34567

MAR S 2 0 2 2

BIMOKO BIA NDONGOKOLO BIA:

2 MAI–5 JUIN 2022
TIMOKO TIA
NDONGOKOLO 10
MUKUNGA 29
Tuzololo tazitisa
nkumbu’eto
BUKUFI BWA TIMOKO
Ntete muntu wabatusu,
wufwanakane kazolo mu
sa nsobolo mu timuntu tia-
ndi. Timoko ti mbo tituba-
kisa mu zaba ka ntia bifu
bitariri timuntu tia ntama,
mu bungu dia nti tufweti
bia katula, mpe ka bwe tu-
lendi bia katurila. Mu timo-
ko tita landa mbo tutalu-
zula ka bwe tulendi
tatamana mu lwata timu-
ˆ ndi mitariri mbote na mbi.—Efz. 5:3-5.
ntu tia mona tii ha manima
ma bateme.
2
Lendi “katula
timuntu tia ntama”
“Katuleno timuntu tia ntama na nsalulu zandi.”—KOL. 3:9, NWT.
NGANO luzingu lwaku bwe lweri ntete wabatika mu longoka
Bibila na Mbangi za Yehova? Babingi mu beto balembo zoloko
mu banza misamu miawu mia ntama. Nza yeri sobesaka bifu
bieto na timuntu tieto—wuzololo taˆ mitieno mia nza mitariri
mbote na mbi. Buna, ‘ka tweri’aˆ na vuvu ko, ka tweri’aˆ mpe na
Nzambi ko ha mutoto-nsi.’ (Efz. 2:12) Ndongokolo ya Bibila
yasoba misamu miamiansoni mu luzingu lweto!
2 Bu weri kwe longoke Bibila, wayizi bakula ti Tata die naku
ˆ
dibaka ku mazulu ditomono ku zolo. Wayizi longoka ti tala ti
zololo wataˆ Yehova nsayi, mpe wakota mu kanda dia bisari bia-
ndi, wafweti sa nsobolo za zinene mu luzingu lwaku na mu
mbanzulu zaku. Wafweti longoka mu diatila mu mitieno mia-
3 Yehova Mvangi’eto mpe Tata’eto dia ku mazulu nswa we
nandi wa bonga nzengolo mu misamu mi fweti yirika kanda
diandi. Mpe mbo kalombaka ti ntete tabatusu, tasarila ngolo
zazingi mu ‘katula timuntu tia ntama na nsalulu zandi.’1 (Ta-
nga Bisi-Kolose 3:9, 10.) Timoko ti mbo tibakisa boˆ bata zolo
mu batusu mu hanina biyuvu ebi bia bitatu mvutu: 1) Ngano
“timuntu tia ntama” ni nti? 2) Mu bungu dia nti Yehova kazo-
lolo ti takatula tio? 3) Bwe tulendi tia katurila? Kwe boˆ batiba-
tusu, timoko ti mbo tibabakisa mu sa keba mu bifu bia timu-
ˆ
ntu tia ntama bilendi ba karila.
ˆ
1 NTELO YI BABANGURI: “Katula timuntu tia ntama” wuzololo ta losa bifu na nsalulu
ˆ
zilembo taka Yehova nsayi. Tufweti batika mu sila bo ntete tabatusu.—Efz. 4:22.
1. Ngano luzingu lwaku bwe lweri ntete wabatika mu longoka Bibila?
2. Ngano nti wayizi bakula mu ntangu yi walongoka Bibila?
3. Tintwari na Bisi-Kolose 3:9, 10, ngano Yehova nti kazololo tasa, mpe nti tu-
zonzela mu timoko ti?
 NGANO “TIMUNTU TIA NTAMA” NI NTI?
4 Muntu wudiatilaka mu timuntu tia ntama,
mabanza na nsalulu za tinsuni zivulu bakaˆ na-
ndi. Lendi baˆ na bwimi, mbo kakulu baka-
ka nkesi, ka tondaka ko, mpe lulendo lubaka ˆ
nandi. Lendi zoloko mu tala porno na filme
za bunsuza peleko za miangu. Ntembe kaniˆ bifu
ˆ
bia mbote bie nandi, mpe lendi ba na ngindu yi-
musembaka mu misamu mia mbi mi kataka ˆ pe-
ˆ
leko mi kayirikaka. Ka, kena na nsatu yayingi
ko mu sa nsobolo mu mbanzulu zandi na mu
ndiatulu’andi.—Nga. 5:19-21; 2 Tim. 3:2-5.
5 Bantu ba masumu twena, buna ka kwena
muntu ko wulendi katula mbanzulu zeto na
nsatu zeto zazansoni za mbi mu mitima mie-
to. Ntangu zakaka mbo tuyirika peleko mbo
tutaˆ musamu wutuniongesa. (Yer. 17:9; Zaki
ˆ bu tukatula timuntu tia ntama, bifu
3:2) Ka,
na nsalulu za tinsuni ka bivutu’aˆ tu tuma ko.
Mbo tukwizi soba.—Iza. 55:7; tanga Bisalu
3:19.
4. Ngano muntu bwe wudiatilaka tala ti “timuntu tia nta-
ma” timutumaka?
ˆ 7. Tintwari na Bisi-Rome 12:1, 2, ngano ntia nsololo tu-
5. Ngano ntia mabanza ma delakana mafweti baka neto
bu tukatulaka timuntu tia ntama? (Bisalu 3:19)
6 Yehova mbo katutumaka mu losa mbanzu-
lu na bifu bia mbi mu bungu ti beto katomono
zolo, mpe zololo ti tamona nsayi ya luzingu.
(Iza. 48:17, 18) Zebi ti boˆ balembo sarilaka
ngolo mu bika bifu bia mbi, mbo batimwisa-
ka mpasi, mpe mbo bamwisaka bampwana’a-
wu mpasi. Mbo wumusaka mpasi ku muti-
ma bu tutimwisaka mpasi, mpe bu tumwisaka
bampwana’eto mpasi.
7 Ndiku zeto na bantu bakaka ba mu kanda
dieto balendi tu sehesela mu ntangu yi tudi-
nga tasa nsobolo mu timuntu tieto. (1 Pi. 4:
ˆ ti nswa we neto wa yirika
3, 4) Balendi tu tela
misamu mi tuzololo, mpe ka tufweti’aˆ tabika
bantu bakaka ko batutela ˆ ka nti tufweti sa.
ˆ ˆ
Ka bo balosaka mitieno mia Yehova ka bena
na timpwanza ko. Mu matieleka, mbo babika-
ka nza yi tumaka Satana yabasobesa. (Ta-
nga Bisi-Rome 12:1, 2.) Beto bansoni tufweti
sola: Ngano timuntu tieto tia ntama tulunda,
tie mu lutumu lwa masumu na lwa nza ya
6. Mu bungu dia nti Yehova katutuminaka mu katula
mbanzulu na bifu bia mbi bie mu timuntu tia ntama?
fweti sa?
Mu ntangu yi tukatulaka
“timuntu tia ntama,” bifu na
ˆ
nsalulu za tinsuni ka bivutu’a
tu tumaka ko
(Tala paragrafe 5)
Satana, peleko Yehova tubika katusobesa mu
baˆ muntu wa mbote lumbu ti?—Iza. 64:8.
BWE LENDI KATURILA TIMUNTU TIA NTAMA?
Yehova zebi ti ntangu na ngolo zifwanaka-
8
ne mu sa nsobolo mu mbanzulu zeto na mu
bifu bieto bia mbi. (Mik. 103:13, 14) Ka, ˆ mu
nzila ya Zu diandi, ya mpeve santu’andi na
ya organizasio’andi, Yehova mbo katuhanaka
ndwenga, ngolo na lubakusu lwe neto nsatu
mu sa nsobolo. Ntembe kani,ˆ nge keka bakisa.
Bwawu bu tataluzula nzengolo zi lendi bonga
zikubakisa mu sa nsobolo zakaka mu timuntu
tiaku tia ntama ngatu wabatusu.
9 Sarila Bibila mu tomo titaluzula. Zu dia
Nzambi, mbo disalaka ntiana titari;ˆ dilendi ku
bakisa mu taluzula mbanzulu zaku, nzonzo-
lo’aku na nsalulu zaku. (Zaki 1:22-25) Mulo-
ngi’aku wa Bibila na Bakristo bakaka ba yela
balendi ku hana malongi. Mu tifwani, balendi
sarila Zu dia Nzambi mu ku bakisa mu zaba
misamu mi we na mio ngolo na mi lembolo na
mio ngolo. Balendi ku longesa mu baka nsa-
ngu za Bibila zihanaka malongi ma lendi sari-
la mu mpila yi lendi telamana bifu biaku bia
mbi. Mpe ntangu zazansoni, Yehova wa kuba-
ma kwa baka ˆ mu ku bakisa. Yandi ni muntu
ˆ
wuyokele wulendi tomo ku bakisa; mutima’a-
ku wa kazebi. (Bin. 14:10; 15:11) Buna baˆ na
tifu tia mu sambilaka na tia longokaka Zu dia-
ndi bilumbu biabiansoni.
10 Baˆ na lukwikulu ti mitieno mia Yehova ni
ˆ
mio mitomono yoka. Tulendi baka ndandu mu
bima biabiansoni bi tu lombaka Yehova mu sa.
Boˆ balandaka mitieno miandi mbo batiziti-
saka, luzingu lwawu mbo lubaka ˆ na nsasa,
8. Ngano nti bitubakisa mu bika mbanzulu na bifu bia
mbi?
9. Ngano Zu dia Nzambi bwe dilendi ku bakisila?
10. Ngano nti longokele mu tifwani tia Elie?
4 NZO YA ZANGAMA YA MUNKENGI
mpe mbo babaka ˆ na nsayi ya matieleka. (Mik.
ˆ boˆ balembo diatilaka mu mitie-
19:7-11) Ka,
no mia Yehova mbo babwabanaka na misamu
mia mpasi mi nataka nsalulu za tinsuni. Tata-
leno misamu mia taˆ bakala dimosi die na nku-
mbu Elie mitariri tifu tia losa mitieno mia
Nzambi. Mu kanda dia Mbangi za Yehova ka-
butukila. Kaˆ bu keri ntwenia, Elie wasola ndi-
ku za mbi. Wabatika mu nwa bima bia ngolo,
mu sa bunsuza na mu laba. Elie tele ˆ ti nkesi
keri vulu bakaka, mpe miangu keri tomo zolo-
ko. wataˆ ti: “Nayizi yirika misamu miamianso-
ni mi nalongoka mi fweti lembo yirika Mukris-
to.” Kaˆ ka zimbakana misamu mi kalongoka
mu buntwenia ko. Buna, wakarila ˆ mu longo-
ka Bibila. Elie wasarila ngolo mu losa bifu
biandi bia mbi, mpe wayizi batusu mu muvu
wa 2000. Mu bwe tifu tia landa mitieno mia
Yehova tiamunatina ndandu? Elie vutulu taˆ ti:
“Bwawu bu tidzunu tia mutima tie nani na
ngindu ya mbote.”1 Ntiana bu songele wo ti-
fwani tio, boˆ balembo landaka mitieno mia
Yehova, mpasi kwa batimwisaka. Ni bu sa ti ni
bo, Yehova mbo kazoloko mu ba bakisa mu
soba.
11 Longoka mu yina misamu mi yinaka Yeho-
ˆ
va. (Mik. 97:10) Bibila mbo ditaka ti Yehova
mbo kayinaka ‘meso ma lulendo, ludimi lubu-
taka bungungu, na moko matsamunaka me-
nga ma muntu wakondo diambu.’ (Bin. 6:16,
17) Mbo kayinaka mpe bantu beˆ na miangu na
bambaki. (Mik. 5:6) Yehova bifu na nsalulu
za mbi za katomo yinakaka, ntiangu kafuki-
sa bankwa-mbi babansoni ba mu ntangu ya
Noa mu bungu ti bafulusa mutoto mu mia-
ngu. (Mba. 6:13) Tataleno tifwani tiakaka. Mu
1 Mu zaba miakaka, tala timoko tie na mutu-diambu “La Bible
´
transforme des vies—‘Il fallait que je revienne vers Jehovah,’ ”
mu Nzo ya Zangama ya Munkengi ya 1er avril 2012.
11. Ngano ntia bima Yehova kayinaka?

