefesi ve müzik
estetiği üzerine çalıştı. Ayrıca Leipzig’de dünyanın en eski senfoni orkestrası olan
Gewandhausorchester’ın ikinci Konsertmayster’i olan Hugo Hamann’ın öğrencisi olarak
keman ve viyola çalıştı. Ülkesine döndükten sonra Ankara’da Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi
Tarih Bölümü’nü de bitirdi ve böylece yüksek eğitimini geniş bir perspektif içinde
tamamlamış oldu.
1927 yılında yurda döndükten sonra, İstanbul’da Sanayii Nefise Mektebi (Güzel Sanatlar
Akademisi)’nde kısa bir süre görev aldıktan sonra, önce Ankara Erkek Lisesi’nde müzik
öğretmeni, sonra da Ankara’da Musiki Muallim Mektebi’nde teori öğretmeni olarak göreve
başladı. 1930-35 arası Gazi Terbiye Enstitüsü’nde sanat ve müzik tarihi öğretmenliği, 1950-
70 arası Ankara Kız Teknik Yüksek Öğretmen Okulu’nda sanat tarihi ve estetik öğretmenliği
yaptı. 1960 yılından başlayarak emekli olduğu 1967’ye kadar da Ankara Devlet
Konservatuvarı’nda sanat tarihi, opera tarihi ve estetik dersleri verdi. Emekliliğinden sonra
kendini yazı hayatına daha yoğun bir biçimde vererek müzikoloji alanında ülkesine önemli
eserler kazandırdı. 1979 yılında, 52 yıl boyunca eğitici, bürokrat ve sanat adamı olarak görev
yaptığı Ankara’dan ayrılıp doğum yeri olan İstanbul’a geri dönerek, 1983-1993 yılları
arasında, Bakanlar Kurulu kararıyla, Mimar Sinan Üniversitesi Devlet Konservatuvarı’nda
yüksek lisans düzeyinde sanat felsefesi ve müzik estetiği konularında dersler verdi. 1988’de
aynı üniversite tarafından kendisine “fahri profesörlük” unvanı verildi.
Cevad Memduh Altar, sanat tarihçisi ve müzikolog kimliğiyle 1927’den itibaren
Ankara’da şahsen tanıma şansına eriştiği Atatürk’ün direktifleri altında, Ankara Devlet
Konservatuvarı, Devlet Tiyatroları, Devlet Opera ve Balesi gibi sanat kurumlarının kuruluş
çalışmalarına, Paul Hindemith, Karl Ebert, Ernst Praetorius gibi dünya çapında Alman
uzmanlarla birlikte etkin bir biçimde katılarak ülkenin kültür hayatına uzun yıllar hizmet etti.
1939-1950 yılları arasında Ankara Radyosu’nda “İzahlı Müzik” programları hazırlayarak çok
sayıda radyo ve TV programına müzik tarihçisi olarak katkıda bulundu; bu programları
sayesinde Türkiye’deki klasik müzik dinleyici kitlesinin çekirdeğinin oluşturulmasına büyük
katkısı oldu.
Cevad Memduh Altar, ayrıca önemli bir araştırmacı olarak Venedik, Viyana, Vatikan,
Berlin, Varşova ve Saraybosna’daki devlet arşivlerinde Türk kültürüyle ilgili incelemelerde
bulundu; uluslararası ve ulusal kongrelerde, sempozyumlarda, seminerlerde ve toplantılarda
müzik ve sanatla ilgili çeşitli konularda çok sayıda konferanslar verdi, bildiriler sundu;
bunların birçoğu yurtdışında yayımlandı. 1927 yılından başlayarak ömrünün son yıllarına
kadar, evrensel değerdeki klasik müziğin ve sanatın Türkiye’de kurumsallaşması ve tanınıp
sevilmesi amacıyla kültür, müzik ve sanat ağırlıklı konularda kitaplar, araştırma yazıları,
bildiriler yazdı, müzik ve sanat, tarih ve felsefe konularında sayısız makaleler yayımladı,
konferanslar verdi; davetli olarak gittiği ülkelerdeki gezileriyle ilgili izlenimleri gazetelerde

158
yayımlandı; ayrıca çeşitli çeviriler yaptı. Böylece Altar’ın 1927-1993 yılları arasında 66 yıl
süren yoğun bir çalışma yaşamı oldu. Kültüre adanmış uzun yaşamı boyunca çeşitli vesilelerle
tanıdığı ulusal ve uluslararası çaptaki çok önemli şahsiyetlerle tanışıp görüşerek ilişkilerini
kişisel ve mesleki açıdan yıllarca sürdürdü.
Almanya’da evlendiği eşi Johanna Schumann’ı Türkiye’ye döndükten bir süre sonra bir
hastalık sonucu kaybeden Cevad Memduh, 1933 yılında Hariciye memurlarından Sefa Feyzi
beyin kızı Zeynep hanımla evlendi; 62 yıl süren mutlu bir evliliğin aile reisi olan Cevad
Memduh’un 1939’da kızı Ayşe, 1943’te kızı İnci, 1945’te de oğlu Ahmet doğdu. Erol,
Yasemin ve Mehmet adlarında üç torun sahibi olan Altar, büyük özverilerle Türkiye’nin sanat
ve kültür hayatına adanarak dolu dolu yaşanmış 93 yıllık bir ömrün sonunda, 24 Mart 1995
günü aramızdan ayrıldı.
(Hazırlayan: İnci Kut, Ocak 2011)
Saadet İkesus Altan
http://www.annefrank.de/mensch/tr/saadet-ikesus-altan/biografie/
Saadet bir Türk opera yıldızı olarak Nazi Almanya’sında yasar. 1935 yılında Türkiye
Cumhuriyeti’nin bursuyla müzik eğitimi için Berlin’e geldiğinde on dokuz yaşındadır.
Çocukluğunu stanbul’da gençliğini ise Ankara’da geçirmiştir. 3 Mart 1916 tarihinde
İstanbul’un Üsküdar semtinde üç kardeşin en küçüğü olarak dünyaya gelir. Dedesi Osmanlı
İmparatorluğu’nda çalışıyordur. Ailesi varlıklı ve eğitimlidir. Saadet henüz küçükken güzel
sanatlarla temas halinde; annesi piyano çalar, şarkı söyler, tiyatro asığıdır. Babası ise keman
çalar.
Saadet daha küçük bir çocukken babası subay rütbesiyle katıldığı Kurtuluş Savaşında şehit
düşer. O andan itibaren annesi yalnız başına aileyi geçindirmek zorundadır. Dışişleri
Bakanlığında işe alınınca Altan ailesi Ankara’ya taşınmak zorunda kalır. Saadet’e bu taşınma
zor gelir, çünkü Ankara’da kendisini hapiste hissediyor ve İstanbul’u çok özlüyordur.
Saadet Ankara’da bir kız lisesine gider. Bu okulu 1934’te bitirir ve veterinerlik fakültesine
baslar. Ama Ankara’da yeni kurulan konservatuara kabul edildiğinde bu okuldan ayrılır.
Saadet’in öğretmenleri ona hayran kalınca onu Almanya’daki bir eğitim için verilecek bursa
başvurmasını sağlarlar. Türkiye o zamanlar çok fazla öğrenciyi Avrupa’ya göndermektedir.
Amaçlanan onların döndükten sonra orada almış oldukları eğitimle genç Türkiye
Cumhuriyeti’nin kalkınmasına yârdim etmeleridir.
Saadet bir kaç Türk öğrenciyle beraber Berlin’de müzik eğitimi görür. Berlin
Konservatuarında san ve sahne dersi alır. Saadet daha öğrenciyken ünlü olur, düzenli olarak
radyoya çıkar. Örneğin Amneri’nin Aida operasını seslendirir. Konserler verdikçe sesi ve
güzelliği ile daha da çok tanınmaya baslar.
Saadet 30’lu yılların Berlin’inde şöhretinin ve hayatinin tadını çıkarır. Onun ve
Türkiye’den gelen öğrencilerin bursları sayesinde ortalamaya göre daha fazla parası vardır.
Operaya giderler, pahalı restoranlarda yerler, erkekler terzilere özel kesim kıyafet diktirirler.
Birinci Dünya Savaşında müttefik olmalarından dolayı Türkler o zamanlar çok itibarlıdırlar.
En yüksek cemiyetlere girebilirler. Saadet o toplantılarda dışişleri bakanı Joachim von
Ribbentrop gibi önemli Nazilerle karşılaşır.
Ayrıca Nazi Almanya’sının karanlık taraflarına tanık olur. Bir Yahudi ailesinin yanında
kalmaktadır ve onlarla Kasım 1938’deki Pogrom yani katliam gecesini yasar. Sokakta camlar
kırılmaya ve Yahudilerin dükkânları yakılmaya başlanınca, ev sahibesi bunun onları
koruyacağı umuduyla onun Türk olduğunu gösteren kartvizitini evin kapısına asar. Saadet
ailenin değerli eşyalarını korumaya alır. O geceyi aile hiçbir zarar görmeden atlatır.
Daha sonraları Saadet’in kendisi Nazi rejiminden çekmeye baslar. Orkestra şefliği
sınıfından Alman Helmut Henze’yi sever. İkisi 1939 yazında Wagner festivali için Beyreuth’a
ve Karkonosze Dağları’na giderler. Bu seyahatte evlenmeye karar verip nisan yüzüklerini
alırlar. Evlenmeleri ise mümkün olmaz, çünkü Saadet bir Türk olarak Aryan belgesi

159
alamadığı için bir Alman’la evlenemez. Helmut her zaman hayatının büyük ve kayıp aşkı
olarak kalacaktır. Savaş başlayınca Helmut asker olarak Rusya cephesine yollanır. Saadet ve
Helmut Türkiye’nin Alman İmparatorluğu’na savaş ilan ettiği 1945 yılının Şubatına kadar
mektuplaşırlar, sonra iletişimleri kesilir. Onyıllar sonra birbirlerini son bir defa daha
göreceklerdir ama ikisi de artık başkalarıyla evli olacaklardır.
Saadet meslekî yönden de hükümetle sorun yasamaya baslar. 1940 Ağustosunda Berlin
Konservatuarından mezun olur, Bir Alman sahnesine çıkabilmek için Alman Kültür Dairesine
üye olmalıdır. Ama bunun için gereken Aryan belgesini alamadığı için, Saadet başta buraya
kabul edilmez. Ancak aksi takdirde radyo programlarına çıkmayacağını söyleyince Naziler
geri adım atarlar.
Saadet bir opera yıldızlığına yükselir. 1940/41 sezonunda Duisburg Operasında sahneye
çıkar. Bunları, Düsseldorf, Regensburg ve Essen takip eder. Basın kendisini “Alman
operasının yıldızı” şeklinde tanıtır. Ama Saadet’in başarıları kendisine ayak bağı olur.
Ankara’daki yönetim Saadet’in bir Türk olarak Alman operalarına hizmetini hoş görmez.
1941 yılında, kendisi istemese de, Ankara’ya gelmesi istenir.
Türkiye’de sürgünde yasayan Alman yönetmen ve idareci Carl Ebert ile oradaki operayı
geliştirir. Saadet ilk Türk opera yönetmeni olur ve birçok batılı oyunu sahneye koyar. Daha
sonra şan dersleri vereceği İstanbul Konservatuarına geçer. Onlarca opera ve müzik parçasını
Türkçeye çevirir.
Helmut Henze’yle evlenememiş olsa da sonra üç evlilik yapar ve Can Altan adında bir
oğlu olur. 1972 yılında kocası Erdoğan ile çok sevdiği İstanbul’a döner. Hayatının son
yıllarını Ankara’da oğlunun yakınında geçirir. Orada 12 Aralık 2007 tarihinde 91 yaşında
ölür.
İdil Biret T.C. Devlet Sanatçısı
Üç yaşında piyanoya büyük istidat gösteren Türk sanatçısı İdil Biret ilk derslerini
Ankarada Mithat Fenmen’den aldı. TBMM’nin 1948 yılında çıkardığı özel kanunla sekiz
yaşında Fransaya gönderildi ve büyük Fransız müzisyeni Nadia Boulanger’nin gözetiminde
Paris Konservatuvarında okuyarak onbeş yaşında birincilikle mezun oldu. Daha sonra, 20.
asrın en büyük piyanistlerinden Alfred Cortot ve Wilhelm Kempff ile çalıştı. Hiç bir piyano
yarışmasına katılmayan Idil Biret onaltı yaşından itibaren Boston Senfoni, Leningrad
Filarmoni, Londra Senfoni, Dresden Filarmoni gibi dünyanın büyük orkestraları ve Leinsdorf,
Monteux, Keilberth, Scherchen gibi büyük şefleri ile beş kıtayı kapsayan iki bin’e yakın
konser verdi ve bir çok festivale katıldı. Van Cliburn (ABD), Kraliçe Elisabeth (Belçika),
Busoni (Italya) Franz Liszt (Weimar, Almanya) gibi ünlü piyano yarışmalarında jüri üyeliği
yaptı; Fransa, Polonya, Íngiltere, Ítalya, ABD ve Türkiyede ödül ve nişanlar aldı.
Biret bu güne kadar EMI, Decca, Atlantic/Finnadar, Naxos ve diğer firmalar için Amerika
ve Avrupada 100 plak kaydetmiştir. Bunlar arasında müzik tarihinde ilk kez komple diziler
olarak seslendirilen Chopin’in bütün piyano eserleri ve Beethoven’in dokuz senfonisinin Liszt
tarafından yapılan piyano uyarlamaları ile Brahms ve Rachmaninof’un bütün piyano eserleri,
Boulez’in üç piyano sonatı, Ligeti’nin etüdleri ve Stravinsky’nin Ateskuşu bale müziginin
piyano uyarlaması da yer almaktadır. Bu kayıtlar Polonyada Chopin Büyük Ödülü, Fransada
Altın Diyapazon dahil pek çok ödül almış olup Amerika, Avrupa ve Uzak Doğuda 3 milyon
adet civarında satılarak büyük bir dinleyici kitlesine ulaşmıştır. 2007 yılında Chopin’in bütün
piyano eserleri kayıtları ve konser icraları ile Polonya kültürüne yaptıgı katkılar nedeniyle
Cumhurbaşkanı Lech Kaczsnky Ídil Biret’i Polonyanın en üst nişanı olan “Yüksek Liyakat
Madalyası” (Krzyzem Kawalerskim Ordera Zaslugi) ile taltif etmiştir.
Repertuarında yüzden fazla piyano konçertosu olan Ídil Biret’in eski ve yeni kayıtlari
kendi etiketi İdil Biret Arşivi (IBA) üzerinde Naxos tarafından bütün dünyaya
dağıtılmaktadır. Bu çerçevede Beethoven’in 32 Piyano Sonatı, 5 Konçertosu ve Korolu
Fantezisinin kayıtları da tamamlanmış olup bunlar 9 Senfoni uyarlaması ile birlikte IBA

160
serisinde 19 CD kutu içinde dünya dağıtımına girmistir. Biret’in 1959 yılından bu yana
yaptığı 100 plak kaydının tamamı bir kutu içinde 2014 sonuna doğru Türkiye ve dünya
piyasasına sunulacaktır.
İdil Biret 2012/13 sezonunda Amerikada Yale Üniversitesinde Hindemith’in bes piyano
konçertosunun tamamını Yale Senfoni Orkestrası ile kaydetmiş olup bunlar 2CD üzerinde
Ekim 2013 de Naxos tarafndan dünya piyasasına çikarılmıştır. Bu dönemde Güney
Amerikada yaptığı turnede Kolombiya, Peru, Sili, Arjantin ve Brezilyada konserler vermiş,
İngiltere ve İskoçyada konserler verip ustalık sınıfları yönetmistir. Çin turnesinde ise Beijing
ve Şanghayda resitaller ve bır orkestralı konser verip Şanghay piyano yarışmasında jüri
üyeliği yapmıştır. Daha sonra Mısırda, İskenderiye ve Kahirede konserler vermiş,
Budapeştede Milli Müzede bir resital verdikten sonra, Lugano (Isviçre) ve Gebele
(Azerbeycan) festivallerinde konserler verip geçtiğimiz Aralık ayında Almanyada Bonn
şehrinde Beethoven piyano yarimasında jüri üyeliği yapmıştır.
2014 de İdil Biret’in çalışmaları arasında Agustos ayında Varşova konserleri, Ekim ayında
Pariste UNESCO büyük salonunda vereceği resital, Kasım ayında Londrada Brahms 1.
Konçertoyu çalacağı konser, ayrıca Scriabin Etüdleri vardır. Borusan Dörtlüsü ile
Schumann’ın Piyanolu Beşlisi, Roderic von Bennigsen ile Brahms’ın Çello Sonatları ve
London Mozart Players ile yapacağı Mozart Piyano Konçerto CD kayıtları bulunmaktadır.
İdil Biret’in Annesi Leman Biret’in Anıları
İdil’in çocukluk hayatını, musikideki hamlelerini, söylediği hoş sözleri vb. günü gününe
kaydetmemizi onu her tanıyan bize hararetle tavsiye etmişti. Ne yazık ki biz bu yerinde
ikazlara lazım gelen önemi vermedik ve şimdiye kadar bu konuda en küçük bir teşebbüse bile
girişmedik. Bugün geride kalan o güzel günlerin bazı ilginç ve hoş hatıralarını eşelemek
isterken bana yardımcı olabilecek hiç bir vesikaya sahip olmadığımı esefle görüyorum. Ve
ancak anılara başvurmak suretiyle bir şeyler karalamaya çalışıyorum.
Müzik Öyküleri
Albert Einstein ve Müzik
Einstein sadece fizik ve matematik konusunda değil, müzik konusunda da oldukça başarılı
biriydi. “Eğer ki bir bilim insanı olmasaydım, bir müzisyen olurdum.” diyordu. “Müzik
yapmadan geçen bir hayatı hayal edemiyorum. Güpegündüz müzik içerisinde hayallere
dalabilirim. Hayatımın en büyük keyfi müziktir.” demişti.
Einstein’ın annesi Pauline de yetenekli bir piyanistti ve Einstein ailesine müziği getiren de
oydu. Albert Einstein, 6 yaşındayken keman çalmaya başladı ve 13 yaşındayken Mozart’ın
sonatlarını kusursuz bir şekilde çalabiliyordu. 1895’te okulu tamamlamak üzere İsviçre’nin
Aarau kentine taşındığında, müzik artık onun için vazgeçilmez bir parça olmuştu. Burada,
büyük kemanist Joseph Joachim ile tanıştı. Sırf onu etkileyebilmeyi kafaya koymuştu ve bu
nedenle, Brahms G-minör’ü eksiksiz çalabilmek için müthiş bir çaba harcadı ve çok uzun
saatler boyu pratik yaptı. 17’inci yaşgününde okuluna bir müfettiş geldiğinde, ondan keman
çalması istendi. Müfettiş, sonradan elde edilen notlarında şunları yazacaktı:
“Einstein isimli bir öğrenci, Beethoven’ın sonatlarından birindeki adagio’yu içimize
derince işleyecek bir şekilde çaldı.”
Müzik, Einstein için sadece bir eğlence değil, ayrıca işini kolaylaştıran bir araçtı. Her türlü
işini… İkinci eşi olan Elsa, şöyle söylüyor:
“Küçük bir kızken Albert’a aşık olmuştum, çünkü kemanyla Mozart’ı çok güzel bir şekilde
çalabiliyordu.”
Şaka bir yana, gerçekten de müzik, düşünmesini kolaylaştıran bir araçtı. Elsa şöyle devam
ediyor:

