EνΑ νΗΣI ΜEΣΑ ΣΕ EνΑ νΗΣI

Το Εκπαιδευτικό Ινστιτούτο
Μελκονιάν στέκει περήφανο στην
καρδιά της Λευκωσίας εδώ και 94
χρόνια. Αποτέλεσε και αποτελεί ένα
σημείο αναφοράς για την αρμενική
κοινότητα της Κύπρου προσφέρον-
τας πάρα πολλά στην ακαδημαϊκή,
πολιτισμική και κοινωνική κληρονο-
μιά όχι μόνον της κοινότητας των
Αρμενοκυπρίων αλλά και ολόκλη-
ρου του νησιού. Ο Αλέξανδρος-
Μιχαήλ Χατζηλύρας μελέτησε για
χρόνια το Μελκονιάν και σήμερα πα-
ραδίδει, στο τεύχος του «Χρονικού»
που κρατάτε, μια ολοκληρωμένη και
πρωτότυπη μελέτη για τη σημασία
ενός σχολείου που όπως χαρακτη-
Ο Χατσίκ Μπαμπαγιάν μόλις έχει ολοκληρώσει την κατασκευή του δίδυμου ριστικά μας επισημαίνει υπήρξε «ένα
μνημείου για το Αρμένικο Αλφάβητο και τη Μητέρα Αρμενία (1979). νησί μέσα σε ένα άλλο νησί».
Αρχείο Βαρούζ Σιεχιριάν. Γιάννης Ιωάννου

Ταυτότητα Περιεχόμενα
04. Ρ
Ιδιοκτησία:
Εκδόσεις APKTINOΣ ΛTΔ
Εκδότης:
Γιάννης Παπαδόπουλος
Διευθυντής:
Διονύσης Διονυσίου
Έρευνα / επιμέλεια:
Γιάννης Ιωάννου
Υπεύθυνη Διαφήμισης: ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΕΞΩΦΥΛΛΟΥ:
Η επιβλητική όψη της εισόδου του Μελκονιάν.
Βάσω Κομνηνού
Διαφήμιση:
Γιούλα Μεττή, Μιχάλης
Γεωργίου, Λάκης Σοφοκλέους ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ
Σελίδωση /
Ο Αλέξανδρος-Μιχαήλ Χατζηλύρας κατέχει πτυχίο στην
Διαχωρισμός χρωμάτων: Αγγλική και Ελληνική Γλώσσα και Φιλολογία και μεταπτυ-
S.O. Entypo Services χιακό στην Κοινωνική και Πολιτική Θεωρία (η διατριβή

3
Εκτύπωση: του τιτλοφορείται «Η Κυπριακή Δημοκρατία και οι
PRINTCO Manufacturing Θρησκευτικές Ομάδες». Ερευνά και γράφει για την
αρμενοκυπριακή κοινότητα από το 2008.
& Trading LTD
ΧΡΟΝΙΚΟ ΚΥΡΙΑΚΗ 18 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2018
ΕΚπΑΙΔΕΥΤΙΚO ΙνΣΤΙΤΟYΤΟ ΜΕΛΚΟνΙAν:
Πίνακας που δείχνει τα δίδυμα κτήρια από τον Βαρτάν Ταστζιάν.
Η Αρμενική Γενοκτονία και τα ορφανά
Στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα, οι Οθωμανοί
και οι Νεότουρκοι αποφάσισαν να εξοντώσουν τους Αρμένιους,
Έλληνες και Ασσύριους, χριστιανικούς λαούς της Οθωμανικής
Αυτοκρατορίας, τους οποίους εκλάμβαναν ως εμπόδιο στο εθνι-
κιστικό τους όραμα για μια παντουρανική αυτοκρατορία που θα
εκτεινόταν από τα Βαλκάνια μέχρι τη Σιβηρία για να περιλάβει απο-
κλειστικά τουρκικής καταγωγής λαούς… Μετά τις «πρόβες» του
1894-1896 (χαμιτικές σφαγές) και του 1909 (Σφαγή των Αδάνων)
και στην προσπάθεια να φανατίσουν τα μουσουλμανικά πλήθη,
από το 1914 διέδιδαν ψεύτικες φήμες ότι οι Αρμένιοι συνιστούσαν
απειλή στην ασφάλεια της αυτοκρατορίας.
Μεταξύ 1915-1923 περισσότεροι από 1.500.000
αθώοι Αρμένιοι (ανάμεσά τους 500.000 παιδιά) σφα-
γιάστηκαν ή απελάθηκαν και μεταφέρθηκαν στην
αφιλόξενη έρημο του Ντερ Ζορ στη Συρία, ενώ πέραν
των 880.000 Αρμενίων προσφυγοποιήθηκαν (οι
80.000 εντός Τουρκίας) και περίπου 95.000 εξισλα-
μίστηκαν. Οι θηριωδίες των Τούρκων και Κούρδων
συνοψίζονται σε καταναγκαστικές πορείες θανάτου,
στρατόπεδα συγκέντρωσης / εξόντωσης, ολοκαυτώματα,
πνιγμούς, στραγγαλισμούς και δηλητηριάσεις.
Ως αποτέλεσμα, 800.000 Αρμένιοι πρόσφυγες διασπάρθηκαν
αρχικά στη Μέση Ανατολή και τα Βαλκάνια, αργότερα δε σε όλες
τις ηπείρους. Επιπλέον, 65.000 Αρμενόπαιδα υιοθετήθηκαν
4
από Τούρκους, Κούρδους και Άραβες, εξισλαμίστηκαν ή
πωλήθηκαν σε χαρέμια και σκλαβοπάζαρα. Τέλος,
περίπου 50.000 ορφανά διασώθηκαν και φυγα-
ΚΥΡΙΑΚΗ 18 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2018
δεύτηκαν σε Κύπρο, Παλαιστίνη, Λίβανο, Συρία, Καύκασο, Ελλάδα,
Βουλγαρία, Ρουμανία και αλλού από τον Ερυθρό Σταυρό, την αμε-
ρικανική οργάνωση Near East Relief, πλοία ξένων χωρών και γεν-
ναίους εθελοντές και ιεραπόστολους, με κίνδυνο της ζωής τους.
Οι αδελφοί Κρικόρ και Καραμπέτ Μελκονιάν
Ο Αρτίν Μελκονιάν από την Καισάρεια είχε πέντε παιδιά: την
Καγιανέ, τη Σερπουχί, τον Χακόπ, τον Κρικόρ και τον Καραμπέτ.
Ενώ οι τρεις πρώτοι απέκτησαν οικογένειες, οι εργένηδες Κρικόρ
(1843) και Καραμπέτ (1849) ασχολήθηκαν με το εμπόριο, με μόνο
εφόδιο την εκπαίδευση που είχαν λάβει από το
Δημοτικό Σχολείο Γκιουμουσιάν. Το 1875 μετακόμι-
σαν στην Κωνσταντινούπολη. Εξαιτίας του
Ρωσοτουρκικού Πολέμου, το 1878 μετοίκησαν στη
Φωξάνη της Ρουμανίας.
Το 1880 εγκαταστάθηκαν στην Αλεξάνδρεια, όπου
άνοιξαν κατάστημα πώλησης καπνικών. Κατά τις εξε-
γέρσεις εναντίον του Χεδίβη Τεφίκ Πασιά, ο ξεσηκωμένος
όχλος κατέστρεψε ξένα μαγαζιά και επιχειρήσεις και έτσι
έλαβαν αποζημίωση £9.000. Επιπλέον, με τη βοήθεια φίλων,
διέσωσαν το απόθεμά τους και το πούλησαν για £13.000: οι
αδελφοί Μελκονιάν επένδυσαν ανοίγοντας καπνεργοστάσιο στο
Ζακαζίκ το 1882, που λίγα χρόνια έπειτα μεταφέρθηκε στην
Αλεξάνδρεια. Το 1888 άνοιξαν εργοστάσια στο Φαγιούμ και το
Ασσουάν, ενώ το 1893 στο Κάιρο, το οποίο -με τη μεταφορά των πρώ-
των δύο σε αυτό, το 1900- έγινε το μεγαλύτερο στη Μέση Ανατολή.
Λόγω της ευμάρειάς τους, απέκτησαν τον τιμητικό τίτλο του αγά.
ΠΟΛΙΤΗΣ

Πίνακας που δείχνει τα δίδυμα κτήρια και την έπαυλη από τον Τζων Γκεβεριάν.
Είχαν πολύ διαφορετικούς χαρακτήρες: ο επιφυλακτικός Κρικόρ
επέβλεπε την παραγωγή, ο δε τολμηρός Καραμπέτ ήταν υπεύθυνος
για την αγορά πρώτων υλών και τις δημόσιες σχέσεις. Το καλοκαίρι
του 1914 τους χαμογέλασε ξανά η τύχη: ο Καραμπέτ παρήγγειλε
2.000 τόνους καπνού. Μόλις έφθασαν τα 4.000 κιβώτια, ξέσπασε
ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος, η τιμή του τσιγάρου εκτινάχθηκε παγ-
κοσμίως και σύντομα έγιναν οι πλουσιότεροι καπνέμποροι της επο-
χής, με 80 παραρτήματα στην Αίγυπτο και το Σουδάν, μηνιαία πα-
ραγωγή 10.000.000 σιγαρέτων και κατανάλωση σε Μέση Ανατολή,
Ευρώπη και Άπω Ανατολή.
Η Αρμενική Γενοκτονία και τα τεκταινόμενα στον Καύκασο δεν
άφησαν ασυγκίνητους τους φιλάνθρωπους αδελφούς, οι οποί-
οι εκτιμούσαν ιδιαίτερα την αξία της εκπαίδευσης: ο Κρικόρ
ήθελε να ιδρύσει παρθεναγωγείο, ενώ ο Καραμπέτ παρ-
θεναγωγείο και αρρεναγωγείο. Αμέσως
μετά τον θάνατο του αδελφού του
(03/06/1920), ο Καραμπέτ (εφεξής «ευερ-
γέτης») έθεσε την αμύθητη περιουσία τους
στη διάθεση της νεοσύστατης Δημοκρατίας της
Αρμενίας. Ωστόσο, η δωρεά αυτή ουδέποτε εκπληρώθηκε
λόγω του σοβιετικού καθεστώτος που επικράτησε.
Τελικά, ύστερα από εννέα χρόνια προτροπών του Αρχιεπι-
σκόπου Αδάνων, Μουσιέγ Σεροπιάν, ο ευεργέτης συγκατάνευσε και
κληροδότησε την κινητή και ακίνητη περιουσία του -αξίας 500.000 αι-
γυπτιακών ή 600.000 αγγλικών λιρών- με δύο συμβολαιογραφικές
πράξεις (25/07/1921 και 02/06/1922) στον Αρμένιο Πατριάρχη της
Κωνσταντινούπολης, Ζαβέν Ντερ Γεγιαγιάν, με σκοπό την ανέγερση
και συντήρηση τριών σχολείων στην Τουρκία και στην Κιλικία.
Τόσο ο Καραμπέτ όσο και ο Κρικόρ ήσαν γνωστοί ευεργέτες, μάλιστα
ο Καραμπέτ είχε παλαιότερα δωρίσει £6.000 στην ελληνική παροικία
ΧΡΟΝΙΚΟ
EνΑ νΗΣI ΜEΣΑ ΣΕ EνΑ νΗΣI
της Αλεξάνδρειας, ενέργεια για την οποία παρασημοφορήθηκε από
την Ελληνική Δημοκρατία. Περαιτέρω, στις 18/10/1895 εγγράφηκε
Έλληνας υπήκοος στον Δήμο Ερμουπόλεως της Σύρου. Αφού εξα-
σφάλισε διάταγμα από την Πύλη, το 1914 αποποιήθηκε της οθωμανικής
υπηκοότητας, με περιοριστική ρήτρα ότι -σε περίπτωση που εισερχόταν
σε οθωμανικό έδαφος- θα θεωρείτο εκ νέου Οθωμανός υπήκοος.
Τον Αύγουστο του 1921 ο αδελφότεκνός του, Αρτακί
Μελκονιάν, κατέθεσε αγωγή εναντίον του, αξιώνοντας ανεπιτυχώς
μερίδιο της διαθήκης, ισχυριζόμενος ότι ο ευεργέτης -αφού δεν
ήταν Οθωμανός υπήκοος- δεν δικαιούτο να κληρονομήσει την
περιουσία του Κρικόρ. Ο Αρτακί επανήλθε με νέα δικαστική μάχη
τον Δεκέμβριο του 1923, προκαλώντας παρατεταμένη αναστά-
τωση στον ευεργέτη. Με παρέμβαση του προέδρου του
AGBU, Μπογός Νουμπάρ Πασιά, του καταβλήθηκαν
£62.000 το 1925. Να σημειώσουμε ότι,
χάρη σε διαβήματα του Σεροπιάν προς
τον Ελευθέριο Βενιζέλο, ο ευεργέτης
διατήρησε την ελληνική υπηκοότητα και,
ταυτόχρονα, δεν φορολογήθηκε η δωρεά του.
Η Κύπρος επιλέγεται για
να κτιστεί το ορφανοτροφείο
Επειδή τα πολιτικά γεγονότα στην Τουρκία και η κατάληψη της
Κιλικίας από τον Κεμάλ Ατατούρκ καθιστούσαν αδύνατη την πραγ-
ματοποίηση του αρχικού οράματος, τόσο ο ευεργέτης όσο και ο
Πατριάρχης άρχισαν να προσανατολίζονται στο κτίσιμο ενός
5
μεγάλου μεικτού ορφανοτροφείου αλλού. Έτσι, με τρίτη
συμβολαιογραφική πράξη (05/01/1924), αφέθηκε ελεύ-
θερη η τοποθεσία.
ΚΥΡΙΑΚΗ 18 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2018
ΕΚπΑΙΔΕΥΤΙΚO ΙνΣΤΙΤΟYΤΟ ΜΕΛΚΟνΙAν:

Πορτρέτα των αδελφών Κρικόρ και Καραμπέτ Μελκονιάν, οι οποίοι θεωρούνται οι μεγαλύτεροι ευεργέτες του αρμενικού έθνους.

