‫آشنایی با مبانی کیفیت و کنترل کیفیت‬

‫مقدمه ‪:‬‬

‫اصوال هر کشور در حال توسعه ای که افزایش و بهبود ظرفیت صنعتی را در راس برنامه ه ای بلن د‬
‫مدت خود قرار داده باش د ‪ ،‬ب زودی در می یاب د ک ه اس تاندارد ک ردن مشخص ه ه ا و ان دازه گ یری و‬
‫کن ترل کیفیت محص والت یکی از اج زای اص لی برنام ه ه ای توس عه آن کش ور می باش د‪.‬‬
‫در بسیاری از این کشورها معموال محصوالت تولی د ش ده جهت مص رف داخلی ح تی ب ا کیفیت پ ایین‬
‫نیز به فروش رسانده می شود ‪ ،‬زیرا اینگونه کشورها دارای بازار رقابت ضعیف هستند یا اصال فاقد‬
‫آن میباشند‪.‬‬

‫در چنین شرایطی بحث کیفیت صرفا به صورت شعار مطرح شده و از جایگاه واقعی خود برخوردار‬
‫نمی باشد ‪ .‬اما در صورت توجه به این واقعیت که رش د و ش کوفایی اقتص ادی ه ر کش وری مره ون‬
‫توسعه صادرات آن کشور می باشد آنگاه صادر کننده به سادگی به اهمیت کاهش هزین ه ه ای تولی دی‬
‫رد‪.‬‬ ‫انی پی می ب‬ ‫ا جه‬ ‫ه ای ی‬ ‫ای منطق‬ ‫ابت در بازاره‬ ‫جهت رق‬
‫مسلما هیچگونه تردیدی در اذهان یک ملت و به ویژه تولید کنندگان در مطلوب بودن کاهش هزینه ه ا‬
‫وجود ن دارد‪    .‬ولی ممکن اس ت در نظ ر ب رخی از آن ان این واقعیت ک ه بهب ود کیفیت ب اعث ک اهش‬
‫هزینه ها و نه افزایش آن می شود مورد تردید باشد‪.‬‬

‫در این صورت باید توجه داشت اگر محصولی نتواند وظیفه خ ود را انج ام ده د ‪ ،‬عم ر ک افی نداش ته‬
‫باشد ‪ ،‬یا از ظــاهر مناسبی برخ وردار نباش د ن ه تنه ا بازاره ای منطق ه ای ی ا جه انی بلک ه رض ایت‬
‫مشتریان داخلــی خود را از دست خــواهد داد‪ .‬بنابراین مفه وم گس ترده کیفیت را رض ایت و خواس ت‬
‫مصرف کننده تعیین می کند در صنایعی که توجه کمی به کنترل کیفیت می ش ود ‪ ،‬اولین تاکی د در این‬
‫مورد تمرکز دقیق بر روی برنامه ریزی بازرسی ‪ ،‬روش ه ایی ب رای عالمت گ ذاری و هزین ه ی ابی‬
‫اقالم رد ش ده ‪ ،‬سیس تم م ورد نی از جهت بازی ابی محص والت معی وب و … میباش د‪.‬‬
‫در کارخانه جاتی که قبال وظایف بازرسی تعریف و به مورد اجرا در آمده است ‪ ،‬اولین مرحله بنی ان‬
‫وظایف پیشگیری می باشد‪        ،‬که شامل مطالعه اقتصادی وضعیت‪ ،‬مشکالت هم اهنگی ‪ ،‬فرهن گ‬
‫کیفیتی ‪ ،‬تحلیل سوابق و استفاده از برخی ابزارهای آماری ساده می شود‪.‬‬

‫‪ ‬‬

‫‪ ‬‬

‫‪ ‬‬
 ‫تاریخچه‬
‫مصر باستان به عنوان یکی از قدیمی ترین اشکال ی ک جامع ه تث بیت ش ده ‪ ،‬و جمعیت زی ادی را در‬
‫خود جای داده بود ایجاد یک بازار محکم و استوار در این جامع ه ب رای ارائ ه ک اال و خ دمات ب اعث‬
‫تعریف مشخصات محصول و فرآیندها گردیده و منجر ب ه تکام ل ن وعی س ازماندهی جدی د ش ده ب ود‪.‬‬
‫بر اساس این واقعیت که زندگی و امنیت انسان به استحکام محیط زیست او بستگی دارد ‪ ،‬ساختمان و‬
‫قلعه های مستحکمی بنا گردید و قطعات و فرآیندها به ص ورت گس ترده ای اس تاندارد ش دند ‪ .‬اقتص اد‬
‫طرح تا حد مواردی نظیر پوشاندن بندهای میان دو س نگ ب ه مق دار مناس ب رع ایت می ش د‪ .‬اش کال‬
‫موجود در یک مقبره در مصر در ‪ ۱۴۵۰‬سال قبل از میالد مسیح بازرسان را در ح ال کن ترل کیفیت‬
‫قطعات سنگی نشان می دهد ‪ .‬به علت بزرگ بودن طــرح ه ا‪ ،‬احتم ال دس ته بن دی کاره ا و اش تغال‬
‫اف راد تم ام وقت ب ه عن وان ب ازرس‪ ،‬ام ر ن امعقولی ب ه نظ ر نمی رس د ‪.‬‬
‫تولید کاالهای مصرفی در کارگاههای بسیار کوچک انجام می گرفته است ‪ .‬آث ار بدس ت آم ده از ی ک‬
‫کارگاه ریسندگی ‪ ۱۸۰۰‬سال قبل از میالد نشان میدهد که این کارگــــاه دارای سه ک ارگر ب رای تهی ه‬
‫کتان ‪ ،‬سه ریسنده ‪ ،‬دو تابنده ‪ ،‬دو بافنده و یک نظر ناظر بوده است ‪ ،‬مشخصات فرآیند وج ود داش ته‬
‫و بازرسی توس ط ن اظر انج ام می گرفت ه اس ت ‪ .‬عل یرغم وج ود ابزاره ای ابت دایی کیفیت یکن واخت‬
‫محصوالت در چنین کارگاه هایی که انسان را به تعجب وا می دارد‪.‬‬

‫‪ ) Quality ( :‬تعریف کیفیت‬

‫یعنی شایستگی استفاده به خصوص ‪ ،‬میزانی است که یک محصول انتظارات مصرف کنن ده خ ود را‬
‫برآورده می سازد مفهوم گسترده کیفیت را رض ایت و خواس ت مص رف کنن ده تع یین مینمای د‪ ،‬ج امع‬
‫بودن خصوصیات و مشخصات یک محصول یا خدمت که باعث‪   ‬می ش ود‪  ‬درج ه ع الی ب ودن ی ک‬
‫محصول یا یک خدمت نیازهای تعیین شده را برآورده نماید‪.‬‬

‫‪ ) Control ( :‬تعریف کنترل‬

‫اعمال ضوابط یا راهنمایی ه ا در م ورد کس ی ی ا چ یزی جهت اطمین ان از کس ب نت ایج م ورد نظ ر‪.‬‬
‫‪ ) Inspection ( :‬تعریف بازرسی‬

‫بازرسی را می توان کنترل های الزم جهت مقایسه تطابق محصول نسبت به نقشه ها ‪ ،‬مشخصه ه ای‬
‫فنی ‪ ،‬خواسته های تعیین شده ‪ ،‬و استانداردهای مطلوب بیان نمود فعالیت ه ایی نظ یر ان دازه گ یری ‪،‬‬
‫آزمایش ‪،‬تست مشخصات محص ول ی ا خ دمت و مقایس ه آن ب ا خواس ته ه ای تع یین ش ده جهت تع یین‬
‫تطابق دقت‪..‬‬

‫‪ ) Failure (:‬نقص یا خرابی‬

 ‫پایان توانایی یک شئی در انجام عملکرد مطلوب‬

‫‪ ) Conformance (:‬تطابق‬

‫داللت مثبت به اینکه محصول یا خدمت خواسته های مرب وط ب ه مشخص ات ق رار داد ی ا مق ررات را‬
‫رعایت کرده است‪.‬‬

‫‪ ) Charcteristic (:‬مشخصه‬

‫خصوصیتی از محصول که می تواند جهت تمایز بین اقالم ب ه ک ار رود ‪ .‬این تم ایزات هم کمی و هم‬
‫کیفی هستند‪.‬‬

‫‪ ‬‬

‫‪ ) Experiment ( :‬تعریف آزمایش‬

‫به فرآیند تعیین خواص فیزیکی ‪ ،‬و شیمیایی مواد و قطع ات ب ه ص ورت کمی ی ا کیفی و ب دون انج ام‬
‫ردد‪.‬‬ ‫ر اطالق می گ‬ ‫ورد نظ‬ ‫تانداردهای م‬ ‫ات و اس‬ ‫ا مشخص‬ ‫هب‬ ‫مقایس‬
‫آزمایش وسیله ای برای تعیین قابلیت یک قطعه جهت ت امین خواس ته ه ای تع یین ش ده ب ا اعم ال ی ک‬
‫سری فعالیتها و شرایط فیزیکی‪ ،‬شیمیایی ‪ ،‬محیطی ‪ ،‬عملیاتی بر روی آن قطعه است‪.‬‬

