Kişilik bozuklukları

Prof.Dr. Devran Tan

• Kişilik: Bireyin kendine özgü olan ve başkalarından
ayırt ettiren uyum özellikleridir.

• Bu özellikler bireyin bilişsel değerlendirmelerine

dayanarak iç ve dış dünyaya uyum için geliştirmiş
olduğu duyuş, düşünüş ve davranış örüntüleridir.
Kişilik ve kimlik aynı şey değildir

• Kişilik bireye özgü kalıcı özellikleri tanımlar ve

bireyin “nasıl bir kişi” olduğunu betimler

• Kimlik ise bireyin kişisel mesleksel ve toplumsal

konumunu, yani bireyin “kim” olduğunu belirler
Kişiliğin oluşumu

• Doğum öncesi, doğum sonrası ve çocukluk

çağındaki fiziksel ruhsal koşullar
• Olgunlaşma, öğrenme ve toplumsallaşma
etkenleriyle biçimlenir
Kişilik

• Her insan çevresiyle sürekli etkileşim halindedir ve

çevresine uyum sağlamaya çalışır
• Kendi yararına olan, ama çevresine de ters
düşmeyen çözümler geliştirir
• Kendi dürtüleriyle çevre istemlerini bağdaştırmaya
çalışır
• Bu amaca genellikle egonun düzenleyici,
uzlaştırıcı ve bütünleyici işlevleri ile ulaşır
• Kişilik bozukluğu tanısında kişilik yapısı ve kişilik
bozukluğunun karıştırılmaması gerekir

• Örneğin içe kapanık, az konuşan, çekingen

birinde “şizoid kişilik özellikleri” gösterdiği
söylenebilir

• “Şizoid KB” demek için bireyin toplumsal

uyumunda, düzenli bir iş yaşantısını
sürdürebilmesinde, ilişkilerinde süreklilik
sağlayabilmesinde önemli derecede bozukluk
olması gerekir
 Kişilik bozukluklarının ortak özellikleri-1

• Kişilik bozukluklarında uyumsuzluk ego ile çevre arasındadır

• Genel olarak çevre ile çatışma ve sürtüşmeye yol açması,

kendisini çevreye değil, çevreyi kendisine uydurma çabası
vardır (alloplastik uyum)

• Kişinin kültürüne göre beklenenden önemli ölçüde sapmalar

gösteren, süre giden bir iç yaşantı ve davranış örüntüsüdür

• Yaygındır ve esnekliği yoktur (yapılan yanlışlıkların yinelenmesi

ve ders alınmaması)
Kişilik bozukluklarının ortak özellikleri-2

• Çocuklukta veya ilk ergenlik döneminde başlar,

zamanla kalıcı olur
• Genellikle benliğe uyumlu (ego-sintonik), yani
benimsenmiş olması ve değiştirilmek istenmemesi,
bazende benliğe yabancı olsa (ego-distonik) dahi
değiştirilemez
• Sıkıntı ve işlevsellikte bozulmaya yol açar
• Kişinin bilişsel işlevlerinde, temel duygulanım ve
düşünce yapısında belirgin bozukluk yoktur
• Kişilik bozuklukları diğer psikiyatrik bozukluklarla bir
arada bulunabilir. Asıl tanı diğer psikiyatrik
bozukluğun tanısıdır

• Örneğin birisi major depresyon geçiriyor olabilir

aynı zamanda obsesif kompulsif kişilik bozukluğu
olabilir
• Bu durumda 1. eksen tanısı major depresyon, 2.
eken tanısı ise OK kişilik olur
• Kişilik bozukluklarının toplumdaki yaygınlığını
saptamak zordur

• Ancak diğer hastalıklarla psikiyatriye gelenler

arasında kişilik bozuklukları daha sıktır

• Bazı kişilik bozuklukları erkeklerde daha sık

görülür (örneğin antisosyal kişilik bozukluğu)
Ayırıcı tanı

• Psikonevrozlar
• KB olanlarda anksiyete, depresyon, obsesyonlar
ya da başka nevrotik belirtiler bulunabilir
• En önemli ayrım: KB da kişi kendinden değil
çevreden yakınır
• Kendinin çevreye değil, çevrenin kendisine uyum
sağlamasını bekler
• Nevrotikler ise kendilerinden yakınır ve bu
rahatsızlıktan kurtulmak isterler (otoplastik uyum)
Ayırıcı tanı

