Professional Documents
Culture Documents
ตำรารายวิชาสิ่งแวดล้อม เทคโนโลยี และคุณภาพชีวิต Environment Technology and Quality of Life
ตำรารายวิชาสิ่งแวดล้อม เทคโนโลยี และคุณภาพชีวิต Environment Technology and Quality of Life
สาขาวิชาวิทยาศาสตร คณะวิทยาศาสตรและเทคโนโลยี
มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลสุวรรณภูมิ
ฉบับปรับปรุง เมษายน 2566
ก
คำนำ
ตำราสิ่งแวดลอม เทคโนโลยี และคุณภาพชีวิต (Environment, Technology and Quality
of Life) เปนตำราที่ผูเขียนตั้งใจรวบรวมความรูและประสบการณในการทำงานดานการสอน และการ
ทำโครงการวิจัย เรียบเรียงใหง่ายตอการทำความเข้าใจ เพื่อใหผูอานสามารถนำไปประยุกตใช้ในชีวิต
ไดจริง โดยเนื้อหาสอดคลองกับคำอธิบายรายวิชา ๔๐๐-๑๒-๐๒ สิ่งแวดลอม เทคโนโลยีและการ
ดำรงชีวิต มีเนื้อหาประกอบดวย สิ่งแวดลอม เทคโนโลยีและการปฏิสัมพันธระหวางกัน ผลกระทบ
ของความก้าวหนาทางวิทยาศาสตรและเทคโนโลยีที่มีตอสิ่งมีชีวิตและคุณภาพชีวิต ตลอดจนการ
อนุ ร ั ก ษ ส ิ ่ ง แวดล อ มและทรั พ ยากรธรรมชาติ อ ย า งยั ่ ง ยื น ผู เ ขี ย นได เ พิ ่ ม เนื ้ อ หา ระบบนิ เ วศ
ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมในประเทศไทย มลพิษสิ่งแวดลอมในประเทศไทย การพัฒนา
คุณภาพชีวิตตามหลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง รวมไปถึงตัวอยางแนวทางการบูรณาการองค์ความรู
ดานวิทยาศาสตรเพื่อสรางเทคโนโลยีและนวัตกรรมสำหรับคุณภาพชีวิตของมนุษยและยังคงเปนมิตร
ตอสิ่งแวดลอม
วัตถุประสงค์ของการจัดทำตำราเลมนี้ เพื่อเปนเอกสารที่นักศึกษาสามารถศึกษาค้นควาดวย
ตนเองได สำหรับนักศึกษาระดับปริญญาตรี หลักสูตรวิทยาศาสตรบัณฑิต บริหารธุรกิจบัณฑิต และ
ศิลปศาสตรบัณฑิต ของมหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลสุวรรณภูมิ เพื่อใหการเรียนการสอนเปนไป
อยางมีประสิทธิภาพ และสงเสริมศักยภาพบัณฑิตในศตวรรษที่ 21 ใหเปนไปตามวิสัยทัศน ปรัชญา
และปณิธานของมหาวิทยาลัย ในการผลิตบัณฑิตนักปฏิบัติที่เปนคนดี มีคุณธรรม จริยธรรม มีเจตคติ
ที่ดีตอสิ่งแวดลอม เทคโนโลยี นำไปสูการสรางสรรค์ผลงานที่เปนประโยชนตอสวนรวม ผูเขียนหวัง
เปนอยางยิ่งวาตำราเลมนี้จะเปนประโยชนตอการจัดการเรียนการสอนของนักศึกษา และบุคลากรที่
เกี่ยวข้องในสายงานดานวิทยาศาสตรและสิ่งแวดลอม การนำวิทยาศาสตรและเทคโนโลยีมาใช้เพื่อ
พัฒนาคุณภาพชีวิต รวมทั้งแนวทางการปฏิบัติตนตามหลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง
ทั้งนี้ผูเขียนขอกราบขอบพระคุณผูทรงคุณวุฒิทุกทานที่ใหความกรุณาอยางยิ่ง สำหรับ
ข้อเสนอแนะเพื่อนำมาปรับปรุงตำราเลมนี้ใหมีความสมบูรณยิ่งขึ้น
ผศ.ดร.พิชญ ตั้งสมบัติวิจิตร
ข
สารบัญ
คำนำ ก
สารบัญ ข
สารบัญภาพ ซ
สารบัญตาราง ฏ
บทที่ 1 ความรูดานสิ่งแวดลอมและระบบนิเวศ 1
1.1 บทนำ 1
1.2 ความหมาย ความสำคัญ ประเภท และคุณสมบัติเฉพาะของสิ่งแวดลอม 2
1.3 โครงสรางการศึกษาดานสิ่งแวดลอม 10
1.4 ปญหาสิ่งแวดลอม 11
1.5 ความหมายและความสำคัญของระบบนิเวศ 12
1.6 ขั้นตอนทางวิทยาศาสตรสำหรับศึกษาดานนิเวศวิทยา 17
1.7 ประเภทของระบบนิเวศ 18
1.8 โครงสรางองค์ประกอบของระบบนิเวศ 20
1.9 ความสัมพันธของสิ่งมีชีวิตในระบบนิเวศ 25
1.10 การถายทอดพลังงานในระบบนิเวศ 28
1.11 การสูญเสียธาตุอาหารในระบบนิเวศ 32
1.12 การปรับเปลี่ยนระบบนิเวศ 33
1.13 วัฏจักรของสสารที่หมุนเวียนในระบบนิเวศ (Biogeochemical cycle) 36
1.14 ความสมดุลของระบบนิเวศในธรรมชาติ 40
1.15 สาเหตุที่ทำใหระบบนิเวศเสียสมดุล 42
1.16 แนวทางการปองกันรักษาความสมดุลของระบบนิเวศ 43
1.17 ประโยชนของการรักษาสมดุลระบบนิเวศ 44
ค
สรุปทายบท 47
แบบฝกหัดทายบทที่ 1 49
บทที่ 2 วิทยาศาสตรและเทคโนโลยีกับคุณภาพชีวิต 55
2.1 บทนำ 55
2.2 ความหมายและความสำคัญของวิทยาศาสตร เทคโนโลยี และนวัตกรรม 56
2.3 องค์ประกอบของเทคโนโลยี 59
2.4 ประเภทของเทคโนโลยี 60
2.5 คุณลักษณะของเทคโนโลยีที่ดี 64
2.6 งานวิจัยที่เกิดจากความก้าวหนาดานวิทยาศาสตรและเทคโนโลยีในยุคศตวรรษที่ 21 65
2.7 วิวัฒนาการของเทคโนโลยี 68
2.8 การปฏิวัติอุตสาหกรรมที่มีตอโลก 78
2.9 ระดับของเทคโนโลยี 78
2.10 เทคโนโลยีกับการพัฒนาประเทศไทย 84
2.11 ปฏิสัมพันธระหวางเทคโนโลยีกับสิ่งแวดลอม 89
2.12 ปฏิสัมพันธระหวางการพัฒนาประเทศกับสิ่งแวดลอม 96
2.13 ผลกระทบของเทคโนโลยี 100
สรุปทายบท 103
แบบฝกหัดทายบทที่ 2 104
บทที่ 3 ปฏิสัมพันธระหวางสิ่งมีชีวิตกับสิ่งแวดลอมและเทคโนโลยี 109
3.1 บทนำ 109
3.2 ความหมายและความสำคัญของวิวัฒนาการ 110
3.3 วิวัฒนาการของสิ่งมีชีวิตกับสิ่งแวดลอม 110
3.4 วิวัฒนาการของมนุษย 112
ง
แบบฝกหัดทายบทที่ 6 323
บทที่ 7 การอนุรักษทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมอยางยั่งยืน 329
7.1 บทนำ 329
7.2 ความหมายและความสำคัญของการอนุรักษทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม 329
7.3 หลักการอนุรักษทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม 331
7.4 แนวคิดในการอนุรักษทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม 337
7.5 วิธีการอนุรักษทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม 338
7.6 แนวทางการอนุรักษทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม 348
7.7 อุปสรรคในการอนุรักษทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม 350
7.8 วิธีการจัดการและมาตรการในการจัดการสิ่งแวดลอม 351
7.9 โครงการเพื่อการอนุรักษทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมในสถานศึกษา 354
7.10 มาตรฐานการจัดการสิ่งแวดลอม (ISO 14000) 360
7.11 การประเมินผลกระทบสิ่งแวดลอม (Environmental Impact Assessment: EIA) 362
สรุปทายบท 367
แบบฝกหัดทายบทที่ 7 368
บทที่ 8 การประยุกตใช้วิทยาศาสตรและเทคโนโลยีเพื่อสิ่งแวดลอมและคุณภาพชีวิต 373
8.1 บทนำ 373
8.2 กรณีศึกษาโครงการพัฒนาอันเนื่องมาจากพระราชดำริดานทรัพยากรน้ำ 374
8.3 กรณีศึกษาโครงการพัฒนาอันเนื่องมาจากพระราชดำริดานทรัพยากรดิน 382
8.4 กรณีศึกษาองค์กรที่พัฒนาเทคโนโลยีในการจัดการลดปริมาณการใช้กระดาษ 384
8.5 กรณีศึกษาการจัดการวัสดุอินทรียที่เหลือทางการเกษตรครบวงจรในชุมชน 387
8.6 กรณีศึกษาการบำบัดน้ำเสียปนเปอนไขมันดวยวิธีทางชีวภาพ 389
8.7 กรณีศึกษาการผลิตน้ำมันไบโอเอทานอลจากวัสดุที่เหลือจากการเกษตร 392
ช
สรุปทายบท 396
บรรณานุกรม 402
ดัชนี 414
ภาคผนวก -0-
เฉลยแบบฝกหัดทายบทที่ 1 -1-
เฉลยแบบฝกหัดทายบทที่ 2 -5-
เฉลยแบบฝกหัดทายบทที่ 3 -8-
เฉลยแบบฝกหัดทายบทที่ 4 - 15 -
เฉลยแบบฝกหัดทายบทที่ 5 - 20 -
เฉลยแบบฝกหัดทายบทที่ 6 - 24 -
เฉลยแบบฝกหัดทายบทที่ 7 - 27 -
ซ
สารบัญภาพ
ภาพที่ 1.1 สิ่งแวดลอมที่มีชีวิตและไมมีชีวิต 7
ภาพที่ 1.2 อาคารอเนกประสงค์ จัดเปนสิ่งแวดลอมที่มนุษยสรางขึ้นทางกายภาพ 9
ภาพที่ 1.3 ระดับการจัดระบบของสิ่งมีชีวิตกับสิ่งแวดลอม 13
ภาพที่ 1.4 สัดสวนปริมาณน้ำบนโลก 19
ภาพที่ 1.5 การถายทอดพลังงานในระบบนิเวศตามกฎ 10% ของลินแมน 28
ภาพที่ 1.6 การถายทอดพลังงานแบบหวงโซ่อาหาร (food chain) 30
ภาพที่ 1.7 การถายทอดพลังงานแบบสายใยอาหาร (food web) 30
ภาพที่ 1.8 ปรามิดจำนวนของสิ่งมีชีวิต 31
ภาพที่ 1.9 การปรับเปลี่ยนแทนที่ขั้นปฐมภูมิและขั้นทุติยภูมิ 35
ภาพที่ 1.10 วัฏจักรคารบอนและวัฏจักรออกซิเจน 37
ภาพที่ 1.11 วัฏจักรของน้ำ 37
ภาพที่ 1.12 วัฏจักรไนโตรเจน 38
ภาพที่ 1.13 วัฏจักรกำมะถัน 40
ภาพที่ 2.1 พีระมิด สุสานกษัตริยฟาโรหในประเทศอียิปต 59
ภาพที่ 2.2 เรือพาย 60
ภาพที่ 2.3 ข้าวหมากจากภูมิปญญาไทย อาหารที่มีโพรไบโอติก 61
ภาพที่ 2.4 การตัดตอยีนเพื่อปรับปรุงพันธุพืชใหตานทานหนอนศัตรูพืช 62
ภาพที่ 2.5 หุนยนตอัจฉริยะเสิรฟอาหารในราน 63
ภาพที่ 2.6 พลังงานไฟฟาชีวภาพ 64
ภาพที่ 2.7 วิวัฒนาการของเทคโนโลยียุคหินเก่า 70
ภาพที่ 2.8 วิวัฒนาการของเทคโนโลยียุคหินกลาง 70
ภาพที่ 2.9 วิวัฒนาการของเทคโนโลยียุคหินใหม 71
ภาพที่ 2.10 เทคโนโลยีระดับพื้นฐาน 79
ภาพที่ 2.11 เทคโนโลยีระดับกลาง 80
ภาพที่ 2.12 เทคโนโลยีระดับสูง 81
ภาพที่ 2.13 ตัวอยางคลิปวิดีโอการสอน 85
ภาพที่ 2.14 วัดไชยวัฒนารามสมัยอยุธยาในรูปแบบสแกนวัตถุ 3 มิติ 87
ฌ
สารบัญตาราง
ตารางที่ 1.1 เกณฑการจัดกลุมประเภทของสิ่งแวดลอม 6
ตารางที่ 1.2 ความเปนมาของการศึกษานิเวศและระบบนิเวศ 15
ตารางที่ 1.3 โครงสรางองค์ประกอบของระบบนิเวศที่ไมมีชีวิต 20
ตารางที่ 1.4 โครงสรางองค์ประกอบของระบบนิเวศที่มีชีวิต 23
ตารางที่ 1.5 ความสัมพันธระหวางสิ่งมีชีวิตตางชนิดกันในระบบนิเวศ 26
ตารางที่ 2.1 ชิ้นงานจากแนวคิดและความเจริญก้าวหนาทางวิทยาศาสตรและเทคโนโลยี 73
ตารางที่ 6.1 ข้อดีและข้อจำกัดของเชื้อเพลิงแตละประเภทที่มีใช้ในประเทศไทย 290
ตารางที่ 7.1 ตัวชี้วัดและหมวดตาง ๆ สำหรับการประเมินมหาวิทยาลัยสีเขียว ป 2563 357
บทที่ 1
ความรูดานสิ่งแวดลอมและระบบนิเวศ
1.1 บทนำ
ปจจุบันสิ่งมีชีวิตและธรรมชาติมีการเปลี่ยนแปลงไปจากเดิม มีสาเหตุมาจาก 2 แนวทาง คือ
สิ่งมีชีวิตและธรรมชาติเกิดการเปลี่ยนแปลงไปตามกาลเวลา เรียกวาวิวัฒนาการ และเกิดการ
เปลี่ยนแปลงจากกิจกรรมของมนุษย การเปลี่ยนแปลงของสิ่งมีชีวิตและธรรมชาติสงผลตอการ
ดำรงชีวิตของมนุษย ทั้งทางบวกและทางลบ หากกลาวถึง สิ่งแวดลอม (environment) มนุษยใช้
ตนเองเปนศูนยกลาง เพื่อพิจารณาสิ่งรอบตัวเปนสิ่งแวดลอมซึ่งไดแก่ สิ่งมีชีวิตและธรรมชาติ สำหรับ
ศตวรรษที่ 21 มนุษยมีความรูความก้าวหนาทางวิทยาศาสตรและเทคโนโลยีเพิ่มมากขึ้น ก่อใหเกิด
นวัตกรรมมากมายเพื่ออำนวยความสะดวกในการใช้ชีวิตของมนุษยตามไปดวย ความก้าวหนาดาน
วิทยาศาสตรและเทคโนโลยี รวมทั้งนวัตกรรมเข้ามามีบทบาทตอการเปลี่ยนแปลงของสิ่งมีชีวิตและ
ธรรมชาติ รวมไปถึงการเพิ่มขึ้นของจำนวนประชากรทั้งในประเทศไทยและตางประเทศ ทำใหเกิดการ
แสวงหาวัตถุดิบสำหรับสรางปจจัย 4 และสิ่งอำนวยความสะดวก เพื่อตอบสนองความตองการของ
มนุษย เมื่อสิ่งมีชีวิตและธรรมชาติถูกมนุษยนำมาใช้ในกระบวนการผลิตมากขึ้น ทำใหปริมาณของ
สิ่งมีชีวิตและธรรมชาติบางชนิดที่เคยมีอยางสมดุลในระบบนิเวศลดลงหรือเกิดความเสื่อมโทรม เข้าสู
สภาวะวิกฤตขาดความสมดุลอยางรุนแรง เช่น พืชบางชนิดถูกนำมาใช้เปนอาหารของมนุษยจะลด
ปริมาณลง หากไมมีการปลูกเพิ่ม ดวยเหตุผลทั้งหมดที่กลาวมาข้างตน สงผลใหเกิดการรวมตัวกันของ
กลุมคนที่เล็งเห็นถึงความสำคัญของสิ่งมีชีวิตและธรรมชาติ เขาทั้งหลายมีวิธีการปองกันความเสียหาย
ที่จะเกิดขึ้น มีแนวทางการอนุรักษทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม ในที่สุดการรวมกลุมของกลุม
คนเหลานี้ ทำใหการอนุรักษทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมถูกบรรจุอยูในวาระการประชุมของ
องค์กรสหประชาชาติเปนครั้งแรก เกิดกลุมสมาชิกที่ไมใช่หนวยงานของราชการ เรียกวา Non-
Government Organizations (NGOs) วันสิ่งแวดลอมโลกถูกกำหนดขึ้นครั้งแรกในวันที่ 5 มิถุนายน
พ.ศ. 2515 วันนี้ของทุกปถือเปนวันสิ่งแวดลอมโลก
สำหรั บ ประเทศไทยวั น สิ ่ ง แวดล อ มไทย ถู ก กำหนดให เ ป น วั น ที ่ 4 ธั น วาคม ของทุ ก ป
เนื่องมาจากพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยูหัวปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ใน
2
หลวงรั ช กาลที ่ 9 ได ท รงมี พ ระราชดำรั ส พระราชทานแก่ ค ณะบุ ค คลที ่ เ ข้ า เฝ า ถวายพระพร
ในวโรกาสวันเฉลิมพระชนมพรรษา ใจความเกี่ยวกับ สถานการณสิ่งแวดลอมของประเทศไทยและของ
โลกที่กำลังเกิดความรุนแรงขึ้นในทางลบ พระองค์ทรงหวงใยประชาชนชาวไทยที่ประสบปญหา
สิ ่ ง แวดล อ ม ทรงตรั ส ให พ สกนิ ก รร ว มมื อ กั น แก้ ไ ขป ญ หาอย า งจริ ง จั ง ด ว ยความสุ ข ุ ม รอบคอบ
(คณะกรรมการวิชาการสิ่งแวดลอม เทคโนโลยีและชีวิต, 2557) จึงเปนการเริ่มตนการดำเนินงานเพื่อ
อนุรักษสิ่งแวดลอมของทุกฝายทั้งภาครัฐและเอกชน สนับสนุนกิจกรรมการรณรงค์เพื่อสรางความ
ความรูความตระหนักรักษสิ่งแวดลอมรวมกัน เพราะสิ่งแวดลอมมีบทบาทสำคัญตอการดำรงชีวิตของ
มนุษยและสิ่งมีชีวิตบนโลกใบนี้ การศึกษาสิ่งแวดลอมจึงมีความสำคัญตอการทำความเข้าใจ บทบาท
หนาที่ของสิ่งแวดลอมที่มนุษยนำมาใช้ประโยชน การอนุรักษใหคงอยู รวมทั้งตระหนักถึงปญหา
สิ่งแวดลอมที่เกิดขึ้นในปจจุบัน มนุษยไมสามารถดำรงชีวิตอยูไดโดยไมพึ่งพาสิ่งแวดลอม
1.2.1 ความหมายของสิ่งแวดลอม
สิ่งแวดลอม มีความหมายตามพระราชบัญญัติสงเสริมและรักษาคุณภาพสิ่งแวดลอมแหงชาติ
พ.ศ. 2535 วา สิ่งตางๆ ที่มีลักษณะทางกายภาพและชีวภาพที่อยูรอบตัวมนุษย ซึ่งเกิดขึ้นเอง
ตามธรรมชาติและสิ่งที่มนุษยไดทำขึ้น สิ่งแวดลอมสามารถจัดประเภทตามลักษณะทางกายภาพ ไดแก่
สิ่งแวดลอมที่มีชีวิต (biotic environment) และ สิ่งแวดลอมที่ไมมีชีวิต (abiotic environment)
หรื อ จั ด ประเภทตามแหล ง กำเนิ ด ได เ ป น สิ ่ ง แวดล อ มที ่ เ กิ ด ขึ ้ น เองตามธรรมชาติ (natural
environment) สิ่งแวดลอมที่มนุษยสรางขึ้น (man-made environment) หรืออาจมองในแง่มุมของ
ลักษณะการมีรูปทรง สิ่งแวดลอมเปนรูปธรรม (concrete environment) และสิ่งแวดลอมที่เปน
นามธรรม (abstract environment) โดยหนวยงานในประเทศไทยที่รับผิดชอบดานสิ่งแวดลอม คือ
กรมสงเสริมคุณภาพสิ่งแวดลอม กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม
3
1.2.2 ความสำคัญของสิ่งแวดลอม
สิ่งแวดลอมนั้นอยูรอบตัวมนุษย และมีความสำคัญตอการดำรงชีวิตของมนุษย ซึ่งพิทยา และ
คณะ (2556) ไดอธิบายไว ดังนี้
1. เปนปจจัยในการดำรงชีพของมนุษย ไดแก่ อาหาร เครื่องนุงหม ยารักษาโรค และที่อยู
อาศัย
2. มีอิทธิพลตอการตั้งถิ่นฐาน หรือที่ทำมาหากิน พื้นที่ใดมีสิ่งแวดลอมที่อุดมสมบูรณ เช่น
จำนวนคนไมแออัด ไมมีโจรชุกชุม มีการคมนาคมขนสงสะดวกสบาย มีอาชีพใหเลือกทำหลากหลาย
สงเสริมการมีคุณภาพชีวิตที่ดี มนุษยจะเลือกอาศัยอยูในบริเวณที่ราบลุมที่มีแหลงน้ำอุดมสมบูรณ
มีลักษณะอากาศไมรุนแรง อุณหภูมิปานกลาง ปริมาณน้ำฝนพอเหมาะ พบวาบริเวณที่มีลักษณะ
ทางธรรมชาติไมเหมาะสม จะมีประชากรอาศัยอยูนอยมาก หากมองประเทศไทย ลักษณะการตั้ง
ถิ่นฐานของประชากรในประเทศไทย เปนไปตามอิทธิพลของสิ่งแวดลอม จะพบวากรุงเทพมหานครซึ่ง
เปนเมืองหลวงมีจำนวนประชากรหนาแนนมาก เพราะมีความเจริญก้าวหนาในทุกดาน ในขณะที่
จังหวัดแมฮองสอน มีภูมิประเทศเปนเทือกเขาสูงสลับซับซ้อน อยูหางไกลความเจริญ มีจำนวน
ประชากรนอยมากเมื่อเทียบสัดสวนกับกรุงเทพมหานคร
3. มีอิทธิพลตอที่อยูอาศัย พื้นที่ใดมีที่ดิน แหลงน้ำ สัตว ตนไมอุดมสมบูรณ สภาพภูมิประเทศ
และสภาพภูมิอากาศเหมาะแก่การดำรงชีวิตอยูของมนุษย พืช สัตว มีออกซิเจนเพียงพอ พื้นที่นั้น
จึงมีสิ่งมีชีวิตอาศัยอยูอยางหลากหลาย เกี่ยวข้องสัมพันธกันอยางเปนระบบ ไมเบียดเบียนการใช้ชีวิต
ของกันและกัน ยอนไปในอดีตประเทศไทยเคยมีปาไมอุดมสมบูรณ พื้นที่ปาไมมีมากกวาปจจุบัน
การก่อสรางบานเรือนจึงนิยมสรางดวยไม แตในปจจุบันปาไมมีจำนวนลดลงมาก หาไดยาก และราคา
แพง วัสดุที่ใช้ในการก่อสรางจึงเปลี่ยนแปลงไป ตามความรูความก้าวหนาของมนุษยดวย มีการนำ
อิฐ ปูนซีเมนต เหล็กเสน มาใช้ในการก่อสราง จะเห็นไดวารูปทรงของบานเรือนในอดีตเปนรูปทรง
ที่เหมาะกับลักษณะอากาศที่รอนและชื้นในประเทศไทย คือมีหลังคาแหลมเปนหนาจั่วสูง มีหนาตาง
มาก มีเฉลียง มีช่องระบายอากาศมาก นอกจากนั้นในพื้นที่ราบลุมแมน้ำ ซึ่งมีน้ำทวมเปนประจำทุกป
จะสรางบานที่มีลักษณะใตถุนสูง ในขณะที่ปจจุบัน ประเทศไทยรับวัฒนธรรมการสรางบานเรือนแบบ
ตะวันตกมาใช้โดยไมดัดแปลงใหเหมาะสมกับสภาพแวดลอม ผลที่ปรากฏใหเห็นคือบานเรือนไดรับ
ความเสียหายอยางหนักเมื่อน้ำทวม หรือจะตองติดเครื่องปรับอากาศเพราะอากาศรอนและไมถายเท
4
4. เปนตัวกำหนดลักษณะการดำรงชีวิตของมนุษย สิ่งแวดลอมมีอิทธิพลตอมนุษยจริง
แตหากมีความรูทางวิทยาศาสตรและเทคโนโลยีเข้ามามีบทบาทในการดำรงชีวิตของมนุษยแลวนั้น
มนุษยสามารถดัดแปลงสิ่งแวดลอมตามความก้าวหนาของความรูดานวิทยาศาสตรและเทคโนโลยี
เพื ่ อ สร า งประโยชน ใ ห แ ก่ ต นเอง โดยมนุ ษ ย พ ยายามปรั บ ตั ว เพื ่ อ เอาชนะธรรมชาติ ทำให เ กิ ด
ความแตกตางในวิถีการดำเนินชีวิตของผูคนที่อยูในสภาพแวดลอมทางธรรมชาติที่แตกตางกัน
5. มีความสำคัญตอความเจริญรุงเรืองและความผาสุกของมนุษยชาติ ปจจุบันสิ่งแวดลอม
ที่มนุษยสรางขึ้นจากความเจริญก้าวหนาทางดานวิทยาศาสตรและเทคโนโลยี ทำใหเกิดสิ่งอำนวย
ความสะดวกมากมาย สนับสนุนดานเศรษฐกิจของประเทศ ทำใหประเทศมีความเจริญรุงเรือง เช่น
การมีสมารทโฟน มีคอมพิวเตอร มีระบบเทคโนโลยีสารสนเทศ ไวติดตอสื่อสารกันผานเครือข่าย
อินเทอรเน็ต ทำใหการติดตอเจรจาการค้าขายเปนไปดวยความรวดเร็ว ใช้ระยะเวลาอันสั้นมาก
เมื่อเทียบกับสมัยอดีต หรือกระบวนการผลิตอาหารที่ไดมาตรฐานมีคุณภาพปราศจากเชื้อจุลินทรีย
ก่อโรคทางเดินอาหาร การมีรถยนต การมีรถไฟฟา การมีเครื่องมือทางการแพทยที่ทันสมัย การมีวัสดุ
สำหรับก่อสรางที่ประหยัดพลังงานไฟฟา ดวยความรูทางดานวิทยาศาสตรและเทคโนโลยี ทำใหมนุษย
สรางสิ่งแวดลอมหลากหลาย เพื่อมาใช้อำนวยความสะดวกในการดำรงชีวิต และคุณภาพชีวิตที่ดี
ในทางกลับกัน เมื่อมีความเจริญก้าวหนา ยอมมีความเสื่อม สิ่งแวดลอมตามธรรมชาติอาจถูกทำลาย
ใหเสียหายดวยน้ำมือมนุษย ปาไมถูกบุกรุกใช้พื้นที่ สัตวปาสูญพันธุไมมีอาหาร ที่อยูอาศัย พื้นที่ดินถูก
ใช้ไปในทางอื่นที่ไมใช่การเพาะปลูก แหลงตนน้ำถูกทำลาย ทำใหมีปริมาณน้ำใช้นอยลง รวมทั้ง
คุณภาพน้ำเกิดการเนาเสีย เปนตน
6. มีความสำคัญทางดานวิชาการและเอกลักษณของชาติ ในดานวิชาการ การศึกษาวิจัยดาน
วิวัฒนาการของสิ่งแวดลอม ความสัมพันธของมนุษย สิ่งมีชีวิตกับสิ่งแวดลอม ทำใหเราเข้าใจ
คุณลักษณะเฉพาะตัวของสิ่งแวดลอมแตละชนิด สงผลตอการนำสิ่งแวดลอมแตละประเภทมาใช้ให
ถูกตองและเกิดประโยชนสูงสุด รวมทั้งวิธีการอนุรักษสิ่งแวดลอมที่เหมาะสมดวย ซึ่งปจจุบันปญหา
สิ่งแวดลอมเสื่อมโทรมถูกทำลายยังคงเปนปญหาใหญระดับประเทศ โดยมนุษยขาดความรูความเข้าใจ
ที่ถูกตอง และใช้สิ่งแวดลอมอยางไมเห็นคุณค่า สำหรับประเทศไทย สิ่งแวดลอมมีผลตอการกำหนด
กฎเกณฑ ประเพณี วัฒนธรรม โบราณสถาน โบราณวัตถุ สิ่งปลูกสราง ความเชื่อ การนับถือ สิ่งเหลานี้
ทำใหเกิดเอกลักษณของชาติ เช่น การแตงกายชุดประจำชาติ การไหว ประเพณีแข่งเรือ พระพุทธรูป
วัดวาอาราม การเคารพพอแม ผูมีพระคุณ เปนตน
5
1) สิ่งแวดลอมที่เกิดขึ้นเองโดยธรรมชาติ
หากจะขยายความ สิ่งแวดลอมที่เกิดขึ้นเองโดยธรรมชาติ สิ่งแวดลอมประเภทนี้ หมายถึงทุก
สิ่งทุกอยางที่อยูรอบตัวมนุษยและเปนสิ่งที่เกิดขึ้นเองตามธรรมชาติ ซึ่งมีลักษณะที่แตกตางกันออกไป
เปนความหลากหลายในธรรมชาติ (biodiversity) บางชนิดใช้เวลาในการเกิดยาวนานมาก บางชนิดใช้
เวลาในการเกิดเพียงระยะเวลาสั้น สิ่งแวดลอมชนิดหนึ่งจะมีความสัมพันธกับสิ่งแวดลอมชนิดอื่น
ถาสิ่งแวดลอมหนึ่งถูกทำลาย โอกาสที่จะสงผลตอสิ่งแวดลอมอื่นมีสูง สิ่งแวดลอมที่เกิดขึ้นเองตาม
ธรรมชาติ แบงออกเปน 2 ลักษณะ คือ สิ่งแวดลอมที่มีชีวิต และสิ่งแวดลอมไมมีชีวิต (ภาพที่ 1.1)
7
2) สิ่งแวดลอมที่มนุษยสรางขึ้น
สำหรับสิ่งแวดลอมที่มนุษยสรางขึ้น สิ่งแวดลอมประเภทนี้มนุษยสรางขึ้นเพื่อเปาหมายในการ
อำนวยความสะดวกในการดำรงชีวิตของตนเอง โดยตั้งใจหรือไมตั้งใจได รวมทั้งเปนสิ่งที่มองเห็น จับ
ตองได และสิ่งที่ไมสามารถมองเห็น จับตองไมได มนุษยอาจสรางขึ้นดวยเหตุจำเปนบางประการ หาก
เรามองใหลึกซึ้ง สิ่งแวดลอมที่มนุษยสรางขึ้นจะช่วยใหมนุษยสามารถดำรงชีวิตอยูไดอยางสุขสบาย
ทำใหมนุษยมีคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้น แตอยางไรตาม สิ่งที่มนุษยสรางขึ้นที่เปนสิ่งไมดี มี ทำใหความ
เปนอยูของมนุษยแยลง ทำใหมนุษยไดรับความเดือดรอน ตองสูญเสียชีวิตหรือสวนใดสวนหนึ่งของ
ร า งกาย สุ ข ภาพจิ ต เสื ่ อ มโทรมลง โดยสิ ่ ง แวดล อ มที ่ ม นุ ษ ย ส ร า งขึ ้ น แบ ง ออกเป น 2 ลั ก ษณะ
โดยพิ จ ารณาจากความเป น รู ป ธรรมหรื อ นามธรรมของสิ ่ ง นั ้ น คื อ สิ ่ ง แวดล อ มทางกายภาพ
เปนสิ่งแวดลอมที่มองเห็นได จับตองได เปนสิ่งที่มนุษยสรางขึ้นเพื่ออำนวยความสะดวกในการมีชีวิต
อยู บางสิ่งที่มนุษยสรางเปนไปเพื่อสนองความตองการขั้นพื้นฐานของการดำรงชีวิต ไดแก่ อาหาร
ที่อยูอาศัย เครื่องนุงหม และยารักษาโรค แตบางสิ่งสรางเพื่อสนองความตองการอันไรขอบเขต
ของตนเอง ซึ่งถือไดวาเปนการสรางที่เกินความจำเปน อันจะนำความเสียหายมาสูสิ่งแวดลอมและชีวิต
มนุษยเองไดเมื่อถึงระดับหนึ่ง สิ่งแวดลอมที่มนุษยสรางขึ้นมีทั้งสิ่งที่ดี มีคุณประโยชนตอชีวิตมนุษย
เช่น บานเรือน อาคารอเนกประสงค์ (ภาพที่ 1.2) เสื้อผา รถยนต ถนน เครื่องมือทางการแพทย
โทรศัพท เปนตน สวนสิ่งแวดลอมที่มนุษยสรางขึ้นแลวกลายเปนสิ่งที่ไมดี ทำใหคุณภาพชีวิตแยลง
เช่น สารเคมีที่อยูในเครื่องอุปโภค หากปลอยลงสูแหลงน้ำทำใหน้ำเนาเสีย สารเคมีที่ใช้ในการเกษตร
สารอันตรายจากโรงงานอุตสาหกรรมที่ปลอยออกสูสิ่งแวดลอม เปนตน
9
3. สิ ่ ง แวดล อ มหนึ ่ ง มี ค วามต อ งการสิ ่ ง แวดล อ มอื ่ น เสมอ สิ ่ ง แวดล อ มแต ล ะประเภทมี
ความสัมพันธกันตามกิจกรรมและหนาที่อยางเปนระบบ นอกจากสิ่งแวดลอมจะไมอยูโดดเดี่ยวแลว
ตองพึ่งพาสิ่งแวดลอมอื่น เพื่อการอยูรอดและรักษาสถานภาพของตนดวย โดยกลไกสิ่งแวดลอม
ควบคุม กิจกรรมการดำเนินการของกลุม เช่น ตนไมตองการดิน และน้ำ หากขาดดิน และน้ำ ตนไมจะ
ตาย มนุษยตองการน้ำ อาหาร และที่อยูอาศัย หากขาดน้ำ อาหาร มนุษยจะตาย หากขาดที่อยูอาศัย
มนุษยอาจเจ็บปวยจากสิ่งแวดลอมอื่น เนื่องจากไมมีที่กำบังรางกาย
4. สิ่งแวดลอมจะอยูกันเปนกลุม เรียกวาระบบนิเวศ ซึ่งมีสิ่งมีชีวิตและไมมีชีวิตหลากหลาย
ชนิด แตละชนิดมีหนาที่เฉพาะ อยูรวมกันอยางมีกลไก
5. สิ่งแวดลอมมีความเกี่ยวเนื่องสัมพันธกันเปนลูกโซ่ หากสิ่งแวดลอมหนึ่งเสียหายถูกทำลาย
สิ่งแวดลอมอื่น จะไดรับผลกระทบในทางลบไปดวยทั้งทางตรงและทางออม เช่น น้ำเนาเสียจากการ
กระทำของมนุษย ไมมีน้ำใหมนุษยไดบริโภค มนุษยจะตาย สงผลกระทบทางออมถึงตนไมขาดน้ำตาย
สัตวขาดน้ำตาย อีกดวย
6. สิ่งแวดลอมแตละประเภทมักมีลักษณะทนทานและเปราะบางตอการถูกกระทบตางกัน
เช่น ปจจุบันอุณหภูมิโลกสูงขึ้น อากาศรอนขึ้น สงผลกระทบตออุณหภูมิของน้ำสูงขึ้นดวย สัตวน้ำบาง
ชนิดไมสามารถทนอุณหภูมิสูงไดจะตาย ในขณะที่สิ่งมีชีวิตในน้ำบางชนิดทนไดกับอุณหภูมิสูง มีชีวิต
อยูรอดได หรือสิ่งมีชีวิตในน้ำบางชนิดสามารถปรับตัวใหเข้ากับอุณหภูมิของน้ำที่สูงขึ้นได
7. สิ่งแวดลอมมีการเปลี่ยนแปลงตามกาลเวลาที่เปลี่ยนไป อาจเปนการเปลี่ยนแปลงชั่วคราว
หรือถาวร เมื่อเวลาผานไป สิ่งใดที่จำเปนตองใช้จะยังคงอยู สิ่งใดที่ไมจำเปนตองใช้จะหายไป หรือ
เปลี่ยนไปตามสภาพแวดลอมของโลก สิ่งมีชีวิตใดปรับตัวไดสามารถอยูรอดได สิ่งมีชีวิตใดปรับตัวไมได
ตองตายและสูญพันธุไป รวมทั้งสิ่งแวดลอมทางสังคมวัฒนธรรมดวย บางอยางมีการเปลี่ยนแปลงไป
ตามยุคตามสมัย วัฒนธรรมประเพณีบางอยางหายไปตามกาลเวลา
1.3 โครงสรางการศึกษาดานสิ่งแวดลอม
สิ่งแวดลอมบนโลกใบนี้มีความหลากหลาย การศึกษาดานสิ่งแวดลอมจึงมีหลายดานเช่นกัน
ดังนั้นการจัดโครงสรางเพื่อการศึกษาดานสิ่งแวดลอม จะทำใหง่ายตอการเลือกกลุมประชากรและ
หัวข้อที่จะศึกษาวิจัยตอไป
11
1.4 ปญหาสิ่งแวดลอม
ในอดีตมนุษยใช้ชีวิตอยูภายใตกฎเกณฑกำหนดของธรรมชาติ มนุษยอยูรวมกับธรรมชาติได
โดยไมทำใหธรรมชาติเสียสมดุล เมื่อเวลาผานไป เกิดวิวัฒนาการการใช้ชีวิตของมนุษยอยางตอเนื่อง
เมื่อจำนวนประชากรของมนุษยเพิ่มมากขึ้น ความหลากหลายทางความคิดจึงเกิดขึ้น มีความตองการ
เปลี่ยนแปลง มีความตองการความสะดวกสบายเพิ่มขึ้น มนุษยจึงคิดหาวิธีดวยกระบวนการทาง
วิทยาศาสตรสรางเทคโนโลยีเพื่อสิ่งอำนวยความสะดวกโดยการนำทรัพยากรธรรมชาติมาเปนวัตถุดิบ
เริ ่ ม ต น ในกระบวนการ อย า งไรตามทรั พ ยากรธรรมชาติ เ กิ ด ขึ ้ น ต อ งอาศั ย เวลาในการเกิ ด
12
ทรัพยากรธรรมชาติจึงไมเพียงพอตอความตองการใช้ของมนุษย และเปนเพราะทรัพยากรธรรมชาติ
เปนของฟรี ที่มนุษยนำมาใช้โดยไมไดใสใจถึงความเสียหาย ใช้อยางไมรูคุณค่า ขาดความรับผิดชอบ
เป น สาเหตุ ใ ห เ กิ ด ความเสี ย หายต อ ทรั พ ยากรธรรมชาติ เรี ย กว า เกิ ด มลพิ ษ สิ ่ ง แวดล อ ม ทำให
สิ่งแวดลอมเกิดความเสื่อมโทรมและเสียสมดุลธรรมชาติ ปญหาสิ่งแวดลอมที่เกิดขึ้นเกิดตอเนื่องและ
สรางผลกระทบทางลบตอการดำรงชีวิตของมนุษยและสิ่งมีชีวิตอื่นอยางมาก ดังนั้นการสรางการรับรู
และเรียนรูเรื่องทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมจึงมีความสำคัญมาก ตอการปลูกฝง สรางจิตสำนึก
ใหกับเด็ก เยาวชน และประชาชนใหรักและหวงแหนทรัพยากรธรรมชาติในประเทศของตน รูวิธีการที่
เหมาะสมในการนำทรัพยากรธรรมชาติมาใช้ใหเกิดประโยชนสูงสุด แตใช้ในปริมาณนอย เพื่อลด
ปญหาสิ่งแวดลอม โดยรายละเอียดข้อมูลของมลพิษสิ่งแวดลอมจะอยูในบทถัดไป มลพิษสิ่งแวดลอม
ไดแก่ มลพิษทางน้ำ ทางดิน อากาศ ขยะมูลฝอย เสียงและการสั่นสะเทือน ความรอน โรงงาน
อุตสาหกรรม และรังสี เปนตน
1.5 ความหมายและความสำคัญของระบบนิเวศ
จากหนังสือสิ่งแวดลอม เทคโนโลยีและชีวิต (คณะกรรมการวิชาการสิ่งแวดลอม เทคโนโลยี
และชีวิต, 2557) พลังงาน ทรัพยากรและสิ่งแวดลอม (ณัฐญา, 2562) และ ทรัพยากรธรรมชาติและ
สิ ่ ง แวดล อ ม (ศศิ น า, 2550) ได ใ ห ค วามหมาย ความสำคั ญ การแบ ง ประเภท และโครงสร า ง
องค์ประกอบของสิ่งแวดลอม มีคำอธิบายคลายกัน ดังนี้
การเรียนรูทำความเข้าใจเรื่องระบบนิเวศนั้น ตองเข้าใจที่มาที่ไปของระดับการจัดระบบ
สิ่งมีชีวิตแตละชนิดวาเริ่มตนมาจากหนวยที่เล็กที่สุด เรียกวาอะตอม (atom) ถัดไปเปนโมเลกุล
(molecule) หลายโมเลกุลรวมกันเปนเซลล (cell) หลายเซลลรวมกันเปนเนื้อเยื่อ (tissue) เนื้อเยื่อ
แตละชนิดประกอบกันเปน อวัยวะ (organ) รวมเปนรางกาย (body) สิ่งมีชีวิตหนึ่งจะมีอวัยวะหลาย
อวั ย วะรวมกั น แต ล ะอวั ย วะทำหน า ที ่ เ ป น ระบบเชื ่ อ มโยงกั น ซึ ่ ง จะทำหน า ที ่ ข องใครของมั น
(organism) เพื ่ อใช้ พลั งงานในการดำรงชี วิ ต เมื ่ อสิ ่ งมี ชี วิ ตแต ละชนิ ดมี จำนวนเพิ ่ มขึ ้ น เรี ยกว า
ประชากร (population) โดยสิ่งมีชีวิตนั้นอาศัยอยูในแหลงที่อยูเดียวกัน ณ เวลาใดเวลาหนึ่ง สิ่งมีชีวิต
แตละชนิดไมอยูโดดเดี่ยว สิ่งมีชีวิตแตละชนิดมีความสัมพันธกันในระบบนิเวศเกิดเปน ชุมชนหรือกลุม
สิ่งมีชีวิต (community) และความสัมพันธของสิ่งมีชีวิตกับสิ่งแวดลอมเกิดการปฏิสัมพันธกันใน
13
1.5.1 ความหมายของระบบนิเวศ
ระบบนิเวศหลายระบบบนโลกใบนี้อยูภายใตองค์ประกอบของโลก มีพื้นดินพื้นน้ำ สิ่งมีชีวิต
และสิ ่ งแวดล อม มี ความสั มพั นธ ร วมกั น เรี ยกว า ชี วภาค (biosphere) ดั งนั ้ นระบบนิ เวศ จึ งมี
ความหมายวา ความสัมพันธระหวางสิ่งมีชีวิตทั้งหมดกับสิ่งแวดลอมในบริเวณนั้น (เกษม, 2540)
ศาสตรทางนิเวศวิทยาเปนเรื่องที่เกี่ยวข้องกับสิ่งมีชีวิต สิ่งไมมีชีวิตและสิ่งแวดลอม การจัดจำแนกจึง
อาศัยการแยกตามกลุมหรือลักษณะของสิ่งมีชีวิตหรือตามสภาพถิ่นที่อาศัย ศาสตรดานนิเวศวิทยา
ครอบคลุม ตั้งแตสิ่งมีชีวิตแตละหนวยขึ้นไปจนถึงไบโอสเฟยรซึ่งเกี่ยวข้องกับการปรับตัวและ
14
พฤติกรรมของชนิดพันธุแตละตัวหรือประชากรที่เกี่ยวข้องกับปจจัยทางสิ่งแวดลอมอาจแบงแยกลงไป
เปนสาขาตางๆ เช่น นิเวศวิทยาที่เกี่ยวกับกลุมในชนิดพันธุ (demonology) ประชากร (population)
การเปลี ่ ย นแปลงขนาดของประชากร (demography) นิ เ วศสรี ร วิ ท ยา (eco physiology)
และนิเวศวิทยาพันธุกรรม (genecology) นิเวศวิทยาของการวิวัฒนาการ (evolutionary ecology)
พลวั ต รของสั ง คม (community dynamics) และนิ เ วศวิ ท ยาระบบ (system ecology) เป น ต น
(Mader and Windelspecht, 2014/2562)
ระบบนิเวศเปนหนวยที่สำคัญในการศึกษาความสัมพันธระหวางสิ่งมีชีวิตและสิ่งแวดลอม
โดยระดับการจัดระบบของสิ่งมีชีวิตในระบบนิเวศเมื่อเริ่มตนที่สิ่งมีชีวิต มีความหมายดังนี้
1. สิ ่ ง มี ช ี ว ิ ต (organism) หมายถึ ง สิ ่ ง มี ช ี ว ิ ต ที ่ ต อ งใช้ พ ลั ง งานที ่ ไ ด จ ากสายใยอาหาร
มีการแลกเปลี่ยนสสาร แรธาตุ เปนวัฏจักร และมีการรับและใหพลังงานกับสิ่งแวดลอม เพื่อการ
ดำรงชีวิต
2. ประชากร (population) หมายถึ ง สิ ่ ง มี ช ี ว ิ ต ชนิ ด เดี ย วกั น ทั ้ ง หมด ที ่ อ าศั ย อยู ใ น
พื้นที่ใดพื้นที่หนึ่ง ณ ช่วงเวลาเดียวกัน
3. กลุมสิ่งมีชีวิต (community) หมายถึง สิ่งมีชีวิตหลากหลายชนิดที่อาศัยอยูรวมกันในพื้นที่
ใดพื้นที่หนึ่ง โดยสิ่งมีชีวิตแตละชนิดมีความสัมพันธกันทั้งทางตรงและทางออม รวมทั้งมีความสัมพันธ
กับสิ่งแวดลอมดวย
4. ระบบนิเวศ (ecosystem) หมายถึง ความสัมพันธของสิ่งมีชีวิตแตละชนิดกับสิ่งแวดลอม
ที่อาศัยอยูในพื้นที่ใดพื้นที่หนึ่ง ณ ช่วงเวลาเดียวกัน มีการแลกเปลี่ยนสสารเปนวัฏจักร มีการถายทอด
พลังงานเปนลำดับผานสายใยอาหาร มีการรับและใหพลังงานกับสิ่งแวดลอม เกิดเปนความสัมพันธ
ที่ซับซ้อน
5. ชีวภาค (biosphere) หมายถึง ระบบนิเวศแตละพื้นที่บนโลก ซึ่งโลกนับวาเปนระบบนิเวศ
ที่ใหญที่สุด ประกอบดวยสวนสำคัญ 3 สวน ไดแก่ ภาคพื้นดิน ภาคพื้นน้ำ และภาคอากาศ
การศึกษาระบบนิเวศหรือนิเวศวิทยา ศาสตรที่ศึกษาความสัมพันธของสิ่งมีชีวิตกับสิ่งไมมีชีวิต
และสภาพแวดลอมบริเวณใดบริเวณหนึ่ง มีลำดับความเปนมาของการศึกษาเรื่องราวเหลานี้จากข้อมูล
ของคณะกรรมการวิ ช าการสิ ่ ง แวดล อ ม เทคโนโลยี แ ละชี ว ิ ต (2557) และ Stiling (1999)
ดังตารางที่ 1.2
15
1.5.2 ความสำคัญของระบบนิเวศ
ความสำคัญของระบบนิเวศ มีสวนสนับสนุนความสมดุลของสิ่งมีชีวิตในระบบนิเวศนั้นใหอยู
ในสภาวะสมดุล มนุษยเปนสวนหนึ่งของระบบนิเวศ ทุกสรรพชีวิตบนโลกจำเปนตองพึ่งพากลไกการ
ทำงานที่สมดุลของธรรมชาติ โดยเฉพาะทรัพยากรธรรมชาติบนโลกที่ตองการความสมบูรณ มนุษย
เปนผูที่มีปญญาและสรางความก้าวหนาทางวิทยาศาสตร โดยการนำทรัพยากรธรรมชาติมาใช้เพื่อ
ประโยชนในการดำรงชีวิต ปจจัย 4 รวมทั้งสรางประโยชนมากมายโดยไมเสียค่าใช้จ่าย ไดแก่
1. ดานการเปนแหลงผลิต ระบบนิเวศเปนแหลงกำเนิดทรัพยากรธรรมชาติที่สำคัญ เช่น น้ำ
สะอาด แสงจากดวงอาทิตย แรธาตุ ดิน อากาศ และวัตถุดิบที่สรางอาหาร ยา ที่อยูอาศัย เครื่องนุงหม
และเปนแหลงรวบรวมความหลากหลายทางพันธุกรรมของสิ่งมีชีวิต
2. ดานการควบคุมความสมดุลธรรมชาติ ระบบนิเวศสามารถควบคุมปรากฏการณและ
กระบวนการที่เกิดขึ้นเองโดยธรรมชาติ เช่น ควบคุมสภาพภูมิอากาศ แหลงผลิตออกซิเจนของโลก
เปนแหลงกักเก็บคารบอนไดออกไซดไมใหปลอยสูชั้นบรรยากาศ ควบคุมการกัดเซาะชายฝง และ
สมดุลของสิ่งมีชีวิตในทะเล การควบคุมโรคภัย รวมทั้งการยอยสลายของเสียและขยะกลับคืนสู
ธรรมชาติ
3. ดานวัฒนธรรม ระบบนิเวศเปนประโยชนทางนามธรรมที่แสดงถึงคุณค่าทางสังคมและ
วัฒนธรรมแตละพื้นที่ที่แตกตางกัน เช่น คุณค่าทางประวัติศาสตร ศาสนา ประเพณี การศึกษาและ
การใหความรูที่เกี่ยวข้องกับระบบนิเวศ รวมถึงเปนสถานที่พักผอนหยอนใจที่ทองเที่ยว ที่เกิดจาก
โครงสรางองค์ประกอบภายในระบบนิเวศบริเวณนั้น
4. ดานการสนับสนุน ทรัพยากรธรรมชาติที่เกิดภายใตระบบนิเวศ ช่วยสนับสนุนดานอื่น เช่น
เปนที่อยูอาศัยของมนุษย สิ่งมีชีวิตทั้งหลายบนโลกใบนี้ เปนจุดเริ่มตนของสายใยอาหาร หวงโซ่อาหาร
รวมถึงการเกิดวัฏจักรหรือการหมุนเวียนของสสารในโลก
17
1.6 ขั้นตอนทางวิทยาศาสตรสำหรับศึกษาดานนิเวศวิทยา
การศึกษาดานนิเวศวิทยาสามารถใช้หลักการคิดและกระบวนการทางวิทยาศาสตรเข้ามาช่วย
หาคำตอบอยางเปนระบบขั้นตอน เริ่มตั้งแต สังเกต ตั้งสมมติฐาน กำหนดตัวแปร กลุมประชากรหรือ
กลุมตัวอยาง วางแผนการศึกษา ทำการทดลอง จนไดผลการทดลอง จึงทำการวิเคราะหผลการทดลอง
เพื่อนำไปสูการสรุปผลการทดลอง โดยคณะกรรมการวิชาการสิ่งแวดลอม เทคโนโลยีและชีวิต (2557)
ไดอธิบายขั้นตอนทางวิทยาศาสตร ดังนี้
1. การสังเกตและการบันทึกข้อมูล ผูที่มีกระบวนการคิดแบบวิทยาศาสตรจะรูจักสังเกต
เพื ่ อกำหนดป ญหา เช่ น ใบพื ชทำไมมี สี เ ขี ยว ในขณะที ่ สั ตว ไ ม มี สี เ ขี ยว จึ งเป นที ่ มาของป ญหา
เปนจุดเริ่มตน ในการทำใหเกิดกระบวนการในขั้นตอนตอไป การวางแผนในแตละขั้นตอน นำไปสู
ความพยายามหาคำตอบโดยการตั้งสมมติฐาน
2. การเก็บรวบรวมข้อมูลหรือข้อเท็จจริง เพื่อประกอบการตัดสินใจในการตั้งสมมติฐาน การ
วางแผนการพิสูจนข้อเท็จจริง เพื่อหาคำตอบที่ถูกตอง การเก็บข้อมูลสามารถทำไดโดยสอบถามจาก
ผูมีประสบการณ อานหนังสือ ประสบการณของตนเอง สืบค้นจากอินเทอรเน็ต บทความวิชาการ
บทความวิจัย
3. การตั้งสมมติฐาน อาจใหคำจำกัดความไดวา เปนแนวคิดหรือข้อเสนอเกี่ยวกับเรื่องใดเรื่อง
หนึ่งที่แสดงออกมา เปนจุดเริ่มตนในการที่จะศึกษาหาเหตุผล เพื่อพิสูจน สนับสนุน หรือคัดค้าน
แนวคิดนั้น สมมติฐานคือ การคาดการณ ถึงคำตอบที่เปนไปไดของปญหาที่ไดกำหนดไว การแสวงหา
คำตอบในบางลักษณะอาจไมจำเปนตองมีสมมติฐาน เช่น ใบพืชอาจจะมีโครงสรางภายในหรือ
เม็ดสรางสีเขียวในขณะที่สัตวอาจจะไมมี
4. การพิสูจนสมมติฐาน โดยสืบค้นหาข้อมูลที่เกี่ยวข้องกับคำถามที่เกิดขึ้น แนวโนมคำตอบ
ที่เปนไปได การวางแผนการทดลอง การกำหนด หนวยวัด และวิธีการวัด การกำหนดตัวแปรและ
เก็บรวบรวมข้อมูลเกี่ยวกับตัวแปรนั้นดวยวิธีการวิจัยที่เหมาะสมกับข้อมูลแตละชนิด จากนั้นจึงนำ
ข้อมูล ที่รวบรวมไดมาทำการวิเคราะหโดยใช้เทคนิคทางสถิติที่เหมาะสม
5. การสรุปและการนำมาประยุกตใช้ เมื่อผลการพิสูจนทั้งหมดนำมาซึ่งผลสรุปวาสนับสนุน
หรื อ คั ด ค้ า นสมมติ ฐ านที่ ต ั ้ ง ขึ ้ น จากนั ้ น นำผลสรุ ป และความจริ ง ที ่ พ ิ ส ู จ น ไ ด ไ ปใช้ ป ระโยชน
ตอในชีวิตประจำวัน เช่น ใบพืชมีเม็ดสีคลอโรฟลล ทำหนาที่ดูดกลืนแสงจากดวงอาทิตยมาสราง
พลังงานในกระบวนการการสังเคราะหอาหารดวยตนเอง โดยพืชจะดูดกลืนแสงสีน้ำเงินและสีแดง
18
1.7 ประเภทของระบบนิเวศ
สิ่งมีชีวิตบนโลกใบนี้มีมากมายนับหมื่นแสนชนิด สิ่งไมมีชีวิต เช่น ดิน น้ำ อากาศ แสงแดด
แรธาตุ ลม เปนตน ลวนมีความสัมพันธกันกับสิ่งแวดลอมแบบซับซ้อน ในแตละพื้นที่บนโลกที่มีสภาพ
ภูมิอากาศและสภาพภูมิประเทศที่แตกตางกัน ก่อใหเกิดระบบนิเวศที่หลากหลาย Stiling (1999) ได
อธิบายการจัดจำแนกประเภทของระบบนิเวศ ตามลักษณะทางกายภาพ ได 3 ประเภท คือ
1. ระบบนิเวศบนบก (terrestrial ecosystem) เปนความสัมพันธของสิ่งมีชีวิตแตละชนิดบน
ภาคพื้นดิน มีปจจัยทางดานสภาพดิน อุณหภูมิ ความชื้น ความรอน แสงแดด ปริมาณน้ำฝน และพืช
พรรณที่ขึ้น ณ บริเวณนั้นสามารถแบงยอย เช่น ปาดิบชื้น ทะเลทราย ทุงหญา เปนตน
2. ระบบนิเวศในน้ำ (aquatic ecosystem) เปนความสัมพันธของสิ่งมีชีวิตในแหลงน้ำ
บนโลก สามารถแบงออกเปน ระบบนิเวศน้ำจืด ระบบนิเวศน้ำเค็ม ระบบนิเวศน้ำกรอย ซึ่งโดย
ธรรมชาติแหลงน้ำจะแบงแยกดวยปริมาณเกลือที่ละลายในน้ำ ไดแก่ แหลงน้ำจืดจะมีเกลือละลายอยู
นอยกวา 0.5 กรัมตอลิตร แหลงน้ำเค็ม จะมีเกลือละลายอยูประมาณ 30.0-35.0 กรัมตอลิตร สวนน้ำ
กรอยอยูในช่วง 0.5-30.0 กรัมตอลิตร เหตุผลที่น้ำกรอยมีค่าความเค็มอยูในช่วงกวาง และมีความผัน
แปรในรอบวัน เนื่องจากไดรับผลกระทบจากกระแสน้ำขึ้นน้ำลงในแตละวันมาเกี่ยวข้องดวย โดยระดับ
ผิวน้ำกรอยมักมีค่าความเค็มนอยกวาที่ระดับลึกลงไป น้ำเปนทรัพยากรธรรมชาติที่สำคัญมากตอการ
ดำรงชีวิตของมนุษย สัตวและพืช ปริมาณพื้นน้ำมีมากเปน 2 ใน 3 ของพื้นที่โลกทั้งใบ น้ำทะเล
มีมากที่สุดในโลก ซึ่งมีมากกวารอยละ 70 ของพื้นที่โลกทั้งหมด เมื่อเทียบกับปริมาณแหลงน้ำทั้งหมด
โลกมีน้ำเค็มรอยละ 97.5 จากทะเลและมหาสมุทร เปนน้ำจืดรอยละ 2.5 เมื่อสำรวจลึกลงไปพบวา ใน
รอยละ 2.5 ของน้ำจืด แบงเปน น้ำแข็งขั้วโลกรอยละ 68.5 และ น้ำผิวดินรอยละ 31.5 ในขณะที่
19
1.8 โครงสรางองค์ประกอบของระบบนิเวศ
ทุกระบบนิเวศจะมีโครงสรางองค์ประกอบหลักอยู 2 สวน คือ องค์ประกอบที่เปนสิ่งไมมีชีวิต
(abiotic factors) ไดแก่ อนินทรียสาร อินทรียสาร สภาพแวดลอมทางกายภาพ และองค์ประกอบที่
เปนสิ่งมีชีวิต (biotic factors) ไดแก่ ผูผลิต ผูบริโภค และผูยอยสลาย ซึ่งอธิบายไวในตารางที่ 1.3
และ ตารางที่ 1.4
สภาพแวดลอมทางกายภาพ ซึ่งจัดเปนสวนหนึ่งของโครงสรางองค์ประกอบของระบบนิเวศที่
ไมมีชีวิต มีหลากหลายปจจัย ศศินา (2550) และ ณัฐญา (2562) ไดอธิบายถึง บทบาทหนาที่ของ
สิ่งไมมีชีวิตประเภทสภาพแวดลอมทางกายภาพ ซึ่งมีอิทธิพลตอการดำรงชีวิตของสิ่งมีชีวิต ไวดังนี้
1. น้ ำ มี ความจำเป นต อการดำรงชี วิ ตของพื ช สั ตว และมนุ ษย พื ชต องการน้ ำเพื ่ อการ
เจริญเติบโต น้ำเปนที่อยูอาศัยของสัตวน้ำ มนุษยและสัตวตองการน้ำเพื่อการดำรงชีวิตอยู มนุษยใช้
น้ำในกิจวัตรประจำวัน
2. แสงสวางจากแสงของดวงอาทิตย พืชและจุลินทรียบางชนิดตองการแสงสำหรับเปลี่ยน
พลังงานใหอยูในรูปพลังงานเคมีสะสมภายในเซลล พืชตองการแสงในกระบวนการสังเคราะหอาหาร
ในระบบนิเวศน้ำและทะเลทราย แสงมีผลตอการกระจายตัวของสัตวและพืชตามความลึกของผิวน้ำ
แสงยังเปนปจจัยกำหนดการดำรงชีวิต การออกหากินของสัตวบางชนิดดวย
3. อุณหภูมิ มีผลตอการดำรงชีวิตของสิ่งมีชีวิต การปรับตัวดานพฤติกรรม การอพยพยายถิ่น
การเปลี่ยนแปลงรูปราง และการกระจายตัวของสิ่งมีชีวิตแตละชนิดในระบบนิเวศหลากหลายแหลง
เปนผลใหชนิดและปริมาณของสิ่งมีชีวิตแตกตางกันไปดวย สิ่งแวดลอมใดที่มีอุณหภูมิสูงหรือต่ำเกิน
กวาที่ค่าเฉลี่ยสิ่งมีชีวิตบนโลกใบนี้จะยอมรับได ทำใหสิ่งมีชีวิตดำรงอยูในสิ่งแวดลอมนั้นไมได
22
ผูบริโภคที่กินสัตว
(carnivore) ไดแก่ แมว สุนัข
เสือ จิ้งจก แมงมุม งู สิงโต
จระเข้ เสือดาว กบ
24
ผูบริโภคที่กินซากพืชซากสัตว
(scavenger or detritivore)
ไดแก่ แรง ตัวเงินตัวทอง
หนอน มด ไสเดือนดิน
ตะขาบ กิ้งกือ ดวงมูลสัตว
ปลวก
1.9 ความสัมพันธของสิ่งมีชีวิตในระบบนิเวศ
ความสัมพันธขององค์ประกอบในระบบนิเวศในแตละแหลงโดยธรรมชาติจะอยูในสภาวะ
สมดุลเสมอ โดยแตละองค์ประกอบจะมีกิจกรรมที่เกี่ยวข้องสัมพันธกันไมวาจะทางตรงหรือทางออม
โดยเกิดขึ้นอยางซับซ้อนตลอดเวลา รวมทั้งองค์ประกอบที่เปนสิ่งมีชีวิตและไมมีชีวิตมีปฏิสัมพันธกัน
ก่อใหเกิดการถายทอดพลังงานในระบบนิเวศและสิ่งแวดลอม ซึ่งเปนหนาที่ของระบบนิเวศที่สนับสนุน
ความสมดุลของสิ่งมีชีวิตกับสิ่งไมมีชีวิต และสิ่งแวดลอมตามธรรมชาติ โดย พิทยา และคณะ (2556);
ศศินา (2550) และ Stiling (1999) อธิบายการแบงความสัมพันธของสิ่งมีชีวิตในระบบนิเวศ ไวดังนี้
1. ความสัมพันธระหวางสิ่งมีชีวิตกับสิ่งแวดลอมที่ไมมีชีวิต สงผลตอการกำหนดวิถีการ
ดำรงชีวิตของมนุษย สัตว และพืช เช่น สภาพภูมิอากาศมีผลตอการสรางที่อยูอาศัย สัตวที่อยูในสภาพ
ภูมิอากาศหนาวจะมีการปรับตัวโดยมีขนยาวปกคลุมรางกาย พืชทะเลทรายอยูในสภาพภูมิอากาศ
รอน จึงปรับตัวเปลี่ยนใบที่ตองสูญเสียน้ำเปนหนามเพื่อกักเก็บน้ำไวในการดำรงชีวิต
2. ความสัมพันธระหวางสิ่งมีชีวิตกับสิ่งแวดลอมที่มีชีวิต มี 2 ลักษณะ คือ ความสัมพันธ
ระหวางสิ่งมีชีวิตชนิดเดียวกัน มีข้อดี คือ สิ่งมีชีวิตชนิดเดียวกันมีจำนวนประชากรมาก อยูเปนกลุม
ใหญ จะสามารถปองกันอันตรายจากสิ่งมีชีวิตอื่นได แตมีข้อดอย คือ เมื่อสิ่งมีชีวิตชนิดเดียวกันมี
จำนวนประชากรมากจะเกิดการแก่งแยงแข่งขันปจจัยหลายอยางในการดำรงชีวิต เช่น อาหาร ที่อยู
อาศั ย เป นต น อี กลั กษณะหนึ ่ ง เป นความสั มพั นธ ระหว างสิ ่ งมี ชี วิ ตต างชนิ ดกั น ความสั มพั นธ
แบบนี้มีหลายลักษณะ (ตารางที่ 1.5) พรอมการยกตัวอยาง
26
-มดดำกับเพลี้ย
-แมลงกับดอกไม
-ปูเสฉวนกับดอกไมทะเล
-นกกินแมลง
-งูกินกบ
-หมาจิ้งจอกกินกระตาย
1.10 การถายทอดพลังงานในระบบนิเวศ
จากหนังสือสิ่งแวดลอม เทคโนโลยีและชีวิต (คณะกรรมการวิชาการสิ่งแวดลอม เทคโนโลยี
และชีวิต, 2557) พลังงาน ทรัพยากรและสิ่งแวดลอม (ณัฐญา, 2562) และ ทรัพยากรธรรมชาติและ
สิ่งแวดลอม (ศศินา, 2550) ไดอธิบายเนื้อหาเรื่องนี้ไวคลายกันดังนี้วา สิ่งมีชีวิตทั้งหลายที่อยูบนโลก
ใบนี้มีหนาที่เปน ผูผลิต ผูบริโภค ผูยอยสลาย จึงเกิดความสัมพันธที่สลับซับซ้อนระหวางสิ่งมีชีวิต
ดวยกัน และปฏิสัมพันธกับสิ่งไมมีชีวิตและสิ่งแวดลอม จึงเกิดหนาที่ของระบบนิเวศ มีการถายทอด
พลังงานจากการกินตอกันเปนทอด ๆ ในระบบนิเวศ เพือ่ ใหเกิดความสมดุล และกลายเปนความมัน่ คง
ของระบบนิเวศ การถายทอดพลังงานในระบบนิเวศ มีกฎข้อหนึ่ง คือ พลังงานนั้นเปลี่ยนรูปได
แตไมมีการสรางขึ้นใหมหรือ ทำลายและสูญหายไปไมได กฎข้อที่สอง คือ การเปลี่ยนรูปของพลังงาน
ไมสามารถเกิดไดเต็ม 100% เกิดจากทุกครั้งที่มีการถายทอดพลังงานจะเกิดการสูญเสียพลังงาน
โดยพลังงานที่ถูกถายทอดไปแตละขั้น พลังงานสวนหนึ่งถูกเก็บสะสมในเนื้อเยื่อ และอีกสวนหนึ่ง
พลั ง งานจะถู ก เปลี ่ ย นรู ป ไปเป น ความร อ น เป น ไปตามกฎ 10% ของลิ น ด แ มน (ภาพที ่ 1.5)
คือ ผูบริโภคลำดับที่ 1 กินผูผลิต จะไดพลังงานจากผูผลิตไปใช้เพื่อการเจริญเติบโตและการดำรงชีวิต
10% จาก 100% ดั ง นั ้ น พลั ง งานที ่ ผ ู บ ริ โ ภคแต ล ะลำดั บ จะได คื อ ใน 100 ส ว น ผู บ ริ โ ภค
จะได ร ั บ 10 ส ว น อี ก 90 ส ว นจะถู ก ปล อ ยออกในรู ป พลั ง งานความร อ นจากกระบวนการ
เมแทบอลิซึมของสิ่งมีชีวิต
2. สายใยอาหาร (food web) การถ า ยทอดพลั ง งานแบบนี ้ จ ะมี ค วามซั บ ซ้ อ นเพิ ่ ม ขึ้ น
โดยผูบริโภคที่เปนสิ่งมีชีวิตชนิดสามารถกินสิ่งมีชีวิตชนิดอื่นไดหลายชนิด จึงเกิดความซับซ้อนขึ้นใน
ระบบนิเวศ และในความเปนจริงระบบนิเวศบนโลกสวนใหญเปนแบบสายใยอาหาร (ภาพที่ 1.7)
1.10.2 ปรามิดของการถายทอดพลังงาน
จากหนังสือสิ่งแวดลอม เทคโนโลยีและชีวิต (คณะกรรมการวิชาการสิ่งแวดลอม เทคโนโลยี
และชี ว ิ ต , 2557) และ Ecology: Theories and Applications (Stiling, 1999) อธิ บ ายรู ป แบบ
ปรามิดทางนิเวศวิทยา (Ecological pyramid) ไว 3 ลักษณะ คือ
1. ปรามิดจำนวนของสิ่งมีชีวิต (Pyramid of numbers) คือ การแสดงจำนวนประชากรของ
สิ่งมีชีวิตตามลำดับขั้นของการบริโภคในหนึ่งหนวยพื้นที่บริเวณใดบริเวณหนึ่ง โดยพีระมิดจำนวนของ
สิ่งมีชีวิตมักมีรูปแบบแตกตางจากพีระมิดฐานกวางทั่วไป เพราะปรามิดจะเนนจำนวนประชากร
ในระบบนิเวศ ไมไดคำนึงถึงมวลชีวภาพของสิ่งมีชีวิต (ภาพที่ 1.8) อธิบายไดวา ผูผลิตคือพืชคัลลูนา
ถู กผู บริ โ ภคลำดั บ ที ่ 1 คื อกวางแดง 1 ตั ว รั บประทานเข้ า ไป ต อ จากนั ้ น กวางจะถู ก ผู บริ โ ภค
ลำดับที่ 2 คือ แมลงจำพวกเห็บหลายตัวที่เกาะกินเลือดเฉพาะกวาง
1.11 การสูญเสียธาตุอาหารในระบบนิเวศ
ระบบนิ เ วศหนึ ่ ง มี ก ารแลกเปลี ่ ย นพลั ง งานและสสารอย า งต อ เนื ่ อ ง และรั ก ษาระดั บ
ความสมดุ ล แต อ าจมี ก ารสู ญ เสี ย ธาตุ อ าหารออกไปจากระบบ ซึ ่ ง Khanolkar et al. (2020)
ไดอธิบายถึ งสาเหตุ การสูญเสียธาตุ อาหารในระบบนิเวศ และการปรับเปลี่ยนในระบบนิเวศไว
ในที่นจี้ ะขออธิบายสาเหตุของการเกิดการสูญเสียธาตุอาหารในระบบนิเวศวามีสาเหตุมาจาก
1. มนุษย เปนผูสรางกิจกรรมที่ทำใหระบบนิเวศเกิดการสูญเสียธาตุอาหารไปเปนอันมาก
โดยตั้งใจและไมตั้งใจ เช่น การทำการเกษตร การตัดไมทำลายปา โรงงานอุตสาหกรรม การลาสัตว
การบุกรุกพืน้ ที่ปา เปนตน
2. สัตว โดยธรรมชาติ สัตวบริโภคอาหารที่อยูในระบบนิเวศ ธาตุอาหารที่อยูในระบบเกิด
การหมุนเวียนกลับคืนอยูในระบบนิเวศนั้นไดอีก แตอยางไรตามความเปนจริง สัตวมีการอพยพ
ย า ยถิ ่ น เพื ่ อ หาสิ ่ ง แวดล อ มที ่ เ หมาะสมกั บ การดำรงชี ว ิ ต จึ ง เป น การนำธาตุ อ าหารออกไปจาก
ระบบนิเวศ
3. ลม เป น ตั ว พาธาตุ อ าหารไปจากระบบนิ เ วศที ่ ม ี ล ั ก ษณะโล ง นำพาธาตุ อ าหารไปสู
ระบบนิเวศที่มีลักษณะทึบ เช่นมีตนไมใหญเจริญเติบโตหนาแนน จึงเกิดการสูญเสียธาตุอาหารจาก
บริเวณหนึ่งไปยังอีกบริเวณหนึ่ง จะเห็นไดวา ระบบนิเวศบริเวณใดมีความอุดมสมบูรณของปาไม
บริเวณนั้นจะเปนแหลงสะสมของธาตุอาหารดวย
4. น้ำ เปนตัวพาธาตุอาหารไปจากระบบนิเวศไดง่ายและรวดเร็วมาก โดยเกิดจากการกัดเซาะ
ของน้ำ พัดพาเอาหนาดินและธาตุอาหารในดินไปจากระบบนิเวศบริเวณนั้นดวย หรือเกิดจากการซึม
33
ของน้ำลงไปใตดินและชะลางธาตุอาหารในดินใหไหลลงไปสูดานลาง รากพืชไมสามารถดูดกลับมา
ใช้ได จึงเกิดการสูญเสียธาตุอาหารออกไปจากระบบนิเวศบริเวณนั้น
5. การเกิดกระบวนการระเหิด เปนอีกสาเหตุหนึ่ง ที่เกิดการสูญเสียธาตุอาหารออกไปจาก
ระบบนิเวศ โดยการแปรเปลี่ยนของธาตุอาหารในดิน เช่น ธาตุไนโตรเจนที่อยูในดินโปรง มีอากาศ
ถายเทดี จะเกิดเปนก๊าซไนโตรเจน พืชไมสามารถนำมาใช้ได จึงถูกเคลื่อนยายออกไปจากระบบนิเวศ
บริเวณนั้น วิธีการที่จะช่วยดูดซับก๊าซไนโตรเจนไวในดินได ตองมีการเพิ่มจำนวนจุลินทรียตรึง
ไนโตรเจนในอากาศใหกับดิน เพื่อดูดก๊าซไนโตรเจนเก็บไวในดินและแปรเปลี่ยนใหเปนไนโตรเจน
ในรูปที่รากพืชสามารถนำไปใช้ได
1.12 การปรับเปลี่ยนระบบนิเวศ
เมื่อเวลาผานไป การเปลี่ยนแปลงของระบบนิเวศในแตละพื้น จะมีการเกิดของสิ่งมีชีวิตชนิด
ใหมทดแทนสิ่งมีชีวิตชนิดเดิมในบริเวณนั้น เมื่อเกิดการเปลี่ยนแปลงของสภาพแวดลอม เกิดการ
เปลี่ยนแปลงของชุมชนใหมในระบบนิเวศแหงนั้น มีปจจัยที่เกี่ยวข้องกับการเปลี่ยนแปลงแทนที่ของ
สิ่งมีชีวิตในระบบนิเวศดังนี้
1. ปจจัยจากการเปลี่ยนแปลงทางธรณีวิทยา เมื่อโลกเคลื่อนที่หมุนรอบตนเอง โลกเคลื่อนที่
หมุนรอบดวงอาทิตยตลอดเวลา ธรรมชาติที่เกิดขึ้น ทำใหเกิดการเปลี่ยนแปลงอยางช้าๆ ของแผน
เปลือกโลกในทางธรณีวิทยา เปนผลใหเกิดเหตุการณทางธรรมชาติ ไดแก่ ภูเขาไฟระเบิด แผนดินไหว
เกิดคลื่นยักษในทะเล เกิดธารน้ำแข็ง ซึ่งเปนปจจัยที่ควบคุมไมได ทำใหเกิดการเสียสมดุลของสิ่งมีชีวิต
ในระบบนิเวศไป
2. ป จจั ยจากการเปลี ่ ยนแปลงของสภาพภู มิ อากาศอย างรุ นแรง เมื ่ อมนุ ษย อยู ภายใต
กฎเกณฑของธรรมชาติ ไมสามารถหลีกเลี่ยงภัยพิบัติที่เกิดจากธรรมชาติได เช่น การเกิดไฟปา
อุทกภัย วาตภัย ดินถลม ภัยแลง แผนดินไหว การเกิดคลื่นยักษในทะเล ลวนเปนภัยธรรมชาติที่
เกิดขึ้น และทำใหสภาพแวดลอมเกิดการเปลี่ยนแปลงไปอยางมาก สิ่งมีชีวิตทั้งหลายตองเสียชีวิตไป
จึงเกิดสิ่งมีชีวิตใหมขึ้นมาทดแทน
3. ปจจัยจากมนุษย ปจจัยนี้เปนสาเหตุหลักที่ทำใหระบบนิเวศเกิดการเปลี่ยนแปลงไปอยาง
รวดเร็วก่อนระยะเวลาที่ควรจะเปน ไมวาจะเกิดจาก การตัดไมทำลายปา การลาสัตว การใช้ดินผิดวิธี
34
1.13.2 วัฏจักรของน้ำ
น้ำเกิดจากฝนที่ตกลงมาบนดิน ถูกกักเก็บไวและไหลลงสูแหลงน้ำ น้ำจึงถูกเก็บสะสมใน
แหลงน้ำ เกิดการระเหยของไอน้ำ เกิดการควบแนนเปนก้อนเมฆ เมื่อมีความชื้นเหมาะสมจะกลั่นตัว
เปนฝนตกลงมาสูพื้นดินเปนวัฏจักร (ภาพที่ 1.11)
1.13.3 วัฏจักรไนโตรเจน
บนโลกใบนี้ มีการศึกษาวิจัยแลววา ไนโตรเจนในบรรยากาศมีถึง รอยละ 79 ไนโตรเจน
ในอากาศ N2 ถูกจุลินทรียกลุมแบคทีเรียที่มีคุณสมบัติในการตรึงไนโตรเจนตรึงไวในดิน รวมทั้งเมื่อพืช
และสัตวตายลง โปรตีนที่เปนองค์ประกอบในพืชและสัตวจะถูกยอยใหเปน NH3 ไนโตรเจนจะถูก
เปลี่ยนเปน NH3 โดยกลุมแบคทีเรีย ammonifying ตอมา แบคทีเรียกลุม nitrifying จะเปลี่ยน NH3
เปน NO2- และ NO3- ในขณะที่ มูลสัตวมีองค์ประกอบเปนมีเทน NH4 สามารถเปลี่ยนเปน NO2-
จากนั ้ น แบคที เ รี ยกลุ ม nitrifying จะเปลี ่ ยน NO2- เป น NO3- โดยที ่ NO3- สามารถสะสมในดิ น
อยูในรูปที่รากพืชสามารถดูดไปใช้เพื่อการเจริญเติบโต จากนั้นสัตวกินพืช จะกินพืชเปนอาหาร
สำหรับ NO3- บางสวน แบคทีเรียกลุม denitrification จะเปลี่ยน NO3- เปน N2 กลับสูชั้นบรรยากาศ
(ภาพที่ 1.12)
1.13.4 วัฏจักรฟอสฟอรัส
ฟอสฟอรัสเปนองค์ประกอบของฟอสโฟลิปดซึ่งเปนสวนประกอบของเยื่อหุมเซลล (cell
membrane) ในสิ่งมีชีวิตทั้งพืชและสัตว เมื่อพืชและสัตวตายลง จะมีจุลินทรียกลุมแบคทีเรีย
phosphatizing ยอยสลายใหเปน ฟอสเฟตละลายในน้ำ (organic phosphates) นอกจากนี้ยังมี
ฟอสเฟสที ่ ส ะสมในหิ น ที ่ ท ั บ ถมกั น อยู ใ นภู เ ขา เมื ่ อ ฝนตกฟอสเฟสจะถู ก ชะล า งสะสมอยู ใ นดิ น
(inorganic phosphates) และละลายในน้ำ ฟอสเฟสที่สะสมในดินอยูในรูปที่รากพืชสามารถดูดไปใช้
เพื่อการเจริญเติบโต และสัตวกินพืช จะกินพืชเปนอาหาร เมื่อพืชและสัตวตายลง จะมีจุลินทรียกลุม
แบคทีเรีย phosphatizing ยอยสลายใหเปน ฟอสเฟตละลายในน้ำเปนวัฏจักร
1.14 ความสมดุลของระบบนิเวศในธรรมชาติ
ในการศึกษาสิ่งแวดลอมและระบบนิเวศ มนุษยใช้ตนเองเปนศูนยกลางในการมองสิ่งรอบตัว
เป น สิ ่ ง แวดล อ ม ถ า เราลองจิ น ตนาการว า บนโลกใบนี ้ ไ ม ม ี ม นุ ษ ย ไม ม ี ก ารฝ น ธรรมชาติ ไม มี
การนำทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมมาใช้สรางปจจัย 4 ไมมีความเจริญทางดานวิทยาศาสตร
และเทคโนโลยี จะไม เ กิ ด มลพิ ษ สิ ่ ง แวดล อ ม ทรั พ ยากรธรรมชาติ ไ ม ถ ู ก ทำลายให เ สื ่ อ มโทรม
41
เกิดจากธรรมชาติ ระบบนิเวศสามารถปรับตัวแก้ไขการเปลี่ยนแปลงไดดวยตนเองเพื่อใหเกิดความ
สมดุลเหมือนเดิม
1.15 สาเหตุที่ทำใหระบบนิเวศเสียสมดุล
ระบบนิเวศเปนบริเวณที่รวบรวมสิ่งมีชีวิตและไมมีชีวิตในพื้นที่จำกัด เมื่อจำนวนประชากร
เพิ่มขึ้น ทำใหมนุษยมีความตองการปจจัย 4 เพิ่มขึ้นดวย มนุษยตองการใช้พื้นที่เปนที่อยูอาศัยและใช้
ที่ดินทำการเกษตรในการทำมาหากิน ตองการปลูกพืชเชิงเดี่ยวแบบอุตสาหกรรม ทำใหพื้นที่ปาถูกบุก
รุก ที่อยูอาศัยของสัตวปาถูกยึดครองไป ทำใหความหลากหลายของพืชและสัตวถูกทำลายลง เปนผล
ใหความสมดุลของระบบนิเวศไดรับความเสียหายเสื่อมโทรม และไมสามารถแก้ไขกลับเปนเหมือนเดิม
ไดอีก นอกจากสาเหตุนี้แลว ยังมีสาเหตุอื่นที่ทำใหระบบนิเวศในพื้นที่นั้นเสียสมดุลอีกหลายสาเหตุ
เช่น
1. การสรางโรงงานอุตสาหกรรม การพัฒนาอุตสาหกรรม เปนผลใหทรัพยากรธรรมชาติและ
สิ่งแวดลอมถูกนำมาใช้เปนวัตถุดิบในกระบวนการผลิตมากขึ้น กระบวนการผลิตในระบบอุตสาหกรรม
ก่อใหเกิดของเสียและสงผลกระทบตอการเปลี่ยนแปลงของระบบนิเวศในบริเวณโรงงานอุตสาหกรรม
และบริเวณพื้นที่รอบข้าง เกิดมลพิษสิ่งแวดลอม ทำใหระบบนิเวศเกิดการเปลี่ยนแปลงแบบกะทันหัน
ไปอยางถาวร ไมสามารถแก้ไขกลับเปนเหมือนเดิมไดอีก
2. การขยายตัวของชุมชนเมือง การเปลี่ยนแปลงวิถีชีวิตจากภาคการเกษตรไปสูวิถีชีวิต
ภาคอุตสาหกรรม ชุมชนชนบทไปสูชุมชนเมือง การสรางบาน สรางตึก อาคารสูง สำหรับอยูอาศัยและ
ที่ทำงาน ศูนยการค้า สถานที่อำนวยความสะดวกของมนุษย ทำใหพื้นที่ภาคการเกษตรลดลงอยาง
มาก เมื่อเกิดชุมชนเมือง เปนผลใหระบบนิเวศถูกทำลายไปอยางถาวร เกิดมลพิษทางน้ำและมลพิษ
ทางอากาศ
3. การทำการเกษตรสมัยใหม ภาคการเกษตรในปจจุบันกลายเปนอุตสาหกรรมเกษตร มุง
ผลิตผลผลิตทางการเกษตรเพื่อการค้าเปนหลัก ปลูกพืชเศรษฐกิจเชิงเดี่ยวในพื้นที่กวาง ใช้ปุย สารเคมี
และสารฆ่าแมลงจำนวนมาก เกิดการระบาดของแมลงศัตรูพืชและขยายพันธุไดจำนวนมาก ควบคุม
การแพรระบาดไดยาก รวมทั้งสารเคมีที่ตกค้างในดินและอาจถูกชะลางลงสูแหลงน้ำ ทำใหดินและน้ำ
เสื่อมคุณภาพ สงผลกระทบทางลบตอสิ่งมีชีวิตในดินและน้ำ เปนผลใหระบบนิเวศถูกทำลายไปอยาง
ถาวร เกิดมลพิษทางดินและทลพิษทางน้ำ
43
1.16 แนวทางการปองกันรักษาความสมดุลของระบบนิเวศ
สมดุลระบบนิเวศมีความสำคัญตอการดำรงชีวิตของสิ่งมีชีวิตและการเกิดวัฎจักรของสสารที่
หมุนเวียนในระบบนิเวศ ดังนั้น มนุษยควรหาวิธีปฏิบัติเพื่อปองกันรักษาสมดุลของระบบนิเวศ ซึ่งใน
ที่นี้จะอธิบายไวหลายวิธี เพื่อใหผูอานสามารถนำไปปฏิบัติไดตามการใช้ชีวิตของตนเอง ดังนี้
1. สำรวจและเก็บข้อมูล ทรัพยากรธรรมชาติที่มนุษยนำมาใช้เปนปจจัย 4 และปจจัยเสริม
อำนวยความสะดวก ควรมีการสำรวจวาอยูที่ใดบาง มีปริมาณเทาไร เก็บเปนข้อมูลในแตละป หาก
ทรัพยากรธรรมชาติใดมีปริมาณนอยลงมาก หรือเกิดความเสื่อมโทรมเสียหายนำมาใช้ไมได หนวยงาน
ที่เกี่ยวข้องและประชาชนในพื้นที่นั้น จะตองสรางความรวมมือกันในการแก้ไขใหทรัพยากรธรรมชาติ
นั้นเพิ่มปริมาณขึ้นใหอยูในระดับเทาของเดิมหรือมากกวาของเดิม และมีแนวทางปองกันการเกิดความ
เสื่อมโทรมใหทรัพยากรธรรมชาตินั้นอยูในสภาพที่สามารถนำมาใช้ได เพื่อความสมดุลและการ
ดำรงชีวิตของมนุษย และสิ่งมีชีวิตอื่น
2. การป อ งกั น ดั ่ ง สุ ภ าษิ ต ที ่ ว า อย า ปล อ ยให ว ั ว หาย จึ ง ล อ มคอก การดู แ ลรั ก ษา
ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมในระบบนิเวศเช่นกัน มนุษยควรตระหนักและใหความสำคัญกับ
การปองกันความเสื่อมโทรมที่จะเกิดขึ้นกับทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม ดวยวิธีการที่ถูกตอง
และเหมาะสม รวมกับความรูทางดานวิทยาศาสตรและเทคโนโลยีเข้ามาบูรณาการรวมกัน
3. การลดอั ตราความเสื ่ อมสู ญ เป นแนวทางการรักษาระบบนิ เ วศ โดยใช้ ความรู ความ
เชี่ยวชาญของบุคคลในการนำทรัพยากรธรรมชาติมาใช้ผานวิธีการทางวิทยาศาสตรและเทคโนโลยี
44
เพื่อใหทรัพยากรธรรมชาติเกิดประโยชนสูงสุด แตเกิดของเสียที่ไมใช้ประโยชนใหนอยที่สุดใน
สิ่งแวดลอม
4. การใช้สิ่งที่มีคุณภาพรองลงมา เปนแนวทางในการนำสิ่งอื่นที่ใช้ประโยชนดานเดียวกัน มา
ใช้แทนสิ่งหนึ่งที่ลดปริมาณลงมากจนตองฟนฟู ถึงแมจะมีประโยชนไดไมเต็มที่ แตเปนวิธีที่ช่วยรักษา
ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมนั้นไวได ทำใหมีทรัพยากรที่ใช้ประโยชนไดเพิ่มขึ้นหลากหลาย
ชนิดอีกดวย
5. การปรับปรุงคุณภาพ ดวยองค์ความรูดานวิทยาศาสตรและเทคโนโลยีในยุคศตวรรษที่ 21
ทำใหนักวิทยาศาสตรค้นพบเทคนิคและวิธีการใหม ในการใช้ประโยชนจากทรัพยากรธรรมชาติได
อยางชาญฉลาด และยังแก้ไขทรัพยากรธรรมชาติที่เสื่อมโทรมใหกลับมาใช้ประโยชนไดเหมือนเดิมอีก
ดวย
6. การนำทรัพยากรอื่นมาทดแทนกัน เปนวิธีทางเลือก สำหรับการรักษาระบบนิเวศใหสมดุล
โดยทรัพยากรใดมีปริมาณมากและหาง่าย นำมาใช้ประโยชนแทนทรัพยากรที่ลดปริมาณลงจนหายาก
เช่น เทคโนโลยีน้ำมันไบโอดีเซล น้ำมันไบโอเอทานอล ทดแทน น้ำมันเชื้อเพลิง เปนตน
7. การนำกลับมาใช้ประโยชนอีก คือการนำทรัพยากรเดิมที่เปนขยะมาปรับสภาพใหสามารถ
ใช้ไดใหมอีกครั้ง เช่น ขวดแก้วที่เปนขยะ ถูกนำเข้าเครื่องหลอมแก้ว และขึ้นรูปเปนแก้วนำกลับมา
ใช้ไดใหม กระดาษที่เปนขยะ ถูกนำมาผานขั้นตอนการรีไซเคิลกลับเปนกระดาษที่ใช้ไดใหมอีกครั้ง
1.17 ประโยชนของการรักษาสมดุลระบบนิเวศ
การรักษาสมดุลของระบบนิเวศในคงสภาพเดิมนั้น ลวนเปนประโยชนตอมนุษยเองเปนหลัก
และยังเปนประโยชนตอสัตว พืช และจุลินทรียอีกดวย ณัฐญา (2562) และ ศศินา (2550) ไดอธิบาย
การรักษาทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมในระบบนิเวศไววา
1. ดานการสรางแหลงที่อยูอาศัย มนุษยจำลองระบบนิเวศขึ้นมาใหมไดจากการพิจารณา
ระบบนิเวศที่มีอยูในธรรมชาติเปนตนแบบ เช่น การสรางสวนพฤกษศาสตรจากแบบอยางของอุทยาน
แหงชาติและความสัมพันธของมนุษยกับทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมในอุทยานแหงชาติ แต
อย างไรตามการสร างสวนพฤกษศาสตร ด วยมนุ ษย ย อมมี ความแตกต างจากการเกิ ดขึ ้ นเองของ
ธรรมชาติ ณ อุทยานแหงชาติ
45
2. ดานการศึกษาสภาวะแวดลอมของระบบนิเวศ ลักษณะของการแสดงออกของสิ่งมีชีวิต
หรือองค์ประกอบในระบบนิเวศ จะเปนตัวบงชี้สภาพของระบบนิเวศนั้น จึงใช้เปนเครื่องบง ชี้
สภาพแวดลอมและการเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้น ณ เวลานั้นได เช่น การเจริญเติบโตอยางรวดเร็วของ
ผั ก ตบชวาในแหล ง น้ ำ ที ่ ม ี ค ุ ณ ลั ก ษณะเน า เสี ย จากการปล อ ยของเสี ย ในครั ว เรื อ นและโรงงาน
อุตสาหกรรม ทำใหผักตบชวาเจริญเติบโตปกคลุมผิวน้ำ ทำใหแสงแดดสงไมถึงน้ำดานลาง หรือ
ปรากฎการณสาหรายเจริญเติบโตมากจนผิดปกติในน้ำทะเล เกิดจากการปลอยของเสียในครัวเรือน
และโรงงานอุ ต สาหกรรม ที ่ ม ี ไ นโตรเจนและฟอสฟอรั ส ทำให น ้ ำ ทะเลมี ป ริ ม าณไนโตรเจนและ
ฟอสฟอรัสสูงเกินกวาปกติ จนทำใหสาหรายบางชนิดเจริญเติบโตอยางรวดเร็วจนผิดปกติ และเมื่อ
สาหรายเหลานี้ตายลง แบคทีเรียในน้ำทะเลจะทำการยอยสลายสารอินทรียดวยการใช้ออกซิเจน เปน
ผลใหออกซิเจนในน้ำทะเลลดลง เหตุการณเหลานี้ สงผลกระทบตอพืชน้ำและสัตวน้ำ น้ำขาดออกซิ
เจน ระบบนิเวศบริเวณนั้นเสียสมดุลและเกิดการเปลี่ยนแปลงไปในทางที่เสียหายได
3. ดานการวิจัยทางวิทยาศาสตรและเทคโนโลยี ประเทศไทยเปนประเทศที่อุดมสมบูรณดาน
ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม ระบบนิเวศแตละแหลงมีความสัมพันธของสิ่งมีชีวิตหลากหลาย
ชนิ ด และสิ ่ ง แวดล อ มที ่ แ ตกต า งกั น นั บ เป น สิ ่ ง ที ่ ท า ทายสำหรั บ นั ก สิ ่ ง แวดล อ มและนั ก อนุ ร ั ก ษ
สิ่งแวดลอม ที่จะใช้วิธีการทางวิทยาศาสตรมาช่วยในการศึกษาระบบนิเวศ เรียนรูการดำรงชีวิตของ
สิ่งมีชีวิตหลากหลายชนิดในสภาพสิ่งแวดลอมที่แตกตางกัน เพื่อการอยูรวมกันอยางสมดุลของมนุษย
สิ่งมีชีวิตและสิ่งแวดลอมในระบบนิเวศนั้น เพราะการวิจัยทางวิทยาศาสตร จำเปนตองใช้สิ่งมีชีวิตมา
ทดลอง เพื่อสรางเทคโนโลยีใหมใหเกิดขึ้น และเปนประโยชนตอมนุษย เช่นการใช้ลิงซิมแพนซี ที่มี
ลักษณะปรากฏและลักษณะทางพันธุกรรมใกลเคียงกับมนุษยมาทดลองในการวิจัย นักวิทยาศาสตร
จะตองมีจรรยาบรรณตระหนักถึงคุณค่าของสิ่งมีชีวิตที่นำมาช่วยในการวิจัย ไมทำใหสิ่งมีชีวิตนั้นสูญ
พันธุ และควรใช้เทคโนโลยีช่วยขยายพันธุใหกับสิ่งมีชีวิตนั้นไดกลับคืนสูธรรมชาติดวย
4. ดานการอนุรักษระบบนิเวศ เรื่องนี้เปนเรื่องที่สำคัญอยางมากสำหรับมนุษยทุกคนบนโลก
ใบนี้ ที่จะตองไดรับการปลูกฝงใหมีจิตใจที่รักทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม รูจักใช้ใหเกิด
ประโยชนสูงสุด ดวยวิธีการทางวิทยาศาสตรและเทคโนโลยีที่เหมาะสม ไมทำลายความสมดุลของ
ระบบนิเวศ เพราะถาระบบนิเวศเสียสมดุลเกิดความเสื่อมโทรม เกิดมลพิษสิ่งแวดลอม ยอมสงผล
กระทบทางลบตอมนุษยโดยตรงและสงผลกระทบทางลบตอสิ่งมีชีวิตที่อยูรอบตัวมนุษยทางออมดวย
ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมในระบบนิเวศเปนหัวใจหลักในการสรางปจจัย 4 ของมนุษย หาก
46
สรุปทายบท
1. สิ่งแวดลอม หมายถึง สิ่งตาง ๆ ที่อยูรอบตัวเอาทั้งที่มีชีวิต (biotic environment) และ
ไมมีชีวิต (abiotic environment) สิ่งแวดลอมที่เกิดขึ้นเองตามธรรมชาติ (natural environment)
สิ่งแวดลอมที่มนุษยสรางขึ้น (man-made environment) หรืออาจมองในแง่มุมของลักษณะการมี
รู ป ทรง สิ ่ ง แวดล อ มเป น รู ป ธรรม (concrete environment) และสิ ่ ง แวดล อ มที ่ เ ป น นามธรรม
(abstract environment)
2. สิ่งแวดลอมมีความสำคัญตอการใช้ชีวิตของมนุษยคือ เปนปจจัย 4 มีอิทธิพลตอการตั้งถิ่น
ฐาน ที ่ ท ำมาหากิ น ที ่ อ ยู อ าศั ย เป น ตั ว กำหนดลั ก ษณะการดำรงชี ว ิ ต ของมนุ ษ ย รวมทั ้ ง สร า ง
ความก้ าวหน าด านวิ ชาการและการพั ฒนาประเทศให มี ความเจริ ญรุ งเรื องและความผาสุ กของ
มนุษยชาติ
3. ประเภทของสิ่งแวดลอม สามารถแบงตามลักษณะการเกิด ลักษณะการดำรงชีวิต และ
ลักษณะการมีรูปทรงที่สามารถเห็นได โดยมีสิ่งแวดลอมที่เกิดขึ้นเองตามธรรมชาติทั้งที่มีชีวิตและไมมี
ชีวิต และสิ่งแวดลอมที่มนุษยสรางขึ้น ทั้งที่เปนรูปธรรมและนามธรรม สิ่งแวดลอมนั้นมีลักษณะ
เฉพาะตัว ทำใหมนุษยสามารถบอกไดวา สิ่งที่มนุษยเห็นคือ สิ่งแวดลอม
4. ในการศึ ก ษาด า นสิ ่ ง แวดล อ มนั ้ น สามารถจั ด แบ ง ได 4 กลุ ม คื อ การศึ ก ษาด า น
ทรัพยากรธรรมชาติ ดานสังคมสิ่งแวดลอมเกี่ยวกับคุณภาพชีวิตของมนุษย ดานเทคโนโลยีสิ่งแวดลอม
และดานของเสียและมลพิษสิ่งแวดลอม
5. ในแตละพื้นที่บนโลกมีทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมที่แตกตางกัน ดังนั้นสิ่งมีชีวิต
หลากหลายชนิดและสิ่งแวดลอมที่มีความสัมพันธกันอยางซับซ้อน มีการถายทอดพลังงานเปนวัฏจักร
มีการแลกเปลี่ยนสารอาหารอยางสมดุล เรียกวา ระบบนิเวศ ซึ่งมีความสำคัญตอมนุษยและสิ่งมีชีวิต
อื่นดานการเปนแหลงผลิต ดานการควบคุมความสมดุลธรรมชาติ ดานวัฒนธรรมของแตละพื้นที่ และ
ดานการสนับสนุนปจจัย 4 ของมนุษย สนับสนุนแหลงอาหารและที่อยูอาศัยใหสิ่งมีชีวิตอื่น
6. ประเภทของระบบนิเวศ สามารถจัดจำแนกตามลักษณะทางกายภาพ ได 3 ประเภทคือ
ระบบนิเวศบนบก ระบบนิเวศในน้ำ และระบบนิเวศเมือง หากจัดจำแนกตามลักษณะการถายเท
พลังงานและการหมุนเวียนสาร ได 3 ประเภทคือ ระบบนิเวศอิสระ ระบบนิเวศปด ระบบนิเวศเปด
7. โครงสรางองค์ประกอบของระบบนิเวศ มี 2 สวน คือ องค์ประกอบที่ไมมีชีวิต ไดแก่ อนิ
นทรียสาร อินทรียสาร และสภาพแวดลอมทางกายภาพ และองค์ประกอบที่มีชีวิต ไดแก่ ผูผลิต
48
แบบฝกหัดทายบทที่ 1
1. สิ่งแวดลอมมีความสำคัญตอการดำรงชีวิตของมนุษยอยางไร จงบอกมา 2 ข้อพรอมอธิบาย
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
3. สิ่งแวดลอมที่มนุษยสรางขึ้นทางสังคมที่เปนนามธรรมในสังคมไทยมีอะไรบาง จงยกตัวอยางมา 5
อยาง
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
4. จงยกตัวอยางระบบนิเวศที่มนุษยสรางขึ้นในจังหวัดที่นักศึกษาอาศัยอยู พรอมทั้งระบุโครงสราง
องค์ประกอบของระบบนิเวศนั้น แยกเปนองค์ประกอบที่เปนสิ่งไมมีชีวิตและองค์ประกอบที่เปน
สิ่งมีชีวิต
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
51
5. ใหนักศึกษาทำการเปรียบเทียบโครงสรางและลักษณะของระบบนิเวศตามธรรมชาติกับระบบนิเวศ
เมืองทีม่ นุษยสรางขึ้น
ลักษณะปรากฏ ระบบนิเวศตามธรรมชาติ ระบบนิเวศเมืองที่มนุษยสรางขึ้น
1. แหลงพลังงาน
2. ชนิดของก๊าซที่เกี่ยวข้อง
ในระบบ และคุณภาพอากาศ
3. รูปแบบการใช้
สารประกอบอินทรีย
4. ปริมาณสารมลพิษ
5. ความสมดุลและการ
ควบคุมสภาพ
6. การเกิดเสียง
7. การคงอยูของระบบนิเวศ
8. ความอุดมสมบูรณของดิน
และปาไม
9. คุณภาพน้ำ
10. ที่อยูอาศัยของสัตวปา
52
เอกสารอางอิง
เอกสารอางอิงอิเล็กทรอนิกส
พิทยา จารุพูนผล, ศุภชัย ปติกุลตัง และ ณรงค์ นิ่มสกุล. (2556). วิทยาศาสตรเทคโนโลยีและ
สิ ่ ง แวดล อ มเพื ่ อ ชี ว ิ ต [ออนไลน ]. แหล ง ที ่ ม า https://www.youtube.com/watch?v=1-
laHSypEHE วันที่สืบค้น 4 มีนาคม 2566.