161
 “Piyano da çalabiliyordu. Müzik, teorileri hakkında düşünmesine yardımcı oluyordu.
Çalışmaya giderdi, geri gelirdi, piyanosunda birkaç nota çalardı, birden aklına bir şey gelirdi,
heyecanla çalışmaya geri dönerdi.”
Her zaman olduğu gibi, Einstein’ın yeteneği ve çok yönlülüğü de kıskananları ve kafa
karışıklığını beraberinde getirmişti. Einstein’ın ünü müzikle değil, fizik bilgisiyle
yayılmaktaydı. Ancak aynı zamanda müzik konusundaki başarısından ötürü konser vermesi
istendiğinde, bir müzik eleştirmeni ününün nereden geldiğini bilmediği için onun hakkında
şöyle yazmıştı:
“Einstein harika bir şekilde çalmaktadır. Ancak Dünya çapındaki ünü abartılıdır ve bunu
hak etmiyor. En az onun kadar iyi olan birçok kemancı vardır.”
Hazırlayan: ÇMB (Evrim Ağacı)
Kaynak: Johns Hopkins University
Şan öğretmenliği yapan, biraz da viyolonsel çalan bir müzikçi, Brahms’ın da hazır
bulunduğu özel bir davette, bestecinin viyolonsel ve piyano için yazmış olduğu bir sonatı
çalmak istedi. Ricayı kabul eden Brahms, piyanoya oturduktan sonra öyle kuvvetli çalmaya
başladı ki, viyolonselcinin sesi işitilmez oldu. Kısa bir aradan sonra viyolonselci:
-Üstadım, dedi rica ederim o kadar kuvvetli çalmayın, kendi çalgımı duyamıyorum.
Brahms yumuşak bir sesle karşılık verdi:
-Ne kadar talihlisiniz.
Bitmemiş senfoni
Bir sanayi şirketinin genel müdürü klasik müzik düşkünüymüş. Günlerdenbir gün, şehre
ünlü bir orkestra gelmiş. Vereceği konserin en önemli parçası da Schubert'ın ünlü 'Bitmeyen
Senfonisiymiş'. Genel müdüre, konser için bir davetiye gelmiş. İşi nedeniyle
gidemiyeceğinden de bunu şirketin'verimlilik' uzmanına vermiş.
'Git ve bana izlenimlerini aktar' demiş.
Ertesi gün uzmandan bir değerlendirme raporu gelmiş.
Sayın Genel Müdürüm diye başlıyormuş:
'Dört Obuacı konserin önemli bir süresinde boş oturdular. Bunların sayısı nı azaltırsak
konsere daha çok katkıda bulunurlar. Orkestrada on iki kemancı var. Bunların hepsi aynı anda
hareket ediyorlar, aynı notaları seslendiriyorlar. Bence yanlış. Personel tasarrufu yapılmalıdır.
Onaltılık notalara ağırlık verilmiş. Büyük ziyan. Seyirciler sekizlik ve onaltılık notalar
arasındaki farkı anlamaz. Bu nedenle onaltılık notalarla eser çalarak yüksek ücret alan
elemanlar yerine sekizlik notaları çaldırıp, düşük ücretle çalışan stajyerler kullanılmalıdır.
Yaylı sazlarla işlenen pasajlar, nefesli sazlarla aynen tekrarlanıyor. Bu durum gereksiz tekrar
yaratıyor. Bu durum önlendiğinde iki saatlik konser yarı yarıya iner. Eğer Schubert bu
önlemleri alsaydı; 'bitmemiş senfoni' biterdi.
Polonyalı besteci ve piyanist Ignaz Paderevski (1860-1941), ülkesinin bağımsızlığı için
yaşam boyu savaşım vermiş bir sanatçıydı. Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra yeni kurulan
Polonya Devleti’nin cumhurbaşkanlığına seçilen Paderevski, bir vesileyle Fransa Başbakanı
Clemenceau ile tanıştırılmıştı. İyi bir müziksever olan Clemenceau şaşkına dönmüş ve şöyle
demişti: “Paderevski mi dediniz? Büyük piyanist ve besteci Paderevski demek sizsiniz! Vah
vah, sizi böyle cumhurbaşkanı olarak mı görecektim?”
İkinci fıkra şöyle: Ünlü soprano Maria Jeritza, New York Metropolitan Operaevi’nde
“Carmen” operasının 1914 yılındaki ilk sahnelenişinde Carmen rolünü oynuyordu.
“Don Jose” rolünü ise Enrico Caruso üstlenmişti. Görkemli son sahneye gelindiğinde,
arenanın önünde yüzlerce insan, atlar üzerinde pikadorlar ve orkestranın göklere yükselen
çarpıcı müziği, temsili sona erdirmek üzereydi. Ne var ki atlar sahneden geçerken yerlere fena
halde pislemişti. Eserin son saniyeleri yaklaşmış, Don Jose bıçağını Carmen’e saplamıştı.
Ancak Carmen, bir türlü yere düşüp ölemiyor, Don Jose’ye sarılıp sallanıyordu.

162
Sabrı tükenen Caruso, bıçağı bir kez daha saplayıp fısıldamıştı sopranoya: “Ölsene, hadi
çabuk, at kendini yere!” Jeritsa yine fısıltıyla yanıtlamıştı onu: “Temiz bir yer göster de
öleyim!”
Mozart’sız müzik olamayacağı gibi, Mozart’sız müzik fıkrası da olamaz:
Yaramazlığın dozunu kaçıran küçük Wolfgang’ı, annesi paylıyordu: “Bak, bir daha
yaparsan seni kümese kapatırım!”
Wolfgang omuz silkti:
“İstediğin kadar kapat! Ben yumurtlamam ki... Kümeste de beste yaparım!”
Yazar: Ferit BULUT
Dünyanın en tanınmış tenoru ENRICO CARUSO'nun büyük derdi ne imiş biliyor
musunuz? "Tanınmak!"
Gittiği yerlerde halk kendisini tanırsa zevkten dört köşe olur, ağzı kulaklarına varır,
tanımadıkları zaman da üzüntüden kahrolurmuş. Büyük şarkıcı, Metropolitan Operası'ndaki
prova ve temsillerinden nasılsa fırsat bulup, New York'un mesire yerlerinden birine gitmek
üzere taksiye atlar.
Bahane, "Biraz hava alıp dinlenmek."
Ama asıl neden o değil. "Bakalım halk onu tanıyor mu, tanımıyor mu? "Meraktan içi vık
vık etmektedir. Daha fazla dayanamaz. İşe taksiden başlar:
"Şoför bey! Beni tanıdın mı?"
Adam bir iki saniye arkaya bakar:
"Hayır efendim! Tanımadım."
"Dikkat et bakalım! Gazetedeki resimlerden falan?"
Şoför bir daha başını arkaya çevirip, daha bir dikkatle süzer Caruso'yu. Sonra da:
"Valla kusura bakmayın! Tanıyamadım efendim!"
Caruso ipin ucunu bırakmaz, üstelemeyi sürdürür:
"Hani... Hani... Caruso adı falan... Sana bir şeyler anımsatmıyor mu? Caruso?.. Caruso?.."
Şoför dudak büker. Düşünür, düşünür... Sonra birden aklı başına gelir ve heyecanla:
"Hay Allah! Nasıl oldu da tanımadım? Tabiiii! Tabii! Siz o meşhur ROBENSON
CARUSO (Crusoe)'sunuz değil mi?"
Ve bilgiç bilgiç başını sallar:
"Hey gidi günler hey! O ıssız adada neler çektiniz kim bilir?"
Keman pedagoğu Georges Enesco’nun son derece yetenekli bir öğrencisi vardı. Bu gencin
konser verme zamanı da gelmişti. Çocuğa kol kanat germiş ama onu bir an önce ün sahibi
yapmak için çırpınan bir de kurnaz bir baba vardı. Baba bir gün Enesco’ya şöyle bir ricada
bulundu:
- Üstad, sayenizde oğlum çok iyi yetişti. Ancak onu ünlü bir kemancı yapabilmek için
sansasyon yaratabileceğimiz bir konser düzenlemeliyiz.
Enesco adama sinirlendi ve şunları söyledi:
- Bizim mesleğimizde kısa yoldan üne kavuşmak kimseye nasip olmamıştır. Bu çileli
yoldan o da hepimiz gibi geçmek zorundadır. Vereceği konserin ardından yıllar onun ünlü bir
kemancı olup olmayacağını belirleyecektir.
Enesco sonra dayanamayıp sordu:
- Siz ne düşünüyorsunuz? Değişik bir öneriniz mi vardı?
Adam korka korka ağzındaki baklayı çıkardı:
- Sayın Enesco sizin aynı zamanda iyi bir piyanist olduğunuzu dünya alem biliyor.
Diyecektim ki oğlumun bu ilk resitalinde piyanoyu siz çalarsanız salon dolar, tüm
eleştirmenler gelir ve dolayısıyla oğlum gazetelerde yer alarak tanınmaya başlar…
Enesco’nun aklı yattı bu öneriye.
- Bu yetenekli çocuk için böyle bir şey yapmaya hazırım!

163
 Hazırlıklar tamamlandı. Konser günü Enesco salona girerken yakın arkadaşı ünlü piyanist
Cortot’a rastladı ve ondan bir ricada bulundu:
- Üstad, konserde sayfa çevirmenizde bir sakınca var mı? Belki de bu işi gerçekten kıvırıp
kıvırmadığıma bakar, bir şeyler öğütlersiniz…
Cortot gülümseyerek yanıtladı:
- Memnuniyetle, paltomu çıkardıktan sonra yanınızda yerimi alacağım.
Konser bitti ve ertesi gün önemli bir gazetede bir eleştiri yazısı çıktı. Eleştirmen şöyle
yazıyordu:
“Hayatımın en ilginç konserini izledim. Piyano çalması gereken adam sayfa çeviriyordu.
Keman çalması gereken adam piyano çalıyordu, sayfa çevirmesi gereken adam da keman
çalıyordu.”
Ünlü Viyanalı piyanist Arthur Schnabel 1938’de, görecelik kuramının babası, dünyanın
belki en büyük matematikçisi Albert Einstein’la sakin bir gece geçiriyordu. Her zaman olduğu
gibi, Einstein sevgili kemanını yanında getirmiş, bir Mozart sonatını sehpaya (aynen) sererek
tadını çıkarmaya hazırlanmıştı. Çalışına Schnabel’in de katılmasını istedi. Gene, her zaman
olduğu gibi, Einstein’ın icrası mükemmel olmaktan uzaktı. Einstein’ı yürekten seven
Schnabel, için için kendini yiyordu. Zaman zaman duruyor, Einstein’ın kendisine yetişmesini
bekliyor, sinirini amatörün karşılaştığı güçlüklerle, bunları açıklayarak yenmeye çalışıyordu.
Ama içindeki oldukça cılız olan sabrı tükeniverdi.
Sonunda Einstein yarı kapalı gözlerle kendini iyice vermiş ve tempoya inanılmaz bir
boşvermişle çalarken, Schnabel dikkat çekecek birkaç akoru hızla bastı. Ve can sıkıntısı
içinde bağırdı – Piyanist matematikçiyi azarlıyordu – “Yo, yooo, Albert. Yahu sayı saymayı
bilmez misin sen? Bir – iki – üç – dört, bir – iki – üç – dört.”
Flütçü, Peder ve Cennet
Flütçü ölünce cennetin kapısında kuyruğa girer. Hemen önünde bekleyen adam
Pederdir. Kapıda bir melek beklemektedir. Melek Peder’e sorar:
– Hiç günahın var mı Peder?
– Aziz melek, ben rahiptim. Tüm hayatım boyunca hep Tanrıma dua ettim. Karıma ve
çocuklarıma sadık kaldım. İnsanlara ve hayvanlara hep yardım ettim.
Melek:
– Çok iyi… Bunları biliyorduk zaten… Al sana cennetin gümüş anahtarı…
der ve sonra flütçüye döner:
– Senin hiç günahın var mı?
Flütçü:
– Ben de her zaman hayvanlara ve insanlara iyilik yapardım. Tanrı’ya dua etmedim
açıkçası, inancım da zayıftı.
Melek flütçüye döner ve:
– Bunu da biliyoruz. Çok iyi al sana cennetin altın anahtarı...
Peder bu olaya çok sinirlenir ve bağırarak:
– Ben hayatımı Tanrı’ya adadım, siz de gidip bu adamı cennette benden üstün
tutuyorsunuz. Haksızlık değil mi bu?
Melek gülerek:
– Sen vaaz verirken herkes uyuyordu, ama flütçü çalarken tüm orkestra doğru çalması
için dua ediyordu.
Molla ile Bektaşi
Zengin ve ikram seven ağanın konağına bayramda önce bir molla gelmiş, peşinden de
Bektaşi... Ağa ikisini de ağırladıktan sonra ocak başında kahvelerini içerken mollaya sormuş:
- Tütün içer misiniz?
- Estağfurullah, mekruhtur!
- Ya içki?

164
 - Aman efendim haramdır, hiç olur mu?
- Kadınlarla ilişkiniz?
- Hiç olur mu, biz harama uçkur çözmeyiz!
- Saz, çalgı, musiki?
- Tövbe tövbe! Bunları, bana sorarak günaha giriyorsunuz.
Ağa, Bektaşi'ye dönmüş, aynı soruları O’na da sormuş, Bektaşi her soruya;
- Eyvallah imanım, emrin olur! diye cevap vermiş...
Yemek bitmiş, misafirler yola çıkarlarken ağa onlara diş kirası vermiş. Mollaya bir
altın, Bektaşi’ye de elli altın. Bunun üzerine molla itiraz etmiş:
- Böyle bir kafir adama elli altın, bana bir altın veriyorsun. Sana yakıştı mı bu ağam?
Ağa gülmüş:
- O’nun masrafı ağır be molla!
Opera'da Uyku!
Adam karısının zoruyla operaya gitmişti. Oyun sırasında kadın koluyla adamı dürtüp
fısıldadı:
– Bak önümüzdeki kadın uyukluyor...
Adam tıslayarak cevapladı:
– Bunu söylemek için mi uyandırdın beni?
********
Kemancı menuhin konser turnesi sırasında küçük bir kente gitmişti.konserden bir kaç saat
önce berbere traş olmaya indi.
Beber sordu:
-Yabancı mısınız siz?
-Evet.. ilk kez geliyorum kentinize.
-Tam zamanında gelmişsiniz.Çünkü bu akşam Yehudi Menuhin burada bir resital
verecek.Siz de gidersiniz değil mi?
-Giderim herhalde.
-Bilet aldınız mı?
-hayır daha almadım.
-Yazık biletlerin hepsi satıldı.Ayakta kalacaksınız zannederim.
-Fark etmez. O adamın konserlerinde ben zaten hep ayakta dururum..

SCHUMANN’IN GENÇ MÜZİSYENE ÖĞÜTLERi

1- Kulak eğitimine çok önem veriniz. Küçük yaşlarda sesleri ve tonaliteleri tanımaya
çalışınız. Bir kilise çanının, pencere camının ve kuş cıvıltılarının verdiği sesleri tanımaya
çalışın.
2- Gamlara ve öteki parmak alıştırmalarına sürekli çalışın. Ancak ileri yaşlara kadar günde
birkaç saatini teknik çalışmaya vererek böylelikle olgun bir icra gücüne erişeceğini sananlar
çoktur; bu durum, alfabeyi her gün biraz daha hızlı okumak için uğraşmaya benzer.
Zamanınızı daha iyi kullanınız.
3- İyi sayınız. Nice virtüözlerin icrası, sarhoş bir adamın yürüyüşüne benzer. Onlardan
olmayınız.
4- Armoni kurallarını erken öğreniniz.
5- Müzik teorisi, şifreli bas, kontrpuan gibi şeylerden ürkmeyiniz. Onlarla dost olunuz,
karşılığında dostluk göreceksiniz.

6- Yarım yamalak çalışmayınız. Her zaman istekle çalışınız ve eserleri hiçbir zaman yarım
bırakmayınız.
7 – Ağırlaşmak ve acele etmek iki temel hatadır.

165
 8- Kolay eserleri iyi ve güzel bir biçimde çalmaya çaba gösteriniz. Bu, güç bir eseri
çalmaktan daha iyidir.
9- Her zaman iyi akort edilmiş çalgı üzerinde çalışınız.
10- Bir eseri yalnız parmaklarla öğrenmek yeterli değildir: Onu çalgısız. Şarkı halinde de
söyleyebilmelisiniz. Hayal gücünüzü çalıştırınız. Öyle ki ; bir eserin yalnız melodisini değil,
armonisini ve akorlarını da ezbere almalısınız.
11- Sesiniz az da olsa, eseri çalgınız yardımı olmadan ilk görüşte okumaya alışınız;
böylelikle kulağın duyarlılığı daima artacaktır. İyi bir sesiniz varsa, onu geliştirmek fırsatını
kaçırmayınız. Bunu doğanın size bağışladığı büyük bir armağan olarak değerlendiriniz.
12.Özellikle Bach’ın füglerini dikkate alınız. Onun 48 prelüde ve füg’ü günlük ekmeğiniz
olsun. Sadece bu sayede bile iyi müzisyen olunur.
13- Çalarken sizi dinleyenlerle ilgilenmeyiniz.
14- Yanınızda hep bir üstat sizi dinliyormuş gibi çalınız.
15- Karşınıza ilk defa olarak çalacağınız bir eser çıkarsa, onu önce okuyunuz.
16- Günlük müzik çalışmanızdan sonra yorgunluk hissediyorsanız, ısrar etmeyiniz.
İsteksiz ve neşesiz çalışmaktansa, dinlenmek evladır.
17- Yaş ilerledikçe eserleri “modası var” diye çalmayınız. Vakit kıymetlidir. Güzel
eserlerin hepsini öğrenmek gerekseydi yüz kez yaşamanız gerekirdi.
18- Sadece şekerli besinler çocukları güçlü birer insan yapamaz. Vücut gibi zekânın gıdası
da basit ve kuvvetlendirici olmalıdır. Büyük besteciler kendilerinden sonra gelenleri
düşünmüşlerdir: Onlara başvurunuz.
19- Kötü eserleri yazmamalısınız; onları reddetmelisiniz.
20- Kötü eserleri ne çalınız, ne de, mecbur kalmadıkça dinleyiniz.
21- İcrada “gösterişli çalışa” özenmeyiniz. Eserde bestecinin düşünmüş olduğu etkileri
ifade etmeye çabalayınız. Başka şey aramamalıdır. Fazlası karikatür olur.
22- Tanınmış bestecilerin eserlerinde değişiklik yapmak, bazı sesleri çıkarmak veya
aralara yeni çalış üslubuna uygun süslemeler sokuşturmak ayıp sayılmalıdır. Böyle şeyler
sanata yapılacak en büyük hakaretlerdir.
23- Çalışacağınız eserlerin seçimi konusunda daha deneyimli müzisyenlere danışınız,
zamandan kazanırsınız.
24- Büyük bestecilerin önemli eserlerini giderek tanımalısınız.
25- Kendilerine büyük virtüöz süsü vermiş olan kimselerin topladıkları alkış, sizi yanlış
yola sürüklemesin. Halkın övgüsünden çok, sanatkârın takdirine önem veriniz.
26- Bütün moda haline gelmiş şeyler, o modanın değişmesiyle ortadan kalkarlar; onları
kullanmakla ihtiyarlığınıza kadar devam ederseniz dar fikirli olursunuz, kimse size önem
vermez.
27- Şunun bunun önünde çalmak yarar değil zarar verir. Önünde çalacağınız kimseleri
seçiniz; fakat kendinizi mahcup düşürteceğini hissettiğiniz bir eseri çalmayınız. 28- Düo, trio,
vs. gibi “beraber çalma” fırsatını kaçırmayınız. Bu, çalışınızı akıcı ve hareketli bir hale getirir.
Şancılara da sık eşlik ediniz.
29- Herkes birinci keman çalmak isteseydi hiç bir orkestra kurulamazdı. Her müzisyen
kendi yerini bulmalıdır.
30- Çaldığınız aleti seviniz, fakat “bir tanedir”, “en yükseğidir” diye böbürlenmeyiniz. O
alet gibi başka aletlerin de olduğunu ve hepsinin onun kadar iyi olduklarını unutmayınız.
Şunu da unutmayalım ki, ses sanatkârları vardır ve en yüksek müzik, koro ve orkestra ile ifade
edilir.
31- Yaşlandıkça virtüözlük hevesinden çok “partisyonlarla ilgileniniz.
32- Bilhassa Bach’ın füglerini dikkatle çalınız. Onun “kırk sekiz” prelüde ve fügü günlük
ekmeğiniz olsun! Böylelikle iyi bir müzisyen olursunuz.
33- Arkadaşlarınız arasında, sizden daha çok bilenleri arayınız.

