Dedukcja detektywa

Materiał składa się z sekcji: "Tajemnica złotego pince‐nez Arthura Conan Doyle’a", "Metoda
Sherlocka Holmesa", "O powieści kryminalnej", "Sztuka dedukcji", "Zadaniowo".

Materiał zawiera 13 ilustracji (fotografii, obrazów, rysunków), 11 ćwiczeń, w tym 1

interaktywne.

Bibliografia:

Arthur Conan Doyle, Tajemnica złotego pince-nez (fragment), [w:] tegoż, Tajemnica złotego
pince-nez. Opowiadania, tłum. Witold Engel, Jan Stanisław Zaus, Poznań 1988, s. 11–13.
Dedukcja detektywa

ILUSTRACJA: Odcisk_pion
www.pixabay.com, domena publiczna

Czym jest rzecz zmysłowa? To coś, czego człowiek doświadcza dzięki zmysłom: wzrokowi,
słuchowi, dotykowi, powonieniu, smakowi. Doświadczenie zmysłowe wiąże nas przede
wszystkim ze światem materii, będąc jednym ze sposobów jego poznania.
”Jednym”, lecz przecież nie jedynym. Umysłowi ludzkiemu dostępne są bowiem także
doświadczenia innego rodzaju, takie, których językiem zmysłów opisać się nie da. To pojęcia
i idee abstrakcyjne. Wrażenia zmysłowe nie wystarczą, by wyjaśnić, co znaczą i czym są
prawda i fałsz, sprawiedliwość i niesprawiedliwość lub dobro i zło. Prawdy, sprawiedliwości,
dobra nie sposób zobaczyć, dotknąć, posmakować. Zmysłami możemy doświadczyć
określonych przedmiotów lub sytuacji, które określamy jako dobre lub złe, prawdziwe lub
fałszywe – stosownie do naszych przekonań. Sens idei abstrakcyjnych rodzi się przede
wszystkim z wysiłku i dociekań intelektu.

Już wiesz

Przywołaj postaci znanych ci z literatury bądź filmu detektywów. Podaj ich imiona
i nazwiska, kraj pochodzenia oraz wskaż literackie lub filmowe źródło, z którego
pochodzą.
Tajemnica złotego pince-nez Arthura Conan Doyle’a

Arthur Conan Doyle

1913, fotografia czarno-biała, domena publiczna
Arthur Conan Doyle
1859–1930
szkocki pisarz i poeta, znany przede wszystkim jako autor cyklu kryminalnych opowieści
o Sherlocku Holmesie i doktorze Johnie Watsonie. Pierwsza z nich – powieść Studium
w szkarłacie – ukazała się w 1887 roku. Wśród literackich dokonań Doyle’a znajdują się
również utwory przygodowe, historyczne i science fiction.

“
Arthur Conan Doyle

Tajemnica złotego pince‐nez (fragment)