ยศพรธ วรรชนะ (2566). ความรูทั่วไปเกี่ยวกับทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม [ออนไลน].
แหล ง ที ่ ม า http://home.npru.ac.th/phatthaya/subjects/aj32/2500106_lesson1.pdf
วันที่สืบค้น 4 มีนาคม 2566.
สำนักงานพัฒนาวิทยาศาสตรและเทคโนโลยี (2557). วิทยาศาสตร เทคโนโลยี และนวัตกรรมเพื่อการ
พัฒนาที่ยั่งยืน [ออนไลน]. แหลงที่มา https://www.slideshare.net/firstpimm/ss-33302545
วันที่สืบค้น 4 มีนาคม 2566.
54
55
บทที่ 2
วิทยาศาสตรและเทคโนโลยีกับคุณภาพชีวิต
2.1 บทนำ
เหรียญมี 2 ดาน ความก้าวหนาดานวิทยาศาสตรและเทคโนโลยีจึงมีทั้งประโยชนและโทษ
ตอ มนุษย พืช สัตว ระบบนิเวศ ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม ทั้งทางตรงและทางออม บนโลก
ใบนี้ความสัมพันธของสิ่งมีชีวิตและสิ่งแวดลอมมีความซับซ้อน เมื่อมนุษยนำความรูความก้าวหนา
ดานวิทยาศาสตรและเทคโนโลยีเข้ามาเกี่ยวข้องกับสิ่งมีชีวิตและสิ่งแวดลอม โดยมีจุดเริ่มตนจาก
มนุษยมีความอยากรู มีความสนใจในปรากฏการณธรรมชาติ ตั้งแตสมัยกรีกโรมัน นักธรรมชาติและ
นักวิทยาศาสตรพยายามเสาะแสวงหาคำตอบ โดยบูรณาการทั้งความรูทางธรรมชาติ ทางคณิตศาสตร
มาประกอบคำอธิบายปรากฏการณหลากหลายที่เกิดขึ้น มีการบันทึกไวตามผนังถ้ำ หรือหนังสัตว
เปนตน ดังนั้นความรูมากมายถูกสะสมและถายทอดตอมา ทำใหปจจุบันข้อมูลความก้าวหนาทางดาน
วิทยาศาสตรและเทคโนโลยีมีปรากฏอยูในแหลงสืบค้นมากมาย โดยมีข้อมูลแตละยุคแตละสมัย
มีวิวัฒนาการขององค์ความรูทางวิทยาศาสตรและเทคโนโลยีชัดเจนมากในยุคปฏิวัติอุตสาหกรรม
ข้อมูลความรูมีตั้งแตเทคโนโลยีขั้นพื้นฐานจนถึงเทคโนโลยีขั้นสูง ในขณะเดียวกันเมื่อความก้าวหนา
ทางวิ ท ยาศาสตร แ ละเทคโนโลยี ม ี เ พิ ่ ม ขึ ้ น มากมาย ซึ ่ ง วั ต ถุ ด ิ บ ที ่ น ำมาใช้ ใ นกระบวนการ คื อ
ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม เพื่อใหมนุษยสรางสิ่งอำนวยความสะดวกใหกับตนเอง และ
ในที่สุดความรูความก้าวหนาทางวิทยาศาสตรและเทคโนโลยีกลับเปนดาบสองคบ สงผลกระทบ
ทางลบตอทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม พืชและสัตวบางชนิดสูญพันธุ ไมมีอาหาร ไมมีที่อยู
อาศัย รวมทั้งมนุษยยังเปนผูสรางมลพิษสิ่งแวดลอม ดังนั้นมนุษยควรทำความเข้าใจในการนำ
ความก้าวหนาทางวิทยาศาสตรและเทคโนโลยีมาใช้ใหเกิดประโยชนสูงสุด เรียนรูวิธีการปองกันความ
เสียหายที่จะเกิดขึ้นกับทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม เพื่อการอยูรวมกันของมนุษย สิ่งมีชีวิต
ชนิดอื่น และสิ่งแวดลอมเกิดอยางสมดุล มนุษยมีคุณภาพชีวิตที่ดี และทรัพยากรธรรมชาติและ
สิ่งแวดลอมไมเสื่อมโทรม
56
2.3 องค์ประกอบของเทคโนโลยี
เทคโนโลยี เปนสิ่งที่ไดมาจากกระบวนการทางวิทยาศาสตร ที่ถูกสรางขึ้นเปนรูปธรรม ซึ่ง
ทิพยวัลย (2554) ไดอธิบายเกี่ยวกับ องค์ประกอบของเทคโนโลยี และประเภทของเทคโนโลยีไววา
องค์ประกอบของเทคโนโลยีมี 2 สวน คือ ซอฟตแวร และฮารดแวร
1. ซอฟตแวร (software) เปนสวนของหลักการ ทฤษฎี ข้อเท็จจริง ที่ไดมาจากกระบวนการ
วิธีทางวิทยาศาสตร ซึ่งเปนนามธรรม มองเห็นภาพที่ชัดเจนยาก จึงเปนเทคโนโลยีในรูปแบบของ
วิธีการ กระบวนการที่หลากหลาย ความรูและกลไกการทำงานของเทคโนโลยี เช่น การทดลอง
การวิจัย การค้นพบปรากกการณทางธรรมชาติ ซึ่งคือความรูทางวิทยาศาสตรในสาขาวิชาหลายแขนง
ที ่ ม ี ก ารศึ ก ษาตั ้ ง แต อ ดี ต จนถึ ง ป จ จุ บ ั น เช่ น พิ ช ญ และ ดาวจรั ส (2561) ได น ำเสนองานวิ จั ย
การผลิ ต ปุ ย หมั ก มู ล ไส เ ดื อ นดิ น จากวั ส ดุ อ ิ น ทรี ย เ หลื อ ทิ ้ ง ใช้ ห ลั ก การการเลี ย นแบบธรรมชาติ
ความเปนอยู การกินอาหาร การผสมพันธุ การขับถายของไสเดือนดิน มาใช้ในกระบวนการผลิตปุย
หมักที่มีคุณภาพสูง มีธาตุอาหารที่พืชสามารถนำไปใช้ไดสูง เมื่อเทียบกับกระบวนการผลิตปุยหมัก
วิธีอื่น
60
2.4 ประเภทของเทคโนโลยี
เทคโนโลยี ถูกจัดจำแนกออกเปนกลุม ดังนี้ คือ
1. เทคโนโลยีพื้นฐาน เปนเทคโนโลยีที่อาศัยความรูพื้นฐานทางวิทยาศาสตรทางกายภาพ
และชีวภาพ ช่วยในการสรางสิ่งอำนวยความสะดวกใหกับมนุษยดานปจจัย 4 เช่น หมอหุงข้าวไฟฟา
การแปรรูปอาหาร การถนอมอาหาร มีด จอบ เสียม ไห ไซจับปลา สมุนไพรไทยรักษาโรค เรือพาย
(ภาพที่ 2.2)
2. เทคโนโลยีอาหารและการแปรรูป เปนเทคโนโลยีที่สรางขึ้นมาเพื่อรองรับการผลิตอาหาร
ใหเพียงพอตอความตองการของมนุษยที่มีจำนวนเพิ่มขึ้น และทำใหสุขภาพกายและสุขภาพใจของ
มนุษยมีความสมบูรณแข็งแรง ไมเจ็บปวยง่าย พรอมทำงาน สูเชื้อโรคที่อุบัติใหม เช่น อาหารสะอาด
ปลอดเชื้อโรค ฮอรโมนเทียม หรือยาปฏิชีวนะในผลิตภัณฑ อาหารที่มีโพรไบโอติก เช่น ข้าวหมาก
(ภาพที่ 2.3) แหนมเห็ด อาหารที่ลดอาการแพ เปนตน
2.5 คุณลักษณะของเทคโนโลยีที่ดี
ในยุค 5G ปฏิเสธไมไดวาเทคโนโลยีไดเข้ามามีบทบาทตอการใช้ชีวิตของมนุษยอยางมาก
หากจะยกตัวอยางเทคโนโลยีที่เห็นไดเดนชัดมาก คือ สมารทโฟน ซึ่งเปนอุปกรณอิเล็กทรอนิกสที่
อำนวยความสะดวกดานการติดตอสื่อสาร แตหากนำไปใช้ไมถูกตองหรือไมเหมาะกับช่วงอายุทำให
เกิดผลเสียได ดังนั้นผูเขียนไดพิจารณาและวิเคราะหคุณลักษณะของเทคโนโลยีที่ดีควรเปนดังนี้
1. เทคโนโลยีที่มนุษยสรางขึ้นตองมีประโยชนในการดำรงชีวิตของมนุษย อำนวยความสะดวก
เปนสวนหนึ่งของบุคคลหรือสังคม
2. เทคโนโลยีตองไมทำลายสิ่งมีชีวิตใด ไมกระทบสิ่งแวดลอม หรือไมก่อใหเกิดมลพิษ
สิ่งแวดลอม
3. เทคโนโลยีจะตองสนับสนุนคุณภาพชีวิตความเปนอยู สุขอนามัยของมนุษยใหดีขึ้น
65
2.6 งานวิจัยที่เกิดจากความก้าวหนาดานวิทยาศาสตรและเทคโนโลยีในยุคศตวรรษที่ 21
ศตวรรษที่ 21 มนุษยพยายามใช้กระบวนการทางวิทยาศาสตรเพื่อคิดค้นเทคโนโลยีและสราง
นวัตกรรม มาช่วยแก้ปญหาที่เกิดขึ้นในการดำรงชีวิต รวมทั้งแก้ปญหาที่ตนเองสนใจอยากหาคำตอบ
เพราะเหตุนี้จึงเกิดความก้าวหนาดานวิทยาศาสตรและเทคโนโลยีในหลากหลายดาน ในที่นี้จะขอ
ยกตัวอยางเทคโนโลยีอาหารและการแปรรูป เทคโนโลยีชีวภาพ เทคโนโลยีทางการแพทย เทคโนโลยี
อิเล็กทรอนิกส และ เทคโนโลยีพลังงาน อธิบายจากงานวิจัยดังนี้
2.6.1 เทคโนโลยีอาหารและการแปรรูป
ปจจุบันโพรไบโอติก เปนที่รูจักในนามของจุลินทรียที่มีประโยชนตอลำไส ช่วยในกระบวนการ
ยอยและการขับถายของเสียของมนุษย โพรไบโอติกไดรับความสนใจในการศึกษาและวิจัยกันอยาง
แพรหลายทั้งในประเทศไทยและตางประเทศ เพื่อสรางผลิตภัณฑที่มีโพรไบโอติกเปนสวนผสมออกมา
วางจำหนายตามทองตลาดในหลากหลายรูปแบบสำหรับการดูแลสุขภาพของมนุษย เช่น นมเปรี้ยว
โยเกิรต เปนตน สำหรับประเทศไทย มีอาหารที่มีโพรไบโอติกเปนสวนผสมอยูหลายชนิดซึ่งเปน
กรรมวิธีจากภูมิปญญาทองถิ่น เช่น ข้าวหมาก สาโท ไวนไทย ผักดอง ไสกรอกอีสาน แหนม เปนตน
โพรไบโอติกเปนกลุมของจุลินทรีย Lactobacilli (Lactic acid bacteria, LAB) ประโยชนของโพร
ไบโอติก คือ ช่วยรักษาและปองกันโรคอุจจาระรวงที่เกิดจากเชื้อจุลินทรียก่อโรคทางเดินอาหาร ช่วย
ลดความดันโลหิต ปจจุบันมีนักวิจัย ใหความสนใจเชื้อ Lactobacillus helveticus พบวา นมที่หมัก
ดวย L. helveticus มีสารแลคโตไตรเปปไทดคือเปปไทดที่พบในนมเปรี้ยว มี 2 ชนิด ไดแก่ valine-
prolineproline (VPP) และ isoleucine-proline-proline (IPP) ซึ่งเกิดจากโปรตีนเคซีนในนมที่ผาน
กระบวนการหมักดวยจุลินทรีย L. helveticus มีการศึกษาวิจัยทางวิทยาศาสตรสุขภาพ หลาย
งานวิ จ ั ย ที ่ พ บประโยชน ว า มี ค ุ ณ สมบั ต ิ ใ นการลดความดั น โลหิ ต โดยออกฤทธิ ์ ย ั บ ยั ้ ง เอนไซม
angiotensin-converting enzyme (ACE inhibitor) สงผลใหความดันโลหิตลดลง (สุภัจฉรา, 2557)
ดวยความรูดานวิทยาศาสตรและเทคโนโลยีที่ทันสมัยมากขึ้นดวยนาโนเทคโนโลยี จนเกิดนวัตกรรม
66
ดานการรักษาสภาพของแบคทีเรียโพรไบโอติกดวยการหอหุมเซลลแบคทีเรียเอาไวดวยเทคนิคที่
เรียกวา เอนแคปซูเลชัน เพื่อใหโพรไบโอติกมีอัตราการรอดชีวิตมากขึ้นเมื่ออยูในผลิตภัณฑอาหาร
ในงานวิจัยของ สุภัสสร ละคณะ (2562) ไดใช้วัสดุที่สามารถรับประทานไดเปนพอลิเมอรคือ เพคติน
และโซเดียมอัลจิเนต มาหอหุมโพรไบโอติกไวและเติมลงในน้ำแครอท แลวเก็บไวในอุณหภูมิ 4 องศา
เซลเซียส งานวิจัยนี้พบวา แบคทีเรียโพรไบโอติกที่หอหุมเซลลไวมีจำนวนลดลงนอยกวา แบคทีเรีย
โพรไบโอติกที่ไมหอหุมเซลลไวอยางมีนัยสำคัญทางสถิติ ทำใหแบคทีเรียโพรไบโอติกที่หอหุมเซลลไว
มีอัตราการรอดชีวิตสูง เปนวิธีการในการเพิ่มประสิทธิภาพของแบคทีเรียโพรไบโอติกสำหรับดูแล
สุขภาพของผูบริโภค และวัสดุที่ใช้ยังเปนมิตรกับสิ่งแวดลอมคือยอยสลายไดในสภาพธรรมชาติอีกดวย
2.6.2 เทคโนโลยีชีวภาพ
งานวิจัยดานนี้มีความหมากหลายมาก ในทีนี้ขอยกตัวอยาง การศึกษาบทบาทหนาที่ของ
โปรตีนชื่อ Znf1 ในยีสต Saccharomyces cerevisiae ตอการควบคุมการแสดงออกของยีนทั้งจีโนม
ในสภาวะที่มีอาหารจำกัด กลูโคสไมเพียงพอตอการสรางพลังงานในกับเซลล ดวยวิธีการทางอณู
โมเลกุลวิเคราะหดีเอ็นเอ และศึกษาโครงสรางของไมโทคอนเดรียดวยกลองจุลทรรศนอิเล็กตรอน
งานวิจัยนี้พบวา ภายใตสภาวะที่มีกลูโคสนอย Znf1 สามารถควบคุมกลุมยีนทั้งจีโนม ดังนี้ คือ มีกลุม
ยีนที่แสดงออกและทำงานได และกลุมยีนที่ไมสามารถแสดงออกและทำงานไมได ดังนั้นประโยชนของ
การศึกษาการทำงานของโปรตีนที่ควบคุมการแสดงออกของยีนทั้งจีโนมนี้ จะช่วยในการวิเคราะห
หายาตัวใหมในการควบคุมการเกิดโรคแทรกซ้อนจากยีสตก่อโรคสายพันธุ Candida ที่ตรวจพบ
ในผู ป ว ยเอดส แ ละผู ป ว ยโรคอื ่ น โดยใช้ ว ิ ธ ี ก ารจำลองสภาวะที ่ ย ี ส ต ก ่ อ โรคสายพั น ธุ Candida
จะสามารถเจริญเติบโตไดดี เพื่อพิจารณาวามีโปรตีนหรือยีนตัวไหนเกี่ยวข้องกับการเกิดโรครุนแรง
ที่สุด และคิดค้นตัวยาใหมในการจับกับโปรตีนหรือยีนตัวนั้น เพื่อลดความรุนแรงของอาการเกิดโรค
ในผูปวยตอไป รวมทั้งผูวิจัยยังไดสรางระบบฐานข้อมูลของโปรตีนกลุมที่ควบคุมการแสดงออก
ของยี น ทั ้ ง จี โ นมเฉพาะที ่ เ รี ก ว า Zinc cluster ในยี ส ต S. Cerevisiae และ Candida
ดวยการบูรณาการศาสตรดานเทคโนโลยีสารสนเทศ เพื่อประโยชนในการสืบค้นข้อมูลตาง ๆ ไดง่าย
และรวดเร็ว สำหรับการวิจัยตอเนื่องในการศึกษาวิเคราะหดานการแพทยตอไป (Tangsombatvichit
et al., 2015 และ Tangsombatvichit et al., 2018)
67
2.6.3 เทคโนโลยีทางการแพทย
ความเจ็บปวยเปนอาการที่เกิดมากขึ้นในยุคปจจุบัน เมื่อพิจารณาแลว สาเหตุสวนใหญมา
จากการใช้ชีวิตของมนุษย อาหารการกิน การเดิน นั่ง นอน การทำงานที่ตองนั่งอยูหนาคอมพิวเตอร
เป น เวลานาน เป น ต น สาเหตุ เ หล า นี ้ ก ่ อ ให เ กิ ด โรคที ่ ไ ม ต ิ ด ต อ แต เ กิ ด อาการเรื ้ อ รั ง (non-
communicable diseases: NCD) รวมไปถึง โรคมะเร็งที่มีโอกาสเกิดขึ้นไดทั้งเพศชายและเพศหญิง
ที่นี้จะขออธิบายโรคมะเร็งปากมดลูกในเพศหญิง อธิบายไวโดย บุคลากรของโรงพยาบาลบำรุงราษฎร
ในกรุงเทพ (2566) และ พญ.ชลัยธรและศ.นพ.จตุพล (2566) พบวา มีผูปวยเพศหญิงที่มารักษาดวย
โรคมะเร็งปากมดลูกเพิ่มขึ้นในแตละป ดังนั้น การตรวจคัดกรองมะเร็งปากมดลูกดวยเทคโนโลยีที่
เรียกวา co-testing ซึ่งเปนชุดตรวจหาเชื้อ human papilloma virus (HPV) ที่มีโอกาสเกิดขึ้นที่ปาก
มดลูกรวมกับการตรวจ cervical cytology เปนวิธีที่สามารถตรวจคัดกรอกมะเร็งปากมดลูกในเพศ
หญิงที่นิยมในปจจุบันและราคาไมสูงมาก โดยอายุของผูที่ควรรับการตรวจคัดกรอกคือ เพศหญิงอายุ
25 ปขึ้นไป ควรไดรับการตรวจคัดกรองทุกป เพื่อปองกันการเกิดหรือมีแนวโนมจะเปนมะเร็งปาก
มดลูก จะไดรับคำแนะนำจากแพทย รักษาอาการไดทันที
2.6.4 เทคโนโลยีอิเล็กทรอนิกส
ยุคศตวรรษที่ 21 ทั่วโลกกำลังเผชิญกับปญหาสังคมผูสูงอายุ รวมทั้งในประเทศไทยดวย
โครงสรางความสัมพันธในครอบครัวมีการเปลี่ยนแปลงจากครอบครัวใหญ กลายมาเปนครอบครัว
เดี่ยวที่มีแค่พอ แม และลูก ทำใหผูสูงอายุในครอบครัวขาดผูดูแล การนำเทคโนโลยีอิเล็กทรอนิกสมา
บูรณาการรวมกับเทคโนโลยีปญญาประดิษฐ (AI) เกิดเปนหุนยนต ซึ่งเปนนวัตกรรมหนึ่งในการดูแล
ผูสูงอายุ ดินสอ เปนชื่อหุนยนตอยูเปนเพื่อนผูสูงอายุที่ผลิตขึ้นโดยคนไทย ดินสอ สามารถชวนทำ
กิจกรรมมากมาย คอยเตือนและใหบริการผูสูงอายุ แตละทานแตกตางกันไปตามความชอบของแตละ
ทานได กรณีผูสูงอายุหายไปจากหอง หรือไมมีการเคลื่อนที่นานจนผิดปกติตามเวลาที่ตั้งไว ดินสอ
จะแจ้งเตือนไปยังสมารทโฟนของลูกหลาน และผูดูแลระบบผาน mobile application (บริษัท ซีที
เอเชีย โรโบติกส จำกัด, 2566) สามารถหาข้อมูลเพิ่มเติมไดที่เว็บไซด https://www.dinsow.com/
dinsow-mini-eldery-care-robot/
2.6.5 เทคโนโลยีพลังงาน
ในขณะที่น้ำมันเชื้อเพลิงกลายเปนปจจัยที่จำเปนตอการดำรงชีวิตของมนุษย มีความตองการ
ใช้มากขึ้นเรื่อย ๆ แบบทวีคูณ สวนปริมาณน้ำมันเชื้อเพลิงกลับมีจำนวนจำกัดและลดลง เพราะ
68
2.7 วิวัฒนาการของเทคโนโลยี
วิ ท ยาศาสตร ม ี ค วามแตกต า งจากเทคโนโลยี ในส ว นของเป า หมาย (goal) และวิ ธ ี ก าร
(methodology) เพราะวิทยาศาสตรคือการศึกษาปรากฏการณธรรมชาติดวยกระบวนการทาง
วิทยาศาสตร ในขณะที่เทคโนโลยีเปนการนำความรูพื้นฐานทางวิทยาศาสตรมาใช้ในการปฏิบัตจิ ริง
เช่น การออกแบบผลิตภัณฑยอยสลายไดเพื่อแก้ปญหาขยะพลาสติก จากหนังสือวิทยาศาสตรเพื่อ
คุณภาพชีวิต (ทิพยวัลย, 2554) และ ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม (ศศินา, 2550) ไดอธิบาย
วิวัฒนาการของเทคโนโลยี ประโยชนของความก้าวหนาทางวิทยาศาสตรและเทคโนโลยี และการจัด
จำแนกช่วงวิวัฒนาการของเทคโนโลยี ไว โดยผูเขียนขอสรุปความสัมพันธ ไวดังนี้
1. เทคโนโลยี เกิ ดจากการใช้ ความรู พื ้ นฐานทางวิ ทยาศาสตร คื อมี ความรู ที ่ สั งเกตจาก
ปรากฎการณธรรมชาติ แลวเข้าสูกระบวนการทางวิทยาศาสตรเพื่อหาคำตอบตามที่มนุษยมีข้อสงสัย
ไดแก่ การสังเกต การตั้งสมมติฐาน รวบรวมข้อมูล การวางแผนการทดลอง วิเคราะหการทดลอง และ
69
สรุปผลการทดลอง ซึ่งเปนกระบวนการทางวิทยาศาสตรในการหาคำตอบเพื่ออธิบายปรากฎการณ
ธรรมชาติ คำตอบที่ได จะเปนกฎเกณฑทางทฤษฎี
2. การประยุกตความรูทางวิทยาศาสตรมาใช้ในการสรางเทคโนโลยีนั้น มีจุดประสงค์เพื่อ
แก้ปญหาการดำรงชีวิตของมนุษย เทคโนโลยีเริ่มจากปญหาหรือความตองการของมนุษยเพื่อสรางสิ่ง
อำนวยความสะดวกในการใช้ชีวิตประจำวัน ผานกระบวนการทางวิทยาศาสตร เพื่อหาวิธีการแก้ไข
ปญหา โดยใช้ทรัพยากร ทักษะ และความรูหลายดานประกอบกัน สำหรับปรับปรุงพัฒนาผลิตภัณฑ
นั้นตามกระบวนการทางเทคโนโลยี เช่น การออกแบบการจ่ายเงินดวยระบบสแกนคิวอารโค๊ดโดยไม
ตองจับเงินจากธนบัตร เพื่อลดโอกาสการสัมผัสสิ่งสกปรกโดยตรงจากธนบัตร
2.7.1 ประโยชนของความก้าวหนาทางวิทยาศาสตรและเทคโนโลยี
ในปจจุบันมนุษยมีสิ่งอำนวยความสะดวกมากมายที่เข้ามามีบทบาทตอการดำเนินชีวิต
เมื่อเปรียบเทียบสิ่งอำนวยความสะดวกระหวางปจจุบันกับอดีต จะเห็นไดวา ปจจุบันมีสิ่งอำนวยความ
สะดวกเกิดขึ้นมากมาย ดวยการคิดค้นและทดลองผานกระบวนการวิทยาศาสตรและเทคโนโลยี
จึงเกิดประโยชนตอมนุษยในหลากหลายดาน ดังนี้
1. ช่วยยกระดับคุณภาพชีวิตของมนุษยใหดีขึ้น
2. ช่วยพัฒนาศิลปะ วัฒนธรรม ทำนุบำรุงโบราณสถาน โบราณวัตถุ และอารยธรรมที่แสดง
ความเปนชาติทางออมดวยเทคโนโลยีบูรณะฟนฟูแบบไมทำลาย
3. ช่วยใหการใช้ชีวิตของมนุษยมีความสะดวกสบายขึ้น
4. ช่วยลดความเหลื่อมล้ำทางสังคมอละความเปนอยู
5. ช่วยใหมนุษยก้าวทันกัน
6. ช่วยประหยัดเวลาในการใช้ชีวิตและการทำงาน
7. ช่วยใหมนุษยมีอายุยืนยาว สุขภาพดีขึ้น
8. ช่วยใหการติดตอธุรกิจการค้า เปนไปดวยความสะดวกสบาย ไมติดขัด และรวดเร็ว
70
2.7.2 การจัดจำแนกช่วงวิวัฒนาการของเทคโนโลยี
ในอดีตมนุษยมีวิวัฒนาการทางดานรางกาย วิวัฒนาการดานการดำรงชีวิต มนุษยเปน
สิ่งมีชีวิตที่มีสมองใหญที่สุดเมื่อเทียบกับสิ่งมีชีวิตชนิดอื่น มนุษยจึงพยายามคิดค้นวัสดุอุปกรณ มาช่วย
ในการดำรงชีวิต มนุษยไดทำการบันทึกกิจกรรมในการดำรงชีวิต จึงมีหลักฐานของวิวัฒนาการ
เทคโนโลยีที่มนุษยเปนผูสรางขึ้น จากข้อมูลที่มีบันทึกไว สามารถแบงช่วงวิวัฒนาการของเทคโนโลยี
เปนยุคตางๆ ไดดังนี้
1.3 ยุ คหิ นใหม เริ ่ มผลิ ตอาหารกิ นเอง ทอผ าเป นเครื ่ องนุ งห ม ทำเครื ่ องป นดิ นเผา
เครื่องมือเครื่องใช้ทำดวยหิน เขาสัตว และกระดูกสัตว แตมีความประณีตมีล วดลายขึ้น เริ่มมี
การรวมตัวกันเปนสังคมเกษตรกรรม มีการตั้งถิ่นฐานอยูกับที่ถาวร ไมเรรอน ที่อยูอาศัยทำจากดิน
เหนียวและไม เมื่อมีการรวมตัวกันเปนชุมชน จะมีการเลือกผูนำ หัวหนาเผา มีการค้าขายแบบง่าย
แลกเปลี่ยนสิ่งของกัน มีช่างฝมือเกิดขึ้น มีความเจริญก้าวหนามากขึ้น มีการสรางเครื่องประดับตกแตง
การสรางอนุสาวรียหิน (stonehenge) (ภาพที่ 2.9) ถือเปนสถาปตยกรรมที่มีชื่อเสียงอยางมาก
จากยุคนี้ และเปนที่ดึงดูดของนักทองเที่ยวในปจจุบัน
2. ยุ ค โลหะ เป น ยุ ค ที ่ ม ี ว ิ ว ั ฒ นาการทางเทคโนโลยี ใ นการนำสำริ ด และเหล็ ก มาใช้ ใ น
การทำเครื่องมือเครื่องใช้ แบงเปน 2 ระยะ คือ
2.1 ยุคทองสำริด เปนยุคที่มีการนำโลหะมาผสมกันระหวางทองแดงกับดีบุก เริ่มมี
กระบวนการคิดทำที่ซับซ้อนและยุงยาก มีขั้นตอนตั้งแตการหาแหลงแร การเตรียมอุปกรณเครื่องมือ
การถลุงแร การสรางเบาหลอมแร การใช้ความรอนในเบาหลอม การขึ้นรูปของเครื่องมือเครื่องใช้
ดวยการใช้แมพิมพ การตี การหลอขึ้นรูป เครื่องมือเครื่องใช้นอกจากจะทำดวยสำริดแลว ยังทำจาก
ดินเผา จากหิน และจากแร เช่น ขวาน หอก ธนู ภาขนะ กำไล ตุมหู ลูกปด เปนตน ยุคนี้มนุษยมี
การเปลี่ยนแปลงมากขึ้น ทั้งทางดานสังคม ชุมชนเมือง การเมือง การขยายตัวของภาคเกษตรกรรม
การแบงกลุมชนชั้น ยุคนี้เริ่มตนที่ประเทศกรีก ทวีปยุโรป สวนทวีปเอเชียเริ่มยุคนี้ที่ประเทศจีน
ในประเทศไทยยุคทองสำริด ค้นพบที่อำเภอบานเชียง จังหวัดดุดรธานี และอำเภอสวางแดนดิน
จั ง หวั ด สกลนคร ยุ ค นี ้ ม ี ก ารทำนายดวงชะตาของมนุ ษ ย จ ากอิ ท ธิ พ ลของดวงดาว เกิ ด ความรู
ดานโหราศาสตร มีหลักฐานความเชื่อจากรูปปนเทพเจ้าที่มีใหชมในปจจุบัน
72
ทัศนคติของมนุษยมีการเปลี่ยนแปลงไปและแตกตางจากแนวคิดเดิมของคนยุคก่อน ความก้าวหนา
ทางดานวิทยาศาสตรนำมาซึ่งเทคโนโลยีที่ทันสมัย (ตารางที่ 2.1)
เทคโนโลยีดีเอ็นเอและสารพันธุกรรม กิตติพัฒน
ของมนุ ษ ย เริ ่ ม ต น ตั ้ ง แต ป 1865 (2557)
เกรเกอร โจฮานน เมนเดล (Gregor
Johann Mendel) ช า ว อ อ ส เ ต รี ย
“บิดาแหงพันธุศาสตร“ ผูค้นพบกฎ
การถายทอดทางพันธุกรรม ตอมามี
นั ก วิ ท ยาศาสตร ค ้ น พบและพิ ส ู จ น
ข้ อ เท็ จ จริ ง ที ่ เ กี ่ ย วกั บ ดี เ อ็ น เอและ
พันธุกรรม
2.8 การปฏิวัติอุตสาหกรรมที่มีตอโลก
การปฏิวัติอุตสาหกรรมที่มีตอโลก สงผลใหประชากรแตละประเทศของโลกเพิ่มขึ้นมาจาก
ความก้าวหนาดานการแพทยและสาธารณสุขที่มีประสิทธิภาพ และการผลิตอาหารที่มีคุณภาพดี และ
มีคุณค่าทางโภชนาการ การขยายตัวของชุมชนเมืองอยางรวดเร็ว เกิดการอพยพยายถิ่นเข้ามาหางาน
ทำทั ้ ง ในยุ โ รป อเมริ ก าและดิ น แดนอื ่ น ประเทศที ่ พ ั ฒ นาอุ ต สาหกรรมกลายเป น
มหาอำนาจทางเศรษฐกิจ การค้าระหวางประเทศขยายตัวอยางกวางขวาง สงผลใหระบบเศรษฐกิจ
แบบทุนนิยมแพรหลายไปทั่วโลก โดยเฉพาะระบบแข่งขันเสรีและระบบบริโภคนิยม ที่ชาติตะวันตก
เข้ า ไปเผยแพร ใ นประเทศเสรี แ ละดิ น แดนอาณานิ ค ม เกิ ด ความเลื ่ อ มล้ ำ ทางสั ง คม นั ก ลงทุ น มี
ความร่ำรวยและมั่งคั่ง สวนผูใช้แรงงานมีฐานะยากจนโดยเฉพาะกรรมกรในโรงงานเกิดช่องวางทาง
สังคม ทำใหมีการเสนอแนวคิดการแก้ปญหาความเหลื่อมล้ำทางสังคม การก่อสรางอาคารบานเรือน
และสถาปตยกรรม พัฒนาก้าวหนามากขึ้น เพราะการพัฒนาอุตสาหกรรมและ เทคโนโลยีการก่อสราง
ทำใหอาคารแข็งแรงขึ้น การออกแบบก่อสรางหอไอเฟล (Eiffel Tower) ที่กรุงปารีส ประเทศฝรั่งเศส
ใน ค.ศ. 1889 ถื อ เป น สั ญ ลั ก ษณ ข องการเริ ่ ม ต น การก่ อ สร า งที ่ ท ั น สมั ย ของโลก การปฏิ ว ั ติ
ทางอุตสาหกรรมไดขยายไปทั่วภูมิภาคของโลก ทำใหเกิดการ เปลี่ยนแปลง ทางดานเศรษฐกิจและ
สังคม การเมือง และทำใหประเทศทั่วโลก มีวัฒนธรรมรวมตามตะวันตกไปดวย รวมทั้งประเทศไทย
ไดรับผลกระทบ ประชากรจึงตองมีการปรับตัวกับการเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้น
2.9 ระดับของเทคโนโลยี
จากหนังสือทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม (ศศินา, 2550) วิทยาศาสตรเพื่อคุณภาพ
ชีวิต (ทิพยวัลย, 2554) และ สิ่งแวดลอม เทคโนโลยีและชีวิต (คณะกรรมการวิชาการสิ่งแวดลอม
เทคโนโลยี และชีวิต, 2550) ไดกลาวไววา ปจจุบันมีเทคโนโลยีเกิดขึ้นมากมาย ที่ใช้ในงานและ
79
2.10 เทคโนโลยีกับการพัฒนาประเทศไทย
อั ก ษรภาษาไทย และการศึ ก ษาของคนในประเทศไทยเริ ่ ม ต น ตั ้ ง แต ส มั ย สุ โ ขทั ย โดย
พอขุนรามคำแหงมหาราชทรงประดิษฐอักษรไทย ก-ฮ 44 ตัว และใช้เปนพื้นฐานในการสรางคำ
ประโยคมาจนถึงปจจุบัน ยุคถัดมาเปนยุคการเปลี่ยนแปลงสมัยรัตนโกสินทร พระพุทธยอดฟาจุฬาโลก
มหาราช เริ่มมีความรูจากตางชาติ สหรัฐอเมริกาไดนำเทคโนโลยีการศึกษาเข้ามาเผยแพรในประเทศ
ไทยมากขึ้น มีการใช้ภาพยนตรโสตทัศนศึกษามาใช้รวมในการเรียนการสอน มีการเปดสอนใน
ระดับอุดมศึกษา ตั้งแตระดับปริญญาตรีจนถึงบัณฑิตศึกษา ทำใหยุคนี้เกิดการเปลี่ยนแปลงอยางมาก
ในดานการศึกษาของคนในประเทศไทย
2.10.1 การพัฒนาเทคโนโลยีการศึกษาของประเทศไทย
นิกร และคณะ (2562) ไดกลาวถึง เทคโนโลยีการศึกษาในยุค Thailand 4.0 ความสำคัญ
ของเทคโนโลยีกับการพัฒนาประเทศ และนโยบายดานวิทยาศาสตรและเทคโนโลยีของประเทศไทย
85
วิทยาศาสตรและเทคโนโลยีมีความสำคัญตอการพัฒนาประเทศเปนอยางมาก รัฐบาลควร
สนับสนุน สงเสริมงานวิจัยที่ช่วยพัฒนาเทคโนโลยีที่มีอยูในประเทศ รวมทั้งลดการพึ่งพาเทคโนโลยี
86
8. ประเทศที่มีเทคโนโลยีที่เหมาะสมดานการแพทย จะสงเสริมใหประชากรในประเทศมี
สุขภาพแข็งแรง รวมทั้งสงเสริมสุขภาพดานจิตใจดวย สนับสนุนคุณภาพชีวิตในครอบครัว ทำให
ประสิทธิภาพการทำงานในสายงาน ไมติดขัด จากการเจ็บปวยของพนักงาน พนักงานมีสติปญญาใน
การสรางสรรค์ชิ้นงานใหมหรือเทคโนโลยีใหมขึ้นสำหรับสายงานอีกดวย
88
การนำเทคโนโลยีมาใช้ในการพัฒนาประเทศ สิ่งสำคัญตองใหการศึกษาแก่บุคลากรใน
สาขาวิชานั้น ใหมีความเข้าใจในเทคโนโลยีนั้นอยางลึกซึ้งถองแท สนับสนุนงบประมาณงานวิจัยใน
สาขาตาง ๆ ที่จำเปนตอการพัฒนาประเทศนั้นหรือสาขาที่ขาดแคลนและตองการการพัฒนาเรงดวน
ใหทั่วถึงทุกดาน ภาคการศึกษา ภาครัฐและภาคเอกชน สรางบรรยากาศที่ดี สรางเจตคติที่ดีใหสังคม
สนใจในการพัฒนาเทคโนโลยีที่รองรับการดำรงชีวิตของตนเอง เทคโนโลยีไมจำเปนตองสรางและ
คิดค้นขึ้นจากนักวิทยาศาสตรอยางเดียว สามารถสรางและคิดค้นมาจากประชากรทุกคนในประเทศ
ที่ตองการแก้ไขปญหาที่ตนเองเผชิญอยู รวมทั้งสรางความเข้าใจ ตระหนักถึงการนำเทคโนโลยีมาใช้
ใหเกิดประโยชนสูงสุด และวิธีปองกันแก้ไขโทษที่เกิดจากเทคโนโลยีนั้นดวย การพัฒนาเทคโนโลยี
ตองไดรับการบรรจุในแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแหงชาติ ยุทธศาสตรชาติของประเทศไทยเพื่อ
ขอรับเงินงบประมาณสนับสนุน รวมทั้งตองพิจารณาผลกระทบทางลบตอธรรมชาติและสิ่งแวดลอม
ดวย เทคโนโลยีที่นำมาใช้ตองไมทำลายใหทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมเสื่อมโทรมถือเปนหัวใจ
หลักสำคัญ
อยางไรตาม การใช้เทคโนโลยีกับการพัฒนาประเทศยังมีอุปสรรคและเกิดความลมเหลวใน
การนำมาใช้ในการพัฒนาประเทศ เกิดจากสาเหตุตาง ๆ ไดแก่ ไมมีการสนับสนุน สงเสริมในแผนการ
พัฒนาเทคโนโลยีหรือนโยบายในการพัฒนาดานเทคโนโลยี จำกัดการสรางเทคโนโลยี สงผลให
บุคลากรขาดความรูความเข้าใจเชิงลึกในการสรางเทคโนโลยีเพื่อพัฒนาประเทศ ไมมีทุน ไมมีเครื่องมือ
และไมเกิดกระบวนการวิจัยทางวิทยาศาสตร สาเหตุเหลานี้วนลูปเปนวงกลม จนประเทศไมสามารถ
พัฒนาตอไปได ลาหลัง เนื่องจากไมมีผูสรางเทคโนโลยีที่ดี ที่เหมาะสมตอการพัฒนาประเทศ
2.10.3 นโยบายดานวิทยาศาสตรและเทคโนโลยีของประเทศไทย มีดังนี้ คือ
1. การพัฒนาตองเข้าไปสูภาคการผลิตและอุตสาหกรรมอยางทั่วถึง
2. การพั ฒ นาเน น ส ง เสริ ม ภู ม ิ ป ญ ญาท อ งถิ ่ น ต อ ยอดเป น เทคโนโลยี ท ี ่ เ หมาะสมต อ
การดำรงชีวิตของคนในทองถิ่นนั้น
3. การพัฒนาเพื่อใหมนุษย สิ่งมีชีวิต ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม สามารถอยูรวมกัน
ได และรับมือกับการเปลี่ยนแปลงของโลก
4. การพัฒนาตองอาศัยการมีสวนรวมของประชากรทุกคนในประเทศรวมกันแสดงความ
คิดเห็นและขับเคลื่อนการพัฒนาวิทยาศาสตรและเทคโนโลยี รวมทั้งคัดค้านเทคโนโลยีที่ทำลาย
สิ่งแวดลอมดวยสันติวิธี
89
5. บุคลากรในสาขาวิชาควรไดรับการสนับสนุนในการพัฒนาความรูอยางตอเนื่องและจริงจัง
2.11 ปฏิสัมพันธระหวางเทคโนโลยีกับสิ่งแวดลอม
จากหนังสือทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม (ศศินา, 2550) วิทยาศาสตรเพื่อคุณภาพ
ชี ว ิ ต (ทิ พ ย ว ั ล ย , 2554) สิ ่ ง แวดล อ ม เทคโนโลยี แ ละชี ว ิ ต (คณะกรรมการวิ ช าการสิ ่ ง แวดล อ ม
เทคโนโลยีและชีวิต, 2557) และ ปฏิสัมพันธระหวางคอมพิวเตอรกับมนุษย (วรลักษณ, 2559)
ไดอธิบายปฏิสัมพันธระหวางเทคโนโลยีกับสิ่งแวดลอม ปฏิสัมพันธระหวางการพัฒนาประเทศ
กับสิ่งแวดลอม รวมทั้งผลกระทบของเทคโนโลยีทั้งทางบวก และทางลบไวคลายกัน ดังนี้
1. เทคโนโลยีมีบทบาทในการเปลี่ยนแปลงสิ่งแวดลอม
ในขณะที ่ ม นุ ษ ย ม ี ค วามรู ค วามเชี ่ ย วชาญในสาขาวิ ช าการมากขึ ้ น มนุ ษ ย ส ามารถ
สรางเทคโนโลยีขึ้นมามากมายเพื่อนำทรัพยากรธรรมชาติที่มีอยูมาใช้ โดยคาดไมถึงวาเทคโนโลยี
ที่พัฒนาขึ้นและนำมาใช้อาจก่อใหเกิดการเปลี่ยนแปลงของทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมไป
อยางช้า ๆ และมองเห็นการเปลี่ยนแปลงไมชัด การเปลี่ยนแปลงนำมาซึ่งการเปลี่ยนแปลงวิถีชีวิต
ของมนุษยเองทั้งทางบวกและทางลบ เช่น การสรางเขื่อนกักเก็บน้ำ เกิดผลกระทบทางลบหลายดาน
เช่ น พื ้ น ที ่ อ ยู อ าศั ย ของมนุ ษ ย ถ ู ก เปลี ่ ย นไปเป น พื ้ น ที ่ ส ร า งเขื ่ อ น ที ่ อ ยู ข องสั ต ว ป า ถู ก คุ ก คาม
มีการตัดไมทำลายปาเกิดขึ้น สัตวน้ำตองเปลี่ยนวิถีชีวิต วัดและโรงเรียนถูกยึดพื้นที่เปนอางเก็บน้ำ
ระบบนิเวศเกิดการเปลี่ยนแปลงไปจากเดิม ประโยชนจากการสรางเขื่อน คือ มีแหลงกักเก็บน้ำไวเพื่อ
ความอุดมสมบูรณ ช่วยแก้ปญหาน้ำทวมเฉียบพลัน ชะลอความเร็วของการไหลของน้ำ แก้ไขปญหา
ภัยแลง โดยเฉพาะภาคตะวันออกเฉียงเหนือของประเทศไทย เมื่อมีเขื่อนจะมีน้ำไวใช้ในการอุปโภค
บริโภค ทำการเกษตร และอุตสาหกรรม น้ำที่ไดจากเขื่อนสามารถนำมาผลิตเปนพลังงานไฟฟา
ไดอีกดวย รวมทั้งยังเปนสถานที่ทองเที่ยว พักผอนหยอนใจและกิจกรรมนันทนาการของมนุษย
เมื่อมองในอีกแง่มุมหนึ่ง การสรางเขื่อนมีผลกระทบตอสิ่งแวดลอมเปนอยางมากแนนอน เขื่อนมักจะ
สรางบริเวณหุบเขาที่มีลำน้ำไหลผาน และสรางขวางลำน้ำ เพื่อใหมีน้ำมาสะสมบริเวณพื้นที่เหนือเขื่อน
ดินบริเวณนั้นจะถูกน้ำทวมขัง ทำใหดินขาดความอุดมสมบูรณ และในการสรางเขื่อนจะใช้พื้นที่กวาง
ใหญ ซึ่งบางพื้นที่อาจเปนพื้นที่ในเขตรักษาพันธุสัตวปา สงผลใหทรัพยากรธรรมชาติที่อยูในพื้นที่นั้น
ถู ก ทำลาย พื ช พั น ธุ ท ี ่ อ ยู บ ริ เ วณนั ้ น ต อ งสู ญ พั น ธุ ซึ ่ ง พื ช บางชนิ ด อาจเป น พั น ธุ ท ี ่ ห ายาก
พื้นที่ปาแปรสภาพเปนพื้นที่น้ำทวมขัง ทำใหสัตวปาบางสวนที่หนีน้ำไมทันตองเสียชีวิต บางสวน
90
ไม ม ี ท ี ่ อ ยู อ าศั ย จนต อ งมี ก ารอพยพสั ต ว ป า ออกจากพื ้ น ที ่ ส ร า งเขื ่ อ น รวมทั ้ ง ยั ง ทำให เ กิ ด การ
เปลี่ยนแปลงของระบบนิเวศแหลงน้ำ จากระบบนิเวศแบบน้ำไหลกลายเปนแบบน้ำนิ่ง สิ่งมีชีวิตที่
อาศัยในระบบนิเวศน้ำไหลจะลดจำนวนลง และยังสงผลตอการอพยพยายที่อยูของปลาหลายสาย
พันธุ จนอาจสูญพันธุไปในที่สุด ทั้งสัตวบก สัตวน้ำ พืชบก พืชน้ำ ไดรับผลกระทบทางลบในดานความ
หลากหลายทางชีวภาพลดลง
การบุกรุกพื้นที่ปา ตัดไมถางปา มนุษยนำความเจริญและเทคโนโลยีเข้ามา เพื่อสรางที่อยู
อาศัย สรางโรงงานอุตสาหกรรม สรางอาคารสถานที่อำนวยความสะดวกใหแก่มนุษย ในขณะเดียวกัน
ตนไม ที่เคยมีอยูจำนวนมากลดลง เมื่อเกิดฝนตกน้ำทวม ลมพัดแรง จะไมมีตนไมไวคอยกำบังลม
ลดแรงดันการไหลของน้ำที่รุนแรง เกิดอุทกภัยและแผนดินถลม ทำใหชีวิตและทรัพยสินของมนุษย
เสียหาย เกิดปญหาทรัพยากรดิน ปญหาทรัพยากรน้ำ แหลงกำเนิดน้ำ ที่กักเก็บน้ำถูกทำลายไป
ทรัพยากรธรรมชาติอื่นไดรับผลกระทบ รวมทั้งสิ่งแวดลอมเกิดการเปลี่ยนแปลงไปในทางทีแ่ ยลง
การใช้เทคโนโลยีดานการประมง จับสัตวน้ำ ในอดีต เรือประมงและเครื่องมือประมงเปน
เครื่องมืออยางง่ายเพื่อจับสัตวน้ำในการบริโภคในครัวเรือน หรือค้าขายกันเองเล็กนอย แตในปจจุบัน
ประมงหรือการจับสัตวน้ำ สัตวทะเลขายเปนธุรกิจขนาดใหญในนานน้ำ แทบทุกประเทศที่ติดทะเล
จึงเกิดเทคโนโลยีและการลงทุนในการสรางเครื่องมือ เรือประมงขนาดใหญที่ใช้ในการจับสัตวน้ำใน
ปริมาณมาก เช่นเรือปนไฟปลากะตัก มีลักษณะใช้แสงไฟลอปลากะตัก มาติดอวน เรือลักษณะนี้ใช้ไฟ
ประมาณ 45-70 ดวง แสงไฟสามารถสองไปยังใตทองทะเลลึก อวนตามถี่มาก เมื่อมีการใช้อวนลาก
จับปลา สัตวน้ำชนิดอื่นจะติดอวนมาดวย ทั้งสัตวน้ำขนาดเล็ก ขนาดใหญ ลูกสัตวน้ำ เตาทะเลหายาก
เป น ผลเสี ย ต อ ระบบนิ เ วศทางทะเลเป น อย า งมาก สั ต ว น ้ ำ บางชนิ ด เกิ ด การสู ญ พั น ธุ เ นื ่ อ งจาก
เจริญเติบโตไมทันการถูกจับ ทำลายทรัพยากรสัตวน้ำ แสงไฟที่สองลงไปยังสรางความเข้าใจผิดใหกับ
สัตวน้ำ นึกวาเปนแสงอาทิตยสองลงมา ทำใหการดำรงชีวิต การสืบพันธุ การวางไข่ เกิดความ
เปลี่ยนแปลงไปจากธรรมชาติที่เคยเปน เรือปนไฟปลากะตักยังใช้สายยางตอก๊าซหุงตมปลอยลงไปใน
น้ำเพื่อไลใหฝูงปลาขึ้นมาที่ผิวน้ำ เพื่อใหง่ายตอการลากอวนจับ สงผลกระทบทางลบอยางรุนแรงตอ
ทรัพยากรสัตวน้ำและระบบนิเวศวิทยาทางทะเล รวมทั้งทำใหน้ำเสื่อมคุณภาพอีกดวย
2. สิ่งแวดลอมมีบทบาทตอการสรางเทคโนโลยี
เมื่อมนุษยตองการใช้ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม การอยูรวมกันโดยไมทำลาย
ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมใหเสื่อมโทรมลงจึงมีความจำเปน ตอการสรางเทคโนโลยีที่เปน
91
ในปจจุบันประชากรมีจำนวนเพิ่มขึ้นทั่วโลก ทำใหความตองการผลิตภัณฑอุปโภคและบริโภค
ของมนุษยเพิ่มมากขึ้นตามไปดวย ผลิตภัณฑที่มีบรรจุภัณฑ ถูกวางจำหนายตามรานสะดวกซื้อ
หางสรรพสินค้า เปนจำนวนมาก เมื่อใช้สิ่งเหลานั้นจนหมดแลว จะเหลือบรรจุภัณฑทิ้งกลายเปนขยะ
95
ที่ตองหาวิธีการกำจัด ซึ่งบรรจุภัณฑสวนใหญมีสวนประกอบเปนพลาสติกที่ยอยสลายยากตามสภาพ
ธรรมชาติ
ดั ง นั ้ น ผู ผ ลิ ต จึ ง รั บ พนั ก งานในตำแหน ง นั ก วิ จ ั ย และพั ฒ นาผลิ ต ภั ณ ฑ (Research &
Development) เพื่อวิจัย ทดลอง คิดค้นเทคโนโลยี สำหรับทุกขั้นตอนระหวางการผลิตใหมีของเสีย
น อ ยที ่ ส ุ ด เป น มิ ต รกั บ สิ ่ ง แวดล อ มมากที ่ ส ุ ด โดยใช้ เ ทคโนโลยี ส ะอาด เพื ่ อ ช่ ว ยกั น อนุ ร ั ก ษ
ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม รวมทั้งบรรจุภัณฑรักษโลกที่สามารถยอยสลายไดตามสภาพ
ธรรมชาติ มีการโฆษณาโปรโมทสินค้าที่จำหนายในทองตลาดใหผูบริโภครับทราบวา ผลิตภัณฑนั้น
ไมทำลายหรือก่อใหเกิดมลพิษตอสิ่งแวดลอม
สินค้าหรือบริการที่เปนมิตรตอสิ่งแวดลอม จะตองไดรับการตรวจประเมินผลกระทบที่เกิด
จาก กระบวนการผลิตตลอดทั้งวัฏจักรของผลิตภัณฑจากผูเชี่ยวชาญการดานสิ่งแวดลอมตามเกณฑ
มาตรฐาน จึงจะไดรับ "ฉลากสีเขียว" หรือ "ตราสัญลักษณ" ซึ่งฉลากที่มีออกโดยหนวยงานในประเทศ
ไทย แสดงวาสินค้าหรือบริการ จัดอยูในกลุมผลิตภัณฑสีเขียว เปนมิตรตอสิ่งแวดลอม ผูบริโภค
สามารถสังเกตสัญลักษณบนกลอง หีบหอ บรรจุภัณฑหรือบนตัวสินค้า (ภาพที่ 2.17) ไดแก่
1. สัญลักษณฉลากเขียว
2. สัญลักษณประหยัดไฟเก็บอร 5
3. สัญลักษณผลิตมาจากวัสดุแปรใช้ใหม
4. สัญลักษณที่ผลิตมาจากปาที่ปลูก
5. สัญลักษณมาตรฐานผลิตภัณฑคุณภาพ
2.12 ปฏิสัมพันธระหวางการพัฒนาประเทศกับสิ่งแวดลอม
การพัฒนา ตามพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. 2554 ใหความหมายวา ความเจริญ
นั่นคือ กระบวนการเปลี่ยนแปลงสิ่งตาง ๆ ที่มีอยูในอดีตใหดีขึ้น เพื่อการดำรงชีวิตของมนุษย (ศศินา,
2550 และ ทิพยวัลย, 2554) ดังนั้น การเปลี่ยนแปลงมีแนวโนม 2 ทาง คือ
1. การเปลี ่ ย นแปลงโดยไม ค ำนึ ง ถึ ง สภาพแวดล อ ม การเปลี ่ ย นแปลงแบบนี ้ จะสนใจ
ความเปนไปของวัฒนธรรม ขนมธรรมเนียม ประเพณี วิถีชีวิตดั้งเดิมของชุมชน สังคม มุงเนนแต
สิ่งอำนวยความสะดวก ความทันสมัย เกิดกระบวนการคิดที่เห็นแก่ตนเอง วิสัยทัศนคับแคบ จะมี
ความสุขแค่เพียงชั่วคราว จนนำมาซึ่งความเสื่อม ความวิบัติ
2. การเปลี่ยนแปลงโดยคำนึงถึงสภาพแวดลอมดวย การเปลี่ยนแปลงแบบนี้ คิดถึงผลดี
ผลเสี ย ต อ คุ ณ ภาพชี ว ิ ต ของมนุ ษ ย สั ต ว พื ช และสิ ่ ง แวดล อ มรอบตั ว ไม ว า จะสร า งสิ ่ ง อำนวย
ความสะดวกใด จะไมสงผลกระทบทางลบตอสมดุลธรรมชาติ ทำใหความสัมพันธในรูปแบบนี้ยังคง
ผูกพันกับวิถีชีวิตดั้งเดิม มนุษยดำรงชีวิตอยูรวมกับธรรมชาติโดยไมทำลายธรรมชาติ มนุษยจะมี
ทรัพยากรธรรมชาติไวใช้ประโยชนไดอยางยาวนานและยั่งยืน
97
2.13 ผลกระทบของเทคโนโลยี
ความก้าวหนาทางวิทยาศาสตรและเทคโนโลยี นวัตกรรม มีประโยชนตอมวลมนุษยชาติ
ทั่วโลกจริง แตสงผลกระทบตอสิ่งแวดลอมอยางมหาศาลดวยเช่นกัน (ศศินา, 2550 และ ทิพยวัลย,
2554) ผูเขียนจะสรุป ผลกระทบของเทคโนโลยีที่เกิดขึ้นกับดานตางๆ ไวดังนี้
1. ผลกระทบตอประชากร การเปลี่ยนแปลงทางบวก แตละประเทศสามารถคุมกำเนิดให
อัตราการเกิดของเด็กทารกไมมากจนเกินไป เพื่อการบริหารจัดการทรัพยากรธรรมชาติเพื่อเปนปจจัย
4 อยางจำกัดภายในประเทศนั้นเปนไปอยางมีประสิทธิภาพ ประชากรมีความรูมีการศึกษาสูงขึ้น
มีหลักการทางวิทยาศาสตรเข้ามาช่วยในการตัดสินใจในการดำรงชีวิต รวมทั้งมีแนวคิดสรางสรรค์ใน
การสรางเทคโนโลยีที่ช่วยอนุรักษสิ่งแวดลอมดวย สงผลใหคุณภาพดานแรงงานมีศักยภาพมากขึ้น
เมื ่ อ อั ต ราการเกิ ด น อ ยลง ทำให ค รอบครั ว มี ข นาดเล็ ก ลง แต ล ะครอบครั ว มี ล ู ก ไม เ กิ น 3 คน
จึงมีความสามารถในการสงเสริมดานการศึกษาที่สูงไดอยางเต็มที่ ประชากรรุนลูกจึงมีการศึกษาสูง
กวาพอแม ในทางตรงข้าม เมื่อเทคโนโลยีเข้ามามีบทบาทในหลายดาน สงผลใหประชากรยายถิ่นที่อยู
อาศัย ทำกินเข้ามาอยูในพื้นที่ที่มีความเจริญ มีอาชีพ มีโรงงานอุตสาหกรรม ทำใหการกระจายตัวของ
ประชากรเกิดความไมสมดุล แออัดในบางพื้นที่ เกิดการแยงชิงที่อยูอาศัย ที่ทำกิน สงผลใหเกิดปญหา
สังคม เกิดอาชญากรรม เกิดมลพิษสิ่งแวดลอม เกิดโรคระบาดและการติดเชื้อไดง่าย เกิดปญหาความ
ยากจน รวมไปถึงอัตราการจ้างงานดวยแรงงานคนลดลงอยางมาก เมื่อโรงงานนำเข้าเทคโนโลยี เช่น
ระบบควบคุมอิเล็กทรอนิกส คอมพิวเตอร หุนยนต ปญญาประดิษฐ เครื่องจักรเครื่องยนตที่ควบคุม
ดวยระบบอัตโนมัติ ทำใหอาชีพในปจจุบันจำกัดมากขึ้น
2. ผลกระทบต อ เศรษฐกิ จ สั ง คม และวั ฒ นธรรม การเปลี ่ ย นแปลงทางบวก การนำ
ทรัพยากรธรรมชาติมาใช้เปนปจจัยการผลิตดวยเทคโนโลยีที่เหมาะสมสงผลใหผลผลิตมีคุณภาพดีและ
ปริมาณมาก เหลือสวนที่ตองทิ้งนอยที่สุด ทำใหการสงออกผลิตภัณฑของประเทศไมเกิดปญหา สงผล
ใหเงินเข้าประเทศ อัตราการเติบโตทางเศรษฐกิจของประเทศเพิ่มขึ้นอยางรวดเร็ว เทคโนโลยีเข้ามา
ช่วยในกระบวนการผลิตสินค้าและบริการที่ไดมาตรฐาน การใช้พลังงานที่ประหยัดแตประสิทธิภาพ
เทาเดิมหรือดีกวาเดิม มีกระบวนการกำจัดและบำบัดของเสียดวยเทคโนโลยีที่ชาญฉลาด และหวงใย
สิ่งแวดลอม ในทางตรงกันข้าม เทคโนโลยีเข้ามาทำลายวิถีชีวิตความเปนอยูแบบดั้งเดิมจนแทบไม
หลงเหลือวัฒนธรรมอันดีงามที่เคยมีมาตั้งแตบรรพบุรุษไดสั่งสอน ไมวาจะเปนการอยูดวยความมีน้ำใจ
พึ่งพาอาศัยกันและกัน มีข้าวแลกปลา มีผักแลกไข่ ความมีอัธยาศัยไดเลือนหายไป ใช้ชีวิตกันแบบตัว
101
ตัวอยางการใช้องค์ความรูดานวิทยาศาสตรและเทคโนโลยีมาบูรณาการรวมกันกับความรูดาน
วิทยาการคอมพิวเตอร โดย ณัฏฐ และ อนุพงษ (2559) ไดคิดค้นวิธีการทางวิทยาการคอมพิวเตอร ทำ
การออกแบบและพัฒนาสื่อประเภทหนังสือสวนสัตวแบบสามมิติดวยเทคโนโลยีโลกเสมือนผสานโลก
จริง เพื่อใหใช้งานไดบนสมารทโฟน ใหผูที่สนใจเข้าถึงสวนจัดแสดงสวนสัตวอุบลราชธานี ผานการ
เขี ยนโปรแกรมทางคอมพิ วเตอร ทำให ผู ใ ช้ เ ข้ าถึ งและจดจำสั ตว ไ ด ง่ าย ศึ กษาเกี ่ ยวกั บสั ตว ไ ด
ตลอดเวลา
เนื่องจากสื่อการสอนเหลานี้ ตองมีเทคโนโลยีคอมพิวเตอร หรือสมารทโฟนรองรับการเข้าถึง
เพื่อใหเด็กและเยาวชนไดดู และหากการเข้าถึงนี้ไมไดรับการดูแลเอาใจใสจากผูปกครอง ยอมสงผล
เสียอยางมากกับตัวเด็กที่ยังไมมีประสบการณและการควบคุมตนเองในการใช้เครื่องมือที่ทันสมัยนี้
หากเด็กใช้เวลาอยูกับเทคโนโลยีนี้มากเกินไป จนสงผลกระทบตอพัฒนาการดานความคิดของเด็ก
สุขภาพดวงตา สุขภาพรางกายที่ไมพัฒนาไปตามวัย รวมทั้งสงผลใหเด็กเกิดโรคสมาธิสั้น ก้าวราว
เอาแตใจ รวมไปถึงอาจเกิดปญหาอาชญากรรม ลักพาตัวเด็กไปกระทำชำเรา ข่มขืน อนาจาร และอาจ
เสียชีวิตในที่สุด
103
สรุปทายบท
มนุษยมีปฏิสัมพันธกับสิ่งแวดลอม โดยการสรางเทคโนโลยีจากองค์ความรูทางวิทยาศาสตร
ในการนำทรัพยากรธรรมชาติมาใช้ใหเกิดประโยชนสูงสุด สรางความก้าวหนาดานตาง ๆ สำหรับ
อำนวยความสะดวก ยกระดับคุณภาพชีวิตของมนุษย ซึ่งเทคโนโลยีมีบทบาทในการเปลี่ยนแปลง
สิ่งแวดลอม ในขณะที่สิ่งแวดลอมเปนตัวกำหนดการสรางเทคโนโลยี ดังนั้นการสรางเทคโนโลยีที่ดีตอง
ไมทำลายสิ่งแวดลอม และสามารถอยูรวมกันอยางสมดุล ความก้าวหนาทางวิทยาศาสตรและ
เทคโนโลยีมีบทบาทสำคัญในการพัฒนาประเทศ พัฒนากำลังคนใหมีความรูความเชี่ยวชาญเพิ่มมาก
ขึ้นจากการมีเทคโนโลยีทางการศึกษา มีสื่อการเรียนรูที่ทันสมัยและเข้าถึงไดง่ายในทุกมุมโลกดวย
เครือข่ายไรสาย อินเทอรเน็ต พัฒนาเศรษฐกิจ สังคม ความเปนอยู วัฒนธรรม การควบคุมจำนวน
ประชากร การพัฒนาทางการเมือง สิ่งแวดลอม รวมทั้งเทคโนโลยีมีผลตอการใช้ชีวิตประจำวันของ
มนุษย ในขณะเดียวกันผลกระทบของวิทยาศาสตรและเทคโนโลยีเกิดขึ้นดวยเช่นกันอยางหลีกเลี่ยง
ไมได แตสามารถปองกัน หาแนวทางแก้ไข หรือลดผลกระทบทางดานลบลงได ผลกระทบของ
เทคโนโลยีมีตอดานการเกษตร ทรัพยากรดิน ทรัพยากรน้ำ ทรัพยากรสัตวปา ทรัพยากรปาไม
ทรัพยากรอากาศ ทำใหเกิดปรากฏการณเรือนกระจก สภาวะโลกรอน การปลอยสารเคมีจากโรงงาน
อุตสาหกรรม มลพิษทางขยะมูลฝอย ชยะติดเชื้อ ขยะอันตรายอิเล็กทรอนิกส มลพิษจากอุตสาหกรรม
ยานยนตและพลังงาน ปญหาการแออัดของประชากรในเมืองใหญ เมืองอุตสาหกรรม การสูญเสีย
ความหลากหลายทางพั น ธุ ก รรมของพื ช และสั ต ว เกิ ด ป ญ หาสั ง คมโดดเดี ่ ย ว ครอบครั ว เดี ่ ย ว
สังคมก้มหนามองหาแตสมารทโฟน การปฏิสัมพันธพูดคุยสื่อสารระหวางมนุษยลดลง เกิดช่องวาง
ระหวางวัย เกิดการสื่อสารทางเดียว สังคมไทยเปลี่ยนแปลงไปเปนสังคมทุนนิยม และสังคมบริโภค
นิยม รับข้อมูลข่าวสารผานสื่อออนไลน รวมทั้งก่อใหเกิดความเหลื่อมล้ำทางเศรษฐกิจการเงิน จนเกิด
อาชญากรรม การข่มขืน ความไมปลอดภัยตอชีวิตและทรัพยสินของสุจริตชน ดังนั้นมนุษยควร
ตระหนักถึงการนำเทคโนโลยีมาใช้ในการดำรงชีวิตของตน การเดินทางสายกลาง การตัดสินใจเลือก
รับเทคโนโลยีดวยสติปญญา จึงมีความสำคัญมากตอการใหคำแนะนำแก่เด็กและเยาวชน ที่กำลังจะ
เติบโตไปเปนผูใหญ ซึ่งเปนกำลังสำคัญในการพัฒนาชาติตอไป
104
แบบฝกหัดทายบทที่ 2
1. ความสำคัญขององค์ความรูทางวิทยาศาสตรและเทคโนโลยีเพื่อสรางความยั่งยืนทางเศรษฐกิจ
สังคมและสิ่งแวดลอมอยางไรบาง
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
3. จงวิเคราะหประเภทของเทคโนโลยี ดังตอไปนี้
สิ่งอำนวยความสะดวกของมนุษย ประเภทของเทคโนโลยี
1. สมารทโฟน
2. ตูเย็น
3. แหนมฉายรังสี
4. วัคซีนปองกันโควิด-19
5. ไบโอเอทานอล
5. ท า นมี ค วามคิ ด เห็ น อย า งไรต อ ผลกระทบของเทคโนโลยี อ ิ เ ล็ ก ทรอนิ ก ส คอมพิ ว เตอร และ
สารสนเทศตอเด็กช่วงอายุ 3-12 ขวบ
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
106
เอกสารอางอิง
กิ ต ติ พ ั ฒ น อุ โ ฆษกิ จ . (2557). พั น ธุ ว ิ ศ วกรรม: เทคโนโลยี ข องยี น . กรุ ง เทพฯ: สำนั ก พิ ม พ
มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร.
