‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬ ‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬

‫ژباړه‪" :‬ټوله شريف وحشيان د خپلوانو س‪+‬ره په جنګ ب‪+‬وخت وي ( او له‬

‫دې ک‪++++‬اره پرته بل په هيڅ ي‪++++‬وۀ شي کښي خوند نۀ محسوس‪++++‬وي)‪ ،‬د دوی‬
‫جنګونه تر فنا کېدو پوري دوام ل‪++‬ري‪ .‬دهغ‪++‬وی په هکله چي زۀ څ‪++‬ومري‬
‫معلومات لرم په هغۀ کښي تر ټولو غوره خبره هم دغه ده‪ ،‬هغه هيڅ ډول‬
‫اخالقي احس‪++‬اس نۀ ل‪++‬ري‪ ،‬او د هغ‪++‬وی د ژوند مقصد که م‪++‬وږ په لن‪++‬ډو ټکو‬
‫کښي بيان کړو نو هغۀ ته موږ د ابليسيت نوم ورکولی شو"‪.‬‬
‫د چ‪+++‬ارلس ډک‪+++‬نز په دې ليکنه کښي د ځ‪++‬ائي يا مس‪+++‬تعمره ش‪++‬وي‬
‫قب‪++‬ايلي او هندوس‪++‬تاني ټولنو په هکله هم داسي د تعص‪++‬به او ک‪++‬رکي ډکي‬
‫جملې موج‪++‬ودي دي‪ .‬يو ځ‪++‬ای هغه ليکي چي د انګرېز س‪++‬امراج چي د دغو‬
‫کم نسبه او په فطري توګه شاته پاتي شوي انسانانو د مه‪++‬ذب کولو ب‪++‬ار ئې‬
‫پر اوږو دی بايد په دې پوه شي چي انسان چي هر څ‪++‬ومري يو س‪++‬پی ښۀ‬
‫وروزي‪ ،‬خوا بيا هم هغۀ يو سپی وي‪ ،‬او د سپي خويونه ب‪++‬دلول د انس‪++‬ان د‬
‫وس خبره نۀ ده‪ .‬هغه ليکي‪:‬‬
‫‪For evidence of the quality of his moral nature, pass‬‬
‫‪himself for a moment and refer to his ‘faithful dog.’  Has‬‬
‫‪he ever improved a dog, or attached a dog, since his‬‬
‫‪nobility first ran wild in woods, and was brought down (at‬‬
‫‪a very long shot) by POPE?  Or does the animal that is the‬‬
‫?‪friend of man, always degenerate in his low society‬‬

‫د هغۀ د اخالقي معي‪++‬ار په هکله چي څۀ وخت خ‪++‬بره ک‪++‬ېږي‬

‫نو د يوۀ "وفاداره سپي" مثال ورک‪+‬ول ک‪+‬ېږي ‪ ،‬آيا کله يو چا يو س‪+‬پی‬
‫هم اص‪++‬الح ک‪++‬ړی دی‪ ،‬که څۀ هم د هغۀ (د س‪++‬پي) ش‪++‬رافت په ځنګلونو‬
‫کښي د هغۀ س‪++‬ره من‪++‬ډي وهلې تر څو چي په ل‪++‬ومړي ځل ي‪++‬وۀ پ‪++‬وپ ( د‬
‫عيسائيت م‪++‬ذهبي پېش‪++‬وا) هغه خ‪++‬انګي ک‪++‬ړی نۀ ؤ‪ ،‬يا که زۀ دا پوښ‪++‬تنه‬
‫وکړم چي دغه حي‪++‬وان ( قب‪++‬ايلي انس‪++‬ان) چي انس‪++‬ان ئې خپل دوست‬
‫ګ‪+++‬ڼي‪ ،‬به هر وخت په خپله ټولنه کښي هم داسي د ټيټ حې‪+++‬ثيت ژوند‬
‫کوي؟‬
‫د ډيک‪++‬نز د دې ليک‪++‬ني د څ‪++‬ېړني څخه م‪++‬وږ ته هر څۀ واضح‬
‫کېږي ‪ ،‬هغه دا چي د مستعمره انسانانو د وژل‪++‬و‪ ،‬نيولو او د مري‪++‬انو په‬
‫ډول ک‪+‬ارولو ج‪+‬واز په هم دې مفک‪+‬وره کښي پټ دی چي س‪+‬پين پوس‪+‬تی‬
‫انس‪++‬ان تر ن‪++‬ورو به‪++‬تر دی‪ ،‬او هغه بايد چي د ن‪++‬ورو کم‪++‬ترو او اب‪++‬ترو‬
‫انسانانو د اصالح ذمه واري پر خپله غاړه واخلي‪.‬‬
‫‪1‬‬
 ‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬ ‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬

‫خلۀ دي چي‬ ‫د پس نوابادياتو تاريخ پلټونکي په دې خبره يوه ُ‬

‫د "نوبل س‪++‬يويج" تش‪++‬بيه په ل‪++‬ومړي ځل کېپلنګ په خپل ن‪++‬اول "دي جنګل‬
‫بک " کښي کارولې ده‪ ،‬خو داسي نۀ ده‪ ،‬ښ‪++‬ائي چي دا ک‪++‬ار تر هغۀ له مخه‬
‫يو بل خ‪++++‬تيځ پ‪++++‬وه ش‪++++‬اعر سر فرانسس هيش‪++++‬ټينګز (‪Sir Franscis‬‬
‫‪)Hashtings‬ک‪+++‬ړی دی‪ .‬د ويکټوريه د زم‪+++‬انې د جنګونو ت‪+++‬ذکره چي د‬
‫ګالسګو پوهنتون لخوا چ‪++‬اپ ش‪++‬وې ده په دې هکله حقيقت را س‪++‬پړي چي‬
‫سر فرانسس هيش‪++++‬ټينګز ي‪++++‬وه حماسه يا جنګي نظم د انګرې‪++++‬ز‪-‬افغ‪++++‬ان د‬
‫ل‪++‬ومړي جنګ په ت‪++‬رڅ کښي د غ‪++‬زني د ي‪++‬وۀ پښ‪++‬تانۀ جنګي‪++‬الي او د هغۀ د‬
‫ملګ‪++++‬رو په هکله دا اص‪++++‬طالح ک‪++++‬ارولې ده‪ .‬فرانسس ته د هغه وخت د‬
‫سندهـ ګ‪++‬ورنر سر چ‪++‬ارلس نېپ‪++‬ئر دغه قصه اورولې ده او بيا هغۀ دې‬
‫قصې ته د ي‪+++++‬وې اوږدې حماسې بڼه ورک‪+++++‬ړې ده چي (‪The Red‬‬
‫‪)Thread of Honor‬يع‪++‬ني "د ننګ س‪++‬ور سپڼس‪++‬ی" نوم‪++‬ېږي‪ ،‬دغه‬
‫‪1‬‬
‫نظم په کال ‪ ۱۸۶۶‬کښي چاپ شوی دی‪.‬‬
‫د دې نظم خالصه څۀ داسي ده چي په يوۀ جنګ کښي د غ‪++‬زني د‬
‫غازيانو س‪+‬ره په جګ‪+‬ړه کښي د انګرېزانو ي‪+‬ووولس ځوان‪+‬ان ؤ وژل ش‪+‬ول‪.‬‬
‫نظم چي د مي‪+++‬دان جن‪+++‬ګ‪ ،‬د غ‪+++‬زني د مض‪+++‬بوطي کال ک‪+++‬ړۀ وړۀ‪ ،‬د پښ‪+++‬تنو‬
‫جنګيالي‪++‬انو د مشر ک‪+++‬ړۀ وړۀ او د هغۀ له خ‪++‬ولې د وتلو "لفظون‪++‬و" هر څۀ‬
‫پکښې خون‪++‬دي دي ‪ ،‬د پښ‪++‬تنو د ي‪++‬وۀ پخ‪++‬واني دود (رس‪++‬م) څرګندونه پکښې‬
‫شوې ده‪ .‬هغه دا چي کله په پښتنو کښي يو‬
‫پاس تر هغې کال لري‬
‫د انګلېنډ يو وولس مړي‬
‫الندي دښتي ته ورغړي‬
‫کمر بند مو دړي وړي‬
‫د دې وروسته بيا د دې مړو د مرګ په په نظم کښي وئيل شوي‬
‫دي چي دغه مړي بې د څۀ وئيلو او وصيته د مرګ و کندي ته ور واچول‬
‫شول‪.‬‬
‫د چارلس نېپئ‪++‬ير له خ‪++‬ولې چي دغه قصه وه فرانسس ته اورول‬
‫شوې ده ‪ ،‬په هغۀ کښي د پښتنو د لښ‪++‬کر مشر ته د غ‪++‬دۍ مشر يا د غلو مشر‬
‫وئيل شوي دي‪ .‬هغه ليکي چي کله جنګ پای ته ورسېدی او د انګرې‪++‬زي‬
‫لښکر ي‪++‬وولس م‪++‬ړي د غلو د مشر و مخ ته پراتۀ وو‪ ،‬نو د لوټم‪++‬ارانو د ډلي‬

‫‪1‬‬
‫‪Kate McLoughlin (2009). Sir Franscis Hashtings Balad the red‬‬
‫‪thread of honor. The Cambridge companion to war writing, ,‬‬
‫‪University of Glasgove, 2009.‬‬
‫‪2‬‬
 ‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬ ‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬

‫س‪++‬ردار خواش‪++‬ينی غون‪++‬دي ش‪++‬و‪ ،‬هغه ژور فکر وړی ؤ‪ ،‬ولي چي هغۀ ته د‬
‫مېړاني رسم يا دود پوره کول ؤ‪ .‬په جنګ کښي چي کوم انګرېزي عسکر‬
‫وژل شوي وو‪ ،‬هغوی په ډېره مېړانه جنګې‪++‬دلي وو‪ ،‬تر خپلي وروس‪++‬تۍ‬
‫ساه پوري ئې د غر غوندي دښمن س‪++‬ره س‪++‬رونه وهلي وو‪ .‬او په هغ‪++‬وی‬
‫کښي يو هم د جنګ له ميدانه‪ +‬تېښ‪++‬ته نۀ وه ک‪++‬ړې‪ ،‬د سر فرانسس د دې نظم‬
‫مطابق چي د غزني دغه "نوبل س‪++‬يويج" يا ش‪++‬ريفه وحش‪++‬يان يو زوړ رسم‬
‫ل‪++‬ري‪ ،‬دغه رسم هغه وخت هم عملي کې‪++‬دۀ کله چي ال د هند او افغانس‪++‬تان‬
‫پر سيمه د "س‪+‬کندر مق‪+‬دوني" لښ‪+‬کرو پېښه نۀ وه را ک‪+‬ړې‪ .‬د دې رسم له‬
‫رويه چي د يوۀ وژل شوي يا ش‪++‬هيد ش‪++‬وي جنګي‪++‬الي و روح ته تر هغه وخته‬
‫پوري قرار نۀ ورځي تر کله چي د جنګ په مي‪+‬دان کښي د هغ‪++‬وی د ک‪+‬ردار‬
‫يا عمل ستانه ونۀ ش‪++‬ي‪ .‬فرانسس ليکي چي دغه نوبل س‪++‬يويج يع‪++‬ني وحشي‬
‫شريفان د خپلو وژل شويو مېړنو يا پياوړو خلګو تر الس زرغون سپڼسی‬
‫ت‪+‬ړي او ک‪+‬وم څ‪+‬وک چي ډې‪+‬ره زياته مېړانه ښ‪+‬کاره ک‪+‬ړي د هغو تر مړوند‬
‫چ‪++‬اپېره بيا د ننګ س‪++‬ور سپڼسی ت‪++‬ړي‪ .‬دغه افغان‪++‬ان د خپلو م‪++‬ړۀ ش‪++‬ويو ش‪+‬اه‬
‫زلمو تر مړوند زرغ‪+++‬ون سپڼسی ت‪+++‬ړي ‪ ،‬ولي د وژل ش‪+++‬ويو انګرېزانو تر‬
‫دواړو مړوندونو "د ننګ او مېړاني س‪++‬ور سپڼسی ت‪++‬ړي"‪ .‬کله چي چ‪++‬ارلس‬
‫نېپ‪+++‬ئر (چي په دې نظم کښي ئې دوه ځله ن‪+++‬وم راغلی دی)‪ ،‬دې م‪+++‬ړو ته‬
‫راځي چي افغانانو بې له ښخولو د غونډۍ پر سر پرې ايښي وي‪ ،‬نو پر دې‬
‫ډېر حيرانېږي چي افغانانو د هغوی تر غ‪++‬برګو (دواړو) مړون‪++‬دونو س‪++‬رۀ‬
‫سپڼسي تړلي دي چي په اصل کښي د مېړاني او ننګ س‪++‬مبول ګڼل کې‪++‬دۀ‬
‫او افغانانو يواځي خپلو اتالنو (هيروز) ته د مرګه وروسته تر مړوندونو ور‬
‫تړل‪.‬‬
‫افغ‪++‬ان س‪++‬ردار په خپله ت‪++‬وره وژلي دغه انګرېز عس‪+‬کرو ته ځکه‬
‫اتالن وائي چي هغوی د څۀ اللچ ‪ ،‬جزا يا سزا په سوب د جنګ مي‪++‬دان ته نۀ‬
‫وو راغلي‪ ،‬بلکې په هغ‪++++‬وی کښي د هغو س‪++++‬ترو جنګيالي‪++++‬انو ارواح‪++++‬وي‬
‫موج‪++‬ودي وې چي د جنګ دمي‪++‬دان‪ +‬دود ئې په وج‪++‬ود کښي اخښل ش‪++‬وی ؤ‪.‬‬
‫هغۀ په نظم کښي داسي ليکي‬

‫‪" These were not stirred by anger,‬‬

‫;‪Nor yet by lust made bold‬‬
‫‪Renown they thought above them,‬‬
‫‪Nor did they look for gold.‬‬
‫‪To them their leader's signal‬‬
‫‪Was as the voice of God:‬‬
‫‪3‬‬
 ‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬ ‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬

‫‪Unmoved and uncomplaining,‬‬

‫‪The path it showed they trod.2‬‬

‫ژباړه ‪:‬‬
‫دغه ستر مېړونه واړه‬
‫وو بې غمه له هر خوانه‬
‫نۀ ئې حرص او نۀ اللچ ؤ‬
‫نۀ سونې پسي را ورک وو‬
‫اشارې ته د امير وو‬
‫د خپل مشر منتظر وو‬
‫استقام به ئې د غرو ؤ‬
‫هر يو بريد بې د مړو ؤ‬

‫که چ‪++‬ېري م‪++‬وږ د فرانسس دغه نظم د رډيارډکېپلنګ‪ +‬د نظم‬

‫"د ش‪++‬رق او غ‪++‬رب حماس‪++‬ه" س‪++‬ره مقايسه ک‪++‬ړو نو په دې کښي ي‪++‬وه مهمه‬
‫خ‪+++‬بره دا راوځي چي د دواړو ليکواالنو د نوبل س‪+++‬يويج په ک‪+++‬ردار کښي د‬
‫انسان لټولو هڅه کړې ده‪ ،‬يعني هغه دا فکر کوي چي دغه انسان خوبي‪++‬اني‬
‫خو ل‪++‬ري‪ ،‬خو البته د انس‪++‬انيت پر ل‪++‬وري ال د هغۀ م‪++‬زل ډېر پ‪++‬اتي دی او که‬
‫چېري دغه نيم مهذب انسانان د سپين پوستي انس‪++‬ان د ته‪++‬ذيب و عمل ته‬
‫ځان وقف کړي نو ډېر ژر به د انسانيت او تهذيب پر لوړ مقام متمکن شي‪.‬‬
‫دنګ‪ +‬پښتانۀ او ټيټ بنګالی‪:‬‬
‫د ي‪++++‬ورپي س‪++++‬امراجيت د وخت ليکواالنو په ليکنو کښي چي ک‪++++‬وم‬
‫تض‪+++‬ادات ‪ ،‬دروغ‪ ،‬دوه مخي‪ ،‬او پټ سياسي او کلت‪+++‬وري اش‪+++‬ارې را منځ ته‬
‫شوي دي د هغۀ څخه يوه خبره دا جوتېږي چي هغوی په هره س‪++‬يمه کښي د‬
‫اولس‪+++‬ونو د اېل کولو لپ‪+++‬اره بېلي بېلي ط‪+++‬ور ط‪+++‬ريقې خپلي ک‪+++‬ړې دي‪ .‬په‬
‫هندوستان کښي چي کله د پښ‪+‬تنو انځ‪+‬ور م‪+‬وږ د هغ‪+‬وی په ليکنو کښي وينو نو‬
‫يوه خبره دا منځ ته راځي چي موږ دلته پر له پسې د پښتنو او ن‪++‬ورو هن‪++‬دکيانو‬
‫يا نورو څنګلورو قومونو تر منځ مقايسه يا موازنه وينو‪.‬‬
‫د نوبل س‪++‬يويج تص‪++‬ور چي په عم‪++‬ومي توګه د افريقا د جنګي‪++‬الي‬
‫قومونو لپاره کارول شوی ؤ‪ ،‬په هندوستان کښي د پښتنو لپاره وکارول ش‪++‬و‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫‪‌Braton, J.S. (1975) The Victorian Popular Ballads, The Heroic‬‬
‫‪Ballads, London, p.71‬‬
‫‪4‬‬
 ‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬ ‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬

‫خو د نوبل سيويج د تصور تر څنګ چي يو بل بېخي بېل تص‪++‬ور ؤ هغه د‬

‫هغو هن‪++‬دکيانو ؤ چي تر ټولو اول د برت‪++‬انيې په اس‪++‬تعماري ج‪++‬ال کښي را‬
‫کښېوتل‪ .‬بنګاليان چي په عم‪+‬ومي توګه تر پښ‪+‬تنو په قد ټيټ‪ ،‬په رنګ ت‪+‬ور‪،‬‬
‫او په بدن بېخي کمزوري دي د انګرېزانو په ليکنو کښي م‪++‬وږ وينو چي‬
‫له الفنسټنه بيا د نولسمي ص‪++‬دۍ تر وروس‪++‬تيو خ‪++‬تيځ پوه‪++‬انو‪ ،‬هغ‪++‬وی ته ت‪++‬ور‬
‫پوس‪++‬تي‪ ،‬ټيټ او بدنرګه خلګ وئيل ش‪++‬وي دي‪ ،‬د هغ‪++‬وی په مقابل کښي م‪++‬وږ‬
‫وينو پښتنو ته د انګرېزانو يا سکاټ لېنډيانو سره تشبيه ورکړل ش‪++‬وې ده‪،‬‬
‫الفنسټن د يورپ د تور وخت يا منځنی دورې سکاټ لېن‪++‬ډيان او يورپي‪++‬ان د‬
‫نولسمي صدۍ د پښتنو په بڼه کښي ويني‪.‬‬
‫مطلب دا چي پښتانۀ د يورپ له انګرېزانو څخه څلور سوه کاله‬
‫ش‪++++‬اته دي‪ ،‬او د هغ‪++++‬وی د پرمختګ لپ‪++++‬اره الزمي ده چي پښ‪++++‬تانۀ دي د‬
‫انګرېزانو الس ني‪+++‬وی وک‪+++‬ړي يا د هغ‪+++‬وی څخه دي د ژوند ژواک ط‪+++‬ور‬
‫طريقې زدکړي ‪.‬‬
‫تهامس ميټکاف په خپل کتاب (‪ )Ideologies of the Raj‬کښي‬
‫په هم دې هکله داسي ليکي‪:‬‬
‫‪As men moved by passion rather than reason, the Pathans‬‬
‫‪might possess the qualities belonging to Savages , but they‬‬
‫‪were a type of "the Noble Savages". If the Bengali, as‬‬
‫‪Lewis Wurgaft had argued , was the "spoiled child " of‬‬
‫‪British India, the Pathan was the Contrast, the natural‬‬
‫‪"child".  In his barbarity and utter disregard for instinctual‬‬
‫‪limitations, he embodied a fierce and admirable‬‬
‫‪independence of the spirit.3‬‬
‫ژباړه ‪ :‬د ځينو انسانانو ژوند د عقل پر اصول نۀ بلکې د جذباتو پر بنياد‬
‫ح‪++‬رکت ک‪++‬وي‪ ،‬پښ‪++‬تانۀ يقين‪+‬ا ً وحش‪++‬يانو ته ورته خصوص‪++‬يات ل‪++‬ري‪ ،‬ليکن‬
‫هغ‪+++‬وی (پښ‪+++‬تانۀ) څۀ خ‪+++‬اص ډول وحش‪+++‬يان دي چي م‪+++‬وږ ورته "ش‪+++‬ريفه‬
‫وحشيان" وئيلی شو‪ .‬که چېري بنګالی د برت‪++‬انوي هند يو "خ‪++‬راب بچی"‬
‫ګڼل کيږې (لکه څۀ ډول چي لي‪++‬وس وګ‪++‬رافټ ليکي) خو پښ‪++‬تون د هغۀ ضد‬
‫دی‪ ،‬هغه د برت‪++++‬انوي هند "فط‪++++‬ري بچی" دی ‪ ،‬ولي چي هغه د وحشت او‬

‫‪3‬‬

‫‪Metcalf, Tomas R. (2000) Ideologies of the Raj, Vol  3 part 4 ,‬‬

‫‪Cambridge university press  London   page 143‬‬

‫‪5‬‬
 ‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬ ‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬

‫برب‪++‬ريت تر س‪++‬رحدونو ال نۀ دی را وښ‪++‬تی‪ ،‬او د آزادۍ جبلت ئې اوس ال‬

‫هم هغسي ستايلو دی"‪.‬‬
‫داچي د ويکټوريه د وروستي دور برتانوي لښکرو د افغانانو س‪++‬ره‬
‫د دوو خ‪++++‬ونړي جنګونو پر سر پر قب‪++++‬ايلي س‪++++‬يمو پرله پسې تاړاکونه او‬
‫جنګي مهم‪++‬ات ک‪++‬ړي وو‪ ،‬او په ځينو کښي ورته غ‪++‬اښ م‪++‬اتوونکی ځ‪++‬واب‬
‫ورکول شوی ؤ‪ ،‬خصوصا ً د لومړي جنګ خونرېزي د دې ل‪+‬وی ام‪+‬پراتور‬
‫لپ‪++‬اره د زغملو نۀ وه‪ ،‬که د ل‪++‬ومړي جنګ څخه اول ګ‪++‬ورنر ج‪++‬نرال اکلېنډ‬
‫ؤ يا که بيا د دوهم څخه اول په ‪ ۱۸۷۵‬کښي ټاکل ش‪+++‬وی ګ‪+++‬ورنر ج‪+++‬نرال‬
‫الرډ لټن ؤ‪ ،‬دواړو افغانستان د خاورو کن‪++‬ډولی ګڼل‪++‬و‪ ،‬خو ت‪++‬اريخ د هغ‪++‬وی د‬
‫دې اندونو او دريځونو برعکس چلن ورسره وکړ‪.‬‬
‫ً‬
‫زما په نزد د هند د نورو قومونو‪ ،‬خصوصا د بنګاليانو په مقابل‬
‫کښي پښتانۀ يو قوي او مردانه وجاهت لرونکي بيانول دوه تاريخي علتونه‬
‫درلودلی شي‪ .‬اول دا چي انګرېز استعمار د خپلو ب‪++‬ايالتو او م‪++‬اتي ج‪++‬واز هم‬
‫په دې کښي بيان کړی دی چي افغانان تر خپل ځان زيات جنګيالي انځ‪++‬ور‬
‫کړي‪ .‬دغه چلن هغوی د افريقا د زولو او د سوډان ف‪++‬وزي‪-‬ووزي قب‪++‬ايلو‬
‫س‪++‬ره ک‪++‬ړی ؤ‪ ،‬يع‪++‬ني دغه د وحشي او بيا د ش‪++‬ريفه وحشي بيانيه هم د هغۀ‬
‫ځای څخه را پېل شوې ده‪.‬‬
‫د پښتنو س‪++‬ره په جنګ کښي انګرېزانو خوند محسوس‪++‬ولو‪ ،‬دغه‬
‫نوآبادياتي مطالعاتو پوهان (ډاکټر زبي‪++‬ده جالل‪++‬زۍ‪،‬‬‫پديدې‪( +‬مظهر) ته د پس ‌‬
‫لينډهولم) (‪ )Sporting Activity‬وئيلي دي‪ ،‬معنا دا چي دا د لوبو يع‪++‬ني‬
‫دا يو داسي عمل دی لکه انس‪++‬ان چي د ډېر خطرن‪++‬اک ځن‪++‬اور په ښ‪++‬کار پسي‬
‫ووزي‪ ،‬د ښ‪++‬کار خوند په دې کښي وي چي څ‪++‬ومره ځن‪++‬اور خطرن‪++‬اک وي‪،‬‬
‫کړاؤنه او مشکالت پکښې زياتوي‪ ،‬هغومره خوند پکښې محسوس‪++‬ېږي‪ .‬نو‬
‫د انګرېزانو ليکواالنو په ليکنو کښي هم دغه ت‪+++++++‬اثر ډېر څرګند دی چي‬
‫هغوی ته د پښتنو سره‪ ،‬چي هغ‪++‬وی ئې د فط‪++‬رت سرکښۀ بچي‪++‬ان ګ‪++‬ڼي‪ ،‬په‬
‫جنګ کښي ډېر خوند احساسېږي‪.‬‬
‫مېټکاف په خپل اثر (‪)Ideologies of the Raj‬کښي هم دغه‬
‫نکته لږ نوره واضح کړې ده‪.‬‬
‫‪The British believed, and their opponents, like the British‬‬
‫‪officers and Afghans of Kipling’s poem could look each‬‬
‫‪other in the eye,  and moved by codes of heroism and‬‬
‫‪honor,  fight as men, Whereas the Bengali threatened the‬‬
‫‪Englishman by caricature, the Pathan was an idealized‬‬

‫‪6‬‬
 ‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬ ‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬

‫‪alter-ego , the half barbarian " warrior  lurking in‬‬

‫‪himself" 4‬‬
‫ژب‪++‬اړه ‪ ":‬انګرېزانو پر دې خ‪++‬بره يقين درل‪++‬ود چي هغ‪++‬وی او د هغ‪++‬وی‬
‫س‪++‬خت مخ‪++‬الف ‪ ،‬يع‪++‬ني انګرېز افيسر او افغان‪++‬ان‪ (،‬لکه څۀ ډول چي کيپلنګ‬
‫په خپل نظم کښي انځ‪++‬ور ک‪+++‬ړی دی)‪ ،‬د يو او بل په س‪+++‬ترګو کښي س‪+++‬ترګي‬
‫اچ‪+++‬ولی ش‪+++‬ي‪ ،‬هغ‪+++‬وی د يو او بل س‪+++‬ره د اتل‪+++‬ولۍ او م‪+++‬ېړاني قدرونه‬
‫احساس‪++++++++++‬ولی ش‪++++++++++‬ي‪ ،‬هغ‪+++++++++++‬وی د م‪++++++++++‬ېړونو غون‪++++++++++‬دي د‬
‫چط‪ ۳‬يوبل سره الس او ګرېوان کېدلی شي‪ ،‬خو و بل پلو ته بنګالي‪++‬انو‬
‫د مس‪++‬خرو يا هجو ګ‪++‬وئي په پېرايه کښي د انګرېزانو مخ ني‪++‬وی ک‪++‬ړی دی‪.‬‬
‫پښ‪++‬تون و انګرېز ته هم‪++‬زاد‪ 5‬ښ‪++‬کارېده‪ ،‬د نيم برب‪++‬ريت څخه ډک يو داسي‬
‫وحشي چي مدام جنګ ته هوسېږي"‪.‬‬
‫د ميټک‪++‬اف له دې نظر څخه ي‪++‬وه خ‪++‬بره واضح ک‪++‬ېږي چي‬
‫انګرېز ليک‪++‬وال په هند کښي دوه بېل دوښ‪++‬منان انځ‪++‬وروي‪" .‬بنګالي‪++‬ان" چي‬
‫تر ټولو اول د برت‪+++‬انوي س‪+++‬امراج په اس‪+++‬تعماري ولکه کښي پرې‪+++‬وتي وو‪ .‬د‬
‫س‪++‬وداګرۍ په پلمه راغليو انګرېزانو خپله ل‪++‬ومړۍ قلعه په مغ‪++‬ربي بنګ‪++‬ال‬
‫کښي جوړه کړه‪ ،‬او د کلکتې ښ‪++‬ار بني‪++‬اد هم د کمپ‪++‬نۍ د کارخ‪++‬انو او تج‪++‬ارتي‬
‫من‪++‬ډۍ څخه پېل ش‪++‬وی دی‪ .‬د ايسټ ان‪++‬ډيا کمپ‪++‬نۍ په ج‪++‬ال کښي تر ټولو‬
‫ل‪++++‬ومړۍ راج ده‪++++‬انۍ هم دبنګ‪++++‬ال د رياست راغل‪++++‬ه‪ ،‬د پالسي په جنګ (‬
‫‪)۱۷۵۷‬کښي د ايسټ انډيا کمپ‪++‬نۍ ج‪++‬نرال راب‪++‬رټ کالئيو ( ‪)Robert Clive‬‬
‫بر السی شو او د بنګ‪++‬ال د راج ده‪++‬انۍ واکمن ن‪++‬واب س‪++‬راج الدوله د وژلو‬
‫سره سم بنګال د کمپنۍ په استعماري جال کښي را پرېوت‪++‬ه‪ .‬انس‪++‬ايکلو پې‪++‬ډيا‬
‫بريټانيکا ليکي چي په کال ‪ ۱۷۷۰‬کښي کمپنۍ د بنګ‪++‬ال د رياست انتظ‪++‬ام له‬
‫کلک‪++‬تې څخه پېل کړ دغه ډول کلکته د برت‪++‬انوي س‪++‬امراج تر ټولو مهمه‬
‫او ط‪+++‬اقتوره ښ‪+++‬ار وګرځي‪+++‬د‪ .‬له ک‪+++‬ال ‪ ۱۷۷۰‬څخه بيا تر ‪۱۹۱۰‬پ‪+++‬وري د‬
‫‪6‬‬
‫انګرېزي استعمار هېډکوارټر يا مرکزي ښارکلکته پاتي شوی دی‪.‬‬
‫چونکې هم دلته د انګرېزي يا يورپي ط‪++‬رز تعليم مهارتون‪++‬ه‪ ،‬د‬
‫ص‪++‬نعت و تج‪++‬ارت او عس‪++‬کري چه‪++‬اوڼيو او د انګرېز افيس‪++‬رانو د اوس‪++‬ېدلو‬
‫ماڼياني جوړې شوې‪ ،‬او ډېر ژر د بنګاليانو دغه ښار د مستعمره هندوس‪++‬تان‬
‫لوی ښار جوړ شو‪ ،‬ځکه نو هم دلته په ځ‪++‬ائي او مس‪++‬تعمرو اولس‪++‬ونو کښي د‬
‫‪4‬‬
‫‪Metcalf, Tomas R. (2000) Ideologies of the Raj, Vol  3 part 4 ,‬‬
‫‪Cambridge university press  London   page 143‬‬
‫‪ 5‬همزاد معنا سيال‪ ،‬برابر‪ ،‬متبادل‬
‫‪6‬‬
‫‪https://www.britannica.com/event/British-raj last accessed March, 4 th‬‬
‫‪, 2019‬‬
‫‪7‬‬
 ‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬ ‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬

‫انګرېز په ضد د مب‪++‬ارزې رواج هم ډې‪++‬ري ژوري ريښې ل‪++‬ري‪ .‬له هم دغه‬

‫ځايه د هند د آزادۍ تر ټولو زورور آوازونه راپورته ش‪++++++++++++++‬وي دي او د‬
‫نولسمي صدۍ په وروستيو کښي چي کومه ويښتيا په هند کښي د انګرې‪++‬زي‬
‫استعمار په ضد راغله په هغې کښي د بنګال او په تېره بيا د کلکتې د ښ‪++‬ار‬
‫بنسټيز رول پاتي شوی دی‪.‬‬
‫په بنګال کښي د انګرېز استعمار په ضد شعوري او سياسي مبارزه تر ټولو‬
‫اول پېل ش‪++‬وې ده‪ ،‬کله چي په ک‪++‬ال ‪ ۱۸۵۷‬کښي د انګرېزانو په ضد د‬
‫آزادۍ جنګ پېل شو نو په هغۀ کښي هم تر ټولو مهم بغ‪+++++++++++‬اوت د هغو‬
‫رجمنټونو له لوري تر س‪+‬ره ش‪+‬وی دی چي پکښې د بنګالي‪+‬انو ش‪+‬مېر زي‪+‬ات‬
‫وو‪.‬له هم دې ځايه م‪++++‬وږ وينو چي د آزادۍ د جنګه وروس‪++++‬ته بنګالي‪++++‬ان په‬
‫برت‪++‬انوي ف‪++‬وځ کښي نۀ به‪++‬رتۍ ک‪+‬ېږي او دلته د س‪+‬امراجي فکر ي‪+‬وه ن‪++‬وې‬
‫بيانيه مخ ته راځي او په هند کښي د مارشل رېس يع‪++++++++++‬ني جنګي‪++++++++++‬الي‬
‫توکمونو‪/‬نسلونو نظريه منځ ته راځي‬

‫‪8‬‬
 ‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬ ‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬

‫ځنګلي پښتون او نوبل سيويج‪:‬‬

‫تر ډېره ح‪+‬ده ئې (په طبعي توګ‪+‬ه) اېل ک‪+‬ړی يا مطيع ک‪++‬ړی دی‪،‬‬
‫او بل هغه چي د برت‪++‬انوي هند پر کن‪++‬ارو اس‪++‬توګن دی‪ ،‬وطن ئې ل‪++‬وړي او‬
‫ژوري ل‪++‬ري‪ ،‬ل‪++‬وئي ل‪++‬وئي دښ‪++‬تي ل‪++‬ري‪ ،‬او خلګ ئې د بهرني‪++‬انو په ضد د‬
‫مب‪+++‬ارزې لپ‪+++‬اره هر وخت او هر دم تي‪+++‬ار وي‪ .‬دغه دوهم دوښ‪+++‬من چي‬
‫هغوی ورته زيات باتور‪ ،‬ننګيالی او زړوره وائي پښ‪++‬تون دی‪ ،‬او هغ‪++‬وی په‬
‫برتانوي هند کښي د استعمار په ضد د درېدو تمغه يواځي پښتنو ته ورکوي‪.‬‬
‫د ري‪++‬ډيارډ کيپلنګ‪ +‬اوږد حماسي نظم (‪The Ballad of East‬‬
‫‪ ) and West‬چي الن‪+‬دي ئې بش‪+‬پړه منظومه ژب‪+‬اړه ش‪+‬وې ده هم د دې‬
‫بي‪++‬انئې ن‪++‬ور وض‪++‬احت ک‪++‬وي چي د ننګ او جنګ په مي‪++‬دان کښي د انګرېز‬
‫همزاد که يو څوک کېدی شي نو هغه پښ‪++‬تون دی‪ ،‬کله چي دغه پښ‪++‬تون د‬
‫ملکې په فوځ کښي ورګډ شي او خپل ښۀ او بد د ملکه ويکټوريه تر باچهي‬
‫ځار کړي بيا انګرېز او پښتون دوه سکني وروڼه ش‪++‬ي‪ .‬البته په دي ورور‬
‫ګل‪+‬وۍ کښي بيا هم دا رع‪+‬ايت ايښ‪+‬ودل ش‪+‬وی دی چي يو ورور (انګرې‪+‬ز) په‬
‫ته‪++‬ذيبي توګه ت‪++‬رقي يافته دی‪ ،‬او هغه بل ورور ئې بيا د مځک‪++‬ني ‪ ،‬سياسي‬
‫اومذهبي جبر الندي داسي پ‪++‬اتي ش‪++‬وی دی چي هيڅ ډول ټولن‪++‬يزه ارتقا يا پر‬
‫مختګ ئې نۀ دی کړی‪ .‬د نوبل سيويج يا د شريفه وحشي دغه تصور چي‬
‫د افريقا د زول‪++‬و‪ ،‬او د س‪++‬وډان د ف‪++‬زي وزي(‪ )Fuzzy-Wuzzy ‬قب‪++‬ايلو په‬
‫هکله هم کارول شوی دی د استعماري تاريخ وروستی دام دی‪.‬‬
‫کله چي م‪+++‬وږ د س‪+++‬هېلي پښ‪+++‬تونخوا‪ ،‬د فاټا په نامۀ يادې‪+++‬دونکي‬
‫قبايلي سيمو او د افغانس‪++‬تان د غري‪++‬يزو س‪++‬يمو د پښ‪++‬تنو په هکله د نولس‪++‬مي‬
‫ص‪++‬دۍ د دوهمي ب‪++‬رخي د ليکواالن‪++‬و‪ ،‬انګرېز انتظ‪++‬ام ک‪++‬ارانو‪ ،‬پوليټېکل‬
‫ايجنټانو او د عسکري فوځېانو ليکني ګورو نو لفظ "وحشي" تر ډېره ح‪++‬ده‬
‫په پراخ مټ پکښې ک‪++‬ارول ش‪++‬وی دی‪ .‬هم دغه د هغۀ وخت د اس‪++‬تعمار د‬
‫تګالري بيانيه (‪ )Policy Narrative‬وه ‪ ،‬او هم دغه د هغه وخت‬
‫ساينسي او علمي نظريات ول‪ ،‬يعني دا چي ځيني انساني ټول‪++‬ني د ټولن‪++‬يزي‬
‫ارتقا د عمل څخه ال نۀ دي راتېري ش‪++‬وې‪ ،‬او دغه ارتقا او پر مختګ بايد‬
‫هغوی هم دا سي وکړي لکه څۀ ډول چي د يورپ په سيمه کښي اباد د ګوتو‬
‫په شمېر يو څو قومونو کړی دی‪.‬‬
‫د ټکي وحشي ک‪+++‬اورل هغه وخت هيڅ داسي س‪+++‬تونزه نۀ درل‪+++‬وده‪،‬‬
‫هغه ليک‪+++‬واالن په علمي يا ادبي توګه د دې ټکو د ک‪+++‬ارولو په ارزښت نۀ ؤ‬
‫خبر‪ ،‬خو له دې خبرو سره ئې ژور رومانوي اوجذباتي تړون درلود يعني‬

‫‪9‬‬
 ‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬ ‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬

‫دا چي هغوی د انس‪+‬انانو د اص‪++‬الح کولو په عظيمه فريضه پسي له ک‪++‬وره را‬
‫ورک دي‪.‬‬
‫موږ وينو چي د نوبل س‪++‬يويج يا ش‪++‬ريف وحشي دغه اص‪++‬طالح‬
‫يک يواځي ش‪++‬اعرانو او قصه نويس‪++‬انو ک‪++‬ارولې ده چي په برت‪++‬انوي هند او‬
‫نورو س‪+‬يمو کښي ئې د برت‪+‬انوي س‪+‬امراج لپ‪+‬اره فک‪+‬ري‪ ،‬علمي‪ ،‬م‪+‬ذهبي او‬
‫ته‪+++‬ذيبي ج‪+++‬امې ج‪+++‬وړولې او په هغه ج‪+++‬امو کښي به ئې د س‪+++‬امراج ټ‪+++‬ول‬
‫ظلمونو‪ ،‬ناانصافيو او لوټ مار ته پوښ ورکاوۀ او هغۀ ته به ئې يو ښکلی‬
‫جواز وړاندي کاوۀ‪.‬‬
‫د پښتنو او د برتانوي –هند د استازو او چارواکو تر منځ د‬
‫بې ب‪++++‬اورۍ او ک‪++++‬رکي کومه فضا چي د ل‪++++‬ومړي جنګه (‪)۱۸۴۲-۱۸۳۹‬‬
‫وروسته را منځ ته شوې وه هغه د ‪ ۱۸۵۷‬د هند د آزادۍ په جنګ کښي تر‬
‫ډېره حده ليري ش‪++‬وه‪ .‬دغه جنګ چي د هند پر سياسي او اس‪++‬تعماري ت‪++‬اريخ‬
‫ئې ډېر ژور اثرات اچولي دي‪،‬‬
‫د يادوني وړ ده چي د آزادۍ په جنګ کښي هغه پښتانۀ عسکر چي‬
‫د برتانيې په فوځ کښي پر ډيوټي م‪++‬امور وو‪ ،‬د ملکي او وط‪++‬ني خلګو پر‬
‫ځای د انګرېزي فوځ سره وږه په وږه ودرېدل‪ .‬که څۀ هم دا د ت‪++‬اريخ ي‪++‬وه‬
‫داسي پېښه ده چي له موږ څخه د استعماري تاريخ په خړو لړو کښي ورکه‬
‫ده َ‪ ،‬خوپه دې هکله ځيني داسي پلټني يا تحقيقي مقالې شتون لري چي هغه‬
‫د دې خ‪++‬بري س‪++‬پيناوی ک‪++‬وي چي پښ‪++‬تانۀ عس‪++‬کر چي په هر رجمنټ کښي‬
‫وو‪ ،‬هغ‪++‬وی د انګرې‪++‬زي ف‪++‬وځ او د کمپ‪++‬نۍ د امالک‪++‬و‪ ،‬اث‪++‬اثو او جاي‪++‬دادونو‬
‫حفاظت په ډېره ځوانمردۍ کړی دی‪.‬‬
‫د افغان‪+‬انو يا پښ‪+‬تنو ب‪+‬رعکس د برت‪+‬انوي هند په ف‪+‬وځ کښي بنګ‪+‬الي‬
‫ځوان‪++‬ان د کمپ‪++‬نۍ په ضد درې‪++‬دلي دي‪ ،‬او د خپل ژوند تر وروس‪++‬تيو س‪++‬انيو‬
‫پوري جنګېدلي دي‪،‬‬
‫د نوبل سيويج يا شريفه وحشي د اصطالح د کارولو يو علت دا هم‬
‫کې‪++‬دلی شي چي پښ‪++‬تانۀ اوس د برت‪++‬انوي هند په فوځونو کښي د مخ مخ په‬
‫قطار کښي والړ وو‪ ،‬اوس هغه د انګرېزانو د تربيت تر جغ الن‪++‬دي راغلي‬
‫وو‪ ،‬ځکه اوس دا امکان هم پيدا شوی ؤ‪ ،‬چي دغه سرکښه‪ ،‬ي‪++‬اغي‪ ،‬وحشي‬
‫او د فطرت ناروزل شوي بچي دي د انګرېز استعمار د تهذيب تر اثر الندي‬
‫بشپړه انسانان شي‪ ،‬هم دغه ډول انسانان لکه انګرېزان چي پخپله دي‪.‬‬
‫د انګرې‪++‬زي اس‪++‬تعمار س‪++‬ره مينه ل‪++‬رونکي ليک‪++‬واالن‪ ،‬چي ي‪++‬ورپي‬
‫قومونو تس‪++‬لط او ښ‪++‬کېالک ګ‪++‬ري ورته د ت‪++‬اريخ ج‪++‬بر نۀ بلکې د ت‪++‬اريخي‬
‫عمل ي‪++‬وه منطقي نتيجه ښ‪++‬کارېده‪ ،‬هغ‪++‬وی د پښ‪++‬تنو او د افريق‪++‬ائي ق‪++‬بيلو په‬
‫هکله د نوبل س‪++++‬يويج ټکی ک‪++++‬ارولی دی‪ .‬س‪++++‬ټيفن ه‪++++‬ووې په خپل کت‪++++‬اب‬
‫‪10‬‬
 ‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬ ‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬

‫‪ Empire a very short introduction‬کښي ليکي چي د شلمي صدۍ‬

‫په اوايلو کښي چي کله د ملکه ويکټوريه دوره پر ختمې‪+++‬دو وه‪ ،‬د ځ‪+++‬ائي يا‬
‫مستعمر ش‪++‬ويو اولس‪++‬ونو په هکله غ‪++‬ير عقلي او غ‪++‬ير حقيقي ت‪++‬اثرات‬
‫خ‪++‬ورول يو ع‪++‬ام رواج ج‪++‬وړ ش‪++‬وی ؤ‪ .‬هغه ملکونه چي پخپله ئې په ش‪++‬رق‬
‫کښي هيڅ ډول اثر و نفوذ نۀ درلود او د برتانيې‪ ،‬ف‪++‬رانس ‪ ،‬پرتګ‪++‬ال‪ ،‬روس‬
‫په څېر هيڅ کالونياني ئې (نيول شوي ملکونه) نۀ درلودې‪ ،‬خو د هغوی په‬
‫شاعرۍ او قصه کښي هم د قبايلي پښتنو او قب‪++‬ايلي افريقاي‪++‬انو انځورونه‬
‫تر س‪++‬ترګو ک‪++‬ېږي ‪.‬هغۀ په دې هکله د ځي‪++‬ني انګرې‪++‬زي ش‪++‬اعرانو او‬
‫قصه نويس‪+++++++++++‬انو نومونه راوړي دي چي پکښې ج‪+++++++++++‬ان بکن(‪John‬‬
‫‪،)Buchan‬هنري ري‪++‬ډر(‪ )Henry Rider‬او رډي‪++‬ارډ کيپلنګ‪Rudyad( +‬‬
‫‪ Kipling‬د ذکر وړ دي‪.‬د هم دغه ش‪++++‬اعرانو ت‪++++‬ذکره هغه الن‪++++‬دي داسي‬
‫کوي‪.‬‬
‫‪Poets like these were passionate in their admiration for the‬‬
‫‪most untamed of native people like Zulus  of the Pathans‬‬
‫‪of the NWFP. The theme was echoed even by the writers‬‬
‫‪from the Eurpean countries without colonies, like the‬‬
‫‪popular Polish novelist Henry Sienkiewize ‬‬
‫‪The late Victorian propaganda of empire did not only‬‬
‫‪stress modernization,  but standardly depicted its pioneers‬‬
‫‪explorers , soldiers,  missionaries,  frontiersmen _as‬‬
‫‪paragons of rationality,  maturity and self-control,  in‬‬
‫‪erarck contrast to the wild, unruly, often childlike peoples‬‬
‫‪they med and dominated7 ‬‬
‫ژباړه ‪:‬دغه ډول شاعرانو په خپله شاعري کښي د نۀ اېل شويو (ي‪++‬اغي)‬
‫قب‪++‬ايلو ذکر په ډېر ج‪++‬ذباتي ان‪++‬داز ک‪++‬ړی دی‪( .‬د اف‪++‬ريقې) زولو او د ش‪++‬مال‬
‫مغ‪+++‬ربي س‪+++‬رحد " پښ‪+++‬تانۀ " د ي‪+++‬ورپ په هغه ملکونو کښي د تخليقي ادب‬
‫کردارونه دي چي پخپله هيڅ ډول کالوني‪++‬اني نۀ ل‪++‬ري‪ .‬د پولېنډ ن‪++‬امتو ن‪++‬اول‬
‫نويس "هنري سينک وائيز" ‪ .‬د راڼۍ (ويکټوريه) د وروستيو شپو د انګرېز‬
‫سامراج پروپېګنډا يواځي د جديديت په هکله نۀ وه‪ ،‬بلکې په هغۀ کښي د‬
‫انګرېزي استعمار د وخت هغه ټول سفرکوونکي‪ ،‬الرمون‪++‬دونکي‪ ،‬عس‪++‬کر‪،‬‬

