Πρώτοι αριθμοί και θεώρημα πρώτων αριθμών

Τσανακτσίδου Βασιλική
ge17128
9ο εξάμηνο
email: vasilikitsanaktsidou@gmail.com

Αθήνα, 2022

Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο

Σχολή Εφαρμοσμένων Μαθηματικών και Φυσικών Επιστημών

Μάθημα: Θεωρία αριθμών και κρυπτογραφία

Υπεύθυνος καθηγητής: Στεφανέας Πέτρος
email: petros@math.ntua.gr
Οι αρχαίοι Έλληνες ήταν οι πρώτοι που ασχολήθηκαν με τους πρώτους αριθμούς. Οι
μαθηματικοί της σχολής του Πυθαγόρα (500-300 π.Χ) ενδιαφέρθηκαν για τις
ιδιότητες των αριθμών. Κατανοούσαν την ιδέα των πρώτων και ενδιαφέρονταν για
τους τέλειους και τους φιλικούς αριθμούς.
Ορισμός 1.
Ένας ακέραιος αριθμός b> 1 λέγεται πρώτος αν οι μοναδικοί διαιρέτες (παράγοντες)
του είναι οι 1 και b.
Για παράδειγμα οι αριθμοί 2 , 3 ,5 , 7 , 11 ,13 , … είναι πρώτοι.
Ορισμός 2.
Τέλειος αριθμός ονομάζεται ο αριθμός που το άθροισμα των διαιρετών του ισούται
με τον ίδιο τον αριθμό.
Για παράδειγμα ο αριθμός 6 έχει διαιρέτες τους 1, 2 και 3 και ισχύει 1+2+3=6.
Όμοια το 496 έχει διαιρέτες τους 1, 2, 4, 8, 16, 31, 62, 124 και 248 και ισχύει
1+2+4 +8+16+ 31+ 62+ 124+248=496
Ορισμός 3.
Ένα ζεύγος φιλικών αριθμών είναι ένα ζεύγος αριθμών που οι διαιρέτες του ενός
έχουν ως άθροισμα τον άλλο και αντίστροφα.
Για παράδειγμα τα (220, 284) και (1184, 1210) είναι ζεύγη φιλικών αριθμών

Έως το 300π.Χ., έτος στο οποίο γράφτηκαν τα «Στοιχεία» του Ευκλείδη, πολλά
αποτελέσματα για τους πρώτους αριθμούς είχαν ήδη αποδειχθεί.

Ο Ευκλείδης, στο βιβλίο ΙΧ των Στοιχείων, αποδεικνύει την απειρία των πρώτων
αριθμών. Εσκεμμένα δεν αναφέρεται στο άπειρο αλλά δηλώνει ότι οι πρώτοι αριθμοί
είναι περισσότεροι από οποιοδήποτε δεδομένο πλήθος πρώτων αριθμών.

Θεώρημα 1. – Ευκλείδης, 400π.Χ.

Το σύνολο των πρώτων αριθμών είναι άπειρο.
Απόδειξη 1 – Ευκλείδης
Έστω ο αριθμός n= p1 p2 … p r +1για κάθε πεπερασμένο σύνολο { p1 , p 2 , … , pr }
πρώτων αριθμών. Ο αριθμός n έχει έναν πρώτο διαιρέτη, τον αριθμό p.
Όμως, ο p δεν είναι κάποιος από τους pi, αλλιώς ο p θα ήταν διαιρέτης του n και του
γινομένου p1 p 2 … pr και θα είχαμε n− p1 p2 … p r=1 , το οποίο είναι αδύνατο.
Άρα το πεπερασμένο σύνολο { p1 , p 2 , … , pr } δεν μπορεί να είναι το σύνολο όλων των
πρώτων αριθμών.
Ορισμός 4.
n

Οι αριθμοί της μορφής F n=22 +1 ,n=0,1,2,3 , … λέγονται αριθμοί του Fermat.

Απόδειξη 2 (για το Θεώρημα 1.) – Goldbach (1730)

Πρώτα από όλα, θα δείξουμε ότι οποιοιδήποτε δύο αριθμοί του Fermat είναι πρώτοι
μεταξύ τους.
Άρα, θα πρέπει να υπάρχουν άπειροι πρώτοι αριθμοί.
Παίρνουμε, λοιπόν, τον αναδρομικό τύπο
n −1

∏ F k =Fn −2n ≥ 1(1)

k=0

Αν ο m είναι διαιρέτης των F k και F n για k < n, τότε ο m διαιρεί το 2 και για αυτό
m=1 ή m=2.
Είναι αδύνατο να έχουμε m=2 καθώς οι αριθμοί του Fermat είναι περιττοί
Θα αποδείξουμε τον αναδρομικό τύπο (1) με επαγωγή στο n.
Για n=1 έχουμε F 0=3 και F 1−2=3 ⟹ F1=5
Κάνοντας επαγωγή έχουμε:
n n−1

∏ Fk = ∏ Fk
k=0
( )
k=0
n n n

Fn =( Fn −2 ) F n=( 22 −1 )( 22 +1 ) =22 −1=F n+1−2

Ορισμός 5.
Ορίζουμε την συνάρτηση π : R → N ως π ( x ) ≔¿ { p≤ x : p ∈ P } τον αριθμό των πρώτων
αριθμών που είναι μικρότεροι ή ίσοι από τον πραγματικό αριθμό.