nzila ya mbikuri Malaki, Yehova wataˆ ti mbo
kayinaka bantu badingaka mu honda longo na
muntu wu bakwelana wulembolo yirika musa-
mu. Nzambi ka tambulaka nsambululu’awu
ko, mpe mbo kabafundisa mu bungu dia ndia-
tulu’awu.—Mal. 2:13-16; Ebr. 13:4.
12 Yehova zololo ti ‘tabela misamu mia mbi.’
(Rom. 12:9) Ntelo ya ‘bela’ mbo yita zolo zo-
ˆ
nzela mvutu ya ngolo yitukaka ku mutima; yi-
ˆ
zololo ta, tomo yina tima peleko mona tio
ntonto. Banza’eti ka bwe mona tala ti bakulo-
mbele wadia bidia bia bola. Musamu wa mpila
yo kulendi’aˆ wabanza wo ko. Mpila mosi mpe,
tufweti monaka ntonto mu sa tima ti yinaka
Yehova.
13 Kengerela mbanzulu zaku. Mbanzulu zeto
mbo zitumaka ndiatulu’eto. Ntiangu Yezu
katulongesa mu losa mbanzulu zi lendi tu
nata mu yirika masumu ma manene. (Mat. 5:
21, 22, 28, 29) Tuzololo tayangirika Tata’eto
dia ku mazulu. Diangana musamu wa mfunu
wena mu kulu losa mbanzulu zazansoni za
mbi zituturilaka!
12. Ngano ntelo ya ‘bela misamu mia mbi’ bwe yita
ˆ
zolo ta?
13. Mu bungu dia nti tufweti kengerela mbanzulu zeto?
Bu tuyirikaka musamu wu
yinaka Yehova, ntiana kwa
beto tuta dia bima bia bola
(Tala paragrafe 11-12)
14 Zabirila nzonzolo’aku. Yezu wataˆ ti: ‘Mio
midukaka mu munwa, mu mutima mituka- ˆ
ka.’ (Mat. 15:18) Diangana, misamu mi tutaka ˆ
mbo mitomo songelaka ka ntia mbanzulu ze
neto. Buna, tiyula biyuvu ebi: ‘Ngano mbo ni-
kalaka mu huna ni bu sa ti namana taˆ matiele-
ka mbo wukunatina misamu? Mu bungu ti wa
kwela ndiena, ngano mbo nisaka keba mu le-
mbo sa meso kwe mukento peleko kwe bakala
diakaka? Ngano mbo nisaka keba mu taˆ misa-
mu mia ntonto ntiana mitariri bunsuza? Nga-
no mbo nihanaka mvutu na tidzunu tiatianso-
ni mu ntangu yi bakuntaka ˆ nkesi?’ Dimbitila
mu biyuvu bio mbo kukubakisa. Nzonzolo’a-
ku balendi ya fwanakasa na mpila yi batungi-
laka tinkuti. Tala ti sariri ngolo zaku mu le-
mbo taˆ misamu mia ngolo, mia bungungu na
mia bola, mbo wubaˆ musamu wa fioti kwe nge
mu katula timuntu tia ntama.
15 Baˆ wa kubama mu bonga nzengolo za
mfunu. Ntumwa Paulo wasarila tifwani mu
tu longesa ka mu ntia mpila tufweti bela ˆ na
14. Ngano nzonzolo’eto nti yisongelaka, mpe ntia biyuvu
tufweti hanina mvutu?
15. Ngano ntelo ya koma timuntu tieto tia ntama ha poto
ˆ
bwe yita zolo ta?
MARS 2022 5
Bibila luzingu disobesaka
Mu 2008, mu Nzo ya Zangama ya
Munkengi babatika mu dukisa bimoko bie na
mutu-diambu “Bibila luzingu disobesaka.” Bi-
moko bio mbo bizonzelaka bantu basa nsobolo
za zinene mu luzingu lwawu ngatu bizi babatu-
su. Interviews na bimoko bia mpila yo biabi-
ngi biayika dukaka mu jw.org. Binsamu bio bile-
ndi ku tindisa tala ti tifu tia tibi ta nwana na
tio peleko mpasi ta mona mu soba tima mu ti-
muntu tiaku. Mu bimoko bio, lendi tanga tinsa-
mu tia muntu watelamana misamu mi ta bwa-
bana na mio. Lendi baka binsamu bio mu
´ ´
Guide de recherche pour les Temoins de Je-
hovah mu mutu-diambu wa “La Bible,” ha ma-
nima kota mu “Valeur Pratique,” mpe vutu kota
mu “ ‘La Bible transforme des vies’ (rubrique de
La Tour de Garde).” Peleko lendi tsoneka “Bibi-
la luzingu disobesaka” ha mbuka yi badingilaka
mu jw.org.
bunsungu mu musamu wutariri nsobolo ya lu-
zingu lweto. Wataˆ ti tufweti koma timuntu tie-
to tia ntama ha poto. (Rom. 6:6) Musamu wo
wuzololo taˆ mpe, wufwanakane talanda tifwani
tia Kristo. Tufweti honda bifu na nsalulu zi yi-
ˆ si ko mu bika. Kaˆ musamu wa mpasi weri kwe
naka Yehova. Ni mu mpila yo kwa tulendi bela
na ngindu ya mbote, mpe tulendi bela ˆ na tivu-
vu tia zinga mankululu. (Za 17:3; 1 Pi. 3:21) Ba-
mbuka ti Yehova ka soba mitieno miandi ko mu
tu taˆ nsayi. Buna tufweti soba timuntu tieto,
mpe tufweti diatila mu mitieno miandi.—Iza. 1:
16-18; 55:9.
6 NZO YA ZANGAMA YA MUNKENGI
16 Tatamana mu telamana nsatu za mbi. Mbo
wufwanakana watatamana mu nwanisa nsa-
tu za tinsuni, tii ha manima ma bateme’a-
ku. Tataleno tifwani tia bakala dimosi we na
nkumbu Maurıcio. ´ Bu keri ntwenia, wayizi
ˆ
ba pede. Ha manima, wayizi bwabana na ka-
nda dia Yehova mpe wayizi batika mu longoka
Bibila. Bu kamana sa nsobolo mu luzingu lwa-
ndi, wayizi batusu mu 2002. Ni bu sa ti mbo
kasarilaka Yehova tuka ˆ mivu miamingi, Mau-
´
rıcio ˆ ti: “Ntangu zakaka wafwanakana ti
tele
nanwanisa nsatu za mbi.” Ka bikaka ko ti mu-
samu wo wamunokesa. ˆ Ka,ˆ tele
ˆ ti: “Butindi
bubaka ˆ nani bu nzebi ti namana sola mu le-
mbo landa nsatu zo, mbo niyangirika Yeho-
va.”1
17 Sambila mu baka lubakusu lwa Yehova,
mpe sikirila mpeve santu’andi, kaˆ ka ngolo za
nge beni’aˆ ko. (Nga. 5:22; Flp. 4:6) Tufweti
sarila ngolo zazingi tala ti tuzololo takatula
timuntu tia ntama, mpe tala ti tuzololo ka
tivutuandi kala. ˆ Tataleno tifwani tia muke-
nto wumosi we na nkumbu Nabiha. Tata’andi
wamuyambirika bu keri na mvula 6. Tele ˆ ti:
“Musamu wo watomo ku mwisa mpasi ku mu-
tima.” Bu keri kwe kuri, Nabiha wayizi baˆ mu-
ntu wukulu bakaka nkesi mpe we na miangu
miamingi. Wabatika mu teka bima bia ngolo,
bamukanga, mpe wayizi yokesa ˆ bala ba mvula
ku boloko. Mbangi za Yehova zaye samuna ku
boloko zabatika mu longoka nandi Bibila. Na-
ˆ
biha wabatika mu sa nsobolo za zinene. Tele
ti: “Bifu biani bia mbi biakaka, ka bieri’aˆ mpa-
1 Mu zaba miakaka, tala timoko tie na mutu-diambu “La Bible
´ ´
transforme des vies—‘Ils m’ont parle avec bonte’ ” mu Nzo ya
Zangama ya Munkengi ya 1er mai 2012.
16. Mu bungu dia nti fweti bongela nzengolo ya tatama-
na mu nwanisa nsatu za tinsuni?
17. Ngano ntia musamu wuta ku tindisa mu tifwani tia
Nabiha?
meno mu bika fumu.” Nabiha wayizi yokesa ˆ
mvula mosi mu sarila ngolo, mpe ha manima
wayizi bika fumu. Ngano bwe kasa? Vutulu taˆ
ti: “Mu miamiansoni, ni tusambulu twa nta-
ngu zazansoni twakumbakisa mu bika.” Lu-
ˆ
mbu ti mbo katelaka bantu bakaka ti: “Lukwi-
kulu lwe nani ti tala ti nalenda mu sa nsobolo
mu yangirika Yehova, muntu ni muntu lendi le-
nda mu sa nsobolo!”1
LENDI KUBAMA MU BUNGU DIA BATEME!
18 Mu mbandu ya ntete, bakento na babaka-
la bakaka Yehova ba kasola mu yalaˆ tintwari
na Kristo, batelamana mpe nsalulu za mbi.
Mu tifwani, mbo beri sarilaka bunsuza na bwi-
vi. Kaˆ na lubakusu lwa mpeve santu ya Nza-
1 Mu zaba miakaka, tala timoko tie na mutu-diambu “La Bible
´ ´
transforme des vies—‘J’etais une femme colereuse et agres-
sive,’ ” mu Nzo ya Zangama ya Munkengi ya 1er octobre 2012.
ˆ NSASA YA TIFWANI Tinima 3: Bu tubikaka bifu na nsalu-
18. Tintwari na 1 Bisi-Korente 6:9-11, nti bisari biabıngi
bia Nzambi biayizi sa?
NGANO WA TA BAMBUKILA?
˛ Ngano “timuntu tia ntama” ˛ Mu bungu dia nti tufweti ka-
ni nti? turila “timuntu tia ntama”?
mbi, bayizi baˆ na lenda dia sa nsobolo mu ti-
muntu tiawu. (Tanga 1 Bisi-Korente 6:9-
11.) Mpila mosi mpe lumbu ti, Bibila diabaki-
sa milio za bantu mu sa nsobolo mu luzingu
lwawu.1 Bayizi telamana bifu bia mbi bieri
mpasi mu katula. Tifwani tiawu tisongele ti
nge mpe lendi sa nsobolo mu timuntu tiaku
mpe lendi telamana bifu bia mbi ngatu waba-
tusu.
19 Ha zulu katula timuntu tia ntama, boˆ ba-
zololo babatusu bafweti sarila ngolo mu lwata
ˆ
timuntu tia mona. Timoko tita landa mbo ti-
zonzela ka bwe tulendi bwa sila, mpe bwe ba-
ntu bakaka balendi tu bakisila.
1 Tala kaku tie na mutu-diambu “Bibila luzingu disobesaka.”
19. Nti tuzonzela mu timoko tita landa?

lu za mbi, ntiana kwa beto tuta katula tinkuti tia ntama.
˛ Bwe tulendi katurila timuntu
tia ntama, mpe tulendi sa ti
ˆ
ka tivutuandi kala?
MUKUNGA 41
Wirikila lusambulu lwani
TIMOKO TIA
NDONGOKOLO 11
MUKUNGA 49
ˆ
Ta mutima wa Yehova
nsayi
“Lwateno timuntu tia mona.” —KOL. 3:10, NWT.
BUKUFI BWA TIMOKO
Mu mbuka ni mbuka yi
twena, tulendi lwata “timu-
ˆ zeto. Mu bungu dia nti? Mu bungu ti mbanzulu zeto mbo zi-
ntu tia mona.” Mu sila bo,
tufweti tatamana mu soba
mbanzulu zeto, mpe tu-
ˆ
fweti sarila ngolo mu ba
ntiana Yezu. Timoko ti
mbo tizonzela bifwani bita-
riri mbanzulu na nsalulu za
Yezu. Mbo titulongesa mpe
ka bwe tulendi tatamana
mu landa tifwani tiandi ha
manima ma bateme’eto.
8
Tatamana mu lwata
ˆ
“timuntu tia mona” ha
manima ma bateme
ˆ
NI BU sa ti ka ntama ko tabatusu peleko tukaˆ mivu miamingi
twe ba batusu, beto bansoni tuzololo tabaˆ bantu Yehova ba
kazololo. Mu baˆ mpila ya bantu bo, tufweti zabirila mbanzulu
tomo sobesaka timuntu tieto. Tala ti mbo tuvulu banzaka mu
lungisa nsatu zeto za tinsuni, mbo tutaˆ mpe mbo tuyirika mi-
samu mia mbi. (Efz. 4:17-19) Ku lweka lwakaka, tala ti misamu
mia mbote tuvulu banzaka, mbo tubaˆ na lenda diadingi dia taˆ
mpe dia yirika misamu miyangirikaka Tata’eto Yehova.—Nga.
5:16.
ˆ
2 Ntiana bu tazonzele wo mu timoko tiayokele, ka tulendi’aˆ
takabakasa mbanzulu zazansoni za mbi ko zituturilaka. Kaˆ tu-
lendi sola mu lembo sarila mbanzulu zo. Ntete tabatusu, tu-
fweti bika nzonzolo na ndiatulu yi yinaka Yehova. Yo ni mpila
ˆ
ya ntete mpe yiyokele mfunu mu katula timuntu tia ntama. Kaˆ
mu tomo yangirika Yehova, tufweti mpe tumamana ntumunu
ˆ
eyi yitaka: ˆ
“Lwateno timuntu tia mona.” (Kol. 3:10, NWT) Mu
timoko ti, mbo tuhanina mvutu mu biyuvu ebi: Ngano “timu-
ˆ
ntu tia mona” ˆ
ni nti? Bwe tulendi lwatila timuntu tia mona,
ˆ
mpe bwe tulendi tatamana mu ba na tio?
ˆ
NGANO “TIMUNTU TIA MONA” NI NTI?
3 ˆ
Muntu we na “timuntu tia mona” mbo wulandaka tifwani
ˆ
tia Yehova. Muntu wulweti timuntu tia mona mbo kasarilaka
mbutu ya mpeve ya Nzambi, mbo kabikaka mpeve santu yaso-
1. Ngano nti bia ntete bisobesaka timuntu tieto?
2. Ntia biyuvu tutaluzula mu timoko ti?
ˆ
3. Tintwari na Bisi-Ngalate 5:22, 23, ngano “timuntu tia mona” ni nti, mpe
bwe muntu kalwatilaka tio?