166
 34- Müzik çalışmalarınızdan yoruldukça, dinlenmek için şiir okuyunuz. Sık sık açık
havada geziniz.
35- Şarkıcılardan çok şeyler öğrenebilirsiniz, fakat her söylediklerine inanmayınız.
36- Dünya büyüktür. Alçakgönüllü olunuz. Sizden öncekilerin düşünüp bulamadıklarınızı
siz de henüz keşfedemediniz. Eğer keşfettiyseniz, bunu başkalarıyla paylaşacağınız bir tanrı
hediyesi olarak düşününüz.
37 – Müzik tarihini öğrenmek -çeşitli devirlerin şaheserlerini dinlemek şartıyla- sizi kibir
ve gösterişten çabucak kurtaracaktır.
38- Org aletini çalmak fırsatını kaçırmayınız. Bestecinin kötüsünü ve tekniğin kusurlarını
belirten biricik alet org’dur.
39- Korolarda şarkı söyleyiniz, bilhassa orta partileri söyleyiniz. Bu, müzik kültürünüzü
geliştirecektir.
40- Müzisyen olmak ne demektir? Eseri, gözler notada, güçlükle bitirebiliyorsanız; (sayfa
çeviren yanlışlıkla bir yerine iki çevirince) esere devam edemeyip yarıda kalırsanız, müzisyen
sayılmazsınız. Buna karşılık yeni bir eseri çalarken ilerde ne geleceğini az çok tahmin
edebilirsiniz; bildiğiniz bir eser zihninize yerleşmişse; yani, bir kelime ile müziği yalnız
parmaklarınızla değil, kafanızda ve kalbinizde hissedebiliyorsanız, işte o zaman “müzisyen”
sıfatını kazanabilirsiniz.
41- Önemli, iyi bir müzikçi olmanın sırrı nedir? Aziz öğrenci, en önemli şey, iyi bir
kulağa ve çabuk kavrama yeteneğine sahip bulunmaktır. Yetenek gelişebilir ve yükselebilir
de. Bu üstünlükler ise, günlerce kapanıp mekanik çalışmalara bağlanmakla değil, geniş müzik
ilişkileri ve sık sık koro ve orkestra dinlemekle sağlanır.
42- İnsan sesinin sınırlarını ve dört çeşidini erkenden ve doğru olarak öğreniniz: Koroda
bunları iyi izleyiniz. Sesin hangi kısımlarda kuvvetli, hangi yerlerde hafif ve yumuşak
çıktığım dikkatle izleyiniz.
43- Halk şarkılarını iyi dinleyiniz; bunlar en güzel melodilerin kaynağıdır ve her milletin
karakterini taşırlar.
44- Eski anahtarlarla okumayı hemen öğreniniz. Aksi takdirde geçmiş zamanların birçok
hazinelerini keşfedemeyeceksiniz.
45- Erkenden, değişik aletlerin ses renklerini ve karakterlerini inceleyiniz; her birinin özel
sesini kulağınızda duymaya çalışınız.
46- İyi operalar seyrediniz.
47- Eski şeylere karşı saygı besleyiniz; fakat yeniler için de içten olunuz. Tanımadığınız
kişiler hakkında araştırmadan hüküm vermeyiniz.
48- Bir eser hakkındaki kararınızı daha ilk dinleyişte vermeyiniz; ilkten hoşa giden her şey
muhakkak iyi olmayabilir. Ustaların eserleri incelenmelidir. Birçok gerçeği ancak yaşlandıkça
anlayacaksınız.
49- Besteler hakkında hüküm yürütürken, “gerçek sanatseverler için yazılan” ile
“amatörleri eğlendirmek amacıyla yazılan” eserleri ayırt etmelisiniz. Birincilerin tarafını
tutunuz, diğerlerine karşı öfke göstermeyiniz.
50- “Melodi”, amatörlerin “harp Şarkısı”dır. Ve doğrusunu söylemek lazım gelirse
melodisiz müzik de olmaz. Fakat melodi’yi hangi anlamda anladıklarına dikkat ediniz;
onlarca “melodi”, yalnız kolayca anlaşılabilen ve hoş bir ritmi olanıdır. Başka çeşit melodiler
de vardır. Bach, Mozart ve Beethoven’i dinlediğiniz zaman böylesine melodiler bin bir
değişik renklerle karşınıza çıkar. İtalyan opera melodilerinden az zaman sonra bıkacaksınız.
51- Eğer piyanoda küçük melodiler sıralayabiliyorsanız, bu az da olsa bir başarı sayılır; bu
melodiler eğer içten ve piyanonun yardımı olmaksızın geliyorsa daha çok sevininiz, çünkü bu
sizin müzik duygunuzu canlandıracaktır. Parmaklar, kafanın isteğini yapmalıdırlar, tersi
olamaz.

167
 52- Bestelemeye başlayınca her şeyi kafadan yapınız. Bir eseri iyice meydana çıkarmadan
alet üzerinde çalmayınız. Müzik eğer ruhunuzdan fışkırmışsa, eğer onu tamamen
hissetmişseniz, başkalarını da etkileyecektir.
53- Doğuştan geniş bir hayal gücüne sahipseniz, yalnız kaldığınız saatlerde piyanoya
oturup içinizde yanan ateşi armonilerle ifade etmeye gayret ediniz ve hisleriniz ne kadar gizli
olurlarsa (sihirli alemlere dalar gibi olduğunuz anlarda) armoni dünyası da size o kadar
esrarengiz görünecektir. Böyle saatler gençliğin en mutlu anlarıdır. Fakat sizi yanlış yollara
götürecek, kuvvet ve zamanınızı hayallerle kaybettirecek duygulara kendinizi çok
kaptırmaktan kaçınınız. Bir eserin hazırlanması ve temiz ifade kudreti yalnız belli ve açık bir
yazı şekliyle elde edilir. Öyleyse hayalci olacağınıza kaleminizi işletiniz.
54- Orkestra idaresi sanatıyla meşgul ol. İyi orkestra şeflerini sık seyret; hatta yönetimi
zihninde kendi kendine ve beraberce yap. Bu seni doğruluğa götürecektir.
55- Sanatları ve bilimleri öğrendiğin gibi hayatı da incele.
56- Ahlak kuralları sanat yasalarının aynıdır.
57 – Çalışkan1ık ve azim sayesinde daima yükseleceksin.
58- Birkaç kuruş kıymetinde olan bir kilo demirle binlerce saat yayı yapılıyor; böylelikle
bu demirin değeri yüz bin defa artıyor. Tanrının sana ihsan ettiği kiloyu dikkat ve azami
yararla kullan.
59- İstek olmazsa sanatta doğruluğa erişilemez.
60- Sanat yalnız zenginlerin yapabileceği bir şey değildir. Her zaman daha büyük bir artist
olmaya gayret et; diğer isteklerin kendiliğinden olacaktır.
61- Bir eserin ruhunu ancak onun formunu anladıktan sonra kavrayacaksın.
62- Dâhiyi belki de yalnız dahi olan anlar.
63- Olgun bir müzikçi, “en karışık bir orkestra eserinin notasını ilk dinleyişte bile göz
önüne getirebilmeli” denilmiştir. Bu, düşünülebilecek en yüksek düzeydir.
64- Öğrenmenin sonu yoktur.
65-Kimse bildiğinden fazlasını yapamaz. Kimse yaptığından fazlasını bilemez.
66- Edebiyatın önemli eserlerini ve yeni yayınlananları bilmeyenler kü1türsüz sayılırlar.
Müzikte de bu kadar ileri olmalıyız.
67- Zamanın en iyi sanatkârlarının şöhretini kabul etmeyene kaybolmuş gözüyle
bakılabilir.
68-Halk “hoşa gitti” veya “hoşa gitmedi” diyor. Sanki halkın hoşuna gitmekten daha
yüksek bir şey yok mudur?
69-Çok müzik eseri okuyunuz; bu, özellikle iç duyuşunuzu geliştirecektir. Bir eseri
tamamen içinizde duymadan çalışmayınız.

Müzikle İlgili Ünlü sözler

Bir ulusun yeni değişikliğinde ölçü musikide değişikiliği alabilmesi
kavrayabilmesidir………….(ATATÜRK)
Terbiyenin büyük sırrı; beden ve fikir çalışmalarının daima birbirinin yorgunluklarını
almaya hizmet etmesidir..............(ROUSSEAU)
Müzik ve ritm, yollarını ruhun gizli köşelerinde bulurlar……..(EFLATUN)
Hayat, ıstırap ve keder verirse sükuneti müzikte arayınız...........(KONFÜÇYUS)
Müzik gökle toprak arasında bir ahenktir.....(KONFÜÇYUS).
Bağlılık müziğin temelidir neşe ve memnuniyet ise müziğin memurlarıdır. Doğruluk
merasimin cevheridir. Ciddiyet saygı ve nezaket merasimin sistemleridir..(KONFÜÇYUS).
Müzik mukaddes insanlara neşe verir. Ve insanın kalplerini iyileştiren bi şeydir.
İnsanlardaki derin etkiyi değiştirmesi dolayısıyla eski kralla onları ders olarak
gösterirler..........(KONFÜÇYUS).

168
 Bir ülkenin doğru yönetilip yönetilmediğini, ahlak açısından yücelip yücelmediğini
anlamak mı istiyorsunuz? O ülkenin musikisini dinleyiniz………(KONFÜÇYUS)
BİR MİLLETİN KARAKTERİNİ ANLAMAK İÇİN, ONLARIN MÜZİĞİNE BAK
(KONFÜÇYUS).
Bir toplumun müziği bozuldu mu, o toplumda pek çok şey bozulmuş demektir…
(KONFÜÇYUS)
Eğer müzik aşkın gıdasıysa, durmadan çalınız.(SHAKESPEARE)
O insan ki içinde müzik duygusu yoktur, kalbi seslerle rikkate gelmez, hisleri gece gibi
karanlıktır................(SHAKESPEARE)
Müzik aşkı besteler………… (SHAKESPEARE).
Kalpteki fazilet tohumları müzikle yeşerir.................(LUTHER)
Duygularımı şiirlere anlatamam çünkü şair değilim. Kendimi gölgeler ve ışıkla ifade
edemem çünkü ressam değilim. Düşüncelerimi hareketlerle de açıklayamam çünkü dansçı
değilim. Ama bunların hepsini müzikle yapabilirim. Çünkü be bir müzisyenim....(Mozart).
Dehayı en iyi anlayan belki yine dehadır................(CHOPİN).
Müzik, ruhu kelimelerden daha etkili binlerce şeyle doldurur…. (MENDELSSOHN)
Bir Beethoven senfonisinde insanlığın ıstırabı, sevinci, kederi, aşk ve ümidi
konuşur..................(SCHOPENHAUER)
Dahinin iç ızdırapları ölmez eserlerin ana kucağıdır.............(SCHOPENHAUER)
Müziğini değiştirirseniz sitenin duvarları yıkılır.......(EFLATUN).
Müzik seven kimse başka bir hassa’ye de sahiptir...............(ADDİSON)
Müziği sevmeyene insan dememeli onu seven ancak yarım insandır; müzik yapansa tam
insan......(Goethe).
İfadenin güvenli oluşu konuşmacının düşüncesine nasıl kanatlar takarsa müzikte duyguya
öyle.......(Goethe).
Müzik öğrencilerini sımsıkı tutar ses ve ölçüden kaçamazlar.........(GOETHE).
Öyle sanıyorum ki her şeye ve her sanat duygusuna müzik duygusu eşlik etmelidir;
İddiamı teori ve deneyimlerimle desteklemek isterdim.......(GOETHE).
Müzik temelde bizde belli bir oranda güç kazanan yaşam duygusunun özünde gizli olan
acıyı anlatır; müziğin verdiği heyecanın yapısında da bu acıdan uzaklaşıp onu uzaktan izleme
düşüncesi vardır......(Nietzche).
Müziğin olduğu yerde, kötülük barınmaz……………….(CERVANTES)
Müzik bir başka seyyaredir…………….(DAUDET)
MÜZİK.........Ey acıların tatlı ve iyileştirici merhemi……….(HORACE)
Müzik dinleyen insan, yalnızlıktan uzaklaştığını hisseder……(BROWNİNG)
Müziğin cazibesi durmadan dolaşan hislerimizi bağlar ve mustarip ruhumuzu sükunete
kavuşturur……….(CONGREVE)
Müzik, hissin uğultusudur………..........(OSCAR WİLDE)
Hep aynı telden çalan müzisyen gülünç olur……………(HORACE MANN)
Müzik, ruhu günlük hayatın tozlarından siler…………… (B. AUVERBACH)
Müzik fakir insanların cennetidir.......................(EMERSON)
Eğer sanatta yanlız bir okul, bir görüş olsaydı yeni cüret ve tecrübelerin olmamasından
dolayı o çabuk mahvolurdu........... (GEORGE SAND)
Müzik lisanının öğrenilmesi diğer lisanlara benzer, bunu çocukluktan itibaren öğrenenler
ona sahip olabilirler ........(RUBİNSTEIN)
Kültür müziği ruha hakiki bir kudret veriyor ve milletin terbiyesinde amil oluyor.........
(ALMAN TERBİYECİSİ GUIZOT)
MÜZİK, İNSANLARIN EVRENSEL DİLİDİR…………(LONGFELLOW).
MÜZİK, ALTIMIZDAKİ CENNETTİR………………….(ADDİSON).

169
 Müzik, erkeklerin kalbini alevlendirmeli, kadınların ise gözünü yaşartmalıdır...
(BEETHOVEN)
DAHA ÜSTÜNÜ OLAMAZ. MÜZİK YOLUYLA TANRI’YA YAKLAŞMAK VE
ORADAN İNSANLIĞA SESLENMEK………….(BEETHOVEN).
MÜZİĞİN ASIL GÜCÜ İNSANI BESTECSİNİN HAYAL DÜNYASINA
SÜRÜKLENMESİDİR....(Beethoven).

GÜZEL BİR SES, TANRI ARMAĞANIDIR…………(SCHUMANN).

YAŞANTIMIZ BİR YELKENLİ GEMİYE BENZER, MÜZİK BUNUN
RÜZGARIDIR….(MÜNİR CEYHAN).
MÜZİK ÖYLE BİR DENİZDİR Kİ, BEN PAÇALARI SIVADIM HALA İÇİNE
GİREMEDİM…............(DEDE EFENDİ).
SAZ ÇALMAYAN, TEL KADRİNİ NE BİLİR..................................(KARACAOĞLAN)

Evet, müzikle ilgili özlü sözler sonsuza dek uzayıp gidiyor. Ünlü düşünürler de bundan
uzak kalmıyor. Örneğin, ünlü Alman düşünür Nietzche, bakın neler söylemiş müzik hakkında:
Eğer müzik akla ve duygunun üst katlarına seslenmemiş olsaydı ona sanat diyemezdik, onu
basit gösteri danslarının estetik katına alırdık. Bütün sanatlar içinde yapısı gereği insan
duygularını en çok avucu içine alan fiziksel olarak insanı büyüleme gücü en yüksek olan
sanattır müzik.
Müziğin verdiği heyecanın temelinde görüntü imgelemini ve duyguları harekete geçirme
gücü vardır ve bu müziğin insan üzerindeki büyüleme gücünün gerekli öğelerinden biridir.
Müzik temelde bizde belli bir oranda güç kazanan yaşam duygusunun özünde gizli olan
acıyı anlatır; müziğin verdiği heyecanın yapısında da bu acıdan uzaklaşıp onu uzaktan izleme
düşüncesi vardır. Müziksiz bir hayat hata olurdu. (Nitzsche)
Ve bu konudaki söylemleri, Mustafa Kemal Atatürk’ün sözleriyle noktalayalım:
Hayatta müzik lazım değildir. Çünkü hayat müziktir...
Eğer söz konusu olan hayat, insan hayatı ise müzik mutlaka vardır.
Müziksiz hayat zaten mevcut olamaz.
Müzik hayatın neşesi, ruhu, sevinci ve her şeyidir. (Atatürk)
Müzik ve Felsefe
Bu da Sevgili arkadaşımız, Prof. Dr. Ahmet İNAM dan.
http://www.phil.metu.edu.tr/ahmet-inam/muzik.htm
Müzikte "felsefeyi"duyanlar felsefedeki "müziği"de duyabilirler. Elbette, burada, "müzik"
ve "felsefe" kavramları belli bir anlamda kullanılıyor.
Müzikte felsefe, müzik diliyle düşünebilme ile ortaya konabilir ya da duyulabilir. Müzik
ile düşünülebilir. Bu düşünme "müziksel" diyebileceğimiz düşünmedir. Alışılagelen
akademik felsefe bakışıyla müzik dili, felsefe dili değildir. Çözümlemelerin, kavram
betimlemelerinin, sorgulamaların, tartışmaların, konuştuğumuz, yazdığımız dille yapıldığı bir
alan felsefe. Kendine özgü kavramları, sözcük dağarcığı var. Müzikte felsefe, müzikteki
felsefe, bizi felsefeye hazırlayan felsefece düşünme sırasında, yanımızda olan "müzik"tir, bir
yorumla felsefede yanımızda olandır, yolculuk arkadaşımızdır. Bestecinin kompozitörün
müzik diliyle anlattığı yaşamdır, doğadır, insandır, kültürdür. Bu müziği duyabilen kulaklara
düşünceler aktarılabilir.
"Felsefedeki müzik" deyimi de bir metafordur. Müzikte seslerin şiddeti, gürlüğü, tınısı,
akış hızı (bir anlamıyla tempo) kısalığı, uzunluğu yenilenmesi, ölçüsü, uyumu, felsefece
düşünmede "karşılığını" bulabilir. Düşünceler arası uyum, âhenk, ortaya konan yaşama
resminin canlılığı, ritmi, akıcılığı, bir müzik etkisi yaratabilir.
Müziği duymak ve yaratmak yaşamdaki akışın kavranmasında müzik var. Yaşamak,
yaşamdaki müziği duymakla anlamlı. Bu müzikle yoğun. Varlığa, onun müziğini duyacak
170
biçimde yaklaşabilme, müziklenmiş bir insan yaşamının önemli bir başarısı. Sevgilime, onun
müziğini duyabilecek biçimde, onun kendindeki müziği, özgürce yaratmasına izin verecek
biçimde durabilmek. Doğaya, insana, yıldızlara, düşüncelere, değerlere, insan ilişkilerine,
duygularımıza, bedenimize, kültürümüze, sanata, bilime.... onlardaki müziği ortaya
çıkarabilecek yakınlıkta ve tarzda yaklaşabilmek. Kim kimin müziğini duyacak biçimde
yaklaşıyor ki birbirine? Hayat denilen bu koşuşturma içinde kim hayatın müziğine kulak
veriyor ki? Kimde böyle bir yürek, böyle bir kulak var?
Felsefe işte bu noktada, büyük ölçüde, etik alanında ya da etikle birleşmiş estetik alnında,
insanın müzik duyarak, müzik yaratarak yaşamasına katkıda bulunabilir.
Belki, birey olarak her insan bir müzik aletidir. Her insanın ruhu bir müziği çalar. Kimi
ruhlar kakafonik kimi ruhlar (ki sayılarının çok az olduğunu sanıyorum!) senfoniktir.
Ruhumuz sürekli bir müzik yayını yapar çevresine Duyuların kiminin hoşuna gidebilir, belki
büyük bir çoğunluğu duymaz bile, kimilerininse kulağını tırmalayabilir. Müzik yalnızca,
ruhumuzdan gelmez, insan ilişkilerinde de gelir. Dostlukların örneğin, bir müziği vardır.
Toplulukların, toplumların, tarihteki olayların bir müziği vardır. "Sen tek başına güzel bir
müziksin, ben tek başıma; birlikte olduğumuz zaman büyük bir gürültü çıkıyor !" ilişkilerin
güzel bir müzik vermesi vermiyor, bu müziklerin uyumudur, ilişkilerin müziği.
Kavganın, savaşın kötülüklerin, zulmün, acının da müziği var. Düşünmenin müziği,
bilimde ve sanatta ancak ustalaşmış kulakların duyabildiği, çalabildiği bir müziktir. Örneğin,
matematikte öyle buluşlar, kanıtlar yapabiliriz ki, bu buluşun müziği, onu anlayanların,
anlayınca duyanların, keyif alanların kulaklarına ulaşabilir.
Yaşamımızın bir müziği varsa, onu keşfetmek gerek, yer yer icat etmek. Yaratmak. Bir çok
ensturuman olabilir hayatımızda, yaylılar, bakır üflemeliler, vurmalılar, ağaç üflemeliler.....
Gönlümüzse orkestra şefidir. Ne kadar çaldırabilir bu sazlara hayatımızın müziğini? Önceden
notalar yazılıp verilmiyor ki, sazlar sürekli değişiyor, şefin beklentileri, umutları da Aklımız,
duygularımız, gönlümüze yardım ederse, bu provası hemen hemen olanaksız olan
yapıtlarımızın ( belki büyük çoğunluğu doğaçlamadır!) anlamlı müziği çıkabilir ortaya
Kimimiz gönlündeki müziği geçirebilir hayatına, kimimiz zorla, istemeye istemeye birşeyler
çalar, kimilerininse müzik kulakları hiç yoktur.
Felsefe bir anlamıyla insanın kendindeki, doğadaki, evrendeki, tarihteki... müziği
aramasıdır.
http://www.dmy.info/muzik-nedir-muzik-felsefesi/
İşte, Ahmet İnam hocamız da müziğin felsefesini çok güzel yapmış.
Müziğin Felsefesi Olur Mu?
Fahri DANIŞ
Müzik ve felsefe; yan yana düşünüldüğünde birbirinden o kadar uzak olmayan
kavramlarmış gibi geliyor kulağa, en azından benim için. Peki, gerçekten aralarında bir ilişki
olduğu söylenebilir mi? Müzikle düşünmek mümkün müdür yahut düşünmenin yerine daha
“içli” bir şeyler konabilir mi?
Felsefenin bir “bilgelik arayışı” olduğu varsayımından yola çıkarsak etrafın biraz daha
aydınlanacağını düşünüyorum. Bu bağlamda; insan için hayatın kilit noktalarından biridir
bence “aramak” fiili. Hayatını aramak üzerine kurarsın çoğu zaman, bilinçli ya da bilnçsiz,
ararsın da, fakat neyi aradığını bilememen senin arayışını anlamlandıran noktadır aslında. O
“şey” her neyse artık, oralarda bir yerlerde durmaktadır ve senin gelip onu bulmanı
beklemektedir. (İşin en güzel yanı ise herkesin “şeyi” farklıdır.) Hiç bulamayacakmışcasına
aramak; aslında insanın hiçbir zaman kendini tamamlayamayacak olmasına kadar
götürülebilir. İnsan eksiktir, tamamlanmaya muhtaç. Kendi parçalarını aramak ise hayatının
anlamı. Beyazıd-i Bistami’nin “Aramakla bulunmaz ancak bulanlar ancak arayanlardır” sözü
bu durumu yeterince özetliyor bence.