Απόδειξη 3 (για το Θεώρημα 1.) – Euler:

Αριθμούμε τους πρώτους αριθμούς P= { p 1 , p2 , p3 , … } σε αύξουσα σειρά.

Έστω ο λογάριθμος
x
1
logx=∫ dt
1 t

Θα συγκρίνουμε το εμβαδόν του χωρίου ανάμεσα στη γραφική παράσταση της

1
f ( t )= και του οριζόντιου άξονα.
t
Για n ≤ x< n+1
1 1 1 1 1
logx ≤1+ + +…+ + ≤∑
2 3 n−1 n m
Το παραπάνω άθροισμα επεκτείνεται σε όλους τους m∈ N που έχουν μόνο πρώτους
διαιρέτες p ≤ x.
Αφού κάθε τέτοιος αριθμός m μπορεί να γραφεί με μοναδικό τρόπο ως γινόμενο της
1
p≤ x
k
μορφής ∏ p , τότε το τελευταίο άθροισμα είναι ίσο με ∏
p
∑
p ∈P k ≥0 pk
p≤ x
( )
1 1
Το ∑p είναι γεωμετρική πρόοδος με λόγο
p
k ≥0 k

Άρα,
π (x)
1 p pk
log x ≤ ∏ =∏ =∏
p ∈P 1 p ∈P p−1 k=1 p k −1
p≤ x
1− p≤x
p
pk 1 1 k +1
Προφανώς ισχύει pk ≥ k +1 και άρα =1+ ≤ 1+ =
p k −1 p k −1 k k

Επομένως, έχουμε:
π ( x)
k +1
logx ≤ ∏ =π ( x ) +1
k=1 k

Η συνάρτηση logx είναι μη φραγμένη και άρα και η π ( x ) είναι μη φραγμένη.

Επομένως, οι πρώτοι αριθμοί είναι άπειροι.

Απόδειξη 4 (για το Θεώρημα 1.) – Fustenberg (1955)

Δουλεύουμε στο σύνολο Z των ακεραίων αριθμών.
Για a , b ∈ Z και b> 0θεωρούμε:
N a , b= {a+ nb :n ∈ Z }

Κάθε σύνολο N a , b είναι άπειρη αριθμητική πρόοδος που επεκτείνεται σε θετικούς και
αρνητικούς αριθμούς.
Έστω O ⊆ Z ανοικτό αν είτε Ο=∅ ή αν ∀ a ∈O ∃b> 0 με N a , b ⊆ O
Η ένωση των ανοικτών συνόλων είναι ανοικτό σύνολο.
Αν Ο 1 ,Ο2 ανοικτά, a ∈O1 ∩O 2 με N a , b ⊆ O 1 και N a , b ⊆ O2
1 2

τότε a ∈ N a ,b b ⊆ O 1 ∩O 2
1 2

Άρα, κάθε πεπερασμένη τομή ανοικτών συνόλων είναι ανοικτή.

Αυτή η οικογένεια ανοικτών συνόλων επάγει μια καλώς ορισμένη τοπολογία στο Z
Έχουμε τα εξής:
1. Ένα μη κενό σύνολο είναι άπειρο
2. Κάθε σύνολο N a , b είναι κλειστό
Το 1. προκύπτει από ορισμό

Για το 2. έχουμε:
N a , b=Z ¿ i=1 ¿ b−1 N a +i ,b

Αυτό σημαίνει ότι N a , b είναι συμπλήρωμα ενός ανοικτού συνόλου

Επομένως, N a , b είναι κλειστό.

Αφού, κάθε n ≠ 1 ,−1 έχει έναν πρώτο διαιρέτη p και άρα περιέχεται στο N 0 , p

Άρα, Z ⟍ { 1,−1 }=¿ i=1 ¿ b−1 N 0 , p

Αν ℙ είναι πεπερασμένο τότε ¿ p ∈ P N 0 , p θα ήταν μία πεπερασμένη ένωση κλειστών

συνόλων (λόγω του 2.)
Άρα, ¿ p ∈ P N 0 , p κλειστό.
Επομένως, το { 1 ,−1 } θα είναι ανοικτό, παραβαίνοντας το 1.