• Psikozlar
• Psikozlarda gerçeği değerlendirme yetisi bozulur.
Düşünce, algı ve duygulanımda ağır bozulmalar olur
• KB da bunlar genelde olmaz. Bordeline KB, şizotipal ya da
paranoid KB da ara ara psikotik dönemler olabilir (iki tanı
bir arada konur)
Ayırıcı tanı

• Organik ruhsal bozukluklar

• Burada görülen bilişsel yetilerdeki bozulma KB da örülmez

• Alkol ve başka psikoaktif maddelere bağımlılık

geliştirenlerde çoğunlukla KB vardır
Nedenleri

1. Kalıtım: ikizler ve evlat edinilenlerle yapılan

çalışmalarda bazı kişilik bozukluklarında soya
çekimin rolü vardır (şizotipal, paranoid kişilik ve
Antisosyal KB da soya çekimin olduğu
gösterilmiştir
2. Yapısal etkenler: doğumdan önce, doğum
sırası ya da doğum sonrası SSS ini etkileyen
durumlar KB na zemin hazırlayablir (örn. ADHD
olgularında daha sonra ASKB görülmesi gibi)
Nedenleri

3. Çevresel etkenler: KB gelişiminde aile ve

toplumsal çevre önemli

Örneğin sosyopat kişilerin daha çok çelişkili

değer yargıları olan ya da parçalanmış
ailelerden çıktığı, horlanmış azınlık grupları
yada gettolarda sosyopat ya da ASKB çıktığı
bilinir
Sınıflama

• DSM-IV e göre üç kümeye ayrılır

• A kümesi: Paranoid, şizoid, şizotipal KB ları [garip, sıradışı
(eksantrik) özellikli olanlar]
• B kümesi: Antisosyal, sınır (borderline), histrionik, narsisistik
KB ları (dramatik, coşkusal özellikli olanlar)
• C kümesi: Çekingen, bağımlı, obsesif- kompulsif (korku
özellikli olanlar)
BTA KB
A kümesi
Paranoid KB
1. Başlıca özelliği başkalarının davranışlarını kötü niyetli
olarak yorumlayıp sürekli bir güvensizlik ya da
kuşkuculuk gösterirler
2. Çabuk alınırlar
3. Aşırı kıskanç, kinci, aşırı gururludurlar. Bu nedenle
pireyi deve yapıp tartışma ve kavgaya eğilimlidirler
4. Başkalarına güvenmek ve yakınlaşmak konusunda
isteksizdirler (zarar görebilecekleri kaygısıyla)
5. Çevreyi aşırı denetim altında tutmak eğilimi vardır
6. Genel toplumda %0.5-2.5, ayaktan tedavi gören
pskiyatrik hastalarda %2-10, yatanlarda ise %10-30
oranında görülür
Şizoid KB
1. Yakın ilişki kurmaktan, topluma karışmaktan
kaçınan, duygularını belli etmediği için soğuk
görünen içe dönük kişiler
2. Kolay arkadaşlık kuramazlar, yalnızlığı yeğlerler
3. Bilgisayar ya da matematik oyunları gibi mekanik
ya da soyut uğraşları yeğlerler
4. Başka biriyle cinsel deneyim yaşamaya çok az
ilgileri olabilir, yaşasalar bile çok az keyif alırlar
5. Kendilerine yakınlık gösterenlere itici davranıp onları
eninde sonunda uzaklaştırırlar
6. Övgü ya da eleştirilmeye karşı ilgisizdirler
7. Belirgin duygusal dalgalanma yoktur, duyguları
dışarıdan kolay belli olmaz
Şizotipal KB
1. Düşünce ve davranışlarında garip, olağandışı
özellikler taşıyan zor ilişki kuran eksantrik kişilerdir
2. Garip büyüsel inanışlar (telepati, 6. hisse sahip
olmak gibi)
3. Yanılsamalar olabilir
4. İlişkileri kısıtlı, anlaşılması güç kişilerdir
5. Ağır stres altında psikotik belirtiler çıkarabilirler
6. Şizofrenlerin 1. derece akrabalarında sık görülürler
7. Toplumda görülme sıklığı %3
B kümesi