‫‪7‬‬
‫‪Howe, Stephen (2002). Empire a very short introduction, Oxford‬‬
‫‪University Press,  London , page. 132‬‬

‫‪11‬‬
 ‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬ ‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬

‫د عيسائي دين تبليغيان او مخکښان د پوهي‪ ،‬س‪++‬نجيدګۍ‪ ،‬او پر خپلو حواسو‬

‫د کن‪+++‬ټرول س‪+++‬اتونکو اتالنو غون‪+++‬دي انځ‪+++‬ور ک‪+++‬ړي دي او د دې اپوټه هغه‬
‫اولسونه چي دوی وربان‪++‬دي ب‪++‬اچهي ک‪++‬ړې ده هغ‪++‬وی تش ځنګلي‪ ،‬ياغي‪++‬ان‪ ،‬د‬
‫کوشنيانو په څېر انځور شوي دي‪.‬‬
‫نارينه ص‪++‬فت افغ‪++‬ان د بنګ‪++‬الي څخه توپ‪++‬يرول د جنګي‪++‬الي نسل د‬
‫ق‪++‬درتي ګڼلو ي‪++‬وه موخه وه‪ ،‬خو کله چي بيا هم دغه جنګي‪++‬الی ت‪++‬وکم (نس‪++‬ل)‬
‫پښ‪++‬تانۀ د وحشي او ځنګلي په ص‪++‬فت و پېژن‪++‬دل ش‪++‬و‪ ،‬او لږ وروس‪++‬ته بيا‬
‫خلۀ ورته "نوبل س‪++‬يويج" نيم مهذبه‪+‬‬ ‫دکيپلنګ او وروس‪++‬ته د اولف ک‪++‬ېرو په ُ‬
‫ورکړل شي نو هم دغه د پښ‪++‬تون په ک‪++‬ردار‬ ‫ٰ‬ ‫انسان‪ ،‬يا "شريفه وحشي" نوم‬
‫کښي هغه کمزوري ده چي انګرېزي اس‪++‬تعمار ئې غ‪++‬واړي چي وربان‪++‬دي‬
‫کار وکړي او دا کار هم داسي مثال لري لکه د يو مش‪++‬ين ي‪++‬وه پ‪++‬رزه چي کله‬
‫خرابه ش‪++‬ي‪ ،‬يا هغه پ‪++‬رزه چي په مش‪++‬ين کښي نۀ ځ‪++‬ائېږي‪ ،‬د هغۀ د وهل‪++‬و‪،‬‬
‫کوټلو او په اور تودولو عمل په اصل کښي د ف‪+++‬رنګي اس‪+++‬تعمار د ته‪+++‬ذيب د‬
‫پروژې اپروچ او طريقه وه‪.‬‬
‫کله چي په هند کښي اولس‪+++‬ونه په جنګي‪+++‬الي او غ‪+++‬ير جنګي‪+++‬الي‬
‫نسلونو کښي و وېشل شول‪ ،‬له هم دې ځايه د ويکټوريائي دور ي‪++‬وه بله لوبه‬
‫پېل شوه‪ ،‬په دغه لوبه کښي اصل او کم اص‪+‬ل‪ ،‬وف‪+‬ادار او دغاب‪+‬از نس‪+‬لونه‬
‫سره بېل کړل شول‪ ،‬کوم جنګيالي نسلونه چي د ويکټوريه ف‪++‬وځ کښي پ‪++‬اتي‬
‫ش‪++‬ول هغۀ وف‪++‬ادار او ک‪++‬وم چي د هغۀ په ضد د خپلي خ‪++‬اوري په ننګ والړ‬
‫وو‪ ،‬هغه دغاباز ‪ ،‬بې وفا او بي ب‪++‬اوره توکمونو وګڼل ش‪++‬ول‪ .‬د مارشل رېس‬
‫تهي‪+++++‬وري دغه اثر نېغ په نېغه د ملکه ويکټوريه د وخت پر ف‪+++++‬ارورډ‬
‫پاليسۍ وشو‪ ،‬دغه پاليسۍ چي د انګرېز د بلواسطه واکم‪++‬نۍ ج‪++‬ال ئې خ‪++‬ور‬
‫کړ‪ ،‬هم په اصل کښي د وفادار او دغاب‪++‬ازه مش‪+‬رانو د بېلت‪++‬ون پايله وه ‪ ،‬هم‬
‫دغه اثر به موږ د فارورډ پاليسۍ تر سر ليک الندي مخته ګورو‪.‬‬

‫‪12‬‬
 ‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬ ‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬

‫د انګرېزي سامراج بلبل‪ :‬رډيارډ کپلنګ‬

‫د ش‪++‬لمي ص‪++‬دۍ د دوهمي ب‪++‬رخي تر پېل پ‪++‬وري د ن‪++‬ړۍ ډې‪++‬رو‬
‫ښکېل ش‪++‬ويو ق‪++‬امونو د برت‪++‬انوي س‪++‬امراج څخه آزادي واخيس‪++‬ته‪ .‬د ي‪++‬ورپي‬
‫نوآبادک‪++‬ارۍ د ټغر ټولې‪++‬دو يو ل‪++‬وی س‪++‬وب په دغه ملکونو کښي د ي‪++‬ورپي‬
‫سامراجيت په ضد راپورته ش‪++‬وي د آزادۍ غورځنګونه وو‪ .‬پس نوابادي‪++‬اتي‬
‫مطالعې د ي‪++‬ورپي ښ‪++‬کېالک ګ‪++‬رۍ د ټغر ټولې‪++‬دو وروس‪++‬ته د هغ‪++‬وی علمي‬
‫نظ‪++‬ام‪ ،‬عالمتون‪++‬ه‪ ،‬مفروض‪++‬ې‪ ،‬ع‪++‬ام فک‪++‬ري تېروت‪++‬ني‪ ،‬ک‪++‬رکي ک‪++‬ږني‪ ،‬او د‬
‫تهذيب‪ +،‬مذهب‪ ،‬تعليم‪ ،‬روشن خيالۍ او ترقۍ پر نامۀ د هغ‪++‬وی دع‪++‬وې هم تر‬
‫تنقيدي نظر الندي راغلې‪ .‬د نړۍ د قامونو په هکله چي کوم توپير هغ‪++‬وی‬
‫ق‪++‬درتي ګڼلی ؤ‪ ،‬او دا نظر ئې په هغو س‪++‬يمو کښي هم خپ‪++‬ور ک‪++‬ړی ؤ چي‬
‫قدرت د بادارۍ او بقا لپاره خپل استازي ټاکي‪ ،‬د ځنګلۀ د قانون پر مصداق‬
‫دلته هغۀ څوک ژون‪++‬دی پ‪++‬اتيږي چي د ژوند کولو حق ل‪++‬ري يع‪++‬ني دا چي تر‬
‫ن‪+++‬ورو زي‪++‬ات ط‪++‬اقتور‪ ،‬پي‪++‬اوړی‪ ،‬جنګي‪+++‬الی وي‪ .‬دغه ډول مس‪+++‬تعمره او‬
‫ښکېل شوي قامونه نيم وحشي‪ ،‬جنګيالي‪ ،‬ناپوه‪++‬ه‪ ،‬بې تهذيبه او نيم انس‪++‬اني‬
‫ګڼل د يورپي ښکېالک ګرۍ په دور کښي ي‪++‬وه عم‪++‬ومي رويه پ‪++‬اتي ش‪++‬وې‬
‫ده‪.‬‬
‫د بېلګي په توګه اې‪++++‬ډروډ س‪++++‬عيد په خپل کت‪++++‬اب(‪Orientalism‬‬
‫‪ )1978‬کښي د پولېن‪+++‬ډي‪-‬انګرېز ليک‪+++‬وال (‪ ),Joseph Conrad‬د‬
‫ناول(‪ +)The Heart of Darkness, 1899‬ژوره او هر اړخيزه څېړنه‬
‫کړې ده‪،‬‬
‫جوزف کورنارډ په ‪ ۱۸۹۰‬کښي د بيلجيم د يوې کمپنۍ له لوري‬
‫ک‪++‬انګو(افريق‪++‬ا) ته واس‪++‬تول ش‪++‬و‪ ،‬هغه وخت ک‪++‬انګو د بېلجيم ک‪++‬الوني وه‪ ،‬د‬
‫ک‪+++‬انګو لويه برخه د بېلجيم د واکمن باچا په ولکه کښي وه‪،‬کارن‪+++‬ارډ که له‬
‫يوۀ لوري په دغه ناولټ کښي د برت‪++‬انوي ځواکونو ظلم ښ‪++‬کاره ک‪++‬ړی دی‪،‬‬
‫نو بل پلو ته ئې دا مفک‪++‬وره هم تائيد ک‪++‬ړې ده چي د مه‪++‬ذب کې‪++‬دو لپ‪++‬اره‬
‫بايد چي ت‪++‬ور انس‪++‬ان د س‪++‬پين انس‪++‬ان ج‪++‬بر و زغمي‪ .‬لکه څۀ ډول چي په‬
‫جمات يا ښوونځي کښي لوستونکي د څۀ کتاب د يادولو لپاره د مال يا ماسټر‬
‫(ښ‪++++‬وونکي) څخه وهل خ‪++++‬وري او دغه عمل ته م‪++++‬وږ ( پښ‪++++‬تانۀ ) خپل‬
‫کلتوري جواز هم لرو‪ ،‬هم دغه ډول د نولسمي او شلمي صدۍ برت‪++‬انوي‬
‫حاکمانو د افريقا او نورو لرغونو س‪++‬يمو په هکله هم دغه خ‪++‬بره ثابته ک‪++‬ړې‬
‫ده‪.‬‬
‫کله چي د کارنارډ دغه ناولګوټی و څ‪++‬ېړل شي نوم‪++‬وږ ته حقيقت‬
‫څرګند شي چي هغۀ د افريقې لرغوني اوس‪++‬ېدونکي د نيم وحش‪++‬يانو په توګه‬
‫انځور کړي دي‪ .‬هغه په ډېره بې پرواهۍ دا خبره کوي چي تور پوستي نيم‬
‫‪13‬‬
 ‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬ ‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬

‫انسانان او نيم وحش‪+‬يان دي‪ .‬کله چي د هغۀ په ب‪+‬ېړۍ کښي يو ت‪+‬ور پوس‪+‬تی‬
‫م‪+++‬ري‪ ،‬نو هغۀ ته هيڅ ډول ارم‪+++‬ان يا ت‪+++‬رس په زړۀ کښي نۀ ورځي‪ ،‬د دې‬
‫علت دا دی چي هغه کس "تور پوستی" ؤ‪ .‬هم دغه ډول په دې ناول کښي‬
‫د افريقائي اولسونو د ژوند‪ ،‬ژواک ‪ ،‬عقايدو او اقدارو تر ډېره حده سپکاوی‬
‫شوی دی‪ .‬کله چي سپين پوستی "مارلو" د کانګو درياب له الري ک‪+‬انګو ته‬
‫لېږل کېږي هغه داسي ليکي لکه هغه چي له رڼا څخه د تيارې و زړۀ ته‬
‫س‪++‬تنېږي‪ .‬د ي‪++‬ورپي ښ‪++‬کېالک ګ‪++‬رۍ په دور کښي افريقا ته په دوام داره‬
‫توګه (‪ ++)Dark Continent‬يع‪++‬ني په تي‪++‬ارو کښي ورک ب‪++‬راعظم وئيل‬
‫شوي دي‪ .‬دا د يورپي سپين پوستي د تعصب او تنګ نظرۍ ښۀ مظهر م‪++‬وږ‬
‫ته ښ‪+++‬کاره ک‪+++‬وي‪ ،‬ت‪+++‬ور ب‪+++‬راعظم ئې ځکه و بللو چي د افريقا په هکله د‬
‫يورپي‪++‬انو پر اجتم‪++‬اعي ش‪++‬عور ت‪++‬وره ش‪++‬په وه‪ ،‬هغ‪++‬وی د افريقا په هکله هيڅ‬
‫معلومات نۀ رلودل‪ ،‬دوهم دا چي چ‪++‬ونکې ت‪++‬ور رنګ پر س‪++‬پين ف‪++‬وقيت نۀ‬
‫لري او دلته توري‪+‬ان اوس‪+‬ېږي‪ ،‬ځکه نو دې ب‪+‬راعظم ته ت‪+‬ور ب‪+‬راعظم وئيل‬
‫ناشوني نۀ دی‪ .‬ولي چي دلته ژوند په ځنګلونو کښي پاشلی ؤ‪ ،‬په زرګونو‬
‫ژبي‪ ،‬کلتورونه او ق‪++‬بيلې وې چي د غل‪++‬بې يا حکم‪++‬رانۍ لپ‪++‬اره وربان‪++‬دي سر‬
‫خالصول اسانه کار نۀ ؤ‪ .‬نو دغه تنوع‪ ،‬ډېرښت يا (‪)Diversity‬چي د هر‬
‫ظلم‪ ،‬ج‪++‬بر او ح‪++‬اکميت د روئې په الره کښي يو خنډ وي‪ ،‬او د کلتورونو او‬
‫ژبو د ډېرښت په سوب د اولسونو ښ‪++‬کېلول او ق‪++‬انع ک‪++‬ول ګ‪++‬ران ک‪++‬ار ش‪++‬ي‪،‬‬
‫ځکه نو دلته هغوی د زياتو ستونزو سره مخامخ شو‪.‬‬
‫په پس نوابادي‪++++‬اتي مط‪++++‬العې کښي چ‪++++‬ېري چي د اف‪++++‬ريقې په‬
‫نمايندګي موږ د جوزف کارنارډ دغه يادشوی ناول راخلو هم دغه ډول د‬
‫هند او منځني آسيا په استازيتوب زم‪++‬وږ و مخ ته د رډي‪++‬ارډ کيپلنګ ناولون‪++‬ه‪،‬‬
‫لنډي قصې او شاعري پرته ده‪ .‬ولي چي د رډيارډ کيپلنګ په ناولونو‪ ،‬لنډو‬
‫قصو او نظومونو کښي هم مخص‪++‬وص ډول عالمتونه انځ‪++‬ور ش‪++‬وي دي‪ ،‬د‬
‫سپين پوستي او د غنم رنګو تر منځ توپير هم هغه ډول انځ‪++‬ور ش‪++‬وی دی‬
‫لکه څۀ ډول چي د کارنارډ يا ن‪++‬ورو نسل پرس‪++‬ته ليکواالنو په تخليق‪++‬اتو کښي‬
‫چي په نظر راځي‪.‬‬
‫رډيارډ کيپلنګ‪:‬‬
‫رډي‪++‬ارډ کپلنګ په ک‪++‬ال ‪۱۸۶۵‬کښي په مم‪++‬بۍ کښي زېږې‪++‬دلی دی‪.‬‬
‫پالر ئې يو آرټسټ ؤ او په يوۀ سکول کښي ئې د پرنس‪++‬پل په حېث دن‪++‬ده‬
‫تر سره کوله‪ .‬په لومړي سر کښي د برتانوي فوځ سره د کار کولو لپ‪++‬اره د‬
‫خپل کهول (خاندان) سره دلته هندوستان ته راغلی ؤ‪ .‬کيپلنګ‪ +‬د ن‪++‬ورو خ‪++‬تيځ‬
‫پوه‪++‬انو څخه ځکه بېل دی چي هغۀ خپل کوش‪++‬نيوالی د ي‪++‬وۀ ع‪++‬ام مس‪++‬لمان‪،‬‬
‫هندو يا پارسي په ش‪++‬ان د مم‪++‬بۍ په کوڅو او بان‪++‬ډو کښي ت‪++‬ېر ک‪++‬ړ‪ ،‬د خلګو‬
‫‪14‬‬
 ‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬ ‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬

‫ژبه ئې زده ک‪+++‬ړه او د هندوس‪+++‬تان د ژوند بېال بېل رنګونه ئې په خپل‬

‫ذهن کښي کشيد کړل‪.‬‬
‫د هغۀ وخت د نورو انګرېزانو غوندي کيپلنګ هم د باقاعده زدکړو‬
‫لپاره د هندوستان څخه برتانيا ته واستول شو‪ ،‬هلته هغۀ د ښوونځي او کالج تر‬
‫حده زدک‪++‬ړي وک‪++‬ړې خو دغه ښ‪++‬ائي د دۀ د ژوند تر ټولو نامهربانه ورځي‬
‫شپې وې‪ .‬په ک‪+‬وم ک‪+‬ور کښي چي اس‪+‬توګن ؤ هغۀ نېغ ورس‪+‬ره د م‪+‬يرې م‪+‬ور‬
‫چلن کاوۀ‪ ،‬بل دا چي هغه چونکې د يو هندوستاني ټولني استازی ؤ او د ځائي‬
‫خلګو څخه ئې ډېر داسي عادتونه اخيستي ؤ چي په يوه خالصه نسل پرس‪++‬ته‬
‫انګليسي ټولنه کښي ورته د کمترۍ او بد مرييتوب په سترګه کتل کې‪++‬دۀ‪ ،‬ځکه‬
‫دلته د هغۀ ژوند ډېر تريخ پاتي شوی دی‪.‬‬
‫د روس د پراختيا غوښتني د دغه تګالرو د ش‪++‬نډولو لپ‪+‬اره په ک‪++‬ال‬
‫‪ ۱۸۸۴‬کښي د برت‪++‬انوي هند له ل‪++‬وري د افغ‪++‬ان باون‪++‬ډري کمېشن ج‪++‬وړ شو‬
‫چي د روس سره د پولي يا سرحد کشالې و ورېشي‪ ،‬د هم دغه مقصد لپاره‬
‫د (‪ )Civil and Millitery Gazzet‬تر عنوان الندي يوۀ اخبار کار پېل‬
‫کړ چي تر دوو کلون‪++‬و(‪ )۸۶-۱۸۸۴‬پ‪++‬وري ئې دوام و درل‪++‬ود‪ .‬د خپل پالر‬
‫په سپارښتنه ‪ ۱۹‬کلن کيپلنګ‪ +‬د دغه اخبار مرس‪++‬تيال م‪++‬دير و ټاکل ش‪++‬و‪ ،‬له‬
‫هم دغه ځايه د کيپلنګ‪ +‬د باقاعده پېشه ورانه ژوند آغاز کېږي ‪.‬‬
‫محقق او ليکوال ‪ Neil K. Moran‬په خپله يوه تحقيقي مقاله (‬
‫‪ )Kippling and Afghanistan‬کښي ليکي چي د کيپلنګ په ليکنو کښي د‬
‫افغانانو ځانګړی انځ‪++‬ور په اصل کښي د هغۀ د ل‪++‬ومړي ک‪++‬ار اثر دی‪ ،‬کله چي‬
‫روس پر افغانس‪+‬تان حمله وک‪+‬ړه او اميرعب‪+‬دالرحمان په ‪ ۱۸۸۵‬کښي اله‪+‬ور‬
‫ته را واوښت‪ ،‬نو دلته د هغۀ د مالقاتونو‪ ،‬مېلمستيا او استوګني په ک‪++‬ار کښي‬
‫د ځوان کيپلنګ هم ځيني ذمه وارياني وې‪ ،‬په هم دغه ک‪+‬ال په اپرېل کښي يو‬
‫ک‪++‬انفرنس ج‪++‬وړ شو چي پکښې د افغانس‪++‬تان ام‪++‬ير او د هند وائس‪++‬رائې ګ‪++‬ډون‬
‫درل‪++‬ود‪ ،‬کيپلنګ د خپل اخب‪++‬ار له اړخه په دې ک‪++‬انفرنس کښي د يو خبري‪++‬ال په‬
‫حېث ګډون درلود‪.‬‬
‫دلته دا خ‪++++‬بره په ذهن کښي ني‪++++‬ول پک‪++++‬ار ده چي تر دې دمه د‬
‫افغانستان او د برتانوي هند تر منځ دوه خونړي جنګونو شوي دي‪ ،‬چي په‬
‫دواړو کښي ماته د انګرېزانو په برخه ش‪+++‬وې ده‪ ،‬خو د دوهم جنګ پايله پر‬
‫دې ش‪+++‬وه چي عب‪+++‬دالرحمان خ‪+++‬ان به د افغانس‪+++‬تان پر تخت کښ‪+++‬ېني او د‬
‫انګرېزانو دسياسي‪،‬تزويراتي‪ ،‬او معاشي ګټو خيال به ساتي‪.‬‬
‫د کيپلينګ لنډي قصې په نړۍ کښي ډېري مشهوره دي‪ ،‬د هغۀ د‬
‫دې قصو کردارونه عام خلک دي‪ ،‬ناولونو "کيم" او د "جنګل بک" ئې په‬
‫نړيواله کچه ن‪++‬وم پي‪++‬دا ک‪++‬ړی دی‪ ،‬له دې پرته د هغۀ د ش‪++‬اعرۍ ټ‪++‬ول زور د‬
‫‪15‬‬
 ‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬ ‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬

‫ځوانانو عسکرو د را پارولو ‪ ،‬د برتانوي امپراتورۍ د دوام او د سامراجيت‬

‫او د انسانانو و تقسيم ته يو قدرتي عمل وئيلوباندي ګار شوی دی‪.‬‬
‫کيپلنګ‪ +‬خو هسي د نولسمي ص‪++‬دۍ د وروس‪++‬تيو ورځو او ش‪++‬لمي‬
‫صدۍ د لومړيو کلونو هندوستان انځ‪++‬ور ک‪++‬ړی دی‪ ،‬خو د هغۀ په ش‪++‬اعرۍ‪،‬‬
‫او قصو کښي د يورپي سامراج د سر لوړۍ پېغامونه شته نو و بل پلو ته‬
‫هغۀ د دې سامراج د ازلي دښمنانو په هکله هم خبره کړې ده‪.‬‬
‫د کيپلنګ د تخليق‪+++‬اتو د څ‪+++‬ېړني څخه ي‪+++‬وه خ‪+++‬بره چي م‪+++‬وږ ته‬
‫جوت‪++‬ېږي هغه دا چي په د پښ‪++‬تنو په هکله ئې هم هغه ژب‪++‬ه‪ ،‬عالمتونه‬
‫او رويه خپله کړې ده ک‪++‬وم چي له دۀ څخه اول چرچ‪++‬ل‪ ،‬وارب‪++‬رټن‪ ،‬لې‪++‬ډي‬
‫س‪++++‬ېل‪ ،‬ونس‪++++‬نټ ائ‪++++‬ير او د ل‪++++‬ومړي او دوهم جنګ ن‪++++‬ورو جنګ ځپلو‬
‫انګرېزانو خپله کړې وه‪.‬‬
‫درې واړه يو دي‪ ،‬مش‪+‬رق او مغ‪+‬رب‪ ،‬ش‪+‬مار د س‪+‬رحد پر پول‪+‬ه‪ ،‬او‬
‫نور داسي نظومونه او حماسې شته چي پکښې د پښ‪++‬تنو زښت جنګي‪++‬الی انځ‪++‬ور‬
‫ئې نړۍ ته وړاندي کړی دی‪ .‬پښ‪+‬تانۀ جنګيالي‪+‬ان ښ‪+‬کاره ک‪+‬ول‪ ،‬يا هغ‪+‬وی ته‬
‫نوبل وحشي وئيل د دې خبري غبرګون کول ؤ چي د افغانستان په مقابل کښي‬
‫د انګرېزانو د فوځي قواؤ نا کامي په اصل کښي د پښتنو د هندوستان د ن‪++‬ورو‬
‫س‪+++‬يمو څخه بېل والی دی‪ .‬د مارشل رېس يا جنګي‪+++‬الي ق‪+++‬ام نظريه هم د دغه‬
‫مقصد لپاره و تراشل شوه چي دا خبره په برتانيه او نوره نړۍ کښي عام کړل‬
‫شي چي د برتانيې ف‪+‬وځ په اصل کښي د داسي دښ‪+‬منانو س‪+‬ره په جنګ سر دی‬
‫چي په ق‪++‬درتي توګه ئې م‪++‬زاج او نفس‪++‬يات (روحي‪++‬ات) جنګي دي‪ .‬له هم دغه‬
‫ابالغياتو سره د فرنګي د فوځ دوه خونړي جنګونه چي د هغ‪++‬وی په ن‪++‬امرادۍ‬
‫تمام شو‪ ،‬د بايللو يو جواز جوړ شو‪.‬‬
‫د ي‪++++‬وۀ ص‪++++‬حافي او قصه ليک‪++++‬ونکي په حېث کيپلنګ‪ +‬پر ژبه‬
‫دومري قدرت درلود چي د هغۀ د کيسو او نظمونو ډېري فقرې او مصرعې‬
‫د مح‪++‬اورو او متل په ډول اوس هم ک‪++‬ارېږي‪ .‬د هغۀ د معروفه نظم سر ليک‬
‫دی چي په‬
‫‪White’s men burden‬‬
‫‪Great Game‬‬
‫‪East is east and west is west‬‬
‫داسی ډېري مح‪++‬اورې‪ ،‬ص‪++‬نعتونه د نن په قصه ايز ادب‪ ،‬سياسي‬
‫او ص‪++++‬حافتي ادبي‪++++‬اتو کښي ک‪++++‬ارول ک‪++++‬ېږي چي د کيپلنګ له تخليقي او‬
‫صحافتي ليکنو څخه راخيستل شوي دي‪.‬‬
‫رډي‪+‬ارډ کيپلنګ د لې‪+‬ډي س‪+‬ېل د ډاي‪+‬رۍ څخه د افغانس‪+‬تان يو داسي‬
‫انځ‪++‬ور خپل کړ چي د هغۀ پر ش‪++‬اعري ئې ژوره اغ‪++‬ېزه درل‪++‬وده‪ .‬د هغۀ په‬
‫‪16‬‬
 ‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬ ‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬

‫نظمونو )‪ Barrack-Room Ballads (1892‬او لنډو کيسو کښي د افغانس‪++‬تان‬

‫او برتانيې د لومړي جنګ په زړۀ پوري مضامين تر سترګو کېږي ‪.‬‬

‫‪17‬‬
 ‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬ ‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬

‫يو نظم‪ :‬شمار دسرحد له حسابه‪)Arithmetic on the Frontier( :‬‬

‫د کيلنګ دغه پورت‪++‬نی معروفه نظم د انګرېز تربيه ش‪++‬وي ف‪++‬وځي‬
‫افيس‪++‬رانو او د نا لوس‪++‬تو قب‪++‬ايلي پښ‪++‬تنو تر منځ داسي ش‪++‬مار منځ ته را وړي‬
‫چي د برت‪++‬انوي ام‪++‬پراتورۍ او له هغه وروس‪++‬ته تر دې دمه ئې د برت‪++‬انيي‬
‫په ادبي او سياسي حلقو کښي چکچکه ده‪ .‬ما هڅه ک‪+++++‬ړې ده چي دغه نظم د‬
‫خپل مفهوم سره پښتو ته واړوم‪ ،‬چي د رډي‪++‬ارډ کپلنګ د غ‪++‬رض و غ‪++‬ايت او‬
‫انداز سره زموږ لږ و ډېر اشنائي وشي‪.‬‬

‫شمار دسرحد له حسابه‪:‬‬

‫موږ ته هسک ښکاري پرې وياړو‬

‫او اووۀ کلونو تېر کړو په دې هيله‬
‫چې کړو ښخي د دښمن پر تندي سترګي‬
‫خدای خبر دی چي به څومري اثر کاندي‬
‫تغېدلی يو مردک له بري ناوې‪،‬‬
‫غلبلې کړي‬
‫لکه سر د اسرافيل ټپرکی نغاړي‬
‫د چا ژوند خس وخاشاک کړي توري خاوري‬
‫د يوۀ اتل روزلو ته هرکال موږ‬
‫لوګی کړي دي تر درو سوو پونډونه‬
‫چي تيار د اسي مړونه کړو وجنګ ته‬
‫چي د جنګ ميدان کښي ښکار کړي‬
‫خپله توره او عقل کار کړي‬
‫او د پوهي زغره وا غوندي دښمن ته‬
‫د دښمن پر کور د غم کوکي ناري شي‬
‫په دې لړ کښي يوسفزي څۀ شان اټکل کړي‬
‫زموږ د جنګ و انتظام ته به څۀ چل کړي‬
‫خو بيا زموږ د دې نظام څهره شي لوڅه‬
‫ليري پولي خوا کښي زموږ پر سټېشن (اوتاک) باندي‬
‫تيارې خپل وزران و غوړوي راشي‬
‫او چېري کوز د ناوې خوا له يو مورچله‬
‫دجيزايل يوه مړ دکه را جال شي‬
‫چي ازل لس روپۍ دی‬
‫او د دوو زرو پونډونو تعليم ړنګ شي‬
‫‪18‬‬
 ‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬ ‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬

‫د لحدتيارې او خاروي ئې پالنګ شي‬

‫د شرق او غرب سندره ‪:‬‬
‫دغه اوږد قصه ايز نظم د رډي‪++‬ارډ کيپلينګ په ډې‪++‬رو مش‪++‬هورو‬
‫نظمونو کښي حس‪++++‬ابېږي ‪ ،‬په ل‪++++‬ومړي ځل دغه نظم په ‪ ۱۸۸۹‬کښي په‬
‫درو بېلو مجلو کښي چاپ شوی دی او د هغۀ وروس‪++‬ته دغه نظم د هغۀ د‬
‫نظمونو په ټولګه ‪ Barrack-Room Ballads‬کښي چاپ شوی دی‪ .‬په‬
‫زړۀ پ‪+++‬وري خ‪+++‬بره دا ده چي د کيپلينګ‪ +‬د ن‪+++‬ورو نظومونو پرته په دې نظم‬
‫کښي د ه‪++‬يرو ک‪++‬ردار و ي‪++‬وۀ قب‪++‬ايلي پښ‪++‬تانۀ ته ورک‪++‬ړی دی چي "کم‪++‬ال"‬
‫نوم‪++‬ېږي‪ .‬قصه څۀ داسي پېل ک‪++‬ېږي چي کم‪++‬ال د ي‪++‬وۀ انګرېزکرنل له‬
‫استبل څخه د هغۀ يوه ډېره نازورداره اسپه چور ک‪++‬ړي او د هغۀ وروس‪++‬ته‬
‫بيا د کرنل زوی د خپلو عس‪+++‬کرو په مرس‪+++‬ته په هغۀ پسي ځي‪ ،‬د کرنل د‬
‫زوی او د کم‪++‬ال تر منځ مخته څۀ ک‪++‬ېږي ‪ ،‬په دې "اووۀ س‪++‬ېالبيزه"‬
‫حماسي نظم کښي ئې تفصيل وړاندي راوړل شوی دی‪.‬‬

‫‪19‬‬
 ‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬ ‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬

‫څو چي خداې باداري کاندي‬

‫پر دې هسک او مځکه باندي‬
‫کله نشي يوکېدلی‬
‫د ختيځ او لوېديځ‪ +‬مراندې‬
‫خو چي کله دوه مېړونه‬
‫د دې ارت جهان له شکومه‬
‫و يو بل ته مخامخ شي‬
‫سرحدونه واړه ورک شي‬
‫د نسلونو توپير ړنګ شي‬
‫ورک د هر يو نسب رنګ شي‬
‫بدرګه د‬ ‫نن کم‪++‬ال پر دې ډب‪++‬رو‬
‫شل ملګرو‬
‫د ان‪++‬ار يو تنکۍ‬ ‫تښ‪++‬تولې ي‪++‬وه اس‪++‬په‬
‫لښته‬
‫د هغۀ د‬ ‫دغه اس‪+++++‬په‪ ،‬د کرنل وه‬
‫برېتو ول وه‬
‫پړ کېدلی هر‬ ‫پر ګورکيانو جوړ محشر ؤ‬
‫نوکر ؤ‬
‫س‪+++‬پيرۀ ش‪+++‬وی‬ ‫نن ک‪+++‬رۍ ورځه غوبل ؤ‬
‫اسطبل ؤ‬

‫ژر ئې يو‬ ‫کمال اس‪++‬په ک‪++‬ړه راداره‬

‫وړله تر ياره‬
‫مل د ل‪++++‬وی لښ‪+++++‬کر‬ ‫د کرنل زوی په جالل شو‬
‫جرار شو‬
‫چي کم‪++++++‬ال به‬ ‫هغه و پوښ‪++++++‬تل د ټولو‬
‫چېري ګورو‬
‫دی ملګری د سلطان شو‬ ‫پکښې پورته محمدخان شو‬
‫کمال خان به هلته‬ ‫هغۀ ؤ وئيل چي وروڼو‬
‫مومو‬
‫پر هغه لور به ميشتۀ وي‬ ‫چي سپیدي د لمر خاتۀ وي‬
‫د خېمې س‪++‬کام ته به مالست‬ ‫اب‪++‬ازيو کښي به ناست وي‬
‫وي‬

‫‪20‬‬
 ‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬
‫خ‪++‬اص بون‪++‬ېر ته‬
‫د بکلو قلعه به څۀ‬
‫د نيکونو له‬
‫زموږ د سپينو تورو‬
‫پاس مرغان شو په هوا شو‬
‫د جګۍ په خلې به کټ شي‬
‫پوه شه ښکار دي له خلې نۀ‬
‫آسپه خپله را ستنه کړه‬
‫د کمال په خلګو ميشتۀ‬
‫او په منځ کښي کنډلۍ دي‬
‫خاموشي ده پر هر لوري‬
‫د توپک تر دېدوان ديد‪ +‬دی‬
‫له خصلته لږ تند خوی ؤ‬
‫ازانګه تاه و باال شوه‬
‫نور تسليم شه ځان دي پوی‬
‫کمال اسپه په هوا کړه‬
‫ورک د وړي اسپي خوپ کښي‬
‫د خپل پالر غيرت به مومي‬
‫بويه اوس به را ستنه شي‬
‫ګار ئې دوې دانې ګولۍ‬
‫له هدفه پر بل خوا شوې‬
‫تۀ هم ځ‪++‬ان ته م‪++‬ېړۀ وا‬
‫اس دي پونده کړه مزل کړه‬
‫دوه سوارۀ دي په هوا کښي‬
‫‪21‬‬
‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬
‫خو سهار که روان‪++‬ېږو‬
‫به رسېږو‬
‫خو هغه که داسي و ک‪+++++++‬ړي‬
‫کړي‬
‫دا کال د هغۀ خپله‬
‫ازله‬
‫کمال دلته کښي ايسار دی‬
‫ښکار دی‬
‫که په تاخت بکلو ته والړ شو‬
‫که مو مل د خدای نصرت شي‬
‫که جګۍ نه ليري ؤ ووت‬
‫ووت‬
‫مخته نور مزلونه مه کړه‬
‫د دې سيمي هره لوېشته‬
‫دواړو السو ته غنډۍ دي‬
‫په دې دښت کښي دوري دوري‬
‫د ځوانانو مړو بريد دی‬
‫پر آس سپور د کرنل زوی ؤ‬
‫نقاره د غم ګويا شوه‬
‫بيا نعره د کرنل زوی کړه‬
‫کړه‬
‫د بکلو د کال شا ته‬
‫ليري والړ د سترګو رپ کښي‬
‫د کرنل زوی پسي درومي‬
‫هغه اسپه به کږه شي‬
‫د کرنل زوی وار وړمی کړ‬
‫کړ‬
‫خو مړدکي وارخطا شوې‬
‫کمال ن‪++‬اره ک‪++‬ړه له ورا ئې‬
‫ئې ؟؟‬
‫د مېړو غوندي ويشتل کړه‬
‫د جګۍ دناوې خوا کښي‬
 ‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬
‫د ش‪+‬ېطان پکښې مس‪+‬کن‬
‫دهوسۍ غوندي غزېږي‬
‫بېواني هوسۍ پر الره‬
‫دا د غال اسپه راداره‬
‫اوس د دۀ د شملې ول وه‬
‫ښکاري لوبي کړي مس‪++‬تي‬
‫لکه ن‪++‬اوې چي ځ‪++‬ان‬
‫دلته چار چاپېره‬
‫په اغزنو کندو‬
‫د چپتيا سينه شوه چاکه‬
‫په دې دښ‪++‬ته کښي ژوند‬
‫خ‪+++‬وپ و ګ‪+++‬ړز په‬
‫دا سپارۀ د ښوري نۀ وو‬
‫د تنکۍ هوسۍ ځواني وه‬
‫د غوايۀ غوندي ټپي‬
‫ناګهانه سواري کښېوت‬
‫د خپل ځان په حال کښي نۀ ؤ‬
‫چي الس بر ک‪++‬ړي په څۀ‬
‫توپنچه الن‪+++‬دي‬
‫دکمال اجل به‬
‫س‪++‬ړې س‪++‬اهوي ‪ ،‬س‪++‬اندي‬
‫‪22‬‬
‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬
‫ج‪+‬وړ د دوړو مرغسن ده‬
‫ده‬
‫دا د غال اسپه ششنېږي‬
‫و کمال ته وفاداره‬
‫دغه پور د دۀ پر غاړه‬
‫که خطا وه که ازل وه‬
‫دغه سره اسپه شوخي کړي‬
‫کري‬
‫د پېزوان تانګو کښي شور کړي‬
‫جوړکړي‬
‫که له آسه يو څوک پرزي‬
‫پرښي‬
‫د دې پرښو منځ کښي وت دی‬
‫پټ دی‬
‫پاس پر دې خس و خاشاکه‬
‫د توپک د بلټ کړپ شو‬
‫ټپ شو‬
‫ټوله ش‪+++‬په د اس ت‪+++‬رپکي‬
‫اسمانۀ کښي‬
‫اوس سهار ؤ ستوري نۀ وو‬
‫خو د سرې اسپي مستي وه‬
‫اوس سور آس ټکنی نۀ ؤ‬
‫ؤ‬
‫د اوبو کوړم ته پرېوت‬
‫نا آرامه اس ټپي ؤ‬
‫س‪++‬پور ټ‪++‬پي ک‪++‬ړي داسي ن‪++‬اري‬
‫چاري‬
‫الس ئې نۀ رسي تر السه‬
‫تر آسه‬
‫که مو الس پر توره بر شي‬
‫ژر شي‬
‫خو هغه تر خپل آس الن‪++‬دي‬
‫کاندي‬
 ‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬
‫په ورو ورو راغلی دښ‪++‬من‬
‫سپور ئې و ايستو له‬
‫په ډډن ږغ ئې وينا کړه‬
‫چي دي دومره اوږدۀ ساه وه‬
‫پکښې درخته نۀ سايوان ؤ‬
‫هيڅ يو لور ته نۀ وه تښته‬
‫وه زما پر په خلګو نغښتي‬
‫ديدوانونو کښي بس تۀ وې‬
‫پر ماشو ګوتي لړزاندي‬
‫ستا د ژوند به نۀ وه نخښه‬
‫دا زلمي لېوان بې واره‬
‫ډېر تنکي لېوان به راشي‬
‫خپل ګرېوان ته له حيرته‬
‫راغوټه شي بې اوازه‬
‫د کرنل د زوی ځګېروی شو‬
‫مرغۀ پروت دی مات وزری‬
‫چي سبا نه شې پښېمانه‬
‫په سلګونو توري پورته‬
‫ستاسي م‪+++‬رګ به مق‪+++‬در‬
‫زما هډونه که رانجۀ‬ ‫ته ب‪+++‬اور ک‪+++‬ړې ب‪+++‬اک مي نۀ شي‬
‫د لېوانو ټ‪++‬بر م‪++‬وړ‬
‫ټ‪++‬ول وګ‪++‬ړي به په‬
‫زما په وينه ئې ب‪++‬اړ م‪++‬ات‬ ‫که پر ما لېوان را م‪++‬ات راشي‬
‫‪23‬‬
‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬
‫کمال س‪++‬ره اس‪++‬په را تم ک‪++‬ړه‬
‫ته‬
‫هغۀ الس ورکړو له پاسه‬
‫آسه‬
‫کمال ماته دا چپتيا کړه‬
‫بس هم دا زما رضا وه‬
‫دلته شل ميله ميدان ؤ‬
‫چار چاپېره دښته دښته‬
‫هره کنده د دې دښتي‬
‫دلتې ګوتې پر ماشه وې‬
‫که لږ ورو کړم د آس تانګي‬
‫جوړ محشر به ؤ پردښته‬
‫زما په رمز که پوه شي واړه‬
‫د ښکارو چي ئې هوا شي‬
‫که مو چېري سر کو کښته‬
‫پاس الوتي واړه باز به‬
‫په صحرا کښي اسوېلی شو‬
‫دوحشي ځناور کلی‬
‫ظلم کړه په دې پيمانه‬
‫زما د مات هډونو پور ته‬
‫به له نيامه به را بهر شي‬
‫شي‬
‫شي‬
‫دا يو غل چي دوم‪++‬ره پ‪++‬ور ک‪++‬ړي‬
‫کړي‬
‫يو لښ‪++‬کر ج‪++‬رار به را شي‬
‫دار شي‬
‫شي‬
 ‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬
‫پور زما د غلۀ د وس دی؟‬
‫سورب مړونه‪ ،‬تاندي آسپي‬
‫درمندونه به تاال کړي‬
‫د غنموقحط به راشي‬
‫څاروي ټول به مو نيالم وي‬
‫دا کوډلي به سوزېږي‬
‫ستا چاړۀ ده زما غاړه‬
‫کې ګاللی شې بيا وار کړه‬
‫خو خړ س‪++‬پی د لې‪++‬وۀ ورور‬
‫د رغو لېوان را بوله‬
‫اوس ال وخت ش‪+++‬ته دا ئې‬
‫زما د پالر اسپه را پرېږده‬
‫ل‪+++++‬وړي س‪+++++‬ترګي‬
‫د غه ځ‪+++‬وان زوی د‬
‫سترګې ښ‪++‬خي وې په دۀ‬
‫هلته کار نۀ وي د سپيانو‬
‫ده پېندلې په سر زورو‬
‫دکوم مرګ ملکې راوړې؟‬
‫نۀ د ږغ ؤ نۀ د ګای ؤ‬
‫په ډېر درد سره ګويان شو‬
‫د خاندان و ننګ ته خم يم‬
‫ماته راکړه د پالر اسپه‬
‫پر دې دښتو دغه الري‬
‫چي هم نر دی هم‬
‫‪24‬‬
‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬
‫دغه ټکي ته پام بس دی‬
‫زما بازخاست ته به ژر راشي‬
‫ټول فصلونه به تباه کړي‬
‫وږي اسپي به بسيا شي‬
‫ناتارونه به روان وي‬
‫اسطبل به ايرې کېږي‬
‫که دي خوښه دي دا واړه‬
‫لږ د خپل ټبر دي څار کړه‬
‫که په وينه او رنګ ت‪++‬ور دی‬
‫دی‬
‫نن دي وار دی ؤانګوله‬
‫که دي ه‪+++‬وښ او حس پر ځ‪+++‬ای دی‬
‫ځای دی‬
‫د دې هوډ بيعه مي کښېږده‬
‫زه به ځم پر خپله الره‬
‫هسکه غاړه‬
‫کم‪+++‬ال ونيو له مړون‪+++‬ده‬
‫فرنګه‬
‫بيا ئې پورته کړ له مځکي‬
‫کښي‬
‫چي ګفتار وي دپړانګانو‬
‫دې ناوې ته که موږ ګورو‬
‫خوتۀ دلته څنګه راغلې؟‬
‫د کرنل د زوی ځګېروی ؤ‬
‫د خپل قوم ترجمان شو‬
‫نۀ چنګيز يم نۀ اورنګ يم‬
‫ستا څۀ غواړم دغه مرسته‬
‫په وال چي دې ساداري‬
‫يو م‪++++++++++++‬ېړۀ پر شا راوړی‬
‫ښاغلی‬
 ‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬ ‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬

‫د بېوان پرښي ته مالست دی‬ ‫کمال فکر کوي ناست دی‬

‫د بيهاڼي اسپي الندي‬
‫ملګري به د کوم چا کړي‬
‫که ئې زوړ خ‪++‬وښ کړ راځي‬
‫غاړه ئې هسکه کړه شرنګی شو‬
‫زوړ ئې پرېښ‪+++‬ود والړه‬
‫دوه مېړونه مخ يو بل ته‬
‫دې ساداري ځوان خوښ کړی‬
‫زين ئې جوړ په فېروزو دی‬
‫دغه اسپه ده پسوللې‬
‫دي زما د هوډ مراندي‬
‫ورو ئې پرېښوولې تانګي‬
‫دغه پرېکړه به اوس داکړي‬
‫که ئې ځ‪++‬وان خ‪++‬وښ کړ نو ځي دي‬
‫دي‬
‫دسرې اسپي شششنهی شو‬
‫په مکيزش‪+++‬وله روانه‬
‫ځوان له‬
‫نن په دې دښته کښي دلته‬
‫د زاړۀ ئې مخ نيولی‬
‫رنګ ئې روڼ د پلوشو دی‬
‫زما لخوا مي در بخښلې‬
‫دغه زين او دغه تانګي‬