‫تفاوت بازرسی و آزمایش‬

‫تنها وجه تمایز بازرسی و آزمایش را می توان انجام و عدم انجام مقایسه دانست‪ .‬اصوال انتخ اب یکی‬
‫از این دو اصطالح به ماهیت کار ‪ ،‬نیاز به بازرسی ‪ ،‬یا آزمایش و نحوه س ازماندهی ش رکت بس تگی‬
‫دارد‪.‬‬
‫‪ ) Metrology ( ‬تعریف علم اندازه گیری‬

‫معموال به صورت علم اندازه گیری تعریف می شود ‪ ،‬و در اکثر موارد با کالیبره کردن اب زار ان دازه‬
‫گیری همراه است ‪ .‬بنابراین یک آزمایشگاه ی ا بخش م ترولوژی مس ئول ک الیبره ک ردن اب زار ان دازه‬
‫گیری جهت بازرس ی محص والت اس ت و وظیف ه ای در رابط ه ب ا بازرس ی م واد و قطع ات ن دارد‪..‬‬
‫تعریف اندازه گیری‪ :‬‬
‫اندازه گیری فرآیند تخصیص یک مقدار عددی به یک کمیت ف یزیکی معل وم اس ت ‪ ،‬مانن د ط ول ی ک‬
‫میله ‪ ،‬دمای یک کوره ‪ ،‬و مقاومت الکتریکی یک المنت حرارتی‪.‬‬

‫نقش اندازه گیری در دستیابی به کیفیت‪:‬‬

‫بارزترین و آشناترین ط ریقی ک ه ارتب اط ان دازه گ یری ب ا کیفیت محص ول را نش ان میده د ‪ ،‬آزم ون‬
‫محصوالت تولید شده براساس مشخصات مربوط است‪.‬‬

‫تعریف کالیبراسیون‪ :‬‬

‫ب ه معن ای ک الیبر ی ا قط ر داخلی لول ه تفن گ ی ا ت وپ ی ا قط ر خ ارجی گلول ه ی ا فش نگ گرفت ه ش ده‬

‫است‪ Calibre .‬یا‪ Caliber ‬از کلمه‬

‫ب ه بی انی س اده ت ر ‪ ،‬کالیبراس یون عب ارت اس ت از مقایس ه ی ک وس یله ان دازه گ یری ب ا ی ک مرج ع‬
‫استاندارد که در رده درستی باالتری قرار دارد‪.‬‬

‫هدف از کالیبراسیون‪:‬‬

‫هدف از کالیبراسیون تعیین خطای وسیله اندازه گیری تحت آزمون نسبت به اس تاندارد مرج ع اس ت ‪.‬‬
‫تعویض پذیری قطعاتی که به صورت انبوه تولید می ش وند( ک ه الزم ه ص نعت ام روزی اس ت )تنه ا‬
‫هنگ امی امک ان پ ذیر اس ت ک ه تجه یزات ان دازه گ یری ب ه درس تی ک الیبره گردن د‪.‬‬
‫‪ ) Defective ( :‬تعریف ضایعات‬

‫از دید مدیریت استراتژیک‪:‬‬

‫آن فرآیند و کار و کاال که برای یک سازمان ارزش افزوده ایجاد نمی کند ضایعات نامیده می شود‪.‬‬

‫‪ ‬‬

‫از دید مدیریت کیفیت‪:‬‬

‫ضایعات عبارت است از محصول و فرآیندی که مطلوب مشتریان نباش د و نیازه ای آن ان را ب رآورده‬
‫ازد‪.‬‬ ‫نس‬
‫از دید کنترل کیفیت‪:‬‬

‫خ ارج باش د‪ ،‬ض ایعات نامی ده می ش ود‪ LCL & UCL .‬آن محص ول ک ه از تل رانس ه ای مج از‬
‫از دید مدیریت زیست محیطی‪:‬‬

‫هر محص ول و ف رآورده و ی ا ( فرآین د ) ک ه اس تانداردهای محی ط زیس ت را چ ه در تولی د و چ ه در‬

‫مص رف نقض نمای د‪ ،‬هرچن د از دی د مش تری محص ولی قاب ل قب ول باش د ض ایعات ش مرده میش ود‪.‬‬
‫تقلیل ضایعات چیست ؟‬

‫روش جدید و مبتکرانه تفکر درباره فرآورده های مختلف و فرآین د تهی ه آنهاس ت ‪ .‬توفی ق در اج رای‬
‫برنامه های تقلیل ضایعات منوط به اعمال اس تراتژی هه ای جلوگ یری از ه در دادن من ابع از طری ق‬
‫کاهش ایجاد مواد ضاید و دور ریختنی می باشد‪.‬‬

‫‪ ) Process ( :‬تعریف فرآیند‬

‫‪ ) Product ( :‬تعریف محصول‬

‫‪ ) Quality Control ( :‬کنترل کیفیت‬

‫سیستمی است جهت رسیدن به سطح مطلوبی از کیفیت یک محصول یا یک فرآین د تولی د و نگه داری‬
‫آن‪ ،‬با برنامه ریزی دقیق ‪،‬استفاده از ماشین آالت مناسب ‪ ،‬بازرسی مستمر و عم ل اص الح کنن ده ک ه‬
‫د‪.‬‬ ‫از الزم باش‬ ‫ان نی‬ ‫اه در زم‬ ‫هرگ‬
‫تکنیک های عملیاتی و فعالیت ه ایی ک ه ب رای ت امین خواس ته ه ای کیفی تی ب ه ک ار گرفت ه می ش ود‪.‬‬
‫بیانگر حفظ سطحی از کیفیت است که توسط م دیریت ی ا مش تری تع یین میگ ردد‪ .‬و داللت ب ر وج ود‬
‫باالترین سطح استاندارد قابل حصول را دارد‪.‬‬

‫‪ ) Statistical Quality Control (:‬کنترل کیفیت آماری‬

‫کاربرد تکنیک های آماری برای کنترل کیفیت‪:‬‬

 ‫‪ ) Quality Cost (:‬هزینه کیفیت‬

‫هزینه ای که شامل پیشگیری ‪ ،‬ارزیابی و اصالح ضایعات میشود‪.‬‬

‫هدف کنترل کیفیت‪:‬‬

‫تامین یک سیستم موثر برای تمرکز تم ام اق دامات ی ک ش رکت ی ا کارخان ه در جهت ایج اد ‪ ،‬حف ظ و‬
‫بهب ود کیفیت محص ول و انج ام ام ور تولی دی ‪ ،‬توزی ع و خ دمات در اقتص ادی ت رین س طحی ک ه ب ه‬
‫رضایت مصرف کننده منجر شود‪.‬‬

‫تفاوت بازرسی و کنترل کیفیت‪:‬‬

‫بازرسی مقایسه مشخصات با استانداردهای تعیین شده اس ت ‪ .‬بازرس ی یکی از مراح ل کن ترل کیفیت‬
‫است و بستگی به سایر مراحل آن یعنی تعیین تعاریف و تفاس یر و روش ه ا دارد ‪ .‬بازرس ی ب ه نوب ه‬
‫خ ود اطالع ات الزم جهت اس تفاده دیگ ر مراح ل کن ترل کیفیت را ف راهم می آورد ‪.‬‬
‫درحالیکه کنترل کیفیت با هر وظیفه ای که به بهبود کیفیت محصوالت تولی دی کم ک می کن د ارتب اط‬
‫می یابد ‪ .‬به عبارت دیگر کن ترل کیفیت کلی ه وظ ایف ی ا فع الیت ه ای الزم جهت تحق ق اه داف کیفی‬
‫شرکت را در بر میگیرد‪.‬‬

‫وظایف کنترل کیفیت‪:‬‬

‫یکی از وظایف عمده کنترل کیفیت ‪ ،‬تعیین معیارها و تفسیر مشخصات مختلف است ‪ .‬به عالوه برای‬
‫تعیین مشخصات و روش های بازرسی آنها ممکن است که کنترل کیفیت شامل اتخاذ معیارهایی جهت‬
‫‪ ،‬انتخاب تجهیزات ابزار و پرسنل تولیدی نیز بشود ‪ .‬از دیگر وظایف مهم کنترل کیفیت ارائ ه تحلی ل‬
‫ه ای آم اری و روش ه ایی ب رای کن ترل بس یاری از عملی ات مت داول در ص نعت می باش د‪.‬‬
‫‪ ) Craft Production (:‬تولید دستی‬

‫یک تو لیدگر دستی از کارگران بسیار ماهر و ابزاره ای س اده و انعط اف پ ذیر اس تفاده می کن د ‪ .‬ت ا‬
‫دقیقا آنچه را که مشتری می خواهد بسازد یعنی یک واحد در یک زمان‪.‬‬
‫ای‪3333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333‬رادات‪:‬‬
‫کااله ایی ک ه ب ه این ش یوه تولی د میش وند بس یار گران تر از ت وان خری د اک ثریت م ا هس تند‪.‬‬
‫تولید انبوه و کیفیت‬

‫( ‪ ) Mass Production‬تولید انبوه‬

‫در طراحی محصوالت از متخصصین واحد استفاده میکن د ام ا این محص والت توس ط ک ارگران غ یر‬
‫ماهر و نیمه ماهری ساخته می شوند که ماشین آالت تک منظوره را هدایت می کنند ‪.‬این محص والت‬
‫به شکل ماشینی در حجم بسیار باال تولید میشوند ‪ .‬و چون ماشین آالت مورد نیاز‪ ،‬بسیار گرانند و نیز‬
‫در مقابل اختالل بسیار کم به سیستم اضافه می شود تا یکنواختی روند تولید را بیمه نمایند ‪ .‬موج ودی‬
‫اضافی‪ ،‬کارگران اضافی ‪ ،‬و فض ای اض افی داش ته باش د‪ .‬و‪ ‬نظ یر‪ ) Buffers ( ‬ظ رفیت ‪ ،‬تولی دگر‬
‫انبوه ناگزیر است محافظینی‬