besa mbanzulu zandi na ndiatulu’andi. (Ta-
nga Bisi-Ngalate 5:22, 23.) Mu tifwani, mbo
kazoloko Yehova na kanda diandi. (Mat. 22:
36-39) Muntu wa mpila yo mbo katatamana-
ka mu baˆ na nsayi ni bu sa ti misamu mia mpa-
si kata korela. (Zaki 1:2-4) Tidzunu kazololo.
(Mat. 5:9) Mbo kabongelaka bampwana’andi
na luvivululu mpe na nsayi. (Kol. 3:13) Misa-
mu mia mbote mia kazololo mpe mbo kayiri-
kaka mio. (Like 6:35) Mbo kasongelaka mu
nsalulu zandi ti timinu tia ngolo tie nandi mu
Tata’andi dia ku mazulu. (Zaki 2:18) Mbo ka-
ˆ wa lembama bu bamutsotsaka, mpe mbo
baka
ˆ mu nto-
kasarilaka tifu tia tiyimina bu kabaka
ntolo.—1 Kor. 9:25, 27; Tite 3:2.
4 Mu lwata timuntu tia mona, ˆ tufweti baˆ na
bifu biabiansoni bia mbote bie mu Bisi-Ngala-
te 5:22, 23 na bie mu verse zakaka.1 Bifu bio
ka biena ntiana binkuti bia hambana ko bi tu-
lwataka. Ka,ˆ bilendi moneka mu kati dia bifu
biakaka. Mu tifwani, Tala ti mpwana’aku ya
tomono zolo, mbo mu bongela na luvivululu
1 Bisi-Ngalate 5:22, 23 ka yizonzelaka bifu biabiansoni bia mbo-
ˆ
te ko bi tulendi ba na bio mu lubakusu lwa mpeve santu. Mu bu-
ngu dia musamu wo, tala “Biyuvu bia bitangi” mu Nzo ya Zanga-
ma ya Munkengi ya juin 2020.
ˆ (1 Bisi-Korente 2:16)
4. Mu lwata timuntu tia mona, mu bungu dia nti tufweti
ˆ 6. Ntia misamu tufweti bambukilaka mu ntangu yi tusa-
ba na bifu biabiansoni bie mu Bisi-Ngalate 5:22, 23 na
mu verse zakaka za Bibila?
Bu tutomo longoka mbanzulu
ˆ
za Yezu, mbo tutomo kwizi ba na
lenda dia landa timuntu tiandi
(Tala paragrafe 5, 8, 10, 12, 14)
mpe na nsayi. Mpe mu tomo sarila mbote,
fweti baˆ na bulembami mpe na tifu tia tiyi-
mina.
ˆ
BWE TULENDI LWATILA TIMUNTU TIA MONA?
5 Tanga 1 Bisi-Korente 2:16. Mu lwata ti-
ˆ
muntu tia mona, tufweti baˆ na ‘mbanzulu za
Kristo.’ Mu nzonzolo yakaka, tufweti longoka
ka bwe Yezu keri banzilaka mpe tufweti la-
nda tifwani tiandi. Yezu mbo keri tomo sarila-
ka bifu bie mu mbutu ya mpeve mu mpi-
ˆ mbo keri tomo
la ya lunga. Ntiana kwa titari,
monekesaka bifu bia Yehova mu mpila ya lu-
nga. (Ebr. 1:3) Bu tutomo kwe banzi ntiana
Yezu, mbo tukwizi tomo sarila ntiana yandi,
mpe mbo tukwizi tomo baˆ ntiana yandi.—Flp.
2:5.
6 Ngano wa matieleka tulendi landa tifwani
tia Yezu? Tulendi banza ti: ‘Yezu wa lunga
wena. Kani ka bwe ka ndendi’aˆ nabaˆ ntiana
yandi ko!’ Tala ti ni bo ta banza, bambukila
misamu emi. Musamu wa ntete, bakusala mu
baˆ ntiana Yehova na Yezu. Buna, lendi sola
mu landa tifwani tiawu, mpe lendi lenda, ni
ˆ ˆ
5. Ngano ba na ‘mbanzulu za Kristo’ bwe wuta zolo ta,
mpe mu bungu dia nti tufweti longokela luzingu lwa Yezu?
ˆ
rilaka ngolo mu lwata timuntu tia mona?
MARS 2022 9
bu sa ti ka mu mpila ya lunga ko. (Mba. 1:26)
Musamu wa nzole, Mpeve santu ni ngolo zi-
ˆ
yokele mu nza. Na lubakusu lwandi, lendi lu-
ngisa misamu mi lendi lembo lungisa mu ngo-
lo za nge beni. Musamu wa ntatu, Yehova ka
ˆ
kelaka ko ti wasongela bifu bia mbutu ya mpe-
ve mu mpila ya lunga. Ka, ˆ Tata’eto die na lu-
ˆ
zolo wasarisa mvula 1 000 mu bungu dia ba-
ntu beˆ na tivuvu tia baˆ ha mutoto mu kwizi baˆ
ba lunga. (Nza. 20:1-3) Tima ti tu lomba-
ka Yehova lumbu ti ni mu sarila ngolo zeto
na mu sikirila lubakusu lwandi.
7 Bwe tulendi landila tifwani tia Yezu? Mbo
tuzonzela bifu biya` bia mbutu ya mpeve mu
bukufi. Mbo tumona mpila Yezu yi keri sarila-
ka muna tifu, mpe mbo tubaka malongi mu
mpila zo. Mbo tukwe taluzuri mwa biyuvu bi-
tubakisa mu zaba ka bwe tulendi tomesena ti-
ˆ
muntu tieto tia mona.
8 Mu bungu ti Yezu luzolo lwalwingi lweri
nandi mu Yehova wazolo mu tihana mu bu-
ngu dia Tata’andi na mu bungu dia beto. (Za
14:31; 15:13) Yezu wasongela ti bantu ba keri
tomo zoloko mu mpila yi keri natinaka luzi-
ngu lwandi ha mutoto. Bilumbu biabiansoni,
mbo keri songelaka luzolo na tiari tia mutima,
ni bu sa ti bantu bakaka mbo beri mu telama-
naka. Mpila ya mfunu yi kasongela luzolo mu
bantu ni mu ntangu yi keri ba longesaka misa-
mu mitariri Timfumu tia Nzambi. (Like 4:43,
44) Yezu wasongela mpe luzolo lwandi mu
Nzambi na mu bantu bu katambula mu mona
mpasi na mu fwa ha moko ma bantu ba masu-
mu. Bu kasila bo, wahana bweso kwe beto ba-
nsoni bwa baka luzingu lwa mankululu.
9 Tatihana kwe Yehova mpe tabatusu mu
7. Ngano nti tutaluzula bwawu bu?
8. Bwe Yezu kasongela luzolo?
9. Ngano bwe tulendi landila tifwani tia Yezu mu mpila ya
songela luzolo?
10 NZO YA ZANGAMA YA MUNKENGI
bungu ti Tata’eto dia ku mazulu tu zololo.
Buna, ntiana Yezu, tufweti songelaka ti Yeho-
va Yandi tu zololo mu mpila yi tubongelaka
bampwana’eto. Ntumwa Za wataˆ ti: ‘Woˆ le-
mbo zolo mpwana’andi wu kamonaka, ka le-
ndi’aˆ kazolo Nzambi ko wu kalembo monaka.’
(1 Za 4:20) Tulendi tiyula: ‘Ngano luzolo lwa
ngolo lwe nani mu bungu dia bampwana’ani?
ˆ
Ngano tiari tia mutima tibaka nani mu bantu
bakaka, ni bu sa ti ka bata kunzitisa ko? Nga-
no luzolo mbo lukuntumaka mu sarila nta-
ngu’ani na bimvwama biani mu bakisa bantu
mu zaba Yehova? Ngano mbo nizoloko mu
sila bo ni bu sa ti bantu babingi balembo ta-
mbulaka ntono ngolo zi nisarilaka peleko mu
ntangu yi bakuntelamanaka? Ngano ndendi
ˆ
dinga mpila zi niyokesela ntangu yayingi mu
tisalu tia kubika milongoki?’—Efz. 5:15, 16.
10 Yezu mbo keri zoloko mu sa tidzunu. Mu
ntangu bantu yi beri mu bongelaka mu mpila
ya mbi, keri’aˆ karisaka mbi mu mbi ko. Kaˆ ke-
ri’aˆ sukisinaka kwa ho ko. Mbo keri bongaka
nzengolo ya sa tidzunu, mpe mbo keri tindi-
saka bampwana’andi mu yirika misamu mia-
wu. Mu tifwani, wabalongesa ti bafweti sa
tidzunu na mpangi zawu tala ti bazololo ti Ye-
hova katambula nsambululu’awu. (Mat. 5:9,
23, 24) Mpe mbo keri vulu bakisaka bantu-
mwa mu bika mu dinga mu zaba ka nani wa-
ˆ mu babansoni.—Like 9:46-48; 22:24-27.
yoka
11 Mu baˆ muntu wusaka tidzunu, ka tufwe-
ti’aˆ kwa tabika mu baka ˆ na misamu na ba-
mpwana’eto ko. Tufweti bonga nzengolo ya
saka tidzunu na bampwana’eto, mpe ya tindi-
sa mpangi zeto mu yirikaka misamu miawu.
(Flp. 4:2, 3; Zaki 3:17, 18) Tulendi tiyula biyu-
vu ebi: ‘Ngano nti ndendi hombesa mu sa ti-
dzunu na bantu bakaka? Mu ntangu mpangi
10. Mu bwe Yezu keri muntu wusaka tidzunu?
ˆ
11. Ngano bwe tulendi bela bantu basaka tidzunu?
yikumfwemesaka, ngano mbo nimukangilaka
ˆ
diki? Ngano mbo nikelaka mpangi yo kizi tasa
ˆ wa ntete mu sa ti-
tidzunu, peleko mbo nibaka
dzunu ni bu sa ti ni yandi tulumuni musamu?
Tala ti wufwanakane, ngano mbo nitindisaka
bantu beˆ na musamu mu sa tidzunu?’
12 Yezu nsayi ya sarila mbote yeri nandi.
(Mat. 11:28-30) Wasongela nsayi ya sarila
mbote bu keri wa lembama mpe bu keri baka ˆ
ebi: ‘Ngano butindi bwe nani bwa zonza bu ni-
monaka muntu wunzololo wuta yirika musa-
mu wa mbi? Tala ti mfweti hana malongi, nga-
no mbo nizonzaka na nsayi ya mutima, peleko
mbo nizonzaka na nkesi? Ngano nti bikuntu-
maka mu hana malongi? Ngano mbo nihana-
ka mo mu bungu ti nkesi ze nani mu muntu
wu nita longa, peleko nzololo namubakisa?’
14 Yezu wazaba misamu mieri mia mbote,

na mabanza ma delakana ni bu sa ti mu misa-
mu mia mpasi. Mu tifwani, mu ntangu muke-
nto wumosi wa ku Fenisi kamulemberela mu
wasisa mwana’andi, ha mbatukulu, Yezu ka
tambula ndombolo’andi ko, kaˆ bu kasongela
timinu tia ngolo, Yezu wawasisa mwana’andi.
(Mat. 15:22-28) Ni bu sa ti nsayi ya sarila
mbote yeri nandi, Yezu keri’aˆ bikaka ko mu
hana malongi. Ntangu zakaka, wasongela nsa-
yi ya sarila mbote bu keri sembaka boˆ ba keri
zoloko. Mu tifwani, mu ntangu Piere yi kaye-
ˆ
la mu mu nokesa mu sarila luzolo lwa Yeho-
va, Yezu wamusungika ha meso ma milongoki
miakaka. (Mak. 8:32, 33) Ka sila bo ko mu
fwisa Piere nsoni, kaˆ mu mu kubika na mu
lwengesa milongoki miakaka mu lembo yirika
misamu mi balembolo na nswa. Ntembe kani
mpe mbo keri mia yirikaka. Yezu Tata’andi dia
kazololo, buna ntangu zazansoni mbo kayiri-
kaka mbote na mabanza ma mbote. Muntu
wusarilaka mbote ya ku mutima, ntangu za-
zansoni mbo kadingaka mpila za bakisa ba-
mpwana’andi mpe mbo kabayirikaka misamu
mia mbote. Tufweti zaba misamu mia mbote,
kaˆ mpe tufweti mia yirika na mabanza ma
mbote. Tulendi tiyula: ‘Ngano tulendi yirika
musamu wa mbote na mabanza ma mbi?’ Yee.
ˆ Mu tifwani, Yezu wazonzela bantu beri hana-
ka makabu kwe bamputu mpe beri dingaka ti
bantu bakaka bazaba makabu mawu ngatu ba-
bakembela. Misamu mia mbote mieri mone-
kaka, kaˆ ka mieri’aˆ nguria salu ko kwe Yeho-
va.—Mat. 6:1-4.
ˆ 15 Tulendi sarila mbote ya ku mutima ya ma-

Piere wamona mwa nsoni, kaˆ wabaka ndandu
mu nsembolo yo.
13 Mu songela nsayi ya sarila mbote kwe boˆ
ba zololo, ntangu zakaka fweti ba hanaka ma-
longi. Bu sila bo, landa tifwani tia Yezu weri
hanaka malongi masikamanaka mu mitieno
mia Zu dia Nzambi. Baˆ na bulembami. Baˆ na
lukwikulu ti we nawu bayirika misamu mia
mbote, bu kwe kwikiri ti boˆ bazololo Yeho-
va mpe bakuzololo mbo batambula malongi
maku mpe mbo basarila mo. Tiyula biyuvu
12. Ngano bwe Yezu kasongela nsayi ya sarila mbote?
13. Bwe tulendi songela nsayi ya sarila mbote ya matie-
leka?
tieleka na mabanza ma mbote. Buna lendi ti-
yula biyuvu ebi: ‘Ngano misamu mia mbote
mi mfweti yirika mia nzebi, mpe mia niyirika-
ka? Ngano nti bikuntumaka mu yirika misamu
mia mbote?’
BWE TULENDI KENGERELA
ˆ
TIMUNTU TIETO TIA MONA?
16 Ka tufweti’aˆ tabanzaka ko ti bu tuma-
ˆ
na batusu tutomono lwata timuntu tia mona,
ˆ
mpe ka tusiri’a na nsatu ya sa nsobolo ko.
14. Bwe Yezu kasongela mbote ya ku mutima?
15. Bwe tulendi sarila mbote ya ku mutima ya matieleka?
16. Nti tufweti saka bilumbu biabiansoni, mpe mu bungu
dia nti?

MARS 2022 11
 ˆ
Tufweti sa ti “tinkuti tieto tia mona” mpe tia
toma tiatatamana mu baˆ tia mbote. Tulendi
sila bo, mu ntangu yi tudinga mu sarilaka bifu
bia mbutu ya mpeve bilumbu biabiansoni. Mu
bungu dia nti? Mu bungu ti Yehova Nzambi
yena yisalaka, mpe mpeve’andi ngolo zena zi-
salaka. (Mba. 1:2) Buna muna tifu tia mbutu
ya mpeve tilendi, mpe tifweti tu tuma mu
sala. Mu tifwani, mulongoki Zaki watsoneka
ti: “Timinu tilembolo na nsalulu tia fwa tie-
na.” (Zaki 2:26) Musamu wo wulendi tarila
mpe bifu biabiansoni bia mbutu ya mpeve.
Ntangu zazansoni zi tusarilaka bifu bio, mbo
tusongelaka ti mpeve ya Nzambi ya yisalaka
mu beto.
17 Bakristo babatusu tukaˆ
mivu miamingi
mpe, mbo bakondoko mu sarila mbutu ya
ˆ musamu wa mfunu ni mu lembo
mpeve. Ka,
bika. Tabongeno tifwani. Tala ti tinkuti tia-
ku ti zololo titendokele, ngano mbo losa tio
mbala mosi? Kani.ˆ Ntembe kani,ˆ mbo dinga
ˆ Mpe mbo tomo
walonda tio tala ti bulendi ba.
sa keba mu bilumbu bilanda. Mpila mosi mpe,
17. Bwe tufweti saka mu ntangu yi tulembanaka mu sari-
la mbutu ya mpeve?
NGANO WA TA BAMBUKILA?
ˆ
˛ Ngano “timuntu tia mona” ˛ Bwe tulendi lwatila timuntu
ˆ ˆ
ni nti? tia mona?
tala ti lembane mu songela nsayi, luvivululu,
ˆ
peleko luzolo kwe muntu, kunokandi. Lomba
mulemvo na bunsungu bwabwansoni ngatu
watatamana mu baˆ na tindiku tia mbote na
muntu wo. Bonga nzengolo ya sarila bifu bia
mbote mu bilumbu bilanda.
18 Diangana mbo tutondaka mu tifwani tia
sisa Yezu! Bu tutomo kwe landi mbanzulu na
nsalulu zandi, ka wubaˆ musamu wa mpasi ko
kwe beto mu diatila ntiana yandi. Bu tutomo
kwe diatiri ntiana Yezu, mbo tutomo kwizi
ˆ
lwata timuntu tia mona. Mu timoko ti, bifu
`
biya kwa tuzonzele bia mbutu ya mpeve ya
Nzambi. Ngano lendi bonga ntangu ya longo-
ka bifu biakaka bia mbutu ya mpeve na mu di-
mbitila mu mpila yi sarila bio? Mbo baka bi-
moko bizonzelaka bio mu Guide de recherche
´ ´
des Temoins de Jehovah bu kota mu “Mode de
´
vie chretien” mpe bu kota mu “Fruit de l’esprit.”
Lendi baˆ na lukwikulu ti bu sarila ngolo zaku
zazansoni, Yehova mbo kakubakisa mu lwata
timuntu tia mona ˆ na mu tatamana mu baˆ na
tio.
ˆ
18. Ngano ntia lukwikulu lulendi ba neto?
˛ Bwe tulendi kengerela
timuntu tieto tia mona?
Mukunga 127
ˆ
Ntia mpila muntu mfweti ba
 BIYUVU BIA BITANGI

ˆ
Mu bungu dia nti 2 Samwele 21:7-9 yitelaka ti Davide
ˆ
“wafwila Mefibosete tiari” ka ha manima wabika bahonda Mefibosete?