คณะกรรมการวิชาการสิ่งแวดลอม เทคโนโลยีและชีวิต. (2557). สิ่งแวดลอม เทคโนโลยีและชีวิต.
พิมพครั้งที่ 11. กรุงเทพฯ: มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร.
ทิพยวัลย เรืองขจร. (2554). วิทยาศาสตรเพื่อคุณภาพชีวิต. คณะวิทยาศาสตรและเทคโนโลยี
มหาวิทยาลัยราชภัฏสงขลา.
ณัฏฐ ดิษเจริญ และอนุพงษ รัฐิรมย. (2559). การพัฒนาหนังสือสวนสัตวสามมิติดวยเทคโนโลยีโลก
เสมือนผสานโลกจริงบนระบบปฏิบัติการแอนดรอยด. วารสารหนวยวิจัยวิทยาศาสตร เทคโนโลยี
และสิ่งแวดลอมเพื่อการเรียนรู. 7 (1): 77-87.
นงลั ก ษณ สุ ว รรณพิ น ิ จ และ ปรี ช า สุ ว รรณพิ น ิ จ . (2557). จุ ล ชี ว วิ ท ยาทั ่ ว ไป. พิ ม พ ค รั ้ ง ที ่ 10.
กรุงเทพฯ : สำนักพิมพแหงจุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย
นิกร จันภิลม ศตพล กัลยา ภาสกร เรืองรอง และ รุจโรจน แก้วอุไร. (2562). เทคโนโลยีการศึกษาใน
ยุค Thailand 4.0. วารสารปญญาภิวัฒน. 11(1): 304-314.
วรลักษณ วงศโดยหวัง ศิริเจริญ. (2559). ปฏิสัมพันธระหวางคอมพิวเตอรกับมนุษย. กรุงเทพฯ :
สำนักพิมพแหงจุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย.
ศศินา ภารา. (2550). ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม. กรุงเทพฯ: เอ็กซเปอรเน็ท.
สถาบันระหวางประเทศเพื่อการค้าและพัฒนา (องค์การมหาชน). (2557). การพัฒนาศักยภาพการ
ผลิตและสงออกสินค้าและบริการสิ่งแวดลอม. กรุงเทพฯ: บริษัท ออนปา จำกัด.
สุภัจฉรา นพจินดา. (2557). โพรไบโอติกกับการสงเสริมสุขภาพ. วารสารพยาบาลทหารบก. 15: 430-
435.
สุภัสสร วันสุทะ, ลัดดาวัลย ยืนยาว, เขมวิทย จันตะมา และศิริมา สุวรรณกูฏ จันตะมา. (2562).
ความคงตัวของแบคทีเรียโพรไบโอติกที่ผานการหอหุมเซลล ดวยวิธีเอ็กซ์ทรูชันในน้ำแครอท.
วารสารวิทยาศาสตรและเทคโนโลยี มหาวิทยาลัยราชภัฏอุดรธานี. 7: 41-60.
107
Tangsombatvichit, P., Semkiv, M.V., Sibirny, A.A., Jensen, L.T., Ratanakhanokchai, K. and
Soontorngun, N. (2015). Zinc cluster protein Znf1, a novel transcription factor of
non-fermentative metabolism in Saccharomyces cerevisiae. FEMS Yeast Research.
15: 1-16.
Tangsombatvichit, P., Buranasaksee, U., and Tumthong, S. (2018). YeastSCI: A web tool
integrating zinc cluster protein information of Saccharomyces and Candida. In
Proceedings of the 2018 6th International Conference on Bioinformatics and
Computational Biology (pp. 23-27). ACM.
Vasic, K., Knez, Z. and Leitgeb, M. (2021). Bioethanol production by enzymatic
hydrolysis from different lignocellulosic sources. Molecules. 26: 1-23.
108
เอกสารอางอิงอิเล็กทรอนิกส
ชลัยธร และ จตุพล. (2566). การตรวจคัดกรองมะเร็งปากมดลูกสำหรับสตรีไทย [online]. แหลงที่มา
https://w1med.cmu.ac.th/obgyn/lessons/cervical-cancer-screening-for-thais/ วั น ที่
สืบค้น 5 มีนาคม 2566
นิพนธ ทรายเพชร. (2565). การทองเที่ยวอวกาศ [online]. แหลงที่มา https://www.scimath.org/
article-earthscience/item/12597-2022-07-25-08-20-30 วันที่สืบค้น 5 มีนาคม 2566
บริษัท ซีที เอเชีย โรโบติกส จำกัด. (2566). ดินสอ [online]. แหลงที่มา https://www.dinsow.com/
dinsow-mini-eldery-care-robot/ วันที่สืบค้น 5 มีนาคม 2566
ป ย วรรณ ปนิ ท านเต. (2549). กว า จะมาเป น เครื ่ อ งบิ น [online]. แหล ง ที ่ ม า https://www2.
mtec.or.th/ th/e-magazine/admin/upload/228_16-20-edit.pdf วันที่สืบค้น 5 มีนาคม
2566
โรงพยาบาลบำรุ ง ราษฎร ใ นกรุ ง เทพ. (2566). การตรวจคั ดกรองมะเร็ งปากมดลู ก (co-testing)
[online]. แ ห ล ง ท ี ่ ม า https://www.bumrungrad.com/th/packages/cervical-cancer-
screening-co-testing วันที่สืบค้น 5 มีนาคม 2566
เอมอร กาศสกุล. (2566). การเปลี่ยนแปลงทางสังคมและวัฒนธรรมของชาติตะวันตก [online].
แหลงที่มา http://www.ngwk.ac.th/web/social/em-orn/west-culture/page1.htm วันที่
สืบค้น 5 มีนาคม 2566.
109
บทที่ 3
ปฏิสัมพันธระหวางสิ่งมีชีวิตกับสิ่งแวดลอมและเทคโนโลยี
3.1 บทนำ
ผูอานไดเรียนรูเกี่ยวกับสิ่งมีชีวิต ระบบนิเวศ รวมทั้งความรูดานวิทยาศาสตรและเทคโนโลยี
มาแลวในบทที่ 1 และ บทที่ 2 ในบทนี้ ผูเขียนจะอธิบายถึงปฏิสัมพันธระหวางมนุษย สิ่งมีชีวิตกับ
สิ่งแวดลอม รวมไปถึงความเกี่ยวข้องของเทคโนโลยีและการดำรงชีวิตของมนุษย ผูอานคงมีความ
สงสัยและอยากหาคำตอบวา บรรพบุรุษของมนุษยคือใคร มนุษยมีรูปรางหนาตาเหมือนทุกวันนี้
แตกตางจากมนุษยสมัยอดีตหรือไม ผูอานสามารถหาคำตอบไดจากหลักฐานทางประวัติศาสตร
วิวัฒนาการของมนุษย ณ พิพิธภัณฑวิทยาศาสตร องค์การพิพิธภัณฑวิทยาศาสตรแหงชาติ ที่รวบรวม
เรื ่ อ งราวกำเนิ ด มนุ ษ ยชาติ แ ละป า ลู ซ ี ่ ซึ ่ ง เป น วานรมนุ ษ ย ท ี ่ ม ี ข ้ อ มู ล หลั ก ฐานว า จะเป น มนุ ษ ย
เช่นเดียวกับเรา เริ่มตนกำเนิดมนุษย เมื่อปจจุบันมีองค์ความรูทางวิทยาศาสตรและเทคโนโลยีเข้ามา
ช่วย ทำใหมนุษยทราบวา ธาตุที่ประกอบภายในรางกายมีคารบอน ไฮโดรเจน ไนโตรเจน ออกซิเจน
ซึ ่ ง สอดคล อ งกั บ นั ก วิ ท ยาศาสตร ใ นสมั ย อดี ต ที ่ ไ ด ใ ห ข ้ อ มู ล ว า มนุ ษ ย ก ำเนิ ด มาจาก
ธาตุคารบอน ไฮโดรเจน ไนโตรเจน ออกซิเจน ธาตุเหลานี้เปนก๊าซอยูในชั้นบรรยากาศในช่วงกำเนิด
โลก ผูอานสามารถศึกษาค้นควาข้อมูลบรรพบุรุษและวิวัฒนาการของมนุษยไดอยางถูกตองจาก
ความก้าวหนาทางวิทยาศาสตรที่สามารถใช้ข้อมูลทางพันธุกรรมหรือดีเอ็นเอมาช่วยบงชี้วามนุษยมี
บรรพบุรุษใกลเคียงกับสิ่งมีชีวิตใดมากที่สุด เมื่อโลกกำเนิดขึ้น สิ่งมีชีวิตบางชนิดกำเนิดมาพรอมกับ
โลก เกิดสิ่งมีชีวิตหลากหลายสายพันธุ กลายเปนระบบนิเวศในแตละพื้นที่ ซึ่งคือความหลากหลายทาง
ชีวภาพ ทั้งสิ่งมีชีวิตและสิ่งแวดลอมลวนมีความสัมพันธกันในเชิงบวก และเชิงลบอยางซับซ้อน
ในขณะเดียวกัน สิ่งมีชีวิตและสิ่งแวดลอมมีปฏิสัมพันธกับมนุษยอยางหลีกเลี่ยงไมได ดังนั้น มนุษยจึง
เปนตัวแปรหลักที่ก่อใหเกิดการเปลี่ยนแปลงของสิ่งมีชีวิตและสิ่งแวดลอมในระบบนิเวศหนึ่ง มนุษยนำ
ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมมาสรางสิ่งอำนวยความสะดวกในการดำรงชีวิตและคุณภาพชีวิตที่
ดีขึ้นแลว มนุษยควรตระหนักถึงความสำคัญในการปองกันและมีวิธีการถูกตองเหมาะสมในการอนุรักษ
ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมใหอยูอยางยั่งยืนดวย
110
3.2 ความหมายและความสำคัญของวิวัฒนาการ
การศึกษาวิวัฒนาการของมนุษย ธนิก (2548) ไดอธิบายความหมายและความสำคัญของ
วิวัฒนาการไว ดังนี้
3.2.1 ความหมายของวิวัฒนาการ
วิวัฒนาการ หมายถึง กระบวนการเปลี่ยนแปลงไปสูสิ่งที่ดีขึ้น เจริญขึ้น การเปลี่ยนแปลงนี้อยู
บนเงื่อนไขของการดำเนินการค่อยเปนค่อยไป พัฒนาไปตามวิถีธรรมชาติและผลการเปลี่ยนแปลงของ
สิ่งแวดลอม ตองใช้เวลา เปนการเปลี่ยนแปลงทางรูปราง หนาที่ขององค์ประกอบของสิ่งมีชีวิต
การเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นจะเห็นความแตกตางอยางชัดเจนระหวางบรรพบุรุษกับรุนลูกหลานที่มีการ
ถายทอดดีเอ็นเอมาหลายชั่วอายุ
3.2.2 ความสำคัญของการเรียนรูวิวัฒนาการ
การเรียนรูวิวัฒนาการของมนุษยและสิ่งมีชีวิตอื่น นำไปสูองค์ความรูสำหรับศาสตรทางดาน
วิทยาศาสตรชีวภาพทุกสาขา ทั้งการศึกษามนุษย พืช สัตว และจุลินทรีย ความรูที่สนับสนุนการ
ศึกษาวิจัยศาสตรทางดานพันธุศาสตรและอณูโมเลกุล เพื่อสรางสิ่งมีชีวิตที่เปนประโยชนตอมนุษยบน
พื้นฐานของการมีจรรยาบรรณนักวิจัย ทำใหมนุษยทราบข้อมูลความเปนมาของตนเองและสิ่งมีชีวิต
อื่น เข้าใจถึงความเหมือนกัน และความตางกันของสิ่งมีชีวิตแตละชนิด รวมทั้งความสัมพันธเชิง
ดีเอ็นเอของสิ่งมีชีวิต ทำใหมนุษยเรียนรูและเข้าใจการเปลี่ยนแปลงของพันธุกรรม ลักษณะการ
แสดงออก และสิ่งแวดลอมมีความสัมพันธเกี่ยวข้องกัน รวมไปถึงมนุษยสามารถใช้สิ่งมีชีวิตที่มี
ดีเอ็นเอใกลเคียงกับตนเองมาใช้ประโยชนในการศึกษาวิจัยทางการแพทย การผลิตยารักษาโรค
แนวทางการรักษาโรคอุบัติใหมที่เกิดขึ้น การผลิตวัคซีนปองกันไวรัสและสารก่อภูมิแพ
3.3 วิวัฒนาการของสิ่งมีชีวิตกับสิ่งแวดลอม
จากเอกสารคำสอนวิวัฒนาการของมนุษย (ธนิก, 2548) หนังสือ The origin and evolution
of Homo sapiens (Stringer, 2016) และพั น ธุ ศ าสตร (กิ ต ติ พ ั ฒ น , 2561) ได อ ธิ บ ายเกี ่ ย วกั บ
วิวัฒนาการของมนุษย และปฏิสัมพันธระหวางมนุษยกับสิ่งแวดลอม ผานการศึกษาค้นควาจาก
นั ก วิ ท ยาศาสตร ใ นอดี ต หลากหลายท า น เนื ่ อ งจากมนุ ษ ย ม ี ค วามสนใจความเป น มาของตนเอง
นักวิทยาศาสตรชื่อ ชารลส ดารวิน (Charles Darwin) ไดอธิบายถึงหลักการของวิวัฒนาการสิ่งมีชีวิต
111
3.4 วิวัฒนาการของมนุษย
คริสตศตวรรษที่ 17 มีนักโบราณคดีและนักวิทยาศาสตรไดค้นพบหลักฐานกระดูกสัตว
กระดูกมนุษย และเครื่องมือหินที่แสดงวาโลกมีความเก่าแก่มานับลานปแลว ในคริสตศตวรรษที่ 19
ชารลส ดารวิน ไดนำเสนอข้อมูลและแนวคิดเกี่ยวกับวิวัฒนาการของสิ่งมีชีวิตซึ่งรวมมนุษยดวย
วาสิ่งมีชีวิตที่เกิดขึ้นบนโลกมีการคัดเลือกโดยธรรมชาติ ตอมา โทมัส ฮักซ์ลีย ไดเขียนหนังสือที่อธิบาย
วากำเนิดของมนุ ษยถู กจัดลำดั บอยางเป นระบบอยางไร โดยศึ กษาข้อมู ลเปรียบเทียบลักษณะ
ทางกายวิภาคของมนุษยและลิงไมมีหาง เพื่ออธิบายวามนุษยมีลักษณะตางๆ ใกลเคียงกับลิงไมมีหาง
มากกวาสิ่งมีชีวิตอื่นที่กำเนิดบนโลก และมีการค้นพบซากหลักฐานทางโบราณคดีอยางตอเนื่อง
ก่อใหเกิดความก้าวหนาในการศึกษาวิวัฒนาการของมนุษยและสิ่งมีชีวิตอื่นบนโลก ซึ่งอยูในสาขาวิชา
ชีววิทยาในปจจุบัน เริ่มตนการศึกษาความเปนมาของมนุษยเรา จากการค้นพบซากดึกดำบรรพที่มี
อายุเก่าแก่ที่สุดในแอฟริกา เปนมนุษยรุนแรกของ Homo sapiens ชื่อวิทยาศาสตรของมนุษยซึ่งมี
ความหมายวา มนุษยฉลาด มีการแพรกระจายประชากรไปยังที่อื่นบนโลก โดยมีหลักฐานชิ้นสำคัญ
ไดแก่ ลักษณะรูปรางหัวกะโหลก โครงกระดูก ซึ่งหลักฐานบรรพบุรุษของมนุษยมีหลากหลายที่ เช่น
เอธิโอเปย แอฟริกาใต โมรอกโค อียิปต อิสราเอล และจีน เปนตน
113
ตอมาเมื่อวิวัฒนาการทางวิทยาศาสตรและเทคโนโลยีมีการพัฒนามากขึ้นอยางรวดเร็ว แตละ
ยุคมนุษยมีการพัฒนาระบบสมอง ทำใหมีความคิดซับซ้อน ดวยโครงข่ายระบบประสาทของมนุษยที่ดี
ที่สุดเมื่อเทียบกับสิ่งมีชีวิตอื่นบนโลก มนุษยมีการคิดค้นเทคโนโลยีในการศึกษาสารพันธุกรรมหรือดี
เอ็นเอ จนสามารถสรางโมเดลการเปรียบเทียบดีเอ็นเอของมนุษยกับสิ่งมีชีวิตอื่น ทำใหมนุษยทราบ
ข้อมูลหมูเลือด ลำดับเก็บสดีเอ็นเอ รวมกับการวัดขนาดหัวกะโหลกและลักษณะใบหนา จนสามารถ
เชื่อมโยงความสัมพันธของวิวัฒนาการของมนุษยไดดังภาพที่ 3.2 ซึ่งอธิบายวา การค้นพบวิวัฒนาการ
บรรพบุรุษของมนุษย สามารถยอนเวลาไปเมื่อ 3.5 ลานป มีข้อมูลหัวกะโหลกและลักษณะใบหนาที่
แสดงถึงกลุมมนุษยวานร ออสตราโลพิทีคัส ตอมาพบกลุมออสตราโลพิทีคัส แอฟริกานัส ในช่วง 2
ลานป นักโบราณคดีและนักวิทยาศาสตรไดสำรวจพบกลุมบรรพบุรุษมนุษย กลุมโฮโม แฮบิลิส ถัดมา
มนุษยแรกเริ่ม กลุมโฮโม อีเรคตัส ถัดมาเปนกลุมโฮโมเซเปยนส นีแอนเดอธัล มาจนถึงมนุษยปจจุบัน
กลุมโฮโม เซเปยนส เซเปยนซ์
114
ในขณะที่มีการค้นพบซากโครงกระดูกของลิงใหญไรหาง เปนเพศหญิงที่ถูกจินตนาการวาเปน
หญิงสาวบอบบาง จากลักษณะกระดูกสะโพกเชิงกราน เดินสองขา สูงเมตรกวา ขนาดสมองมี 35%
เทียบกับมนุษยปจจุบัน แตยังคงมีหนาตาและขนดกเหมือนลิง สวนชื่อของลูซี่มาจากการที่ทีมขุดค้น
นั่งฟงเพลง Lucy in the Sky with Diamond ของวง The Beatle ระหวางแยกกระดูกอยู เลยตั้งชื่อ
โครงกระดูกหญิงสาวผูนี้วา “ลูซี่” จึงเปนที่มาของการค้นพบมนุษยวานรซึ่งเปนบรรพบุรุษของมนุษย
ปจจุบัน เราเรียกเขาวา ปาลูซี่ (ภาพที่ 3.3)
มีหลักฐานเชิงวิทยาศาสตรอธิบายวา มนุษยวานรยุคแรกเริ่มมีวิวัฒนาการมาจากกลุมวานร
มนุษยหลายสายพันธุมีการพัฒนาสายพันธุไปตามสภาพแวดลอมที่เปลี่ยนแปลงไปมีการปรับตัวเพื่อ
ความอยูรอด รูจักการทำเครื่องมือลาสัตว เก็บของปากิน สามารถใช้หินเปนเครื่องมือ มีมือ 2 ข้างที่
คลองแคลว ยืน 2 ขาได นอกจากนี้มนุษยวานรยังมีวิวัฒนาการและการอพยพยายที่อยูเพื่อหาแหลงที่
เหมาะสมตอการดำรงชีวิต (ภาพที่ 3.4)
115
3.5 ความสัมพันธเชิงระบบระหวางมนุษยและสิ่งมีชีวิตกับสิ่งแวดลอม
มนุษยเปนสิ่งมีชีวิตที่มีวิวัฒนาการสูงสุดทุกดานในกลุมสิ่งมีชีวิต โดยเฉพาะขนาดของสมอง
จึงมีการคิดเชิงซ้อนอยางเปนระบบ มีความสามารถคิดดานวิทยและศิลป เมื่อมนุษยเปนผูสรางสรรค์
แต อย างไรตามมนุ ษย บางกลุ มยั งเป นผู ทำลาย ดั งนั ้ นสิ ่ งที ่ ทุ กคนควรได รั บคือการปลู กฝ งและ
ความตระหนักรูถึงความสำคัญของพืช สัตว จุลินทรียและสิ่งแวดลอม เพื่อการอยูรวมกันอยางสมดุล
118
การติดเชื้อมีลดลงและใช้ระยะเวลานานขึ้นในการรักษา จุลินทรียบางชนิดมีประโยชนในการบำบัดน้ำ
เสียที่มีโปรตีน ไขมัน หรือโลหะหนักปนเปอน เพราะจุลินทรียมีความสามารถในการผลิตเอนไซม
ออกมายอยโปรตีน ไขมัน และสามารถรับโลหะหนักเข้าไปอยูภายในเซลลและเกิดเปนสารประกอบ
อื่นที่ไมก่อใหเกิดอันตรายตอสิ่งแวดลอม จุลินทรียบางชนิดที่อยูในดินมีประโยชนตอการเจริญเติบโต
ของพื ช ช่ วยดู ดซั บไนโตรเจนในอากาศมาไว ในดิ นให รากพื ชได นำไปใช้ หรื อช่ วยเปลี ่ ยนแปลง
ธาตุอาหารที่พืชตองการใหอยูในรูปที่รากพืชสามารถนำไปใช้ได สงเสริมการเจริญเติบโตของพืช
เปนประโยชนตอระบบนิเวศเพราะพืชเปนผูผลิตในโครงสรางของระบบนิเวศ แตอยางไรตาม มนุษย
มักสรางกิจกรรมที่ก่อใหเกิดการสูญเสียจุลินทรียที่เปนประโยชน เช่น สรางมลพิษทางดิน ทำให
จุลินทรียในดินตาย จำนวนประชากรของจุลินทรียลดลง โรงงานอุตสาหกรรมที่ปลอยของเสียลงสู
แหลงน้ำ ดิน อากาศ ทำใหจุลินทรียที่เปนประโยชนในพื้นที่นั้นตาย เกิดมลพิษสิ่งแวดลอม เหตุการณ
การแพรระบาดของเชื้อไวรัสโคโรนา-2019 นับเปนเหตุการณสำคัญของคนไทยและคนทั่วโลกวาได
การแพรระบาดของเชื้อไวรัสนี้เกิดมาจากมนุษย ไวรัสมีความสามารถในการแพรระบาดไปในอากาศ
ผูติดเชื้อไวรัสชนิดนี้จะเกิดอาการของโรคอยางรุนแรง เชื้อไวรัสชนิดนี้ควบคุมไดยากเนื่องจากแพร
ระบาดไปในอากาศ สงผลกระทบทางลบโดยตรงตอการดำรงชีวิตความเปนอยูของมนุษย ดวย
เหตุการณการแพรระบาดของเชื้อไวรัสชนิดนี้ สงผลใหระบบนิเวศทั่วโลกเกิดการเปลี่ยนแปลงไปอยาง
เห็นไดชัด
3.6 การปรับตัวของสิ่งมีชีวิต
สิ่งมีชีวิตแตละชนิดรวมทั้งมนุษยที่อยูบนโลกใบนี้ มีวิวัฒนาการ มีการเปลี่ยนแปลงหรือการ
ปรับตัวไปตามสภาพแวดลอมเพื่อความอยูรอดและขยายพันธุ ซึ่งการปรับตัวเปนผลมาจากการ
คัดเลือกของธรรมชาติ โดยรูปแบบการปรับตัว ไดอธิบายไวโดย คณะกรรมการวิชาการสิ่งแวดลอม
เทคโนโลยีและชีวิต (2557) มีดังนี้
1. การปรับตัวทางรูปรางลักษณะปรากฏหรือทางสัณฐาน (morphological adaptation)
เปนการปรับลักษณะรูปรางและอวัยวะภายนอกของสิ่งมีชีวติ เพื่อการดำรงชีวิต เช่น
1.1 ตนโกงกางตามปาชายเลนมีรากค้ำจุนช่วยพยุงลำตนไมใหลมไปตามกระแสน้ำพัดมา
กระทบ
1.2 ผักตบชวามีโครงสรางภายในลำตนเปนรูพรุน ช่วยพยุงใหลอยน้ำได
121
3.7 ปรากฏการณที่สงผลกระทบตอมนุษยและสิ่งแวดลอมจากการใช้เทคโนโลยี
สำหรับประเทศไทย ปรากฏการณทางธรรมชาติที่เกิดการเปลี่ยนแปลงโดยมีสาเหตุมาจาก
กิ จ กรรมของมนุ ษ ย น ั ้ น ทำให เ กิ ด ป ญ หาสิ ่ ง แวดล อ มหลายด า น ระบบนิ เ วศขาดความสมดุ ล
การดำรงชีวิตของพืชและสัตวเปลี่ยนแปลงไปจากเดิม เปนเหตุใหคุณภาพชีวิตของมนุษยไดรับ
ผลกระทบในทางลบ ความรุนแรงของมลพิษสิ่งแวดลอมยังคงเพิ่มขึ้นอยางทวีคูณ ซึ่งการเปลี่ยนแปลง
ของธรรมชาติมาจากการที่มนุษยนำเทคโนโลยีมาใช้โดยไมคำนึงถึงผลกระทบรอบดานที่จะตามมาใน
อนาคต
3.7.1 ปรากฏการณเรือนกระจก (greenhouse effect)
ในที่นี้ ผูเขียนยกตัวอยางปรากฏการณทางธรรมชาติที่ไดรับผลกระทบจากมลพิษสิ่งแวดลอม
อยางเห็นเดนชัด คือปรากฏการณเรือนกระจก เปนปรากฏการณที่เกิดจากรังสียูวีจากดวงอาทิตยที่
สองลงมายังพื้นโลก แลวถูกก๊าซซึ่งเปนมลสารที่ก่อใหเกิดมลพิษทางอากาศ ดูดซับไว ไมสะทอนกลับ
ออกไปหมด ความรอนยังคงสะสมอยูในพื้นโลก ปรากฏการณนี้สงผลตอการเกิดสภาวะโลกรอนขึ้น
และสงผลกระทบตอการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ ภาพที่ 3.6 อธิบายไดวา ตามธรรมชาติการที่
โลกถูกหอหุมดวยก๊าซเรือนกระจกอันเปนองค์ประกอบของบรรยากาศโลกอยูแลวนั้น ก๊าซเหลานี้ดูด
คลื่นรังสีความรอนไวในเวลากลางวัน แลวแผรังสีความรอนออกมาในเวลากลางคืน ทำใหอุณหภูมิใน
บรรยากาศโลกไมเปลี่ยนแปลงอยางกระทันหัน ถาไมมีก๊าซเรือนกระจกในชั้นบรรยากาศ อุณหภูมิโลก
ในตอนกลางวันจะรอนจัดสวนกลางคืนจะหนาวจัด ซึ่งทำใหมนุษย พืช และสัตวไมสามารถดำรงชีวิต
อยูได แตแนนอนเมื่อมีปริมาณก๊าซเรือนกระจกที่มากขึ้นจากกิจกรรมของมนุษยบนโลก จะทำใหโลกมี
อุณหภูมิสูงขึ้น เนื่องจาก แสงอาทิตย ในความยาวคลื่นอินฟาเรดที่สะทอนกลับถูกดูดกลืนโดยโมเลกุล
ของ ไอน้ ำ มี เ ทน ไนตรั ส ออกไซด คาร บ อนไดออกไซด และ คลอโรฟลู อ อโรคาร บ อน ภายใน
บรรยากาศจึงทำใหโมเลกุลเหลานี้มีพลังงานสูงขึ้น จึงสงผลใหอุณภูมิในชั้นบรรยากาศสูงขึ้นดวย เช่น
การเผาไหมเชื้อเพลิง กิจกรรมทางอุตสาหกรรม เปนตน ปรากฏการณเรือนกระจกนี้ นอกจากเกิดขึ้น
ในประเทศไทยแล ว ยั งเกิ ดขึ ้ นทั ่ วโลก จึ งส งผลกระทบหากั นหมด ถึ งแม จะมี การรณรงค์ ให ลด
การปลอยก๊าซที่เปนสาเหตุของการเกิดปรากฏการณนี้จากแหลงกำเนิด โลกยังคงมีอุณหภูมิที่สูงขึ้น
ในทุกป
123
ใหความสำคัญตอกระบวนการผลิตที่เปนมิตรตอสิ่งแวดลอม โดยใช้วัตถุดิบที่มาจากธรรมชาติเพิ่มมาก
ขึ้น กระบวนการนี้จะช่วยลดโอกาสการเกิดปญหาสิ่งแวดลอม สำหรับประเทศไทยมีการริเริ่มฉลาก
คารบอนฟุตปริ้นท โดยแบงเปน 5 ประเภท (ภาพที่ 3.8) ดังนี้ คือ
1. คารบอนฟุตพริ้นทของผลิตภัณฑ (Carbon Footprint of Product) เปนฉลากที่เราพบได
บนสินค้าและผลิตภัณฑ แสดงถึงปริมาณการปลอยก๊าซเรือนกระจกที่เกิดขึ้นจากการผลิตผลิตภัณฑ
นั้น โดยจะคำนวณตั้งแตการไดมาซึ่งวัตถุดิบ จนเข้าสูกระบวนการผลิต การขนสง การนำไปใช้ และ
การกำจัดซาก ฉลากคารบอนฟุตพริ้นทของผลิตภัณฑมีอายุการรับรองฉลากเปนเวลา 3 ป
2. คารบอนฟุตปริ้นทขององค์กร (Carbon Footprint for Organization หรือ Corporate
Carbon Footprint: CCF) เปนการรับรองข้อมูลปริมาณการปลอยก๊าซเรือนกระจกที่เกิดจากการ
ดำเนินงานและกิจกรรมตาง ๆ ขององค์กรในช่วงระยะเวลา 1 ป โดยพิจารณาจาก 3 สวนหลัก คือ
(1) ปริมาณการปลอยก๊าซเรือนกระจกทางตรง (Direct Emission) เช่น การเผาไหมเชื้อเพลิง การ
ขนสงจากยานพาหนะขององค์กร เปนตน (2) ปริมาณการปลอยก๊าซเรือนกระจกทางออมจากการใช้
พลังงาน (Energy Indirect Emissions) เช่น การซื้อพลังงานไฟฟา พลังงานความรอน พลังงานไอน้ำ
เปนตน และ (3) การคำนวณคารบอนฟุตพริ้นททางออม เช่น การเดินทางของพนักงานดวยพาหนะที่
ไมใช่ขององค์กร การใช้วัสดุอุปกรณตาง ๆ เปนตน ฉลากคารบอนฟุตพริ้นทขององค์กรมีอายุการ
รับรองเปนระยะเวลา 1 ป
3. ฉลากลดคารบอนฟุตปริ้นทของผลิตภัณฑ หรือ ฉลากลดโลกรอน คือ ฉลากที่แสดงวา
ผลิตภัณฑไดผานการประเมินคารบอนฟุตพริ้นทของผลิตภัณฑ และสามารถลดการปลอยก๊าซเรือน
กระจกของผลิตภัณฑไดตามเกณฑที่กำหนด ซึ่งเปนการประเมินการปลอยก๊าซเรือนกระจกตลอด
วัฏจักรชีวิตของผลิตภัณฑ โดยเปรียบเทียบคารบอนฟุตพริ้นทของผลิตภัณฑในปปจจุบันกับปฐาน ซึ่ง
ถือวาเปนฉลากที่มีบทบาทสำคัญตอการลดก๊าซเรือนกระจกของกระบวนการผลิตสินค้า
4. ฉลากคูลโหมด (Cool Mode) เปนฉลากที่มอบใหกับเสื้อผา หรือผลิตภัณฑที่มีคุณสมบัติ
พิเศษในการซับเหงื่อและระบายความรอนไดดี ทำใหสวมใสสบาย ไมรอนอบอาว สามารถสวมใสใน
อาคารหรือหองที่มีอุณภูมิเครื่องปรับอากาศ 25˚C ไดโดยไมรูสึกอึดอัด เนื่องจากวัสดุที่ใช้ในการตัด
เย็บเปนผาที่มีการพัฒนาใหมีคุณสมบัติพิเศษในการซับเหงื่อจากผิวหนังและระเหยออกจึงช่วยรองรับ
การเปลี่ยนพฤติกรรมของผูบริโภคที่ตองการมีสวนช่วยลดการใช้กระแสไฟฟาจากเครื่องปรับอากาศ
129
3.8 สถานการณปญหาขยะในประเทศไทยที่เกิดมาจากการใช้เทคโนโลยี
เมื่อประชากรของประเทศไทยเพิ่มขึ้น ความตองการใช้ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมมี
มากตามไปดวย สิ่งแวดลอมของประเทศไทยกำลังเข้าสูสภาวะที่ตองการการแก้ไข ปรับปรุง และ
อนุ ร ั ก ษ เมื ่ อ มนุ ษ ย ม ี ค วามรู ด า นวิ ท ยาศาสตร แ ละเทคโนโลยี ม ากขึ ้ น มนุ ษ ย ไ ด น ำความรู ม า
ประกอบการตัดสินใจเพื่อนำทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมมาใช้สรางสิ่งอำนวยความสะดวก
ใหกับตนเอง เพื่อสรางความเจริญก้าวหนา มีสิ่งอำนวยความสะดวกมากมายเกิดขึ้น นำเข้าเทคโนโลยี
จากตางประเทศหลายดาน จนลืมรักษาความสมดุลของสิ่งแวดลอมรอบตัว ความเจริญก้าวหนากลับ
สงผลกระทบทางลบกับทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม อาทิเช่น ปญหาการแปรปรวนของ
อุณหภูมิโลก โลกมีอุณหภูมิรอนขึ้น ความเสื่อมของทรัพยากรธรรมชาติ ภัยธรรมชาติเกิดรุนแรง
รวมทั้งมลพิษสิ่งแวดลอมที่เกิดขึ้นและสงผลกระทบกลับมายังคุณภาพชีวิตของมนุษย และการ
ดำรงชีวิตของสิ่งมีชีวิตอื่นดวย สำหรับประเทศไทย หนวยงานที่รับผิดชอบดานทรัพยากรธรรมชาติ
และสิ่งแวดลอม คือ กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม มีหนวยงานที่รับผิดชอบเกี่ยวกับ
สิ่งแวดลอมในสังกัด ไดแก่
1. สำนักงานรัฐมนตรีกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม
2. สำนักงานนโยบายและแผนทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม
3. กรมสงเสริมคุณภาพสิ่งแวดลอม
4. กรมปาไม
5. กรมทรัพยากรธรณี
137
6. กรมทรัพยากรน้ำบาดาล
7. องค์การสวนสัตวในพระบรมราชูถัมภ
8. องค์การบริหารจัดการก๊าซเรือนกระจก (องค์การมหาชน)
9. สำนักงานปลัดกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม
10. กรมควบคุมมลพิษ
11. กรมอุทยานแหงชาติ สัตวปา และพันธุพืช
12. กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝง
13. กรมทรัพยากรน้ำ
14. องค์การอุตสาหกรรมปาไม
15. องค์การสวนพฤกษศาสตร
16. สำนักงานพัฒนาเศรษฐกิจจากฐานชีวภาพ (องค์การมหาชน)
ข่าวดานสิ่งแวดลอมของประเทศไทยที่ติดอันดับ 1 คือข่าวมลพิษสิ่งแวดลอม ซึ่งเปนข้อมูล
จากกรมควบคุมมลพิษ กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม (2560) พบวา มลพิษทางดาน
ขยะสงผลตอการใช้ชีวิตของมนุษย การดำรงชีวิตของสัตว มีผลกระทบตอสังคม ชุมชน และเศรษฐกิจ
10 ปที่ผานมาประเทศไทยใช้ถุงพลาสติกจำนวนมาก มีบรรจุภัณฑเพิ่มขึ้นมากมายและหลากหลาย
คนสวนใหญใช้ครั้งเดียวแลวทิ้ง ไมนำกลับมาใช้ใหม หรือรีไซเคิล ทำใหขยะที่เกิดจากถุงพลาสติกสงผล
กระทบตอการจัดการ เมื่ออยูในน้ำทำใหสัตวน้ำเข้าใจผิดคิดวาเปนอาหาร สัตวน้ำกินลงไปตายในที่สุด
เมื่ออยูในทะเลทำใหสัตวทะเลกินเข้าไปตายเช่นกัน ทำใหหนวยงานที่เกี่ยวข้องดูแลตองออกมาตรการ
และแก้ปญหาขยะทะเลและพลาสติกใช้ครั้งเดียวทิ้งอยางจริงจังของรัฐบาล ควบคู่กับการสรางการ
รับรูใหกับประชาชนทั่วประเทศและนักทองเที่ยวตางชาติอยางตอเนื่อง สงผลใหประเทศไทยสามารถ
ปรับอันดับประเทศที่มีขยะทะเลสูงสุดในโลกในอับดับ 6 ลงมาอยูที่อันดับ 10 ไดสำเร็จ ถือวาเปน
สัญญาณที่ดีจากการแก้ปญหาขยะทะเลและและพลาสติกใช้ครั้งเดียวทิ้งของไทย ดูไดจากการที่
ภาคเอกชนที่เข้ารวมเปนพันธมิตรกับภาครัฐงดและหยุดแจกจ่ายถุงพลาสติกในหางสรรพสินค้า
ศูนยการค้า และตลาดสด ที่จะเริ่มอยางเข้มข้นในวันที่ 1 มกราคม 2563 โดยออกมาตรการยกเลิก
การใช้ถุงพลาสติก มีนโยบายการจัดการขยะพลาสติก พ.ศ. 2561-2573 ที่มีเปาหมาย คือ การลดการ
ใช้พลาสติกแบบใช้ครั้งเดียวทิ้ง ภายในป 2565 ดวยการใช้วัสดุทดแทนที่เปนมิตรตอสิ่งแวดลอม และ
การนำขยะพลาสติกกลับมาใช้ประโยชน รอยละ 100 ภายในป 2570 ซึ่งนายวราวุธ ศิลปอาชา
138
รัฐมนตรีวาการกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม ไดหารือรวมกับหางสรรพสินค้าและ
รานสะดวกซื้อรายใหญรวม 43 แหง ซึ่งจะมีการรณรงค์เรื่องสิ่งแวดลอมมาโดยตลอด การรณรงค์เรื่อง
การใช้พลาสติก สูกับปญหาขยะพลาสติก โดยพุงเปาไปยังพลาสติกประเภทใช้ครั้งเดียวแลวทิ้ง
ปจจุบันหลายประเทศเริ่มพบกับปญหาขยะลนประเทศ จากการใช้พลาสติกที่ฟุมเฟอยใช้เพียงครั้ง
เดียวทิ้ง และการจัดการกับขยะที่ไมมีประสิทธิภาพ เพราะพลาสติกเปนวัสดุที่ตองใช้เวลาในการยอย
สลายถึง 450 ป นี่จึงเปนสาเหตุที่ทำใหขยะลนและลงสูทะเลมากขึ้นอยางตอเนื่อง ยกตัวอยางในป
2563 มีขยะไหลผานปากแมน้ำลงอาวไทยเฉลี่ย 25,741 ชิ้น/วัน นับวาเปนปริมาณที่เยอะมาก ขยะ
พลาสติกสวนใหญเปนพลาสติกแผนบาง เช่น ถุงพลาสติก จัดเปนพลาสติกแผนบางมีปริมาณมากถึง
รอยละ 62 (ภาพที่ 3.12) รวมทั้งขยะที่พบมากในทะเล เช่น ถุงพลาสติก เศษโฟม ถุงพลาสติกหูหิ้ว
ขวดเครื่องดื่ม หอบรรจุอาหาร เปนตน ขยะเหลานี้เปนตนเหตุของปญหาการตายของสัตวในทองทะเล
ทั่วโลก
110000
108000
106000
ปริมาณขยะติดเชื้อ (กิโลกรัม)
104000
102000
100000
98000
96000
94000
92000
90000
28กค64 29กค64 30กค64 31กค64 1สค64
วัน เดือน ป< ที่เก็บขBอมูล
ภาพที่ 3.14 แนวโนมปริมาณขยะติดเชื้อในช่วงในช่วงการแพรระบาดของเชื้อไวรัสโควิด-19
มาจาก: สำนักสิ่งแวดลอม กรุงเทพมหานคร (2564)
เมื่อขยะมูลฝอยที่เปนสาเหตุหนึ่งของการเกิดก๊าซเรือนกระจก ที่สงผลกระทบตออุณหภูมิของ
โลกสูงขึ้น เมื่ออุณหภูมิสูงขึ้น สิ่งมีชีวิตและสิ่งแวดลอมหลายชนิดไมสามารถปรับตัวในสภาพอุณหภูมิ
สูงได อาจทำใหลดจำนวนลงหรือสูญพันธุในที่สุด สำหรับประเทศไทย พอเข้าช่วงฤดูรอน จะมี
การพยากรณอากาศ จากกรมอุตุนิยมวิทยา ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ (ภาคอีสาน) มักมีอุณหภูมิสูงถึง
40 องศาเซลเซียส สาเหตุจากอุณหภูมิที่สูงจนเกินอุณหภูมิของรางกายมนุษยและสิ่งมีชีวิตอื่นทำให
เกิดการเจ็บปวยจนเสียชีวิตในที่สุด
ในขณะที่กลไกทางธรรมชาติและสิ่งแวดลอมสำหรับควบคุมอุณหภูมิโลกจากดวงอาทิตย
มีกลไกการทำงานคือ ดวงอาทิตยจะใหพลังงานแสงทะลุชั้นบรรยากาศของโลกลงมายังพื้นดิน มีการ
ปลอยพลังงานความรอนออกไปทั่วพื้นผิวโลก โดยที่โลกมีกลไกในการถายเทพลังงานความรอน
กลับยังชั้นบรรยากาศ เกิดการหมุนเวียนอยูในน้ำทะเล ทำใหระดับความรอนของโลกอยูในระดับ
สมดุล เมื่อสมดุลถูกทำลาย โดยก๊าซเรือนกระจก ที่มีปริมาณมาก ลอยขึ้นไปอยูบนชั้นบรรยากาศของ
โลก แลวดูดซับความรอนเอาไวไมสะทอนกลับออกไปภายนอกโลก ความรอนจะสะสมอยูที่ชั้น
บรรยากาศอยางตอเนื่องเปนเวลานาน จนทำใหโลกรอนขึ้น การเกิดสภาวะโลกรอนยังมีผลกระทบตอ
สภาพภู ม ิ อ ากาศของโลกไปด ว ย ทราบได จ ากปรากฏการณ เ อลนี โ ญ (El Nino) และ ลานี ญ า
(La Nina) อมร (2564) ไดอธิบายไววา ปรากฏการณเอลนีโญ (ภาพที่ 3.17) เกิดการเปลี่ยนแปลงของ
กระแสลมเปลี่ยนทิศทาง ทำใหกระแสน้ำอุนพัดเข้าหาชายฝงตะวันตกของประเทศเปรู ซึ่งเปนทิศทาง
ตรงกันข้ามกับการไหลเวียนของกระแสลมปกติ สงผลกระทบทางลบตอภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียง
ใตและออสเตรเลีย เกิดความแหงแลง ฝนไมตก นอกจากนี้ การเปลี่ยนแปลงทิศทางการไหลของ
กระแสน้ำอุนยังสงผลตอกระแสน้ำเย็นใตมหาสมุทรไมสามารถลอยตัวขึ้นมาไดตามปกติ ทำใหชายฝง
ของประเทศเปรู สูญเสียความอุดมสมบูรณทางทะเลที่สำคัญ และรายไดจำนวนมากของชาวประมง
ทองถิ่นดวย ในขณะที่ปรากฏการณลานีญา เปนปรากฏการณที่เกิดสลับกันกับเอลนีโญ โดยกระแส
ลมสิ นค้ าที ่ พั ดไปทางทิ ศตะวั นออกมี กำลั ง แรงกว าปกติ ส ง ผลกระทบทางลบต อภู มิ ภาคเอเชี ย
ตะวันออกเฉียงใตและออสเตรเลีย มีระดับน้ำทะเลและปริมาณน้ำฝนสูง ทำใหสภาพอากาศแปรปรวน
รุนแรง และในทางกลับกัน ตอนเหนือของทวีปอเมริกาใต เกิดความแหงแลงอยางรุนแรง และแนนอน
วา ปรากฏการณดังกลาว จะสงผลกระทบตอระบบนิเวศของโลกอยางรุนแรง
146
สรุปทายบท
มนุษยมีความสัมพันธกับสิ่งมีชีวิตอื่นและสิ่งแวดลอมอยางแยกจากกันไมได คือ มนุษยไม
สามารถดำรงชีวิตและมีคุณภาพชีวิตที่ดีไดหากไมมีสิ่งมีชีวิตอื่นและสิ่งแวดลอมที่สมบูรณ ตั้งแตอดีต
จนถึงปจจุบัน เมื่อมีการกำเนิดก่อเกิดสิ่งมีชีวิตชนิดตาง ๆ และมนุษยขึ้นบนโลก แตละพื้นที่มีบริบท
ของระบบนิเวศที่แตกตางกัน มีการเปลี่ยนแปลงไปตามสภาพสิ่งแวดลอมที่เปลี่ยนไปตามธรรมชาติ
เกิดเปนวิวัฒนาการ การเรียนรูวิวัฒนาการทำใหมนุษยไดทราบองค์ความรูทางดานวิทยาศาสตร
ชีวภาพทุกสาขา เพื่อเปนแนวทางในการศึกษาวิจัยและสรางเทคโนโลยีที่เปนประโยชนตอมนุษยและ
สิ่งมีชีวิต ดวยวิธีการที่เปนมิตรกับสิ่งแวดลอม ทำใหทราบข้อมูลทางดานพันธุศาสตรและอณูโมเลกุล
มีโอกาสยอนอดีตไปค้นหาบรรพบุรุษของตนเองตามหลักฐานที่เหลือไวใหค้นพบ คือ ลักษณะรูปราง
หัวกะโหลก และโครงกระดูก การค้นพบมนุษยวานรซึ่งเปนบรรพบุรุษของมนุษยปจจุบัน เราเรียกเขา
วา ปาลูซี่ ชื่อวิทยาศาสตรของมนุษย คือ Homo sapiens มนุษยมีความสัมพันธกับสิ่งแวดลอม
แตกตางกันไปตามยุคและความก้าวหนาของวิทยาศาสตรและเทคโนโลยี โดยยุคแรก มนุษยอยูรวมกับ
ธรรมชาติและสิ่งแวดลอม มนุษยยุคนี้มีการดำรงชีวิตอยูภายใตกฎเกณฑของธรรมชาติและสิ่งแวดลอม
ยุคที่สอง มนุษยตอตานธรรมชาติและสิ่งแวดลอม มนุษยยุคนี้ทำการดัดแปลงธรรมชาติ เปลี่ยนสภาพ
สิ่งแวดลอม เพื่อการดำรงชีวิตของตนเอง และยุคปจจุบัน หลังเกิดการปฏิวัติอุตสาหกรรม มนุษยสราง
ปญหามลพิษใหกับธรรมชาติและสิ่งแวดลอม มนุษยและสิ่งมีชีวิตอื่นกับสิ่งแวดลอมจะอยูรวมกันอยาง
สมดุลไดดวยกลไกความสัมพันธเชิงระบบ สิ่งมีชีวิตทั้งหลายตองพึ่งพาอาศัยสิ่งแวดลอมเพื่อที่อยูอาศัย
และแหลงอาหาร ในขณะที่มนุษยตองพึ่งพาอาศัยสิ่งมีชีวิตอื่นและสิ่งแวดลอม เพื่อปจจัย 4 และปจจัย
เสริมสำหรับการดำรงชีวิตและสนับสนุนคุณภาพชีวิตที่ดี มนุษยตองคำนึงถึงคุณประโยชนของสิ่งมีชีวิต
อื่นและสิ่งแวดลอม ไมนำมาใช้จนเกิดความเสียหาย และเกิดการเสียสมดุลของสิ่งแวดลอมไป เพราะ
สิ่งแวดลอมเสื่อมโทรมจะสงผลโดยตรงตอการดำรงชีวิตของมนุษย และกระทบกับการใช้ชีวิตของ
สิ่งมีชีวิตอื่นดวย สิ่งมีชีวิตแตละชนิดรวมทั้งมนุษยที่อยูบนโลกใบนี้ มีวิวัฒนาการ มีการเปลี่ยนแปลง
หรือการปรับตัวไปตามสภาพแวดลอมเพื่อความอยูรอดและขยายพันธุ โดยรูปแบบการปรับตัวมีดังนี้
คือ 1. การปรับตัวทางรูปรางลักษณะปรากฏหรือทางสัณฐาน 2. การปรับตัวทางสรีรวิทยา และ
3. การปรับตัวทางพฤติกรรม สำหรับในประเทศไทย เมื่อมนุษยมีการนำเทคโนโลยีมากมายเข้ามาใช้
เพื่ออำนวยความสะดวกใหกับตนเอง จนเกิดความไมสมดุลกับธรรมชาติและสิ่งแวดลอม ปรากฏการณ
ทางธรรมชาติ เ กิ ดการเปลี ่ ยนแปลงไป เป นผลจากมลพิ ษด านต า ง ๆ ที ่ เ กิ ดจากกิ จกรรมการใช้
147
แบบฝกหัดทายบทที่ 3
1. การเรียนรูเกี่ยวกับวิวัฒนาการของมนุษย สิ่งมีชีวิตตาง ๆ บนโลก มีความสำคัญอยางไรตอมนุษย
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
2. จงเปรียบเทียบการใช้ชีวิตของมนุษยและความสัมพันธกับสิ่งแวดลอมในแตละยุค
ลักษณะปรากฏ ยุคมนุษยอยูรวมกับ ยุคมนุษยตอตาน ยุคที่มนุษยสรางปญหา
ธรรมชาติและ ธรรมชาติและ มลพิษใหกับธรรมชาติ
สิ่งแวดลอม สิ่งแวดลอม และสิ่งแวดลอม
การดำรงชีวิต
แหลงที่มาของปจจัย 4
สิ่งอำนวยความสะดวก
กิจกรรมทางการเกษตร
กิจกรรมทาง
อุตสาหกรรม
ความก้าวหนาทาง
วิทยาศาสตรและ
เทคโนโลยี
การเงิน
150
ความสัมพันธระหวาง
มนุษยกับมนุษย
ความสัมพันธระหวาง
มนุษยกับสิ่งมีชีวิตอื่น
มลพิษสิ่งแวดลอม
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
5.
เอกสารอางอิง
กิตติพัฒน อุโฆษกิจ. (2561). พันธุศาสตร. พิมพครั้งที่ 3. กรุงเทพฯ: สำนักพิมพมหาวิทยาลัย
ธรรมศาสตร.
คณะกรรมการวิชาการสิ่งแวดลอม เทคโนโลยีและชีวิต. (2557). สิ่งแวดลอม เทคโนโลยีและชีวิต.
พิมพครั้งที่ 11. กรุงเทพฯ: มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร.
จิราภรณ คชเสนี. มนุษยกับสิ่งแวดลอม. (2540). กรุงเทพฯ: สำนักพิมพแหงจุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย.
ชยันต ตันติวัสดาการ, ชโลทร แก่นสันติสุขมงคล, นิรมล สุธรรมกิจ, บัณฑูร เศรษฐศิโรตม, ศุภกร
ชินวรรโณ, สิริลักษณ เจียรากร, อดิศร อิศรางกูร ณ อยุธยา และ อำนาจ ชิดไธสง. (2556). รับมือ
โลกรอนก่อน 4 องศา: สิ่งที่ประเทศไทยทำได. กรุงเทพฯ: บริษัท วิกิ จำกัด.
ธนิก เลิศชาญฤทธ. (2548). วิวัฒนาการของมนุษย. เอกสารคำสอน รายวิชา 300 214 Human
Evolution. มหาวิทยาลัยศิลปากร.
วิจิตตราภรณ สุขเจริญ, พิชชากร ตั้งอารมณสุข, มุกตาภา สนธิอัชชรา, กชพร ไวทยกุล, จิรายุ
เศวตไกรพ, จิดาภา ภูพงศเพ็ชร, รตรัฐ เข่งคุ้ม, ศักรินทร ภูผานิล และ ศราวุธ ลาภมณีย. (2563).
การศึกษามาตรการจัดการปญหาฝุนละอองขนาดไมเกิน 2.5 ไมครอน ของประเทศไทยตาม
แนวทางองค์การอนามัยโลก. วชิรเวชสารและวารสารเวชศาสตรเขตเมือง. 64(5): 345-356.
วิทยากร เชียงกูล. (2558). สิ่งแวดลอม-ระบบนิเวศสังคมที่ทุกคนควรรู. กรุงเทพฯ: สำนักพิมพแสง
ดาว จำกัด.
ลาวัณย วิจารณ. (2559). สิ่งแวดลอมศึกษา: แนวทางสูการปฏิวัติ. ปทุมธานี: สำนักพิมพมหาวิทยาลัย
รังสิต.
ศู น ย เ ครื อ ข่ า ยการจั ด การสารและของเสี ย อั น ตราย สถาบั น วิ จ ั ย สภาวะแวดล อ ม จุ ฬ าลงกรณ
มหาวิทยาลัย. (2558). เหมืองสีเขียวเพื่อการพัฒนาอยางยั่งยืน. กรุงเทพฯ: บริษัท เอสทีซี มีเดีย
แอนด มาเตติ้ง จำกัด.
สถาบันระหวางประเทศเพื่อการค้าและพัฒนา (องค์การมหาชน). (2557). การพัฒนาศักยภาพการ
ผลิตและสงออกสินค้าและบริการสิ่งแวดลอม. กรุงเทพฯ: บริษัท ออนปา จำกัด.
สำนักความรวมมือดานทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมระหวางประเทศ สำนักงานปลัดกระทรวง
ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม. (2556). อนาคตที่เราตองการ (The future we want).
กรุงเทพฯ: บริษัทอมรินทรพริ้นติ้งแอนดพับลิซซิ่ง จำกัด (มหาชน)
153
สำนักงานนโยบายและแผนทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและ
สิ่งแวดลอม. (2557). ความรูเบื้องตนเกี่ยวกับการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศและมรดกโลก.
กรุงเทพฯ: บริษัท โมโนกราฟ สตูดิโอ จำกัด.
Jacquelyn A. Ottman (2554). Green Marketing พิ ม พ เ ขี ย วการตลาดวิ ว ั ฒ น โ ลก [The new
rules of green marketing] (วีระ มานะรวยสมบัติ, แปล). กรุงเทพฯ: บริษัท เออารไอพี จำกัด
(มหาชน).
Stringer, C.B. (2016). The origin and evolution of Homo sapiens. Philosophical
Transactions of The Royal Society B Biological Sciences. 371: 1-12.
Wiig, Q., Aars, J. and Born, E.W. (2008). Effects of climate change on polar bears. Science
Progress. 91: 151-173.
154
เอกสารอางอิงอิเล็กทรอนิกส
กรมควบคุมมลพิษ กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม. (2560). ยุทธศาสตรการจัดการ
มลพิ ษ 20 ป และแผนการจั ด การมลพิ ษ พ.ศ. 2560-2564 [ออนไลน ]. แหล ง ที ่ ม า:
https://www.pcd.go.th/wp-content/uploads/2020/04/pcdnew-2020-04-23_03-41-
12_505896.pdf วันที่สืบค้น 3 เมษายน 2563.
กรมควบคุมมลพิษ กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม. (2565). คพ. เผยป 2564 ขยะมูล
ฝอยลดลง ขยะติดเชื้อและขยะอันตรายเพิ่มขึ้น แนะจัดการอยางถูกวิธี [ออนไลน]. แหลงที่มา:
https://www.pcd.go.th/pcd_news/20802/ วันที่สืบค้น 10 กุมภาพันธ 2565.
กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝง. (2566). ขยะพลาสติกในทะเลไทยใครวาเรื่องเล็ก [ออนไลน].
แหล ง ที ่ ม า: http://tcc.dmcr.go.th/thaicoastalcleanup/publicRelations/content/38
วันที่สืบค้น 5 เมษายน 2566.
กรมอนามัย กระทรวงสาธารณสุข. (2563). คู่มือฉบับประชาชน การเฝาระวัง PM 2.5 อยางไรให
ป ล อ ด ภ ั ย [อ อ น ไ ล น ]. แ ห ล ง ท ี ่ ม า : https://hia.anamai.moph.go.th/web-
upload/12xb1c83353535e43f224a 05e184d8fd75a/filecenter/PM2.5/book103.pdf
วันที่สืบค้น 9 มีนาคม 2566.
กลุมเฝาระวังฝุน จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย. (2562). เรียนรู อยูกับฝุน PM 2.5 [ออนไลน]. แหลงที่มา:
https://www.chula.ac.th/wp-content/uploads/2019/10/Chula-PM25.pdf วั น ที ่ ส ื บ ค้ น
9 มีนาคม 2566.
ปาริชาติ บุญเอก. (2564). สองสถานการณขยะพลาสติกช่วงโควิด-19กับความทาทายโรดแมพป65
[ออนไลน]. แหลงที่มา: https://www.bangkokbiznews.com/social/944120 วันที่สืบค้น 30
ธันวาคม 2564.
พัชรศักดิ์ อาลัย. (2562). ปรากฏการณฝุน PM 2.5 และแนวทางแก้ไขที่ยั่งยืน [ออนไลน]. แหลงที่มา:
http://dept.npru.ac.th/rdi/data/files/Arlai_News_PM2.5_Nov_2562.pdf วันที่สืบค้น 9
มีนาคม 2566.
สมิตานัน หยงสตาร. (2564). โควิดกับขยะติดเชื้อ 5 เรื่องของการจัดการโดย กทม. [ออนไลน].