171
 İnsanın “arayışla” olan ilişkisine kısaca değindikten sonra müziğin bu arayıştaki yerine
geçebiliriz. Müziğin tanımı yapılabilir mi? Yapılsa da ne kadar doğru olur? (İnsanoğlunun
gördüğü ya da anlamaya çalıştığı her şeyi sözcüklerle tanımlama çabasını takdir ediyorum
ama bazı şeyleri kavramak için daha “sessiz” ve “hisli” yöntemlere ihtiyacımız var gibi.
Neticede sözcükler insan icadı işler ve yapılarında ister istemez insanın eksikliğini taşıyorlar;
her şeyi onlarla ifade edemeyiz. Müzik, özgürlük, aşk.. Bunların insan kelamında tam
çevirileri yok bence.) Müziği tanımlamaya çalışmaktansa onun ne olduğunu anlamaya
çalışmanın daha önemli olduğunu düşünüyorum:
Müzik bir bütündür. Onun ilerisi gerisi yoktur. Müzik binlerce sene önceki haliyle de ileri
idi. Gerçek müzik bazen bir çobanın kavalıyla çaldığı motiftir, bazen Stravinski’nin yazdığı
bir duygu olur. Her ikisi de önemlidir. Müzik bir plazmadır. Müzik tüm insanlara ait, tüm
alemi kapsayan bir bütündür. Biz o alemin içinde zerreler gibiyiz. Müzik ise hepimizi
birleştiren koskocaman bir enerjidir. Yer, zaman ve dil ötesi bir kavramdır. Hatta duygulardan
bile ileri bir kavramdır. Biz de o büyük müziğin küçücük bir parçasıyız.
Müzik kelimenin en saf haliyle “içimizde”. Sürekli kulağımıza çalınan ama ismi aklımıza
gelmeyen ezgiler bütünü. Hani o keşfetmek için bir ömür harcadığımız, arayıpta durduğumuz
ve fakat bulamadığımız, eksikliğimiz. İnsanın yapısıyla bu denli iç içe geçmiş bir şeyin insani
duygulardan kopuk olması beklenemez. Sevmek, özlemek, ayrı düşmek.. Tüm bu duyguları
müzik eşliğinde hissettiğinizde daha etkili olduğunu bilirsiniz. Müziğin bu işlevi, günümüzde
onun bir etiketleme aracı olarak kullanılmasına da yol açıyor tabii. Müziği bu kadar soyut bir
şey olarak ele almam kimilerine yanlış gelebilir: “Dinliyoruz işte neticede hacı, kulaktan
girmiyor mu bu?” gibi laflar duyabiliyorum. Fakat bence bu; soluklaşan, maddeleşen
dünyanın insanlara dayattığı bir olay. “Algılarınızı tamamen kapatırsanız, müziğin beş
duyunuzla algılayabileceğiniz şeylerin dışında bir yerlerden geldiğini anlarsınız. Nasıl
oluştuğunu bilmezsiniz ya da size nasıl ulaştığını. Ama bir şekilde ulaşır işte.”
Aslında insanın müzik ile birlikte gerçekleştirdiği eylem bir arayıştan ibaret; kendini
tamamlama güdüsü fakat kesinlikle bir yaratı değil; keşfetmek. Bu yüzdendir ki “müzik
yapmak” tanımı kusurlu. Hakiki müziğin icrası, insanın anlama ve hissetme yetilerinin çok
ötesinde bir kavram. Belki ikisi birden, ama çok farklı bir şey. Tam olarak anlatamadığım bu
olay doğaçlama müzik sırasında ortaya çıkıyor genelde. Canlı performansı sırasında bariz bir
şekilde ibadet ettiğini düşündüğüm müzisyenler var.
Sanki bir şeye ulaşmak için çabalıyor, çok yaklaşıyor, görüyor ve fakat elde edemiyor. İşte
bazı müzisyenlerin bize anlatmaya çalıştığı ve bizim yine kendimizi tutamayıp notalar
aracılığıyla tanımlamaya çalıştığımız bu arayış “anlık”. Bir anda oluveriyor ve biz onu kendi
hayatlarımıza uyarlayarak “çoğaltıyoruz”. Zaten baktığımızda, bir müzik eserinin
kaydedilmesinin ne kadar doğru olduğunu anlamak çok güç. O eser, çalındığında
gerçekleşmiş bir duygular bütünü. Parça aynı olsa bile her dinletide çalınan şey aslında farklı
bir şarkı. Bu bağlamda bir müzik eserinin kaydedilmesini, insanın bir gülü dalından
koparmasına benzetebiliriz. O güzelliğe dayanamayıp sahip olmayı dileriz ve bir anlamda onu
öldürürüz. Keşfettiğimiz bir şarkıyı düşünün; günler boyunca, en iyi ihtimalle bir iki hafta, o
şarkıyı dinleriz. Daha sonra bir kenara bırakıp yıllar sonra “Böyle bir şey vardı, eskide kaldı.”
deriz. Oysaki, bu eseri yalnızca “dinleseydik”; öldürmeseydik, güzelliğinin hakkını daha iyi
verebilecektik.
Müziğin bir bütün olduğunu kavramak tıpkı evreni anlamaya benzer: İkisi de aslında
“tamdır” ve “bölünemez”. Bu nedenle onu kategorilendirmek, çoğaltmak yine insan işi bir
basite kaçmadan ibaret. Halk müziği, jazz, hip-hop, arabesk, blues.. Her birinin hakkıyla icra
edileni arasında hiçbir fark yoktur gözümde. Bunlar yalnızca birer yöntem; bizim müziğin
tamamını kucaklayamamamızdan kaynaklanan birer eksiklik. Evrenin ortaya çıkışıyla birlikte
başlayan müziğin hiç durmadan bugüne kadar geldiğini hayal etmeye çalışın. Ya da
Pisagor’un dediği gibi evrenin armonisi üzerine düşünün.

172
 Canlı ya da cansız, var olan her şeyin çıkardığı bir ses var ve bu sesler inanılmaz bir ahenk
içerisinde birbirlerini tamamlıyorlar. Bir çok kadim kültürde de müzik geleneği çok önemli
bir yere konmuştur. Şaman inancına göre kutsal sayılan bir müzik aleti olan davul aynı
zamanda evreni temsil eder. Mevlana “Müzik, Allah’ın dilidir” der. Budizm’de “OM” sesinin
evreni temsil ettiğine inanılır; o, hem her şeydir hem de sonsuzdur. Tolkien’in yarattığı hayali
evrende her şey müzik ile başlar: “Başlangıçta Eru, Tek Olan, Elf dilinde Iluvatar derler
adına, Ainur’u yarattı düşüncesinden ve onun huzurunda ulu bir müzik icra ettiler. Iluvatar,
Ainur’un şarkısını izlenir görülür bir hayale çevirdi ve onlar da seyrine daldılar, karanlıkta
parlayan bir ışık gibi; işte bu Müzikte can verildi Dünya’ya.”
“Müzik kâinat boyuncadır. İnsan nefsine hâkim olamayıp ona yaklaşmaya heves eder. Ve
insan, varlığının müzik olduğunu anladığında susar.”
Müzik felsefesi, müzik alanında düşünmeye katkı sağlar. Müzik felsefesi müziğin ontolojik
boyutunda, yaratma sürecine yönelik düşünme edimidir. Böylece düşünce ve beğeni ortaya
çıkarak müzik estetiğini oluşturur. Müzik estetiği, güzellik yargısına katkıda bulunarak,
beğenilerimizin biçimlenmesini kolaylaştırır. “Estetik işte bu serüvenin, gerçekliği bir
sunumda dışlaştırma serüveninin bilim olmaya çalışan bilgisidir.” Müzik estetiği varolan
eserlerin içerik ve yapısına yönelik güzeli arama, oluşturma çabasıdır. Güzellik öznel yargılar
bütünü olmasına rağmen, estetikçi elinden geldiğince nesnel davranmak zorundadır. “Estetik
gerçekliğin insansal olması ve insana bağımlı olması, bir bakıma bu gerçekliğin insandan
kalkarak anlaşabileceğini ifade eder. Böyle olunca da, buradan estetik gerçekliğin sübjektif bir
fenomen olduğu sonucuna varılmış olmaz mı? Hiç kuşkusuz varılacaktır”.[8] Güzellik
sonuçta; görecelik arz eden “çirkin”in karşıtıdır. “Çeşitlilikte kurulmuş olan yapıt başkalarına
çeşitli görünümler altında ulaşacaktır. Bu yüzden estetikte şaşmaz kurallar koymaya
kalkmamak gerekir. Estetiği dondurmak hatta sakatlamak olur bu. Estetikte her kavrayışa
yöneliş belli bir esnekliği, belli bir yumuşaklığı zorunlu kılar.”
Müzik estetiği, müziğin bireyler ve toplum için güzellik ve beğeni serüvenine yönelik
çalışır. Eserlerin yapısına (sistem) ve anlamına (kültüre içkin) göndermelerde bulunarak
kompozitörün yaratma sürecine katkı sağlar. Ses kümelerini kendisine alan olarak seçmiştir.
Ayrıca icracının niteliğinden, konser salonlarının dekorasyonuna, dinleyici kıyafetlerinden,
sahnedeki düzene kadar birçok ayrıntı estetikçi için önemlidir. Yaptığı beğeni odaklı öneriler
ile müzikbilimine de katkıda bulunur.
Müzik hakkındaki düşüncelerimiz başlangıçta kültürlenme yolu ile oluşur. Eğitim
sürecinde edindiğimiz bilgiler doğrultusunda, giderek formelleşen müzik bilgi ve beğenimiz,
toplumsal aidiyetimizin dışa vurumunda önemli bir simgeye dönüşür. “Ulusal müzik”
dediğimizde hangi ulusa ait olduğumuzu anlatan, bizi diğer uluslardan ayıran müzikal
üretimler anlaşılır. “...müzik ve onun çağırıştırdıkları, bir yerden başkasına farklılıklar
göstermekte (bir zamanlar giysilerin, hala da yiyeceklerin farklı olması gibi), ulusal ya da
bölgesel kimliğin simgesi görevini üstlenmektedir.” Bütün toplumu kapsayan müzik beğenisi
olacağı gibi bireye ait ya da gruba (“alt kültürler”, mikro toplumlar vb.) özgü müzik ve sanat
beğenisi, güzellik anlayışı olabilir. “Güzeli beğeniş, estetik bir yargı ile açıklanmaktadır; ve
böylesine bir yargıya ön planda neden olan ‘düşün’, isteğe, hazza ve beğeniye yönelik
duyarlılığı yaratmaktadır ve bu önemli gerçek, kendine özgü değişik bir değer yargısının
meydana gelmesine olanak sağlamaktadır.”
Her sanat dalında olduğu gibi müzik sanatında da öncelikle duyulara yönelik insani edim
vardır. Bu edimin insani yönünün olması, insan (müzisyen) tarafından üretilmesinden
kaynaklanır. “Müzik kendi kendine olan bir şey değil, bizim yaptığımız ve anlam verdiğimiz
bir şeydir. İnsanlar müzikle düşünür, onunla kendilerinin kim olduğuna karar verip,
kendilerini anlatırlar.”
İçerik, Biçem

173
 Müzikten söz etmenin en kolay yolu, onun anlamına yönelik göndermelerdir. Her
dinleyici müziğin kendisi için ne anlattığı hakkında bir düşünceye sahiptir. Bilimsel açıdan
müziğin ne anlattığı, ona yüklenilen anlamın ne olduğundan çok, nasıl yüklendiği,
içkinleştirildiği sorunsalını irdelemek ile açıklanmaya çalışılır. Müzik toplum içinde
üretildiğine göre kökleri toplum içindedir. Kültür ile sıkı ilişkiler vardır. “Çünkü müzik,
sadece dinlemesi güzel olan bir şey değildir. Tam tersine kültürün içine gömülmüştür.”
Kültürel yaşam, müziğin üretiminden tüketimine kadar tüm süreçte etkin bir rol oynar.
Bunun sonucunda ortaya dönemler, ekoller vb. çıkar. Müzik tarihi serüveninde varolan
ekoller ve biçemler toplumsal yapının içeriği ile senkronik bir özellik gösterir. Her müzik
eseri, tarihin koridorlarından bizlere felsefi temelleri olan, estetik yargılarla seslenirler.
Müziğin tarihsel serüvenine uzunca bir yazı ile değinerek kitabın asıl konusunu gölgelemek
istemiyoruz. Ülkemizde yayınlanan müzik tarihi kitapları bu konuya ayrıntılı olarak
eğilmektedirler.
Sayılar ve Müzik (Müzik ve matematik)
Dr. Vural Yiğit, tarafından hazırlanan Powepoint sunusu:
EVREN VE SAYILAR
Evrendeki «Güzel» olanın temelinde acaba matematiksel «Sayılar ve oranlar» mı vardır?
Ünlü matematikçi Pisagor, (M. Ö. 570-490) Evrenin, armonik sayılarla düzenlendiğini
düşünmüştür.
«Musica Universalis-Kürelerin müziği», Pisagor’un, Evrendeki uyumunu açıklamak için
kullandığı bir kavramdır.
Sisam’lı Pisagor (569 – 475 BC)
Müzikteki Ses Aralıkları
Müzik kuramında aralık; Sesler arasındaki çeşitli sayısal oranlardır. Küçük üçlü, büyük
altılı, sekizli vb. gibi.
Eğer iki ses aynı anda duyuluyorsa buna «Armonik aralıklar», peş peşe duyuluyorsa
«Melodik aralıklar» deriz.
Pisagor'un en büyük başarısı müziğin temelde, sayılarının orantılı aralıklarına dayandığını
keşfetmesidir.
RAFAEL’İN ATİNA OKULU TOBLOSU
1508-1511 tarihleri arasında Rafael tarafından yapılan bu muhteşem freskte tüm
zamanların ünlü düşünürleri birarada görülmektedir.
Sol alt köşede pisagor öğrencilerine müzik öğretiyor.
MÜZİK DERSİ
Dikkatle bakınca, Uzun saçlı öğrencinin elindeki
«Armonik sakalayı» gösteren tableti görüyoruz.
MÜZİKTEKİ ORANLAR
Armonik skala
Yunancada, müzikal oranlar; Diatessaron, diapente, diapason olarak ifade ediliyordu.
Romen rakamları ile; 6, 8, 9, 12, müzikteki oranlarıdır.
En üstte,Ton anlamındaki, EPOGLOWN, kelimesi görünüyor.
Altta, üçgen şeklinde Romen rakamları ile 10, gizli üçgeni gösteriyor.
Notaların Oranları
Pisagor bir telin, uzyıp kısalmasıyla çıkan seslerin değiştiğini fark etmişti. Bu amaçla
gitarın tek telli haline(Lir) benzeyen bir aleti kullanmıştır.
Pisagor, bu alet yardımıyla (2:1), (3:2), (4:3), (9:8) oranlarını müzikte temel aralık olarak
kabul etmiştir.
Buna göre; Do sesini veren bir telin, 15/16’ sı «si» sesini, 5/6’sı «la» sesini, 3/4'ü «sol»
sesini, 2/3’ü «fa» sesini, 5/8 i «mi» sesini, 9/16 sı ise «re» sesini vermektedir.
Pisagor’a Göre Temel Aralıklar
174
 2:1→ oktav (sekizli)
3:2→ Tam beşli
4:3→Tam dörtlü
9:8→ Tam ses (büyük ikili)
Pisagor’un Akortları
Nota Adı Aralık
C 1/1 Birinci
D 9/8 İkinci
E 81/64 Üçüncü
F 4/3 Dördüncü
Bunları Klavyede Görelim
Geometrici Öklid
Geometri derslerinden bildiğimiz Öklid de müzikteki sayılarla uğraşmıştır.
Öclid (M.Ö. 300)'in müzik çalışmaları temel olarak Pisagor'a dayanır, ancak iki önemli
konuda birbirlerinden ayrılırlar;
Kurulan majör dizideki Majör 3 'lü ve Maj. 6'lı aralıklarda, Örneğin Do dizisinde Euclid 'in
Maj. 3'lüsü 4/5=64/80 iken, Pisagor için bu oran 64/81=8/9 dur.
Çok Seslilik
Antik devirde dört sesin bir arada duyulması prensibi «Tetrakord" olarak adlandırılmakta
ve müzik teorisinin temel kuralı olarak sayılmaktadır.
Böylelikle tetrakord, 6,8,9 ve 12 sayıları ile elde edilmiştir.
İleride değineceğimiz gibi bu sayılar bize "altın oran" konusunda da oldukça ilginç
örtüşmeler sunmaktadır.
Leonardo Fibonacci (1175-1240)
Müzik ve sayı ilişkisinde önemli yere sahip İtalyan matematikçidir.
Ünlü “tavşan çiftliği” problemine göre: çiftlikte bir çift tavşan vardır ve bir ay geçtikten
sonra bu çift bir tavşan doğurur.
Bu deneyin sonunda şu seri bulunur: 1, 1, 2, 3, 5, 8, 13, 21, 34, 55, 89, 144, 233, 377,
610…
Biz bu seriyi «Fibonacci dizisi» olarak biliyoruz.
Altın Oran
Dizideki; iki ardışık sayının toplamı, bize bir sonraki sayıyı, (3+5=8)
İki ardışık sayının birbirine oranı, hep aynı sayıyı verir. (8/5=1.6)
Buna «Altın Oran» Diyoruz
Altın Oran, Fi (ф) irrasyonel bir sayıdır ve ondalık sistemde değeri; «1,61803» veya tersi
olan 1/1,61803 = «0, 61803398..» dır.
Mimaride ve müzikte çeşitli dönemlerde «en güzel oran" olarak kullanılmıştır.
Doğadaki Altın Oran
Gözümüzde canlanması açısından «A4» kağıdının büyük kenarının, küçük kenarına oranı
örnek olarak verilebilir.
Doğada, biyolojik bir gerçek olarak var olan altın oran, özellikle sarmallarda kendini
gösterir.
Salyangoz ve deniz kabukları, kulak ve kemik yapımız, papatya ve ayçiçeği gibi çiçek
tohumlarında görülen sarmal yapılar buna örnektir.
Pisagor Ve Altın Oran
Altın oran, matematik ve sanatta, bir bütünün parçaları arasında, güzel olarak gözlemlenen,
sayısal bir oran bağıntısıdır.
İkiye bölünmüş bir doğru parçasında, «Bütünün büyük parçaya oranının, büyük parçanın
küçük parçaya oranına eşitliği» altın orandır.
Pisagor’un tellerini hatırlayacak olursak, 12/9=8/6 eşitliği de bize altın oranı vermektedir.