ˇ Bantu bakaka batanga tinsamu tio mu ntinu na Yonatane, lweri tarilaka bala ba Yonatane, mu
ˆ
bayizi yula tiyuvu tio. Ka, verse zo mbo zizonzela- kati na Mefibosete mpe. (1 Sam. 18:1; 20:42) Ti-
ˆ
ka bantu bole beri na nkumbu Mefibosete, mpe nsamu tio mbo titaka ti: “Mutinu wafwila Mefi-
tulendi baka malongi tamana taluzula misamu bosete tiari, mwana Yonatane, mwana Sawule mu
ˆ
miayoka. bungu dia ndefi ya dia Davide na Yonatane ha
Sawule, mutinu wa ku Israele, bala ba babakala meso ma Yehova.”—2 Sam. 21:7, NWT.
ˆ
ba 7 beri nandi na bole ba bakento. Yonatane Ka, Davide walungisa ndombolo ya Bisi-Ngibeo.
weri mwana wa ntete wa Sawule. Ha manima, mu- Wabahana bala bole ba babakala ba Sawule, wu-
tinu wayizi buta mwana wa bakala na makangu mosi weri na nkumbu Mefibosete, na batekolo ba-
ˆ ndi ba 5 ba babakala. (2 Sam. 21:8, 9) Nsalulu yo
mandi Rizipa, weri na nkumbu Mefibosete. Ka, Yo-
ˆ ya Davide yasa ti nsi’awu yafuta mambu ma ba-
natane mpe mwana weri nandi wu beri taka Me-
fibosete. Buna, mutinu Sawule mwana weri nandi nata.
na mutekolo beri na nkumbu Mefibosete. Tulendi baka malongi mu tinsamu tio. Musiku
ˆ wa Nzambi wa nguria wa zabakana weri. Mbo weri
Ntangu yeri ko Sawule yi kabalukila Bisi-
ˆ
Ngibeo, mpe yi kadinga mu ba fukisa babansoni. taka ti: ‘Bala ka babahondandi mu bungu dia ba-
ˆ
Kampe, Bisi-Ngibeo babingi bahonda. Musamu tata bawu.’ (Lub. 24:16) Yehova ka keti’a tambu-
wo, diangana, wa mbi weri. Mu bungu dia nti? Mu la misamu mi bayirika kwe bala ba bole ba Sawule
bungu ti mu ntangu ya Yoswa, mfumu za bala ba ko na kwe batekolo bandi ba 5 tala ti ka bayirika
ˆ
Israele luwawanu lwa tidzunu basa na Bisi- musamu ko. Musiku wo mbo wuvutu taka ti: ‘Mu-
Ngibeo.—Yos. 9:3-27. ntu mu bungu dia disumu diandi kwa kafweti fwi-
ˆ ˆ la.’ Kampe bantu ba 7 ba bahonda, ba mu kanda
Luwawanu lo ko kwa lweri mu ntangu yeri ya-
laka mutinu Sawule. Mutinu wadiata luwawanu dia Sawule, musamu bayirika mu singasa nzengo-
ˆ lo ya Sawule yatarila mfukulu ya Bisi-Ngibeo.
lo, mpe wayela mu zimbakasa Bisi-Ngibeo. Nze-
ˆ Buna, ba 7 bafuta mu bungu dia mbi’awu.
ngolo yo yasa ti ‘nzo ya Sawule’ yaba ‘nzo ya
menga.’ (2 Sam. 21:1) Ha manima, Davide wayizi Tinsamu tio mbo tita songela ti muntu ka wule-
ˆ ˆ
ba mutinu. Bisi-Ngibeo bavuka, bamuzonzela mu- ndi’a wabaka mulemvo ko tala ti benzi peleko
ˆ
samu wo wa mbi. Davide wabayula ka nti kafweti tele ti musamu wa mbi wu kayirikiri tuma kwa ba-
ˆ
sa mu zibika kondo kwa buderede kwa sarila Sa- mutumini wo. Tingana timosi tia ndwenga titaka
wule ngatu Yehova kasakumuna nsi’awu. Kani ba- ti: ‘Lengesa nzila ya malu maku, mpe nzila zaku
ˆ
lomba mbongo, Bisi-Ngibeo balomba bala ba 7 zazansoni mbo ziba za sungama.’—Bin. 4:24-27;
ˆ Efz. 5:15.
ba muntu wayela mu ba fukisa ngatu babaho-
nda. (Lut. 35:30, 31) Davide watambula ndombo-
lo’awu.—2 Sam. 21:2-6.
ˆ
Mu ntangu yına, Sawule na Yonatane batifwila
ˆ
ku muzingu, ka Mefibosete mwana wa Yonatane
wa moyo weri. Tifuma tieri nandi mu bungu dia
ˆ
accident yi kasa bu keri wa fioti, mpe ka ba ku
lweka lwa nkaka’andi ko mu ntangu yi beri honda-
ka Bisi-Ngibeo. Davide luwawanu lwa tindiku kasa

