E.

me1ytowany profesor wirusologii

Uniwersytetu w Londynie

]ohn
Profesor wirusologii w The London
Hospital Medical College

Z języka angielskiego Podręcznik

Dr med. Marta IVlalgorzata Wróblewska
Prof. dr hab. med. IVliroslaw Luczak dla studentów
IVl9r hiol. Ewa Piotrowska
Katarzyna Wajs
medycyny,
stomatologii
i mikrobiologii

Tlurnaczenie z języka angielskiego

pod redakcją prof. dr. hab. rned. Mirosława Łuczaka
Akademia Medyczna w Warszawie
Jillbliotelca Główna l\Jcademli
Medycznej w Warszawie
Wydanie li poprawione W.8869'7

1~ ~ ~
1111rn 111111 111111111 m 111
011-·088697-··00-·0

Wydawnictwo Lekarskie PZWL

Warszawa

_..i....
 Przed1nowa

W prnwie ws1.ys1kich d1.icd1.i11ach bada1i biomedycznych coraz

pojawia.i<! się nowe odkrycia, kti1rych zastosowanie pr;.ynosi nlg9 osobom
cicrpi:1cy111. WirustJlogia, bard1.icj chyba nii. jakakolwiek inna dyscyplina,
odgrywa kl11czow11 rnlv w tym poslypic na11ki, nic tylko prza badania nad
zalmi.cnia111i, ich lcrn;nic111 i profilaktyk<!, ale rilwnici.
istol11c aspekty biologii. Wynika Io /. fakt11 bardzo
zależności wirnsów od pmls1awo11·ych nroccsów Żl'ciowvch komórek ich
gospodarzy. l>latcgo lei badania
sl1'/L'lliani11 11 irnsÓ\I' 11możliwily wgh1d w
kom«m:k h1li!ldch, a to z kolei doprnwadzilo do
organi1.n111 oraz do oprarnwania bardziej sk 11tcc1.11ych metod
chorobom 1aLai.ny111 i ich lcocnia.
Szybki rozwój wied1.y 111cdyc111cj i wynikajqcc z lego wraz dosko11als1.c
terapie Sil dobrodzicjs1wc111 dla pacjc111ów. Korzyści le mog:1 być czasami
<lczywistc dla slll(lcntów, zmnswnych do opanowania rnraz wil'ks1cgo
1akrcs11 wiadomości. llolmc roz11rnic111y lv trud110Śl', ponieważ sami 1.:1j-
mnje111y siv 11a11uanic111 wirusologii. Piszqc ten pmh\:n.niL nic mieliśmy 1111
ccl11 nr"ib\' llL:t.vni,:nia z nas1.ych c1.y1clników wirusolog«nv. ( 'hcidiśrny pl'l.L:dc
in!'ormacjc „które 111.eba 1nat', obcj11111j:we podstawowy
111at..:rial.
i\k co 1r::eb11 wicd1ici: /. 1akrcs11 wirusologii? Dla wicin
bi;d1.ic:

zawarte Sil 11· tej

któr!.)' nic bvd:1 się zajmować
cks-
 )!Clll'l)Tl'. 1\loi.11a
11· 1ckśc·i,: <lra/ li° j1 @
I i'
S11ia1. 11 k1i11y111 inc111y. nit: i<'sl s1:11yc1m. N:1dchod1qcy noll'y ll'id
ple) ll•lSi ;,· soh;! 11011t: pt:rspd l\'\1ypolil)t·1nc11
trescl
11aj:1c na111 it~ /miany i ~·h\;l: pontania Io
1

11111111-y. I ic'g<l

<l1:11 111111111y doktiny11 :111c li' spos<lhi,: n:1s;,·go i) cia nmgq radykalnie o o o <> " " " " u " " <> n " n " " " ~ <> o " " " " <> " " n o " • <> " " o „ o " " • " o " " a 11 „ a " 0 0 " " ~ o " • o " " • " o " a O o "' • o "' a o li

1111icni111» s1:111.s<: drohno11s11oj1·,w n11 p11ci.)cil'. ~lo:I:! 1i'i11 nici po1rndow11