‫نۀ حيران نۀ وراخطا شو‬ ‫دکرنل زوی په مسکا شو‬

‫له دښمنه دي جال کړه‬
‫د يودوست د زړۀ دعا ده‬
‫الس ئې ور نۀ وړو ماشې ته‬
‫د وختونو قېل و قال ته‬
‫اوس په الس کښي د افغان وه‬
‫تا يوه ډالۍ را غال که‬
‫اوس دا بله ډالۍ دا ده‬
‫بيا ئې الس کړ توپينچې ته‬
‫حواله ئې کړه کمال ته‬
‫د انګرېز د ننګ نښان وه‬

‫خلۀ ئې پرې کړه په ګفتاره‬‫ُ‬ ‫کمال ؤ وئيل بې واره‬

‫نرخ ټاکلی د افغان دی‬ ‫يو اندام په بل اندام دی‬
‫دې ناوې ته زوی ښاغلی‬ ‫يوۀ پالر دی رالېږلی‬
‫په دې دښته کښي هم دی دی‬ ‫کمال پالر د يوۀ زوی دی‬
‫پردې الرو ئې مزل دی‬ ‫زلمی زوی ئې ستر اتل دی‬
‫ازانګه شوه په دره کښي‬ ‫هغۀ ناره کړه ناوه کښي‬
‫ځوان زلمی لکه باز سوړ شو‬ ‫د لوی غر د څوکو کوز شو‬
‫هغه ځوان کبلی والړ ؤ‬ ‫د پالر حکم ته تيار ؤ‬
‫د نېزې په شاني نېغ ؤ‬ ‫هسکه غاړه لکه تېغ ؤ‬
‫دلته دغه ځوان ته ګوره‬ ‫زما د دواړو ستر ګو توره‬
‫د غښتلي پالر پسر دی‬ ‫دغه ځوان مير د لښکر دی‬

‫‪25‬‬
 ‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬
‫و کېڼ اړخه ته ئې روان‬
‫بند د هوډ په پړي نۀ يم‬
‫تۀ ئې مل د دې ښاغلي‬
‫ته به سپر د دۀ د جيند ئې‬
‫ستا ژوندون د دۀ ژوندون دی‬
‫ته به دی له دښمن ژغورې‬
‫مل د امر د هغې شه‬
‫په شورش کښي د خپل ورور شي‬
‫د فساد پر اسپه سپور شي‬
‫بايد زړۀ دي مطمئين وي‬
‫د هغوی په خصلت رنګ ئې‬
‫تېر تر هڅي نام و ننګ شه‬
‫د دښمن پر کور به وير وي‬
‫پېښ‪++++‬ور به راته اور‬
‫تۀ مي هيڅ مه ګوره الره‬
‫وفادار د ملکې شه‬
‫را په غاړه مي زيندۍ شي‬
‫زما د ژوند به فيصله کړي‬
‫د فرنګو به ساالر ئې‬
‫دوه ځوان‪++‬ان په دې ځنګل‬
‫ويو بل ته تعبيدار وو‬
‫دوه ځوانان لکه نهنګ‪ +‬ؤ‬
‫اوس دوه وروڼه سکني وو‬
‫پر سکر مالګې سوګندشو‬
‫نۀ بل هېل نۀ بل فريق وو‬
‫بل سوګند ئې پر مرغۀ ؤ‬
‫پر پيش قبض ئې نګي‪++‬نې‬
‫بل ئې نوم د خدای تر منځ‬
‫‪26‬‬
‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬
‫بدرګه د دغه ځ‪+++++‬وان شه‬
‫شه‬
‫چي تر څو پوري مړ نۀ يم‬
‫که پر غرۀ وي که پر کلي‬
‫ته به زغره د اهن ئې‬
‫که خندا که شواخون دی‬
‫د خپل پالر هوډ ته به ګورې‬
‫نمک خوار د ملکې شه‬
‫که جنبش پر سرحد جوړ شي‬
‫پالر دي سم پر مال را کوږ شي‬
‫ستا و مخ ته به دښمن وي‬
‫ته عسکر به د فرنګ ئې‬
‫په سپاه کښي د فرنګ شه‬
‫پر مختګ به دي تقدير وي‬
‫دوی به زما په وينه م‪++++‬وړ شي‬
‫شي‬
‫زما پاڼسۍ به وي والړه‬
‫رسالدار د ملېشې ش ه‬
‫چي بګل زما د پاڼسۍ شي‬
‫يو بګل به ازانګه کړي‬
‫تۀ به چېري رسالدار ئې‬
‫س‪++‬ترګې ښ‪++‬خي په يو بل کښي‬
‫کښي‬
‫مخامخ سر ه والړ وو‬
‫يو افغان ؤ بل فرنګ ؤ‬
‫د راڼۍ د تاج غمي وو‬
‫د ورورۍ په تار پيوندشو‬
‫دوۍ په وينه اوس شريک وو‬
‫په دې دښته ويرانه وو‬
‫د خيبر چ‪++‬ړې ت‪++‬ېرې وې‬
‫وې‬
‫دغه تېغ د دوی تر منځ ؤ‬
‫ؤ‬
 ‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬ ‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬

‫شو راون له دغه دښتي‬ ‫دوه زلمي په شان د لښتي‬

‫د دۀ زوی کړله پر الره‬ ‫د کرنل اسپه راداره‬
‫په هنر پوه د سوارلۍ ؤ‬ ‫پر آس سپور د کمال زوی ؤ‬
‫سوارۀ مخته دوړه شاته‬ ‫د بکلو د کال خواته‬
‫چي کال ته ور نزدې شو‬ ‫تر دېدوان د ملېشې شو‬
‫د يوۀ حکم طلب ګار وو‬ ‫شل عسکر سپر والړ ؤ‬
‫الس ئې لوړ لکه بېرغ کړ‬ ‫د کرنل زوی باندي ږغ کړ‬
‫ژوند مو تېر په شجاعت شه‬ ‫سل شابس مو پر همت شه‬
‫توري واچوئ نيام ته‬ ‫لږ را وړاندي شئ سالم ته‬
‫توره ش پکښې دلته غل ؤ‬ ‫چي بېګا مو پرې يرغل ؤ‬
‫يک يو زوی دهغۀ غل دی‬ ‫د غه ځوان چي زما مل دی‬
‫اوس مو ورور دی اوس مو مل دی‬ ‫شجاعت ئې يو په سل دی‬

‫څو چي خدای باداري کاندي‬

‫پر دې هسک او مځکه باندي‬
‫کله نشي يوکېدلی‬
‫د ختيځ او لوېديځ‪ +‬مراندې‬
‫خو چي کله دوه مېړونه‬
‫د دې ارت جهان له شکومه‬
‫و يو بل ته مخامخ شي‬
‫سرحدونه واړه ورک شي‬
‫د نسلونو توپير ړنګ شي‬
‫ورک د هر يو نسب رنګ شي‬

‫د کيپلنګ په دې نظم کښي موږ ته ډېر موض‪++‬وعات په الس راځي‬

‫چي ورڅخه انګرې‪++‬زي –افغ‪++‬ان تر منځ د ت‪++‬اريخ ک‪++‬ړکېچ را څرګن‪++‬دوي‪،‬‬
‫کيپلينګ په ډېر ه‪++++‬نر د دې ک‪++++‬ړکېچ د حل الره را ايس‪++++‬تلې ده‪ ،‬د انګرېز‬
‫عسکري او سياسي نظام ئې يو داسي اټل حقيقت بيان ک‪++‬ړی دی چي د هغۀ‬
‫د پښ‪+++‬تنو او د‬ ‫س‪+++‬خت دښ‪+++‬من ئې هم و منلو ته ځ‪+++‬ان لېواله ک‪+++‬وي‪.‬‬
‫انګرېزي کلتورونو او قدرونو د مالپ يا امتزاج انځور وينو‪ .‬خو د دې تر‬
‫شا بني‪++‬ادي المل د افغان‪++‬انو عس‪++‬کري روح روښ‪++‬انه ک‪++‬ول ؤ‪ .‬ځي‪++‬ني ت‪++‬اريخ‬
‫پوه‪+++‬ان پر دې م‪+++‬تيقين دي چي کيپلنګ‪ +‬د انګرېز س‪+++‬امراج په دوو جنګونو‬

‫‪27‬‬
 ‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬ ‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬

‫کښي وم‪+++‬اتي ته يو منطقي ج‪+++‬واز پي‪+++‬دا کولو او په دې نظم کښي ئې هم‬

‫دغه هڅه کړې ده‪.‬‬
‫د يورپي اقوامو پر نړۍ قبضه او هلته د خپل بشپړه معاش‪++‬ي‪،‬‬
‫کلتوري‪ ،‬تعليمي او قانوني نظام له الري د اولسونو استحصال ته نولسمي‬
‫او شلمي صدۍ زياتره يورپي ليکواالنو يو الزمي تهذيبي عمل وئيلی دی‪.‬‬
‫د ځ‪+++‬ائي خلګو م‪+++‬ذهب او کلت‪+++‬ور هغه بني‪+++‬ادي المل وو چي د‬
‫انګرېز يا بل ي‪++‬ورپي س‪++‬امراج د پراختيا غوښ‪++‬تني او غل‪++‬بې مخ ني‪++‬وی ئې‬
‫وک‪++‬ړ‪ .‬ځکه ک‪++‬وم م‪++‬زاحمت چي له دغو الرو ش‪++‬وی دی د هغۀ د مخ ني‪++‬وي‬
‫لپاره په بېلو سيمو کښي بېل ګامونه اخيستل شوي دي‪.‬‬

‫د بېلګي په توګه افريقا چ‪++‬ېري چي زي‪++‬اتره اب‪++‬ادي د مس‪++‬لمانانو‬

‫وه‪ ،‬د هغوی د اثر د زايلولو لپاره ئې هلته د عيس‪++‬ائيت څخه ک‪++‬ار واخيست‬
‫او د دې ب‪++‬راعظم لويه برخه ئې په عيس‪++‬ائي م‪++‬ذهب واړول‪++‬ه‪ .‬د دې س‪++‬ره د‬
‫کلت‪++‬ور له ل‪++‬وري چي ک‪++‬وم م‪++‬زاحمت هغ‪++‬وی ته ورپېښ ؤ په هغه کښي د‬
‫انګرېز کلچر او قدرونه د ځائي کلتور څخه اوچت ښکارول اصل هدف ؤ‪.‬‬
‫که د" ش‪++‬رق او غ‪++‬رب د ب‪++‬دلي" تنقي‪++‬دي څېړنه وشي نو په دې‬
‫کښي که څۀ هم يو انګرېز ځوان د يو سپين ږي‪++‬ري په مقابل کښي والړ دی‪،‬‬
‫او د پښتانۀ کمال کردار د هغۀ کرنل څخه زي‪++‬ات ق‪++‬وي دی چي خپل زوی‬
‫ئې په خپلي غال شوي اسپي پسي رالېږلی ؤ‪ ،‬خو د کمال دا پرېک‪++‬ړه چي د‬
‫ده ځوی دي رسالدار شي دا په اصل کښي د س‪+‬پين پوس‪+‬تو د نظ‪+‬ام ب‪++‬ری ګڼل‬
‫کېږي ‪.‬‬
‫د کيپلنګ ډېر نظمونه چي د ‪ Barrack Room Ballads‬بلل‬
‫ک‪++‬ېږي او م‪++‬وږ ورته د " عس‪++‬کري وت‪++‬اک س‪++‬ندري" وئيلی شو ‪ ،‬د افغ‪++‬ان‬
‫وطن‪ ،‬خلګو او تر دې ان‪++‬ده چي د ښ‪++‬ځو داسي خونخ‪++‬واره انځورونه پکښي‬
‫ليدل کېدی شي چي ښائي بل ځای ېې م‪++‬وږ ذکر نۀ وي اورې‪++‬دلی‪ .‬د بېلګي‬
‫په توګه د هغۀ يو نظم ( ‪ +)The Young British Soldier‬دی چي‬
‫پکښې يو تجربه کاره انګرېز افيسر وهغۀ نوو ځوانانو ته د هند او افغانستان‬
‫پر مح‪++‬اذ د خطرونو او ح‪++‬االتو خبرتيا ورک‪++‬وي‪ .‬هغه ځوان‪++‬انو تر ت‪++‬رغيب‬
‫ورک‪+++‬وي چي بايد په مش‪+++‬کل ح‪+++‬االتو کښي څۀ وک‪+++‬ړي‪ .‬په هند کښي د وبا‬
‫خطر وي‪ ،‬نو په دې ح‪+++‬االتو کښي بايد يو ځ‪+++‬وان عس‪+++‬کر څۀ وک‪+++‬ړي‪ ،‬هم‬
‫دغه ډول هغه بايد د يوې زړې ښځي س‪++‬ره د وادۀ کول‪++‬وغلطي ونۀ ک‪++‬ړي‪،‬‬
‫دا او داسي نوري ډېري په زړۀ پوري او د م‪++‬زاح ډکي خ‪++‬بري دي‪ .‬خو کله‬
‫چي خبره د پښتنو تر سيمو راشي او افغانستان ته ودرېږي‪ ،‬دلته بيا د تجربه‬

‫‪28‬‬
 ‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬ ‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬

‫کار افيسر په لهجه کښي سنجيدګي پيدا شي‪ .‬د دې نظم وروس‪++‬تۍ ک‪++‬ړۍ چي‬
‫د افغانستان په هکله ليکلي شوې ده موږ دلته راوړلی شو‪.‬‬

‫‪When you’re wounded and left on Afghanistan’s‬‬

‫‪,plains‬‬
‫‪,And the women come out to cut up what remains‬‬
‫‪Jest roll to your rifle and blow out your brains‬‬
‫‪.An’ go to your Gawd like a soldier‬‬
‫‪,Go, go, go like a soldier‬‬
‫‪,Go, go, go like a soldier‬‬
‫‪,Go, go, go like a soldier‬‬
‫‪8‬‬
‫‪!So-oldier of the Queen‬‬

‫ژباړه ‪:‬‬
‫کله چي ستوني ستخ بې حاله له ټپونو رېږدې‬
‫په وېرانه کښي د افغان د يوې دښتي پروت ئې‬
‫تر دغه وروسته چي زناني له کورو را ووځي‬
‫ستا په ژوندون کښي ستا له تنه هر اندام جال کړي‬
‫‪9‬‬
‫دا به مېړانه وي چي خپل توپک دي و ننګوه‬
‫خپله ککره هم پخپله په توپک سورۍ کړه‬
‫له دغه وروسته خپل بادار ته هسکه غاړه درومه‬
‫په هسکه غاړه د مرام لورته په ډاګه درومه‬
‫ځئ ځئ ځئ لکه عسکر ‪ ،‬عسکرد پرتميني ملکې‬
‫که د کيپلنګ‪ +‬د دې نظم څېړنه وشي نو يو واربيا د ش‪++++++‬رق د دې‬
‫س‪+++++‬يمي يو داسي انځ‪+++++‬ور مخ ته راځي چي پکښې جنګيالي‪+++++‬ان نن هم خپل‬
‫غوږونه ‪ ،‬سترګي او د وج‪++‬ود ن‪++‬ور اندامونه س‪++‬المت نۀ شي وړلی‪ .‬هم دغه‬
‫تاثر به شايد د لومړي انګرېز افغان له جنګه هم اخيستل ش‪++‬وی وي‪ ،‬کله چي‬
‫ک‪++‬ال ‪ ۱۸۴۲‬د ژمي وروس‪++‬ته تر بل م‪++‬ني پ‪++‬وري د ب‪++‬دلې ف‪++‬وځ(‪Army of‬‬

‫‪Kipling, Rudyard.(1992), Barak Room Balads , The Young British 8‬‬

‫‪.Soldier, The Penguin Poetry Library 1992, England‬‬
‫‪ 9‬د سهېلي پښتونخوا په ټولو سيمو کښي دغه ټکی "ننګول" و مرستي ته د راغوښتلو په‬
‫معنا کښي ک‪++‬ارول ک‪++‬ېږي ‪ ،‬دا بېله خ‪++‬بره ده چي په اوس مهاله پښ‪++‬تو رس‪++‬نيو (خصوص‪+‬ا ً‬
‫ري‪++++‬ډيو) کښي دغه ټکی د انګرې‪++++‬زي د ټکي "چېلنج" يا خنډ په معن‪++++‬او‪ +‬کښي ک‪++++‬ارول‬
‫کېږي ‪.‬‬
‫‪29‬‬
 ‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬ ‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬

‫‪ + )Retribution‬راتلی‪ ،‬اودلته په دښ‪++‬تو کښي ئې د انګرېزانو افيس‪++‬رانو‬

‫او نورو عسکرو هغه مسخ شوي جسدونه و لي‪++‬دل چي د جن‪++‬وري په مياشت‬
‫کښي افغانانو يا بيا د يخ له سوبه وژل ش‪++‬وي وو‪ ،‬چ‪++‬ونکې په واورو کښي‬
‫لې‪++‬وان او ن‪++‬ور ډېر خونخ‪++‬واره خزن‪++‬دګان اوس‪++‬ېدل‪ ،‬ځکه د دغو جس‪++‬دونو‬
‫ځي‪++‬ني ب‪++‬رخي خ‪++‬وړل ش‪++‬وي وې‪ ،‬نو د انګرېز ليکواالنو ځينو متعص‪++‬بينو‪ +‬دا‬
‫نکته وليکله چي دغه جسدون د افغانانو زنانو خوړلي دی‪.‬‬
‫د کيپلنګ د ش‪++‬اعرۍ په کت‪++‬اب کښي ډېر داسي نظمونه ش‪++‬ته چي په‬
‫ښکاره يا مرموز انداز پکښې د افغان‪++‬انو ذکر موج‪++‬ود دی‪ .‬يو په زړۀ پ‪++‬وري‬
‫نظم په دې هکله دی ‪ ،‬دغه ټکی انګرېزانو د ت‪++++‬ور پوس‪++++‬تو س‪++++‬وډاني‬
‫جنګيالي‪+++‬انو لپ‪+++‬اره ک‪+++‬ارولی دی‪ ،‬هغۀ ليکي چي م‪+++‬وږ د ډې‪+++‬رو قومونو د‬
‫مېړونو سره جنګېدلي ي‪+‬و‪ ،‬چي پکښې يو څۀ ډېر پي‪++‬اوړي ؤ او ډېر داسي‬
‫بې مالګي غوندي وو‪ ،‬څوک چي پي‪+‬اوړي ؤ په هغو کښي پښ‪+‬تانۀ ‪ ،‬د زولو‬
‫قبايل او د برما جنګيالي‪+++++‬ان ؤ‪ ،‬خو هم دغه خ‪+++++‬بره چي انګرېز ليک‪+++++‬وال‬
‫‪ STtephen Tanner‬په خپل اثر(‪Afghansitan a milllitery‬‬
‫‪ )history … the Taliban‬کښي کوي نو داسي ليکي‪:‬‬
‫“ ‪In the public imagination back in London, the‬‬
‫‪Afghan would exceed the Zulus and Fuzzy Wuzzys as‬‬
‫‪fearsome imperial foes, thanks largely to a brilliant writer‬‬
‫‪Rudyard Kippling who evoked the terror of the Afghan‬‬
‫‪10‬‬
‫)‪plains in poetry and prose”. (Tanner‬‬
‫ژب‪++‬اړه ‪ :‬په لن‪++‬دن کښي د اولس په تخيل کښي افغان‪++‬انو ژوري‬
‫غزوني کړي وې‪ ،‬هغوی د (ساوت افريقا) زولو قبايل او د (سوډاني) فوزي‬
‫وزي څخه د برتانوي ام‪++‬پرتورۍ زي‪++‬ات دښ‪++‬منان ګڼل کې‪++‬دل‪ ،‬م‪++‬وږ بايد د‬
‫يوۀ پياوړي ليکول ‪ ،‬شاعر او ن‪++‬ثر نګ‪++‬ار "رډي‪++‬ارډ کيپلن‪++‬ګ"‪ +‬مننه وک‪++‬ړو چا‬
‫چي په خپله ش‪++‬اعري او ن‪++‬ثر کښي د افغانس‪++‬تان د مي‪++‬دانونو‪ +‬وې‪++‬ره زم‪++‬وږ و‬
‫مخته په مجسم ډول بيان کړه"‪.‬‬
‫د دې څخه دا يو خبره جوت‪++‬ېږي چي د کيپلنګ‪ +‬په ش‪++‬اعرۍ کښي‬
‫هغۀ د انګرېز ايم‪+++‬پراتورۍ يو حريف داسي ي‪+++‬اد ک‪+++‬ړی دی چي په مېړانه‬
‫کښي ئې هغه د انګرېز د فوځ سره په صف کښي درولی شي‪.‬‬
‫‪The‬‬ ‫لکه څۀ دول چي ئې په خپله لن‪++++++++‬ډه قصه (‪Amir’s‬‬
‫‪ )Homily‬کښي د امير عبدالرحمان په هکله زښته نسل پرستانه بيانيه‬
‫‪Tanner, Stephen. (2009),Afghanistan A Millitery History from 10‬‬
‫‪Alexandar the Great to the war against Taliban, Revised edition, Da‬‬
‫‪capo Press, Phildelpia, USA, P.142‬‬
‫‪30‬‬
 ‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬ ‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬

‫دي تر ټولو‬+‫توري الن‬+‫تانۀ ئې د مځکي پر سر او تر س‬+‫ پښ‬،‫خوره کړي ده‬

‫بر ئې د‬++‫ او د امير مطلق ج‬،‫زيات فساد ګر او شر انګېزه خلګ ګڼلي دي‬
.‫پښتنو د اعمالو قدرتي نتيجه ښودلې ده‬
To the Afghan neither life, property, law, nor
kingship are sacred when his own lusts prompt him
to rebel. He is a thief by instinct, a murderer by
heredity and training, and frankly and bestially
immoral by all three. None the less he has his own
crooked notions of honour, and his character is
fascinating to study. On occasion he will fight without
reason given till he is hacked in pieces; on other
occasions he will refuse to show fight till he is driven
into a corner. Herein he is as unaccountable as the
gray wolf, who is his blood-brother. (Aslami, 2019

‫اعر او قصه‬++‫کيپلينګ چونکې د انګرېزي استعمار استازی ش‬

‫وی‬++‫ری ش‬++‫وع الس ب‬++‫زي ليکواالنو پرموض‬++‫رو انګرې‬++‫ هغه تر ډې‬،‫ويس ؤ‬++‫ن‬
‫ني و‬++‫تيځ پوه‬++‫دۍ د خ‬++‫ د هغۀ نوي تراکيب او اصطالحات د شلمي ص‬،‫دی‬
.‫ډسکورس ته يو نوی رنګ ورکړی دی‬

31
 ‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬ ‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬

‫شپږم باب‪:‬‬
‫سوشل ډاروينزم او نسل پرسته ختيځ پوهان‬
‫هسي خو د ختيځ پوهني ‪،‬د علم پېل د نيپولين په مصر د قبضې‬
‫څخه را پېل ک‪++‬ېږي ‪ ،‬د هغۀ س‪++‬ره په ف‪++‬وځ کښي د جنګي‪++‬الي عس‪++‬کرو تر‬
‫څنګ د قلم د خاوندانو هغه لښکر هم ملګری ؤ چي د دغه لرغوني وطن د‬
‫نيولو پس ئې دلته دغه مځکه د خپل اس‪++‬تعماري پ‪++‬روژې لپ‪++‬اره د ي‪++‬وې‬
‫لېب‪++‬ارټرۍ په توګه وپېژندل‪++‬ه‪ ،‬له هم دغه ځايه په ي‪++‬ورپ کښي د ش‪++‬رق‬
‫پېژندني دسالپ وشو‪ ،‬او ختيځ پوهنه يا مشرق پېژندنه د ي‪++‬وۀ مض‪++‬مون په‬
‫توګه په وجود کښي راغله‪.‬دا چي سپين پوس‪++‬تي په ق‪++‬درتي يا فط‪++‬ري توګه د‬
‫اعلی دي‪ ،‬ي‪++‬وه داسي نظريه ج‪++‬وړه ش‪++‬وه‬ ‫ن‪++‬ړۍ تر ن‪++‬ورو نس‪++‬لونو برتر او ْ‬
‫ديورپي استعمارګرۍ د اوج سره سره دغه نسلي نظ‪++‬رئې هم اوج مون‪++‬دلی‬
‫دی‪ .‬د مغرب پر مشرق‪ ،‬يا د ش‪++‬مال پر جن‪++‬وب بان‪++‬دي غلبه يا ح‪++‬اکميت ته په‬
‫نولسمه صدۍ کښي باقاع‪++‬ده علمي او دانش‪++‬ورانه بنيادونه ور ک‪++‬ول ش‪++‬ول‪ .‬په‬
‫ل‪+‬ومړي سر کښي که م‪+‬وږ وګ‪+‬ورو د چ‪+‬ارلس ډارون د ارتقا نظريه دا خ‪+‬بره‬
‫سپينوي چي فطرت هم د هغۀ سادار انتخاب (سيليکشن) ک‪++‬وي چي تر ن‪++‬ورو‬
‫س‪+++‬ادارانو زي‪+++‬ات ط‪+++‬اقتور يا ذهين وي‪ .‬هغۀ دا نظر درل‪+++‬ود چي په ځنګل‬
‫کښي هغه سادار يا ځناور ژوندی پاتېږي چي چس‪++‬ت‪ ،‬ط‪++‬اقتور وي په پنجه‬
‫کښي ئې زور وي‪ ،‬نوکان يا داړي ئې لوئي وي‪ ،‬يا د جنګ او مق‪+‬ابلې څۀ‬
‫بل چل ئې تر ن‪++++‬ورو ښۀ زده وي‪ .‬د ډارون دغه نظريه په ک‪++++‬ال ‪۱۸۵۹‬‬
‫کښي وړان‪++‬دي ش‪++‬وه او د دې نظ‪++‬رئې مط‪++‬ابق د مش‪++‬رق او مغ‪++‬رب تر منځ‬
‫روانه شخړه نۀ ص‪++‬رف ق‪++‬درتي ده بلکې مغ‪++‬رب د خپلي چس‪++‬تۍ‪ ،‬ط‪++‬اقت او‬
‫ذهني صالحيت پر بنياد دا حق لري چي د مشرق استحصال يا لوټ مار دي‬
‫وکړي‪.‬‬
‫له هم دې نظريې څخه انګرېز ټولنپوه هرب‪+‬رټ سپينسر ‪Herbert‬‬
‫‪ Spencer‬د سوشل ډاروينزم نظريه وړاندي کړه‪ .‬د دې نظرئې له چوکاټه‬
‫د انس‪++‬اني ټول‪++‬ني د ځنګل چن‪++‬داني ف‪++‬رق نۀ وي‪ ،‬لکه څۀ ډول چي په ځنګل‬
‫کښي زورور‪ ،‬ذهين او چست و چ‪++‬االک ځن‪++‬اور اوږد او ښۀ عمر م‪++‬ومي هم‬
‫دغه ډول په انس‪++‬اني ټولنوکښې هم ځي‪++‬ني داسي دي چي ارتقا ئې نۀ وي‬
‫ش‪++++‬وې او د ځينو بيا کلت‪++++‬وري او ته‪++++‬ذيبي ارتقا مخ ته تللې وي‪ .‬برېټانيکا‬
‫انس‪++‬ايکلو پې‪++‬ډيا د سوشل ډاروي‪++‬نزم او د ي‪++‬ورپي اس‪++‬تعماريت تر منځ تعلق‬
‫داسي بيانوي‪.‬‬
‫‪Social Darwinism was used as a philosophical‬‬
‫‪rationalization for imperialist, colonialist,‬‬
‫‪32‬‬
 ‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬ ‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬

‫‪and racist policies, sustaining belief in Anglo-‬‬

‫‪Saxon or Aryan cultural and biological superiority.‬‬ ‫‪11‬‬

‫ژب‪++‬اړه ‪ :‬سوشل ډاروي‪++‬نزم د س‪++‬امراجي‪ ،‬نوابادي‪++‬اتي او نسل‬

‫پرسته پاليسيانو په ترڅ کښي د يوۀ فلس‪++‬فيانه ج‪++‬واز په توګه ک‪++‬ارول ش‪++‬وی‬
‫دی کوم چي د اينګلو – سيکسن يا آريائې نسلونو کلتوري او حياتي برتري‬
‫يو حقيقت ګڼي‪.‬‬
‫د برتانوي ښکېالک ګ‪+‬رو خپل ل‪+‬وټ م‪+‬ار‪ ،‬تس‪+‬لط او حکم‪+‬رانۍ ته‬
‫دج‪+++‬وا ز ورکولو ي‪+++‬وه علمي او فلس‪+++‬فيانه بهانه دغه هم ثابته ش‪+++‬وه چي په‬
‫علمي توګه ئې لوټ م‪++‬ار‪ ،‬وهلو ترټلو ‪ ،‬تش‪++‬دداو نسل پرس‪++‬تۍته ج‪++‬واز پي‪++‬دا‬
‫شو‪ .‬لکه څه ډول چي دلومړۍ دورې يورپي قبضه ګر د عيس‪++‬ائي م‪++‬ذهب په‬
‫پرده کښي هغه ټ‪+‬ولي س‪+‬يمي و ل‪+‬وټلې چ‪+‬ېري چي ن‪+‬ور قومونه يا مذهبونه‬
‫آب‪++‬اد وو‪ ،‬هم دغه ډول اوس د ته‪++‬ذيب او د کلت‪++‬ور د برت‪++‬رۍ او کم ت‪++‬رۍ‬
‫مجلس هم پېل شو‪ ،‬چي په بنيادي توګه ېې د انګرېزي اس‪++‬تعمار لپ‪+‬اره‬
‫ديوې ستري فلسفيانه او علمي ستينۍ کار وکړ‪.‬‬
‫د ماما دميني دوښ ّمن‪ :‬کرنل وار برټون‬
‫کرنل وار ب‪++‬رټن د برت‪++‬انوي ت‪++‬اج د وخت هغه ف‪++‬وځي آفيسر دی چي‬
‫م‪+++‬ور ئې په نسل پښ‪+++‬تنه وه او م‪+++‬ورنۍ ژبه ئې فارسي وه‪ ،‬پالر کېپټن‬
‫واربرټن ئې د ل‪++‬ومړي افغ‪++‬ان – انګرېز جنګ په ت‪++‬رڅ کښي کابل ته د ش‪++‬اه‬
‫ش‪++‬جاع په مالتړ د مېکن‪++‬اټن په ف‪++‬وځ کښي تللی ؤ‪ .‬په ک‪++‬ال ‪ ۱۸۳۰‬کښي د‬
‫بنګال ارټيل‪++‬يري س‪++‬ره د ک‪++‬ار کولو لپ‪++‬اره د لن‪++‬دن څخه د هند پر ل‪++‬ور را روان‬
‫شوی ؤ‪ ،‬د ‪ ۱۴۳‬شپو او ورځو د سمندري سفر وروسته له لندن څخه کلکتې‬
‫‪12‬‬
‫ته راغلی ؤ‪.‬‬
‫کرنل وارب‪+++++++++++‬رټن په خپل خودنوشت کښي د خپل پالر "کېپټن‬
‫واربرټن" د عشق روم‪++‬انوي داس‪++‬تان په لن‪++‬ډه خو ډې‪++‬ره په زړۀ پ‪++‬وري پېرايه‬
‫کښي بيا ن ک‪++‬ړی دی‪ .‬يع‪++‬ني هغه دا چي د هغۀ پالر د دوست محمد خ‪++‬ان پر‬
‫خورزې زړۀ بايللی ؤ‪ ،‬او کله چي د هغۀ د وادۀ رسمونه تر سره کېږي نو‬
‫په دې دستوره کښي اليګزېنډر برنس‪ ،‬کرنل سټيورټ او جنکين هم ګډون‬
‫‪11‬‬
‫‪The‬‬ ‫‪editers‬‬ ‫‪of‬‬ ‫‪Encyclopedia.‬‬ ‫‪(2009).‬‬ ‫‪Social‬‬
‫‪Darwinism,Encyclopædia‬‬ ‫‪Britannica.‬‬
‫‪https://www.britannica.com/topic/social-Darwinism accessed‬‬
‫‪Dec 6th 2020‬‬
‫‪Warbarton, Conol Sir Robert. Eighteen Years in Khyber 1879- 12‬‬
‫‪1898, London, 1900, P.19‬‬
‫‪33‬‬
 ‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬ ‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬

‫درل‪++‬ود‪ ،‬د وادۀ پر دس‪++‬تاويز د دغو درو انګرېز افيس‪++‬رانو د ګواه‪++‬انو په توګه‬
‫الس ليکونه موج‪++‬ود دي‪ .‬د دې وروس‪++‬ته بيا چي کله ‪۱‬نوم‪++‬بر ‪ ۱۸۴۱‬کښي‬
‫پښتانۀ د برنس او کمپنۍ د نورو افيس‪++‬رانو د بد اعم‪++‬اليو او فرع‪++‬ونيت په ضد‬
‫په ح‪++‬يرانوونکي توګه د هغ‪++‬وی پر کورونو بريد ک‪++‬وي‪ ،‬د غ‪++‬ازي عبدهللا خ‪++‬ان‬
‫اڅکزي په مشرتوب کښي پېل د برنس د وژلو څخه کوي‪ ،‬او دغه بڅری‬
‫بيا د ل‪++‬ومړي جنګ پېالمه او انګرېزانو د غل‪++‬بي پ‪++‬ای وګ‪++‬رځي‪ ،‬په هم دغه‬
‫ورځ د کرنل واربرټن پالر هم ايله په منډه ځان خالص ک‪++‬ړی دی‪ ،‬البته ک‪++‬ور‬
‫ئې و سوځول شو او ښځه ئې در بدره شوه‪ ،‬د سر پټولو لپاره له يوۀ کوره‬
‫و بل کورته تښ‪+‬تېده‪ ،‬د وارب‪+‬رټن د قصې مط‪+‬ابق د محمد اک‪+‬بر خ‪+‬ان لښ‪+‬کر‬
‫ورپسي هر کور او ګودر لټولی ؤ خو د هغۀ د مور د پالرګنۍ مهرب‪++‬اني وه‬
‫چي ي‪++‬وولس مياش‪++‬تي ئې د هغۀ م‪++‬ور د پښ‪++‬تنو د ت‪++‬ورو او او ن‪++‬ېزو څخه‬
‫وژغورله‪ ،‬په هم دغه ورځو شپو کښي د يو نومورکي خلجي په کور کښي‬
‫يو هلک و زېږېد چي وروسته د کرنل واربرټن په نامۀ نړۍ وپېژاند‪.‬‬
‫د هغۀ خودنوشت “ ‪Eighteen Years in the Khyber‬‬
‫‪”1879-1897‬د خيبر‪ ،‬تيراه کورمي‪ ،‬جالل اباد‪ ،‬پېښور او د مردان نورو‬
‫ميداني سيمو د پښتنو د ټولنيز جوړښ‪++‬ت‪ ،‬د تربګ‪++‬نۍ او د م‪++‬يړاني او س‪++‬پيتاني‬
‫متضاد واقعې راغونډي کړي دي‪ ،‬خو په مجموعي توګه چي هغۀ د پښ‪++‬تنو او‬
‫د انګرېز استعمار تر منځ چي د جوړ جاړي او امن ساتلو لپ‪++‬اره کومه بيانيه‬
‫وړاندي کړې ده‪ ،‬هغه د غ‪+‬الب او مغل‪+‬وب کلت‪+‬ور يا ح‪+‬اکم او محک‪+‬وم تر منځ‬
‫تعلق ته يو ظاهري پېوند لګول ؤ‪.‬‬
‫خو د دې وطن او پښتنو س‪++‬ره د هغۀ واقفيت په هغۀ کښي د پښ‪++‬تنو د‬
‫کلتور او ژواک په هکله پوهه پيدا کړې وه چي هغۀ د خيبر و ت‪++‬يراه س‪++‬يمي‬
‫کابو تر دوو لسيزو پوري د چياؤنو څخه په امان و ساتلې‪ .‬د هغۀ دې ک‪++‬ار ته‬
‫د برتانيې شهزاده او راڼۍ ډېر په درانۀ نظر کتلي دي او د هغۀ مقام ئې‬
‫ډېر لوړ کړی ؤ‪ .‬د هند وايسرای او ګورنر ج‪++‬نرال الرډ ل‪++‬ټين په ک‪++‬ال ‪۱۸۷۷‬‬
‫کښي د خيبر او د نورو قبايلي سيمو په هکله څۀ داسي ليکي‪:‬‬
‫‪I believe that our North-West Frontier presents at‬‬
‫‪this moment a spectacle unique in the world; at least‬‬
‫‪I know of no other spot where, after 25 years of‬‬
‫‪peaceful occupation, a great civilized power has‬‬
‫‪obtained so little influence over its semi-savage‬‬
‫‪neighbours, and acquired so little knowledge of‬‬
‫‪them, that the country within a day's ride of its most‬‬
‫‪important garrison is an absolute terra incognito, and‬‬
‫‪34‬‬
 ‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬ ‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬

‫‪that there is absolutely no security for British life a‬‬

‫‪mile or two beyond our border.13‬‬
‫ژباړه ‪ :‬زۀ يقين لرم چي دا وخت زموږ شمال مغربي پوله (سرحد) د دنيا يوه‬
‫بېله س‪+++‬يمه ث‪+++‬ابتېږي‪ ،‬کم ازکم زۀ بله ي‪+++‬وه داسي س‪+++‬يمه نۀ وينم چي تر ‪۲۵‬‬
‫کلونو پ‪+++‬وري په يو پ‪+++‬رامن م‪+++‬احول کښي ي‪+++‬وۀ عظيمه ته‪+++‬ذيب دي پر خپل نيم‬
‫وحشي ګاونډي (همسايه) دومره کم اثرات اچولي وي‪ ،‬او د هغۀ د فوځ يو لویه‬
‫چهاوڼۍ چي د يوې ورځي پر مس‪++‬افت ده‪،‬دي داسي بې نومه او بې نښ‪++‬انه پ‪++‬اتي‬
‫شي‪ ،‬او چېري چي د پولي پر غاړه په يو يا دوه ميله کښي هم د يوۀ انګرېز‬
‫ژوند محفوظ نۀ دی‪.‬‬
‫وار ب‪++‬رټن چ‪++‬ونکې د خي‪++‬بر رايفلز‪ 14‬په جوړولو کښي بنس‪++‬ټيز رول‬
‫لوبولی دی‪ .‬هغه چي کوشنيوالی ئې په لدهيانيه کښي تېر ک‪++‬ړی دی‪ ،‬او دلته‬
‫ئې د خپلي م‪+‬ورنۍ ژبي (فارس‪+‬ي) په مرس‪+‬ته د درانيو س‪+‬ره ن‪+‬زدې خان‪+‬داني‬
‫تعلق هم پ‪++‬اتي ش‪++‬وی دی‪ ،‬خو د پښ‪++‬تنو په ټولن‪++‬يز رغښت کښي چي هغۀ ک‪++‬وم‬
‫نوي نياالن ولګول‪ ،‬او د انګرېز سامراج د وفادارانو ف‪++‬وځ ئې تش‪++‬کيل کړ دا‬
‫په بشپړه توګه د هغۀ يوه ستره کارنامه ګڼل کېږي ‪.‬‬
‫کله چي م‪+++++‬وږ د هغۀ نظر ته ځ‪+++++‬ير شو نو دلته هم هغه ډول دوه‬
‫رنګي په نظر راځي‪ ،‬يع‪+++‬ني دا چي په خي‪+++‬بر‪ ،‬ت‪+++‬يراه ‪ ،‬پېښ‪+++‬ور او ن‪+++‬ورو‬
‫انتظ‪++‬امي او قب‪++‬ايلي س‪++‬يمو کښي دوه ډول انس‪++‬انان اوس‪++‬ېږي‪ ،‬يو هغه چي‬
‫انس‪++‬انيت ته ورن‪++‬زدې دي‪ ،‬د ن‪++‬وي ته‪++‬ذيب په نبض پوه‪++‬ېږي‪ ،‬پښ‪++‬تنو ته د‬
‫انګرېزانو په رنګ کښي د رنګې‪+++‬دو تدبيرونه‪ +‬ښ‪+++‬ائي ‪ ،‬او بل هغه چي دلته‬
‫ئې د انګرېزانو د استحص‪++‬الي او اس‪++‬تعماري نظ‪++‬ام په ضد مب‪++‬ارزه ت‪++‬وده‬
‫ساتلې ده‪ .‬واربرټن د خيبر هغه ملک‪++‬انو ته ډېر بد رد وئيلي دي چي پخپله د‬
‫انګرېزانو په ضد والړ وو يا ئې د هغو غازي‪++++++‬انو مال تړ ک‪++++++‬اوۀ چي د‬
‫انګرېزي استعمار په ضد ئې سنګرونه تاودۀ ساتلي وو‪.‬‬
‫د قب‪++‬ايلي پښ‪++‬تنو په زړونو کښي د انګرې‪++‬زي ف‪++‬وځ يا د برت‪++‬انيې‬
‫د راڼۍ لپاره د وفادارۍ تخم کرل يقينا ً يو ناممکن کار ؤ‪ ،‬خو د وارب‪++‬رټن په‬
‫وينا چي هغۀ د اتلسو کلونو په پېوسته او دوامداره عمل دغه ناممکن ته د‬
‫امکان صورت ورکړ‪ .‬هغه په خپله ليکنه کښي ليکي‪:‬‬

‫‪13‬‬
‫‪Encyclopedia‬‬ ‫‪Britannica,‬‬
‫‪https://en.wikisource.org/wiki/1911_Encyclop‬‬
‫‪%C3%A6dia_Britannica/North-West_Frontier_Province‬‬ ‫‪Last‬‬
‫‪accessed July 3,2019‬‬
‫‪14‬چي وروسته د فرنټئير کور په نامه و نومول شو‬
‫‪35‬‬
 ‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬ ‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬

‫‪Khyber levies either properly dressed or fairly drilled, we‬‬

‫‪persevered in the course we had adopted, knowing for‬‬
‫‪certain from long experience that the Afridi recruit was‬‬
‫‪just a s proud of a good, well-disciplined corps a s either‬‬
‫‪Goorkha , Pathan, or Sikh, all that he objected to being‬‬
‫‪interference‬‬ ‫‪with‬‬ ‫‪his‬‬ ‫‪ancestral‬‬
‫)‪tribal customs.)Warburton; 1900, 103‬‬
‫ژباړه ‪:‬خېبر لې‪+‬ويز که په وردۍ کښي وي يا ئې په باقاع‪+‬دګۍ س‪+‬ره خپل‬
‫تمرينونو کوي‪ ،‬خو دا خبره د اوږدې تجربې په رڼا کښي روښانه ش‪++‬وه چي د‬
‫افري‪+++‬ديو دغه ځ‪+++‬وان که‪+++‬ول اوس دغ‪+++‬ومري منظمه او سر ل‪+++‬وړي ځ‪+++‬ان‬
‫احساسوي لکه څۀ ډول چي ګورکيانو يا نورو پښتنو س‪+‬رتېرو احساس‪+‬ولو‪ .‬دا‬
‫چي په رواي‪++‬تي توګه هغ‪++‬وی د خپلو پلرونو او نيکونو د رواي‪++‬اتو او د قب‪++‬ايلي‬
‫رسوماتو خالف ګڼل کېدل ‪ ،‬آخر ئې خپل کړي دي‪.‬‬
‫له دې پرته واربرټ‪+++‬ون چي د پښ‪+++‬تنو په ک‪+++‬ردار کښي ک‪+++‬ومي‬
‫خامي‪++‬اني په نخښه ک‪++‬ړي دي او د هغۀ پر بني‪++‬اد ئې د پښ‪++‬تنو يو مخصوصه‬
‫ک‪++‬ړۀ وړۀ انځ‪++‬ور ک‪++‬ړي دي هغه و په هيڅ رنګ د منځ‪++‬نۍ دورې يع‪++‬ني د‬
‫ل‪+++‬ومړي جنګ تر ل‪+++‬وخړو د رات‪+++‬ېر ش‪+++‬ويو ليکواالنو څخه بېلي نۀ دي‪ .‬د‬
‫بېلګي په توګه لېډي سېل‪ ،‬جنرال ناټ‪ ،‬ونسنټ آئ‪++‬ير او د هغۀ س‪++‬ره س‪++‬ره‬
‫ډاک‪++‬ټر براي‪++‬ډن په ليکنه کښي چي ک‪++‬وم ژور داخلي تعصب او کرکه ش‪++‬تون‬
‫لري هغه دلته هم په هر ډول محسوسېږي‪.‬‬
‫کله چي د ‪ ۱۸۹۰‬په لس‪++‬يزه کښي په ماالکنډ او خي‪++‬بر کښي پ‪++‬اڅون‬
‫وشي او هلته د پښ‪+++‬تنو او انګرېزانو تر منځ کلکي نښ‪+++‬تي وش‪+++‬ي‪ ،‬په دې‬
‫جنګونو کښي د خي‪++‬بر رايفلز روزل ش‪++‬وي لې‪++‬ويز په ډې‪++‬ره ځ‪++‬وان م‪++‬ردۍ د‬
‫خپلو وروڼو او تربرونو په ضد جنګې‪+++‬دلي دي‪ ،‬هم دغه ورځ وارب‪+++‬رټن د‬
‫خپلي الزواله بريا نخښه ګ‪++++‬ڼي‪ .‬هغه په خپل دې اثر کښي ليکي چي دا به‬
‫شايد تر ټولو لويه بريا وي چي نن د خيبر رايفل جيزايلچي‪++‬ان د خپلو پرګ‪++‬نيو‬
‫او قريبانو په مقابل کښي زموږ د واکمنۍ لپاره لکه غرونه والړ دي‪.‬هغۀ په‬
‫خصوصي توګه د تور غر ‪ ،‬لنډي کوتل د جنګ ذکر کړی دی چي د اګست‬
‫‪ ۱۸۹۷‬کښي وقع شوی ؤ او لږ تر لږه ‪ ۱۸۰‬افريديان پکښې د خي‪++‬بر رايفلز‬
‫‪15‬‬
‫لخوا وژل شوي وو‪ .‬د دې واقعې د نور تفصيل لپاره نوټس وګورئ‪.‬‬
‫‪15‬‬
‫‪Notes:‬‬ ‫‪We were rewarded in the end, when the Khyber Rifles‬‬
‫‪behaved splendidly in the Black Mountain expeditions of 1888, 1891,‬‬
‫‪and when they fought against their own kith and kin , brother against‬‬
‫‪brother, in that fatal month Of August 1897 , killing and wounding‬‬
‫‪36‬‬
 ‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬ ‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬

‫په نوم‪++‬بر ‪ ،‬ک‪++‬ال ‪ ، ۱۸۸۸‬کښي کله چي د وارب‪++‬رټن خي‪++‬بر رايفلز‬

‫جمرود ته ځي‪ ،‬او هلته د پښتنو د په ضد وسله وال جنګ پېل‪++‬ېږې‪ ،‬په دې‬
‫جنګ کښي چي کومو پښتنو سپاهيانو او افيس‪+‬رانو مېړانه ښ‪+‬کاره ک‪+‬ړې ده‪،‬‬
‫د واربرټون په اصطالح د مالګي حق ئې ادا ک‪++‬ړی دی‪ ،‬هغ‪++‬وی ته ميډلونه‬
‫ورک‪++‬ړل ش‪++‬وي دي او په ډې‪++‬رو درنو خط‪++‬ابونو س‪++‬رلوړي ي‪++‬اد ش‪++‬وي دي‪ .‬د‬
‫بېلګي په توګه د اب‪+++‬اخېلو د کلي په نيولو او س‪+++‬وځولو کښي دلته څل‪+++‬ورو‬
‫پښتنو عسکرو او افيسرانو ته انعامونه او ميډالن‪ +‬ورکول شوي دي‪.‬‬
‫د دې پرته د واربرټون په ليکنو کښي موږ ته د قبايلي جنګون‪++‬و‪،‬‬
‫د پښ‪++‬تنو خپل منځي ش‪++‬خړو‪ ،‬د روپيو لپ‪++‬اره د افغانس‪++‬تان يا انګرې‪++‬زي ف‪++‬وځ‬
‫س‪+++‬ره د را ايس‪+++‬تلو هڅي او په ل‪+++‬وی سر کښي د پښ‪+++‬تنو په ک‪+++‬ردار کښي د‬
‫جهالت او روايتي وحشي پن توکي لټ‪++‬ول هم د دې ليک‪+‬ني ي‪++‬وه ځانګړنه ده‪ .‬د‬
‫بېلګي په توګه د م‪++++‬ردان د عجب خ‪++++‬ان د چپ‪++++‬اؤنو قصې هغۀ په داسي‬
‫پېرايه کښي بي‪++‬ان ک‪++‬ړي د ي لکه چي د دې س‪++‬يمي ن‪++‬ور ټ‪++‬ول پښ‪++‬تانۀ د‬
‫انګرېزانو په بادارۍ کښي خپله بقا لټ‪++‬وي خو ي‪++‬واځي‪ ،‬عجب خ‪+‬ان او د هغۀ‬
‫غ‪+++++‬دۍ په داسي ح‪+++++‬االتو کښي اوبۀ خ‪+++++‬ړوي‪ .‬کله چي په اب‪+++++‬ازيو کښي د‬
‫انګرېزانو پر کيمپ حمله کېږي او په هغه کښي دېرش قليان وژل ک‪++‬ېږي‬
‫نو په دې هکله د واربرټ‪++‬ون دغه وژل ش‪++‬ويو هنرمن‪++‬دانو لپ‪++‬اره د (‪The‬‬
‫‪ +)poor Creatures‬ټکی کارولی دی‪ ،‬چي معنا ئې ګوا دا ده چي دغه‬
‫خ‪++‬واران ئې څله وژل‪ .‬خو بيا چي کله هغ‪++‬وی د پښ‪++‬تنو په س‪++‬يمو کښي کلي‬
‫سوځي‬
‫د واربرټ‪+++‬ون د وخته وروس‪+++‬ته که چا هم د دۀ دغه ليکنه تر نظر‬
‫تېره شي نو د پښتنو په کردار کښي د عسکريت او جنګيالتوب ت‪++‬وکي لټ‪++‬ول‬
‫به ډېر ورته اس‪++++‬انه څرګند ش‪++++‬ي‪ .‬لکه څۀ ډول چي د رډيارډکيپلنګ‪ +‬په خپل‬
‫مشهور نظم کښي د ي‪++‬وۀ پښ‪+‬تانۀ "کم‪++‬ال" انځورونه ک‪+‬ړې ده چي په اصل‬
‫کښي د اس‪++‬پو غل ؤ‪ ،‬هم دغه مض‪++‬مون م‪++‬وږ ته د واربرټ‪++‬ون په ليکنه کښي‬
‫هم په نظر راځي‪.‬‬
‫کله چي شهزاده البرټ ويکټر د لنډي کوتل او خيبر په دوره والړ‬
‫شي او هلته د افريدو د ملکانو سره ليدل کتل وکړي‪ ،‬د خيبر رايفلز س‪++‬المي‬
‫ورکولو وروسته ‪ ،‬شهزاده د قب‪++‬ايلي پښ‪++‬تنوپه هکله هغه ټ‪++‬ولي د دلچس‪++‬پۍ‬
‫وړ خ‪++‬بري پوښ‪++‬تلي دي چي په عامه توګه هغۀ ته د نولس‪++‬مي ص‪++‬دۍ د ي‪++‬ون‬
‫ليکونکيو په ليکنو کښي ور رس‪++++‬ېدلي وې‪ .‬په زړۀ پ‪++++‬وري خ‪++++‬بره ده چي‬
‫‪180 of the Afridi lashkar, until, having no head to look to or to guide‬‬
‫‪them, treachery and discord ensued, and the Landi Kotal serai was‬‬
‫)‪delivered over to the Mullah gathering. (128‬‬
‫‪37‬‬
 ‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬ ‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬

‫واربرټ‪++‬ون ليکي چي پخ‪++‬وا دغه س‪++‬يمه ډې‪++‬ره بدنامه وه‪ ،‬او اوس دلته ارامي‬
‫ده‪ ،‬ځکه چي دلته اوس د انګرېزانو حکمراني ټينګه شوې ده‪.‬‬
‫د واربرټ‪++‬ون په ليک کښي د افغ‪++‬ان دښ‪++‬منۍ يو علت خو هغه د‬
‫ل‪++‬ومړي افغ‪++‬ان انګرېز جنګ دی‪ ،‬چي له کبله ئې م‪++‬ور د سر پټولو لپ‪++‬اره‬
‫ډې‪++‬رو دې‪++‬رو ته ځ‪++‬ان رس‪++‬ولی ؤ او پخپله دی هم په دغه س‪++‬تونزمنو ورځو‬
‫کښي زېږېدلی دی‪ ،‬خو د افغان‪++‬انو او پښ‪++‬تنو د اېل کولو ک‪++‬وم ارم‪++‬ان چي د‬
‫هغۀ په زړۀ کښي ټوپونه وهي هغه ښ‪+++‬ائي د ډې‪+++‬رو په ذهنونو کښي ال هم نۀ‬
‫وي‪.‬‬
‫دلته ليکي کلي چي کله خي‪+++++‬بره ش‪+++++‬هزاده راس‪+++++‬تون شو او په‬
‫راولپنډۍ کښي ورته د م‪++‬ارچ فاسټ دس‪++‬توره کې‪++‬ده‪ ،‬دلته د ځ‪+‬ائي خلګو په‬
‫استازيتوب محمد ايوب خ‪++‬ان هم موج‪++‬ود ؤ چي س‪++‬تاره ېې ډېر کښ‪++‬ته وه‪.‬‬
‫ځکه چي هغۀ ته په لږ وخت کښي چي موږ ماته ورکړې وه‪.‬‬
‫د واربرټن په ليکنه کښي د پښتنو لپاره د سخت ګير(‪ ،)Stern‬بې‬
‫وجدانه ځنګلي خلګ (‪ ،)Unemotional Wild Men‬بې حسه‪ ،‬ځنګلي‪،‬‬
‫لوټم‪++‬اري ق‪++‬بيلې ‪ ، Robber clans and tribesmen‬وحشي ظالم‪++‬ان‬
‫‪cruel savage‬آذاد غرني خلګ(‪ ، +)Independent Hillman‬س‪++‬تر‬
‫لوټم‪++‬اران(‪ ، )Greatest robbers‬نيم وحشي(‪ ، +)Semi-savage‬او د‬
‫پښتنو سيمه د بې نوم او بې نښانه وطن (‪)Terra Incognita‬په نسبت ي‪++‬اده‬
‫شوې ده‪.‬‬
‫کوم نف‪++‬رين او ک‪++‬رکي چي واربرټ‪++‬ون‪ ،‬او چرچل د خي‪++‬بر او ن‪++‬ورو‬
‫قب‪++‬ايلي س‪++‬يمو د پښ‪++‬نتو په هکله څرګن‪++‬دي ک‪++‬ړي دي هم هغه م‪++‬وږ د قلعه‬
‫عبدهللا او کن‪++‬دهار د پښ‪++‬تنو په هکله لي‪++‬دلی ش‪++‬و‪ .‬ک‪++‬وم لېبل يا م‪++‬ارکې چي‬
‫هغوی د پښنتو په عمومي ژوند‪ ،‬رواياتو‪ ،‬رسمونو‪ ،‬عقي‪++‬دو‪ ،‬کرکو او کږونو‬
‫په هکله مشهور کړي دي هغه د پام وړ دي‪.‬‬
‫وار برټ‪++‬ون د ن‪++‬ورو انګرېز افيس‪++‬رانو څخه يو خ‪++‬وی دا هم بېل ؤ‬
‫چي هغه د قب‪++‬ايلي پښ‪++‬تنو س‪++‬ره دچلن کولو په رمز پ‪++‬وه ؤ‪ .‬د خپل دې اثر پر‬
‫‪ ۳۳۱‬مخ هغه ليکي چي‪:‬‬
‫" د وحشي غرنيو خلګو سره ګډ ژوند کولو معنا دا نۀ ده چي تۀ‬
‫هغه په يوه خونه يا خېمه کښي له ځان سره ميش‪++‬تۀ ک‪++‬ړه‪ ،‬يو انګرېز افيسر‬
‫بايد له دغو خلګو څخه ګوښه خپل ژوند وکړي‪ ،‬خپل خدمت ګاران ول‪++‬ري‪،‬‬
‫س‪++‬حار له ک‪++‬اره لږ ل‪++‬ومړی او م‪++‬اځيګر د ک‪++‬اره وروس‪++‬ته بايد دی د خپلي‬
‫ودانۍ (خېمې يا ک‪++‬وارټر) و مخته کرسۍ ولګ‪++‬وي ‪ ،‬پاسه دي کښ‪++‬ېني‪،‬‬
‫دغه ازاد منشه ساده لوح پښتانۀ پخپله ورلره لي‪++‬دلو کتلو ته راځي‪ ،‬هغه به‬
‫خلۀ پوري کړي‪ ،‬د خپل دوست او دښمن ټ‪++‬ول‬ ‫بې د څۀ تردد په خپلو قصو ُ‬
‫‪38‬‬
 ‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬ ‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬

‫حال به بې د څۀ پټولو ؤ وائي‪ .‬او دا په راتلونکي کښي م‪++‬وږ ته د دې خلګو‬

‫د اېل کولو لپاره تر ټولو غوره معلومات وي"‪.‬‬
‫د خي‪++++‬بر او لن‪++++‬ډي کوتل د افري‪++++‬ديو په هکله اګرچه انګرې‪++++‬زي‬
‫اس‪++‬تعمار ډېر سر ټک‪++‬ولی دی‪ ،‬دلته چي څ‪++‬ومره چپاؤن‪++‬ه‪ ،‬او پيدايشي يا په‬
‫حياتياتي توګه بدخلګ دي‪ ،‬ظالم‪++‬ان‪ ،‬غل‪++‬ۀ‪ ،‬بې ب‪++‬اوره او خي‪+‬انت ک‪++‬اران دي‪،‬‬
‫وړاندي شوي دي ‪ .‬واربرټ‪++‬ون د افري‪++‬ديو د ي‪++‬وۀ ښ‪++‬اخ د وګ‪++‬ړو په هکله څۀ‬
‫داسي ليکلي دي‪:‬‬
‫‪“Every individual being a thief, raider, and robber‬‬
‫‪by birth, inclination, and habit carried down for many‬‬
‫‪centuries”(Warburton;1900, 87)16‬‬
‫ژب‪++‬اړه ‪":‬د س‪++‬لګونو کلونو څخه دلته اوس‪++‬ېدونکی هر کس په ق‪++‬درتي او‬
‫پيدايشي توګه دا خلصت لري چي غل ‪ ،‬لوټمار او چور ک‪++‬وونکی دي ج‪++‬وړ‬
‫شي"‪.‬‬
‫خيبر‪ ،‬لن‪++‬ډي کوتل او ن‪++‬وري قب‪++‬ايلي س‪++‬يمي د نولس‪++‬مي ص‪++‬دۍ په‬
‫انګرېز ي ياداښتونو کښي نۀ اېل کېدونکي س‪++‬يمي ګڼل کې‪++‬دې‪ ،‬ځکه کله‬
‫چي واربرټون د دوو لېويز والو سره له سر جېمز براون او شهزاده س‪++‬ره‬
‫روان وي‪ ،‬له علي مسجد څخه د لنډي کوتل ولورته سفر کوي‪ ،‬سر ضيمز‬
‫براون شهزاده ته څۀ داسي وينا کوي‪:‬‬
‫‪“Here are the Commander-in-Chief and the Quartermaster‬‬
‫‪—General in India , with the Political Officer, Khyber,‬‬
‫‪riding in if these hills with an escort of only two troopers‬‬
‫‪this fact was repeated in England, or to any Officers Of the‬‬
‫”‪old Panjab school, they would not credit the story‬‬
‫)‪(Warburton; 1900, 227‬‬
‫ژباړه ‪ :‬کمانډر ان چيف او د هندوستان کوارټ ماسټر ج‪++‬نرل‪،‬‬
‫د يو پوليټيکل افيسر د دوو س‪++++‬پاهيانو په بدرګه په دغه ت‪++++‬ورو غرونو کښي‬
‫ګ‪++‬رځي ‪ ،‬روان دي‪ ،‬که چ‪++‬ېري دا خ‪++‬بره زم‪++‬وږ وطن والو ته معلومه‬
‫شي‪ ،‬يا د پخواني وخت د پنجاب د يو س‪++‬کول څخه را ف‪++‬ارغ ش‪++‬وي يو افيسر‬
‫ته واورول شي نو پر دغه قصه به هيڅوک هم يقين ونۀ کړي‪.‬‬
‫د وار ب‪++++‬رټن په دې ليکنه کښي هغۀ د مېکسن او الفنس‪++++‬ټن هغه‬
‫اندونه هم د خپلي رايې د سوچه ثابتولو لپاره راوړي دي چي پکښې قب‪++‬ايلي‬
‫‪Warbarton, Conol Sir Robert. Eighteen Years in Khyber 1879- 16‬‬
‫‪1898, London, 1900, P.87‬‬

‫‪39‬‬
 ‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬ ‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬

‫پښتانۀ او په تېره بيا افري‪++‬دي غل‪++‬ۀ‪ ،‬دغاب‪++‬از‪ ،‬وحش‪++‬ي‪ ،‬لوټم‪++‬ار او بې ب‪++‬اوره‬

‫خلګ يادشوي دي‪.‬‬
‫په مجم‪+++‬وعي توګه په دغه ليکنه کښي م‪+++‬وږ ته د پښ‪+++‬تنو او په‬
‫خصوص‪+++‬يت س‪+++‬ره د قب‪+++‬ايلي ټول‪+++‬ني ک‪+++‬ورټ پس‪+++‬مانده‪ ،‬وحشت ناکه او‬
‫وې‪++‬روونکي انځورونه لکه وخ‪++‬تي چي ؤ وئيل شو د ل‪++‬ومړي انګرې‪++‬ز‪-‬افغ‪++‬ان‬
‫جنګه را وروس‪+++++‬ته د يو فېشن او رجح‪+++++‬ان په بڼه ش‪+++++‬هرت و مون‪+++++‬د‪ .‬د‬
‫واربرټون د افريدو په هکله تر ډېره حده متعصبه رايه ل‪++‬ري‪ ،‬هغۀ افري‪++‬دي‬
‫پښ‪+++‬تانۀ د ن‪+++‬ړۍ تر ټولو حريصه او د لېونت‪+++‬وب تر ح‪+++‬ده د پيسو او دولت‬
‫خوښوونکي ي‪++‬اد ک‪++‬ړي دي‪ .‬هغه ليکي چي د دغو خلګو وبې وف‪++‬ائي او په لږ‬
‫پيسو هم خرڅې‪++‬دل خپل س‪++‬اری نۀ ل‪++‬ري‪ .‬د يو کس‪ ،‬خ‪++‬الي يا ډک جېب يا‬
‫بټوه دا پرېکړه کوي چي د افريديو د وفادارۍ معي‪+‬ار او معي‪+‬اد بايد څ‪+‬ومره‬
‫وي‪ .‬دغه خلګ په خپل منځي شخړو کښي هم داسي ژر خ‪++‬واوي ب‪++‬دلوي‪،‬‬
‫خو ددې ټولو خ‪++‬برو تر شا د هغ‪++‬وی د اللچ حس متح‪++‬رک وي‪ .‬هم دغه ډول‬
‫واربرټون د خپلي رائې د ثابتولو لپاره د ويليم لوک هارټ او هيچيسن رايه‬
‫هم راوړې ده‪ ،‬لوک هارټ وائي چي ظلم‪ ،‬اللچ ‪ ،‬لوټمار او غال ‪ ،‬وژن‪++‬ه‪،‬‬
‫دغابازي‪ ،‬او داسي نور کرداري نق‪++‬ايص د ي‪++‬وۀ افري‪++‬دي په خټه کښي اخښل‬
‫ش‪++++‬وي وي‪ .‬هغه د دې علت دا ښ‪++++‬ودلی دی چي د دغو خلګو روزنه په يو‬
‫داسي چاپېري‪++‬ال کښي ش‪++‬وې ده چ‪++‬ېري چي دغاب‪++‬ازي‪ ،‬دهوک‪++‬ه‪ ،‬وژنه او‬
‫ظلم داسي ټولن‪++‬يز حقيقتونه دي چي فط‪++‬ري بڼه ېې خپله ک‪++‬ړې ده‪ .‬هغه يو نۀ‬
‫اصالح کېدونکی وحشي دی‪ ،‬که هر څومري زيار وربان‪++‬دي و ايس‪++‬تل شي‬
‫خو ګټه به ئې هيڅ هم نۀ وي‪ ،‬ځکه چي دغه خلګ تر خپل انجامه پوري‬
‫پر هم دغه الر روان وي‪ .‬بې شرمه‪ ،‬جابره وحش‪++‬يان آخر خپل انج‪++‬ام ته‬
‫رسي‪.‬‬
‫دغه اندونه چي موږ کله د "افيشل ګزيټئير" په پاڼو کښي وينو نو‬
‫په دې حقيقت خ‪++++‬برېږو چي دا اندونه ي‪++++‬واځي د افري‪++++‬دو په هکله نۀ دي‪.‬‬
‫بلکې دلته چي اورک‪+‬زي‪ ،‬ش‪+‬ينواري‪ ،‬او هر اېل پ‪+‬روت دی‪ ،‬د هم دغه نسل‬
‫پرستانه روئې ښکار شوي دي‪.‬‬
‫هيچيسن يو بل ليکوال هم د واربرټون دغه تورونو د ث‪++‬ابتولو هڅه‬
‫کړې ده‪ .،‬هيچيسن ليکي چي د پښ‪+‬تانۀ تر هغه وخته وف‪+‬اداري ل‪+‬ري تر څو‬
‫چي په تا پ‪++‬وري يو څۀ وي‪++‬ني او هيله ئې وي‪ .‬کله چي ئې هيله ختمه شي‬
‫نو ېې رويه او نفسيات هم ورسره بدل شي‪ .‬هغه ليکي‪:‬‬

‫‪40‬‬
 ‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬ ‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬

‫‪“The hope of gain may for the time being keep them quiet‬‬
‫”‪and make them ready to help.17‬‬
‫ژب‪++‬اړه ؛ "دا هيله چي هغه به لتا څخه يو څۀ ګټ‪++‬ه‪/‬مف‪++‬اد واخلي تر يو څۀ‬
‫خلۀ او خاموشه پاتي کولی ش‪++‬ي‪ ،‬او دا هم کې‪++‬دی‬ ‫وخته پوري دغه خلګ پټه ُ‬
‫شي چي د دې هيلي‪/‬اللچ په سوب هغه ستا مرسته هم وکړي"‬
‫کله چي اولسي جرګه په س‪++++++‬رکاري جرګه ب‪++++++‬دلېږي‪ ،‬او دلته د‬
‫انګرېزانو الس پوس‪+++‬تي يا ګ‪+++‬ډاګيان د اولسي اس‪+++‬تازو په څ‪+++‬ېر ګم‪+++‬ارل‬
‫کېږي ‪ ،‬خو چېري چي د انګرېزي استعمار دښمنان پښ‪++‬تانۀ په جرګه‬
‫کښي ګ‪++‬ډون ک‪++‬وي او خپل هغه ټولن‪++‬يز ب‪++‬رم او ق‪++‬وت د دې السپوس‪++‬تو څخه‬
‫بيرته اخلي‪ ،‬هم دغه د انګرېز پوليټيکل ايجنټ لپ‪++‬اره د زغم خ‪++‬بره نۀ وي‪.‬‬
‫دغه ستونزه که په لن‪++‬ډي کوت‪++‬ل‪ ،‬خي‪++‬بر‪ ،‬ت‪+‬ېراه‪ ،‬کښي پېښه ش‪+‬وې ده که په‬
‫ب‪++‬وري‪ ،‬ږوب‪ ،‬س‪++‬يوۍ‪ ،‬ک‪++‬وټې يا د مس‪++‬تمعره وطن په ن‪++‬ورو س‪++‬يمو کښي ‪،‬‬
‫انګرېز ليک‪++++‬وال ورته د ته‪++++‬ذيبي ي‪++++‬ون په الر کښي ل‪++++‬وی خنډ وئيلی دی‪،‬‬
‫واربرټون چي په خي‪++‬بر‪ ،‬لن‪++‬ډي کوتل او ن‪++‬ورو څنګل‪++‬ورو س‪++‬يمو کښي د خپل‬
‫لګ‪++‬ول ش‪++‬ويو نه‪++‬االنو د روزني ک‪++‬ار ئې په مخ اخيس‪++‬تی ؤ‪ ،‬هغۀ داسي ډېر‬
‫ملکان‪ ،‬خانان‪ ،‬د ج‪+‬رګې غ‪+‬ړي‪ ،‬مالي‪+‬ان ‪ ،‬بزرګ‪+‬ان او س‪+‬تانه خلګ تر ډې‪+‬ره‬
‫حده په ي‪++‬وه نسل پرس‪++‬تانه پېرايه کښي غن‪++‬دلي او ي‪++‬اد ک‪++‬ړي دي‪.‬هغه په خپل‬
‫اثر کښي ليکي‪:‬‬
‫‪“Our representative generally was a man of good family,‬‬
‫‪whom our system wished to make much of. The jirga , or‬‬
‫‪council of the tribe, invariably consisted of men each of‬‬
‫‪whom by some deed of daring, or some act of savage,‬‬
‫‪treacherous murder, had brought himself to the front in his‬‬
‫‪own proper section of the tribe to which the whole Council‬‬
‫‪belonged” (Warbarton;1900,36).‬‬
‫ژب‪++‬اړه ‪":‬زم‪++‬وږ اس‪++‬تازي په عم‪++‬ومي توګه د غ‪++‬وره خان‪++‬دانونو س‪++‬ره تعلق‬
‫درلود‪ ،‬ک‪+‬وم چي زم‪+‬وږ نظ‪+‬ام غوښت چي ل‪+‬وره وده وک‪+‬ړي‪ ،‬خو بل پلو ته‬
‫کومه جرګه يا غونډه چي به د قبايلو لخ‪++‬وا کې‪++‬ده په هغه کښي به زي‪++‬اتره‬
‫داسي کس‪++‬انو ګ‪++‬ډون درل‪++‬ود چي الس به ئې په څۀ نا څۀ ککڼ ؤ‪ ،‬يا به د‬
‫وحشت او دغابازۍ تور په پوري ؤ يا به ئې بيا د مړي پ‪++‬ور پر غ‪++‬اړه ؤ‪.‬‬
‫دغو خلګو په چل ول د قب‪++‬ايلي غون‪++‬ډي تر مش‪++‬ري او اس‪++‬تازيتوبه پ‪++‬وري‬
‫ځانونه رسولي وو"‪.‬‬
‫‪Hutchison. H.D, (1898), The Campaign in Tirah 1897-98, An 17‬‬
‫‪account of the expeditions against Orakzais and Afridis, P. 106‬‬
‫‪41‬‬
 ‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬ ‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬

‫تضادات‪ ،‬د خپلو نيوکو يا خپرو ش‪++‬ويو ان‪++‬دونو او غلطو افک‪++‬ارو په‬
‫مقابل کښي زي‪++‬اتره وخت خ‪++‬تيځ پوه‪++‬ان د تض‪++‬اداتو ښ‪++‬کار ش‪++‬وي هم دي‪ .‬د‬
‫الفنسټن څخه بيا د اوسني مهال تر ختيځ پوهانو پوري چي کومه يوه عم‪++‬وي‬
‫رويه په نظر راځي هغه په کلي توګه پښ‪++++++‬تانۀ ښۀ يا بد ي‪++++++‬ادول دي‪ .‬د‬
‫ورابرټ‪+++‬ون په دي ليکنه کښي هم دغه تض‪+++‬اد تر ډې‪+++‬ره ح‪+++‬ده پ‪+++‬وري سر‬
‫راپورته ک‪++‬ړی دی‪ .‬هغه چي کله خپله ليکنه پ‪++‬ای ته رس‪++‬وي نو دلته ئې د‬
‫پېښور دا نوي انګرېز اوسېدونکي او د خيبر قب‪++‬ايلي پښ‪++‬تانۀ په دا ش‪++‬ان‬
‫سره مقايسه کړي دي‪.‬‬
‫‪After twenty-nine years’ experience of Peshawar, the‬‬
‫‪British‬‬ ‫‪native‬‬ ‫‪subject‬‬ ‫‪would‬‬
‫‪have stolen the last coat off my back if he had seen a‬‬
‫‪chance of doing it with safety. In the Khyber Hills, at‬‬
‫‪Landi Kotal , Tor- Sappar, Shilman valleys, &c . ,‬‬
‫‪wherever my camp happened to be, it w a s a point of‬‬
‫‪honor with the independent Hillman that nothing w a s‬‬
‫‪ever removed from it. And the same security was assured‬‬
‫‪to and secured to every visitor, European or native.‬‬
‫)‪(Warburton; 1900, 330‬‬
‫ژب‪++‬اړه ‪" :‬په پېښ‪++‬ور کښي د يو کم دې‪++‬رش کلونو پ‪++‬وري ک‪++‬ار کولو چي ما‬
‫کومه تجربه تر السه ک‪+++‬ړه‪ ،‬د هغه په رڼا کښي زۀ دا پرېک‪+++‬ړه ک‪+++‬وم چي په‬
‫پېښور ناوه کښي اوسېدونکي يو انګرېز که چېري دا موقع ميندلي وای‬
‫چي زما د غاړي کوټ ئې غال کولی ش‪++‬و‪ ،‬او په دې عمل کښي هغۀ ته هيڅ‬
‫خطر نه وي‪ ،‬نو به هغۀ حتما ً دغه کار کړی ؤ‪ ،‬خو د خيبر په غرونو کښي‪،‬‬
‫په لنډي کوتل‪ ،‬تور ساپر‪ ،‬شلمن او ن‪++‬ورو داسي س‪++‬يمو کښي ‪ ،‬هر ځ‪++‬ای چي‬
‫زما کېمپ جوړ شوی دی‪ ،‬زما لپاره دغه د دې غرنيو خلګو س‪++‬ره د ک‪++‬ار‬
‫کولو ډېر لوی وياړ دی چي زما د کوټ له جېبه هيڅ يو ش‪++‬ای غال نۀ ک‪++‬ړل‬
‫شو‪ .‬هم دغه ژغورنه‪/‬تحفظ د هر هغه کس لپ‪++‬اره وه چي دلته ئې پېښه را‬
‫کړې وه هغه که يورپی ؤ يا ځائي"‪.‬‬

‫‪42‬‬
 ‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬ ‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬

‫ونسټن چرچل‪ ،‬يو سپين پوستی نسل پرست ليکوال‬

‫په ک‪+++++‬ال ‪ ۲۰۰۲‬کښي بي بي سي په برتانيا کښي د "سل س‪+++++‬تر‬
‫برتانوي‪+++‬ان" تر س‪+++‬رليک الن‪+++‬دي ټي شو و چلول‪+++‬ه‪ ،‬په دې ټي شو کښي يو‬
‫مهمه سوال دا ؤ چي د خپل نن او پارون په اوږدۀ ت‪++‬اريخي پ‪++‬ېر کښي که‬
‫چ‪++‬ېري م‪++‬وږ ن‪++‬ړۍ ته خپل يو مخکښ يا مشر وړان‪++‬دي ک‪++‬ول وغ‪++‬واړو نو‬
‫بايد د چا نوم واخلو؟‪ .‬د دې س روې په پای کښي د "ونس‪++‬ټن چرچ‪++‬ل" ن‪++‬وم‬
‫غ‪+++++‬وره شو او د يوش‪+++++‬تمي ص‪+++++‬دۍ انګرېزانو د چ‪++++‬ارلس ډارون‪ ،‬ويليم‬
‫شيکسپئير او ايزک نيوټن غوندي سترو څټو پر ځای د "ونسټن چرچل" نوم‬
‫تائيدکړ‪)‌BBC News, 2002( .‬‬
‫اولس په دې کلک يقين لري چي "چرچ‪++‬ل" د خپل وخت يو س‪++‬تر‬
‫انګرېز ؤ چي د دوهم نړي‪++‬وال جنګ په دوران کښي د نسل پرس‪++‬تي ن‪++‬ازي‬
‫جرمني و مخ ته لکه دېوال ودرېد‪ ،‬ي‪++‬ورپ ئې د تب‪++‬اهۍ څخه وژغورلو او‬
‫دلته د امريت د تور نظ‪++‬ام په مقابل کښي ئې د آزادۍ او جمه‪++‬وريت دف‪++‬اع‬
‫وکړه ‪.‬‬
‫خو د چرچل د شخص‪++‬يت هغه اړخونه هم له هيچا څخه وډر نۀ دي‬
‫چي پکښې د مس‪++‬تعمره قومون‪++‬و‪ ،‬اولس‪++‬ونو‪ ،‬م‪++‬ذهبونو او ته‪++‬ذيبونو‪ +‬په هکله‬
‫ئې له س‪+++‬پکو س‪+++‬پورو څخه بيا تر ښ‪+++‬کنځلو پ‪+++‬وري خ‪+++‬بره رس‪+++‬ولې ده‪ .‬که‬
‫چېري موږ د هغۀ د افک‪+‬ارو مطالعه وک‪++‬ړو نو دا به راته څرګن‪++‬ده شي چي‬
‫چرچل په اساسي توګه يو نسل پرس‪++‬ته لي‪++‬ډر ؤ‪ ،‬او د س‪++‬پين پوس‪++‬تو ح‪++‬اکميت‬
‫ورته د خدای رضا هم ښکارېده او د تاريخي عمل يو ستر حقيقت هم‪.‬‬
‫چ‪++++++‬ېري چي چرچل د هند د بېالبېلو قومون‪++++++‬و‪ ،‬او په‬
‫خصوص‪+++‬يت س‪+++‬ره د هن‪+++‬دومت او اس‪+++‬الم په هکله غ‪+++‬ير منطقي او پر‬
‫جذباتو مبني توضيحات کړي دي‪ ،‬هلته ئې د دغه روئې ل‪++‬ومړی دس‪++‬الپ‪،‬‬
‫د پښ‪+‬تنو س‪+‬ره د هغۀ د يوځ‪+‬وان جنګي خبري‪+‬ال په نس‪++‬بت د نښ‪++‬تو او جنګونو‬
‫واقعه هم داسي ده چي پکښې م‪++‬وږ د هغۀ بش‪++‬پړه نسل پرس‪++‬تانه بڼه لي‪++‬دلی‬
‫شو‪.‬‬
‫اوس مهاله ت‪+++‬اريخ ليکونکو د چرچل د شخص‪+++‬يت او افک‪+++‬ارو يو‬
‫بشپړه تنقيدي جاج اخيس‪++‬تی دی‪ .‬لکه څۀ ډول چي هټلر دا غوښ‪++‬تنه درل‪++‬وده‬
‫چي کمزوری جرمن دي وادۀ نۀ کوي او کوشنيان نۀ پيدا کوي‪ ،‬هم دغه د‬
‫چرچل غوښتنه وه‪ ،‬د خپلو حليف‪+‬انو په ضد د کېمي‪+‬اوي وس‪++‬لو د کارولوڅخه‬
‫بايد ډ ډه ونۀ ش‪+++‬ي‪ .‬هغه پر دې فکر س‪+++‬خت کاربند ؤ چي په جنګ کښي هر‬
‫څۀ روا (جائز) دي او که چېري‬

‫‪43‬‬
 ‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬ ‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬

‫‪“In a 1920… he argued, I am strongly in favor of‬‬

‫"‪using poisoned gas against uncivilized tribes.‬‬
‫)‪(Tsjeng, 2006‬‬
‫دابه بې ځايه نۀ وي که موږ پر دې خ‪++‬بره تکيه وک‪++‬ړو چي ي‪++‬ورپي‬
‫قومونو او په خصوص‪++‬يت س‪++‬ره برت‪++‬انوي ښ‪++‬کېالک "س‪++‬امراجيت" په يو‬
‫داسي دوام‪++‬داره او مېک‪++‬انکي توګه و چالوۀ چي په نتيجه کښي دغه عمل‬
‫هم ساينسي او هم قدرتي و ايسېدی‪ .‬د يورپ سپين پوستي د آس‪+‬يا‪ ،‬افريق‪+‬ا‪،‬‬
‫الطي‪++‬ني امريکا او ن‪++‬ورو ټولو وطنونو د خلګو څخه په ق‪++‬درتي توګه اص‪++‬يل‪،‬‬
‫نجيب‪ ،‬باص‪+++‬الحيته او باوق‪+++‬اره دي‪ ،‬دا يو داسي مفک‪+++‬وره وه چي د ش‪+++‬لمي‬
‫صدۍ تر نيمائي پوري ال په خپل بشپړه وجود د مځکي پر مخ د انس‪++‬انانو‬
‫د نا براب‪++‬رۍ پر اټکل ئې زور اچ‪++‬اوۀ‪ .‬د ځ‪++‬ائي اولس‪++‬ونو په هکله غلطي‬
‫او اساطيري قصې تخليق‪++‬ول او بي‪++‬انول‪ ،‬او بيا په ليکلي بڼه د يو نسل څخه‬
‫بل نسل ته رسول يو داسي مربوط او دوامداره عمل پاتي شوی دی چي نن‬
‫ئې هم موږ اثرات ليدلی او کتلی شو‪.‬‬
‫لکه څۀ ډول چي ن‪++++‬ړۍ ته رياس‪++++‬تي نظ‪++++‬ام‪ ،‬ته‪++++‬ذيب ‪ ،‬آزادي او‬
‫جمهوريت د يورپي نوآبادياتي نظام ورکړي ګڼل ک‪++‬ېږي ‪ ،‬هم دغه ډول‬
‫په ت‪++‬اريخ کښي ځي‪++‬ني داسي خلګو دې عمل ته ادامه ورک‪++‬ړې ده چي اوس‬
‫ئې په نړۍ کښي اولسونه مهربانه او د انس‪++‬انيت د ج‪++‬ذبې څخه ډک انس‪++‬انان‬
‫ګ‪++‬ڼي‪ .‬دا بېله خ‪++‬بره ده چي تر پنځۀ س‪++‬وه کلونو پ‪++‬وري په دوام داره توګه‬
‫ادامه درل‪++‬ودونکی ي‪++‬ورپي س‪++‬امراجيت انس‪++‬انيت ته اوږدۀ ‪ ،‬خونخ‪++‬واره‪ ،‬او‬
‫تب‪++‬اه کن جنګون‪++‬ه‪ ،‬نسل کش‪++‬ياني‪ ،‬دغالمۍ پ‪++‬راخ بنس‪++‬ټه تج‪++‬ارت ‪ ،‬ل‪++‬وږه‪ ،‬بې‬
‫ک‪+++‬وري‪ ،‬مهاجرتون‪+++‬ه‪ ،‬او د ن‪+++‬ړۍ پر مخ د کلتورون‪+++‬و‪ ،‬ژب‪+++‬و‪ ،‬ځنګلونو او‬
‫مذهبونو د وژلو يو نۀ هېرېدونکی زيان رسولی دی‪.‬‬
‫ماالکنډ فيلډ فورس‪ ،‬د چرچل مهم اثر‪:‬‬
‫چرچل پښتانۀ څنګه انځور کړي دي‪ ،‬د دې اندازه که څوک کول‬
‫غواړي نو د هغۀ د کتاب ماالکنډ فيلډ فورس فقط يو څو مخونه دي ولولي‪.‬‬
‫د ماالکنډ فيلډ فورس په ل‪++‬ومړي چيپ‪++‬ټر کښي چرچل د پښ‪++‬تنو د دې‬
‫س‪++++++‬يمي ښايست س‪++++++‬تائي خو د خلګو په هکله ئې اند بېخي حتمي او‬
‫متعصب دی‪ .‬هغه د دې سيمي د خلګو په هکله څۀ داسي ليکي‪:‬‬
‫‪Tribe wars with tribe. The people of one valley‬‬
‫‪fight with those of the next. And to the quarrels of‬‬
‫‪communities are added the combats of individuals. Khan‬‬
‫‪assails khan, each supported by his retainers. Every‬‬
‫‪tribesman has a blood feud with his neighbour. Every‬‬
‫‪44‬‬
 ‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬ ‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬

man's hand is against the other, and all against the

stranger. (4)
‫اوې خلګ‬++‫ د يوې ن‬،‫ژباړه "هره قبيله د بلي قبيلې سره الس او ګرېوان ده‬
‫رادي‬++‫خړي د انف‬++‫اعي ش‬++‫ اجتم‬،‫ره په جنګ اخته دي‬++‫اوې د خلګو س‬++‫د بلي ن‬
‫ هر يو په خپلو خلګو‬،‫وي‬++‫زار ک‬++‫ان ګ‬++‫ خان پر خ‬،‫جنګونو ته تقويت ورکوي‬
‫ره‬+‫رد د بل س‬+‫ هر ف‬،‫ري‬+‫دي ل‬+‫ره ب‬+‫ د قبيلې هر کس د بل کس س‬،‫غره وي‬
."‫ او دوی ټول د يو بهرني په ضد سره يو شي‬،‫الس او ګرېوان دی‬
‫هغه ليکي‬
Nor are these struggles conducted with the weapons which
usually belong to the races of such development. To the
ferocity of the Zulu is The Theatre of War. Added the craft
of the Redskin and the marksmanship of the Boer. The
world is presented with that grim spectacle, "the strength
of civilization without its mercy". (4)
‫ضد س‬
‫ذولو د شمالي افريقه په ځنګلونو کښي اوسېدونکي تر ټولو لويه‬
،‫قبيله وه‬

At a thousand yards the traveller falls wounded by the

well-aimed bullet of a breech-loading rifle. His assailant,
approaching, hacks him to death with the ferocity of a
South-Sea Islander. Here the weapons of the nineteenth
century are in the hands of the savages, of the Stone Age.
Every influence, every motive that provokes the spirit of
murder among men, impels these mountaineers to deeds
(5)
‫په دې باب کښي چرچل يواځي دا نۀ چي په پښتنو کښي دښمني او‬
‫بي‬+++‫لي او نس‬+++‫تنو نس‬+++‫ڼي بلکې هغه دې ته د پښ‬+++‫درتي عمل ګ‬+++‫وژنه يو ق‬
‫ذهب په هکله‬++‫ د هغۀ وروسته ئې خپل تعصب د پښتنو د م‬.‫مجبوري وائي‬
‫څرګند کړی دی او ليکي چي‬
That religion, which above all others was founded and
propagated by the sword-the tenets and principles of
which are instinct with incentives to slaughter and which

45
 ‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬ ‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬

‫‪in three continents has produced fighting breeds of men-‬‬

‫‪stimulates a wild and merciless fanaticism.‬‬
‫ژباړه ‪" :‬داسي مذهب چي بنسټونه او خپرونه ئې د توري په زور شوې‬
‫وي ‪ ،‬د هغۀ نظريه او اصولونه به حتما ً د يو چا په حاللولو کښي خپل جواز‬
‫لټ‪+++‬وي‪ .‬له هم دې کبله ( دغه م‪+++‬ذهب) په درو براعظمونو کښي جنګي‪+++‬الي‬
‫نسلونه روزلي دي چي په طبعيت کښي بېخي ځنګلي او بې رحمه انسانان‬
‫دي"‪.‬‬
‫د پښ‪++++‬تونولۍ په هکله هم د هغۀ نظر تر ډې‪++++‬ره د بېګ‪++++‬انګيت او‬
‫تعصب تر احساس الندي پاتي شوی دی‪ .‬هغه د پښتنو "ژوند دود" او پښ‪++‬تانۀ د‬
‫لرغوني سپين او د جهالت د وخت د کروسيکا ‪ 18‬سره مقايسه کړي دي‪.‬‬
‫‪"”A code of hohour not less punctilious than that of old‬‬
‫‪Spain, is supported by vendettas as implacable as those of‬‬
‫)‪Corsica”.(5‬‬
‫د دې خلګو ژوند دود د پخ‪+++++++‬واني س‪+++++++‬پين د ژوند دود څخه هم‬
‫کم‪+++‬زوری دی‪ ،‬دلته چي ک‪+++‬وم جنګي ګروپ‪+++‬ان ګ‪+++‬رځي را ګ‪+++‬رځي‪ ،‬هغه د‬
‫کروشيا د دغه ډول جنګي ډلو سره ورتوالی لري‪.‬‬
‫‪The tribesmen of the Afghan border, afford the spectacle‬‬
‫‪of a people, who fight without passion, and kill one‬‬
‫‪another, without loss of temper. Such a disposition,‬‬
‫‪combined with an absolute lack of reverence for all forms‬‬
‫‪of law, and authority, and a complete assurance of‬‬
‫‪equality, is the cause of their frequent quarrels, with the‬‬
‫)‪British power.(7‬‬
‫چرچل په خپلو ليکنو او وين‪++++++++‬اوو کښي البته خپل دغه تعصب‬
‫څرګند کړی دی چي مس‪++‬تعمره انس‪++‬انان هغۀ که هن‪++‬دکيان دي او که د افريقا‬
‫لرغوني اوسېدونکي‪ ،‬د مږکو غوندي شرف ل‪++‬ري‪ ،‬دا اولس‪++‬ونه هغ‪++‬وی ته‬
‫نه دا چي غير انساني مخلوق ښکارېدی‪ ،‬بلکې هغۀ په دې کلک متيقين‬
‫ؤ چي ک‪++‬وم خلګ ژوند ژواک پر پخ‪++‬واني ط‪++‬رز ک‪++‬وي او د انګرې‪++‬زي يا‬

‫‪ 18‬په تيارۀ غوني يا د جهالت په دور کښي د يورپ زياتره سيمي د ډېرو ناوړه رواجونو‬
‫او توهم‪++‬ات س‪++‬ره مخ‪++‬امخ ؤ‪ ،‬د روګي‪/‬روي په ت‪++‬ور د زن‪++‬انو وژنه ع‪++‬ام وه‪ ،‬د پ‪++‬ادري او د‬
‫ګ‪++‬رجې د نظر س‪++‬ره د اختالف کولو س‪++‬زا م‪++‬رګ ؤ‪ ،‬منځ‪++‬نی ي‪++‬ورپ په خصوصي توګه د‬
‫جهالت په توره تبه نيول شوی ؤ‪ ،‬خصوص‪+‬ا ً س‪++‬پين او ف‪++‬رانس چي وروس‪++‬ته يې د ي‪++‬ورپ د‬
‫ښ‪++‬کېالک ګ‪++‬رۍ ام‪++‬امت وک‪++‬ړ‪ ،‬په دې پ‪++‬ېر کښي د جهل او ن‪++‬اوړو رس‪++‬وماتو مرکز ګڼل‬
‫کېدۀ‪.‬‬
‫‪46‬‬
 ‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬ ‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬

‫يورپي ته‪++‬ذيب و مخ ته ل‪++‬وی خنډ دي‪ .‬د تک‪++‬ړۀ ت‪++‬اريخ پوهه کې کې عزيز په‬
‫وينا چي هغۀ وخت سامراجيت د برتانويانو جبلت جوړ شوی ؤ‪ ،19‬او هغوی‬
‫ته دا خپله انس‪++‬اني فريضه ښ‪++‬کارېده چي پر اولس‪++‬ونو حک‪++‬ومت وک‪++‬ړي او‬
‫هغوی ته دا شرف ور وبخښي چي دوی ئې باداران دي‪.‬‬
‫م‪++‬وږ وخ‪++‬تي هم دا خ‪++‬بره و څېړله چي د ‪ ۱۸۷۰‬د لس‪++‬يزي څخه د‬
‫نوي انګرېز استعمار دوره پېل کېږي ‪ ،‬يع‪++‬ني کله چي م‪++‬وږ د چرچل و‬
‫ليکنو او عم‪+++‬ومي روئې ته توجه وک‪+++‬ړو‪ ،‬نو م‪+++‬وږ ته د ن‪+++‬وي انګرې‪+++‬زي‬
‫استعمار ټول هغۀ ت‪++‬وکي پکښې په نظر راځي چي د ي‪++‬ورپي اخالقي‪++‬اتو اصل‬
‫څهره دنيا ته ښکاره کوي‪.‬‬

‫‪19‬‬
‫‪Aziz, K.K (1975), The British in Inia, A Study in Impearilism,‬‬
‫‪NCHCR, Islamabad, P.ix‬‬
‫‪47‬‬
 ‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬ ‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬

‫هربرټ بينجمن ايډوارډز او تور برن‬

‫هربرټ بينجمن اي‪++‬ډوارډز ‪ 20‬چي د ملت‪++‬ان د ه‪++‬يرو په نامۀ ش‪++‬هرت‬
‫لري ‪ ،‬د کمپنۍ د وروس‪++‬تيو وختو په هغو ليکواالنو کښي دی چي د نولس‪++‬مي‬
‫او شلمي ص‪++‬دۍ پر ليکواالنو او خ‪++‬تيځ پوه‪++‬انو ئې ژوره اغ‪++‬ېزه ک‪++‬ړې ده‪.‬‬
‫ايډوارډز په ‪ ۱۸۱۹‬کښي د انګلېنډ په ښار شروپشاير کښي زېږې‪++‬دلی‪ ،‬په‬
‫کوشنيوالي ئې مور مړه ده‪ ،‬د هغه وروسته ئې روزنه د نيکۀ ګ‪++‬نۍ ک‪++‬ره‬
‫شوې ده‪ ،‬چي کټر پروټسټنټ عيسائي مذهب منونکي وو‪ .‬هم دغه وجه ده‬
‫چي اي‪++‬ډوارډز په خپل راتل‪++‬ونکي کښي د يو معتقد عيس‪++‬ائي په توګه ځ‪++‬ان را‬
‫پېژندلی دی‪ ،‬او هغۀ د قانون‪ ،‬او رياضي د ژوري مطالعې باوجود هم خپل‬
‫عيسائي شناخت ته لومړيتوب ورکړی دی‪.‬‬
‫هغۀ د کمپنۍ او د خالصه سکهانو تر منځ په دواړوجنګونو کښي‬
‫مرک‪++‬زي ک‪++‬ردار ادا ک‪++‬ړی دی او کله چي په وروس‪++‬تي جنګ کښي پنج‪++‬اب د‬
‫سکهانو څخه د خپلولو لپ‪++‬اره مي‪++‬دان ته راغلی دی نو دلته د پښ‪++‬تنو له خ‪++‬وا د‬
‫بېالبېلو قبايلي لښکرو د مق‪+‬اومت س‪+‬ره مخ‪+‬امخ ش‪++‬وی دی‪ .‬هغه په خپل‬
‫کتاب‬
‫اي‪++‬ډوارډز چي وخ‪++‬تي څلوېښت کاله پخ‪++‬وا د بنو قلعه د بې څۀ وينو‬
‫تويولو مسخر ک‪++‬ړې وه‪ ،‬او چي دلته س‪++‬کهانو شل کاله مب‪++‬ارزې وروس‪++‬ته هم‬
‫نشوه نيولی د بنو په هکله يو کت‪++‬اب ويکلو چي ن‪++‬وم ئې دی "د پنج‪++‬اب پر‬
‫سرحد"‪ .‬د تور ب‪++‬رن له قوله د بنو قلعه پر څل‪++‬ور س‪++‬وه کليو مش‪++‬تمله وه‪ ،‬او د‬
‫سکهانو د پرله پسې شلو کلونو د چپاؤنو ب‪++‬اوجود هم دغه کال نس‪++‬کوره يا‬
‫قبضه نۀ شوه‪.‬‬
‫اي‪++‬ډوارډزچي کله د س‪++‬لېمان غ‪++‬رۀ په لمن کښي پراتۀ بل‪++‬وڅ قبايل‬
‫يادوي نو پر دې خبره ټينګار کوي چي دغو ق‪++‬بيلو د زي‪+‬ات لښ‪++‬کر درلودلو‬
‫باوجود هم موږ ته زيان ونۀ رسولو‪.‬‬
‫‪They are neither so bigoted nor so obstinate as the‬‬
‫‪Afghan people… They have less respect for the Moolah,‬‬
‫‪and more for the chief, to which latter the Baloch tribes on‬‬
‫‪the Punjab frontier render, as a rule, a fair quota of‬‬
‫‪obedience, and lience it is easier to deal with them than‬‬

‫‪Photo caption: Sir Herbert Benjamin Edwardes by Alfred 20‬‬

‫‪Crowquill, c.1850. Etching, National Portrait Gallery, London‬‬

‫‪48‬‬
 ‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬ ‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬

‫‪with communities represented by such feeble and‬‬

‫)‪vacillating agents as the Pathan ' jirgalis. (P. 84-85‬‬
‫ژباړه ‪:‬د دې کتاب په دوهمه برخه کښي ايډورډز د پښتني قبايلو د کردار‬
‫په هکله تفصيالت ليکلي دي‪ ،‬چونکې هغه تر لسو کلونو پوري دلته د پر‬
‫له پسې مزاحمت سره مخ‪++‬امخ ؤ‪ ،‬د وزي‪++‬رو او محس‪++‬ودو س‪++‬ره ئې دج‪++‬رګې‬
‫هڅه وکړه خو کامي‪++‬اب نۀ ش‪++‬و‪ ،‬له دې پرته افري‪++‬ديو‪ ،‬مهمن‪++‬دو‪ ، +‬بېټ‪++‬نيو‪ ،‬د‬
‫دير‪ ،‬سوات او کوه سلېمان د لمني پښتنو کله هم ميدان ورته خوشی نۀ ک‪+‬ړ‪،‬‬
‫ځکه د پښ‪++‬تون په ک‪++‬ردار کښي هغۀ ته تر ټولو لویه خ‪++‬امي د هغۀ جه‪++‬الت او‬
‫ت‪++‬وهم پرس‪++‬تي ده‪ .‬د دې اصل علت د پښ‪++‬تنو د جنګ په وخت کښي د م‪++‬ذهبي‬
‫کس‪+++‬انو د مش‪+++‬رتابۀ ده‪ ،‬لکه په هم هغۀ وخت کښي د س‪+++‬وات اخوند او داسي‬
‫نور ډېر‪.‬‬
‫اېډورډز فکر لري چي پښتانۀ د مال‪ ،‬پير‪ ،‬زي‪++‬ارت او جوم‪++‬ات په‬
‫اثر کښي خپل ټ‪++‬ول ژوند ت‪++‬ېروي‪ .‬هغۀ د خپل کت‪++‬اب پر ‪ ۹۲‬مخ ي‪++‬وه داسي‬
‫پيت‪++‬اوي قصه ليکلې ده چي د ن‪++‬ورو خ‪++‬تيځ پوه‪++‬انو و ليکنو ته ئې هم الره‬
‫ک‪++‬ړې ده‪ .‬اي‪++‬ډورډز ليکي چي په پښ‪++‬تنو کښي چي و ک‪++‬ومي ق‪++‬بيلې ته د ي‪++‬وۀ‬
‫بزرګ‪ ،‬سيد يا س‪+‬تانه کس د م‪+‬زار يا زي‪+‬ارت د جوړولو موقع په الس ورنۀ‬
‫شي نو هغه د نورو قبيلو په مقابل کښي خپل ځان ډېر کم بخته او د خ‪++‬دای له‬
‫رحمتونو ليري ګڼي‪ .‬د دې وروسته ليکي چي يوه قبيله د هم دغه س‪++‬تونزي‬
‫سره مخامخ وه‪ ،‬يوه ورځ دغي ق‪++‬بيلې ته د خ‪++‬دای تع‪++‬الْی يو ډېر برګزي‪++‬ده او‬
‫نازولی بزرګ پېښه را ورک‪+‬ړه نو هغ‪++‬وی ئې ډېر ع‪+‬زت او تک‪++‬ريم وکړ‬
‫او په درناوي ئې له هغۀ څخه د خپلي محرومۍ ذکر وکړ‪ .‬د هغه وروس‪++‬ته‬
‫د قبيلې مشرانو صالح س‪+‬ره وک‪+‬ړه او دغه ب‪+‬زرګ ئې ؤ وژلو او د هغۀ‬
‫وروسته ئې په ډېر درناوي خاورو ته وسپارلو او يو ډېر زرۀ راکښ‪++‬ونکی‬
‫زيارت ئې ورباند جوړ کړ‪(.‬ايډورډز‪)۹۲ ،‬‬
‫خلې چي د پښ‪++‬تنو د دې ټولن‪++‬يز ي روئې س‪++‬وب‬ ‫خو د اي‪++‬ډورډز له ُ‬
‫ناپوهي يا جهالت دی هغه ليکي‪:‬‬
‫‪But ignorance goes hand-in-hand with their bigotry. The‬‬
‫‪Pathan Pharisee, who recites his five prayers a day, who‬‬
‫‪will fast religiously from sunrise to sunset during the‬‬
‫‪whole month of the Ramzan, the Mohammedan Lent, not‬‬
‫‪allowing even water to pass his lips during that interval,‬‬
‫‪and who would cut your or his own throat at the mere sign‬‬
‫‪of his spiritual adviser, is as ignorant as the swine he‬‬
‫‪professes to abominate.‬‬
‫‪49‬‬
 ‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬ ‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬

‫خو ن‪++‬اپوهي او تعصب (کرک‪++‬ه) وږه په وږه س‪++‬ره روان وي مخ ته‬

‫ځي‪ ،‬دغه پښ‪++‬تون ظ‪++‬اهر بين چي پنځۀ وخته به لم‪++‬ونځ ک‪++‬وي او روژه به‬
‫خلې ته نۀ وړي‪ ،‬خو د‬ ‫نيسي‪ ،‬له سحاره تر ماښامه د اوبو يو څاڅکی خپلي ُ‬
‫خپل روحاني استاذ په يوه اشاره خپله غ‪++‬اړه هم پ‪++‬رې ک‪++‬وي او تا هم وژني‪،‬‬
‫هغه خنزير پليت ګڼي خو خپل جهالت ئې هم هغومري دی‪.‬‬
‫هغۀ د هندوس‪+++‬تاني‪ ،‬اردو او فارسي ژبو ليک ولوست زده ؤ بلکې‬
‫هغۀ د دې ژبو د ادب سره هم عالقه درلوده‪.‬‬

‫‪Major Osborn, does not allow the British Government‬‬

‫‪even this small credit. He says we have made‬‬
‫ايډورډز د مسلمانانو په هکله د نولسمي صدۍ د ځي‪++‬ني ليکواالنو‬
‫اندونه راخيستي دي او بيا ئې د هغوی تحليل کړی دی‪.‬‬
‫که چېري د شمالي امريکا دېرش ميليونه عيسائيان په هندوستان‬
‫کښي ميشتۀ ؤ او هغوی مسلمانان وو‪ ،‬نو د هغوی سره جنګ به د هغوی د‬
‫نسل کشۍ جنګ نۀ ؤ بلکې د هغوی د مذهب د بدلون جنګ ؤ‪.‬‬

‫‪50‬‬
 ‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬ ‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬

‫ايس ايس توربرن‪ ،‬يو نسل پرست فولکلورسټ‬

‫د ايډورډز د ليکني اتۀ ويشت کاله وروس‪++‬ته يو بل خ‪++‬تيځ پ‪++‬وه ايس‬
‫ايس توربرن د بنو سيمي ته د ي‪++‬وۀ آفيسر په توګه پېښه راک‪++‬ړې ده‪ .‬د پښ‪++‬تو‬
‫ش‪++‬فاهي ادبي‪++‬اتو ته تر ټولو ل‪++‬ومړی چي ک‪++‬وم چا مخه وک‪++‬ړه هغه انګرېز‬
‫اس‪++‬تازی ت‪++‬وربرن ؤ‪ .‬ډاک‪++‬ټر ج‪++‬بيب هللا ت‪++‬ږی په خپل کت‪++‬اب کښي ليکي مخ (‬
‫‪ )۱۴۱-۱۴۰‬چي هغه په ک‪++++‬ال ‪ ۱۸۷۰‬کښي په بنو کښي د يو آفيسر په توګه‬
‫مامور ش‪++‬و‪ ،‬دلته ت‪++‬ور رب‪++‬رن په خپل اثر "بن‪++‬و" کښي د بنو او وزيرس‪++‬تان د‬
‫فوکل‪++‬وري اص‪++‬نافو تر څنګ هغه د اي‪++‬ډوارډز د اثر څخه هم تر ډې‪++‬ره ح‪++‬ده‬
‫اخيستنه کړې ده‪ .‬د هغۀ کتاب (بنويازموږ افغان س‪++‬رحد) په ک‪++‬ال ‪۱۸۷۶‬‬
‫کښي له لندن څخه چاپ شوی دی‪.‬‬
‫د ت‪++‬ور ږن دغه کت‪++‬اب په دوو حوالو ډېر مهمه دی‪ ،‬يو دا چي د‬
‫بنو د س‪++‬يمي د زرعي مځکو ‪ ،‬د کښت و کرون‪++‬دې پخ‪++‬واني اوزار او طريقه‬
‫کار پکښې په ډېر تفصيل بي‪++‬ان ش‪++‬وي دي‪ ،‬له دې پرته د دې کت‪++‬اب دوهمه‬
‫برخه چي کابو پر ‪ ۲۵۰‬مخه مش‪++‬تمله ده‪ ،‬د پښ‪++‬تنو دود درک‪ ،‬رسم ورواج‪،‬‬
‫رواي‪+++‬ات‪ ،‬اولسي ادب ‪ ،‬ش‪+++‬فاهي قص‪+++‬ې‪ ،‬متلونه او اس‪+++‬اطير ئې په ډېر‬
‫تفصيل سره څرګند کړي دي‪.‬‬
‫بنو ي‪++‬وۀ لورته د کابل د س‪++‬رکار پ‪++‬ای ؤ او بل پلو ته دغه س‪++‬يمه د‬
‫اله‪++‬ور د حاکم‪++‬انو وروس‪++‬تۍ ولکه هم وه‪ ،‬دلته چي څۀ ډول کلت‪++‬وري او ډله‬
‫اي‪++‬زه ګڼه ګوڼه (‪)Cultural Diversity‬وه هغه د دې س‪++‬يمي ي‪++‬وه مهمه‬
‫ځانګړتيا وه‪ ،‬خو توربرن او د هغۀ څخه وخ‪++‬تي دلته راغلی اي‪++‬ډورډز د دې‬
‫سيمي هره خوبي يوه خامي ګڼلې او بيان کړې ده‪.‬‬
‫‪The Banuchies or as they generally style themselves as‬‬
‫‪Banuswals, are the bad specimen of Afghans. Could worse‬‬
‫‪be said of any human race? They all have the vices of‬‬
‫‪Pathans rankly luxuriant, the virtues stunted. Except in‬‬
‫‪Sindh I have never seen such degraded people21‬‬
‫ژباړه ‪ :‬بنوڅيان چي په عمومي توګه ورته بنوڅوال هم وئيل کېږي ‪ ،‬د‬
‫افغان‪++++‬انو د نسل تر ټولو ټيټ (ن‪++++‬اوړه) خلګ دي‪ ،‬آيا تر دې هم انس‪++++‬انان‬
‫لوېدلی شي‪ ،‬هغوی د پښتنو هر بد خصلت بس‪++‬ياره ل‪+‬ري‪ ،‬او هيڅ ښۀ خ‪+‬وی‬

‫‪21‬‬
‫‪S.S Thorburn , Banu Or our Afghan Frontier, Treubner and‬‬
‫‪Co London, 1876 , reproduced by Rare Books society of India‬‬
‫‪page, 132‬‬

‫‪51‬‬
 ‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬ ‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬

‫ئې د کردار برخه نۀ ده‪ ،‬له سندهـ پرته نورماداسي لوې‪++‬دلي (رو به ت‪++‬نزل)‬
‫خلګ د مځکي پر سر نۀ دي ليدلي‪.‬‬
‫توربرن ته د پښتنو يا بنوڅيانو په کردار کښي يواځي خامۍاو‬
‫کرداري نقايص په سترګو ورځي‪ ،‬هغه چونکې پښتانۀ ک‪++‬ورټ جاهل ګ‪++‬ڼي‬
‫او پر هغوی د خپل حاکميت جواز هم دا ګڼي چي ګ‪++‬وا که م‪++‬وږ (انګرې‪++‬زان)‬
‫مه وای کېدی شي چي دغوخلګو به خپل ځان د انساني شرف څخه نور هم‬
‫کښته کړی ؤ‪ .‬د ت‪++‬ور ب‪++‬رن دغه اندونه او انځورونه په علمي توګه د رډي‪++‬ارډ‬
‫کيپلينګ د "وائيټس مين برډن" يعني "د سپين پوستي کس ب‪++‬وج " ن‪++‬امي نظم‬
‫تفص‪++‬ير وړان‪++‬دي ک‪++‬وي‪ ،‬ک‪++‬وم چي د افريقا او ن‪++‬ورو محکومو س‪++‬يمو خلګ د‬
‫يورپي تهذيب څخه برخمن کول د هغوی د انساني شرف ضمانت ګڼلو‪.‬‬
‫په يادشوې ليکنه "بنو يا زموږ افغاني س‪++‬رحد" کښي ت‪++‬ور ب‪++‬رن هم‬
‫پښ‪++‬تانۀ د جه‪++‬الت د زم‪++‬انې د يورپي‪++‬انو س‪++‬ره مقايسه ک‪++‬ړي دي‪ ،‬هغۀ چي د‬
‫کومو تعليم يافته يا لوست کوونکو خلګو س‪++‬ره مالق‪++‬ات ک‪++‬ړی دی هغ‪++‬وی ته‬
‫ئې ک‪++‬ورټ ج‪++‬اهالن ‪ ،‬ناپوه‪++‬ان او د ن‪++‬اوړه رس‪++‬وماتو او توهم‪++‬اتو خاون‪++‬دان‬
‫وئيلي دي‪ .‬ت‪+++‬ور ب‪+++‬رن چ‪+++‬ونکې د پښ‪+++‬تو ژبي د زدک‪+++‬ړي په تکل ؤ‪ ،‬او د‬
‫بن‪++‬وڅي لهجې پښ‪++‬تو ئې ښه زدک‪++‬ړي وه‪ ،‬خو داسي ښ‪++‬کاري چي د ژبي د‬
‫زدک‪++‬ړي د هغۀ د پرديت‪++‬وب ت‪++‬اثر کم ک‪++‬ړی نۀ دی‪ ،‬چ‪++‬ونکې بنو بې د څۀ‬
‫وينو توئيولو په کال ‪ ۱۸۴۷‬کښي قبضه ش‪++‬وې وه‪ ،‬او په ک‪++‬ال ‪ ۱۸۴۸‬کښي‬
‫چي کله د انګرېز فوځ د س‪++‬کهانو س‪++‬ره د دوهم او فيص‪++‬له کن جنګ لپ‪++‬اره ؤ‬
‫وتل نو ئې په بنو کښي ډېر کم عس‪++‬کر او افيس‪++‬ران د څ‪++‬ارني او حک‪++‬ومت‬
‫لپ‪++‬اره پرېښ‪++‬ودل‪22 ،‬خو په هغه ورځو او ش‪++‬پو کښي د دې س‪++‬يمي پښ‪++‬تنوهيڅ‬
‫ډول م‪++‬زاحمت ونۀ کړ او نۀ ئې په دې تنګسه کښي د هغ‪++‬وی په مال کښي‬
‫د خنجر وهلو فکر وکړ‪.‬‬

‫‪ 22‬کله چي د رنجيت سنګ د مرګه وروسته د سکهانو‪ +‬امپراتورۍ مخ پر کمزوري شوه‬

‫اود افغانانو‪ +‬س‪++‬ره د ل‪++‬ومړي جنګ په ت‪++‬رڅ کښي د س‪++‬کهانو مرس‪++‬ته عملي نۀ ش‪++‬وه‪ ،‬نو ايسټ‬
‫انډيا کمپنۍ‪ +‬ته هم دا خبره روښانه شوه چي د هغوی د اس‪+‬تعماريت په قط‪+‬ار کښي دغه ګ‪+‬ټی‬
‫اوس هيڅ وړتيا نۀ لري‪ .‬د افغانانو څخه د کلکي ماتي وروسته د ستري ل‪++‬وبي ت‪++‬ود مي‪++‬دان د‬
‫انګرېزانو او د هغوی دهندوستاني همک‪++‬ارانو په وينه س‪++‬وړ ش‪++‬و‪ .‬د ايسټ ان‪++‬ډيا کمپ‪++‬نۍ‪ +‬او د‬
‫س‪++‬کهانو‪ +‬تر منځ ورځ تر بله بد ګماني‪++‬اني زياتې‪++‬دلې‪ ،‬چي د دوو خ‪++‬ونړي جنګونو‪ +‬المل‬
‫وګرځېدې‪.‬د سکهانو‪ +‬او انګرېزانو ل‪+‬ومړۍ ډغ‪+‬ره په ک‪++‬ال ‪ ۱۹۴۵‬کښي منځ ته راغله چي‬
‫په نتيجه کښي يې د کشمير‪ +‬س‪++‬يمي د ايسټ ان‪++‬ډيا کمپ‪++‬نۍ په ولکه کښ‪++‬ېوتې‪ .‬له دې وروس‪++‬ته‬
‫دوهم جنګ په ک‪+++‬ال ‪ ۱۸۴۸‬کښي رامنځ ته شو چي په نتيجه کښي يې د پنج‪+++‬اب او ش‪+++‬مالي‬
‫پښتونخوا مستعمره‪ +‬سيمي نېغ په نېغه د کمپنۍ‪ +‬تر واک الندي راغلې او دا ډول د سکهانو‪+‬‬
‫دغه يواځينۍ امپراتورۍ نسکوره شوه‪.‬‬
‫‪52‬‬
 ‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬ ‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬

‫‪“A well-educated man will, in all probability be, religious‬‬

‫‪but an ignorant one is certain to be superstitious. A more‬‬
‫‪utterly ignorant and superstitious people than the‬‬
‫‪Banuchies, I never saw".23‬‬
‫ژب‪++‬اړه ‪ :‬يو ښۀ تعليم يافته کس به غالب‪+‬ا ً دلته يو م‪++‬ذهبي ع‪++‬الم وي‪ ،‬او يو‬
‫جاهله کس به په حتمي توګه توهم پرسته وي‪ .‬تر بنوڅيانو جاهل او وهمي‪++‬ان‬
‫خلګ ما هيڅ چېري نۀ دي ليدلي‪.‬‬
‫له دي پرته په دې کتاب کښي م‪++‬وږ لي‪++‬دلی شو چي ت‪++‬ور ب‪++‬رن په‬
‫واز ک‪++‬ومي ليکي چي پښ‪++‬تانۀ و هيڅ ډول انتظ‪++‬ام يا حک‪++‬ومت ته غ‪++‬اړه نۀ‬
‫ږدي‪ ،‬دا يو داسي نظريه ده چي د الفنس‪+++‬ټن څخه بيا د وروس‪+++‬تۍ زم‪+++‬انې تر‬
‫خ‪++‬تيځ پوه‪++‬انو لکه ک‪++‬يرو او س‪++‬پين پ‪++‬وري را رس‪++‬ېدلې ده‪ .‬ت‪++‬وربرن په بنو‬
‫کښي د زرعي مځکو د اتنظ‪+‬ام او د هغ‪+‬وی څخه د لګ‪+‬ان يا خ‪+‬راج په ک‪+‬ار‬
‫پسي وتلی دی‪ ،‬هغۀ په دې ليکنه کښي ډېري قصې داسي راغونډي ک‪++‬ړي‬
‫دي چي خلګو له موږ څخه خپلي مځکي پټولې‪ .‬هغۀ د ه‪++‬اتي خېلو وزي‪++‬رو‬
‫د يو ملک قصه په خ‪++‬ورا مض‪++‬حکه خ‪++‬ېز ان‪++‬داز بي‪++‬ان ک‪++‬ړې ده او بيا ئې‬
‫وربان‪++‬دي تبص‪++‬ره ک‪++‬ړې ده‪ .‬د خپل دې کت‪++‬اب پر ‪ ۲۴- ۱۲۳‬مخ هغه ليکي‬
‫چي‪ :‬يوه ورځ د هاتي خېلو يوه ډله ماته راغله او خواست ئې و کړ چي‬
‫يو کال پخوا چي کوم پټ‪++‬واري دلته ک‪++‬ار کولو بايد هغه بيرته بح‪++‬ال شي او‬
‫دلته په دغه سيمي کښي دي پټواري شي‪.‬‬
‫ماورته ؤ وئيل‪" ،‬چي هغه خو يو کال پخ‪+‬وا ال کمش‪+‬نر ص‪+‬احب له‬
‫نوکرۍ ف‪++‬ارغ ک‪++‬ړ‪ ،‬ولي چي د هغۀ په خالف ډېرش‪++‬کايتونه وو او بل دا چي‬
‫وئيل کېدۀ چي هغۀ ستاسو او ستاسو د ښځو په منځ کښي مداخلت کولو"‪.‬‬
‫له ما س‪++++++‬ره څنګ کښي يو پټ‪++++++‬واري والړ ؤ‪ ،‬هغه له ورايه يو‬
‫کمزوری کس ښکارېدی‪ ،‬په ډېر م‪++‬ودب ان‪++‬داز الس پر نامۀ ني‪++‬ولي والړ ؤ‪.‬‬
‫پښتنو راته ؤ وئيل چي هغه پټ‪++‬واري هم دغه ډول کس ؤ‪ ،‬يو خ‪++‬وار هن‪++‬دو‪،‬‬
‫آيا دا کس زموږ و زنانو ته د کتلو جرأت هم ک‪+‬ولی شي يا زم‪+‬وږ زن‪+‬اني يو‬
‫داسي خوار ته متوجه کېدلی شي‪ .‬؟؟؟‬
‫د خلې‪ 24‬د وېش په هکله هغه ليکي چي دلته د څلور س‪++‬وه کلونو‬
‫څخه مروت او څنګلوري قبيلې د مځکو د وېش يو داسي نظ‪++‬ام ل‪++‬ري چي بل‬
‫‪23‬‬
‫‪S.S Thorburn , Banu Or our Afghan Frontier, Treubner and Co‬‬
‫‪London, 1876 , reproduced by Rare Books society of India page,‬‬
‫‪35‬‬

‫‪53‬‬
 ‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬ ‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬

‫ځ‪++‬ای ش‪++‬تون ډېر کم تر س‪++‬ترګو ک‪++‬ېږي ‪ .‬د دغه وېش له رويه خلګو ته د‬
‫هغوی د ضرورت مطابق مځکه ورک‪++‬ول ک‪++‬ېږي ‪ .‬ض‪++‬رورت معنا دا چي‬
‫خلې خ‪++‬ورک ته اړتيا ل‪++‬ري‪ ،‬هغه خان‪++‬دان ته‬ ‫په يوه ک‪++‬ور کښي چي څ‪++‬ومري ُ‬
‫بايد د هغه مطابق مځکه ورک‪++‬ول ش‪++‬ي‪ .‬ت‪++‬وربرن ليکي چي دغه پخ‪++‬وانی د‬
‫مځکو د وېش نظام د مغولو او د سکهانو په واکم‪++‬نۍ کښي معطله ش‪++‬وی ؤ‪،‬‬
‫او اوس خپلي وروس‪+++‬تی س‪+++‬اهوي اخلي‪ ،‬په خپله ليکنه کښي هغۀ د مځکو د‬
‫دې وېش خو توربرن او د انګرېزي سرکار افيس‪++‬ران دې نظ‪++‬ام ته د س‪++‬تايلو‬
‫پر ځ‪+++‬ای د س‪+++‬تونزو بني‪+++‬اد وائي‪ ،‬ولي چي د دې مط‪+++‬ابق د خلګو د مځکي‬
‫ريکارډ پر له پسې بدلېږي او د هغوی د تحص‪++‬يالت يا ټيکس‪++‬ونو د حص‪++‬ول‬
‫ريکارډ ورسره سمول پر خپل ځای يو ه لويه ستونزه وه‪.‬‬
‫د توربرن په دې کتاب کښي لويه برخه د پښتو د کلت‪++‬ور‪ ،‬ژوند‬
‫دود او ش‪++‬فاهي ادب په هکله ده‪ .‬په دوهمه برخه کښي چي کله هغه د ي‪++‬وۀ‬
‫پښتون د ټوليز ژوند کړۀ وړۀ بيانول غواړي او د هغۀ لپاره د يوۀ خان‪++‬دان يا‬
‫ټ‪++‬بر کېس س‪++‬ټدي بي‪++‬انوي نو د يو داسي خان‪++‬دان قصه پېل ک‪++‬ړي چي‬
‫پکښې د نارينه اوالد خواهش مند زميندار د ټولنيز فشار او م‪++‬يراث کې‪++‬دو د‬
‫وېري س‪++‬ره مخ‪++‬امخ وي‪ .‬دا د اسد خ‪++‬ان او د هغۀ د دوو ښ‪++‬ځو قصه ده‪ ،‬په‬
‫دې اوږدې قصې کښي مرکزي حېثيت و تربګنۍ ته ورکول ش‪++‬وی دی‪.‬‬
‫ت‪++‬ور ب‪++‬رن هم د خپل وخت د ن‪++‬ورو خ‪++‬تيځ پوه‪++‬ان په ډول د تربګ‪++‬نۍ جنګ د‬
‫پښتنو د ټولنيز ساخت (جوړښ‪++‬ت) اصل المل ګ‪++‬ڼي‪ .‬د نارينه اوالد دوم‪++‬ره په‬
‫شدت سره غوښ‪++‬تنه په اصل کښي د ترب‪++‬ور س‪++‬ره د س‪++‬يالۍ تله براب‪++‬رول دی‪.‬‬
‫ډېرو ختيځ پوه‪++‬انو لکه الفنس‪++‬ټن‪ ،‬ت‪++‬وربرن ‪ ،‬اي‪++‬ډوارډز او ش‪+‬لمي ص‪++‬دۍ تر‬
‫جيمز ډبليو س‪+++‬پېن پ‪+++‬وري ټولو د پښ‪+++‬تو يو متل د خپلي دې دع‪+++‬وې لپ‪+++‬اره‬
‫کارولی دی‪ ،‬هغه دا چي‬

‫‪ 24‬د خلې وېش د اجتماعي يا قبايلي مځکو داسي وېش وي چي وهر خاندان ته د هغۀ د تنو‬
‫يا اب‪++‬ادۍ په مناس‪++‬بت‪ +‬مځکه ورک‪++‬ول ک‪++‬ېږي ‪ .‬دغه وېش د پنځ‪++‬ۀ‪ ،‬لس يا ش‪++‬لو کاله پس تر‬
‫س‪+++‬ره ک‪+++‬ېږي ‪ ،‬په س‪+++‬وات کښي د يوس‪+++‬فزيو تر منځ د دغه ډول مځکو د وېش په هکله‬
‫شېخ ملي مهمه کار کړی دی‪ ،‬د ش‪+‬ېخ ملي په دف‪+‬تر کښي وئيل ک‪+‬ېږي چي خصوص‪+‬ا ً د‬
‫مځکو د وېش په هکله ډېر تفصيالت ليکل شوي وو‪.‬‬
‫‪A reference to the last chapters of the Book of Numbers will show that‬‬
‫‪a tenure somewhat similar to, if not identical with, the Vesk^^ system‬‬
‫‪of Marwat has the sanction of Holy Writ, and that Moses, by‬‬
‫‪command of the Lord, some four thousand years ago, divided the‬‬
‫‪lands of Canaan amongst the Children of Israel very much in the same‬‬
‫‪way as Vesh ” communities of Marwat divide their village lands‬‬
‫‪.amongst themselves p.130‬‬
‫‪54‬‬
 ‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬ ‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬

‫زما تربور زما دښمن !‬

‫که څۀ هم په دې کښي هيڅ شک نش‪++++‬ته چي قب‪++++‬ايلي پښ‪++++‬تانۀ د‬
‫تربګ‪++‬نۍ په جنګونو کښي مښ‪++‬تي پ‪++‬اتي ش‪++‬وي دي او هم دغه د هغ‪++‬وی د‬
‫پښو پنج سري زولنې دي چي هر فرد او خاندان ځان پوري تړلی دی‪،‬‬
‫کله چي موږ د توربرن د دې ليکني و سياسي او انتظ‪++‬امي اړخونو‬
‫ته ګورو نو لکه څۀ ډول چي د مځکو لرغونی " د خ‪++‬ولې وېش" هغ‪++‬وی د‬
‫خپل انتظ‪++‬امي نظ‪++‬ام لپ‪++‬اره نامناسب ګڼلو هم دغه ډول د پښ‪++‬تنو د ژوند و يو‬
‫بش‪++‬پړه نظ‪++‬ام ته يک ي‪++‬واځې د تربګ‪++‬نۍ د جنګ نظ‪++‬ام وئيل پښ‪++‬تانۀ او د‬
‫هغ‪++‬وی ټولن‪++‬يز رغښت عبث ګڼل دي‪ .‬د س‪++‬امراجي فکر دغه اړخ په اصل‬
‫کښي د ځائي اولسونو د استحصال سوب و ګرځي او هغوی د خپل تهذيب‬
‫بي‪++‬اتي (غچي) را واخلي او قومونه او اولس‪++‬ونه په خپله خوښه په داسي بې‬
‫رحمه توګه و سکښتي چي بيا ئې کله هم په اجتم‪+‬اعي کلت‪+‬ور او د فکر په‬
‫نظام کښي د تخليق امکان پاتي نۀ شي‪.‬‬
‫د اسدخان او د هغۀ د ټبر د قصې شاو خوا توربرن د بنو د پښتنو‬
‫بش‪++‬پړه ټولن‪+‬يز‪ ،‬سياس‪+‬ي‪ ،‬او معاشي ژوند انځ‪+‬ور ک‪+‬ړی دی‪ .‬د هغۀ يواځي‪++‬نی‬
‫زوی شېردل په کوشنيوالي کومي لوبي ک‪+‬وي‪ ،‬څۀ ډول ج‪+‬امې اغون‪+‬دي‪ ،‬په‬
‫کوشنني ئې مور په سينځلي کښي څۀ ډول تړي‪ ،‬د هغۀ تندی د پراخولو او‬
‫د پوزي د اوږدلو لپ‪++‬اره ئې د م‪++‬ور او م‪++‬يرې تر منځ څۀ ډول س‪++‬وړ جنګ‬
‫روان وي‪ ،‬دا او داسي ډې‪++‬ري خ‪++‬بري هغۀ د خپلي ليک‪++‬ني په دې برخه کښي‬
‫ليکلي دي‪ .‬د دې ټولو خ‪++‬برو په ليکلو کښي هغه ح‪++‬يران نه بلکې خواش‪++‬ينی‬
‫يا پريشان ښکاري‪ .‬کله چي هغه د ش‪++‬ېردل د لوست يا تعليم خ‪++‬بره ک‪++‬وي نو‬
‫دلته د جوم‪+++‬ات د مال په تعليم ئې ډې‪+++‬ري ن‪+++‬اوړي هنکي وهلي دي‪ .‬ليکي‬
‫چي‪ :‬وګ‪+++‬ورئ پښ‪+++‬تانۀ څ‪+++‬ومره له زدک‪+++‬ړي س‪+++‬ره مينه ل‪+++‬ري‪ ،‬په هر ‪۵‬‬
‫کوشنيانو کښي ‪ ۱‬جومات ته راځي او دلته له ماليانو څخه زدکړه کوي‪.‬‬
‫بيا هغۀ دلته د جومات د چڼيانو يا طالبانو په هکله ليکي‪:‬‬
‫‪There are also several grown up men at the school,‬‬
‫‪big-dirty looking fellows, who called themselves, “seekers‬‬
‫)‪of knowledge” and who had come from Peshawer, (p.147‬‬
‫‪Read till 149‬‬
‫ژباړه ‪ :‬دلته په ښوونځيوکښي ځيني خيرن هلکوان هم ش‪+‬ته چي خپل ځ‪+‬ان‬
‫ته د"علم محاصلين" وائي‪ ،‬کوم چي له پېښوره راغلي وو‪.‬‬
‫او د پښ‪+++‬تونولۍ په هکله چي په عم‪+++‬ومي توګه د تربګ‪+++‬نۍ د‬
‫ت‪++‬وربرن دغه کېس س‪++‬ټډي د يو پښ‪++‬تانۀ ټ‪++‬بر د ژوند هر اړخ روښ‪++‬انه‬
‫کوي‪ .‬يع‪++‬ني د اسد خ‪++‬ان زوی چي کله د مدرسې له س‪++‬بقه فارغه شي نو بيا د‬
‫‪55‬‬
 ‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬ ‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬

‫پنځلس کلونو په عمر کښي پالر ورته وادۀ پي‪++‬دا ک‪++‬وي‪ ،‬د کلي د ډم ښ‪++‬ځه د‬
‫سيمي ډېري انجونه وګوري خو وروس‪++‬ته ئې س‪++‬ترګي پر "بېګم‪++‬ا" ن‪++‬امي‬
‫نجلۍ کراري شي‪ ،‬کوزده وشي‪ ،‬وادۀ وشي‪ ،‬خو ټ‪++‬ول ټ‪++‬بر د اوس‪++‬ېدو لپ‪++‬اره‬
‫يوه خونه لري‪ ،‬کال وروسته د شېردل زوی و زېږي خو ډېر ژر مړ ش‪++‬ي‪،‬‬
‫د هغۀ د مرګ وجه "نظر" و ګڼل شي‪ ،‬وروسته معلومه شي چي د ي‪++‬وۀ مال‬
‫ښځي "س‪++‬راداري" دغه ک‪++‬ار ک‪++‬ړی دی‪ ،‬هغه راوغوښ‪++‬تل ش‪++‬ي‪ ،‬او هغې ته‬
‫ډېر بدو ردؤ وئيل شي‪.‬‬
‫فرنګيان تر سکهانو او درانيو کم وحشيان‪:‬‬
‫د ت‪++‬وربرن په دې قصه کښي چي د يو ع‪++‬ادي پښ‪++‬تانۀ د ژوند او‬
‫فکر ټول اړخونه څرګندوي‪،‬‬
‫کله چي د اس‪+++‬دخان د ګ‪+++‬نيو په فصل کښي انګرېز افيس‪+++‬ران او د‬
‫هغوی د ښکار سپي را تېر شي‪ ،‬نو اسدخان آس‪++‬مان پر سر واخلي‪ ،‬کورته‬
‫ئې زوی شېردل پوښتنه ځ‪++‬ني وک‪++‬ړي چي څۀ س‪++‬تونزه ده‪ ،‬هغه ووائي چي‬
‫دغه کافرانو خو موږ تباه ک‪+‬ړو‪ ،‬ش‪+‬ېردل چي تر خپل پالر ئې د دين علم‬
‫زيات دی داسي ځواب ورکوي‪.‬‬
‫‪You are ill, you know not what you say. The Moolah says‬‬
‫‪that‬‬ ‫‪Sahib-Log‬‬ ‫‪are‬‬ ‫‪children‬‬
‫‪of the Book,’ as we are, and that the great distinction‬‬
‫‪between their religion and ours is that they deify the‬‬
‫‪Prophet Jesus and make Him their intercessor before God,‬‬
‫‪instead of our own Prophet of God, whom they disown. As‬‬
‫‪to the sugar-cane, the sum total of our loss is not one‬‬
‫‪upee.‬‬ ‫‪Remember‬‬ ‫‪what‬‬ ‫‪you‬‬
‫‪used to tell me of the unbelieving Sikhs, or even the‬‬
‫‪believing Durranis, and thank God, who took pity on us‬‬
‫)‪and sent the just Sahib-Log to rule over us.” (P. 162‬‬
‫ژب‪++‬اړه ‪:‬د ت‪++‬وربرن د ليک‪++‬ني دغه برخه پر ‪ ۶۵‬مخونو ش‪++‬امله ‪ ،‬چي‬
‫پکښې د يوۀ خاندان د نيمي پېړۍ ژوند پېښي ئې ليکلي دي‪ .‬د اسد خ‪++‬ان‬
‫مرګ او د هغۀ د زوی شېردل تر ځوانېدلو پ‪++‬وري ئې د هغ‪++‬وی د ژوند د‬
‫پېښو کړۀ وړۀ ئې بيان کړي دي‪.‬‬
‫د دې مثالي قصې څخه يوه خ‪++‬بره يو ليک‪++‬وال را ايس‪++‬تلی شي هغه‬
‫دا چي د نولس‪+++‬مي ص‪+++‬دۍ په اوومه لس‪+++‬يزيه کښي چي په بنو کښي ک‪+++‬وم‬
‫پښتانۀ اوسېدل د هغو د ژوند کولو ط‪+‬رز او دنيا ته د کتلو ان‪+‬داز ک‪+‬ورټ له‬
‫جهالته‪ ،‬مذهبي جنونيت‪ ،‬کرکو کږنو‪ ،‬تربګنيو‪ ،‬بدګمانيو او ج‪++‬ذباتو ډک دی‪.‬‬
‫‪56‬‬
 ‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬ ‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬

‫په دې ټوله قصه کښي چي هغۀ د وادۀ خ‪++‬بره ک‪++‬ړې ده‪ ،‬د نارينه کوش‪++‬ني د‬
‫زېږون ذکر ئې کړی دی‪ ،‬د ميني او بيلتانۀ پېښي ئې پکښې يادي کړې‬
‫دي ‪ ،‬د پښ‪++‬تنو زن‪++‬انو د ښ‪++‬کال او ذوق نن‪++‬داره ئې ک‪++‬ړې ده‪ ،‬خو په دې ټوله‬
‫قصه کښي موږ ته هغه دا ت‪++‬اثر راک‪++‬وي چي پښ‪++‬تانۀ د جمالي‪++‬اتو او ښ‪++‬کال د‬
‫ذوق څخه محرومه مخل‪++++‬وق دی‪ .‬د بېلګي په توګه کله چي هغه د رنجو يا‬
‫کاجلو خبره کوي‪ ،‬د زنانو د خالونو خ‪++‬بره ک‪++‬وي‪ ،‬نو د زنانه ښايست دا ټ‪++‬ول‬
‫عالمتونه هغۀ ته عبث او بيخوله (د ښکال څخه خالص) ښکاري‪.‬‬
‫د اسد خان مرګ او د هغۀ حېثيت‬
‫‪My own boy; come nearer, nearer still,” said his father‬‬
‫‪faintly. Sherdil put his face close to that of his father.‬‬
‫‪“Listen,” whispered the dying man, “my cousin has won‬‬
‫‪he had thirteen witnesses to my nine—he is your enemy.‬‬
‫)‪Remember, revenge, revenge! (P. 168‬‬
‫ژب‪++‬اړه ‪":‬زما بچي‪++‬ه! ن‪++‬زدې راش‪++‬ه‪ ،‬لږ ن‪++‬ور ن‪++‬زدې راشه ‪ ،‬د هغۀ پالر ؤ‬
‫وئي‪++‬ل‪ ،‬ش‪++‬ېردل خپل مخ د پالر د مخ س‪++‬ره ن‪++‬زدې ک‪++‬ړي‪ ،‬واوره! م‪++‬رګي‬
‫ح‪++‬الي کس خپل زوی ته ؤ وئي‪++‬ل! زما ترب‪++‬ور له ما څخه (مځک‪++‬ه) و ګټل‪++‬ه‪،‬‬
‫هغۀ ديارلس ګواهان درلودل او زما لخوا نهه ګواهان پېښ ش‪++‬ول‪ ،‬هغه دي‬
‫تر بور دی‪ ،‬ياد لره! بدله او صرف بدله‪".‬‬

‫قصه او پښتانۀ ‪ :‬پښتانۀ د قدرت ناروزلي بچيان‬

‫د ت‪++‬ور ب‪++‬رن په دې کت‪++‬اب کښي د پښ‪++‬تنو پر فولکل‪++‬وري قصو ډېر‬
‫مهم کار شوی دی‪ .‬زما په نزد هغۀ د پښتنو پر شفاهي قصو تر ټولو دقيق‬
‫ک‪+++‬ار ک‪+++‬ړی دی‪ .‬د دې يو مهم علت دا ؤ چي ت‪+++‬ور ب‪+++‬رن ته په بنو کښي د‬
‫پوليټيکل ايجنټ پر سيټ کښېنستل ؤ‪ ،‬د هغۀ لپ‪++‬اره اړينه وه چي ل‪++‬ومړی به‬
‫هغه د دې سيمي پښتو دومره په ښه توګه زده کوي چي د لهجې او فولکل‪++‬ور‬
‫س‪++‬ره ئې ن‪++‬زدې اش‪++‬نائي وي او هغه د خلګو تر منځ په هر ډول خ‪++‬برو‬
‫اترو د و پوهېدو صالحيت و لري‪.‬‬
‫تور ب‪++‬رن ليکي چي پښ‪++‬تانۀ د قصې اورولو او اورې‪++‬دلو يو ډېر‬
‫ژور ذوق لري‪.‬‬
‫د ت‪++‬ور ب‪++‬رن په دي کت‪++‬اب کښي چي ک‪++‬ومي قصې هغۀ له خلګو را‬
‫ټولي کړي دي‪ ،‬په هغو کښې زياتره د پښتنو هغه اولسي قصې دي چي په‬
‫لږ يا ډېر توپير سره په ه‪++‬ره س‪++‬يمه کښي پ‪++‬اتي ش‪++‬وي دي‪ .‬لکه څۀ ډول چي د‬
‫الف ليله يا د قبايلي ع‪+‬ربي ټول‪+‬ني د "زر ش‪+‬پې" اوږدۀ قصه په خپله لمن‬