MARS 2022 13
TIMOKO TIA
NDONGOKOLO 12
Ngano mia mona Zakari
mia ta mona?
MUKUNGA 73
Tu hana butindi
‘ “Mu mpeve’ani,” Yehova Mfumu ya mikangu tele
BUKUFI BWA TIMOKO
Yehova wamonekesa
bimona-meso bia nzitukulu
kwe mbikuri Zakari. Mio
mia mona Zakari, miamuti-
ndisa yandi na kanda dia
Yehova mu telamana misa-
mu mia mpasi mi beri
bwabanaka na mio bu beri
karisaka nsambululu ya
verela. Bimona-meso bio
bilendi tu bakisa mpe mu
sarila Yehova na kwikama
kwakwansoni ntono misa-
mu mieto mia mpasi. Mu
timoko ti, mbo tuzonzela
malongi ma mfunu ma tu-
lendi baka mu timona-
meso timosi tia Zakari tita-
ˆ wayizi baˆ mutinu wa ku Perse.1 Bantu beri ba telamanaka mbo
riri titululu tia minda na
miti mia olive.
14
ˆ bo.’—ZKA. 4:6.
BAYUDA nsayi yayingi yeri nawu. Yehova watula ˆ mpeve’andi
kwe mutinu Sirise wa ku Perse mu yambula bala ba Israele ba-
ˆ
yokesa mivu miamingi ku Babilone. Mutinu wahana ntumunu
ˆ ku nsi’awu, mpe bavutu tunga nzo ya Yehova
ti Bayuda bakala
Nzambi ya Israele. (Ezd. 1:1, 3) Musamu wo wa nkatika wa nzi-
ˆ ti mpila ya sambila Nzambi ya
tukulu weri! Mbo weri zolo taka
matieleka mbo baketi vutu ya karisa ku nsi yi kahana kwe ka-
nda diandi.
2 Mu 537 N.M.B., Bayuda ba ntete batukaˆ ku Babilone batu-
la ku Yerusaleme, yeri kapitale ya Yuda. Bayuda bo bakulu ba-
tika mu tunga Tempelo, mpe mu 536 N.M.B., batitungila ba-
ndu diandi!
3 Bayuda bu babatika mu tunga Tempelo, ha manima bantu
babingi bayizi ba telamana. Makanda meri ba zungirilaka ‘ni
ˆ
manokesa moko ma Bisi-Yuda, mpe mbo beri ba taka ˆ bunkuta
mu tunga.’ (Ezd. 4:4) Musamu wa mpasi weri kwe Bayuda, kaˆ
mpasi zatomo vutu yikama. Mu 522 N.M.B., Artakzerksese,
beri banzaka ti mutinu wa mona ˆ mbo waketi hana musiku mu
yimina ntungulu ya Tempelo. (Mik. 94:20) Batambika muka-
nda kwe mutinu Artakzerksese, mpe bataˆ ti Bayuda mbo beri
dingaka mu mu kolamana. (Ezd. 4:11-16) Mutinu wakwikila
bungungu bwawu, mpe wahana ntumunu yeri yiminaka ntu-
1 Ha manima ma mivu, mu ntangu ya guvernere Nehemi, mutinu wakaka weri na nku-
mbu Artakzerksese wayizi tuma, mpe weri zoloko Bayuda.
1. Ntia musamu wa nsayi waketi turila Bayuda beri ku Babilone?
ˆ
2. Bayuda bakala ku Yerusaleme ntia musamu wa ntete balenda mu yirika?
3. Ngano banani batelamana Bayuda, mpe bwe?
ngulu ya Tempelo. (Ezd. 4:17-23) Musamu wo
wasa ti Bayuda babika mu tunga Tempelo.
—Ezd. 4:24.
4 Bantu beri lembo sarilaka Yehova ba ku
Yuda na bantu bakaka beri mu guvernema ya
Perse mbo beri saka miamiansoni mu kaba-
kasa ntungulu ya Tempelo. Kaˆ Yehova wazo-
lo ti ntungulu ya Tempelo yatatamana, mpe
ntangu zazansoni makani mandi lungana kwa
malunganaka. (Tanga Izaya 55:11.) Wasola
mbikuri Zakari weri na butindi, mpe wamu-
monekesa bimona-meso bia 8, bi kazonzela
kwe Bayuda mu ba tindisa. Bimona-meso bio
biababakisa mu mona ti ka bafweti’aˆ tına
ˆ ba-
ntu beri ba telamanaka ko, mpe Zakari waba-
tindisa mu tatamana mu sala tisalu tia Yeho-
va. Mu timona-meso tia 5, Zakari wamona
ˆ manisa tisalu tiawu. Diangana nguria nsangu
titululu tia minda na miti miole mia olive.
5 Ntangu zakaka beto bansoni mbo tunoka- ˆ
ˆ yuda ni mu baˆ na lukwikulu mu Yehova na mu
ka. Ka, tulendi baka ndandu bu tutaluzula lu-
tindusu lwa hana Yehova kwe bala ba Israele
mu nzila ya timona-meso tia Zakari titariri
ˆ
titululu tia minda na miti miole mia olive.
Bu tubakula timona-meso tio, tilendi tu baki-
sa mu sarila Yehova na kwikama kwakwanso-
ˆ 520 N.M.B., Dariuse I, wayizi baˆ mutinu wa ku
ni bu tubwabanaka na nkwamusu, bu kuba-
ka nsobolo, mpe bu batuhanaka lutwalusu lu
tuta lembo bakula.
MU NTANGU YI BATUTELAMANAKA
6 Tanga Zakari 4:1-3. Timona-meso tia ti-
ˆ kusu bantu babingi—kaˆ misamu miakaka mie-
tululu tia minda na miti miole mia olive tiaha-
na Bayuda butindi bwa telamana nkwamusu.
ˆ meri ba zungirilaka mu bika mu telamana tisa-
Ngano bwe? Ngano mweni ti titululu tia minda
titeko tieri nandi tia mafuta? Miti miole mia
4. Ngano Yehova nti kasa mu ntangu yi beri telamanaka
ntungulu ya Tempelo? (Izaya 55:11)
5. Nti tutaluzula mu timoko ti?
ˆ
6. Bwe timona-meso tia titululu tia minda na miti miole
mia olive ti bazonzelaka mu Zakari 4:1-3 tiahanina Bayu-
da butindi? (Tala tifwani ha tinima tia ntete.)
´
olive mieri tambikaka mafuta mu reservoir yi-
´
mosi, mpe reservoir yo mbo yeri tambikaka
mafuta mu minda mia 7 mieri mu titululu ˆ
tia minda. Mafuta mo mbo meri saka ti mi-
nda miatatamana mu nama. Zakari wayula:
“Ngano bima bi nti bita songela, mfumu’a-
ˆ
ni?” Mbazi yamuhana nsangu ezi zatuka kwe
Yehova: “ ‘Ka mu mukangu wa binwani’aˆ ko,
mpe ka mu ngolo za bantu’aˆ ko; kaˆ mu mpe-
ve’ani,’ Yehova wa binwani teleˆ bo.” (Zka. 4:
4, 6, NWT) Mafuta mo ma muti mbo meri
monekesaka mpeve santu ya Yehova yilembo
wa ngolo. Mukangu wawansoni wa Baperse ka
weri’aˆ tima ko ha matu ma ngolo za mpeve sa-
ntu ya Nzambi. Na Yehova ku lweka lwawu,
bantu beri tungaka Tempelo lenda dieri nawu
dia telamana nkwamusu ni nkwamusu na dia
za lutindusu zeri! Tima tiafwanakana kwe Ba-
vutu sala tisalu tiawu. Ni bo mpe basila, ni bu
sa ti ka bavutu’aˆ ba hana nzila ko ya vutu tu-
nga.
7 Nsobolo yeri koˆ yanatina bantu beri tunga-
ka Tempelo nsayi. Ngano ntia nsobolo? Mu
Perse. Mu muvu wa nzole wa luyalu lwandi,
wayizi bakula ti ntumunu yeri yiminaka ntu-
ngulu ya Tempelo ka yeri’aˆ ya delakana ko. Ha
manima, Dariuse wataˆ ti bafweti manisa tisa-
lu tia ntungulu. (Ezd. 6:1-3) Nsangu zo zayitu-
ˆ Mutinu wahana ntumunu kwe makanda
ri ko.
lu tia ntungulu, mpe wabalomba mu ba hana
mbongo na bima bieri nawu nsatu mu tatama-
na mu sala! (Ezd. 6:7-12) Buna, Bayuda bayo- ˆ
`
kesa kwa mvula ziya mu manisa ntungulu ya
Tempelo, mu 515 N.M.B.—Ezd. 6:15.
7. Ntia nsobolo yanatina bantu beri tungaka Tempelo
nsayi?
MARS 2022 15
Sikirila ngolo za Yehova
mu ntangu yi bwabanaka
na nkwamusu
(Tala paragrafe 8)
8 Lumbu ti mpe, bisari biabingi bia Yehova
bibwabanaka na nkwamusu. Mu tifwani, ba-
kaka mbo babelakaˆ mu nsi zi balembo tomo
haninaka tisalu tieto nzila. Mu nsi za mpila
yo, bampangi balendi ba kanga, mpe balendi
ba ‘nata kwe bamfumu na kwe mitinu’ mu taˆ
timbangi. (Mat. 10:17, 18) Ntangu zakaka, gu-
vernema mbo yisobaka, mpe mpangi zeto zi-
lendi baˆ na timpwanza tia sa nsambululu’awu.
Peleko, mfundisi yilembolo na tihambula yile-
ndi bonga nzengolo yibaˆ ya mbote mu bungu
dia tisalu tieto. Mbangi zakaka mbo zibwaba-
naka na nkwamusu mu mpila yakaka. Mbo ba-
ˆ
belaka mu nsi zi beˆ na timpwanza tia sarila
Yehova, kaˆ mbo batelamanaka nkwamusu zi-
ˆ ˆ
tukaka kwe bantu ba makanda mawu bazolo-
lo mu ba kabakasa mu sarila Nzambi. (Mat.
10:32-36) Vula-vula, bantu ba makanda meto
mbo babikaka mu tu telamana bu bakwizi ba-
kulaka ti ka balendi’aˆ batutuma mu ngolo ko
mu bika mu sarila Yehova. Mpe bantu bakaka
beri tu telamanaka na miangu miamiansoni,
ha manima bayizi baˆ Mbangi za Yehova ze na
luhemo. Tala ti nkwamusu ta bwabana na zo,
kubikandi! Baˆ na butindi. Yehova mbo kaku-
ˆ ˆ
8. Mu bungu dia nti lendi ba na butindi mu ntangu yi
bwabanaka na nkwamusu?
16 NZO YA ZANGAMA YA MUNKENGI
bakisaka mu nzila ya mpeve santu’andi, buna
kufweti’aˆ wabaˆ na bunkuta ko!
MU NTANGU YA NSOBOLO
ˆ
9 Bu batunga bandu dia Tempelo ya mona,
Bayuda bakaka beri ba nuna badila. (Ezd. 3:
12) Tempelo ya toma ya tunga Salomo ya ba-
mona, mpe mbo beri monaka ti Tempelo ya
ˆ yi batunga ka yeri’aˆ ya toma ko ntia-
mona
na ya ntete. (Hag. 2:2, 3) Tempelo ya nta-
ˆ
ma na ya mona za nkatika za swaswana zeri
ntiangu beri na tiari tiatingi. Timona-meso tia
Zakari mbo tiaketi ba bakisa mu vutu baˆ na
nsayi. Ngano bwe?
10 Tanga Zakari 4:8-10. Ngano mbazi bwe
yeri zolo taka bu yataˆ ti Bayuda ‘bayangalala
bu bamona musinga wa nivo ha koko kwa Zo-
robabele’? Musinga wa nivo mbo wusongelaka
tala ti tima tia nguria tia telama tiena peleko
ka tiena tia tengama ko. Misamu mia taˆ mba-
zi mbo mieri zolo takaˆ ti ni bu sa ti Tempelo
ˆ ˆ ˆ
ya mona ka yaketi’a ba ntiana Tempelo ya nta-
ma ko mu butoma, mbo baketi manisa ntu-
9. Mu bungu dia nti Bayuda bakaka banionga bu bamo-
ˆ
na bandu dia Tempelo ya mona?
10. Bwe misamu mia ta mbazi mie mu Zakari 4:8-10 mia-
ˆ
bakisila Bayuda mu vutu ba na nsayi?
ngulu’andi, mpe mbo yaketi baˆ buna bweri ya
dingilaka Yehova. Mbo yaketi mu taˆ nsayi,
buna wafwanakana ti bawu mpe bayangalala.
Musamu weri mfunu kwe Yehova ni wena’eti
nsambululu yi baketi mu sila mu Tempelo ya
ˆ
mona, basila yo mu mpila yi kazololo. Tala ti
Bayuda batula ˆ mabanza mawu mu nsambulu-
lu yi tambulaka Yehova, mpe kabatambula,
mbo baketi vutu baˆ mu nsayi.
ˆ mu kwe tiyuri ka mu bungu dia nti basiri nso-
11 Nsobolo, musamu wa mpasi wubaka kwe
bantu babıngi ˆ mu beto. Mpangi zakaka zeri
salaka tisalu tia spesiale tia ntangu zazanso-
ni tuka ˆ ntama, bayizi ba soba mbuka ya sa-
rila. Bakaka bafweti bika mu sala tisalu ti beri
tomo zoloko mu bungu dia mvula zawu. Ka
bwena bubi ko mu baˆ mu tiari bu tulaka nso-
bolo za mpila yo. Ha mbatukulu, kampe ka tu-
tomo’aˆ bakula nzengolo ya mpila yo ko, pele-
ko ka tutambula yo ko. Tulendi banza ti mu
ntama misamu bubote bwingi mieri. Tulendi
kwizi noka, ˆ mpe tulendi banza ti ka tutomo-
ˆ ˆ
no’a sala ntalu kwe Yehova ko. (Bin. 24:10)
Bwe timona-meso tia Zakari tilendi tu bakisi-
la mu tatamana mu sarila Nzambi na ngolo
zeto zazansoni?
11. Ntia misamu mia mpasi bisari bia Yehova bibwabana-
ka na mio lumbu ti?
12 Mbo tulendaka mu tomo tambula nsobo-
lo mu ntangu yi tumwinaka misamu ntiana bu
mwinaka mio Yehova. Misamu mia nzitukulu
kata yirika lumbu ti, mpe bweso bwa bunene
bwe neto bwa sala tintwari na Yandi. (1 Kor.
3:9) Madema meto malendi soba, Kaˆ luzolo
lwe na Yehova mu beto ka lusoba ko. Buna,
tala ti nsobolo yi basiri mu organizasio nge
ˆ
mpe yita tarila, kuyokesandi ntangu yayingi
bolo yo. Kani wadinga ti luzingu lwaku lwabaˆ
ntiana mu ntama, dinga mu lusambulu mu
mona misamu mia mbote mi ku natina nsobo-
lo yo. (Ekl. 7:10) Kani we banzi kwa misamu
mi lendi lembo vutu yirika, banza misamu
miamiansoni mi lendi yirika. Mu timona-meso
tia Zakari, mbo tuta longoka mfunu ya tata-
mana mu baˆ na mabanza ma delakana. Buna,
mbo tutatamana mu baˆ mu nsayi, mpe ba kwi-
kama ni bu sa ti misamu misobele.
ˆ
BU WUBAKA MUSAMU WA MPASI
MU LANDA LUTWALUSU
13 Tisalu tia vutu tunga Tempelo tia bayimina.
12. Bwe timona-meso tia Zakari tilendi tu bakisila mu ta-
ˆ
tamana mu ba mu nsayi ni bu sa ti mu ntangu ya nso-
bolo?
13. Mu bungu dia nti bala ba Israele bakaka baketi banza
ˆ ˆ
ti ntumunu ya karila mu tunga Tempelo ka yeri’a ya ndwe-
nga ko?
ˆ
Ba na mabanza ma
mbote mu nsobolo
(Tala paragrafe 11-12)
 ˆ
Kwikila lutwalusu lut ukaka
kwe “ngamba ya kwikama
na ya ndwenga”
(Tala paragrafe 16)
Ka,ˆ Mfumu-Nganga-Nzambi Yeswa (Yoswa) na
guvernere Zorobabele, babakala ba basola mu
twarisa kanda dia Israele, babatika mu vutu tu-
nga nzo ya Nzambi. (Ezd. 5:1, 2) Kampe, Bayu-
da bakaka mbo beri monaka ti nzengolo yo ka
yeri’aˆ ya ndwenga ko. Tisalu tia Tempelo ka ba-
keti’aˆ tia sweka ko kwe mbeni zeri za kubama
mu sa miamiansoni mi baketi lenda mu ba ka-
bakasa mu sala tisalu tio. Yeswa na Zorobabele
bafweti baˆ na lukwikulu ti lubakusu lwa Yehova
lweri nawu. Mpe lwa babaka. Ngano bwe?
14 Tanga Zakari 4:12, 14. Mu timona-meso
tio tia Zakari, mbazi yabangurila mbikuri ya
kwikama ya Nzambi ti miti miole mia olive ni
“bantu bole ba tumbu”—Yeswa na Zorobabe-
le. Bantu bo ba bole babamonekesa ntiana
bawu “[batelama] ha lweka lwa Mfumu ya mu-
toto wawansoni,” Yehova. Diangana bweso
bwa bunene bweri mu baˆ ha tibuka tio! Yeho-
va lukwikulu lweri nandi mu bawu. Buna, mi-
samu miamingi mieri saka ti bala ba Israele
bakaka babaˆ na lukwikulu mu nzengolo zawu
na mu lutwalusu lwa Nzambi mu musamu ni
musamu wu baketi ba lomba mu yirika.
14. Tintwari na Zakari 4:12, 14, ngano ntia lukwikulu
Mfumu-Nganga-Nzambi Yeswa na guvernere Zorobabele
babaka?
18 NZO YA ZANGAMA YA MUNKENGI
15 Mpila mosi Yehova yi katatamanaka mu
hana lutwalusu kwe kanda diandi lumbu ti ni
mu nzila ya Zu diandi, Bibila. Mu buku dio dia
ˆ
santu, mbo katutelaka ka ntia nsambululu ka-
tambulaka. Bwe tulendi songela ti lutwalusu
lu tubakaka mu Zu diandi lwa tuzitisaka? Ni
ˆ
mu yokesaka ntangu yayingi mu tomo dia ta-
nga na mu bakula dio. Tiyula: ‘Bu nitangaka
Bibila peleko mikanda mieto, ngano mbo ni-
kangamaka, mpe mbo nidimbitilaka? Ngano
mbo nidingaka mu bakula matieleka makaka
ma Bibila me mpasi mu bakula? Peleko mbo
nitangaka mu ntinu-ntinu?’ (2 Pi. 3:16) Tala ti
tubongele ntangu ya dimbitila mu mio mi tu
longesaka Yehova, mbo tubaˆ na lenda dia la-
nda lutwalusu lwandi na dia sala tisalu tieto
tia samuna.—1 Tim. 4:15, 16.
16 Mpila yakaka Yehova yi katuhaninaka lu-
twalusu ni mu nzila ya “ngamba ya kwikama
na ya ndwenga.” (Mat. 24:45, NWT) Ntangu
zakaka, ngamba yo yilendi tu hana lutwalusu
lu tuta lembo tomo bakula. Mu tifwani, bale-
ndi tu hana ntumunu zitukubika mu vuka mu
15. Ngano bwe tulendi songela ti lutwalusu lwa Yehova lu
tubakaka mu Zu diandi lwa tuzitisaka?
ˆ
16. Mu ntangu yi tulembo bakulaka lutwalusu lutukaka
kwe “ngamba ya kwikama na ya ndwenga,” ngano nti bi-
tubakisa mu tambula lo?
catastrophe naturelle yi tuta banza ti ka yile-
ndi’aˆ yatula ko mu mbuka yi tubaka.
ˆ Peleko
tulendi banza ti ngamba ya kwikama na ya
ˆ
ndwenga mbo yiyokesaka ndilu mu ntangu
ya timbevo tiyalanganaka. Ngano nti tufweti
sa bu tubanzaka ti ntumunu zi batuhanaka ka
zena za ndwenga ko? tulendi dimbitila mu
mpila bala ba Israele babakila ndandu bu bala-
nda malongi ma ba hana Yeswa na Zorobabe-
le. tulendi dimbitila mpe mu binsamu biakaka
bia Bibila bi tutangaka. Ntangu zakaka, kanda
dia Nzambi diabaka lutwalusu lweri moneke-
naka ti ka lwena lwa mbote ko, kaˆ lwavukisa
luzingu lwawu.—Mfu. 7:7; 8:10.
MONA MIO MIA MONA ZAKARI
17 Timona-meso tia 5 tia mona Zakari tia
nkufi kwa tiena, kaˆ tiabakisa Bayuda mu tata-
mana mu baˆ na luhemo mu tisalu tiawu na mu
nsambululu’awu. Mpe bu basarila misamu mi
balongoka mu timona-meso tia Zakari, bayi-
zi mona ti Yehova bawu keri bakisaka, mpe
bawu keri twarisaka. Mu nzila ya mpeve sa-
ntu’andi ya ngolo, Yehova wababakisa mu ta-
tamana mu sala tisalu tiawu na mu vutu baˆ mu
nsayi.—Ezd. 6:16.
ˆ va yi kabakisilaka “ngamba ya kwikama na ya ndwenga,”
17. Ngano timona-meso tia titululu tia minda na miti
miole mia olive ntia nsobolo tianata kwe Bayuda?
BWE TIMONA-MESO TIA ZAKARI TITUBAKISILAKA . . .
ˆ
˛ mu ntangu yi tubwabanaka ˛ mu ntangu yi kubaka
na nkwamusu? nsobolo?
ˆ
Timona-meso tia Zakari titariri titululu
18
tia minda na miti miole mia olive tilendi tu na-
tina nsobolo mu luzingu lweto. Ntiana bu tu-
zonzele wo, tilendi tu bakisa mu baˆ na ngolo
ze neto nsatu mu telamana nkwamusu, nsayi
ye neto nsatu mu tambula nsobolo yita tu ta-
rila, na lukwikulu lwe neto nsatu mu tumama
bu tubakaka lutwalusu lu tuta lembo tomo ba-
kula. Ngano nti fweti sa bu bwabanaka na mi-
samu mia mpasi mu luzingu lwaku? Musamu
wa ntete, mona mio mia mona Zakari—lukwi-
kulu ti Yehova kanda diandi kakipaka. Ha ma-
nima, na lukwikulu mu Yehova, sarila mio mi
mweni, mpe tatamana mu mu sila nsambulu-
lu mu mutima’aku wa mukaka. (Mat. 22:37)
Wamana sila bo, Yehova mbo kakubakisa mu
mu sarila na nsayi ntangu zazansoni.—Kol.
1:10, 11.
18. Ngano bwe timona-meso tia Zakari tilendi ku natina
nsobolo?

NSASA YA BIFWANI Tinima 17: Mpangi yimweni ti
fweti yukunu na nsobolo zi neti bununu na timbevo. Tini-
ma 18: Mpangi ya yikento yita dimbitila mu mpila Yeho-
ntiana bu kabakisa Yeswa na Zorobabele.
˛ mu ntangu yi batuhanaka
lutwalusu?
MUKUNGA 7
Yehova we ngolo zeto
TIMOKO TIA
NDONGOKOLO 13

Nsambululu ya matieleka
mbo yiyika nsayi’aku ngolo
MUKUNGA 31 ‘Yehova, Nzambi’eto, ni nge fwanakane mu tambula nkembo,
Diata tintwari na Nzambi! nsangu na lulendo.’—NZA. 4:11.

BUKUFI BWA TIMOKO NGANO ntia mabanza mata ku turila, bu ta waˆ ntelo ya “nsa-
Yehova fwanakane ti ta- mbululu”? Kampe mbo ta banza mu tifwani tia mpangi yifu-
musilaka nsambululu mu kamane ha lweka lwa mfulu’andi, mpe yita ziburila Yehova
bungu ti ni Yandi wasala mutima mu lusambulu. Peleko mbo ta banza kanda dita sa
bima biabiansoni. Mbo ka- ndongokolo ya Bibila.
tambulaka nsambululu’eto 2 Bantu ba mu bifwani bio bia biole, misamu mitariri nsa-
bu tutumamanaka ntumu- mbululu bata yirika. Ngano Yehova mbo katambula nsambu-
nu zandi, mpe bu tulanda- lulu’awu? Mbo katambula yo tala ti yidelakane na luzolo lwa-
ka mitieno miandi. Mu ti- ndi, mpe tala ti mu luzolo na buzitu bata ya sila. Yehova Yandi
moko ti, mbo tuzonzela
tutomono zolo. Tuzebi ti ni Yandi fwanakane mu baka nsa-
misamu 8 mitariri nsambu-
lulu’eto. Mbo tulongoka ka
mbululu’eto, mpe tuzololo ti nsambululu’eto yabaˆ ya nguria
bwe tulendi tomesena mpi- ya toma.
3 Mu timoko ti, mbo tutaluzula mpila ya nsambululu Yeho-
la yi tusarila misamu mio,
mpe ka bwe milendi tu ba- va yi keri tambulaka mu ntama, mpe mbo tutaluzula misamu
ˆ 8 mi tufweti yirika ngatu Yehova katambula nsambululu’eto.
kisila mu ba mu nsayi.
Bu tuta kwe mia taluzuri, muna muntu mu beto lendi banza
ka bwe kalendi tomesena nsambululu’andi. Mbo tutaluzula
mpe misamu misaka ti nsambululu ya matieleka yatutaˆ nsayi.
NSAMBULULU YERI TAMBULAKA YEHOVA MU NTAMA
4 Bantu ba kwikama ntiana Abele, Noa, Abrahame na Yobe

basongela buzitu na luzolo kwe Yehova. Ngano bwe? Mu nzila

1-2. Nti bisa ti Nzambi katambula nsambululu’eto?
3. Nti tutaluzula mu timoko ti?
4. Bwe bantu beri sarilaka Yehova ntete ntangu ya Yezu basongela buzitu na
luzolo kwe Yehova?