175
 Piyanoda Altın Oran
Piyano tuşları, Fibonacci sayıları ve müzik arasındaki bağlantının büyüleyici görsel
açıklamasına olanak sağlar.
Klavyede bir oktav, 5 siyah ve 8 beyaz tuş olacak şekilde bölünür, toplamda 13 tuş vardır.
Beş siyah tuş biri ikili, biri üçlü olmak üzere iki gruba ayrılır. 2, 3, 5, 8 ve 13 birer
Fibonacci Sayısıdır.
Kemandaki Altın Oran
Antonio Stradivarius (1644-1737) en ünlü keman yapımcısıdır.
Yaptığı kemanların ölçüleri, altın oranla uyumludur.
AB / BC ve AC / CD = φϕ*
AD / AC = φ
AC / AB =φ
CD / BC =φ
Günümüzde yapılan kemanlar hala bu oranlara sahiptir.
*фϕ Fi sayısı
Müzikte Altın Oran
Wolfgang Amadeus Mozart (1756-1791)’ın altın oranı bildiğine inanılır.
Mozart’ın «C Major Sonat No.1» adlı eserindeki, 38/62=0,613 değerleri yaklaşık olarak
Altın Oranı vermektedir.
Beethoven’in «5 senfonisi» matematikteki altın oranla oluşturulmuş şaheserlerdir.
Müzikte Altın Oran
Hendel’in(1685-1759) “Hallelujah”adlı eserinde altın oran vardır. Solo trompetlerin girişi
"Kings of kings",
57. ve 58. ölçülerde başlamaktadır.
Claude Debussy (1862-1918) de yapıtlarında, altın oranı bilinçli olarak uygulamıştı.
«La Mer-Deniz» adlı bestesi buna tam bir örnek oluşturur.
Diğer Besteciler
Béla Bartók (1881-1945), Fibonnacci sayılarını kullanarak, besteleri için dizeler
oluşturmuştur.
Alman klasik müzik bestecisi Bach’ın (1685-1750) da eserlerinde altın oran kullanmıştır.
Fransız besteci ve piyanist Erik Satie
(1866-1925) “Sonneries de la Rose Croix” da dahil olmak üzere parçalarının çoğunda
altın oran vardır.
Müziğin Matematiği
J. S. Sebastian Bach’ın eserlerindeki ölçü ve formlarındaki orantılı yapıların uyumu
dolayısıyla, bestecinin büyük olasılıkla Altın Oranla tasarladığı anlaşılmıştır..
Kısacası;
“Müzik, gizli bir aritmetik alıştırmasıdır. ” Leibniz
Müzik Ve Pi Sayısı
Sayılar ve sayı dizilerinin matematiksel ilişkileri gizemli melodilere dönüşebilir. Bunun bir
örneği de «Pi» sayısıdır.
Pi sayısı, bir dairenin çevresinin, çapına bölünmesiyle elde edilir ve (π) simgesiyle
gösterilir.
Yaklaşık değeri; 3,14159265358979….
İsveçli besteci Daniel Cummerow, «Pi» sayısından yola çıkarak, «Pi Melodisi» adlı bir
müzik oluşturmuştur.
π Melodisi
Cummerow notaları; 1 = do, 2 = re, 3 = mi, 4 = fa, 5 = sol, 6 = la, 7 = si, 8 = do* la minör
dizilişine göre yerleştirerek, bir melodiye dönüştürmüştür.

176
 Müzik, Pi sayısındaki notaların karşılığı olarak, 3,14159265358979…. Şeklinde devam
eder.
Herhangi bir müzik aletinde (Örn.Piyano)
π serisindeki sayılarla çalındığında güzel bir beste oluşur.
Dinlemek İçin Tıklayın.
Pi melodisi
https://www.youtube.com/watch?v=u1fcXROw8U0
Hallelujah-Hendel
https://www.youtube.com/watch?v=KnQGs24U1e8
LaMer-Debussy
https://www.youtube.com/watch?v=5XVHLO9k3HI
Doğadaki Pi Sayısı
Akarsular ovalarda kıvrıla kıvrıla akar. Bundan dolayı nehirlerin uzunlukları iki türlü
ölçülür.
Bunlardan biri kuş uçuşu uzaklık, diğeri ise suyun gerçekten aktığı eğri, mendreslerdir.
Alman Hans Henrick Stolum, bu eğriyi kuş uçuşu uzaklığa oranlamıştır.
Sonuçta, Amazon’dan Thames’e kadar pek çok akarsu için bulduğu sonuç; 3,14 olmuştur.
Bir gülün güzelliğindeki sır, onun içinde sakladığı matematik sanatının ta kendisidir.

SAYILAR, MÜZİĞİN DİLİDİR.

NOTALAR İSE SİMGELERİ.
FİBONACCİ

Periyodik Cetvel Şarkısı

http://tikabasamuzik.com/periyodik-cetvel-sarkisi
Aşktan, acıdan, barıştan ve bahsettin mi bilmiyorum ama aşktan ilham almış olan sayısız
müzik var. Ancak bir parça var ki diğerlerinden keskin bir bıçak gibi ayrılıyor. Aşina
olmadığımız bir unsurdan ilham alıyor. Bu parça için ilham perimiz periyodik cetveli
(tablosu).
1928’de doğan Tom Lehrer, emekli bir matematikçi, eğitmen ve hicivli bir besteci. 1950 ve
1960’larda art arda pek çok başarılı albüme imza attı. Bu üretimleri arasında bir parça vardı ki
hala bilimsel çevrede gülümseme ile karşılanır. Parçanın adı ‘The Elements’ kısaca Türkçesi
Periyodik Cetvel Şarkısı ve yazıldığı zamanda periyodik cetvelde var olan 102 elementin
adını içeren bir beste. Söz konusu parça daha sonra pek çok sanatçı tarafından da yorumlandı,
bunların arasında Harry Potter olarak hepimizin kafasına kazınan Daniel Radcliffe de yer
alıyor. Ancak yine de her zaman olduğu üzere Lehrer tarafından seslendirilen orijinal parça en
güzeli.
The Elements’in Sözleri
There’s antimony, arsenic, aluminum, selenium,
And hydrogen and oxygen and nitrogen and rhenium
And nickel, neodymium, neptunium, germanium,
And iron, americium, ruthenium, uranium,

Europium, zirconium, lutetium, vanadium

And lanthanum and osmium and astatine and radium
And gold, protactinium and indium and gallium
And iodine and thorium and thulium and thallium.

There’s yttrium, ytterbium, actinium, rubidium

And boron, gadolinium, niobium, iridium

177
 And strontium and silicon and silver and samarium,
And bismuth, bromine, lithium, beryllium and barium.

There’s holmium and helium and hafnium and erbium

And phosphorous and francium and fluorine and terbium
And manganese and mercury, molybdenum, magnesium,
Dysprosium and scandium and cerium and caesium

And lead, praseodymium, and platinum, plutonium,

Palladium, promethium, potassium, polonium, and
Tantalum, technetium, titanium, tellurium,
And cadmium and calcium and chromium and curium.

There’s sulphur, californium and fermium, berkelium

And also mendelevium, einsteinium, nobelium
And argon, krypton, neon, radon, xenon, zinc and rhodium
And chlorine, carbon, cobalt, copper,
Tungsten, tin and sodium.

These are the only ones of which the news has come to Harvard,
And there may be many others, but they haven’t been discovered.
Mehter'den Mozart'a Müziğin Öyküsü
18. yüzyıl Osmanlı müziği ile klasik Batı müziği arasındaki etkileşimi gözler önüne
sermeyi amaçlayan Alla Turca- Mehter'den Mozart'a başlıklı dizi konserler, 26 Mayıs ile 30
Mayıs tarihleri arasında Tophane-i Amire'de yapılacak. Cem Mansur yönetimindeki Akbank
Oda Orkestrası, müzikseverlere bir çok eserin ilk yorumunu da sunacak.
Dizi konserlerin açılışı Johann Joseph Fux'un Yeniçeri Senfonisi ile yapılacak. Açılış
konserinin bir başka sürprizi ise Mozart'ın Türk Konçertosu ile Haydn'ın Askeri Senfonisi.
Konserin bu bölümünde kemancı Suna Kan solist olarak yeralıyor. Mozart'ın Osmanlı
Sarayı'nın harem dairesinde geçen olayları konu alan Zaide operası da ilk kez seslendirilecek.
Dünyaca ünlü vurmalı çalgılar ustası Okay Temiz, Mehteren Bölüğü ile birlikte sahne alacak.
ABD'deki çalışmalarıyla tanınan Mercan Ensemble ise konserinde Osmanlı etkisiyle ortaya
çıkan müzik anlayışından örnekler sunacak.
Beethoven müzisyen bir aileden geliyor. Dedesi, babası müzikle geçimini sağlıyor.
Beethoven’in müzik yeteneği de küçük yaşlarda keşfediliyor. Sekiz yaşındayken ilk konserini
veriyor. Ondan Mozart’tan bildiğimiz, o dönemde sıkça rastlanan bir küçük yetenek yaratmak
istiyor babası. Ama Beethoven’in üne de paraya da ulaşması için çok uğraşması, kendi
kanıtlamak için defalarca sınavlardan geçmesi, çok çalışması gerekiyor. Müzik tarihinin
akışını değiştiren bu büyük yetenek eğer bu büyük emeği verip yerini perçinlemeseydi belki
de döneminde anlaşılamayacak hatta unutulup gidecekti.
Türkiye biyografi çalışmaları açısından kurak bir ülkedir. Türk yazarlarının, sanatçılarının
biyografileri pek yazılmaz. Öncelikle biyografi yazarlığının yoğun emek isteyen bir çaba
olmasından kaynaklanıyor sanıyorum bu durum. Ama bu yoğun çabaya girmeyi göze alsanız
da klasikleşmiş yazar ve sanatçılar hakkında yeterli kaynak olmamasından dolayı sonuç
almanız pek mümkün olmaz. Daha yakın tarihlerden biri hakkında yazmaya kalkarsanız da
mirasçıların engellemeleriyle “özel hayatın gizliliği” gibi hukuki zorlamalarla karşılaşırsınız.
O nedenle biyografi yazan çok az yazarımız vardır. Bu biyografiler edebiyat dışı bir sanat
alanında ise eser sayısı iyice azalır. Örneğin müzik alanında biyografi yazan yazar sayısı ikiyi,
üçü geçmez. Bunların en önemli ve verimlilerinden biri Aydın Büke’dir.

178
 Aydın Büke’yi Dünya müziğinin en önemli adlarının yaşam öykülerini yazdığı kitaplarıyla
tanıdık. Bach, Mozart, Chopin, Clara Schumann yaşam öykülerini yazdığı bestecilerden. Yeni
çalışması “Beethoven”i de (Ekim 2014, Can yay.) eklersek “1700’lerin başından, 1800’lerin
sonuna dek geçen süreyi ayrıntılı olarak incelemiş” oluyor.
Aydın Büke bir flüt sanatçısı. Bu niteliğini öğrendiğinizde kitaplarını daha çok müzisyen
bakışı ile yazdığını düşünebilirsiniz. Ama Aydın Büke yaşam öyküsünü yazdığı bestecilere
tek yönlü bakmıyor. Onları öncelikle yaşadıkları dönem içinde değerlendiriyor. Siyasi ve
toplumsal olarak yaşam öyküsünü yazdığı sanatçıyı konumlandırıyor. Aynı zamanda da o
sanatçının yaşadığı çağda müzik dünyasında neler yaşandığına bakıyor ve yerini tespit ediyor.
İnsani ilişkilerini önemsiyor.
Biyografilerin okunurluğunda, çok okura ulaşmasında en önemli unsur nasıl kaleme
alındığı. Akademik nitelikte bir biyografide bir olayı, bir gelişmeyi hatta tarihi yazarken
kaçınılmaz olarak olabildiğince çok kaynağa ulaşmak gereklidir. Daha popüler biyografilerde
ise öykünün akışı, çekiciliği önemsenir, bazen bu nedenle gerçekler ihmal edilir. Aydın Büke
akademik ve popüler anlayışları dengelemeye çalışan bir bakışla biyografilerini yazıyor ki ben
de bu tür çalışmaları daha çok tercih ediyorum. Hiçbir zaman tek bir kaynağa iltifat etmiyor.
Yazıla yazıla doğru kabul edilmiş yanlış bilgileri özellikle sorguluyor, tartışıyor. Kendi
görüşünü, yorumunu, eleştirisini de yazmaktan çekinmiyor. Bu yanıyla akademik ama
akıcılığa, öyküye de önem veriyor ve metni dipnotlara boğmuyor. Olabildiğince az dipnot
veriyor. Meraklısı için kaynakça da, dizin de zaten kitabın sonunda yer alıyor. Böylelikle
okurun ana metinden kopmamasını sağlıyor ve edebi niteliği de olabilecek bir eser ortaya
çıkartıyor. Belki türlere göre diskograpya koymak da faydalı olabilir. Müzikseverler yaşam
öyküsünü okudukları bestecinin eserlerini daha bilinçli ve zaman akışını da izleyecek bir
biçimde dinleyebilir.
Aydın Büke, “Beethoven” biyografisini de bu anlayışla kaleme almış. Beethoven, siyasi
açıdan çok çalkantılı bir dönemde yaşıyor. 1789 Fransız Devrimi yaşanıyor. İmparatorluklar
dağılıyor, yeni devletler kuruluyor ve en önemlisi Napoleon tarih sahnesine giriyor.
Beethoven tüm bu gelişmeleri yakından izliyor. Zaten ilgisiz kalması da pek mümkün değil.
Savaş gelip kapıya dayanıyor. Bombalar tepesinde patlıyor ve Beethoven’in yaşamının büyük
bir bölümünü geçirdiği Viyana’yı Fransızlar işgal ediyor.
Beethoven önceleri Napoleon’u beğenip takdir ederken imparatorluğunu ilan edip giderek
despotlaşması ile nefret etmeye başlıyor. Diğer besteciler, icracılar gibi Beethoven’in de
Avusturyalı yöneticilerle, prenslerle, kontlarla her zaman ilişkisi olmuş. Onlardan destekler
almış, hamiler edinmiş. Dedesi ve babası gibi, döneminde yaşayan diğer müzisyenler gibi
sarayın himayesine girip daha rahat çalışma olanaklarının yolunu aramış. Onlara besteler
adamış, sipariş ettikleri eserleri bestelemiş. Kuşkusuz siyasi tavırlarında bunların da etkisi
olmuştur.
Beethoven’in masonlukla ilişkisi her zaman sorgulanmış. Aydın Büke de arada
Beethoven’in eserlerinden birkaçında masonik göndermeler, simgeler olduğundan söz ediyor
ama bestecinin mason olup olmadığı ya da masonlarla nasıl bir ilişkisi olduğu hakkında bir
şey yazmamış. Oysa, Beethoven çevresindeki birçok kişinin mason olduğu biliniyor, dönem
itibariyle de masonluk oldukça popüler. Beethoven’in siyasi tavrını, yüksek konumlardaki
kişilerin desteğini alırken bu durumun etkisi olup olmadığının araştırılmasında fayda
olduğunu düşünüyorum. Aydın Büke’nin yazdığına göre Beethoven prenslerin kontların
himayesine girmekle kalmamış, uzunca bir dönem de Viyana’yı terk etmesin diye Avusturyalı
soylu dostları tarafından maaşa da bağlanmış.
Beethoven yaşam öyküsünde karanlık kalmış ya da tam olarak aydınlatılamamış birçok
dönem var. Bu dönemler daha çok kanılar ve yorumlarla, akıl yürütmelerle anlatılmaya
çalışılmış. Aydın Büke bu kanılara, akıl yürütmelere şüpheyle yaklaşıyor, en doğru bilgiyi

179
bulmaya ve yazmaya çalışıyor. Doğru bilgiyi bulamamışsa da bunu açıkça belirtmekten geri
durmuyor.
Beethoven yaşam öyküsünde karanlıktı kalmış ve detektiflik öyküsüne konu olabilecek
olay 6 Temmuz 1812 günü bir kaplıca kenti olan Teblitz’de “Ölümsüz Sevgiliye” hitaben
kaleme aldığı mektubun kime yazıldığı. “Ölümsüz Sevgili”nin kim olduğu iki yüzyıldır müzik
tarihçilerini uğraştırıyormuş. Ama bir türlü bu mektubun Beethoven’in yaşamına girmiş
kadınlardan hangisine yazıldığı konusunda görüş birliğine varılamamış. Bu konuda en son
araştırma 2009’da yayımlanmış.
Beethoven’in genç yaşta ölen kardeşinin karısı ile mücadelesi, yeğeninin vesayetini alma
çabaları da ilgi çekmiş. Beethoven ile yengesi arasındaki kıyasıya mücadelenin geri planında
karşılıksız bir aşk olabileceğinden bile şüphelenilmiş.
Beethoven çok verimli ve yenilikçi bir besteci. Beste yapma hızı ve bestelerindeki
yenilikler dinleyicilerini olduğu kadar eserlerini icra edenler için de şaşırtıcı. Duyma
yeteneğini yitirene kadar çok başarılı bir piyanist olarak tanınan ve belki de o nedenle
besteciliği iyi değerlendirilemeyen Beethoven çalınamaz denilen kendi bestelerini etkileyici
bir biçimde seslendirmesi ve doğaçlama yeteneği ile dikkati çekiyor. Kıskanılıyor. Eserlerinin
icrasında yaşadığı sıkıntılar, müzisyenlerin “bu eser çalınamaz” diye isyan etmeleri ve
çoğunlukla değerini vererek çalmamaları da Beethoven’in hak ettiği üne erişmesini geciktiren
önemli engeller olmuş. Hem eserlerin yazılış süreçleri hem de icralarında yaşananlar,
Beethoven’in notalarının yayıncıları ile yaşadıkları da oldukça ilginç.
Beethoven aşk hayatında ise bir türlü aradığı mutluluğu bulamamış. Hayatına birçok kadın
girmiş ama uzun süreli bir ilişkisi olmamış. Filmlere konu olan bu karşılıksız aşkların
Beethoven’in eserlerine esin kaynağı olduğu gibi eserlerin yapısını da etkilediği, derinde
yatan hüznün kaynağının bu karşılıksız aşklar olduğunu düşünmemek elde değil.
Aydın Büke’nin, Beethoveni okuduktan sonra kitaptan edindiğiniz yeni ve ufuk açıcı
bilgiler ışığında bu büyük bestecinin eserlerini bir kez daha dinleme arzusu ile doluyorsunuz.
Ben de öyle yaptım.
Hugo Emil Alfven, "Midsommarvaka" İsveç Rapsodisi No. 1 Op. 19 D Major
Hugo Emil Alfven müzikli bir anlatı oluşturmak amacıyla, 1903'te Op. 19 İsveç
Rapsodi'sini büyük orkestra için İsveç halk şarkılarının en sevilen ve coşkun çeşitli
karakteristik temalarını, kullanarak romantik bir festival rapsodisi havasında yazdı.
Alfvén eleştirmenlerce çok ciddi olmakla suçlanmıştı. Bu eseri işte bu eleştirilere bir yanıt
olarak halk ezgilerinden oluşturularak yazılmıştır. Böylece, bu eğlenceli eserle durumun
tersini de kanıtlamıştır.
Eserin seslendirilmesinde İsveç'e özgü halk müziği temalarının rolü klarinette hafifçe ve
arp ile yaylıların "pizzicato" eşliklerinde görülür. Orkestra, bu daha önce duyduğumuz
karakteristik temaları, hızla dönerek ve değişik taklitlerle yineler.
Ana tema olarak yavaş orta bölümde bulunan "Vindarna sucka uti skogarna" (güzel
ormanların içinden çıkan rüzgârlar) gelir; İsveç'e özgü bir melankoli ve yavaşça kayarak
belirginleşen halk ezgileridir bu...
Sonunda eserin üçüncü ve son bölümüne geçiş yaparken, tema orkestra tarafından espirili
bir biçimde yinelenirken, arka planda halk kemancısı ve halk dansı temalarının eşliğinde ateşli
bir sona ulaşır. Eser yaklaşık 14 dakikadır.
Modest Musorgski, Bir Sergiden Tablolar
Modest Musorgski, mimar ve ressam olan arkadaşı Victor Hartmann'ın resimlerinin
sergilenişinde bulunur. Dostunun resimlerini kendi anlatım olanaklarıyla, seslerle yeniden
çizer. 1874 yılında piyano için yazılmış olan yapıt, pek çok besteci tarafından orkestra için
yeniden düzenlenmiştir. Bunlar arasında Maurice Ravel'in düzenlemesi yapıtın piyano için
yazılmış olduğunu unutturacak derecede başarı kazanmıştır. Eser, sergide gezinen besteciyi