แหลงที่มา: https://www.bbc.com/thai/thailand-58114065 วันที่สืบค้น 30 ธันวาคม 2564
155
บทที่ 4
ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม
4.1 บทนำ
มนุษยนำทรัพยากรธรรมชาติมาใช้เพื่อความอยูรอดในการดำรงชีวิต สรางปจจัย 4 คือ
อาหาร เครื่องนุงหม ยารักษาโรค และที่อยูอาศัย มนุษยยังอาศัยอยูรวมกับสิ่งแวดลอมทั้งที่มีชีวิตและ
ไมมีชีวิต ดังนั้นปฏิสัมพันธระหวางมนุษย ทรัพยากรธรรมชาติ และสิ่งแวดลอมจึงตองอยูในสภาวะ
สมดุ ล การเรี ย นรู ท รั พ ยากรธรรมชาติ การจั ด ประเภททรั พ ยากรธรรมชาติ แหล ง กำเนิ ด
ทรัพยากรธรรมชาติ การใช้ประโยชนจากทรัพยากรธรรมชาติ สาเหตุของการเกิดปญหาความเสื่อม
โทรม และแนวทางการแก้ไขปญหาทรัพยากรธรรมชาติ ลวนแลวแตมีความสำคัญตอการดำรงชีวิต
ของมนุษย มนุษยจะดำรงชีวิตอยูไดอยางลำบาก หากไมมีทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม ในขณะ
ที ่ ค วามก้ า วหน า ทางวิ ท ยาศาสตร แ ละเทคโนโลยี รวมทั ้ ง การพั ฒ นาประเทศทุ ก ด า น ต อ งใช้
ปจจัยพื้นฐานมาจากทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมภายในประเทศนั้น จะเห็นไดวาในยุคลา
อาณานิคม เปนยุคที่ประเทศที่มีอำนาจเข้ามาแยงชิงยึดพื้นที่ของประเทศผูแพ เมื่อเกิดการทำสงคราม
อาณานิคมที่ถูกยึดครองลวนแลวแตมีความมั่งคั่งทางทรัพยากรธรรมชาติ มีความหลากหลายทาง
ชีวภาพทั้งพืชและสัตว มีแรที่เปนสินค้าทำรายได ดังนั้นทรัพยากรธรรมชาติที่อุดมสมบูรณถือเปน
ทรัพยสินอันล้ำค่าของดินแดนประเทศนั้น หากปลอยใหทรัพยากรธรรมชาติเสื่อมโทรมเสียหายถือเปน
ความหายนะของคนในประเทศ การปลูกฝง สรางจิตสำนึกและความตระหนักถึงผลเสียที่เกิดจาก
ความเสื่อมโทรมของทรัพยากรธรรมชาติ เปนเรื่องสำคัญที่ผูบริหารประเทศ ตองใสใจในการรณรงค์ให
คนในประเทศรูและเข้าใจการอนุรักษทรัพยากรธรรมชาติใหยั่งยืนและอยูในความสมดุลไปพรอมกับ
การพัฒนาประเทศดวยวิทยาศาสตรและเทคโนโลยี โดยปฏิบัติตามหลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงของ
ในหลวงรัชกาลที่ 9 รวมทั้งการสรางและใช้เทคโนโลยีตองอยูบนพื้นฐานของความตองการของชุมชน
สังคม และบริบทของประเทศ เพื่อใหประชาชนในประเทศพึ่งพาตนเองใหมากที่สุด
158
4.2 ความหมายและความสำคัญของทรัพยากรธรรมชาติ
ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมมีความสำคัญตอการดำรงชีวิตของมนุษย ตั้งแตมนุษยเริ่ม
กำเนิดขึ้นมาบนโลก มนุษยใช้ชีวิตอยูกับธรรมชาติ ใช้ประโยชนจากธรรมชาติ เปนอาหาร เปนที่อยู
อาศั ย เป น เครื ่ อ งนุ ง ห ม เป น ยารั ก ษาโรค เป น ต น ในป จ จุ บ ั น สิ ่ ง ที ่ น า เป น ห ว งมากที ่ ส ุ ด คื อ
ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมมีไมเพียงพอตอความตองการของมนุษย รวมทั้งสิ่งแวดลอมเสื่อม
โทรมจากกิจกรรมของมนุษยดวย ดังนั้นจุดมุงหมายของการเรียนรูดานทรัพยากรธรรมชาติและ
สิ่งแวดลอมเพื่อการรักษาสมดุลของธรรมชาติและสิ่งแวดลอม ใหอยูคงเดิมเพื่อมนุษยไดนำมาใช้
ประโยชน ในการพัฒนาคุณภาพชีวิต สิ่งแวดลอมโลกกำลังเกิดการเปลี่ยนแปลงไปอยางรวดเร็ว
ซึ่งสิ่งแวดลอมเปนศาสตรที่ศึกษาเรื่องราวทางภูมิศาสตร ภูมิอากาศ ทรัพยากรธรรมชาติ ประชากร
ศึกษา นิเวศวิทยา วิทยาศาสตรสาขาตาง ๆ รวมทั้งปจจัยที่มีอิทธิพลหรือมีผลกระทบตอคุณภาพชีวิต
ของมนุษย ไมวาจะเปน สภาพเศรษฐกิจ สังคม การเมือง การเกิดมลพิษสิ่งแวดลอมและการบริหาร
จัดการ ปจจัยเหลานี้มีความสัมพันธกันอยางซับซ้อนเชื่อมโยงกันเปนเครือข่าย ดังนั้นการศึกษาวิจัย
เรื่องราวเกี่ยวกับสิ่งแวดลอมจำเปนตองมองในมุมที่หลากหลายมิติ และทำความเข้าใจแตละประเด็น
ไปพรอมกัน สิ่งแวดลอมจึงเปนศาสตรเชิงบูรณาการ มีขอบเขตกวาง มีความสำคัญตอมนุษยทั่วโลก
การเข้าใจความเปนไปของธรรมชาติ อยูรวมกับธรรมชาติไดอยางสมดุลและยั่งยืน ถือเปนเปาหมาย
หลักของการศึกษาสิ่งแวดลอมของมนุษย การเรียนรูสิ่งแวดลอมไมมีวันสิ้นสุด
4.2.1 ความหมายของทรัพยากรธรรมชาติ
ศศินา (2550) ไดอธิบายความหมายของ ทรัพยากรธรรมชาติ หมายถึง สิ่งที่เกิดขึ้นเองหรือมี
อยูแลวตามธรรมชาติ มนุษยนำมาใช้ประโยชนในดานใดดานหนึ่ง ไดแก่ ทรัพยากรดิน น้ำ อากาศ
สัตวปา ปาไม แรธาตุ พลังงาน ปะการังและชายฝง แสงอาทิตย เปนตน เพื่อการดำรงชีวิตของมนุษย
ทรัพยากรธรรมชาติเปนปจจัย 4 ในการดำรงชีวิตของพืชและสัตว ทรัพยากรธรรมชาติ เปนอาหาร
ที่อยูอาศัย ที่หลบภัย ในแง่เศรษฐกิจ ทรัพยากรธรรมชาติเปนปจจัยสำคัญในกระบวนการผลิต
เปนวัตถุดิบเริ่มตน การนำทรัพยากรธรรมชาติมาใช้ตองใช้ดวยความระมัดระวัง ประหยัดและไมใช้เกิด
ความจำเปน รวมทั้งตองมีแนวทางการอนุรักษทรัพยากรธรรมชาติไปพรอมกันดวย เพื่อความสมดุล
เมื่อมนุษยใหตนเองเปนจุดศูนยกลาง สิ่งตาง ๆ ที่อยูรอบตัวมนุษย อาจเปนสิ่งที่เกิดขึ้นเอง
ตามธรรมชาติ หรือเปนสิ่งที่มนุษยสรางขึ้นตาม เปนสิ่งไมมีชีวิตและสิ่งมีชีวิต ทั้งที่เปนรูปธรรมและ
159
4.3 ประเภทของทรัพยากรธรรมชาติ
ทรัพยากรธรรมชาติมีมากมายหลากหลายชนิด หากไมมีการจัดแบงกลุมของทรัพยากร
อาจจะยากตอการเลือกและนำมาใช้ประโยชนไดอยางถูกตองเหมาะสมตามคุณลักษณะเฉพาะของ
ทรัพยากรธรรมชาตินั้น ดังนั้น ศศินา (2550) และ คณะกรรมการวิชาการสิ่งแวดลอม เทคโนโลยีและ
ชีวิต (2557) ไดอธิบายถึงการจัดจำแนกทรัพยากรธรรมชาติตามลักษณะการใช้ประโยชน ดังนี้
160
1. ทรัพยากรธรรมชาติที่ใช้แลวไมหมดสิ้น
เปนทรัพยากรธรรมชาติที่ก่อกำเนิดมาก่อนมนุษย เมื่อมนุษยกำเนิดขึ้นบนโลกตองใช้
ทรัพยากรธรรมชาติประเภทนี้ เพื่อการดำรงชีวิต ทรัพยากรธรรมชาติบางประเภทหากมนุษยขาดไป
เพียงช่วงระยะเวลาสั้นอาจเสียชีวิตได แตบางประเภทขาดไดเปนระยะเวลานานหรือมีมากเกินความ
ตองการของมนุษย แตถาทรัพยากรธรรมชาติเหลานั้นถูกนำมาใช้ผิดวิธี หรือขาดการบำรุงรักษาใหคง
เดิม ทำใหคุณภาพของทรัพยากรธรรมชาตินั้นเกิดความเสื่อมโทรมลง จนไมเหมาะสมตอการนำมาใช้
งาน ซึ่งจะมีผลตอการดำรงชีวิตของมนุษยอยางแนนอน ทรัพยากรธรรมชาติประเภทนี้ คือ อากาศ น้ำ
ดิน แสงอาทิตย หากทรัพยากรธรรมชาติเหลานี้หมดไป มนุษยไมสามารถมีชีวิตรอดไดแนนอน
ทรัพยากรธรรมชาติเหลานี้มีใหฟรี ไมมีค่าใช้จ่าย ทำใหมนุษยรูสึกวาจะนำทรัพยากรธรรมชาติเหลานี้
มาใช้อยางไรได มีคุณค่าลดนอยลง จนเกิดปญหามลพิษสิ่งแวดลอมกับทรัพยากรธรรมชาติเหลานี้
2. ทรัพยากรธรรมชาติที่ใช้แลวหมดไป
เปนทรัพยากรธรรมชาติที่มีอยูอยางจำกัด ไดแก่ น้ำมันปโตรเลียม ก๊าซธรรมชาติ ถานหิน
ลิ ก ไนต แร ธ าตุ การเกิ ด ทรั พ ยากรธรรมชาติ ป ระเภทนี ้ ใ ช้ ร ะยะเวลายาวนาน จึ ง เป น
ทรัพยากร ธรรมชาติที่ใช้แลวหมดไป ไมสามารถทดแทนไดในระยะเวลาอันสั้น บางชนิดอาจดัดแปลง
หรือนำกลับมาใช้ใหมไดบาง เช่น แรธาตุ ถานหิน ถานลิกไนต เปนตน ทรัพยากรธรรมชาติเหลานี้มี
ความสำคัญนอยตอการดำรงชีวิตของมนุษย แตอำนวยความสะดวกในการดำรงชีวิต ช่วยผอนแรง
เพิ่มประสิทธิภาพการทำงานใหดีขึ้น ถาไมมีทรัพยากรธรรมชาติประเภทนี้มนุษยยังสามารถดำรงชีวิต
อยูได แตอาจจะใช้ชีวิตแบบลำบาก ไมสะดวกสบาย ทรัพยากรธรรมชาติประเภทนี้ตองใช้อยาง
ประหยัด มีวิธีนำมาใช้อยางถูกตองเหมาะสม และระมัดระวัง
3. ทรัพยากรธรรมชาติที่ใช้แลวสามารถสรางทดแทนได
เปนทรัพยากรธรรมชาติที่เกิดขึ้นใหมไดตลอดเวลา เมื่อมนุษยนำมาใช้ แลวรูจักบริหารจัดการ
รักษาหรือจัดการใหอยูในระดับที่มีความสมดุลกันตามธรรมชาติ หรือหากเสื่อมโทรมถูกทำลาย
สามารถช่วยกันอนุรักษฟนฟูขึ้นมาใหมได แตตองใช้ระยะเวลาเช่นกัน ทรัพยากรธรรมชาติประเภทนี้
คือ ปาไม สัตวปา พืชพรรณ สัตวน้ำ ทุงหญา ทรัพยากรธรรมชาติประเภทนี้เกี่ยวข้องกับการดำรงชีวิต
ของมนุษย เป นวั ตถุดิบในการสร างป จจัย 4 ทั ้งทางตรงและทางออม สรางความสะดวกสบาย
หากทรัพยากรธรรมชาติประเภทนี้ขาดแคลน เสื่อมโทรม ไมสมบูรณ อาจสงผลกระทบตอการมีชีวิต
อยูของมนุษย
161
4.4 ทรัพยากรน้ำ
น้ำเปนทรัพยากรธรรมชาติที่ฟาประทานมาใหแก่มนุษย สัตวและพืช น้ำมีความจำเปนตอการ
ดำรงชี ว ิ ต ของสิ ่ ง มี ช ี ว ิ ต บนโลก ถ า ปราศจากน้ ำ ปราศจากสิ ่ ง มี ช ี ว ิ ต คุ ณ สมบั ต ิ ข องน้ ำ คื อ เป น
ตัวทำละลายที่ดี น้ำยังเปนตัวกลางในการเกิดปฏิกิริยาเคมีทุกชนิดในกระบวนการเมตาบอลิซึมของ
รางกาย ปฏิกิริยาเคมีในรางกายเกือบทุกกระบวนการตองอาศัยน้ำ ไดแก่ การยอยอาหาร การดูดซึม
อาหาร การขับถายของเสียออกจากรางกาย น้ำที่เปนของเหลวในเลือด ทำหนาที่ขนสงอาหารและ
ออกซิเจนใหแก่เซลล ไมทำใหเลือดข้นหนืด นำของเสีย ก๊าซคารบอนไดออกไซด สารพิษและสารเคมี
ที่เปนอันตรายออกจากรางกาย โดยผานตับซึ่งเปนอวัยวะสำคัญในการทำลาย หรือเปลี่ยนแปลง
สารพิษดวยกลไกทางเคมี เปนอวัยวะที่ผลิตเอนไซมภายในรางกาย กระบวนการขับถายสารพิษเกิดขึ้น
รวมกับการขับถายทางปสสาวะและอุจจาระ น้ำยังช่วยควบคุมอุณหภูมิของรางกาย ช่วยรักษาระดับ
ความเปนกรดดางของเลือดและของเหลวในรางกาย น้ำช่วยระบายความรอนของรางกายในรูปของ
เหงื่อ รางกายมนุษยมีน้ำเปนสวนประกอบประมาณรอยละ 70 ในเลือดมีน้ำเปนองค์ประกอบรอยละ
92 ในสมองมีน้ำเปนองค์ประกอบรอยละ 85 ถาพิจารณาในแตละเซลลจะมีน้ำเปนองค์ประกอบรอย
ละ 60 นอกจากนี้น้ำเปนสวนประกอบสำคัญและจำเปนของเซลลทุกชนิด ไมวาจะเปนเซลลพืช และ
เซลลสัตว ทุกเซลลลวนประกอบดวยน้ำทั้งนั้น ในเซลลมนุษยและเซลลสัตวมีน้ำประมาณ 2 ใน 3 ของ
น้ำหนักรางกาย ในพืชบกมีน้ำประมาณรอยละ 50–75 ถาเปนพืชน้ำอาจมีน้ำมากกวารอยละ 95 โดย
น้ำหนัก ดังนั้น น้ำจึงเปนสิ่งที่ธรรมชาติสรางมาเพื่อมวลสิ่งมีชีวิตบนโลก น้ำที่อยูบนพื้นโลกมีอยู 3
สวน (ภาพที่ 4.1) น้ำมาจากแหลงน้ำทะเลและมหาสมุทรประมาณ 97% น้ำแข็งจากขั้วโลกเหนือและ
ขั้วโลกใตประมาณ 2.1% และน้ำจากใตดิน น้ำผิวดิน และน้ำในบรรยากาศ อีกประมาณ 0.63%
4.4.1 ประเภทของแหลงน้ำ
แหลงน้ำเปนบริเวณที่รองรับน้ำทั้งหมด ไมวาจะมาจาก ตนน้ำลำธาร หวย หนอง คลอง บึง
ทะเลสาบ น้ำใตดิน หรือ แมน้ำ แหลงน้ำสามารถจัดจำแนกได ดังนี้
1. แหลงน้ำผิวดิน ไดแก่ แมน้ำ ซึ่งประเทศไทยมีแมน้ำหลายสายไหลผาน ตัวอยางเช่น ภาคเหนือ มี
แม น ้ ำ ป ง แม น ้ ำ วั ง แม น ้ ำ ยม ภาคตะวั น ออกเฉี ย งเหนื อ มี แ ม น ้ ำ ชี แม น ้ ำ มู ล ภาคกลาง
มีแมน้ำเจ้าพระยา แมน้ำลพบุรี แมน้ำปาสัก ภาคตะวันตก มีแมน้ำแควนอย แมน้ำแควใหญ ภาค
ตะวันออก มีแมน้ำจันทบุรี แมน้ำบางประกง แมน้ำปราจีนบุรี แมน้ำระยอง แมน้ำเวฬุ ภาคใต
มีแมน้ำตาป แมน้ำปากจั่น แมน้ำตรัง เปนตน เขื่อนและอางเก็บน้ำ แบงตามภาคไดดังนี้ ภาคเหนือ
162
มี เ ขื ่ อ นเก็ บ น้ ำ จำนวน 9 แห ง เช่ น เขื ่ อ นภู ม ิ พ ล จั ง หวั ด ตาก (ภาพที ่ 4.2) และเขื ่ อ นกิ ่ ว ลม
จังหวัดลำปาง เปนตน ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ มีเขื่อนและอางเก็บน้ำจำนวน 12 แหง เช่น เขื่อนลำ
ตะคอง จังหวัดนครราชสีมา และเขื่อนอุบลรัตน จังหวัดขอนแก่น เปนตน ภาคกลาง มีเขื่อนและ
มนุษยทุกคนควรช่วยกันลดโอกาสการเกิดน้ำเนาเสียที่สามารถทำไดดวยตนเองและแนะนำวิธีการตอ
บุคคลในครอบครัวใหปฏิบัติตามได
4.4.4 แนวทางการอนุรักษทรัพยากรน้ำ
เมื่อน้ำมีความสำคัญและมีความจำเปนตอการดำรงชีวิตของมนุษย สัตวและพืช เราทุกคน
ควรช่วยกันอนุรักษน้ำไวใหอยูในสภาพดี ไมทำใหเกิดน้ำเนาเสียจากกิจกรรมหลากหลายที่ไดกลาวไว
ข้างตน แนวทางการอนุรักษทรัพยากรน้ำเหลานี้เปนเพียงข้อเสนอแนะ แตหากตองอาศัยความรวมมือ
จากทุกคนช่วยกันดูแลทรัพยากรน้ำดวยวิธีที่ตนเองสามารถทำได ซึ่งแนวทางการอนุรักษทรัพยากรน้ำ
มีดังนี้
1. มีกฎหมายควบคุมการทิ้งขยะลงสูแหลงน้ำ จากชุมชน จากโรงงานอุตสาหกรรม
2. รณรงค์ใหประชาชนรูจักการใช้น้ำอยางประหยัด วิธีการใช้น้ำในปริมาณที่เพียงพอตอ
กิจกรรม และใช้ใหเกิดประโยชนสูงสุด
3. ปลูกพืชใช้น้ำนอยตอจากการทำนา
4. การกักเก็บน้ำฝนไวใช้
5. มีการบริหารจัดการน้ำในชุมชน
6. ประหยัดน้ำ เช่น รองน้ำใสแก้วเวลาแปรงฟน ทอน้ำและก๊อกน้ำควรตรวจเช็คไมมีรอยรั่ว
หรือชำรุด อาบน้ำโดยใช้ฝกบัว ซักผาปริมาณมากในแตละครั้ง ใช้โถสุขภัณฑที่ผลิตดวยเทคโนโลยี
ประหยัดน้ำ อางลางมือมีเซนเซอรจำกัดปริมาณน้ำไหล
7. ช่วยกันปลูกตนไม อนุรักษปาไม
กรณีศึกษา การปองกันน้ำทวมและการบริหารจัดการน้ำทวมของสาธารณรัฐสิงคโปร อธิบาย
ไวโดย อินทนิล (2555) เนื่องจากเหตุการณน้ำทวมครั้งใหญของประเทศไทยในป พ.ศ. 2554 ที่ระดับ
น้ ำ ท ว มสู ง ครอบคลุ ม แทบทุ ก จั ง หวั ด ของประเทศไทย โดยเฉพาะจั ง หวั ด ในภาคกลาง รวมถึ ง
กรุงเทพมหานคร กรุงเทพฯนั้นเปนพื้นที่ที่เกิดน้ำทวมขังเปนประจำเมื่อถึงฤดูฝน มีการสรุปสาเหตุหลัก
ที่ทำใหเกิดน้ำทวมขังวา มาจากสภาพภูมิศาสตรที่เปนพื้นที่ราบลุม พื้นที่รองรับน้ำถูกถมเปนตึกอาคาร
สถานที่อยูอาศัยและที่ทำงาน ทำใหการระบายน้ำสูพื้นที่รองรับน้ำลดลง ซึ่งเหตุการณน้ำทวมไดสงผล
กระทบวงกวาง สรางความเสียหายตอชีวิต ทรัพยสินและวิถีชีวิตความเปนอยู รวมทั้งสงผลเสียหายตอ
เศรษฐกิจและรายไดในภาพรวมของประเทศ ที่สำคัญที่สุด ทุกครั้งที่เกิดน้ำทวม จะพบวามีขยะจำนวน
มากลอยและอุดตันปดกันทางไหลของน้ำ ซึ่งสงผลกระทบตอระบบนิเวศ เกิดน้ำเนาเสียที่มาจากการ
167
4.5 ทรัพยากรดิน
ประเทศไทยเปนประเทศที่ดินอุดมสมบูรณ อุดมไปดวยแรธาตุสารอาหารที่เหมาะแก่การ
เจริญเติบโตของพืชหลากหลายชนิด ดินจึงมีความสำคัญตอประชากรในประเทศไทย โดยเฉพาะ
เกษตรกรที่ตองทำการเพาะปลูกพืชทั้งไวรับประทานเองและค้าขาย ประเทศไทยเปนประเทศที่
สงออกสินค้าผลผลิตทางการเกษตรเปนจำนวนมาก นับไดวาอาชีพนี้สรางรายไดเข้าประเทศ และ
สนับสนุนดานเศรษฐกิจของประเทศอีกดวย ดินที่เหมาะตอการปลูกพืชมีองค์ประกอบ (ภาพที่ 4.5)
มีขั้นตอนกระบวนการเกิดดิน เริ่มตั้งแตหินและแรเกิดการผุพังสลายตัวไปตามกาลเวลาและปจจัยจาก
สภาพแวดลอมทางธรรมชาติ เกิดเปนวัตถุตนกำเนิดดิน เกิดกระบวนการการทำงานของสิ่งมีชีวิตใน
ดินและเกิดอินทรียวัตถุ สรางดิน (ภาพที่ 4.6) ซึ่งตองใช้เวลาพอสมควร ดังนั้นดินที่เหมาะสมตอการ
เจริญเติบโตของพืช มีสวนประกอบดังนี้คือ อินทรียวัตถุ 5% อนินทรียวัตถุ (แรธาตุ) 45% น้ำในดิน
25% อากาศในดิน 25% และสิ่งมีชีวิตและจุลินทรียกระจายอยูในดิน ดินแตละพื้นที่ในประเทศไทยมี
168
4.5.1 การจัดจำแนกเนื้อดิน
ข้อมูลเกี่ยวกับดิน อยูภายใตการดูแลของกรมพัฒนาที่ดิน หนวยงานนี้มีหนาที่สำรวจดิน
รวบรวมลักษณะของดิน ทำแผนที่และชนิดของดินแตละพื้นที่ รวมทั้งวินิจฉัยคุณภาพของดิน เพื่องาน
ดานการเกษตรและวิศวกรรม นอกจากดินจะใช้ในการปลูกพืชแลว ดินยังมีประโยชนตอมนุษยในงาน
ดานวิศวกรรมดวย อาทิเช่น การสรางที่อยูอาศัยบนดิน ใช้เปนวัสดุก่อสราง การถมที่ทำถนน การขุด
บอ สรางพื้นที่อางเก็บน้ำ การสรางโรงงานอุตสาหกรรมบนพื้นที่ดิน เปนตน ดินจึงตองไดรับการ
169
ประเมินความเปนไปไดในการนำมาใช้ในการเพาะปลูกและงานดานวิศกรรรม เพื่อรักษาใหดินอยูใน
สภาพที่ดีไมพังทลายหรือสูญเสียคุณสมบัติที่ดีไป ซึ่งการจัดจำแนกเนื้อดิน นักวิทยาศาสตรจะพิจารณา
จากแผนภูมิภาพเปอรเซ็นตของ ดินเหนียว ดินรวน ดินทราย เปนหลัก ตัวอยางเช่น ดินในพื้นที่ไหน
มีดินทรายแปง 40% ดินเหนียว 30% และดินทราย 30% เปน clay loam เรียกวา ดินรวนเหนียว
หากผูสนใจตองการข้อมูลเพิ่มเติมเกี่ยวกับดิน สามารถเข้าไปดูไดที่เว็บไซด https://www.ldd.go.th/
thaisoils_museum/INDEX.HTM จัดทำโดยสำนักสำรวจดินและวิจัยทรัพยากรดิน
4.5.2 การเปลี่ยนแปลงสภาพของดิน
จากการเปลี่ยนแปลงองค์ประกอบและธาตุที่อยูในดิน รวมกับการทำงานของสิ่งมีชีวิตและ
จุ ล ิ น ทรี ย ใ นดิ น ซึ ่ ง มี ผ ลทำให เ กิ ด การเปลี ่ ย นแปลงชนิ ด ของพื ช ที ่ ส ามารถเจริ ญ เติ บ โตไปด ว ย
การเปลี่ยนแปลงสภาพของดิน มีอยู 2 แบบ คือ
1. การเปลี่ยนแปลงขั้นตน เปนการเปลี่ยนแปลงสภาพของดินในพื้นที่ที่มีดินแตไมมีสิ่งมีชีวิต
ใดอาศัยอยู เช่น การเกิดภูเขาไฟระเบิด ทำใหมีหินละลายและแรธาตุอื่น ปกคลุมรวมกันทับถมกันอยู
แลวใช้ระยะเวลาเปลี่ยนสภาพเปนดินที่มีพืชเจริญเติบโตได พืชที่สามารถขึ้นได เปนพืชพวกหญา และ
มีสัตวเข้ามาอยู แลวค่อย ๆ เกิดพัฒนาการมีตนไมชนิดอื่นขึ้น จากการปลิวมาตามลม จากการติดตัว
สัตวมา จากแมลงและสัตวที่มีปกบิน จนกลายสภาพเปนปา เปนสาเหตุใหสภาพของดินเปลี่ยนแปลง
ไป
2. การเปลี่ยนแปลงขั้นที่ 2 เปนการเปลี่ยนแปลงสภาพของดินในขั้นตนถูกทำลายไปดวยภัย
ธรรมชาติ และกิจกรรมการทำเกษตรกรรม และกิจกรรมอื่นที่มนุษยสรางขึ้น เช่น ภัยธรรมชาติจากไฟ
ไหมปา อุทกภัย พายุพัด การนำพื้นที่ดินมาใช้เพื่อการเกษตรกรรม ปลูกพืช และเลี้ยงสัตว จนทำให
พืชและสัตวในพื้นที่นั้นไมมีที่อยูอาศัย พืชเดิมถูกทำลาย และอาจเกิดพืชชนิ ดใหมขึ้นมาแทน
สัตวบางชนิดสูญพันธุ โอกาสที่จะเกิดขึ้นมาใหมถือวายาก
4.5.3 ประโยชนของทรัพยากรดิน
ดินมีประโยชนมากมาย ตั้งแตใช้ในการทำการเกษตรกรรม เลี้ยงสัตว ใช้เปนที่ยึดเกาะของ
บานอาคารและที่อยูอาศัย เปนแหลงของตนน้ำและปาไม เปนแหลงกำเนิดปจจัย 4 คือ ปาไม พันธุพืช
นานาชนิด ประเทศใดมีพื้นที่ดินอุดมสมบูรณ สงผลใหประชากรในประเทศนั้นอยูดีกินดี เกิดความ
เจริญและความมั่นคงของชุมชน สังคม และประเทศชาติ เปนปจจัยเกื้อหนุนทรัพยากรอื่น ทั้งในแง่
ปริมาณและคุณภาพใหเพียงพอตอความตองการของผูบริโภค เปนทรัพยากรธรรมชาติที่ควรไดรับการ
170
1. รณรงค์ใหความรูแก่ประชาชนในประเทศเกี่ยวกับการนำดินมาใช้เพื่อประโยชนดาน
ตาง ๆ รวมทั้งวิธีการอนุรักษทรัพยากรดิน
2. ภาครัฐควรใหการสนับสนุนงบประมาณในการศึกษาวิจัยเกี่ยวกับดิน สิ่งแวดลอม และ
ผลกระทบครบทุกดาน
3. มีกฎหมายคุ้มครองการใช้พื้นที่ดินใหถูกตอง รวมทั้งตองมีหนวยงานรับผิดชอบการดูแล
การใช้ ด ิ น เพื ่ อ อำนวยความสะดวก ควรมี ผ ู เ ชี ่ ย วชาญประเมิ น การนำดิ น ไปใช้ ใ นงานด า น
ตาง ๆ ก่อนดำเนินการ
4. ปลูกฝงเยาวชนใหเห็นคุณค่าของดิน ใหข้อมูลเกี่ยวกับโครงการพระราชดำริของในหลวง
รัชกาลที่ 9 และช่วยกันปลูกตนไมเพื่อรักษาดินใหคงสภาพเดิม
ตัวอยางการอนุรักษทรัพยากรดิน ใหเหมาะกับการเพาะปลูกในระยะยาว เปนรูปแบบในการ
ทำเกษตรยั่งยืน อธิบายไวโดย พิชญและดาวจรัส (2561) พิชญ และ อุทาน (2562) และ พิชญ และ
คณะ (2564) ได ทำงานวิ จ ั ย เชิ ง พื ้ น ที ่ ก ารปลู ก มั น เทศ (ภาพที ่ 4.7) อำเภอบางประหั น จั ง หวั ด
พระนครศรีอยุธยา การลงพื้นที่พูดคุยกับเกษตรกรปลูกมันเทศ ทำใหทราบวา เกษตรกรมีการใช้
ปุ ยเคมี สารฆ่ า แมลงและสารฆ่ า วั ชพื ช เมื ่ อทำการเก็ บตั วอย า งดิ นไปวิ เ คราะห คุ ณภาพ พบว า
คุ ณลั กษณะดิ นทางกายภาพอยู ใ นระดั บต่ ำ ธาตุ อาหารในดิ น เช่ น ไนโตรเจน ฟอสฟอรั ส และ
โพแทสเซียมมีปริมาณต่ำมากเมื่อเทียบกับดินปลูกพืช จึงไดทำการทดลองโดยการปรับสภาพดินดวย
การใช้ปุยมูลไสเดือนดินที่ไดจากเศษวัสดุเหลือทิ้งในแปลงปลูกมันเทศ เทียบกับการปลูกแบบเดิมตาม
วิธีของเกษตรกรที่เคยทำมา จากนั้นนำดินทั้ง 2 พื้นที่ไปตรวจสอบคุณสมบัติของดินปลูกพืช พบวา
ดินแปลงปลูกมันเทศที่ใช้ปุยมูลไสเดือนดินมีคุณภาพดีเทียบเทากับดินปลูกพืช ในขณะที่ดินแปลงปลูก
มันเทศที่ใช้ปุยเคมีมีคุณภาพต่ำ รวมทั้งผลผลิตของมันเทศที่ไดจะมีน้ำหนักเฉลี่ยมากกวา ดินแปลง
ปลูกมันเทศที่ใช้ปุยเคมี อีกดวย จะเห็นไดวา การใช้ปุยมูลไสเดือนดิน ซึ่งเปนปุยอินทรียช่วยปรับปรุง
คุณภาพดินใหดีขึ้น เมื่อดินดีผลผลิตพืชดี รวมทั้งลดความเสี่ยงของการรับสารเคมีเข้าทางระบบ
ทางเดินหายใจของเกษตรกร สงผลตอสุขภาพและคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้นดวย
172
4.6 ทรัพยากรปาไม
การเจริญเติบโตของตนไมตั้งแต เมล็ดงอกตองการน้ำและออกซิเจนจากอากาศ เมื่อแตกใบ
ออนตองการแสงแดด เจริญเติบโตเปนตนไมใหญตองการน้ำ ออกซิเจนจากอากาศ และแสงแดด เพื่อ
ช่วยในการสังเคราะหดวยแสง สะสมสารอาหารเพื่อการเจริญเติบโตที่สมบูรณและแข็งแรง ตานทาน
ตอโรคพืชและแมลงศัตรูพืชได เมื่อตนไมแตละชนิดเจริญเติบโตอยูในพื้นที่เดียวกันเปนบริเวณกวาง
ทำใหเกิดชุมชนตนไมจึงเรียกวา ปา โดยปาแตละพื้นที่จะเรียกตามชนิดพันธุไมหลักที่ขึ้นจำนวนมากใน
บริ เ วณนั ้ น ระดั บ ความสู ง ของพื ้ น ที ่ น ั ้ น ห า งจากระดั บ น้ ำ ทะเลและปริ ม าณน้ ำ ฝน ป า ไม เ ป น
ทรัพยากรธรรมชาติที่สำคัญ เปนแหลงวัตถุดิบในการสรางปจจัย 4 ตนไมเปนลำดับแรกของหวงโซ่
อาหารและสายใยอาหาร เนื่องจากเปนผูผลิต หากปาไมถูกทำลายจะสงผลกระทบตอสิ่งแวดลอมอื่น
เช่น สัตวปาไมมีที่อยูอาศัย ที่หลบภัย และอาจสูญพันธุไปในที่สุด ดินจะขาดตนไมช่วยยึดหนาดินไว
และเมื่อฝนตกลงมาปริมาณมาก น้ำฝนจะชะลางความอุดมสมบูรณบริเวณหนาดินไป ทำใหดินเสื่อม
คุณภาพ รวมทั้งขาดตนไมช่วยดูดซับน้ำไวเกิดน้ำปาไหลทวมพื้นที่บานเรือนเสียหาย พอฤดูแลงไมมี
น้ำซึมใตดินไวหลอเลี้ยงตนน้ำลำธาร ทำใหแมน้ำมีปริมาณน้ำนอย สงผลกระทบทางลบตอเศรษฐกิจ
และสังคม เช่น ขาดแคลนน้ำในการทำการเกษตร ปศุสัตว โรงงานอุตสาหกรรม การผลิตกระแสไฟฟา
เปนตน อากาศเกิดมลพิษ เพราะตนไมเปนตัวช่วยดูดก๊าซคารบอนไดออกไซดและปลอยก๊าซออกซิเจน
ออกมา หากไมมีตนไม ในอากาศจะมีก๊าซคารบอนไดออกไซดในปริมาณมาก ลอยขึ้นสูชั้นบรรยากาศ
สงผลใหเกิดปรากฏการณเรือนกระจก
173
ชนิดพันธุไมที่ สำคัญ ไดแก่ เต็ง รัง เหียงพลวง กราด พะยอม ติ้ว แตว มะค่า ประดูแดง มะขามปอม
มะกอก ผักหวาน สมอไทย ตะแบก เลือดแสลงใจ เปนตน สวนไมพื้นลางเปนหญา หญาเพ็ก ปรง
กระเจียวเปราะ มะพราวเตา ปุมแปง และหญาชนิดอื่น
2.2 ปาเบญจพรรณ มีลักษณะเปนปาโปรงและยังมีไมไผ ขึ้นอยูกระจัดกระจายทั่วไปพื้น
ที่ดินมักเปนดินรวนปนทราย ปาเบญจพรรณ ในภาคเหนือมักจะมีไมสักขึ้นปะปนอยูทั่วไปครอบคลุม
ลงมาถึ ง จั ง หวั ด กาญจนบุ รี ในภาคกลางในภาคตะวั น ออกเฉี ย งเหนื อ และภาคตะวั น ออก
มีปาเบญจพรรณนอยมากและกระจัดกระจาย พันธุไมชนิดสำคัญไดแก่ สัก ประดูแดง มะค่าโมง พยุง
ชิงชัน พี้ จั่นตะแบก เสลา ออยช้าง หอม มะเกลือ สมพง เดดำ เดแดง นอกจากนี้มีไมไผที่สำคัญ เช่น
ไผปา ไผบง ไผซาง ไผรวก ไผไร เปนตน
2.3 ปาทุงหญา เปนปาที่เกิดขึ้นในทุกพื้นที่ทั่วทุกภาค เปนบริเวณปาที่ถูกทำลายดินขาด
ความสมบูรณและถูกปลอยทิ้งไมไดรับการดูแลฟนฟู หญา จึงเกิดขึ้นทดแทนและพอถึงหนาแลงเกิดไฟ
ไหมทำใหตนไมบริเวณข้างเคียงไดรับผลกระทบจากไฟไหมปา ตายหมด พื้นที่ปาหญาจึงขยายมากขึ้น
ทุกป พืชที่มักพบมากที่สุดในปาหญาคือ หญาคา หญาขน แฝก ออ แขม ตาช้าง หญาโขมง หญาเพ็ก
และปุมแปง บริเวณที่พอจะมีความชื้นอยูบาง อาจจะพบไมพงและแขมขึ้นได
4.6.2 ประโยชนของทรัพยากรปาไม
ตนไมเปนตัวกลางของการสรางสมดุลในวัฏจักรของสาร ไดแก่ วัฏจักรของน้ำ ออกซิเจน
คารบอน และไนโตรเจนในระบบนิเวศ ทำใหเกิดความสมดุลในระบบการหมุนเวียนสารในระบบนิเวศ
ตนไมเปนตัวช่วยในการอนุรักษดินและน้ำ เมื่อฝนตก ตนไมจะช่วยดูดซับน้ำไว น้ำจึงไมไหลเชี่ยวแรง
ค่อย ๆ ไหลลงสูผิวดิน อีกสวนหนึ่งจะซึมลงสูดินชั้นลาง ช่วยลดการพังทลายของดินไดเปนอยางดี
ลดการกัดเซาะหนาดินที่อุดมสมบูรณไปตามการไหลของน้ำ ปองกันการเกิดน้ำทวมฉับพลันและ
ลดความรุนแรง อีกทั้งยังช่วยปรับสภาพบรรยากาศ ปามีตนไมไวเก็บรักษาความชุ่มชื้น ตนไมช่วยให
รมเงา ปองกันแสงแดดจากดวงอาทิตยที่สองลงมายังพื้นโลก ตนไมมีกระบวนการคายน้ำออกสู
บรรยากาศ กลายเปนไอน้ำทำใหมีความชื้นปริมาณมาก เมื่ออุณหภูมิอากาศลดลง ไอน้ำจะกลั่นตัว
กลายเปนหยดน้ำเกิดเมฆจำนวนมาก ก่อตัวเปนหยดน้ำฝนตกกลับลงมาสูผืนปา สรางการเจริญเติบโต
ของตนไมนานาพรรณ ใหผืนปาอุดมสมบูรณ พื้นที่ใดมีปาไมเยอะ แมจะถึงฤดูรอน จะไมรอนระอุจน
ทนไมได เช่น เขาใหญ ดอยอินทนนท ภูกระดึง เปนตน ตนไมเปนแหลงปจจัย 4 ปามีตนไมเปนแหลง
ผลิตอาหาร เปนผูผลิต เปนจุดเริ่มตนของหวงโซ่อาหารและสายใยอาหาร ปาไมมีความผูกพันตอ
178
ความเป น อยู ข องมนุ ษ ย ม าอย า งยาวนาน ไม ว า จะนำไม ม าใช้ ใ นการก่ อ สร า งบ า นเรื อ น
เปนเครื่องตกแตงบาน เปนแหลงวัตถุดิบผลิตเชื้อเพลิงในการหุงตมอาหาร พืชเปนวัตถุดิบหลักใน
การผลิ ต อาหาร ส ว นประกอบของต น ไม ตั ้ ง แต เมล็ ด ลำต น ใบ ดอก ผล ถู ก ใช้ เ ป น อาหาร
ยารักษาโรค เรียกวาพืชสมุนไพร การนำพืชเสนใย มาผลิตเปนเครื่องนุงหม เอาไวปองกันรางกายจาก
สภาวะอากาศที่เปลี่ยนแปลง สภาพแวดลอมที่เปนอันตราย จากสัตวและแมลงมีพิษ อันตรายจาก
สารเคมี และยังดูสุภาพ ปลอดภัยจากภัยอาชญากรรม เปนเชื้อเพลิงในการหุงตมทำอาหาร เรียกวา
ถาน เปนแหลงตนน้ำลำธารและที่อยูอาศัยของสัตวปา พื้นที่ที่มีปาไมอุดมสมบูรณ มีตนไมใหญมีราก
หยั่งลึกและชอนไชอยูในดิน อินทรียวัตถุที่อยูในดินจะช่วยปรับโครงสรางของดินใหมีรูพรุนสามารถ
เก็บกักน้ำไดดี เมื่อฝนตกเกิดการสะสมน้ำลงในดินและแผกระจายออกไปตามเสนทางรากที่แตกแขนง
ออกไป น้ำจึงถูกกักเก็บไวในทั่วทุกบริเวณค่อย ๆ ปลดปลอยสูชั้นใตดินเพื่อลงสูแหลงน้ำลำธาร
มีแหลงตาน้ำ เกิดน้ำตก ปาไมยังเปนที่อยูอาศัยและหลบภัยของสัตวปาอีกดวย ดังนั้นหากพื้นที่ปาไม
ถูกทำลาย แหลงตนน้ำและสัตวปาเหมือนถูกทำลายไปดวย ที่สำคัญเปนแนวปองกันลมพายุ ในขณะที่
ฝนตกมีลมพายุรุนแรง หากมีตนไมใหญเปนแนวกันปะทะความแรงของลมพายุ จะช่วยลดความ
เสียหายที่เกิดขึ้นได ปาไมนับวาเปนกำแพงธรรมชาติที่ช่วยปองกันความรุนแรงของลมพายุ ประโยชน
ทางออมของตนไมยังเปนที่พักผอนหยอนใจ เปนปอดของโลก ลดมลพิษทางอากาศ ตนไมเปน
สิ่งมีชีวิตที่สรางสีสันใหกับชีวิตมนุษย การพักสายตาจากความเหนื่อยลาจากการทำงาน ใหมองไปที่
ตนไมที่มีสีเขียว จะช่วยฟนฟูสภาพการมองเห็นของเราไดดีขึ้น ความเขียวชอุมรมเย็นจากเงาไม
ความสดใสของสีสันดอกไม ความชุ่มชื้นและแหลงตนน้ำลำธารใสสะอาด ความเงียบสงบที่ไดยินแต
เสียงธรรมชาติ ทำใหปาไมเปนที่พักผอนหยอนใจไดเปนอยางดี แตอยางไรตามมนุษยตองคำนึงถึง
ความปลอดภัยในการเข้าไปชมความงามของธรรมชาติปาไม และสัตวปา ตามอุทยานแหงชาติ ควรไป
ตามเสนทางที่เจ้าหนาที่แนะนำ และตองปฏิบัติตามกฎระเบียบอยางเครงครัด ไมชะลาใจออกนอก
เสนทาง พื้นที่ปาไมจึงเปนแหลงทองเที่ยวที่สำคัญอีกที่หนึ่งและสรางรายไดจากการทองเที่ยวของ
ประเทศไทย รวมทั้งตนไมจะช่วยดูดซับก๊าซคารบอนไดออกไซดไว และปลอยก๊าซออกซิเจนออกมาให
สิ่งมีชีวิตไดใช้ในการดำรงชีวิต ดังนั้นหากตองการลดมลพิษทางอากาศ มนุษยตองช่วยกันปลูกตนไม
ทดแทนตนเดิมใหมากขึ้น รวมทั้งยังใช้ประโยชนจากตนไมเปนวัตถุดิบเข้าสูโรงงานอุตสาหกรรม
เฟอรนิเจอรผลิตจากไมดวย
179
4.6.3 ปญหาทรัพยากรปาไม
ปจจุบัน การเพิ่มจำนวนของประชากรของประเทศ ทำใหการใช้สอยพื้นที่เพิ่มขึ้น เกิดการ
บุกรุกพื้นที่ปา ปาถูกทำลาย มีการลักลอบโค่นตนไมใหญและเผาทำลายปาบริเวณตนน้ำลำธาร เพื่อ
ทำการเกษตร หรือทำไรเลื่อนลอย บางครั้งผูบุกรุกลักลอบตัดไม เพื่อเอามาใช้ประโยชนสวนตัว หรือ
เอาไปขายแลกเงิน ในปจจุบันมีเครื่องมืออุปกรณที่ทันสมัย ในการตัดไมในพื้นที่ปาไดอยางรวดเร็ว
ปญหาคนทับที่ปา ปาทับที่คนยังคงเปนปญหาที่ยังไมมีทางแก้ไขในปจจุบัน พื้นที่ปาไมของประเทศ
ไทยจึงมีอัตราลดลงอยางตอเนื่องทุกป (ภาพที่ 4.10) (สำนักจัดการที่ดินปาไม กรมปาไม, 2564) ซึ่ง
ปญหาเหลานี้เกิดจาก
1. การลั ก ลอบนำไม ม าใช้ เพื ่ อ กิ จ กรรมหลากหลายของมนุ ษ ย เช่ น ทำอุ ต สาหกรรม
โรงเลื่อยไม โรงงานกระดาษ ทำเฟอรนิเจอรไม สรางอาคารที่อยูอาศัย หรืออาคารพาณิชย ถึงแมจะมี
บางสวนที่ขออนุญาตตัดไมอยางถูกกฎหมาย แตสวนใหญการตัดตนไมมักถูกลักลอบตัด โดยมีนายทุน
หนุนหลังดานการประกันตัวเมื่อถูกจับ เนื่องจากกฎหมายไทยในการควบคุมการลักลอบตัดไมยังไม
เครงครัดและบทลงโทษไมรุนแรง สำหรับ พรบ.ปาไม ไดมีการปรับปรุงมาจนถึง พรบ.ปาไม ป 2562
มีใจความวาดวยการสงเสริมการปลูกไมมีค่า เช่น ไมสัก เปนตน เพื่อนำมาใช้ประโยชนมากขึ้น
โดยประเด็นของการเปลี่ยนแปลงนั้น เนนการเปดโอกาสใหเอกชน ประชาชน สามารถใช้ประโยชน
จากไมหวงหามไดมากขึ้น ประกอบไปดวย “มาตรา 7 ไมชนิดใดที่ขึ้นในปาจะใหเปนไมหวงหาม
ประเภทใด ใหกำหนดโดยพระราชกฤษฎีกา สำหรับไมทุกชนิดที่ขึ้นในที่ดินที่มีกรรมสิทธิ์หรือสิทธิ
ครอบครองตามประมวลกฎหมายที่ดิน ไมเปนไมหวงหาม หรือไมที่ปลูกขึ้นในที่ดินที่ไดรับอนุญาตให
ทำประโยชน ต ามประเภทหนั ง สื อ แสดงสิ ท ธิ ท ี ่ ร ั ฐ มนตรี ป ระกาศกำหนดโดยความเห็ น ชอบของ
คณะรัฐมนตรี ใหถือวาไมเปนไมหวงหาม”
ความของมาตรา 7 นี้ คือการใหไมทุกชนิด ที่ปลูกในดินที่มีกรรมสิทธิ์ถูกตองไมเปนไมหวง
หามอีกตอไป ประชาชน-เจ้าของสามารถนำมาประโยชนได แตตองเนนย้ำคำวา “ที่ดินที่มีกรรมสิทธิ์”
หรือ “สิทธิครอบครอง” หรือ “ปลูกขึ้นในที่ดินที่ไดรับอนุญาต” ปลูกไมมีค่าที่เคยหาม ในที่ดินตนเอง
ได แตเลื่อยยนตยังตองขออนุญาต หากทำใหการเคลื่อนยายไปยังนอกพื้นที่ จะตองยื่นขอใบอนุญาต
เคลื่อนยายดวย ซึ่งกรณีที่เคลื่อนยายออกนอกพื้นที่โดยไมแจ้งเจ้าหนาที่ จะมีความผิด จำคุกไมเกิน 1
ป ปรับไมเกิน 20,000 บาท หรือทั้งจำทั้งปรับ
180
2. การสงเสริมการปลูกพืชและสัตวเศรษฐกิจเพื่อการค้าและสงออก สงผลกระทบตอการใช้
พื้นที่ปาอยางมาก ตองใช้พื้นที่บริเวณกวางในการปลูกพืชและสัตวเชิงอุตสาหกรรม จึงตองบุกรุกพื้นที่
ปาไม
3. การบริหารจัดการดานสาธารณูปโภคของรัฐ ภัยเงียบที่คาดไมถึง คือการสูญเสียพื้นที่ปาไม
ของประเทศไปอยางถูกตองตามกฎหมาย รัฐบาลอนุญาตใหหนวยงานของรัฐบริหารจัดการพื้นที่ปาได
เช่น หนวยงานที่รับผิดชอบดำเนินการสรางเขื่อน อางเก็บน้ำ สรางถนนหนทางคมนาคมขนสง ทั้งหมด
ตองบุกรุกพื้นที่ปาไมทั้งสิ้น
4. การเกิดไฟไหมปา จะเกิดไดเองตามธรรมชาติในช่วงฤดูแลง และเกิดจากการกระทำของ
มนุษย ซึ่งโดยมากมักจะเกิดจากการกระทำของมนุษย ทำใหเกิดการสูญเสียพื้นที่ปาไม ดินเสื่อมสภาพ
ลง ตนไมที่เหลือเจริญเติบโตช้า และอาจเกิดโรคพืชระบาดกับตนไมได ในป พ.ศ. 2564 ศูนย
เทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสาร กรมปาไม ไดเก็บสถิติการเกิดไฟไหมปา ของป 2563 ถึง 2564
พบวา เกิดขึ้นในช่วงเดือน มกราคม ไปถึง เดือนพฤษภาคม ดังนั้น ในช่วงเดือนนี้ จึงมีมาตรการในการ
ปองกันไมใหเกิดไฟไหมปาไวลวงหนา
5. การทำเหมืองแร ตองไดรับการอนุญาตจากรัฐใหเข้าพื้นที่ปา เพื่อสำรวจแหลงแร ขุดเจาะ
พังทลายภูเขา รวมทั้งการโค่นตนไมใหญ
181
6. ขาดความรู ความตระหนักถึงความสำคัญของทรัพยากรปาไมของประชาชนในประเทศ
ทำใหทรัพยากรปาไมถูกนำมาใช้ในปริมาณมาก และไมมีการปลูกทดแทน ทำใหพื้นที่ปาไมลดลงไป
จะเห็นไดวา ปญหาที่เกิดขึ้นกับทรัพยากรปาไมเกิดจากการกระทำของมนุษยเปนสวนใหญ
ดังนั้น เราควรปลูกฝง ใหความรูและสรางจิตสำนึกถึงความสำคัญของปาไมใหกับเด็กและเยาวชน ให
รูจักคุณค่าของตนไม รูวิธีการนำตนไมมาใช้ใหเกิดประโยชนสูงสุดตอตนเองและมหาชน รวมทั้งการ
อนุรักษทรัพยากรปาไมใหคงอยูอยางสมดุลในระบบนิเวศ เพื่อใหมนุษยมีใช้ตอไปอยางยั่งยืน
4.6.4 แนวทางการอนุรักษทรัพยากรปาไม
เมื่อปาไมเปนแหลงก่อกำเนิดความหลากหลายทางชีวภาพบนโลก การดูแลรักษาปาไมใหดำ
ลงอยูจึงเปนสิ่งสำคัญสำหรับมนุษยทุกคน สำหรับประเทศไทย มีการกำหนดนโยบายปาไมแหงชาติ
กำหนดใหมีพื้นที่ปาไมทั่วประเทศอยางนอย อัตรารอยละ 40 ของพื้นที่ประเทศเพื่อประโยชน 2
ประการ ดังนี้ คือ 1) ปาเพื่อการอนุรักษ กำหนดไวเพื่ออนุรักษสิ่งแวดลอม ดิน น้ำ พันธุพืช พันธุสัตว
ที ่ ห ายากและป อ งกั น ภั ย ธรรมชาติ อ ั น เกิ ด จากน้ ำ ท ว มและการพั ง ทลายของดิ น ตลอดทั้ ง
เพื่อประโยชนในการศึกษาวิจัย และนันทนาการของประชาชนใน อัตรารอยละ 25 ของพื้นที่ประเทศ
ไดแก่ เขตรักษาพันธุสัตวปา อุทยานแหงชาติ วนอุทยาน สวนพฤกษศาสตร สวนรุกขชาติ เขตหามลา
สัตวปา พื้นที่สงวนที่ชีวาลัย พื้นที่มรดกโลก พื้นที่ปาลุมน้ำชั้นหนึ่ง พื้นที่ควรอนุรักษธรรมชาติ
พื้นที่อนุรักษปาชายเลน เปนตน 2) ปาเพื่อเศรษฐกิจ กำหนดไวเพื่อการผลิตไมและ ของปาเพื่อ
ประโยชนในทางเศรษฐกิจในอัตรารอยละ 15 ของพื้นที่ประเทศ ไดแก่ พื้นที่พัฒนาปาธรรมชาติ
พื้นที่พัฒนาปาทรัพยากรปาไม พื้นที่พัฒนาตามหลักวนศาสตรชุมชน พื้นที่พัฒนาทรัพยากรธรรมชาติ
อื่น เช่น พื้นที่ระเบิดหิน เปนตน ยังมีแนวทางในการอนุรักษปาไมอีกมากมาย ที่มนุษยสามารถเลือก
ปฏิบัติไดตามความถนัดและเกี่ยวข้องกับการใช้ชีวิตประจำวันของตนเอง ไดแก่
1. สำหรับผูที่รับผิดชอบภาครัฐ มีการกำหนดแนวทางการจัดการและการพัฒนาทรัพยากร
ปาไมในระยะยาว อันจะทำใหประเทศไดรับประโยชนอยางคุ้มค่าทางสังคม เศรษฐกิจ ความมั่นคง
และสิ่งแวดลอมมากที่สุด โดยเนนใหมีการประสานกันระหวางทรัพยากรปาไมและทรัพยากรธรรมชาติ
อื่น การสงเสริมสนับสนุนเงินงบประมาณสำหรับงานวิจัย
2. สำหรั บ ผู ท ี ่ ร ั บ ผิ ด ชอบภาครั ฐ ต อ งมี แ ผนพั ฒ นาป า ไม ไว เ ป น ส ว นหนึ ่ ง ของ
แผนพัฒนาทรัพยากรธรรมชาติโดยบรรจุไวในแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแหงชาติ
182
3. สำหรับผูที่รับผิดชอบภาคการศึกษาและภาคเอกชน วิธีเพิ่มประสิทธิภาพการผลิตไมดวย
การจัดการปาไมทั้งในระบบวนวัฒนแบบเลือกตัด และระบบวนวัฒนแบบตัดหมด ตามหลักวิชาการ
โดยเฉพาะในระบบตัดหมดนี้ เมื่อตัดแลวใหปลูกทดแทนในพื้นที่ที่ถูกตัดทันที
4. สำหรับผูที่รับผิดชอบภาครัฐ กำหนดใหมีการวางแผนทรัพยากรมนุษย และการตั้งถิ่นฐาน
ในทองถิ่น ใหสอดคลองกับการใช้ทรัพยากรและการอนุรักษทรัพยากรธรรมชาติ
5. สำหรั บ ผู ท ี ่ ร ั บ ผิ ด ชอบภาครั ฐ และภาคเอกชน สนั บ สนุ น ให ม ี โ รงงานอุ ต สาหกรรม
แบบตอเนื่องและโรงงานเยื่อกระดาษครบวงจร ตั้งแตตนน้ำถึงปลายน้ำ เพื่อนำทุกสวนของไมมาใช้
ประโยชน และสงเสริมใหมีการใช้วัสดุอื่นทดแทนไม
6. สำหรับผูที่รับผิดชอบภารเอกชนและประชาชนทุกคน เพื่อเปนการปลูกฝงใหประชาชนมี
ความรูสึก รักและหวงแหน รูจักใช้ทรัพยากรปาไมอยางประหยัด ตองใหความรู ทัศนคติ ความสำนึก
ความรูสึก และทักษะ แก่ประชาชนเกี่ยวกับผลประโยชนที่จะไดรับจากทรัพยากรปาไมและผลเสียจาก
การตัดไม ทำลายปา การทำไรเลื่อนลอย การใช้สอยไมอยางฟุมเฟอย จัดใหมีการเผยแพรความรูและ
ความเข้าใจแก่ประชาชน เกี่ยวกับความสำคัญของทรัพยากรปาไมที่มีตอสวนรวม
ตัวอยางการอนุรักษทรัพยากรปาไม สงผลดีตอทรัพยากรธรรมชาติอื่นดวย ไดแก่ จังหวัด
ระนองเป น หนึ ่ ง ในจั ง หวั ด ของประเทศไทยที ่ ไ ด ร ั บ พิ จ ารณาเป น แหล ง มรดกของชาติ ไ ทย
(กองบรรณาธิการ วารสารธรรมชาติและสิ่งแวดลอม, 2555) เนื่องจากจังหวัดนี้มีทรัพยากรปาไมที่โดด
เดน และยังมีทรัพยากรธรรมชาติอื่นรวมดวย มีความหลากหลายทั้งบนบกและทางทะเล มีอุทยาน
แหงชาติแหลมสน อุทยานแหงชาติน้ำตกหงาว มีน้ำพุรอนสวนสาธารณะรักษะวาริณ รวมทั้งมีการ
กำหนดพื้นที่สงวนชีวมณฑลระนอง มีเสนทางศึกษาธรรมชาติแหลงเรียนรูชุมชนสูการศึกษาวิจัย
นานาชาติ และปาชายเลนที่เปนแหลงอนุบาลสัตวน้ำตามธรรมชาติ บริบทเหลานี้เกิดขึ้นจากทัศนคติ
และความภาคภูมิใจของผูวาราชการจังหวัดระนอง ประสานทุกฝายที่เกี่ยวข้อง อาทิเช่น หัวหนา
ศูนยวิจัยปาชายเลนระนอง สำนักอนุรักษทรัพยากรปาชายเลน กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝง
กระทรวงทรั พ ยากรธรรมชาติ และสิ ่ ง แวดล อ ม ประธานชมรมเพลิ น ไพรศรี นาคา ผู แ ทนอาวุ โ ส
หอการค้าจังหวัดระนอง กรรมการบริหารสมาคมธุรกิจการทองเที่ยวจังหวัดระนอง และที่ขาดไมไดคือ
ประชาชนในจังหวัดระนองทุกคนที่ใหความสำคัญกับการหวงแหน รวมกับการอนุรักษทรัพยากรปาไม
และทรัพยากรธรรมชาติอื่นใหดำรงอยูตามธรรมชาติ ไปพรอมกับการใช้ชีวิตประจำวันของคนใน
183
4.7 ทรัพยากรสัตวปา
สัตวเปนสิ่งมีชีวิตที่มีตนกำเนิดมาจากการผสมพันธุของพอแมสัตวแตละชนิด เปนสิ่งมีชีวิต
หลายเซลลอยูในกลุมยูคาริโอตเช่นเดียวกับมนุษย สัตวบางกลุมเปนสัตวเลี้ยงลูกดวยนมคลายมนุษย
เช่นกัน ดังนั้นการดำรงชีวิตของสัตวจะตองการอาหาร ที่อยูอาศัยเพื่อหลบภัยธรรมชาติและศัตรู
รวมทั้งมีกลไกธรรมชาติในการรักษาตนเองจากการเจ็บปวยดวยการกินพืชบางชนิดในปา สัตวปา
อาศัยอยูในปา ปาไมจึงเปนที่อยูอาศัยของสัตวปา หากจะจัดจำแนกกลุมของสัตวอยางง่ายไมซับซ้อน
สามารถแบงกลุมสัตวได 2 กลุม คือ 1) สัตวมีกระดูกสันหลัง ประกอบดวย สัตวพวกปลา หายใจดวย
เหงือก สัตวครึ่งบกครึ่งน้ำ อาศัยอยูไดทั้งในน้ำและบนบก วางไข่เปนกลุมในน้ำ เช่น กบ เปนตน
สัตวเลื้อยคลาน สัตวปกและนก และสัตวเลี้ยงลูกดวยนม 2) สัตวไมมีกระดูกสันหลัง เช่น แมลง
เปนตน แมลงเปนสัตวที่มีชนิดมากที่สุดในบรรดาสัตวทุกชนิด
สัตวปา หมายถึง สัตวทุกชนิดไมวาสัตวบก สัตวน้ำ สัตวปก แมลงหรือแมง ซึ่งโดยสภาพ
ธรรมชาติยอมเกิดและดำรงชีวิตอยูในปาหรือในน้ำ และหมายความรวมถึงไข่ของสัตวปาเหลานั้นทุก
ชนิดดวย แตไมหมายความรวมถึงสัตวพาหนะที่ไดจดทะเบียน ตามรูปพรรณตามกฎหมายวาดวยสัตว
พาหนะแลว และสัตวพาหนะที่ไดมาจากการสืบพันธุของสัตวพาหนะดังกลาว (ศศินา, 2550)
นันทรพัช (2563) ไดอธิบายการใช้ประโยชนจากสัตวปา จึงก่อใหเกิดกระบวนการลักลอบค้า
สัตวปาในประเทศไทย รวมทั้งปญหาการบังคับใช้กฎหมายและข้อทาทาย ไวดังนี้ ยอนอดีตประเทศ
ไทยไปเมื่อ 20 ปที่แลว กลาวไดวา ความอุดมสมบูรณของสัตวมีมากมาย มีสัตวหลากหลายสายพันธุที่
ดำรงชีวิตอยูในปาที่อุดมสมบูรณมากกวาในปจจุบัน เมื่อผืนปาถูกบุกรุกทำลาย สัตวปาจะไปอยูที่ไหน
บางชนิดยายที่อยูได บางชนิดเคลื่อนยายยากตองสูญพันธุไป เปนเรื่องที่นาเสียดาย ที่ประเทศไทยจะ
สูญเสียสัตวหลากหลายชนิด เหลือแค่รูปภาพใหเด็กรุนลูกหลานไดดูเทานั้น สัตวปาเปนสิ่งมีชีวิตที่
มนุษยไมค่อยใหความสนใจในการดูแลรักษา เนื่องจากมนุษยอาจมองวา สัตวปาเปนสิ่งไกลตัว และ
มองไมเปนประโยชนที่ชัดเจนสำหรับการดำรงชีวิตในแตละวัน จนในปจจุบันสัตวปาบางชนิดเริ่มเข้า
ข่ายใกลสูญพันธุเพิ่มขึ้นเช่นกัน ถึงแมประเทศไทยจะออก พระราชบัญญัติในการคุ้มครองและสงวน
พันธุสัตวปาตาม ในอดีตเริ่มตั้งแตสมัยรัตนโกสินทร ซึ่งประเทศไทยเริ่มเปดรับการค้าขายกับ
184
ไป ในประเทศไทยจึงมีการรวมกลุมกันของกลุมคนที่เห็นความสำคัญของสัตว เกิดเปนกลุมอนุรักษ
สัตวกลุมแรกของประเทศไทย ใช้ชื่อกลุมวา กลุมอนุรักษนิยมไพรสมาคม เพื่อทำหนาที่รณรงค์
เรียกรองใหประชาชนเห็นคุณค่าและความสำคัญของสัตวปาและปาไม
4.7.1 ประเภทของสัตวปา
ตาม พรบ.สัตวปาสงวนและสัตวปาคุ้มครอง พ.ศ. 2535 แบงสัตวออกเปน 2 ประเภท ไดแก่
1) สัตวปาสงวน คือ สัตวปาหายาก 15 ชนิด ไดแก่ แมวลายหินออน พะยูน เก้งหมอ นก
กระเรียน เลียงผา กวางผา ละองหรือละมั่ง สมัน กูปรี ควายปา แรด กระซู่ สมเสร็จ นกแตวแลวทอง
ดำ และนกเจ้าฟาหญิงสิรินธร (ภาพที่ 4.11) ข้อหามข้อบังคับบางประการจากพระราชบัญญัติฉบับนี้ที่
ควรทราบมีดังนี้
1. สัตวปาสงวนและสัตวปาคุ้มครอง เปนสัตวปาที่หามลา พยายามลา หามค้า หามนำเข้า
หรือสงออก เวนแตจะไดรับอนุญาต ผูฝาฝนมีโทษจำคุกไมเกิน 4 ป หรือปรับไมเกิน 40,000 บาท
หรือทั้งจำทั้งปรับ
2. หามครอบครองสัตวปาสงวนและสัตวปาคุ้มครอง เวนแตจะไดรับอนุญาต ผูฝาฝนมีโทษ
จำคุกไมเกิน 3 ป หรือปรับไมเกิน 30,000 บาท หรือทั้งจำทั้งปรับ ในกรณีที่สัตวที่ครอบครองเปนสัตว
ที่มาจากการเพาะพันธุที่ไมถูกตอง จะตองโทษจำคุกไมเกิน 1 ป หรือปรับไมเกิน 10,000 บาท หรือ
ทั้งจำทั้งปรับ
3. หามเพาะพันธุสัตวปาสงวนและสัตวปาคุ้มครอง เวนแตจะไดรับอนุญาต ผูฝาฝนมีโทษ
จำคุกไมเกิน 3 ป หรือปรับไมเกิน 30,000 บาท หรือทั้งจำทั้งปรับ
4. ในกรณีที่การลาเปนการลาเพื่อปกปองตนเองหรือผูอื่นหรือทรัพยสิน หรือเหตุอื่นที่เห็นวา
เปนการกระทำที่ควรแก่เหตุ ไมตองรับโทษ
5. การหามการครอบครองและหามค้า รวมไปถึงไข่และซากของสัตวเหลานั้นดวย
6. หามเก็บหรือทำอันตรายรังของสัตว ยกเวนรังนกอีแอน (นกแอนกินรัง) ซึ่งตองไดรับ
อนุญาตเช่นกัน
2) สั ต ว ป า คุ ้ ม ครอง หมายถึ ง สั ต ว ป า ที ่ ก ฎกระทรวงกำหนดเป น สั ต ว ป า คุ ้ ม ครอง โดย
แบงออกเปน 7 จำพวก ดังนี้
1. สัตวปาจำพวกเลี้ยงลูกดวยน้ำนม จำนวน 189 ชนิด เช่น เสื้อลายเมฆ เสือโครง ช้าง
ค้างคาวคุณกิตติ ชะนีมือขาว ลิง กระทิง หมาใน เก้ง กวาง อน เมน หมี เปนตน การ
186
2. สัตวปาจำพวกนก มี 181 อันดับ จำนวน 771 ชนิด เช่น นกกาบบัว นกขมิ้น นกขุนทอง
นกแก้ว นกกระสาคอดำ เปดหงส เปดก่า ไก่นวล ไก่ฟาพญาลอ นกเงือก นกยูง เหยี่ยว แรง นก
ขุนแผน นกหัวขวาน เปนตน
3. สัตวปาจำพวกเลื้อยคลาน มี 64 อันดับ จำนวน 91 ชนิด เช่น ตุกแกปาไทย เตาปูลู
เตาตนุ เตากระ เตามะเฟอง ตะพาบมานลาย จระเข้น้ำจืด ตะโขง งูเหา งูจงอาง กิ้งก่าหัวสีฟา ตะกวด
เปนตน
4.สัตวปาจำพวกสะเทินน้ำสะเทินบก จำนวน 12 ชนิด เช่น กะทั่ง เขียดแลว กบทูด กบอก
หนาม เปนตน
5. สัตวปาจำพวกปลา จำนวน 4 ชนิด เช่น ปลาเสือตอลายใหญ ปลาเทพา ปลาสายยู
ปลาตะพัด เปนตน
6. สัตวปาจำพวกแมลง มี 13 อันดับ เช่น ผีเสื้อภูฐาน แมลงทับ ผีเสื้อนางพญากอดเฟรย
ดวงกวาง ดวงคีมยีราฟ เปนตน
7. สัตวปาจำพวกไมมีกระดูกสันหลัง มี 13 อันดับ เช่น ปูราชินี ปูแมฟาหลวง แมงมุมยักษ
แมงปอง บึง เปนตน
นอกจากสัตวปาจะสูญพันธุไปตามสภาพแวดลอมที่เปลี่ยนแปลงไป โดยเกิดการคัดเลือกโดย
ธรรมชาติแลวนั้น การบุกรุกพื้นที่ปาไมซึ่งเปนที่อยูของสัตวปาเปนอีกสาเหตุหนึ่งของการสูญพันธุของ
สัตวปา รวมไปถึงกิจกรรมนันทนาการของกลุมคนบางกลุมที่ชอบลาสัตวดวยอาวุธ เพื่อความบันเทิง
ทำใหสัตวตาย และสูญพันธุไปในที่สุด ยังมีสัตวอีกหลายชนิดที่กำลังจะสูญพันธุไปในยุคดิจิทัลที่
ทันสมัยนี้ เช่น เสือดาวอามูร แรดดำ กอลลิลาภูเขา เตากระ เตามะเฟอง แรดชวา ซาวลา ช้าง
สุมาตรา อุรังอุตังสุมาตรา เสือโครงสุมาตรา กระซู่ โลมาและโลมาไรครีบหลังแบบแยงซี เปนตน และ
ยังเปนยุคแหงการระบาดของเชื้อไวรัสอุบัติใหม โคโรนาสายพันธุใหม เรียกวา โควิด-19 ซึ่งคาดการณ
วามีสาเหตุมาจากการจับสัตวปามากินโดยนำมาทำอาหารแบบไมถูกวิธีและติดเชื้อไวรัสชนิดนี้ทำให
ปอดอักเสบเข้าไปสูมนุษย ที่เมืองอูฮั่น ประเทศจีน
187
4.7.2 ประโยชนของทรัพยากรสัตวปา
มนุษยนำสัตวปามาใช้ประโยชนเพื่อเปนสินค้าที่ใช้ในการค้าขายแลกเปลี่ยนในประเทศสราง
รายไดหมุนเวียนเศรษฐกิจของประเทศ เปนที่พักผอนหยอนใจของคนในครอบครัวและเด็ก ไปดูสัตวที่
สวนสั ต ว จึ ง เกิ ด การสนั บ สนุ น โครงการวิ จ ั ย ในการศึ ก ษาเกี ่ ย วกั บ สั ต ว ด ว ยกระบวนการทาง
วิทยาศาสตร และองค์ความรูทางชีววิทยา สัตวปาสรางธุรกิจใหกับผูค้าและการค้าระหวางประเทศ
สัตวปาอยูในปา เมื่อเราไปเที่ยวตามอุทยานแหงชาติจะเห็นสัตวปาที่อยูในพื้นที่นั้น เข้ามามีปฏิสัมพันธ
กับธรรมชาติ ทำใหนักทองเที่ยวไดสัมผัสกับวิถีธรรมชาติโดยแทจริง นำมาใช้เพื่อการศึกษา นักเรียน
นักศึกษาไดเรียนรูทรัพยากรสัตวปา เพื่อตระหนักถึงคุณค่าและความสำคัญ รวมทั้งสรางจิตสำนึกใน
การอนุรักษสัตวปาของประเทศไทย ช่วยกันเปนหูเปนตาเมื่อพบเห็นการนำสัตวปามาใช้ประโยชน
ในทางที่ผิดกฎหมาย ไมลามากิน ไมลาเพื่อซือ้ ขาย ไมลามาเพื่อชื่นชมความงาม ไมลาเพื่อความสนุก
4.7.3 ปญหาทรัพยากรสัตวปา
การเพิ่มจำนวนของประชากรของประเทศมากขึ้น การบุกรุกพื้นที่ปาจึงเพิ่มขึ้นตามไปดวย
สงผลใหพื้นที่อยูอาศัยของสัตวปาถูกคุกคามและยึดพื้นที่โดยมนุษยตั้งรกรากที่อยูอาศัยแทน สัตวจึง
ตองอพยพหาที่อยูใหม ในขณะที่ที่อยูใหมจำกัด สัตวไมมีที่อยูอาศัย สงผลกระทบใหสัตวปาบางชนิด
ใกลสูญพันธุ หรือสูญพันธุไป รวมทั้งความหลากหลายทางชีวภาพของสัตวปาเปลี่ยนแปลงไปในทาง
ลบอีกดวย ปญหาเหลานี้มีสาเหตุมาจาก
1. กิจกรรมของมนุษยที่เบียดเบียนการดำรงชีวิตของสัตวปา การลาสัตวอยางทารุณ โดยที่
กฎหมายมีบทลงโทษสถานเก็บา
2. การเกิดไฟไหมปาจากธรรมชาติเองและมนุษยเปนผูก่อใหเกิดไฟไหมปา
3. การเข้าไปศึกษาสัตวปาในเขตพื้นที่ที่ไมไดรับอนุญาต ถือเปนการบุกรุก และหากนำสัตว
ปาออกมาไวในครอบครองถือวาผิดกฎหมาย
4. สภาพพื้นที่อยูอาศัยของสัตวปามีการปนเปอนของสารพิษอันตราย เชื้อโรค หรือศัตรูของ
สัตว
5. การนำสัตวจากถิ่นอื่นเข้ามา จึงเกิดการแก่งแยงแหลงอาหารและที่อยูอาศัย ที่หลบภัย
หากสัตวที่อยูเดิมสูไมได แพอาจเสียชีวิตได หรือตองอพยพไปหาที่อยูใหม
189
4.7.4 แนวทางการอนุรักษทรัพยากรสัตวปา
เมื่อสัตวปาเปนทรัพยากรธรรมชาติที่มีความสำคัญตอมนุษย มนุษยจึงควรนำสัตวปามาใช้ใน
ปริมาณนอยแตเกิดประโยชนสูงสุดตอมหาชน และไมทำลายธรรมชาติของสัตวปา หรือลดจำนวนสัตว
ปาลง มนุษยทุกคนตองช่วยกันรักษาจำนวนสัตวปาใหอยูในสภาพสมดุลกับระบบนิเวศ เพื่อการใช้
ประโยชนที่ยั่งยืน ดวยแนวทางปฏิบัติในการอนุรักษทรัพยากรสัตวปา ดังนี้
1. กำหนดกฎหมายและวิธีการปฏิบัติอยางเครงครัด เพื่อใหปาเปนแหลงอาหารที่อยูอาศัย
ของสัตวปา อาทิเช่น เขตรักษาพันธุสัตวปา เขตหามลาสัตวปา เขตเพาะพันธุสัตวปา เปนตน ใหมีมาก
เพียงพอ
2. การรณรงค์เผยแพรประชาสัมพันธ ใหเห็นความสำคัญในการอนุรักษสัตวปาอยางจริงจัง
3. การไมลาสัตวปา ไมควรมีการลาสัตวปาทุกชนิด ทั้งสัตวปาสงวนสัตวปาคุ้มครองเพราะ
ปจจุบันสัตวปาทุกชนิดไดลดจำนวนลงอยางมากทำใหขาดความสมดุลทางธรรมชาติ
4. การปองกันไฟปา ไฟปานอกจากจะทำใหปาไมถูกทำลายแลวยังเปนการทำลายแหลง
อาหารและที่อยูอาศัยของสัตวปาดวย
5. การปลูกฝงการใหความรัก และเมตตาตอสัตวอยางถูกวิธีสัตวปาทุกชนิดมีความรักชีวิต
เหมือนกับมนุษย การฆ่าสัตวปา การนำสัตวปามาเลี้ยงไวในบานเปนการทรมานสัตวปา ซึ่งมักไมมีชีวิต
รอด
6. ภาครัฐควรมีงบประมาณสนับสนุนการเพาะพันธุเพิ่มสัตวปาที่กำลังจะสูญพันธุหรือมี
จำนวนนอยลง ควรมีการเพาะพันธุขยายพันธุใหมีจำนวนเพิ่มขึ้น เพื่อเปนการทดแทนและเรงใหมีสัตว
ปาเพิ่มมากขึ้น
กรณี ศ ึ ก ษา ประชากรช้ า งป า ลดลง ทรงธรรม (2558) ได อ ธิ บ ายไว ว า ช้ า งป า ได รั บ
ความคุ้มครองตามกฎหมายวาดวยการสงวนและคุ้มครองสัตวปา พ.ศ. 2535 ช้างปามีความสำคัญใน
ระบบนิ เ วศของป า เขตร อ น เช่ น ประเทศไทย เพราะช่ ว ยสร า งแหล ง อาหารให แ ก่ ส ั ต ว ช นิ ด อื่ น
ช่วยกระจายพันธุไมบางชนิดที่เปนอาหารของสัตวปาชนิดอื่น และเปนดัชนีชี้วัดความสมบูรณของปา
เพราะธรรมชาติของช้างปาจะดำรงชีวิตอยูเปนฝูงเฉพาะในปาใหญ ที่มีแหลงอาหารและแหลงน้ำ
สมบูรณเทานั้น สำหรับประเทศไทย มีการสำรวจพบวา ช้างปาไดลดจำนวนลง และสูญหายไปจาก
พื้นที่อนุรักษถึง 17 แหง ซึ่งเหตุการณนี้มีสาเหตุมาจาก การลักลอบลาลูกช้างมาใช้งานในเมือง ลาช้าง
โตเต็มวัยเพื่อเอางามาใช้ประโยชนทางเศรษฐกิจ ในขณะที่การขยายพันธุของช้างปาเกิดขึ้นช้า และมี
190
จากกรณีดังกลาวจะเห็นไดวา ช้างปาซึ่งเปนทรัพยากรสัตวปาชนิดหนึ่งมีแนวโนมสูญพันธุไป
จากพื้นที่ปาของประเทศไทย ดังนั้นเราควรช่วยกันปองกันและสนับสนุนการอนุรักษช้างปาและสัตว
ปาชนิดอื่น ดวยการปลูกจิตสำนึกรักทรัพยากรสัตวปา มีทัศนคติที่ดีตอสัตวปา หาความรูที่ถูกตองใน
191
4.8.1 ประเภทของแร
ณัฐญา (2562) ไดอธิบายทรัพยากรประเภทแรไววา แหลงกำเนิดแร มาจากการเย็นตัวของ
หินอัคนีที่ประกอบอยูเปนภูเขา เช่น ดีบุก ฟลูออไรด เปนตน ถาหินอัคนีเกิดการผุพัง แรที่แทรกอยู
ตามชั้นหินแตกเปนก้อนเล็กและเกิดการทับถมกันบริเวณที่ราบเชิงเขา เรียกวา ลานแร เปนพวกดีบุก
แหลงแรที่เกิดจากการตกตะกอนหรือทับถมกันแลวแทรกอยูในชั้นหิน เช่น ถานหิน เปนตน หรืออยูใต
ทะเลลึก เช่น น้ำมันปโตรเลียม เปนตน ดังนั้นแร สามารถจัดจำแนกประเภทไดเปน 2 กลุม คือ
1. แรประกอบหิน หินทุกชนิดที่อยูบนพื้นโลก บางสวนอาจมีดินกรวดทรายที่เกิดจากการ
ผุพังของหินปดทับไว ประกอบดวยแรที่หลาหลาย แตกระบวนการนำแรแตละชนิดออกมาใช้ไมคุ้มทุน
ตอการลงทุน
2. แรที่มีประโยชนทางเศรษฐกิจ แรกลุมนี้มีปริมาณไมมาก แตนักลงทุนมีการวิเคราะหความ
คุ้มค่าในการใช้กระบวนการนำแรออกมาใช้ มีความคุ้มทุน จึงเกิดอุตสาหกรรมถลุงเหมืองแร แต
ทรัพยากรแรธาตุเปนทรัพยากรธรรมชาติที่ใช้แลวหมดไป ไมมีสิ่งใดสามารถทดแทนได กระบวนการ
การเกิดแรใช้เวลายาวนานมาก อาจถึงเวลาหลายสิบลานปเลยทีเดียว ซึ่งแรในกลุมนี้สามารถจัด
ประเภทตามคุณสมบัติของแรธาตุได 3 ประเภท คือ
193
6. แรธาตุกัมมันตรังสี แรที่ใหพลังงานมหาศาลและสรางประโยชนที่หลากหลายใหกับมวล
มนุษยชาติ หากมนุษยมีความรอบคอบ ระมัดระวังและรูจักนำมาใช้ใหเกิดประโยชนสูงสุด ไมนำแร
ธาตุกัมมันตรังสีมาใช้เพื่อสรางปรมาณูนิวเคลียรมาทำลายลางกันและกันในรูปแบบสงครามดวยระเบิด
นิ ว เคลี ย ร สำหรั บ ประเทศไทยมี ห น ว ยงานที ่ ร ั บ ผิ ด ชอบดู แ ลด า นการใช้ ป ระโยชน จ ากแร ธ าตุ
กัมมันตรังสี ไดแก่ สำนักงานปรมาณูเพื่อสันติ สถาบันเทคโนโลยีนิวเคลียรแหงชาติ เปนตน ปจจุบัน
มนุษยนำแรธาตุกัมมันตรังสีมาใช้ประโยชน ดังนี้
6.1 ดานการแพทย ใช้เพื่อการฉายเอกซเรยอวัยวะภายในรางกาย เช่น ปอด ฟน กระดูก เปน
ตน ใช้เพื่อตรวจการทำงานของอวัยวะตำแหนงเฉพาะ เช่น ไอโอดีน-131 ตรวจการทำงานของตอม
ไทรอยด เปนตน ใช้เพื่อบำบัดรักษาโรค เช่น การรักษาโรคมะเร็งดวย ฟอสฟอรัส-32 โคบอลต-60
แทนทาลัม-182 เปนตน รวมทั้งใช้เพื่อฆ่าเชื้อจุลินทรียที่ปนเปอนในผลิตภัณฑทางการแพทย เปนการ
ทำปลอดเชื้อ ก่อนนำผลิตภัณฑทางการแพทยไปใช้รักษาผูปวย หรือกำจัดออกสูสิ่งแวดลอม
6.2 ดานการเกษตรและอาหาร ใช้เพื่อปรับปรุงพันธุพืชเศรษฐกิจ ไมดอกไมประดับ ใหมี
คุณสมบัติที่ดีกวาพันธุเดิม เช่น การฉายรังสีแกมมาเพื่อปรับปรุงพันธุฝายสีใหตานทานตอแมลง
ศัตรูพืช และเพิ่มคุณภาพเสนใยฝายใหดีขึ้นกวาเดิม เพื่อใช้ผลิตสิ่งทอในอุตสาหกรรมผาและสิ่งทอ
การฉายรั งสี แกมมาแบบเฉี ยบพลั นและแบบโครนิ กเพื ่ อปรั บปรุ งพั นธุ ดาหลาไม ดอกไม ประดั บ
เศรษฐกิจรวมกับการเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อ เปนการคัดเลือกสายพันธุที่มีคุณภาพดีในทางการค้าและเปน
ที่ตองการของตลาดไมดอกไมประดับ อธิบายไวในหนังสือการกลายพันธุเพื่อการปรับปรุงพันธุพืช โดย
อรุณี (2549) เปนตน ใช้เพื่อฆ่าเชื้อจุลินทรียในอาหารหมักจากภูมิปญญาทองถิ่นของไทย เช่น ปลาสม
แหนม ใช้เพื่อตรวจสอบปริมาณรังสีที่เหมาะสมในกาฆ่าเชื้อจุลินทรียที่ปนเปอนในผลิตภัณฑอาหาร
โดยทำการฉายรังสีปริมาณที่แตกตางกันและวิเคราะหจำนวนจุลินทรียหลังฉายรังสีแลว
6.3 ดานอุตสาหกรรม ใช้เพื่อตรวจสอบความปลอดภัยของตึกอาคารที่มีอายุการใช้งานเยอะ
โดยไมตองทำลายตึกอาคารทิ้ง แตใช้วิธีการฉายรังสีตรวจสอบรอยราวรอยรั่วเปนภาพถายดวยรังสี ใช้
เพื่อวิเคราะหองค์ประกอบธาตุที่อยูในตัวอยางเชิงนิวเคลียร ใช้เพื่อวิเคราะหประสิทธิภาพของหอกลั่น
น้ำมันปโตรเลียมและตรวจสอบความผิดปกติของโครงสรางภายในหอกลั่นเชิงนิวเคลียรดวยรังสี
แกมมา
6.4 ดานอัญมณี ใช้เพื่อเพิ่มมูลค่าของอัญมณีใหมีความสวยงามเปนที่ตองการของผูชื่นชอบ
อัญมณี ดวยการฉายรังสีนิวตรอน รังสีแกมมา และรังสีอิเล็กตรอน
196
4.9 ทรัพยากรพลังงาน
พลังงาน คือ ความสามารถในการทำงาน โดยการทำงานนี้อาจจะอยูในรูปของการเคลื่อนที่
หรือเปลี่ยนรูปของวัตถุ นั่นคือ ผลผลิตของงานที่เกิดจากพลังงานรูปแบบที่หลากหลาย พลังงานมี
ความสามารถในการเปลี่ยนรูปไปเปนพลังงานรูปแบบอื่นได เช่น พลังงานความรอน พลังงานแสง
พลั ง งานเสี ย ง พลั ง งานกล พลั ง งานไฟฟ า เป น ต น หน ว ยงานที ่ ด ู แ ลเกี ่ ย วกั บ ด า นพลั ง งานของ
ประเทศไทย ไมวาจะเปนข้อมูลแหลงกำเนิดพลังงาน ความตองการใช้พลังงานของคนในประเทศ
สนับสนุนเงินทุนวิจัยดานพลังงานทดแทน สงเสริมและใหความรูดานการอนุรักษพลังงาน รวมไปถึง
ประเมินสถานการณพลังงาน หากไมเพียงพอตองบริหารจัดการอยางไร จัดหาจากที่ไหน ข้อมูลเหลานี้
มีใหเราสืบค้นไดในเว็บไซดของ กรมพัฒนาพลังงานทดแทนและอนุรักษพลังงาน กระทรวงพลังงาน
https://www.dede.go.th/main.php?filename=index
199
4.9.1 การจัดจำแนกและแหลงพลังงาน
หนังสือวิทยาศาสตรเพื่อคุณภาพชีวิต (ทิพยวัลย, 2554) วิทยาศาสตรเพื่อพัฒนาทักษะชีวิต
(ณัฐญา, 2556) และ พลังงาน ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม (ณัฐญา, 2562) ไดอธิบายหลักใน
การจัดจำแนกพลังงานที่นำมาใช้ในปจจุบัน และแนวโนมพลังงานในอนาคต พรอมทั้งอธิบายแหลง
พลังงาน ไววา พลังงานที่มีบนโลกใบนี้ถูกจัดจำแนกตามลักษณะการทำงาน ออกเปน 3 ประเภท คือ
1. พลังงานสะสม เปนพลังงานที่ถูกเก็บสะสมไวในวัตถุตนกำเนิด เช่น พลังงานเคมีที่เก็บ
สะสมไวในอาหาร เมื่อมนุษยรับประทานอาหารเข้าไปจะเกิดปฏิกิริยาทางชีวเคมี มีเอนไซมยอยอาหาร
ใหมีขนาดเหมาะสมตอการสรางพลังงานใหแก่รางกายมนุษย เพื่อขับเคลื่อนใหเกิดงาน มนุษยมีแรง
เดิน นั่ง กิน ทำงาน วิ่ง เลน และทำกิจกรรมในชีวิตประจำวัน หรือ พลังงานเคมีที่เก็บสะสมไวในถาน
หิน ก้อนน้ำมันดิบ ไมทำฟน เมื่อเกิดการปฏิกิริยาการเผาไหมจะไดพลังงานความรอนออกมา เปนตน
2. พลังงานศักย เปนพลังงานที่เกิดขึ้นเมื่อวัตถุอยูบนที่สูงและสามารถเคลื่อนที่ไดจากแรงโนม
ถวงของโลก
3. พลังงานจลน เปนพลังงานที่เกิดขึ้นเมื่อวัตถุเคลื่อนที่ เช่น รถกำลังวิ่ง ธนูกำลังพุงออกไป
หาเปาหมาย เปนตน
ในขณะที่ แหลงพลังงาน สามารถแบงตามการใช้ประโยชนและการนำกลับมาใช้ใหม ได
2 ลักษณะ คือ
1. แหลงพลังงานที่นำมาใช้แลวหมดไป ไดแก่ 1) ถานหิน เกิดจากพืชถูกทับถมในหนองน้ำใต
ดินและโคลนในสภาพที่ไมเนาเปอย แตเกิดการเปลี่ยนแปลงแบบไมใช้ออกซิเจนโดยแบคทีเรีย ถาน
หินแบงเปน 4 ชนิดตามคุณสมบัติทางดานเคมีและการใหความรอน ไดแก่ พีท ลิกไนต บิทูมินัส และ
แอนทราไซต สำหรับถานหิน การสำรวจถานหินในประเทศไทย พบวาสวนใหญเปนประเภทลิกไนต
แหล ง ถ า นหิ น สำคั ญ ที ่ พ บอยู ท ี ่ อ ำเภอแม เ มาะ จั ง หวั ด ลำปาง ตำบลบางปู ด ำ จั ง หวั ด กระบี่
อำเภอลี้ จังหวัดลำพูน 2) น้ำมันปโตรเลียมและก๊าซธรรมชาติ เกิดจากการเปลี่ยนแปลงทางเคมีของ
ซากพืชและซากสัตวในทะเลที่เกิดขึ้นหลายลานปก่อนในภาวะที่มีความดันและอุณหภูมิสูงมาก จนเกิด
การเปลี่ยนแปลงทางเคมี เปนน้ำมันปโตรเลียมและก๊าซธรรมชาติ การสำรวจน้ำมันปโตรเลียมใน
ประเทศไทย เริ่มตนมาตั้งแตป 2464 กรมรถไฟหลวง มีการสำรวจแหลงน้ำมันที่จังหวัดกาฬสินธุ ซึ่งมี
ลักษณะภูมิประเทศเปนแหลงสะสมปโตรเลียมอยูใตดิน ตอมา ป 2466 กรมรถไฟหลวง ขุดเจาะ
สำรวจพบน้ำมันดิบในอำเภอฝาง จังหวัดเชียงใหม ป 2499 รัฐบาลมีมติจัดตั้งโรงกลั่นน้ำมันแหงแรก
200
4.9.2 สถานการณความตองการใช้พลังงานในประเทศไทย
กรมพัฒนาพลังงานทดแทนและอนุรักษพลังงาน กระทรวงพลังงาน (2561) รายงานวา ป
2561 ประเทศไทยมีการใช้พลังงานรวมทั้งสิ้น 83,691 พันตัน เทียบเทาน้ำมันดิบ ซึ่งมีปริมาณเพิ่มขึ้น
อยางตอเนื่องมากกวา 10 ป และเพิ่มขึ้นจากป 2560 รอยละ 3.7 โดยใช้พลังงานเชิงพาณิชย (รอยละ
84.6) อันประกอบดวยน้ำมันสำเร็จรูป ก๊าซธรรมชาติ ถานหิน และไฟฟา เพิ่มขึ้นรอยละ 3.9 และใช้
พลังงานหมุนเวียน (รอยละ 15.4) อันประกอบดวย ฟน ถาน แกลบ กากออยและวัสดุเหลือใช้จาก
การเกษตร เพิ่มขึ้นรอยละ 2.2 คาดวาแนวโนมการใช้พลังงานในอนาคตจะยังคงเพิ่มขึ้นตอไป ตาม
การขยายตัวของการบริโภค จำนวนประชากร และเศรษฐกิจ ไมวาราคาน้ำมันดิบและน้ำมันสำเร็จรูป
ในตลาดจะมีแนวโนมเพิ่มสูงขึ้นอยางตอเนื่องเพียงใด ความตองการใช้พลังงานภายในประเทศไมเคย
ลดลง (ภาพที่ 4.17)
ประเทศไทยมีแหลงผลิตพลังงานไมเพียงพอตอความตองการของคนในประเทศ จึงตองมีการ
นำเข้าจากตางประเทศ รวมทั้งสิ้น 83,055 พันตันเทียบเทาน้ำมันดิบ เพิ่มขึ้นจากปก่อนรอยละ 2 โดย
เปนการนำเข้าพลังงานเชิงพาณิชยกวารอยละ 99.9 ของการนำเข้าพลังงานทั้งหมด และพลังงาน
หมุนเวียนรอยละ 0.1 รวมทั้งแนวโนมความตองการใช้พลังงาน ป 2563 เพิ่มขึ้นดวยเช่นกัน (ภาพที่
4.18) โดยแหลงพลังงานที่มีแนวโนมความตองการเพิ่มขึ้นรอยละ 1.0-1.4 ไดแก่ น้ำมันดิบ ก๊าซ
ธรรมชาติ ถานหิน ลิกไนต ในขณะที่ ความตองการพลังงานทดแทนซึ่งเปนวัสดุที่ไดจากธรรมชาติ
203
4.9.3 ประโยชนของพลังงาน
ใช้เปนเชื้อเพลิงในการขับเคลื่อนยานพาหนะ ผลิตกระแสไฟฟาใช้ทั่วทั้งประเทศทั้งใน
ครั ว เรื อ น โรงงานอุ ต สาหกรรม ห า งสรรพสิ น ค้ า และอาคารมากมาย เป น เชื ้ อ เพลิ ง ในโรงงาน
อุตสาหกรรม ใช้ในอุตสาหกรรมปโตรเคมี รวมทั้งใช้เปนก๊าซหุงตมในครัวเรือน ปจจุบันพลังงานเปน
สิ่งจำเปนที่มนุษยขาดไมได ดังนั้นเราควรตระหนักถึงความสำคัญของแหลงพลังงาน การนำมาใช้อยาง
204
4.10 ทรัพยากรชายฝงและแนวประการัง
ทรัพยากรชายฝงที่สำคัญจะกลาวถึง แนวปาชายเลน และแนวปะการัง ซึ่งปาชายเลนเปน
บริเวณที่มีทรัพยากรธรรมชาติอุดมสมบูรณ มีลักษณะเชื่อมตอกับพื้นดินและพื้นน้ำทะเล ทำใหน้ำ
บริเวณนี้เปนน้ำกรอย ระบบนิเวศที่มีตนไมและสัตวน้ำเชื่อมตอกับทะเล ปาชายเลน พืชที่เจริญเติบโต
ไดสวนใหญจะเปนไมไมผลัดใบ มีลักษณะทางสรีรวิทยาและการปรับตัวทางโครงสราง ที่คลายคลึงกัน
และการขึ้นของพรรณไมในปาชายเลน จะขึ้นอยูกับแนวเขต ซึ่งแตกตางไปจากสังคมพืชปาบก เพราะ
อิทธิพลจากลักษณะของดิน ความเค็มของน้ำทะเลและการขึ้นลงของน้ำทะเลเปนสำคัญสำหรับ
แนวเขตที่เดนชัด ของปาชายเลน ไดแก่ โกงกาง ทั้งโกงกางใบเล็กและโกงกางใบใหญ จะขึ้นอยู
หนาแนนบนพื้นที่ใกลฝงทะเล ไมแสมและประสัก จะอยูถัดจากแนวเขตของโกงกาง ไมตะบูน จะอยู
ลึกเข้าไปจากแนวเขตของไมแสมและประสัก เปนพื้นที่ที่มีดินเลน แตมักจะแข็ง สวนบนพื้นที่ดินเลนที่
ไมแข็งมากนักและมีน้ำทะเลทวมถึงเสมอ ไมเสม็ด จะขึ้นอยูแนวเขตสุดทาย ซึ่งเปนพื้นที่เลนแข็งที่มี
น้ำทะเลทวมถึงเปนครั้งคราว เมื่อระดับน้ำทะเลขึ้นสูงสุดเทานั้น และแนวเขตนี้ถือวาเปนแนวติดตอ
ระหวางปาชายเลนกับปาบก ปรง จะพบทั่วไปในปาชายเลน สำหรับประเทศไทยมีแนวปาชายเลนอยู
ในหลายจังหวัด เช่น จังหวัดจันทบุรี มีการสรางสวนพฤกษศาสตรปาชายเลนรัชกาลที่ 9 แหงแรกของ
ประเทศไทยและเปนแหงแรกของโลก (ภาพที่ 4.19) เพื่อรักษาสมดุลของธรรมชาติฝงบกและฝงน้ำได
เปนที่อนุบาลสัตวทะเล และทรัพยากรธรรมชาติอื่น ไปพรอมกับการดูแลสิ่งแวดลอมใหอยูอยางสมดุล
ไมถูกทำลายไปดวยกิจกรรมของมนุษย
4.10.1 ความสำคัญของปาชายเลน
จากหนั ง สื อ ทรั พ ยากรธรรมชาติ แ ละสิ ่ ง แวดล อ ม (ศศิ น า, 2550) และ นิ เ วศวิ ท ยาเพื่ อ
สิ่งแวดลอม (จิราภรณ และนันทนา, 2558) ไดอธิบายความสำคัญของปาชายเลนไว ดังนี้
1. ดานระบบนิเวศ บริเวณปาชายเลนเปนพื้นที่ที่เชื่อมตอบนบกกับน้ำทะเล จึงเปนที่ที่
สัตวน้ำจะมาวางไข่อยางปลอดภัย นับเปนแหลงอนุบาลสัตวน้ำที่เหมาะสมที่สุด เนื่องจากพื้นที่มี
บางสวนอยูบนบกมีดินที่อุดมสมบูรณเปนแหลงธาตุอาหารพืช มีอินทรียวัตถุ และเปนแหลงอาหาร
207
ปาชายเลนจะสามารถลดเงินงบประมาณในการบริหารจัดการการปองกันคลื่นน้ำทะเลกัดเซาะชายฝง
ได รวมทั้งปาชายเลนยังเปนแหลงทองเที่ยวที่สวยงามและนาสนใจอีกดวย
ตัวอยางการศึกษาวิจัยพันธุพืชปาชายเลนในประเทศไทย โดย แสงจันทร และคณะ (2561)
ไดศึกษาความหลากหลายและโครงสรางของสังคมพืชปาชายเลน จังหวัดชลบุรี พบวา ปาชายเลน
บริเวณที่อยูติดกับชุมชน และบริเวณที่อยูติดชายฝงทะเล มีพันธุไมหลากหลายชนิด ไดแก่ แสมขาว
แสมทะเล ตาตุมทะเล โพทะเล ตะบูนขาว ตะบูนดำ โปรงแดง โกงกางใบเล็ก ลำพู ลำแพน ซึ่งพืช
เหลานี้เปนสมุนไพรไทยที่สามารถนำมาใช้รักษาโรคได รวมทั้งโครงสรางของพืชปาชายเลนในพื้นที่ที่มี
การใช้ประโยชนมีความแตกตางกัน 2 รูปแบบ คือ พื้นที่ปาชายเลนที่อยูติดกับชุมชน พืชปาถูก
นำมาใช้ประโยชนมากกวา ที่อยูติดชายฝงทะเล การศึกษาโครงสรางปาชายเลน เปนสิ่งจำเปนตอการ
เก็บข้อมูลพื้นฐานที่สำคัญตอการบริหารจัดการทรัพยากรธรรมชาติที่อยูในระบบนิเวศปาชายเลน และ
ความสัมพันธของคนในชุมชนนั้น ใหสามารถดำรงชีวิตอยูไดดวยการพึ่งพิงปาชายเลน มีความรูสึกรัก
และหวงแหน ไมทำลายระบบนิเวศปาชายเลนบริเวณที่ตนอยูอาศัย ในขณะที่ ภัทรา และคณะ
(2562) ไดใหความสำคัญของการนำพืชปาชายเลนมาใช้ประโยชน โดยทำการศึกษาพืชปาชายเลน
จังหวัดจันทบุรี ที่สามารถผลิตสีธรรมชาติได นำมาหาวิธีการในการสกัดสีจากพืช เพื่อตอยอด
ภู มิ ป ญญาการย อ มสี ผ า ธรรมชาติ จ ากพื ช ในท อ งถิ ่ น ร ว มกั บการมี ส ว นร ว มของคนในชุ ม ชนนั้ น
ผลการวิจัยพบวา มีพืชปาชายเลน 14 ชนิด ไดแก่ ผักบุงทะเล โกงกางใบใหญ ขลู มะเขือคัน เหงือก
ปลาหมอไก่เตี้ย โปรงแดง ตะบูน จาก ประสัก หวายลิง แสมขาว ลำพู ลำแพน โดยไดโทนเฉดสี
ธรรมชาติ คื อ สี น้ ำตาล ไม ว าจะเป นน้ ำตาลอมแดง น้ ำตาลอมเหลื อง และน้ ำตาลอมเขี ยว เมื่ อ
เปรียบเที่ยบพืชปาชายเลนจาก 2 งานวิจัย เห็นไดวา พืชปาสวนใหญเปนพืชชนิดเดียวกัน เปนพืช
สมุนไพรไทยที่สามารถนำมาใช้ในการรักษาโรคได รวมทั้งมีประโยชนในดานอื่นอีกดวย ดังนั้นความ
หลากหลายของพืชปาชายเลนซึ่งเปนปาที่มีลักษณะเฉพาะ จึงมีความสำคัญตอการอนุรักษไวใหคงอยู
จำเปนตองไดรับความรวมมือจากคนที่อาศัยอยูตามชายฝงปาชายเลน ผูที่ทองเที่ยวเชิงอนุรักษ และ
หนวยงานที่เกี่ยวข้อง
4.10.2 ปญหาของทรัพยากรชายฝง
ปจจุบันปาชายเลนของประเทศไทย ซึ่งขึ้นอยูตามบริเวณชายฝงทะเลที่เปนโคลนตมและ
บริเวณที่เชื่อมตอกับแมน้ำลำธารในบริเวณชายฝงของอาวไทย ภาคกลาง ไดแก่ บางขุนเทียน
กรุงเทพฯ สมุทรปราการ สมุครสาคร สมุทรสงคราม เพชรบุรี ประจวบคีรีขันธ ชายฝงทะเลดาน
209
ตะวันออก ไดแก่ ตราด จันทบุรี ระยอง ชลบุรี ฉะเชิงเทรา ดานตะวันออกของภาคใต ไดแก่ ชุมพร
สุราษฎรธานี นครศรีธรรมราช พัทลุง สงขลา ปตตานี และดานตะวันตกของภาคใต ไดแก่ ระนอง
พังงา ภูเก็ต กระบี่ ตรัง สตูล นับแตจะลดพื้นที่ลงเนื่องจากกิจกรรมที่ใช้ประโยชนพื้นที่ปาชายเลน จน
ทำใหเกิดความเสื่อมโทรมทำลายปาชายเลน ซึ่งพอจะจำแนกไดดังนี้
1. การอนุญาตทำไมสัมปทาน ตามวิธีการที่รัฐกำหนดการทำปาไมในเขตสัมปทาน แต
หลีกเลี่ยงไมทำตามข้อกำหนดของรัฐ รวมทั้งการบุกรุกทำลายปา โดยตัดฟนไมเพื่อนำมาใช้ประโยชน
2. การเพาะเลี้ยงสัตวน้ำ เฉพาะการทำบอเพาะเลี้ยงสัตวน้ำ การทำนากุ้ง การทำนาเกลือ
และสถานีเพาะพันธุสัตวน้ำในพื้นที่ปาชายเลนบริเวณพื้นที่โครงการ
3. การเกษตรกรรมในพื้นที่ปาชายเลน
4. การทำเหมืองแรในพื้นที่ปาชายเลน
5. การขยายตัวของชุมชน
6. การก่อสรางทาเทียบเรือทุกขนาด การก่อสรางอูตอเรือและสะพานปลา
7. การก่อสรางถนน รวมทั้งสายสงไฟฟา
8. การก่อสรางโรงงานอุตสาหกรรมและโรงไฟฟา
9. การขุดลอกรองน้ำ
4.10.3 แนวทางการอนุรักษทรัพยากรชายฝง
การอนุรักษทรัพยากรชายฝง และปาชายเลนควรเปนหนาที่ของทุกหนวยงาน ทั้งภาครัฐ
ภาคเอกชน และประชาชนทุกคน เห็นถึงคุณค่า ตระหนักถึงความสำคัญ และศึกษาข้อมูลที่ถูกตอง
และวิธีการที่เหมาะสมในอยูรวมกัน การนำทรัพยากรชายฝงมาใช้ประโยชน ซึ่งแนวทางการอนุรักษ
ทรัพยากรชายฝงมีมากมาย มีดังนี้
1. กฎหมายตองเข้มแข็งชัดเจน จับกุมทุกคนที่เข้ามาบุกรุกพื้นที่ปาชายเลนโดยไมกลัว
อิทธิพลของนายทุน
2. รณรงค์ใหความรูสรางความเข้าใจ และตระหนักถึงความสำคัญของปาชายเลน การสูญเสีย
อยางยิ่งใหญถาปาชายเลนถูกทำลาย วิธีการอนุรักษปาชายเลนที่ถูกวิธี แก้ประชาชนทุกคนในประเทศ
3. ช่วยกันปลูกตนไมที่เจริญเติบโตไดในพื้นที่ปาชายเลนทำแนวกั้นปองกันแรงปะทะของลม
และคลื่นน้ำชายฝง
4. ควบคุมการปลอยของเสียจากโรงงานอุตสาหกรรมลงสูปาชายเลน
210
5. ไมอนุญาตใหประชาชนตั้งถิ่นฐานที่อยูอาศัยบุกรุกพื้นที่ปาชายเลนมากจนเกินเขตกำหนด
6. ไมจับสัตวน้ำดวยวิธีที่อันตรายตอสัตวน้ำอนุบาลขนาดเล็ก
7. สนับสนุนเงินงบประมาณในการศึกษาเกี่ยวกับปาชายเลนใหครบทุกดาน พิจารณา
ผลกระทบจากการใช้ประโยชนจากปาชายเลน
4.10.4 แนวปะการัง
หนั ง สื อ Essentials of Biology โดย อิ ศ นั น ท และคณะ (2562) ได เ รี ย บเรี ย งเรื ่ อ งราว
เกี่ยวกับปะการัง ไววา ปะการัง เปนสัตวไมมีกระดูกสันหลังขนาดเล็ก มีโครงสรางหินปูนหอหุมตัว
ออนนุมไวชั้นนอก ดำรงชีพ 2 แบบ คือ อยูตัวเดียว หรืออยูรวมกันเปนกลุม มีรูปทรงเปนแผน เปน
ก้อนหรือกิ่งก้าน ซึ่งเกิดจากปะการังนับลานตัวที่มาเกาะกันอยู โดยมีการสรางโครงสรางหินปูน
แผขยายออกไปกลายเปนแนวปะการัง ปะการังจะเติบโตไดดีเฉพาะบริเวณน้ำทะเลที่มีอุณหภูมิตั้งแต
18-27 องศาเซลเซียส มีแสงแดดพอประมาณไมใช่แดดจัด น้ำไมขุ่นและมีความลึกของน้ำไมเกิน 50
เมตร ดังนั้นแนวปะการังจะเจริญเติบโตและมีอยูเ ฉพาะนานน้ำเขตอบอุนของโลกเทานั้นตัวประการังมี
รูปเปนทรงกระบอก มีขนาดเพียง 1 มิลลิเมตร ถึง 1 เซนติเมตร มีสวนประกอบ 3 สวน คือ สวนฐาน
ซึ่งอยูติดกับโครงสรางแข็ง สวนลำตัวรูปทรงกระบอกและสวนปากที่มีหนวดลอมรอบ ในตอนกลางวัน
ปะการังจะเก็บตัวอยูในโครงแข็ง พอกลางคืนจะแผขยายหนวดออกดักจับเหยี่อที่ลองลอยมากับ
กระแสน้ำ แนวปะการัง (ภาพที่ 4.20) เปนภาพแนวปะการังเกรตแบรริเออรรีฟประเทศออสเตรเลียที่
ปจจุบันไดเกิดความเสียหาย เกิดปรากฏการณปะการังฟอกขาวจากสภาวะโลกรอนขึ้น
ปะการังตัวหนึ่ง เมื่อโตเต็มที่จะขยายพันธุโดยใหกำเนิดปะการังตัวเล็ก ที่สามารถลองลอยไป
ตามกระแสน้ำ และไปเกาะจับกับก้อนหินในทะเล จากนั้นปะการังจะเริ่มสรางโครงสรางที่เปนหินปูน
หอหุมตัวไวและขยายพันธุไปเรื่อย ๆ จนเจริญเติบตัวเปนกลุมก้อนรูปทรงตาง ๆ ตามประเภทของ
ปะการังนั้นในแตละป กลุมประการังจะสามารถสรางโครงสรางหินปูนไดเพียง 6-7 มิลิเมตรเทานั้น
กิ่งก้านสาขาของปะการังที่เราเห็นยาวประมาณ 10 เซนติเมตร นั้นตองใช้เวลานานถึง 10-15 ป
นอกจากนี้แนวปะการังยังเปนที่อยูอาศัยของสิ่งมีชีวิต เปนที่หลบภัย ไดแก่
1. สาหรายเซลลเดียว มีความสำคัญมากเพราะทำหนาที่เปนผูผลิต เปนแหลงอาหารใหกับ
สิ่งมีชีวิตชนิดอื่น
2. หญาทะเล รากของหญาทะเลจะยึดตะกอนหนาดินเหนียวเข้าดวยกัน จึงช่วยปองกัน
การกัดเซาะหนาดินใตทะเล เปนอาหารของเตาทะเล ปลาลางชนิด และพะยูน
211
หากแนวปะการังตองเสียหายดวยสาเหตุจากกิจกรรมของมนุษยที่ก่อใหเกิดสภาวะโลกรอน
ขึ้น และสงผลกระทบใหน้ำทะเลมีอุณหภูมิสูงขึ้น จะเกิดผลกระทบอยางมากเพียงใดกับสิ่งมีชีวิต
จำนวนมากในทะเล ดังกลาวมาแลวข้างตน
4.10.5 ประเภทของแนวปะการัง
ปะการังเกิดการจัดเรียงตัวกันขึ้นตามสภาพธรรมชาติของการหมุนเวียนน้ำทะเล และเกิดเปน
รูปรางหลากหลาย จึงมีการจัดประเภทของแนวปะการัง ไวดังนี้
1. แนวปะการังชายฝง เปนแนวปะการังที่ก่อตัวติดกับชายฝง อยูหางจากชายฝงไมเกิน 1
กิโลเมตร หรือรอบเกาะ พบทั่วไปตามชายฝงทะเล ในประเทศไทยพบเฉพาะแนวปะการังชายฝง
2. แนวปะการังแบบกำแพง เปนแนวปะการังที่ก่อตัวเปนสันอยูหางชายฝงออกไป โดยมีรอง
น้ำลึกกวางคั่นระหวางแนวปะการังชนิดนี้กับชายฝง (lagoon) มักพบบริเวณคลื่นลมสงบ ที่รูจักกันดี
คือ แนวปะการังเกรตแบรริเออรรีฟของประเทศออสเตรเลีย แนวปะการังที่ใหญที่สุดในโลก (ภาพที่
4.21) มีความยาวประมาณ 1370 ไมล
3 ปะการังรูปเกือกมา เปนแนวปะการังที่ก่อตัวคลายรูปวงแหวนลอมรอบ lagoon พบตาม
หมูเกาะในมหาสมุทร เช่น หมูเกาะมัลดีฟส อยูลึกลงไปในทะเลไกลจากชายฝงมาก
6. สภาวะโลกรอนที่เกิดจากกิจกรรมของมนุษย ทำใหน้ำทะเลมีอุณหภูมิสูงขึ้นตามไปดวย ทำ
ใหปะการังฟอกขาว (ภาพที่ 4.22)
4.10.8 แนวทางการอนุรักษแนวปะการัง
ปะการังเปนสัตวทะเลที่เปนดัชนีบงบอกถึงการเปลี่ยนแปลงของอุณหภูมิของน้ำไดดี และเปน
สวนหนึ่งของการอธิบายวา อุณหภูมิโลกที่รอนขึ้นทำใหอุณหภูมิของน้ำทะเลรอนขึ้นดวย จึงไปสงผล
กระทบตอการดำรงชีวิตของปะการัง รวมไปถึงพืชและสัตวทะเล สงผลใหระบบนิเวศทางทะเลมีการ
เปลี่ยนแปลงไป ดังนั้นแนวทางการอนุรักษปะการัง จึงตองการความรวมมือของทุกหนวยงาน และทุก
คนใหความสำคัญ ศึกษาข้อมูลวิธีการที่ถูกตองในการรักษาแนวปะการัง รวมทั้งปองกัน ฟนฟูแนว
ปะการังใหกลับมามีสภาพดังเดิม ดวยแนวทาง ดังตอไปนี้
1. ออกกฎหมายคุ้มครองปะการังและสิ่งมีชีวิตในทองทะเล กำหนดพื้นที่ควบคุมที่ชัดเจน
ไมใหมีผูบุกรุก
2. รณรงค์ ประชาสัมพันธใหความรู สรางความเข้าใจ ปลูกจิตสำนึกในการรักปะการังและ
สิ่งมีชีวิตในทองทะเล รวมทั้งการอนุรักษฟนฟูแนวปะการังที่ถูกวิธี
3. ยกเลิกกิจกรรมการดำน้ำเพื่อดูปะการัง เปลี่ยนมาใช้เรือทองกระจกเพื่อใหดูปะการังแทน
215
4. ไมทิ้งสมอเรือในแนวปะการัง การทอดสมอเรือในแนวปะการังเพื่อจอดเรือในแตละครั้งจะ
สรางความเสียหายใหกับปะการัง ปจจุบันไดมีการแก้ไขโดยการวางทุนเพื่อผูกเรือแทนการทอดสมอ
เรือ เพื่อปองกันปะการังไดรับอันตรายเสียหาย
5. ไมจับ หัก หยิบปะการังเลน
6. ไมทิ้งขยะลงสูทะเล เช่น กระปอง เหล็ก ขยะที่มีน้ำหนัก อาจกระแทรกทำใหปะการัง
เสียหายแตกหัก เสียชีวิต
7. ลดกิจกรรมที่ก่อใหเกิดสภาวะโลกรอนขึ้นทุกรูปแบบ
216
สรุปทายบท
ทรัพยากรธรรมชาติมีความสำคัญตอการดำรงชีวิตของมนุษย เปนวัตถุดิบสำหรับปจจัย 4 คือ
อาหาร เครื่องนุงหม ยารักษาโรค และที่อยูอาศัย รวมทั้งมีความสำคัญตอการใช้ชีวิตของสัตวและพืช
มนุษยตองอาศัยอยูรวมกับสิ่งแวดลอมทั้งที่มีชีวิตและไมมีชีวิต ทรัพยากรธรรมชาติ จึงหมายถึง สิ่งที่
เกิดขึ้นเองหรือมีอยูแลวตามธรรมชาติ มนุษยนำมาใช้ประโยชนในดานใดดานหนึ่ง ไดแก่ ทรัพยากร
ดิน น้ำ อากาศ สัตวปา ปาไม แรธาตุ พลังงาน ปะการังและชายฝง แสงอาทิตย เปนตน การจัด
ประเภททรัพยากรธรรมชาติ ไดแก่ ทรัพยากรธรรมชาติที่ใช้แลวไมหมดสิ้น ทรัพยากรธรรมชาติที่ใช้
แลวหมดไป ทรัพยากรธรรมชาติที่ใช้แลวสามารถสรางทดแทนได ทรัพยากรธรรมชาติที่สำคัญของ
ประเทศไทย การเรียนรูแหลงกำเนิดทรัพยากรธรรมชาติ การใช้ประโยชนจากทรัพยากรธรรมชาติ
สาเหตุของการเกิดปญหาความเสื่อมโทรม และแนวทางการแก้ไขปญหาทรัพยากรธรรมชาติ ลวน
มีความสำคัญตอการดำรงชีวิตของมนุษย ดังนั้นทรัพยากรธรรมชาติที่อุดมสมบูรณถือเปนทรัพยสินอัน
ล้ ำ ค่ า ของดิ น แดนประเทศนั ้ น หากปล อ ยให ท รั พ ยากรธรรมชาติ เ สื ่ อ มโทรมเสี ย หายถื อ เป น
ความหายนะของคนในประเทศนั้น การปลูกฝง สรางจิตสำนึกและตระหนักถึงผลเสียที่เกิดจากความ
เสื่อมโทรมของทรัพยากรธรรมชาติ ไมวาจะเปนทรัพยากรน้ำที่มนุษยจำเปนตองใช้เพื่อความอยูรอด
ในการดำรงชีวิต การอุปโภคบริโภค น้ำเปนองค์ประกอบที่อยูภายในรางกาย มนุษยขาดน้ำไมได
ทรัพยากรดินที่จำเปนตออาชีพทางการเกษตร การผลิตอาหารสำหรับบริโภคของสิ่งมีชีวิต การสรางที่
อยูอาศัย เปนตน การอยูรวมกันระหวางมนุษยกับทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม ตองเปนไปตาม
ความสมดุลของธรรมชาติ เมื่อมนุษยนำทรัพยากรธรรมชาติมาใช้แลวควรสรางคืนทดแทนของเดิม
อยางถูกวิธีและยั่งยืน
217
แบบฝกหัดบทที่ 4
1. ทรัพยากรธรรมชาติมีความสำคัญตอมนุษยอยางไร จงอธิบายพรอมยกตัวอยางประกอบ
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
ผลกระทบตอการ
ดำรงชีวิตของมนุษย
หากเกิดเหตุการณ
ทรัพยากรขาดแคลนไม
เพียงพอตอความ
ตองการ
ความสามารถในการ
ฟนฟูขึ้นมาใหม
3. เมื่อทานไปเที่ยวอุทยานแหงชาติแหงหนึ่งดวยการขับรถยนตตั้งแตเช้า พอไปถึงอุทยานแหงชาติพบ
พระอาทิตยขึ้นสองแสงสวาง ทางเข้าพบทอนไมขนาดใหญมีการแกะสลักชื่ออุทยานแหงชาติแหงนั้นไว
เมื่อขับไปบนถนน 2 ข้างทางจะพบแนวตนไมทั้งขนาดใหญ ตนไมขนาดกลาง ไมพุมขนาดเล็กและ
ตนหญามากมายเขียวขจี อยูบนพื้นดิน มีเสียงนกรอง เสียงน้ำไหล มีก้อนเมฆสีขาวเปนปุยนุนลอยอยู
บนทองฟาสวยงาม อากาศเย็นสบาย เมื่อขับไประยะทางหนึ่ง ทานตองหยุดรถ เพราะมีฝูงช้างโครง
ใหญกำลังเดินข้ามฝงเข้าไปในปา เมื่อทานขับรถตอไปจะพบลิงหลายตัว พบสัตวปาอีกหลากหลาย
ชนิด พอถึงเวลาค่ำพระอาทิตยตก ทานเข้าพักในพื้นที่ที่อุทยานแหงชาติอนุญาต ทานกางเตนทนอน
ชมดาว อากาศค่อนข้างหนาวและแหง พอถึงกลางดึก เกิดไฟปาไหมเปนแทบในระยะทางยาว กวาไฟ
ปาจะสงบลงใช้เวลานานหลายชั่วโมง เมื่อถึงตอนเช้าของอีกวันทานเดินทางดวยการขับรถยนตกลับ
บานดวยความปลอดภัย จากเหตุการณดังกลาว จงวิเคราะหวาในเหตุการณนี้ มีทรัพยากรธรรมชาติ
ใดบาง เกิดเหตุการณความเสียหายกับทรัพยากรธรรมชาติใดบาง ทานมีแนวทางการปองกันแก้ไข
ความเสียหายที่เกิดกับทรัพยากรธรรมชาตินั้นอยางไร จงบอกมาอยางนอย 2 ข้อ
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
219
4. จงยกตัวอยางการใช้ประโยชนจากทรัพยากรแรธาตุกัมมันตรังสี
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
5. ประโยชนของแนวปะการังมีอะไรบาง จงอธิบาย
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
220
เอกสารอางอิง
กองบรรณาธิการ. (2555). จังหวัดระนองจังหวัดนำรองแหลงมรดกของชาติไทย. วารสารธรรมชาติ
และสิ่งแวดลอม. 1 (2): 6-25.