Stanley Hopkins wyjął z kieszeni mały pakunek, owinięty w papier. Po
rozwinięciu ukazało się naszym oczom złote pince‐nez z dwoma
kawałkami czarnego, jedwabnego sznurka, zwieszającego się z obu
końców.
– Willoughby Smith miał dobry wzrok – zauważył detektyw, wskazując
na zawartość papieru. – Nie ulega wątpliwości, że należy to do
mordercy.
Holmes wziął szkła do ręki i badał je z wielką uwagą i żywym
zainteresowaniem. Nasadził na nos i próbował czytać, potem podszedł
do okna i wyjrzał na ulicę, następnie obejrzał pince‐nez w pełnym
świetle lampy. W końcu zaśmiał się krótko pod nosem, usiadł przy
stole i napisał kilka zdań na papierze, który wręczył inspektorowi
Hopkinsowi ze słowami:
– To najlepsza rada, jakiej mogę panu udzielić. Może przyda się panu na
coś.
Zdziwiony detektyw odczytał głośno, co następuje:
– „Poszukuje się kobiety o dobrych manierach i wykwintnie ubranej.
Posiada ona szczególnie gruby nos i blisko siebie osadzone oczy. Czoło
zmarszczone, ostry wyraz twarzy, plecy prawdopodobnie skrzywione.
Pewne szczegóły wskazują na to, że w ostatnich dwóch miesiącach
była dwa razy u optyka. Ponieważ używa szkieł bardzo silnych,
a optyków jest niewielu, zatem nietrudno będzie odnaleźć jej ślad”.
Holmes zaśmiał się, widząc zdumienie Hopkinsa. Muszę się przyznać,
że i ja byłem zdziwiony.
– Cała ta dedukcja jest niezwykle prosta – rzekł. – Według mnie nie ma
przedmiotu bardziej nadającego się do badań niż pince‐nez, i to tak
specjalne pince‐nez jak to. Jest własnością kobiety, to wynika z jego
wykonania i ostatnich słów umierającego sekretarza. Ze złotej,
kunsztownej oprawy wnoszę, że należy do kobiety o dobrych
manierach, wytwornie ubranej. Kabłąki są silnie rozstawione, więc nos
jej u nasady musi być bardzo gruby. Nosy tego gatunku są zazwyczaj
krótkie, lecz zdarzają się wyjątki, więc przy tym twierdzeniu nie będę
się zbytnio upierał. Ja sam mam wąską twarz, a jednak szkła są dla mnie
ułożone za blisko. Wynika z tego, że oczy naszej damy muszą być
blisko siebie osadzone. Możesz się przekonać, Watsonie, że szkła są
wklęsłe i bardzo silne. Kobieta, która przez całe życie jest tak
krótkowidząca, musi nosić ślady tej ułomności na czole w postaci
zmarszczek i mieć skrzywione plecy.
– Tak – odparłem. – Twoje argumenty są niezwykle jasne. Przyznaję
jednak, że nie wiem, z czego wnioskujesz o dwukrotnym odwiedzeniu
optyka.
Holmes wziął ponownie pince‐nez do ręki.
– O ile ci wiadomo – wyjaśnił – kabłąki pokryte są pasemkami korka
w celu złagodzenia ucisku na nos. Jedno pasemko jest brudne
i zatłuszczone, drugie natomiast nowe. Widocznie niedawno zostało
założone. Tamto zaś zostało zmienione nie dalej jak przed kilkoma
miesiącami. Obydwa są takie same i wykonane identycznie, mogę więc
założyć, że obie naprawy zostały wykonane w tym samym sklepie.
– Na Boga, to cudowne! – zawołał Hopkins z najwyższym podziwem. –
Pomyśleć, że wszystko to miałem w ręku i nie wiedziałem o niczym!
Ale w każdym razie chciałem obejść wszystkich londyńskich optyków.
– Oczywiście, mógł pan to zrobić. Czy ma pan jeszcze coś do
powiedzenia w tej sprawie?
– Nie, panie Holmes. Myślę, że pan wie teraz tyle samo co ja,
a prawdopodobnie nawet więcej. Wybadaliśmy też, czy nie widziano
jakiejś obcej osoby na stacji kolejowej lub na drodze. Nie widziano
nikogo. Najbardziej martwi mnie brak jakiegokolwiek motywu zbrodni;
już skłonny jestem przypuścić, że maczał w tym palce jakiś duch!
– Niestety, w tym kierunku nie mogę służyć panu pomocą.
Przypuszczam, że chce pan, abyśmy jutro udali się tam razem?
– Tak, jeśli nie odmówi pan mojej prośbie, Mr Holmes. O godzinie
szóstej rano odchodzi pociąg z Charing Cross do Chatham. W Yoxley
Old Place będziemy między dziewiątą a dziesiątą.
– Wobec tego pojedziemy tym pociągiem. Pańska sprawa zawiera
wiele ciekawych punktów i z chęcią rozpatrzę ją bliżej. A teraz
przydałoby się kilka godzin snu, jest już blisko pierwsza. Pan może
położyć się na sofie koło kominka, tu jest lampka. Jutro rano dostanie
pan filiżankę kawy.
Pince-nez
1870, fotografia barwna, New-York Historical Society, licencja: CC BY 2.5

Po uważnym zapoznaniu się z cytowanym wyżej fragmentem opowiadania Tajemnica złotego

pince‐nez wykonaj następujące polecenia:

Ćwiczenie 1.1

Przedstaw w punktach wnioski, do których doprowadziły Sherlocka Holmesa oględziny

pince-nez znalezionego na miejscu zbrodni. Swoją wypowiedź możesz budować jak
w poniższym przykładzie.

Ćwiczenie 1.2

Scharakteryzuj sposób, w jaki detektyw gromadzi informacje o posiadaczce pince-nez.