Αρχικά έγιναν σκέψεις για τη Συρία, τον Λίβανο, την Ελλάδα,

ακόμη και την Ιταλία. Τελικά, όμως, επιλέχθηκε η Κύπρος, που
βρισκόταν νότια της Κιλικίας -με την οποία πάντοτε είχε καλές σχέ-
σεις- και με την απατηλή ελπίδα ότι κάποτε θα απελευθερωνόταν
από τον τουρκικό ζυγό. Επιπλέον, το νησί μας βρισκόταν κοντά
στις μεγάλες αρμενικές παροικίες της Μέσης Ανατολής, φιλοξενούσε
μια ιστορική αρμένικη κοινότητα, τελούσε υπό βρετανική διοίκηση
και επικρατούσε σταθερότητα και ηρεμία.
Ο ευεργέτης γνώριζε την Κύπρο από τις εμπορικές του συνδιαλ-
λαγές και επειδή ο αδελφός του είχε στηρίξει οικονομικά το Εθνικό
Εκπαιδευτήριο-Ορφανοτροφείο του Βαχάν Κιουρκτζιάν
(Παγκουράν), που λειτουργούσε στη Λευκωσία μεταξύ 1897-1904.
Επίσης, ήταν φίλος με τον αρχιτέκτονα Γκαρό Μπαλιάν, ο οποίος
ήξερε τον γνωστό επιχειρηματία Ντικράν Ουζουνιάν. Τέλος, ο
Μουσιέγ Σεροπιάν (αποσχηματίστηκε τον Ιούνιο του 1922) είχε
εξασφαλίσει το 1909 χρηματοδότηση, μέσω του AGBU, για την
ανέγερση του «Εθνικού Σχολείου Μουσεγιάν» στη Λάρνακα και
επιπρόσθετα, γνώριζε καλά τον Επίσκοπο Αρμενίων Κύπρου,
Πετρός Σαρατζιάν.

Κόντρες, μηχανορραφίες και αντιδικίες

Η επιβλητική προσωπικότητα του τελευταίου υπήρξε καταλυτικός
παράγοντας. Κατά την ανέγερση του συγκροτήματος έκανε συχνές
επισκέψεις και επέβλεπε την πρόοδο των εργασιών. Επίσης, προ-
σπάθησε -ανεπιτυχώς- να γεφυρώσει την αντιπαράθεση που είχε
προκύψει ήδη από τα μέσα του 1924 ανάμεσα στον Μουσιέγ
Σεροπιάν και τον Αρχιεπίσκοπο Ζαβέν (είχε παραιτηθεί από τον
πατριαρχικό θώκο τον Δεκέμβριο του 1922).

6
Αν και φιλόπονος, ο Σεροπιάν ήταν οξύθυμος και ερι-
στικός. Ο δε ραδιούργος Ζαβέν προσπαθούσε να τον
καθυποτάξει και ταυτόχρονα ήταν υπερβολικά
ΚΥΡΙΑΚΗ 18 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2018
Το ιστορικό της ίδρυσης του Μελκονιάν, υπογραμμένο
από τον ευεργέτη Καραμπέτ Μελκονιάν και τον ύπατο
αρμοστή Sir Malcolm Stevenson. Αρχείο Γεγιά Καγιαγιάν.
ΠΟΛΙΤΗΣ
 EνΑ νΗΣI ΜEΣΑ ΣΕ EνΑ νΗΣI

Σχεδιάγραμμα του αρχιτέκτονα Γκαρό Μπαλιάν που δείχνει τη διαρρύθμιση των οικοδομημάτων και της βλάστησης, με
υπερθέτηση των μεταγενέστερων χρήσεων. Με γαλάζιο φαίνεται το όριο της έκτασης που πωλήθηκε.

φιλόδοξος, εποφθαλμιώντας ακόμη και τη θέση του Σαρατζιάν, εξ ου
και ο τελευταίος ζητούσε από τον Καθόλικο (Πατριάρχη) Σαχάκ να του
παραχωρήσει τον τίτλο του Αρχιεπισκόπου, κάτι που έγινε τελικά στις
20/12/1924.Παρότι 55 ετών και καθότι θα είχε καθημερινή επαφή με
κορασίδες, με υποδείξεις του Ζαβέν και με τη σύμφωνη γνώμη του
Σαρατζιάν, ο Σεροπιάν υποχρεώθηκε να νυμφευθεί: αφού απορρίφθηκε
από δύο οικογένειες, στις 15/05/1924 νυμφεύθηκε την 23χρονη Αραξί
Παπαζιάν στη Λευκωσία.
Επειδή, όμως, περιέπεσε στη δυσμένεια του Ζαβέν, διακόπηκε η χο-
ρήγηση της αντιμισθίας του, έτσι ακολούθησε τη δικαστική οδό τον
Δεκέμβριο του 1925. Τον Οκτώβριο του 1926 τον οδήγησε ο ευεργέτης
στα δικαστήρια, διότι κυκλοφόρησε βιβλίο με το οποίο κατηγορούσε
το AGBU για κακοδιαχείριση του ινστιτούτου και εκμετάλλευση του
ευεργέτη. Αμφότερες οι υποθέσεις έκλεισαν το 1927, με παραχώρηση
αποζημίωσης £5.244 από τον Μπογός Νουμπάρ Πασιά.
Η επιλογή της τοποθεσίας
Σύμφωνα με μια απόκρυφη ιστορία, στα τέλη του 1923 ο ευεργέτης
με τη συνοδεία του άρχισε να κατευθύνεται νότια της Λευκωσίας
κατά μήκος της «οδού Λάρνακος». Από ένα σημείο και μετά, κάθε
100-200 μέτρα σταματούσε, περιστρεφόταν και συνέχιζε. Φθάνοντας
εκεί, 3 km από την παλιά πόλη, επανέλαβε τη διαδικασία και χτύπησε
σχολείο. Όλοι απόρησαν, αφού ήταν μια άγονη και ερημική περιοχή,
γνωστή ως «Σπήλιος του Καλόγερου»: ο ευεργέτης τους εξήγησε
ότι καμιά κορυφή μιναρέ δεν ήταν ορατή από εκεί, αφού κάτι τέτοιο
θα ήταν ανησυχητικό θέαμα για τα καημένα ορφανά που μόλις
πρόσφατα είχαν ξεφύγει από τους Τούρκους1.
Πάντως, οι αρχειακές πηγές αποκαλύπτουν άλλα στοιχεία: στις
15/12/1923 οι Σεροπιάν και Σαρατζιάν επισκέφθηκαν τον ύπατο
αρμοστή, εξασφαλίζοντας έγκριση για ίδρυση ορφανοτροφείου
στη Λευκωσία ή Λάρνακα. Ο Σεροπιάν επέστρεψε στις 04/02/1924,
μαζί με τον αρχιτέκτονα Μπαλιάν, με σκοπό να αγοράσουν έκταση
στη Λάρνακα, όπου είχε εγκατασταθεί ο Επίσκοπος Γεγισέ Καρογιάν
και περίπου 1.000 Αδανίτες πρόσφυγες.
Ωστόσο, ο Σαρατζιάν τους έπεισε να προτιμήσουν τη Λευκωσία,
η οποία είχε καλύτερο κλίμα και νερό. Ύστερα από επιτόπια επίσκεψη,
η γη αγοράστηκε στις 08/02/1924 για £350 από τον Στροβολιώτη
Χ"Μιχαήλ Χατζηιωσήφ, στο όνομα του Αρχιεπισκόπου Ζαβέν.
Εκτός από τους Ζαβέν και Σεροπιάν, διαχειριστές του καταπιστεύματος
ήσαν οι Κασπάρ και Πετρός Αμιραγιάν, και ο Αράμ Κεβορκιάν.
Στην Αγία Παρασκευή και Αγλαντζιά έκαμαν γλέντι, αφού δεν
πίστευαν ότι κάποιος θα αγόραζε εκείνη την κατάξερη και ανεμο-
δαρμένη γη, γεμάτη αλεπούδες, για την οποία αργότερα δαπα-
νήθηκαν μεγάλα ποσά για να καλλιεργηθεί! Στη συνολική

7
τη μαγκούρα του στη γη, λέγοντας ότι επιθυμούσε να κτιστεί εκεί το έκταση των 139 σκαλών (18,63 ha) περιλαμβάνονται 37

1. Από ειρωνεία της τύχης, σήμερα έχει πολύ καλή θέα της τουρκικής σημαίας στον Πενταδάκτυλο.
ΧΡΟΝΙΚΟ ΚΥΡΙΑΚΗ 18 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2018
ΕΚπΑΙΔΕΥΤΙΚO ΙνΣΤΙΤΟYΤΟ ΜΕΛΚΟνΙAν:
Από αριστερά προς δεξιά: Μουσιέγ Σεροπιάν (1869-1951), Μπογός Νουμπάρ Πασιάς (1851-1930), Γκαρό Μπαλιάν (1878-1960),
Αρχιεπίσκοποι Ζαβέν Ντερ Γεγιαγιάν (1868-1947) και Πετρός Σαρατζιάν (1870-1940), Αρτακί Μελκονιάν (π. 1875-1946).
σκάλες (4,95 ha) που αγοράστηκαν προς £50 από την κυβέρνηση
μεταξύ 1924-1925 για σκοπούς τετραγωνισμού του χώρου, ο οποίος
εφεξής έγινε γνωστός ως «Λόφος των Λουλουδιών».
Ο θεμέλιος λίθος, η ανέγερση και τα εγκαίνια
Στις 15/02/1924, σε μεγαλοπρεπή τελετή στην παρουσία πλήθους
κόσμου, ο ύπατος αρμοστής Sir Malcolm Stevenson, κατέθεσε τον
θεμέλιο λίθο. Οι εργάτες, ο σίδηρος και το τσιμέντο ήρθαν από την
Αίγυπτο, η ξυλεία από τη Νορβηγία και Σουηδία, ενώ η πουρόπετρα
από τα κοντινά λατομεία της Αγίας Παρασκευής.
Ο αρχιτέκτονας Γκαρό Μπαλιάν ήταν γιος του Μπαλή Μπαλιάν, μέ-
λους της φημισμένης οικογένειας αρχιτεκτόνων της Κωνστα-
ντινούπολης. Σε μικρή ηλικία εγκαταστάθηκε στο Κάιρο, όπου άφησε
αρχιτεκτονική κληρονομιά, ενώ είχε ήδη κτίσει το Σχολείο Μελικιάν
στη Λευκωσία (1921). Εργολάβος ήταν ο Ιταλός Ventura της εταιρείας
Ledru Rollin. Κτισμένο με αυστηρό αρχιτεκτονικό χαρακτήρα, σαν
στρατώνας, το Μελκονιάν ήταν το πρώτο δημόσιο οικοδόμημα παγ-
κυπρίως στο οποίο χρησιμοποιήθηκε μπετόν αρμέ.
Το σύμπλεγμα περιλάμβανε περίπου 20 κτίσματα (δίδυμα κτήρια,
έπαυλη, νοσοκομείο, διαμερίσματα καθηγητών, μαγειρεία, μπάνια
/ πλυσταριό, εργαστήρια, μηχανουργείο, σπίτι φύλακα, αποθήκες,
φάρμα, ηλεκτροπαραγωγικός σταθμός, καταλύματα ζώων), δύο
ανεμόμυλους και το θρυλικό υδατόπυργο, με συνολικό κόστος
75.000 χρυσές λίρες, εκ των οποίων οι £60.000 για τα τριώροφα
κτήρια. Όπως αναγράφεται στα μπαλκόνια πάνω από τις επιβλητικές
εισόδους τους, το κτήριο των αγοριών κτίστηκε μεταξύ 15/02/1924-
21/11/1925, ενώ των κοριτσιών μεταξύ 12/12/1924-24/12/1925.
Η έπαυλη του ευεργέτη ήταν μια απλή κατοικία: όντας από την
8
Στιγμιότυπο από την τελετή θεμελίωσης του ινστιτούτου (1924). Διακρίνονται ο Αρχιεπίσκοπος Πετρός Σαρατζιάν
και ο ύπατος αρμοστής Sir Malcolm Stevenson.
ΚΥΡΙΑΚΗ 18 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2018
Καισάρεια, είχε μάθει να ζει λιτά, αναφέρεται δε ότι θύμωνε όταν
κάποια γραμματέας δεν κατάφερνε να ανάψει τη λάμπα παραφίνης
με το πρώτο σπίρτο, αφού ο ίδιος το θεωρούσε σπατάλη!
Η έκταση διαμορφώθηκε ως εξής: κτήρια και εγκαταστάσεις:
5.240 m2, γήπεδα και αθλητικοί χώροι: 17.500 m2, προαύλια και
δρόμοι: 30.500 m2, δάσος: 22.600 m2, δασικά δέντρα (ακακίες, ευ-
κάλυπτοι, κυπαρίσσια, πεύκα): 24.600 m2, κήποι: 4.760 m2, αγροί
και πηγές: 6.600 m2, αμπέλια: 15.800 m2, περβόλια και οπωροφόρα
δέντρα (βαβατσινιές, εσπεριδοειδή): 28.850 m2, άγονες και βρα-
χώδεις εκτάσεις: 29.840 m2.
Τα εγκαίνια τέλεσε στις 13/02/1926 ο πρώτος διευθυντής,
Αρχιεπίσκοπος Ζαβέν Ντερ Γεγιαγιάν, ο οποίος είχε αναλάβει το κα-
θήκον να περιμαζέψει τα πρώτα ορφανά από τη Συρία, Παλαιστίνη,
Λίβανο, Μεσοποταμία, Αίγυπτο και Ελλάδα, τα οποία κατέφθασαν
στο λιμάνι της Αμμοχώστου τον Ιανουάριο. Το διοικητικό έργο του
επικουρούσε ο Λεβόν Ταστζιάν.
Εξ αρχής, το ινστιτούτο υπήρξε μια ασφαλής όαση για τα ορφανά
ή φτωχά Αρμενόπαιδα, στην οποία λάμβαναν την αναγκαία φυσική,
πνευματική και ψυχική φροντίδα σε ένα ωραίο περιβάλλον συλ-
λογικότητας και αλληλοβοήθειας που θύμιζε οικογένεια.
Σε έγγραφο ημερομηνίας 29/01/1924, ο μεγάλος ευεργέτης δήλωσε:
«Κτίζω αυτό το σχολείο για να πάρω εκδίκηση για το έθνος μου… Ο
Τούρκος μας αποδεκάτισε. Έσφαξε πρώτα τους ηγέτες μας και ύστερα
ολόκληρο το ακέφαλο έθνος μας… Αυτά τα ορφανά μικρά πρέπει να ξα-
νακτίσουν τις πατρογονικές τους εστίες και αυτά πρέπει να προετοιμάσουμε
για ηγέτες μας… Είναι η επιθυμία μου όπως το Εκπαιδευτικό Ινστιτούτο
Μελκονιάν υφίσταται ανά τους αιώνες και χρησιμεύει ως λίκνο διαφω-
τισμού που θα παράγει χρήσιμα και με ακέραιο ήθος μέλη του αρμενικού
ΠΟΛΙΤΗΣ