‫از آنجا که تولید محصول جدید محتاج تغییر کل سیستم است بسی گرانتر از محصول قبلی خواهد شد‪.‬‬
‫از این رو تولید گر انبوه تا ج ایی ک ه ممکن اس ت از ن وآوری در ط رح خ ودداری میکن د‪ .‬در نتیج ه‬
‫محصول ‪ ،‬به بهای از دست رفتن تنوع و به دلیل وجود روشهای کاری که برای کارکنان کسالت‌ب ار‬
‫است ‪ ،‬ارزانتر در اختیار خریدار قرار می گیرد‪.‬‬

‫در دوران باستان و قرون وسطی مصرف کنن ده اص لی کااله ای تولی دی طبق ه اش راف و ثروتمن دان‬
‫بودن د ‪ .‬م یزان تولی د پ ایین و ماش ین آالت ن ادر و تولی د دس تی توس ط ص نعتگران انج ام می گ رفت‪.‬‬
‫مهارتهای این افراد در سطح بسیار باالیی بوده که گواه آن وجود مصنوعات مختل ف ایش ان در م وزه‬
‫های مختلف جهان است دوران انقالب صنعتی مقدمه ای بر تولید انبوه بود و امکان اس تفاده وس یع از‬
‫قدرت ماشین را فراهم می ساخت ‪ .‬ب ا این تح ول دس تیابی ب ه کیفیت ب اال بس تگی کم تری ب ه مه ارت‬
‫صنعتگر داشته و بیشتر به مسائلی نظیر طراحی ‪ ،‬ساخت ‪ ،‬عملیات ‪ ،‬حف ظ ق ابلیت فرآین د تولی د و ب ه‬
‫ویژه ماشین آالت و ابزار متکی شد‪.‬‬

‫سیستم های پیچیده و کیفیت‪:‬‬

‫امروزه همراه با رشد تکنولوژی سیستم های بسیار پیچیده ای نظیر سیستم های کامپیوتری ‪ ،‬تجهیزات‬
‫جدید نظامی و …‪ .‬بکار گرفته شده که طراحی ‪ ،‬ساخت ‪ ،‬عملکرد ‪ ،‬نگهداری چنین سیس تم ه ایی ب ه‬
‫شدت بر مشکالت پیچی ده کیفی تی از جنب ه ه ای مخ الفی نظ یر دقت ‪ ،‬ق ابلیت تع ویض ‪ ،‬پای ایی و …‬
‫افزوده اس ت ب ا اس تفاده از این سیس تم ه ا راه ح ل ه ای مش کالت کیفی ب ه هیچ و ج ه کام ل نب وده و‬
‫نیازمند رشد سریع به موازات رشد تکنولوژی می باشد‪.‬‬
 ‫‪ ) Lean Production (:‬تولید ناب‬

‫به طور ساده‪ ،‬تولید ناب یعنی تولید ارزش بیش تر برای مشتری با استفاده از منابع کم‌تر (ارزش ه ر‬
‫چیزی است که مشتری حاضر است برای آن پول بپردازد‪ .‬یک شرکت ناب‪ ،‬نخست باید درک کند که‬
‫ارزش مورد نیاز مشتری چیست (مشتری برای چه مشخصاتی از محصول پ ول می‌پ ردازد) و س پس‬
‫باید فرآیندهای کلیدی خود را به نحوی سازماندهی کند که بتوانند هرچه بیش‌تر برای مش تری‪ ،‬ارزش‬
‫بیآفرینند‪.‬هدف اصلی و نهایی تولید ناب‪،‬حداکثر کردن ارزش برای مشتری و حداقل کردن اتالف ‪،‬ب ه‬
‫کمک فرآیندهایی کامآل ارزش آفرین با اتالف‬

‫صفر‪                                                                                                             .‬‬
‫‪            ‬در واق ع‪ ،‬تولی د ن اب‪ ،‬ی ک سیس تم م دیریتی و تولی دی اس ت (اعم از تولی د خ دمات ی ا‬
‫محصوالت فیزیکی) که توسط شرکت تویوتا ( و عمدتا توسط تائی چی اوهن و اب داع ش ده اس ت)‪ .‬این‬
‫سیستم تولید که بعدها توسط جیم ووماک و دان جونز به ن ام تولی د ن اب مع روف ش د‪ ،‬مجم وعه‌ای از‬
‫اصول‪ ،‬تکنیک‌ها و ابزارهایی است که به هر شرکتی در هر محیطی امک ان می‌ده د دقیق ا محص ولی‬
‫را تولید کند که مشتری می‌خواهد (مشخصات فیزیکی و خدماتی محصول)‪ ،‬دقیقا به میزانی تولید کن د‬
‫که مشتری می‌خواهد (از نظر تعدادی) و دقیقا در زمانی تولید کند که مشتری می‌خواهد (نه زودت ر و‬
‫نه دیرتر)‪ ،‬و البته با قیمتی ارائه کند که غیرقابل رقابت باشد در حالی ک ه همگ ان س ود جوین د‪ :‬یع نی‬
‫مشتریان‪ ،‬مالکان‪ ،‬کارکنان‪ ،‬تأمین کنندگان و کل جامعه‪ .‬به تعبیر دیگر‪ ،‬در تولید ناب‪ ،‬فرمول واقعی‪،‬‬
‫فرمول برنده‪ ،‬برنده است‪ .‬تولید ناب‪ ،‬تنها راه واقعی کاهش هزینه‌ه ا در عین س رویس دهی کام ل ب ه‬
‫مشتریان است‬

‫تفاوت تولید ناب و تولید انبوه‪:‬‬

‫‪ -۱‬عملکرد تولید ناب در مقایسه با تولید انبوه در سطح کارخانه‬

‫یکی از عمده ترین تفاوتها و نتایج خوشایند‪  ‬تولید ناب در خصوص موض وعات زی ر س طح عملی اتی‬
‫کارخانه می باشد‪: ‬‬

‫کم کردن ساعات کلی مونتاژ‬ ‫‪‬‬

‫کم کردن ساعات تنظیم‬ ‫‪‬‬
‫حداقل کردن عیوب‬ ‫‪‬‬
‫کم کردن فضای مورد نیاز‬ ‫‪‬‬
‫کم کردن زمان موجودی قطعات‬ ‫‪‬‬

‫‪ -۲‬طراحی و تکوین محصول‬

‫در رابطه با طراحی و تکوین محصول وماک سه تفاوت عمده بین تولید ن اب وتولی د انب وه‪  ‬این چ نین‬
‫بیان می کند ‪:‬‬

‫تفاوت در شیوه رهبری ‪ ،‬ازنظر قدرت و خط سیر شغلی رهبر گروه‬ ‫‪‬‬
‫تفاوت در نحوه کار گروهی از نظر سازماندهی تیم پروژه تکوین محصول‬ ‫‪‬‬
‫تفاوت درنحوه ارتباط افراد سازمان با پروژه تکوین محصول‬ ‫‪‬‬

‫‪ -۳‬هماهنگی‪  ‬زنجیره عرضه‬

‫کاهش تعداد عرضه کنندگاه‬ ‫‪‬‬

‫کمک به عرضه کنندگاه‬ ‫‪‬‬
‫معامالت بلند مدت‬ ‫‪‬‬
‫طراحی اجزا توسط عرضه کنندگان بعنوان ویژگی های زنجیره عرضه نامیده می شود‬ ‫‪‬‬

‫‪ -۴‬سیستم فروش‬

‫تفاوت سیستم فروش ناب با انبوه در استرایژیهای آنها نهفته است ‪ .‬زیرا هدف ه ر دو سیس تم اف زایش‬
‫ف روش‪  ‬و س هم ب ازار و حف ظ آن اس ت ‪ .‬ام ا در تولی د ن اب این ه دف از طری ق ارتب اط نزدی ک ب ا‬
‫مشتری‪ ،‬ارائه خدمات بهتر و حل مشکالت ناشی از عملک ر محص ول حاص ل میش ود‪.‬در واق ع تولی د‬
‫ناب امروزه در رابطه با محصول فروش رفته خدمات ارائه می نماید و هزینه می کند ت ا در آین ده از‬
‫فروشهای بعدی به مشتری این هزینه جبران شود‪.‬‬

‫‪ -۵‬مدیریت‪:‬‬

‫وماک با گسترش مفهوم ناب به بنگاه ناب ‪ ،‬مدیریت را مکمل اجزا قبلی می داند و آنرا در سه ح وزه‬
‫امور مالی ‪ ،‬مدیریت کارکنان‪ ،‬و هماهنگی جهانی مورد بحث قرار می دهد ‪.‬‬

‫آخرین حرکت در جهت توسعه مف اهیم تولی د ن اب ب ه تحقیق ات مورگ ان و ه امیلتون ب از میگ ردد ک ه‬
‫مفاهیم تولید ناب را به سیستم های مهندسی نرم افزار تعمیم داده اند ‪ .‬در واقع آنها توسعه نرم افزار و‬
‫فرایند مهندسی نرم افزار را مانند یک فرآیند تولیدی دیده اند و س عی نم وده ان د هم ان اص ولی را ک ه‬
‫وماک‪  ‬و سایرین در تولید ناب تدوین نموده اند در فعالیت توسعه نرم افزار بکار بندند‪.‬‬