20
ya tumama kwawu, ya timinu na ya mikayulu
ˆ
mi basa. Bibila ka ditutelaka ko ka ntia mpi-
la bafweti sila nsambululu’awu. Ka, ˆ batomo
hana mukembo kwe Yehova, mpe nsambulu-
lu’awu ya keri tambulaka. Ha manima, Yeho-
va wahana misiku kwe bala ba Israele mu nzi-
la ya Mose. Misiku mio mbo mieri songelaka
mpe ka bwe bafweti sila Yehova nsambululu yi
kaketi tambula.
5 Ha manima ma lufwa lwa Yezu na ma mvu-
mbukulu’andi, Yehova keri’aˆ vutu dingaka ko
ti bantu bazitisa Musiku wa Mose. (Rom.
10:4) Bakristo bafweti landa musiku wa
ˆ
mona, “musiku wa Kristo.” (Nga. 6:2, NWT)
Mbo baketi tumamana “musiku” wo, bu bake-
ti landa tifwani tia Yezu na ndongosolo’andi.
Ka weri’aˆ zolo taka
ˆ ko ti wafwanakana kwa ti
basimba wo mu mutu, mpe balanda nzanda
ntumunu za misamu mi bafweti yirika na mi
bafweti lembo yirika. Lumbu ti mpe, Bakristo
mbo basaka miamiansoni mi balenda mu la-
nda Kristo ngatu bataˆ Yehova nsayi mpe baba-
ka tidzunu.—Mat. 11:29.
6 Bu tuta kwe taluzuri muna musamu wa
nsambululu’eto, tiyula: ‘Ntia nsobolo nasi-
ri mu nsambululu’ani?’ Lendi mpe tiyula:
‘Ngano ndendi tomesa nsambululu’ani?’ Fwe-
ti mona nsayi mu bungu dia nsobolo zi weka
sa, kaˆ fweti mpe sambila Yehova mu mona ka
nti fweti vutu tomesa.
NTIA MISAMU MIE MU NSAMBULULU’ETO?
7 Mbo tusilaka Yehova nsambululu, bu tumu-
sambilaka. Bibila mbo difwanakasaka tusa-
mbulu tweto na encens yi batomono yirika yi
beri hanaka mu tabernakle, mpe ha manima
5. Ntia nsobolo yayizi salama mu nsambululu ya matiele-
ka ha manima ma lufwa na mvumbukulu ya Yezu?
6. Ngano bwe tulendi bakila timoko ti ndandu?
7. Ngano Yehova bwe kabongelaka tusambulu tweto twa
nsungu?
mu Tempelo. (Mik. 141:2) Encens yo mbo yeri
ˆ Yehova nsayi. Mpila
hanaka nsunga yeri taka
mosi mpe, tusambulu tweto twa nsungu mbo
ˆ nsayi, ni bu sa ti ka tutele’
tumutaka ˆ aˆ misamu
mia minene ko. (Bin. 15:8; Lub. 33:10) Mi-
samu mia mbote misaka ti takwila ti Yeho-
va zololo mu tu wirikilaka mu ntangu yi tu-
muzonzelaka luzolo lweto mu Yandi na bu
tumutondaka. Zololo ti tamuzonzelaka ma-
niongo meto, tivuvu tieto na nsatu zeto. Nte-
te wasambila Yehova, ngano lendi toko banza
misamu mi ta? ˆ Bu sila bo, mbo kwizi hana
“encens” ya nkatika ya toma kwe Tata’eto dia
ku mazulu.
8 Mbo tusilaka Yehova nsambululu bu tumu-
kembelaka. (Mik. 34:1) Mbo tukembelaka Ye-
ˆ
hova bu tutelaka bantu bakaka ka ntia mpila
tuzololo mpe tuzitisaka bifu biandi na bisalu
biandi. Mbo tubaˆ na misamu miamingi mi tu-
kembelela Yehova tala ti mbo tumutondaka.
Bu tubonga ntangu ya dimbitila mu mbote
ya Yehova—mu miamiansoni mi keka yirika
mu bungu dia beto—kani kabwe ka tuko-
ndo’aˆ musamu wu tumukembelela ko. Tisalu
tia samuna mbo tituhanaka bweso bwa toma
bwa ‘nata mukayulu wa mukembo kwe Nza-
mbi ntangu basiri ntangu, wuzololo taˆ mbutu
za bikoba bieto.’ (Ebr. 13:15) Ntiana kwa bu
tufweti toko banza misamu mi tutaˆ kwe Ye-
hova ntete tamusambila, bubote bubaka ˆ mu
ˆ
toko banza misamu mi tutela bantu ba tubwa-
bana na bo bu tusamuna. Tuzololo ti ‘muka-
yulu’eto wa mukembo’ wabaˆ wa nkatika wa
mbote. Ntiangu tuzonzaka na tiya twatwa-
nsoni bu tusamunaka.
ˆ
9 Mbo tusilaka Yehova nsambululu bu tuba-
ˆ
ka ku tukutakanu. Batela bala ba Israele ti:
8. Ntia bweso bwa toma bwe neto bwa kembela Nzambi?
9. Ntiana bala ba Israele mu ntama, ntia ndandu tubaka-
ˆ
ka bu tubaka ku tukutakanu? Hana tifwani tia nge beni.
MARS 2022 21
‘Nkumbu tatu muna muvu, babakala baba-
nsoni bamoneka he Yehova Nzambi’aku, ha
mbuka yi kasola.’ (Lub. 16:16) Bafweti sisa
nzo zawu na misitu miawu, mpe ka kwake-
ti’aˆ baˆ muntu ko waketi bia kela.
ˆ ˆ Yehova
Ka,
wabakanisina ti: ‘Muntu pele dienokena nsi’a-
ku bu naka mu tisongela ha ntarisi ya Yeho-
va, Nzambi’aku.’ (Ndu. 34:24) Mu bungu ti
bala ba Israele mbo beri tomo sikirilaka Yeho-
va, mbo beri bakaˆ ku malaki mo ma muvu.
Buna, bayizi baka ndandu zazingi; bayizi yika
luzabu lwawu lwa Musiku wa Nzambi, bayi-
zi dimbitila mu mbote’andi ya ku mutima,
mpe bayizi mona nsayi ya baˆ tintwari na bisa-
ri biakaka bia Yehova. (Lub. 16:15) Mbo tu-
bakaka mpe ndandu za mpila yo, bu tusaka
miamiansoni mu baˆ ku tukutakanu. Mpe ba-
ˆ na Yehova mu ntangu
nza ka ntia nsayi yibaka
yi tukubamaka mu hana mvutu za zikufi, kaˆ
ze na nsasa yayingi.
10 Mbo tusilaka Yehova nsambululu bu tuta-
ngaka mikunga tintwari na mpangi zeto. (Mik.
28:7) Bala ba Israele mbo beri monaka ti ta-
nga mikunga musamu wa mfunu weri mu kati
dia nsambululu. Mutinu Davide wahana dema
dia tangaka mikunga ku Tempelo kwe Balevi-
te 288. (1 Nta. 25:1, 6-8) Lumbu ti, tulendi
songela luzolo lweto mu Nzambi bu tutangaka
mikunga mia nsambululu. Zu dieto ka tiena
tima tie nguria mfunu ko. Tabongeno tifwani:
Bu tuzonzaka, mbo tuvulu taka ˆ makuba, kaˆ
makuba mo ka matukabakasaka ko mu zonza
ku lukutakanu na mu tisalu tia samuna. (Zaki
3:2) Mpila mosi mpe, ka tufweti’aˆ tabika ko ti
lwaka mu bungu dia zu dieto dilembolo dia
toma diatukabakasa mu kembela Yehova mu
nzila ya mikunga.
10. Bwe tifu tia tangaka mikunga tie mfunu mu kati dia
nsambululu?
22 NZO YA ZANGAMA YA MUNKENGI
11 Mbo tusilaka Yehova nsambululu bu tulo-
ngokaka Zu diandi, mpe bu tulongesaka dio
kwe bala beto. Sabala mbo yeri hanaka bala ba
Israele bweso bwa bika bisalu biawu bia bi-
ˆ mabanza
lumbu biabiansoni, mpe bwa tula
mawu mu tindiku tiawu na Yehova. (Ndu. 31:
16, 17) Bantu ba kwikama ha kati diawu, mbo
beri longesaka bala bawu misamu mitariri Ye-
hova na mbote’andi. Muna muntu mu beto
fweti sa programe ya tangaka Zu dia Nzambi
na ya longokaka dio. Musamu wena wutariri
nsambululu yi tusilaka Yehova, mpe mbo wu-
tubakisa mu pusana kwe Yandi. (Mik. 73:28)
Mpe bu tulongokaka tintwari mu kanda, tule-
ndi bakisa bala beto mu baˆ na tindiku tia ngo-
lo na Tata’eto dia luzolo die ku mazulu.—Ta-
nga Mikunga 48:13.
12 Mbo tusilaka Yehova nsambululu bu tutu-
ngaka mpe bu tukipaka mbuka za nsambululu.
ˆ ti tisalu tia ntungulu ya ta-
Bibila mbo ditaka
bernakle na ya bima biaketi baˆ mu kati tieri ti-
salu tia santu. (Ndu. 36:1, 4) Lumbu ti mpe,
Yehova mbo kamonaka ti tisalu tia ntungulu
ya Nzo za Nsambululu na ya bima biakaka tia
santu tiena. Mpangi zakaka mbo ziyokesa- ˆ
ka ntangu yayingi mu sala bisalu bio. Ngano
ka wufwanakane’aˆ ko ti tatondaka mu bungu
dia moko ma bayikaka mu tisalu tia Timfumu
tia Nzambi? Ka,ˆ mbo basamunaka mpe. Baka-
ka mu bawu mbo badingaka mu baˆ mipasuri-
nzila. Bakuluntu ba mu timvuka mbo baso-
ngela ti moko bayikaka mu tisalu tia ntungulu
bu babika mpangi zo zaba mipasuri-nzila tala
ti bifu bifwanakane bie nawu. Ni bu sa ti tisa-
ˆ
lu tia ntungulu tia tuzebi sala peleko kani,
11. Tintwari na Mikunga 48:13, mu bungu dia nti tufweti
saka nsambululu ya kanda?
12. Ngano nti tuta longoka mu mpila Yehova yi keri bo-
ˆ
ngelaka tisalu tia bo basala tabernakle na bima bieri mu
kati?
Yika nsayi’aku
ngolo
Bima biabingi bie mu nsambululu
ya matieleka mu ntangu ya beto.
Tala ti tatamane mu sa bio, buna
ˆ
mbo bikubakisa mu ba mu nsayi
—bwawu bu na mu bilumbu bita
kwiza.