Επιχρωματισμένη καρτ ποστάλ των αδελφών Μαγκοϊάν που δείχνει το νεόδμητο Εκπαιδευτικό Ινστιτούτο Μελκονιάν (1926).
έθνους, της αρμενικής πατρίδας και της ανθρωπότητας». Εκεί ψηλά που
βρίσκεται και μας κοιτάζει, μαζί με τον αδελφό του, σίγουρα θα έχει
γεμίσει τους ποταμούς του παραδείσου με τα δάκρυά του…
Η μεταβίβαση του κληροδοτήματος στο AGBU
Ένεκα της αβεβαιότητας κατόπιν της Συνθήκης της
Λωζάννης, ο Αρχιεπίσκοπος Ζαβέν -με συγκατάθεση του πα-
τριαρχικού τοποτηρητή, Αρχιεπισκόπου Κεβόρκ
Αρσλανιάν- φρόντισε όπως το κληροδότημα μεταφερθεί
με συμβολαιογραφική πράξη (28/12/1925) στην Αρμενική
Γενική Ένωση Αγαθοεργίας (AGBU), με υποχρέωση να εξο-
πλίζει και να διατηρεί το ινστιτούτο για 500 μαθητές και να
παρέχει τις εξής χορηγίες (σε αιγυπτιακές λίρες):
•£1.500 ετησίως στο Αρμενικό Πατριαρχείο της Κωνστα-
ντινούπολης για φιλανθρωπικά έργα, εκ των οποίων £500
στο Νοσοκομείο του Αγίου Σωτήρος,
• £1.000 ετησίως στο Αρμενικό Πατριαρχείο της Ιερου-
σαλήμ για το Ιεροδιδασκαλείο,
• £3.000 ετησίως στο Πανεπιστήμιο του Γερεβάν για αρ-
μενικές σπουδές και εκδόσεις2,
• £1.000 για την κατασκευή αμαξιτού δρόμου που θα
ένωνε το Αρμενομονάστηρο με την Κυθρέα,
• £6.500 για την κατασκευή αρμενικού νηπιαγωγείου στην
Αλεξάνδρεια,
• £5.000 ετησίως στον ευεργέτη [βάσει της διαθήκης του,
από το 1930 διατίθεντο £1.000 στο Καθολικάτο (Πατριαρχείο)
της Κιλικίας].
Υπήρχε, επιπρόσθετα, μελλοντική πρόνοια για δημιουργία
τεχνικής και επαγγελματικής σχολής, τυπογραφείου, στήριξη
Αρμενίων φοιτητών που φοιτούσαν με υποτροφίες σε
δυτικά πανεπιστήμια και ίδρυση / ενίσχυση αρμενικών
εκπαιδευτηρίων3 στην Κύπρο ή αλλού.
Αφού πωλήθηκε το καπνεργοστάσιο στην Eastern
2. Από το ταμείο Μελκονιάν κτίστηκε η Εθνική Βιβλιοθήκη της Αρμενίας (1933-1939), εξ ημισείας με την κυβέρνηση.
3. Με δωρεά του Καραμπέτ Μελκονιάν, το 1926 προστέθηκε ο δεύτερος όροφος στο Αρμενικό Σχολείο Λάρνακας.
4. Επειδή γνώριζε ελάχιστα Αρμένικα, έγραφε το επίθετό του με το γράμμα «κιμ», αντί του σωστού «κε».
ΧΡΟΝΙΚΟ
EνΑ νΗΣI ΜEΣΑ ΣΕ EνΑ νΗΣI
Tobacco Company και ρευστοποιήθηκαν τα περιουσιακά στοιχεία,
συγκεντρώθηκαν 564.696 στερλίνες. Αφαιρώντας τα διάφορα
έξοδα, οι εναπομείνασες £506.054 κατατέθηκαν εξ ημισείας στην
Τράπεζα της Αγγλίας και την Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ στο
όνομα του AGBU Λωζάννης.
Η τελευταία συμβολαιογραφική πράξη στο Μεικτό Δικαστήριο
Αλεξάνδρειας (15/12/1926) παραχώρησε απόλυτη κυριότητα στο
AGBU και αφαίρεσε την πρόνοια ότι -σε περίπτωση διάλυσής του-
θεματοφύλακες του κληροδοτήματος θα ήταν το Αρμενικό
Πατριαρχείο της Ιερουσαλήμ ή το Καθολικάτο (Πατριαρχείο)
του Ετσμιατζίν.
Το AGBU (Armenian General Benevolent Union) ιδρύ-
θηκε το 1906 στο Κάιρο, με σκοπό να βοηθήσει το αρμενικό
έθνος πνευματικά, οικονομικά και ηθικά. Το 1921 τα κεντρικά
γραφεία του μεταφέρθηκαν στο Παρίσι, μέχρι που καταλήφθηκαν
από τους ναζί και μετακινήθηκαν στη Νέα Υόρκη το 1940. Σήμερα,
έχει παρουσία σε 80 πόλεις που βρίσκονται σε 22 χώρες• δύο
παραρτήματά του βρίσκονται στην Κύπρο.
Από ορφανοτροφείο
σε σχολείο με οικοτροφείο
Όταν ξεκίνησε το Αρρεναγωγείο (03/02/1926), είχε 4 τάξεις
και μόλις 78 παιδιά, τα οποία τον Μάρτιο είχαν γίνει 105 και, με τη
λειτουργία του Παρθεναγωγείου τον Μάιο, 231. Κεντρική φυσιο-
γνωμία ο ευεργέτης, που περήφανα επέβλεπε την πρόοδο
των ορφανών. Επειδή υπέφερε από χρόνια βρογχίτιδα, μοί-
ραζε τον χρόνο του ανάμεσα στην Κύπρο και την Αλεξάνδρεια,
ενώ αγόρασε και γη στην Κακοπετριά για να κτίσει εξοχικό.
Καθώς ήταν τουρκόφωνος4, η βοηθός του, Σατενίκ, του
μετάφραζε όσα έλεγαν οι δάσκαλοι και τα παιδιά.
Μετά τον θάνατό του στην Αλεξάνδρεια (23/07/1934) και
τιμώντας τις επιθυμίες του, η σορός του διακομίστηκε στην
9
ΚΥΡΙΑΚΗ 18 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2018
ΕΚπΑΙΔΕΥΤΙΚO ΙνΣΤΙΤΟYΤΟ ΜΕΛΚΟνΙAν:
Διαφήμιση στην εφημερίδα Ελευθερία (22 Μαΐου 1929).
Αμμόχωστο και η μεγαλοπρεπής κηδεία του τελέστηκε στην εκ-
κλησία της Παρθένου Μαρίας στην οδό Βικτωρίας στη Λευκωσία,
χοροστατούντος του Καθόλικου (Πατριάρχη) Σαχάκ και του συγ-
καθήμενού του, Παπκέν (19/08/1934): αφού η πομπή έφτασε στο
ινστιτούτο, ενταφιάστηκε ανάμεσα στα δίδυμα κτήρια. Μάλλον
τότε ήταν που ο Οννίκ Μαχτεσιάν έγραψε και ο Βαχάν Μπετελιάν
μελοποίησε τον ύμνο Ανμάχ Λουσό (Αθάνατο του Φωτός), τον
οποίο τραγουδούσαν καθημερινά οι μαθητές. Στις 13/01/1935 εν-
ταφιάστηκαν εδώ τα λείψανα του Κρικόρ Μελκονιάν.
Έκτοτε, η έπαυλη χρησιμοποιόταν ως κατοικία του εκάστοτε δι-
ευθυντή, μέχρι την ανέγερση της νέας πολυκατοικίας, οπότε και
ενοικιαζόταν σε ιδιώτες. Μετά τον Αρχιεπίσκοπο Ζαβέν, διευθυντές
διετέλεσαν οι Κρικόρ Κυρακοσιάν (1927-1936), δρ Χακόπ Τοπτζιάν
(1936-1944), Μπογός Κεβορκιάν (1944-1945), Τανιέλ Βοσκιάν
(1945-1956), Πιουζάντ Γεγιαγιάν (1956-1959), Χαρουτιούν Αϊβαζιάν
(1959-1960), δρ Χατσέρ Καλουστιάν (1960-1964), Ασαντούρ
Μπετιάν (1964-1976), Σοσί Μπογιατζιάν-Μπετικιάν (1976-1985),
δρ Ακαμπί Νασιμπιάν-Εκμεκτζιάν (1985-1988), Αρτίν Αϊβαζιάν
(1988-1990), δρ Βαχέ Καπουτσιάν (1990-1992), Αντρανίκ Ντακεσιάν
(1992-1993), Χακόπ Κασπαριάν (1993-1996) και Άνι Λατσινιάν-
Μακαριάν (1996-2005).
Το 1934 ξεκίνησε να λειτουργεί ως δευτεροβάθμια σχολή, φθά-
νοντας τους 350 μαθητές στα μέσα του 1935. Μεταξύ 1935-1967
υπήρχε παιδαγωγικό τμήμα, μεταξύ 1964-1973 τμήμα γενικής εκ-
παίδευσης, μεταξύ 1937-1964 και 1974-2005 εμπορικό τμήμα, με-
ταξύ 1966-1975 τμήμα τεχνών, ενώ μεταξύ 1950-2005 λειτουργούσε
τμήμα θετικών επιστημών, έτσι το πρόγραμμα προσαρμόστηκε στις
διεθνείς εξετάσεις GCE, IGCSE και LCCI.
10 Οι πρώτοι απόφοιτοι του Μελκονιάν (1930) με τους καθηγητές τους. Αρχείο Γεγιά Καγιαγιάν.
ΚΥΡΙΑΚΗ 18 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2018
Κουτί των τσιγάρων K. & G. Melkonian.
Από την αρχή, οι μαθητές διδάσκονταν πρακτικές τέχνες. Μεταξύ
1937-1942 λειτουργούσε τεχνική σχολή με ειδικεύσεις μηχανουρ-
γού, ράφτη, τσαγκάρη και ξυλουργού για τα αγόρια και κοπτικής-
ραπτικής για τα κορίτσια: αυτή ήταν η πρώτη τεχνική σχολή στο
νησί, τα εργαστήρια της οποίας εγκαινίασε ο κυβερνήτης Sir
Richmond Palmer (08/06/1937).
Στις 13/03/1940 αναγνωρίστηκε επίσημα ως δευτεροβάθμια σχο-
λή, έτος κατά το οποίο σταμάτησε το δημοτικό, ενώ από το 1942
άρχισε να λαμβάνει κυβερνητική χορηγία. Ήταν από τα ελάχιστα
γυμνάσια που παρέμειναν στη Λευκωσία κατά τον Β’ Παγκόσμιο
Πόλεμο. Αρχικά οκτατάξιο, το 1961 έγινε επτατάξιο, το 1974 εξατάξιο
και το 1990 ξανά επτατάξιο, μολονότι η πρώτη τάξη ήταν συνήθως
προπαρασκευαστική. Χάρη σε ενέργειες του εκπροσώπου δρα
Αντρανίκ Λ. Αστζιάν, από το 1980 η κυβέρνηση επιχορηγούσε τη
φοίτηση των Αρμενοκυπρίων μαθητών στο Μελκονιάν.
Το 1956 η κύρια γλώσσα διδασκαλίας έγινε η αγγλική, εντούτοις
δινόταν ιδιαίτερη έμφαση στην αρμενογνωσία και τη διδασκαλία
των αρμενικών. Αναλόγως των αναγκών των μαθητών, διδάσκονταν
επίσης ελληνικά, αραβικά, βουλγαρικά, γαλλικά και ρωσικά. Το
1963 έγινε εξεταστικό κέντρο GCE, από τα ελάχιστα στην Κύπρο.
Ήταν το μοναδικό εξεταστικό κέντρο παγκοσμίως που χορηγούσε
εξετάσεις GCE αρμενικών (μέχρι το 1997 υπήρχαν και A Level).
Μεταξύ 1965-1974 διοργάνωνε προεισαγωγικές εξετάσεις για το
Αμερικανικό Πανεπιστήμιο Βηρυτού.
Στο κτήριο των αγοριών βρισκόταν η διοίκηση, ενώ στων κοριτσιών
η αίθουσα εκδηλώσεων, όπου μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1960
υπήρχε κινούμενο ξύλινο ιερό για εκκλησιασμό. Ανάμεσα στα δίδυμα
κτήρια υπήρχαν διαχωριστικά κάγκελα, μέχρι το 1969. Ωστόσο, τα
ΠΟΛΙΤΗΣ