‫ویژگیهای سیستم های امروزی‪:‬‬

‫کم بودن فرصت جهت بهبود طراحی ‪ ،‬فرآیند و محصول به علت تغییرات سریع ب ازار توس عه س ریع‬
‫تکنولوژی مدرن و استفاده از آن در سطوح مختلف تهیه طرح های کامل بازرسی به منظور اس تقرار‬
‫صحیح سیستم و انجام وظایف تعیین شده عوامل فوق به عنوان محدود کننده در رش د روز اف زون این‬
‫سیستم ها عمل می کند‪.‬‬
 ‫تعاریف جدید مرتبط با کیفیت‪:‬‬

‫احتمال عملکرد بدون نقص یک مشخصه تحت شرایط معین برای یک دوره زمانی خاص است ‪ .‬و با‬
‫تاکید به پایایی‪  Reliability  ‬ملحوظ داشتن کیفیت در مرحله ط راحی محص ول در اواس ط س الهای‬
‫‪ ۱۹۵۰‬مطرح گردیده است‪.‬‬

‫سهولت و ابزار و شرایط مورد نیاز جهت نگهداری یک سیستم در مدت عـــمر مفید نگهداری‪:  .‬‬

‫( ‪) Maintainability‬قابلیت‬

‫بررسی طرح ها به منظور اطمینان از فراهم بودن شرایط الزم به نحوی که محصول با حداقل هزین ه‬
‫قابل‪   ‬تجزیه و تحلیل ارزش‪  :‬خرید بوده و هزینه های نگهداری آن نیز کم باشد‪.‬‬

‫ط راحی اب زار و وس ایل ب ه گون ه ای ک ه تولی د ب ا ماش ین و ابزاره ای موج ود را س اده ت ر س ازد‪: .‬‬
‫‪ Producibility‬قابلیت تولید‬

‫‪Useability :‬‬

‫طراحی ابزار و لوازم به نحوی که استفاده از آن برای مصرف کنن ده راحت و س اده ب وده ‪ ،‬و ض منا‬
‫از بروز قابلیت استفاده خطاهای ناشی از سهل انگاری وی هنگام استفاده از آن جلوگیری نماید‬

‫این حرکت ب ا تاکی د ب ر بک ارگیری آم اری جهت ح ل مش کالت تولـــــیدی از ح دود ســـــال ‪۱۹۲۴‬‬
‫آغاز‪ :‬کنتزل کیفیت آماری‬

‫شده و عموما شامل نمودارهای کنترل آماری می شود ‪ .‬توس عه ط رح ه ای نمون ه گ یری آم اری ن یز‬
‫سهم عمده ای در جنبش کنترل کیفیت آماری داشته اند‪.‬‬

‫این حرکت با تاکید بر اینکه هر برنامه کنترل کیفیت باید شامل کنترل طرح جدید ‪ ،‬کنترل مواد‪ : ‬‬

‫کنترل کیفیت جامع‬

‫ورودی ‪ ،‬کن ترل محص ول و مطالع ات وی ژه فرآین د باش د‪ .‬در اوای ل س الهای ‪ ۱۹۵۰‬اب داع ش د‪.‬‬
‫در سالهای ‪ ۱۹۶۰‬در رابطه با محصوالت پیچیده آغاز شد و اساسا بر این نکته تاکید دارد که بای د در‬
‫کنار‪ ‬‬
 ‫اطمینان محصول‬

‫مسئله پایایی به ویژگیهای دیگری نظیر قابلیت نگهداری و برخی مشخصات کیفی دیگر توجه نمود‪.‬‬

‫)‪ ‬حلق‪33333333‬ه ه‪33333333‬ای کن‪33333333‬ترل کیفیت در ژاپن‬ ‫‪Quality‬‬ ‫‪Control‬‬ ‫‪Circles‬‬ ‫‪(:‬‬

‫اولین حلق ه کیفیت در ژاپن در س ال ‪ ۱۹۶۲‬در ژاپن تش کیل گردی د ک ه تعری ف آن عب ارت اس ت از‬
‫گروههای کوچک بین ‪ ۳‬ت ا ‪ ۱۲‬نف ره ک ه ی ک ک ار ی ا کاره ای مش ابهی را انج ام میدهن د و ب ه ط ور‬
‫داوطلبانه و منظم حدود یک ساعت در هفته با هم گفتگو میکنند ‪ .‬این امر معموال زیر نظر سرپرس ت‬
‫آنها انجام میگیرد ‪ .‬آموزش شناخت ‪ ،‬تجزیه و تحلیل برخی مشکالت کاری ارائه راه حل ب ه م دیریت‬
‫و در صورت امکان تکمیل راه حل های ایشان جزء مسائلی است که مورد بحث واقع میشوند‪.‬‬

‫اه داف اص لی حلق ه ه ای کن ترل کیفیت را میت وان ب ه ص ورت زی ر بی ان نم ود‪:‬‬

‫دامات مهم و اساسی‬ ‫عه اق‬ ‫ود و توس‬ ‫هیالت الزم جهت بهب‬ ‫ودن تس‬ ‫راهم نم‬ ‫ف‬
‫ارزش قائ ل ش دن ب رای انس ان و ایج اد محی ط مناس ب و بانش اط ب رای انج ام کاره ای ه دف دار‬
‫پ رورش ق ابلیت ه ای انس انی و در نتیج ه اس تفاده از امکان ات ب القوه آنها‬
‫عمده ترین نتایج حاصله از تشکیل این حلقه ها عبارتند از‪:‬‬

‫بهبود نظارت و تواناییهای مدیریتی سرپرستان و سربازرسان در کارگ اه اف زایش روحی ه و ب ه ط ور‬
‫همزمان ایجاد محیطی که در آن هرکس نسبت به مشکالت کیفی هوش یار ب وده و احس اس نی از ب رای‬
‫د‪.‬‬ ‫ود کن‬ ‫بهب‬
‫بازرسی؛‬
‫بازرسی کیفیت محصول نمی باشد و فقط اقالم رد شده را به جای دیگر هدایت میکن د ؛ ب ه ط ور کلی‬
‫فرایند بازرسی را میتوان به عنوان عملیاتی که وظایف آن عبارت از موارد زیر اس ت تعری ف نم ود‪:‬‬
‫تعیین مشخصات الزم و روش های اندازه گیری برای بازرسی‬

‫تحقیق پیرامون میزان مطابقت تولید با مشخصات طراحی شده‬

‫د تولید‬ ‫حیحات الزم در فرآین‬ ‫اد تص‬ ‫ئوالن ایج‬ ‫ا مس‬ ‫اتی ب‬ ‫اط اطالع‬ ‫ارتب‬
‫اگرچه معموال تعریف واژه بازرسی به بازرسی ابعادی قطع ات و محص والت ی ا ش کل ظ اهری آنه ا‬
‫محدود میشود ولی در یک مفهوم وسیعتر داللت ضمنی بر بازرس ی کلی ه مشخص ات ابع ادی خ واص‬
‫الکتریکی و مکانیکی و شیمیایی و …‪ .‬و نیز اجرای عمل بازرسی دارد‪.‬‬

‫اهداف بازرسی‬
‫از گذشته های دور عمل بازرسی به منظور کشف اشتباهات و مع ایب ‪ ،‬ج داکردن محص والت خ وب‬
‫از ب د و نگه داری س وابق قطع ات م ورد بازرس ی انج ام میش ده اس ت‪.‬‬
‫مهم ترین ه دف بازرس ی ایج اد اطمین ان از تولی د قطع ات ب ا کیفیت مطل وب و نظ ارت ب ر پای ایی و‬
‫استمرار فرآیند تولید می باشد‪ .‬در بسیاری از کارخانه جات‪  ‬هدف اصلی از انجام بازرسی جلوگ یری‬
‫از تولید قطعات‪  ‬معیوب‪  ‬است ‪.‬دو‪  ‬علت موجب احساس نیاز به این هدف شده اند که عبارتند از‬

‫رقابتها مدیریت را وادار می کنند تا هزینه های تولید را به دقت تحت نظر قرار دهد‪.‬‬ ‫‪-１‬‬
‫ن رخ م ردودی ب اال ب ه دلی ل فق دان کیفیت الزم در محص ول هزین ه آور اس ت‪۲٫ .‬‬
‫تلرانس های تنگ تولیدی به کنترل دقیق فرآیندها نیاز دارد که یکی از طرق دستیابی‬
‫ب ه آن اعم ال بازرس ی ه ای مک رر در حین فرآین د س اخت اس ت‪.‬‬
‫بازرسی را میتوان به عنوان بخشی از فرآیند تولید در نظر گ رفت‪ .‬ام ا هم واره بای د‬
‫این نکته را مد نظر قرار داد که بازرس ی هرگ ز ب ه تنه ایی ارزش محص ول را ب اال‬
‫نمی برد ولی میتوان نقش موثری در کاهش تعداد قطعات معیوب ایفا کند‪.‬‬
‫‪-2‬‬
‫ازعوامل تاثیر گذار بر اهداف بازرسی را میتوان ن وع محص ول ی ا قطع ه ‪ ،‬ط بیعت‬
‫فرایند تولیدات و سطح کیفیتی تعیین شده را به عنوان عوامل اساسی در نظر گرفت‪.‬‬