Απόδειξη 5 (για το Θεώρημα 1.) – Erdos (1950)

Σ’ αυτή την απόδειξη δείχνουμε την απειρία των πρώτων αριθμών αλλά και ότι η
1
σειρά ∑ αποκλίνει
p ∈P p
Θεωρούμε p1 , p2 , p 3 , … την ακολουθία των πρώτων αριθμών σε αύξουσα σειρά.
1
Έστω ότι η ∑ συγκλίνει.
p ∈P p
1 1
Τότε, ∃ k ∈ N τέτοιο ώστε ∑ <
i ≥k +1 pi 2

Παίρνουμε τους k-πρώτους p1 , p2 , … , p k και τους k-επόμενους pk +1 , pk+ 2 , …

Βρίσκουμε
N N
∑ < (1)
pi 2
i ≥k +1

Έστω N b ο αριθμός των θετικών ακεραίων n ≤ N που διαιρούνται από τουλάχιστον

έναν από τους pk +1 , pk+ 2 , … και N s ο αριθμός των θετικών ακεραίων n ≤ N μόνο από
τους p1 , p2 , … , p k
Θα πρέπει N b + N s=N

Θα δείξουμε ότι N b + N s< N , το οποίο θα μας οδηγήσει σε άτοπο

 Για το N b
N
Το ακέραιο μέρος [ ]
pi
μετράει τους θετικούς ακεραίους n ≤ N που είναι

πολλαπλάσια του pi
Από την (1) θα έχουμε:
 N N
Nb ≤ ∑
i ≥ k+1
[ ]
< (2)
pi 2

 Για το N s
Κάθε n ≤ N που έχει διαιρέτες μόνο από τους p1 , p2 , … , p k θα γράφεται
n=an b2n , an ελεύθερο από τετράγωνα μέρος
Το a n είναι γινόμενο από διαφορετικούς πρώτους p1 , p2 , … p k
Υπάρχουν ακριβώς 2k διαφορετικά μέρη ελεύθερα από τετράγωνα
Αφού,b n ≤ √ n≤ √ N, άρα N s ≤ 2k √ N

Εφόσον η (1) ισχύει για κάθε n ∈ N αρκεί να βρούμε Nτέτοιο ώστε

N
2k √ N ≤ ⟹2 k+1 ≤ √ N Επιλέγουμε N=22 k+2 προκύπτει ότι
2
N N
N b < , N s < Άρα, N b + N s< N , άτοπο
2 2
1
Υποθέσαμε ότι ∑ συγκλίνει άρα, οι πρώτοι αριθμοί είναι άπειροι και το
p ∈P p
άπειρο άθροισμα των αντιστρόφων τους αποκλίνει.

Θεώρημα 2. – Θεώρημα Lagrange

Αν G μία πεπερασμένη ομάδα και U μία υποομάδα της, τότε |U |∣|G|

(το |U| διαιρεί το |G| )

Απόδειξη 6. (για το Θεώρημα 1.)

Έστω ℙ πεπερασμένο σύνολο

Έστω p ο μεγαλύτερος πρώτος αριθμός

Θεωρούμε τους αριθμούς Mersenne, 2 p−1

Θα δείξουμε ότι, κάθε πρώτος διαιρέτης q των 2 p−1 είναι q > p
Άρα, 2 p ≡1 ( modq )
Αφού, p πρώτος, το 2 θα είναι τάξης p στην ομάδα Z p ∖ { 0 } του σώματος Z p με
q−1 στοιχεία
Από το Θεώρημα Lagrange, η τάξη κάθε στοιχείου διαιρεί την τάξη της
ομάδας.
Επομένως, p∨q−1 και άρα p<q
Άρα, το σύνολο των πρώτων αριθμών είναι άπειρο.
Θεώρημα 3. – Το Θεμελιώδες θεώρημα της αριθμητικής

Κάθε φυσικός αριθμός n ≠ 0 εκφράζεται μονοσήμαντα ως γινόμενο πρώτων

αριθμών, όχι απαραίτητα διαφορετικών μεταξύ τους. Η σειρά των
παραγόντων δεν λαμβάνεται υπόψιν.

Απόδειξη Θεωρήματος 3.

Για n=1, η παραπάνω πρόταση είναι αληθής

Έστω n>1. Έστω ότι η παραπάνω πρόταση είναι αληθής για τους φυσικούς
αριθμούς που είναι μικρότεροι του n και διαφορετικοί του 0. Θα δείξουμε ότι
ισχύει και για τον n.
Έστω p1 ο ελάχιστος πρώτος διαιρέτης του n και έστω n= p1 m
Αφού m<n, o m θα γράφεται m= p2 p3 … pr
Άρα, ο n θα γράφεταιn= p1 p2 p 3 … pr , δηλαδή ως γινόμενο πρώτων αριθμών

Θα αποδείξουμε ότι η ανάλυση του nστο παραπάνω γινόμενο πρώτων

παραγόντων είναι μονοσήμαντη.
Έστω, λοιπόν, n=q1 q 2 … q s