180
simgeleyen bir Promenad ile başlar. Aynı simge yapıt boyunca yeni renkler içinde beş kez
tekrarlanır.
Akılda Kalan Besteler ve Beteciler
Ferit Tüzün
1929 yılında İstanbul'da doğan Türk besteci Ferit Tüzün, 1941 yılında girdiği Ankara
Devlet Konservatuarının yüksek piyano bölümünü 1950'de, ileri kompozisyon bölümünü ise
1952'de birincilikle bitirmiştir. Devlet bursuyla 1954'de Almanya'ya gönderildi. Münih Devlet
Müzik Akademisinde Fritz Helmann, Kurt Eichhorn, Adolf Mennerich ve G. E. Lessing'in
yanında öğrenim gördü. Bu arada yaptığı beste çalışmaları, Carl Orff ve Amadeus Hartmann
tarafından desteklenmiştir. Almanya'da kaldığı süre içinde bestelediği Anadolu Süiti'nin
(1954) ve Türk Cappriccio'sunun (1956) ilk seslendirilişleri Münih Flarmonisi tarafından
yapıldı. Bu orkestradan yeni bir sipariş alan bestecimizin "Humoresque" (1957) adlı orkestra
yapıtı da başarı kazanmıştır. (Yapıtın adı daha sonra "Nasreddin Hoca" olarak
değiştirilmiştir).
1959'da yurda döndü. Önce Ankara Devlet Operasında Şef yardımcısı, daha sonra da
Ankara Devlet Opera ve Balesi Genel Müdürü oldu. Bu görevi yürütürken 1977'de vefat etti.
Ferit Tüzün, halk müziğimizin melodik ve ritmik kaynaklarını çok iyi tanımış ve
değerlendirmiştir. Ancak, halk müziği temalarını kullanmamış, kendi özgün melodilerini
yaratmıştır. Onun yapıtlarında halk müziği bir "hatırlatma" özelliğindedir. Bu sayede besteci,
dilediği parlak renkleri coşkulu ritmlerle yoğurmuştur. Orkestralama tekniğini de üstün
olduğu için, onun yapıtları dinleyiciye çarpıcı renklerden oluşan bir demet niteliğinde
gözükmektedir.
Türk beşlerinden Ulvi Cemal Erkin'in yanısıra, Bartok ve Stravinski etkisi eserlerinde
hissedilir. Gereğinde gülmece öğelerine yönelmiş, sonuçta duygu yüklü bir müzikal ifadeyi
başarıyla sunmayı bilmiştir.
Bestecinin karakteristik özelliklerini yansıtan yapıtı "Çeşmebaşı"dır. Bu bale suiti,
ülkemizde sıkça seslendirilen orkestra yapıtları arasındadır. Tüzün, güçlü bir müziksel
anlatımın sürükleyiciliğine inandığı için, "fışkıran bir müziğin beraberinde biçimi de
getireceğini" belirtmiştir. Bu sözleriyle müziksel amacı açıklanmış olmaktadır.
"Çeşmebaşı" bale suitinin üç bölümü (1958), Türk Kapriçiyosu ve Humerosque
(Nasreddin Hoca), Münih'teki F.E.C. Leuckart Yayınevi tarafından basılmıştır.
Tüzün'ün Midas'ın Kulakları Operası (1966-1969), Çeşmebaşı Balesi (1964), Esintiler
(1965) başlıklı orkestra eseri, A Capella koro için 6 çoksesli türküsü (1964) piyano parçaları
anılmaya değer eserleri arasındadır.
Mithat Fenmen
Mithat Fenmen Türkiye'de çoksesli müziğin gelişiminde önemli katkıları bulunmuş olan
besteci, piyanist, müzik yazarı ve yayıncısıdır. Annesi piyano, mühendis olan babası flüt,
amcası da piyano ve keman çalan müziksever bir aileye 1916 yılında doğan Mithat Fenmen 9
yaşında piyanoya başlamıştır.
1929 yılında İstanbul Belediye Konservatuvarı'nda Cemal Reşit Rey'in öğrencisi olan genç
besteci, 1935 yılında liseyi bitirdikten sonra Paris'e giderek Ecole Normale de Musique'te
öğrenim yapmış, Alfred Cartot ile piyano, Nadia Bolulanger ile armoni ve kompozisyon
çalışmıştır.
Konservatuvarı bitirdikten sonra, Almanya’ya giderek Münih Devlet Konservatuvarı'nın
kompozisyon bölümünde Joseph Haas'ın öğrencisi olmuştur. İkinci Dünya Savaşı başlayınca
1939 yılında yurda dönmüş ve Ankara Devlet Konservatuvarı'na piyano öğretmeni olarak
atanmıştır. 1954 yılında İngiliz bale sanatçısı Beatrice Appleyard ile evlenen besteci, iki kez
konservatuvar müdürlüğü görevinde de bulunmuştur.

181
 Mithat Fenmen, bir virtüöz olarak Avrupa'da resital ve konserler vermiş, Türkiye’ye gelen
ünlü müzikçilere de eşlik etmiştir. Piyano edebiyatının başlıca yapıtlarını Türkiye'de ilk
seslendiren üretici kimliğiyle de tanınmıştır.
Ülkemizde "ilk seslendirme" kapsamında oda müziği yapıtlarına da el atmış, kurduğu oda
müziği topluluklarıyla bu alandaki başlıca yapıtların yorumlanmasını sağlamıştır.
43 yıl boyunca piyano öğretmenliği yapan Fenmen, üstün yetenekli çocukların
keşfedilmesi yolunda öncülük etmiştir. Müziğe başlattığı öğrencileri arasında İdil Biret,
Pekinel Kardeşler, Gülsin Onay ve Fazıl Say vardır.
1951-1954 ile 1970-1973 yılları arasında Ankara Devlet Konservatuvarı müdürü olarak
görev yapan besteci, 1973-1975 yılları arasında Devlet Opera ve Balesi Genel Müdürlüğünün
üstlenmiştir.
Fenmen, besteciliğe gençlik yıllarında başlamıştır. 16 yaşındayken bestelediği bir "vals",
ölümünden sonra bulunmuş, son öğrencisi Fazıl Say tarafından seslendirilmiştir. Paris ve
Münih'teki kompozisyon öğreniminin getirdiği geniş açılımla yapıtlarında yerel renklere
yönelmemiş, yeni müzik tekniklerini yumuşak bir anlayışla kullanarak derinlikler
araştırmıştır.
"Piyanistin Kitabı" ve "Solfej" adlı kitaplarının yanı sıra, 1949-1954 yılları arasında
"Müzik Görüşleri" adlı aylık bir dergi yayınlayan Fenmen'in en önemli yapıtı kabul edilen
piyano ve orkestra için Konçertino'su, Ahmet Say belgeliğindedir. Yapıtlarının yayın ve
seslendirme hakları ailesine aittir.
1971 yılında Devlet Sanatçılığı unvanı almış olan Mithat Fenmen 1982 yılında vefat
etmiştir.
Joseph Maurice Ravel
Joseph-Maurice Ravel 7 Mart 1875 Fransa doğumlu, 20 yüzyılın önemli Fransız besteci ve
piyanistlerindendir. En bilinen eseri Bolero'dur. Bolero kadar başarılı başka bir tanınmış
çalışması ise 1922 yılında Rus besteci Modest Musorgski'nin eseri Bir Sergiden Tablolar adlı
piyano eserinin orkestrasyonudur.
Maurice Ravel, Fransa-İspanya arasındaki Bask bölgesinde küçük bir köy olan Ciboure'da
Bask bir anne ile İsviçreli bir babanın oğlu olarak doğmuş, çocukluğu ise Paris'te geçmiştir.
Müzik yeteneğini ve ayrıntılara olan hassasiyeti babasından geçmiştir. Ayrıntı düşkünlüğü
sebebiyle besteci Stravinski onu müziğin İsviçre saati tasarımcısı olarak adlandırmıştır. Ravel
eserlerinde, bir saatin parçalarına benzer biçimde küçük müzik kısımları yaratıp, onları
birleştirerek daha karmaşık yapılar oluşturmaktaydı.
Ravel piyano derslerine 7 yaşında başlamıştı. 5 ile 6 yıl kadar sonra ise artık eser
besteliyordu. Piyano eğitimine daha sonra Paris Konservatuvarı'nda devam etti.
Konservatuvar'da kendilerine Apaches diyen ve düzenledikleri içkili eğlencelerle tanınan genç
sanatçılar grubuna dahil oldu.
Konservatuvarda 14 yıl boyunca dönemin en ünlü müzik eğitimcilerinden Gabriel Fauré
ile birlikte çalıştı. Okulun verdiği prestijli Roma Ödülü'nü almayı defalarca denemiş ancak
başaramamıştır. Ödülün favorisi olarak gösterildiği yıl ilk aşamada elenmesi bir skandala
dönüştü ve kendisi bunun ardından bu okuldan ayrıldı. Bu olay, konservatuvar müdürünün de
istifasına yol açmıştı.
İkisi de empresyonist ressam Claude Monet'nin resimlerinden ilham alan Claude Debussy
ile Maurice Ravel birbirlerinden eşit ölçüde etkilenmişlerdir. Bu sebeple müzik tarihinde
adları genellikle birlikte anılır. Ravel, Amerikan Cazı, Asya müziği, Avrupa halk şarkıları gibi
dünya müziklerinden de etkileniyordu.
Şehrazat (1898) adlı bestesi Doğu müziklerine ilgisini göstermektedir yine de asıl özellikle
İspanyol müziğine yönelmiştir. İspanyol müziği kıvamındaki besteleri arasında en bilinenleri
Bolero (1928) ile İspanyol Rapsodisi(1908) idi.

182
 1910-1920 yılları arasında Paris'te yaşayan Rus besteci Stravinski ile Rus Balesi
Topluluğu, Ravel'in bestelerini etkilemiş ve kendisi daha geleneksel bir tarza yönelip neo-
klasik eserler vermeye başlamıştır.
Maurice Ravel I. Dünya Savaşı'nda hem sağlık sorunları hem de yaşı sebebiyle askere
alınmadı. Gene de savaşta ambulans şoförlüğü yapmıştır. Savaşın ardından orkestra şefi
olarak seyahatlerine devam etti. ABD'de özellikle ilgi gördü. Burada yakından tanıdığı
Amerikan caz müziğinin etkileri sonraki eserlerinde özellikle hissedilmektedir.
Ravel 1921'de Fransız hükümetinin Légion d'Honneur ödülünü reddetmişti. 1931’de
Oxford Üniversitesi’nin verdiği onursal doktorayı ise kabul etmiştir.
Yetiştirdiği az sayıdaki öğrencilerde belli başlıları Vaughan Williams ile Maurice
Delage'dir.
Maurice Ravel, 1927'de kimi sinir sistemi rahatsızlıkları geçirmeye başladı. Bir süre sonra
ise kas problemleri ve afazi (söz yitimi) sorunuyla karşılaştı. Ardından bunama belirtileri baş
gösterdi. Ve 1932'de geçirdiği trafik kazası sonrasında da durumu iyice ağırlaştı. Bu
hastalıklar ve sorunlar sebebiyle beste üretemez oldu. 1937'de geçirdiği başarısız beyin
ameliyatının ardından ise ne yazık ki yaşama veda etti.
Ravel'in müzikal-komedi türünde iki operaya sahiptir, L'heure espagnole ile L'enfant et les
sortilèges. İlki, 18. yüzyılda İspanya'da bir saat tasarımcısının sadakatsiz eşinin bir gününü
anlatmaktadır. İlk kez 1911 yılında Paris'te izleyici karşısına çıkmıştır.
İkinci operanın librettosu ise romancı Collette tarafından yazılmıştır. Afacan bir çocuğun
çevredeki hayvanlarla mobilyalar tarafından cezalandırılmasını anlatır. Bu eserse ilk kez 1925
yılında Monte Carlo'da sahnelenmiştir.
Koreografik şiir La Valse ile Ma mère l'oye, Valses nobles et sentimentales piyano düeti
olarak bestelenmiş ve sonra bale müziği olarak uyarlanmıştır. Ravel, Rus opera yöneticisi
Dyagilev’in siparişi üzerine ayrıca Daphnis et Chloé balesini bestelemiştir. Koreografik
senfoni olarak tanımlanan bu eser Helenistik bir romana dayanmaktadır. Bestelediği son bale
müziğiyse Bolero'dur.
İki piyano konçertosundan ilkini savaşta sağ kolunu yitiren piyanist Paul Wittgenstein'ın
talebi üzerine 1930 yılında sadece sol el için bestelemiştir. 1931'de tamamlanan ikinci piyano
konçertosu ise iki el içindir. Ravel'in en tanınmış orkestra eseri de İspanyol Rapsodisi'dir.
Kendisi de oldukça iyi bir piyanist olan Joseph Maurice Ravel pek çok piyano eseri
yanında birkaç oda müziği eseri de bestelemiştir.
Ravel'in vokale dayalı eserleri arasında en öne çıkanı Şehrazat'tır. Bu eser, mezzo-soprano
ve orkestra için yazılmış olup Don Quichotte à Dulcinée eseri ise film müziği olarak
yazılmıştır.
Dimitri Şostakoviç
Dmitriy Şostakoviç (Dmitri Shostakovich) (d. 12 Eylül 1906 – ö. 9 Ağustos 1975). Rus
besteci; SSCB döneminin ünlü bestecisi ve virtüözüdür. SSCB Yüksek Sovyet Milletvekili,
Lenin Nişanı sahibidir. 20. yüzyılın en önemli senfonilerini yazan besteci film müziği, şarkı,
caz dahil olmak üzere pekçok türde eserler verdi.
25 Eylül 1906'da St.Petersburg'da doğdu. Bestecinin büyükbabası Polonyalı veteriner Pyotr
Şostakoviç idi. 1830 Polonya Ayaklanması'na katılmıştı. Aile daha sonra Ruslaştı. Babası
Dmitriy Boleslavoviç Şostakoviç, Mendeleyev ile birlikte çalışan ünlü bir kimyacıydı. Annesi
Sofya Vasilyeva ise bir piyanistti. Dmitriy Şostakoviç piyano derslerine dokuz yaşındayken
başladı. İlk öğretmeni annesi olmuştu. Bundan sonra profesyonel öğretmenlerden dersler
almaya başladı.
İlk bestesi olan Devrim Kurbanlarının Anısına Cenaze Marşı'nı bu dönemde yaptı. 1919
yılında, henüz 13 yaşındayken ülkenin en iyi müzik akademisi olarak gösterilen Petrograd
Konservatuarı'na başladı. Zor şartlar altında eğitimine devam ederken zaman zaman
öğretmeni Leonid Nikolayev'in evinde derslere devam etti. Ailenin maddi sorunları oluşmaya

183
başladı. 1922 yılının başlarında babası kötü beslenmeden dolayı zatüreden öldü. Sofya
Vasilevna üç çocuğu ile ortada kaldı. Ancak eğitimine Alexander Glazunov'un desteğiyle
devam etti.
Piyanolarını sattılar fakat yeterli olmadığı için ablası Marya ile birlikte çalışmaya başladı.
İlk işi bir sinemada piyano çalmaktı. Bu besteci kimliğine büyük katkı sağladı ve doğaçlama
yeteneğini geliştirmiş oldu. Bu zaman zarfında vereme yakalandı, on yıl süreyle bu hastalığın
etkisinde kaldı.
1936 Shostakovich'in gözden düştüğü bir zamandı. O yıl Pravda gazetesinde kendisine bir
dizi suçlamalarda bulunuldu. Bunlardan en önemlisi Stalin emriyle hazırlanıldığı düşünülen
Müzik yerine karmaşa başlıklı makaleydi. Bu makalede Mtysenkli Lady Machbeth ağır olarak
eleştiriliyor ve müziği "Kaba ve ilkel" olarak tanımlanıyordu. Bu olaylar sonunda maaşının
bir kısmı düşürüldü.
Büyük Terör yılları olan 1937'de mimlendi, birçok arkadaşı ve akrabası hapsedildi veya
öldürüldü. Bu dönemde onun tek tesellisi oğlu Maxim'den 2 yıl sonra, 1936'da doğan kızı
Galina oldu. Bütün bu suçlamalara cevabını 1937 yılında yaptığı Beşinci Senfoni ile verdi. İlk
eserleri arasında sayılan bu senfoni muhafazakar bir türdü.
Çalışmaları
Eserlerinin listesiz için bkz.: http://tr.wikipedia.org/wiki/Dmitri_Shostakovich_besteleri
Ödülleri
* SSCB, Sosyalist Çalışkanlık Kahramanı Madalyası (1966)
* SSCB, Lenin Nişanı (1946, 1956, 1966)
* SSCB, Ekim Devrimi Nişanı (1971)
* SSCB, Kızıl Bayrak İşçi Nişanı (1940)
* SSCB, Halk Kardeşliği Nişanı (1972)
* SSCB, SSCB Halk Sanatçısı (1954)
* SSCB, Lenin Ödülü (1958)
* SSCB, Stalin ödülü sanat dalında (1941, 1941, 1942, 1946, 1946, 1948, 1949, 1949,
1949, 1950, 1952)
* ABD, Khovanshchina Oscar için, En iyi müzik ödülü 1961
* İngiltere, Altın Madalya Kraliyet Filarmoni Orkestrası (1966)
* Avusturya, Avusturya Cumhuriyeti hizmetleri için gümüş şeref madalyası (1967)
* Danimarka, Sonning Ödülü (1973)
Seveceğiniz Bazı Müzik Parçaları
•Richard Wagner, Siegfried Idil
•Franz Joseph Haydn, Trumpet Concerto, E flat Major Hob.: VII e, 1
•Fazil Say, Istanbul Senfonisi Op. 28
•Peter Ilyic Tchaikovsky, Symphony No. 1 Op. 13 G Minor "Kiş Düşü"
•Ulvi Cemal Erkin, Köçekçe Dans Suiti
•Ulvi Cemal Erkin, Violin Concerto
•Carl Maria von Weber, Clarinet and Orchestra Concertino Op. 26 E flat Major
•Aleksandr Borodin, Symphony No. 2 B minor
•Jean Sibelius, Violin Concerto Op. 47 D minör
Tüm Zamanların En Sevilen 150 Melodisi, 6 CD (2010)
CD.1 - MÜZİĞİN HARİKA DÜNYASI
01. Küçük Bir Gece Müziği - Allegro
02. İtalyan Kapriçyosu
03. La Danza
04. Carmen Süiti Prelüdü
05. Sadko Operası'ndan Hint Tüccarı

184
06. Şehrazad Tema Müziği
07. Ave Maria
08. Greensleeves
09. Nimrod, Enigma Çeşitleri
10. 2 No.lu Norveç Dansı
11. Malaguena
12. İspanya
13. Mavi Rapsodi
14. Dört Mevsim, Bahar
15. Morning Mood, Peer Gynt
16. Baharın Kıpırtıları
17. Alabalık
18. Kırlangıç Valsi
19. Kuğu Gölü Balesinden Kuğuların Dansı
20. Hayvanlar Karnavalı'ndan Kuğu
21. Pastoral Senfoni'den Bir Tema Müziği
22. Country Gardens
23. Summertime
24. The Skarters Waltz
25. The Sleigh Ride
26. Dört Mevsim Kış
CD.2 - VİYANA BÜYÜSÜ
01. Mavi Tuna
02. Viyana Ormanları'ndan Hikayeler
03. Pizzicato Polka
04. Rüyalarımın Şehri Viyana
05. Viyana Kaprisi
06. Tritsch - Tratsch Polka
07. İmparator Valsi
08. Tuna Dalgaları
09. Ekmek ve Çikolata Seranadı
10. Menuet
11. Süvari Uvertürü
12. Radetzky Marşı
13. Dansa Davet
14. Vals, Yaylılar İçin Serenat
15. Çiçeklerin Dansı, Fındıkların Balesi
16. Baharın Sesleri
17. Vals, Uyuyan Güzel
18. Vals, Kuğu Gölü
19. Vals, Faust
20. Çingenelerin Dansı
21. Tango
22. Marş, Fındıkkıran Balesi
23. Poloveç Dansları, Prens Igor
24. Can Can Dansı, Orfeus Cehennemi
CD.3 - AYIŞIĞININ ESİNLEDİKLERİ
01. Ayışığı
02. Fa Majör Melodi
03. Serenat