‫متداولترین اهداف بازرسی عبارتند از‪:‬‬

‫جستجو و کشف ضایعات به محض وقوع در فرآیند‪.‬‬

‫کشف مسیرهایی ازفرآیند که منجر به ایجاد نقص می شوند‪.‬‬

‫تصدیق توانایی ماشین و یا کارگر در انجام مناسب عملیات‬

‫نشان دادن وضعیت فرآیند‬

‫جداکردن قطعات معی وب از فرآین د تولی دات جهت جلوگ یری از ص رف هزین ه ه ای حم ل و نق ل ی ا‬
‫عملیات مراحل بعد‬

‫ج داکردن قطع ات معی وب ب رای پیش گیری از عملک رد ض عیف محص ول نه ایی‬
‫آگ اه س اختن کلی ه س طوح م دیریت در زمین ه عملک رد بخش ه ا ی ا واح دهای تولی دی‬
‫تهی ه س وابق و اطالع ات ب رای م دیریت ب ه منظ ور ایج اد ش رایط مناس ب جهت مطالع ه و تص حیح‬
‫عملکردهای ضعیف‬

‫تهی ه س وابق و اطالع ات الزم ب رای کن ترل موج ودی و برنام ه ری زی کن ترل محص ول‬
‫تهی ه س وابق و گزارش ات ب رای ارزی ابی ماش ین آالت ی ا ک ارگران تولی دی‬
‫استاندارد کیفیتی باال نیازمند تجهیزات دقیق ‪ ،‬مهارت باالی پرسنل ‪ ،‬و ص رف زم ان و دقت زی اد در‬
‫تولید محصول میباشد که مستلزم صرف هزینه های زیاد اس ت ‪ ،‬از ط رفی اس تانداردهای کیفی پ ایین‬
‫عملکرد ضعیف محصول و نارضایتی مشتریان را به دنبال خواهد داشت‪.‬‬

‫محدوده بازرسی‬

‫مراح ل و س طوحی در اج رای عملی ات بازرس ی وج ود دارد ک ه این مراح ل عبارتن د از‪:‬‬
‫بازرسی دریافت‬

‫بازرسی پیش از تولید‬

‫بازرسی حین تولید‬

‫آزمایش و بازرسی محصول نهایی‬

‫امکان دارد که این فعالیت ها کامال مستقل از یکدیگر باشند ی ا ج زئی از یکس ری از وظ ایف باش ند ‪،‬‬
‫وجه تمایز این دو حالت ارتباطات سازمان یا فیزیکی نمی باشد بلکه تفاوت در اهداف و مقاصد است‪.‬‬

‫‪ ) Receiving Inspection ( :‬بازرسی دریافت‬

‫عبارت از فرآیند ازمایش یا بازرسی کاال یا م واد خری داری ش ده در ب دو ورود ب ه کارخان ه میباش د ‪.‬‬
‫هدف اصلی از انجام این کار تشخیص این موضوع است که آیا مواد یا کاالی خریداری ش ده از نظ ر‬
‫یر‬ ‫اخ‬ ‫تند ی‬ ‫ول هس‬ ‫ل قب‬ ‫ر قاب‬ ‫ورد نظ‬ ‫ات م‬ ‫مشخص‬
‫اینگونه بازرسی ه ا ممکن اس ت آزمایش اتی ش تابزده ی ا دقی ق در ض من ی ک بازرس ی کمی از نظ ر‬
‫تعداد ‪ ،‬وزن و … با همان دقت آزمایشات کیفی باشد‪.‬‬

‫عدم انجام بازرسی ها و آزمایشات دقیق یا نا مناسب و نیز گزارشات ناص حیح ی ا ن اقص ممکن اس ت‬
‫منجر به پذیرش مواد ضایع و نامرقوب و در نتیجه صرف هزینه زیاد در حمل و نقل و انجام عملیات‬
‫زاید بر روی موادی که دارای کیفیت مطلوب نبوده اند گردن د گزارش ات و س وابق بازرس ی دری افت‬
‫مدارک ارزشمندی هستند و باید نسخه ای از آنها جهت اطالع ب ه س ایر بخش ه ا نظ یر بخش خری د ‪،‬‬
‫مهندسی تولید ‪ .‬انبارها و سایر مراکز ذیربط ارسال گردد ‪ .‬بخش امور بازرگانی و خری د می بایس ت‬
‫سیاست خرید خود را بر پایه نتایج بازرسی دریافت برنامه ریزی و استوار نماید‪.‬‬

‫بازرسی قبل از تولید‪:‬‬

‫داللت بر وجود یک گروه خاص بازرسی ندارد ‪ ،‬بلکه منظور بازرسی م واد و قطع ات پیش از تولی د‬
‫می باشد‪. ‬‬

‫این مفهوم ش امل بازرس ی اولین قطع ه ‪ ،‬اب زار و تجه یزات ‪ ،‬انباش ته ه ای آزمایش ی ‪ ،‬و ب ا عملی ات‬
‫تولیدی آزمایشی می شود ‪ .‬هدف اصلی بازرسی قبل از تولی د کن ترل توان ایی ماش ین ی ا فرآین د ب رای‬
‫تولید قطعات ‪ ،‬طبق مشخصات مورد نظر می باش د ‪ ،‬الزم ب ه توض یح اس ت ک ه درک این مطلب ک ه‬
‫بازرسی قبل از تولید صرفا یک کنترل مقدماتی است و اطمینانی نسبت به استمرار یا استفاده کامل از‬
‫این توانایی ایجاد نمی کند‪ ،‬حائز اهمیت اس ت ‪ .‬و ص رفا ن وعی کن ترل ب رای مش اهده توان ایی ب القوه‬
‫فرآیند تولید می باشد ‪ ،‬از ط رفی ق ابلیت تولی د قطع ات ب ا مشخص ات م ورد نظ ر ب ه عوام ل متغی یر‬
‫بسیاری نظیر فرسودگی ابزار و تجهیزات ‪ ،‬لقی و لرزش ‪ ،‬تغییرات دما و مه ارت ‪ ،‬روش ک ار و از‬
‫همه مهمتر روحیات کارگران بستگی دارد‪. ‬‬

‫بازرسی اولیه اطمینان الزم از وجود توانایی بالقوه را ف راهم نم وده ولی اس تمرار آن را تض مین نمی‬
‫کند‪. ‬‬

‫‪ ) Firs – Piece Inspection (:‬بازرسی اولین قطعه‬

‫عملی است که در آن کارگر ماشین کار با تنظیم جدید ماشین اولین قطعه را تولید میکند و بازرس نیز‬
‫قبل از آنکه وی به همان ترتیب به ک ار خ ود ادام ه ده د ب ه کنـــترل آن می پردازد ‪ .‬این بازرس ی ب ه‬
‫کارگر اطمیــــنان میدهد که ماشین ‪ ،‬ابزار و تجهیزات را به طور صحیح تنظیم و بکار گرفته اس ت ‪،‬‬
‫پس از آن مسئولیت کارگر‪ ،‬ثابت نگاه داشتن این شرایط خواهد بود‪.‬‬

‫‪ ) Production Intrim Inspection (:‬بازرسی حین تولید‬

‫برای این نوع بازرسی انواع متعددی از روشها موجود می باش د ‪ ،‬این گون ه وظ ایف بازرس ی ممکن‬
‫است به عنوان عملـــیات منظم برنامه ریزی شده و یا به صورت کنترل تصادفی انجام میگیرد ‪ .‬امور‬
‫بازرسی به عنوان یک فعالیت منظم میتواند در انته ای فرآین د س اخت ی ا نق اط بح رانی در ط ول خ ط‬
‫تولید واقع شود ‪ .‬وجود چندنوع بازرسی در انتهای هریک از عمــــلیات تولی دی چن دان غ یر معم ول‬
‫نیست ‪ ،‬اگرچه امکان دارد کامل و یا خیلی دقیق نباشد‪.‬‬

‫درجایی که باید ابعاد بحرانی ب ا س رعت و ظ رفیت نس بتا ب االیی در ی ک فرآین د تولی د کن ترل ش ود ‪،‬‬
‫ممکن است عمل بازرسی ‪ ۱۰۰‬درصد ضرورت یابد ‪ .‬دونمون ه مت داولتیری روش های بازرس ی حین‬
‫تولید بازرس سیار و بازرسی متمرکز می باشند‪.‬‬

‫آزمایشات ویژه معموال پس از ساخت قطعات یا پس از مونتاژ آنها به یکدیگر انجام میگ یرد ‪ ،‬اگرچ ه‬
‫از این عملیات اغلب به عنوان آزمایش محصول نامبرده میشود ولی حقیقتا ن وعی بازرس ی می باش د‪.‬‬
‫تست مخرب‪ :‬‬

‫برخی از اوقات کنترل خواص و ش رایط قطع ه ب دون انج ام تس ت تخری بی امک ان ناپ ذیر اس ت ‪ ،‬این‬
‫فرآیند اصطالحا تست مخرب نامیده میشود‪.‬‬