Μαθητές της τεχνικής σχολής του Μελκονιάν εν ώρα εργασίας (1937). Αρχείο Αλέξανδρου-Μιχαήλ Χατζηλύρα.
ειδύλλια μεταξύ τροφίμων και, αργότερα, οι γάμοι ανάμεσά τους
ήταν συχνό φαινόμενο, μάλιστα έμμεσα προωθούνταν, ως μέσο δι-
αιώνισης του αρμενικού έθνους, ιδιαίτερα κατά τα πρώτα χρόνια.
Στα μέσα του 1986 η Σχολική Εφορεία άρχισε τη διετή διαδικασία
πώλησης του της έκτασης (62.189 m2 από σύνολο 186.289 m2) έναντι
£1.800.000 στην εταιρεία J & P. Παρά τις αντιδράσεις, είχε λάβει την από-
φαση αυτή μερικά χρόνια πριν, προφασιζόμενη οικονομικά προβλήματα.
Με φροντίδα του εκπροσώπου και προέδρου της Εφορείας, Αράμ
Καλαϊτζιάν, τα εισοδήματα θα χρησιμοποιούνταν για βελτίωση της σχο-
λικής εμπειρίας, με την ανέγερση νέων κοιτώνων για μαθητές και κα-
θηγητές, κλειστού γηπέδου και ανακαίνιση των παλαιών κτηρίων.
Στις 24/05/1987 ο Πρόεδρος Σπύρος Κυπριανού κατέθεσε τον
θεμέλιο λίθο του νέου οικοτροφείου, χωρητικότητας 325 μαθητών
και με κοινή τραπεζαρία (αρχιτέκτονες: Αδελφοί Φιλίππου, εργο-
λάβοι: εταιρεία Λάρκο), το οποίο εγκαινίασε ο προεδρεύων της
Δημοκρατίας, δρ Βάσος Λυσσαρίδης, στις 21/10/1989, ενώ την επο-
μένη ο υπουργός Εσωτερικών, Χριστόδουλος Βενιαμίν, εγκαινίασε
το παρακείμενο οίκημα του AGBU Λευκωσίας (ίδιοι αρχιτέκτονες).
ΧΡΟΝΙΚΟ
Στιγμιότυπο από τη μεγαλοπρεπή κηδεία του Καραμπέτ Μελκονιάν (1934). Αρχείο Ντιράν Ντερ Αβεντισιάν.
EνΑ νΗΣI ΜEΣΑ ΣΕ EνΑ νΗΣI
Τον Ιούνιο του 1999 το Μελκονιάν εισήλθε στο νεοφανές διαδί-
κτυο, αποκτώντας δική του ιστοσελίδα και διεύθυνση ηλεκτρονικού
ταχυδρομείου• το ινστιτούτο υπήρξε από τους πρώτους συνδρομητές
του τηλεφωνικού δικτύου (1936). Τον Σεπτέμβριο του 1999 ση-
μειώθηκε άλλη μια καινοτομία: άρχισαν να φοιτούν μερικοί
Ελληνοκύπριοι, ενισχύοντας έτσι την πολυπολιτισμικότητά του.
Γνωστό ως «ένα νησί μέσα σε ένα νησί», λόγω της αυτάρκειάς
του, το Μελκονιάν υπήρξε ένα εκπαιδευτικό ίδρυμα με υψηλά ακα-
δημαϊκά πρότυπα, πολλαπλές δραστηριότητες, κοσμοπολίτικο χα-
ρακτήρα, πλούσια βιβλιοθήκη και άρτια εξοπλισμένα εργαστήρια.
Τη δε πνευματική δραστηριότητα συνόδευε η πειθαρχία. Εκεί δίδαξαν
γνωστοί Αρμένιοι και Κύπριοι συγγραφείς, μουσικοί και καλλιτέχνες,
ενώ επηρέασε την αρμενοκυπριακή κοινότητα με πολλαπλούς τρό-
πους. Υπήρξε φαινόμενο και σύμβολο στην Αρμενική Διασπορά
και, παράλληλα, αναπόσπαστο κομμάτι της Ιστορίας και ανάπτυξης
της Κύπρου μας και ιερός χώρος για μαθητές και καθηγητές.
Έχαιρε διεθνούς φήμης και υπήρξε φάρος ελπίδας και φυτώριο
πολιτισμού για τον απανταχού αρμενισμό και την αρμενοφωνία.
ΚΥΡΙΑΚΗ 18 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2018
11
ΕΚπΑΙΔΕΥΤΙΚO ΙνΣΤΙΤΟYΤΟ ΜΕΛΚΟνΙAν:
Στιγμιότυπο από την επίσκεψη της λαίδης Σύλβια Φουτ
στο Μουσείο Τέχνης Ουτιτζιάν (1958).
Αρχείο Αναχίτ Εσκιτζιάν.
Παρόλο ότι εδώ φοίτησαν περίπου 12.000 μαθητές, έστω για μερικούς
μήνες, οι απόφοιτοι είναι 1.828. Περίπου 20% των αποφοίτων ήσαν
Αρμενοκύπριοι (30% εκ των οποίων εκτός Λευκωσίας) και 80%
προέρχονταν από το εξωτερικό (από σχεδόν 30 χώρες), γι’ αυτό και
θεωρείτο πρεσβευτής της χώρας μας και του ζητήματός της στην οι-
κουμένη. Αρκετοί απόφοιτοι του Μελκονιάν (Μελκονιαντσί) κατα-
ξιώθηκαν ως άνθρωποι των γραμμάτων, τεχνών και επιστημών.
Διάφορες ιστορίες και πτυχές του Μελκονιάν
Το άλσος μπροστά από το ινστιτούτο έχει ιδιαίτερη συναισθηματική
αξία, αφού φυτεύτηκε από τα πρώτα ορφανά, εις μνήμην των σφαγια-
σθέντων συγγενών τους: κάθε κυπαρίσσι είναι σαν σταυρός για μια οι-
κογένεια που χάθηκε στη Γενοκτονία. Πουθενά αλλού στον κόσμο δεν
τιμάται η μνήμη των Αρμενίων μαρτύρων με αυτό τον τρόπο. Μεταξύ
1978-1979, λόγω διαπλάτυνσης της λεωφόρου Λεμεσού, τμήμα του
απαλλοτριώθηκε. Από την αποζημίωση που δόθηκε κτίστηκαν τρία
λυόμενα καταλύματα καθηγητών κοντά στο νοσοκομείο.
Το ινστιτούτο είχε δικό του έμβλημα: τον αετό, παραλλαγή του
λογότυπου του καπνεργοστασίου K. & G. Melkonian, που φαίνεται
ότι επηρεάστηκε από τον αρχαίο περσικό αετό του Ζωροαστρισμού
και τον αιγυπτιακό φοίνικα. Αργότερα, έκλεισαν τα φτερά του και
προστέθηκαν τα αρχικά του ινστιτούτου, όπως φαίνεται στις κον-
κάρδες και τα σερβίτσια.
Στη νοτιοδυτική πλευρά του λόφου υπήρχε μια νεκρόπολη της
Εποχής του Σιδήρου. Στις 28/01/1927 ο αρχαιολόγος Rupert Gunnis
ανέσκαψε δύο τάφους του 8ου αιώνα π.Χ. Λίγα χρόνια μετά, κάποια
αγόρια που έσκαβαν στον κήπο ανακάλυψαν αρχαίο τάφο, τον
οποίο ανέσκαψε στις 14/11/1932 ο αρχαιολόγος Πορφύριος Δίκαιος,
εντοπίζοντας κτερίσματα του 6ου και 5ου αιώνα π.Χ.
Στη νοτιοανατολική πλευρά βρίσκονταν οι στάβλοι, ο περιστερώνας,
η φάρμα και το χοιροστάσιο, όπου εκτρέφονταν χοίροι, αγελάδες, κο-
5. Μέχρι το 1991, το AGBU χρησιμοποιούσε τη σημαία της Σοβιετικής Αρμενίας (κόκκινο-μπλε-κόκκινο). Αντιθέτως, το κόμμα Τασνακτσουτιούν
12
χρησιμοποιούσε την τρίχρωμη σημαία (κόκκινο-μπλε-πορτοκαλί) της πρώτης Δημοκρατίας της Αρμενίας.
6. Το AGBU καρπωνόταν τα εισοδήματα από τα ενοίκια του εμπορικού κέντρου, τα οποία ουδέποτε έφθασαν στα ταμεία του
Μελκονιάν
ΚΥΡΙΑΚΗ 18 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2018
Το βομβαρδισμένο Μελκονιάν (1974). Φωτογραφία του
Τζωρτζ Ντερ Παρτόγ.
τόπουλα και περιστέρια για τις ανάγκες των τροφίμων, μάλιστα δε
κατά τις δεκαετίες του 1940 και 1950 πωλούνταν χοίροι σε δημοπρασίες.
Επιπρόσθετα, υπήρχε κήπος με καρποφόρα δέντρα και λαχανικά.
Ο εντυπωσιακός υδατόπυργος, ύψους 35 μέτρων και χωρητικότητας
4 τόνων, σήμα κατατεθέν του ινστιτούτου, κατασκευάστηκε από τον
Αλεξάντερ Ντελυφέρ από χυτό τσιμέντο σε ξύλινα καλούπια. Έμεινε
γνωστός για την αυτοκτονία του ερωτικά απογοητευμένου μαθητή,
Αρτίν Καλουστιάν (26/08/1928), την τοποθέτηση φωτεινής κορόνας
για τη στέψη του βασιλιά Γεώργιου Στ’ (12/05/1937) και το κυμάτισμα
της τρίχρωμης σημαίας της ανεξάρτητης Αρμενίας (28/05/1987)5.
Γκρεμίστηκε στα τέλη του 1989, από φόβο μήπως οι δομικές του αδυ-
ναμίες προκαλέσουν κάποιο ατύχημα και διότι θα κτιζόταν το εμπορικό
κέντρο (1990-1992, αρχιτέκτονας: Ναζαρέτ Ταβιτιάν)6.
Πριν τη σύνδεσή του με το δίκτυο υδατοπρομήθειας (1968), το
υδραγωγείο τροφοδοτούσε μία σειρά πέντε πηγαδιών, παράλληλη
με δύο ανεμόμυλους. Πίσω από τον υδατόπυργο βρισκόταν το ερ-
γαστήριο των μηχανικών και των μαραγκών, ενώ δίπλα του υπήρχε
ο ηλεκτροπαραγωγικός σταθμός: μετά τη σύνδεση με το δίκτυο
ηλεκτροδότησης (1953), λειτούργησε ως τυπογραφείο / βιβλιοδετείο
και το 1962 έγινε αποθήκη.
Μεταξύ 1954-1964 στο κτήριο των κοριτσιών στεγαζόταν το
Μουσείο Τέχνης Ουτιτζιάν, δωρεά του Αρμενοκύπριου συλλέκτη
Βαχράμ Ουτιτζιάν. Η συλλογή η οποία ήταν ανοικτή για το κοινό
κάθε Κυριακή, περιλάμβανε πίνακες, τσιγκογραφίες, χαρακτικά,
μεταλλικά και άλλα τεχνουργήματα, γι’ αυτό και αξιοποιήθηκε ως
πηγή καλλιτεχνικής έμπνευσης.
Κατά την περίοδο του απελευθερωτικού αγώνα (1955-1959),
όταν ίσχυε το curfew τα βράδια, δεν ήταν λίγες οι φορές που αγω-
νιστές της ΕΟΚΑ έβρισκαν καταφύγιο στον χώρο του ινστιτούτου,
με τη σιωπηρή συγκατάθεση των εσώκλειστων μαθητών.
Με την κατάληψη του Αρμενομαχαλλά κατά τις διακοινοτικές
ΠΟΛΙΤΗΣ
 EνΑ νΗΣI ΜEΣΑ ΣΕ EνΑ νΗΣI

Πανοραμική άποψη του συγκροτήματος (1999) από το Φώτο Λευτέρης. Αρχείο Γεγιά Καγιαγιάν.

ταραχές του 1963-1964, μερικές τουρκόπληκτες αρμενοκυπριακές
οικογένειες βρήκαν προσωρινό καταφύγιο εδώ, όπου οι πρόσκοποι
τούς έστησαν αντίσκηνα στον χώρο κατασκήνωσης. Παράλληλα,
με φροντίδα του εκπροσώπου και προέδρου της Εφορείας, Μπερτζ
Τιλμπιάν, ανάμεσα στο κτήριο των καθηγητών και το γήπεδο ανε-
γέρθηκαν δύο προκατασκευασμένα κτίσματα και μια αποθήκη, για
να στεγάσουν το τουρκόπληκτο Σχολείο Μελικιάν-Ουζουνιάν
μεταξύ Σεπτεμβρίου 1964 και Ιουλίου 1972. Παρά τις ρητές οδηγίες
τα δύο σχολεία να μην έχουν επικοινωνία, η «συγκατοίκηση» έφερε
το Μελκονιάν πιο κοντά στην υπόλοιπη αρμενοκυπριακή κοινότητα,
αφού προηγουμένως η απόσταση (15’ με ποδήλατο) και οι πολιτικές
αντιπαραθέσεις το κρατούσαν μακριά.
Τον Φεβρουάριο του 1966, ο εκπρόσωπος Τιλμπιάν ανακοίνωσε
ότι το Μελκονιάν μελετούσε την ίδρυση αρμενικού πανεπιστημίου.