Antisosyal KB (psikopati, sosyopati)

1. Bu tanı için kişi en az 18 yaşında olmalıdır
2. Çocukluk çağında davranım bozukluğu tanısı alan
çocuklar erişkinlikte ASKB tanısı alırlar
3. Davranım bozukluğu 4 alanda kendni gösterir.
1. İnsan ta da hayvanlara saldırganlık
2. Mala zarar verme
3. Sahtekarlık ya da hırsızlık
4. Kuralları ciddi bir biçimde bozma
ASKB

4. Yasalarla başları sık derde girer, tutuklanırlar

5. Öğrendiklerinde ders çıkarmazlar
6. Başkalarının istek ya da haklarını yok sayarlar
7. Sıklıkla düzenbazlık yaparlar, çıkar sağlamak için
manüpülatif davranırlar
8. Dürtülerini denetleyemezler. Haz ilkesi ön plandadır
9. Suçluluk genelde duymazlar. Pişmanlıkları olsa bile
yüzeysel ve geçicidir
ASKB

10. Zeki ve yetenekli olsalar bile uçarı tutumları,

dalgacılık, maymun iştahlılık nedeniyle bir işte uzun
süre kalamazlar
11. Kişiler arası ilişkilerde başlangıçta bilgili, canlı, ilgili
görünseler bile bencil ve sorumsuz davranışları
nedeniyle uzun süre bir ilişki sürdüremezler

12. Kendilerini haklı çıkarmak için başkalarını hep

suçlarlar
 ASKB
13. Ağır cinsel sapıklık gösterenlerin çoğunda ASKB vardır
14. Biyolojik ana-babasında ASKB olanlarda, ASKB riski normal
populasyona göre 5-10 kat fazladır
15. Erkeklerde daha fazladır (%3 vs %1)
16. Bu uçarı yaşam 40lı yaşlarda durulmaya başlar ama bencillik
ve sorumsuzluk sürer
Sınır (borderline) KB
1. Bireyin kimlik duygusunda, duygulanımında yaygın,
sürekli bir dengesizlik vardır
2. Gerçek yada hayali bir terkedilmeden kaçınmak
için aşırı bir çaba vardır
3. Yüceltme ve değersizleştirme (splitting) vardır
4. Boşluk, anlamsızlık, yalnızlık duygusundan yakınırlar
5. Zaman zaman algı bozuklukları, disosiyatif yada
paranoid belirtiler görülebilir
6. Kendine zarar verme davranışları sıktır (intihar,
kendini kesme, rastgele cinsel ilişkide bulunma gibi)
7. Uygunsuz, yoğun öfke dışa vurumu
8. Genel toplumda %2, ayaktan hastalarda %10 ve
yatanlarda %20 oranında görülür
Histrionik KB

1. “Histrio” latince “oyuncu, aktör” demektir

2. Dikkati üzerine çekme isteği, olayları
büyütme ve dramatize etme eğilimi vardır
3. Yalan öyküler (mitomani) anlatma eğilimi
4. Abartılmış duygusal tepkiler bulunur
5. Baştan çıkarıcı davranışlar vardır ama
temelde derin cinsel korkuları vardır
Histrionik KB

6. Çabuk arkadaş olurlar, çabuk reddedilmiş hissederler

7. Şefkat ve sevgi açlığı gösterirler ama olgun bir ilişki
kuramazlar
8. Kişilerarası ilişkilerde saf ve telkine yatkındırlar
9. Kadınlarda daha fazladır
10. Genel toplumda %2-3 oranında görülürler
Narsisistik KB