185
04. Ayışığı Sonatı
05. Mi Majör Etüdü
06. Estrellita
07. Noktürn, Bir Yaz Dönümü Gecesi Rüyası
08. Aşk Arzusu
09. Hayal
10. Hi Bemol Majör Noktürn
11. Serenat
12. Ninni
13. Yours Is My Heart Alone
14. My Song Of Love
15. Çingene Aşkı Valsi
16. Schön Rosmarin
17. Aşk Rüyası
18. Two Hearts in Three Quarter Time
19. 1001 Gece Valsleri
20. Traumerei
21. Roses From The South
22. Şen Dul Valsi
23. Aşk Teması, Romeo Ve Juliet
24. Şiir
25. Yazın Son Gülü, Martha
CD.4 - ORKESTRANIN GÖRKEMİ
01. Böyle Buyurdu Zerdüşt
02. Bolero
03. Kılıç Dansı
04. Andalucia, İspanyol Dansı
05. Ateş Dansı Ritueli
06. Arıların Dansı
07. Czardas, Yarasa
08. Farandole, Şehirli Kız
09. Ölüm Dansı
10. In The Half of theMountain King, Peer Gynt
11. Ride of the Valkyries, Die Walküre
12. Final, Guillaume Tell Uvertürü
13. Für Elise
14. Vilia, Şen Dul
15. Düet, İnci Avcıları
16. Aşk Teması, Elvira Madigan
17. Köleler Korosu, Nabucco
18. Bitmemiş Senfoni
19. Celeste, Aida Aida
20. Romans
21. Tango
22. Akşam Yıldızına Doğru
23. Barkarol, Hoffman'ın Masalları
24. Hallelujah Korosu, Mesiah Oratoryosu
CD.5 - İSTEK ÜZERİNE KLASİK KONSER
01. Elizabeth Serenadı
02. Manuet

186
03. Musetta'nın Valsi, La Boheme
04. Menuet
05. Badinerie
06. Sol Majör Menüeti
07. Askeri Marş
08. Mattinata
09. Rahibeler Korosu, Casanova
10. Peter ve Kurt
11. Dakika Valsi
12. La Bemol Majör Vals
13. 40 No'lu Senfoni, İhtişamın Müziği
14. Trupet Voluntary
15. Eurovision Tema Müziği
16. Hava, Su Müziği Süiti
17. Saba Melikesinin Gelişi
18. İmparator Dörtlüsü
19. 5 No.lu Senfoni
20. Askerler Korosu, Faust
21. Evlilik Marşı
22. Gelinler Korosu
23. Zafer Marşı
24. Debdebe ve Şatafat
25. Final, 1812 Uvertürü
26. Neşeye Övgü, 9 No.lu Senfoni
CD.6 - YEREL EZGİLER
01. Moldau
02. Humoresque
03. 5 No.lu Macar Dansı
04. Çingene Havaları
05. 7 No.lu Slav Dansı
06. Rakoczy Marşı
07. Çalın Çingeneler, Oynayın Çingeneler
08. Annemin Şarkıları
09. Largo, Yeni Dünya Senfonisi
10. Solveig's Song, Peer Gynt
11. Şarkının Kanatlarında
12. İsveç Rapsodisi
13. Finlandiye Senfonisi
14. Avcılar Korosu
15. Meditasyon, Thais
16. Panis Angelicus
17. Koral , Cantata BWW 147
18. Kanon
19. Adagio
20. Largo Xerxes
21. Ave Maria
22. Akşam Duası, Hansel ve Gretel
23. Manastırın Bahçesinde
24. Ave Verum Corpus
25. Yaylı Orkestrası İçin Sol Majör Air

187
 MÜZİK TERİMLERİ SÖZLÜĞÜ

A
ACAPELLA: Çalgı eşliği olmayan koro.
ACCELERANDO: Hızlanarak.
ADAGİO: Yavaş tempo.
ADAGIETTO: (1) “adagio” tempoda kısa parça. (2) “adagio”dan az daha hızlı tempo
AFFETTUOSO: Taşkın bir duyguyla.
AGİLE: Çabuk, çevik.
AGİTATO: Hızlı, sarsıntılı, heyecanlı.
AKOR: Aynı anda tınlamak üzere “dikey” olarak yazılmış ikiden fazla ses. Aynı terim,
çalgıların, ses yüksekliklerinin birbiriyle uyuşması amacıyla (La=440) titreşimini tutacak
şekilde düzenlenmesi için kullanılır.
AKORDİYON: hava etkisiyle ses veren, körüklü ve klavyeli çalgı. Çoğunlukla dans
orkestralarında kullanılır.
AKUSTİK: Sesle, sesin doğumu özellikleri, ulaşımı ve alımı ile uğraşan fizik bilimi kolu.
ALLA MARCİA: Marş temposunda, marş gibi.
ALLA TURCA: Türk müziği benzerinde.
ALLEGRETTO : “Allegro”dan daha yavaş tempo.
ALLEGRO : Önceleri yalnız “mutlu” ve “sevinçli” anlamlarına gelirdi. Günümüzde hızlı
tempoyu anlatmak için kullanılır.
ALLEMANDE: Almanya’da doğan, 1550 yıllarında Fransa’ya geçen, ağırca tempoda
tören dansı. Bu dansın karakteri 18. yüzyılda sanat müziğinde süitin bölümlerinden biri
olmuş, başlangıçtaki özellikleriyle bağlılığı azalmıştır.
ALTO: Kadın ve çocuk seslerinin en pes olanı. Terim aynı alandaki erkek sesleri içinde
kullanıldığı gibi, Fransızcada “viyola” karşılığı olarak ta kullanılır. Alto anahtarı portenin
üçüncü çizgisine konan “do” anahtarıdır.
AMABİLE : Sevimli, okşayıcı.
ANDANTE : “Yörük” anlamına gelir. Orta yavaşlıkta tempo.
ANDANTİNO : “andante”den daha hızlı.
ANİMATO: Canlı.
APASSIONATA: Tutkulu bir duyguyla.
ARİETTA: Kısa ve küçük arya.
ARMONİ: Akorların kuruluşu, türleri, çevrilmesi, bağlanması, yürüyüşü ve melodi
ilintileriyle uğraşan bilgi kolu.
ARPEGGİONE: Gitar ve viyolonsel arasında, yaylı ve telli bir çalgı. 1823 yılında
Viyana’da G. Staufer yapmıştır. Schubert bu çalgı için aynı adla bilinen sonatını yazmıştır.
ARPEJ: İtalyanca “arpeggiare” kelimesinden, arp çalmak anlamına. Süslemelerin
notalanışında, bir akorun yanıbaşına konan dikey ve kıvrımlı çizgi, akor seslerinin birlikte
değil de, birbiri arkasından çalınması gerekeceğini gösterir.
ARYA: Bir tür şarkı. İnsan sesi için beste. Operalarda genellikle başvurulan biçim. “Aria
da capo” birinci bölümü ikinciden sonra yeniden söylemek arya biçimi. “Aria concertante –
konser aryası”, “Aria d’abilit – şarkıcının teknik gösterisine uygun arya”, “Aria di chiesa –
kilise aryası”.
ASSAİ: Çok. (allegro assai: Çok hızlı. Largo assai: Çok yavaş gibi).
A TEMPO: İcrada tempo değişmesinden sonra, yeniden önceki tempoya dönüş.
A TONALİTE: Tonalite dışı. Majör, minör, ya da başka modal dizilerle ilgisizliği anlatan
terim. Bu türlü müziğin başlıca siması sonradan tonalite dışı yazıyı kurallaştıran, Avusturyalı
besteci Arnold Schönberg’dir.
B

188
 BALALAYKA: Rus halkının ulusal çalgılarından. Üçgen biçimli, uzun boyunlu ve üç
telli.
BALLAD: 12. yy.da Güney İtalya halkının söylediği kısa dans şarkısı. Daha sonra, ballad,
dans ile bağlılığını kaybetmiş, romantik yüzyılda Chopin, Liszt, Brahms gibi besteciler piyano
için ballad’lar yazmışlardır. Bugün bu terim özellikle halk müziğinde, aşk şarkıları için
kullanılır.
BAGATELLE: Kelime anlamı “boş, önemsiz”. Hafif, kısa piyano parçası anlamına gelir.
Başka çalgılar içinde “bagatelle” yazmış besteciler vardır.
BANÇO: Çoğunlukla Amerikan gezginci halk şarkıcılarının kullandığı beş ya da daha çok
telli çalgı. İlk caz orkestralarında gitar yerine kullanılırdı.
BANDO: Nefes ve vurmalı çalgılardan kurulan, çoğunlukla törenlerde kullanılan çalgı
topluluğu. Bandolar, genel olarak askeri marş çalarlar. Bugün ya bu türlü topluluklar için
doğrudan doğruya yazılmış, ya da düzenlenmiş, senfonik müzik çalan bandolar vardır.
BARCAROLLE: Sandal şarkısı. Genellikle Venedik gondolcularının söyledikleri hafif ve
durgun parça.
BARİTON: Orta kalınlıkta erkek sesi.
BAROK: Müzik alanında Barok çağı 1550 yıllarında başlamış, 1600’den sonra yayılmış,
çağın öbür sanatlarındaki renk ve süsleme gösterişi, İtalyan madrigalinin kromatik
armonisinde, Venedikli bestecilerin birden çok koro için yazdıkları yapıtlarda belirmiştir.
Barok eğilimlerine uygun müzik yazmış besteciler arasında Gabrieli’ler, Schütz, Buxtehude,
bir sınıra kadar Bach, Haendel, Rameau ve Lully gösterilebilir.
BAS, BASSO: En kalın erkek sesi.
BASSO CONTİNUO: Sürekli bas. 16. yy. sonlarında klavsenci veya orgcuların çok ses
müziğine eşlik etmelerini kolaylaştırmak amacıyla geliştirilmiş kural.
BEL CANTO: Güzel şarkı, güzel söyleyiş anlamına gelir. İtalyan operasının ses
gösterisine ve hançere cambazlığına dayanan söyleme üslubu.
BEMOL: Bir notayı yarım aralık peşleştiren işaret.
BERCEUSE: Ninni.
BİS: Konserde halkın icracıdan ek parça çalmasını istemek için kullandığı kelime. Yerine “
encore” kelimesi de kullanılır “yine” anlamına gelir. Notada “bis” yazısı, bir bölümün bir kere
daha çalınacağını gösterir.
BOLERO: Bir çeşit İspanyol dansı. Üç vuruşludur, kastanyet eşliğinde oynanır. Bu dansa
sanat müziğinde de rastlanmaktadır. En ünlü Bolero, Ravel’in yazdığı aynı adlı orkestra
yapıtıdır.
BOURREE: Fransa’nın Auvergne bölgesinden doğma şen bir dans. Dört zamanlıdır.
Barok süitlerinde kullanılmıştır.
BUFFO: Güldürücü. Operalarda güldürücü rollere çıkan şarkıcı.
BURLESCA: Güldürücü, alaycı karakterli bestelere verilen ad. Bach’ın “la minör” klavsen
partitasında bu adın ilk kullanılışından birine rastlanılır.
C
CADENZA : (kadans)(Fran: Cadence. Alm: Kadenz) Latince “düşmek” anlamına gelen
“cadere” sözcüğünden. (1) Melodi ve armonide, bir dinlenme noktasına varış. (2) Yorumda,
düşüş noktasına, parçanın ana tonalitesine varırken çalınan ya da söylenen süslü, gösterişli
geçit; genellikle konçertolarda rastlanır.
CAMERA : “Oda” anlamına gelir. “sonata da camera”, ya da “Concerto da camera”,
dindışı niteliği olan çalgı müziklerini anlatmak için kullanılan terimlerdir. “sonata da camera”,
türlü dansların art arda dizilmesi bakımından süite benzer.
CANTABİLE: Şarkı söyler gibi.
CANTO: Şarkı.

189
 CANZONE : (1) Halk şarkısı. (2) Çok sesli şarkı. (3) Yazı bakımından madrigali andıran;
iki ya da üç sesli çalgı müziği parçası. Canzonetta: Kısa “ Canzone”.
CAPELLA: Bir müzik parçasını seslendiren türlü çalgılardan kurulu topluluk.
CAPRİCCİO: Başlangıçta fuga yazısına dayanan bir türlü çalgı müziğini tanıtması
bakımından “ricercar” ve “Fantasia” ile aynı anlama gelirdi. Bugün beklenmedik etkiler
taşıyan “kaprisli” besteler için kullanılmaktadır.
CAVATİNA: Daha arık, daha gösterişsiz bir arya türü.
CELESTA: Mekanizması piyanoyu andıran klavyeli küçük çalgı. Alanı orta”da” dan
yukarı dört oktavdır.
CHACONNE : İspanyol kaynaklı olduğu sanılan bir dans. Aslında 4/4 ölçüdedir. Sanat
müziğinde kullanılışı, pes alanda tekrarlanan ¾ ölçüdeki motif üzerine çeşitlemelere dayanır.
Passacaglia’ya benzer.
CODA : “kuyruk” anlamındadır. Bir bestenin sonuna konan bitiş bölümü.
COURANTE: 16. yy.da ortaya çıkmış, hızlı tempoda, üçlü zaman ölçüsünde Fransız dansı.
CREDO : Dua.
CRESCENDO: Sesi gitgide yükselterek.
Ç
ÇALGILAMA: Çalgıların tını nitelikleri, ses sınırları, birbirleriyle birleştiklerinde, ne
türlü sonuçların ortaya çıkabileceği konusundaki bilgilerin tümü.
ÇEŞİTLEME: Bir temanın, bir konunun, bir düşünün değişikliklerle tekrarlanması.
Değişim, ritim, armoni ve melodide, çoğu kere konunun her bir tekrarında bunlardan yalnız
birinde yapılır.
D
DECRESCENDO: Gitgide hafifleyerek ve ses yoğunluğunu düşürerek.
DİAPASON: Yunancada sekizinci aralık anlamına gelir. Fransızcada, ses uyulmamasında
kullanılan ve “LA” sesini veren aracın adı.
DİVERTİMENTO : (1) Operada danslar bölümü. (2) Çalgı müziğinde, danslar dizisi. 18.
yy.da süit’den çıkma bir biçim.
DİYEZ: Bir notayı yarım aralık tizleştiren işaret.
DOLCE: Tatlı ve yumuşak.
DOLENDO: Üzüntülü.
DÖNEMSEL BİÇİM: Sonat biçiminde yazılmış yapıtlarda, ilk bölümde sunulan konuların,
sonraki bölümlerde de kullanılması. Örnek: César Frank’ın “re minör” senfonisi.
DRAMMA DER MUSİCA: Müzikli oyun. Opera.
DUET, DUO: İki ses için müzik.
DÜZENLEME: Bir ortam için yazılmış bir yapıtı bir başka ortama aktarmak. Örnek:
Schubert’in şarkılarını Liszt’in piyano için düzenlemesi… Bach’ın org yapıtlarını,
Stoskovski’nin orkestra için düzenlemesi.
E
ENSEMBLE: Beraberlik, topluluk.
EŞLİK: İnsan sesi ya da tek çalgı için yazılmış yapıtlarda, başlıca ses ya da seslere
yardımcı durumda olan çalgı bölümü.
ETUDE: Çalışma ya da terim parçası. Bu amaçla yazılmış pek çok parça, anlatımla ilgili
bağımsızlıkları yönünden, başlı başına birer sanat yapıtı değeri taşımaktadır. Örnek: Chopin
veya Debussy’nin piyano “étude”leri.
F
FALSETTO: Erkek seslerinin normal alan dışında tiz, kadın sesine benzer sesler çıkarmak
amacıyla başvurdukları yöntem.
FANDANGO: Üç zamanlı, canlı, gitar ve kastanyet eşliğiyle oynanan İspanyol dansı.

190
 FANFAR: Maden çalgıların çaldığı, genellikle şenliklerde ve törenlerde ilgi çekmek için
kullanılan müzik.
FANTAİSİE: Bağımsız biçimli parça. Başlangıçtaki anlamına göre, bölüm benzetmelerinin
“imitation” ların önce metot kurallarına uygun olarak, sonraları kontrapunta yazısında daha
büyük özgürlükle yapıldığı parçalar. 18. yy’a kadar yazılmış “fantasie”ler, Bach’da en kesin
ilkelerini bulan fuga yazısını hazırlanmıştır.
FRANDOLE: Fransız halk dansı. Jig’e benzer.
FİNALE: Konçerto, senfoni, opera gibi uzun ya da çok bölümlü bir bestenin son bölümü.
FOLİA: Eski Portekiz dansı.
FORLANA: Jig’e benzer İtalyan dansı.
FORTE: Güçlü.
FUGA: Kontrapunta yazısı biçimlerinden biri. Tema (ya da, başka bir deyişle konu) bir
seste sunulur ve sonra öbür seste birbiri ardından benzetiş yoluyla konuyu izler. “Fuga”
sözcüğü Latincede “kaçmak” anlamına gelir. Nitekim Fuga’da seslerin birbiri ardına
sıralanması kovalamayı andırmaktadır.
FENEBRE: Yaslı. Marcia funebre: Cenaze Marşı.
FUOCO, CON: Ateşli.
FURİANT: Çabuk tempoda bir Bohemya dansı.
FURİOSO : Öfkeli.
G
GAVOTTE : Fransa’da 18.yy.dan sonra yaygınlaşan oynak bir dans türü.
GİOCOSO : Sevinçli, şen.
GİUSTO: Tam. Doğru. Allegro guisto: Aşırılığa kaçmayan, kesin vuruşlu hızlı tempo.
GLİSSANDO: Kaydırma, piyanoda parmağı tuşların üstünden hızla geçirme. Yaylı
çalgılarda telin üstünde kaydırma.
GLOCKENSPİEL: Büyüklerine göre, tınıları belirli çelik parçacıklara tokmakla vurularak
çalınan, ses boyutları beş oktava dek ulaşan çalgı.
GRANDİOSO: Büyük, ihtişamlı.
GRAVE: Çok yavaş tempo.
GRAZİOSO: Sevimli ya da ince duygulu.
H
HABANERA: İspanya’da yaygın Küba kaynaklı dans. Küba’ya Afrika’dan gelmiştir. İki
vuruşludur. Ritim özelliği, birinci vuruşun noktalı oluşudur.
HARMONİCA: Ağız mızıkası. Ağız orgu. Sesi, üflenince titreyen maden kamışlarla çıkar.
HARMONİUM: Kamışlı org. 1810 yılında Fransız Grélé bulmuş. 1842 yılında Fransız
Deboin geliştirmiştir. Piyanoya benzer. Kullanışlı ve sesi orgu andırır.
I
IMPROMTU: Doğaçtan yorum anlamına gelmekle birlikte 19. yy’da gelişmiş şarkı (Lied)
biçiminde yazılmış parçalar için kullanılmıştır.
IMPROVISATION: Doğaçtan yorum ya da söyleyiş. Müziği hazırlıksız olarak içe
doğduğu gibi, hem yaratma hem de yorumlama sanatı.
INTERLUDE: Bir yapıtın ana bölümleri arasında yorumlanan parça.
INTERMEZZO: (1) Başlangıçtaki anlamına göre, bir oyunun perdeleri arasında dekor
değişmesine ve oyuncuların hazırlanmasına fırsat vermek için sunulan müzikli kısa oyun.
İntermezzo’lar sonraları opera perdeleri arasında da oynanmıştır. (2) Operalarda ara müziği.
J
JİG: İngiliz kaynaklı, hızlı dans.
JOTA: Bir çift dansçının oynadığı, hızlı tempoda kastanyet eşlikli İspanyol dansı.
K
KAMMERMUSİK: Oda müziği.