11H1l:1qe 111il;rnnrg:111i11111\11, c;cgn krn1sckl1<:11rj:! h\ld1ic nabywanie p11c1 nic
cech. \\'i rusy ci:11•.k llajHll) k:1111 1111nom:111uili11o;ri. w
Oll!'il w sposób g1rnllt11rny 11H1g11 poj:1ll'iać· si1· n"11c chorohy.
;11iadka111i li' p11.ypadl;i1 .\IDS •>rn1. i•:1lir1.as1ej l'llt:dal,1pa1ii hydla (HS!').
l\i\11111JC1cs11i,: tknga 1w.p11csl11c11ia si1· n11 11m1c lt:ry101ia, a grypa lypu Skrl1ty Il ii,i~llJ Namnażanie wirusów
:\ os1a111io 11awicd1ila Wiclkq ll1vta11i1: l·I lal po 11ys1;1pic11iu powainci gospodarm 77
wlaboratorium ·17
11a lv111 ohs;a11c. ~li1110 i,: podoh11ic jak kiedyś cod1ic1111a °/ l'ods11111owanić 17
praca wirusolog;1 polega na 111011iltirowa11iu 1<1kai,:1i wirusowych. sianu ·11
I \VSl\p
ndpornoici •ll°ill sk11tcc1111iści s1.C1.cpiom:I:. to j,·dnak 1101\'c pomysly 1aws1t1
h11d<! potr;dint: li' 11aln· / 111,·11s1ai•!···o pn11rnl:11j;1crn1 i 2 NamnaiJnic whodowlach komórko-
wych i lk:mkowych 48 Odnornosć na zakażenie 79
\\lt))!ll:!ll,

Namnażanie wzarodkach knr 1.yd1 il

1 Wst\p 79
I ondyn /..//.('
Namnażanie wz11icrL\lach 55
I.uty l'N.\ IS.O. 2 Orrólnc mcchani1111v 1xlnorn0Si:i 79
19 I: '1'""1,„;1,; „.~1,„..,1,:„,„,;; 11\IA fi,!„„,„„„
:i
I Colos:1wirn>j'! 19
!!Hl b"llllllj• ,J/,\\1\-/,ll\l !'llnl"l!IHJI- Q'-U~•ll
na z;1każcnia wirnsowc 82
wirnsowych wkomlirkad1 prokario-
Z Strnklorn wirniów 22 1yc111ych i c11kariotyc1.11ych 55 4 Podsumowanie 97
wirnsów 21 li 1'01b111nowauic 56
4 Na1twoictwo ]li
Wirusy a rak 99
5 Róinorodność d111róh wywoływanych
przez wirnsy 10 1 \Vslęp 99
li Podsumowanie 31 Z Onkogcuy wirusowe 1111
\V jaki sposób wirusy
i9 '.! Onkogeny komórkowe !05
4 \Virnsy onkogenne 1116
59
!i !(ak · - choroha wieloczynnikowa IO'/
2 C1ynniki wirusowe: palogcnnoś6
li l'mlsumowanie 108
li i wirukncia 59

Il akomórkami gospodarza 62 Wirusy a nonulacia Ili

wirusów li
'.l Zróżnicowanie gcnclyc1.11c wimów ,14 gospodarrn f>I I \Vslęp Ili
4 Podsumowanie •li !i l'rzcbieg choroby 73 2 llclinicie 112
IO 11