1. Kendini fiziksel ve ruhsal yönden aşırı beğenen, üstün gören, sürekli

beğeni, ilgi ve onay bekleyen, bunları da hak ettiğine inanan
bireylerdir
2. Bireyin benlik saygısı sürekli dışarıdan gelecek olan ilgi, beğeni veya
onaya bağlıdır
3. Eleştiriye dayanamazlar
4. Beklenti karşılanmazsa özsaygı hemen düşer ve ani öfke
patlamaları görülür
5. Başkalarının duygu, düşünce yada gereksinimlerine empati
göstermezler. Bu nedenle ben-merkezci olarak tanımlanırlar
6. Başkalarını kıskanırlar ve kendilerinin de kıskanıldığını düşünürler
7. Çoğu zaman züppeliğe varan, tepeden bakan bir tutumları vardır
8. Genel toplumda %1 den azdır
C kümesi
Çekingen KB
1. Eleştirilecek, beğenilmeyecek yada dışlanacak
korkusuyla kişilerarası ilişkileri getirecek iş, okul yada
mesleki etkinliklerden kaçarlar
2. Sevileceklerinde yada eleştiri almayacaklarına
emin olmadıkça arkadaşlık ilişkisi kuramazlar
3. Tutukluk gösterirler, kendi haklarında konuşmakta
zorlanırlar, alay edilmekten korktukları için
duygularını kendilerine saklarlar
4. Kendilerini yetersiz hissederler, benlik saygılaraı
düşüktür
5. Kendilerini albenisi olmayan biri olarak yada
başkalarından aşağı görürler
Çekingen KB

6. Mahcup olabileceğinden dolayı kişisel girişimlerde

bulunmak istemez yada yeni etkinliklere katılmaz
7. Şizoid KB dan ayırt edilmeli. Şizoid KB da kişi evde
dahi yakın ilişki kurması zordur ve bundan
yakınmaz, çekingen KB da ise kişi evde yakın ilişkiler
kurar ve diğer insanlarla kuramdığı için yakınır
8. Genel toplumda görülme sıklığı %0.5-1 dir
Bağımlı KB
1. Aşırı düzeyde kendisine bakılma gereksinimi
vardır
2. Bol miktarda öğüt ve destek almazlarsa gündelik
kararlarını vermekte büyük güçlük çekerler (ne
renk gömlek giyeceği gibi)
3. Edilgen bir durumdadırlar. Girişimde bulunmak
ve sorumluluk almak için başkaları ön ayak
olmalıdır
4. Desteklerini yitirecekleri ya da kabul
görmeyecekleri korkusu ile aynı görüşü
paylaşmadıklarını söyleyemezler
5. Tasarılarını başlatıp sürdüremezler
6. Başkalarının bakım ve desteğini kaybetmemek
için hoş olmayan şeyleri yapabilirler
Bağımlı KB

7. Kendilerine bakamayacakları ile ilişkili aşırı korkuları

nedeniyle yalnız başlarına kaldıklarında çaresizlik
hissederler
8. Yakın bir ilişkileri sonlandığında hemen yeni birini
arama arayışları vardır
9. En sık rastladığımız KB dur
Obsesif-kompulsif KB
1. Aşırı düzen, titizlik, kusursuz olma, kuralcılık
ve bunlarda inatçılık
2. Başkalarının kurallara tam uymasını
bekleme, uyulmazsa hoşgörüsüzlük
3. Aşırı kararsızlık, erteleme eğilimi, olayların
olumlu olumsuz yönünü sürekli tartma ve
bu nedenle karar verememe
4. Aşırı iş sorumluluğu ve hırslı oluş
5. Ahlaki ve estetik değerlerde katılık ve
tutuculuk
5. Cimrilik, istifçilik eğilimi, eski eşyaları
atamama
6. Konuşmalar ve ilişkilerinde aşırı mantıklı,
kuralcı ve ayrıntıcı olma ve duygusallıktan
uzaklık
7. Evhamlılık ve kuruntuculuk
8. Kılı kırk yarma, ince eleyip sık dokuma
deyimlerinde tanımlanan özellikler
9. OKB den obsesyon ve kompulsiyonların
olmaması ile ayrılır
10. Genel toplumda %1 oranında görülür
• BTA kişilik bozukluğu:
• Bir kişilik bozukluğunun ölçütlerini karşılamayan, ama
birlikte klinik açıdan belirgin açıdan bir sıkıntıya ya da bir
ya da birden fazla işlevsellik alanında (mesleki ya da
toplumsal) bozulmaya yol açan birden çok özgül kişilik
bozukluğunun özellikleri varsa bu tanı konur