13
Φωτογραφία της μπάντας του Μελκονιάν με τον διευθυντή Κρικόρ Κυρακοσιάν και τον μαέστρο Βαχάν
Μπετελιάν (1934). Αρχείο Βαχάν Αϊνετζιάν.
ΧΡΟΝΙΚΟ ΚΥΡΙΑΚΗ 18 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2018
ΕΚπΑΙΔΕΥΤΙΚO ΙνΣΤΙΤΟYΤΟ ΜΕΛΚΟνΙAν:
Στιγμιότυπο από τις πρόβες για θέατρο (1967).
Αρχείο Βαρτάν Ταστζιάν.
Η χορωδία και ορχήστρα του Μελκονιάν σε εκδήλωση
(μέσα δεκαετίας του 1950). Αρχείο Βαρτάν Ταστζιάν.
Παρά της θετικής αντιμετώπισης που έτυχε από τον υπουργό
Παιδείας, δρα Κωνσταντίνο Σπυριδάκη, εξετάζοντας μάλιστα την
παραχώρηση χαλίτικης γης στην Κοκκινοτριμιθιά, το ζήτημα είχε
ξεχαστεί μέχρι τα τέλη του 1968. Το 1972 ασφαλτοστρώθηκαν οι
εσωτερικοί δρόμοι.
Στις 20/07/1974 και ώρα 14:45, η τουρκική αεροπορία έριξε 34
βόμβες στο Μελκονιάν. Ευτυχώς, οι τρεις παρευρισκόμενοι μαθητές
δεν τραυματίστηκαν. Από την πυρκαγιά και την κατάσβεσή της με
νερό καταστράφηκε ο κοιτώνας των αγοριών, το εργαστήριο της χη-
μείας και η αίθουσα γεωγραφίας. Τα λυόμενα κτήρια που κάποτε
στέγαζαν το Εθνικό Αρμενικό Σχολείο μετατράπηκαν σε κοιτώνες
των αγοριών μέχρι τον Ιανουάριο του 1975. Μεταξύ 1976-1988 εκεί
στεγαζόταν το AGBU Λευκωσίας. Όταν ο σύλλογος μετακινήθηκε
προσωρινά στην έπαυλη, τα λυόμενα κατεδαφίστηκαν κατά την αλ-
λαγή κατεύθυνσης του γηπέδου, για να κτιστεί το κλειστό γήπεδο.
Εξαιτίας της αβεβαιότητας μετά την εισβολή, αρκετοί μαθητές
διέκοψαν τη φοίτηση, ενώ άλλοι καθυστέρησαν να έρθουν για τη
νέα σχολική χρονιά. Οι μετέπειτα αναταραχές στη Μέση Ανατολή
επηρέασαν ποικιλοτρόπως τη φοίτηση στο ινστιτούτο.
Τον Φεβρουάριο του 1980, παρερμηνεύοντας τη λέξη «camp»,
οι τουρκικές μυστικές υπηρεσίες θεώρησαν το Μελκονιάν χώρο
εκπαίδευσης ανταρτών της οργάνωσης ΑΣΑΛΑ. Σύντομα ξεκίνησαν
απειλές, έτσι τοποθετήθηκε φυλάκιο της Εθνικής Φρουράς
14
στην είσοδο για 4-5 χρόνια. Το γιαλέλι των Τούρκων συ-
νεχίστηκε μέχρι το 1992, ενώ το 1993 επανήλθαν με
νέους ισχυρισμούς ότι εκεί φιλοξενείτο ο κατα-
ΚΥΡΙΑΚΗ 18 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2018
Στιγμιότυπο από θεατρική παράσταση (1967).
Αρχείο Βαρτάν Ταστζιάν.
Στιγμιότυπο από χορευτική παράσταση (1983).
Αρχείο Τόνιας Ιντζιρτζιάν-Αρατζιάν.
ζητούμενος ηγέτης των Κούρδων, Αμπτουλάχ Οτσαλάν.
Στις 23/03/2001, σε ένδειξη εκτίμησης και σεβασμού στη μνήμη των
ευεργετών, ο Δήμος Αγλαντζιάς μετονόμασε την οδό Εφέσου σε οδό
Μελκονιάν (μπροστά από την έπαυλη)• την πινακίδα αποκάλυψε επί-
σημα στις 07/04/2001 ο δήμαρχος Αγλαντζιάς, Ανδρέας Πέτρου, στο
πλαίσιο των εορτασμών για τα 75χρονα του ινστιτούτου.
Σχολικές δραστηριότητες
και πολιτιστικός αντίκτυπος
Κατά καιρούς, υπήρχαν διάφοροι όμιλοι (γεωγραφίας, γλυπτικής,
δημοσιογραφίας, επιστήμης, κινηματογράφου, λογοτεχνίας, μου-
σικής, περιβάλλοντος, σκακιού κ.λπ.), απασχολώντας δημιουργικά
τους εσώκλειστους μαθητές, ενώ κατά τις δεκαετίες 1950 και 1960
γίνονταν προβολές ταινιών. Από το 1952 υπήρχε παράδοση στην
εκμάθηση πρώτων βοηθειών στα κορίτσια (αργότερα και στα αγόρια)
μέσω του Τάγματος του Αγίου Ιωάννη, του οποίου η μακροβιότερη
διευθύντρια υπήρξε η Αρμενοκύπρια Σονά Γεγιαγιάν.
Ξακουστές ήταν οι χορωδία, μπάντα (μέχρι το 1960) και ορχήστρα,
των οποίων το καθιερωμένο ετήσιο κονσέρτο παρακολουθούσαν
συχνά ο κυβερνήτης ή ο Πρόεδρος. Τη φροντίδα τους είχαν, διαδο-
χικά, οι Παρσέγ Γκανατσιάν, Βαχάν Μπετελιάν και Σεμπούχ Απκαριάν.
Από τις θεατρικές ομάδες ξεχωρίζει ο θίασος Χακόπ Μπαρονιάν
(1966-1975) υπό τον Βαρτάν Ταστζιάν, που ανέβαζε παραστάσεις
με ιστορικά έργα και κωμωδίες. Το δε πλούσιο ρεπερτόριο των χο-
ρευτικών σχημάτων δεν περιοριζόταν στους αρμενικούς χορούς.
Από τις διάφορες εκδηλώσεις ξεχωρίζουν τα σαββατόβραδα
ΠΟΛΙΤΗΣ