:i libl111owanic q1i1k111iologii 112 :I A1pckly Uinicmc i palolngicrnc 159 /~o/iomye/itis i i11nc 3 l'alogcnm i 111lpornoii: 26'/ :i \Vimowc mpalcnic w:11rohy typn 11
11 ~klody cpi1kmiologiunt: li\ 4 1'1olil.1k1yka 165 ziikażcnia wywolywanc 1J Epidemiologia mkaic1i (Wl\V B) 301
11·1 !i l'n1b11111owanic 168 przez enterowirusy 201 arhowirn1owyd1 268 4 \Vir111owc 1;1palcnic W<ilrohy lypn
fi Spccylicmc Zilpoly 26? nic-A nic-Il (wlW NANll) 11·1
li Clynniki;1mcnia>i~1;1kaic1i Wirusowe
I \l'sl(p 20! !i l'o1b111nowanic 116
118 H Diagnostyka lahoralnryjna 274 osrodkowcgo ukladu
2 \\'laściwości 11imów 102
121 J Zapobieganie 275 11crwowcgo 311'!
Wirusy wywolującc 3 Aspekty kli11k1.11c i palologicrnc 2115
li l'mbn111ow:1nic 1.11 'I li '' 1'. B l'odsomowanic 276
220 1 \VSl(Jl 161
171 Papowawin1sy 119
fi l'odsnmowanic 220 2 Ostre 111kaicnia 165
1 \VSl\[1 119 3 Ostre u:spoly pocbpot.ycyjnc 369
1 \VSt(p 171
172 \,
Jt". ozycrn1:I za k·aze111a
. . 2 \Vlaściwo\ci wirnsów !19 4 l'rzcwkkk 1.akażcnia 312
dzieci
i doros!ych 3 A.1pckly klinic1.nc i palolnbicmc 32\ !i IV.1ka1ówki diagnostycrnc 37,1
17~ IJ crpcswirusy 221 217
i·
11irn1y" 117 4 l'mhnmowanic 330 6 l'ods111nowanic 315
1 Wstęp m 1 \V1t1p 277
!i \\alici·, korona· i a1tnmir111y rn
2 \Vlasciwości wirusów nt 2 Wlaściwościwirnsa 217
\'17
3 Wirusy oprys1~zki pospolitej (llSV) 216 :l Aspekty kliniclllc i patologicmc 219
129 7 Podsomowanic 179 iflJ<clrowirusy i AIDS m El~ Zakażenia wewn:1lrzmaciczne
(VZV) 236 4 Diagnmtyka lahorntoryjna 281 I
129
I i okoloporodowe 177
!i Szrnpicnia 282 ' 1 \Vlt(p lII
5 \l'irns cytomegalii (CMV) w
129 6 ll'irns Epstcina-llarr (EIJV) G l'l)(IMunmvanic 2K\ 2 \Vlaiciwo.\ci 11irnsów Jl\ 1 \V1t1p 377
2·16
Ili Parwowirusy 181
7 Lndzkic hcrpe>wirnsy typu 6i 7 :1 A1pckty kii nieme i patologiczne JJ8 2 l'alogcncm 378
1.16 111'.111p (llllV-6 i llllV-7) 251 4 l'mh111nowanic 148 3 Odporność pindo na 1akairnic 179
ISl
!i l't11h11mowanic rn 2 \Vlalciwo,\ci 11irmów 181 \V yhranc niebezpieczne 4 Spccylicrnc 1;1każcnia 180
hlioiu.uc 18.l zakażenia egzot ycznc: fi 1'01h111n11wanic 11)2
4 l'at111;cnc1.a i 1xlpm1i1jli. ( lilowirusv i arcnawirusv 287
(yssal'iru.> i wścieklizna 255
181\
1 \Vsl(p 287
IJI) a 1:1i1urnuo10g1a 185 1 \Vstę1i 255 1pnony 1)\
2 Filowirnsy: ~larborg i Ebola 288 Zakażenia wirusowe
6 R111p11l!la11ic 185 2 \Vl:rściwoki wirusa 255
:l Arcnawirnsy 290 I IV>t(p 151
1.19 7 1'111ls111nowa11ic 185 :1 Aspekty klinicwc i patologicmc 257
4 l'mb11mm1·a11ic 295 2
2 \Vlafriwośi:i 11ir11sów l.l9 odnorności 39\
4 l'mls11111owanic 21!3 zgrupy xrapic 152
klini1:1.11c i palnlogicrnc 11.~
3 lloświadualnc zakaienia innych
4 l'mb11mo11·ani1: Iii 1 \Vst1v 191
gatnnków zwicr14t 351
187 2 l'icrwotnc niedobory odnorności 191
Wirusowe zapalenia 4 l'atogrncza i palol111tia 155
l.IUJ Wirusy przenoszone przez wąlrohy 29'1 3 Nahylc
I Wstęp ll\7 fi Lcc1cnic 11rni1lc 156
grypa Lil stawonogi (arhowirusy) 2f15
2 \Vlalriwości 11inbÓW 187 I \l'slęp 6 Natnra rlynników zgrnpy 1crapic 157 i ich lcc1cnic 198
29'/
15\ :J Aspekty kliuicrnc i patologicll\c 1911 I W1l\p 265 7 Sp1bohy 1;1pohicgania mkaii:nintn 1i'I 4 Wybrane prohkm)' 1pccj:tlnc
2 \Vir111owc 1;1palcnic w:!{foby lyp11 A 4011
L. IVLrlriwośri nrlotnvkmwirnsów 15.1 4 1'0ih11111owanic 21111 2 IVl:rściwości wir11.1ów 266 (w1.w A) 298 li l'odsnmowanic 159 fr 1'111bnmow;mic 1101
 pr1.cciwwirn,owych {li