191
 KANON: Çok ses yazısı türlerinden. Ses girişleri, dizinin türlü katlarında tekrarlama
yoluyla birbirini izler.
KANTAT: Başlangıçtaki anlamına göre söylemek, “teganni” edilmek için yazılmış parça.
Bugünkü anlamına göre, operada olduğu gibi, metni bir olayı bir konuyu anlatan, fakat
sahnede oynamak için hazırlanmamış, bir ya da birkaç solo şarkıcı ve orkestra (ve bazı kere
de koro) için yazılmış yapıt.
KAPPELMEİSTER: (Alm.) orkestra şefi.
KASSATİON: 18. yy’da süitin türlerinden.
KASTANYET: İspanya ve Güney İtalya’da halk müziğinden yayılan kestaneye benzeyen,
birbirine bağlı iki tahta parçası. Bolero, fondago ve tarello gibi halk danslarında süsleyici bir
ritim unsuru olarak çalınır.
KOLORATURA: Çalgılarda ver insan sesinde süslü geçitler. Terim genellikle, bu türlü
geçitleri ustalıkla söyleyebilen lirik sopranolar için kullanılır.
KONÇERTO: Genellikle tek, bazen de birden çok çalgı için, orkestra eşliğiyle yazılmış
beste. Concerto Grosso: Küçük bir çalgı grubunun (concertino), orkestranın geri kalan
çalgılarıyla (ripieno) karşıt durumda olduğu yapıt.
KONSERVATUVAR: Müzik öğrenimi için kurulmuş büyük okullar. İlk konservatuar
Napoli’deki San Maria di Loreto’dur.
KONTRALTO: En pes kadın sesi.
KONTRAPUNTA: Birden çok sesi birleştirme kurallarının tümü. Armoniyle yakından
ilgilidir.
KONZERTMEİSTER: Senfoni ya da opera orkestrasında başkemancı. Yalnız
kemanlardan ve öbür yaylı çalgılardan değil, yöneticiden sonra bütün orkestranın çalışma
beraberliğinden sorumlu kişi.
KUARTET: Dört çalgı ya da dört ses için müzik. Dört çalgılık, ya da dört seslik topluluk.
En yaygın dörtlü çalgılaması, iki keman viyola ve viyolonselden kurulan topluluktur ve bu
ortam için sayısız yapıtlar verilmiştir.
KUİNTET, KENTET: Beş çalgı, ya da beş ses için müzik. Beş çalgılık ya da beş seslik
topluluk.
L
LAENDLER: Kaynağı Avusturya olan ¾ ölçülü dans. Valsin doğumuna yol açmış viyana
klasikleri bu dansı bazı yapıtlarında kullanmışlardır.
LARGAMENTE, LARGO: Geniş anlamında. Çok yavaş tempo.
LARGHETTO : “Largo”dan az daha hızlı.
LEGGİERO :Hafif.
LEİTMOTİV: Kişilerin ya da olayların tanıtılması için kullanılan, melodik, ritmik ya da
armonik kimliği olan cümle bölümleri. Genellikle operada kullanılır. Wagner’in operalarında
“Leitmotiv”lerin özel bir önemi vardır.
LENTO: Yavaş.
LİBRETTO : “Küçük kitap” anlamına gelir. Opera metni, opera oyunu.
LOURE: 18. yy. süitlerinde rastlanan bir tür halk dansı.
M
MAESTOSO: Görkemli.
MALAGUENA: Malaga kaynaklı, Endülüs’te yayılmış İspanyol halk dansı.
MEİSTERSİNGER: 14. 15. ve 16. yy’larda Almanya’da birlikler ve loncalar kurmuş ozan
ve şarkıcılara verilen ad.
MELODİ: Ritim öğesinden yararlanarak, bir biçim için art arda çizilmiş notalar.
MELODRAM: Müzikle birlikte, melodisiz olarak, düz okuma durumda söylenen dram.
Müzik eşliğiyle bir anlatıcı için hazırlanmış yapıtların türüne verilen ad.

192
 MENUETTO: 17. yy’da ortaya çıkmış. Fransa kaynaklı, üç zamanlı saray dansı. Adı
“küçük” anlamına gelen menu sözcüğünden türemiştir. Ufak adımlarla oynanması bu adı
gerektirmiştir. Müziği önce süitlerde yer almış, sonra sonat biçiminin bölümlerinden biri
olmuş, yerini scherzo’ya bırakıncaya kadar kullanılmıştır.
METRONOM: Müzikte zaman ölçen ve bir parçanın tempo hızını belirten araç. Prensibini
1596’da Paris’te Etienne Loulie bulmuş, 1816’da Johann Nepomuk Maelzel ilk metronom
fabrikasını kurmuştur.
MİSSA(Fran.): Katolik kilisesi tören müziği. Başlıca bölümleri “Kyrie”, “Gloria”,
“Sanctus” ve “Benedictus”, “Agnus Dei”. Her bir parçanın iç biçimini sözler düzenler.
“Missa” büyük biçim olarak süiti andırır.
MODULATİON: Bir tonaliteden öbürüne geçme. Modülasyon.
MONODRAM: Tek şarkıcı için opera.
MOTİF: Bir yapıtın kuruluşunun ana öğelerinden biri olarak kullanılan ve bir müzik
fikrinin kaynağı olan parça.
N
NOCTURNE, NOTTURNO: “Gece Müziği” anlamında kullanılır. İlk terim olarak
durgun, düşünceli ve duygulu piyano parçalarını anlatmak için John Field tarafından
kullanılmıştır. Bu türde en olumlu, en ünlü parçaları Chopin yazmıştır.
NONET: Dokuz çalgı için yapıt. Dokuz çalgıdan kurulmuş topluluk.
NOTA: Müzik yazısı. Sesleri gösteren işaretler.
O
OKTAV: Sekiz sesli aralık.
OKTET: Sekiz çalgılı topluluk. Sekiz çalgı ya da sekiz üyeli topluluk için yazılmış yapıt.
ONİKİ NOTA(TON) MÜZİĞİ: Yarım ses aralıklı kromatik dizideki on iki notanın besteci
tarafından bağımsızca seçilip sıralanışı ile ortaya çıkan diziye dayanan müzik.On iki nota
dizisi prensibini bir tonal düzen yerine, yeni bir düzen kurma amacıyla Avusturyalı besteci
Arnold Schoenberg hazırlamıştır.
OPUS : “Yapıt” anlamında kullanılır. Bazı besteciler yapıtlarının bestelenmiş ya da
yayınlanmış sırasını belirtmek için Op. Kısaltmasını ve yapıtın sıra numarasını kullanırlar.
P
PARTİSYON :Çalgı ya da ses bölümlerinin birlikte okunmasını sağlamak amacıyla birbiri
üstüne sıralanış notası.
PARTİTA :17. yy’da art arda çalınan dans parçaları dizisi. Bach, terimi iki anlamda
kullanmıştır. (1) süit karşılığı, (2) org “chorale”leri üzerine çeşitlemeler.
PASSACAGLİA :İspanyolca “sokak şarkısı” anlamına gelen “passagallo” sözcüğünden
17. ve 18. yy. süitlerinde rastlanan, orta yavaşlıkta, üç zamanlı, tekrarlanan figüre
(ostinato’ya) dayanan dans biçimi.
PASSION: İsa’nın haçlanması ile ilintili kutsal metin üzerine koro, solo şarkılar ve çalgı
eşliği için bestelenen bir tür oratoryo. Ortaçağ’da “mystére” ve “devozione”lerden türemiştir.
PASTORAL: (1) Konusu genellikle efsanelere dayanan müzikli oyun. Operanın
öncüsüdür. Renaissance İtalya’sında ortaya çıkmış, sonra özellikle Fransa’da gelişmiştir. (2)
“Çobansı” nitelikte çalgı müziği ya da şarkı. “Musette” ve “Siciliana” pastoral biçimlerdir.
PİANO, PİANİSSİMO: Hafif, yumuşak çok hafif, çok yumuşak.
PİCCOLO: Küçük flüt. Ses alanı normal flüte kıyasla bir oktav yukarıdan başlar.
PİU: Çok.
PİZZİCATO: Yaylı çalgılarda bir geçidin yayla değil, tellerin parmakla veya tırnakla
çekilerek çalınacağını belirten terim.
POLACCA: İtalyan tarzında yazılmış olmakla beraber dansın ritmik özelliklerine bağlı bir
tür “polonaise”.
POLİTONALİTE: Birden çok ve birbirinden ayrı tonalitelerin bir arada kullanılması.

193
 POLKA: Bohemya kaynaklı, hızlı tempolu dans.
POLONAİSE: Polonya halk dansı. Orta yavaşlıktadır.
PRESTO: Çabuk.
PRESTİSSİMO: Çok çabuk.
PRIMADONNA: “Birinci Kadın” anlamına gelir. Operalarda baş kadın şarkıcı.
Q
QUATRE NOTES CONTRE UNE: Bire karşı dört nota kullanarak yapılan iki partili
kontrpuan.
QUİETO: Sakin anlamında kullanılır.
QUİNTON: 18. yy.’a ait eski bir Fransız kemanı.
QUODİLBET: (istendiği gibi, dermece) 16. ve 17. yy.larda polifonik vokal bir eserin farklı
eserlerindeki birkaç popüler melodi ve metnin komik bileşimi bu kelimeyle adlandırılırdı.
Bach’ın Goldberg Variationların sonuncusu bir quodilbet idi.
R
RALLENTANDO: Yavaşlayarak.
RAPSODİ: Belirli bir kalıp ve biçime bağlı olmayan genellikle halk temalarına dayanan
çalgı müziği.
RECİTATİVO: Bir operanın oratoryonun ya da kantatın “teganni” edilmeyip, söylenen, bir
türlü konuşmayla sunulan bölümleri.
RESİTAL: Bir konserde tek şarkıcı ya da çalgıcının eşliksiz olarak bir veya birkaç yapıtı
sunması.
RİSOLUTO: Güçlü, kararlı.
RİTM: Zaman içinde varolan müziğin yine zaman içinde belirtilmesi. Ritim müziğin üç
ana öğesinden biridir. Öbür ikisi melodi ve armoni. Melodisiz ve armonisiz müzik olabilir
ama ritimsiz bir müzik düşünülemez.
ROMANCE: Besteciyi kesin bir kalıp biçimine uymak zorunda bırakmayan, genellikle
duygusal parçalara verilen ad.
RUBATO: İcrada geçici olarak kesin bir tempodan ayrılman ve nota sürelerini bir
cümlenin anlamını açıklamak, yaymak amacıyla değiştirmek.
S
SALTARELLO: Hızlı tempoda eski İspanyol- İtalyan dansı. Lavta süitlerinde pavan’dan
sonra yer alır.
SCHERZO: “Şaka” anlamına gelir. Sonat biçiminde Beethoven’den bu yana
“menuetto”nun yerini almış olan bölüm. Tekrarlanan kesin çizgili bir ritmik figüre dayanır.
Menuetto’da olduğu gibi karşıt nitelikte bir yavaş bölümü (üçlü bölümü) vardır.
SERENAD: Akşam müziği. Akşam yahut gece vakti, açık havada genellikle bir kadının
penceresi altında söylenir, çalınır türde parçalar.
SONAT: Başlangıçtaki anlamıyla “çalınmak, tınlatılmak” için parça anlamında… Üç ya
da dört bölümden kurulmuş yapıtın bütünü.
SONATİN: Küçük ve kısa sonat.
SOPRANO: En tiz kadın veya çocuk sesi.
SUBRET: Operalarda ve operetlerde genellikle hizmetçi kız rolüne çıkan hafif sopranolar
sınıfına verilen ad.
STACCATO: Notalarda belirtilen sesleri birbirine bağlamadan teker teker ayrı ayrı
yorumlama.
STRETTO: (1) Fuga yazısında, ana konu ile karşılığın üst üste geldiği ve seslerin birbirini
daha yakından izlediği bölüm. (2) Parçanın sonunda tempo hızlanması (genellikle İtalyan
operasında).
SÜİT: 16. yy.da bir yandan halk arasında, öte yandan saraylarda gelişmeye ve
yaygınlaşmaya başlayan dans parçaları demeti. Sanat müziği sınırları içinde yer edinmiş, 17.

194
ve 18. yy.lar boyunca başlıca çalgı müziği ortamı ve sonat biçiminin öncüsü olmuştur.
Allemande, Courante, Gavotte, Rigaudon, Loure, Passepied, Chaconne süitlerde rastlanan
başlıca danslardır.
SÜRDİN: Bir yaylı çalgıyı, ya da maden nefes çalgısını sağırlaştırıcı parça veya tıkaç.
T
TANGO: Ritmi Habanera’ya benzeyen (noktalı ritim) fakat daha çabuk tempoda dans.
İspanyol-Amerikan kaynaklıdır. Meksika’dan çıktığı sanılır. Arjantin’de çok yaygındır.
TARANTELLA: Çok hızlı ve canlı tempoda Napoli dansı.
TEMA: Bir bestede başlıca müzikal fikir ya da konu. İlk çok ses yazısında, üzerine
kontrapuntanın kurulduğu “cantus firmus”.
TEMPO: Müzikte sesin süresi üzerine kurulmuş, ses hareketlerinin süre ve hızlarını
ölçmeye yarayan sistemlerin temeli.
TENOR: En tiz erkek sesi.
TOCCATO: Sözcük anlamı “dokunmak için” parça. Klavye müziğinde (org, klavsen)
verilen ilk adlarından biri. Kuzeyli orgcular ve Bach fuga yazısında “toccata”larda geniş yer
vermişlerdir.
TONALİTE: Bir bestede ya da bir beste bölümünde bütün nota ve akorların, bir “çıkış
noktası” durumundaki notayla ilgilerini düzenleyen sistemlerin bütünü. Tonalite, kendi
başına, müzik yaratıcılığında bir amaç değil, fakat araçlardan yalnız biridir.
TRANQUİLLO: Sakin, rahat.
TREMOLO: Bir nota ya da bir akorun çok hızlı olarak tekrarı.
TRİL: Bir notanın bir üstteki notayla çok hızlı olarak sıralanması.
TRİO: Üç ses ya da çalgı için yazılmış beste. Böyle bir besteyi çalan topluluk.
TROUBADOUR: 11. ve 14. yy.lar arasında Fransa’nın güneyindeki gezginci ozanlara
verilen ad. Kuzeydekilere “trouvére” denir.
TUTTİ: Bütün, tüm, hep birlikte anlamlarına gelir. Konçertolarda ve koro seslerinde solo
sesin yanında bulunan çalgı ve seslerin bütününe verilen ad.
U
UVERTÜR: Müzikli sahne yapıtlarının, süit ve senfonilerin başındaki açılış, giriş müziği.
İtalya’da Alessandro Scarlatti, Fransa’da da Jean-Baptiste Lully uvertürü üç bölümlü olarak
kesinleştirmişler, böylece klasik senfoni biçiminin temelini atmışlardır.
UMORİSTİCO: Şakacı, esprili.
UNA CORDA: Tek tel. Piyanoda özel bir pedala basılarak çekiçlerin üç yerine bir tele
vurmasını sağlayarak özel bir ses rengi elde edilmesi. Normale dönüş “tre corde” komutuyla
belirtilir.
UNCA: Çengel. Notaların değerini gösteren çengel.
UNGHERESE, HONGROİSE: Macar tarzında.
UNİSONO, UNİSSON: Tek sesli, aynı seste.
UNİTONAL: Tek tonlu.
UNNO, NATİONALE: Ulusal.
UOMO: Erkek adam. Başroldeki erkek şarkıcı.
ÜÇGEN: Titreşimi sağlamak amacıyla üçgen biçiminde bükülmüş maden çubuktan
yapılma, belirli bir nota yüksekliği vermeyen vurma çalgısı.
V
VİBRAFON: Maden çubukların üstüne tokmakla vurularak çalınan, her bir çubuğun
altında bulunan borunun içindeki havanın, elektronik araçla titreştirilmesiyle elde edilen tınıya
sahip çalgı.
VİBRATO: Titreme, insan sesinde olsun, türlü çalgılarda olsun, bir notanın yüksekliğini
aşağı ve yukarı doğru sık ya da geniş aralıklı sallandırılmayla elde edilir.
VİRGİNAL: Diz üstüne yerleştirilip çalınan küçük klavsen.

195
 VİRTUOZ: Yorumunda teknik ustalığın üstün katına erişmiş kişiler için kullanılan terim.
VİVACE: Canlı.
VOCE: Ses. (Mezza Voce: Yarım ses), (Sotto Voce: hafif ses)
VORSPİEL: Müzikli oyunlarda yapıtın başlamasından önce çalınan orkestra parçası.
X
XYLOPHONE: Ksilofon. Farklı uzunlukta tahta plaketlerden oluşan vurmalı çalgı.
Y
YORUM: Bir müzik yapıtını icra eden şarkıcı, enstrümanist ya da yöneticinin, o yapıtı
bestecinin düşünce ve duygularına uygun olarak sunma amacıyla uyguladığı duygusal
davranışın ve bilimsel inceleme sonuçlarının tümü,
Z
ZARZUELA: Bir tür İspanyol opereti.
ZELO, ZELOSO: Acele, aceleyle.
ZİGANKA, ZİGEUNER, ZİNGARA, ALLA ZİNGARA: Çingene, Çingene müziği,
Çingene tarzında, Çigan.
ZOPPA: Aksak.
ZWİSCHENSPİEL: Müzikli oyunlarda perde arasında çalınan orkestra parçası.

Kaynaklar
Ak, Ahmet Ş. 2009. Türk Musikisi Tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları.
Bavatır, Esra. 2004. Tanzimat’ tan Cumhuriyet’ e Türk Müziği’ nin Seyri. İstanbul:
İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
Champigneulle, B. 1975. Müzik Tarihi. Çev: Tanju Gökçöl. İstanbul: Gelişim Yayınları.
Cramer, G.J, “The Sound of the Big Bang, Planck Version (2013)
Çalgan. K, “Müzik Fıkraları”, Müzik Ansiklopedisi Yayınları, 1993
Doğrusöz, N, “Kırşehri'nin müzik teorisi” Kırşehir Valiliği, Bilge Ajans, 2012
Göher V., Turan Stratejik Araştırmalar Merkezi Dergisi” cilt: 3 – sayı: 11, yaz – 2011
Gümüştekin, A., “Kültürel İşlev ve Müzik”, Gaziosmanpaşa Ün. İİBF. İşletme Kulübü
Dergisi, Tokat, Ocak 2000
http://barisgurkas.com/muzik-dinlemenin-psikolojik-sebepleri/
http://tikabasamuzik.com/evliya-celebinin-seyahatnamesinde-gecen-muzik-enstrumanlari
http://www.didimli.com/mitoloji/lyra.htm
http://www.fenokulu.net/portal/Sayfa.php?
Git=KonuKategorileri&Sayfa=KonularKonuYazdir&KonuID=518
http://www.klasikgitar.org/forum/showthread.php?t=1030
http://www.msxlabs.org/forum/muzik/98900-insan-sesi-ve-sesin-
ozellikleri.html#ixzz3dlrJxGDk
http://www.turkcebilgi.com/m%C3%BCzik
Itır Eskioğlu, Cumhuriyetimizin 80. Yılında Müzik Sempozyumu, 30-31 Ekim 2003, İnönü
Üniversitesi, Malatya Bildiriler,s.116-123.
İlyasoğlu, Evin. 1996. Zaman İçinde Müzik. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Köktan, Y., TÜRÜK, Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, Yıl:2, Sayı:3,
Sayfa:261-271 ISSN: 2147-8872, MİTOLOJİ DANS VE MÜZİK, 2014
Mimaroğlu, İlhan K. 1961. Musiki Tarihi. İstanbul: Varlık Yayınevi.
Örs. Y., Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi Astronomi ve Uzay Bilimleri, 2011
ÖZKUL, M.K, “Müziksel Kavrama Sürecinde Bedenin Rolü” Lisans TeziAntalya, 2011
Say, Ahmet. 1995. Müzik Tarihi. Ankara: Müzik Ansiklopedisi Yayınları.
Vural,G.F,Turan Stratejik Araştırmalar Merkezi Dergisi, CİLT: 3 – SAYI: 11, 2011

196
197