Οι πρόσκοποι του 7ου ΣΠΚ στην Πλατεία Ελευθερίας για τον εορτασμό μνήμης της Αρμενικής Γενοκτονίας (2003).
Αρχείο Αρτίν Ανμαχουνί.
διασκέδασης, οι εκδηλώσεις μνήμης για τη Γενοκτονία (από το
1965), η ετήσια «εβδομάδα αρμενικού πολιτισμού» (θεσμοθετήθηκε
το 1984, με εκθέσεις, διαλέξεις και καλλιτεχνικά προγράμματα) και
οι νεανικές νύχτες χορού (από το 1999). Διάσημοι Αρμένιοι καλλι-
τέχνες και διανοούμενοι προσκαλούνταν για ρεσιτάλ βιολιού / πιά-
νου και διαλέξεις, αντίστοιχα. Τη μεγάλη προσέλευση στις εκδη-
λώσεις εκμεταλλεύτηκε μεταξύ 1951-1955 ο διάσημος Βρετανός
κατάσκοπος της ΜΙ6, Kim Philby, ο οποίος -μέσω των σχέσεων που
καλλιέργησε με κομουνιστές Αρμενοκύπριους- έγινε διπλός κατά-
σκοπος και το 1963 αυτομόλησε στη Σοβιετική Ένωση.
Επιπλέον, περίφημα ήταν τα παζαράκια, στα οποία γίνονταν ανάρ-
παστα τα αρμενικά / ανατολίτικα εδέσματα, ενώ οι επισκέπτες απο-
λάμβαναν μουσική, χορούς, τραγούδια και έργα χειροτεχνίας, έπαι-
ζαν παιγνίδια και συμμετείχαν σε κλήρωση λαχνών.
Συχνά, τα έσοδα δωρίζονταν για φιλανθρωπικούς σκοπούς (άπο-
ροι, λεπροί, δυσπραγούντες στην Ελλάδα και το Ηνωμένο Βασίλειο
εξαιτίας του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, παθόντες και εκτοπισθέντες
του 1974, δεινοπαθούντες των πολέμων στον Λίβανο και το
Ναγκόρνο-Καραμπάχ, σεισμόπληκτοι στην Αρμενία κ.λπ.). Το
Μελκονιάν φιλοξένησε πολεμόπληκτα παιδιά από τον Λίβανο (δε-
καετίες 1970 και 1980) και το Ναγκόρνο-Καραμπάχ (δεκαετία 1990).
Τέλος, η εξαιρετικά πλούσια βιβλιοθήκη περιείχε 25-30 χιλιάδες
τόμους από βιβλία, περιοδικά, εγκυκλοπαίδειες, σπάνια χειρόγραφα
του 19ου και 20ου αιώνα, καθώς και μοναδική συλλογή από πρω-
τότυπα εφημερίδων και εκπαιδευτικά πολυμέσα. Το 2005 αρκετά
αγγλόφωνα λογοτεχνικά βιβλία παραχωρήθηκαν στην Αμερικανική
Ακαδημία, διάφορα αρμενόφωνα λογοτεχνικά μεταφέρθηκαν στο
τοπικό AGBU, ενώ μερικά ανεκτίμητης αξίας βιβλία κατέληξαν σε
προσωπικές βιβλιοθήκες…
Προσκοπισμός - Οδηγισμός
Ο γυμναστής Λεβόν Απκαριάν ίδρυσε το 1926 μια βραχύβια προ-
σκοπική ομάδα. Το 1931 η διεύθυνση και ο καθηγητικός σύλλογος
αποφάσισαν να επαναφέρουν τον προσκοπισμό: ύστερα από αρκετές
προσπάθειες, ο διευθυντής Κρικόρ Κυρακοσιάν, ο Λεβόν Απκαριάν,
ΧΡΟΝΙΚΟ
EνΑ νΗΣI ΜEΣΑ ΣΕ EνΑ νΗΣI
ο ταγματάρχης Οννίκ Κοβάν και ο Χακόπ Παλαμουτιάν, με τη βοήθεια
του Παρουνάκ Τοβμασιάν, εξέδωσαν στις 04/10/1932 επίσημο κά-
λεσμα και ο ιδρυτής του προσκοπισμού, Λόρδος Baden-Powell
ενέκρινε το 7ο Σύστημα Προσκόπων Κύπρου. Το 7 ήταν ο αγαπη-
μένος αριθμός του Παλαμουτιάν, γι’ αυτό ονόμασε 77ο ΣΠΚ το σύ-
στημα που ίδρυσε στην ΑΥΜΑ το 1959.
Οι πρόσκοποι κατασκήνωναν στο μοναστήρι του Αγίου Μακαρίου
(Αρμενομονάστηρο) στη Χαλεύκα, στον Αμίαντο, στην Κακοπετριά
και στον Κόρνο, οργανώνοντας παιγνίδια, διαλέξεις και άναμμα
πυράς. Γρήγορα έγιναν γνωστοί για το πρόγραμμα, την πειθαρχία,
τη νικηφόρα συμμετοχή τους σε προσκοπικούς διαγωνισμούς, πο-
ρείες και τζαμπορέτα, καθώς και την εξαιρετική τους εμφάνιση σε
παρελάσεις και λαμπαδηφορίες. Το δραστήριο 7ο ΣΠΚ διαδραμάτισε
σημαίνοντα ρόλο στον κυπριακό προσκοπισμό: τρία μέλη του ονο-
μάστηκαν «Πρόσκοποι του Βασιλέως», δεκατρία «Πρόσκοποι της
Βασίλισσας» και δέκα «Πρόσκοποι της Δημοκρατίας».
Την εστία του εγκαινίασε ο αιδ. Canon Newham (1936) και βρι-
σκόταν νότια του κτηρίου των αγοριών μέχρι το 1987• ύστερα από
μια περίοδο σχετικής αδράνειας, το 2000 μεταφέρθηκε στο παλιό
κτήριο των καθηγητών. Μετά τους Κοβάν και Παλαμουτιάν, αρχηγοί
διατέλεσαν οι Κεβόρκ Μεχεριάν, Αρμέν Κεσαρέντς, Χακόπ Ατζεμιάν,
Τατεός Τατεοσιάν, Ζαν Τσινιάν (Κερκεζιάν), Κεβόρκ Κελεντζιάν,
Κεβόρκ Γκιουρεγιάν, Αρά Κιουτιάν, Χαμπίκ Μαρουκιάν, Μιχράν
Τζιζμετζιάν, Βαρτκές Κουρουγιάν, Τζερούκ Οχανιάν, Τανιέλ
Τζιανουγιάν, Βαρουζάν Κεσισιάν, Βοσκάν Μομτζιάν και Λεβόν
Αρατζιάν. Σημαντική ήταν, επίσης, η συμβολή του από το 1967 εφό-
ρου Αρμενίων Προσκόπων Κύπρου, Αρτίν Ανμαχουνί.
Το 1954, επ’ ευκαιρία της επίσκεψης του παγκόσμιου αρχηγού
Προσκόπων, λόρδου Rowallan, ανεγέρθηκε ξύλινο παρατηρητήριο
δίπλα από το προσκοπείο, που καταστράφηκε από τον βομβαρδισμό
του 1974. Με αφορμή τα 40χρονα, το 1972 ο μαθητής Αρντασιές
Τσιαβουσιάν κατασκεύασε τσιμεντένιο μνημείο που απεικόνιζε
15
δύο χέρια να έρχονται μαζί, σύμβολο ενότητας των προ-
σκόπων στην Κύπρο• τα αποκαλυπτήρια τέλεσε ο γενικός
έφορος Ντίμης Δημητρίου στις 16/04/1972, ωστόσο
ΚΥΡΙΑΚΗ 18 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2018
ΕΚπΑΙΔΕΥΤΙΚO ΙνΣΤΙΤΟYΤΟ ΜΕΛΚΟνΙAν:
Οι οδηγοί της 9ης ΟΟΚ (1983). Αρχείο Τόνιας Αρατζιάν-Ιντζιρτζιάν.
δυστυχώς κατέρρευσε 2-3 εβδομάδες αργότερα.
Λίγους μήνες μετά, ο μαθητής Σαρκίς Τοσουνιάν κατασκεύασε τη
βάση ενός νέου μνημείου, το οποίο ολοκλήρωσε ο μαθητής Βαρούζ
Σιεχιριάν μεταξύ 1976-1977, με παρόμοιο συμβολισμό (δύο γροθιές
μαζί)• τα αποκαλυπτήρια τέλεσε στις 12/04/1977 ο επαρχιακός έφορος
Λευκωσίας, Κώστας Ζαλούμης. Ταυτόχρονα, οι μαθητές Μαρντίκ
Νταβούτι, Χοβακίμ Ντεμιρτζιάν, Μεσρώπ Βαρόλ, Αχαρόν Καραογλανιάν
και Βικέν Ιπτζιάν ανήγειραν παρατηρητήριο ύψους 6 m. Δυστυχώς, και
τα δύο κατεδαφίστηκαν κατά την ανέγερση του νέου οικοτροφείου.
Όσον αφορά τις οδηγούς, περί το 1930 ο Λεβόν Απκαριάν δημι-
ούργησε μια ομάδα που σύντομα έπαψε να υφίσταται. Επίσημα, η
9η Ομάδα Οδηγών Κύπρου ξεκίνησε στις 18/03/1950 υπό τη Χριπ
Καρακασιάν. Οι οδηγοί συμμετείχαν σε κατασκηνώσεις, παρελάσεις
και διαγωνισμούς για εργόχειρα, τραγούδια και χορούς. Οκτώ ονο-
μάστηκαν «Οδηγοί της Βασίλισσας» και δεκατέσσερις «Οδηγοί της
Δημοκρατίας». Η εστία τους βρισκόταν αρχικά στο κτήριο των κορι-
τσιών, ενώ το 2000 μεταφέρθηκε στο νέο οικοτροφείο των κοριτσιών.
Μετά την Καρακασιάν, αρχηγοί διετέλεσαν οι Σιρβάρτ Μπαρσουμιάν,
Τακουχί Ντεβλετιάν, Μαντλέν Κεοσιεγιάν, Χερμινέ Κεσισιάν-
Μπεκιαριάν (1962-2000), Αραξί Γιλντιζιάν και Ναϊρί Γιλντιζιάν.
Στον χώρο του Μελκονιάν διοργανώθηκε μεταξύ 21-23/03/1959
κοινή κατασκήνωση 400 Ελληνοκυπρίων, Τουρκοκυπρίων,
Αρμενοκυπρίων και Βρετανών προσκόπων και οδηγών, σημειώνοντας
το τέλος της προηγούμενης ταραγμένης πολιτικής περιόδου. Εδώ φι-
λοξενήθηκαν και οι Μέρες Σκέψης των ετών 1960-1963.
Αθλητικές ενασχολήσεις
Ο γυμναστής Λεβόν Απκαριάν έβαλε γερές αθλητικές βάσεις, με
αγωνίσματα στίβου, αθλητικές ασκήσεις και ομάδες ποδοσφαίρου
και χόκεϊ (αυτή σταμάτησε πριν το 1932 λόγω τραυματισμών). Το
έργο του συνέχισαν οι Λεβόν Αϊβαζιάν, Αρμέν Κεσαρέντς και
16
Χακόπ Ατζεμιάν, ενώ άφησαν εποχή ο Ντικράν Μισιριάν,
ο Λεβόν και η Ματίλντα Καζαντζιάν.
Η δυνατή ποδοσφαιρική ομάδα συμμετείχε στα
ΚΥΡΙΑΚΗ 18 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2018
σχολικά πρωταθλήματα, συχνά νικηφόρα, ενώ κατά τις δεκαετίες
1950-1960 έπαιζε φιλικά παιγνίδια με ομάδες της Α’ κατηγορίας.
Μερικοί ποδοσφαιριστές της αγωνίζονταν, επίσης, με τα χρώματα της
ΑΥΜΑ ή άλλων ομάδων, φερ' ειπείν της «Καϊτζάκ» (Αστραπή), που
στις 10/05/1931 ανακηρύχθηκε η πρώτη κυπελλούχος Κύπρου,
αφού νίκησε διαδοχικά το Παγκύπριο Γυμνάσιο, την Τουρκική Λέσχη
και τον ΑΠΟΕΛ.
Ήδη από τη δεκαετία του 1930 υπήρχαν ομάδες μπάσκετ και
βόλεϊ (αγοριών και κοριτσιών), τένις και πινγκ-πονγκ. Μάλιστα, το
Μελκονιάν κέρδισε το πρώτο παγκύπριο πρωτάθλημα καλαθό-
σφαιρας στις 21/01/1950, νικώντας τον ΑΠΟΕΛ και την Αμερικανική
Ακαδημία Λάρνακας. Τη δεκαετία του 1960 μαθητές του ινστιτούτου
έπαιζαν μπέιζμπολ με Βρετανούς στρατιώτες των Βάσεων.
Από το 1928 οργάνωνε πειθαρχημένες γυμναστικές επιδείξεις
και σημείωνε σημαντικές επιδόσεις στους σχολικούς αγώνες, ενώ
μαθητές του έσπασαν παγκύπρια ρεκόρ. Τις δεκαετίες 1930-1950
συμμετείχε στους ενδοσχολικούς αγώνες, συνήθως εναντίον του
Διδασκαλικού Κολλεγίου Μόρφου, της Εμπορικής Σχολής Σαμουήλ
ή του Τουρκικού Λυκείου Λευκωσίας, μεταξύ 1960-1974 στους
τριμερείς αγώνες, με συχνούς αντίπαλους την Αγγλική Σχολή και
την Αμερικανική Ακαδημία Λάρνακας, ενώ από το 1974 στους πε-
ριφερειακούς αγώνες Λευκωσίας.
Το Μελκονιάν φιλοξένησε τους 9ους και 13ους παναρμενικούς
Αγώνες Ναβασαρτιάν, υπό την υψηλή προστασία του Προέδρου
Σπύρου Κυπριανού (9-11/04/1982) και του υπουργού Εσωτερικών,
Χριστόδουλου Βενιαμίν (12-15/04/1990), αντίστοιχα, με συμμετοχή
περίπου 500 αθλητών. Το 1985 σχημάτισε την πρώτη κυπριακή ομάδα
φούτσαλ, η οποία ανακηρύχθηκε νικήτρια στους Αγώνες Ναβασαρτιάν
στη Γενεύη και αργότερα διαγωνιζόταν με άλλα ιδιωτικά σχολεία.
Το κλειστό γήπεδο, το οποίο εγκαινίασε στις 14/04/1990 ο αντι-
πρόεδρος του AGBU, Χαϊγκασιέν Ουζουνιάν, χρησιμοποιούσε επί-
σης η ποδοσφαιρική ομάδα AGBU-Ararat. Στις αρχές της δεκαετίας
του 1990 εδώ διεξαγόταν το ετήσιο τουρνουά μπάντμιντον και το
πρωτάθλημα πινγκ-πονγκ γυναικών, στο οποίο συμμετείχε και η
ΠΟΛΙΤΗΣ