!inne .!J.I
!i /alaifnia 11irnsowc po1.mtaj:1cc
·1119 d1111p:111owania
i nowe techniki
11111kk11larncj ·I.li i stcrvlizacia .\51
1 \V't\p ·1119

Z 1'11csylanic próbek d11 lab11ratori11111 WJ O 1'11d.111111t111.inic 41'/

1 llc1piccmillwo wl:1h11rnlori11111 rn
:l Metody SlJhkicJ diagm1>tyki Ili Z llczpicczcrhtwo na mld1.ialad1
wirusów who1hllllach ogólnych i chimrgicrnyd1 4i2
ko111ork11wich -118 :l llczpicczc1istwo na oddiialach
5 \Vyk1ywa11ic p1zcdwcial stoma1ologiu11ych ·152
\lifll,11111 420 Chemioterapia 4 llc1.y11fckcja i stcrvlizacia ·151 <'lmciai. :;i;r(,1 y s:1 wyjaś11ion1:
w tekście przv Ci)(' ( 'cnlćrs for Discase (\rntrol tllSA)
Il 1'111b11m11wa11ic .\!.i przcciwwir11snw11 .\19 dla 11latwic11ia nodaicrnv tutai ich Ośrodek Zwak!ania Chorób /.aka;.11ych
lisię. (llSi\)
419 cDNi\
A<'\'
2 Punkty d1ialania czynników Aktualna <VI ksi
\H1.rdwwirn1owych wcyklu
za pomoq 11mlpornt~n1a ,117 wirusów i\1 )(' ;\I llS de111e11tia c1m1plcx odc1y11 wi:1zania
i.yciowym 11irnsa ,110 .\57
otępirnia w i\ I DS CIN cc1'\'ical
I \htęp .127 :i lllinicznc 111Slos11wanic 111h1tanCJi :\Il('(' ;111tihody-dcpe11tknt cdl11lar cylotoxicity śródnablonkow:1 ncopla1ja macicy
przcciwwirnsowych 4.\2 cytoloksyc1.1wść komórkowa mlci.11a od ('JJ) ( 'rc111z!Cld1-Jakob dist:asc
aspekt
rn1.1rnj1111c1~pi11nck 4 l'r1y.11in.ić chcmiotciapii ·118 choroba ( 'rc11tzl(:ldta-J:1kPba
i\IDS ('1\11 cell-111cdiatcd
·110 !i 1'111b1111111wa11ic <119 Skorowidt ·161
kt11nt'1rkowa
<'MV 1:ytornegalnvirus
i\I'(' wirus
CNS central nervons syslt:m
ara /\ adc11i11c ar:ibinosidc ośrodkowy uldad 11en1•011y (0.11.11)
arkniny CPE cytopathic clTect
1\l\C AI llS-rdalcd rnmplex
z :\ ll)S ( 'l'S
r\11.1.
hialaczka/chloniak z li1111'm·1·tów T ddl didcoxyinosinc:
/\IT az1do1l1y111idi11c dida11t>zy11a
zydo1111dy11a Dl ISS dcnguc hacmorrhagic shocl; syndrumc
BI. B11rkitt's I) krwotoczny 1cspt'1I 11·sirti)SOll'Y
chlonial; ll11rkit1a Ili
B~IT bonc: marrow
jH'/CSZ1'ZCp s1.pib1 kostnego Ili<' disscmi11atcd intravascular coagulatio11
Bl'V hol' iIle ro1sianc wyk rzepia nic
\l'C
BSI: IJN1\ dcoxyrihonncleic acid
Lwas d1:oksyryhtH111kkinowy
 14 15