‫نمونه گیری به جای بازرسی صددرصد‪:‬‬

‫بدیهی است که بازرسی صد درصد اطالعات بیشتری نس بت ب ه ب ازده نمون ه گ یری ف راهم می آورد ‪،‬‬
‫ولی طبعا هزینه آن نیز بیشتر است ‪ ،‬اصوال انتاخاب میان بازرس ی صددرص د و نمون ه گ یری متکی‬
‫بر میزان مخاطره وقوع یک نقص است ‪ ،‬که مدیریت حاظر به پذیرش آن است الزم به ذکر است ک ه‬
‫اغلب تصمیمات ش امل بازرس ی صددرص د تع داد کمی از مشخص ات و بازرس ی نمون ه گ یری اک ثر‬
‫مشخصات را شامل میشود‪.‬‬

‫بازرسی نمونه گیری بیشتر در بازرسی های دریافت ‪ ،‬بازرسی تولی د ‪ ،‬و آزمایش ات خ اص مص داق‬
‫پی دا میکن د ‪ .‬و ض رورتا در تس ت ه ای تخری بی ب ه ک ار گرفت ه می ش ود‪.‬‬
‫د؟‬ ‫در باش‬ ‫ه چق‬ ‫دازه نمون‬ ‫ه ان‬ ‫دک‬ ‫ا پیش می آی‬ ‫وال اینج‬ ‫اس‬ ‫ام‬
‫هر طرح نمونه گیری می بایست براساس تحلیل های آم اری جهت ی ک نتیج ه منطقی اس توار باش د ‪،‬‬
‫تخمین ان دازه نمون ه و تع یین روش نون ه گ یری یکی از وظ ایف بخش کن ترل کیفیت اس ت‪.‬‬
‫سوابق بازرسی‪:‬‬

‫یکی از وظایف بسایر مهم بخش بازرسی نگهداری دقیق سوابق است ‪ .‬این سوابق می تواند شامل فرم‬
‫های مختلفی باشد که به نوع بازرسی و اهداف آن بستگی دارد به هر ح ال ص رفه نظ ر از ن وع ف رم‬
‫مورد استفاده ‪ ،‬این مطلب باید مورد تاکـــــــید قرار گیرد که ارزش کار بازرسی دارد ممکن است ب ه‬
‫علت عدم دقت یا کمبود سوابق و گزارشات از بین رود یا به طور آشکار کاهش یابد‪.‬‬

‫کارت های بازرسی‪:‬‬

‫کارت بازرسی شامل هر فرم مورد استفاده توسط بازرس برای ثبت کش فیات او می باش د‪ .‬این ک ارت‬
‫دارای فوائد زیادی است ‪ ،‬چرا که معموال نیاز به اوراق کمتری دارد ‪ ،‬احتمال گم شدن آن ک اهش می‬
‫یابد ‪ ،‬و جهت مرور دوباره به سادگـــــی در دس ترس می باش د ‪ .‬عیب عم ده آن این اس ت ک ه امک ان‬
‫نسخه برداری از آن وجود ندارد تا نزد خود بازرس باقیمــانده و یا به سایر مدیریت ها ارسال گردد ‪.‬‬
‫معموال نسخه های اضافی باعث جلوگیری از تغییرات سوابق بازرسی می شوند‪.‬‬

‫گزارشات بازرسی‪:‬‬

‫وجه تمایز ک ارت بازرس ی و گ زارش آن اس ت ک ه گ زارش هم راه قطع ات ی ا محص ول نب وده و ب ه‬
‫صورت نامه به سایر قسمت ها ارسال میگردد‪.‬‬

‫اطالعات مندرج در گزارش بازرسی بسیار خالص ه ت ر از اطالع ات موج وددر ک ارت بازرس ی می‬
‫د‪.‬‬ ‫باش‬
‫یکی از انواع متداول گزارش بازرسی ‪ ،‬گزارش بازرسی دریافت است‪ .‬این گزارش اساسا تاییدی ب ر‬
‫م واد س فارش داده ش ده نت ایج ‪ ،‬نت ایج بازرس ی م واد دری افتی ‪  ‬و وض عیت م واد میباش د‪..‬‬
‫نوع دیگری از گزارشات بازرسی ‪ ،‬گزارش آزمایشات عملکرد و پایایی محص ول می باش د ‪ ،‬ک ه در‬
‫آن توضیحاتی راجع به عملکرد محصول نتایج بدست آمده و تحلی ل و تفس یر آن نت ایج درج میگ ردد ‪.‬‬
‫چنین گزارشاتی حاوی اطالعات ارزشمندی برای بخش های مهندسی ‪ ،‬تولید و فروش میباشد‪.‬‬

‫‪.‬‬
‫ارتباط با روش های تولید‪:‬‬

‫اعم ال بازرس ی ص رفا ب ه خ اطر بازرس ی عموم ا ارزش چن دانی ن دارد ‪ .‬اگ ر منظ ور اص لی فق ط‬
‫ج داکردن قطع ات س الم از ک ل تولی د باش د اعم ال بازرس ی قاب ل توجی ه نمی باش د تقریب ا کلی ه ام ور‬
‫بازرسی اطالعاتی را فراهم میآورد که به نحو سودمنــــــدی میتواند در تولید محصولی با کیفیت بهتر‬
‫و هزینه کمتر مورد استفاده قرار گیرد‪.‬‬

‫گزارش ضایعات‪ :‬‬
‫اگرچ ه خ ود بازرس ی ق ادر نیس ت قطع ات س اخته ش ده معی وب را اص الح نمای د ولی می توان د در‬
‫جلوگیری از تولید قطعات معیوب بعدی کمک نماید یک برگ یا گزارش بازرسی دقیق میتوان د منبعی‬
‫مناس ب ب رای کش ف عل ل ایج اد نق ایص باش د ‪ .‬این ن واقص ممکن اس ت ناش ی از‪:‬‬
‫*ضعف در مشخصات طراحی شده‬

‫*اشکاالت مواد اولیه‬

‫*عدم کنترل کافی فرآیند‬

‫*تجهیزات معیوب‬

‫*اشکال در ساخت قالبها‬

‫*و خطای نیروی انسانی باشد‪.‬‬

‫بدیهی به نظر میرسد ‪ ،‬که وظیفه بازرس تعیین علل ایجاد ض ایعات نیس ت ولی تهی ه گ زارش ی ا ثبت‬
‫نتایج بازرس ی یکی از وظ ایف او می باش د سرپرس ت ی ا م دیر بخش تولی د بای د ب ه ط ور مس تمر از‬
‫ضایعات کشف ش ده ‪ ،‬در کلی ه فرآین دهای بازرس ی آگ اه باش د ‪ .‬ل ذا یکی از وظ ایف او این اس ت ک ه‬
‫ضمن آشنایی با کار به اصالح علل خرابیها اقدام کند‪.‬‬

‫اصالح طرح‬

‫‪ ‬‬
‫اصالح فرآیند‪ ‬‬

‫اصالح ابزار‬

‫ابزار نامناسب به خاطر راهی غلط یا فرسودگی یکی از علل متداول ایجاد ضایعات هستند‪.‬‬

‫حمل و نقل قطعات معیوب‪:‬‬

‫واژه قطعه معیوب در یک مفهوم وسیع به معنای قطعه یا محصولی است که فاقد برخی از مشخصات‬
‫تعیین ب رای آن باش د ‪ .‬بازرس ی معم وال بعض ی قطع ات معی وب را آش کار میکن د ‪ .‬وق تی ک ه قطع ه‬
‫معیوبی کشف شد علت رد آن ثبت میشود و بدیهی است که از اقالم قابل قبول جداشده و منتظ ر تع یین‬
‫تکلیف میماند‪.‬‬

‫تعمیر و بازکاری‪ :‬‬

‫بسیاری از قطعات رد شده توسط بازرسی ممکن است تعمیر شوند ‪ .‬اغلب کارخانه ج ات دریافت ه ان د‬
‫که نگــــــــــهداری‬

‫به منظور تجدید نظر و تحلیل کارتها و سوابق بازرسی در رابطه با مشخصات مواد مفید است‪ .‬برگ‬

‫تجدید نظر در مواد‬

‫اطالعات مندرج در این برگه ها مشخص میکند که آیا تعم یر قطع ات عملی و امک ان پ ذیر اس ت ؟ و‬
‫چگونه می تواند به بهترین نحو انجام شود ؟‬

‫معی‪333333‬وب معم‪333333‬وال ش‪333333‬امل ی‪333333‬ک ی‪333333‬ا تع‪333333‬داد بیش‪333333‬تری از ح‪333333‬االت زی‪333333‬ر میش‪333333‬ود‪ :‬‬
‫تلرانس ها و مشخصات تنگتر از مقدار الزم باشند ‪ ،‬بنابراین قطعه به همان صورتی که هس ت ممکن‬
‫است مورد اســــتفاده قرار گیرد قطعات با ابعاد خارج از تلرانس اما نزدیک به تلرانس ممکن است با‬
‫یکدیگر مونتاژ شده و به همان صورت به کار گرفته شوند‪ .‬قطعه ممکن است به نحوی باشد که انج ام‬
‫د‪.‬‬ ‫رورت یاب‬ ‫اری ض‬ ‫اره ک‬ ‫دوب‬
‫اگر دوباره ک اری قطع ات معی وب ش امل عملی ات ماش ین ک اری قاب ل توج ه ی ا فرآین د ه ای عملی ات‬
‫پرهزینه دیگری گردد ‪ .‬ممکن است تعمیر آن از نظر اقتصادی مقرون به ص رفه نباش د ‪ .‬ب ه عب ارت‬
‫دیگر اگر فرآیندهای ساده منجر به بهبود اشــــــکاالت گردن د ‪،‬ارزش قطع ات ممکن اس ت از هزین ه‬
‫امور بعدی بیشتر شده و انجام کار ض رورت یاب د ‪ ،‬ب دون اســـــتفاده از مزای ای ناش ی از این تجدی د‬
‫نظ ر در م واد ‪ ،‬بس یاری از قطع ات قاب ل قب ول ممکن اس ت ب ه عن وان ض ایعات محس وب گردن د‪.‬‬
‫وقتی مشخص شد که هزینه تعم یر قطع ات معی وب مس اوی ی ا بیش تر از قطع ات معی وب می باش د ‪،‬‬
‫ممکن است یکی از وظایف گروه تجدید نظر کننده در مواد فروش آنها باشد‪.‬‬