คณะกรรมการวิชาการสิ่งแวดลอม เทคโนโลยีและชีวิต. (2557). สิ่งแวดลอม เทคโนโลยีและชีวิต.
พิมพครั้งที่ 11. กรุงเทพฯ: มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร.
จิราภรณ คชเสนี และนันทนา คชเสนี. (2558). นิเวศวิทยาเพื่อสิ่งแวดลอม. พิมพครั้งที่ 2. กรุงเทพฯ:
จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย.
ณัฐญา อัมรินทร. (2556). วิทยาศาสตรเพื่อพัฒนาทักษะชีวิต. กรุงเทพฯ: แม็คเอ็ดดูเคชั่น.
ณัฐญา อัมรินทร. (2562). พลังงาน ทรัพยากรและสิ่งแวดลอม. กรุงเทพฯ: แม็คเอ็ดดูเคชั่น.
ทิพยวัลย เรืองขจร. (2554). วิทยาศาสตรเพื่อคุณภาพชีวิต. คณะวิทยาศาสตรและเทคโนโลยี
มหาวิทยาลัยราชภัฏสงขลา.
ทรงธรรม สุขสวาง. (2558). ความขัดแยงของคนกับช้างปาในประเทศไทย. วารสารธรรมชาติและ
สิ่งแวดลอม 4(2): 4-13.
นันทรพัช ไชยอัครพงศ. (2563). การลักลอบค้าสัตวปาที่เกิดขึ้นในไทย: ปญหาการบังคับใช้กฏหมาย
และข้อทาทาย. วารสารกระบวนการยุติธรรม. 13(3): 21-36.
เบญจวรรณ ชิวปรีชา และวิชญา กันบัว. (2565). ความหลากชนิดและลักษณะสังคมพืชปาชายเลน
บริเวณโรงไฟฟาบางปะกง จังหวัดฉะเชิงเทรา. วารสารวิจัยนิเวศวิทยาปาไมเมืองไทย 6(1): 49-
62.
พิชญ ตั้งสมบัติวิจิตร และดาวจรัส เกตุโรจน. (2561). คุณภาพปุยมูลไสเดือนดินจากเถามันเทศเหลือ
ทิ้งตอการเจริญเติบโตของผักกวางตุง. วารสารวิชาการ มทร.สุวรรณภูมิ. 6(2): 124-133.
พิชญ ตั้งสมบัติวิจิตร และอุทาน บูรณศักดิ์ศรี. (2562). ปุยหมักมูลไสเดือนดิน: เทคโนโลยีชีววิถียุค
ดิจิทัลเพื่อการอนุรักษดินและการจัดการขยะอินทรียในประเทศไทย. วารสารวิจัยราชภัฎพระนคร
สาขาวิทยาศาสตรและเทคโนโลยี. 14(2): 170-182.
พิชญ ตั้งสมบัติวิจิตร อุทาน บูรณศักดิ์ศรี และกิตติ บุญเลิศนิรันดร. (2564). ผลของปุยมูลไสเดือนดิน
รวมกับแหนแดงตอการเจริญเติบโตของผักสลัดกรีนโอค. วารสารวิจัยมหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราช
มงคลศรีวิชัย. 13(2), 343-356.
221
ภัทรา ศรีสุโข ณภัค แสงจันทร ธนกฤต ใจสุดา และกรชนก บุญฑร. (2562). การศึกษาสีธรรมชาติ
จากพันธุพืชปาชายเลน ตำบลบอ อำเภอลุง จังหวัดจันทบุรี โดยกระบวนการมีสวนรวมของ
ชุมชน. วารสารวิจัยรำไพพรรณี. 13(1): 64-73.
ศศินา ภารา. (2550). ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม. กรุงเทพฯ: เอ็กซเปอรเน็ท.
แสงจันทร วายทุกข์ นภวรรณ ฐานะกาญจน พงษเขียว และลดาวัลย พวงจิตร. (2561). ความ
หลากหลายและโครงสรางของสังคมพืชปาชายเลนของชุมชนตำบลคลองตำหรุ อำเภอเมือง
จังหวัดชลบุรี. วารสารวิจัยมหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลศรีวิชัย. 10(2): 307-323.
อินทนิล อินทชยะนันท. (2555). การปองกันน้ำทวมและการบริหารจัดการน้ำทวมของสาธารณรัฐ
สิงคโปร. วารสารธรรมชาติและสิ่งแวดลอม 1(1): 18-25.
อรุณี วงศปยะสถิต. (2549). การกลายพันธุ: เพื่อการปรับปรุงพันธุพืช. กรุงเทพฯ: มหาวิทยาลัย
เกษตรศาสตร.
Ibanga, D.A. (2017). Patterns, trends, and issues of illicit wildlife hunting and trade:
analysis based on African environmental ethics. International Journal of
Development and Sustainability. 6 (11): 1865-1890.
Mader, S.S. and Windelspecht, M. Essentials of Biology. (2562). แปลโดย อิ ศ นั น ท วิ ว ั ฒ น
รัตนบุตร, พหล โกสิยะจินดา, ระพี บุญเปลื้อง และ ณัฐพล ออนปาน. พิมพครั้งที่ 4. เลมที่ 2.
กรุงเทพฯ: แมคกรอ-ฮิล อินเตอรเนชั่นแนล เอ็นเตอรไพรส แอลแอลซี.
222
เอกสารอางอิงอิเล็กทรอนิกส
กรมทรัพยากรธรณี. (2559). แร [online] แหลงที่มา: https://www.dmr.go.th/แร/ความรูทั่วไป
เกี่ยวกับทรัพยากรแร/ วันที่สืบค้น 3 เมษายน 2563.
กรมพัฒนาพลังงานทดแทนและอนุรักษพลังงาน กระทรวงพลังงาน. (2561). สถานการณพลังงานไทย
ป 2561 [online] แหล ง ที ่ ม า: https://www.dede.go.th/download/stat62/sit_2_61
_dec.pdf. วันที่สืบค้น 3 เมษายน 2563.
กรมพัฒนาพลังงานทดแทนและอนุรักษพลังงาน กระทรวงพลังงาน. (2563). สถานการณพลังงานไทย
ป 2 5 6 3 [online] แ ห ล ง ท ี ่ ม า : https://www.dede.go.th/download/general_63/
sit2_jan2020.pdf. วันที่สืบค้น 30 ธันวาคม 2564.
กองเทคโนโลยีธรณี กรมทรัพยากรธรณี กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม. (2565). การ
สำรวจธรณี ฟ ส ิ ก ส เ พื ่ อ หาแหล ง แร [online] แหล ง ที ่ ม า: https://www.dmr.go.th/wp-
content/uploads/2022/09/1-Poster-ธรณี ฟ ส ิ ก ส เ พื ่ อ หาแหล ง แร . pdf วั น ที ่ ส ื บ ค้ น 11
เมษายน 2566.
มูลนิธิสืบนาคะเสถียร. (2560). ความสำคัญของปาทุงใหญนเรศวรกับการก่อสรางเขื่อนน้ำโจน
[online] แหลงที่มา: https://www.seub.or.th/บทความ/ความสำคัญของปาทุงใหญ/ วันที่
สืบค้น 6 เมษายน 2566.
สำนักจัดการที่ดินปาไม กรมปาไม. (2564). บทสรุปสำหรับผูบริหารโครงการจัดทำข้อมูลสภาพพื้นที่
ป า ไม ป พ.ศ.2564 [online] แหล ง ที ่ ม า: https://forestinfo.forest.go.th/Content/file/
ForestArea/ForestArea_2564.pdf วันที่สืบค้น 6 เมษายน 2566.
223
บทที่ 5
มลพิษสิ่งแวดลอมในประเทศไทย
5.1 บทนำ
มลพิษสิ่งแวดลอม ผลกระทบที่มีสาเหตุมาจากการกระทำของมนุษย สัตว เชื้อจุลินทรีย
ก่อโรค และปรากฏการณทางธรรมชาติหรือภัยพิบัติทางธรรมชาติ ซึ่งสาเหตุสำคัญของปญหามลพิษ
สิ ่ ง แวดล อ มนั ้ น มาจากมนุ ษ ย ม ากกว า สาเหตุ อ ื ่ น เมื ่ อ ประชากรโลกเพิ ่ ม ขึ ้ น ความต อ งการนำ
ทรัพยากรธรรมชาติมาใช้มีเพิ่มขึ้นดวย รวมทั้งความก้าวหนาดานวิทยาศาสตรและเทคโนโลยีใน
ศตวรรษที่ 21 ที่ก้าวกระโดดอยางรวดเร็ว มนุษยสรางสิ่งอำนวยความสะดวกมากมาย จนลุกล้ำ
ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม ทำใหความสมดุลถูกทำลาย อีกทั้งการนำทรัพยากรธรรมชาติมา
ใช้อยางฟุมเฟอย สิ้นเปลืองเกินความจำเปน ในขณะที่ธรรมชาติสรางขึ้นทดแทนไมเพียงพอ ที่สำคัญ
ยังมีการปลอยของเสียสูสิ่งแวดลอม กลายเปนปญหามลพิษหลายดาน ไมวาจะเปนมลพิษขยะ มลพิษ
ทางน้ำ มลพิษทางดิน มลพิษทางอากาศ มลพิษทางความรอน มลพิษทางเสียงและการสั่นสะเทือน
รวมไปถึงมลพิษทางอาหาร การตระหนักรูถึงสาเหตุของการเกิดมลพิษ มลสารซึ่งเปนตัวการก่อใหเกิด
มลพิษ ปญหาจากการเกิดมลพิษ ตลอดจนแนวทางการปองกันแก้ไขปญหามลพิษ มีความจำเปนอยาง
ยิ่งสำหรับทุกคนบนโลก มลพิษไมเพียงแตจะสรางความเสียหายโดยตรงใหกับทรัพยากรธรรมชาติและ
สิ่งแวดลอม เกิดการเสียสมดุลแลว มลพิษยังสงผลกระทบทางลบตอคุณภาพชีวิตของมนุษยอีกดวย
ดังนั้นความรูความก้าวหนาดานวิทยาศาสตรและเทคโนโลยี ควรเกิดควบคู่ไปกับการรักษาสมดุลของ
ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม ปองกันการเกิดมลพิษดานตาง ๆ
5.2 ความหมายของมลพิษและมลสารสาเหตุที่ก่อใหเกิดมลพิษ
ปญหาสิ่งแวดลอมในปจจุบันที่เห็นไดชัดเจน ไดแก่ ทรัพยากรธรรมชาติเกิดความเสื่อมโทรม
ลดปริมาณลงและหมดไป ภาวะการเกิดมลพิษสิ่งแวดลอมหรือคุณภาพของสิ่งแวดลอมไมดี สงผล
กระทบต อ สุ ข ภาพอนามั ย ของมนุ ษ ย ทั ้ ง สุ ข ภาพกายและสุ ข ภาพจิ ต รวมไปถึ ง การเกิ ด มลพิ ษ
สิ่งแวดลอมทางสังคม ไมวาจะเปนการไมเคารพสิทธิซึ่งกันและกัน เกิดอาชญากรรม ความไมเปน
ระเบียบของสังคม แมกระทั่งสื่อออนไลนที่สงผลกระทบตอจิตใจมนุษย ทำใหจิตใจออนแอ หรือการ
224
5.2.4 ปจจัยที่ก่อใหเกิดมลพิษสิ่งแวดลอม
สิ่งปนเปอนหรือมลสารที่ปนเปอนในสิ่งแวดลอม มีผูกระทำใหเกิดมลสารและกระจายมลสาร
ออกไปสูสิ่งแวดลอม และมีผูอื่นไดรับผลกระทบในทางลบเกิดการเปลี่ยนแปลงการดำรงชีวิตไป โดย
แหลงกำเนิดมลพิษสิ่งแวดลอม สวนใหญมากจากการกระทำของมนุษย ไมวาจะเปน การทิ้งขยะจาก
อาคารบานเรือน ชุมชน ควันที่เกิดจากกระบวนการผลิตในโรงงานอุตสาหกรรมกลายเปนฝุนลอยไปใน
อากาศ (ภาพที่ 5.1) สิ่งเหลือทิ้งจากการทำเกษตร การเผาวัสดุเหลือทิ้งจากการทำเกษตร การทหาร
บริเวณก่อสราง วัสดุตดิ เชือ้ และขยะจากโรงพยาบาล การเผาไหมเชื้อเพลิงของยานพาหนะ ในบางครั้ง
มลพิษสิ่งแวดลอมมาจากภัยทางธรรมชาติ เช่น ภูเขาไฟระเบิด เปนตน
สำหรับมลพิษสิ่งแวดลอมในประเทศไทย เมื่อจำนวนประชากรเพิ่มขึ้นในพื้นที่ที่มีสิ่งแวดลอม
จำกัด การแข่งขันจึงเกิดขึ้น ความตองการปจจัย 4 ที่เพิ่มขึ้น ในขณะที่ทรัพยากรธรรมชาติและมีอยู
อยางจำกัด และลดลงเมื่อถูกนำมาใช้ หากมนุษยไมช่วยกันรักษาหรือสรางทดแทนทรัพยากรธรรมชาติ
จะหมดไป ทรั พ ยากรธรรมชาติ ท ี ่ เ คยสมดุ ล ถู ก ทำลายเกิ ด ความเสื ่ อ มโทรมและหมดไปในที ่ สุ ด
สิ่งเหลานี้จะสงผลกระทบโดยตรงตอคุณภาพชีวิตความเปนอยูของมนุษยแนนอน รวมทั้งสงผลกระทบ
ตอสัตวและพืชดวย มลพิษที่เกิดขึ้นในประเทศไทยนั้นกลายเปนปญหาสิ่งแวดลอม สงผลกระทบ
โดยตรงตอคุณภาพชีวิตของคนในประเทศ และสงผลกระทบทางออมตอสภาพเศรษฐกิจและสังคมอีก
ดวย
227
5.3 มลพิษทางน้ำ
น้ำ เปนทรัพยากรธรรมชาติที่ไมมีวันหมด แตหากนำมาใช้โดยไมดูแลรักษามีโอกาสเสื่อม
โทรมได สิ่งที่บงบอกวาน้ำมีการเปลี่ยนแปลงไปจากธรรมชาติ พิจารณาไดจาก คุณภาพน้ำ การนำ
ตัวอยางน้ำจากหลายแหลง มาเปรียบเทียบกับน้ำสะอาด โดยมีเกณฑมาตรฐานคุณภาพน้ำดื่ม น้ำใช้
หรือคุณภาพน้ำทิ้ง ตามมาตรฐานคุณภาพน้ำ ของกองจัดการคุณภาพน้ำ กรมควบคุมมลพิษ กระทรวง
ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม
5.3.1 คุณลักษณะและดัชนีคุณภาพน้ำ
คุณลักษณะของน้ำผิวดินที่มนุษยนำมาใช้เพื่อการอุปโภคบริโภค มีเกณฑใหพิจารณา ดังนี้
1) คุณลักษณะทางกายภาพ ไดแก่ สี ตองใสไมมีสี รส ตองไมมีรส กลิ่น ตองไมมีกลิ่น ความขุ่น ตองไม
มี ค วามขุ ่ น ความเป น กรด-ด า ง ต อ งอยู ใ นช่ ว ง pH 6.5-8.5 ถื อ ว า อยู ใ นเกณฑ ค ุ ณ ภาพน้ ำ ที ่ ดี
2) คุณลักษณะทางเคมี ไดแก่ ปริมาณของแข็งทั้งหมด (total solids) เหล็ก แมงกานีส ทองแดง
สังกะสี แคลเซียม แมกนีเซียม ซัลเฟต คลอไรด ฟลูออไรด ไนเตรต 3) คุณลักษณะของการปนเปอน
สารเปนพิษ ไดแก่ ปรอท ตะกั่ว อารเซนิก ซิลิเนียม โครเมียม ไซยาไนด แคดเมียม แบเรียม และ
4) คุณลักษณะทางจุลชีววิทยา ไดแก่ จุลินทรียทั้งหมดอาจพบไดแตตองไมเกินเกณฑที่กำหนด
แบคทีเรีย Escherichia coli ตองไมพบ และ แบคทีเรียกลุมโคลิฟอรม ตองนอยกวา 2.2 ดวยวิธี
MPN ตามหลักทางจุลชีววิทยา
สำหรับการพิจารณาคุณภาพน้ำแหลงน้ำผิวดิน ตามมาตรฐานที่กองจัดการคุณภาพน้ำ
กรมควบคุมมลพิษ กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม (2562) กำหนด สามารถสรุป
ดัชนีบงชี้คุณภาพน้ำ ไดดังนี้
1. ความเปนกรด-ดาง (pH) น้ำสะอาดจะมีค่า pH อยูในช่วง 6.5-8.5
2. ปริมาณออกซิเจนที่ละลายในน้ำ (dissolved oxygen) หรือค่า DO ถาปริมาณออกซิเจน
ในน้ำมาก แหลงน้ำนั้นจัดอยูในคุณภาพดี สิ่งมีชีวิตในน้ำสามารถดำรงชีวิตอยูได น้ำในธรรมชาติจะมี
ปริมาณออกซิเจนประมาณ 5-7 มิลลิกรัม/ลิตร หากค่า DO นอยกวา 3 มิลลิกรัม/ลิตร ถือวาน้ำใน
แหลงน้ำนั้นเนาเสีย สิ่งมีชีวิตในน้ำไมสามารถดำรงชีวิตอยูได โดยมีเครื่องมือวัดออกซิเจนในน้ำ
เรียกวา เครื่อง DO meter
3. ค่า BOD (Biochemical oxygen demand) เปนค่าที่บอกถึงจุลินทรียที่ใช้ออกซิเจนเพื่อ
ยอยสลายสารอินทรีย หากแหลงน้ำมีสารอินทรียปนเปอนมาก จุลินทรียตองการใช้ออกซิเจนมากใน
228
รวมทั้งโรงงานควรจัดฝกอบรมวิธีการบำบัดน้ำเสียดวยวิธีชีวภาพที่ถูกตองเหมาะสมใหกับพนักงานทุก
คนไดรับรูรับทราบเพื่อนำไปปฏิบัติ
5.4 มลพิษทางอากาศ
อากาศและบรรยากาศมีความสำคัญ คือ มีก๊าซที่จำเปนตอการดำรงชีวิตของมนุษย สัตวและ
พืช สงผลตอทรัพยากรธรรมชาติชนิดอื่น เช่น ทรัพยากรปาไม ทรัพยากรแรธาตุ เกิดฝนและลม ช่วย
ปรับอุณหภูมิของโลก ใหเหมาะกับการดำรงชีวิตอยูของสิ่งมีชีวิตบนโลก บรรยากาศเหมือนบานที่
โอบอุมคนในบานในอยูอยางเปนสุข ทำใหความแตกตางของอุณหภูมิของกลางวันและกลางคืนไม
แตกตางกันมาก ฤดูรอนและฤดูหนาวไมแตกตางกันจนสิ่งมีชีวิตไมสามารถปรับตัวดำรงชีวิตอยูได
ทำใหบริเวณผิวโลกมีความอบอุน ช่วยปองกันรังสี UV จากดวงอาทิตย ซึ่งมีผลกระทบตอผิวสัมผัส
ของสิ่งมีชีวิตบนโลก เช่น ผิวหนังของมนุษย หากมนุษยไดรับรังสี UV ที่สามารถทะลุผานชั้นผิวหนังลึก
จนทำใหเปนมะเร็งผิวหนัง และหากกระทบดวงตาอาจเปนตอกระจกได รวมทั้งสรางทัศนียภาพการ
มองเห็นทองฟาสีสีนสดใส โดยอนุภาคที่ปะปนอยูกับก๊าซในบรรยากาศ จะทำใหแสงหักเห ทำให
ดวงตาของเรามองเห็นทองฟามีแสงสีที่งดงามแทนที่จะเห็นเปนสีดำมืด นอกจากนี้ ก๊าซโอโซนมีแสงสี
น้ำเงินยังช่วยใหเรามองเห็นทองฟาเปนสีฟาสดใส
อากาศ เปนทรัพยากรธรรมชาติที่ไมมีวันหมด แตอาจเสื่อมโทรมได อากาศมีความจำเปนตอ
การดำรงชีวิตของมนุษย สัตว และพืช ไดมาโดยไมเสียค่าใช้จ่าย ปจจุบันอากาศไดรับผลกระทบจาก
มลสารที่เกิดจากกิจกรรมของมนุษย คุณภาพอากาศจึงมีความแตกตางกันไปตามสภาพทองถิ่น และ
ปริมาณมลสารทีเ่ กิดขึน้ ในพืน้ ทีน่ น้ั เช่น พืน้ ทีใ่ ดมีจำนวนประชากรมาก มีสง่ิ อำนวยความสะดวกสบาย
เยอะ อยางเช่น พื้นที่ในเมืองหลวง คุณภาพอากาศจะดอยกวาพื้นที่ในตางจังหวัดหรือชนบท อากาศ
บริ ส ุ ท ธิ ์ จ ะไม ม ี ส ี ไม ม ี ก ลิ ่ น ไม ม ี ห มอกควั น อากาศ มี อ งค์ ป ระกอบเป น ก๊ า ซหลายชนิ ด คื อ
ก๊าซไนโตรเจนรอยละ 78.00 ออกซิเจนรอยละ 20.94 และก๊าซผสม อีกรอยละ 1.06
ดังนั้น มลพิษทางอากาศ คือ อากาศที่มีคุณภาพต่ำกวาเกณฑที่กำหนด โดยมีคุณลักษณะ
เปลี่ยนไปจากธรรมชาติ มีหมอกควัน มีสี มีกลิ่น และอาจมีอนุภาคขนาดเล็กปนเปอนลอยอยูใน
อากาศ ทั้งที่มนุษยสามารถมองเห็นไดดวยตาเปลา และมองไมเห็นดวยตาเปลา ตองมีเครื่องมือวัด
ปริมาณ ฝุนละอองในอากาศเข้ามาช่วย โดยแหลงกำเนิดมลพิษทางอากาศมาจาก เกิดขึ้นเองตาม
ธรรมชาติ และกิจกรรมของมนุษย เช่นการเผาไหมเชื้อเพลิงของยานพาหนะ การเผาไหมของวัสดุทาง
234
2. ไฟปา เปนมลสารหนึ่งที่ก่อใหเกิดมลพิษทางอากาศแตไมสำคัญเทากับการเผาไหม
เชื้อเพลิง ถึงจะมีฝุนควัน ฟุงกระจายสูอากาศ แตจำกัดพื้นที่ที่เกิดไฟไหมปาเทานั้น มีผลกระทบตอ
ทัศนียภาพของผูที่อยูในบริเวณนั้น
3. ละอองเกสรดอกไม มีน้ำหนักเบา สามารถลอยไปตามอากาศ สำหรับคนที่เปนภูมิแพ
สูดดมเข้าไปอาจเกิดอาการรุนแรง เปนผื่นแดง หรืออาจหายใจติดขัด
4. จุลินทรีย เปนกลุมสิ่งมีชีวิตชนิดหนึ่งที่ถูกจัดจำแนกบนโลกใบนี้ เปนสิ่งมีชีวิตที่มีขนาดเล็ก
มองไมเห็นดวยตาเปลา ตองใช้กลองจุลทรรศนใช้แสงแบบเลนสประกอบ จุลินทรีย ไดแก่ แบคทีเรีย
ยีสต โปรโตซัว รา และไวรัส เนื่องจากจุลินทรียมีขนาดเล็กจึงแพรกระจายไดง่ายไปตามอากาศ และ
เข้าสูระบบทางเดินหายใจของสิ่งมีชีวิตไดง่าย ในปจจุบัน เชื้อไวรัสซึ่งมีอนุภาคเล็กมาก จนตองใช้
กลองจุลทรรศนอิเล็กตรอนในการตรวจสอบดูรูปรางเซลล เปนเชื้อก่อโรคที่มีความรุนแรงมากตอ
คุณภาพชีวิตของสิ่งมีชีวิตบนโลกใบนี้ เช่น ไวรัสสาเหตุโรคไข้หวัดใหญ เปนตน สำหรับป 2562 พบ
การติดเชื้อไวรัสรุนแรงในมนุษย คือเชื้อไวรัสโคโรนาสายพันธุใหม 2019 ซึ่งเกิดขึ้นที่แรกที่ประเทศจีน
เมืองอูฮั่น และมีการแพรระบาดอยางรุนแรงไปทั่วโลก เชื้อไวรัสไดคราชีวิตมนุษยโลกใหเสียชีวิตเปน
จำนวนมาก และยังคงแพรระบาดมาจนถึงปปจจุบัน 2563 โดยมีแนวโนมที่จะยังคงมีความรุนแรงของ
การแพรระบาดของโรค ถึงแมจะมีการควบคุม แนะนำวิธีปองกัน หรือมีวัคซีนฉีดตาม เห็นไดวา ไวรัส
เปนจุลินทรียที่ก่อใหเกิดมลพิษทางอากาศและสงผลกระทบอยางรุนแรงตอระบบทางเดินหายใจ
5. สารอินทรียจากสิ่งมีชีวิตที่เสียชีวิตแลวเนาเปอยผุพัง เปนมลสารอีกชนิดหนึ่งที่ก่อใหเกิด
มลพิษทางอากาศ เมื่อสิ่งมีชีวิตเสียชีวิตลงเกิดการทับถมกัน การเกิดขยะอินทรีย ขยะมูลฝอยจำพวก
เศษอาหาร เมื่อถูกนำมากองทับถมกันจะเกิดการเจริญของแบคทีเรียตามธรรมชาติ ยอยสลายสิ่ง
เหลานี้ และสรางก๊าซแอมโมเนีย มีเทน ก๊าซซัลเฟอรไดออกไซด ซึ่งสงกลิ่นเหม็น สรางความรำคาญใจ
แก่ผูที่อยูบริเวณนั้น
5.4.2 ผลกระทบที่เกิดจากมลพิษทางอากาศ
PM 2.5 ฝุนขนาดเล็กที่ก่อใหเกิดมลพิษทางอากาศที่อันตรายและนากลัวอยางยิ่งตอระบบ
ทางเดินหายใจ เกิดจากกิจกรรมของมนุษยหลากหลายกิจกรรม ซึ่งในภาพรวมมลพิษทางอากาศที่
เกิ ดขึ ้ นในประเทศไทย มี สาเหตุ หลั กมาจาก 2 สาเหตุ ใหญ ๆ คื อ จากยานพาหนะ และโรงงาน
อุตสาหกรรม ที่ผลิตฝุนปลอยสูบรรยากาศ เกิดวิกฤตทางอากาศไปทั่วประเทศไทย มลพิษทางอากาศ
สงผลกระทบมากมายในหลายดาน อาทิเช่น
237
5.4.3 แนวทางการแก้ไขปญหามลพิษทางอากาศ
การแก้ไขปญหามลพิษทางอากาศ ควรเปนวาระแหงชาติ และตองไดรับการแก้ไขอยาง
เรงดวนจากภาครัฐและภาคเอกชน รวมทั้งประชาชนทุกคนในประเทศ ตองไดรับข้อมูลในการช่วยกัน
อนุรักษทรัพยากรอากาศดวยวิธีการที่ถูกตอง และสามารถปฏิบัติไดทุกคน เพื่อใหปญหามลพิษทาง
อากาศลดลง เพราะมนุษยและสิ่งมีชีวิตอื่นตองการอากาศที่ดี ไมมีการปนเปอนของฝุนละออง รวมไป
ถึงการตระหนักถึงความเสื่อมโทรมตองใหความรูตั้งแตเด็กและเยาวชน ดังนั้นแนวทางที่เสนอแนะใน
การแก้ไขปญหามลพิษทางอากาศ มีดังนี้
1. รัฐตองออกกฎหมายบังคับใช้การควบคุมมลสาร จากแหลงกำเนิดมลพิษทางอากาศให
ชัดเจนและมีบทลงโทษที่รุนแรง โดยเฉพาะกฎหมายกำกับควบคุมการปลอยก๊าซและควันดำจากการ
เผาไหมเชื้อเพลิง
2. ใหความรูสรางความเข้าใจ ตระหนักถึงความสำคัญของอากาศ ปลูกฝงการรักษาอากาศให
บริสุทธิ์กับเด็กและเยาวชน วิธีการลดปริมาณก๊าซและควันดำ หรือมลสารที่ก่อใหเกิดมลพิษทาง
อากาศ วิธีการอนุรักษทรัพยากรอากาศ ใหกับประชาชน
3. รณรงค์ช่วยกันปลูกตนไม รักษาผืนปาไมใหคงอยู เพราะตนไมมีคุณสมบัติในการดูดซับ
ก๊าซคารบอนไดออกไซด ที่ก่อใหเกิดปรากฏการณเรือนกระจก และนำไปสูสภาวะโลกรอน นอกจากนี้
ตนไมยังช่วยกรองฝุนละอองที่เปนมลสาร ทำใหอากาศไมบริสุทธิ์ รวมทั้งตนไมใช้เปนแนวกั้นลดแรง
ปะทะของลมพายุได
4. สนับสนุนการศึกษาวิจัยเรื่องคุณภาพอากาศ เครื่องมือในการวิเคราะหคุณภาพอากาศ
วิธีการตรวจสอบอากาศ และถายทอดองค์ความรู วิธีการบริหารจัดการทรัพยากรอากาศที่เหมาะสม
แก่ประชาชน รวมทั้งแนวทางการปองกันแก้ไขมลพิษทางอากาศ และผลกระทบของมลพิษทางอากาศ
ตอมนุษย และสัตว
5. ทำตามสนธิสัญญาที่เกิดขึ้นตามข้อตกลงของประชาคมโลก เช่น พิธีสารมอนทริออล เปน
ตน การลดหรือเลิกใช้สารที่ก่อใหเกิดมลพิษทางอากาศ ที่อยูเปนองค์ประกอบของเครื่องอำนวย
ความสะดวกแก่ ม นุ ษ ย เช่ น สาร CFC ที ่ เ ป น องค์ ป ระกอบหนึ ่ ง ของเครื ่ อ งทำความเย็ น ได แ ก่
เครื่องปรับอากาศ ตูเย็น เปนตน ใหใช้สารชนิดอื่นแทน เพราะ CFC จะลอยไปสูชั้นบรรยากาศ
ก่อใหเกิดปรากฏการณเรือนกระจก
239
5.5 มลพิษทางดิน
จากหนังสือปรับปรุงโครงสรางดินอยางยั่งยืนตามแนวโครงการพระราชดำริ (วิสันต, 2558)
และดินแบบไหนตนไมเติบโต (พจน, 2559) ไดอธิบายเกี่ยวกับความหมายของดิน องค์ประกอบของ
ดินปลูกพืช ความสำคัญและการใช้ประโยชนจากดิน รวมทั้งการจัดจำแนกประเภทของดิน สรุปได
ดังนี้
ดิน เปนทรัพยากรธรรมชาติที่ไมมีวันหมด แตมีโอกาสเสื่อมโทรมได ดินมีความผูกพันกับวิถี
การดำรงชีวิตของมนุษยตั้งแตอดีตจนถึงปจจุบัน มนุษยนำดินมาใช้เพื่อการเพาะปลูก สรางที่อยูอาศัย
เลี้ยงสัตว ดิน หมายถึง เทหวัตถุธรรมชาติที่ปกคลุมผิวโลก เกิดจากการแปลงสภาพหรือสลายตัวของ
หิน แรธาตุและอินทรียวัตถุผสมคลุกเคลากันตามธรรมชาติรวมตัวกันเปนชั้น ๆ เมื่อมีน้ำและอากาศที่
เหมาะสม จะทำใหพืชเจริญเติบโตงอกงามดีใหผลผลิตที่สมบูรณ ดินสำหรับเพาะปลูกพืชประกอบดวย
น้ำ 25% อากาศหรือช่องวาง 25% อินทรียวัตถุ 5% อนินทรียวัตถุและแรธาตุ 45%
5.5.1 ความสำคัญและการใช้ประโยชนของดิน
ดิน ถูกนำมาใช้เปนปจจัย 4 สำหรับการดำรงชีวิตของมนุษย ดินเปนแหลงผลิตอาหาร เปนที่
ที่ใหผูผลิตคือพืชยึดเกาะเพื่อการเจริญเติบโต มนุษยนำพืชมาทำเปนเครื่องนุงหม สรางที่อยูอาศัยให
ตนเองและสัตวเลี้ยง ตองอาศัยพื้นดินเปนที่ตั้ง รวมทั้ง พืชยังสามารถใช้เปนยารักษาโรคได เช่น พืช
สมุนไพร เปนตน ดินทำหนาที่เปนตัวกลางในการใหพืชยึดเกาะ ยืนตน และเจริญเติบโต ช่วยเก็บกัก
น้ำ ใหพืชไดดูดไปใช้ เก็บกักอากาศ รวมทั้งในดินที่สมบูรณยังเปนแหลงธาตุอาหารที่สำคัญตอการ
เจริญเติบโตของพืช ดินเปนที่อยูของสิ่งมีชีวิตขนาดเล็ก จุลินทรียมีประโยชน จึงเปนแหลงสะสม
ทรัพยากรที่มีคุณค่าตอการรักษาสมดุลธรรมชาติไว และยังเปนที่พักผอนหยอนใจของมนุษยอีกดวย
241
5.5.3 มลสารที่ก่อใหเกิดมลพิษทางดิน
มนุษยใช้ประโยชนจากดินเพื่อการปลูกพืชเปนหลัก พืชเปนสิ่งมีชีวิตที่ตองการอาหารและน้ำ
ซึ่งอาหารที่พืชตองการคือธาตุอาหารที่อยูในดิน เมื่อประชากรเพิ่มขึ้น ความตองการพืชอาหารเพิ่มขึ้น
ตามไปดวย ในขณะที่พืชอาหารมีระยะเวลาในการเจริญเติบโต สงผลใหพืชอาหารไมเพียงพอตอคาม
ตองการของมนุษย มนุษยจึงใช้ความรูทางวิทยาศาสตรและเทคโนโลยีเข้ามาช่วยในการคิดค้นผลิตปุย
จากเคมีสังเคราะห เปนการเลียนแบบธาตุอาหารพืชในดิน คุณสมบัติเดนของปุยเคมี คือ มนุษย
สามารถใหในปริมาณที่มากเกินพอสำหรับการนำไปใช้ของพืช ทำใหพืชเจริญเติบโตไวกวาการไดรับ
ธาตุอาหารจากดิน แตหากใช้ติดตอกันเปนเวลานาน อนุภาคของเม็ดปุยเคมีจะไปแทรกอยูในช่องวาง
ของดิน เกิดผลใหช่องวางในดินลดลง ดินแนน น้ำไหลผานไดยาก สงผลกระทบใหรากพืชไดรับน้ำไม
เพียงพอตอการเจริญเติบโต ทำใหตนพืชแคระแกรน ทั้งยังทำใหดินเปรี้ยวมีความเปนกรดสูง ทำให
คุณสมบัติของดินเสีย ไมเหมาะสมแก่การปลูกพืช นอกจากการใช้ปุยเคมีแลว ยังมีมลสารอื่นที่
ก่อใหเกิดมลพิษทางดินอีก ไดแก่
1. การใช้น้ำที่มีคุณภาพไมดีมาใช้ในการรดน้ำตนไม เช่นการนำน้ำเสียจากแหลงน้ำมาใช้ใน
การรดพืชผัก น้ำเสียจากกระบวนการผลิตจากโรงงานอุตสาหกรรมสวนใหญมีการปนเปอนของ
สารเคมีที่ก่อใหเกิดอันตราย ทำใหจุลินทรียในดินเสียชีวิต ดินเสื่อมคุณภาพอยางรุนแรง
2. การใช้สารเคมีกำจัดศัตรูพืช และกำจัดวัชพืช สารเหลานี้ มีสวนประกอบที่เปนอันตราย มี
ฤทธิ์ทำลายสิ่งมีชีวิตทุกชนิด นอกจากศัตรูพืชจะเสียชีวิตแลว เกษตรกรผูใช้สูดดมสารพิษเหลานี้เข้าไป
จะก่อใหเกิดอันตราย และอาจเปนมะเร็ง หรือเสียชีวิตได สารเคมีเหลานี้สลายตัวช้า ตกค้างในดินได
นาน เมื่อเกษตรกรรดน้ำ สารพิษเหลานี้จะถูกชะลางไหลไปสูแหลงน้ำ ก่อใหเกิดมลพิษทางน้ำ ทำให
พืชน้ำและสัตวน้ำไดรับสารพิษดวย เมื่อมนุษยจับสัตวน้ำมาทาน จึงไดรับสารพิษเหลานี้เข้าไปสู
รางกาย สารพิษเหลานี้ไมสามารถทำลายไดดวยความรอนจากการทำอาหาร
3. ขยะมูลฝอย เปนมลสารสำคัญของการเกิดมลพิษหลายดาน รวมทั้งมลพิษทางดินดวย
หากมีการทิ้งชยะลงดินเกิดการทับถมในดิน ทำใหดินไมสามารถใช้ในการเพาะปลูกได เช่น พลาสติก
กระดาษ หลอด แก้ว กระปอง เปนตน
4. สารกัมมันตรังสี เปนธาตุที่ไมเสถียร ไมเปนกลาง ทำใหตองปลอดปลอยพลังงานออกมา
เรียกวา แผรังสี จนกวาธาตุชนิดนั้น จะเสถียรหรือเปนกลาง มักเกิดจากโรงพยาบาล มหาวิทยาลัย
243
ปองกันความเสียหายที่เกิดขึ้นกับดิน รวมทั้งช่วยฟนฟูดินใหมีคุณภาพดีเหมาะแก่การเพาะปลูก
แนวทางการแก้ไขปญหามีดังนี้
1. รณรงค์การปลูกปา ไมใหหนาดินถูกชะลางพังทลายเมื่อมีฝนตกหนัก
2. ใหความรูสรางความเข้าใจ ตระหนักถึงความสำคัญของดิน ปลูกฝงการรักษาดินกับเด็ก
และเยาวชน วิธีการใช้ดินอยางรูคุณค่าและเกิดประโยชนสูงสุด วิธีการอนุรักษทรัพยากรดิน ใหกับ
ประชาชน
3. มีการบริหารจัดการทรัพยากรดิน ไมใหใครบุกรุกเข้าไปใช้พื้นดินในพื้นที่ควบคุมเพื่อ
ประโยชนสวนตัว
4. สนับสนุนการศึกษาวิจัยเรื่องคุณภาพดิน การแก้ปญหาดินเสื่อมคุณภาพ และถายทอดองค์
ความรู วิธีการใช้ดินอยางถูกวิธี วิธีการปรับปรุงคุณภาพดินที่เหมาะสมแก่ประชาชน
5. จำกัดพื้นที่ดินในการทำเหมืองแร
6. ลดการใช้ปุยเคมี สารเคมีกำจัดศัตรูพืช กำจัดวัชพืช
7. ปองกันการปนเปอนของสารพิษ ขยะมูลฝอย หรือมลสารจากโรงงานอุตสาหกรรมที่ทำให
ดินเสื่อมคุณภาพ
8. ปรับเปลี่ยนกระบวนการการปลูกพืช ไมปลูกพืชชนิดเดียวกันซ้ำหลายรอบในพื้นที่นั้นเปน
เวลานานติดตอกัน เพราะธาตุอาหารบางชนิดที่พืชตองการจะหมดไปจากดิน ทำใหดินเสื่อมคุณภาพ
ไมปลูกพืชที่เปนการทำลายดิน เช่น ยูคาลิปตัส หรือ มันสำปะหลัง เปนตน รวมทั้งปจจุบันมีการ
สนับสนุนเทคโนโลยีการปลูกพืชปลอดภัย ใช้ปุยหมักมูลไสเดือนดิน จำกัดการใช้สารเคมี ปลูกพืชที่
เพิ่มธาตุอาหารแก่ดิน เช่น พืชตระกูลถั่ว ปอเทือง เปนตน
9. ปฏิบัติตามหลักเศรษฐกิจพอเพียงของในหลวงรัชกาลที่ 9 โดยแบงพื้นที่ดิน เปนสัดสวน
ปลูกบาน ปลูกไมยืนตน พืชผักสวนครัว เลี้ยงสัตว ขุดบอน้ำ รวมทั้งการปลูกพืชหมุนเวียน หรือไรนา
สวนผสม การปลูกพืชคลุมดิน และรูวิธีการแก้ปญหาดินเสื่อมคุณภาพที่ถูกวิธี
5.6 มลพิษทางความรอน
ความรอน เปนพลังงานรูปหนึ่งที่สามารถทำงานได สามารถเปลี่ยนเปนพลังงานรูปอื่นได
ความรอนจะเกี่ยวข้องกับอุณหภูมิ ซึ่งการเปลี่ยนรูปของความรอน สามารถเปลี่ยนใหอยูในรูป
พลังงานเคมี พลังงานไฟฟาได อุณหภูมิ คือปริมาณที่บอกระดับความรอน โดยมีเครื่องมือวัดอุณหภูมิ
245
2. ความรอนจากดินและสิ่งก่อสราง ที่ไดรับอิทธิพลจากแสงดวงอาทิตยที่สองลงมาในตอน
กลางวัน ความรอนที่คายออกมาเปนไปในอัตราต่ำ เมื่อไมมีแสงอาทิตย ความรอนในอากาศลดลง
ความรอนจากดิน และสิ่งก่อสรางจึงคายออกมาในอัตราที่สูง
3. ความรอนจากเครื่องทําความเย็น ตูเย็น เครื่องทําน้ำแข็ง เครื่องปรับอากาศ และโรงงาน
อุตสาหกรรม การทํางานของตูเย็น เครื่องทําน้ำแข็งและเครื่องปรับอากาศ ตางอาศัยหลักการทํางาน
เดียวกัน คือดูดความรอนจากภายในแลวคายความรอนออกสูสิ่งแวดลอมภายนอก ทําใหอุณหภูมิ ของ
บรรยากาศภายนอกสูงขึ้น ความรอนจากโรงงานอุตสาหกรรมและสถานที่ที่มีการเผาไหมอื่น เกิด
เนื่องจากการใช้พลังงานในการเผาไหม การจุดระเบิดของเครื่องทุนแรง
4. ความรอนแฝง ในบริเวณเขตรอนมักมีเมฆมากและก่อตัวเปนเวลานานทําใหบรรยากาศ
รอนอบอาว ความรอนนี้เรียกวา ความรอนแฝง เกิดเนื่องจากความรอนที่คายออก มาขณะที่ไอน้ำกลั่น
ตัวเปนของเหลวก่อนที่จะรวมตัวเปนหยดน้ำตกลงเปนฝน
5.6.2 ผลกระทบที่เกิดจากมลพิษทางความรอน
เมื่ออุณหภูมิโลกสูงขึ้น โลกไดรับความรอนจากดวงอาทิตยที่สองมายังพื้นโลก แลวสะทอน
กลับไปไดบางสวน เนื่องจากมีอนุภาคฝุน ควัน ปดกั้นชั้นบรรยากาศโลกไว ทำใหความรอนที่เหลืออยู
ที่พื้นโลกถูกสะสมไว เหตุการณนี้สงผลกระทบใหภูมิอากาศของโลกเปลี่ยนแปลง การดำรงชีวิตของ
สิ่งมีชีวิตรวมทั้งมนุษยตองปรับตัวตามไปดวย โลกรอนขึ้น สิ่งมีชีวิตบางชนิดสามารถปรับตัวไดสามารถ
อยูรอดได แตหากสิ่งมีชีวิตใดไมสามารถปรับตัวได ตองสูญพันธไปในที่สุด เช่น หมีขั้วโลก ไมสามารถ
อยูไดในสภาวะน้ำแข็งขั้วโลกละลาย ฝนตก พายุเข้าไมเปนไปตามฤดูกาล ควบคุมไมได เปนตน
ผลกระทบนี้เปนเพียงผลกระทบดานหนึ่งยังมีผลกระทบดานอื่นอีก เช่น
1. ดานการเกษตร พืชตองการน้ำ เมื่ออุณหภูมิเพิ่มขึ้น พืชเกิดกระบวนการคายน้ำมากขึ้น
สงผลใหพืชเหี่ยวเฉาง่าย และเกษตรกรผูปลูกพืชตองใช้น้ำในปริมาณที่มากขึ้นตามไปดวยเพื่อดำรง
ผลผลิตไมใหเสียหาย ขาดทุน
2. ดานแหลงน้ำ อุณหภูมิของน้ำสงผลตอการดำรงชีวิตของพืชน้ำ สัตวน้ำ ในแตละระดับ
ความลึกของน้ำ ทั้งน้ำจืดและน้ำทะเล ระดับน้ำทะเลสูงขึ้นจากการละลายของน้ำแข็งขั้วโลก สัตวน้ำ
บางชนิดไมสามารถปรับตัวไดเมื่ออุณหภูมิของน้ำสูงขึ้น จนเสียชีวิตและสูญพันธุไปในที่สุด เช่น
ปะการังเกิดการฟอกขาว เปนตน
247
5.7 มลพิษทางขยะ
กรมควบคุมมลพิษ กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม (2560) ไดอธิบายเกี่ยวกับ
ขยะมูลฝอย ความหมายของมลพิษขยะ การจัดแบงประเภทขยะมูลฝอย และปจจัยที่ก่อใหเกิดปญหา
มลพิษทางขยะไว ดังนี้ ขยะมูลฝอย (waste) หมายถึง สิ่งใดตามที่เหลือทิ้งจากกระบวนการผลิต
บริโภคและอุปโภค แลวมนุษยไมตองการ หรือสิ่งที่เสื่อมสภาพจนใช้การไมไดแลว ขยะมีทั้งของแข็ง
ของเหลว หรือกากของเสีย มีกลิ่นเหม็น สงผลกระทบทางลบตอคุณภาพชีวิต สุขภาพทางกายและใจ
เนื่องจากขยะมีลักษณะสกปรก เปนแหลงเพาะพันธุแมลง สัตวพาหะนำโรค และเชื้อจุลินทรียก่อโรค
ทำใหเกิดมลพิษและทัศนียภาพไมสวยงามไมนามอง
มลพิษทางขยะ จึงหมายถึง สภาวะแวดลอมที่ไมเหมาะสมอันเนื่องมาจากขยะมูลฝอย เช่น
เศษอาหารเหลือทิ้งจากครัวเรือน ขยะปนเปอนในแหลงน้ำ เปนตน ซึ่งขยะมีแหลงกำเนิดมาจาก
สถานที่ใดตาม ไดแก่ ครัวเรือน ชุมชน ที่พักอาศัย รานค้า สถานที่ทองเที่ยว สถานศึกษา สถานที่
ราชการ โรงพยาบาล สถานที่ก่อสราง โรงงานอุตสาหกรรม การทำเกษตรกรรม รวมทั้งระบบบำบัด
ของเสียตามที่ตาง ๆ เปนตน
5.7.1 ประเภทของขยะมูลฝอย
ขยะมูลฝอยสามารถจัดจำแนกตามลักษณะได 3 ลักษณะ คือ 1) ตามการเกิดอันตรายตอ
มนุษยและสิ่งแวดลอม 2) ตามลักษณะของขยะ หรือ 3) ตามลักษณะทางกายภาพ ซึ่งพิจารณาโดย
สำนักจัดการกากของเสียและสารอันตราย กรมควบคุมมลพิษ กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและ
สิ่งแวดลอม (2559) ไวดังนี้
1. จำแนกตามการเกิดอันตรายตอมนุษยและสิ่งแวดลอม
1.1 ขยะทั่วไป คือ ขยะมูลฝอยที่ก่อใหเกิดอันตรายนอย เช่น เศษอาหาร เศษกระดาษ
เศษผา เศษใบไม เปนตน
250
5.7.2 มลสารที่ก่อใหเกิดมลพิษทางขยะ
สิ่งใดตามที่เหลือทิ้งจากกระบวนการผลิต บริโภคและอุปโภค แลวมนุษยไมตองการ หรือสิ่งที่
เสื่อมสภาพจนใช้การไมไดแลว ลวนเปนมลสารที่ก่อใหเกิดปญหามลพิษทางขยะทั้งหมด ไดแก่
1. ผัก ผลไมและเศษอาหาร เกิดจากเศษอาหาร เศษผัก เศษผลไมและเปลือกผลไม เปนขยะ
อินทรีย ถึงแมจะนำมาทำปุยหมักได แตขยะอินทรียมีปริมาณมากจนใช้เวลาผลิตเปนปุยไมทัน เกิด
การสะสมเกิดการทำงานของแบคทีเรียยอยสลายอินทรียสาร เกิดกลิ่นเหม็น เปนแหลงสะสมของ
แมลงและสัตวพาหะนำโรค และเชื้อจุลินทรียก่อโรค
252
5.7.4 แนวทางการแก้ไขปญหามลพิษทางขยะ
มลพิษทางขยะ เปนปญหาที่ตองไดรับการแก้ไขอยางเรงดวนเช่นกัน ประชาชนทุกคนใน
ประเทศ ตองไดรับข้อมูลในการช่วยกันจัดการคัดแยกขยะดวยวิธีการที่ถูกตอง และสามารถปฏิบัติได
ทุกคน ดังนั้นแนวทางที่เสนอแนะในการแก้ไขปญหามลพิษทางขยะ มีดังนี้
1. รณรงค์ สรางความรูความเข้าใจเกี่ยวกับวิธีการลดปริมาณขยะ ตระหนักถึงผลเสียของ
มลพิษจากขยะมูลฝอยตอการดำรงชีวิต คุณภาพชีวิตของมนุษย และการเจริญเติบโตของสัตวและพืช
2. กำหนดกฎหมายควบคุมการทิ้งขยะจากแหลงกำเนิดตาง ๆ และมีบทลงโทษที่รุนแรง
สำหรับผูที่ทิ้งชยะไมถูกตองตามกฎหมายกำหนด
3. ลดปริมาณการใช้กระดาษในสำนักงาน โดยใช้ระบบอิเล็กทรอนิกสในการสงข้อมูลภายใน
องค์กร เช่น แจ้งเวียนหนังสือเอกสารผานอีเมล line application รวมทั้งปจจุบันมีเทคโนโลยีบล็อก
เชนในการสรางระบบเวียนเอกสารในหนวยงาน ทำใหผูทำงานในหนวยงานนั้น ๆ ไดรับข้อมูลข่าวสาร
รวดเร็วทันเวลา
4. หนวยงานที่เกี่ยวข้องใหความรูสรางความเข้าใจเกี่ยวกับการคัดแยกขยะอยางถูกวิธีและ
เพิ่มมูลค่า ใช้หลักในการบริหารจัดการขยะ 3R และปจจุบันมีเพิ่มมาอีก 3R เปน 6R คือ
4.1 Reduce ลดการใช้ หรือใช้ใหนอยลง
4.2 Reuse นำกลับมาใช้ซ้ำ โดยไมมีการเปลี่ยนรูปสิ่งนั้น
4.3 Recycle นำกลับมาใช้ใหม โดยการแปรรูปไปเปนสิ่งอื่น เช่น ฝากระปองน้ำอัดลม
เปนอลูมิเนียมสามารถรีไซเคิลเปนขาเทียมได เปนตน
4.4 Repair ซ่อมแซมและนำกลับมาใช้อีกครั้ง
4.5 Reject ปฏิเสธการใช้สิ่งนั้น สิ่งที่มีสารพิษเปนองค์ประกอบอยู
4.6 Recovery การไดประโยชนกลับคืนจากขยะ เช่น การนำขยะมูลฝอยไปเปนวัตถุดิบใน
การผลิตกระแสไฟฟา เปนตน
5. สนับสนุนการศึกษาวิจัยวิธีการกำจัดขยะที่เหมาะสมและเกิดประโยชน วิธีการแก้ไขปญหา
ขยะ ผลเสียที่เกิดจากมลพิษขยะมูลฝอย และถายทอดองค์ความรูใหแก่ประชาชน
6. มีการจัดตั้งศูนยบริการกำจัดขยะหรือกากของเสียจากโรงงานอุตสาหกรรม
255
5.8 มลพิษทางอาหาร
กรมอนามัย กระทรวงสาธารณสุข (2558) ไดอธิบายถึงความหมายและความสำคัญของ
อาหาร ปญหาของการเกิดมลพิษทางอาหาร ปจจัยที่สงผลกระทบตอการเกิดมลพิษทางอาหาร ดังนี้
อาหารเปนปจจัยหลักในการดำรงชีวิตของมนุษย เพื่อการเจริญเติบโต และสุขภาพแข็งแรง
ของรางกาย อาหาร 5 หมู คือ โปรตีน คารโบไฮเดรต ไขมัน วิตามิน เกลือแร ถูกนำมาประกอบเปน
เมนูอาหารที่หลากหลายเพื่อใหมนุษยบริโภค อาหารเมื่อเข้าสูรางกายมนุษย จะมีกลไกการทำงานของ
เอนไซมยอยอาหารแตละประเภท แลวไดพลังงาน เพื่อสรางอวัยวะตาง ๆ ภายในรางกายใหสมบูรณ
และซ่อมแซมสวนที่สึกหรอ ดังนั้น อาหารที่มนุษยรับประทานเข้าไปนอกจากจะใหความอรอย
มีคุณประโยชนตอรางกายแลว คุณภาพของอาหารจะตองมีความปลอดภัยและสะอาด ปราศจาก
สิ่งสกปรกและเชื้อก่อโรคทางเดินอาหาร
มลพิษทางอาหาร หมายถึง อาหารที่เรารับประทานเข้าไปมีสารพิษเจือปนและสารนั้นก่อโทษ
ใหกับรางกาย บางครั้งอาจทำใหเสียชีวิตไดโดยฉับพลัน บางครั้งจะสะสมไวในรางกายจนมากพอ
จนเกิดโทษแก่รางกาย เช่น โรคมะเร็ง เปนตน มลพิษทางอาหารอาจเกิดมาจากธรรมชาติเองหรือ
เกิดการปนเปอนโดยบังเอิญ
5.8.1 มลสารที่ก่อใหเกิดมลพิษทางอาหาร
มลสารที่ก่อใหเกิดมลพิษทางอาหาร มีปจจัยมาจากแหลงกำเนิดหลายแหลง ไดแก่ 1) สารพิษ
จากพืชหรือสัตวที่มีตามธรรมชาติ 2) สารพิษจากเชื้อจุลินทรียที่ปนเปอนมาในกระบวนการผลิต
อาหาร 3) สารพิษจากยาหรือสารเคมีที่ใช้ในการเกษตร 4) สารพิษจากวัตถุเจือปนอาหาร และ
5) โลหะหนัก จะเห็นไดวา การบริโภคอาหารของมนุษยมีปจจัยมากมายที่ก่อใหเกิดมลพิษทางอาหาร
ที่สงผลกระทบตอสุขอนามัย ดังนั้น ผูเขียนจะขยายความเพิ่มเติมเกี่ยวกับมลสารที่ก่อใหเกิดมลพิษ
ทางอาหาร เพื่อใหผูอานไดเรียนรูและระมัดระวังในการเลือกบริโภคอาหารใหถูกสุขลักษณะ ดังนี้
1. สารพิษจากพืชหรือสัตวที่มีตามธรรมชาติ เช่น
ผักบอน มีเกลือออกซาเลต ที่มีรูปรางเปนผลึกรูปเข็ม เมื่อรับประทานเข้าไปอาจเกิดการ
แพ มีผื่นคันตามตัว
ผักหนาม/ผักเสี้ยน/มันสำปะหลัง มีไซยาโนเจเนติกไกลโคไซด เมื่อรับประทานเข้าไป มีผล
ตอระบบทางเดินหายใจ หายใจติดขัด ชาตามมือและเทา จนอาจเสียชีวิตได
256
5.8.3 แนวทางการแก้ไขปญหามลพิษทางอาหาร
มลพิษทางอาหารที่เกิดขึ้นกับมนุษย สงผลกระทบตอมนุษยทั้งสุขภาพกายและสุขภาพจิต
ดังนั้นมนุษยทุกคนควรตระหนักและใหความสำคัญเพื่อแก้ปญหามลพิษทางอาหาร แนวทางในการ
แก้ไขปญหา มีดังนี้
1. มีการกำหนด พระราชบัญญัติอาหาร การควบคุมกระบวนการผลิตอาหารปลอดภัย และ
การคุ้มครองผูบริโภค ผลิตภัณฑที่เกี่ยวข้องกับการบริโภคของมนุษยและสัตวเลี้ยง ตองมีการรับรอง
จากสำนักงานคณะกรรมการอาหารและยา กฎหมายเกี่ยวกับสถานที่ผลิตอาหาร Food safety GMP
GAP HACCP CoC รวมทั้ง มาตรฐาน ISO/IEC 17065
2. รณรงค์ สรางความรูความเข้าใจเกี่ยวกับมลพิษที่เกิดจากอาหาร การเลือกซื้ออาหารที่
สะอาดปลอดภัย วิธีการปองกันการปนเปอนของสารพิษจากอาหารเข้าสูรางกาย การปลูกพืชผักสวน
ครัวกินเองในบาน ตามหลักเศรษฐกิจพอเพียงของในหลวงรัชกาลที่ 9
3. รูวิธีปฐมพยาบาลเบื้องตน
4. สนับสนุนการศึกษาวิจัยและการฝกอบรมเกี่ยวกับความปลอดภัยทางอาหาร การลดการ
ปนเปอนของมลสารที่ก่อใหเกิดมลพิษทางอาหาร และเผยแพรประชาสัมพันธใหประชาชนไดรับ
ความรู
5. มีการจัดตั้งศูนยบริการการตรวจวิเคราะหความปลอดภัยของอาหาร ตรวจสอบการ
ปนเปอนของมลสารในอาหาร
5.9 มลพิษทางเสียงและการสั่นสะเทือน
จากหนังสือสิ่งแวดลอม เทคโนโลยีและชีวิต (คณะกรรมการวิชาการสิ่งแวดลอม เทคโนโลยี
และชีวิต, 2557) และ ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม (ศศินา, 2550) ไดอธิบายเรื่องเสียง ระดับ
ความดังของเสียง มลพิษทางเสียง และประเภทของมลพิษทางเสียง ไวดังนี้
เสียง เปนพลังงานรูปหนึ่งที่เกิดจากการสั่นสะเทือนของวัตถุตนกำเนิดผานตัวกลางไปสู
อวัยวะรับฟง เปนเสียงที่ฟงแลวไมก่อใหเกิดความรำคาญ สามารถปฏิบัติงานไดอยางมีความสุข
ระดับความดังของเสียง มีหนวยวัดเปน เดซิเบล มาจากเครื่องวัดเสียงเลียนแบบลักษณะการ
ทำงานของหูมนุษย องค์การอนามัยโลกไดกำหนดไววา ระดับเสียงที่ดังเกิน 85 เดซิเบล เปนเสียงที่
อันตรายตอการไดยินของมนุษย ปจจุบันพบวา ระดับเสียงที่ดังเกินกำหนดมักเกิดขึ้นในโรงงาน
260
5.9.1 ประเภทของมลพิษทางเสียง
มลพิษทางเสียง สามารถแบงตามลักษณะการเกิดเสียงได 3 ลักษณะ คือ
1. เสียงดังแบบตอเนื่อง เปนเสียงดังที่เกิดขึ้นอยางตอเนื่องในขณะทำงาน มี 2 แบบ คือ เสียง
ดังตอเนื่องแบบคงที่ เช่น เสียงเครื่องทอผา เสียงพัดลม เปนตน และ เสียงดังตอเนื่องแบบไมคงที่
เสียงเครื่องเจียร เปนตน
2. เสียงดังเปนช่วง เปนเสียงที่ดังไมตอเนื่อง มีความเงียบหรือดังเปนระยะสลับไปมา เช่น
เสียงเครื่องปม เสียงเครื่องบินที่บินผาน เปนตน
3. เสี ย งดั ง กระทบ หรื อ กระแทก เป น เสี ย งที ่ เ กิ ด ขึ ้ น และสิ ้ น สุ ด อย า งรวดเร็ ว มี ก าร
เปลี่ยนแปลงเสียงมากกวา 40 เดซิเบล เช่น เสียงตอกเสาเข็มก่อสราง การปมชิ้นงาน การทุบเคาะ
ทำลายอาคาร เสียงโลหะกระแทก เปนตน
5.9.2 ผลกระทบที่เกิดจากมลพิษทางเสียง
การทำงานในพื้นที่มีเสียงดังเกิน 85 เดซิเบล เปนเวลาติดตอกันมากกวา 8 ชั่วโมงตอวันเปน
ระยะเวลานานเปนป อาจสงผลกระทบทางลบตอมนุษย ดังตอไปนี้
1. ผลเสียดานสุขภาพ โดยเฉพาะระบบประสาทหู มีผลตอการไดยินทั้งแบบชั่วคราวและแบบ
ถาวร จนอาจเกิดความพิการ หูหนวก ไมไดยินได
2. ผลเสียดานจิตใจ การไดยินเสียงที่เกินเกณฑกำหนด นอกจากจะสรางความรำคาญใจแลว
ก่อใหเกิดความเครียดเปนโรคประสาท เกิดการเปลี่ยนแปลงทางดานอารมณ สงผลตอระบบการยอย
อาหาร ความดันโลหิตสูง ได
3. ผลเสียดานประสิทธิภาพการทำงาน เสียงที่ดังเกินความสามารถในการรับไดของแตละ
บุคคล ทำใหเสียสมาธิในการทำงาน บุคคลที่ทำงานในโรงงานอุตสาหกรรม ควบคุมการทำงานของ
เครื่องจักรเครื่องยนต อาจเกิดอุบัติเหตุในการทำงานได เมื่อเกิดอุบัติเหตุ เกิดความเจ็บปวย ทำให
ประสิทธิภาพในการทำงานลดลง
5.9.3 แนวทางการแก้ไขปญหามลพิษทางเสียง
วิธีการปองกันอันตรายจากมลพิษทางเสียง เสียงรบกวนตองควบคุมแหลงกำเนิดเสียง ใช้
อุปกรณปองกันเสียง ควบคุมทางผานของเสียง และยังมีวิธีการอื่นในการปองกันอันตรายจากเสียงที่
เกินความสามารถรับไดของหูมนุษยอีก ไดแก่
262
1. ผูปฏิบัติงานที่ตองทำงานในที่ที่มีเสียงดังตอเนื่องตลอดเวลา ควรมีเครื่องวัดระดับเสียง
(noise dosimeter) เพื่อปองกันอันตรายที่เกิดจากการไดยิน
2. กรณีโรงงานอุตสาหกรรมที่ตองมีเสียงดังจากเครื่องจักร ตองมีหมวกสวมครอบหูลดเสียง
3. กฎหมายบังคับเรื่องเสียง ในกฎกระทรวงกำหนดมาตรฐานในการบริหาร จัดการ และ
ดำเนินการดานความปลอดภัย อาชีวอนามัย และสภาพแวดลอม ในการทำงานเกี่ยวกับความรอน
แสงสวาง และเสียง
4. หลีกเลี่ยงการอยูในพื้นที่เสียงดังหรือมีแหลงกำเนิดมลพิษทางเสียง
5. ลดความดังจากแหลงกำเนิดเสียง เพิ่มระยะหางระหวางผูปฏิบัติงานกับแหลงกำเนิดเสียง
การสรางกำแพงกั้น ใช้วัสดุเก็บเสียงบุผนังหอง ปลูกตนไมช่วยลดความดังของเสียง เปนตน
5.10 หลักการปองกันและแนวทางในการสงเสริมการปองกันมลพิษทางสิ่งแวดลอม
หลักการปองกันมลพิษทางสิ่งแวดลอม หมายถึง กระบวนการที่ลดหรือกำจัดการเกิดมลพิษ
หรื อ ของเสี ย จากจุ ด กำเนิ ด การลดปริ ม าณการใช้ ส ารทั ้ ง ที ่ เ ป น อั น ตรายและไม เ ป น อั น ตราย
การอนุรักษทรัพยากรธรรมชาติ การรูจักวิธีใช้ใหเกิดประโยชนสูงสุดและใช้ทรัพยากรนั้นนอยที่สุด
เพื่อลดความเสี่ยงตอสุขภาพอนามัยของมนุษยและผลกระทบทางลบตอสิ่งแวดลอม โดยพิจารณาจาก
แหลงกำเนิดมลพิษ สาเหตุของการเกิดมลพิษ สภาวะสนับสนุนและช่วงเวลาในการเกิดมลพิษ ชนิด
ปริมาณ และลักษณะของมลสารที่ก่อใหเกิดมลพิษ รวมทั้งมาตรการวิธีปองกันไมใหเกิดหรือลด
ปริมาณมลพิษ ไดแก่ การลดปริมาณของเสียใหมีนอยที่สุด การใช้เทคโนโลยีสะอาด การผลิตที่สะอาด
การลดแหลงกำเนิดมลพิษ การบำบัดแหลงกำเนิดมลพิษ ประสิทธิผลเชิงวัสดุ ประสิทธิผลสีเขียว
แนวทางในการสงเสริมการปองกันมลพิษทางสิ่งแวดลอม ควรเปนความรับผิดชอบของทุก
ภาคสวน โดยเริ่มตนจากหนวยงานภาครัฐ มีนโยบายระดับชาติเพื่อสงเสริมการปองกันมลพิษ ที่มา
จากการแสดงความคิดเห็นของประชาชนทุกคนในประเทศ เพื่อออกกฎหมายและข้อบังคับในการ
จัดการมลพิษทางสิ่งแวดลอม จากนั้นหนวยงานจัดเจ้าหนาที่ผูเชี่ยวชาญใหความรูแก่ประชาชน
หนวยงานที่เกี่ยวข้องควรสนับสนุนงานวิจัย และถายทอดความรูทางวิชาการสูผูประกอบการ โรงงาน
อุตสาหกรรมจัดตั้งหนวยงานที่รับผิดชอบประชาสัมพันธความรูสูประชาชน ที่สำคัญการปลูกฝง สราง
จิตสำนึก มีกิจกรรมในการอนุรักษทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมใหแก่เยาวชน สรางความ
263
ตระหนักถึงผลกระทบใหแก่ประชาชน จะสงผลในระยะยาวในการปองกันมลพิษทางสิ่งแวดลอม
รวมทั้งควรสนับสนุนใหมีโครงการแลกเปลี่ยนเรียนรูดานการปองกันมลพิษกับตางประเทศ
ดังนั้น ประโยชนของการปองกันมลพิษ คือ ลดปญหามลพิษที่เกิดขึ้นในหลายดานใหลดลง
เปนการช่วยอนุรักษทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม ประหยัดค่าใช้จ่ายในการบริหารจัดการ
งบประมาณของรัฐและภาคเอกชน สำหรับกระบวนการผลิตช่วยลดตนทุน ลดปริมาณการสูญเสียดาน
ตาง ๆ ทั้งคุณภาพชีวิตของมนุษย การดำรงชีวิตของสัตว พืช จุลินทรีย ระบบนิเวศและสิ่งแวดลอม
เพิ่มคุณภาพ ประสิทธิภาพ และเพิ่มผลผลิตในกระบวนการตาง ๆ เพิ่มความปลอดภัยในชีวิตความ
เปนอยูและความมั่นคง สรางภาพพจนที่ดีใหกับประเทศที่มีมลพิษนอย เปนแรงจูงใจในการมา
ทองเที่ยวของนักทองเที่ยวทั่วโลก นำไปสูการพัฒนาตามหลักเศรษฐกิจพอเพียงและยั่งยืน เปน
แนวทางในการกำหนดระบบ ISO 14000 สำหรับดานการจัดการสิ่งแวดลอม
5.11 ตัวอยางงานวิจัยที่เปนแนวทางในการจัดการปญหาสิ่งแวดลอม
แนวทางการจัดการทรัพยากรดินและทรัพยากรน้ำ ในงานวิจัยนี้ ไดนำแนวพระราชดำริของ
พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยูหัวภูมิพลอดุลยเดช ในหลวงรัชกาลที่ 9 เรื่องของการนำหญาแฝกมาปลูก
เพื่อช่วยรักษาหนาดินและดูดซับน้ำไวไดดี เนื่องจากหญาแฝกมีระบบรากลึก แผกระจายลงไปในดินได
โดยตรงเปนแผงเหมือนกำแพง จะช่วยกรองตะกอนดิน รักษาหนาดินไวไดดี ลดอัตราการพังทลายของ
หนาดินในพื้นที่ลาดเอียงภูเขาในยามที่มีฝนตกหนักน้ำฝนไหลแรง รวมทั้งยังช่วยรักษาความชุ่มชื้นของ
น้ำไวไดดีอีกดวย นับเปนนวัตกรรมทางการอนุรักษทรัพยากรดินและน้ำอันชาญฉลาดของในหลวง
รัชกาลที่ 9 จากการศึกษาธรรมชาติของหญาแฝกแลวนำมาใช้ประโยชนในการปรับปรุงโครงสรางดิน
ฟนฟูดินใหอุดมสมบูรณอีกครั้ง เปนการแก้ไขปญหาดินเสื่อมโทรมไดเปนอยางดี นอกจากรากของ
หญาแฝกจะใช้ประโยชนในการจัดการดินและน้ำแลวนั้น ใบของหญาแฝกสามารถนำมาทำผลิตภัณฑ
หัตถกรรมไดอยางแข็งแรงและสวยงาม เปนที่ชื่นชอบของผูบริโภค (กิตติมา, 2558)
แนวทางการจัดการปญหามลพิษทางน้ำ โดยการใช้พืชดูดซับสารพิษ (phytodegradation)
งานวิจัยนี้ใช้วัชพืชที่มีชี่อวา กกสามเหลี่ยม มีชื่อวิทยาศาสตรวา Scirpus grossus ซึ่งเปนวัชพืชที่ขึ้น
ไดง่ายในประเทศแถบเอเชียตะวันออกเฉียงใต รวมทั้งประเทศไทย ในงานวิจัยพบวา เนื้อเยื่อภายใน
กกสามเหลี่ยม สามารถดูดซับน้ำมันดีเซลที่ปนเปอนในแหลงน้ำไดสูงถึง 80% ในเนื้อเยื่อลำตนและใบ
264
รับผิดชอบจะตองมีแนวทางการปองกันเสนอแนะผูผลิตเมื่อเกิดการปนเปอนของเชื้อจุลินทรียก่อโรค
ทางเดินอาหารเกินเกณฑมาตรฐานกำหนด (บุญเลี้ยง และคณะ, 2560)
267
สรุปทายบท
ปญหามลพิษสิ่งแวดลอม เปนผลจากการกระทำของมนุษยมากกวาเกิดจากธรรมชาติ ซึ่ง
กิจกรรมที่เกิดขึ้นจะมีสิ่งเจือปนหรือปนเปอนในสิ่งแวดลอมทั้งในรูปของสสารและพลังงาน ทำให
สิ่งแวดลอมเกิดความเสื่อมโทรม ปริมาณมลสารมากจนก่อใหเกิดอันตรายตอสุขภาพอนามัยของ
มนุษยหรือสิ่งมีชีวิตอื่น ๆ ในระบบนิเวศ การเกิดมลพิษจะดำเนินไปตามวิถีทางของมลสารจากแหลงที่
ผานสิ่งแวดลอมตาง ๆ จนกระทั่งถึงมนุษยหรือสิ่งมีชีวิตในระบบนิเวศ ระดับของปญหามลพิษ
สิ่งแวดลอมจะขึ้นอยูกับผลกระทบตอกลุมเปาหมายตาง ๆ ไดแก่ มนุษย ทรัพยากรธรรมชาติ หรือ
ระบบนิเวศ หากสงผลกระทบตอมนุษยมาก มนุษยมักจะเริ่มเห็นความสำคัญ แลวทำการหาวิธีอนุรักษ
ฟนฟูสิ่งแวดลอมนั้น ๆ อยางเรงดวน ไมวาจะเปนมลพิษทางขยะ มลพิษทางอาหาร และมลพิษทาง
เสียงและการสั่นสะเทือน มนุษยจึงคิดหาวิธีในการบริหารจัดการสิ่งแวดลอม ใหอยูในสภาพดี
ลดความเสื่อมโทรม รวมทั้งการจัดตั้งโครงการใด ๆ ตองผานการพิจารณาจากผูเชี่ยวชาญในการ
ประเมินผลกระทบตอสิ่งแวดลอม และการดำรงชีวิตของสิ่งมีชีวิต โดยเฉพาะคุณภาพชีวิตของมนุษย
ทุกคนบนโลกใบนี้ มีหนาที่ในการอนุรักษสิ่งแวดลอมใหอยูอยางสมดุล
268
แบบฝกหัดทายบทที่ 5
1. มลสารที่ก่อใหเกิดมลพิษสิ่งแวดลอมมีลักษณะอยางไร จงอธิบาย
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
2. ปญหาน้ำเนาเสียเกิดจากสาเหตุใดบาง จงอธิบาย
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
เอกสารอางอิง
กรมควบคุมมลพิษ กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม. (2559). คู่มือประชาชนการคัดแยก
ขยะมูลฝอยอยางถูกวิธีและเพิ่มมูลค่า. พิมพครั้งที่ 8 กรุงเทพฯ: บริษัท ฮีซ์ จำกัด.