MARS 2022 23
beto bansoni tulendi sala ngatu nzo zo zaba
za tsema mpe za mbote.
13 Mbo tusilaka Yehova nsambululu bu tuha-
naka makabu mu bungu dia tisalu tia Timfu-
mu. Bala ba Israele ka bafweti’aˆ moneka kwe
Yehova moko mpamba ko. (Lub. 16:16) Ba-
fweti hana tima mu kabu buna bu baketi le-
ndela. Mu mpila yo, mbo beri songelaka ti Ye-
hova beri tondaka mu miamiansoni mi keri
yirikaka mu bungu dia bawu. Ngano bwe tule-
ndi songela luzolo lweto mu bungu dia Yeho-
va, mpe bwe tulendi songela ti mbo tumuto-
ndaka mu bima bi katuhanaka? Tulendi bwa
sila bu tuhana mbongo mu yika moko timvu-
ka tieto na tisalu tisalamaka mu nza ya muka-
ka, buna bu tulendela. Ntumwa Paulo wazo-
nzela musamu wo bu kata: ˆ ‘Tala ti mabanza
ma mbote na mo, kabu di hana muntu mu bio
bie nandi, mbo batambula dio; ka mu bio bi
kalembolo na bio’aˆ ko.’ (2 Kor. 8:4, 12) Yeho-
va mbo katomo yangalalaka mu tima ni tima
ti tumuhanaka, ni bu sa ti ka tiena tiatingi ko.
—Mak. 12:42-44; 2 Kor. 9:7.
14 Mbo tusilaka Yehova nsambululu bu tuba-
kisaka mpangi zeto ze na nsatu lubakusu. Ye-
hova wakanisina ti mbo kaketi sakumuna bala
ba Israele beri bakisaka bamputu. (Lub. 15:7,
10) Wa matieleka, ntangu zazansoni zi tubaki-
saka mpangi zeto ze na nsatu lubakusu, Yeho-
va mbo kabongelaka lo ntiana makabu ma
tumuhanaka. (Tanga Bingana 19:17.) Mu ti-
fwani, mu ntangu Bakristo ba ku Filipe yi ba-
tambika makabu kwe Paulo weri ku boloko,
Paulo wataˆ mo ‘mukayulu wa singusu na wa
singana kwe Nzambi.’ (Flp. 4:18) Tala mu kati
13. Bwe tufweti mwinaka makabu ma tuhanaka mu bu-
ngu dia tisalu tia Timfumu?
14. Tintwari na Bingana 19:17, bwe Yehova kamwinaka lu-
bakusu lu tuhanaka kwe mpangi zeto ze na nsatu luba-
kusu?
24 NZO YA ZANGAMA YA MUNKENGI
dia timvuka, mpe tiyula: ‘Ngano muntu we koˆ
wu ndendi bakisa?’ Yehova mbo kabaka ˆ mu
nsayi bu tusarilaka ntangu’eto, ngolo zeto, le-
nda dieto na bima bieto mu bakisa bantu beˆ
na nsatu lubakusu. Mbo kamonaka ti lubaku-
su lo mu nsambululu’eto lwena.—Zaki 1:27.
NSAMBULULU YA
ˆ MATIELEKA
MBO YITUTAKA NSAYI
15 Nsambululu ya matieleka mbo yidingaka
ntangu na ngolo. Ka, ˆ ka yena dema ko. (1 Za
5:3) Mu bwe? Mu bungu ti luzolo lweto mu
Yehova lututumaka mu mu sila nsambululu.
Banza’eti mwana wa fioti wuta zolo mu hana
ˆ
kabu kwe tata’andi. Fweti yokesa ntangu yayi-
ngi mu mu desenena tima. Mwana wo ka wu-
ˆ
nionga ko mu bungu dia ntangu yi kayokesa.
Tata’andi dia kazololo, mpe nsayi ye nandi
mu mu hana kabu dio. Mpila mosi mpe, mu
bungu ti Yehova tuzololo, nsayi yibakaˆ neto
ya sarila ntangu na ngolo zeto mu mu sila nsa-
mbululu ya matieleka.
16 Bibuti bie na luzolo ka bidingaka ko ti
kabu di ba hana mwana mosi, bala babansoni
babahana dio. Bazebi ti muna mwana lenda
dia swaswana die nandi. Mpila mosi mpe, Ta-
ta’eto dia ku mazulu mbo kabakula mio mi le-
ndi yirika muna muntu mu beto. Lendi baˆ na
lenda dia yirika misamu miamingi yokaˆ bantu
ba zebi mpe ba zololo. Peleko lendi lembo baˆ
na lenda dia yirika misamu miamingi ntiana
bantu bakaka, kampe mu bungu dia mvula
zaku, tikolela tiaku, peleko madema ma mu
ˆ
kanda. Kunokanadi. (Nga. 6:4) Yehova ka zi-
mbakana tisalu tiaku ko. Tala ti siri miamia-
nsoni mi lenda, mpe siri bo na mabanza ma
delakana, mbo kayangalala. (Tanga Bahebre
15. Nsambululu ya matieleka ntangu na ngolo yidingaka,
ˆ
ka mu bungu dia nti yilembolo dema?
16. Tintwari na Bahebre 6:10, bwe Yehova kamwinaka
ˆ
ngolo zi sarilaka muna muntu mu beto mu mu ta nsayi?
6:10.) Yehova zebi mpe misamu mi dingaka
mu yirika. Mpe Zololo ti wayangalala mu nsa-
mbululu yi lendi mu sila.
17 Ngano nti tulendi sa tala ti misamu miaka-
ka mie mu nsambululu’eto mpasi tumwinaka
mio, ntiana ndongokolo ya beto beni peleko
tisalu tia samuna? Mbo tukwizi mona ti bu tu-
vulu kwe se bima bio, mbo tukwizi tomo bia
zolo, mpe mbo tubakila bio ndandu. Tulendi
fwanakasa nsambululu’eto na sport peleko na
tifu tia sikaka ngoma. Tala ti mu tinkuma kwa
tusilaka bio, ka tutomo’aˆ bia zaba ko. Kaˆ nti
bitula tala ti tubongele nzengolo ya saka bio
bilumbu biabiansoni? Ha mbatukulu, tulendi
ˆ ˆ
batika mu yokesaka ntangu ya fioti, kaˆ ha ma-
ˆ
nima tulendi kwizi yokesa ntangu yayingi. Bu
tumona ndandu za mbote zi tubaka mu bungu
17. a) Tala ti misamu miakaka mia mu nsambululu’eto
mpasi tumwinaka mio, ngano nti tulendi sa? b) Ntia luba-
kusu bakiri mu musamu wumosi wu bazonzele mu kaku
tie na mutu-diambu “Yika nsayi’aku ngolo”?
NTIA MVUTU HANA?
˛ Ntia nsambululu Yehova keri ˛ Ntia misamu mie mu kati dia
tambulaka mu ntangu ya nsambululu’eto lumbu ti?
ntama?
dia ngolo zeto, kampe mbo tudinga na timina
diadiansoni ti ntangu yi tusaka bima bio yaku-
lu fwana, mpe mbo tuzolo bio. Ngano mweni
ka bwe tulendi sarila mabanza mo mu nsa-
mbululu’eto?
18 Musamu wa mfunu wubaka ˆ mu saka mia-
miansoni mi tulenda mu bungu dia nsambulu-
lu’eto. Tamana sila bo, mbo tubaˆ na luzingu
lwa nsayi lubaˆ na nsasa, mpe mbo tubaˆ na ti-
vuvu tia sila Yehova nsambululu ntangu za-
zansoni. (Bin. 10:22) Lumbu ti, tidzunu tia
mutima tie neto mu bungu ti tuzebi ti Ye-
hova mbo kabakisaka bisari biandi bu ba-
bwabanaka na misamu mia mpasi. (Iza. 41:9,
10) Ntembe kani, misamu mia mbote misaka
ti tayangalala bu tusilaka Tata’eto dia luzolo
nsambululu, Yandi ‘fwanakane mu tambula
nkembo [na] nsangu’ za bima biabiansoni bi
kasala!—Nza. 4:11.
ˆ
18. Ntia tima tiyokele mfunu tulendi sa, mpe nti bitula
tala ti tusiri tio?
˛ Mu bungu dia nti tuyangala-
la tala ti tusiriri Yehova
nsambululu?
MUKUNGA 24
Yizeno ku mongo wa Yehova
TIMOKO TIA
NDONGOKOLO 14
MUKUNGA 99
Mpangi zazingi ze neto
BUKUFI BWA TIMOKO
Mbo tutondaka mu bungu
dia tisalu tia ngolo tisala-
ka bakuluntu mu tu baki-
sa! Mu timoko ti, mbo tu-
`
zonzela misamu miya mi
babwabanaka na mio. Mbo
tutaluzula mpe ka bwe ti-
fwani tia ntumwa Paulo ti-
lendi bakisila bakuluntu
lumbu ti mu telamana mi-
samu mio. Timoko ti mbo
ˆ mbazi ko. Muntu wa masumu weri, weri nwanaka mu yirika
titubakisa mu ba ha tibuka
tia bakuluntu beto, mu ba
songela luzolo na mu ba
bakisa mu sala tisalu tiawu
mu mpila ya mbote.
26
Bakuluntu—Tatamaneno
mu landa tifwani tia
ntumwa Paulo
‘Landeno bifu biani.’—1 KOR. 11:1.
NTUMWA PAULO mpangi zandi za keri zoloko. Wasala tisalu
tia ngolo mu ba kipa. (Bis. 20:31) Ntiangu mpangi zandi zeri
tomo mu zoloko. Lumbu timosi, bantu babingi badila mu nta-
ngu bakuluntu ba ku Efeze bayizi waˆ ti ka bavutu’aˆ monana
ko. (Bis. 20:37) Mpila mosi mpe, bakuluntu beto basalaka ti-
salu tiatingi, mpangi zawu za batomono zolo mpe mbo basa-
ka miamiansoni mi balenda mu ba bakisa. (Flp. 2:16, 17) Nta-
ngu zakaka mbo babwabanaka na misamu mia mpasi. Ngano
nti bilendi ba bakisa mu telamana mio?
2 Bakuluntu beto basalaka tisalu tia ngolo, balendi landa ti-
fwani tia Paulo. (1 Kor. 11:1) Paulo keri’aˆ na lenda die na ba-
misamu mia sungama. (Rom. 7:18-20) Mpe misamu mia mpa-
si miamingi kabwabana na mio. Kaˆ Paulo, ka bika ko mu
sala mpe ka hombesa nsayi’andi ko. Bu bakwe landi tifwani tia
Paulo, bakuluntu balendi telamana misamu mia mpasi mi ba-
bwabanaka na mio mpe balendi tatamana mu sarila Yehova na
nsayi yayansoni. Tataleno ka bwe.
3 Mu timoko ti, mbo tutaluzula misamu miya` mi vulu bwa-
banaka na bakuluntu: 1) bafweti baka ˆ na ntangu yayingi ya
sala tisalu tiawu tia samuna na ya nata madema mawu maka-
ˆ na ntangu ya tindisa mpangi zawu, 3) ba-
ka, 2) bafweti baka
fweti kwe nwani na bifu biawu bia mbi, mpe 4) bafweti sala ti-
ntwari na mpangi zawu ze na masumu. Mbo tuzonzela ka bwe
Paulo katelamana misamu mio, mpe ka bwe bakuluntu bale-
ndi landila tifwani tiandi.
1-2. Bwe tifwani tia ntumwa Paulo tilendi bakisila bakuluntu lumbu ti?
3. Nti tutaluzula mu timoko ti, mpe nti biakaka tulongoka?
 BAKULUNTU BAFWETI SAMUNAKA MPE
BAFWETI NATAKA MADEMA MAWU MAKAKA
4 Mu bungu dia nti wulendi bela ˆ musamu wa
ˆ
mpasi. Bakuluntu bafweti ba mitu-masini mu
tisalu tia samuna, kaˆ madema mamingi mpe
me nawu. Mu tifwani, mbo batwarisaka luku-
takanu lwa luzingu lwa Bakristo na ndongo-
kolo ya Bibila ya timvuka. Balendi baˆ mpe
na binzonzi. Mbo bakubikaka mpe bibakisi
mu tisalu, mpe nsayi yibaka ˆ nawu mu tindi-
sa mpangi zawu. (1 Pi. 5:2) Bakuluntu baka-
ka mbo basalaka tisalu tia ntungulu na tia
kipa Nzo za Nsambululu na mbuka zakaka za
ˆ ntiana bisamuni biabiansoni
nsambululu. Ka,
ˆ
bia mu timvuka, tisalu tiyokele mfunu kwe ba-
kuluntu ni tisalu tia samuna nsangu za mbo-
te.—Mat. 28:19, 20.
5 Tifwani tia Paulo. Musamu weri bakisaka
Paulo mu lenda tisalu tiandi tia samuna, ni wo
we mu Bisi-Filipe 1:10, mu batutindisilaka mu
ˆ
‘zaba sola mio miyokele.’ Paulo walanda ma-
longi ma yandi beni. Bamuhana tisalu, mpe
ˆ
tuka mivu miamingi mbo keri tia bongelaka
ntiana timosi tia bima biyokele ˆ mfunu. Mbo
keri samunaka ha lungiri bantu na mu nzo na
nzo. (Bis. 20:20) Ka sola ntangu na tilumbu
ˆ
4. Mu bungu dia nti wulendi bela musamu wa mpasi kwe
ˆ
bakuluntu mu ba mitu-masini mu tisalu tia samuna?
5. Ntia tifwani ntumwa Paulo kasisa mu musamu wutari-
ri tisalu tia samuna?
ko ti kafweti samuna. Mbo keri sarilaka bwe-
so bwabwansoni bweri monekaka mu samu-
ˆ
na! Mu tifwani, bu keri kelaka mpangi zandi
ku Atene, wazonzela nsangu za mbote kwe
ˆ
poka dia bantu ba swaswana, mpe bakaka ba-
tambula. (Bis. 17:16, 17, 34) Bu keri mpe ku
boloko, Paulo wasamunina bantu beri mu zu-
ngirilaka.—Flp. 1:13, 14; Bis. 28:16-24.
6 Paulo wasarila ntangu’andi mu mpila ya
mbote. Mbo keri vulu tikisaka bantu bakaka
mu sala nandi tintwari. Mu tifwani, mu nzie-
tolo’andi ya ntete ya timisionere, wanata Mar-
ke, mpe ya nzole wanata Timote. (Bis. 12:25;
16:1-4) Ntembe kani,ˆ Paulo walongesa baba-
kala bo ka bwe bakubikilaka timvuka, ka bwe
basarilaka tisalu tia tindisa bampangi, mpe ka
bwe baketi belaˆ milongi mia mbote.—1 Kor.
4:17.
7 Malongi. Bakuluntu balendi landa tifwani
tia Paulo bu basamuna mu nzo na nzo, kaˆ
mpe bu basamuna ntangu zazansoni zi ba-
bwa bweso bwa samuna. (Tanga Bisi-Efeze
6:14, 15.) Mu tifwani, balendi samuna mu
ntangu yi bakwe sumbaka bima peleko yi ba-
ˆ
baka ku tisalu. Peleko bu bahanaka lubaku-
su mu tisalu tia ntungulu ya Nzo ya Nsa-
mbululu, balendi samuna kwe bantu babaka ˆ
6. Paulo bwe kasa mu kubika bantu bakaka?
ˆ
7. Bwe bakuluntu balendi sarila misamu mia ta Paulo mie
mu Bisi-Efeze 6:14, 15?
Landa tifwani tia Paulo
ˆ
mu ba wa kubama mu samuna
(Tala paragrafe 7)

penepene na mbuka yi bata tungila, peleko
kwe bantu batekaka. Ntiana Paulo, bakuluntu
ˆ
balendi sarila ntangu yi bayokesaka mu tisalu
tia samuna mu kubika bantu bakaka, mu kati
na bibakisi mu tisalu.
8 Madema ma timvuka peleko ma tizunga ka
mafweti’aˆ masaka ko ti bakuluntu bakondo
ntangu ya samuna. Ngatu babaˆ na ntangu ya
sa miamiansoni mi bafweti sa, ntangu zakaka
balendi kala bisalu biakaka. Bu bamana di-
mbitila mpe bu basambila, balendi bakula ti
tala ti batamburi bisalu bio, ka babaˆ na lenda
ˆ 2:7.) Paulo watela ˆ mpangi zandi ti Yehova
ko dia yirika misamu miyokele mfunu. Misa-
mu miango ni nsambululu ya kanda ya tumi-
ngu twatwansoni, tisalu tia samuna na nkubu-
kulu ya bala mu tisalu tia samuna. Bakuluntu
bakaka mbo bamonaka mpasi mu kala made-
ma makaka, kaˆ balendi baˆ na lukwikulu ti Ye-
hova mbo kabakulaka nsatu’awu ya sala bisa-
lu na bunsungu bwabwansoni.
BAKULUNTU BAFWETI TINDISAKA BAMPANGI
9 ˆ musamu wa
Mu bungu dia nti wulendi bela
mpasi. Kanda dia Yehova misamu miamingi
mia mpasi dibwabanaka na mio. Mu ntangu yi
ya mansukina, beto bansoni nsatu lubakusu
na lutindusu ye neto. Mpe ntangu zakaka, ba-
kaka balendi baˆ na nsatu lubakusu mu dioka
ndiatulu ya mbi. (1 Tes. 5:14) Wa matieleka,
8. Ntangu zakaka bakuluntu nti bafweti sa?
ˆ
9. Ntia musamu wa mpasi bakuluntu be na tisalu tiatingi
babwabanaka na wo?
28 NZO YA ZANGAMA YA MUNKENGI
ˆ
Sıkaka bampwana’aku
mpe ba tindisa
(Tala paragrafe 10, 12)
bakuluntu ka balendi’aˆ bakatula mpasi zaza-
nsoni zi bwabanaka na kanda dia Yehova ko.
Ni bu sa ti ni bo, Yehova zololo ti bakuluntu
basa miamiansoni mi balenda mu tindisa na
mu kengerela bimeme biandi. Bwe bakuluntu
beˆ na tisalu tiatingi tia sala balendi bakila nta-
ngu mu bakisa mpangi zawu?
ˆ
10 Tifwani tia Paulo. Paulo wazolo mu sıkaka
mpangi zandi na mu ba tindisaka. Musamu wa
mbote wena kwe bakuluntu mu landa tifwani
tiandi bu babongela kanda dia Yehova na lu-
zolo lwalwansoni. (Tanga 1 Bisi-Tesalonike
bawu keri zoloko; yandi mpe bawu keri zolo-
ko. (2 Kor. 2:4; Efz. 2:4, 5) Mpangi za mu ti-
mvuka ndiku zandi zeri mpe mbo beri yokesa- ˆ
ka ntangu tintwari. Wasongela ti lukwikulu
lweri nandi mu bawu bu keri ba zonzelaka
misamu mi keri tınaka ˆ na mio mi kalembo
ˆ
bela na lenda mu yirika. (2 Kor. 7:5; 1 Tim.
1:15) Paulo ka tulaˆ mabanza mandi mamanso-
ni ko mu misamu miandi. Kaˆ wazolo mu baki-
sa mpangi zandi.
11 Ntangu zakaka, Paulo wafweti longa mpa-
ngi zandi. Ka, ˆ keri’aˆ bwa silaka mu nkesi ko.
Wabalonga mu bungu ti lwaka keri ba beloke-
laka mpe wazolo ti kabakengerela mu misamu
mia mbi. Wasarila ngolo ngatu malongi mandi
10. Tintwari na 1 Bisi-Tesalonike 2:7, bwe Paulo keri bo-
ngelaka kanda dia Yehova?
11. Mu bungu dia nti Paulo kahanina mpangi zandi malo-
ngi?
 ˆ
ka mabandi mpasi mu bakula mpe wazolo ti
batambula mo. Mu tifwani, mu mukanda wu-
mosi wu katsoneka kwe Bisi-Korente, Paulo
wahana malongi ma ngolo. Bu kamana tsone-
ka mukanda wo, wabatambikila Tite. Paulo
lwaka lweri nandi mu zaba ka bwe baketi bo-
ngela mukanda wo. Diangana, nsayi yeri na-
ndi mu mona ti bampangi balanda malongi
mo.—2 Kor. 7:6, 7.
12 Malongi. Bakuluntu balendi landa tifwa-
ˆ ˆ
ni tia Paulo bu bayokesa ntangu na mpa-
ngi zawu. Mpila mosi yi balendi bwa sila, ni
mu kwizaka ntete lukutakanu lwabatika nga-
tu basa bimoko bitindisaka na mpangi zawu.
Bimoko bio, bilendi bonga kwa ntangu ya fio-
ti mu tindisa mpangi ze na nsatu lutindusu.
(Rom. 1:12; Efz. 5:16) Mukuluntu wulandaka
tifwani tia Paulo, mbo kasarilaka Zu dia Nza-
mbi mu tindisa mpangi zandi mpe mbo kaba-
ˆ
telaka ti Nzambi bawu kazololo. Mbo kaso-
ngelaka mpe luzolo mu mpangi zandi. Mbo
kavulu zonzaka nawu mpe mbo kadingaka
ˆ
mpila zi kabasıkila. Mu ntangu mukuluntu ka-
hanaka malongi, mbo kasikamasaka mo mu
Zu dia Nzambi. Mbo katomo bangulaka na
nsayi yayansoni misamu mie nandi, mu bungu
ti zololo ti muntu wu kata hana malongi kasa-
rila mo.—Nga. 6:1.
12. Bwe bakuluntu balendi tindisila mpangi zawu?
BAKULUNTU BAFWETI NWANAKA
NA BIFU BIAWU BIA MBI
13 Mu bungu dia nti wulendi bela ˆ musamu
wa mpasi. Bakuluntu bantu ba masumu bena.
Ntiana bantu babansoni, fote mpe za basaka.
(Rom. 3:23) Ntangu zakaka wulendi baˆ musa-
mu wa mpasi kwe bawu mu baˆ na mabanza ma
delakana mu bungu dia misamu mi balembo-
lo na mio lenda. Bakaka balendi tulaˆ mabanza
mawu mu misamu mio, mpe balendi kwizi
noka. Bakaka balendi banza ti misamu mi ba-
lembolo na mio lenda ka miena mfunu ko,
mpe ka badinga ko mu sa nsobolo zifwana-
kane.
14 Tifwani tia Paulo. Mu bungu ti wa kuluka
weri, Paulo wabakula ti ka keti’aˆ lenda ko mu
telamana misamu mi kalembo bela ˆ na mio le-
nda mu yandi beni. Nsatu ngolo za Nzambi
yeri nandi. Ku mbatukulu, Paulo wakwamisa
Bakristo na luhemo lwalwansoni. Kaˆ ha mani-
ma, wayizi bakula ti misamu mi keri yirikaka
mia mbi mieri, mpe wayizi soba ndiatulu na ti-
muntu tiandi. (1 Tim. 1:12-16) Na lubakusu
lwa Yehova, Paulo wayizi baˆ muvungi wa lu-
zolo, weri na tiari tia bantu, mpe wa kuluka.
Masumu mandi ma katomo zaba; ka, ˆ wasola
13. Ntangu zakaka mukuluntu bwe kalendi mona mu bu-
ngu dia misamu mi kalembolo na mio lenda?
14. Tintwari na Bisi-Filipe 4:13, bwe tifu tia kuluka tiaba-
ˆ
kisila Paulo mu lembo tula mabanza mu masumu mandi?
Sarilaka ngolo mu telamana
misamu milembolo na mio lenda
(Tala paragrafe 14-15)