‫شرح وظایف بازرسی‬

‫بخش بازرسی توان ایی رد ک ردن قطع ات خ ارج از اس تاندارد را دارا می باش د ‪،‬این بخش بای د م واد‬
‫خری داری ش ده ‪ ،‬فرآین د تولی د قطع ات و محص ول تم ام ش ده را کن ترل و نظ ارت نمای د‪.‬‬
‫جهت انتخاب دوباره کاری یا رد نم ودن اقالم ن یز ممکن اس ت یکی از وظ ایف بخش بازرس ی باش د‪.‬‬
‫بازرسی مسئولیتی در قبال ساخت قطعات ندارد و نباید اینطور تلقی شود که این موض وع ب ا وظ ایف‬
‫بازرسی مغایرت دارد‪.‬‬

‫سطح اختیارات بازرسی‬

‫کنترل کیفیت مواد ورودی‬

‫کنترل کیفیت محصوالت تمام شده جهت اطمینان از این امر که فقط تولی دات س الم ب ه دس ت مص رف‬
‫کننده برسد‪.‬‬

‫کم ک در جهت کن ترل فرآین د تولی د و ن یز کوش ش در تع یین مح ل ایج اد مع ایب در تولی د ک ه س بب‬
‫مشکالت بعــــدی می شود‪.‬‬

‫ارائه خدمات مشاوره ای به منظور کوش ش در تص حیح و جلوگ یری از ایج اد اش کاالت کن ترل کیفی‬
‫س طح اختی ارات بای د ب ه قس مت ه ایی ک ه تولی د را کن ترل میکنن د مح دود ش ود‪.‬‬
‫یکی از مهم ترین عوام ل در س ازماندهی بخش بازرس ی اس تقالل ی ا ع دم اس تقالل این بخش اس ت‪.‬‬
‫عناوین پرسنلی مورد بحث در بازرسی‪:‬‬

‫تعداد کارکنان درگیر در بخش بازرسی به طور قابل توجهی به وظ ایف و ان دازه آن بس تگی دارد ک ه‬
‫عبارتند از‪:‬‬

‫‪ ) Chief Inspector ( :‬سربازرس‬

‫معموال به رئیس بخش بازرسی عنوان سربازرس اطالق میشود ‪ .‬عن اوین م ورد اس تفاده دیگ ر ب رای‬
‫این سمت مدیر بازرسی یا سرپرس ت بازرس ی اس ت و وظیف ه آن سرپرس تی و نظ ارت ب ر اج را می‬
‫د‪.‬‬ ‫باش‬
‫وی مسئول کلیه فعالیت های انجام شده در بخش بازرسی بوده و کلیه ارتباطات میان بخش بازرسی و‬
‫س ایر بخش ه ا ی ا گ روه ه ای موج ود در کارخان ه بای د از طری ق او انج ام پ ذیرد‪.‬‬
‫سربازرس اغلب باید آشنایی کافی با دیگر امور کارخانه نظیر طرح تولید ‪ ،‬توانایی س اخت ‪ ،‬و روش‬
‫های حسابداری داشته باشد‪.‬‬

‫‪ ‬‬
‫‪ ) Forman Inspector (:‬سرکارگر بازرسی‬

‫در کارخانه جات کوچک خود او ممکن است ک ار بازرس ی را انج ام ده د ‪ .‬ولی معم وال پاس خ گ وی‬
‫س واالت ی ا مش کالت ایج اد ش ده ب رای س ایر بازرس ان می باش د‪ .‬او از م اهرترین و باتجرب ه ت رین‬
‫اعضای بخش بازرسی می باشد‪.‬‬

‫‪ ) Floor Inspector (:‬بازرس سیار‬

‫کسی است که در سطح کارخانه حرکت میکن د و قطع ات تولی د ش ده در ایس تگاه ک اری را ب ه محض‬
‫ساخته شدن بازرسی می نماید ‪ .‬وی فرد باتجریه ای است که معموال به تنهایی کار میکند و تماسی ب ا‬
‫سرکارگر بازرسی و دیگر بازرسان ندارد ‪ .‬او فقط ابزار ساده اندازه گیری را با خ ود حم ل میکن د و‬
‫از ابزار و فرامین کارگران تولیدی استفاده میکند‪.‬‬

‫‪ ) Bench Inspector (:‬بازرس پای میز کار‬

‫وی برای بازرسی در محل خاصی تعیین شده است ‪ .‬بازرس پای میز کار کسی است که کار عادی و‬
‫روزمره او بازرسی و تفکیک قطعات معیوب از سالم میباشد یک فرد تازه کار معم وال ب ه این س مت‬
‫منسوب میگردد‪.‬‬

‫‪ ) First – Piece Inspector (:‬بازرس اولین قطعه‬

‫اولین قطعه ساخته شده توسط کارگر تولیدی را در صورتیکه ماشین یا فرآین د ت ازه ای راه ان دازی ی ا‬
‫تنظیم شده باشد کنترل میکند اساسی ت رین وظیف ه او مطل ع س اختن ک ارگران تولی دی نس بت ب ه تنظیم‬
‫ص حیح ماش ین ی ا فرآین د ب رای ادام ه تولی د طـــبق مشخص ات م ورد نظ ر اس ت‪.‬‬
‫امور مربوط به آزمایش نهایی محص ول معم وال ب ه تکنس ین ه ایی ک ه م اهر ت ر از بازرس ان هس تند‬
‫محول میشود ‪ .‬این افراد غالبا به نحو دقیق تری با مهندسین تولید و دیگر کارکنان بخش کنترل کیفیت‬
‫همکاری می کنند‪.‬‬

‫زنان به عنوان بازرس‪:‬‬

‫زنان معموال در امور بازرسی تکراری ‪ ،‬صبور تر م اهر ت ر ‪ ،‬و به تر از م ردان هس تند ‪ ،‬ولی نمی‬
‫توانند مانند مردان خود را با ام ور گون اگون و مس ئولیت آور و تکنی ک ه ای مختل ف و س طح ب االی‬
‫بازرسی وفق دهند‪.‬‬

‫دوره آموزشی بازرسان‪:‬‬

‫مف اد آموزش ی زی ر ب ه عن وان ح داقل مط الب در دوره آموزش ی ض روری ب ه نظ ر میرس د‪:‬‬
‫چگون ه از اب زار ان دازه گ یری اس تفاده ش ود ؟ چگون ه خوان ده ش ود ؟ چگون ه نگه داری ش ود ؟‬
‫نح وه کن ترل کیفیت مشخص ه ه ایی ک ه قاب ل ان دازه گ یری نیس تند چگون ه باش د ؟‬
‫علل ایجاد نقائص چیست ؟ اگر قطع ات معی وب ب ر اث ر بی ت وجهی ب ه مراح ل بع د رون د چ ه اتف اقی‬
‫خواهد افتاد ؟‬

‫در مورد اندازه نمونه چگونه تصمیم گیری شود ؟نمونه چطور انتخاب شود ؟چه تعداد نقص در نمونه‬
‫مورد قبول است ‪.‬؟‬

‫گزارشات چگونه نگهداری شود و چرا ؟ چگونگی اس تفاده ه ای بع دی از گزارش ات بازرس ی ش رح‬
‫داده شود ؟‬

‫چگونگی مشخص نمودن قطعات سالم و معیوب به نحوی که با یکدیگر مخلوط یا اشتباه نشوند ؟‬

‫امورجنبی بازرسی ( مانند حمل و نقل مواد ‪ ،‬تمیز کاری و شمارش ) چگونه انجام گیرد ؟‬

‫چگونه با دیگر همکاران نظیر ماشینکاران ‪ ،‬نظام دهنده ها و سرکارگران مهندسان و سایرین ارتب اط‬
‫برقرار شود ؟‬

‫چگونه حس درستکاری و صداقت در بازرسان تقویت شود ؟‬

‫هزینه های بازرسی‬

‫کارخانه جات هرگز هزینه های بازرسی را نخواهند دانست مگر آنکه به ط ور همزم ان هزین ه ه ای‬
‫عدم بازرسی را بدانند‪.‬‬

‫در این موارد دو دسته هزینه ها وجود دارد‪ :‬‬

‫‪ Failure Quality Cost -1‬هزینه نقص کیفیت‬

‫‪ Appraisal Quality Cost -2‬هزینه های ارزیابی و پیشگیری‬

‫هر هزینه ای که صرف انجام وظایف بازرسی شود هزینه های ارزی ابی را تش کیل می ده د و دیگ ر‬
‫وظایف کنترل کیفیت شامل برخی از فعالت های بازرس ی هزین ه ه ای پیش گیری را ش امل میش وند ‪.‬‬
‫بن ابراین س وابق کام ل و دقیقی جهت تحلی ل ه ای هزین ه ه ای بازرس ی م ورد نی از اس ت‪.‬‬
‫‪ ‬حقوق بازرسان‬