กิตติมา ศิวอาทิตยกุล. (2558). เอกสารวิชาการ การบริหารจัดการการใช้หญาแฝกอยางยั่งยืน. กอง
วิจัยและพัฒนาการจัดการที่ดิน กรมพัฒนาที่ดิน กระทรวงเกษตรและสหกรณ.
กันติทัต ทับสุวรรณ พาสินี สุนากร และชนิกานต ยิ้มประยูร. (2562). ประสิทธิภาพในการลดอุณหภูมิ
และเสียงรบกวนของระบบหลังคาเขียวบนหลังคาเหล็กรีดลอน. วารสารวิชาการสถาปตยกรรม
ศาสตร. 68: 99-114.
คณะกรรมการวิชาการสิ่งแวดลอม เทคโนโลยีและชีวิต. (2557). สิ่งแวดลอม เทคโนโลยีและชีวิต.
พิมพครั้งที่ 11. กรุงเทพฯ: มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร.
บุญเลี้ยง สุพิมพ, ปยะพงษ ชุมศรี และอรทัย ปานเพชร. (2560). คุณภาพดานจุลชีววิทยาของอาหาร
ปรุ ง สำเร็ จ ในโรงอาหารมหาวิ ท ยาลั ย ราชภั ฏ เลย. วารสารวิ ท ยาศาสตร แ ละเทคโนโลยี
มหาวิทยาลัยอุบลราชธานี. 19: 72-81.
พจน อินทรนันท. (2559). ดินแบบไหนตนไมเติบโต. กรุงเทพฯ: คอรฟงก์ชั่น.
ศศินา ภารา. (2550). ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม. กรุงเทพฯ: เอ็กซเปอรเน็ท.
วิสันต ทาวสูงเนิน. (2558). ปรับปรุงโครงสรางดินอยางยั่งยืนตามแนวโครงการพระราชดำริ. นนทบุรี:
บุตร-บอส บุคเซ็นเตอร.
Al-Baldawi, I.A., Abdullah, S.R.S., Anuar, N., Suja, F. and Mushrifah, I. (2015).
Phytodegradation of total petroleum hydrocarbon (TPH) in diesel-contaminated
water using Scirpus grossus. Ecological Engineering. 74: 463-473.
Peirce, J.J., Vesilind, P.A. and Weiner R.F. (1998). Environmental pollution and control.
4th ed. United States of America: Butterworth-Heinemann.
Tangsombatvichit, P., Chupong, S., Ketrot, D. and Boonlerthirun, K. (2016). The
management of organic wastes produced vermicompost using earthworm Eudrilus
eugeniae and effects of vermicompost on growth of Helianthus annuus. 5th
International conference on food, Agricultural and Biological Sciences (ICFABS2016),
Dec 25-26, 2016, Thailand.
271
เอกสารอางอิงอิเล็กทรอนิกส
กรมควบคุมมลพิษ กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม. (2560). ยุทธศาสตรการจัดการ
มลพิ ษ 20 ป และแผนการจั ด การมลพิ ษ พ.ศ. 2560-2564 [online] แหล ง ที ่ ม า:
https://www.pcd.go.th/wp-content/uploads/2020/04/pcdnew-2020-04-23_03-41-
12_505896.pdf วันที่สืบค้น 3 เมษายน 2563.
กรมควบคุมมลพิษ กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม. (2562). มาตราการการจัดการ
ปญหามลพิษทางเสียงจากสนามบินสาธารณะ [online] แหลงที่มา: https://www.pcd.go.th/
airandsound/คู่มือมาตราการการจัดกา วันที่สืบค้น 23 เมษายน 2566.
กรมอนามัย กระทรวงสาธารณสุข. (2558). รายงานสถานการณสิ่งแวดลอมและสุขภาพของประเทศ
ไทย ป 2557 [online] แหล ง ที ่ ม า: http://203.157.71.148/hpc6/planning/รายงานการ
สำรวจดานสุขภาพ/สถานการณอนามัยสิ่งแวดลอม%202557.pdf. วันที่สืบค้น 30 ธันวาคม
2564.
กรมสงเสริมคุณภาพสิ่งแวดลอม กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม. (2566). มลพิษทาง
อากาศ [online] แหล ง ที ่ ม า: https://datacenter.deqp.go.th/knowledge/อากาศ/มลพ-
ษทางอากาศ/ วันที่สืบค้น 14 เมษายน 2566.
กองจัดการคุณภาพน้ำ กรมควบคุมมลพิษ กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม. (2562).
รายงานการดำเนิ น งาน กองจั ด การคุ ณ ภาพน้ ำ พ.ศ. 2562 [online] แหล ง ที ่ ม า:
https://www.pcd.go.th/publication/3929 วันที่สืบค้น 14 เมษายน 2566.
บริษัทเฮลธแอนดเอ็นไวเทคจำกัด. (2562). สารมลพิษทางอากาศคืออะไรและสงผลกระทบตอสุขภาพ
อยางไร [online] แหลงที่มา: https://healthenvi.com/how-air-pollution-affects-health/
วันที่สืบค้น 14 เมษายน 2566.
สมาคมพัฒนาคุณภาพสิ่งแวดลอม. (2566). ทำความรูจักกับปลากระเบนราหูน้ำจืดสัตวน้ำใกลสูญ
พันธุ [online] แหลงที่มา: https://adeq.or.th/กระเบนราหูน้ำจืด/ วันที่สืบค้น 14 เมษายน
2566.
272
สำนักงานนโยบายและแผนทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและ
สิ ่ ง แวดล อ ม. (2553). ความรู เ บื ้ อ งต น เกี ่ ย วกั บ พิ ธ ี ส ารเกี ย วโต [online] แหล ง ที ่ ม า:
https://www.law.cmu.ac.th/law2011/ journal/e1506546359.pdf วันที่สืบค้น 3 เมษายน
2563.
สำนักงานนโยบายและแผนทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและ
สิ่งแวดลอม. (2563). แผนที่นำทางการลดก๊าซเรือนกระจกของประเทศ ป พ.ศ. 2564-2573
[online] แหลงที่มา: http://www.oic.go.th/FILEWEB/CABINFOCENTER38/DRAWER027/
GENERAL/DATA0000/ 00000853.PDF วันที่สืบค้น 3 เมษายน 2563.
สำนักงานกองทุนสนับสนุนการสรางเสริมสุขภาพ. (2565). ฝุน PM 2.5 เปนสารก่อมะเร็งเสี่ยง
เสียชีวิตสูงตายปละ 7 หมื่นคน [online] แหลงที่มา: https://resourcecenter.thaihealth.
or.th/article/ฝุน-pm2-5-เปนสารก่อมะเร็ง-เสี่ยงเสียชีวิตสูง-ตายปละ-7-หมื่นคน วันที่สืบค้น
14 เมษายน 2566.
โรงพยาบาลพญาไท. (2563). ฝุนควันในเมือง ทำเสี่ยงมะเร็งปอดจริงไหมนะ [online] แหลงที่มา:
https://www.phyathai.com/article_detail/2889/th/ฝุนควันในเมือง_ทำเสี่ยงมะเร็งปอด
จริงไหมนะ??branch=PYT2 วันทีส่ ืบค้น 14 เมษายน 2566.
Thai PBS. (2559). ข่ า วเด น 2559: วิ ก ฤตปลากระเบนราหู แ ม ก ลองตายกว า 50 ตั ว [online]
แหลงที่มา: https://www.thaipbs.or.th/news/content/259059 วันที่สืบค้น 14 เมษายน
2566.
273
บทที่ 6
เทคโนโลยีและปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงกับคุณภาพชีวิต
6.1 บทนำ
ในยุคดิจิทัล ศตวรรษที่ 21 (พ.ศ.2544-2643) ยุคที่วิทยาศาสตรและเทคโนโลยีเข้ามา
เกี่ยวข้องกับการดำรงชีวิตของมนุษยมากขึ้น รวมทั้งการมีระบบทุนนิยม คือการแลกเปลี่ยนสิ่งของกัน
ดวยเงินตรา จะเห็นไดวา มนุษยมีการเปลี่ยนแปลงวิถีชีวิต ความเปนอยู กลิ่นอายวัฒนธรรม และ
ประเพณี ไปจากดั้งเดิมมาก โดยยุคก่อนปฏิวัติอุตสาหกรรม มนุษยใช้ชีวิตตามธรรมชาติ กลมกลืนไป
กับธรรมชาติ เช่น อาศัยอยูในถ้ำ หาของปากิน ใช้ไมฝนก่อไฟ ใช้ไมเขียนบนถ้ำ นำใบไมมาปกคลุม
รางกายตนเองปองกันจากการเปลี่ยนแปลงสภาพถูมิอากาศ มีการลาสัตว แลกเปลี่ยนของกิน หรือ
สิ่งของระหวางกันโดยไมมีการใช้เงินเปนตัวกลาง จนมาถึงยุคหลังปฏิวัติอุตสาหกรรม เปนยุคที่มีการ
พัฒนาหลากหลายดานอยางรวดเร็ว มีการใช้เงินเปนตัวกลางในการแลกเปลี่ยนสิ่งของตามความ
ตองการของมนุษย มนุษยเปนสิ่งมีชีวิตที่สมองขนาดใหญที่สุดเมื่อเทียบกับสิ่งมีชีวิตอื่น ดังนั้น มนุษย
จึงมีความชาญฉลาดที่สุด มนุษยมีความนึกคิด มีความรูสึก มีความซับซ้อนของมิติทางความคิด
หลากหลายดาน มนุษยสามารถปรับตัวเข้ากับสิ่งแวดลอมที่เกิดการเปลี่ยนแปลงไดดี มนุษยยังมี
ความสามารถในการพั ฒ นาทั ้ ง ป จ จั ย 4 และป จ จั ย เสริ ม เพื ่ อ การดำรงชี ว ิ ต และอำนวยความ
สะดวกสบายของมนุษย การใช้ชีวิตของมนุษยในแตละมิติมีการเชื่อมโยงกันอยางซับซ้อน ซึ่งเกิด
ความสัมพันธกันระหวางมนุษยกับมนุษย มนุษยกับสิ่งมีชีวิตอื่น มนุษยกับสิ่งแวดลอม มนุษยกับ
ทรัพยากรธรรมชาติ เมื่อมนุษยสรางสิ่งอำนวยความสะดวกเพิ่มมากขึ้นเทาไร สิ่งเหลานี้กระตุนให
มนุษยมีความตองการใช้มากขึ้นตามไปดวย การใช้ชีวิตในยุคเทคโนโลยีทันสมัย จำเปนตองใช้สติและ
การไตรตรองอยางมีเหตุมีผล สำหรับประคับประคองการใช้ชีวิตของมนุษยแตละคนแตละครอบครัว
ใหอยูอยางมีความสุข มีคุณภาพชีวิตที่ดีตามกำลังของตนดวยการปฏิบัติตามหลักเศรษฐกิจพอเพียง
หลักการนี้มนุษยทุกคนสามารถนำมาปรับใช้ในชีวิตของตนเองตามความเหมาะสม จะช่วยเสริมความ
แข็งแรงทางจิตใจ ใช้ชีวิตดวยความไมประมาท สามารถบริหารจัดการความมั่นคงทางการเงินของ
ครอบครัว เพื่อไมเกิดการสรางหนี้สินจากความตองการที่เกินความจำเปนของมนุษยในยุคที่ตองใช้เงิน
แลกเปลี่ยนสิ่งของเพื่อใหไดมา
274
6.2 เทคโนโลยีสะอาดเพื่อคุณภาพชีวิต
ปจจุบัน ศตวรรษที่ 21 มนุษยทั่วโลกเริ่มมีการตื่นตัวมากขึ้นในเรื่องของปญหาทรัพยากร
ธรรมชาติและสิ่งแวดลอมที่กำลังจะหมดสิ้น หรือเกิดความเสียหายเสื่อมโทรม ไมสามารถนำมาใช้ได
ซึ่งสงผลใหทรัพยากรธรรมชาติมีไมเพียงพอตอความตองการของมนุษยทั่วโลก ในสมัยอดีตมนุษยมี
การนำทรัพยากรธรรมชาติมาใช้ดวยการผานวิธีการและเทคโนโลยีทางวิทยาศาสตรที่มนุษยคิดค้นขึ้น
โดยไมไดคำนึงถึงผลกระทบตอสิ่งแวดลอม เมื่อเทคโนโลยีถูกนำมาใช้กับทรัพยากรธรรมชาติ จึงเปน
ผลใหทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมเกิดความเสื่อมโทรม ดังนั้น ในยุคปจจุบัน เทคโนโลยีสะอาด
จึงก่อกำเนิดขึ้น เทคโนโลยีนี้ คือ เทคโนโลยีที่ถูกคิดค้นและประดิษฐขึ้นเพื่อเปนมิตรกับสิ่งแวดลอม
อธิบายคือ ไมก่อใหเกิดมลพิษสิ่งแวดลอม ไมทำลายใหทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมเสื่อมโทรม
เสียหาย เปนสิ่งที่สรางภายใตกระบวนการวิทยาศาสตร เพื่อทดแทนทรัพยากรธรรมชาติประเภทใช้
แลวหมดไปหรือสิ้นเปลือง เปาหมายหลักแลวทรัพยากรธรรมชาติกลุมนี้เปนกลุมที่ถูกคิดค้นขึ้นเพื่อ
นำมาใช้ประโยชนดานน้ำมันเชื้อเพลิง ขับเคลื่อนยานพาหนะ และผลิตกระแสไฟฟา ดังนั้นเทคโนโลยี
สะอาดอาจเรียกไดวาเปน พลังงานทดแทน คือ ทดแทนน้ำมันเชื้อเพลิงจากฟอสซิล ก๊าซธรรมชาติ
ถานหิน หรือเรียกวาเปน พลังงานทางเลือก คือ เปนอีกทางเลือกหนึ่งที่มนุษยสามารถเลือกนำมาใช้
แทนทรัพยากรธรรมชาติประเภทใช้แลวหมดไปหรือสิ้นเปลือง ซึ่งแหลงพลังงานทดแทนจะมีคุณสมบัติ
พิเศษคือ เปนทรัพยากรธรรมชาติประเภทที่มีอยางไมจำกัดบนโลก เปนของฟรี หรือเปนขยะอยูแลว
นำมาแปรสภาพใหเหมาะสมในกระบวนการผลิต ดวยองค์ความรูดานวิทยาศาสตรผานการคิดและ
พัฒนาเปนเทคโนโลยีที่เปนมิตรตอสิ่งแวดลอม ลดความเสี่ยงที่อาจเกิดกับมนุษยและสิ่งมีชีวิตบนโลก
เนื่องจากแหลงเทคโนโลยีสะอาดมีตนทุนต่ำ เช่น พลังงานน้ำ ก่อกำเนิดขึ้นตั้งแตเมื่อ 2000 กวาปที่
แลว โดยชาวกรีกไดประดิษฐวงลอเหมือนวงลอหมุนน้ำ สำหรับบดข้าวสาลีใหเปนผงแปงสาลี เพื่อใช้
ในการทำขนมปง ตอมามีการนำวงลอหมุนน้ำมาใช้ในการดึงน้ำมาผลิตกระแสไฟฟา เปนตน
6.2.1 หลักการของเทคโนโลยีสะอาด
จากหนังสือวิทยาศาสตรเพื่อคุณภาพชีวิต (ทิพยวัลย, 2554) และ พลังงาน ทรัพยากรและ
สิ ่ ง แวดล อ ม (ณั ฐ ญา, 2562) ได อ ธิ บ ายเกี ่ ย วกั บ หลั ก การของเทคโนโลยี ส ะอาด ขั ้ น ตอนการนำ
ทรัพยากรธรรมชาติมาใช้ดวยเทคโนโลยีสะอาด ประโยชนของเทคโนโลยีสะอาด ไวดังตอไปนี้
1. การลดมลพิษจากแหลงกำเนิด ไดแก่ 1) การปรับเปลี่ยนผลิตภัณฑ คือ การพัฒนาหรือ
ปรับปรุงคุณภาพผลิตภัณฑใหมีสวนผสมที่มาจากธรรมชาติ สารสกัดจากธรรมชาติใหมากที่สุด เมื่อ
275
5. ขั ้ นตอนลงมื อปฏิ บั ติ และติ ดตามผล เมื ่ อพิ จารณาแล วว าการนำเทคโนโลยี มาใช้ กับ
ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมเปนไปได และเกิดประโยชน สำหรับสรางสิ่งอำนวยความสะดวก
ใหกับคนในประเทศ จะไดรับการอนุมัติใหดำเนินการได และจะตองมีการติดตามผลการปฏิบัติงาน
ตลอดระยะเวลาในการดำเนินงานจนเสร็จสิ้น และหลังเสร็จสิ้นโครงการดวย
6.2.3 ประโยชนของเทคโนโลยีสะอาด
เทคโนโลยีสะอาดเปนเทคโนโลยีที่ถูกคิดค้นขึ้นเพื่อลดผลกระทบตอสิ่งแวดลอมเปนหลัก เมื่อ
สิ่งแวดลอมรอบตัวมนุษยอยูในสภาวะที่ไมเปนมลพิษ ผลดีจึงเกิดกับ
1. ผลดีเกิดตอมนุษย คือ 1) เมื่อใช้วัตถุดิบที่มาจากธรรมชาติ มนุษยยอมมีสุขภาพแข็งแรง
ประหยั ด ค่ า ใช้ จ ่ า ยในการรั ก ษาพยาบาล 2) สิ น ค้ า ผลิ ต ภั ณ ฑ แ ละบริ ก าร มี ค ุ ณ ภาพที ่ ดี 3)
ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมไดรับการดูแล ฟนฟู สภาพแวดลอมดี สงผลใหคุณภาพชีวิตของ
มนุษยดีตามไปดวย 4) ปลูกฝงความภาคภูมิใจในการมีสวนรวมอนุรักษทรัพยากรธรรมชาติและ
สิ่งแวดลอม 5) ครอบครัว สังคม ชุมชน และประเทศชาติปราศจากมลพิษสิ่งแวดลอม ทำใหชีวิตนาอยู
มากขึ้น
2. ผลดีเกิดตอภาคอุตสาหกรรมและโรงงาน คือ 1) สินค้า ผลิตภัณฑและบริการ มีคุณภาพที่
ดี เปนที่ยอมรับของผูบริโภค ทำใหเพิ่มยอดขายไดกำไร 2) มีเทคโนโลยีที่เหมาะสมในการประหยัดน้ำ
ไฟฟา พลังงาน และช่วยลดมลพิษสิ่งแวดลอม 3) ไมมีมลภาวะเสียในที่ทำงาน ทำใหพนักงานมี
ประสิทธิภาพในการทำงาน สุขอนามัยดี 4) เมื่อมีเทคโนโลยีสะอาดที่เหมาะสม มากำจัด บำบัดของ
เสียที่เกิดขึ้นในกระบวนการ โรงงานเปนสวนหนึ่งที่ช่วยอนุรักษสิ่งแวดลอม เกิดของเสียนอยลง เพราะ
ทุกคนในโรงงานเปนประชากรในประเทศ
3. ผลดีเกิดตอประเทศชาติ คือ 1) เมื่อมีเทคโนโลยีสะอาดมาใช้ในภาคอุตสาหกรรมและ
โรงงาน ทำใหหนวยงานที่เกี่ยวข้องติดตามดูแลเรื่องมลพิษจากโรงงาน ทำงานไมหนัก 2) สนับสนุน
เปาหมายของแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแหงชาติ ลดมลพิษสิ่งแวดลอม สงเสริมคุณภาพชีวิตที่ดี
ของคนในประเทศและสิ่งมีชีวิตอื่นในสิ่งแวดลอม 3) สงเสริมภาพลักษณของประเทศในทางที่ดี คนใน
ประเทศเห็นคุณค่าทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม 4) เพิ่มประสิทธิภาพในการสงออกสินค้า
ผลิตภัณฑและบริการ มีคุณภาพที่ดี
278
6.3 พลังงานทดแทน
พลังงานประเภทนี้ถูกคิดค้นขึ้นเพื่อแก้ไขปญหา แหลงวัตถุดิบเชื้อเพลิงที่กำลังลดปริมาณลง
เช่น น้ำมันดิบ ถานหิน และก๊าซธรรมชาติ วัตถุดิบเหลานี้นำมาใช้เปนเชื้อเพลิงขับเคลื่อนยานพาหนะ
และผลิตกระแสไฟฟาใช้ในประเทศ ที่ผานมาประเทศไทยมีแหลงวัตถุดิบไมเพียงพอตอความตองการ
ใช้งาน จึงมีการนำเข้าน้ำมันเชื้อเพลิงและก๊าซธรรมชาติจากตางประเทศ รวมทั้งมีการเก็บข้อมูลวิจัย
และพบวา น้ำมันดิบ ถานหิน และก๊าซธรรมชาติ เมื่อผานกระบวนการใช้งานแลว เกิดการปลอยก๊าซ
เรือนกระจก สาเหตุใหญของการเกิดสภาวะโลกรอนขึ้นในปจจุบัน และยังคงเปนปญหาที่ไมสามารถ
แก้ไขได (มณฑาสินี, 2561) พลังงานทดแทน จึงเปนพลังงานทางเลือกรูปแบบใหมที่จะช่วยแก้ไข
ปญหาข้างตนดวยการนำทรัพยากรธรรมชาติประเภทที่ใช้แลวไมหมดสิ้นมาเปนวัตถุดิบเริ่มตนรวมกับ
กระบวนการเทคโนโลยีสะอาด สำหรับประเทศไทยศักยภาพดานพลังงานทดแทนที่มีการนำมาใช้ใน
ประเทศไทย มีดังตอไปนี้
6.3.1 พลังงานแสงอาทิตย
ดวยตนทุนที่ดีมากของประเทศไทยที่อยูใกลเสนศูนยสูตร ทั่วทุกจังหวัดของประเทศไทย มี
พระอาทิตยขึ้นในช่วงเวลาประมาณ 6 โมงเช้า และสาดแสงสองสวางอยูนานถึง 12 ชั่วโมง จนพระ
อาทิตยตกในช่วงเวลาประมาณ 6 โมงเย็น เปนช่วงเวลาที่มากพอสำหรับตัวดูดซับรังสีจากดวงอาทิตย
ที่เหมาะสมเพื่อเก็บพลังงานแสงไว แปรเปลี่ยนเปนพลังงานความรอน หรือเพื่อผลิตประแสไฟฟา
ประเทศไทยได เ ริ ่ ม มี ก ารผลิ ต ไฟฟ า โดยใช้ เ ซลล แ สงอาทิ ต ย ในป 2519 โดยหน ว ยงาน
กระทรวงสาธารณสุขและมูลนิธิแพทยอาสาฯ เริ่มตนที่ประมาณ 300 แผงโซลาเซลล แตละแผงมี
ขนาด 15/30 วัตต รวมทั้งไดมีการบรรจุนโยบายและแผนงานดานเซลลแสงอาทิตย ลงในแผนพัฒนา
เศรษฐกิจและสังคมแหงชาติ ฉบับที่ 4 (พ.ศ.2520-2524) ซึ่งการติดตั้งแผงเซลลแสงอาทิตย ไดติดตั้ง
ใช้งานอยางเปนรูปธรรมในช่วงทายของ แผนพัฒนา ฯ ฉบับที่ 6 (พ.ศ.2530-2534) โดยมีกรมพัฒนา
และสงเสริมพลังงาน (กรมพัฒนาพลังงานทดแทนและอนุรักษพลังงานในปจจุบัน) กรมโยธาธิการ การ
ไฟฟาสวนภูมิภาค และการไฟฟาฝายผลิตแหงประเทศไทย ที่เปนหนวยงานหลัก ในการนําเซลล
แสงอาทิตยใช้ผลิตพลังงานไฟฟา เพื่อใช้งานในดานแสงสวาง ระบบ โทรคมนาคม และเครื่องสูบน้ำ
ในปจจุบันมีการประเมินความเปนไปไดตอการลงทุนในโครงการพลังงานแสงอาทิตยในประเทศไทย มี
พื้นที่ที่สามารถลงทุนไดคุ้มทุน เช่น นครราชสีมา บุรีรัมย สุรินทร ศรีสะเกษ รอยเอ็ด ยโสธร
อุบลราชธานี อุดรธานี สุพรรณบุรี ชัยนาท พระนครศรีอยุธยา และลพบุรี เปนตน ตัวอยางโรงไฟฟา
279
6.3.2 พลังงานน้ำ
น้ำ ทรัพยากรธรรมชาติที่มีความสำคัญกับสิ่งมีชีวิตทุกชนิดบนโลก นอกจากน้ำจะถูกใช้ใน
การอุปโภค บริโภคแลว น้ำยังถูกใช้ในการผลิตกระแสไฟฟาไดอีกดวย กรมพัฒนาพลังงานทดแทนและ
อนุรักษพลังงาน กระทรวงพลังงาน (2566) ไดใหรายละเอียดข้อมูลเกี่ยวกับการนำน้ำมาผลิตไฟฟา ไว
ดังนี้ ประเทศไทยมีการนำเทคโนโลยีพลังงานน้ำมาใช้ตั้งแต 2507 และสิ่งที่ตองทราบคือ โรงผลิต
ไฟฟาพลังงานน้ำที่มีอยูทั่วประเทศไทยนั้น ไมใช่ทุกแหงที่จะใช้วิธีการผลิตไฟฟาเหมือนกันทั้งหมด
รวมทั้งพลังงานประเภทนี้มีข้อดีและข้อจำกัด แสดงในตารางที่ 6.1 โรงผลิตไฟฟาพลังน้ำที่ติดตั้งอยู
ตามเขื่อนทั่วประเทศไทยนั้น แบงออกไดเปน 3 ประเภท คือ
280
1. โรงไฟฟาพลังน้ำจากอางเก็บน้ำ ซึ่งเปนที่นิยมอยางแพรหลายมากที่สุดในประเทศไทย
โดยมีหลักการทำงาน คือ เปนสถานที่กักเก็บน้ำไวที่บริเวณอางเก็บน้ำของเขื่อน วิธีสราง คือ การ
ปลอยน้ำจากอางเก็บน้ำ ใหไหลผานเครื่องกำเนิดไฟฟา เพราฉะนั้นจึงจำเปนตองมีความสูงระหวาง
อางเก็บน้ำ และทายน้ำใหมีความลดหลั่นกัน สำหรับโรงไฟฟาประเภทนี้ เพื่อการชลประทานเปนหลัก
โรงไฟฟาประเภทนี้ในประเทศไทยมีอยูหลายแหงดวยกัน เช่น เขื่อนภูมิพล จังหวัดตาก เขื่อนสิริกิติ์
จังหวัดอุตรดิตถ และเขื่อนวชิราลงกรณ จังหวัดกาญจนบุรี เปนตน
2. โรงไฟฟาพลังน้ำแบบน้ำไหลผานตลอดป โดยไมไดมีการกักเก็บน้ำไว ไมมีอางเก็บน้ำ
แตจะมีการปลอยใหน้ำไหลผานเครื่องกำเนิดไฟฟา ดังนั้นเมื่อน้ำไหลผาน จะมีการผลิตไฟฟาไดทันที
ทำใหในขณะเดียวกัน ถามีการไหลของน้ำปริมาณมาก เกิดปริมาณพลังงานไฟฟา ที่สามารถผลิตไฟฟา
ไดมากจนเกินไป จะไมอาจกักเก็บพลังงานไฟฟาไวได เช่น เขื่อนปากมูล จังหวัดอุบลราชธานี เปนตน
3. โรงไฟฟาพลังน้ำแบบสูบกลับ วิธีการผลิตไฟฟา เสมือนกับโรงไฟฟาจากอางเก็บน้ำ แต
แตกตางตรงที่เครื่องกำเนิดไฟฟาประเภทนี้จะสูบน้ำกลับขึ้นไปยังอางเก็บน้ำบริเวณดานบนแทน เพื่อ
ทำการลำเลียงน้ำลงมาผลิตไฟฟาอีก วนลูปแบบนี้ สำหรับโรงไฟฟาที่ใช้ระบบนี้ จะขอยกตัวอยาง
โรงไฟฟ า ลำตะคองชลภาวั ฒ นา จั ง หวั ด นครราชสี ม า ซึ ่ ง เป น โรงไฟฟ า แบบสู บ กลั บ ทุ ก เครื ่ อ ง
(ภาพที่ 6.3) หลักการคือ มีอางเก็บน้ำอยูในระดับที่สูงกวา โรงไฟฟา โดยโรงไฟฟาอยูตรงกลาง และมี
อางเก็บน้ำอีกที่อยูในระดับต่ำกวาโรงไฟฟา ในช่วงที่มีความตองการใช้ไฟฟาสูง เช่นในช่วงฤดูรอนของ
ประเทศไทย ในเดือน มีนาคม เมษายน ถึง พฤษภาคม ในแตละปจะมีการใช้ไฟฟาสูง อางเก็บน้ำที่อยู
ในระดับที่สูงกวา โรงไฟฟา จะปลอยน้ำออกมา ผลิตไฟฟาและจ่ายไฟฟาออกไป ในขณะที่มีการใช้
ไฟฟานอย โรงไฟฟาจะทำหนาที่สูบน้ำจากอางเก็บน้ำอีกที่อยูในระดับต่ำกวาโรงไฟฟา กลับไปสู
อางเก็บน้ำดานบน
หลักการติดตั้งโรงไฟฟาแตละประเภท ตองคำความคำนึงถึงภูมิประเทศที่ก่อสราง รวมทั้ง
การชลประทานดวย เพราะการสรางเขื่อนหรืออางเก็บน้ำนั้น จำเปนตองใช้พื้นที่ที่มีความกวางขวาง
มาก และตองเปนพื้นที่อันมีความเหมาะสมตามหลักอีกดวย เพราะมิเช่นนั้นอาจเกิดผลกระทบ
เสียหายตอระบบนิเวศในบริเวณนั้นได
6.3.3 พลังงานลม
ลมจัดวาเปนพลังงานสะอาดอีกประเภทหนึ่งที่มีศักยภาพผลิตไฟฟาในประเทศไทย โดย
กรมพัฒนาพลังงานทดแทนและอนุรักษพลังงาน กระทรวงพลังงาน (2566) ไดอธิบายไววา การนำลม
281
ความเปนไปไดในการสรางพลังงานลมเพื่อผลิตไฟฟา ซึ่งผูที่ทำงานเกี่ยวข้องกับการใช้เทคโนโลยีสราง
พลังงานลม จะตองมีความรูเรื่องการเกิดลม ลมเกิดจากดวงอาทิตยมีการแผรังสีความรอนมายังพื้น
โลก และแตละตำแหนงของพื้นโลกไดรับปริมาณความรอนและดูดซับความรอนไวไดไมเทากัน จึงเกิด
ความแตกตางของอุณหภูมิและความกดอากาศในแตละตำแหนงของพื้นที่ พื้นที่ใดมีอุณหภูมิสูงหรือ
ความกดอากาศต่ำ ทำใหอากาศบริเวณนั้นจะลอยตัวขึ้นสูง ในขณะที่อากาศจากบริเวณที่มีความกด
อากาศสูงเคลื่อนที่เข้ามาแทน เกิดการเคลื่อนที่ของมวลอากาศ จึงเกิดลมขึ้นนั่นเอง พลังงานประเภท
282
6.3.4 พลังงานชีวมวล
กลุมพลังงานชีวมวล สำนักวิจัยค้นควาพลังงาน กรมพัฒนาพลังงานทดแทนและอนุรักษ
พลังงาน (2566) ไดอธิบายเกี่ยวกับพลังงานชีวมวล ไวดังตอไปนี้ พลังงานที่ไดจากวัสดุอินทรียเหลือ
ทิ้งทางการเกษตร ก๊าซชีวภาพจากมูลสัตว ตลอดจนของเสียที่เกิดจากโรงงานอุตสาหกรรมเกษตร
นำมาแปรสภาพดวยเทคโนโลยีที่เหมาะสม ประเทศไทยเปนประเทศเกษตรกรรมและปศุสัตวอยูแลว
จึงไดเปรียบในเรื่องของปริมาณของวัสดุเหลือทิ้งทางการเกษตรและปศุสัตว ซึ่งประเภทของชีวมวล
กำหนดตามแหลงที่มาสามารถแบงได 4 ประเภท คือ
1. พืชผลทางการเกษตร ไดแก่ ออย มันสำปะหลัง ข้าวโพด ข้าวฟางหวาน เปนแหลงวัตถุดิบ
ที่มีโครงสรางภายในเปนคารโบไฮเดรต แปงและน้ำตาล รวมถึงพืชน้ำมัน เช่น ปาลมน้ำมัน และสบูดำ
2. เศษวัสดุเหลือทิ้งทางการเกษตร ไดแก่ ฟางข้าว ชานออย ซังข้าวโพด และเหง้ามัน
สำปะหลัง เปนตน
3. ไมและเศษไม ไดแก่ ไมยูคาลิปตัส ไมยางพารา กระถินณรงค์ เศษไมจากโรงงานผลิต
เครื่องเรือน และโรงงานผลิตกระดาษ เปนตน
4. ของเหลือจากครัวเรือนและโรงงานอุตสาหกรรม เช่น น้ำมันเหลือทิ้ง เปลือกผักและผลไม
กากน้ำตาล ชานออย แกลบ ขยะอินทรีย รวมทั้งน้ำเสียที่มีไขมันและน้ำมันเปนองค์ประกอบ
ดังนั้น การเลือกใช้เทคโนโลยีที่เหมาะสมจึงมีความสำคัญมากตอกระบวนการผลิตพลังงานชีว
มวลแตละประเภท รวมทั้งวิธีการแปรสภาพวัสดุอินทรียก่อนเข้าสูกระบวนการ ทำใหเปนเชื้อเพลิง
ชีวภาพ ที่เรียกวา ไบโอเอทานอล ไบโอดีเซล หรือก๊าซชีวภาพ (ก๊าซมีเทน) การผลิตไฟฟาจากพลังงาน
ชีวมวลจะตองคำนึงถึงการผลิตตามฤดูกาล หรือมีเฉพาะบางภูมิภาค การนำชีวมวลมาใช้ผลิตพลังงาน
มีปจจัยอื่นประกอบ ไดแก่ แหลงชีวมวล ปริมาณรวมของชีวมวล และเทคโนโลยีการผลิตพลังงานจาก
ชีวมวลที่เหมาะสม เปนตน ซึ่งกระบวนการผลิตไฟฟาจากชีวมวล (ภาพที่ 6.5) เปนการอธิบายการนำ
วัสดุเหลือใช้ทางการเกษตร สงเข้าโรงไฟฟา เข้าสูขั้นตอนการเผาชีวมวล เกิดความรอน ความรอนที่ได
นำไปผลิตไอน้ำอุณหภูมิและความดันสูง จากนั้นนำไอน้ำรอนไปผานกังหันผลิตเปนไฟฟา อยางไรตาม
ความตองการใช้ชีวมวลเพื่อผลิตเปนพลังงานไฟฟายังมีแนวโนมเพิ่มขึ้นอยางตอเนื่อง ชีวมวลเปนแหลง
วัตถุดิบที่มีราคาไมแพงเมื่อเทียบกับวัตถุดิบผลิตเชื้อเพลิงชนิดอื่น ในปริมาณความรอนที่เทากัน การ
เกิดผลกระทบปญหาดานสิ่งแวดลอมจากก๊าซคารบอนไดออกไซด (CO2) ไมมี สามารถใช้เปนพลังงาน
284
ของประชาชนยังไดรับไมทั่วถึง หนวยงานรับผิดชอบในการบริหารจัดการขยะยังขาดความ
พรอมทั้งงบประมาณ เครื่องมืออุปกรณ บุคลากรที่มีความรูความเชี่ยวชาญ และสถานที่ที่ใช้กำจัดขยะ
อยางเหมาะสม รวมไปถึงขาดการวิจัยวิธีการจัดการขยะที่เหมาะสมแตละประเภทขยะดวย จึงทำให
การจัดการขยะไมถูกตอง จนสงผลกระทบตอสิ่งแวดลอมและสุขอนามัยของประชาชน ดังนั้นการนำ
เทคโนโลยีที่เหมาะสมเข้ามาช่วยกำจัดขยะใหเปลี่ยนเปนพลังงาน ถือวาเปนสิ่งที่จะช่วยในการบริหาร
จัดการขยะ การวางแผนการดำเนินการใหประเทศไทยไรขยะ สงเสริมดานงานวิจัยในการสราง
เทคโนโลยีหรือนวัตกรรมที่จะแปรเปลี่ยนขยะใหเปนสิ่งที่มีประโยชน สำหรับประเทศไทย กระทรวง
พลังงานไดทำการประเมินความเปนไปไดจากการนำขยะที่เกิดขึ้นจากหลายแหลงในประเทศมาผลิต
ไฟฟา ดวยเทคโนโลยีหลาหลาย เช่น เทคโนโลยีการผลิตพลังงานจากขยะโดยใช้เตาเผาขยะมูลฝอยไร
มลพิษทางอากาศ เทคโนโลยีการผลิตก๊าซเชื้อเพลิงจากขยะชุมชน เทคโนโลยีการนำพลังงานกลับมา
ใช้ เทคโนโลยีการผลิตพลังงานจากขยะดวยกระบวนการทางชีวภาพ หรือ เทคโนโลยีผลิตเชื้อเพลิง
ขยะ จนไดแนวทางการสรางโรงไฟฟาพลังงานขยะ เมื่อมีข้อมูลปริมาณขยะมูลฝอยในแตละพื้นที่ของ
แตละจังหวัดในประเทศไทย ไดนำมาพิจารณาการลงทุนศักยภาพและเทคโนโลยีที่เหมาะสมตอการนำ
ขยะมาผลิตไฟฟา พบวา ภาคตะวันออกเฉียงเหนือมีศักยภาพในการผลิตไฟฟาจากขยะมากที่สุด และ
เปนที่มาของการสรางโรงไฟฟาพลังงานขยะชุมชนไรมลพิษแหงแรกในประเทศไทย สรางขึ้นที่จังหวัด
ขอนแก่น (ภาพที่ 6.6) อยูภายใตการดำเนินงานโดยบริษัท แอบโซลูท คลีน เอ็นเนอรยี่ จำกัด
(มหาชน) หรือ ACE มีแนวคิดการใช้เทคโนโลยีใกลเคียงกับพลังงานชีวมวล เริ่มตน ป 2559 โรงไฟฟา
พลังงานขยะแหงนี้เปนการใช้นวัตกรรมเทคโนโลยีการผลิตที่เปนมิตรตอสิ่งแวดลอม ปลอดภัย และไม
สรางความรบกวนแก่คนในชุมชนมากที่สุด สามารถเผาขยะที่มีความชื้นสูงไดมากถึง 80% (มีปริมาณ
น้ำ 80 สวน และเชื้อเพลิงขยะ 20 สวน) และที่สำคัญไมมีการปลอยของเสียออกสูธรรมชาติ (zero
discharge) ไมวาจะเปนมลภาวะทางกลิ่น ฝุนละออง หรือแมกระทั่งน้ำเสี ย ไดมีการทำ water
treatment โดยการบำบัดดวยระบบ reverse osmosis (RO) ใหกลายเปนน้ำใสที่สามารถเอาไปใช้
ประโยชนตอได พลังงานประเภทนี้มีข้อดีและข้อจำกัดดังแสดงในตารางที่ 6.1
6.3.6 พลังงานความรอนใตพื้นพิภพ
ความรอนใตพื้นพิภพ เปนความรอนที่ถูกเก็บอยูภายใตผิวโลก เมื่อชั้นแตละชั้นภายใตผิวโลก
มีความหนาแนน ความกดอากาศ และอุณหภูมิที่แตกตางกัน ยิ่งลึกลงไปอุณหภูมิยิ่งสูงขึ้น
286
และอนุ ร ั ก ษ พ ลั ง งาน กระทรวงพลั ง งาน (2566) ได ส รุ ป รู ป แบบการใช้ ง านน้ ำ พุ ร อ นอย า งมี
ประสิทธิภาพมากที่สุด คือ การใช้งานแบบขั้นบันได มีดังตอไปนี้
1. น้ำพุรอนอุณหภูมิมากกวา 90 องศาเซลเซียส ใช้ในการผลิตไฟฟาผานวัฏจักรแรงคิน
สารอินทรีย ในการแลกเปลี่ยนความรอนเพือ่ ใช้ในการผลิตไฟฟา
2. น้ำพุรอนอุณหภูมิ 70 – 90 องศาเซลเซียส เปนช่วงอุณหภูมิที่นำมาใช้ประโยชนได
หลากหลาย ทั้งการผลิตความเย็น ผานระบบทำคาวมเย็นแบบดูดกลืน สำหรับระบบปรับอากาศ การ
287
6.4 แนวทางการใช้ประโยชนเทคโนโลยีสิ่งแวดลอมเพื่อการพัฒนาคุณภาพชีวิตที่ยั่งยืน
เทคโนโลยีสิ่งแวดลอม เปนศาสตรหนึ่งในสาขาวิทยาศาสตรเกี่ยวข้องกับการลดผลกระทบที่
เกิดขึ้นจากกิจกรรมของมนุษยและเกิดจากธรรมชาติและสิ่งแวดลอมเองตอมนุษยและสิ่งแวดลอม
ดวยความก้าวหนาทางเทคโนโลยี แนวทางการปรับปรุง การพัฒนา เทคโนโลยีดานสิ่งแวดลอมที่มีอยู
เดิมใหดีขึ้น รวมกับการลดการใช้พลังงานที่มีอยูอยางจำกัด ลดความเสียหายที่มนุษยสรางขึ้นกับ
สภาพแวดลอม แนวทางการลดของเสีย แนวทางการวิจัยในสาขายังเกี่ยวข้องกับแหลงพลังงานสะอาด
พลังงานทดแทน การปรับปรุงประสิทธิภาพพลังงานในการขนสงและอาคาร วิธีการที่จะลดหรือ
ปองกันมลพิษ เทคโนโลยีดานสิ่งแวดลอมเปนสาขาวิชาที่ใช้วิทยาศาสตรหลายแขนงมาบูรณาการ
รวมกัน เปนวิทยาศาสตรประยุกต ทั้งศาสตรดานเคมี จุลชีววิทยา นิเวศวิทยาและชีววิทยา นวัตกรรม
และความก้าวหนาทางวิทยาศาสตรสิ่งแวดลอมอาจมีการใช้งานเชิงพาณิชยประหยัดเงินหรือไดรับการ
ออกแบบใหสอดคลองกับกฎระเบียบของรัฐบาล
แนวทางการดำเนินงานดานเทคโนโลยีสิ่งแวดลอมคือการค้นหาและพัฒนาแหลงพลังงาน
สะอาดที่เหมาะสมตอสภาพแวดลอมทางธรรมชาติ การใช้เชื้อเพลิงฟอสซิลในการขนสงการผลิตไฟฟา
อย า งประหยั ด และรั บ ผิ ด ชอบในการปล อ ยอนุ ภ าคที ่ เ รี ย กว า หมอกควั น การปล อ ยก๊ า ซ
คารบอนไดออกไซด ที่เปนผลใหเกิดปรากฏการณเรือนกระจกในชั้นบรรยากาศ หรือการเกิดมลพิษที่
จะเปนอันตรายตอสุขภาพของมนุษยและสิ่งมีชีวิตอื่นผานการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ การค้นหา
แหลงพลังงานทางเลือกที่สามารถทดแทนแหลงพลังงานที่ก่อใหเกิดมลพิษ เพื่อลดมลพิษดานตาง ๆ
โดยเฉพาะมลพิ ษทางอากาศจากก๊ าซคาร บอนไดออกไซด รวมทั ้ งการประยุ กต ใช้ วิ ทยาศาสตร
สิ่งแวดลอมเปนอีกแนวทางหนึ่งเพื่อการผลิตไฟฟา การปรับปรุงประสิทธิภาพกำลังการผลิตหรือความ
พรอมใช้งานของแหลงพลังงานที่ใหมกวา เช่น กังหันลมหรือแผงเซลลแสงอาทิตย เปนตน การพัฒนา
แหลงพลังงานที่ค่อนข้างใหม เช่น พลังงานคลื่นหรือเซลลเชื้อเพลิงไฮโดรเจน เปนตน
การขับเคลื่อนประเทศใหพัฒนาไปข้างหนาและเกิดความยั่งยืน ปจจัยพื้นฐานทางเศรษฐกิจ
เปนสิ่งกระตุนใหเกิดความก้าวหนาทางเทคโนโลยีสิ่งแวดลอม การแก้ไขปญหาวิธีการหนึ่งที่มีผลตอ
การตัดสินใจของมนุษยคือ การประหยัดค่าใช้จ่ายในการใช้ชีวิตประจำวัน มักเกิดประสิทธิภาพมาก
ที่สุด คือ การเพิ่มตนทุนของเชื้อเพลิงน้ำมันเบนซินในการขับเคลื่อนยานพาหนะ นำไปสูการกระตุนให
คิดค้นเทคโนโลยีดานสิ่งแวดลอมที่มุงลดการใช้เชื้อเพลิง แสวงหาวัสดุอื่นและกระบวนการอื่นมา
ทดแทนในกระบวนการผลิตเชื้อเพลิงโดยอาศัยหลัก ขยะเหลือศูนย รวมทั้งวิธีในการสรางอาคารใหมี
ประสิทธิภาพดานพลังงานมากขึ้นเปนแนวทางหนึ่งของเทคโนโลยีสิ่งแวดลอม การลดตนทุนพลังงานที่
294
เกี่ยวข้องกับการใหแสงสวางความรอนและความเย็นและการใช้น้ำ การออกแบบที่ยั่งยืนหรือที่เรียกวา
พลังงานสีเขียว พลังงานสะอาด หมายถึง การใช้เทคโนโลยีสิ่งแวดลอมในการก่อสรางอาคารใหมที่มี
ผลกระทบตอสิ่งแวดลอมนอยที่สุด และรวมไปถึงการศึกษาดานอื่นที่หลากหลายเกี่ยวข้องกับสุขภาพ
ของมนุษยและสิ่งแวดลอม เช่น การจัดการของเสีย พิษวิทยา และการปองกันสัตวปา อนุรักษพันธุไม
การดำรงไวซึ่งความหลากหลายทางชีวภาพ สมดุลระบบนิเวศ เปนตน
6.4.1 หลักการที่จะนำไปสูความยั่งยืนดานสิ่งแวดลอม
การพัฒนาที่ยั่งยืน มีความหมายวา การพัฒนาที่ตองคำนึงถึงผลกระทบทั้งทางบวกและทาง
ลบที่จะเกิดขึ้นกับทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม ตองมีวิธีการปกปองรักษา แก้ไขปญหาที่อาจ
เกิดกับสิ่งแวดลอมดวยความรูที่ชาญฉลาด กรณีที่จำเปนจะตองเกิดความสูญเสียจะตองพิจารณา
ขอบเขตของการสูญเสียใหเกิดนอยที่สุด และเพิ่มอัตราการเกิดใหมของทรัพยากรธรรมชาติใหอยูใน
สภาพเดิมหรือมากกวาความตองการของมนุษย (ทรงศิริ และคณะ, 2551) ซึ่งการพัฒนาเปนการ
ปรับปรุงในเชิงคุณภาพใหดีขึ้น จะแตกตางจากการเจริญเติบโต ที่เปนการปรับปรุงในเชิงปริมาณให
สูงขึ้น ดังนั้นการใช้วิทยาศาสตรและเทคโนโลยีเพื่อการพัฒนาเศรษฐกิจและสังคม เปนสิ่งจำเปนแต
ตองดำเนินการควบคู่ในกับการพัฒนาคุณภาพชีวิตและการรักษาคุณภาพสิ่งแวดลอมดวย มีการ
จัดการที่ดี ทั้งดานวัตถุ และการยกระดับมาตรฐานคุณภาพชีวิตเทากับความเจริญทางเศรษฐกิจ
เพราะหากมนุษยมุงเนนเฉพาะการพัฒนาทางดานวัตถุอยางเดียว มนุษยจะไมสามารถมีคุณภาพชีวิตที่
ดีและมีความสุขได เพราะยังตองเผชิญกับปญหามลพิษสิ่งแวดลอมดานตาง ๆ ที่เกิดขึ้นในปจจุบัน
เช่น อากาศเสีย น้ำเนา เสียงดัง อากาศรอน ดินเสื่อมคุณภาพ ตนไมลดลง สัตวปาสูญพันธุ เปนตน
ดังนั้น วิธีปฏิบัติที่เปนแนวทางการสรางความยั่งยืนดานสิ่งแวดลอม มีดังนี้
1. รักษาและกระตุนใหเกิดความหลากหลาย การพัฒนาดานเทคโนโลยีสิ่งแวดลอมที่จะ
นำไปสูความยั่งยืนมีหลายแนวทางทั้งทางเศรษฐกิจ สังคม และการเมือง มนุษยจึงควรรักษาและ
กระตุนใหเกิดความหลากหลายโดยไมผูกขาดเฉพาะรูปแบบใดรูปแบบหนึ่งของวัฒนธรรม จริยธรรม
ศาสนา และสังคม เพียงแนวทางใดทางหนึ่งเทานั้น จึงตองเกิดการบูรณาการหลายศาสตร
2. มีการดำเนินการพัฒนาจากหนวยงานที่รับผิดชอบ หนวยงานที่เกี่ยวข้อง และบุคลากรทุก
ภาคส ว น ที ่ ม ี ก ารนำสิ ่ ง แวดล อ มมาใช้ เ พื ่ อ ประโยชน ต อ งนำมาพิ จ ารณาผลกระทบทางลบใน
กระบวนการตัดสินใจเสมอ
295
3. รัฐตองสนับสนุนเงินงบประมาณเพื่อการวิจัยและพัฒนา แสวงหาแนวทางในการใช้
เทคโนโลยีสิ่งแวดลอมอยางยั่งยืน อยูบนพื้นฐานของการมีอยูอยางจำกัดของสิ่งแวดลอม สภาพสังคม
วัฒนธรรม และศีลธรรม และปฏิบัติการจริงโดยไมเกรงกลัวผูมีอิทธิพล
6.4.2 แนวทางในการปฏิบัติเพื่อนำไปสูการพัฒนาเทคโนโลยีสิ่งแวดลอมอยางยั่งยืน
การนำเทคโนโลยีที่ผานกระบวนการคิดค้นทางวิทยาศาสตรมาใช้ในการพัฒนาสิ่งแวดลอม
เปนสิ่งที่ไมผิด หากแตการนำเทคโนโลยีใดมาใช้กับทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม ผูปฏิบัติงาน
ตองคำนึงถึงผลกระทบทางลบที่จะเกิดขึ้นอยางรอบคอบและครอบคลุมทุกดาน ในที่นี้ผูเขียนสรุปแนว
ทางการปฏิบัติสำหรับการพัฒนาเทคโนโลยีดานสิ่งแวดลอมใหดำรงความยั่งยืน ไวดังนี้
1. การปรับเปลี่ยนพฤติกรรมการบริโภคของมนุษย
1.1 ลดการใช้พลังงานสิ้นเปลือง ใช้ยามจำเปน และแสวงหาแหลงพลังงานทดแทนที่มา
จากสวนที่เหลือทิ้งในประเทศเพื่อใหเกิดกระบวนการขยะเปนศูนย
1.2 เปลี่ยนพฤติกรรมในการอุปโภคบริโภค ลดปริมาณขยะและของเสีย โดยการใช้หลัก
R ลดการใช้ (reduce) การใช้แลวใช้อีก (reuse) และการแปรรูปใช้ใหม (recycle)
1.3 สงวนรักษาแหลงทรัพยากรธรรมชาติ โดยการสรางความรูความเช้าใจที่ถูกตองใหแก่
คนในชุมชน เพื่อใหเห็นคุณค่าของทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมและเกิดจิตสำนึกที่จะมีสวนรวม
ในการรักษาแหลงทรัพยากรธรรมชาติ
1.4 ใช้ เ ทคโนโลยี อ ย า งชาญฉลาด เน น เทคโนโลยี ภ ู ม ิ ป ญ ญาท อ งถิ ่ น ลดการนำเข้ า
เทคโนโลยีที่ไมจำเปนตอบริบทของชุมชน สังคม และประเทศ เพื่อใหไดทั้งผลผลิตทางอุตสาหกรรมที่
มีปริมาณสูงและคุณภาพดี รวมทั้งยังรักษาคุณภาพสิ่งแวดลอมดวย
2. การกระจายความมั่นคงทางอาชีพสูชนบทอยางทั่วถึง เพื่อลดปญหาความเหลื่อมล้ำทาง
สังคม และลดการแออัดในชุมชนเมือง
3. ควบคุมจำนวนประชากรและคุณภาพทางดานการศึกษาของประชากรใหทั่วถึง
3.1 มีวิธีการคุมกำเนิดอยางเหมาะสมและถูกตอง
3.2 ใหการศึกษาดานเพศศึกษาแก่นักเรียน นักศึกษา
3.3 การขยายโอกาสทางการศึกษา ดวยระบบการศึกษาทางไกล สนับสนุนการเรียนรูแบบ
โฮมสคูล
4. การนำทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมมาใช้อยางมีประสิทธิภาพ
296
ในปจจุบันดวยเทคโนโลยีที่ทันสมัยดานเทคโนโลยีสารสนเทศ ประชาชนของประเทศสวน
ใหญสามารถเข้าถึงแหลงข้อมูลออนไลน เพื่อไปเรียนรูดานเทคโนโลยีสิ่งแวดลอมไดจาก เว็บไซดของ
กรมส ง เสริ ม คุ ณ ภาพสิ ่ ง แวดล อ ม http://e-learning.deqp.go.th/lrs_deqp/coursesall ซึ ่ ง เป น
ระบบการเรียนรูออนไลน ภายใตกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม
297
6.5 คุณภาพชีวิต
คุณภาพชีวิต ตามความหมายขององค์การอนามัยโลก (WHO) ไดใหคำจำกัดความของคำวา
คุณภาพชีวิต ไววา การรับรูหรือความเข้าใจของบุคคลที่มีตอสถานภาพชีวิตของตนเอง ตามบริบท
พื้นที่ วัฒนธรรม และค่านิยมที่ดำเนินชีวิตอยู มีความสัมพันธกับเปาหมาย ความคาดหวัง มาตรฐาน
และความกังวลที่มีตอสิ่งรอบข้าง ครอบคลุมเรื่องราวมากมาย อาทิเช่น สุขภาพทางกาย สภาวะทาง
จิต ระดับความเปนตัวของตนเอง การยอมรับตัวตน ความสัมพันธเชิงสังคม ความเชื่อสวนบุคคล
รวมทั้งความสัมพันธกับสิ่งแวดลอมในพื้นที่นั้น (ณัชร และวรประภา, 2561)
ในขณะที่องค์การสหประชาชาติ (UN) ไดกลาววา คุณภาพชีวิตเปนความรูสึกที่เปนสุขของ
มนุษยที่วัดดวยตัวชี้วัดวัดทางสังคม มากกกวาการวัดเชิงปริมาณเกี่ยวกับรายไดและผลผลิต
กระทรวงพัฒนาการสังคมและความมั่นคงของมนุษยในประเทศไทย ไดนิยามคำวา คุณภาพ
ชีวิต หมายถึง ระดับการดำรงชีวิตของมนุษยที่เปนผลรวมทั้งในเชิงสิ่งพื้นฐานที่ตองไดรับ และความ
ตองการ ในช่วงระยะเวลาหนึ่ง โดยมนุษยมีคุณภาพชีวิตระดับใดนั้น เปรียบเทียบไดจากค่ามาตรฐาน
หรือช่วงเวลาในอดีตของตนใช้เปนฐาน
สำหรับประเทศไทย ไดใหความสำคัญกับการพัฒนาคุณภาพชีวิตของคน จากแผนพัฒนา
เศรษฐกิจและสังคมแหงชาติ ฉบับที่ 8 ที่เนนการพัฒนาประเทศอยางองค์รวมแบบบูรณาการ ที่มีคน
เปนศูนยกลางของการพัฒนา และมีรัฐธรรมนูญระบุถึงความสำคัญของคุณภาพชีวิต ในรัฐธรรมนูญ
แหงราชอาณาจักรไทย พ.ศ. 2534 และรัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทย พ.ศ. 2550 ฉบับปจจุบัน
มีบทบัญญัติที่เกี่ยวกับคุณภาพชีวิตรวม 3 มาตรา ไดแก่ มาตรา 37 ใหบุคคลมีสิทธิไดรับข้อมูล คำ
ชี้แจง และเหตุผลจากหนวยราชการ หนวยงานของรัฐ รัฐวิสาหกิจ หรือ ราชการสวนทองถิ่น ก่อนการ
อนุญาตหรือดำเนินโครงการหรือกิจกรรมใดที่มีผลกระทบตอคุณภาพของสิ่งแวดลอม สุขภาพอนามัย
คุณภาพชีวิต มาตรา 67 สิทธิของบุคคลที่จะมีสวนรวมกับรัฐและชุมชนใน 9 การอนุรักษ บำรุงรักษา
และการไดประโยชนจากทรัพยากรธรรมชาติและความหลากหลายทางชีวภาพ เพื่อใหดำรงชีพอยูได
อย า งปกติ แ ละต อ เนื ่ อ ง ในสิ ่ ง แวดล อ มที ่ จ ะไม ก ่ อ ให เ กิ ด อั น ตรายต อ สุ ข ภาพอนามั ย
สวัสดิภาพ หรือคุณภาพชีวิตของตน และมาตรา 80 ที่กำหนดใหรัฐตองดำเนินการตามนโยบาย ดาน
สังคม การสาธารณสุข การศึกษา และวัฒนธรรม ซึ่งเปนการกำหนดใหรัฐตองดำเนินการในสวนที่
เกี่ยวข้องกับการพัฒนาคุณภาพชีวิตของประชาชนไทย นอกจากนี้ ประเทศไทยไดตั้งเปาหมายตาม
กลุมสหประชาชาติที่ประเทศไทยเปนสมาชิกหนึ่งในนั้น มีใจความการพัฒนาไปสูการพัฒนาที่ยั่งยืน
298
6.6 มาตรฐานคุณภาพชีวิต
จากหนังสือยิ่งใหยิ่งสุข (ณัชร และวรประภา, 2561) และ เศรษฐกิจพอเพียงกับยุทธศาสตร
Thailand 4.0 (ฝายวิชาการสถาพรบุคส, 2561) ไดอธิบายเกี่ยวกับมาตรฐานคุณภาพชีวิตที่ดี ตัวชี้วัด
คุณภาพชีวิตที่ดี และการพัฒนาคุณภาพชีวิต ไวดังนี้
6.6.1 มาตรฐานคุณภาพชีวิตที่ดี
มนุษยทุกคนควรไดรับความตองการพื้นฐานที่เทาเทียมกัน คือ ไดรับสารอาหารจากอาหารทั้ง
5 หมู มีครอบครัวที่ครบองค์ประกอบ คือ มีพอ มีแมและมีลูก มีสภาวะจิตใจที่เข้มแข็ง มีสุขภาพกาย
และสุขภาพใจที่ดี รวมทั้งไดรับการศึกษาในระดับที่สามารถประกอบอาชีพเลี้ยงตนเองได ดังนั้น
มาตรฐานที่บงชี้ถึงคุณภาพชีวิตที่ดี คือ
1. รางกายดี คือ มีสุขภาพพลานามัยสมบูรณแข็งแรง ไมขาดสารอาหาร ทางอาหารครบ 5
หมู โดยทานโปรตีนเปนหลัก เพื่อช่วยซ่อมแซมสวนที่สึกหรอ ไมมีโรคภัยไข้เจ็บ ไมมีความพิการ
สามารถดำเนินชีวิตไดตามปกติ ทำงานไดเต็มศักยภาพ ไมเหนื่อยลาง่าย มีการสงเสริมการเจริญเติบโต
ของเด็กอยางสมวัย การดูแลตนเองอยางเหมาะสมในแตละช่วงวัย
299
4. รูปรางการทรงตัวที่สมดุล ไมเปนโรคอวน
5. ไมติดยาเสพติด
6. มีการออกกำลังกายทุกวัน และเสริมสรางภูมิคุ้มกันโรค
7. มีการตรวจสุขภาพประจำป
8. คนวัยทำงานไปจนถึงผูสูงอายุตองระวังโรคที่เกิดจากความเสื่อมภายในรางกาย
9. การขับถายของเสียออกจากรางกายที่เหมาะสม
10. มีสติปญญาควบคุมอารมณของตนเองในในสถานการณตาง ๆ ที่เข้ามากระทบ
11. มีความรูสึกรักตนเอง รักพอแม
12. รูผิด ชอบ ชั่ว ดี ยอมรับความคิดเห็นผูอื่น
13. มีทักษะในการจัดการบริหารความเครียดที่เกิดขึ้นโดยไมคาดคิด
14. มีพัฒนาการทางจิตวิญญาณ การเลนเสริมพัฒนาการความรู ทักษะทางปญญา การ
ทำงาน การอยูรวมกับผูอื่น ความสามัคคี ความเมตตา ความรักธรรมชาติและสิ่งมีชีวิตอื่น
15. รูจักเลือกบริโภคสินค้าที่มีวางจำหนายตามทองตลาด โดยพิจารณาฉลากโภชนาการ
6.7 การพัฒนาคุณภาพชีวิตตามแนวพระราชดำริเศรษฐกิจพอเพียงของในหลวงรัชกาลที่ 9
พอเพียงกับความทันสมัยสามารถเกิดขึ้นพรอมกันอยางสมดุลได เมื่อโลกมีการเปลี่ยนแปลง
วิทยาศาสตรและเทคโนโลยีไปอยางรวดเร็ว ความทันสมัยหลากหลายดานเข้ามามีบทบาทตอการใช้
ชีวิตของมนุษยมากขึ้น นอกจากปจจัย 4 แลว การดำรงชีวิตของมนุษยมีปจจัยเสริมเพิ่มขึ้นอีกมากมาย
ซึ่งการไดมาซึ่งปจจัยเสริมคุณภาพชีวิตตองแลกมาดวยเงินที่หามาไดอยางสุจริต ดังนั้นการใช้ชีวิตอยาง
มีสติ เราตองประมาณตนเอง วาความตองการปจจัยเสริมเทียบกับจำนวนเงินที่เรามี มีความสมดุลกัน
หรือไม นักศึกษายังอยูในวัยเรียน ยังไมไดทำงานเต็มเวลา การไดมาซึ่งเงินใช้จ่ายสวนใหญไดมาจาก
ผู ป กครอง ดั ง นั ้ น การบริ ห ารจั ด การด า นการเงิ น ตามวิ ถ ี เ ศรษฐกิ จ พอเพี ย งนั ้ น สำคั ญ อย า งยิ่ ง
แนวความคิดของในหลวงรัชกาลที่ 9 นี้ไมใช่จะใช้สำหรับเกษตรกรเทานั้น แตเปนแนวคิดสำหรับคน
ทุกคน ใหตั้งมั่นอยูในความไมประมาทในการใช้ชีวิต รูจักเก็บออมไวใช้ยามจำเปน อดกลั้นตอสิ่งเรา
สิ่งกระตุนความอยากไดอยากมี จนอาจนำพาความคิดและการกระทำของเราใหไปในทางที่ไมดีได
การใช้หลักเศรษฐกิจพอเพียงจะสงผลใหประชากรในประเทศสามารถพัฒนาไปสูความทันสมัย ยังคง
อยูบนพื้นฐานการใช้ชีวิตแบบดั้งเดิมและยอมรับกับยุคสมัยที่เปลี่ยนแปลงไปในทุกดาน เราสามารถ
303
เดินทางข้ามประเทศในเวลาอันสั้นดวยเครื่องบิน เราพูดคุยกับคนตางชาติไดดวยระบบสารสนเทศ
ไรสาย เรามีสมารทโฟนที่ทำหนาที่ไดหลากหลายฟงก์ชัน ไมใช่แค่โทรศัพทที่โทรออก หรือ รับเข้า
เทานั้น เรามีเครื่องคอมพิวเตอรที่สามารถพกพาไปไหนตอไหนไดทั่วโลก เรามีสิ่งเสริมความสวยความ
งามทางการแพทยมากมายเพื่อลดการเกิดความชรา ทำใหเราดูหนุมสาวออนกวาวัย สิ่งเหลานี้เปน
กิเลสที่มนุษยตองแลกมาดวยเงินจำนวนมาก หากใครใช้ชีวิตอยูบนความโลภ อยากไดอยากมีเหมือน
คนอื่น โดยที่จำนวนเงินมีนอยกวาคนอื่น จนตองเกิดเปนหนี้เปนสิน เหตุการณนี้แสดงวาเราใช้ชีวิต
อยางประมาณ ไมพอเพียง จนอาจสงผลกระทบตอชีวิตของตนเอง ครอบครัว รวมทั้งทำใหการพัฒนา
ประเทศดอยลง และอาจก่อใหเกิดการโจรกรรมและปญหาอาชญากรรมตามมาในที่สุด
6.7.1 ปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง
ปรั ช ญาของเศรษฐกิ จ พอเพี ย ง เป น ปรั ช ญาที ่ ช ี ้ ถ ึ ง แนวการดำรงอยู แ ละปฏิ บ ั ต ิ ต นของ
ประชาชนในทุกระดับ ตั้งแตระดับครอบครัว ระดับชุมชน จนถึงระดับรัฐ ทั้งในการพัฒนาและบริหาร
ประเทศใหดำเนินไปในทางสายกลาง โดยเฉพาะการพัฒนาเศรษฐกิจ เพื่อใหก้าวทันตอโลกยุคดิจิทัล
ความพอเพียง หมายถึง ความพอประมาณ ความมีเหตุผล รวมถึงความจำเปนที่จะตองมีระบบ
ภูมิคุ้มกันในตัวที่ดีพอสมควร ตอการกระทบใดอันเกิดจากการเปลี่ยนแปลงทั้งภายในภายนอก ทั้งนี้
จะตองอาศัยความรอบรู ความรอบคอบ และความระมัดระวังอยางยิ่งในการนำวิชาการตาง ๆ มาใช้
ในการวางแผนและการดำเนินการ ทุกขั้นตอน และขณะเดียวกัน จะตองเสริมสรางพื้นฐานจิตใจของ
คนในชาติ โดยเฉพาะเจ้าหนาที่ของรัฐ นักทฤษฎี และนักธุรกิจในทุกระดับ ใหมีสำนึกในคุณธรรม
ความซื่อสัตยสุจริต และใหมีความรอบรูที่เหมาะสม ดำเนินชีวิตดวยความอดทน ความเพียร มีสติ
ปญญา และความรอบคอบ เพื่อใหสมดุลและพรอมตอการรองรับการเปลี่ยนแปลงอยางรวดเร็วและ
กวางขวาง ทั้งดานวัตถุ สังคม สิ่งแวดลอม และวัฒนธรรมจากโลกภายนอกไดเปนอยางดี ตามหลัก
ปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง (ภาพที่ 6.9)
เศรษฐกิจพอเพียง จึงประกอบดวยคุณสมบัติ ดังตอไปนี้
1. ความพอประมาณ หมายถึ ง ความพอดี ท ี ่ ไ ม น อ ยเกิ น ไปและไม ม ากเกิ น ไป โดยไม
เบียดเบียนตนเองและผูอื่น เช่น การผลิตและการบริโภคที่อยูในระดับพอประมาณ
304
6.8 ประเทศไทยกับการดำเนินชีวิตตามหลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง
เศรษฐกิจพอเพียง ใจความสำคัญ คือตองการใหประชากรในประเทศพึ่งพาตนเองได มุงเนน
ใหเปนผูผลิต หรือผูบริโภค เริ่มตนผลิตเองในครัวเรือนและบริโภคภายใตขอบเขต ข้อจำกัดของเงิน
รายได หรือทรัพยากรที่มีอยู เนนการลดการพึ่งพาจากเศรษฐกิจภายนอก คือการซื้อสิ่งของตาง ๆ เพิ่ม
ขีดความสามารถในการควบคุมการผลิตไดดวยตนเอง และลดภาวการณเสี่ยงจากการไมสามารถ
ควบคุมระบบตลาดไดอยางมีประสิทธิภาพ ทำความเข้าใจใหถองแท เศรษฐกิจพอเพียงไมใช่ ใหใช้ชีวิต
แบบตระหนี่ กระเบียดกระเสียนการใช้จ่ายเงินจนตนเองและครอบครัวเดือนรอน อาจฟุมเฟอยไดเปน
ครั้งคราวตามอัตภาพ แตในความเปนจริง คนสวนใหญของประเทศ มีการใช้จ่ายเกินตัว เกินฐานะทาง
การเงินที่หามาได จนเกิดระบบบัตรเครดิต สินเชื่อจากธนาคาร การกู้เงินทั้งในระบบ และนอกระบบ
นำมาซึ่งการเกิดหนี้สินลนพนตัว และในที่สุดไมสามารถหาเงินมาจ่ายคืนไดทัน จนตองคิดสั้นฆ่าตัว
ตาย กลายเปนเรื่องเศราของครอบครัวที่เกิดจากเศรษฐกิจและความไมพอเพียงในการใช้ชีวิตของ
ประชากรในประเทศ
เศรษฐกิจพอเพียง จะช่วยนำพา ผูปฏิบัติตามไปสูเปาหมายของการสรางความมั่นคงทางการ
เงิ น ของตนเองและครอบครั ว ในทางเศรษฐกิ จ เช่ น โดยพื ้ น ฐานแล ว ประเทศไทยเป น ประเทศ
เกษตรกรรม เศรษฐกิจของประเทศจึงควรเนนที่เศรษฐกิจการเกษตร เนนความมั่นคงทางอาหาร เปน
การสรางความมั่นคงใหเปนระบบเศรษฐกิจในระดับหนึ่ง จึงเปนระบบเศรษฐกิจที่ช่วยลดความเสี่ยง
หรือความไมมั่นคงทางเศรษฐกิจในระยะยาวได เศรษฐกิจพอเพียง สามารถประยุกตใช้ไดในทุกระดับ
ทุกสาขา ทุกภาคของเศรษฐกิจ ไมจำเปนจะตองจำกัดเฉพาะแตภาคการเกษตร หรือภาคชนบท แมแต
ภาคการเงิน ภาคอสังหาริมทรัพย และการค้าการลงทุนระหวางประเทศ โดยมีหลักการที่คลายคลึงกัน
คือ เนนการเลือกปฏิบัติอยางพอประมาณ มีเหตุมีผล และสรางภูมิคุ้มกันใหแก่ตนเองและสังคม
การดำเนินชีวิตตามแนวพระราชดำริพอเพียง พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยูหัวรัชกาลที่ 9 ทรง
เข้าใจถึงสภาพสังคมไทย ดังนั้น พระราชดำริ หรือพระบรมราโชวาทในดานตาง ๆ จะทรงคำนึงถึงวิถี
ชีวิต สภาพสังคมของประชาชนดวย เพื่อไมใหเกิดความขัดแยงทางความคิด ที่อาจนำไปสูความขัดแยง
ในทางปฏิบัติได ซึ่งแนวพระราชดำริในการดำเนินชีวิตแบบพอเพียง มีดังตอไปนี้
308
แนวทางการดำเนินงานของทฤษฎีใหม เปนตัวอยางที่เปนรูปธรรมของการนำแนวคิดหลักการ
ปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงมาใช้เกิดประโยชนไดชัดเจนที่สุด เพื่อช่วยเหลือเกษตรกรของประเทศไทย
ใหสูกับวิกฤตภัยธรรมชาติและปจจัยภายนอกที่มีผลกระทบตอการทำการเกษตร ลดความเสี่ยงในการ
ทำการเกษตรใหนอยลง เช่น
1. ความเสี่ยงดานราคาสินค้าทางการเกษตร
2. ความเสี่ยงจากการกำหนดราคากลางและการพึ่งพาเทคโนโลยีจากตางประเทศ
310
3. ความเสี่ยงดานน้ำขาดแคลน
4. ความเสี่ยงของภัยธรรมชาติอื่น
5. ความเสี่ยงดานการผลิต โรคและศัตรูพืช แรงงานทางการเกษตร
6. ความเสี่ยงในการปลูกพืชเศรษฐกิจเชิงเดี่ยว
7. ความเสี่ยงดานหนี้สินและการสูญเสียที่ดินของเกษตรกรที่มีที่ดินขนาดเล็ก
6.9 ความสำคัญและประโยชนของหลักทฤษฎีใหมตอคุณภาพชีวิต
6.9.1 ความสำคัญของทฤษฎีใหม
เมื่อประเทศไทยเกิดวิกฤตทางดานเศรษฐกิจ ทำใหประชาชนในประเทศไดรับผลกระทบ
ทางดานการเงินกันอยางถวนหนา สิบเนื่องมาจากประเทศไทยใหความสำคัญกับภาคอุตสาหกรรมมาก
เกินไป ประชาชนไมสามารถพึ่งพาตนเองได สวนใหญประชาชนตองใช้จ่ายเงินเพื่อซื้อสินค้าอุปโภค
บริโภค จนในที่สุดประชาชนสวนใหญของประเทศกลายเปนมนุษยเงินเดือน ประชาชนบางสวนจาก
ตางจังหวัดเดินทางเข้ามาหางานทำหาเงินในเมืองหลวง สงผลกระทบใหเกิดความเหลื่อมล้ำทางอาชีพ
และรายได หลังจากเกิดสภาวะวิกฤตทางเศรษฐกิจ ประชาชนผูใช้แรงงานสวนใหญถูกเลิกจ้างงาน
ทำใหประชาชนจำนวนมากวางงานและตัดสินใจกลับภูมิลำเนาเดิม กลุมจัดการฟารมและเกษตรกรรม
ยั่งยืน กองวิจัยและพัฒนางานสงเสริมการเกษตร กรมสงเสริมการเกษตร (2566) ไดอธิบายหลักการ
ปฏิบัติตามหลักเกษตรทฤษฎีใหมไววา พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยูหัวรัชกาลที่ 9 ทรงมีพระราชดำรัส
ใหหนวยงานของรัฐเข้าช่วยเหลือประชาชนที่ประสพปญหาวิกฤตทางเศรษฐกิจ โดยใหความรู และ
สนับสนุนแนวปฏิบัติหลักทฤษฎีใหม โดยเริ่มจากดานการเกษตรเปนดานแรก มีวัตถุประสงค์เพื่อให
ประชาชนสามารถทำงานในภูมิลำเนาเดิมของตนดวยการทำเกษตร ปลูกพืช เลี้ยงสัตวที่เหมาะสมตาม
สภาพภูมิอากาศในจังหวัดของตน ประชาชนสามารถอยูไดดวยการดำเนินชีวิตอยางยั่งยืนและพึ่งพา
ตนเองเปนหลัก จะเห็นไดวา หลักทฤษฎีใหมมีความสำคัญและมีแนวปฏิบัติดังนี้
1. มีการบริหารและจัดแบงที่ดินแปลงเล็กออกเปนสัดสวนที่ชัดเจน เพื่อประโยชนสูงสุดของ
เกษตรกร ซึ่งไมเคยมีใครคิดมาก่อน เปนแนวคิดแรกจากพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยูหัวรัชกาลที่ 9
2. มี ก ารคำนวณโดยใช้ ห ลั ก วิ ช าการเกี ่ ย วกั บ ปริ ม าณน้ ำ ที ่ จ ะกั ก เก็ บ ให พ อเพี ย งต อ
การเพาะปลูกไดอยางเหมาะสมตลอดป
311
6.9.3 ทฤษฎีใหมขั้นที่ 1
หลักทฤษฎีขั้นที่ 1 มีวัตถุประสงค์เพื่อสรางเสถียรภาพของการผลิตอาหารประจำวัน ความ
มั่นคงของรายได ความมั่นคงของชีวิต แก้ปญหาความยากจนของเกษตรกรที่มีพื้นที่ทำการเกษตรนอย
เปนเศรษฐกิจพึ่งพาตนเอง ใหแบงพื้นที่ออกเปน 4 สวน ตามอัตราสวน 30:30:30:10 (ภาพที่ 6.10)
312
1. เกษตรกรขายผลผลิตทางการเกษตรไดราคาสูง (ไมถูกกดราคา)
2. ธนาคารหรือบริษัทเอกชนสามารถซื้อผลผลิตทางการเกษตรบริโภคในราคาต่ำ (เช่น ซื้อ
ข้าวเปลือกตรงจากเกษตรกรและมาสีเอง)
3. เกษตรกรซื้อเครื่องอุปโภคบริโภคไดในราคาต่ำ เพราะรวมกันซื้อเปนจำนวนมาก (เปนราน
สหกรณราคาขายสง)
4. ธนาคารหรือบริษัทเอกชน จะสามารถกระจายบุคลากร เพื่อไปดำเนินการในกิจกรรมตาง
ๆ ใหเกิดผลดียิ่งขึ้น
ในปจจุบันมีหนวยงานสนับสนุนและนำเอาเกษตรทฤษฎีใหมไปทำการทดลองจริงและขยาย
ผล ณ ศูนยการศึกษาการพัฒนาและโครงการอันเนื่องมาจากพระราชดำริ กรมวิชาการเกษตรจัดทำ
แปลงสาธิตเพื่อเปนแนวทางใหเกษตรกรในพื้นที่ทำตาม กรมพัฒนาชุมชน กระทรวงมหาดไทย
กระทรวงเกษตรและสหกรณ กระทรวงกลาโหม กระทรวงศึกษาธิการ หนวยงานมหาวิทยาลัย รวมทั้ง
กรมราชทัณฑ ไดมีการดำเนินงานกันอยางกวางขวางขึ้น
314
6.10 ตัวอยางกรณีศึกษาหลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงกับคุณภาพชีวิต
สำหรับมหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลสุวรรณภูมิ มีพันธกิจในการนำองค์ความรูในดาน
ตาง ๆ มาบูรณาการ เพื่อสรางสรรค์งานวิจัยและนวัตกรรมเพื่อพัฒนาชุมชนและสังคม โดยพื้นที่ชุมชน
รั บ ผิ ด ชอบของมหาวิ ท ยาลั ย อยู ใ นจั ง หวั ด พระนครศรี อ ยุ ธ ยา สุ พ รรณบุ ร ี และนนทบุ ร ี ดั ง นั้ น
กรณีศึกษาการนำหลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงมาเปนแนวทางในการพัฒนาคุณภาพชีวิตของคนใน
ชุมชน ผูสอนขอยกตัวอยางการนำความรูจากงานวิจัยของผูสอนรวมกับอาจารยทานอื่น ที่เชี่ยวชาญ
ดานต าง ๆ ในการฝ กอบรมให ความรู กั บสมาชิ กในชุ มชน เข้ าถึ งการบริ หารจั ดการของสมาชิ ก
เกษตรกรในชุมชน
ตัวอยางชุมชนที่จะนำเสนอ คือ ชุมชนทับน้ำ-บานมา อำเภอบางปะหัน จังหวัดพระนครศรี-
อยุธยา หนวยงานทองถิ่นที่มีสวนไดสวนเสียกับการพัฒนาชุมชน คือ องค์การบริหารสวนตำบลทับน้ำ
ชุมชนนี้เข้ารวมโครงการวิจัยเชิงบูรณาการของมทร.สุวรรณภูมิตามหลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง
ชุมชนนี้มีจุดเดนเรื่องของทรัพยากรดิน การปลูกมันเทศเปนพืชเศรษฐกิจหลักของชุมชน การทำ
เกษตรอิ น ทรี ย โดยนายกองค์ ก ารบริ ห ารส ว นตำบล มี แ นวคิ ด ในการบริ ห ารชุ ม ชนด ว ยหลั ก
ธรรมาภิบาล และยึดหลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง สนับสนุนใหเกษตรกรและคนในชุมชน เห็น
ความสำคัญของการปลูกพืช เลี้ยงสัตว เพื่อนำมาแลกเปลี่ยนกันในชุมชน ลดการใช้จ่ายดวยเงิน
สงเสริมใหเกษตรกรและคนชุมชนปลูกพืชผักไวกินเองในครัวเรือน สวนที่เหลือนำมาขายใหกับคนใน
ชุมชนดวยกันเองในราคาถูก และสงเสริมการแปรรูปผลผลิตทางการเกษตรในชุมชนใหเปนผลิตภัณฑ
เดนของชุมชนเพื่อจำหนายสูตลาดภายนอก ซึ่งงานวิจัยจากอาจารยของมหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราช
มงคลสุวรรณภูมิที่นำไปฝกอบรมใหกับเกษตรกรและคนในชุมชน มีตั้งแต การผลิตปุยมูลไสเดือนดิน
จากวัสดุอินทรียเหลือทิ้งจากการปลูกมันเทศ เปนปุยอินทรียที่มีธาตุอาหารพืชสูง สงเสริมใหเกษตรกร
ปลูกพืชปลอดภัย ลดอัตราการใช้สารเคมีทางการเกษตร เพื่อความปลอดภัยของตัวเกษตรกรผูปลูก
มันเทศเองและใสใจสารเคมีตกค้างในผลผลิตตอผูบริโภค การแปรรูปมันเทศเปนผลิตภัณฑข้าวเกรียบ
มัฟฟน หรือการแปรรูปพืชสมุนไพรในชุมชนเปนผลิตภัณฑสบู การทำเครื่องจักรสานโอทอปตำบล
บานมา เปนตน ผลิตภัณฑเหลานี้เกิดการรวมกลุมกันของสมาชิกในชุมชน เปนวิสาหกิจชุมชนกลุม
เกษตรกรบานทับน้ำ วิสาหกิจชุมชนปลูกมันเทศทับน้ำ-บานมา และวิสาหกิจชุมชนแปรรูปผลผลิตทาง
การเกษตร ทับน้ำ-บานมา เปนตน เกษตรกรผูปลูกมันเทศและพืชผัก เห็นความสำคัญของการ
ดำรงชีวิตที่พึ่งพาตนเองได จึงรวมกลุมกันทำการเกษตรตามแนวพระราชดำริของในหลวงรัชการที่ 9
315
การทำเกษตรทฤษฎี ใ หม บ า นทั บ น้ ำ มี ศ ู น ย ส าธิ ต เศรษฐกิ จ พอเพี ย งเพื ่ อ นพึ่ ง (ภาฯ) ยามยาก
บานทับน้ำ (ภาพที่ 6.12)
มีการถายทอดความรูดานการจัดการน้ ำ เพื่อชลประทานจากอาจารยผูเชี่ยวชาญของ
มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลสุวรรณภูมิ ทำให ชุมชนทับน้ำ-บานมา มีน้ำใช้เพื่อการอุปโภค
บริโภค และทำการเกษตรอยางเพียงพอ ไมขาดแคลนตลอดป มีการขุดคลองเปนอางเก็บน้ำตาม
ธรรมชาติเพื่อเพาะเลี้ยงสัตวน้ำ เช่น ปลา กุ้ง กบ เพื่อใหสมาชิกในชุมชนไดมีไวกินอยางเพียงพอ
รวมทั้งมีการสงเสริมการสรางตลาดออนไลนเพื่อจำหนายสินค้าและบริการตาง ๆ ของวิสาหกิจชุมชน
ทับน้ำ-บานมา (ภาพที่ 6.13)
การใช้ชีวิตในยุคเศรษฐกิจดิจิทัลแบบพอเพียง มีเรื่องของเงินเข้ามาเกี่ยวข้องกับการไดมาซึ่ง
ป จ จั ย 4 และป จ จั ย ฟุ ม เฟ อ ย คนไทยจะมี แ นวทางการดำเนิ น ชี ว ิ ต อย า งไร พระบาทสมเด็ จ
พระเจ้าอยูหัวรัชกาลที่ 9 ไดทรงพระราชดำริสอนไววา เมื่อเราไดรับเงินเดือนในแตละเดือน ใหแบง
เงินเดือนออกเปน 4 สวน 1 สวนไวเก็บออม อีก 3 สวนไวใช้จ่ายสิ่งที่จำเปน หากใครสามารถปฏิบัติได
ตามนี้ มีความมั่นใจไดวาผูนั้นและครอบครัวจะมีเงินสวนหนึ่งไวใช้ยามจำเปนเรงดวนแนนอน หรือใน
316
สภาวะวิกฤติที่คนอื่นเดือดรอนเรื่องการเงิน ผูนั้นจะมีเงินมาบริหารจัดการในครอบครัวไดอยางไม
ขัดสน โดยการปฏิบัติตามแนวทางเศรษฐกิจพอเพียงเพื่อบริหารจัดการดานการเงินในยุคทุนนิยมนี้
มีหลักสำคัญ ดังตอไปนี้
ดำรงชีวิตที่พึ่งพาตนเองได จึงรวมกลุมกันทำการเกษตรตามแนวพระราชดำริของในหลวงรัชการที่ 9
การทำเกษตรทฤษฎีใหม บานวังยาง มีศูนยสาธิตแปรรูปผลิตภัณฑแหว (ภาพที่ 6.14) “สมหวังมีคุณ
อนันต ที่ปลูกในบานฉัน สมหวัง@วังยาง” มีการสรางพื้นที่นาสมหวังวังยาง เปนแหลงทองเที่ยวของ
นักทองเที่ยวที่ชื่นชอบกับธรรมชาติ
รวมทั้งมีการนำงานวิจัยมาถายทอดความรูดานการจัดการน้ำ เพื่อชลประทานจากอาจารย
ผูเชี่ยวชาญของมหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลสุวรรณภูมิ ทำให ชุมชนวังยาง มีน้ำใช้เพื่อการ
อุปโภค บริโภค และทำการเกษตรอยางเพียงพอ ไมขาดแคลนตลอดปอีกดวย
ตัวอยางการนอมนำเอาแนวพระราชดำริหลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงมาใช้เพื่อพัฒนา
คุณภาพชีวิต โครงการช่วยเหลือผูกระทำความผิดไดฝกทักษะอาชีพ และสอนแนวปฏิบัติเกษตรทฤษฎี
ใหม โดย รัฐมนตรีวาการกระทรงยุติธรรม ไดนำแนวพระราชดำริของสมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟา
319
เมื่อพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยูหัวรัชกาลที่ 9 ทรงพระราชทานแนวปฏิบัติหลักปรัชญา
เศรษฐกิจพอเพียงใหแก่เกษตรกรและคนไทยทั้งประเทศไดนอมนำไปปฏิบัติ เพื่อการดำเนินชีวิตที่
สามารถพึ่งพาตนเองได ในขณะเดียวกันพระองค์ทรงเห็นถึงความสำคัญและความจำเปนที่จะตองมี
หนวยงานรับผิดชอบดูแลการถายทอดองค์ความรูเรื่องหลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงกับการใช้ชีวิต
ไปสูคนไทยทั้งประเทศอยางทั่วถึง และเกิดผลดีในระยะยาวอยางตอเนื่อง เนนหวงใยเกษตรกรใน
320
สรุปทายบท
วิวัฒนาการการใช้ชีวิตของมนุษยไดมีการพัฒนาองค์ประกอบดานตาง ๆ มาอยางตอเนื่อง
ดวยกระบวนการทางวิทยาศาสตรและเทคโนโลยีที่ทันสมัย ในยุคดิจิทัลที่ระบบเทคโนโลยีสารสนเทศ
การติดตอสื่อสารแบบไรพรมแดน เข้ามามีอิทธิพลตอการใช้ชีวิตของคนในสังคมไทย และคนทั่วโลก
ทำใหการใช้ชีวิตของคนสวนใหญพึ่งพาเทคโนโลยีสัญญาณ wifi การเชื่อมตออินเทอรเน็ตแบบไรสาย
โดยใช้คลื่นวิทยุ ไมวาจะเปนการเรียนการสอนออนไลน การทำงานที่บานผานการจัดการประชุมทาง
วีดีโอแบบออนไลน สมารทโฟน คอมพิวเตอร ไอแพด ยานพาหนะอัจฉริยะ สมารทคาร รถไฟฟา
หุนยนต ระบบปญญาประดิษฐ เครื่องจักรเครื่องยนตควบคุมดวยคอมพิวเตอร เทคโนโลยีความสวย
ความงาม เครื่องสำอาง และปฏิเสธไมไดวาในช่วงป 2556 เริ่มมี 3G สมารทโฟน แทบเล็ต เกิด
วิวัฒนาการการตลาด ทำใหการค้าขายสินค้าและบริการเกิดรูปแบบออนไลนมากขึ้น ประกอบกับการ
เกิดยุคที่มีการแพรระบาดของเชื้อไวรัสโควิด-19 ซ้อนทับกันอยูในช่วงป 2562 คนสวนใหญอยูบาน
ยิ่งทำใหธุรกิจการค้าขายแบบออนไลนในทุกมุมโลกขยายตัวขึ้นเปนทวีคูณ สงผลใหธุรกิจขนสงพัสดุ
ไดรับความนิยมเพิ่มมากขึ้นดวย การใช้ชีวิตของมนุษยจึงตองอยูบนความไมประมาท และมีสติในการ
สั่งซื้อสินค้าและบริการ เพราะการซื้อสินค้าและบริการออนไลนทำใหมนุษยตัดสินใจเร็ว รวมทั้ง
ช่องทางการจ่ายเงินมีหลากหลาย สามารถใช้เครดิตได ยิ่งทำใหเกิดพฤติกรรมการใช้จ่ายเกินตัว จน
อาจไมเหลือเงินเก็บไวยามจำเปนจริง ๆ แนนอนในยุคดิจิทัลนี้มีสิ่งอำนวยความสะดวกมากมายที่
สนับสนุนคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้น แตอีกแง่มุมหนึ่งของความก้าวหนาดานเทคโนโลยี สงผลใหมนุษยตอง
แข่งขันกันทำงานเพื่อหาเงินมาเพื่อใช้จ่ายในสิ่งที่ตนเองตองการ ทำใหเกิดความเครียดและเกิดโรคติด
เชื้อตามมา เกิดปญหาคุณภาพชีวิตดานสุขภาพ ซึ่งเปนดานที่สำคัญที่สุด ดังนั้นหลักปรัชญาเศรษฐกิจ
พอเพียง ความพอประมาณตน ความมีเหตุผล ความจำเปนที่จะตองมีภูมิคุ้มกันในตัวที่ดีพอสมควร
ตอการกระทบใดอันเกิดจากการเปลี่ยนแปลง เปนแนวทางสำหรับการใช้ชีวิตในยุคดิจิทัล ผูที่ปฏิบัติ
ตามจะตองอาศัยความรอบรู ความรอบคอบ และความระมัดระวังอยางยิ่งในการนำวิชาการตาง ๆ มา
ใช้ในการวางแผนและการดำเนินการทุกขั้นตอน รัฐจะตองเสริมสรางพื้นฐานจิตใจของคนในชาติ
โดยเฉพาะเจ้าหนาที่ของรัฐ นักทฤษฎี และนักธุรกิจในทุกระดับ ใหมีสำนึกในคุณธรรม ความซื่อสัตย
สุจริต และใหมีความรอบรูที่เหมาะสม ดำเนินชีวิตดวยความอดทน ความเพียร มีสติปญญา และความ
รอบคอบ เพื่อใหสมดุลและพรอมตอการรองรับการเปลี่ยนแปลงอยางรวดเร็ว ทั้งดานวัตถุ สังคม
สิ่งแวดลอม และวัฒนธรรมจากโลกภายนอกไดเปนอยางดี ถือเปนการพัฒนาคุณภาพชีวิตที่ดีอยาง
322
แทจริงและพัฒนาประเทศใหเจริญรุงเรืองยั่งยืน การเลือกใช้เทคโนโลยีและการสรางนวัตกรรมเปน
เรื่องจำเปนสำหรับบุคลากรในประเทศ ที่ตองคำนึงถึงผลกระทบที่เกิดขึ้นกับทรัพยากรธรรมชาติและ
สิ่งแวดลอม การนำเทคโนโลยีสะอาดมาใช้เปนแนวทางหนึ่งในการดูแลทรัพยากรธรรมชาติและ
สิ่งแวดลอมใหยั่งยืน เพราะเทคโนโลยีสะอาด มีลักษณะพิเศษ คือไมก่อใหเกิดก๊าซพิษ หรือมลพิษใด
ออกสูสิ่งแวดลอม วัตถุดิบที่เลือกมาใช้ในกระบวนการผลิตดวยเทคโนโลยีสะอาดเปนวัตถุดิบที่เปน
ทรัพยากรธรรมชาติที่มีอยูฟรี เทคโนโลยีสะอาดมีประโยชนตอมนุษยทุกคนบนโลกดานสุขภาพและ
คุณภาพชีวิตที่ดี มีประโยชนตอภาคอุตสาหกรรมและโรงงานดานการยอมรับจากผูบริโภคที่สินค้า
ผลิตภัณฑและบริการ มีคุณภาพที่ดี มีประโยชนตอภาครัฐและประเทศ พื้นฐานประเทศไทยเปน
ประเทศเกษตรกรรม แนวทางที่เหมาะสมที่สุดในการพัฒนาประเทศไทย สูความสมดุลและยั่งยืนให
สอดคลองกับสถานการณโลกปจจุบัน คือ การพัฒนาดานการเกษตรใหเปนเลิศดวยเทคโนโลยีจากภูมิ
ปญญาทองถิ่นและหลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง ตัวชี้วัดความสำเร็จของการนำแนวทางหลักปรัชญา
เศรษฐกิจพอเพียงมาใช้ในการดำเนินชีวิตสำหรับคนในประทศไทย คือคนไทยมีความเปนอยูที่ดี มี
คุณภาพชีวิตที่ดี มีสุขภาพกายและใจที่เปนสุข มีสวัสดิการพื้นฐานและสิ่งอำนวยความสะดวกตอการ
ดำรงชีวิต มีสิ่งแวดลอมที่ดี และตัวชี้วัดสำคัญตัวหนึ่งคือ คนไทยไมมีหนี้สิน ผูใดนำหลักปรัชญา
เศรษฐกิจพอเพียงไปปฏิบัติยอมสงผลดีตอความเปนอยูคุณภาพชีวิตของตนเองและครอบครัว สงผลดี
ไปสูสังคม ชุมชน และการพัฒนาประเทศชาติ “พอเพียงเริ่มที่ตน ไมขัดสนอยูอยางยั่งยืน”
323
แบบฝกหัดทายบทที่ 6
1. คุณภาพชีวิตที่ดีมีองค์ประกอบดานใดบาง จงอธิบาย
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
2. ประเทศที่มีคนยากจนจำนวนมาก มีอัตราการวางงานสูง มีจำนวนหนี้สินของตนเองและครอบครัว
เปนข้อมูลที่บงชี้ถึงตัวชี้วัดคุณภาพชีวิตดานใด
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
3. ประเทศที่มีวัตดุดิบและผลิตภัณฑทางอาหารจำกัด มีสิ่งอำนวยความสะดวกในการสนับสนุนการใช้
ชีวิตประจำวันต่ำ มีอัตราการเกิดอาชญากรรมสูง เปนข้อมูลที่บงชี้ถึงตัวชี้วัดคุณภาพชีวิตดานใด
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
324
4. แนวทางการนำหลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงตามพระราชดำริของในหลวงรัชกาลที่ 9 มาปฏิบัติ
เพื่อการใช้ชีวิตของเรา ประกอบดวยคุณสมบัติใดบาง จงอธิบาย
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
เอกสารอางอิง
ณัชร สยามวาลา และวรประภา นาควัชระ. (2561). ยิ่งใหยิ่งสุข. กรุงเทพฯ: อมรินทรธรรมะ.