Στιγμιότυπο από τους 13ους παναρμενικούς Αγώνες Ναβασαρτιάν που διοργανώθηκαν στον χώρο του Μελκονιάν (1990).
Αρχείο Λεβόν & Ματίλντας Καζαντζιάν.
Αραράτ. Εδώ γεννήθηκε το κυπριακό επαγγελματικό φούτσαλ,
όταν μεταξύ 22-24/09/1999 φιλοξενήθηκε σεμινάριο της FIFA και
η Αραράτ έγινε ομάδα φούτσαλ. Στα τέλη της δεκαετίας του 1990
το χρησιμοποιούσε η Κυπριακή Ομοσπονδία Χάντμπολ και η γυ-
ναικεία ομάδα μπάσκετ της Αραράτ, ενώ μεταξύ 2002-2008 η ομάδα
χειροσφαίρισης του Intercollege.
Τα μνημεία του χώρου
Ανάμεσα στα δίδυμα κτήρια και πάνω από τους τάφους τους βρίσκεται
το καλλιμάρμαρο Μαυσωλείο των Ευεργετών, έργο του Γαλλοαρμένιου
γλύπτη Λεόν Μουράτωφ και του Λιβανοαρμένιου αρχιτέκτονα
Μαρτυρός Αλτουνιάν. Στη δεξιά και αριστερή του πλευρά φέρει ανά-
γλυφες παραστάσεις μαθητών και μαθητριών, αντίστοιχα, στο κέντρο
υπάρχει ανάγλυφη σταυρόπετρα και ψηλά οι μπρούντζινες προτομές
των ευεργετών. Τον θεμέλιο λίθο κατέθεσε στις 24/04/1954 ο Επίσκοπος
Γεβόντ Τσεμπεγιάν, που τέλεσε τα αποκαλυπτήρια στις 15/01/1956.
Αναμνηστική φωτογραφία των αποφοίτων του 1973 μπροστά από το Μαυσωλείο των Ευεργετών.
Αρχείο Βαρτάν Ταστζιάν.
ΧΡΟΝΙΚΟ
EνΑ νΗΣI ΜEΣΑ ΣΕ EνΑ νΗΣI
Το μαυσωλείο αντικατέστησε μια ξύλινη οκταγωνική κατασκευή, έργο
των μαθητών (1935), χρώματος ασημί. Το 1955 μετακινήθηκε πλάι του
κτηρίου των κοριτσιών και βάφτηκε γαλάζια και περί το 1963 μεταφέρθηκε
στον χώρο του γηπέδου, χρησιμοποιούμενη ως αποδυτήριο των αγο-
ριών, μέχρι που καταστράφηκε μερικά χρόνια αργότερα.
Στις αρχές της δεκαετίας του 1970, ο Αρμενοκύπριος καλλιτέχνης
Σεμπούχ Απκαριάν χάραξε τα γράμματα του αρμενικού αλφάβητου
και μια σύνθεση αφιερωμένη στη Μητέρα Αρμενία (ξίφος, καλλιτε-
χνική ασπίδα με σταυρό στη μέση και η πρώτη φράση που γράφτηκε
στα αρμενικά το 405), χρησιμοποιώντας πουρόπετρα από τον χώρο.
Ο μαθητής Χατσίκ Μπαμπαγιάν ανέλαβε τη συναρμολόγησή τους
μεταξύ 1977-1979: αρχικά αποτελούσαν δίδυμο μνημείο στο σταυ-
ροδρόμι του νοσοκομείου και τα αποκαλυπτήριά τους τέλεσε ο πρό-
εδρος του AGBU, Αλέκ Μανουκιάν, στις 08/05/1981. Μετά την πώ-
ληση της γης, αναδιαμορφώθηκαν και τοποθετήθηκαν επί των δί-
δυμων κτηρίων το 1987, απέναντι από το μαυσωλείο (το αλφάβητο
17
ΚΥΡΙΑΚΗ 18 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2018
ΕΚπΑΙΔΕΥΤΙΚO ΙνΣΤΙΤΟYΤΟ ΜΕΛΚΟνΙAν:
Αριστερά, κύπελλο που κατασκευάστηκε στο Μελκονιάν
και έχει χαραγμένες τις νίκες του για την περίοδο 1928-
1966 και δεξιά κύπελλο που απονεμήθηκε από τον δρα
Φαζίλ Κουτσιούκ.
δίπλα από την είσοδο της βιβλιοθήκης). Το 1980 ο Απκαριάν κα-
τασκεύασε έναν τσιμεντένιο αετό, με επένδυση πωρόλιθου, που
τοποθετήθηκε παρά το κτήριο των αγοριών• καταστράφηκε το
1997, σε μια εποχή ραγδαίων ανακατατάξεων και μη εκτίμησης της
Ιστορίας… Το 1990 ο διευθυντής Καπουτσιάν προσκάλεσε τον γλύ-
πτη Λεβόν Τοκματζιάν από την Αρμενία για να σμιλέψει τη μαρμάρινη
προτομή του Αλέκ Μανουκιάν στο προαύλιο του νέου οικοτρο-
φείου, μπροστά από μια χαβούζα με ψάρια που αφαιρέθηκε το
1993. Ο Τοκματζιάν κατασκεύασε, επίσης, την αμμολίθινη προτομή
του Μπογός Νουμπάρ Πασιά, η οποία τοποθετήθηκε στο πλάι της
εισόδου του AGBU Λευκωσίας.
Μεταξύ 1990-1991 ο Τοκματζιάν κατασκεύασε μια σειρά αμμο-
λίθινων προτομών που απεικονίζουν σημαντικούς πυλώνες της
αρμένικης Ιστορίας, γραμμάτων και τεχνών, και τοποθετήθηκαν
ανάμεσα στα νέα και παλιά κτήρια, από βόρεια προς νότια: θαλασ-
σογράφος Χοβαννές Αϊβαζόφσκι, πρώτος Αρμένιος τυπογράφος
Χακόπ Μεγαπάρτ, μουσικοσυνθέτης αρχιμανδρίτης Κομιτάς
Σογομονιάν, εφευρέτης αρμενικού αλφάβητου Άγιος Μεσρώπ
Μαστότς, εθνικός ήρωας στρατηγός Αντρανίκ Οζανιάν, ποιητής
Βαχάν Τεκεγιάν και ιστορικός του «Χρυσού Αιώνα» Μοβσές
Χορενατσί. Η προτομή του Μεσρώπ Μαστότς βρισκόταν αρχικά
σε κυκλικό κήπο πίσω από το μαυσωλείο, ενώ μεταξύ 2015-2017
πάνω από το αλφάβητο.
Εκδόσεις από και σχετικά με το Μελκονιάν
Το περιοδικό Άυκ (Αυγή) υπήρξε το αρχαιότερο περιοδικό δευ-
τεροβάθμιας σχολής της Αρμενικής Διασποράς και το μακροβιότερο
αρμενοκυπριακό έντυπο. Πρωτοεμφανίστηκε το 1930, ως ανεπίσημη
έκδοση των τελειόφοιτων και η ονομασία του έδειχνε την αντίσταση
στον σκοταδισμό που είχε επιχειρήσει η Γενοκτονία στα αρμενικά
18
γράμματα. Ως επίσημο περιοδικό, το πρώτο τεύχος εμφα-
νίστηκε στις 13/04/1937. Καμάρι μαθητών, καθηγητών
και αποφοίτων, περιείχε εργασίες, άρθρα, εκθέσεις,
ΚΥΡΙΑΚΗ 18 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2018
Ο μαθητής Βαρούζ Σιεχιριάν κατά την κατασκευή του
μνημείου για τα 45χρονα του 7ου ΣΠΚ• στο βάθος φαί-
νεται ο πύργος-παρατηρητήριο (1977).
Αρχείο Βαρούζ Σιεχιριάν.
τραγούδια, ποιήματα, φωτογραφίες, εικόνες και σκίτσα, και κατέ-
γραφε διάφορες πτυχές της μαθητικής ζωής και των εκδηλώσεων.
Στο πέρασμα των χρόνων είχε διάφορους αρχισυντάκτες: Βαχέ Βαχιάν
(Σαρκίς Αμπνταλιάν), δρ Χαρουτιούν Εσεγκιουλιάν, Νερσές Ταμαμιάν,
Μανουέλ Κεοσεγιάν, Ασαντούρ Ντεβλετιάν, Μηνάς Κοτζαγιάν, Βιολέτ
Ταστζιάν, Ροζέτ Αλεμιάν, Παρέν Μινασιάν, Αβεντίς Σαπσεζιάν, Μάγκυ
Εσκιτζιάν και Γεγιά Καγιαγιάν. Κυκλοφορούσε σε ακανόνιστα χρονικά
διαστήματα (1937-1940, 1948-1956, 1959-1964, 1970-1982, 1993-
2006): το 1937 ήταν δεκαπενθήμερο, το 1938 τριμηνιαίο, το 1939 εξα-
μηνιαίο και το 1940 ετήσιο• αργότερα, είχε δύο με τέσσερα τεύχη τον
χρόνο, μέχρι που έγινε ετήσιο το 1971.
Άλλο έντυπο ήταν η εφημερίδα Τσολκ (Αναλαμπή), με αρχισυν-
τάκτες τον Μανουέλ Κεοσεγιάν και αργότερα τον Μηνάς Κοτζαγιάν.
Αρχικά ήταν χειρόγραφη και την τοιχοκολλούσαν στα κτήρια των
αγοριών και των κοριτσιών (πολυγραφημένη από το 1979). Ξεκίνησε
ως εβδομαδιαία και μετά δεκαπενθήμερη (1968-1973), ύστερα
έγινε μηνιαία και αργότερα διμηνιαία (1973-1991), με καλογραμμένα
άρθρα και σκίτσα.
Πιο μοντέρνα και πολυτελής ήταν η εφημερίδα Χαγιάτσκ [(Ματιά),
1998-2000], που αργότερα έγινε εικονογραφημένο περιοδικό
(2000-2004). Κυκλοφορούσε τρεις με τέσσερις φορές τον χρόνο
και φιλοξενούσε άρθρα σε πέντε γλώσσες (Αρμενικά, αγγλικά, ρω-
σικά, βουλγαρικά, ελληνικά), τα οποία κάλυπταν, εκτός από τη
σχολική ζωή, κοινωνικά και πολιτικά θέματα, καθώς και τοπικές
και ξένες ειδήσεις. Χάρη στην αξιοποίηση της σύγχρονης τεχνολο-
γίας, την καθοδήγηση του αρχισυντάκτη Γεγιά Καγιαγιάν και το με-
ράκι των μαθητών, υπήρξε επαγγελματικό έντυπο.
Κατά καιρούς, το Μελκονιάν εξέδιδε αναμνηστικές εκδόσεις και
πληροφοριακά έντυπα, ενώ πρώην μαθητές ή/και καθηγητές -στις
αυτοβιογραφίες τους- αναφέρονται εκτεταμένα στο Μελκονιάν.
Αξιόλογες είναι οι εκδόσεις των Χαϊγκασιέν Ουζουνιάν και Μπαϊτζίκ
Αραπιάν-Καλαϊτζιάν, όπως και ο μνημειώδης τόμος αναφοράς του
Γεγιά Καγιαγιάν (βλέπε βιβλιογραφία).
ΠΟΛΙΤΗΣ
 EνΑ νΗΣI ΜEΣΑ ΣΕ EνΑ νΗΣI

Στιγμιότυπο από την τελετή επαναταφής των ευεργετών χοροστατούντος του Επισκόπου Γεβόντ Τσεμπεγιάν• στο πίσω
μέρος φαίνεται το παλιό μαυσωλείο (1954). Αρχείο Ντιράν Ντερ Αβεντισιάν.
σηκώνοντας θύελλα παγκύπριων και παναρμενικών αντιδράσεων.
Το άδικο κλείσιμο Χάρη στον εκπρόσωπο Πετρός Καλαϊτζιάν, εκδόθηκε στις 17/03/2004
Το 2002 και 2003 δεν σχηματίστηκε Α' τάξη, επειδή τάχα δεν υπήρ- διάταγμα διατήρησης [ΚΔΠ 192/02-04-2004, επικυρώθηκε με την
χαν αρκετές εγγραφές (οι νέοι μαθητές εντάχθηκαν στη Β' τάξη). Από Απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου 61.841/06-04-2005 (ΚΔΠ
το καλοκαίρι του 2003 ακούγονταν φήμες για κλείσιμο του Μελκονιάν, 210/22-04-2005)], η δε Βουλή των Αντιπροσώπων απάντησε με το
τις οποίες διέψευσε το AGBU με σχετική ανακοίνωση (14/11/2003). ομόφωνο καταδικαστικό Ψήφισμα 142/26-03-2004. Μεταξύ 2004-
Εντούτοις, μέλη της Εφορείας δήλωσαν ότι υπήρχαν -ήδη από το 2005, το ζήτημα εμφανιζόταν τακτικά στον τύπο, ενώ ο εκπρόσωπος
1995- σκέψεις για μεταφορά του στο εξωτερικό. Στην πραγματικότητα, Καλαϊτζιάν, η Αρμενική Εθναρχία Κύπρου, όλα τα πολιτικά κόμματα
οι πρώτες σκέψεις για κλείσιμο είχαν γίνει μεταξύ 1946-1947, όταν - και ο Δήμος Αγλαντζιάς προέβηκαν σε διαβήματα για το θέμα και διορ-
εν μέσω ενός αφελούς παραληρήματος για «επαναπατρισμό» (νερ- γανώθηκαν εκδηλώσεις διαμαρτυρίας μαθητών, καθηγητών, απο-
κάγτ)- 86.340 Αρμένιοι της Διασποράς μετανάστευσαν στη Σοβιετική φοίτων, μελών της αρμενοκυπριακής κοινότητας και πολιτικών.
Αρμενία, μειώνοντας σημαντικά τον αριθμό των οικότροφων. Παρά τις δικαιολογίες που θυμίζουν ψυχρό εξορθολογισμό, για
Τον Μάιο του 1970 ο πρόεδρος της Εφορείας, Μπερτζ Τιλμπιάν δήθεν χαμηλό ακαδημαϊκό επίπεδο, αυξημένο λειτουργικό κόστος7
φιλοξένησε τον Αλέκ Μανουκιάν, για συνομιλίες και δημιουργία πανεπιστημιακού κέντρου στο
σχετικά με ανταλλαγή της γης στην αναπτυσσό- Γερεβάν (ιδέα που ξεχάστηκε στα τέλη του 2008), η
μενη Αγλαντζιά με αντίστοιχη στον Γερόλακκο. πραγματικότητα εντοπίζεται στα αλλότρια οικονο-
Η τουρκική εισβολή του 1974 ανέκοψε τα όποια μικά κίνητρα του AGBU για εκμετάλλευση της γης,
σχέδια, αλλά η ανασφάλεια που προκάλεσε γέν- η οποία άξιζε τότε £40.000.000 ή $80.000.000. Το
νησε την ιδέα για μεταφορά στον γειτονικό 2004 δεν έγιναν νέες εγγραφές και, λόγω της αβε-
Λίβανο, την οποία διέκοψε ο εμφύλιος πόλεμος βαιότητας, οι μαθητές μειώθηκαν από 206 σε 135.
του 1975. Μερικά χρόνια αργότερα, η Εφορεία Τελικά, το Μελκονιάν έκλεισε τις πόρτες του τον
φλέρταρε σοβαρά με τη σκέψη μεταφοράς του Ιούνιο του 2005 και οι μαθητές του μεταφέρθηκαν
ινστιτούτου στον Κόρνο. κυρίως στην Αμερικανική Ακαδημία, με την οποία
Στις αρχές του 2004 ο εμπειρογνώμονας του έγινε συμφωνία όσον αφορά τη φοίτηση των μα-
AGBU, Gordon Anderson, υπέβαλε τη ριζοσπα- θητών των δύο τελευταίων τάξεων. Ως εκ τούτου,
στική εισήγηση για συνέχιση μεν της λειτουργίας, οι οικότροφοι εγκαταστάθηκαν στην πολυκατοικία
αλλά κλείσιμο του οικοτροφείου. Εντούτοις, στις των καθηγητών και μεταξύ 2005-2007 στην
16/03/2004 το κεντρικό συμβούλιο του AGBU Ακαδημία δίδασκε αρμενικά η Τόνια Αρατζιάν.
αποφάσισε μονομερώς το οριστικό κλείσιμο, προ-
Τα αναμνηστικά γραμματόσημα Επιπλέον, με πρωτοβουλία του προέδρου της
φασιζόμενο ότι δεν ανταποκρινόταν πλέον στην Σχολικής Εφορείας Αρμενικών Σχολείων, δρα
με θέμα το Μελκονιάν (2015).
αποστολή του, προκαλώντας αναβρασμό και ξε- Βαχάκν Αταμιάν, ιδρύθηκε το Γυμνάσιο