mu kwikila mu mulemvo wa Yehova, kani ka-
ˆ mabanza mandi mamansoni mu misamu
tula
mi kalembo lenda mu yirika. (Rom. 7:21-25)
Keri’aˆ kelaka
ˆ ko ti kabaˆ wa lunga. Kani kasila
bo, wasarila ngolo mu tomesa timuntu tiandi
tia bukristo, mpe na kuluka kwakwansoni wa-
sikirila lubakusu lwa Yehova mu sala tisalu
tiandi.—1 Kor. 9:27; tanga Bisi-Filipe 4:13.
15 Malongi. Bakuluntu ka babanomaka ko
ˆ Yehova mbo
mu bungu ti ba lunga bena. Ka,
kazoloko ti batambulaka fote zawu, mpe ba-
sarilaka ngolo mu tomesa timuntu tiawu tia
bukristo. (Efz. 4:23, 24) Mukuluntu wufweti
titaluzulaka mu nzila ya Zu dia Nzambi nga-
tu kasa nsobolo zifwanakane. Buna, Yehova
mbo kamubakisa mu baˆ na nsayi na mu baˆ
mukuluntu wa mbote.—Zaki 1:25.
BAKULUNTU BAFWETI SALAKA TINTWARI
NA MPANGI ZAWU ZE NA MASUMU
ˆ musamu wa
16 Mu bungu dia nti wulendi bela
mpasi. Bakuluntu balendi tomo zaba misamu
mia mbi mia mpangi za mu timvuka mu bungu
ti mbo bavulu salaka tintwari. Tala ti ka basi-
ri’aˆ keba ko, bakuluntu balendi fwema, bale-
ndi ba bongela mu ngolo peleko balendi ba
ˆ yamubakisa mu tatamana mu baˆ mu nsayi na
tsala. Paulo walwengesa Bakristo ti Satana
mbo kazolo basarila bo.—2 Kor. 2:10, 11.
ˆ
15. Bwe mukuluntu wulendi bela na mabanza ma delaka-
ˆ 17. Ngano Paulo bwe keri bongelaka mpangi zandi?
na mu misamu mi kalembo belaka na mio lenda?
ˆ 18. Nti ta longoka mu mpila Paulo yi kabakisila Evodi na
16. Ngano nti bilendi tula tala ti mukuluntu wuturiri ma-
banza mandi mu bifu bia mbi bia bantu bakaka?
30 NZO YA ZANGAMA YA MUNKENGI
Sarila ngolo mu lembo
ˆ
tsalaka bampwana’aku
(Tala paragrafe 19)
17 Tifwani tia Paulo. Watatamana mu baˆ na
mabanza ma delakana mu mpangi zandi. Ma-
kuba mawu ma katomo zaba mu bungu ti nta-
ngu zakaka nsalulu zawu za mbi mbo zeri mu
saka mpasi. Ka,ˆ Paulo wazaba luswaswanu lwe
ha kati dia ndiatulu ya mbi na bantu ba mbi.
ˆ
Mpangi zandi za kazolo, mpe mbo keri tulaka
mabanza mandi mu bifu biawu bia mbote. Mu
ntangu mpangi zandi zeri lembanaka mu yiri-
ka misamu mia mbote, mbo keri monaka ti
mabanza ma mbote meri nawu, mpe nsatu lu-
bakusu kwa yeri nawu.
18 Mu tifwani, tataluzuleno ka bwe Paulo ka-
bakisila mpangi zole za zikento za timvuka
tia Filipe. (Tanga Bisi-Filipe 4:1-3.) Kampe
Evodi na Sentisie musamu babaka, mpe ka
bavutu’aˆ sala
ˆ bandiku ko. Paulo ka ba bonge-
la mu ngolo ko peleko ka bafundisa ko; watu-ˆ
la mabanza mandi mu bifu biawu bia mbote.
Mpangi zo za kwikama, mbo zeri sarilaka Ye-
ˆ ntangu yayingi. Paulo wazaba ti Ye-
hova tuka
hova bawu keri zoloko. Mpila ya mbote yeri
ba bongelaka Paulo yabatindisa mu yirika mi-
samu miawu. Mpila’andi ya mwina misamu
mu tatamana mu baˆ na tindiku tia mbote na
mpangi za timvuka tio.
Sentisie? (Bisi-Filipe 4:1-3)
 19 Malongi. Bakuluntu, dingakeno mu mona
bifu bia mbote bie na mpangi zeno. Babanso-
ni masumu me nawu; ka, ˆ bifu bia mbote mpe
bie nawu bi tulendi zolo. (Flp. 2:3) Wa matie-
leka, ntangu zakaka bakuluntu bafweti hana-
ka malongi kwe bampangi. Kaˆ ntiana Paulo,
bakuluntu bafweti sarilaka ngolo mu lembo
ˆ
tulaka mabanza mawu mu nzonzolo na mu
nsalulu zifwemesaka za muntu. Kani basila
bo, mbo wubaˆ musamu wa mbote, tala ti ba-
ˆ
turiri mabanza mawu mu luzolo lwe na muntu
wo mu Yehova, mu fuki tiandi tia sarila Nza-
mbi na mu lenda die nandi dia yirika mbote.
ˆ
Bakuluntu batulaka mabanza mawu mu bifu
bia mbote bia bantu bakaka, mbo babakisaka
mpangi zawu za mu timvuka mu mona ti bawu
bazololo.
TATAMANA MU LANDA BIFU BIA PAULO
20 Bakuluntu, tifwani tia Paulo mbo tiluba-
kisa tala ti lutatamane mu longoka tio. Mu ti-
´
fwani, mu Index des Publications des Temoins
´
de Jehovah, lulendi kota mu mutu-diambu
ˆ ˆ
19. a) Ngano bakuluntu bwe balendi tatamana mu ba na
mabanza ma mbote mu mpangi zawu? b) Nti tulendi lo-
ngoka mu tifwani tita songela mukuluntu wuta sa bunke-
te mu Nzo ya Nsambululu?
20. Bwe bakuluntu balendi tatamana mu baka ndandu
mu tifwani tia Paulo?
NTI BILENDI BAKISA BAKULUNTU . . .
ˆ
˛ mu ba na ntangu ya samuna ˛ mu tindisa mpangi zawu?
na ya nata madema mawu
makaka?
wa “Paul,” mpe ha manima mbo lwakota mu
mutu-diambu wa fioti wa “exemple pour les
anciens.” Bu lukwe tangi misamu mie mo, ti-
yuleno: ‘Bwe tifwani tia Paulo tilendi kumba-
kisila mu lunda nsayi’ani mu ntangu yi nisala-
ka tisalu tiani tia mukuluntu?’
21 Bakuluntu, bambukeno ti Yehova ka ta di-
nga ko ti lwabaˆ ba lunga; mbo kata lu lomba ti
lwabaˆ ba kwikama. (1 Kor. 4:2) Yehova waya-
ngalala mu tisalu tia ngolo tia sala Paulo na
tifu tiandi tia kwikama. Lulendi baˆ na lukwi-
kulu ti Nzambi mbo kayangalalaka mu tisalu ti
lumusarilaka. Kani kabwe, Yehova ka ‘zimba-
kana tisalu tieno na luzolo lu lwasongele mu
bungu dia nkumbu’andi [ko], bu lwasarisi na
bu luta sarisa basantu.’—Ebr. 6:10.
ˆ
21. Mu ntia musamu bakuluntu balendi bela na lukwi-
kulu?

NSASA YA BIFWANI Tinima 27: Mpangi ya yibakala
yita samunina mpwana’andi yi basalaka, bu bamanisi
ku tisalu. Tinima 28: Na nsayi yayansoni, mukuluntu
wuta tindisa mpangi ya yibakala yizololo mu baka ha
yandi kaka. Tinima 29: Mpangi ya yibakala yita hana
malongi kwe mpangi yifwemene mu bungu dia musamu
ˆ
wuyokele. Tinima 30: Mukuluntu wuta lembo fundisa
mpangi ya yibakala mu mpila ya mbi, yita kipa misamu
miakaka kani kasala tisalu ti katamburi.
˛ mu sala tintwari na mpangi
zawu ze na masumu?
MUKUNGA 87
Tatitindisaka mu tintwari ku tukutakanu
34567 BI LUMONA MU JW LIBRARY
Mars 2022  Vol. 143, No. 3 LARI NA MU JW.ORG

MIE MU KATI MU MPILA YI BASARILAKA MAKABU MAKU


Lubakusu kwe bantu ba bwiriri
Timoko tia ndongokolo 10: 2-8 mai 2 catastrophes naturelles
Lendi “katula timuntu tia ntama” Mu muvu wa tisalu wa 2020, milio za mpangi
zeto zamweni mpasi mu bungu dia corona-

virus na catastrophes naturelles. Ngano nti
Timoko tia ndongokolo 11: 9-15 mai 8 tasiri mu ba bakisa?
ˆ
Tatamana mu lwata “timuntu tia mona” Mu JW Library, kota mu PUBLICATIONS ˛
ha manima ma bateme RUBRIQUES ˛ COMMENT VOS DONS SONT
´
UTILISES.

`
Mu jw.org, kota mu BIBLIOTHEQUE ˛
BIYUVU BIA BITANGI 13
RUBRIQUES ˛ COMMENT VOS DONS SONT

´
UTILISES.
Timoko tia ndongokolo 12: 16-22 mai 14
Ngano mia mona Zakari mia ta mona? LUBAKUSU MU BUNGU DIA KANDA
 ˆ
Yokesakeno ntangu ya mbote
Timoko tia ndongokolo 13: 23-29 mai 20 tintwari
Nsambululu ya matieleka mbo yiyika Tifu tia zonzaka tilendi beba ni bu sa ti muke-
ˆ
nsayi’aku ngolo nto na bakala nzo yimosi babaka. Ngano bwe
bantu ba kwelana balendi tomo sarila nta-
 ngu’awu tintwari?
Timoko tia ndongokolo 14: 30 mai–5 juin 26 Mu JW Library, kota mu PUBLICATIONS
Bakuluntu—Tatamaneno mu landa tifwani ˛ RUBRIQUES ˛ DE L’AIDE POUR LES
tia ntumwa Paulo FAMILLES.
`
Mu jw.org, kota mu BIBLIOTHEQUE ˛ RUBRI-
QUES ˛ DE L’AIDE POUR LES FAMILLES.

TIFWANI HA TINIMA TIA NTETE:

Zakari wamona timona-meso tia miti miole
ˆ
Mukanda wu ka wena wa teka ko. Bayizi wa tsoneka mu bungu dia mia olive mieri hanaka mafuta mu titululu tia
tisalu tia ndongosolo ya Bibila mu nza yayansoni, tisalamaka mu minda tieri na minda 7 (Tala timoko tia
mbongo za makabu ma luzolo lwa mutima. Tala ti zololo wahana ndongokolo 12, paragrafe 6)
kabu, kota mu donate.jw.org.
ˆ
Tala tiˆ ka tuheni’a nkumbu
ˆ ya Bibila ko, verse ze mu mukanda wu, Kota mu jw.org, peleko sa scanner code yi
ˆ
mu BIBILA KIA KINTUARI zitukiri.

s
The Watchtower (ISSN 0043-1087) March 2022 is published by Watch-
tower Bible and Tract Society of New York, Inc.; Harold L. Corkern, Pres-
ident; Mark L. Questell, Secretary-Treasurer; 1000 Red Mills Road, Wallkill,
w22.03-LR

NY 12589-3299, and printed by Watch Tower Bible and Tract Society of

211111

South Africa NPC, 1 Robert Broom Drive East, Rangeview, Krugersdorp, 1739.
˘ 2021 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania. Printed in
South Africa.