ณัฏยาณี บุญทองคำ และ พระครูปลัดสุวัฒนพุทธิคุณ ดร.สุเทพ ดีเยี่ยม. 2563. คุณภาพชีวิตที่ดีตาม
หลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงภายใตภาวะโรคระบาด “โควิด-19” วารสารการบริหารนิติบุคคล
และนวัตกรรมทองถิ่น. 6(4): 235-246.
ณัฐญา อัมรินทร. (2562). พลังงาน ทรัพยากรและสิ่งแวดลอม. กรุงเทพฯ: แม็คเอ็ดดูเคชั่น.
ทิพยวัลย เรืองขจร. (2554). วิทยาศาสตรเพื่อคุณภาพชีวิต. คณะวิทยาศาสตรและเทคโนโลยี
มหาวิทยาลัยราชภัฏสงขลา.
ทรงศิริ วิชิรานนท, สุทธิพร บุญสง, สุวิมล จุลวานิช, อนุรีย แก้วแววนอย และโรจนรวี พจนพัฒพล.
(2551). การพัฒนาคุณภาพชีวิตและสังคม. กรุงเทพฯ: บริษัท ทริปเพิ้ล เอ็ดดูเคชั่น จำกัด
ฝายวิชาการสถาพรบุคส. (2561). เศรษฐกิจพอเพียงกับยุทธศาสตร Thailand 4.0. กรุงเทพฯ: บริษัท
สถาพรบุคส จำกัด
วรนุช แจ้งสวาง. (2551). พลังงานหมุนเวียน. กรุงเทพฯ: จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย.
326
เอกสารอางอิงอิเล็กทรอนิกส
กองศึกษาและพัฒนาโรงไฟฟาฐาน กระทรวงพลังงาน. (2564). พลังงานขยะ [ออนไลน]. แหลงที่มา:
https://ppp.energy.go.th/wp-content/uploads/2021/07/เอกสารพลังงานขยะ.pdf วันที่
สืบค้น 29 เมษายน 2566.
กรมพัฒนาพลังงานทดแทนและอนุรักษพลังงาน กระทรวงพลังงาน (2566.) คู่มือการพัฒนาและการ
ลงทุ น ผลิ ต พลั ง งานทดแทน ชุ ด ที ่ 1 ไฟฟ า พลั ง งานลม [ออนไลน ]. แหล ง ที ่ ม า:
https://webkc.dede. go.th/testmax/sites/default/files/ไฟฟาพลังงานลม.pdf วันที่สืบค้น
29 เมษายน 2566.
กรมพัฒนาพลังงานทดแทนและอนุรักษพลังงาน กระทรวงพลังงาน (2566.) คู่มือการพัฒนาและการ
ลงทุนผลิตพลังงานทดแทน ชุดที่ 3 ไฟฟาพลังน้ำ [ออนไลน]. แหลงที่มา: https://webkc.dede.
go.th/testmax/sites/default/files/ไฟฟ า พลั ง น้ ำ %20%281%29.pdf วั น ที ่ ส ื บ ค้ น 29
เมษายน 2566.
กรมพัฒนาพลังงานทดแทนและอนุรักษพลังงาน กระทรวงพลังงาน (2566.) คู่มือการพัฒนาและการ
ลงทุ น ผลิ ต พลั ง งานทดแทน ชุ ด ที ่ 4 พลั ง งานชี ว มวล [ออนไลน ]. แหล ง ที ่ ม า:
https://webkc.dede.go.th/testmax/sites/default/files/พลั ง งาน%20ชี ว มวล.pdf วั น ที่
สืบค้น 29 เมษายน 2566.
กรมพัฒนาพลังงานทดแทนและอนุรักษพลังงาน กระทรวงพลังงาน (2566.) คู่มือการพัฒนาและการ
ล ง ท ุ น ผ ล ิ ต พ ล ั ง ง า น ท ด แ ท น ช ุ ด ท ี ่ 6 พ ล ั ง ง า น ข ย ะ [อ อ น ไ ล น ]. แ ห ล ง ท ี ่ ม า :
https://webkc.dede.go.th/testmax/sites/default/files/พลังงาน%20ขยะ.pdf วันที่สืบค้น
29 เมษายน 2566.
กรมพัฒนาพลังงานทดแทนและอนุรักษพลังงาน กระทรวงพลังงาน (2566.) คู่มือพลังงานความรอน
ใตพื้นพิภพ โครงการถายทอดและเผยแพรการชพลังงานทดแทน (2 หลักสูตร) [ออนไลน].
แหลงที่มา: http://www.tdetlab.com/uploads/publications//E80VHnlIaOqZg2OYY4IIQ
74Ib2RyOGoR30HPgIPZ.pdf วันทีส่ ืบค้น 29 เมษายน 2566.
กรมพัฒนาพลังงานทดแทนและอนุรักษพลังงาน กระทรวงพลังงาน (2566.) คู่มือความรูดานพลังงาน
ไฮโดรเจน [ออนไลน]. แหลงที่มา: http://www2.dede.go.th/kmmf/download/นวัตกรรม/
สวค/คู่มือพลังงานไฮโดรเจน.pdf วันที่สืบค้น 29 เมษายน 2566.
327
บทที่ 7
การอนุรักษทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมอยางยั่งยืน
7.1 บทนำ
ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมเปนสิ่งที่เกิดขึ้นตามสภาพธรรมชาติ ซึ่งตองใช้เวลาการ
บ ม เพาะ และเป น ของที ่ ม นุ ษ ย ไ ม ต อ งใช้ เ งิ น ซื ้ อ นอกจากมนุ ษ ย แ ล ว สิ ่ ง มี ช ี ว ิ ต อื ่ น ต อ งพึ ่ ง พา
ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมดวยเช่นกัน เมื่อมนุษยนำทรัพยากรธรรมชาติมาใช้ แตกลับไมเห็น
คุณค่าและตระหนักถึงความสำคัญของทรัพยากรธรรมชาติ จนทำใหทรัพยากรธรรมชาติเกิดความ
เสียหาย เสื่อมโทรม เหตุการณนี้จะสงผลกระทบทางลบตอมนุษย ดังนั้นมนุษยควรมีจิตสำนึกและคิด
หาวิธีการอยางชาญฉลาด ในการนำทรัพยากรธรรมชาติที่มีอยางจำกัดมาใช้ใหเกิดประโยชนสูงสุดแก่
มหาชน โดยไดรับความเสียหาย หรือเสื่อมโทรมนอยที่สุด การสรางจิตสำนึกของมนุษยไมวาจะดวย
วิธีการใด ควรปลูกฝงเด็กและเยาวชนใหเล็งเห็นถึงคุณค่าและรูจักวิธีการอนุรักษทรัพยากรธรรมชาติที่
ถูกตอง มนุษยทุกคนควรช่วยกัน เพราะเราอยูบนโลกผืนเดียวกัน ใช้ทรัพยากรรวมกัน ดังนั้นไมวาจะ
เปนวิธีการรณรงค์ใหช่วยกันอนุรักษทรัพยากรธรรมชาติ จนถึงขั้นออกกฎหมายควบคุม มีบทลงโทษที่
ชัดเจน จำกัดจำนวนการใช้ การปองกันทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมไมใหเสียหายในวงกวาง
รวมทั้งวิธีการฟนฟูสภาพทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมอยางเหมาะสมลวนแลวแตมีความจำเปน
ทั้งนั้น
7.2 ความหมายและความสำคัญของการอนุรักษทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม
การอนุรักษ มีผูใหความหมายของคำวา อนุรักษ ไววา เปนการใช้อยางสมเหตุสมผล เพื่อใหมี
ใช้ ต ลอดไป (เกษม และคณะ, 2545) การอนุ ร ั ก ษ คื อ การรู จ ั ก นำทรั พ ยากรมาใช้ ป ระโยชน
อยางชาญฉลาดเพื่อใหเกิดประโยชนตอมหาชนมากที่สุด สูญเสียนอยที่สุด ใช้ไดนานและตองกระจาย
การใช้ประโยชนใหทั่วถึงกันโดยถูกตองตามกาลเทศะดวย (นิวัติ, 2537) จากความหมายข้างตน
การอนุรักษ หมายถึง การรูจักใช้ ใช้อยางชาญฉลาด ใช้อยางสมเหตุสมผล ใช้อยางรูคุณค่า ระมัดระวัง
ดูแลรักษา จึงเปนแนวทางการใช้ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม เพื่อการมีใช้ในอนาคต (ศศินา,
2550; ณัฐญา, 2562)
330
7.2.1 ความหมายของการอนุรักษทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม
การอนุรักษทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม จึงหมายถึง การรูจักนำทรัพยากรธรรมชาติ
และสิ ่ งแวดล อมมาใช้ อย างชาญฉลาด ใช้ ตามความจำเป นด วยความสมเหตุ สมผล รั กษาสมดุ ล
สิ่งแวดลอม การนำมาใช้ตองใหเกิดประโยชนสูงสุดแก่คนหมูมาก เกิดการสูญเสียนอยที่สุด เพื่อใหมีใช้
ตอไปในวันข้างหนา ขณะเดียวกันตองมีการสรางทดแทน ดูแลรักษา ฟนฟู หรือหาทางเลือกมาใช้ให
เกิดความยั่งยืน
7.2.2 ความสำคัญของการอนุรักษทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม
เมื ่ อ ทรั พ ยากรธรรมชาติ แ ละสิ ่ ง แวดล อ มมี ค วามสำคั ญ ต อ การดำรงชี ว ิ ต ของมนุ ษ ย
เปนปจจัย 4 และยังนำมาใช้สรางปจจัยเสริมคุณภาพชีวิตของมนุษย รวมทั้งมีความจำเปนตอการ
ดำรงชีวิตของสิ่งมีชีวิตอื่นบนโลก ดังนั้นการอนุรักษทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม จึงมี
ความสำคัญ ดังนี้
1. ทรัพยากรธรรมชาติมีใหใช้อยางจำกัด โดยไมเสียค่าใช้จ่าย เมื่อประชากรเพิ่มขึ้นรวมกับ
ความตองการสิ่งอำนวยความสะดวกสบายที่มากขึ้นจนทำใหมนุษยตองการใช้ทรัพยากรธรรมชาติใน
ปริมาณมาก ในขณะที่ทรัพยากรธรรมชาติมีจำนวนจำกัด ณ ขณะนั้น ทรัพยากรธรรมชาติมีความ
จำเปนตอการดำรงชีวิตของมนุษยเนื่องจากเปนวัตถุดิบหลักของปจจัย 4 ตลอดจนการประกอบอาชีพ
ทำใหทรัพยากรธรรมชาติมีไมเพียงพอตอความตองการของมนุษย นอกจากนี้ทรัพยากรธรรมชาติยัง
เปนที่ตองการของสิ่งมีชีวิตอื่นดวย ไดแก่ พืช สัตว จุลินทรีย
2. ข้ อ จำกั ด ของทรั พ ยากรธรรมชาติ แ ละความเสื ่ อ มโทรมจากกิ จ กรรมของมนุ ษ ย
ทรัพยากรธรรมชาติบางประเภทใช้แลวหมดไป ใช้เวลานานมากกวาจะสรางขึ้นมาใหม เช่น ทรัพยากร
พลังงาน ทรัพยากรแรธาตุ ทรัพยากรธรรมชาติบางประเภทใช้แลวไมหมดไป แตเกิดความเสื่อมโทรม
เสียหายจากกิจกรรมของมนุษย เช่น ทรัพยากรน้ำ ทรัพยากรดิน ทรัพยากรปาไม ทรัพยากรสัตวปา
จนทำใหทรัพยากรเหลานี้ไมสามารถถูกนำมาใช้สำหรับมนุษยได อาจสงผลกระทบใหมนุษยเกิดการ
แยงชิงกันเอง จึงจำเปนตองอนุรักษ ดูแลรักษา ฟนฟูใหอยูในสภาพที่ดีดังเดิม เพื่อปองกันการขาด
แคลนในอนาคต
3. การพัฒนาทางดานเศรษฐกิจและสังคม ประเทศใดมีทรัพยากรธรรมชาติหลากหลายและ
สมบูรณ ประเทศนั้นมีโอกาสพัฒนาสรางความเจริญทางดานเศรษฐกิจและยกระดับคุณภาพชีวิตของ
คนในสังคมใหอยูดีกินดี ไมมีโรคภัยไข้เจ็บ แตการนำทรัพยากรธรรมชาติมาใช้เพื่อการพัฒนาประเทศ
331
7.3 หลักการอนุรักษทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม
การอนุรักษทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม มีหลักการที่สำคัญ 8 ประการ (ภาพที่ 7.1)
คือ
1. รูจักใช้ ใช้ทรัพยากรธรรมชาติอยางไรใหอยูอยางยั่งยืน การเลือกใช้กระบวนการทาง
วิทยาศาสตรและเทคโนโลยีที่เหมาะสมมาใช้ในการนำทรัพยากรธรรมชาติมาใช้เพื่อใหไดผลิตผลมาก
แตสรางของเสียหรือมลพิษนอย การใช้อยางยั่งยืนจะก่อใหเกิดผลกระทบตอทรัพยากรธรรมชาติและ
สิ่งแวดลอมนอยที่สุด ทำใหทรัพยากรและสิ่งแวดลอมมีช่วงเวลาฟนตัวหรือเกิดขึ้นมาใหมไดทันกับ
ความตองการใช้งานของมนุษย วิธีการรูจักใช้ทรัพยากรธรรมชาติอยางยั่งยืนนั้น นอกจากจะตอง
เลือกใช้เทคโนโลยีที่เหมาะสมแลว ยังตองเปนเทคโนโลยีที่มีประสิทธิภาพที่สุด และนำเทคโนโลยีมาใช้
ในการฟนฟูสภาพทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมดวย ตองคำนึงถึงการจัดหาและเลือกเทคโนโลยี
การบริหารจัดการของเสีย นำมาแปรสภาพใหเกิดประโยชนดวย เพื่อลดของเสียใหเปนศูนย ของเสีย
และมลพิษสิ่งแวดลอมลดนอยลงใหมากที่สุด
2. การเก็บรักษา เปนรวบรวมและเก็บรักษาทรัพยากรที่มีแนวโนมที่จะขาดแคลน หรือ
หมดสิ้นไปในบางเวลาหรือมีการคาดการณวาจะเกิดวิกฤตการณเกิดขึ้น หนวยงานผูดูแลรับผิดชอบ
ทรัพยากรธรรมชาติตองประกาศงดใช้ทรัพยากรธรรมชาติ หรือเก็บไวเพื่อการนำไปใช้ประโยชนใน
ปริมาณที่สามารถควบคุมได การเก็บทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมเอาไวใช้ในอนาคต หรือเพื่อ
เอาไวใช้ในการสรางกิจกรรมใหเกิดประสิทธิภาพมากที่สุด ตั้งแต อดีตจนถึงปจจุบันการพัฒนา
ความก้าวหนาดานวิทยาศาสตรและเทคโนโลยี ทำใหมนุษยมีความรู ประสบการณและทักษะในการ
เก็บรักษามา เปนเวลานานแลว ตัวอยางเช่น การถนอมอาหาร การตากแหง และการอบแหง เปนตน
เก็บเพราะตองการหนีภัยธรรมชาติที่คาดวาจะเกิดขึ้น เช่น ความหิวโหย อุทกภัย วาตภัย และ
332
เทคโนโลยี ม าใช้ ใ นการซ่ อ มแซม ปรั บ ปรุ ง ทรั พ ยากรธรรมชาติ แ ละสิ ่ ง แวดล อ มให ก ลั บ ฟ น ตั ว
ให ม ี ป ระสิ ท ธิ ภ าพเหมื อ นเดิ ม เนื ่ อ งจากสิ ่ ง แวดล อ มมี ค ุ ณ สมบั ต ิ ไ ม อ ยู โ ดดเดี ่ ย ว ดั ง นั ้ น เมื่ อ
ทรัพยากรธรรมชาติประเภทใดประเภทหนึ่งเกิดความเสียหายเสื่อมโทรม ทรัพยากรธรรมชาติประเภท
อื่นจะไดรับผลกระทบไปดวยแนนอน สงผลตอการเปลี่ยนแปลงของระบบนิเวศ สุดทายจึงเกิดความ
รุนแรงที่เรียกวา มลพิษสิ่งแวดลอม ตัวอยางเช่น เมื่อมีโรงงานอุตสาหกรรมจำนวนมาก เกิดของเสีย
น้ำเสียจากกระบวนการ ดังนั้น การใช้เทคโนโลยีในการบำบัดหรือการแก้ไขในการจัดการ น้ำเสีย
อาจจะใช้เทคโนโลยีเข้าช่วยบำบัดโดยใช้เครื่องเติมอากาศในแหลงน้ำเสีย หรือในบอบำบัดน้ำเสีย
รวมกับการใช้จุลินทรียที่ไมก่อโรคกับสิ่งมีชีวิตมาช่วยเสริมการกำจัดของเสียอินทรียที่ปนเปอนมาใน
น้ำเสีย กรณีปะการังฟอกขาว อาจใช้วิธีสรางแนวปะการังเทียมดวยวัสดุที่เหมาะสม จึงตองใช้
ผูเชี่ยวชาญทางทะเลและนักวิทยาศาสตรในการสรางแนวปะการังเทียมดวยวัสดุที่สามารถทน
ความเค็มของน้ำทะเลและอยูไดยาวนานไมเปนขยะในทะเลในอนาคต (ภาพที่ 7.2)
สัตวปาแบบผิดกฎหมายมักพบเปนสวนใหญ มีการเก็บสถิติสัตวปาที่ติดอันดับการถูกลักลอบซื้อขาย
มากที่สุด ในเขตพื้นที่พรมแดนระหวางประเทศไทย ลาว และพมา ไดแก่ เสือโครง ช้าง หมี ตัวลิ่ม
แรด เลียงผา นกเงือก กระทิง เสือดาว และเตา (ภาพที่ 7.3) ทั้งหมดเปนสัตวปาหายากและใกล
สูญพันธุ ถึงแมจะมีหนวยงานทางวิทยาศาสตรที่พยายามเพาะเลี้ยงสัตวปาใหมีเพิ่มมากขึ้น แตเพื่อ
การค้าขาย การบริโภคผลิตภัณฑของสัตวปา ในรูปแบบของอาหารเสริม และยา เปนตน จึงเปนเหตุ
ใหเกิดการสูญเสียความหลากหลายของทรัพยากรสัตวปา รวมทั้งยังเปนไปไดของสาเหตุการเกิดโรค
อุบัติใหม เช่น เชื้อไวรัสโควิด-19 จะเห็นไดวา หากมนุษยไมใช้หลักการอนุรักษทรัพยากรธรรมชาติ
และสิ่งแวดลอม 8 ประการข้างตน คือ ไมรูจักใช้อยางถูกวิธีและเหมาะสม ไมมีการเก็บรักษา ไม
ซ่อมแซม ไมฟนฟู ไมพัฒนา ไมปองกัน ไมสงวนและไมแบงเขตทรัพยากรธรรมชาติอยางชัดเจน
จะสงผลเสียในวงกวางตอมนุษย สัตวและสิ่งแวดลอมดวย
7.4 แนวคิดในการอนุรักษทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม
ข้อมูลจากหนังสือพลังงาน ทรัพยากรและสิ่งแวดลอม (ณัฐญา, 2562) และ การจัดการ
ทรัพยากรธรรมชาติ (ปยะดา, 2562) ไดอธิบายหลักในการอนุรักษทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม
338
7.5 วิธีการอนุรักษทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม
การอนุรักษทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมสามารถกระทำไดจากหลากหลายวิธี โดยใช้
หลักความรูในแตละศาสตร ดังนี้
339
1. ใช้ความรูดานวิทยาศาสตร เพื่อประดิษฐคิดค้นเทคโนโลยีที่เหมาะสมตอการอนุรักษ
ทรัพยากรธรรมชาติและรักษาสิ่งแวดลอมใหอยูในสภาพคงเดิม การนำองค์ความรูทางวิทยาศาสตรเข้า
มาใช้เปนเครื่องมือในการบริหารจัดการทรัพยากรธรรมชาตินั้น ตองพิจารณาคุณลักษณะของ
ทรัพยากรธรรมชาตินน้ั ๆ ก่อนสรางอุปกรณเครือ่ งมือทีเ่ หมาะสมในการดูแลรักษาทรัพยากรธรรมชาติ
และสิ่งแวดลอม เช่น เครื่องซักผาประหยัดน้ำ ลดการสูญเสียน้ำ การขาดแคลนน้ำและลดการปลอย
สิ่งสกปรกสูสิ่งแวดลอมภายนอก จักรยานออกกำลังกายที่ปนไฟฟาไดในตัว โซลาเซลลกับการกักเก็บ
พลังงานแสงอาทิตยเพื่อผลิตกระแสไฟฟา เทคโนโลยีบล็อกเชนสงเอกสารเวียนในสำนักงานแทนการ
ใช้กระดาษ ลดการตัดตนไม การสรางโรงเรือนควบคุมการเจริญเติบโตของพืชเศรษฐกิจ และระบบให
น้ำดวยเทคโนโลยี IOT กระถางปลูกผักแนวตั้ง ควบคุมการใหน้ำและประหยัดพื้นที่ การดัดแปลง
พันธุกรรมพืชและสัตวใหมีคุณภาพดีสรางผลผลิตสูงกวาเดิม การคิดค้นวัสดุทดแทนทรัพยากรพลังงาน
ที่ใช้แลวหมดไป โดยใช้ชีวมวลจากวัสดุอินทรียทางการเกษตร ชีวภาพจากของเสียมูลสัตวเศษพืชผัก
ทำงานรวมกับจุลินทรียไมใช้ออกซิเจน (ภาพที่ 7.4) มีหลักการทำงานคือ นำวัสดุอินทรียชีวมวลมาใส
ในบอและใสจุลินทรีย ประเภทแบคทีเรียที่ไมใช้ออกซิเจน จากนั้นคลุมพลาสติกสีดำเพื่อใหเกิด
กระบวนการหมั ก จุ ล ิ น ทรี ย ก ิ น วั ส ดุ อ ิ น ทรี ย ช ี ว มวล และปล อ ยก๊ า ซมี เ ทน 60-70% และมี
ก๊าซอื่นๆ 30-40% เปนก๊าซชีวภาพ สามารถนำไปผลิตเชื้อเพลิง หรือไฟฟาได เปนตน
3. ใช้องค์ความรูทางเศรษฐศาสตร เพื่อนำมาใช้ในการจัดสรรทรัพยากรธรรมชาติและ
สิ่งแวดลอม ใช้นอยแตคุ้มค่า คุ้มทุน สูญเสียนอย สรางใหมทัน มีเผื่ออนาคต ซึ่งทรัพยากรธรรมชาติ
และสิ่งแวดลอมเมื่อมองในมุมการตลาด ปจจัยที่ทำใหสิ่งแวดลอมเสื่อมโทรมลงอยางรวดเร็วมาจาก
ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมเปนสินค้นสาธารณะหรือฟรี ไมตองเสียเงินซื้อ การเกิดผลกระทบ
ภายนอกและผลกระทบข้ า งเคี ย ง มี ล ั ก ษณะเป น ทรั พ ย ส ิ น ร ว ม ดั ง นั ้ น ทรั พ ยากรธรรมชาติ แ ละ
สิ่งแวดลอมจึงเปนสิ่งที่มีคุณค่านอย นำมาใช้อยางไรได ไมมีใครเปนหัวหนาหลักในการรับผิดชอบดูแล
รักษา แตละประเทศจึงตองจัดตั้งหนวยงานที่รับผิดชอบทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมแตละ
ชนิดอยางชัดเจน
4. ใช้กฎหมาย เปนกลไกในการสรางระเบียบวินัยใหกับคนในสังคม เนื่องจากมนุษยมีทั้งคนดี
และคนไมดี ดังนั้น ประเทศที่มีประชากรจำนวนมาก การดูแลใหทั่วถึง จำเปนตองมีกฎหมายมาบังคับ
ใช้ เปนกฎเกณฑ ข้อบังคับที่ใช้ควบคุมความประพฤติของมนุษยในสังคม กฎหมาย มีลักษณะเปน
คำสั่ง ข้อหาม ที่มาจากผูมีอำนาจสูงสุดในสังคม ใครฝาฝนจะตองไดรับโทษหรือสภาพบังคับอยางใด
อยางหนึ่ง มีบทลงโทษที่ชัดเจน แตอยางไรตาม กฎหมายมักถูกคนบางกลุมฝาฝนเพราะคิดวามีผูมี
อิทธิพลหนุนหลังคุ้มครอง ในฐานะที่เราทุกคนเปนเจ้าของทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม เราจึง
ตองช่วยกันสอดสองดูแลไมใหคนใดคนหนึ่งฝาฝนบุกรุกทำลายทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม ทำ
ใหเราไมมีทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมมาใช้ไดดวยเช่นกัน จะเห็นไดวา กฎหมายมาบังคับไมให
มีผูทำลายทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม ไมดีเทากับการมีสวนรวมของคนในสังคมมีจิตสำนึกรัก
และหวงแหนทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม กฎหมายสิ่งแวดลอมเริ่มมีใช้ขึ้นเปนครั้งแรกในยุค
ปฏิวัติอุตสาหกรรมประมาณ พ.ศ. 2503 จะเห็นไดวาการอนุรักษทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม
มีมานานเกิน 60 ปแลว และในปจจุบันประเทศไทยมีกฎหมายและพระราชบัญญัติหลายฉบับที่
เกี่ยวข้องกับสิ่งแวดลอม (กรมควบคุมมลพิษ กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม, 2563; ป
ยะดา, 2562; อุดมศักดิ์, 2556; โสภารัตน, 2551; อำนาจ, 2550; กอบกุล, 2550) ไดแก่
1. พระราชบัญญัติกฎหมายและมาตรฐาน
1.1 พระราชบัญญัติสงเสริมและรักษาคุณภาพสิ่งแวดลอมแหงชาติ พ.ศ. 2535
1.2 พระราชบัญญัติสงเสริมและรักษาคุณภาพสิ่งแวดลอมแหงชาติ (ฉบับที่ 2) พ.ศ. 2561
1.3 นโยบายปองกันและกำจัดมลพิษ ภายใตนโยบายและแผนการสงเสริม และรักษา
คุณภาพ สิ่งแวดลอมแหงชาติ
342
11. กฎหมายเกี่ยวกับพลังงาน
11.1 พระราชกำหนดแก้ไขและปองกันภาวะการขาดแคลนน้ำมันเชื้อเพลิง พ.ศ. 2516
11.2 พระราชกฤษฎีกากำหนดอาคารควบคุม พ.ศ. 2535
11.3 พระราชกฤษฎีกากำหนดโรงงานควบคุม พ.ศ. 2540
11.4 พระราชบัญญัติการพัฒนาและการสงเสริมพลังงาน พ.ศ. 2535
11.5 พระราชบัญญัติคณะกรรมการนโยบายพลังงานแหงชาติ พ.ศ. 2535
11.6 พระราชบัญญัติการสงเสริมการอนุรักษพลังงาน พ.ศ. 2535
11.7 พระราชบัญญัติควบคุมน้ำมันเชื้อเพลิง พ.ศ. 2542
11.8 พระราชบัญญัติการค้าน ามันเชื้อเพลิง พ.ศ. 2543
11.9 พระราชบัญญัติวาดวยความผิดเกี่ยวกับสถานที่ผลิตปโตรเลียมในทะเล พ.ศ. 2530
12. กฎหมายเกี่ยวกับทรัพยากรแร
12.1 กฎกระทรวง ฉบับที่ 77 (พ.ศ. 2539) ออกตามความในพระราชบัญญัติแร พ.ศ.
2530
12.2 พระราชบัญญัติแร พ.ศ. 2510
12.3 พระราชบัญญัติควบคุมแรดีบุก พ.ศ. 2514
มีกฎหมายมากมายที่เกิดขึ้นในประเทศไทยที่ใช้ควบคุมและดูแลทรัพยากรธรรมชาติและ
สิ่งแวดลอม แตปญหามลพิษสิ่งแวดลอมยังคงเพิ่มขึ้น จนกลายเปนปญหาที่แก้ไขไดยาก ปญหามลพิษ
มีสาเหตุมาจากความเห็นแก่ตัว ไรจิตสำนึกของมนุษยทั้งนั้น รายวิชานี้จึงมีวัตถุประสงค์หลักใหผูเรียน
ไดรับความรูเกี่ยวกับทรัพยากร ธรรมชาติและสิ่งแวดลอม ความสำคัญของทรัพยากรธรรมชาติและ
สิ่งแวดลอม ปญหามลพิษสิ่งแวดลอม แนวทางการแก้ไขปญหา ตลอดจนการมีสวนรวมของผูเรียนที่
จะมีวิธีการช่วยลดมลพิษสิ่งแวดลอมดานตาง ๆ ใหเปนสวนหนึ่งของกิจวัตรการใช้ชีวิตประจำวัน
5. ใช้การประชาสัมพันธ สื่อสารมวลชน สื่อออนไลน สื่อดิจิทัล และการจัดตั้งกลุมสมาคม
มูลนิธิ วิธีการเหลานี้จะเปนการรวมกลุมของคนที่มีใจรักทรัพยากรและสิ่งแวดลอมและตั้งใจอนุรักษ
ทรัพยากรและสิ่งแวดลอมอยางแทจริงมารวมตัวกันเพื่อเปนกระบอกเสียงในการแจ้งข้อมูลข่าวสาร
เกี่ยวกับทรัพยากรและสิ่งแวดลอมของประเทศในปจจุบัน การประชาสัมพันธเปนอีกช่องทางหนึ่งที่จะ
ช่วยรณรงค์การอนุรักษทรัพยากรและสิ่งแวดลอมที่ไดผลดี อาจใช้ผูที่ประชาชนชื่นชอบชื่นชม เช่น
ศิลปน ดารา นักรอง นักแสดง มาเปนสวนหนึ่งในการประชาสัมพันธ สื่อสารมวลชน เปนอีกช่องทางที่
348
7.6 แนวทางการอนุรักษทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม
เมื่อมนุษยนำทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมมาใช้ประโยชนเพื่ออำนวยความสะดวกใน
การดำรงชีวิตของตนเอง ดังนั้นการอนุรักษทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมจึงเปนหนาที่ของ
มนุษยทุกคนในการมีจิตสำนึก ใหความรวมมือกัน เลือกวิธีการอนุรักษอยางชาญฉลาดและมีความ
ยั่งยืน ซึ่งทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมแตละประเภท มีเอกลักษณมีคุณสมบัติเฉพาะตัว การ
เลือกวิธีการอนุรักษจึงตองเหมาะสมกับทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมแตละประเภทดวย เพื่อ
ดำรงทรั พ ยากรธรรมชาติ แ ละสิ ่ ง แวดล อ มให ม ี ใ ช้ ไ ปในอนาคต ดั ง นั ้ น แนวทางการอนุ ร ั ก ษ
ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมจะไดผลดีตองอาศัยทุกภาคสวน ประชาชนทุกคนและองค์กรที่
เกี่ยวข้อง สามารถทำไดโดย
1. การจัดการทรัพยากรธรรมชาติชนิดหนึ่งจะตองคำนึงถึงทรัพยากรธรรมชาติชนิดอื่นและ
ผลกระทบที่เกิดขึ้นดวย เพราะทรัพยากรธรรมชาติแตละชนิดมีความสัมพันธในเชิงระบบนิเวศ รวมทั้ง
คุณลักษณะเฉพาะของสิ่งแวดลอมจะเกี่ยวข้องกันและไมอยูโดดเดี่ยว
2. การวางแผนการจัดการทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม มนุษยตองไมใช้ตนเองเปน
ศูนยกลางในการมองสิ่งแวดลอมรอบตัว แตมนุษยจะตองเปนสวนหนึ่งของสิ่งแวดลอมดวย เนื่องจาก
มนุ ษย มี การพั ฒนาสิ ่ งแวดล อมทางสั งคม วั ฒนธรรมไปตามสภาพของทรั พยากรธรรมชาติ และ
สิ่งแวดลอมของประเทศนั้น ๆ
3. โครงการที่มนุษยสรางขึ้น ยอมมีผลกระทบตอทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม รวมทั้ง
การพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมของประเทศก้ตองอาศัยทรัพยากรธรรมชาติ เปนวัตถุดิบหลัก ดังนั้น
ผูจัดทำโครงการตองมีความรูความเชี่ยวชาญที่ถองแทและลึกซึ้งเกี่ยวกับเนื้อหาในโครงการที่ตนเอง
รั บ ผิ ด ชอบ ต อ งมี ผ ู ร ว มโครงการที ่ ม ี ค วามรู ค รอบคลุ ม หลายแขนงวิ ช า รู จ ั ก วิ ธ ี ก ารจั ด การ
349
ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมอยางชาญฉลาดเพื่อใหเกิดผลกระทบตอทรัพยากรธรรมชาติและ
สิ่งแวดลอมนอยที่สุด แตเกิดประโยชนกับประชาชนมากที่สุด
4. การอนุรักษทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม เปนเรื่องที่จำเปนที่ตองใหความรูแก่เด็ก
เยาวชน นั ก ศึ ก ษาและประชาชนทั ่ ว ไป เนื ่ อ งจากเป น พื ้ น ฐานสำคั ญ ของการบริ ห ารจั ด การ
ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม เมื่อมีการวางแผนการจัดการทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม
การทำโครงการที ่ มี ผลกระทบต อทรั พยากรธรรมชาติ และสิ ่ งแวดล อม จึ งต องมี วิ ธี การอนุ รั กษ
ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมควบคู่กันไปดวย
5. การจัดการทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม การดำเนินงานโครงการ ตองไดรับความ
คิดเห็นจากการมีสวนรวมของคนทุกเพศทุกวัยที่อาศัยอยูในพื้นที่นั้น ตองไดรับความเห็นชอบจากคน
ทุกภาคสวน ไมใช่แค่ความเห็นของผูบริหารหรือกลุมคนใดกลุมคนหนึ่งเทานั้น ดังนั้นในการจัดการ
ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมตองมีการแลกเปลี่ยนความคิดเห็น ผลดีและผลเสียจากการจัดการ
หรือโครงการที่จะดำเนินการ เพื่อใหเกิดความผาสุกของคน สิ่งมีชีวิต และสิ่งแวดลอมในพื้นที่
6. ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมของประเทศที่อุดมสมบูรณ ไมเสียหายเสื่อมโทรม
ยังคงสภาพเดิม บงบอกถึงความเจริญทางวัฒนธรรม ความคิด ทักษะทางปญญา นิสัยใจคอของคนใน
ชาติ
7. ผูที่ทำลายทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม ไมวาจะดวยวิธีการใดตาม ดวยความตั้งใจ
หรือไมตั้งใจดี นับเปนผูที่ทำลายมรดกอันล้ำค่าของชาติ
8. ไม ว า มนุ ษ ย จ ะมี ส มอง มี ท ั ก ษะทางความรู ทั ก ษะทางป ญ ญา มี ค วามก้ า วหน า ทาง
วิทยาศาสตรและเทคโนโลยีมากแค่ไหน มนุษยไมสามารถเนรมิตทรัพยากรธรรมชาติบางชนิดที่ใช้แลว
หมดไปขึ้นมาไดใหมในช่วงเวลาสั้น หรือทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมหากเสื่อมโทรมเสียหาย
แลว การกลับมาดีเหมือนเดิมตองใช้ระยะเวลาหนึ่ง ดังนั้นมนุษยจึงควรอนุรักษทรัพยากรธรรมชาติ
และสิ่งแวดลอมไวเพื่ออนาคตดวย
9. การจัดการทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมใหคงอยูในสภาพเดิมและยั่งยืน จะสงผล
ตอชีวิตความเปนอยูที่ดีของมนุษย และคุณภาพชีวิตทั้งดานรางกายและจิตใจจะดีตามไปดวย การ
พัฒนาชุมชนของตนและประเทศชาติมีแนวโนมไปในทางเจริญ
10. การทำงานใดในดานตาง ๆ ไมใช่แค่ดานสิ่งแวดลอม หากผูกระทำขาดความรูที่แทจริง
มักจะเกิดปญหาขึ้นกับชิ้นงานนั้น ๆ การเรียนรูใหถองแทเปนสิ่งจำเปนของประชากรเพื่อการพัฒนา
350
7.8 วิธีการจัดการและมาตรการในการจัดการสิ่งแวดลอม
ข้อมูลจากหนังสือ การจัดการทรัพยากรธรรมชาติ (ปยะดา, 2562) และนโยบายและการ
จัดการสิ่งแวดลอม (โสภารัตน, 2551) ไดอธิบายถึงวิธีการจัดการและมาตรการในการจัดการไววา การ
บริหารจัดการสิ่งแวดลอมในปจจุบันทั้งประเทศไทยและประเทศทั่วโลก เห็นชอบเปนประเด็นสำคัญ
เนื่องจากความทันสมัยของวิทยาศาสตรเทคโนโลยีและเทคโนโลยีสารสนเทศ มีสิ่งอำนวยความสะดวก
ตอการดำรงชีวิตของมนุษยอยางมากมาย แตกลับสงผลกระทบทางลบกับสิ่งแวดลอม ดังนั้น การ
จัดการสิ่งแวดลอมจึงตองมีกระบวนการ การศึกษา มีข้อมูล มีการวางแผน การวิเคราะหข้อมูล และ
นำไปใช้ในการแก้ไขปญหามลพิษสิ่งแวดลอม การจัดการจะตองไดรับความรวมมือจากหนวยงาน
ภาครัฐ ภาคเอกชนและประชาชนในประเทศ รวมทั้งการนำความรูและเทคโนโลยีเข้ามาช่วยเพื่อให
เกิดประสิทธิภาพของการจัดการสิ่งแวดลอมไดอยางเหมาะสม และถูกตอง
7.8.1 วิธีการจัดการสิ่งแวดลอม
การจัดการสิ่งแวดลอม หมายถึง กระบวนการกระจายทรัพยากรที่สำคัญที่เกิดขึ้นโดย
ธรรมชาติและที่มนุษยสรางขึ้น เพื่อสนองความพอใจในการนำสิ่งแวดลอมไปใช้อยางเหมาะสม ในการ
เปนปจจัยหลักและปจจัยรองในอนาคต (ศศินา, 2550) การจัดการสิ่งแวดลอมจึง แบงออกไดเปน 3
ลักษณะ ดังนี้
1. การใช้ทรัพยากรอยางยั่งยืน การใช้ทรัพยากรหรือสิ่งแวดลอมอยางยั่งยืนจะมีหลักการ
และวิธีการเฉพาะตัว เช่น ปาไม อากาศ แรธาตุ สัตวปา เปนตน ผูจัดการหรือผูบริหารตองใช้
เทคโนโลยีที่มีประสิทธิภาพและใช้ทรัพยากรที่ทดแทนไดเฉพาะในสวนที่สามารถเพิ่มพูน ทรัพยากรที่
ใช้แลวหมดไปตองเกิดของเสียและมลพิษนอยที่สุด และตองควบคุมไมใหทรัพยากรที่ใช้แลวหมดไปให
สะอาดปราศจากมลพิษ
2. การบำบัด และฟนฟูของเสียและมลพิษ หมายถึง การทำการใด ๆ ที่สามารถ ขจัดของเสีย
และมลพิษใหหมดไปหรือเสื่อมสภาพไปหรือหมดฤทธิ์ เช่น การกำจัดขยะ (ขยะชุมชน ขยะติดเชื้อ
และกากของเสียอันตราย) การบำบัดน้ำเสีย และมลพิษตาง ๆ ในระบบสิ่งแวดลอม โดย เข้าสูสภาวะ
ปกติแลวสามารถสรางสภาวะปกติของโครงสรางและบทบาทหนาที่ของระบบสิ่งแวดลอม ใหปกติและ
สุดทายสรางความสมดุลของระบบสิ่งแวดลอม
3. การควบคุมกิจกรรมจากแหลงกำเนิดมลสารที่ก่อใหเกิดมลพิษ เช่น โรงอุตสาหกรรม
เกษตรกรรม หรือชุมชน อาจทำลายโครงสรางทรัพยากรธรรมชาติ สงผลใหเกิดการเปลี่ยนแปลง
352
7.9 โครงการเพื่อการอนุรักษทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมในสถานศึกษา
โครงการมหาวิทยาลัยสีเขียว (Green University) มหาวิทยาลัยเปนสถาบันการศึกษาที่ทำ
หนาที่ ใหความรู ฝกปฏิบัติ บมเพาะบัณฑิตที่จะออกไปเปนกำลังสำคัญของประเทศ สรางบัณฑิตที่มี
จิ ตสำนึ กดี มี จิ ตสาธารณะ รั กษ สิ ่ งแวดล อม โครงสร างองค์ ประกอบต าง ๆ ของระบบนิ เวศใน
มหาวิทยาลัย มีทั้งสิ่งไมมีชีวิต และสิ่งมีชีวิต มีอาคารสถานที่ สำนักงาน มีอาจารย บุคลากร เจ้าหนาที่
นักศึกษา มีตนไม แหลงน้ำ ถนน การคมนาคม ระเบียบปฏิบัติข้อบังคับของมหาวิทยาลัย เมื่อมีคนอยู
ในแหลงพื้นที่ใด พื้นที่นั้นจะมีขยะ ของเหลือทิ้ง ของเสีย เช่น ขยะจากอาหาร กระดาษที่มีหมึกจาก
สำนักงาน สารเคมีตาง ๆ ที่ใช้ในหองปฏิบัติการ การเผาไหมเชื้อเพลิง การใช้น้ำ ใช้ไฟฟา ลวนแลวเปน
355
รายงานการปฏิบัติตามมาตรการปองกันและแก้ไขผลกระทบสิ่งแวดลอม และมาตรการ
ติดตามตรวจสอบผลกระทบสิ่งแวดลอม และ รายงานการประชุมคณะกรรมการควบคุม กำกับ และ
ดูแลการปฏิบัติตามมาตรการปองกันและลดผลกระทบสิ่งแวดลอม
367
สรุปทายบท
เมื่อโลกมีใบเดียว มนุษยเกิดมาตองพึ่งพาอาศัยโลกเพื่อความอยูรอดและการดำรงชีวิต มนุษย
เปนสวนหนึ่งของสิ่งแวดลอมภายในโลก เหตุใดมนุษยตองทำลายเพื่อนรวมโลกดวย ทั้ง ๆ ที่เพื่อนรวม
โลกกับมนุษยคือทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมลวนแลวแตใหคุณประโยชนมากมายใหแก่มนุษย
ทำใหมนุษยคิดค้นประดิษฐสิ่งอำนวยความสะดวกเพื่อตอบสนองความตองการของตนเองอยางไมมีที่
สิ้นสุด แตสุดทายเมื่อทุกอยางไดมาฟรี มนุษยกลับไมเห็นคุณค่า นำทรัพยากรธรรมชาติมาใช้โดยไม
คำนึงถึงความเสียหายเสื่อมโทรมที่เกิดขึ้นกับทรัพยากรธรรมชาติ รวมทั้งมนุษยยังสรางมลพิษ
สิ่งแวดลอมมากมาย หากมนุษยยังไมใสใจในการอนุรักษทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม สุดทาย
ความหายนะจะสะท อ นกลั บ มายั ง มนุ ษ ย ท ุ ก คนบนโลก การอนุ ร ั ก ษ ท รั พ ยากรธรรมชาติ แ ละ
สิ่งแวดลอม มีหลักการ 8 ประการ การนำมาใช้ไมสามารถใช้ข้อใดข้อหนึ่งไดผลดี จะตองเลือกใช้แตละ
ข้อใหเหมาะสมกับทรัพยากรธรรมชาตินั้น ๆ รวมทั้งแนวทางอนุรักษสิ่งแวดลอมตามพระราชดำริของ
ในหลวงรัชกาลที่ 9 จะเปนประโยชนตอชุมชน สังคมและประเทศ นอกจากนั้นการใช้ศาสตรดานตาง
ๆ เป น แนวทางในการส ง เสริ ม การอนุ ร ั ก ษ ท รั พ ยากรธรรมชาติ ได แ ก่ การใช้ ว ิ ท ยาศาสตร แ ละ
เทคโนโลยีที่เปนมิตรกับสิ่งแวดลอม การใหการศึกษาและสรางคุณธรรมจริยธรรมในจิตใจมนุษย การ
ใช้ความรูทางเศรษฐศาสตร การใช้สื่อประชาสัมพันธ สื่อออนไลน สื่อดิจิทัล การใช้ผูที่ประชาชนชื่น
ชอบชื่นชมมาช่วยประชาสัมพันธวิธีการอนุรักษทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมใหคงสภาพเดิม
อยางยั่งยืน และที่สำคัญการใช้กฎหมายบังคับและมีบทลงโทษที่เข้มแข็งชัดเจนเพื่อการอนุรักษ
ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมคงเปนสิ่งที่เหมาะสมที่สุดสำหรับการบริหารจัดการประชากร
จำนวนมากในประเทศ โรงงานอุตสาหกรรมตองปฏิบัติตามข้อบังคับตามมาตรฐานการจัดการ
สิ่งแวดลอม (ISO 14000) เพื่อการดูแลรักษาทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมอยางยั่งยืนทั้งใน
ประเทศและโลกของเรา
368
แบบฝกหัดทายบทที่ 7
1. เพราะเหตุใดมนุษยจึงตองอนุรักษทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
2. หลักในการอนุรักษทรัพยากรธรรมชาติที่ใช้แลวไมรูจักหมด มีการดำเนินการอยางไรไดบาง
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
3. อุปสรรคในการอนุรักษทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมมีสาเหตุมาจากสิ่งใดบาง
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
369
4. วิธีการจัดการทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมอยางยั่งยืนมีอะไรบาง
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
5. การประเมินผลกระทบตอสิ่งแวดลอม เมื่อตองการดำเนินการสรางโครงการใดโครงการหนึ่งขึ้นใน
ประเทศไทยสำหรับโครงการภาครัฐ จะตองมีการศึกษาผลกระทบหลักดานใดบาง
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
370
เอกสารอางอิง
กอบกุล รายะนาคร. (2550). กฎหมายกับสิ่งแวดลอม. กรุงเทพฯ: บริษัท สำนักพิมพวิญูชน จำกัด.
กอบกุล รายะนาคร. (2558). การปฏิรูประบบสถาบันและกฎหมายเพื่อแก้ไขปญหาขยะพิษจาก
อุตสาหกรรม. กรุงเทพฯ: มูลนิธิสาธารณสุขแหงชาติ.
เกษม จันทรแก้ว, สนิท อักษรแก้ว, สมพร อิศวิลานนท, สามัคคี บุณยะวัฒน, สากล สถิตวิทยานันท,
จำนง อดิวัฒนสิทธิ์, มณจันทร เมฆธน, ปราโมทย ประจนปจจนึก, ธีรภาพ เจริญวิริยะภาพ, พุทธ
พร ส อ งศรี และ สารั ฐ ประไพ. (2545). สิ ่ ง แวดล อ ม เทคโนโลยี แ ละชี ว ิ ต . กรุ ง เทพฯ:
มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร.
คณะกรรมการวิชาการสิ่งแวดลอม เทคโนโลยีและชีวิต. (2557). สิ่งแวดลอม เทคโนโลยีและชีวิต.
พิมพครั้งที่ 11. กรุงเทพฯ: มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร.
ธเนศ ศรี ส ถิ ต . (2549). เทคโนโลยี ส ะอาดและการนำไปใช้ เ พื ่ อ ลดต น ทุ น การผลิ ต . กรุ ง เทพฯ:
สำนักพิมพแหงจุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย.
ณัฐญา อัมรินทร. (2562). พลังงาน ทรัพยากรและสิ่งแวดลอม. กรุงเทพฯ: แม็คเอ็ดดูเคชั่น.
ดวงฤทัย เขมะไชเวช, ชนกชนม แสงจันทร, พลพัฒน รวมเจริญ และ สุชีวรรณ ยอยรูรอบ. (2565).
การยอยสลายทางชีวภาพของแผนพลาสติกชีวภาพจากแปงมันสำปะหลังและแปงสาคู. วารสาร
หนวยวิจัยวิทยาศาสตร เทคโนโลยี และสิ่งแวดลอมเพื่อการเรียนรู. 13 (1): 60-70.
ทิพยอนงค์ จินตวิจิต. (2563). จากความตายของมาเรียมสูการเลิกใช้พลาสติกในประเทศไทย. วารสาร
นิเทศศาสตรธุรกิจบัณฑิตย. 14 (2): 241-269.
นิวัติ เรืองพานิช. (2537). การอนุรักษทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม. พิมพครั้งที่ 2. กรงเทพฯ:
สหมิตรออฟเซท.
เบญจมาภรณ วัฒนธงชัย, พุทธธิดา รัตนะ และไพราณี สุขสุเมฆ. (2564). วารสารธรรมชาติและ
สิ่งแวดลอม. 10 (3): 12-18.
ปยะดา วชิระวงศกร. (2562). การจัดการทรัพยากรธรรมชาติ. กรุงเทพฯ: จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย.
ภาณี คูสุวรรณ. (2545). การัจดการสิ่งแวดลอมเบื้องตน. กรุงเทพฯ: บริษัท สำนักพิมพเอมพันธ
จำกัด.
ศศินา ภารา. (2550). ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม. กรุงเทพฯ: เอ็กซเปอรเน็ท.
371
สำนักงานกองทุนสิ่งแวดลอม สำนักงานนโยบายและแผนทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม.
(2556). จากตนสายสูปลายน้ำ. นนทบุร:ี บริษัทอัพทรูยู ครีเอท นิว จำกัด.
โสภารั ต น จารุ ส มบั ต ิ . (2551). นโยบายและการจั ด การสิ ่ ง แวดล อ ม. กรุ ง เทพฯ: โรงพิ ม พ
มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร.
อรุณ ชาญชัยเชาววิวัฒน, สุวินัย เกิดทับทิม และสมเกียรติ พรพิสุทธิมาศ. (2559). การนำจุลินทรียมา
ใช้ประโยชนในระบบเกษตรกรรมแบบยั่งยืน. วารสารหนวยวิจัยวิทยาศาสตร เทคโนโลยี และ
สิ่งแวดลอมเพื่อการเรียนรู. 7(2): 398-413.
อุดมศักดิ์ สินธิพงษ. (2556). กฎหมายวาดวยความเสียหายทางสิ่งแวดลอม. กรุงเทพฯ: สำนักพิมพ
แหงจุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย.
อำนาจ วงศบัณฑิต. (2550). กฎหมายสิ่งแวดลอม. พิมพครั้งที่ 2 กรุงเทพฯ : บริษัท สำนักพิมพ
วิญูชน จำกัด.
Wilson, E.O. and Peter Frances M. (1988). Biodiversity. Washington, D.C.: National
Academy Press.
372
เอกสารอางอิงอิเล็กทรอนิกส
กรมควบคุมมลพิษ กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม. (2563). กฎหมายและมาตรฐาน
[online]. แหลงที่มา: https://www.pcd.go.th/laws/ วันที่สืบค้น 30 ธันวาคม 2564.
ชาญวิทย (2562). การประเมินผลกระทบสิ่งแวดลอม [online]. แหลงที่มา: https://www.onep.
go.th/การประเมินผลกระทบสิ่งแ/ วันที่สืบค้น 12 มีนาคม 2566.
มูลนิธิสืบนาคะเสถียร. (2562). การค้าสัตวปาทั่วโลกกำลังนำไปสูการลดลงของสัตวปาหลากหลาย
สายพันธุ [online]. แหลงที่มา: https://www.seub.or.th/bloging/news/การค้าสัตวปาทั่ว
โลก-ก/ วันที่สืบค้น 5 เมษายน 2566.
อวิ ก ารั ต น นิ ย มไทย. (2553). การประเมิ น ผลกระทบสิ ่ ง แวดล อ ม [online]. แหล ง ที ่ ม า:
http://web.senate.go.th/lawdatacenter/includes/FCKeditor/upload/Image/b/refor
m/reform12.pdf วันที่สืบค้น 12 มีนาคม 2566.
PPTV online. (2560). 10 สัตวปาที่ถูกลักลอบซื้อขายมากที่สุดในเขตสามเหลี่ยมทองคำ. [online].
แหลงที่มา: https://www.pptvhd36.com/news/ประเด็นรอน/68729 วันที่สืบค้น 5 เมษายน
2566.