‫‪57‬‬
 ‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬ ‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬

‫کښي بې شماره قصې پټې ساتي هم دغه ډول د بنو او ډېره اسماعيل خان د‬
‫سيمو څخه را ټولي کړل شوي دغه قصې هم د غور وړ دي‪.‬‬
‫په دې قصو کښي د اولسي پوهي‪ ،‬کلت‪++‬وري ق‪++‬درونو‪ ،‬او ع‪++‬ام ژوند‬
‫عقلي اصول (کامن سنس) په ښه توګه راخيستل شوي دي‪ ،‬د فورم له لحاظۀ‬
‫په دې قصو کښي س‪++++‬بق آم‪++++‬وزه اومزاحيه قصې هم ش‪++++‬ته‪ ،‬طنزيه هم‬
‫پکښې ش‪++‬ته‪ ،‬د حيوان‪++‬انو قصې (‪ + )Fable‬هم پکښې راغون‪++‬ډي ش‪++‬وي‬
‫دي‪ .‬له دې سره سره تور برن په دې کتاب کښي د مروتو ب‪++‬دلي او کيسۍ يا‬
‫اړونه هم راخيستي دي او په وروستۍ برخه کښي ئې ت‪++‬ور ب‪++‬رن ليکي چي‬
‫مېلمس‪+++++‬تيا د پښ‪+++++‬تنو تر منځ د پيوس‪+++++‬تون يو مهم ق‪+++++‬در دی ‪ ،‬کله چي‬
‫انګرېزي افيسر د هغوی مېلمه شي يا هغوی د يوۀ انګرېز خدمت ک‪+‬وي نو‬
‫ځ‪++++‬ان ډېر ورته ع‪++++‬زت مند معلوم‪++++‬ېږي‪ .‬کله چي يو انګرېز د هغ‪++++‬وی‬
‫کورودانی يا شکريه په پښتو کښي ادا کړي نو هم دغه د هغوی لپاره د اختر‬
‫ورځ وي‪.25‬‬
‫ت‪++‬ور ب‪++‬رن په دې اثر کښي تر دوولس س‪++‬وه پ‪++‬وري د پښ‪++‬تو متلونه‬
‫راخيستي دي او ورس‪+‬ره ئې ډې‪+‬ره په زړۀ پ‪++‬وري ژب‪+‬اړه او په انګرې‪++‬زي‬
‫کښي د هغو ش‪++‬رح هم ک‪++‬ړې ده‪ ،‬اول ئې دغه متلونه په ش‪++‬لو بېالبېلو‬
‫موض‪+++‬وعاتو کښي وېش‪+++‬لي دي د بېلګي په توګه لکه مېلمس‪+++‬تا ‪ ،‬ښ‪+++‬ځه‪،‬‬
‫خ‪++‬دای‪ ،‬خان‪++‬دان‪ ،‬مګرتي‪++‬ا‪ ،‬مال‪ ،‬دروغ‪ ،‬قس‪++‬مت‪ ... ،‬او داسي ن‪++‬ور‪ .‬د ه‪++‬ري‬
‫موضوع سره ئې کم تر کمه لس او زي‪++‬ات تر زياته شل متلونه راوړي دي‬
‫او په پای کښي ئې څلور سوه دوه ګډ وډ (متفرق) متلونه راوړي دي‪.‬‬
‫کله چي موږ د توبرن دې دقيق ک‪++‬ار ته وګ‪++‬ورو‪ ،‬نو له هغۀ څخه د‬
‫هغۀ عم‪++‬ومي رايه د پښ‪++‬تنو په هکله نۀ ده بدله ش‪++‬وې‪ .‬لکه څۀ ډول چي د‬
‫نړۍ د نورو سيمو د اوسېدونکو غوندي د پښتنو سره هم‬

‫‪if in return he or she receives a few words of thanks in Pashto, … 25‬‬

‫‪the grin increases into an audible chuckle and as you part company,‬‬
‫‘‘ ‪you hear muttered in a tone of incredulous but gratified surprise,‬‬
‫)‪Ah, the Sahib talks Pashto! (325‬‬
‫‪58‬‬
 ‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬ ‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬

‫اوم باب‪ :‬فارورډپاليسي‪ ،‬د غرونو نه اېل کېدونکي پښتانۀ‬

‫دام او لومه‬
‫قبايل او ن‪++‬ور پښ‪++‬تانۀ په ل‪++‬ومړي ځل انګرې‪++‬زي اس‪++‬تعمار دخپلو‬
‫سياسي اه‪++‬دافو لپ‪+‬اره س‪+‬ره جال ک‪++‬ړل‪ .‬هغه س‪+‬يمي چي د انګرېز تر انتظ‪++‬امي‬
‫بندوبست الندي وې د هغو سيمو کمشنرانو او نورو انتظامي افيس‪++‬رانو ته دا‬
‫ذمه واري ورکول شوې وه چي هغوی به د خپلي ضلعې سره مښتي قب‪++‬ايلي‬
‫سيمي هم تر نظر الن‪++‬دي س‪++‬اتي‪ .‬لکه څۀ ډول چي دغه پښ‪++‬تنو د ژوند کولو‬
‫خپل يو ځ‪++‬انګړی‪ ،‬ژواک‪( ،‬دود دس‪+++‬تور) پښ‪+++‬تونولي درل‪+++‬ود‪ ،‬او د دغه‬
‫ژوند دود له الري ئې د خپل ژوند ټولن‪++‬يز‪ ،‬ق‪++‬انوني او سياسي ض‪++‬رورتونه‬
‫پوره ک‪++‬ول‪،‬خو د انګرېز د س‪++‬امراجي پالن په مخ کښي دغه هر څۀ يو خنډ‬
‫ؤ‪ ،‬ولي چي د نولسمي صدۍ تر نيمائي پ‪++‬وري انګرې‪++‬زي س‪++‬امراج د هند‬
‫زي‪++‬اتره ولکې په ځ‪++‬ان پ‪++‬وري پينه ک‪++‬ړي وې‪ ،‬د س‪++‬يمو او خلګو د اېل کولو‬
‫عمل بش‪++‬پړه کې‪++‬دونکی ؤ‪ ،‬او اوس ي‪++‬واځي پښ‪++‬تانۀ او د هغه وخت ځي‪++‬ني‬
‫ن‪++‬ور ط‪++‬اقتور قبايل لکه د اف‪++‬ريقې "زول‪++‬و" داسي وو چي د ي‪++‬ورپ او بيا په‬
‫تېره د انګرېز و استعماري جغ ته نۀ ؤ را کښېوتي‪ .‬د افغانستان س‪++‬ره دوو‬
‫جنګونو پر له پسې د ن‪+++‬امراديو او تب‪+++‬اهۍ پرته بل هيڅ نتيجه ور نۀ ک‪+++‬ړه‪ .‬د‬
‫انګرېزي او فرانس‪+‬وي اس‪+‬تعمارانو طريقه واردات هم دا ؤ چي اول س‪+‬يمي‬
‫او خلګ ونيول شي‪ ،‬بيا هغوی ته دا احساس ورکول شي چي په اصل کښي‬
‫دغه ځائي خلګ په کلتوري‪ ،‬مذهبي او تهذيبي توګه شاته پ‪+‬اتي ش‪+‬وي خلګ‬
‫دي‪ ،‬او س‪++‬پين پوس‪++‬تي يع‪++‬ني يورپي‪++‬ان خ‪++‬دای پر دې ک‪++‬ار ګم‪++‬ارلي دي چي‬
‫هغوی به د نړۍ هغو قومونو او نسلونو ته د ژوند ت‪++‬ېرولو اصل طريقه ور‬
‫زده ک‪+++‬وي‪ .‬د هغه ط‪+++‬ريقې لپ‪+++‬اره تر ټولو اول دا دی چي دغه مس‪+++‬تعمر‬
‫اولسونه دي خپل کلتور‪ ،‬ژب‪++‬ه‪ ،‬او ش‪++‬ناخت په هغه ش‪++‬ناخت کښي ويلي ک‪++‬ړي‬
‫ک‪++‬وم چي د پر مخ تللو يا ډي‪++‬ويليټ خلګو کلت‪++‬ور او ته‪++‬ذيب دی‪ .‬د کلت‪++‬وري‬
‫سامراجيت پېل په اصل کښي د ژبي د وژلو څخه کېږي ‪.‬‬
‫د هند په مرکزي ښارونو او سيمو کښي خلګ دې ته هڅ‪+‬ول کې‪+‬دۀ‬
‫چي انګرې‪++‬زي زدک‪++‬ړي ‪ ،‬او ډېر ژر به د هند د کوچ‪++‬نۍ وچي دف‪++‬تري او‬
‫تعليمي نظ‪+‬ام په انګرې‪++‬زۍ کښي ش‪+‬ي‪ ،‬خو په پښ‪++‬تني س‪++‬يمو کښي دغه عمل‬
‫چنداني واره ونۀ خوړل‪++‬ه‪ ،‬هغه س‪++‬يمي چي لويو ښ‪++‬ارونو يا زرعي مرکزونو‬
‫ته نزدې وې‪ ،‬او زياتره ميداني عالقې وې په ت‪++‬دريجي توګه د انګرې‪++‬زي‬
‫ژبي‪ ،‬او د فرنګي د نظام د برخي ګرځېدلو ولورته اماده ش‪++‬وې دي‪ ،‬البته د‬
‫برت‪++‬انوي هند پر کن‪++‬اره يا غ‪++‬ربي څن‪++‬ډو پراتۀ پښ‪++‬تانۀ قب‪++‬ايلي وګڼل ش‪++‬ول‪.‬‬
‫دغه س‪++‬يمي د انګرې‪++‬زي انتظ‪++‬ام ک‪++‬ارانو او عم‪++‬ومي ليکواالنو له اړخه د‬
‫‪59‬‬
 ‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬ ‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬

‫عالقه غ‪++‬ير ‪ ،‬ياغيس‪++‬تان يا په انګلسي کښي د ) (‪ No Men’s Land‬په‬

‫نامۀ يادي شوې دي‪ .‬په زړۀ پوري خبره دا هم ده چي د ام‪++‬ير عبد الرحم‪++‬ان‬
‫په خود نويشت کښي هم دغه سيمي د "ياغيستان" په نامۀ ياتي شوي دي‪.‬‬
‫پر هند د چاپېرې‪+++‬دلو وروس‪+++‬ته د انګرې‪+++‬زي اس‪+++‬تعمار س‪+++‬ره تر‬
‫وروستۍ ورځې پ‪++‬وري د هند د ژغ‪++‬ورني او دف‪++‬اع وې‪++‬ره په زړۀ کښي پ‪++‬اتي‬
‫ش‪++‬وې ده‪ .‬هغه پښ‪++‬تني س‪++‬يمي چي د برت‪++‬انوي هند او افغانس‪++‬تان تر منځ وې‬
‫هغه له ازله د دوی لپاره د سر خوږۍ پېالمه ګرځېدلې دي‪ .‬ځکه موږ ته‬
‫د زي‪++‬اتره خ‪++‬تيځ پوه‪++‬انو په ليکنو کښي د قب‪++‬ايلي پښ‪++‬تنو ډېر زي‪++‬ږ‪ ،‬غ‪++‬ير‬
‫مهربانه‪ ،‬جنګي‪ ،‬عسکري‪ ،‬او خونخواره څهره را څرګنده شوې ده‪.‬‬
‫څ‪++‬وک نس‪++‬بتا ً مهذبه او ښايس‪++‬ته ي‪++‬اد ش‪++‬وي دي‪ ،‬او د دې په مقابل‬
‫کښي چي کوم نۀ ايل کېدونکي پښتانۀ وو د هغوی لپ‪++‬اره ډېر ن‪++‬اوړه ټکي‪،‬‬
‫لکه وحش‪++‬ي‪ ،‬جاه‪++‬ل‪ ،‬وهمي‪ ،‬جن‪++‬وني او داسي ډې‪++‬ري اص‪++‬طالحوي ک‪++‬اورل‬
‫ش‪+++‬وي دي‪ .‬د انګرېز اس‪+++‬تعمار س‪+++‬ره تر ټولو لويه س‪+++‬تونزه د هند هم دغه‬
‫غير محفوظ سرحدونو او پ‪+‬ولي وې‪ ،‬په ل‪+‬ومړي سر کښي انګرېز واکمن‪+‬انو‬
‫غوښت چي د قب‪++‬ايلي س‪++‬يمو اولس دي په هم هغه دام کښي را ګ‪++‬ير ک‪++‬ړي‬
‫کوم چي د هند په نورو سيمو کښي کارول شوی ؤ‪ .‬خو د پرله پسې نامراديو‬
‫سره د مخامخ کېدو په وجه پ‪++‬ای پر دې خ‪++‬بره بحث پېل شو چي د پښ‪++‬تني‬
‫قبايلو د نۀ اېل کې‪++‬دلو المل څۀ دی؟ آېا س‪++‬تونزه په دام کښي ده که په لومه‬
‫کښي؟‪.‬په لومړي ځل قب‪+‬ايلي س‪+‬يمي د انتظ‪+‬امي س‪+‬يمو د افيس‪+‬رانو له الري‬
‫څارل کې‪+‬دې‪ ،‬هغ‪+‬وی به د انتظ‪+‬امي او قب‪+‬ايلي س‪+‬يمو پر پوله مېش‪+‬تۀ خپل‬
‫الس پوسي ملکان او خانان د قبايلي مش‪+‬رانو س‪+‬ره د تم‪+‬اس نيولو د وس‪+‬يلې‬
‫په توګه ک‪++‬ارول‪ ،‬خو کله چي په ک‪++‬ال ‪ ۱۸۵۷‬کښي د آزادۍ جنګ را پېښ‬
‫شو او په هند کښي د کمپ‪++‬نۍ څخۀ دا واک اختي‪++‬ار واګي نېغ د برت‪++‬انيې و‬
‫تخت ته انتق‪++‬ال ش‪++‬وې‪ ،‬نو له هم دې ځايه د پښ‪++‬تني قب‪++‬ايلو د اېل کولو لپ‪++‬اره‬
‫باقاعده غير رسمي لښکري تياري شوې‪ .‬اولف کېرو په خپل کت‪++‬اب کښي‬
‫ليکي چي له کال ‪ ۱۸۵۷‬څخه بيا تر ‪ ۱۸۷۷‬پ‪++‬وري ( په ش‪++‬لو کلونو کښ‪++‬ي)‬
‫يوولس جنګي مهمات د دې سيمي د اېل کولو لپ‪++‬اره اس‪++‬تول ش‪++‬وي دي‪ ،‬او له‬
‫دې وروسته بيا د پنځو کلونو په لنډه موده کښي (‪ )۸۱-۱۸۷۷‬دوولس ن‪++‬ور‬
‫جنګي مهم‪+++‬ات د قب‪+++‬ايلو په ضد ل‪+++‬ېږل ش‪+++‬وي دي (‪Caroe, 1958,‬‬
‫‪26‬‬
‫‪.)348‬‬

‫‪26‬‬
‫‪Caroe, Olaf. (1958), The Pathans,Oxford University Press, Karachi,‬‬
‫‪P. 348‬‬
‫‪60‬‬
 ‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬ ‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬

‫د فارورډ پاليسۍ په پړي ښکېل ختيځ پوهان‬

‫د ستري لوبي په ترڅ کښي چي برتانوي تخت ک‪++‬وم فک‪+‬ري‪ ،‬طبعي‬
‫او سياسي کمربندونه د هند د کوش‪++‬نۍ وچي د ژغ‪++‬ورني لپ‪++‬اره را چ‪++‬اپېره‬
‫کړي ؤ د لومړي انګرېز‪-‬افغان جنګ تب‪++‬اه کن اثراتو هغه د څلوېښ‪++‬تو کلونو‬
‫پوري داسي يخي ک‪++‬ړې لکه پر اوور چي اوبۀ واچ‪++‬وې‪ .‬که څۀ هم د منځ‪++‬نۍ‬
‫آسيا پر کوشنيو رياستونو او بادشهاتونو وختي ال د تزاري روس اس‪++‬تعماري‬
‫ښامار را پېچل ش‪++‬وی ؤ‪ ،‬خو د ل‪++‬ومړي جنګ د م‪++‬اتي په نتيجه کښي چي د‬
‫فوځ حوصله په کوم شدت سره ريچې ريچې شوه د هغه د بيا رغولو لپاره د‬
‫ګ‪++‬ورنر ج‪++‬نرال اکلېنډ را وروس‪++‬ته تر څلوېښ‪++‬تو کلونو پ‪++‬وري د انګرېز‬
‫استعماري جنګي او سياسي پوهانو کار کړی دی‪ .‬فارورډ پاليسي هم په دې‬
‫وخت کښي رامنځته ش‪++‬وه چي د س‪++‬تري ل‪++‬وبي په دوهم پ‪++‬ړاو کښي د روس‬
‫پوله تر افغانس‪++++‬تانه را وغزې‪++++‬ده‪ ،‬په دې وخت کښي د انګرېز س‪++++‬امراج په‬
‫ترکش کښي يو داسي غشی نه ؤ پاتي چي هغۀ ورته د ش‪++‬اه ش‪++‬جاع الملک‬
‫ن‪++‬وم ورک‪++‬ړی ؤ‪ ،‬بل دا چي د ش‪++‬اه ش‪++‬جاع تج‪++‬ربې خو وخ‪++‬تي ال ډېر تاوانونه‬
‫راوړي ؤ‪ ،‬ځکه اوس يوه داسي پاليسي پکار وه چي نۀ سيخ و س‪++‬وځي او نه‬
‫کباب‪ .‬يعني دا چي د انګرېز‬
‫د‪ +‬ل‪++++‬و‪+‬م‪+‬ړ‪+‬ي‪ +‬ج‪+‬ن‪+‬ګ‪ +‬پ‪+‬ه‪ +‬ر‪+‬د‪+‬ع‪+‬م‪+‬ل‪ +‬ک‪+‬ښ‪+‬ي‪ +‬د‪ +‬ج‪++++‬ن‪+‬ر‪+‬ال‪ +‬پ‪++++‬و‪+‬ال‪+‬ک‪ +‬د‪+" +‬ب‪++++‬د‪+‬ل‪+‬‬
‫ا‪+‬خ‪+‬ي‪+‬س‪+++‬ت‪+‬ل‪+‬و‪ +‬ف‪+++‬وځ‪ +"+‬پ‪+‬ه‪ +‬ا‪+‬پ‪+‬ر‪+‬ې‪+‬ل‪ ۱۸۴۲ +‬ک‪+‬ښ‪+‬ي‪ +‬د‪ +‬خ‪+‬ي‪+++‬ب‪+‬ر‪ +‬ل‪+‬ه‪ +‬ال‪+‬ري‪ +‬ا‪+‬ف‪+‬غ‪+‬ا‪+‬ن‪+‬س‪+++‬ت‪+‬ا‪+‬ن‪ +‬ت‪+‬ه‪+‬‬
‫ک‪+‬ښ‪++++‬ې‪+‬وت‪ +‬ا‪+‬و‪ +‬پ‪+‬ه‪ +‬س‪++++‬ل‪+‬ګو‪+‬ن‪+‬و‪ +‬ک‪+‬لي‪ +،+‬ع‪+‬س‪++++‬ک‪+‬ر‪+‬ي‪ +‬ک‪+‬ال‪+‬و‪+‬ي‪ +،+‬ښ‪++++‬ا‪+‬ر‪+‬ګ‪+‬و‪+‬ټ‪+‬ي‪ +‬ئ‪+‬ې‪ +‬و‪+‬‬
‫س‪+‬وځ‪+‬و‪+‬ل‪ +.+‬ګ‪+‬و‪+‬ر‪+‬ن‪+‬ر‪ +‬ج‪+‬نر‪+‬ا‪+‬ل‪ +‬ا‪+‬ک‪+‬لې‪+‬ن‪+‬ډ‪ +‬د‪ +‬د‪+‬ن‪+‬د‪+‬ې‪ +‬څخ‪+‬ه‪ +‬ګ‪+‬و‪+‬ښ‪+‬ه‪ +‬ک‪++‬ړل‪ +‬ش‪+‬و‪ +‬او‪ +‬د‪+‬ا‪ +‬وخ‪+‬ت‪+‬‬
‫ګ‪+‬و‪+‬ر‪+‬ن‪+‬ر‪ +‬ج‪+‬ن‪+‬ر‪+‬ال‪ +‬ا‪+‬ل‪+‬ي‪+‬ن‪+‬ب‪+‬و‪+‬ر‪+‬و‪ +‬د‪ +‬ه‪+‬ن‪+‬د‪ +‬د‪ +‬س‪++‬رو‪ +‬ا‪+‬و‪ +‬س ‪+‬پ‪+‬ي‪+‬ن‪+‬و‪ +‬م‪+‬ا‪+‬ل‪+‬ک‪ +‬ش ‪+‬و‪ +.+‬ا‪+‬ک‪+‬ل‪+‬ې‪+‬ن‪+‬ډ‪ +‬چي‪+‬‬
‫پ‪+‬ه‪ +‬ع‪+‬م ‪+‬و‪+‬م‪+‬ي‪ +‬ت‪+‬و‪+‬ګ‪+‬ه‪ +‬ي‪+‬و‪ +‬ک‪+‬ت ‪+‬ا‪+‬ب‪+‬ي‪ +‬ک‪+‬س‪ +‬ؤ‪ +،+‬ا‪+‬و‪ +‬د‪ +‬ک‪+‬ت ‪+‬ا‪+‬ب‪ +‬س ‪+‬ر‪+‬ه‪ +‬ع‪+‬ال‪+‬ق‪+‬ه‪ +‬م‪+‬ن‪+‬د‪ +‬ک‪+‬س ‪+‬ا‪+‬ن‪+‬و‪ +‬ت‪+‬ه‪+‬‬
‫ئ‪+‬ې‪ +‬ز‪+‬ي‪+‬ا‪+‬ت‪+‬ه‪ +‬ت‪+‬ر‪+‬ج‪+‬ي‪+‬ح‪ +‬و‪+‬ر‪+‬ک‪+‬و‪+‬ل ‪+‬ه‪ +،+‬ځک‪+‬ه‪ +‬د‪ +‬ع‪+‬م‪+‬ل‪ +‬پ‪+‬ر‪ +‬م‪+‬ي ‪+‬د‪+‬ا‪+‬ن‪ +‬د‪ +‬ډ‪+‬ې ‪+‬ر‪+‬و‪ +‬حق‪+‬ي‪+‬ق‪+‬ت‪+‬و‪+‬ن‪+‬و‪ +‬څ‪+‬خه‪+‬‬
‫ب‪+‬ې‪ +‬خ‪+‬بر‪+‬ه‪ +‬ؤ‪ +،+‬خ‪+‬و‪+" +‬ا‪+‬ل‪+‬ي‪+‬ن‪+‬ب‪+‬و‪+‬ر‪+‬و‪ +"+‬پ‪+‬ه‪ +‬ع‪+‬م‪+‬و‪+‬م‪+‬ي‪ +‬ت‪+‬و‪+‬ګ‪+‬ه‪ +‬ي‪+‬و‪ +‬م‪+‬ه‪+‬م‪ +‬ج‪+‬و‪ +‬ا‪+‬و‪ +‬ج‪+‬ن‪+‬ګ‪+‬ي‪+‬ا‪+‬لی‪ +‬ک‪+‬س‪+‬‬
‫ي‪+‬ا‪+‬د‪+‬ې‪+‬د‪+‬ۀ‪+. +‬‬
‫د پ‪++++‬والک په ف‪++++‬وځ کښي موج‪++++‬ود ف‪++++‬وځې افيسر (‪Augustus‬‬
‫‪ )Abbot‬په خپله ډاي‪++‬رۍ او ي‪++‬اد داښ‪++‬تونو کښي ليکي چي د ل‪++‬ومړي جنګ د‬
‫تباهۍ په سوب د ايسټ انډيا کمپنۍ په ځواکونه کښي اوس هغه دم پاتي نۀ ؤ‬
‫چي بدل دي واخستلی شي‪ ،‬و بل پلو ته کمپنۍ چ‪+‬ونکې د معاشي ګټو لپ‪+‬اره‬
‫سياسي اور کلت‪++‬وري ح‪++‬ربې ک‪++‬ارولې‪ ،‬خو دلته ئې ل‪++‬وی ف‪++‬وځي او م‪++‬الي‬
‫ت‪++‬اوان وړی ؤ‪ ،‬ځکه د ن‪++‬وي ګ‪+‬ورنر ج‪++‬نرال هيڅ اراده نۀ وه چي هغه دي په‬
‫افغانستان کښي و يو بل جنګ لمنه ؤ وهي‪.‬‬

‫‪61‬‬
 ‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬ ‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬

‫په هم دې وخت کښي جنرال پوالک تر جالل آباده را رسېدلی ؤ‪،‬‬

‫او جنرال ناټ وختي ال پر کندهار پروت ؤ‪ ،‬ورته امر وشو چي بېرته دي‬
‫هند ته راستانۀ شي‪ ،‬ولي چي د "کلکتې" په خزانه کښي نور د دې بې ثم‪++‬ره‬
‫جنګ د زغملو هيڅ توان پاتي نۀ دی(‪.)Dalrymple, 2013, 430‬‬
‫ايسټ انډيا کمپ‪++‬نۍ پر افغانس‪++‬تان د راتپل ش‪++‬وي جنګ تر څنګ په‬
‫هم دغه وخت کښي په چاينا کښي لومړی "اوفيوم جنګ" پېل ک‪++‬ړی ؤ‪.‬‬
‫د چاينا سره دغه جنګ د ګين سلطنت (‪ +)Qing dynasty‬په ضد يو مهم‬
‫ګام ؤ چي په ‪ ۱۸۳۹‬کښي پېل شو او د ‪ ۱۸۴۲‬د اګست په مياشت کښي د‬
‫کمپ‪++‬نۍ د س‪+‬ور کوټو فوځونو د بريا س‪++‬ره پ‪++‬ای ته ورس‪++‬ېدی‪ .‬په دغه جنګ‬
‫کښي برت‪+++‬انوي ف‪+++‬وځ ته ډېر س‪+++‬رۀ او س‪+++‬پين په الس ورغل‪+++‬و‪ ،‬او چاينا په‬
‫لومړي ځل د يوې منډۍ يا مارکېټ په توګه ورته خالص شو‪.‬‬
‫خو د افغانستان جنګ هغوی لپاره دومري تاوانونه راوړل چي‬
‫هغوی ئې کله هم تصور نۀ ؤ ک‪++‬ړی‪ .‬ارواښ‪+‬اد حبي‪++‬بي ص‪+‬احب په خپل اثر‬
‫د ا فغانستان لنډ تاريخ کښي په ل‪++‬ومړي جنګ کښي انګرېزانو ته اوښ‪++‬تي‬
‫تاوانونه تر هغۀ دوه چنده ي‪+‬اد ک‪+‬ړي دي ک‪+‬وم چي سر جي‪+‬ورج ميک م‪+‬وهن‪،‬‬
‫سټيفن ټېنر او د اوس‪++‬ني وخت ت‪++‬اريخ ليک‪++‬ونکي ډارلېمپل په خپلو څ‪++‬ېړنو‬
‫کښي راوړي دي‪ .‬د حبيبي صاحب د ي‪+‬اد ش‪+‬وي کت‪++‬اب له رويه ليکي "په دې‬
‫جنګ کښي د انګرېز ايسټ ان‪+++‬ډيا کمپ‪+++‬نۍ ‪ ۳۰‬زره تنه وژل ش‪+++‬وي او ‪۲۱‬‬
‫ک‪++‬روړه هن‪++‬دي روپۍ ئې د خ‪++‬اورو ش‪++‬ومه ش‪++‬وي دي ‪( .‬حبي‪++‬بي‪،۲۰۱۳ ,‬‬
‫‪)۴۶۹‬‬
‫د جالل اب‪++‬اده پ‪++‬وري رس‪++‬ېدونکي ج‪++‬نرال پ‪++‬والک او د هغۀ نسل‬
‫پرس‪+‬ته س‪+‬امراجي ف‪++‬وځ د خپلي ب‪++‬دلې اور څۀ ډول س‪+‬وړ ک‪+‬ړ؟ دا د ت‪+‬اريخ يو‬
‫داسي ب‪++‬اب دی چي په عم‪++‬ومي توګه د زم‪++‬انې په خ‪++‬ړو ل‪++‬ړو کښي له م‪++‬وږه‬
‫وډر پاتي شوی دی‪.‬‬
‫د دې جنګ د ب‪+++‬دل اخيس‪+++‬تلو لپ‪+++‬اره چي ک‪+++‬وم ظلمونه د کمپ‪+++‬نۍ‬
‫انګرېزي ف‪++‬وځ پر ع‪++‬ام اولس وک‪++‬ړ‪ ،‬هغه د س‪++‬امراجيت د ته‪++‬ذيبي پ‪++‬روژې‬
‫څهره بربن‪++‬ډوي‪ .‬په هم دغه جنګ کښي برخه اخيس‪++‬تونکي ف‪++‬وځي افيسر (‬
‫‪Journal‬‬ ‫‪ +++++++++)Augustus‬په خپل رس‪+++++++++‬اله (‪and‬‬ ‫‪Abbot‬‬
‫د‬ ‫‪ )Correspondance of Afghan war 1939-1942‬کښي‬
‫انګرېزي فوځ د ظلمونو چي ک‪++‬وم داس‪++‬تان بي‪++‬ان ک‪++‬ړی دی د هغۀ و مخ ته د‬
‫چنګېز‪ ،‬تېمور او بابر ظلم هيڅ ښکاري‪ .‬د خيبر په ن‪++‬اوه او د جالل اب‪++‬اد‬
‫په خ‪+++‬وا و شا س‪+++‬يمو کښي تر څو چي د ګ‪+++‬ورنر ج‪+++‬نرال د کابل ولوروته د‬
‫حرکت حکم نۀ ؤ راغلی د "بدل اخيس‪++‬تلو ف‪++‬وځ" په دې ګم‪++‬ارل ش‪++‬وی ؤ چي‬
‫‪62‬‬
 ‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬ ‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬

‫پر شا وخوا سيمو چي څۀ ډول تېری کولی شي د خپلي بدلې اور دي پرې‬
‫سوړ کړي‪ .‬د عام اولس د وژلو په ک‪++‬ار ئې الس پ‪++‬وري کړ عن تر دې چي‬
‫د زنانو د وژني او د هغوی سرونه د تنه څخه د جال کولوغوندي بربريت‬
‫څخه ئې هم ډډه ونۀ کړه‪ .‬په دې راساله کښي آګسټس يو ځای ليکي‪:‬‬
‫‪We destroyed all the vineyards,.. their forts and houses‬‬
‫‪were destroyed; thei walls blown up and their beuatiful‬‬
‫‪trees left to persih, The retribution was thorough and‬‬
‫‪enduring in its effects. It is lamentable to see the mischief‬‬
‫‪done, but the example was qite necessary”.(Abbot, 1843,‬‬
‫‪323) 27‬‬
‫ژباړه ‪:‬د جنرال پوالک "د بدلې اخيستلو فوځ" پای‪ ،‬بدله واخلي‪ ،‬کابل د‬
‫خ‪++‬اورو ش‪++‬ومه ک‪++‬ړي‪ ،‬کن‪++‬دهار و ن‪++‬ړول ش‪++‬ي‪ ،‬او د يو داسي بې مرامه جنګ‬
‫خاتمه په داسي توګه وشي چي "بېرته ئې امير دوست محمد خ‪++‬ان له بن‪++‬ده‬
‫څخه راويوست‪ ،‬امير د خپل پياوړي زوی وزير اکبر خ‪++‬ان په همت د کابل‬
‫پر تخت کښېناستی"‪( .‬حبيبي‪)۵۶۹ ،۲۰۱۳ ،‬‬
‫د امير دوست محمد خان په دوهم دور کښي تر ډېره ح‪++‬ده ام‪++‬نيت‬
‫قايم شو ‪ ،‬د هغۀ د مرګه وروسته چي کله يو وار بيا د تخت نش‪++‬ينۍ ک‪++‬ړکېچ‬
‫پيدا شو‪ ،‬د دۀ د زامنو تر منځ کش و بګير پېل شو‪ ،‬او پ‪++‬ای ام‪++‬ير ش‪++‬ېر‬
‫علي خان خپلي پښې ټينګي کړې او د افغانستان رياس‪+‬تي‪ /‬دول‪+‬تي ک‪+‬ړۀ وړۀ‬
‫ئې نور واضح کړل او پر پښو درولو کښي ئې بنسټيز رول لوبول پېل‬
‫ک‪+++‬ړ‪ ،‬خو په دغه وخت کښي د انګرېز او روس تر منځ د س‪+++‬تري ل‪+++‬وبي‬
‫سياست يو وار بيا د ش‪++++‬مله په يخو بنګلو کښي د انګرېز واکمن‪++++‬انو خوبونه‬
‫وتښ‪++‬تول‪ ،‬ت‪++‬زاري روس د يو طوف‪++‬ان غون‪++‬دي پر منځ‪++‬نۍ آس‪++‬يا راواوښت د‬
‫منځنۍ آسيا پر هغو بادشاهتونو چي زي‪++‬اتره اوس‪++‬ېدونکي ئې مس‪++‬لمان وو‪،‬‬
‫ډې‪++‬ري ولکې ئې په خپله اس‪++‬تعماري منګوله کښي ځ‪++‬ني را ټ‪++‬ولي ک‪++‬ړې‪ .‬د‬
‫ي‪+++‬اودني ده چي د ت‪+++‬زاري روس دغه هڅې د نولس‪+++‬مي ص‪+++‬دۍ د درېيمي‬
‫لسيزي څخه را پېل شوې‪ ،‬دلته چي کوم کوشني رياستونه موج‪++‬ود وو د‬
‫پرله پسې حملو او چپ‪+++‬اؤنو په س‪+++‬وب ئې پ‪+++‬ای يو يو په خپل اس‪+++‬تعماري‬
‫وجودپوري پينه کړ‪ .‬قازقس‪++‬تان په ‪ ۱۸۳۹‬کښي س‪++‬کوت وک‪++‬ړ‪ ،‬کرغس‪++‬تان د‬
‫ش‪++++‬لو کلونو د مب‪++++‬ازرې پس ‪ ۱۸۶۴‬کښي اېل شو له دغه ځايه ئې بيا پر‬
‫ثمرقند او تاشقند را لښته ک‪++‬ړه‪ ،‬په ک‪++‬ال ‪ ۱۸۶۸‬کښي ئې الن‪++‬دي ک‪++‬ړل او هم‬
‫دغه ډول د بخ‪++++‬ارا او کوکنډ باچاهتونه هم ډېر ژر د روس تر ولکه الن‪++++‬دي‬
‫‪Abbot, Augustus(1879), Journal and Correspondance of Afghan 27‬‬
‫‪Wars, 1839-42, London , P.323‬‬
‫‪63‬‬
 ‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬ ‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬

‫راغلل‪ .‬کيوا په ‪ ۱۸۷۳‬کښې‪ ،‬او د ترکمنستان زي‪++‬اتره س‪++‬يمي او "م‪++‬رو" ئې‬

‫تر ‪ ۱۸۸۴‬پوري په خپل استحصالي وجود پوري پينه ک‪++‬ړې‪ ،‬له دې پس چي‬
‫خ‪++‬بره د افغانس‪++‬تان و پ‪++‬ولي ته و درې‪++‬ده‪ ،‬نو د برت‪++‬انوي هند په خ‪++‬وارۀ وارۀ‬
‫وجود کښي يو واربيا حرکت راغلی ‪ ،‬او هغوی د روس د پراختيا غوښتني‬
‫د دغه تګالري و مخته خپل قوت پر يوه نکته مرکوز کړ‪.‬‬
‫د دوهم جنګ المل او سيا سي چاپېريال‪:‬‬
‫د روس د پراختيا غوښ‪++++‬تني د دې استحص‪++++‬الي موخو په ردعمل‬
‫کښي په هند کښي د کمپنۍ چ‪++‬ارواکي يو وار بيا په ح‪++‬رکت کښي راغل‪++‬ل‪ .‬په‬
‫ک‪++‬ال ‪ ۱۸۶۳‬کښي چي کله ام‪++‬ير دوست محمد خ‪++‬ان د اوږدې او س‪++‬وبه م‪++‬ني‬
‫واکمنۍ وروسته مړ شو‪ ،‬د هغۀ د پس‪++‬ماندګانو تر منځ په افغانس‪++‬تان کښي د‬
‫بادشاګردۍجنګ يو وار بيا را منځ ته شو‪ ،‬خو پ‪++‬ای ام‪++‬ير ش‪++‬ېر علي خ‪++‬ان‬
‫واکمن شو‪.‬‬
‫هلته په برتانيه کښي ډي‪+++++‬زرايلي ‪) )Benjamin Disraili‬‬
‫وزيراعظم ش‪++‬و‪ ،‬هغۀ په ک‪++‬ال ‪ ۱۸۷۵‬کښي الرډ لټن (‪ + )Lord Lytton‬د‬
‫هندوستان ګ‪++‬ورنر ج‪++‬نرال و ټ‪++‬اکلو‪ ،‬لټن په عامه توګه د افغانس‪++‬تان او هند تر‬
‫منځ د تعلقاتو ماهر ګڼل کېدی‪ .‬الرډ لټن سمدستي و امير شېر علي خان‬
‫ته حال واس‪++‬تاوۀ چي زۀ يو مشن درل‪++‬ېږم تاسو ئې په کابل کښي ه‪++‬رکلی‬
‫وکړئ‪ ،‬خو د لټن دغه مشن پر خي‪++‬بر را وګرځ‪+‬ول ش‪++‬و‪ ،‬د دې په غ‪++‬برګون‬
‫کښي د لټن يو نسل پرستانه بي‪++‬ان د افغانس‪++‬تان په هکله ت‪++‬اريخ ريک‪++‬ارډ کړ‬
‫چي تر نن ورځي پوري ئې مثالونه ورکول کېږي ‪ .‬هغۀ ؤ وئيل‪:‬‬
‫‪“Afghanistan is, but an earthern pipkin between two metal‬‬
‫)‪pots.28” (Britanica, 2019‬‬
‫ژب‪+++‬اړه ‪" :‬د افغانس‪+++‬تان حې‪+++‬ثيت د دوو اوس‪+++‬پنيزو لوښو په منځ کښي‬
‫پروت د "خاورو د يو کودي" پرته بل څۀ نۀ دی‪".‬‬
‫د روس او برتانيه تر منځ را ګ‪++‬ير افغ‪++‬ان ملت يو ل‪++‬وی خطر ګڼل‬
‫کې‪+++‬دی ‪ ،‬لکه څۀ ډول چي وخ‪+++‬تي ذکر شو چي د "س‪+++‬ترې ل‪+++‬وبي" په پلمه‬
‫ت‪++‬زاري روس د فرانسيسي ات‪++‬ل‪ ،‬نېپ‪++‬ولين د م‪++‬اتي وروس‪++‬ته د منځ‪++‬نۍ آس‪++‬يا‬
‫زي‪++‬اتره مس‪++‬لمان ملکونه و ني‪++‬ول‪ ،‬خو برتانيه د افغانس‪++‬تان س‪++‬ره په ل‪++‬ومړي‬
‫جنګ کښي د س‪++‬ختي ن‪++‬امرادۍ او رس‪++‬وائي س‪++‬ره مخ‪++‬امخ ش‪++‬وه‪ .‬هم دغه د‬
‫اولني جنګ اثرات ؤ چي د انګرېز او نورو ي‪++‬ورپي ليکواالنو پر مغ‪++‬زو ئې‬
‫ژوره اغېزه کړې ده‪ .‬په هم دغه ورځو شپو کښي نوموړی افغان ش‪++‬ناس‬

‫‪Britanica, E. (2019, August 12). Anglo- Afghan Wars 28‬‬

‫‪64‬‬
 ‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬ ‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬

‫‪Henry‬‬ ‫او خ‪+++++++‬تيځ پ‪+++++++‬وه ه‪++++++++‬نري وايټ‪+++++++‬ني بيليو ‪Whitney‬‬

‫)‪ Bellows ( 1814 – 1882‬په خپل اثر کښي ليکي ‪:‬‬
‫‪The proverbial fickleness and faithlessness of the Afghans‬‬
‫‪– of which our expericne on a former occasion was of a‬‬
‫‪very practical kind – have always been held forward by‬‬
‫‪those who knew the people29‬‬
‫ژب‪+++‬اړه ‪ :‬د پښ‪+++‬تنو بې ايم‪+++‬اني او ناجاڼه ورځ د هيچا څخه وډره نۀ ده‪ ،‬دا‬
‫زم‪++‬وږ ت‪++‬ېره تجربه هم ده او هغه ن‪++‬ور قومونه چي دوی پ‪++‬ېژني هم و دې‬
‫پايلي ته رسېدلي دي‪.‬‬
‫که څۀ هم الرډ لټن افغانس‪++++‬تان د خ‪++++‬اورو کن‪++++‬ډولی بللی‪ ،‬خو د‬
‫افغانس‪++++‬تان په ضد ئې د ج‪++++‬ارحيت يا ک‪++++‬اوړ څرګندونه دالرډ اکلېنډ‬
‫غوندي ونۀ کړه‪ .‬کله چي په کال ‪ ۱۸۷۸‬کښي چي د روس هيت (س‪++‬فير)‬
‫‪ General Stolyetov‬کابل ته والړ او د ي‪++‬وۀ س‪++‬فير په حېث و منل‬
‫ش‪+++‬و‪ ،‬دغه د لټن د ص‪+++‬بر ج‪+++‬ام ور ډک ک‪+++‬ړ‪ .‬روس او برتانيه د خپل زور‬
‫آزمېيلو لپاره يو وار بيا د افغانستان پر لور لکه بدمست فيالن را سم ش‪++‬ول‪.‬‬
‫د دې وخت يو په زړۀ پ‪+++‬وري ک‪+++‬ارټون نن هم د س‪+++‬تري ل‪+++‬وبي ټوله قصه‬
‫بي‪++‬انوي‪ .‬په دې ک‪++‬ارټون کښي روس د ي‪++‬وې "اې‪++‬ږ" په بڼه دی او برتانيه د يو‬
‫ش‪+‬ېر په بڼه ده‪ ،‬په منځ کښي ئې ام‪+‬ير ش‪+‬ېر علي خ‪+‬ان غلی او خ‪+‬وفزده‬
‫والړ دی‪ ،‬د دې لړۍ ډېر داسي کارټون‪++‬ان د هغه وخت د روس او برت‪++‬انيې‬
‫د سامراجيت ښه عکاسي کوي‪.‬‬
‫په افغانس‪++‬تان کښي د روس س‪++‬فير ته ځ‪+‬ای ورک‪++‬ول او د برت‪++‬انوي‬
‫هند استازی د خيبر څخه واپس هند ته س‪++‬تنول د افغانس‪++‬تان لخ‪++‬وا د برت‪++‬انوي‬
‫هند د واکمنۍ او اثر څخه په ډاګه د ب‪++‬ېزارۍ اعالن ؤ‪ ،‬ځکه وائس‪++‬رای لټن‬
‫پرېکړه وکړه چي د خاورو دغه کودی زياته د ماتولو دی‪ ،‬د برتانوي هند‬
‫لښ‪+++‬کري په نوم‪+++‬بر ‪ ۱۸۷۹‬کښي يو ځل بيا د افغانس‪+++‬تان پر ل‪+++‬ور را م‪+++‬اتي‬
‫ش‪++‬وې‪ .‬دا ځل د انګرې‪++‬زي اس‪++‬تعمار لښ‪++‬کري افغانس‪++‬تان ته له درو خ‪++‬واؤ‬
‫داخلي ش‪++‬وي‪ ،‬يو سر مايکل ب‪++‬ډلف(‪ ++)Sir Michal Bidulf‬د ک‪++‬وټې له‬
‫ل‪+++‬وري‪ ،‬دا ځل کوټه ي‪+++‬وه بش‪+++‬پړه چ‪+++‬اوڼۍ وه او د پن‪+++‬ډۍ او ملت‪+++‬ان څخه د‬
‫فوځونو د راتګ ستونزه د رېل په سوب تر ډې‪++‬ره ح‪++‬ده ه‪++‬واره ش‪+‬وې وه‪ ،‬هم‬
‫دغه ډول د دې فوځ يوه بله ډله د سر سام برونز (‪)Sir Sam Browne‬په‬
‫‪Bellow, Major H.W (2010). Afghans and Afghansitan, 4 th Edition, 29‬‬
‫‪Sales and Services Quetta, P.9‬‬
‫‪65‬‬
 ‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬ ‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬

‫مش‪++‬رۍ کښي د خي‪++‬بر له ل‪++‬وري افغانس‪++‬تان ته ننوتل‪++‬ه‪ ،‬هم دغه ډول ج‪++‬نرال‬
‫ماوډ (‪ )General Maud‬پر حسن ابدال د کومکي فوځ سره پاتي شو‪M( .30‬‬
‫‪)unn, 1969‬‬
‫په خي‪++‬بر‪ ،‬علي مس‪++‬جد او ن‪++‬ورو س‪++‬يمو کښي ورته پښ‪++‬تانۀ کلک‬
‫مزاحم شول خو وروسته د انګرېز لښ‪++‬کر د جالل آب‪++‬اد له ل‪++‬وري تر کابله را‬
‫ورسېدی‪ ،‬امير شېر علي خان د شمال ولورته پن‪++‬اه اخيس‪++‬تې وه او هم هلته‬
‫په دغو ورځو شپو کښي په يو پراسراره مرګ مړ شو‪.‬‬
‫د امير شېرعلي خان د ناګهانه مرګه وروسته يوه لويه تشه رامنځ‬
‫ته شوه‪ ،‬د باچا ګ‪++‬ردۍ خطر يو ځل بيا را منځ ته ش‪++‬و‪ ،‬خو پ‪++‬ای د هغۀ زوی‬
‫امير يعقوب خان (د ځيني رواي‪+‬اتو له مخې) چي تر اوو ک‪++‬الو پ‪++‬وري د خپل‬
‫پالر له لوري په زندان کښي ايښودل شوی ؤ‪ ،‬را خالص کړل شو او نېغ‬
‫پر تخت کښېنول شو‪ .‬د امير يعقوب خان ذهني ص‪++‬حت سم نۀ ؤ‪ ،‬او نۀ هغه‬
‫د نورو شهزاده ګانو غوندي په رسمي توګه د دې کار لپاره روزل ش‪++‬وی ؤ‪،‬‬
‫ځکه ئې د انګرې‪++‬زي ف‪++‬وځ د قبضې په ضد هيڅ ډول م‪++‬زاحمت څرګند نۀ‬
‫کړ‪.‬‬
‫پر ‪ ۲۶‬مئي ‪ ۱۸۷۹‬امير يعقوب خان د ګندمک‪ +‬پرېکړي کولو ته‬
‫اړ ک‪++‬ړل شو چي د دې لوظن‪++‬امې په ت‪++‬رڅ کښي دافغانس‪++‬تان څخه د پښ‪++‬ين‪،‬‬
‫ک‪++‬وټي‪ ،‬س‪++‬يوۍ‪ ،‬هرن‪++‬ائي‪ ،‬تل چوټي‪++‬الۍ‪ ،‬کراک‪++‬رم او ځي‪++‬ني ن‪++‬وري س‪++‬يمي‬
‫رابېل‪++‬ول يو مهم ه‪++‬دف ؤ‪ .‬هم دغه د ف‪++‬ارورډ پاليسۍ ل‪++‬ومړی ګ‪++‬ام ؤ چي د‬
‫افغانستان او برت‪++‬انوي هند تر منځ ي‪++‬وه داسي س‪++‬يمه ئې را وسکښ‪++‬تله چي د‬
‫دواړو څن‪++‬ډي نېغ په نېغه يو دبل س‪++‬ره ونۀ مښ‪++‬لي‪ ،‬خو د س‪++‬تري ل‪++‬وبي په‬
‫ت‪++‬رڅ کښي دغه ګ‪++‬ام د ت‪++‬زاري روس او د برت‪++‬انوي هند تر منځ ي‪++‬وه وله‬
‫ټاکل ؤ‪ .‬په اصطالح دا د دواړو ځبر ځواکونو تر مينح د صولي تيغه وه‪.‬‬
‫خو د ګن‪++‬دمک پرېک‪++‬ړه ي‪++‬واځي دا س‪++‬يمه د راسکښ‪++‬تلو پ‪++‬وري نۀ ده‬
‫محدوده‪ ،‬دا چي د افغانستان پر خارجه پاليسۍ به د برتانوي هند د واکداري‬
‫"ملکې" مطلق کن‪++‬ټرول وي‪ ،‬او په افغانس‪++‬تان (ه‪++‬يرات او کاب‪++‬ل) کښي به د‬
‫برتانوي هند سياسي هيتونه (سفيران) کښ‪+‬ېني او روس او د اي‪++‬ران لخ‪++‬واوو‬
‫به د برتانوي هند د ګټو څارنه ک‪++‬وي‪ ،‬هم د دې پرېک‪++‬ړې برخه وه‪ .‬خو د دې‬
‫لوظن‪++‬امې په ت‪++‬رڅ کښي به برت‪++‬انوي هند افغانس‪++‬تان ته د ک‪++‬ال ش‪++‬پېتۀ زره‬
‫پونډونه ورک‪+++‬وي‪ .‬د دغه لوظن‪+++‬امې د الس ليک کولو س‪+++‬ره په کابل کښي د‬
‫برت‪+++‬انيې سياسي هيت (س‪+++‬فير) سر ل‪+++‬وئيس کواګ‪+++‬نري ) (‪Sir Louis‬‬

‫‪Mac Munn, Gneral Sir George. (1969), Afghansitan from Darius to 30‬‬
‫‪Ammanuallh , Gosha-e-Adab Quetta, P.172-3‬‬
‫‪66‬‬
 ‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬ ‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬

‫‪ Cavagnari‬په رس‪++‬مي توګه کښېناست او د افغانس‪++‬تان خارجه چ‪++‬اري‬

‫نېغ په نېغه د انګرې‪++‬زي اس‪++‬تعمار اس‪++‬تازي په الس کښ‪++‬ېوتې‪ .‬خو دغه‬
‫بې واکي تر ډېره پاتي نۀ ش‪++‬وه‪ ،‬ام‪++‬ير يعق‪++‬وب کله هم خپل ځ‪++‬ان د يو باچا يا‬
‫واکمن په توګه نۀ بام‪+++‬ل‪ ،‬په کابل کښي اوس د واک و اختي‪+++‬ار اصل مالک‬
‫"کواګنري" ګڼل کې‪++‬دۀ‪ .‬د س‪++‬تمبر مياشت په ل‪++‬ومړۍ ورځ د ه‪++‬يرات ف‪++‬وځ د‬
‫خپلو ځنډولو شويو تنخوا ګانو لپاره کابل ته راغلی‪ ،‬پي‪++‬ټر ک‪++‬يرک ليکي چي‬
‫امير يعق‪++‬وب خ‪++‬ان د کواګ‪++‬نري و لورته واس‪++‬تول‪ ،‬چي هغه به د درو مياش‪++‬تو‬
‫ټ‪++‬ولي تنخ‪++‬واوي پر ي‪++‬وۀ ځ‪++‬ای ورک‪++‬ړي‪ ،‬د ف‪++‬وځي چ‪++‬اوڼۍ و لورته د دغه‬
‫لښکرو تلل د يو لوی قي‪+‬امت پېالمه و ګرځې‪+‬ده‪ ،‬کواګ‪+‬نري الس د السه په‬
‫ګولۍ و لګېدی او د هغۀ وروسته د هغۀ ټوله محافظان ؤ وژل شو‪.‬‬
‫له هم دغه ځايه د دوهم جنګ سرې لمبې راپورته شوې‪،‬‬
‫کله چي د س‪+‬تمبر پر درېيمه ‪ ، ۱۸۷۹‬په کابل کښي د برت‪+‬انوي هند‬
‫اس‪+++‬تازی (‪ )Sir Louis Cavagnari‬ؤ وژل ش‪+++‬و‪ ،‬د کابل څخه د غچ‬
‫اخيس‪++‬تلو لپ‪++‬اره د (‪ )Major-General Frederick Roberts‬په مش‪++‬رۍ‬
‫کښي يو لوی لښکر تيار شو‪ ،‬راب‪+‬رټس کابل يو وار بيا وس‪+‬وځاوی‪ ،‬کله چي‬
‫هغۀ ايله د کابل د سوځولو څخه خپل الس نۀ ؤ مينځلي‪ ،‬خ‪++‬بر ورته راغلی‬
‫چي و کن‪++‬دهار ته ن‪++‬زدې د مېوند پر مي‪++‬دان د ج‪++‬نرل ب‪++‬روس (‪General‬‬
‫‪ )Burrows‬لښکر د افغانانو له السه کلکه ماته خوړلې ده‪ .‬دغه تاريخي‬
‫پېښه د د جوالئي پر ‪، ۷۲‬کال ‪ ۱۸۸۰‬کښي را منځ ته شوه‪،‬‬

‫‪67‬‬
 ‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬ ‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬

‫د سهېل پښتانۀ ‪ ،‬بلوڅان او فارورډ پاليسۍ‬

‫د نړۍ د تاريخ څخه يوه بنيادي زدهک‪++‬ړۀ چيم‪++‬وږ ک‪++‬ولی ش‪++‬وهغۀ‬
‫داچي د ت‪+++‬اريخ هر س‪+++‬امراج او س‪+++‬لطان دخپل وج‪+++‬ود دجوازلپ‪+++‬اره څه نا‬
‫څۀکړي دي‪ ،‬هم دغه باچهان او سلطانان دي چي په لويو ښارونو کښي د‬
‫تهذېب خښته کښېږدي چي ورو ورو په انس‪++‬اني ژوند کښي رن‪++‬ګ‪ ،‬خوند‬
‫‪ ،‬زوق ‪ ،‬ش‪++‬وق ‪ ،‬معن‪++‬ويت او مقص‪++‬ديت پي‪++‬دا ک‪++‬ړي‪ .‬خو د دغو ښ‪++‬ارونو‪،‬‬
‫سلطنتونو‪ ،‬او ته‪++‬ذيبونو‪ +‬پر سر يو شی هر وخت لکه ت‪++‬ورهرا ټ‪++‬ال وي‪ ،‬او‬
‫هغۀ وي د دې سلطنتونو سرحدي پ‪++‬ولي او پرهغۀ پولواوس‪++‬ېدونکي قامونه‬
‫يا اولس‪++‬ونه‪.‬په دې کله د برت‪++‬انوي هند وائيس‪++‬رای الرډ ک‪++‬رزن ي‪++‬وه ت‪++‬اريخي‬
‫جمله ستاسي و مخ ته ږدم ‪:‬‬
‫‪“Frontiers are like a razor’s edge on which hangs‬‬
‫‪suspended the modern issues of war or peace, of life‬‬
‫”‪or death to nations31‬‬
‫ژباړه ‪:‬سرحدونه د چړې د څ‪++‬وکي په څ‪++‬ېر دي چي وربان‪++‬دي د ي‪++‬وه‬
‫ق‪++‬وم د هغۀ وخت د جنګ يا امن ‪ ،‬ژوند يا م‪++‬رګ دس‪++‬تونزو نخښي نښ‪++‬انې‬
‫پاتي وي‪.‬‬
‫د انګرېزانو اس‪+++‬تعماري نظ‪+++‬ام درومن امپ‪+++‬اير څخۀ ډېر څه‬
‫اخيستي ؤ‪ ،‬چېري چي "خلګ تقسيم کړۀ او حکومت ورباندي وک‪++‬ړه "‬
‫غوندي م‪++‬وثره تګالري د رومن امپ‪++‬اير څخه راخيس‪++‬تل ش‪++‬وي دي هلته د‬
‫سلطنت يا امپاير و مرکز ته و ر نزدې خلګ يا قومونه خپل دوستان کول‬
‫او د هغ‪+++‬وی په مرس‪+++‬ته د س‪+++‬لطنت د پ‪+++‬ولي و هغۀ بلي غ‪+++‬اړي ته پراته‬
‫قومونهورسره جنګول او خپلوج‪++‬ود ته ددوی د جنګ په نتيجه کښي دوام او‬
‫ج‪++‬واز ورک‪++‬ول يو داسي عمل ؤ چي د انګرې‪++‬زي اس‪++‬تعمار په پاليس‪++‬يانواو‬
‫تګالرو کښي ئې تر ډېره پ‪++‬وري اثر او نف‪++‬وذ لي‪++‬دل ک‪++‬ېږي ‪ .‬د س‪++‬هېلي‬
‫پښ‪++‬تونخوا پښ‪++‬تانۀ د بلوڅو په مقابل کښي کم‪++‬تر ګڼل ي‪++‬اد هغ‪++‬وی په ک‪++‬ردار‬
‫کښي خلل راپلټل هم هغۀ س‪+++‬تونزه وه کومه چي د پښ‪+++‬تنو او س‪+++‬يکهانو تر‬
‫منځ د شخړي په ترڅ کښي مخته راغله‪ .‬د دوست محمد خ‪++‬ان او د رنجيت‬
‫سينګ په منځ کښي چي کوم تف‪++‬اوت يا ف‪++‬رق انګرې‪++‬زي اس‪++‬تعمار کولو د‬
‫هغۀ بني‪++‬ادي وجه دا وه چي انګرې‪++‬زي کمپ‪++‬نۍ او د افغان‪++‬انو تر منځ که‬
‫چېري يوه سيک امپراتورۍ راشي نو دا د پښتنو يا افغان‪++‬انو دې س‪++‬تر او‬
‫پاشلي مسلمان قوم ته د برت‪++‬انوي س‪++‬امراج پښې پر مي‪++‬دان ټېنګي‪++‬دل ګ‪++‬ران‬
‫کار ؤ‪.‬‬
‫‪Whittaker, C. R. (2000). Roman frontiers and European 31‬‬
‫‪.perceptions. Journal of Historical Sociology, 13(4), 462-482‬‬
‫‪68‬‬
 ‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬ ‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬

‫د پښتنو يا افغانانو سره يو تاريخي جبر دا هم دی چي پښتانۀ‬

‫د انګرې‪+‬زي اس‪+‬تعمار پر غ‪+‬ربي ( خ‪+‬تيځ ) پوله داسي خ‪+‬ور وور پ‪+‬روت‬
‫دی چي د ډېر زي‪++‬ات انتظ‪++‬امي يا م‪++‬الي وس‪++‬ائلو په خرڅولو د دې انتظ‪++‬ام‬
‫امک‪+++‬ان ل‪+++‬ري‪ .‬ځکه خو تر ل‪++‬ومړي جنګه پ‪+++‬وري انګرې‪+++‬زي اس‪+++‬تعمار د‬
‫بلوچستان او د افغانستان سره مښ‪++‬تي پښ‪++‬تني س‪++‬يمي د بن‪++‬دبارډر "‪Closed‬‬
‫‪ " Boarder Policy‬له الري د اېل کولو هڅې کړي دي‪ .‬د بند بارډر د‬
‫پاليسۍ له رويه مستعمره يا نيول شوي سيمي د برت‪++‬انوي هند په ولکه کښي‬
‫ګڼل کيدې‪ ،‬خو د هغه ځ‪++‬ای په سياس‪++‬ي‪ ،‬ټولن‪++‬يز‪ ،‬کلت‪++‬وري او قب‪++‬ايلي نظ‪++‬ام‬
‫ئې هيڅ الس نه وهلو‪ ،‬د انګرېزانو به خپله عسکري کال يا چهاوڼۍ وله‬
‫او له هغۀ حايه به ئې د امن و امان او تر پوله را پوري وت‪++‬ونکي به‪++‬رني‬
‫دوښمن ُڅخه د هندوستان د ژغورني کار تر سره کول‪++‬و‪ ،‬د دې پاليسۍ ته د‬
‫"بادار نه فعاليت" ” ‪ Masterly Inactivity‬پاليسي په نامه هم ي‪+‬ادېږي‬
‫‪ ،‬د س‪++‬يند دري‪++‬اب د برت‪++‬انوي هيند او دې پ‪++‬ولي دې غ‪++‬اړي ته د پښ‪++‬تنو او‬
‫بل ُوڅو فط‪+++‬ري س‪+++‬رحد ګڼل کي‪+++‬دی‪ ،‬خو د نص‪+++‬ير خ‪+++‬ان دوهم پر تخت‬
‫کښ‪+++‬ېنولو وروس‪+++‬ته چي ک‪+++‬ومي لوظنامه په ک‪+++‬ال ‪ ۱۸۵۴‬کښي د انګرېز‬
‫هيت او دنصير خان دوی م‪،‬خان قالت ترمينح وش‪++‬وه او د هغه پخلئ او‬
‫تجديد‪ +‬په ‪ ۱۸۷۶‬کښي د الرډ لټن په وخت کښي وشو د هغه له رويه د‬
‫سيند درياب اوس د برتانوي هيند وروستۍ پوله نه و پاتي‪ ،‬اوس د خان اف‬
‫قالت او نورو بل ُوڅو رياستونو او د انګرېزي سامراج د اس‪++‬تازو تر مينح‬
‫تړونونه هغوی د دوستۍ په تار س‪++‬ره پي‪++‬ودلي وو‪ ،‬خ‪++‬ان قالت د ټ‪++‬ول بل ‪ُ +‬وڅ‬
‫قوم لپاره د يو مرکزي مشر په توګه و ټاکل شو‪ 32،‬او انګرېزي افيس‪++‬رانو‬
‫دا شعوري هڅۀ کوله چي دفارورډ پاليسۍ کاميابي د ي‪++‬وه داسي بل‪++‬وڅ مشر‬
‫ياخ‪++‬ان په س‪++‬وب په وجودکښې راتلی شي پر ک‪++‬وم چي هغۀ ي‪++‬اغې ق‪++‬بيلې‬
‫(م‪++‬ری – بګ‪++‬ټی)هم را غون‪++‬ډي شي چي د امن وام‪++‬ان لپ‪++‬اره تر ټولو ل‪++‬وی‬
‫خطر جوړي وې‪ .‬په همدې لړ کښي هغوی د خ‪++‬ان قالت ه‪++‬رډول مرس‪++‬ته‬
‫پېل کړۀ‪ 33.‬قبايلي سردا رانو او ملکانو ته انعامونه‪ ،‬او وظيفې مقرري‬
‫کړې کوم چي به د خان قالت مطيع او فرمان بردار وو‪ ،‬او د هغۀ په خوله‬

‫‪32‬‬
‫‪Rind, Kamran (2020). Balochistan Under the British Administrative‬‬
‫‪System. Modern Diplomacy‬‬
‫‪https://moderndiplomacy.eu/2020/06/15/baluchistan-under-the-british-‬‬
‫‪administrative-system/ Last accessed Sep 12th , 2020‬‬
‫‪33‬‬
‫‪Embree, Anislie. (1979). Pakistan’s imeprail Legacy ‘, in Paksitan’s‬‬
‫‪Western Boarderlands; The transformation of Political order , Karachi.‬‬
‫‪P.24-41‬‬
‫‪69‬‬
 ‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬ ‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬

‫به ئې دخپلي سيمي د امن و امان ټينګولو‪ ،‬يعني د انګرې‪++‬زي اس‪++‬تعمار په‬
‫ضد د راپورته کي‪+++++‬دونکي غورځنګونو او چپ‪+++++‬اؤنو مخ په نيولو کښي د‬
‫انګرېزي استعمار مرسته کوله‪.‬‬
‫انګرېزانو د خ‪++‬ان قالت آزادانه حې‪++‬ثيت تر ډې‪++‬ره ح‪++‬ده قبلول‪++‬و‪،‬‬
‫لکه څه ډول چي رنجيت سينګ ته د خپل فوځ ساتلو‪ ،‬حکومت کولو اوهر‬
‫ډول پاليسي جوړولو اختي‪++‬ار ؤ‪ ،‬خو دلته س‪++‬تونزه هم داهم وه چي کله چي‬
‫په ‪ ۱۸۳۹‬کښي د نصير خان دوهم پالر ؤ وژل ش‪++‬وهغۀ يله روولس کلن‬
‫ؤ‪،‬او بل دلته د سيکهانو او د بلوڅ‪++‬انو د س‪++‬يمه ايز توپ‪++‬ير هم پر خپل ځ‪++‬ای‬
‫ؤ‪ ،‬س‪++‬يکهانو له افغانس‪++‬تانه د ژمي پالزمينه تر دېرشو کلونو پ‪++‬وري را بيله‬
‫ک‪++‬ړې وه‪ ،‬او افغان‪++‬انو س‪+‬ره ئې ډېر نومي‪++‬اتي جنګونه ش‪++‬وي دي‪ ،‬خو په‬
‫هر ح‪+++‬ال د قالت رياست ته په برت‪+++‬انوي هند کښي د ي‪+++‬وه آزاد او دوست‬
‫رياست په سترګه کتل کېدل‪ .‬ددې غ‪++‬برګون د س‪++‬نډېمن او ب‪++‬روس په ليکنو‬
‫او د ل‪++‬ومړې اېډمنس‪++‬ټيرېټيو رپ‪++‬ورټ د متن څخه هم ک‪++‬ېږي ‪.‬کله چي په‬
‫‪ ۱۸۷۷‬کښي د هندوس‪+++‬تان ټ‪+++‬ول راجاګ‪+++‬ان اومهاراجاګ‪+++‬ان او نواب‪+++‬ان او‬
‫سرداران و"شاهي غونډي" ته رابلل شوي وو ‪ ،‬م‪++‬ير خدائي‪++‬داد خ‪++‬ان چي‬
‫هغۀ وخت د قالت رياست خان‪ ،‬د سلبېلې ج‪++‬ام او ن‪++‬ور بل‪++‬وڅ س‪++‬رداران‬
‫هم دې غون‪++‬ډي ته را بلل ش‪++‬وی وو‪ ،‬انتظ‪++‬امي روپ‪++‬ورټ ليکي ليکي چي د‬
‫بلوچستان ټول را غوښتل شوي س‪+‬رداران د انګرې‪+‬زي س‪+‬امراج و رېل‪+‬وې‬
‫او ټيلي ګ‪+++‬راف ته ګوته په غ‪+++‬اښ پ‪+++‬اتي وو‪ ،‬او له دې څخه هر هغ‪+++‬وی د‬
‫برتانوي س‪++‬امراج رعب او دبدبه ن‪++‬وره هم زياته ش‪++‬وه‪ .‬دغه روپ‪++‬ورټ‬
‫ليکي چي د بلوچستان سرداران د هندوستان د نورو نواب‪++‬انو او راجا ګ‪++‬انو‬
‫څخه بېل کښ‪++‬ېنول ش‪++‬وي وو‪ ،‬پر دې دوولس کلن خدائي‪++‬دادخان احتج‪++‬اج‬
‫وکړ‪ ،‬نو سنډيمن چي هغۀ وخت د ګورنر ج‪++‬نرال ايجنټ ؤ‪ ،‬هغۀ ته ؤ وئيل‬
‫چي تاسو پر يو داسي ځ‪++++‬ای ناست ياست چي وربان‪++++‬دي د برت‪++++‬انوي هند‬
‫دمستعمرو يا ني‪++‬ول ش‪++‬ويو مش‪++‬ران نه کښ‪++‬ېني‪ ،‬بلکې پر هغۀ ځ‪++‬ای ناست‬
‫ياست چ‪+++‬ېري چي د برتانويس‪+++‬امراج غون‪+++‬دي آزاد وطننونه وي‪ ،‬د هغۀ‬
‫وروسته دخان په خبره سر خالص شو‪.‬‬
‫کومي قانې چي برتانوې سامراج په ‪۱۸۴۸‬کښې په س‪++‬يکهانو‬
‫وک‪++‬ړې هم هغۀ ق‪++‬انې ئې وروس‪++‬ته د بلوڅو په س‪++‬ردارانو او خصوص‪++‬ا ً‬
‫پهخان قالت وکړې‪ ،‬چونکې د صوبې په انتظام کښي د ايجنټ ټو ګ‪++‬ورنر‬
‫ج‪+++‬نرال (‪)AGG‬عمل دخل زي‪+++‬ات ؤ‪ ،‬د هغۀ س‪+++‬ره په کوټۀ چهاوڼۍکښې‬
‫پنځۀ زره ف‪++‬وځ ملګ‪++‬ری ؤ‪ ،‬او بل دا چي د ف‪++‬ارورډ پاليسۍ په ت‪++‬رڅ کښي‬
‫سره راغونډ شوي ياجوړ شويو س‪++‬ردارانو او نواب‪++‬انو ته وظيفه هم اې جي‬
‫جي ورکوله‪ ،‬ځکه د خان قالت طاقت ورځ تر ابله پر کمي‪++‬دو ش‪++‬و‪ ،‬او کله‬
‫‪70‬‬
 ‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬ ‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬

‫چي به يوه خان لږ و ډېر ياغې شو نو هغۀ به ئې مړ يا زن‪++‬داني کړ او بل‬

‫به ئې راوس‪+‬ت‪ .‬په ک‪+‬ال ‪ ۱۸۹۳‬کښي چي کله خدائي‪+‬داد‪ +‬خ‪+‬ان د انګرېزانو‬
‫پر دې چلن باندي خپل غبرګون ښکاره کړ نو هغوی نظر بند کړ‪ ،‬په پښين‬
‫کښي ئې په ي‪++‬وه جېلکي بند ک‪++‬ړئ او هم هلته په ‪ ۱۹۰۷‬کښي مړ او ښخ‬
‫ش‪++‬و‪ ،‬له دې وروس‪++‬ته د هغۀ زوی محمد خ‪++‬ان دوهم خ‪++‬ان و ټاکل ش‪++‬و‪ ،‬او‬
‫هغۀ هم تر خپله مرګه (‪ )۱۹۳۱‬پ‪++++‬وري د انګرېزانو د دې روئې څخه‬
‫س‪+++++‬خت تنګ ؤ‪ ،‬د ملت پ‪+++++‬الو بلوڅو غورځنګونه او هڅي ئې هم په پټۀ‬
‫ستائلې خو هغۀ د انګرېز سامراج په ضد په خپله ميدان ته ونه وتلو‪.‬‬
‫د انګرېزي استعمار او بلوڅو قبيلو تر منځ لوظنامې‪:‬‬
‫د مري‪+++‬انو و س‪+++‬يمو ته را راتګ لپ‪+++‬اره س‪+++‬نډېمن پر ‪۱۸‬م نوم‪+++‬بر‬
‫‪ ۱۸۷۵‬له ډېره غازي خانه څخه د لوی الو لښ‪++‬کر په بدرګه را رهي شو ‪،‬‬
‫دهغۀ سره د‪ 1st‬پنجاب‪ ۱۵۰ ،‬رائفلز‪ 4th ،‬سيکهه رجمنټونو عسکر د‬
‫کيپټن‪ +‬وېل په کمنده کښي ملګري وو‪ .‬له دې سره سري ډېر بولڅ سرداران‬
‫ئې پر ښي او کېڼ الس والړ ؤ‪ ،‬په الره کښي هغۀ د م‪++++++‬ري‪ ،‬بګ‪++++++‬ټي او‬
‫که‪++‬تران ق‪++‬بيلو د س‪++‬ردارانو س‪++‬ره لي‪++‬دل کتل وک‪++‬ړه ‪ ،‬کله چي هغۀ د مري‪++‬انو‬
‫مرکز "کاهان" ته راغلی‪ ،‬د مريانو سردار "ګزن خان" د هغۀ تد ه‪++‬رکلی‬
‫وکړ‪ ،‬بيا له دې ځايه هغۀ سيوۍ ته مخه وکړه ‪ ،‬چ‪++‬ېري چي د س‪++‬اراوان‬
‫سردار او مال محمد ريساني د هغۀ هرکلی وکړ‪ ،‬بيا په کچي کښي د خان‬
‫آف قالت د ن‪++‬ائيب پر در خواست هغۀ "ډه‪++‬اډر" ته والړ‪ ،‬له ډه‪++‬اډره هغۀ د‬
‫بوالن له ناوې و ک‪++‬وټي ته وخ‪++‬تی او بيا د خ‪++‬ان (آف قالت) په خواست قالت‬
‫‪34‬‬
‫ته والړ‪.‬‬
‫دپښ‪++‬تنواو ن‪++‬ورو څنګل‪++‬ورو قومونه په هکله دخ‪++‬تيځ پوه‪++‬انو‬
‫مقائسې او م‪++‬وازنې هم د س‪++‬امراجي ت‪++‬اريخ يو مهمه پانګه ده‪،‬په زړۀ پ‪++‬وري‬
‫خ‪++‬بره داده چي د پښ‪++‬تنوپه هکله وخ‪++‬تي ک‪++‬وم غلط الع‪++‬ام مثالونه يا متلونه‬
‫موجود وو‪ ،‬هم هغۀ ئې مخ ته د يو معروضي حقيقت په بڼه بيان کړي دي‪.‬‬
‫د پښتنو ځيني مخصوص متلونه ئې هم ددې مقصد لپاره منتخب کړي دي‬
‫چي هغ‪++‬وی ورڅخه د پښ‪++‬تنو په ک‪++‬ردار کښي د څه کم‪++‬زورۍ يا نقص پايله‬
‫اخذکړي‪.‬‬

‫‪Frontiers and Overseas Expedition from India, Selection from 34‬‬

‫‪Government Record Volume I, Published Alnisa Traders, Gosha-E-‬‬
‫‪Adab, Quetta, 1982,Vol III p.61‬‬
‫‪71‬‬
 ‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬ ‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬

‫پښتون ‪ -‬بلوڅ ‪ :‬دختيځ پوهانو ليکل شوي کرښې‪:‬‬

‫که څه هم پښتانۀ او بلوڅان په زرګونو کلونه ګاونډيان پاتي‬
‫ش‪++‬وي دي‪ ،‬دواړه تر ډې‪++‬ره ح‪++‬ده د"ص‪+‬حرائي ټول‪++‬ني" خصوص‪++‬يات په ځ‪+‬ان‬
‫کښي ل‪++‬ري‪ ،‬او تر ډې‪++‬ره ح‪++‬ده ئې دود و ب‪++‬اده او ټولن‪++‬يز رغښت هم يو ډول‬
‫دی‪ ،‬خو دلته د ختيځ پوهانو په ليکنوکښې موږ ته چي چ‪++‬ېري د پښ‪++‬تنو او‬
‫بلوڅو د بېالبېلو قبيلو په هکله غلط العام مثالونه‪ ،‬متلونه او حکايات په‬
‫مخه راځي هم هغۀ ډول م‪+++‬وږ ته دلته د بل‪+++‬وڅ او پښ‪+++‬تون تر منځ هم ي‪+++‬وه‬
‫زبردس‪+++++‬ته مقايسه ياموازنه په نظر راځي‪ .‬مطلب دا چي دلته پښ‪+++++‬تون او‬
‫بلوڅ د يوه او بل کورټ متضاد يعني (‪ +)Binary Opposite‬وړاندي کړل‬
‫ش‪++‬وي دي‪.‬په دې هکله دض‪++‬لعي ګزيټئ‪++‬يرونو تر څنګ م‪++‬وږ ته ځي‪++‬ني هغۀ‬
‫راپورونه هم په نظر راځي دغه ډول مخص‪++‬وص م‪++‬واد کښي ش‪+‬تون ل‪+‬ري‪ .‬د‬
‫نولسمي صدۍ د دوهم ي ب‪++‬رخي د ګ‪++‬ورنمنټ ريک‪+‬ارډ چي په‪++‬درو جل‪+‬دونو‬
‫کښي د ‪ ,Frontiers and Overseas Expedition from India‬تر سر‬
‫ليک الن‪++‬دي چ‪++‬اپ دی په دې هکله ډېر زي‪++‬ات تبليغ‪++‬ات ل‪++‬ري‪ ..‬په زړه‬
‫پوري خ‪++‬بره دا ده د پښ‪++‬تون بل‪++‬وڅ تر منځ کومه مقايسه په دي ي‪++‬اد ش‪++‬وي‬
‫رپورټونو کښي شوې ده هم دغه متن موږ د رابرټ سنډېمن پر ژوند ليکل‬
‫شوی د هنر تهمس تورنټن په کت‪++‬اب کښي هم پر ‪ ۲۸‬او ‪ ۱۱۰‬مخونو بان‪++‬دي‬
‫په مخه راځي‪.‬‬
‫د يادشوي کتاب پر ‪ ۱۱۰‬مخ تورنټن ليکي‬
‫‪In characrer both Brahui and Baloch are frank, and open in‬‬
‫‪their manner, and their hospitality is proverbial. they are‬‬
‫‪brave and enduring , predatory but not pilferers,‬‬
‫‪vindictive, but not trechrous. With all the viritues of their‬‬
‫‪neighbours the Afghans, they are more reliable and less‬‬
‫‪turculunt …The Baloch is amenable to the control of his‬‬
‫‪chief; the Afghan is republican and obeys only the‬‬
‫‪Jirgah… The Afghan is fanatical and priest ridden; the‬‬
‫‪Baloch is singularly free from religious bigotry.35‬‬
‫‪The Pathans as already stated, presents in many respects a‬‬
‫‪strong contrast to Baloch. He is blood thirsty, cruel, and‬‬
‫‪vindictive, in the high degree. He does not know what‬‬
‫‪35‬‬
‫‪Thornton, Thomas Henery. (1895). Conol Sir Robert Sandeman His‬‬
‫‪life and Works on out indian frontier . John Murray , Albemarlestreet‬‬
‫‪London. P.110‬‬
‫‪72‬‬
 ‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬ ‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬

‫‪truth or faith is in so much that the saying, “Afghan be‬‬

‫‪Iman” has passed into proverb among his neighbors.36‬‬
‫پښتانۀ لکه څۀ ډول چي ؤ وئيل شول دبلوڅو څخۀ په ډېرو خبرو‬
‫کښي جالدي‪ .‬هغۀ (پښ‪++‬تون) د وي‪++‬ني ت‪++‬ږی‪ ،‬ظ‪++‬الم‪ ،‬او دهوکه ب‪++‬ازۍ پر ل‪++‬وړه‬
‫درجه والړ دی‪ ،‬هغۀ رښ‪++‬تيا او دين ن‪++‬امي څېزونه له س‪++‬ره نه پ‪++‬ېژني‪،‬‬
‫ځکه خو د هغۀ ګاونډيان په واز کومي وائي‪" ،‬افغان بې ايمان"‪.‬‬
‫د دې وروسته د بلوڅ قبيلو ي‪+‬وه خ‪+‬امي هم په ګوته ش‪+‬وې ده‪ ،‬يع‪++‬ني‬
‫هغۀ دا چي بلوڅان غال کوي‪،‬او غالد هغوی په خټۀ کښي اخښل ش‪++‬وې ده او‬
‫ښه بلوڅ هغۀ وي چي ل‪++‬وی شی غال ک‪++‬ړي او په س‪++‬پينه ورځ خلګ و ل‪++‬وټي‪.‬‬
‫خو هغۀ داټولي خبري په څه داسي دول کړې دي‪.‬‬
‫‪He (Baloch) is a thief by tradition and descent for‬‬
‫‪he says, “God will not favor a Baloch who does not steal‬‬
‫‪and rob. The Baloch who steals secures heaven for seven‬‬
‫)‪generations of his ancestors. (Viii‬‬
‫ژب‪++‬اړه ‪ :‬هغۀ (بل‪++‬وڅ) له اذله يوغل پ‪++‬اتي ش‪++‬وی دی‪ ،‬او هغۀ ډېر معقله‬
‫ښکاري کله چي وائي‪ ،‬خدائی هيڅکله د هغۀ بلوڅ مرسته نه ک‪++‬وي ک‪++‬وم چي‬
‫غال يا لوټم‪+++‬ار نه وکي‪ .‬يا بيا دا چي ک‪+++‬وم بل‪+++‬وڅ چي غٰ‪+++‬اکوي هغۀ د خپلو‬
‫پرګنيود‪ +‬اوو نسلونو لپاره په جنګ کښي ځای يقيني کړو"‪..‬‬
‫په زړۀ پ‪+++‬وري خ‪+++‬بره دا هم ده چي په هم دې مخ بان‪+++‬دي چي کله‬
‫ليکوال د پښتنو د غال د خوی خبره کوي بيا داسي ليکي‪:‬‬
‫‪They are thieves and predatory to the last degree. The‬‬
‫‪Pathan mother often prays that her son may be a‬‬
‫)‪sucessesful robber. (xiv‬‬
‫ژباړه ‪ :‬هغوی غله دي‪ ،‬او د لوړې درجې اللچي خلګ دي‪ ،‬د يوه پښتون‬
‫مور زياتره له خدايه دوعا کوي چي زوی ئې يو کاميابه غل جوړشي‪.‬‬
‫دلته د بلوڅ‪+++‬ود غال دغه بيانيه ډې‪++++‬ره روم‪+++‬انوي پېرايه کښي‬
‫ليکلش‪+++‬وی دی‪ .‬د دې يو مهمه علت دا هم دی چي د انګرې‪+++‬زي اس‪+++‬تعمار‬
‫خصوصا ً د سنډيمن دف‪++‬ارورډ پاليسۍ د پلي کولو په لړ کښي چي کله هغۀ د‬
‫پښ‪++‬تنو پر س‪++‬يمو د م‪++‬زاحمت کوټلو لپ‪++‬اره پائسې را ونغښ‪++‬تلې نو د هغۀ په‬
‫لښ‪++‬کر کښي ي‪++‬وه لويه برخه د بلوڅ‪++‬واو براهوي‪++‬انو د هغۀ لښ‪++‬کر وه چي د‬
‫‪ ۱۸۷۶‬د قالت دلوظنامې په ت‪++‬رڅ کښي د انګرې‪++‬زي لښ‪++‬کر س‪++‬ره مله ش‪++‬وې‬
‫‪Frontiers and Overseas Expedition from India, Selection from 36‬‬
‫‪Government Record Volume I, Published Alnisa Traders, Gosha-E-‬‬
‫‪Adab, Quetta, 1982, p.X‬‬
‫‪73‬‬
 ‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬ ‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬

‫وه‪ .‬آئيزک بروسپه خپل کت‪+‬اب "ف‪+‬ارورډ پاليس‪+‬ۍ" کښي ددې واقعې تفص‪+‬يل‬
‫وړان‪++++‬ديکړی دی چي دش‪++++‬اه جه‪++++‬ان جوګ‪++++‬يزئي دکال دنړولو په مهم کښي‬
‫دسنډېمن‪ +‬سره په زرګونو بل‪+‬وڅ او براه‪+‬وي قب‪++‬ايلو برخه اخيس‪+‬تې وه‪ .‬ځکه‬
‫دلته م‪++‬وږ په هم دې يادش‪++‬وي رپ‪++‬ورټ کښي د بلوڅو دعم‪++‬ومي روئ ئې په‬
‫هکله ليدلی شو‪.‬‬
‫‪But he (Baloch) has become more honest under‬‬
‫‪the civilizing influence of our rule”(Viii).‬‬

‫ژب‪++‬اړه ‪:‬خو هغۀ (بل‪++‬وڅ) زم‪++‬وږد ح‪++‬اکميت تر ته‪++‬ذيبي اثر الن‪++‬دي ن‪++‬ور هم‬
‫ايمانداره شوی دی‬
‫هم دغه ډول مخته ليکي‪:‬‬
‫‪The Baloch presents in manyrespects a strong contrast to‬‬
‫‪neighbors the Pathans. Both have most of the virtues and‬‬
‫‪many of the vices peculiar to wild and semi-civilized‬‬
‫‪life… But the one attacks his enemy from the front, the‬‬
‫‪other from behind, the one is bound by his promises, but‬‬
‫‪the other by his instincts(vii-viii).‬‬
‫ژب‪++‬اړه ؛ بل‪++‬وڅ د خپل ګاونډ پښ‪++‬تون څخه په ډېر حوالو بېل خصوص‪++‬يات‬
‫لري‪ ،‬دواړه مختلفي کرداري خوبياني او خامي‪++‬اني ل‪++‬ري‪ ،‬خصوص ‪+‬ا ً دواړۀ‬
‫وحش‪+++‬ي‪/‬ځنګلي او نيم مه‪+++‬ذب دي‪ ...‬خو په دوی کښي يو پر خپل ّ‬
‫دوښ‪+++‬من‬
‫دمخ له ل‪++‬وري حمله ک‪++‬وي‪ ،‬او بل دشا له ل‪++‬وري‪ .‬يو د خپل ه‪++‬وډ‪/‬وع‪++‬دې په‬
‫پړي تړلی وي او دوی م دخپلو جبلتونو پابند وي‪.‬‬
‫که موږ ددې متن لږ وډې‪++‬ره څېړڼه وک‪++‬ړو نواوله خ‪++‬بره چي م‪++‬وږ‬
‫وختي دلته ذکر کړۀ هغۀ دا چي دفارورډ پاليسۍ له اړخۀ چي کوم کار پېل‬
‫ش‪++‬وی ؤ‪،‬په هغۀ کښي دبلوڅوله ل‪++‬وري يک ي‪++‬واځي يوجنګ منځ ته راغلی‬
‫دی‪ ،‬هغۀ هم د لومړې انګريز‪-‬افغان جنګ څخه اول په کال‪ ۱۸۳۹‬کښي چي‬
‫دقالت خان محراب خان د څلور س‪++‬وه ملګ‪++‬رو س‪++‬ره پکښې ؤ وژل ش‪++‬و‪،‬بيا د‬
‫براه‪++‬وي س‪++‬رادارانو په منځګړت‪++‬وب د ايسټ ان‪++‬ډيا کمپ‪++‬نۍ اود خ‪++‬ان قالت پر‬
‫مينه پاتي ش‪++‬وي ځ‪++‬وان زوی نص‪++‬ير خ‪++‬ان دوهم تر منځ روغۀ وک‪++‬ړه ‪،‬‬
‫نصېر خان دوهم پر تخت کښ‪++‬ېنول شو نو دهم هغۀ ورځي څخه ئې د‬
‫انګرې‪++‬زي اس‪++‬تعمار س‪++‬ره يوداسي تعلقجوړش‪++‬وچي د تر پينځوست کاله څخه‬
‫هم زيات موثر پاتي شواود انګرېز استعمار و سياسي او معاشي پالنونو ته‬
‫ئې ډېره ښۀپايله (نتيجه) ورکړۀ‪.‬‬

‫‪74‬‬
 ‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬ ‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬

‫او بيا دغه دواړو سهېلي پښتونخواد سيمو د اېل کولو لپاره په‬
‫ګډه مټي رانغښتي دي‪ ،‬ځکه د انګرې‪+‬زي ليک‪+‬وال په ليک کښي د هغۀ او د‬
‫پښتون په هکله د بيانتلخي او شيريني بېخي بېله ده‪.‬‬
‫پښ‪++‬تانۀ په عم‪++‬ومي توګه آزاد منشه ‪ egalitarian‬ګڼل ش‪++‬وي‬
‫دي‪ ،‬د الفنسټن څکه بياد شلمي صدۍ تر وروستي خ‪++‬تيځ پوه‪++‬انو لکه ک‪++‬ېرو‬
‫او جيمز ډبيلو س‪+++‬پېن پ‪+++‬وري ټوله پر دې په ي‪+++‬وه خوله دي‪ .‬د نولس‪+++‬مي‬
‫صدۍ زياتره ختيځ پوهان دپښتنو د ياغي م‪+‬زاج يا د آزاد جبلت پر بني‪+‬اد د‬
‫دې مفروضې س‪++‬ره مخ‪++‬امخ وو‪ ،‬چي پښ‪++‬تانۀ د بلوڅو غون‪++‬دي د جرګو يا‬
‫ورشو (ډائالګ) خلګ نه دي‪ .‬اولف ک‪++‬ېړو البته د دې مفروضې څخه پ‪++‬رده‬
‫پورته ک‪+++‬ړې ده‪ ،‬کله چي د ‪ ۱۸۹۰‬په لس‪+++‬يزه کښي دبرت‪+++‬انوي هين‪+++‬دفارورډ‬
‫پاليسي په سخته دنامرادۍ سره مخامخ شوه او پخوانۍ (فاټ‪++‬ا) په س‪++‬يمو کښي‬
‫زورور پاڅونونه راپورته شو‪ ،‬نو دلته د انګرېز ختيځ پوه‪++‬انو ټ‪++‬ول اټکلونه‬
‫غلط ثابت ش‪++‬ول‪ .‬هغ‪++‬وی د پښ‪++‬تنو او بلوڅو په هکله يو دول ان‪++‬دازه لګ‪++‬ولې‬
‫وه‪ ،‬اولف کېرو په دې هکله ليکي‪:‬‬
‫‪There was a vague idea that the Pthan, unlike the Baluch,‬‬
‫‪prefers popular assemblies to rule an oligarchy or a chief,‬‬
‫‪and would respond to this democractice treatment. It was‬‬
‫‪forgotten that the great Jirga of th Mahsud’s a disorderly‬‬
‫‪mob never less that 5000 strong and sometimes double‬‬
‫‪number , would repeat the excesses of the Athenian Agora‬‬
‫‪, without the erudition of Athens, and more with one‬‬
‫‪Cleon to act as demagog.37‬‬
‫ژب‪++‬اړه ‪ :‬يو مبهم خي‪++‬ال دا ؤ چي پښ‪++‬تانۀ د بلوڅو بر عکس د‬
‫مشرتابه د ټاکني لپاره لوئي جرګې نه خوښوي‪ ،‬او هغ‪++‬وی د دې جمه‪++‬وري‬
‫چلن سره عالقه نه لري‪ ،‬خو داحقيقت هېر کړل شو چي د محسودو غوندي‬
‫د بې نظمي قبيلې پنځۀ زره (او ځيني وخت د دې دوه چنده) تک‪++‬ړۀ مړونه‬
‫په وار وار د (پخواني) يونان غوندي په لويو جرګو(اګورا‪ )38‬کښي ګډون‬
‫ک‪+++‬وي‪ ،‬ح‪+++‬االنکې هغ‪+++‬وی په يون‪+++‬ان هيڅ نه دي خ‪+++‬بر خو هر مخکښ د‬

‫‪37‬‬
‫‪Caroe, Olaf (2009). The Pthans, with an Epilogue on Russia. Oxford‬‬
‫‪Karachi. 401-402‬‬
‫‪ 38‬اګ‪++‬ورا يو ګ‪++‬ړدۍ (ګ‪++‬ول) ځ‪++‬ای ؤ چ‪++‬يري چي چ‪++‬ار چ‪++‬اپيره د کونسل (ج‪++‬رګې) غ‪++‬ړي‬
‫کښېنوست‪ +‬او ډائالګ (ورش‪++‬ه) به يېکول‪++‬ه‪،‬دفلس‪++‬فيانه مب‪++‬احثو‪ +‬لپ‪++‬اره هم دغۀ ځ‪++‬ای ک‪++‬ارول‬
‫کيدی‪.‬‬
‫‪75‬‬
 ‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬ ‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬

‫"کلي‪++‬ون‪ "39‬څخۀ زي‪++‬ات ج‪++‬ذباتي (جن‪++‬وني) وينا ک‪++‬وي (او د خلګو په وينه‬
‫کښي جوشراولي)‪.‬‬
‫هغوی کاروباري ‪ ،‬مذهبي او دغاب‪++‬از ګڼل بي‪++‬ان ش‪++‬وي دي او د‬
‫هغۀ په مقابل کښي د بلوڅو ټولنيز تنظيم آمرانه (يک سري) بلل کېږي ‪،‬‬
‫هولډچ چي د پاکس‪+‬تان او افغانس‪+‬تان تر منځ د وېش په مه‪+‬ال يو س‪+‬روئير يا‬
‫دمځکو د وېش ماهر ؤ په خپل ياد داښت کښي پر دې خبره زور اچ‪++‬وي چي‬
‫دپښتون په مقابل کښي د بلوڅ سره معامله ډېره اسانه ده‪ ،‬ولي چي بل‪+‬وڅ د‬
‫خپل قب‪++‬ايلي نظ‪++‬ام د مش‪++‬رتابه ط‪++‬ابع وي‪ ،‬د بلوڅو د قب‪++‬ايلي نظ‪++‬ام رغښټ‬
‫(سټرکچر) زيات رو ختيځ پوهانو (‪ +)Oligarghic‬بللی دی‪ ،‬لکه څه ډول‬
‫چي د تس‪++‬پو په دانو کښي ام‪++‬ام او دوه طالب‪++‬انو لهورايه ځايه ښ‪++‬کاره وي هم‬
‫داسي د بلوڅو په قب‪++‬ايلي او ټولن‪++‬يز نظ‪++‬ام کښي د س‪++‬ردار‪ ،‬ټک‪++‬ري‪ ،‬او مشر‬
‫ځای هم معلوم وي‪ ،‬ددغې خبري غ‪++‬برګون پخپله س‪++‬نډېمن‪ ،‬آئ‪++‬يزک ب‪++‬روس‪،‬‬
‫النګ‪++‬ورت ډېمز ‪ ،‬ډېنس ب‪++‬رې‪ ،‬ميجر راورټي او د ش‪++‬لمي ص‪++‬دۍ دوو خ‪++‬تيځ‬
‫پوهانو فريډرک بارت او فيرسن هم کړی دی‪.‬‬
‫کرنل سر تهامس هولډچ چي بنيادي طور دملټري سره د س روې‬
‫کونکي پر وظيفه کار کولو‪ ،‬د افغانستان او د برت‪++‬انوي هند تر منځ د پ‪++‬ولي‬
‫ټاکني په کار کښي په عملي توګه پ‪++‬اتي ش‪++‬وی دی‪ ،‬دلته په بلوچس‪++‬تان اور د‬
‫س‪+++‬هېلي پښ‪+++‬تونخوا د د پښ‪+++‬تنو په هکله ئې د تض‪+++‬اداتو ډک رپورټونه‬
‫ليکلي دي‪ ،‬هغۀ ته د بلوڅ او پښتون په جوړ ک‪++‬ړل ش‪++‬ويوانځورونو کښي که‬
‫څۀ هم دوه مخي په نظر راځي‪ ،‬خو کله چي د م‪+++++‬ذهب خ‪+++++‬بره راشي نو د‬
‫انګرېزي استعمار د وخت زياتره ختيځ پوهان پښتانۀ م‪++‬ذهبي جنوني‪++‬ان‬
‫او شدت پسند ګڼي‪ .‬د پښ‪++‬تنو په مقابل کښي بل‪++‬وڅ د م‪++‬ذهبي جن‪++‬ونيت او د مال‬
‫اثر ونف‪++‬وذ نه وي‪ .‬هغۀ د خپلي ق‪++‬بيلې و س‪++‬ردار ته ع‪++‬زت ورک‪++‬وي‪ ،‬پت‪++‬ان‬
‫(پښ‪++‬تون) د خپل ډول ډېر ن‪++‬اوړه جمه‪++‬وري دی‪ ،‬هغۀ خپل ځ‪++‬ان ته خپل‬
‫ق‪+++‬انون ل‪+++‬ري‪ ،‬که څه هم هغه (پښ‪+++‬تون) د مال تر اثر الن‪+++‬دي وي‪ ،‬او ډېر‬
‫جن‪++++‬وني دی‪ ،‬خو د هغۀ ي‪++++‬وه س‪++++‬ترګه پر کاروب‪++++‬ار وي َ خو بيا هم دواړۀ‬
‫جنګي‪++‬الي دي‪ ،‬خو د هغ‪++‬وی د جنګونو ط‪++‬ور ط‪++‬ريقې د يو او بل څخه ب‪++‬دلي‬
‫دي‪ .‬بل‪+‬وڅ مخ‪+‬امخ جنګ‪+‬يږي‪ ،‬او په جنګ کښي و دوښ‪+‬من ته د مخ له خ‪+‬وا‬
‫راځي‪.‬‬
‫هولډيچ مخ ته ليکي‪:‬‬
‫‪[T]he Pathan will make use of any stratagem or subterfuge‬‬
‫‪that suits his purpose. He will shoot his own relations just‬‬
‫‪ 39‬کليون د پخواني يونان د پالزمينې ايتهنز‪ +‬يو نامتو‪ +‬جنګيالی او ج‪++‬ذباتي تقرير ک‪++‬ونکی‪+‬‬
‫ؤ‪،‬هغۀ د يوناني‪ +‬جرګې (اګورا) يو تکړه ويناکونکی‪ +‬ګڼل کېږي ‪.‬‬
‫‪76‬‬
 ‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬ ‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬

‫‪as soon as his enemy, possibly sooner—and he will shoot‬‬

‫)‪them from behind (Holditch 1909; 184-5‬‬
‫ژباړه ‪:‬پښتون به د خپل مقصد لپ‪++‬اره تر هر څه (اخالقي اص‪++‬ول) ت‪++‬ېري‬
‫ږي‪ ،‬هغۀ چي زړۀ ئې وغواړي يا ئې کار په چليږي‪ ،‬خپل عزيز‪-‬ق‪++‬ريب‬
‫دوم‪+++‬ره ژر مړ ک‪+++‬ړي لکه يو دوښ‪+++‬من او هغۀ به په دې لړ کښي د شا له‬
‫لوري وار کوي‪.‬‬

‫د پښتنو په هکله ځيني عمومي تاثرات‪:‬‬

‫د پښ‪+++‬تنو په هکله راټ‪+++‬ول ش‪+++‬وي رپورټونو درې جل‪+++‬ده د ډې‪+++‬رو‬
‫جنګونو حاالت وړاندي کوي‪ ،‬خو چېري چي هغۀ د پښتنو او د بلوڅو تر‬
‫مقائسې را تېر شي نو بيا خبره د پښتنو په ټولن‪++‬يز رغښت (س‪++‬اخت) کښي د‬
‫تربګ‪++‬نۍ و ش‪++‬خړو ته خ‪++‬بره را ک‪++‬ږۀ ش‪++‬ي‪ ،‬د پښ‪++‬تو يو متل ئې څه داډول‬
‫دتناظر څخه کاټ کړی او ليکلی دی؛‬
‫‪"A Cusin tooth breaks upon a cusin” speak good words to‬‬
‫‪an enemy very softly gradually detroy his roots and‬‬
‫‪branches."40‬‬
‫ژباړه ‪:‬د يوه تر بور غ‪+‬اښ پر ترب‪++‬ور م‪+‬اتيږي‪ ،‬و خپل ّ‬
‫دوښ‪+‬من ته‬
‫م‪+++‬دام خ‪+++‬وږې خ‪+++‬بري ک‪+++‬وه‪ ،‬ورو ورو ئې ولګي او بيا ئې ښ‪+++‬اخونه ور‬
‫ومروړه‪.‬‬
‫په کال ‪ ۱۸۵۵‬کښي يوه انګرېز سر ريچ‪++‬ړد په خپله ي‪++‬وه ليکنه کښي‬
‫دپښ‪++‬تنو د ک‪++‬ردار په هکله داسي له تعصب او ک‪++‬رکي ډکي کرښي کښ‪++‬لي دي‬
‫چي وروسته ئې د نورو نسل پرس‪++‬ته ليکواالنو لپ‪++‬اره هم الره ه‪++‬واره ک‪++‬ړې‬
‫ده‪ .‬کوم غلط خويون‪+‬ه‪ ،‬خص‪+‬لتونه او عادتونه چي د پښ‪+‬تنو په ک‪+‬ردار کښي دلته‬
‫بيان شوي دي هغۀ وروسته بيا د ډېرو ليکواالنو پر نظر اثراندازه ش‪++‬وي دي‪.‬‬
‫په زړۀ پ‪++‬وري خ‪++‬بره ده د هغۀ دا ليکنه ته‪++‬امس ه‪++‬نري ت‪++‬ورنټڼ د راب‪++‬رټ‬
‫س‪++‬نډېمن د ژوند ليک په منځ کښي د پښ‪++‬تنو د ک‪++‬ردار د واضح کولو لپ‪++‬اره‬
‫راوړېده‪ 41.‬د روپورټ لومړی خبري څه داسي دي‬
‫‪40‬‬
‫‪Frontiers and Overseas Expedition from India, Selection from‬‬
‫‪Government Record Volume I, Published Alnisa Traders, Gosha-E-‬‬
‫)‪Adab, Quetta, 1982, p.X‬‬
‫‪ 41‬دي‪++‬ادوني ده چي دغۀ ليکنه هغۀ وخت ليکل ش‪++‬وېده کله چي پښ‪++‬تنو‪ +‬او س‪++‬يکهانو‪ +،‬س‪++‬يک‬
‫امپراتورۍ په وروستيو جنګونو کښي د انګريز په ضد په ي‪+‬وه س‪+‬نګر کښي مب‪+‬ارزه ک‪+‬ړې‬
‫ده‪.‬‬

‫‪77‬‬
 ‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬ ‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬

‫‪“Now these tribes are savages, noble savage perhaps , and‬‬

‫‪not without some tincture and generosity ,but still‬‬
‫”‪absolutely barbarians nevertheless.42‬‬
‫ژباړه ‪:‬اوس دغه (پښتني) قبيلې وحشيان دي‪ ،‬شاهد ع‪++‬زت مند‬
‫وحش‪++‬يان‪ ،‬که څه هم د ښۀ خص‪++‬لتونو او س‪++‬خاوته خالص نه دي خو بيا هم‬
‫تر ډېره حده ځنګليان دي"‪.‬‬
‫هم دغه ډول د پښتون په کردار کښي داخلي نقص يو بل ځای پر‬
‫مخ ‪ X‬څه داسي بيانوي‪:‬‬
‫‪The Pathan is one moment a saint and the next a Devil‬‬
‫ژباړه ‪ :‬پښتون يوه لهظۀ بزرګ او بله لهظه شيطانوي‬
‫د ښځو په هکله پښ‪++‬تانۀ ډېر غ‪++‬ير حساسه او دن‪++‬رواکۍ د دود‬
‫دس‪++‬تور اس‪++‬ير ګڼل ش‪++‬وي دي‪ .‬د هم دې ي‪++‬اد ش‪++‬وي رپ‪++‬ورټ پر مخ ‪ X1‬ليکل‬
‫شوي دي‪:‬‬
‫‪The Pathans are extra ordinary jealous of female honor,‬‬
‫‪and most of the blood feuds for which they are so famous‬‬
‫‪originate in quarrels about women.‬‬
‫ژب‪++‬اړه ‪ :‬پښ‪++‬تانۀ د ښ‪++‬ځي د ع‪++‬زت و تک‪++‬ريم په هکله د غ‪++‬ير‬
‫معم‪+‬ولي حسد (س‪+‬وزېدلو) س‪+‬ره مخ‪+‬امخ دي‪ ،‬او زي‪+‬اتره خ‪+‬ونړې جنګونو چي د‬
‫کوم لپاره چي هغۀ مشهور دي‪ ،‬په اصٰل کښي د ښځو پر سر کېږي ‪.‬‬
‫هم دغه ډول د دې روپ‪++++++‬رټ په ‪ xiv‬مخ ليکل ش‪++++++‬وي دي چي‬
‫پښتانۀ دعام ژوندپه معامالتو کښي تر ډېره حده بې باوره خلګ دي‪:‬‬

‫‪They are utterly faithless to public engagements.‬‬

‫ژباړه ‪ " :‬هغوی د اولس سره معامله کولو کښي تر ډېره حده‬
‫بې ايمانه (بې باوره) پاتي شوي دي"‬
‫د دې څلورو مختلفو بياناتو که چېري موږ موضوعاتي او متني‬
‫څېړنه وکړو‪ ،‬نو يوه خبره دا جوتېږي‬
‫چي د ش‪++‬لمي ص‪++‬دۍ تر درېيمي لس‪++‬يزي پ‪++‬وري ال د پښ‪++‬تنو او د‬
‫انګرېزي استعمار تر منځ ب‪++‬دمزګي کمه ش‪++‬وې نه دي‪ ،‬چ‪++‬ونکې پښ‪++‬تنو په‬
‫‪ ۱۹۱۹‬کښي استقالل تر السه کړ او په درېېم جنګ کښي ئې و انګرېزانو‬
‫ته غاښ م‪++‬اتونکې ماته ورک‪++‬ړۀ‪ ،‬تر دې اول ئې د ‪ ۱۸۹۰‬په لس‪++‬يزه کښي د‬
‫‪42‬‬
‫‪Thornton, Thomas Henery. (1895). Conol Sir Robert Sandeman His‬‬
‫‪life and Works on out indian frontier . John Murray , Albemarlestreet‬‬
‫‪London. P.13‬‬
‫‪78‬‬
 ‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬ ‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬

‫برتانوي هيند شپېته او بيا اتيا زره فوځ په خېبر ‪ ،‬ماالکنډ او نورو غرنيو‬
‫پښ‪++‬تني س‪++‬يمو کښي د جنګ مي‪++‬دان ته راش‪++‬کيل ک‪++‬ړو‪ ،‬هم دغه س‪++‬وب ؤ چي‬
‫انګرې‪+++‬زي ليک‪+++‬وال پښ‪+++‬تانۀ په ي‪+++‬وه فکس او نه بدلي‪+++‬دونکي دوه رنګي (‬
‫‪ )Dichotomy‬کښي ليدلی او پېژندلی دی‪ .‬يعني ښه اوبد‪ ،‬ښه هغ‪++‬ۀچي د‬
‫انګرې‪++‬زي اس‪++‬تعمار په استحص‪++‬الي عمل کښي ورګډ ش‪++‬ول او بدهغۀ چي د‬
‫هغ‪+++‬وی د تش په نامه د ته‪+++‬ذيب پ‪+++‬روجيکټ ئې و غن‪+++‬دلو او د هغۀ په مخ‬
‫کښي خنډ شو‪.‬‬

‫‪79‬‬
 ‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬ ‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬

‫بلوڅ ته عزت ورکړۀ او پښتون ته پيسې‬

‫د استعماري دورې غلط العام تصور‬
‫په برت‪+++‬انوي هيند کښي د پر قومونو او اولس‪+++‬ونو د ح‪+++‬اکميت کولو‬
‫طور طريقې‪ ،‬اوزار او انداز په ارتقائي توګه بدل ش‪++‬وي دي‪ .‬خو ي‪++‬وه خ‪++‬بره‬
‫داستحص‪++‬ال‪ ،‬ش‪++‬کيالک ګ‪++‬رۍ اور غل‪++‬بې په دې ټ‪++‬ول عمل کښي مرک‪++‬زي‬
‫حېثيت ل‪++‬ري چي ح‪++‬اکم د خپل محک‪++‬وم په ک‪++‬ردار کښي داسي کم‪++‬زوري په‬
‫ګوته کوي‪ ،‬او بيا د هغۀ کرداري کم‪++‬زورۍ پر بني‪++‬اد د هغۀ د لوټل‪++‬و‪ ،‬وهل‪++‬و‪،‬‬
‫وژلو او د خپلي بادارۍ تر جغ الندي راوستلو ته يو اخالقي جواز ورکړي‪.‬‬
‫د نړۍ پر کومه س‪++‬يمه چي دا وخت پاکس‪++‬تان د ي‪++‬وه هې‪++‬واد په نامه‬
‫وجود لري هلته څل‪++‬ور داسي قومونو لکه بل‪++‬وڅ‪ ،‬س‪++‬يندی‪،‬پنج‪++‬ابی‪ ،‬او پښ‪++‬تون‬
‫دي چي انګرېزانو ورباندي په زور يا چل ول خپله سلطه درلودلې ده‪ ،‬خو‬
‫په دې څل‪++‬ورو واړو کښي هغ‪++‬وی د پښ‪++‬تنو س‪++‬ره د خ‪++‬ونړې جنګونو س‪++‬ابقه‬
‫زياته لري‪ .‬د پنجابي سره ئې د نولسمي ص‪++‬دۍ په اوله لس‪++‬يزه کښي هغۀ‬
‫وخت اشنائي پيداشوه کله چي د سيکهانو ام‪++‬پراتورۍ يله په خاړپوسو وه او‬
‫انګرېزانو ئې ديو الس پ‪++‬وڅي په څ‪++‬ېر په خپله استحص‪++‬الي ځ‪++‬انګو کښي‬
‫ښۀ روزنه وکړه ‪ ،‬د س‪++‬يندهيانو س‪++‬ره د هغ‪++‬وی جنګونو د نيشت برابر دي‪،‬‬
‫او بلوڅو او انګرېزانو تر منځ دروم‪+++‬انوي تعلق بحث م‪+++‬وږ وک‪+++‬ړو چي‬
‫دافغانستان پر پوله هغوی ته يو دوست قوم په ک‪++‬ال ؤ هغۀ بل‪++‬وڅ ؤ‪ .‬د دې په‬
‫مقابل کښي پښتانۀ يو درست‪ ،‬روغ او لوی ملت ؤ چي پر ي‪+‬وه داسي س‪+‬يمه‬
‫پراته ووچي له اذله د هيند ور يا ګېټ پاتي شوی دی‪ ،‬او بيا په اول‪ ،‬دوهم‬
‫او در ئې م جنګ کښي دانګرېزانو د موخو ن‪++‬امرادي هم د دې خ‪++‬بري ث‪++‬وب‬
‫جوړشو چي په دې سيمه کښي پښتانۀ يواځي يو داسي ق‪++‬وت دی چي دهيند‬
‫د کوش‪++++‬نی وچي څخه دانګريزونو د پښ‪++++‬تو کښ‪++++‬لو په لړ کښي مهمه رول‬
‫لوب‪++‬ولی ش‪++‬ي‪ ،‬ځکه نو د هغ‪++‬وی د مځکي وېش او هغ‪++‬وی په انتظ‪++‬امي ډول‬
‫سره بيلول په اصل کښي ددې خطر شدت کمول ؤ‪.‬‬
‫په برتانوي هيندکښې چارواکو چي چېري دبيال بېلو قومونو په‬
‫ب‪++‬اره کښي ګم‪++‬راه ک‪++‬ونکي انځورونه اواندونه ج‪++‬وړ ک‪++‬ړي وو‪ ،‬هلته ئې د‬
‫پښتنو‪ ،‬بلوڅو‪ ،‬سيندهيانو او پنجابيانوباندي دحکومت کولو چلول هم ښ‪++‬ودلی‬
‫دی‪ .‬د هغوی د حاکميت فارموال څه داسيوه‪،‬‬
‫‪“Rule the Punjabies, Intimidate tehSindhies, buy‬‬
‫‪the Pashtun and Honor the Baloch”.‬‬
‫ددې بحث يو اړخ د هغو متلونو يا قولونو تنقي‪++‬دي ج‪+‬اج اخيس‪+‬تل‬
‫هم دی کوم چي انګرېزي استعمار د پښتنو‪ ،‬بلوڅ‪++‬و‪ ،‬س‪++‬نيديانو او پنجابي‪++‬انو‬
‫په هکله مشهور ک‪++‬ړي وو‪ .‬په عم‪++‬ومي توګه داسي وئيل کې‪++‬دل چي‪" ،‬پر‬
‫‪80‬‬
 ‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬ ‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬

‫پنجابي حکومت کوه‪ ،‬سيندی و ويروه‪ ،‬بلوڅ ته ع‪++‬زت ورک‪++‬ړۀ او پښ‪++‬تون په‬
‫بيعه واخله"‪.‬‬
‫دپښتون او بلوڅ په هکله چي کوم اقوال مشهوره کړل شوي دي‬
‫دهغۀ په هکله پالټېټ يوه په زړۀ پوري څېړنه کړې ده او د دې خبري د‬
‫سپيناوي لپاره په باقاعده توګه کوټي ته هم راغلی دی‪.‬‬

‫‪81‬‬
 ‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬ ‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬

‫د لومړي باب حوالې‬

1. (2012, June). Retrieved from www.parliment.uk.

2. www.Parliment.uk. (2012, June 2). Retrieved March

22, 2020, from
https://www.parliament.uk/about/living-
heritage/evolutionofparliament/legislativescrutiny/par
liament-and-empire/parliament-and-the-american-
colonies-before-1765/east-india-company-and-raj-
1785-1858/

3. Armstrong, K. (2001). The Battle for God;

Fundamentalism in Judaisim, Christinity, and Islam.
London ,GB: Harper Colins Publisher.

4. Arnason, J. (2011). The Roman Phenomenon: State,

Empire, and Civilization. CHAP, 351-386.

5. Aziz, K. K. (1975). The British in India, The study in

Impearilism. Islamabad: National Institute for Historical
and Cultural Research (NIHCR).

6. Bennett, R. E. (2017). Capital Punishment and the Criminal

Corpse in Scotland, 1740–1834 (p. 243). Springer Nature.

7. Borman, T. (2019, March 27). James VI and I: the king

who hunted witches. History Extra .

8. Brinstein, W. (2004). The Birth of Plenty, How teh

Prosperity fo teh Modern World was created. London:
McGraw-Hill.

82
 ‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬ ‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬

9. Britanica. (n.d.). Gary Edward Forsythe . Retrieved April

2, 2020, from Encyclopedia Britanica:
https://www.britannica.com/place/ancient-Rome

10. Casewit, Y. A. (2014). The Forgotten Symbolist Tradition: A

Case for Ibn Barrajān as the Leader of an Indigenous
Mystical Movement in Muslim Spain (Doctoral dissertation,
Yale University).

11. Civilization, E. A. (2009, Aug 2). The Fall of Roman

Empire . Retrieved April 21, 2020, from Anciant
Civilizaiton : https://www.ushistory.org/civ/6f.asp

12. Durant, W. (1930). The Case for India. New York: Simon
and Schuster.

13. Editors, H. (n.d.). A&E Television Networks. Retrieved May 1,

2020, from History ttps://www.history.com/topics/middle-
ages/hundred-years-war

14. Editers, H. .. (2010, Feb 9). Vasco da Gama reaches

India. Retrieved April 21, 2020, from
https://www.history.com/this-day-in-history/vasco-da-
gama-reaches-india

15. Editors, H. (2018, August 21). War of Roses . Retrieved

May 1, 2020, from History:
https://www.history.com/topics/british-history/wars-
of-the-roses

16. Editors, H. (n.d.). A&E Television Networks. Retrieved

May 1, 2020, from History :

83
 ‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬ ‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬

https://www.history.com/topics/middle-
ages/hundred-years-war

17. EDUQAS as part WJEC. (n.d.). Retrieved April 22, 2020,

from file:///E:/SHAH%20Sb%20DATA/Dr%20Barkat
%202018/Book%20Pashtun%20image%20part
%202/Book%20FInal%20Stage/crime-and-
punishment.pdf

18. English, M. W. (n.d.). Meriam WEbster SInce 1828.

Retrieved March 23, 2020, from
https://www.merriam-
webster.com/dictionary/subaltern

19. Gardner, B. (1971). East India Company. London:

Dorset Press(Marlboro Books).

20. Guitford, G. (2018, January 24). Quartz . Retrieved April

21, 2020, from https://qz.com/1183992/why-europe-
was-overrun-by-witch-hunts-in-early-modern-history/

21. Glubb, Sir John.(1977).The Fate of Empire and Search

for Survival. William Blackwood & Sons Ltd 32 Thistle
Street Edinburgh, Scotland. p2-3

22. King, C. (1956). The Politics of George Orwell. University of

Toronto Quarterly, 26(1), 79-91.
23. Lewis, T. (2020, April 6). Encyclopedia Britanica .
Transatlantic slave trade. London.

24. Lewis, T. H. (1992). A Brief Hisotry of teh Western

World (6th ed.). Florida, USA: Harcourt Brace
Jovanovich College Publisher.

84
 ‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬ ‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬

25. Limpscomb, D. S. (2015, October 15). Witches; A

Century of Murder . Sweden .

26. Macmunn, L. G. (1998). THe Romance of the Indian

Frontiers. Lahore: Vanguagrd Books Pvt Ltd.

27. Macualy, T. B. (1923). Critical and Historical Essays.

London.

28. Mahesh, S. (2013). Causes for Decline and Fall of

Aurangzeb’s Mughal Empire. History Discussion , 7.

29. Moore, T. (2005, May 23). A Fanonian Perspective on

Double Consciousness. Journal of Black Studies, 6 (35),
pp. 751-762.

30. Nehru, J. (2004). Glimps of World History. New Delhi:

Penguin.

31. Perze, C. B. (2017, December 1). Trading Silk for

Horses: The Surprisingly Simple Origins of the Silk Road.
Retrieved April 23, 2020, from National Geographic ,
History Magzine :
https://www.nationalgeographic.com/history/magazin
e/2018/01-02/silk-road-history/

32. Rubin, N., & Stuart, N. R. (1991). Isabella of Castile:

The First Renaissance Queen. iUniverse.

33. Russ, P. L. (2018). The Witch Craft of 16th & 17th

Century Europ . Economi Journal , 211-233.
34. Siad, Edward.(1993). Culture and Imperilism, Balkan
Identieis https://balkansbg.eu/en/content/library/597-culture-
and-imperialism.html last accessed April 12,2020
85
 ‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬ ‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬

‫‪35. Tahroor, S. (2016). An Era of Darkness, The British‬‬

‫‪Empire in India. New Delhi: ALEPH.‬‬
‫‪36. Unstead, R. J. (1955). Looking at the History, Britain‬‬
‫‪from Cavemen to the Present Day . London : A & C.‬‬
‫‪Balck Ltd.‬‬
‫‪37. Watson, P. (2006). Ideas,A History from Fire to Freud.‬‬
‫‪London: GB.‬‬
‫‪38. Zinn, Howard. (1988). The People’s History of Univted‬‬
‫& ‪State, from 1492–Present. Harper‬‬
‫‪Row; HarperCollins. US‬‬
‫اڅکزئی‪ ،‬عبدالصمد خان ‪ .)۲۰۰۴( .‬زما ژوند او ژوندون‪ .‬کوئټۀ‪:‬‬ ‫‪. 39‬‬
‫پښتونخوا ادبي څانګه‪.‬‬
‫حسن‪ ,‬ڈاکٹ راحمد ‪ ),۲۰۱۶( .‬اورنگزیب‬ ‫‪. 40‬‬
‫عالمگیرپرلگائےجانےوالےبڑےاعتراضات کاعلمی جائزہ‪ .‬الحاد‪ ,‬ص‪.‬‬
‫‪۲۳‬۔‪.۲۶‬‬
‫حسن‪ ,‬سبط‪ )۲۰۱۲ ( .‬پاکستان میں تہذیب کاارتقا ‪ .‬کراچی ‪ :‬مکتبہ دانیال ‪.‬‬ ‫‪. 41‬‬
‫رشاد‪ ,‬عالمه (‪ )۲۰۱۵‬د احمد شاهي عصر نوميالي‪ .‬کندهار‪ :‬عالمه‬ ‫‪. 42‬‬
‫رشاد اکېډمي‪.‬‬
‫خدمت ګار‪ ،‬عبدهللا بختاني‪ .)۲۰۰۸( .‬د بودائي دورې ځيني ياد ګارونه‪.‬‬ ‫‪. 43‬‬
‫کابل‪ :‬افغانستان مسلکي مطبوعه کابل‪.‬‬
‫مدنی‪ ,‬موالنا محمد حسين‪. )۹۹۹ (.‬برتانوی سامراج نے ہمیں کیسے‬ ‫‪. 44‬‬
‫لوٹا؟‪ .‬الہور‪ :‬طیب پبلشرز‪.‬‬

‫‪86‬‬
 ‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬ ‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬

‫ د دوهم باب حوالې‬:

1. Fanon, F. (1961). The Wretched of the Earth. New York .

2. Gandhi, M. K. (1933). Hind Swaraj, : Indian Home Rule.

AHmad Abad: Jitendra T Desai, Navajivan Publishing
House.

3. Said, Edward. (1978). Orientalism, Western ocncept of

the Orient. Penguin, New York

4. Said, Edward. (1993). Culture and Impearilism.

Vintage, New York

Spalding,E.(2006). The First Cold Warrior: Harry

5.
Truman, Containment, and the Remaking of Liberal
Internationalism. Lexington, Kentucky: University Press
of Kentucky.

۹/۱۱ ‫ انځورونه د‬+‫تنو‬++‫تيځ پوهنه او د پښ‬++‫ خ‬.)۲۰۱۹( . ‫ ډاکټر برکت شاه‬,‫کاکړ‬ .6

‫دمۍ کوټه‬++++++++++++++++++++++++‫تو اکي‬++++++++++++++++++++++++‫ پښ‬:‫ کوئټۀ‬.‫ته‬++++++++++++++++++++++++‫وروس‬

87
 ‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬ ‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬

‫د دريم باب حوالې‬:

. Abu-Lughod, L. (2001). " Orientalism" and Middle
East Feminist Studies.
1. Aslami, Z. (2019). Victorian Afghanistan, the Iron
Amir, and the Poetics of Marginal
Sovereignty. Victorian Studies, 62(1), 35-60.
2. Bayly, Christopher A. (1996). Empire and
Information : Intelligence Gathering and Social
Communication in India, 1780-1870 Cambridge
Studies in Indian History and Society, published by
Cambridge University Press.
3. Burnes, Alexander. (1834)Travels into Bokhara
(Volume 1 of 3) Being the Account of A Journey
from India to Cabool, Tartary, and Persia,
reproduced by GUTENBERG EBOOK.
4. Burnes, Alexander. (2018)Travels into Bokhara
(Volume 1 of 3) Being the Account of A Journey
from India to Cabool, Tartary, and Persia,
reproduced by GUTENBERG EBOOK.
5. Connolly, Arthur. (1838). Journey to the North of
India Overland from England Through Russia,
Persia, and Afghanistan. London
6. Dalrymple, William. (2013) Return of the king,
Bloomsbury publishing, London,
7. Davies, Huw I. (2009) The Pursuit of Dost
Mohammed Khan: Political, Social and Cultural
Intelligence during the British Occupation of
Afghanistan, 1839-421, College, London
8. Edinburgh Review(2010). An Account of the
Kingdom of Caubul, etc., Hon. Mounstuart
Elphinstone’, vol. XXV, no. XLIX, p. 404 (of pp.
398–437).
88
 ‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬ ‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬

9. Elphinston, Monstuart.(1990) “An Account of the

Kingdom of Caubal”, Gosha-e-Abad Quetta,
Second Edition, Volume I,p.196
10. Errington ,Elizabeth. (2004). Masson
Charles. Retrieved from Encyclopedia Iranica
11. Errington, Elizabeth.(2015). "Ancient Afghanistan
through the Eyes of Charles Masson (1800-1853):
The Masson Project at the British Museum", IIAS
Newsletter no.27, pp.8-9" (PDF). Archived
from the original (PDF) on 8 May 2015.
Retrieved 21 October 2015.
12. Eyre. Lieut Vincent , (1842), The Military
Operations at Kabul which ended at the Retreat
and Destruction of British Army January 1842,
with a journal of Imprisonment in Afghanistan ,
Printed by Spotswood London
13. Forester, George.(1795) Journey from Bengal to
England, Through the Northern part of India,
Kashmir, Afghanistan and Persia, and into Russia
by the Caspian Sea. Journey II: Letter XIII 37-38
14. Hanifi, M.. (2019). Mountstuart Elphinstone: An
Anthropologist before Anthropology.
15. Harlen, Jousiah. (1842). A Memoir of India and
Afghanistan, Paris and London

16. https://www.livehistoryindia.com/cover-
story/2018/03/11/the-marathas-in-the-land-of-five-
rivers
17. Jalalzai, Zubaida . (2015). The West in
Afghanistan: 18-19th century colonial
Ambassadors, soldiers and adventurers, in racilized
free land. Essays on Transnational Interaction,
North Carolonia, 20-33

89
 ‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬ ‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬

18. Kaye, Sir John William. (1880). Live of Indian

Officers. David Bogue, London
19. Kulkarni, Uday S (2018). The Marathas in the
‘Land of Five Rivers’ Last accessed July 2020
20. Macintyre ,Ben (2004).The Man Who Would Be
King, The fist American in Afghansitan, New York

21. Macintyre, Ben. (2002) The Man Who Would Be

King, New York: Farrar, Straus ,Giroux.
22. Masson, Charles, (1842)Narrative of Various
Journeys in Balochsitan, Afghanistan and Panjab:
Including Residence in those counties from 1826
to 1838, London
23. Masson, Charles. (2004). Encyclopedia
Iranica, last accessed April 4th 2019:
https://iranicaonline.org/articles/masson-
charles
24. Munn, Lt General Dir George Mac. (1934).
Afghanistan form Darius to Amanullah, Gosha-e-
Adab Jinah Road Quetta. P.83
25. Sale, Lady Flourenta. (2009), A Journla of the
Dissasters in Afghanistan, 7th Edition, Sales and
Services

26. Samia. K. (2018, June ). Power Relations and the

Changing Orientalist Discourse regarding Nawab
of Bahawalpur during first half of 19th Century.
Pakistan Social Sciences Review, 185- 195

27. Tanner,Stephen. (2002). Afghanistan a military

history from Alexandar the great to the fall of
Taliban Oxford University Press P.134

90
 ‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬ ‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬

‫‪28. The Editors of Encyclopaedia Britannica (2020).‬‬

‫‪The Battle of Neil. Last accessed July 26,2020.‬‬
‫‪https://www.britannica.com/event/Battle-of-the-‬‬
‫‪Nile‬‬
‫‪29. Vigne, Thomas Godfrey. (1840). A Personal‬‬
‫‪Narrative of a Visit to Ghuzni, Kabul, and‬‬
‫‪Afghanistan. London‬‬
‫‪30. Zinn, Howard. (1988). The People’s History of‬‬
‫& ‪Univted State, from 1492–Present. Harper‬‬
‫‪Row; HarperCollins. US‬‬

‫اولس يار‪ .)۱۹۷۹( .‬انګرېزي استعمار او افغانستان ( ‪-۱۷۹۳‬‬ ‫‪.31‬‬

‫‪ ،)۱۸۹۸‬پښتونخوا ادبي څانګه کوټۀ ‪،‬‬
‫تږی‪ ،‬ډاکټر حبيب هللا‪ )۲۰۰۴( .‬د مشرق په آسمان کې د مغرب‬ ‫‪.32‬‬
‫ستوري‪ ،‬د افغانستان د کلتوري ودي ټولنه پېښور‪،‬‬
‫رشاد‪ ,‬عالمه (‪ )۲۰۱۵‬د احمد شاهي عصر نوميالي‪ .‬کندهار‪:‬‬ ‫‪.33‬‬
‫عالمه رشاد اکېډمي‪.‬‬

‫رشاد‪ ،‬عبدالشکور‪ )۲۰۱۶ ( .‬ختيځ پوهان ( مستشرقين)‪ .‬عالمه‬ ‫‪.34‬‬

‫رشاد اکېدمۍ کندهار‬
‫سنګ‪ ،‬ګنډا‪ ،)۱۹۹۷(.‬احمد شاه ابدالي‪ .‬تخليقات الهو‪ ،‬صفحه ‪-۲۶‬‬ ‫‪.35‬‬
‫‪۶۲‬‬
‫کاکړ‪ ،‬پوهاند محمد حسن‪ .)۲۰۱۲( .‬د پښتو ژباړي سريزه‪،‬‬ ‫‪.36‬‬
‫ليکوال مونټسوارټ الفنسټن‪ ،‬اثر د کابل سلطنت بيان ‪ ،‬چاپچاري‬
‫دانش خپرندويه ټولنه‪ ،‬دوی م ايډيشن‬

‫‪91‬‬
‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬ ‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬

:‫د څلورم باب حوالې‬

Lindholm, Charles. (1980). The Image of
Pathan; Usefulness of the Colonial Ethnography,
Cambridge University Press

Stocqueler, J.H. (1854) Memoirs and

Correspondence of Maj General Sir William
Nott, G.C.B, Commander of the Army of
Candahr, Hurst and Blacket, Publishers, London,
Volume I
Holland, S. P. (2000). Raising the dead: Readings of
death and (black) subjectivity. Duke University Press.

‫ عالمه‬،)‫ ختيځ پوهان (مستشريقين‬،)۱۳۹۵(. ‫عالمه عبدالشکور‬، ‫رشاد‬

‫رشاد اکېدمۍ کندهار افغانستان‬،
Nayar, Prmaod K. (2002), The Imperial Sublime:
English Travel Writing and India, 1750-1820,
Journal for Early Modern Cultural Studies, Vol. 2,
No. 2 (Fall - Winter, 2002), pp. 57-99

Morgan, Llewelyn (2013). Her Child born in

Captivity. Lugubelinus online last access
June,2020
https://llewelynmorgan.com/2013/09/29/her-
child-born-in-that-captivity/
Editor.(2014). Lungubeliness An Afghan Evening
at Astyles,
https://llewelynmorgan.com/tag/afghanistan/ Last
accessed , May 8, 2019
Malhotra, S. (2014)." If She Escapes She Will Publish
Everything": Lady Sale and the Media Frenzy of the First
Anglo-Afghan War (1839–1842). Book History, 17(1), 272-
297.

92
‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬ ‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬

Eyre. Lieut Vincent , (1842), The Military Operations at

Kabul which ended at the Retreat and Destruction of British
Army January 1842, with a journal of Imprisonment in
Afghanistan , Printed by Spotswood London

Bradley, O. (2019). A General’s Life: An Autobiography.

Plunkett Lake Press.

Lawrence, G. (1874). Reminiscences of Forty-three

Years in India: Including the Cabul Disasters,
Captivities in Afghanistan and the Punjaub, and a
Narrative of the Mutinies in Rajputana.
Macintyre,Ben (2006). History Repeats in Afghanistan, The
Australian –World
http://www.theaustralian.news.com.au/story/0,20867,197212
72-2703,00.html

Barnes, Gregory Fremont (2009), The Anglo –Afghan Wars

1939- 1919, by Ospre y Publishing, Midland House, West
Way, Botley, Oxford OX 2 0PH, UK.

Grant, James. (1870). Only an Ensign, A tale of the retreat

from Kabul. Tinsely Brother London.

93
 ‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬ ‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬

‫د پنځم باب حوالې‬:

1. Bonarjee, P. D. (1899). A handbook of the fighting
races of India. Thacker, Spink & Company.
2. Dickens, C. (2014). The Noble Savage, Reprinted Pieces.
New York: THE PROJECT GUTENBERG EBOOK
REPRINTED PIECES.
3. Ellingson, T. (2001). The myth of the noble savage (Vol.
1). Univ of California Press.
4. Friere, Paulo.(1970). Pedagogy of the Oppressed,
Rutledge. London
5. Howe, Stephen (2002). Empire a very short introduction,
Oxford University Press,  London , page
6. Kate McLoughlin (2009). Sir Franscis Hashtings Balad the
red thread of honor. The Cambridge companion to war
writing, , University of Glasgove.
7. Lindholm, Charles. (1980). The Image of Pathan;
Usefulness of the Colonial Ethnography,
Cambridge University Press
8. MacMunn, Sir George. (1961)The Martial Races
of Indi, Sampson Low, Marston and Co, London.
9. Metcalf, Tomas R. (2000) Ideologies of the Raj, Vol  3
part 4 , Cambridge university press  London   page 143
10. Ommisi, David (1994), The Sepoy and the Raj,
1860- 1940 , macmillian Press London,
11. Parsons, Timothy (1999),: Wakamba warriors are
soldiers of the Queen. The evolution of the Kamba
as a martial race, 1890-1970, in: Ethnohistory 46/4.
12. Roberts, Field Marshal Lord. (1901). 41 Years in
India: From Subaltern to Commander in Chief,
Macmillan and Co limited, New York.
13. Rogers, J. A. (1972). Darwinism and social
Darwinism. Journal of the History of
Ideas, 33(2), 2.
14. Stanley, A. Wolpert.(2020), British Raj. Retrieved
from Encyclopedia Britannica.
94
 ‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬ ‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬

https://www.britannica.com/event/British-raj last
accessed March 4th , 2019
15. William B. Cohen. (1970). The Colonized as
Child: British and French Colonial
Rule. African Historical Studies, 3(2),
doi:10.2307/216227
16. Kakar, H. K. (2011). Government and Society in
Afghanistan: The Reign of Amir ‘Abd al-Rahman
Khan (Vol. 5). University of Texas Press
17. Kipling, Rudyard.(1992), Barak Room Balads , The
Young British Soldier, The Penguin Poetry Library
1992, England.
18. Tanner, Stephen. (2009), Afghanistan A Military
History from Alexandar the Great to the war
against Taliban, Revised edition, Da capo Press,
Phildelpia, USA.
19. Kipling, R. (2014). 18.“The Amir’s Homily”(1891).
In The First Anglo-Afghan Wars (pp. 198-200). Duke
University Press
20. Bayles,Maggie.(2018). Othello;The Other,
https://confluence.gallatin.nyu.edu/context/interdisciplinary-
seminar/othello-the-other last accessed Feb 2, 2020

95
 ‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬ ‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬

‫د شپږم باب حوالې‬:

1. Aziz, K.K (1975), The British in Inia, A Study in

Impearilism, NCHCR, Islamabad,
2. Churchill, W. (2010). The story of the Malakand
field force. Courier Corporation.
3. Dennis, R. M. (1995). Social Darwinism, scientific
racism, and the metaphysics of race. Journal of
Negro Education, 243-252.
4. Edwardes, H. B. (1886). Memorials of the Life and
Letters of Major-General Sir Herbert B. Edwardes,
KCB, KCSL, DCL of Oxford; LL. D. of Cambridge (Vol.
2). K. Paul, Trench & Company.
5. Gopal, Priyamvada. (2011) Why Can’t Britian
handle the truth about Winston Churchill?. The
Guardian Newspaper. Retrieved on April 2,2020.
https://www.theguardian.com/commentisfree/2021
/mar/17/why-cant-britain-handle-the-truth-about-
winston-churchill
6. Gupta, H. K. (2018). Stephen William
Hawking. Journal of the Geological Society of
India, 91(5), 519-522.

96
 ‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬ ‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬

7. Hawkins, M., & Hawkins, M. (1997). Social

Darwinism in European and American thought,
1860-1945: Nature as model and nature as threat.
Cambridge university press.
8. Holdich, Thomas Hungerford. (1908). North-West
Frontier Province Gazetteer, Encyclopedia
Britanica volume19. Retrieved on March 10th,
2020
https://en.wikisource.org/wiki/1911_Encyclop
%C3%A6dia_Britannica/North-
West_Frontier_Province
9. Said, Edward. (1978). Orientalism, Western
ocncept of the Orient. Penguin, New York

10. Spiers, E. M. (1983). Gas and the North‐West

Frontier. The Journal of Strategic Studies, 6(4), 94-
112.
11. The editers of Encyclopedia. (2009). Social
Darwinism,Encyclopædia Britannica.
https://www.britannica.com/topic/social-
Darwinism accessed Dec 6th 2020
12. Thorburn, S.S. (1876). Banu Or our Afghan

Frontier, Treubner and Co London, reproduced by

Rare Books society of India page, 132
13. Warbarton, Conol Sir Robert (1900). Eighteen
Years in Khyber 1879- 1898, London.

97
‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬ ‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬

‫اووم باب‬:
1. Abbot, Augustus(1879), Journal and
Correspondance of Afghan Wars, 1839-42,
London
2. Bellow, Major H.W (2010). Afghans and
Afghansitan, 4th Edition, Sales and Services
Quetta.
3. Britanica, E. (2019, August 12). Anglo-
Afghan Wars
4. Caroe, Olaf. (1958), The Pathans,Oxford
University Press, Karachi
5. Embree, Anislie. (1979). Pakistan’s imeprail
Legacy ‘, in Paksitan’s Western Boarderlands;
The transformation of Political order , Karachi.
P.24-41
6. https://moderndiplomacy.eu/2020/06/15/baluch
istan-under-the-british-administrative-system/
Last accessed Sep 12th , 2020
7. Mac Munn, General Sir George. (1969),
Afghansitan from Darius to Ammanuallh ,
Gosha-e-Adab Quetta,
8. Malleson, W. (1982). Frontiers and Overseas
Expedition from India, Selection from
Government Record Volume I, Published
98
 ‫ډاکټر برکت شاه کاکړ‬ ‫د پښتنو په هکله د ختيځ پوهانو اندونه انځورونه‬

Alnisa Traders, Gosha-E-Adab, Quetta,

1982,Vol III
9. Rind, Kamran (2020). Balochistan Under the
British Administrative System. Modern
Diplomacy
10. Thornton, Thomas Henery. (1895). Conol Sir
Robert Sandeman His life and Works on out
indian frontier . John Murray , Albemarle street
London.
11. Whittaker, C. R. (2000). Roman frontiers and
European perceptions. Journal of Historical
Sociology, 13(4), 462-482.
12. Caroe, Olaf (2009). The Pthans, with an Epilogue on
Russia. Oxford Karachi.
13. Titus, P. (1998). Honor the Baloch, buy the
Pushtun: Stereotypes, social organization and
history in Western Pakistan. Modern Asian
Studies, 32(3), 657-687.
‫) د مشرق په آسمان کې د مغرب‬۲۰۰۴( .‫ ډاکټر حبيب هللا‬،‫تږی‬ .14
‫ د افغانستان د کلتوري ودي ټولنه پېښور‬،‫ستوري‬
.15

99