‫نکته مهم‪:‬‬

‫مطالعات آماری نشان می دهد که نقائص هرگ ز ب ه ص ورت یکن واخت ب ه روی مشخص ه ه ای کیفی‬
‫توزیع نمیشوند ‪ .‬اهمیت این عدم یکنواختی آن است که امکان تمرک ز روی مشخص ه ه ایی ک ه دارای‬
‫بیشترین خرابی هستند ایجاد میشود ‪ .‬بهتر آن است که اهم کوشش های کنترلی صرف نقاطی گردد که‬
‫بیشترین تعداد ضایعات در آنها رخ داده است‪.‬‬

‫ب رای تع یین رض ایت و خواس ت مش تری هرمحص ول بای د دارای دوجنب ه باش د‪:‬‬
‫)‪ ‬الزم اس ت ط راحی خ وب و مناس بی از محص ول ص ورت گ یرد‪ ( ‬کیفیت ط‪33333‬رح‪ ‬‬
‫)‪ ‬باید این طرح با اج رای ص حیح توس ط بخش ه ای تولی دی کارخان ه ب ه ثم ر برس د ‪ ( ‬کیفیت تط‪33‬ابق‬
‫در کارخانه جات جهت برآورد تطابق کیفیت از عوامل زیر استفاده می شود‪:‬‬

‫جدا کردن محصول خوب از بد ‪ ،‬بعد از تولید‪:‬‬

‫اندازه گیریهای مستمر در محل های مشکل زا و جلوگیری از ایجاد ضایعات‬

 ‫هدف کنترل کیفیت‬

‫تامین یک سیستم موثر برای تمرکز تم ام اق دامات ی ک ش رکت ی ا کارخان ه در جهت ایج اد ‪ ،‬حف ظ و‬
‫بهب ود کیفیت محص ول و انج ام ام ور تولی دی ‪ ،‬توزی ع و خ دمات در اقتص ادی ت رین س طحی ک ه ب ه‬
‫رضایت مصرف کننده منجر شود‪.‬‬

‫هر سیکل کنترل شامل اقدامات زیر میباشد‪:‬‬

‫‪ :‬تعیین استانداردها‬

‫تعیین عملکرد مطلوب ‪ ،‬میزان دوام ‪ ،‬استانداردهای هزینه ای محصول‬

‫‪ :‬ارزیابی عملکرد‬

‫مقایسه عملکرد محصول ساخته شده با استانداردها‬

‫‪ :‬اقدام اصالحی‬

‫انجام اقدامات اصالحی در صورت عدم رعایت استانداردها‬

‫جنبه سیستمی‪:‬‬

‫در صورت فقدان معیارهایی برای انجام کنترل در هر کارخانه ‪ ،‬می ت وان ش اهد دوره ه ای متن اوب‬
‫تولید و دوره های متناوب رد محصول بود این رفتار دوره ای حاصل فشارهای داخل کارخان ه ب رای‬
‫افزایش تولید و فشارهای بازار جهت بهبود کیفیت است که ب ه خ اطر نقش متقاب ل قس متهای ف روش ‪،‬‬
‫تولید و کنترل کیفیت ایجاد می شود‪.‬‬

‫محصولی با کیفیت ثابت در طی یک دوره س اخته می ش ود ‪ ،‬ب ا اف زایش فش ار ف روش ‪ ،‬فش ار ب رای‬
‫تولی د بیش تر محص ول از طری ق ک اهش ن رخ ردی ف زونی میگ یرد ‪ ،‬ولی‬
‫بعد از مدتی با کسب اطالعات از بازار قسمت فروش برای کیفیت بهتر فشار میآورد‪ ‬چرا ک ه ف روش‬
‫محصول به خاطر کیفیت ضعیف دچار اشکال شده است ‪ .‬و این فشار ب ا خواس ت بخش کن ترل کیفیت‬
‫برای بهبود کیفیت تقویت می شود ‪ ،‬که نتیجه آن افزایش کلی در ن رخ ردی میباش د ‪ .‬این وض عیت ت ا‬
‫موقعی که دوباره فشار برای تولید بیشتر وارد شود ادامه می یابد‪.‬‬

‫بهبود کنترل کیفیت‪:‬‬

‫‪ ‬‬
‫برای بهبود کنترل باید دائم ا س ه جنب ه محص ول را م ورد توج ه ق رار داد این س ه جنب ه عبارتن د از‪:‬‬
‫‪ ‬مقدار دوام‪ –  ‬استانداردهای هزینه ای – عملکرد محصول‬

‫فعالیت های کنترل کیفیت‪ :‬‬

‫چه ار فع الیت مش خص ش ده ب رای کن ترل کیفیت وج ود دارد ک ه عبارتن د از‪:‬‬

‫کنترل طرح جدید ( یا مرور طرح ) ‪ /‬کنترل مواد ورودی ‪ /‬کنترل حین تولید ‪ /‬مطالعات وی ژه فرآیند‬
‫کنترل طرح جدید ‪ :‬ش امل فع الیت ه ایی در جهت رع ایت مشخص ه ه ای م ورد نظ ر مص رف کنن ده‬
‫میباشد ‪.‬این کار به منظور برطرف نم ودن اش کاالت ب القوه کیفی مش کالتی نظ یر دوام محص ول ) و‬
‫مشکالت هزینه ای کیفیت میباشند‪.‬‬

‫‪( ‬‬

‫کنترل مواد ورودی‬

‫کنترل حین تولید‪ :‬‬

‫وظایف کنترل حین تولید عبارت است از ارزیابی انحرافات مشخصه ها و انج ام اق دام اص الحی قب ل‬
‫از آنکه مشکالت جدی کیفیتی ایجاد گردد ‪ .‬قطعات و مواد و فرآیندهایی که در ط ول عملی ات س اخت‬
‫ود‪.‬‬ ‫ترل میش‬ ‫مول این کن‬ ‫د مش‬ ‫ارکت دارن‬ ‫ول مش‬ ‫در کیفیت محص‬
‫مطالعه ویژه در فرآیند‪:‬‬

‫این مطالعات به صورت تحقیقات یا آزمایشات خاص و با هدف تش خیص عل ل اص لی مش کالت کیفی‬
‫انجام میگیرد ‪ .‬کنترل یا حذف این عل ل ممکن اس ت نیازمن د اص الح محص ول و فرآین د ب ا توج ه ب ه‬
‫تاثیرات آنها بر هزینه های تولید باشد‪..‬‬
 ‫بازخور اطالعات‬

‫مسئولیت کنترل کیفیت‪ :‬‬

‫مسئولیت کنترل کیفیت این است که وقایع را دریابد ‪ ،‬هزین ه ه ا را مقایس ه و به ترین راه ح ل را پی دا‬
‫د‪.‬‬ ‫کن‬
‫مزایای کنترل کیفیت‪:‬‬

‫بهبود کیفیت محصول‬

‫کاهش هزینه های ضایعات و دوباره کاری و تنظیم مجدد‬

‫کاهش هزینه های عوامل تولیدی از طریق توقف های مکرر و بهره وری بیش‪33‬تر از ن‪33‬یروی انس‪33‬انی‬
‫و تجهیزات‬

‫کاهش هزینه های بازرسی‬

‫هزینه های کیفیت‬

‫( ‪ : ) Prevention Cost‬هزینه های پیشگیری‬

‫هزینه هایی هس تند ک ه م دیریت جهت جلوگ یری از ب روز اش کاالتی ک ه کیفیت محص ول را ب ه زی ر‬
‫ود‪.‬‬ ‫ل میش‬ ‫د متحم‬ ‫نزل میده‬ ‫ول ت‬ ‫ل قب‬ ‫طح قاب‬ ‫داقل س‬ ‫ح‬
‫( ‪ : ) Appraisal Cost‬هزینه های ارزیابی‬

‫هزینه هایی هستند که به منظور تع یین س طح کیفیت واقعی محص ول تم ام ش ده ‪ ،‬پیش از عرض ه ب ه‬
‫مصرف کننده ‪ ،‬صرف میگردند‪.‬‬

‫هزینه های تبعی ‪ ( :‬در شرایطی که سطح کیفیت پایین باشد هزینه های تبعی برای تصحیح خدمات یا‬
‫محصوالت صرف میشود ‪ .‬در صورت عدم مصرف هزینه های اختی اری توس ط م دیریت وق وع این‬
‫نوع هزینه ها اجتناب ناپذیر خواهد بود ‪ .‬هزینه های تبعی دو دسته اند که عبارتند از‪:‬‬

‫‪-۱ ) Internal Failure Cost ( :‬هزینه های نقص داخلی‬

‫هزینه هایی هستند که باید برای بهبود س طح کیفیت محص ول پیش از رس یدن آنه ا ب ه دس ت مص رف‬
‫کننده صرف شوند‪.‬‬

‫‪-۲ ) External Failure Costs ( :‬هزینه های نقص خارجی‬

‫این هزینه ها برای اصالح محصوالتی که پایین تر از سطح کیفیت قابل قبول هستند پس از خرید آنه ا‬
‫توسط مصرف کننده تحمل میشوند‬