373
บทที่ 8
การประยุกตใช้วิทยาศาสตรและเทคโนโลยีเพื่อสิ่งแวดลอมและคุณภาพชีวิต
8.1 บทนำ
เมื่อมนุษยพยายามเรียนรูธรรมชาติและสิ่งแวดลอม มนุษยบางกลุมยอมอยูภายใตกฎเกณฑ
ของธรรมชาติและสิ่งแวดลอม เมื่อใดเกิดภัยธรรมชาติขึ้น มนุษยกลุมนี้ไดรับผลกระทบและเกิดการ
สูญเสียทั้งชีวิตและทรัพยสิน ในขณะที่มนุษยบางกลุมไมตองการอยูภายใตกฎเกณฑของธรรมชาติและ
สิ่งแวดลอม จึงพยายามคิดหาวิธีการมากมาย ผานกระบวนการการเรียนรูทางวิทยาศาสตร ทำการ
ทดลอง เพื่อหลีกเลี่ยงการสูญเสียที่เกิดจากภัยธรรมชาติ จึงเกิดเปนความก้าวหนาทางวิทยาศาสตร
เพื่อสรางเทคโนโลยีและนวัตกรรมในดานตาง ๆ โดยมีทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมเปนฐาน
เนื่องจากมนุษยตองพึ่งพาทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมในการสรางปจจัย 4 เมื่อเวลาผานไป
วิวัฒนาการของความก้าวหนาทางวิทยาศาสตรและเทคโนโลยีไดเกิดขึ้นอยางตอเนื่อง อาทิเช่น
ความก้าวหนาทางการศึกษา ความก้าวหนาทางการแพทย ความก้าวหนาของคอมพิวเตอรและระบบ
เทคโนโลยีสารสนเทศ ความก้าวหนาทางวิทยาศาสตรประยุกต ความก้าวหนาทางศิลปะวัฒนธรรม
ความก้าวหนาทางการตลาดและบริการสินค้าแบบออนไลน ความก้าวหนาทางการบริหารและระบบ
ขนส ง โลจิ ส ติ ก ส ความก้ า วหน า ทางดาราศาสตร แ ละอวกาศ ความก้ า วหน า ทางด า นความสวย
ความงามและศาสตรชะลอวัย เปนตน ความคิดสรางสรรค์ของมนุษยจึงมีความสำคัญตอการอนุรักษ
ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมดวย มนุษยเปนสิ่งมีชีวิตที่มีสมองและสามารถคิดค้นกระบวนการ
ที่จะนำทรัพยากรธรรมชาติมาใช้ใหนอย แตเกิดประโยชนมาก ดังนั้นการดูแลรักษาสมดุลของระบบ
นิเวศและสิ่งแวดลอมใหเกิดความยั่งยืน บูรณาการองค์ความรูทางวิทยาศาสตรเพื่อสรางเทคโนโลยี
และนวัตกรรมที่เปนมิตรตอสิ่งแวดลอม แก้ไขปญหาสิ่งแวดลอม เพื่อใหทรัพยากรธรรมชาติและ
สิ ่ ง แวดล อ มคงอยู ใ นสภาพที ่ ด ี ด ั ง เดิ ม ล ว นต อ งพึ ่ ง พากระบวนการคิ ด ของมนุ ษ ย ท ั ้ ง หมด ซึ่ ง
สิ่งเหลานี้สงผลโดยตรงตอคุณภาพชีวิตและความเปนอยูของมนุษย
374
8.2 กรณีศึกษาโครงการพัฒนาอันเนื่องมาจากพระราชดำริดานทรัพยากรน้ำ
เปนที่ทราบทั่วกันวา พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยูหัวภูมิพลอดุลยเดช ในหลวงรัชกาลที่ 9 ทรง
มี พ ระปรี ช าสามารถด า นการคิ ด เชิ ง วิ ท ยาศาสตร พระองค์ ท รงคิ ด ค้ น วิ ธ ี ก ารด ว ยหลั ก การทาง
วิทยาศาสตรอยางง่ายและทรงสามารถสรางเทคโนโลยีที่เหมาะสมตอการใช้งานเพื่อแก้ไขปญหา
มลพิษทางน้ำที่เกิดขึ้นในประเทศไทย
8.2.1 นวัตกรรมกังหันน้ำชัยพัฒนา
สำหรับการแก้ไขปญหามลพิษทางน้ำ มูลนิธิมั่นพัฒนา (2566) และ นุศวดี (2561) ไดอธิบาย
เกี่ยวกับการสรางกังหันน้ำชัยพัฒนา เพื่อช่วยแก้ไขปญหาน้ำเสียไววา นวัตกรรมนี้ถูกคิดค้นขึ้นเพื่อ
แก้ปญหาน้ำเนาเสียที่เกิดจากการขาดออกซิเจนในน้ำ โดยมีกลไกการทำงานที่เรียบง่าย แตมี
ประสิทธิภาพในการทำงานสูงในการบำบัดน้ำเสีย ดวยรูปแบบของกังหันน้ำชัยพัฒนา สามารถนำไปใช้
ไดทุกพื้นที่ที่ประสบปญหาน้ำเนาเสีย ทั้งแหลงชุมชน โรงงานอุตสาหกรรม บอเพาะเลี้ยงสัตวน้ำทาง
การเกษตร เนื่องจาก พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ทรงมีพระราชดำรัสตอ
ปญหาน้ำเสียวา ภายใน 10 ปที่ผานมา พระองค์ไดเสร็จดวยเฮลิคอปเตอรวนกรุงเทพฯหลายครั้ง แลว
สังเกตพบวา บริเวณที่มีคลอง โดยเฉพาะคลองพระโขนงตรงสวนปลาย คลองผดุงกรุงเกษมสีของน้ำ
เปนสีดำ รวมไปถึงแมน้ำเจ้าพระยาน้ำกลายเปนสีดำ และมีขยะสิ่งสกปรกปนเปอน ซึ่งสิ่งสกปรก
เหลานั้นไดไหลไปตามเสนทางลงไปในทะเล ทำใหทะเลมีสิ่งสกปรกปนเปอนไปดวย เปนสาเหตุหลักที่
ทำใหสัตวน้ำ สัตวทะเลเสียชีวิต (พระราชดำรัส, 26 กรกฎาคม พ.ศ. 2532) จากพระราชดำรัสของ
พระองค์ พบวาสาเหตุหนึ่งของปญหาสิ่งสกปรกปนเปอนในแหลงน้ำคือ การทิ้งสิ่งปฏิกูลลงไปในแหลง
น้ำจนเกิดมลพิษทางน้ำ ทำใหน้ำเสื่อมคุณภาพ เกิดเปนน้ำเสีย น้ำมีสมบัติเปลี่ยนแปลงไปจากสภาพ
ธรรมชาติ จนไมสามารถนำมาใช้เพื่อการดำรงชีวิตของมนุษย และสิ่งมีชีวิตอื่น เนื่องจากมีการ
ปนเปอ น ของสารอินทรีย และสารอนินทรียอยูมาก น้ำที่มีสีผิดปกติไปจากเดิม มีกลิ่นเหม็น มีเศษขยะ
ลอยอยูบนผิวน้ำ รวมทั้งน้ำที่มีอุณหภูมิสูงผิดปกติจะทำใหไมเหมาะตอการอยูอาศัยของสัตวน้ำ ไม
เหมาะตอการบริโภคและอุปโภคของมนุษย
การแก้ไขปญหาน้ำเนาเสียมีหลากหลายวิธี ในหนังสือ บึงประดิษฐบำบัดน้ำเสีย: หลักพื้นฐาน
และกรณีศึกษา (พันธทิพย, 2565) และคู่มือ ระบบบำบัดน้ำเสียชุมชน (กรมควบคุมมลพิษ กระทรวง
ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม, 2560) ไดอธิบายไววา การบำบัดน้ำเสียมีวิธีการบำบัดทาง
กายภาพ เปนวิธีที่ใช้อุปกรณ เช่น ตะแกรงตักขยะ หรือ ถังดักไขมันและน้ำมัน เปนตน การบำบัดทาง
375
8.2.2 ฝนหลวงพระราชทาน
หลายพื้นที่ของจังหวัดในประเทศไทยประสบกับปญหาภัยแลง ขาดแคลนน้ำ น้ำไมเพียงพอ
ตอการอุปโภคบริโภค ทำปศุสัตว และทำการเกษตร เมื่อเกิดภัยพิบัตินี้ติดตอกันนานหลายป ไมมี
วิธีการแก้ไขปญหา สมฤทัย (2549) และ กรมฝนหลวงและการบินเกษตร (2560) ไดอธิบายเรื่องราว
377
กระบวนการทางวิทยาศาสตรและเทคโนโลยีการทำฝนเทียมนี้ เปนนวัตกรรมของประเทศ
ไทย เปนเทคนิคที่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยูหัวรัชกาลที่ 9 ทรงคิดค้นขึ้นและพัฒนาอยางตอเนื่อง
ดวยความวิริยะอุตสาหะ จนสามารถใช้ไดจริงในพื้นที่ฝนแลงในประเทศไทย จึงไดรับการทูลเกลาฯ
ถวายสิทธิบัตรเลขที่ 13898 เมื่อวันที่ 29 พฤศจิกายน 2545
380
ประโยชนของฝนหลวง
1. ดานการเกษตร มีการรองขอฝนหลวงเพื่อแก้ไขปญหาขาดแคลนน้ำในช่วงที่เกิดฝนแลง
หรือฝนทิ้งช่วงยาวนาน ซึ่งมีผลกระทบตอพื้นที่ผลิตทางการเกษตรที่กำลังใหผลผลิต
2. ดานการอุปโภค บริโภค การทำฝนหลวงไดช่วยตอบสนองภาวะความตองการ น้ำกิน น้ำใช้
ที่ทวีความรุนแรงมากในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ เนื่องจากคุณสมบัติของดินในภูมิภาคนี้ เปน
ดินรวนปนทรายไมสามารถอุมซับน้ำได จึงไมสามารถเก็บกักน้ำไวได
3. ดานการแก้ไขปญหาคุณภาพน้ำ พื้นดินของภาคตะวันออกเฉียงเหนือมีแหลงหินเกลือเปน
จำนวนมากและครอบคลุมพื้นที่กวางขวาง หากอางเก็บน้ำขนาดเล็กและขนาดกลางเกิดมีปริมาณน้ำ
เหลือนอย สงผลใหน้ำมีสภาพเปนน้ำกรอยหรือน้ำเค็ม ไมสามารถนำมาใช้ได การทำฝนหลวงมี
ความจำเปนมากในการช่วยบรรเทาปญหานี้
4. ดานการเสริมสรางเสนทางคมนาคมทางน้ำ เมื่อปริมาณน้ำในแมน้ำลดต่ำลง จนไมสามารถ
สัญจรไปมาทางเรือได จึงตองมีการทำฝนหลวงเพื่อเพิ่มปริมาณน้ำใหกับแมน้ำ เนื่องจากปริมาณน้ำมี
ความจำเปนตอการคมนาคม เพราะการขนสงสินค้าทางน้ำเสียค่าใช้จ่ายนอยกวาทางอื่น และ
การจราจรทางน้ำยังเปนอีกช่องทางหนึ่ง สำหรับผูที่ตองการหลีกเลี่ยงปญหาการจราจรทางบก
5. ดานการปองกันและบำบัดภาวะมลพิษของสิ่งแวดลอม หากน้ำในแมน้ำเจ้าพระยาลด
นอยลงเมื่อใด น้ำเค็มจากทะเลอาวไทยจะหนุนเข้าไปแทนที่ทำใหเกิดน้ำกรอย และสรางความเสียหาย
แก่เกษตรกรเปนจำนวนมาก ดังนั้นการทำฝนหลวง จึงช่วยบรรเทาภาวะดังกลาว และยังช่วยในเรื่อง
ของสิ่งแวดลอมที่เปนพิษอันเกิดจากการระบายน้ำเสียทิ้งลงสูแมน้ำเจ้าพระยา โดยปริมาณน้ำจาก
ฝนหลวงจะช่วยผลักน้ำเสียที่เปนพิษใหออกสูทองทะเล ทำใหมลพิษจากน้ำเสียเจือจางลง
6. ดานการเพิ่มปริมาณน้ำในเขื่อนภูมิพลและเขื่อนสิริกิติ์เพื่อผลิตกระแสไฟฟา เมื่อเกิดปญหา
การขาดแคลนพลังงานไฟฟาใช้ เนื่องจากมีความตองการใช้ไฟฟาในปริมาณที่สูงมาก ดังนั้นเมื่อเกิด
ภาวะวิกฤติ โดยระดับน้ำเหนือเขื่อนมีระดับต่ำมากจนไมเพียงพอตอการใช้พลังงานน้ำในการผลิต
กระแสไฟฟา การทำฝนหลวงจึงมีความสำคัญในการเพิ่มปริมาณน้ำใหกับเขื่อน
381
8.2.3 โครงการแก้มลิง
เหตุการณน้ำทวมในกรุงเทพมหานครเมืองหลวงของประเทศไทย ก่อใหเกิดปญหาน้ำทวมขัง
รอการระบาย เกิดขึ้นเสมอในช่วงฤดูฝน เปนปญหาที่มีมานาน ยังไมมีแนวทางในการแก้ไขปญหานี้ได
อยางมีประสิทธิภาพ มีเพียงวิธีที่ช่วยบรรเทาน้ำทวมขัง เหตุการณน้ำทวมในกรุงเทพมหานคร
เมืองหลวงของประเทศไทย ฉันทนา (2539) ไดกลาววา ดวยความหวงใยความทุกข์ยากของราษฎร
พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยูหัวภูมิพลอดุลยเดช ในหลวงรัชกาลที่ 9 ทรงมีพระราชดำริจัดทำโครงการ
แก้มลิง เพื่อแก้ปญหาน้ำทวมในเขตกรุงเทพฯและปริมณฑล โดยมีแนวคิดคือ เวลาลิงไดรับกลวย
ลิงจะรีบกินเข้าปาก และเมื่อมีคนใหกลวยอีก ถึงแมลิงจะยังกินไมหมดจะเก็บไวที่แก้มก่อน รับกลวย
ลูกใหมมากินจนเต็มกระพุงแก้ม จากนั้นจะนำออกมาเคี้ยวและกลืนตอจนหมดภายหลัง แนวคิดนี้
เลียนแบบธรรมชาติของการกินของลิง มาเก็บกังน้ำฝนที่ไหลเอาไวก่อน เพื่อรอเวลาระบายออก ดัง
ภาพที่ 8.4 ขั้นตอนวิธีการมีดังนี้ คือ
1. เมื่อฝนหยุดตกแลวมีน้ำทวมขัง เจ้าหนาที่จะทำการระบายน้ำออกจากพื้นที่ตอนบนให
ไหลไปตามคลองในแนวเหนือ-ใต ลงคลองพักน้ำขนาดใหญบริเวณชายทะเล ทำหนาที่เปนบอเก็บน้ำ
ขนาดใหญ เสมือนแก้มลิง
2. เมื่อระดับน้ำทะเลลดต่ำลงกวาระดับน้ำในคลอง ทำการระบายน้ำจากคลองผานประตู
ระบายน้ำ อาศัยทฤษฎีแรงโนมถวงของโลก ทำใหน้ำไหลจากพื้นที่สูงลงสูพื้นที่ต่ำ ตามธรรมชาติ
3. ทำการสูบน้ำออกจากคลองพักน้ำใหระบายออกไปสูทะเลใหไดมากที่สุด เพื่อรับน้ำทาง
ตอนบนใหค่อย ๆ ไหลลงมาเพิ่มเองอยางตอเนื่อง ทำใหปริมาณน้ำที่ทวมขังในพื้นที่ลดนอยลง
4. หากระดับน้ำทะเลสูงกวาระดับน้ำในคลองพักน้ำ ใหทำการปดประตู ปองกันไมใหน้ำ
ทะเลไหลกลับมายังคลองพักน้ำ อาศัยหลักน้ำไหลทางเดียว
ประโยชนของโครงการแก้มลิง
1. ช่วยบรรเทาอุทกภัยน้ำทวมขังไมสามารถระบายไปทางไหนไดในพื้นที่กรุงเทพฯ และ
ปริมณฑล
2. ในช่วงฤดูฝน จะช่วยระบายน้ำจากภาคเหนือลงสูอาวไทย และช่วยเพิ่มประสิทธิภาพการ
ระบายน้ำตามคูคลองธรรมชาติไดอีกดวย
3. ปองกันการไหลเข้าของน้ำเค็มจากทะเลในช่วงฤดูแลง ปองกันความเสียหายไมใหไหลเข้าสู
แมน้ำลำคลองและพื้นที่การเกษตร ช่วยเก็บกักน้ำจืดไวดานเหนือประตูระบายน้ำ ทำใหมีน้ำเพียงพอ
382
8.3 กรณีศึกษาโครงการพัฒนาอันเนื่องมาจากพระราชดำริดานทรัพยากรดิน
ดินเปนทรัพยากรธรรมชาติที่สำคัญตอการดำรงชีวิตของมนุษย สัตว และพืช โดยเฉพาะพืช
ตองการดินเปนที่ยึดเกาะและดูดธาตุอาหารพืชที่มีอยูในดินเพื่อการเจริญเติบโต ผลิดอกออกผล และ
383
ประโยชนของโครงการแกลงดิน
1. ช่วยแก้ปญหาดินเปรี้ยว ดินเค็ม ดินพรุ ใหดินกลับมีคุณภาพเหมาะแก่การปลูกพืช แก้ไข
ปญหาความยากจนของเกษตรกรเมื่อไมมีพื้นที่ดินในการปลูกพืชได
2. ปรุงปรุงฟนฟูทรัพยากรดินใหมีคุณภาพดี เพื่อในประชาชนในประเทศไทยไดมีที่ทำกิน
สรางปจจัย 4 เพียงพอตอการดำรงชีวิต
3. สงเสริมการทำงานของจุลินทรียดินที่มีประโยชนในการเปลี่ยนรูปธาตุอาหารในดินใหพืชได
นำไปใช้ เพิ่มความหลากหลายทางชีวภาพ
4. ทำใหประชาชนในพื้นที่มีคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้น สามารถพึ่งพาตนเองไดตามหลักปรัชญา
เศรษฐกิจพอเพียง
8.4 กรณีศึกษาองค์กรที่พัฒนาเทคโนโลยีในการจัดการลดปริมาณการใช้กระดาษ
แนวทางการช่วยลดสภาวะโลกรอนที่เกิดจากการใช้กระดาษสีขาวในหนวยงานถูกกำหนด
ขึ้น ในปจจุบันก๊าซเรือนกระจกเพิ่มปริมาณจำนวนมากจากกิจกรรมของมนุษย จนเกิดปรากฏการณ
เรือนกระจกขึ้นที่ชั้นบรรยากาศของโลก จนทำใหเกิดสภาวะโลกรอน ที่สงผลกระทบทางดานลบ
มากมายตอคุณภาพชีวิตของมนุษย การดำรงชีวิตของสัตว พืช และจุลินทรีย ดังนั้นความตระหนักของ
ความรับผิดชอบตอสังคม จากการทำกิจกรรมของมนุษยที่สามารถช่วยลดปริมาณการปลอยก๊าซเรือน
กระจกไดจึงเปนแนวทางที่ควรปฏิบัติเพื่อช่วยลดความรอนใหกับโลกที่เราอาศัยอยู ในขณะเดียวกัน
385
เทากับ (3,386,947/200) X 2.93 kgCO2e/Kg เมื่อ กระดาษสีขาว A4 1 kg เทากับ 200 แผน ดังนั้น
ปริมาณก๊าซเรือนกระจกที่เกิดขึ้นจากการใช้กระดาษสีขาว A4 จึงเทากับ 49,618.774 kgCO2e/Kg
สรุปไดวา หนวยงานคณะวิทยาศาสตรและเทคโนโลยี มทร.สุวรรณภูมิ สามารถลดปริมาณการปลอย
ก๊าซเรือนกระจกจากการใช้กระดาษสีขาว A4 ไดถึง 49,618.774 kgCO2e/kg
เมื่อนำปุยมูลไสเดือนดินที่ใช้เถามันเทศเปนวัสดุอาหาร มาวิเคราะหคุณสมบัติของปุยอินทรีย
ผลการทดลองพบวา ปุยมูลไสเดือนดินมีคุณสมบัติความเปนปุยอินทรีย มีค่าความชื้น ค่าความเปน
กรด-ดาง ค่าการนำไฟฟา ค่าอินทรียวัตถุ ค่าอัตราสวน C/N อยูในเกณฑมาตรฐานที่กรมวิชาการ
เกษตรกำหนด รวมทั้งเมื่อนำปุยมูลไสเดือนดินมาตรวจวิเคราะหธาตุอาหารพืช ยังพบวา มีธาตุ
ไนโตรเจน ฟอสฟอรัส และโพแทสเซียม มากกวาเกณฑมาตรฐานกำหนด จากนั้นนำปุยมูลไสเดือนดิน
ไปทดสอบกับการปลูกผักกวางตุงซึ่งเปนผักกินใบ พบวา ผักกวางตุงมีการเจริญเติบโตดีกวา การใช้ปุย
มูลไสเดือนดินทางการค้า ปุยหมัก และการใช้ปุยเคมี เมื่อทีมวิจัยทำการทดลองในหองปฏิบัติการและ
ภาคสนามเรียบรอยแลว ไดนำผลสรุปไปถายทอดสูเกษตรกรเพื่อใหเกษตรกรทดลองลงมือทำเอง และ
ทดลองใช้ปุยมูลไสเดือนดินในพื้นที่ปลูกมันเทศ ทีมวิจัยทำการเก็บตัวอยางดินมาตรวจวัดปริมาณ
จุลินทรียในดิน ก่อนและหลังการใช้ปุยมูลไสเดือนดิน แทนการใช้ปุยเคมี พบวา จุลินทรียในดินก่อน
389
8.6 กรณีศึกษาการบำบัดน้ำเสียปนเปอนไขมันดวยวิธีทางชีวภาพ
ประเทศไทยมีแนวทางการพัฒนาประเทศตั้งแตป 2504 เริ่มแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคม
แหงชาติฉบับที่ 1 เนนการพัฒนาดานเศรษฐกิจลงทุนเปนหลัก มีการจ้างผูเชี่ยวชาญจากตางประเทศ
รวมมือกับนักวิชาการภายในประเทศ ยกรางแผนพัฒนาฯ รัฐบาลสนับสนุนการสรางระบบคมนาคม
ขนสง พลังงานไฟฟา น้ำประปา สาธารณูปโภค เริ่มมีการผลิตสินค้าชนิดเดียวกันเปนจำนวนมาก มี
การสรางโรงงานอุตสาหกรรมและระบบควบคุมภายในโรงงาน มีการนำเข้าเครื่องจักรกลในโรงงาน
อุตสาหกรรม วิถีชีวิตของคนไทยจึงเปลี่ยนแปลงไปจากเดิม เมื่อมีการพัฒนาเพิ่มขึ้น มีการใช้ความรู
ดานวิทยาศาสตรและเทคโนโลยีที่ทันสมัยขึ้น สรางสิ่งอำนวยความสะดวกหลายดาน เพื่อการพัฒนา
ประเทศ จนปจจุบัน ป 2564 มีการสรางโรงงานอุตสาหกรรมดานตาง ๆ เพิ่มขึ้นแบบทวีคูณใน
ประเทศไทย ในกระบวนการผลิตสินค้าในโรงงานอุตสาหกรรมจะเกิดของเสียที่ปนเปอนในน้ำและ
สิ่งแวดลอม รัฐบาลจึงมีกฎหมายควบคุมกระบวนการบำบัดของเสียที่เกิดขึ้นในกระบวนการผลิตก่อน
ปลอยสูสิ่งแวดลอมภายนอก (เพ็ญโฉม และกานต, 2560) สิ่งที่ปนเปอนมาจากโรงงานแตละโรงงาน
390
น้ำเสียที่มีการปนเปอนของไขมันที่เหมาะสมที่สุดคือวิธีการทางชีวภาพ เปนการใช้จุลินทรียที่มี
คุณสมบัติสรางเอนไซมไลเปสยอยไขมันใหมีโครงสรางโมเลกุลขนาดเล็กลง และจุลินทรียนั้นใช้โมเลกุล
ไขมันขนาดเล็กเปนอาหารเพื่อการเจริญ ไขมันจะเข้าไปสะสมอยูในเซลลจุลินทรีย จึงเปนวิธีที่ไมมี
ไขมันและน้ำมันปนเปอนอยูในน้ำ รวมทั้งจุลินทรียที่สะสมไขมันไว เมื่อทำใหตกตะกอน ยังสามารถนำ
จุลินทรียไปทำใหเซลลแตกเพื่อแยกไขมันมาผลิตเปนน้ำมันเชื้อเพลิง เช่น ไบโอดีเซล เปนตน ตอไปได
อีกดวย จุลินทรียเปนสิ่งมีชีวิตขนาดเล็กที่มนุษยมองไมเห็นดวยตาเปลา แตสามารถใช้เครื่องมือที่
เรียกวา กลองจุลทรรศนใช้แสงแบบเลนสประกอบช่วยในการตรวจดูลักษณะสัณฐานวิทยาและ
สรีรวิทยาได จุลินทรียนั้นมีอยูทั่วไปตามธรรมชาติ การค้นหาจุลินทรียที่ช่วยในการบำบัดไขมันและ
น้ำมันเช่นกัน สามารถค้นหาไดจากวัสดุธรรมชาติ โดยผูวิจัยตองมีความรูทางชีวเคมีของโครงสราง
ไขมันและน้ำมัน และมีความรูเรื่องเอนไซม กลุมที่สามารถยอยไขมันและน้ำมันไดเพื่อกำหนด
ลั ก ษณะเฉพาะของจุ ล ิ น ทรี ย ท ี ่ ต อ งการค้ น หา รวมทั ้ ง มี ค วามเชี ่ ย วชาญด า นจุ ล ชี ว วิ ท ยาและ
การจัดจำแนกประเภทจุลินทรีย โดยงานวิจัยของ Tangsombatvichit et al. (2020) ทำการคัดแยก
จุลินทรียประเภทยีสตจากสับปะรดที่สุกมาก การที่เลือกยีสตเปนเพราะยีสตมีความสามารถในการใช้
ไขมันและน้ำมันเพื่อการเจริญได และมีลักษณะสัณฐานวิทยาและสรีรวิทยาที่แยกความแตกตางจาก
จุลินทรียประเภทอื่นไดอยางชัดเจนและง่ายตอการตรวจสอบ เมื่อใช้เทคนิคทางจุลชีววิทยาในการ
คัดเลือกยีสตบริสุทธิ์จากสับปะรดไดแลว จึงศึกษาลักษณะทางสัณฐานวิทยา สรีรวิทยาและคุณสมบัติ
บางประการทางชีวเคมี เพื่อยืนยันตัวตนเอกลักษณความเปนยีสต จากนั้นทำการศึกษาบริเวณ
ดีเอ็นเอเฉพาะที่ระบุบงชี้วาเปนยีสตดวยเทคนิคทางอณูโมเลกุล ไดยีสตสายพันธุ Candida sp.
RMUTSB-27 ดังภาพที่ 8.8 จากนั้นนำมาทดสอบความสามารถในการใช้น้ำมันและไขมันที่ปนเปอน
ในน้ำเสีย โดยจำลองสภาพน้ำเสียและทดสอบในหองปฏิบัติการ พบวา ยีสตที่คัดเลือกไดมีศักยภาพใน
การบำบัดน้ำเสียที่ปนเปอนไขมันและน้ำมันได โดยลดปริมาณไขมันและน้ำมันที่ปนเปอน ลดค่า COD
และค่าไนโตรเจนในน้ำใหลดลง ปรับความเปนกรด-ดางของน้ำใหเปนกลางอยูในสภาพที่ปลอยสู
สิ่งแวดลอมไดไมเปนมลพิษ แนวทางนี้เปนวิธีการที่สามารถประยุกตใช้ไดกับการคัดเลือกจุลินทรียจาก
วัสดุธรรมชาติอื่น ที่มีคุณสมบัติใกลเคียงกับสับปะรด เพื่อนำไปใช้ประโยชนในการบำบัดน้ำเสียที่มี
ไขมั น และน้ ำ มั น ปนเป อ นก่ อ นนำกลั บ มาหมุ น เวี ย นใช้ ใ หม ใ นกระบวนการหรื อ ปล อ ยน้ ำ ออกสู
สิ่งแวดลอม อีกทั้งการบำบัดน้ำเสียเปนประโยชนในการอนุรักษทรัพยากรน้ำและสิ่งแวดลอม รวมทั้ง
392
วิธีการนี้สามารถใช้รวมกับวิธีการบำบัดน้ำเสียวิธีการอื่นที่เหมาะสม เพื่อประสิทธิภาพที่ดีที่สุดในการ
บำบัดน้ำเสียจากโรงงานอุตสาหกรรม และแหลงน้ำเสียอื่น
8.7 กรณีศึกษาการผลิตน้ำมันไบโอเอทานอลจากวัสดุที่เหลือจากการเกษตร
เมื่อวิกฤตน้ำมันขาดแคลนกำลังเพิ่มทวีคูณ ความตองการการใช้น้ำมันเชื้อเพลิงมีมากขึ้น ทำ
ใหแหลงน้ำมันดิบ ก๊าซธรรมชาติ ถานหิน ลดปริมาณลงอยางมาก จนมีการประเมินวาไมเพียงพอตอ
ความตองการของมนุษย ดวยพระอัฉริยภาพอันชาญฉลาดและการมองเหตุการณข้างหนาของ
พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยูหัวภูมิพลอดุลยเดช ในหลวงรัชกาลที่ 9 ทรงมีพระราชดำริแนวทางการ
ผลิ ต น้ ำ มั น ไบโอเอทานอลจากวั ส ดุ เ หลื อ ทิ ้ ง ทางการเกษตร เพราะประเทศไทยเป น ประเทศ
เกษตรกรรมมีวัสดุทางการเกษตรเหลือทิ้งปริมาณมากตอป ดวยแนวทางการใช้ประโยชนจากวัสดุ
เหลือทิ้งทางการเกษตร มาแปรสภาพเปนวัตถุดิบในกระบวนการผลิตน้ำมันไบโอเอทานอลนั้นมี
การศึกษาวิจัยค้นควากันมาอยางตอเนื่อง ทำใหประเทศไทยมีน้ำมันเชื้อเพลิงใช้อยางเพียงพอตอความ
ตองการของคนในประเทศ สำหรับการศึกษาค้นควาการผลิตน้ำมันไบโอเอทานอลจากวัสดุที่เหลือจาก
การเกษตร จำเปนตองใช้ความรูจากผูเชี่ยวชาญโครงสรางองค์ประกอบภายในผนังเซลลของพืช วา
ผนังเซลลพืชมีโครงสรางทางชีวเคมีประกอบดวย เซลลูโลส เฮมิเซลลูโลส และลิกนิน รวมกันเปน
โครงตาข่ายแนนหนา เรียกวา ลิกโนเซลลูโลส ดังภาพที่ 8.9 วัสดุธรรมชาติที่ใช้ในการผลิตเชื้อเพลิง
ไบโอ เช่น ออย ข้าวโพด ฟางข้าว เปลือกมะพราว มันสำปะหลัง ถั่วเหลือง ข้าวฟาง หญาเนเปยร
ปาลมน้ำมัน เปนตน ดังภาพที่ 8.10 จากนั้นตองใช้ผูเชี่ยวชาญในการคิดค้นวิธีการแยกองค์ประกอบ
ของผนังเซลลพืชออกจากกัน รวมทั้งจะตองมีวิธีการและเครื่องมือในการตรวจวิเคราะหหาปริมาณ
393
องค์ประกอบที่ผานการทำใหผลังเซลลพืชแยกออกจากกัน ถึงจะทราบวาวิธีการแยกผนังเซลลพืชออก
จากกันวิธีการใด หรือใช้สารชนิดใดที่เหมาะสมและมีประสิทธิภาพในการแยกผนังเซลลพืชออกจาก
กัน เพื่อที่จะนำไปใช้ประโยชนในขั้นตอนกระบวนการหมักน้ำตาลใหเปนแอลกอออลดวยจุลินทรีย
ตอไป โดยเซลลูโลส เฮมิเซลลูโลส และลิกนินที่แยกออกจากผนังเซลลพืช จะตองผานวิธีการลางไมให
มีสารตกค้างและเกิดเปนพิษตอจุลินทรียในขั้นตอนกระบวนการหมัก และแยกนำเฉพาะสวนเซลลูโลส
เฮมิเซลลูโลส ซึ่งมีสวนมากมีองค์ประกอบเปนน้ำตาลกลูโคส มีน้ำตาลไซโรสรวมอยูดวยบาง จุลินทรีย
ที่นิยมใช้ในกระบวนการผลิตเชื้อเพลิงไบโอ เช่น Saccharomyces cerevisiae, Pichia pastoris,
Escherichia coli, Zymomonas mobilis หรือจุลินทรียดัดแปลงพันธุกรรม เปนตน เพื่อใหไดลิกโน
เซลลูโลสิกเอทานอล ประเทศไทยนับไดวามีศักยภาพในการผลิตเศษวัสดุ เหลือทิ้งทางการเกษตร
จํานวนมากมาย จึงมีความเหมาะสมที่จะสามารถผลิตลิกโนเซลลูโลสิกเอทานอลไดเปนอยางดี
รวมทั้งนโนบายของรัฐบาลที่สนับสนุนการเพิ่มกําลังการผลิตเอทานอลในประเทศใหมากขึ้น เพื่อความ
มั่นคงทางดานพลังงานและเปนการก้าวขึ้นไปสูผูผลิตพลังงานทดแทนตอไปในอนาคต สงผลให
ประเทศไทยมีพลังงานใช้อยางเพียงพอไมขาดแคลน (ชัชนันท และ เฉลิม, 2555)
ในขณะที่ อุตสาหกรรมการผลิตเชื้อเพลิงชีวภาพจากวัสดุเหลือทิ้งทางการเกษตรกำลังขยาย
ตัวเพิ่มขึ้น SugarAsia magazine (2563) ไดลงบทความเกี่ยวกับนวัตกรรมเทคโนโลยีชีวภาพดานการ
ผลิตเอนไซมจากยีสต มาช่วยในการตัดยอยโครงสรางทางชีวเคมีของเสนใยข้าวโพดในกระบวนการ
ผลิตไบโอเอทานอล วิธีการนี้ช่วยลดขั้นตอนการแปรสภาพวัตถุดิบใหมีขนาดเล็กลง เพื่อใหยีสตทำงาน
ในขั ้ น ตอนการหมั ก ได ง ่ า ยขึ ้ น รวมทั ้ ง วิ ธ ี ก ารนี ้ ส ามารถเปลี ่ ย นผลพลอยได จ ากกระบวนการใน
โรงงานผลิตไบโอเอทอล ที่ไมมีมูลค่า ใหเปนผลิตภัณฑเชื้อเพลิงคารบอนต่ำที่มีมูลค่าสูงได รวมทั้งผลิต
เปนน้ำมันข้าวโพดสำหรับใช้ในครัวเรือนไดอีกดวย จัดเปนกระบวนการขยะเปนศูนย (zero waste)
ในระดับโรงงานอุตสาหกรรม
394
สรุปทายบท
ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมเปนหัวใจ เปนแหลงหลอเลี้ยงชีวิตมนุษย สัตว พืชและ
จุลินทรีย สำหรับมนุษยแลวทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมเปนวัตถุดิบเริ่มตนในการสรางปจจัย
4 และเป น วั ต ถุ ด ิ บ ที ่ น ำมาประยุ ก ต เ ป น ป จ จั ย เสริ ม เพื ่ อ อำนวยความสะดวกในการดำรงชี วิต
กระบวนการทางวิทยาศาสตรและเทคโนโลยีจะเข้ามาช่วยวางแผนอยางเปนขั้นตอน ในการลองผิด
ลองถูกอยางมีทิศทาง ไมนำทรัพยากรธรรมชาติมาใช้อยางสิ้นเปลืองและเกิดความเสียหาย การสราง
นวัตกรรมที่เลียนแบบธรรมชาติ ดวยเทคโนโลยีทองถิ่น จากภูมิปญญาทองถิ่นจะช่วยยกระดับคุณภาพ
ชีวิตของประชากรในประเทศอยางยั่งยืน พึ่งพาเทคโนโลยีนำเข้าเทาที่จำเปน ประหยัดค่าใช้จ่าย
งบประมาณของประเทศในการจัดซื้อเทคโนโลยีนำเข้า เพื่อนำงบประมาณนั้นมาพัฒนาทรัพยากร
มนุษยและทรัพยากรธรรมชาติอื่นในประเทศจะเปนประโยชนสำหรับการพัฒนาประเทศไทยมากขึ้น
พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยูหัวภูมิพลอดุลยเดช ในหลวงรัชกาลที่ 9 ทรงใหแนวทางการประยุกตใช้
ความรูทางวิทยาศาสตร เพื่อสรางเทคโนโลยีและนวัตกรรม สำหรับการพัฒนาประเทศไทย ไววา
“ก่อนจะมีความเชื่อใด ๆ จะตองศึกษาใหรูจริง
วิเคราะหดวยความมีสติ ปญญาจะไดอยูกับตัวเสมอ
มิฉะนั้นแลวเราจะมีแตปญหาโดยไมรูวาประโยชนจริง ๆ
ของบานเมืองอยูที่ไหน”
เมื่อพิจารณาถึงสาเหตุของปญหาในสังคมเกษตรกรรมที่เกิดการเปลี่ยนแปลงไปอยางรวดเร็ว
ความผิดปกติของฤดูกาล ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมที่มีความสัมพันธกับมนุษยเกิดความ
เสื่อมโทรมอยางมาก ปญหาเหลานี้เกิดมาจากความตองการพัฒนาประเทศไทยใหทัดเทียมกับประเทศ
ที่พัฒนาแลว โดยเนนความเจริญทางเศรษฐกิจมากจนเกินความจำเปน ไมยอนกลับมาพิจารณา
รากฐานของประเทศใหดีเสียก่อน ก่อนจะใช้เทคโนโลยีในการพัฒนาประเทศและนำทรัพยากร
ธรรมชาติมาใช้อยางฟุมเฟอย เกิดความเสื่อมโทรมและหมดไปอยางรวดเร็ว ดังนั้นหากเราทราบถึง
ปญหาที่แทจริงแลว จึงนำไปสูการคิดค้นวิธีที่ถูกตองในการแก้ไขปญหาอยางเหมาะสม การพัฒนา
ประเทศทางเศรษฐกิจจำเปนตองทำควบคู่ไปกับการรักษาทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมของ
ประเทศใหดำรงอยูในสภาพดีดังเดิมและยั่งยืน เพื่อรุนลูกหลานจะไดใช้ประโยชนตอไป การใช้องค์
ความรู ทางวิ ทยาศาสตร ต องใช้ ใ นทางสร างสรรค์ เ พื ่ อสร างเทคโนโลยี และนวั ตกรรมเพื ่ อรั กษา
397
สิ่งแวดลอมใหยั่งยืนและอำนวยความสะดวกใหกับการดำรงชีวิตของมนุษยอยางผาสุกและรูสึก
ปลอดภัย
398
เอกสารอางอิง
ชัชนันท นิวาสวงษ และ เฉลิม เรืองวิริยะชัย. (2555). การผลิตเซลลูโลสิกเอทานอลในประเทศไทย.
วารสารวิทยาศาสตร มข. 40(4): 1073-1088.
พจน อินทรนันท. (2559). ดินแบบไหนตนไมเติบโต. กรุงเทพฯ: คอรฟงก์ชั่น.
พันธทิพย กลอมเจ๊ก. (2565). บึงประดิษฐบำบัดน้ำเสีย: หลักพื้นฐานและกรณีศึกษา. พิษณุโลก:
สำนักพิมพมหาวิทยาลัยนเรศวร.
พิชญ ตั้งสมบัติวิจิตร และดาวจรัส เกตุโรจน. (2561). คุณภาพปุยมูลไสเดือนดินจากเถามันเทศเหลือ
ทิ้งตอการเจริญเติบโตของผักกวางตุง. วารสารวิชาการ มทร.สุวรรณภูมิ. 6 (2): 124-133.
พิชญ ตั้งสมบัติวิจิตร และอุทาน บูรณศักดิ์ศรี. (2562). ปุยหมักมูลไสเดือนดิน: เทคโนโลยีชีววิถียุค
ดิจิทัลเพื่อการอนุรักษดินและการจัดการขยะอินทรียในประเทศไทย. วารสารวิจัยราชภัฎพระนคร
สาขาวิทยาศาสตรและเทคโนโลยี. 14(2): 170-182.
พิชญ ตั้งสมบัติวิจิตร อุทาน บูรณศักดิ์ศรี และกิตติ บุญเลิศนิรันดร. (2564). ผลของปุยมูลไสเดือนดิน
รวมกับแหนแดงตอการเจริญเติบโตของผักสลัดกรีนโอค. วารสารวิจัยมหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราช
มงคลศรีวิชัย. 13 (2), 343-356.
เพ็ญโฉม แซ่ตั้ง และ กานต ทัศนภักดิ์. (2560). ปญหามลพิษอุตสาหกรรม 2558-2559. ปทุมธานี:
บริษัทสำนักพิมพสื่อตะวัน จำกัด.
สำนักความรวมมือดานทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมระหวางประเทศ สำนักงานปลัดกระทรวง
ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม. (2556). อนาคตที่เราตองการ (The future we want).
กรุงเทพฯ: บริษัทอมรินทรพริ้นติ้งแอนดพับลิซซิ่ง จำกัด (มหาชน)
สำนักคณะกรรมการวิจัยแหงชาติ. (2544). พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยูหัวกับสภาวิจัยแหงชาติ ,
กรุงเทพฯ: บริษัทอมรินทรพริ้นติ้งแอนดพับลิซซิ่ง จำกัด (มหาชน)
เสรี มหาวิชัด และ เฉลิม เรืองวิริยะชัย. (2555). การผลิตลิกโนเซลลูโลสิกเอทานอลจากสารละลายที่
ได จ ากการย อ ยลำต น มั น สำปะหลั ง ด ว ยวิ ธ ี ก าร หมั ก แบบกะด ว ยยี ส ต Saccharomyces
cerevisiae TISTR 5048. วารสารอิเล็กทรอนิกส Veridian มหาวิทยาลัยศิลปากร. 5(3): 429-
455.
วิสันต ทาวสูงเนิน. (2558). ปรับปรุงโครงสรางดินอยางยั่งยืนตามแนวโครงการพระราชดำริ. นนทบุรี:
บุตร-บอส บุคเซ็นเตอร.
399
เอกสารอางอิงอิเล็กทรอนิกส
กรมควบคุมมลพิษ กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม. (2560). คู่มือระบบบำบัดน้ำเสีย
ชุมชน [ออนไลน]. แหลงที่มา: https://www.pcd.go.th/wp-content/uploads/2020/05/
pcdnew-2020-05-19_06-15-42_368435.pdf วันที่สืบค้น 10 มีนาคม 2566
ก ร ม ฝ น ห ล ว ง แ ล ะ ก า ร บ ิ น เ ก ษ ต ร . (2560). ต ำ ร า ฝ น ห ล ว ง [อ อ น ไ ล น ]. แ ห ล ง ท ี ่ ม า :
http://rainmaking.royalrain.go.th/Story/Textbook. วันที่สบื ค้น 5 เมษายน 2566
ฉันทนา ภาคบงกช. (2539). พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยูหัวกับสิ่งแวดลอม [ออนไลน]. แหลงที่มา:
http://bsris.swu.ac.th/journal/31139/file/1.pdf วันที่สืบค้น 23 กันยายน 2564
มูลนิธิมั่นพัฒนา. (2566). กังหันน้ำชัยพัฒนา [ออนไลน]. แหลงที่มา: http://www.tsdf.nida.ac.th/
th/royally-initiated-projects/10774-กังหันน้ำชัยพัฒนา-พศ-2531/ วันที่สืบค้น 10 มีนาคม
2566
นุศวดี พจนานุกิจ. (2561). กังหันน้ำชัยพัฒนา สูการแก้ปญหามลพิษทางน้ำ กรณีศึกษาเพื่อสงเสริม
การคิดวิเคราะหของผูเรียนดวยกระบวนการออกแบบเชิงวิศวกรรม [ออนไลน]. แหลงที่มา:
http://designtechnology.ipst.ac.th/wp-content/uploads/sites/83/2018/10/Mag-
212.pdf วันที่สืบค้น 23 กันยายน 2564
สมฤทัย ชรรณษานนท. (2549). ฝนหลวงพระราชทาน [ออนไลน]. แหลงที่มา: https://www2.
mtec.or.th/ th/e-magazine/admin/upload/227_25-30-edit.pdf วันที่สืบค้น 23 กันยายน
2564
สำนั ก พิ ม พ ส ถาพรบุ ค ส . (2564). โครงการแกล ง ดิ น [ออนไลน ]. แหล ง ที ่ ม า: https://online.
pubhtml5.com/ohxq/jzxy/#p=1 วันที่สืบค้น 10 มีนาคม 2566
SugarAsia magazine. (2563). แพลตฟอรมชีวภาพแบบใหม แปลงเสนใยข้าวโพดเปนเอทานอล
[ออนไลน]. แหลงที่มา: https://sugar-asia.com/แพลตฟอรมชีวภาพแบบใหม/ วันที่สืบค้น 11
มีนาคม 2566
SugarAsia magazine. (2564). ไทยกั บการผลิตเอทานอลจากเซลลูโลสภายในป 80 [ออนไลน].
แหลงที่มา: https://sugar-asia.com/ไทย-กับการผลิตเอทานอลจา/ วันที่สืบค้น 11 มีนาคม
2566
401
บรรณานุกรม
กรมควบคุมมลพิษ กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม. (2559). คู่มือประชาชนการคัดแยก
ขยะมูลฝอยอยางถูกวิธีและเพิ่มมูลค่า. พิมพครั้งที่ 8 กรุงเทพฯ: บริษัท ฮีซ์ จำกัด.
กรมควบคุมมลพิษ กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม. (2560). ยุทธศาสตรการจัดการ
มลพิ ษ 20 ป และแผนการจั ด การมลพิ ษ พ.ศ. 2560-2564 [ออนไลน ]. แหล ง ที ่ ม า:
https://www.pcd.go.th/wp-content/uploads/2020/04/pcdnew-2020-04-23_03-41-
12_505896.pdf วันที่สืบค้น 3 เมษายน 2563.
กรมควบคุมมลพิษ กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม. (2560). คู่มือระบบบำบัดน้ำเสีย
ชุมชน [ออนไลน]. แหลงที่มา: https://www.pcd.go.th/wp-content/uploads/2020/05/
pcdnew-2020-05-19_06-15-42_368435.pdf วันที่สืบค้น 10 มีนาคม 2566
กรมควบคุมมลพิษ กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม. (2562). มาตราการการจัดการ
ปญหามลพิษทางเสียงจากสนามบินสาธารณะ [online] แหลงที่มา: https://www.pcd.go.th/
airandsound/คู่มือมาตราการการจัดกา วันที่สืบค้น 23 เมษายน 2566.
กรมควบคุมมลพิษ กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม. (2563). กฎหมายและมาตรฐาน
[online]. แหลงที่มา: https://www.pcd.go.th/laws/ วันที่สืบค้น 30 ธันวาคม 2564
กรมควบคุมมลพิษ กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม. (2565). คพ. เผยป 2564 ขยะมูล
ฝอยลดลง ขยะติดเชื้อและขยะอันตรายเพิ่มขึ้น แนะจัดการอยางถูกวิธี [ออนไลน]. แหลงที่มา:
https://www.pcd.go.th/pcd_news/20802/ วันที่สืบค้น 10 กุมภาพันธ 2565.
กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝง. (2566). ขยะพลาสติกในทะเลไทยใครวาเรื่องเล็ก [ออนไลน].
แหล ง ที ่ ม า: http://tcc.dmcr.go.th/thaicoastalcleanup/publicRelations/content/38
วันที่สืบค้น 5 เมษายน 2566.
กรมทรัพยากรธรณี. (2559). แร [online] แหลงที่มา: https://www.dmr.go.th/แร/ความรูทั่วไป
เกี่ยวกับทรัพยากรแร/ วันที่สืบค้น 3 เมษายน 2563.
ก ร ม ฝ น ห ล ว ง แ ล ะ ก า ร บ ิ น เ ก ษ ต ร . (2560). ต ำ ร า ฝ น ห ล ว ง [อ อ น ไ ล น ]. แ ห ล ง ท ี ่ ม า :
http://rainmaking.royalrain.go.th/Story/Textbook. วันที่สืบค้น 5 เมษายน 2566
403
ดวงฤทัย เขมะไชเวช, ชนกชนม แสงจันทร, พลพัฒน รวมเจริญ และ สุชีวรรณ ยอยรูรอบ. (2565).
การยอยสลายทางชีวภาพของแผนพลาสติกชีวภาพจากแปงมันสำปะหลังและแปงสาคู. วารสาร
หนวยวิจัยวิทยาศาสตร เทคโนโลยี และสิ่งแวดลอมเพื่อการเรียนรู. 13 (1): 60-70.
ทรงธรรม สุขสวาง. (2558). ความขัดแยงของคนกับช้างปาในประเทศไทย. วารสารธรรมชาติและ
สิ่งแวดลอม 4(2): 4-13.
ทรงศิริ วิชิรานนท, สุทธิพร บุญสง, สุวิมล จุลวานิช, อนุรีย แก้วแววนอย และโรจนรวี พจนพัฒพล.
(2551). การพัฒนาคุณภาพชีวิตและสังคม. กรุงเทพฯ: บริษัท ทริปเพิ้ล เอ็ดดูเคชั่น จำกัด
ทิพยวัลย เรืองขจร. (2554). วิทยาศาสตรเพื่อคุณภาพชีวิต. คณะวิทยาศาสตรและเทคโนโลยี
มหาวิทยาลัยราชภัฏสงขลา.
ทิพยอนงค์ จินตวิจิต. (2563). จากความตายของมาเรียมสูการเลิกใช้พลาสติกในประเทศไทย. วารสาร
นิเทศศาสตรธุรกิจบัณฑิตย. 14 (2): 241-269.
ธนิก เลิศชาญฤทธ. (2548). วิวัฒนาการของมนุษย. เอกสารคำสอน รายวิชา 300 214 Human
Evolution. มหาวิทยาลัยศิลปากร.
ธเนศ ศรี ส ถิ ต . (2549). เทคโนโลยี ส ะอาดและการนำไปใช้ เ พื ่ อ ลดต น ทุ น การผลิ ต . กรุ ง เทพฯ:
สำนักพิมพแหงจุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย.
นงลั ก ษณ สุ ว รรณพิ น ิ จ และ ปรี ช า สุ ว รรณพิ น ิ จ . (2557). จุ ล ชี ว วิ ท ยาทั ่ ว ไป. พิ ม พ ค รั ้ ง ที ่ 10.
กรุงเทพฯ : สำนักพิมพแหงจุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย
นพนั น ต เมื อ งเหนื อ (2564). พลั ง งานลม [ออนไลน ]. แหล ง ที ่ ม า: https://eit.bsru.ac.th/wp-
content/uploads/2021/09/ผศ.ดร.-นพนันต-เมืองเหนือ-พลังงานลม.pdf วันที่สืบค้น 29
เมษายน 2566.
นันทรพัช ไชยอัครพงศ. (2563). การลักลอบค้าสัตวปาที่เกิดขึ้นในไทย: ปญหาการบังคับใช้กฏหมาย
และข้อทาทาย. วารสารกระบวนการยุติธรรม. 13(3): 21-36.
นิกร จันภิลม ศตพล กัลยา ภาสกร เรืองรอง และ รุจโรจน แก้วอุไร. (2562). เทคโนโลยีการศึกษาใน
ยุค Thailand 4.0. วารสารปญญาภิวัฒน. 11(1): 304-314.
นิพนธ ทรายเพชร. (2565). การทองเที่ยวอวกาศ [online]. แหลงที่มา https://www.scimath.org/
article-earthscience/item/12597-2022-07-25-08-20-30 วันที่สืบค้น 5 มีนาคม 2566
408
สำนักงานนโยบายและแผนทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและ
สิ ่ ง แวดล อ ม. (2553). ความรู เ บื ้ อ งต น เกี ่ ย วกั บ พิ ธ ี ส ารเกี ย วโต [online] แหล ง ที ่ ม า:
https://www.law.cmu.ac.th/law2011/ journal/e1506546359.pdf วันที่สืบค้น 3 เมษายน
2563.
สำนักงานนโยบายและแผนทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและ
สิ่งแวดลอม. (2557). ความรูเบื้องตนเกี่ยวกับการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศและมรดกโลก.
กรุงเทพฯ: บริษัท โมโนกราฟ สตูดิโอ จำกัด.
สำนักงานนโยบายและแผนทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและ
สิ่งแวดลอม. (2563). แผนที่นำทางการลดก๊าซเรือนกระจกของประเทศ ป พ.ศ. 2564-2573
[online] แหลงที่มา: http://www.oic.go.th/FILEWEB/CABINFOCENTER38/DRAWER027/
GENERAL/DATA0000/ 00000853.PDF วันที่สืบค้น 3 เมษายน 2563.
สำนั ก พิ ม พ ส ถาพรบุ ค ส . (2564). โครงการแกล ง ดิ น [ออนไลน ]. แหล ง ที ่ ม า: https://online.
pubhtml5.com/ohxq/jzxy/#p=1 วันที่สืบค้น 10 มีนาคม 2566
414
ดัชนี
เฉลยแบบฝกหัดทายบทที่ 1
1. สิ่งแวดลอมมีความสำคัญตอการดำรงชีวิตของมนุษยอยางไร จงบอกมา 2 ข้อพรอมอธิบาย
1. เปนปจจัย 4 เช่น
อาหาร จากพืช สัตว เห็ดหรือจุลินทรียที่มีประโยชนตอรางกาย
เครื่องนุงหม จากพืช สัตว หรือสิ่งสังเคราะหเลียนแบบธรรมชาติ
ยารักษาโรค จากจุลินทรีย พืชสมุนไพร การทดลองในสัตวทดลอง หรือสารเคมีสังเคราะห
จากองค์ความรูของมนุษย
ที่อยูอาศัย จากตนไม หรือวัสดุที่ทำขึ้นจากองค์ความรูของมนุษย
2. มีอิทธิพลตอการตั้งถิ่นฐาน หรือที่ทำมาหากิน พื้นที่ใดมีสิ่งแวดลอมที่อุดมสมบูรณ เช่น
จำนวนคนไมแออัด ไมมีโจรชุกชุม มีการคมนาคมขนสงสะดวกสบาย มีอาชีพใหเลือกทำหลากหลาย
สงเสริมการมีคุณภาพชีวิตที่ดี มนุษยจะเลือกอาศัยอยูในบริเวณที่ราบลุมที่มีแหลงน้ำอุดมสมบูรณ มี
ลักษณะอากาศไมรุนแรง อุณหภูมิปานกลาง ปริมาณน้ำฝนพอเหมาะ พบวาบริเวณที่มีลักษณะทาง
ธรรมชาติไมเหมาะสม จะมีประชากรอาศัยอยูนอยมาก
สิ่งแวดลอมตามธรรมชาติ สิ่งแวดลอมที่มนุษยสรางขึ้น
มีโรงเก็บรถทีเ่ ก็บไดทั้งรถยนตและ
รถจักรยานยนต
3. สิ่งแวดลอมที่มนุษยสรางขึ้นทางสังคมที่เปนนามธรรมในสังคมไทยมีอะไรบาง จงยกตัวอยางมา 5
อยาง
ลอยกระทง ทำบุญตักบาตรและสรงน้ำพระในวันสงกรานต การโกนผมไฟ การนับถือศาสนา
การแตงกายชุดนักศึกษา เปนตน
4. จงยกตัวอยางระบบนิเวศที่มนุษยสรางขึ้นในจังหวัดที่นักศึกษาอาศัยอยู พรอมทั้งระบุโครงสราง
องค์ประกอบของระบบนิเวศนั้น แยกเปนองค์ประกอบที่เปนสิ่งไมมีชีวิตและองค์ประกอบที่เปน
สิ่งมีชีวิต
ตัวอยางเช่น สวนสาธารณะ มีโครงสรางองค์ประกอบของระบบนิเวศดังนี้ คือ องค์ประกอบที่
ไมมีชีวิต คือ อากาศ ก๊าซออกซิเจน ก๊าซคารบอนไดออกไซด และก๊าซชนิดอื่น แสงแดด อุณหภูมิ แร
ธาตุ ดิน ความชื้น แหลงน้ำ เสาไฟ หลอดไฟ ปายบอกทาง เสนทางเดิน และเสนทางรถ เครื่องเลน
-3-
5. ใหนักศึกษาทำการเปรียบเทียบโครงสรางและลักษณะของระบบนิเวศตามธรรมชาติกับระบบนิเวศ
เมืองที่มนุษยสรางขึ้น
ลักษณะปรากฏ ระบบนิเวศตามธรรมชาติ ระบบนิเวศเมืองที่มนุษยสรางขึ้น
เฉลยแบบฝกหัดทายบทที่ 2
1. ความสำคัญขององค์ความรูทางวิทยาศาสตรและเทคโนโลยีเพื่อสรางความยั่งยืนทางเศรษฐกิจ
สังคมและสิ่งแวดลอมอยางไรบาง
1. ยกระดับความสามารถในการเพิ่มประสิทธิภาพและผลิตภาพ เริ่มจากการจัดการวัตถุดิบ
กระบวนการผลิต การพัฒนาเทคโนโลยีสารสนเทศในการควบคุมตลอดสายการผลิตและบริการ
2. การสรางมูลค่าเพิ่มใหแก่สินค้าและบริการ เทคโนโลยีที่นำมาใช้จะช่วยยกระดับผลิตภัณฑ
ที่มีคุณภาพ มาตรฐาน และความปลอดภัยตามมาตรฐานสากล รวมทั้งการบริหารจัดการของเหลือทิ้ง
ของเสียจากกระบวนการ เพื่อรองรับเศรษฐกิจสีเขียว
3. การใช้พื้นที่การเกษตรอยางคุ้มค่า เพิ่มคุณภาพและผลผลิตทางการเกษตรอยางเหมาะสม
และยั่งยืน ตามหลักเศรษฐกิจพอเพียง รวมทั้งนวัตกรรมการสรางชุดตรวจสอบรวดเร็ว เช่น การตรวจ
เชื้อไวรัสและแบคทีเรียในกุ้ง การตรวจสอบดีเอ็นเอของพืชเพื่อการปรับปรุงพันธุ เปนตน
4. ยกระดับและพัฒนาเทคโนโลยีการออกแบบและผลิตภัณฑชิ้นสวนรถ เทคโนโลยีเชื้อเพลิง
พลั ง งานสะอาด และภาคอุ ต สาหกรรม อุ ต สาหกรรมพลาสติ ก ชี ว ภาพ รวมทั ้ ง อุ ต สาหกรรม
คอมพิวเตอรและระบบเทคโนโลยีสารสนเทศ
3. จงวิเคราะหประเภทของเทคโนโลยี ดังตอไปนี้
สิ่งอำนวยความสะดวกของมนุษย ประเภทของเทคโนโลยี
2. ตูเย็น เทคโนโลยีพื้นฐานทางวิทยาศาสตรทางกายภาพ
และชีวภาพ
3. แหนมฉายรังสี เทคโนโลยีอาหารและการแปรรูป
4. วัคซีนปองกันโควิด-19 เทคโนโลยีชีวภาพทางการแพทย
5. ท า นมี ค วามคิ ด เห็ น อย า งไรต อ ผลกระทบของเทคโนโลยี อ ิ เ ล็ ก ทรอนิ ก ส คอมพิ ว เตอร และ
สารสนเทศตอเด็กช่วงอายุ 3-12 ขวบ
ผลกระทบดานบวก เทคโนโลยีอิเล็กทรอนิกส คอมพิวเตอร และสารสนเทศเข้ามาช่วย
สงเสริมดานการศึกษาในการผลิตสื่อการเรียนการสอนที่นาสนใจใหกับเด็กมากขึ้น มีเสียง ภาพ และ
เอฟเฟกตตาง ๆ ประกอบเพื่อดึงดูดความสนใจของผูเรียน ความรูทางวิทยาศาสตรที่ทันสมัยและ
เข้าถึงการทดลอง ปฏิบัติการตาง ๆ ไดมากขึ้น ผูสอนเชื่อวาจะช่วยสรางจินตนาการที่สรางสรรค์ของ
เด็ก เพื่อผลิตกำลังคนที่สรางเทคโนโลยีและนวัตกรรมที่ยั่งยืนสำหรับพัฒนาประเทศ เพื่อลดเทคโนโลยี
นำเข้าจากตางประเทศ เช่น สื่อการสอนออนไลน เปนตน
-7-
เฉลยแบบฝกหัดทายบทที่ 3
1. การเรียนรูเกี่ยวกับวิวัฒนาการของมนุษย สิ่งมีชีวิตตาง ๆ บนโลก มีความสำคัญอยางไรตอมนุษย
1. เปนองค์ความรูสำหรับศาสตรทางดานวิทยาศาสตรชีวภาพทุกสาขา ทั้งการศึกษามนุษย
พืช สัตว และจุลินทรีย
2. เปนองค์ความรูที่สนับสนุนการศึกษาวิจัยศาสตรทางดานพันธุศาสตรและอณูโมเลกุล เพื่อ
สรางสิ่งมีชีวิตที่เปนประโยชนตอมนุษยบนพื้นฐานของการมีจรรยาบรรณนักวิจัย
3. ทำให มนุ ษย ทราบข้ อมู ลความเป นมาของตนเองและสิ ่ งมี ชี วิ ตอื ่ น ๆ เข้ าใจถึ งความ
เหมือนกัน และความตางกันของสิ่งมีชีวิตแตละชนิด รวมทั้งความสัมพันธเชิงดีเอ็นเอของสิ่งมีชีวิต
4. ทำใหมนุษยเรียนรูและเข้าใจการเปลี่ยนแปลงของพันธุกรรม ลักษณะการแสดงออก และ
สิ่งแวดลอมมีความสัมพันธเกี่ยวข้องกัน
5. มนุษยสามารถใช้สิ่งมีชีวิตที่มีดีเอ็นเอใกลเคียงกับตนเองมาใช้ประโยชนในการศึกษาวิจัย
ทางการแพทย การผลิตยารักษาโรค แนวทางการรักษาโรคอุบัติใหมที่เกิดขึ้น การผลิตวัคซีนปองกัน
ไวรัสและสารก่อภูมิแพ
2. จงเปรียบเทียบการใช้ชีวิตของมนุษยและความสัมพันธกับสิ่งแวดลอมในแตละยุค
ลักษณะปรากฏ ยุคมนุษยอยูรวมกับ ยุคมนุษยตอตาน ยุคที่มนุษยสรางปญหา
ธรรมชาติและ ธรรมชาติและ มลพิษใหกับธรรมชาติ
สิ่งแวดลอม สิ่งแวดลอม และสิ่งแวดลอม
การพัฒนาประเทศใน
ดานตาง ๆ ที่ทันสมัย
และจะสงผลใหเมืองที่อยูตามชายฝงทะเลหลายแหงตองจมอยูใตน้ำ ซึ่งกรุงเทพมหานครเปน 1 ใน 6
เมืองของโลกที่อยูในภาวะเสี่ยงนั้นดวย โดยมีการคาดการณวาภายในป 2030 พื้นที่ 40% ของเมือง
กรุงเทพฯ จะถูกน้ำทวมเสียหาย ทั้งจากฝนที่ตกหนัก และน้ำหนักของตึกระฟาที่ยิ่งสงผลใหเมือง
กรุงเทพฯ ตองจมลงในอัตรา 0.8 นิ้วตอปดวย
7. กระแสน้ำมหาสมุทรแปรปรวน ในมหาสมุทรมีการไหลเวียนของกระแสน้ำเชื่อมโยงกันทั่ว
โลกเปนวงจรใหญที่เรียกวา สายพานมหาสมุทรโลก (Great ocean conveyor belt) ภาวะโลกรอน
อาจสงผลกระทบใหสายพานนี้เคลื่อนที่ช้าลงหรืออาจหยุดไป ซึ่งจะสงผลกระทบใหญหลวงมากทั้งตอ
ชีวิตบนบกและสัตวในทะเล
8. ทะเลเปนกรด เมื่ออุณหภูมิของโลกสูงขึ้น มหาสมุทรจะละลายก๊าซคารบอนไดออกไซดได
มากขึ้น ทำใหน้ำทะเลมีสภาพความเปนกรดสูงขึ้น ซึ่งจะสงผลตอสิ่งมีชีวิตในทะเล และสงผลกระทบ
ตอเนื่องกันเปนลูกโซ่ในระบบนิเวศของทองทะเล
9. พืชและสัตวสูญพันธุ ซึ่งสภาพอากาศที่เปลี่ยนแปลงมีผลตอวัฏจักรและวงจรชีวิตของสัตว
และพืชตาง ๆ ทั้งบนบกและในทะเล ทำใหความหลากหลายทางชีวภาพบนโลกเรานี้ลดลง
10. โรคอุบัติใหมและโรคเดิมอุบัติซ้ำ สิ่งมีชีวิตเล็ก ๆ เช่น ยุง แมลง ไวรัส และเชื้อโรคตาง ๆ
ทำใหวงจรชีวิตของมันสั้นลงแตแพรขยายพันธุเร็วขึ้น และอาจปรับตัววิวัฒนาการไดเร็วขึ้นดวย ซึ่ง
คาดวาการระบาดของโรครายจะแพรกระจายสูภูมิภาคอื่นของโลกไดง่ายขึ้น เช่น เชื้อไวรัสโควิด-19
เปนตน
5.
เฉลยแบบฝกหัดทายบทที่ 4
1. ทรัพยากรธรรมชาติมีความสำคัญตอมนุษยอยางไร จงอธิบายพรอมยกตัวอยางประกอบ
ทรัพยากรธรรมชาติมีความสำคัญในการเปนปจจัย 4 สำหรับการดำรงชีวิตของมนุษย เปน
องค์ประกอบของสิ่งแวดลอมในระบบนิเวศ หากมนุษยรูวิธีที่ถูกตองในการนำเอาทรัพยากรธรรมชาติ
มาใช้ยอมช่วยใหเกิดความเปนอยูที่ดีแก่ตนเอง ครอบครัว ชุมชน สรางความเจริญใหกับประเทศ
ทรัพยากรธรรมชาติสามารถสรางเครื่องอุปโภคบริโภค มนุษยนำทรัพยากรมาใช้สรางภาคเกษตรกรรม
อุตสาหกรรม คมนาคมขนสง การสื่อสาร เขื่อน/ฝาย การชลประทาน สิ่งทอเครื่องนุงหม ยารักษาโรค
และเครื่องมือทางการแพทย ที่อยูอาศัย อาคารบานเรือน ที่พักผอนหยอนใจ เปนปจจัยสำคัญในการ
พัฒนาความก้าวหนาทางวิทยาศาสตรและเทคโนโลยี การสรางงานวิจัย การพัฒนาเศรษฐกิจและ
สังคมของประเทศ
จงวิเคราะหทรัพยากรธรรมชาติแตละประเภท ดังตอไปนี้
ปจจัย ทรัพยากรธรรมชาติที่ ทรัพยากรธรรมชาติที่ ทรัพยากรธรรมชาติที่ใช้
ใช้แลวไมหมดสิ้น ใช้แลวหมดไป แลวสามารถสราง
ทดแทนได
ตัวอยางทรัพยากร อากาศ น้ำ ดิน น้ำมันปโตรเลียม ก๊าซ ปาไม สัตวปา พืชพรรณ
แสงอาทิตย ธรรมชาติ ถานหิน สัตวน้ำ ทุงหญา
ลิกไนต แรธาตุ
ความสำคัญตอการ ทรัพยากรที่จำเปน ทรัพยากรที่เกินความ ทรัพยากรที่จำเปน
ดำรงชีวิตของ จำเปน
มนุษย เปน
ทรัพยากรที่จำเปน
- 16 -
หรือ ทรัพยากรเกิน
ความจำเปน
คุณภาพของ ขาดการดูแล ทรัพยากรชนิดนี้ไม ขาดการดูแลบำรุงรักษา
ทรัพยากร บำรุงรักษาจะทำให สามารถทดแทนไดใน จะทำใหทรัพยากรชนิดนี้
ทรัพยากรชนิดนี้เสื่อม ระยะเวลาอันสั้น ถูกทำลาย นำมาใช้
โทรม นำมาใช้ ประโยชนไดนอยลง
ประโยชนไดนอยลง
ผลกระทบตอการ มีผลกระทบตอการ ไมมีผลกระทบตอการ มีผลกระทบตอการ
ดำรงชีวิตของ ดำรงชีวิตของมนุษย ดำรงชีวิตของมนุษย ดำรงชีวิตของมนุษย
มนุษย หากเกิด แตอาจจะใช้ชีวิต
เหตุการณ ลำบาก ไม
ทรัพยากรขาด สะดวกสบาย
แคลนไมเพียงพอ
ตอความตองการ
ความสามารถใน สามารถฟนฟูใหมี ไมสามารถฟนฟูใหมี สามารถฟนฟูใหมี
การฟนฟูขึ้นมาใหม คุณภาพดีใหมอีกครั้ง คุณภาพดีขึ้นมาใหมได คุณภาพดีใหมอีกครั้งได
ได แตบางสวนที่ฟนฟูไมได
อาจหายไปจากระบบ
นิเวศ
3. เมื่อทานไปเที่ยวอุทยานแหงชาติแหงหนึ่งดวยการขับรถยนตตั้งแตเช้า พอไปถึงอุทยานแหงชาติพบ
พระอาทิตยขึ้นสองแสงสวาง ทางเข้าพบทอนไมขนาดใหญมีการแกะสลักชื่ออุทยานแหงชาติแหงนั้นไว
เมื่อขับไปบนถนน 2 ข้างทางจะพบแนวตนไมทั้งขนาดใหญ ตนไมขนาดกลาง ไมพุมขนาดเล็กและ
ตนหญามากมายเขียวขจี อยูบนพื้นดิน มีเสียงนกรอง เสียงน้ำไหล มีก้อนเมฆสีขาวเปนปุยนุนลอยอยู
บนทองฟาสวยงาม อากาศเย็นสบาย เมื่อขับไประยะทางหนึ่ง ทานตองหยุดรถ เพราะมีฝูงช้างโครง
ใหญกำลังเดินข้ามฝงเข้าไปในปา เมื่อทานขับรถตอไปจะพบลิงหลายตัว พบสัตวปาอีกหลากหลาย
ชนิด พอถึงเวลาค่ำพระอาทิตยตก ทานเข้าพักในพื้นที่ที่อุทยานแหงชาติอนุญาต ทานกางเตนทนอน
- 17 -
4. จงยกตัวอยางการใช้ประโยชนจากทรัพยากรแรธาตุกัมมันตรังสี
1. ดานการแพทย ใช้เพื่อการฉายเอกซเรยอวัยวะภายในรางกาย เช่น ปอด ฟน กระดูก เปน
ตน ใช้เพื่อตรวจการทำงานของอวัยวะตำแหนงเฉพาะ เช่น ไอโอดีน-131 ตรวจการทำงานของตอม
ไทรอยด เปนตน ใช้เพื่อบำบัดรักษาโรค เช่น การรักษาโรคมะเร็งดวย ฟอสฟอรัส-32 โคบอลต-60
แทนทาลัม-182 เปนตน รวมทั้งใช้เพื่อฆ่าเชื้อจุลินทรียที่ปนเปอนในผลิตภัณฑทางการแพทย เปนการ
ทำปลอดเชื้อ ก่อนนำผลิตภัณฑทางการแพทยไปใช้รักษาผูปวย หรือกำจัดออกสูสิ่งแวดลอม
2. ดานการเกษตรและอาหาร ใช้เพื่อปรับปรุงพันธุพืชเศรษฐกิจ ไมดอกไมประดับ ใหมี
คุณสมบัติที่ดีกวาพันธุเดิม เช่น การฉายรังสีแกมมาเพื่อปรับปรุงพันธุฝายสีใหตานทานตอแมลง
ศัตรูพืช และเพิ่มคุณภาพเสนใยฝายใหดีขึ้นกวาเดิม เพื่อใช้ผลิตสิ่งทอในอุตสาหกรรมผาและสิ่งทอการ
ฉายรังสีแกมมาแบบเฉียบพลันและแบบโครนิกเพื่อปรับปรุงพันธุดาหลาไมดอกไมประดับเศรษฐกิจ
รวมกับการเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อ เปนการคัดเลือกสายพันธุที่มีคุณภาพดีในทางการค้าและเปนที่ตองการ
ของตลาดไมดอกไมประดับ เปนตน ใช้เพื่อฆ่าเชื้อจุลินทรียในอาหารหมักจากภูมิปญญาทองถิ่นของ
- 18 -
5. ประโยชนของแนวปะการังมีอะไรบาง จงอธิบาย
1. แนวปะการังบริเวณชายฝงและแนวปะการังแบบกำแพงจะทำหนาที่ปองกันชายฝงจาก
การกัดเซาะของคลื่น กระแสน้ำโดยตรง ถาไมมีแนวปะการังนี้ชายฝงทะเลจะถูกคลื่นลมทะเลทำลาย
อยางรุนแรง ก่อใหเกิดความเสียหายตอชายฝง และระบบนิเวศ
2. แนวปะการังเปนตัวสรางทรายใหกับชายหาด โดยเกิดจากการสึกกรอนของโครงสราง
หินปูนจากคลื่นลมและสัตวบางชนิด3. แนวปะการังเปนแหลงอาหารมนุษย เพราะมีสัตวที่อยูในแนว
- 19 -
เฉลยแบบฝกหัดทายบทที่ 5
1. มลสารที่ก่อใหเกิดมลพิษสิ่งแวดลอมมีลักษณะอยางไร จงอธิบาย
1. มีผลกระทบทางชีววิทยาอยางมีนัยสําคัญที่ความเข้มข้นต่ำ
2. มีการกระจายตัวสม่ำเสมอตลอดเวลาในอากาศ หรือละลายในน้ำได มีแนวโนมที่จะสะสม
อยู ในเนื้อเยื่อของสิ่งมีชีวิต หรือสวนใหญละลายไดดีในไขมัน
3. มีคุณสมบัติคงตัวในสิ่งแวดลอม
4. สามารถแตกตัวหรือรวมกับสารอื่นไดดี ทําใหเกิดสารที่มีพิษ มีคุณสมบัติคงตัว และ
สามารถเข้าสูรางกาย หรืออาจสะสมอยูในเนื้อเยื่อของสิ่งมีชีวิตได
5. มีผลกระทบตอสิ่งมีชีวิตตาง ๆ อยางกวางขวาง ทั้งมนุษย พืช สัตว และสมดุลของระบบ
นิเวศโลก
6. เปนผลจากการผลิตเปนจํานวนมากขององค์ประกอบที่สําคัญของสังคม ผลเสียที่เกิดขึ้น
กับสิ่งแวดลอมถูกละเลยจากการประเมินค่าในแง่ของตนทุนและผลประโยชนทางเศรษฐกิจ
2. ปญหาน้ำเนาเสียเกิดจากสาเหตุใดบาง จงอธิบาย
1. จุลินทรียที่ปนเปอนในน้ำ เช่น แบคทีเรีย ไวรัส โปรโตซัว ยีสต ซึ่งมีโอกาสเปนจุลินทรีย
สาเหตุโรคในมนุษย คน และพืช ในบางกรณี นักวิจัยสามารถใช้จุลินทรียเหลานี้เปนดัชนีวิเคราะห
คุณภาพน้ำในแหลงน้ำตาง ๆ เช่น แมน้ำ เปนตน
สำหรับแบคทีเรีย ซึ่งถูกจัดกลุมสิ่งมีชีวิตในโลกใบนี้วาเปนจุลินทรีย และพบมากที่สุดในน้ำ
เมื่อเทียบกับจุลินทรียชนิดอื่น ๆ โดยแบคทีเรียสามารถยอยสลายสารอินทรียที่มาจากกิจกรรมของ
มนุษยแลวปลอยลงสูแหลงน้ำ ทำใหน้ำเกิดการเปลี่ยนแปลงทางชีวเคมี สามารถแบงแบคทีเรียได 2
ประเภท คือ
1.1. แบคทีเรียที่ตองใช้ออกซิเจนในการดำรงชีวิต เรียกวา aerobic bacteria แบคทีเรีย
กลุ ม นี ้ จะย อ ยสลายสารอิ น ทรี ย เป น กลุ ม แบคที เ รี ย ที ่ ส ามารถบำบั ด น้ ำ เสี ย ได ด ว ย วิ ธี
แอกทิเวเต็ดสลัดจ์ (activated sludge process) นิยมใช้ในโรงงานอุตสาหกรรม
1.2. แบคทีเรียที่ไมตองการออกซิเจนในการดำรงชีวิต เรียกวา anaerobic bacteria
แบคที เ รี ย กลุ ม นี้ จะย อ ยสลายสารอิ น ทรี ย แล ว ได ก ๊ า ซมี เ ทน คาร บ อนไดออกไซด ไฮโดรเจน
แอมโมเนีย ไฮโดรเจนซัลไฟด เปนก๊าซที่มีกลิ่นฉุน ติดไฟง่าย
- 21 -
เฉลยแบบฝกหัดทายบทที่ 6
1. คุณภาพชีวิตที่ดีมีองค์ประกอบดานใดบาง จงอธิบาย
1. รางกายดี คือ มีสุขภาพพลานามัยสมบูรณแข็งแรง ไมขาดสารอาหาร ทางอาหารครบ 5
หมู โดยทานโปรตีนเปนหลัก เพื่อช่วยซ่อมแซมสวนที่สึกหรอ ไมมีโรคภัยไข้เจ็บ ไมมีความพิการใด ๆ
สามารถดำเนินชีวิตไดตามปกติ ทำงานไดเต็มศักยภาพ ไมเหนื่อยลาง่าย มีการสงเสริมการเจริญเติบโต
ของเด็กอยางสมวัย การดูแลตนเองอยางเหมาะสมในแตละช่วงวัย
2. จิตใจดี คือ มีสภาวะทางจิตใจที่เข้มแข็ง มั่นคง ไมหวั่นไหวกับสิ่งเราทางลบที่เข้ามากระทบ
มีสติอยูกับสถานการณปจจุบัน ไมยอนนึกแตเรื่องอดีต
3. อารมณดี คือ เปนสิ่งที่สืบเนื่องจากจากจิตใจดี ทำใหเปนคนคิดในแง่บวก ไมเครียดกับ
ปญหาที่เข้ามากระทบในชีวิต มีอารมณเบิกบานแจ่มใส จะมีสมองที่ปลอดโปรง แก้ไขปญหาที่เกิดขึ้น
ไปไดดวยเหตุและผล
4. สติปญญาดี คือ เปนผูใฝรู มีสัมมาคารวะ นอบนอม รูจักเข้าหานักปราชญหรือผูที่เปน
พหูสูต เพื่อขอรับคำแนะนำ สามารถใช้ปญญาและความรูที่มีแก้ไขปญหาที่เกิดขึ้นไปไดดวยเหตุและ
ผล เช่น การตูนจากประเทศญี่ปุน เรื่องเณรนอยเจ้าปญญา ชื่อ อิคคิวซัง
5. สิ่งแวดลอมดี คือ การมีปจจัย 4 อาหาร เครื่องนุงหม ที่อยูอาศัย และยารักษาโรค พรอม
สมบูรณ ไมมีสิ่งใดขาดแคลน ประเทศสามารถแก้ไขปญหาที่เกิดจากการขาดแคลนปจจัย 4 ไดอยาง
รวดเร็ว การไดรับการศึกษา การปลูกฝงจิตสาธารณะ คุณธรรม จริยธรรม การไมเห็นแก่ตัว เห็นแก่
ประโยชนสวนรวมเปนหลัก สถาบันครอบครัวเข้มแข็ง ที่อยูอาศัย ที่ทำงาน มีสภาพเหมาะสม มีความ
ปลอดภัยตอชีวิตและทรัพยสิน ประสบความสำเร็จในชีวิต มีสิ่งแวดลอมที่ดีเอื้ออำนวยตอความเปนอยู
การเดินทางไปที่ตาง ๆ การติดตอสื่อสารระหวางบุคคลและธุรกิจ ความพรอมดานการเงิน
3. ประเทศที่มีวัตดุดิบและผลิตภัณฑทางอาหารจำกัด มีสิ่งอำนวยความสะดวกในการสนับสนุนการใช้
ชีวิตประจำวันต่ำ มีอัตราการเกิดอาชญากรรมสูง เปนข้อมูลที่บงชี้ถึงตัวชี้วัดคุณภาพชีวิตดานใด
ดานความเปนอยูประจำวัน
4. แนวทางการนำหลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงตามพระราชดำริของในหลวงรัชกาลที่ 9 มาปฏิบัติ
เพื่อการใช้ชีวิตของเรา ประกอบดวยคุณสมบัติใดบาง จงอธิบาย
1. ความพอประมาณ หมายถึ ง ความพอดี ท ี ่ ไ ม น อ ยเกิ น ไปและไม ม ากเกิ น ไป โดยไม
เบียดเบียนตนเองและผูอื่น เช่น การผลิตและการบริโภคที่อยูในระดับพอประมาณ
2. ความมีเหตุผล หมายถึง การตัดสินใจเกี่ยวกับระดับความพอเพียงนั้น จะตองเปนไปอยาง
มีเหตุผล โดยพิจารณาจากเหตุปจจัยที่เกี่ยวข้อง ตลอดจนคำนึงถึงผลที่คาดวาจะเกิดขึ้นจากการ
กระทำนั้น ๆ อยางรอบคอบ
3. การมีภูมิคุ้มกัน หมายถึง การเตรียมตัวใหพรอมรับผลกระทบและการเปลี่ยนแปลงดาน
ตาง ๆ ที่จะเกิดขึ้น โดยคำนึงถึงความเปนไปไดของสถานการณตาง ๆ ที่คาดวาจะเกิดขึ้นในอนาคต
โดยมีเงื่อนไข ของการตัดสินใจและดำเนินกิจกรรมตาง ๆ ใหอยูในระดับพอเพียง 2 ข้อ คือ
1. เงื่อนไขความรู ประกอบดวย ความรอบรูเกี่ยวกับวิชาการตาง ๆ ที่เกี่ยวข้องรอบดาน
ความรอบคอบที่จะนำความรูเหลานั้นมาพิจารณาใหเชื่อมโยงกัน เพื่อประกอบการวางแผนและความ
ระมัดระวังในการปฏิบัติ
2. เงื่อนไขคุณธรรม ที่จะตองเสริมสราง ประกอบดวย มีความตระหนักใน คุณธรรม มีความ
ซื่อสัตยสุจริตและมีความอดทน มีความเพียร ใช้สติปญญาในการดำเนินชีวิต
เฉลยแบบฝกหัดทายบทที่ 7
1. เพราะเหตุใดมนุษยจึงตองอนุรักษทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม
1. ทรัพยากรธรรมชาติมีใหใช้ฟรี แตจำนวนจำกัด เมื่อประชากรเพิ่มขึ้นรวมกับความตองการ
สิ่งอำนวยความสะดวกสบายที่มากขึ้นจนทำใหมนุษยตองการใช้ทรัพยากรธรรมชาติในปริมาณมาก
ในขณะที่ทรัพยากรธรรมชาติมีจำนวนจำกัด ณ ขณะนั้น ทรัพยากรธรรมชาติมีความจำเปนตอการ
ดำรงชีวิตของมนุษยเนื่องจากเปนวัตถุดิบหลักของปจจัย 4 ตลอดจนการประกอบอาชีพ ทำให
ทรัพยากรธรรมชาติมีไมเพียงพอตอความตองการของมนุษย นอกจากนี้ทรัพยากรธรรมชาติยังเปนที่
ตองการของสิ่งมีชีวิตอื่น ๆ ดวย ไดแก่ พืช สัตว จุลินทรีย
2. ข้ อ จำกั ด ของทรั พ ยากรธรรมชาติ แ ละความเสื ่ อ มโทรมจากกิ จ กรรมของมนุ ษ ย
ทรัพยากรธรรมชาติบางประเภทใช้แลวหมดไป ใช้เวลานานมากกวาจะสรางขึ้นมาใหม เช่น ทรัพยากร
พลังงาน ทรัพยากรแรธาตุ ทรัพยากรธรรมชาติบางประเภทใช้แลวไมหมดไป แตเกิดความเสื่อมโทรม
เสียหายจากกิจกรรมของมนุษย เช่น ทรัพยากรน้ำ ทรัพยากรดิน ทรัพยากรปาไม ทรัพยากรสัตวปา
จนทำใหทรัพยากรเหลานี้ไมสามารถถูกนำมาใช้สำหรับมนุษยได อาจสงผลกระทบใหมนุษยเกิดการ
แยงชิงกันเอง จึงจำเปนตองอนุรักษ ดูแลรักษา ฟนฟูใหอยูในสภาพที่ดีดังเดิม เพื่อปองกันการขาด
แคลนในอนาคต
3. การพัฒนาทางดานเศรษฐกิจและสังคม ประเทศใดมีทรัพยากรธรรมชาติหลากหลายและ
สมบูรณ ประเทศนั้นมีโอกาสพัฒนาสรางความเจริญทางดานเศรษฐกิจและยกระดับคุณภาพชีวิตของ
คนในสังคมใหอยูดีกินดี ไมมีโรคภัยไข้เจ็บ แตการนำทรัพยากรธรรมชาติมาใช้เพื่อการพัฒนาประเทศ
โดยไมถูกวิธี จะเกิดผลกระทบทางลบตอทรัพยากรธรรมชาติ สงผลใหเกิดมลพิษดานตาง ๆ ทำให
สิ่งแวดลอมเสียหาย
4. ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมเปนสิ่งที่แสดงถึงความเจริญทางวัฒนธรรม เพราะ
ประเทศใดสามารถดูแลรักษาทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมใหอยูในสภาพคงเดิมได แสดงวา
ประเทศนั้นมีแนวความคิด มีวัฒนธรรม มีความก้าวหนาดานวิทยาศาสตรและเทคโนโลยีที่เปนมิตรกับ
สิ่งแวดลอม
- 28 -
2. หลักในการอนุรักษทรัพยากรธรรมชาติที่ใช้แลวไมรูจักหมด มีการดำเนินการอยางไรไดบาง
1. ตองควบคุมและปองกันไมใหทรัพยากรประเภทนี้มีสิ่งปนเปอน จนเกิดมลพิษ
2. ตองควบคุมและปองกันไมใหเกิดมลพิษจากกิจกรรมของมนุษย
3. ถาที่ใดมีมลสารที่เปนพิษปนเปอนในอากาศหรือสกัดกั้นแสงอาทิตยตองกำจัดใหหมดสิ้น
4. ใหการศึกษาแก่ประชาชนถึงวิธีการควบคุมและปองกัน ตลอดจนผลดีและผลเสีย
5. ควรมีกฎหมายควบคุมอยางจริงจังและชัดเจน รวมทั้งบทลงโทษที่รายแรง
3. อุปสรรคในการอนุรักษทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมมีสาเหตุมาจากสิ่งใดบาง
1. หนวยงานที่รับผิดชอบดูแลทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมยังไมทันสมัย เกิดจาก
ข้ อ กำหนด ข้ อ บั ง คั บ กติ ก าในการควบคุ ม ทรั พ ยากรธรรมชาติ แ ละสิ ่ ง แวดล อ มส ว นใหญ ย ั ง ไม
ปรับเปลี่ยนไปตามการเปลี่ยนแปลงของทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมที่เกิดขึ้นในปจจุบัน
2. การประชาสัมพันธดานสิ่งแวดลอมของประเทศยังมีนอยและเข้าถึงคนในประเทศเฉพาะ
บางกลุม เมื่อเทียบข้อมูลการเสพข่าวความรูดานสิ่งแวดลอมของคนในประเทศกับละครซีรียใน
ประเทศไทย ตอบไดอยางไมรีรอเลยวา ละครซีรียนั้นเปนอันดับ 1 ยอดฮิตในการเข้าถึงของประชาชน
เกือบทั้งประเทศ ในขณะที่ข่าวดานสิ่งแวดลอมนั้นยังคงอยูในอันดับทาย ๆ การใหความสำคัญของการ
ประชาสัมพันธดานสิ่งแวดลอมยังมีนอย หนวยงานที่รับผิดชอบทรัพยากร ธรรมชาติและสิ่งแวดลอม
แตละชนิดยังไมมีมาตรการในการสนับสนุนการเข้าถึงข้อมูลความรูดานทรัพยากรธรรมชาติและ
สิ่งแวดลอมของประชาชนในประเทศ
3. การมีกฎหมายบังคับใช้ที่ไมเข้มงวด ไมวาจะเกิดขึ้นจากการแทรกแซงกฎหมายของอำนาจ
ทางบริหารและการเมืองของประเทศ การเห็นแก่ประโยชนสวนตัวและพวกพองโดยการใช้ช่องโหว
ของกฎหมายเอาตัวรอด โดยไมคำนึงถึงผลเสียที่เกิดขึ้นกับทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมและ
ประชากรสวนใหญของประเทศ รวมทั้ง การออกกฎหมายซ้อนทับกันเอง ทำใหหนวยงานที่รับผิดชอบ
ไมกลาใช้กฎหมายบางกรณไดอยางเต็มที่ เพราะกลัวจะไปก้าวก่ายกฎหมายของอีกหนวยงานหนึ่ง
เปนผลใหประสิทธิภาพของกฎหมายลดนอยลง
- 29 -
4. วิธีการจัดการทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมอยางยั่งยืนมีอะไรบาง
1. การใช้ทรัพยากรอยางยั่งยืน การใช้ทรัพยากรหรือสิ่งแวดลอมอยางยั่งยืนจะมีหลักการ
และวิธีการเฉพาะตัว เช่น ปาไม อากาศ แรธาตุ สัตวปา เปนตน ผูจัดการหรือผูบริหารตองใช้
เทคโนโลยีที่มีประสิทธิภาพและใช้ทรัพยากรที่ทดแทนไดเฉพาะในสวนที่สามารถเพิ่มพูน ทรัพยากรที่
ใช้แลวหมดไปตองเกิดของเสียและมลพิษนอยที่สุด และตองควบคุมไมใหทรัพยากรที่ใช้แลวหมดไปให
สะอาดปราศจากมลพิษ
2. การบำบัด และฟนฟูของเสียและมลพิษ หมายถึง การทำการใด ๆ ที่สามารถ ขจัดของเสีย
และมลพิษใหหมดไปหรือเสื่อมสภาพไปหรือหมดฤทธิ์ เช่น การกำจัดขยะ (ขยะชุมชน ขยะติดเชื้อ
และกากของเสียอันตราย) การบำบัดน้ำเสีย และมลพิษตาง ๆ ในระบบสิ่งแวดลอม โดย เข้าสูสภาวะ
ปกติแลวสามารถสรางสภาวะปกติของโครงสรางและบทบาทหนาที่ของระบบสิ่งแวดลอม ใหปกติและ
สุดทายสรางความสมดุลของระบบสิ่งแวดลอม
3. การควบคุมกิจกรรมจากแหลงกำเนิดมลสารที่ก่อใหเกิดมลพิษ เช่น โรงอุตสาหกรรม
เกษตรกรรม หรือชุมชน อาจทำลายโครงสรางทรัพยากรธรรมชาติ สงผลใหเกิดการเปลี่ยนแปลง
บทบาทหนาที่ ของระบบนิเวศและสิ่งแวดลอม หลังจากนั้นกิจกรรมตาง ๆ จะผลิตของเสียและมลพิษ
จากเทคโนโลยี ทำใหระบบสิ่งแวดลอมเปลี่ยนแปลงไปในทางที่แยลง ดังนั้น การจัดการสิ่งแวดลอม
คือ การใช้ทรัพยากรหรือการบำบัด และการฟนฟู หรือเปนการควบคุมกิจกรรมการจัดการสิ่งแวดลอม
ทั้งหมด ซึ่งชี้ใหเห็นวา มนุษยสามารถใช้ทรัพยากรสิ่งแวดลอมไดแตตองเปนการใช้แบบยั่งยืน
(Sustainability) การใช้ทรัพยากรแตละครั้งยอมสรางของเสียและมลพิษ
5. การประเมินผลกระทบตอสิ่งแวดลอม เมื่อตองการดำเนินการสรางโครงการใดโครงการหนึ่งขึ้นใน
ประเทศไทยสำหรับโครงการภาครัฐ จะตองมีการศึกษาผลกระทบหลักดานใดบาง
1. ทรัพยากรทางกายภาพ เช่น ดิน น้ำ อากาศ แรธาตุ ธรณีวิทยา เปนตน
2. ทรัพยากรทางชีวภาพ เช่น การดำรงชีวิตของมนุษย สัตว พืช จุลินทรีย รวมทั้งระบบนิเวศ
3. คุณค่าตอคุณภาพชีวิต เช่น วัฒนธรรม ประเพณี ความเชื่อ ค่านิยม เศรษฐกิจ สังคม
สุนทรียภาพ ประวัติศาสตร เปนตน
4. คุณค่าการใช้ประโยชนที่มนุษยจะไดรับ เช่น การใช้ประโยชนที่ดิน ไฟฟา พลังงาน ความ
สะดวกสบาย การคมนาคมขนสง เปนตน