19
7. Πέραν από το διαχρονικό βόλεμα ημετέρων, τα τελευταία οκτώ χρόνια γινόταν κακοδιαχείριση των οικονομικών πόρων του Ινστιτούτου
από τη Διεύθυνση. Αμφότερα ήσαν εν γνώσει του AGBU.
ΧΡΟΝΙΚΟ ΚΥΡΙΑΚΗ 18 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2018
ΕΚπΑΙΔΕΥΤΙΚO ΙνΣΤΙΤΟYΤΟ ΜΕΛΚΟνΙAν:
Tεύχη των Άυκ, Τσολκ και Χαγιάτσκ.
Ναρέκ τον Σεπτέμβριο του 2005.
Επειδή τα σχολικά κτήρια κλειδώθηκαν, η γραμματεία υπολει-
τουργούσε στο AGBU Λευκωσίας μέχρι το 2007. Το 7ο ΣΠΚ (στο
οποίο ενσωματώθηκε η 9η ΟΟΚ) συνέχισε να συναντιέται, με πρω-
τοβουλία του αρχηγού Λεβόν Αρατζιάν και στήριξη του αρχιπρό-
σκοπου Αρτίν Ανμαχουνί• όταν σταμάτησε (2007), ήταν το αρχαι-
ότερο εν ενεργεία σύστημα στην Κύπρο.
Η απώλεια του Μελκονιάν είναι σημαντικότατη, αφού -μαζί με
τις Σχολές Tebrotzassere (Παρίσι, 1924 έως σήμερα) και Murad
Rafaelian (Βενετία, 1836-1998)- ήταν το τελευταίο δυτικοαρμενικό
οικοτροφείο στον κόσμο και ένα παγκοσμίου φήμης εκπαιδευτήριο.
Μοναδικό και απαράμιλλο επίτευγμα, υπήρξε φάρος ελπίδας και
πολιτισμού για τον απανταχού αρμενισμό και την αρμενοφωνία.
Πέραν από κιβωτός διατήρησης του αρμενικού πνεύματος, απο-
τελούσε κέντρο παραγωγής της αρμενικής κουλτούρας και ταυτό-
τητας, καθώς και τοπόσημο της αρμενοκυπριακής κοινότητας στην
ευρύτερη κυπριακή κοινωνία.
Όπως επισημαίνεται και στις αναφορές του Ευρωπαϊκού Χάρτη
Περιφερειακών ή Μειονοτικών Γλωσσών και της Σύμβασης-
Πλαισίου για την Προστασία Εθνικών Μειονοτήτων του Συμβουλίου
της Ευρώπης, το κλείσιμο του Μελκονιάν («εθνικού σχολείου» της
αρμενοκυπριακής κοινότητας) έχει επιφέρει σημαντικό πλήγμα
στην εκπαίδευση των Αρμενοκυπρίων και μεγάλου μέρους της
Αρμενικής Διασποράς, αλλά και στη διδασκαλία της Δυτικής
Αρμενικής8 , μειονοτικής γλώσσας της Κύπρου από το 2002.
Οι απόφοιτοι του 1983 μπροστά από τον αετό. Αρχείο Γεγιά Καγιαγιάν.
20
8. Η Δυτική Αρμενική ομιλείται στη Διασπορά και η Ανατολική Αρμενική στην πρώην Σοβιετική Ένωση και το Ιράν. Μολονότι σε μεγάλο
βαθμό αμοιβαία κατανοητές, υπάρχουν μεταξύ τους εμφανείς διαφορές στη φωνολογία, ορθογραφία, γραμματική και το λεξιλόγιο.
ΚΥΡΙΑΚΗ 18 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2018
Τα χρόνια μέχρι σήμερα
Ο τέως εκπρόσωπος, δρ Βαχάκν Αταμιάν (2005-2006), έκανε διάφορα
διαβήματα για επαναλειτουργία του ινστιτούτου. Παράλληλα, ο
Αρμένιος Πατριάρχης της Κωνσταντινούπολης, Μεσρώπ Μουταφιάν,
εξασφάλισε απαγορευτικά διατάγματα από το Επαρχιακό Δικαστήριο
Λευκωσίας σχετικά με το κλείσιμο και την εκμετάλλευση της περιουσίας
(06/06/2005 και 23/08/2005). Εντούτοις, μετά από έφεση του AGBU,
το Ανώτατο Δικαστήριο τα ακύρωσε (11/12/2006) και αναγνώρισε
στο AGBU δικαίωμα πλήρους ιδιοκτησίας (21/12/2006).
Από το 2006, ο εκπρόσωπος Βαρτκές Μαχτεσιάν έχει πάμπολλες
φορές θέσει θέμα επαναλειτουργίας του Μελκονιάν. Χάρη στις προ-
σπάθειές του, στις 23/02/2007 εκδόθηκε διάταγμα (ΚΔΠ 99/02-03-
2007) που απαγορεύει κάθε εμπορική εκμετάλλευση για το 60%
της συνολικής έκτασης των 124.100 m² (πετρόκτιστες οικοδομές,
μνημεία, δασύλλιο, συστάδες δέντρων), χαρακτηρίζοντάς την «ει-
δικού αρχιτεκτονικού, ιστορικού και κοινωνικού χαρακτήρα και
φυσικής καλλονής»• επικυρώθηκε με την Απόφαση του Υπουργικού
Συμβουλίου 66.965/19-03-2008 (ΚΔΠ 125/04-04-2008).
Με ενέργειές του, ο εκπρόσωπος Μαχτεσιάν εξασφάλισε κον-
δύλια για τη φοίτηση Αρμενοκυπρίων, πρώην μαθητών του ινστι-
τούτου, σε ιδιωτικά σχολεία, ενώ τον Φεβρουάριο του 2007 ειση-
γήθηκε στον πρόεδρο του AGBU, Μπερτζ Σετρακιάν, την προσωρινή
μεταφορά του θησαυρού της βιβλιοθήκης του Μελκονιάν στο
Πανεπιστήμιο Κύπρου, λαμβάνοντας αρνητική απάντηση.
ΠΟΛΙΤΗΣ
 EνΑ νΗΣI ΜEΣΑ ΣΕ EνΑ νΗΣI

Στιγμιότυπο από εκδήλωση διαμαρτυρίας για το κλείσιμο (2004). Αρχείο Σιμόν Αϊνετζιάν.

Δυστυχώς, οι περίπου 20.000 τόμοι βρίσκονται ακόμη εκεί και το
μέλλον τους παραμένει αβέβαιο… Χάρη σε διευθετήσεις του εκ-
προσώπου Μαχτεσιάν και ύστερα από συμφωνία του Υπουργείου
Παιδείας και Πολιτισμού με το AGBU (20/06/2007), τα δίδυμα κτήρια
στέγασαν μεταξύ Σεπτεμβρίου 2007 και Δεκεμβρίου 2009 το
Γυμνάσιο Αγλαντζιάς, του οποίου οι εγκαταστάσεις τελούσαν υπό
επιδιόρθωση• για τον σκοπό αυτό τοποθετήθηκε περίφραξη.
Παρόλο ότι από το 2010 το συγκρότημα παραμένει αχρησιμο-
ποίητο, το οίκημα του AGBU Λευκωσίας συνεχίζει να λειτουργεί,
το κλειστό γήπεδο αποτελεί έδρα της ομάδας φούτσαλ AGBU-
Αραράτ, τα γήπεδα τένις χρησιμοποιούνται από ακαδημίες αντι-
σφαίρισης και το εμπορικό κέντρο στεγάζει τον Κυπριακό Οργανισμό
Τουρισμού και επιχειρήσεις.
Χάρη στην πρωτοβουλία του εκπροσώπου Μαχτεσιάν, στις
02/04/2015 κυκλοφόρησαν κοινά αναμνηστικά γραμματόσημα της
Κυπριακής Δημοκρατίας και της Δημοκρατίας της Αρμενίας που απει-
κονίζουν το Μελκονιάν, με αφορμή την εκατονταετηρίδα της Αρμενικής
Γενοκτονίας. Τον Ιούνιο του 2016 ο Σύνδεσμος Αποφοίτων του Λιβάνου
κυκλοφόρησε το ντοκιμαντέρ «Ναός Φωτός» διάρκειας 48 λεπτών.
Επιπρόσθετα, η ιστοσελίδα του Συνδέσμου Αποφοίτων και Φίλων του
Μελκονιάν στην Καλιφόρνια (www.melkoniannews.org) ενημερώνεται
τακτικά για ζητήματα που αφορούν το Μελκονιάν.
Τέλος, το ετήσιο μνημόσυνο των αθάνατων ευεργετών τελείται
μπροστά από το μαυσωλείο τους την πλησιέστερη Κυριακή στις 14
Ιανουαρίου. Από το 2016, οι κυπριακοί Σύνδεσμοι Αποφοίτων
(2004) και Φίλων του Μελκονιάν (2015) διοργανώνουν ετήσιο
πικνίκ στον χώρο του ινστιτούτου. Παρά τα χρόνια που έχουν πε-
ράσει, παραμένει άρρηκτος ο δεσμός των απανταχού Μελκονιαντσί
μεταξύ τους και αδιάσπαστη η σύνδεση με το λαμπρό εκπαιδευτήριό
τους. Ο αγώνας τους για επαναλειτουργία δεν έχει καμφθεί και ευ-
χόμαστε να επιβεβαιωθεί η λαϊκή ρήση «ο επιμένων νικά».
Το κείμενο αυτό αφιερώνεται στα χιλιάδες άτομα που σχετίστηκαν
με το Εκπαιδευτικό Ινστιτούτο Μελκονιάν (γονείς, μαθητές, απόφοιτοι,
διδακτικό, διοικητικό και εργατικό προσωπικό). Η ψυχή του Μελκονιάν
συνεχίζει να ενυπάρχει στους απόφοιτούς του, που εύστοχα δηλώ-
νουν: «Το να είσαι Μελκονιαντσί δεν εξηγείται, μονάχα βιώνεται»…

21
Αναμνηστική φωτογραφία των μαθητών του Μελκονιάν κατά την επίσκεψη του προέδρου του AGBU, Αλέκ
Μανουκιάν, με φόντο τον υδατόπυργο (1981). Αρχείο Μασίς Ντερ Παρτόγ.

ΧΡΟΝΙΚΟ ΚΥΡΙΑΚΗ 18 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2018

ΕΚπΑΙΔΕΥΤΙΚO ΙνΣΤΙΤΟYΤΟ ΜΕΛΚΟνΙAν:

Το περιφραγμένο και εγκαταλελειμμένο καινούργιο οικοτροφείο (2009). Φωτογραφία του Αλέξανδρου-Μιχαήλ Χατζηλύρα.

πΗΓΕΣ
l Αγγλόφωνος, αρμενόφωνος και ελληνόφωνος κυπριακός τύπος Ελληνόφωνη βιβλιογραφία:
(1924-2018) l Σιακαλλή, Αναστασία (Επ.): Αρμένιοι της Κύπρου: Η παρουσία τους
Φάκελοι Κρατικού Αρχείου: στο νησί μέσα στους αιώνες. Φιλελεύθερος, Λευκωσία: 2016.
l Ε14/467/1966 l Χατζηλύρας, Αλέξανδρος-Μιχαήλ: Η Κυπριακή Δημοκρατία και οι
l SA1/1481/1923 Θρησκευτικές Ομάδες. Λευκωσία: 2012.
l SA1/908/1932 l Χατζηλύρας, Αλέξανδρος-Μιχαήλ:Οι Αρμένιοι της Κύπρου. Ίδρυμα
l SA1/667/1938 Καλαϊτζιάν, Λάρνακα: 2009.
l V39/1972
Αγγλόφωνη βιβλιογραφία: Ευχαριστίες: Αρμενική Μητρόπολη, Αρτίν Αϊβαζιάν, Βαχάν Αϊνετζιάν,
l Tashdjian, Vartan,The Armenians and the Armenian Community of Σιμόν & Λουίζ Αϊνετζιάν, Χέρα Αλτουνιάν, Αρτίν Ανμαχουνί (+), Λεβόν
Cyprus, Nicosia, 2009. & Τόνια Αρατζιάν, Ναζαρέτ και Σεπού Αρμενακιάν, δρ Αντρανίκ Αστζιάν,
l Tourian, Karnig M., My memoirs, Nicosia, 1999. Μαράλ Ατουριάν, Τζων & Ίσκο Γκεβεριάν, Αναχίτ Εσκιτζιάν, Ραφφί
Αρμενόφωνη βιβλιογραφία: Ζινζαλιάν, Μπαϊτζίκ Καλαϊτζιάν, Λεβόν & Ματίλντα Καζαντζιάν, Ναζαρέτ
l Αραπιάν Καλαϊτζιάν, Μπαϊτζίκ: Άσβεστο Καντήλι Φωτός. Βηρυτός: Καλφαγιάν, Άρτα Κεβεριάν, Ελίζ Κεσισιάν, Ρουθ Κεσισιάν, Γεράν & Οννίκ
2016. Κουγιουμτζιάν, Σιρβάρτ Κουγιουμτζιάν, Ταλάρ Κουγιουμτζιάν, Μηνάς
l Βαρουζάν, Αρχιεπίσκοπος (Επ.): Εξορία, Ορφανά, Ίδρυση του Κοτζαγιάν, Βαρτκές Κουρουγιάν, Καρεκίν Κωστανιάν, Σιρβάρτ Κωστανιάν,
Μελκονιάν. Λευκωσία: 2011. Ζιράιρ Μακαριάν, Βαρτκές Μαχτεσιάν, Χερμινέ Μπεκιαριάν, Μιχράν
l Βαρουζάν, Αρχιεπίσκοπος (Επ.): Αλληλογραφία Καθόλικου Μπογιατζιάν, Ρουπέν & Ντορήν Ναχαμπετιάν, Ασαντούρ Ντεβλετιάν,
(Πατριάρχη) Σαχάκ Β’ και Αρχ. Πετρός Σαρατζιάν. Λευκωσία: 2010. Στάλω Νικολάου, Άνι Ντερ Νισιανιάν, Μασίς Ντερ Παρτόγ, Χαρούτ Ντερ
l Καγιαγιάν, Γεγιά (επ.): Αναμνηστικός τόμος Εκπαιδευτικού Ινστιτούτου Πετροσιάν, Σέτα Ουζουνιάν, Αρμέν Ουρνεσλιάν, Αζνίβ και Μαρί Παπαζιάν,
Μελκονιάν. Βηρυτός: 2010. Φλώρα Παστατζιάν, Σιρβάρτ Πήτερσεν, Αρά, Μαρκάρ & Σιρβάρτ
l Ουζουνιάν, Χαϊγκασιέν: Αναμνηστικός τόμος Εκπαιδευτικού Σαραφιάν, Ρίτα Σεβέρη, Βαρούζ Σιεχιριάν, Βίκυ, Μαράλ και Μαρί Σομακιάν,
Ινστιτούτου Μελκονιάν. Γερεβάν: 2004. Βαρτάν Ταστζιάν, Μάγκυ Χαλατζιάν.

22
Ο εκπρόσωπος Βαρτκές Μαχτεσιάν παρακολουθεί συμβολική τελετή των μαθητών της Αμερικανικής Ακαδημίας
που ήσαν μαθητές του Μελκονιάν (2007). Αρχείο Σιμόν Αϊνετζιάν.
ΚΥΡΙΑΚΗ 18 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2018 ΠΟΛΙΤΗΣ
 Διαβάστε στο επόμενο τεύχος

ΧΡΟΝΙΚΟ ΚΥΡΙΑΚΗ 18 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2018