Metoda Sherlocka Holmesa

ILUSTRACJA: Odcisk
www.pixabay.com, domena publiczna

Pomnik Sherlocka Holmesa

John Doubleday, 1988, fotografia barwna, Meiringen,
Szwajcaria, licencja: CC BY-SA 3.0

Definicja: Dedukcja

(od łac. deductio – wprowadzenie) – metoda rozumowania polegająca na wyprowadzaniu

logicznych wniosków z faktów (twierdzeń, przesłanek).

Na podstawie przywołanego fragmentu opowiadania Arthura Conan Doyle’a wykonaj

poniższe polecenia:
Ćwiczenie 2

Zastanów się i odpowiedz na pytanie: czy uzyskane przez Holmesa w drodze dedukcji
informacje składają się na pełny, rzeczywisty wizerunek osoby, która zgubiła ów przedmiot?
Uzasadnij swoją odpowiedź.

Ćwiczenie 3

Korzystając z informacji zawartych w przytoczonym opowiadaniu, określ, które z poniższych

stwierdzeń są prawdziwe, a które – fałszywe. Przygotuj cytaty z tekstu, którymi uzasadnisz
odpowiedź.

Ofiarą morderstwa w opowiadaniu była kobieta., Przesłanką, która pozwoliła Holmesowi

wyciągnąć wniosek dotyczący skrzywionych pleców posiadaczki pince-nez, była silna wada
wzroku kobiety., Prawowitym właścicielem pince-nez jest szukający pomocy u Holmesa Stanley
Hopkins., Rozmowa między Holmesem, Watsonem i Hopkinsem toczy się w nocy., Dedukcja
zajęła Holmesowi wiele czasu i sprawiła mu dużo trudu., Gdy pince-nez wymagało naprawy,
kobieta korzystała z usług tego samego optyka., Wszystkie wnioski Holmesa wydają mu się
jednakowo pewne., Wszystkie swoje wnioski Holmes zapisał na kartce., Holmes ogląda
pokazane mu pince-nez pobieżnie i bez zainteresowania., W przytoczonym fragmencie
opowiadania dialog dominuje nad narracją., Holmes nie jest zainteresowany dalszym badaniem
sprawy.

PRAWDA

FAŁSZ

Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

 Ćwiczenie 4

Przeczytany przez ciebie tekst to tylko fragment opowiadania. Czy znajdujesz w tym fragmencie
jakieś elementy, które budzą twoje zainteresowanie? Jeśli tak, wskaż je i wyjaśnij, w jaki sposób
oddziałują one na odbiorcę.

Jeśli ciekawi cię rozwiązanie zagadki, nie wahaj się sięgnąć po tekst całego opowiadania. Być
może zainteresuje cię ono na tyle, by poznać więcej utworów Arthura Conan Doyle’a.

O powieści kryminalnej

Muzeum Sherlocka Holmesa przy Baker Street 221B w Londynie, pokój gościnny
fotografia barwna, domena publiczna

Opowiadania i powieści Arthura Conan Doyle’a,

których głównym bohaterem jest Sherlock Holmes,
stanowią klasyczny przykład prozy kryminalnej
(opowiadania kryminalnego lub powieści
kryminalnej). Utwory te – podobnie jak słynne
powieści Agathy Christie, która powołała do
literackiego życia fikcyjne postaci Herkulesa Poirota
i panny Jane Marple – niekiedy nazywane bywają
także opowiadaniami lub powieściami
detektywistycznymi.

Basil Rathbone jako Sherlock Holmes

Universal Studios, domena publiczna

Benedict Cumberbatch w czasie pracy nad serialem

Sherlock
bellaphon, 2010, fotografia barwna, licencja: CC BY-SA 2.0

Definicja: Powieść kryminalna

to typ powieści popularnej. Rozwija się od XIX wieku. W centrum świata przedstawionego
lokuje najczęściej postać detektywa lub stróża prawa, który próbuje – zwykle
z powodzeniem – rozwiązać zagadkę kryminalną (dotyczącą morderstwa, kradzieży,
porwania, oszustw i przestępczych intryg różnego rodzaju). Poszczególne odmiany
powieści kryminalnej wyróżnia się w zależności od sposobu tworzenia wizerunku
głównego bohatera, budowania i rozwiązania intrygi oraz obrazu rzeczywistości, w jakiej
rozgrywa się akcja utworu. Powieść detektywistyczna jest jedną z takich odmian.

Wykonaj następujące polecenia:

 Ćwiczenie 5

Wykorzystując np. Słownik literatury popularnej pod redakcją Tadeusza Żabskiego lub inne
źródła, poszukaj informacji o odmianach powieści kryminalnej oraz reprezentujących je
autorach i przykładowych utworach.

Wybrane przez siebie przykłady zanotuj.

Jeśli któraś z tych odmian jest ci bliska, być może zechcesz zaprezentować ją na forum
klasy, zachęcając innych do lektury.

Wskazówka

Przykładem atrakcyjnym dla uczniów i zarazem dobrze ilustrującym problem dedukcji

może być wybrana scena z którejś ze współczesnych adaptacji filmowych prozy Conan
Doyle’a. Warto wziąć pod uwagę Sherlocka Holmesa (2009) w reżyserii Guya Ritchiego lub
serial Sherlock z Benedictem Cumberbatchem i Martinem Freemanem w rolach
głównych. Sięgając jednak po produkcje, pamiętać należy, że przeznaczone są one dla
starszego widza.

Sztuka dedukcji

Pomnik Sherlocka Holmesa w Londynie

dynamosquito, fotografia barwna, licencja: CC BY-SA 2.0

Masz ochotę spróbować swoich sił w sztuce

dedukcyjnego myślenia? Przedstawiony poniżej
blok ćwiczeń pozwoli ci wejść w rolę detektywa
i zmierzyć się z takim wyzwaniem.

Ćwiczenie 6.1

Wymień się na chwilę z kolegą lub koleżanką z ławki

jakimś przedmiotem (np. zeszytem, piórnikiem itp.),
a następnie zanotuj wszystkie wnioski na temat
posiadacza przedmiotu, jakie jesteś w stanie
wyprowadzić z oględzin jego własności. Pamiętaj, że
wszystkie wnioski należy w sposób logiczny
i przekonywający uzasadnić. Staraj się korzystać
jedynie z takich informacji, jakich dostarcza ci
Pomnik Sherlocka Holmesa w Edynburgu
badany przedmiot.
Siddharth Krish, fotografia barwna, licencja: CC BY-SA 3.0

Ćwiczenie 6.2

Czy wnioski sformułowane przez ciebie

w poprzednim ćwiczeniu oraz te, które
w opowiadaniu wysnuł Sherlock Holmes, można
bez wahania uznać za fakty? Czy też pozostają
bardziej lub mniej przekonująco uzasadnionymi
przypuszczeniami, które należałoby dodatkowo
potwierdzić, zanim uznamy je za całkowicie
wiarygodne i prawdziwe? Koniecznie uzasadnij
swoją wypowiedź. W razie wątpliwości
skorzystaj z informacji zawartych w dymkach.

Afisz teatralny, Sherlock Holmes komedya w 4

aktach według kryminalistycznych nowel Conan
Doyle'a et Gilleta, przerobił na scenę A. Bozenhard
[...].
Kraków 1906, domena publiczna
 Ćwiczenie 6.3

Umiejętność logicznego wnioskowania z danych przesłanek jest przydatna nie tylko

w rozwiązywaniu zagadek kryminalnych. Zastanów się i powiedz, w jakich jeszcze sytuacjach
pomocna okazuje się umiejętność dedukcji, której popis dał Sherlock Holmes we fragmencie
opowiadania Tajemnica złotego pince-nez.

Wskaż przykładowe okoliczności, w jakich wykorzystujesz tę umiejętność, bądź problemy, które

rozwiązujesz dzięki poprawnej dedukcji.

Zadaniowo

Chociaż Sherlock Holmes jest postacią fikcyjną, jego twórca ulokował mieszkanie bohatera w Londynie pod
realnie istniejącym adresem: Baker Street 221B.
Jordan1972, fotografia barwna, domena publiczna

Ćwiczenie 7

Korzystając z narzędzi internetowych, znajdź

adres Baker Street 221B na mapie Londynu.
 Ćwiczenie 8

Wyjaśnij, dlaczego, twoim zdaniem, Arthur

Conan Doyle zdecydował się ulokować
mieszkanie fikcyjnego bohatera-detektywa
pod rzeczywiście istniejącym adresem. Podaj
przykłady innych utworów, których autorzy
posłużyli się podobną metodą.

Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

„Sherlock Holmes – doradca detektywistyczny”.

Tabliczka w muzeum Sherlocka Holmesa przy Baker
Street 221b w Londynie.
Ralf Roletschek, fotografia barwna, licencja: CC BY-NC-ND
3.0