d, dll11hh>.slr;11Hkd (1111clcic and i I llJ(S h111nan cell st min (ni' rahics 1·irns) i( ·~·I lvn1ph11cytic: choriornc11iugi1is Ol'V orni (altl'nllatcd) polHJ vacl'lne
d111111it·inll'V ik11as 1111kki1w11JI s1c1cp 11·irnsa wścickli111y ua111uoirn1v limfticytarnl: 1apalc11ic 01Hin n1c'11,g{)\\'\l" donol11a (atc:n11owana) szc;cpionka pr;,e-
H <'all) ;111li!•t:11 toi' l'l\VJ 11· l11d1l;ich k11111i1rL1ch dipl11idalnyt:l1 lz<~11iowyc:h i spl.>11'iw naczyniil\\'kowy1·h ciw 1111/ion
atllYJ.~Cll \\T/l'~illY 1 llW Il vinb I TR long terminal rc1wal scq11c·11ce i'A(il'. polyacrylamidc gcl
(ll'iru:;a wir11s 1apalt:11ia w;1trohy typ11 Il dlugic pmvlar1ającc si~
l'lll~:\ l'p,lein··llarr (1i1w;l n11ck;11 a111igc11 111·:v I~ virus 11ukk:11tyd1'iw 11a mk01\czc:niad1 l'('J' 1'11c11111on•s1is carinii pnclllllllllia
a11lyg1:11 j;1droll')' 11 irus;1 wqtrohy lyp11 I' gL~llOlllll przez /'11c11111orys-
l'I\\' l'psll'i11-llarr virus 111 i11hibitio11 I.Yllfvlr\ ly111ph11cylc-dctcc!t:d lllClllhranc a11tigc11 lis mri11ii
11ir11s l'.pslci11a-Barr oduyn zaha11rn11·a11ia (of Ell\I) l'<'R polymcrase elrnin 1't:action
H 'I IO rnleric cylopathic h11rn;111 1>rpha11 I virus) ()/.li antygen hlo1u1wy 1wir11sa polimt:razowa reakcja la1\cuchowa
l11d1ki cylllpa101;e1111y jditowy twi111s) IJl(i wykrywany w limfocy1ach l'llLS Public llcallh l.aboralory Service (lJK)
sierocy M matrix, llH:lllhra11c (protein) P11blil'zna Laboralnryjna Slu?.ha Zdrowia
1:1.IS:\ 1·111y111c-li11kcd i1111111111osorb1:11t assay lllV (hialkoJ 111atrix, membrany (Wicika Brytania)
c111.y111atycz11y odczyn irnnillllllad MAh l'ML ,„„„,.,,;„„ 11111ltil'11cal lcm:ocncephalopathy
11y, odcz.yn i111m1111ocnzy111atyrn1y 1111' h11111a11 lt:ukocytc lt:ukocncefa-
I·~ I ckt't ron 111icro:,cupe, l11dzki anty)Icn (zgodności fi.li'.
rnikrnsbip ddlrono11y, 1ka11kml'l:i) zapak11ic m1\1.gu i nl1c11ia / 111ialgi:1 RI/\ radioin1m111H iassa y
t:lr:ktronowa lll'V h11111a11 papillo111a virus fi.Ili(' 111aior hislocomnatibilitv complcx odczyn
1'11sH>11 (prnlt:inJ l11d1ki papillo111awirus RNA rilmn11clcic acid
(hialkol ru1yj11ć lll(J(i l111n1a11 rabics i111111u11ogloh11li11 min 111iuu1t:(s) kwas
ITI<' 1111111\"ct:in iso1hioc\a11atc l11d1ka 1w111111a-1!lnh11lina przeciw wścick- RNasc ribo1111clcase
izotiocyja11i;111 1lu01't'St'e.i11) Iii.nic fvlMR 1ncaslcs-nn1111ps-rnbella (vaccinc)
11:\ hac111aggl11ti11i11 I ISV hcrpcs simplex virns szczcpinnka przeciw RNI' ril1on 11clcopn11cin
ht:111agl111y11i11a wirus opryszczki pnspolitcj 01lrzc-świncc-róiyczcc
lw11r(s) IITLV h111na11 T cell kukacmia virus MMTV 1111111sc malll111ary lumour virus RSV respiratory syncytia! virus
gml1.i11a(y) ludzki wirus hialaczki z liml'ocyti1w T wirns glii.a sutka myszy wirns oddcelwwy
11:\~I 111'1.V-l-associalcd 1nych1pathy lllll idoxy11ridi11c Ml' 111011on11clcar plrng1 lff reverse transcriptasc
rnidopa1i:1 /\\'i<11ana z llll,VI idoksy11rydyna l'agocyt jcdnojqdrzasty odwrot11a transkryptaza, rcwcrlaza
IA \' hrnatitis A vinio il'M i111111unc clcctron MIH' Medical Hcscarch Council (lJK) s s11!11blc (nrnmps :111tigc11)
wirus elektronowa Medyczna Rada Naukowa rozpuszczalny (anlygcn wi111sa
llk:\g il'/\ indircct rl11orcscrnl a11libody (test) (Wielka Brytania) go zapalenia śli11ia11ck
antygt:n nl1c111owy ll'irnsa zap:iknia wqt· odczyn 111RNA messenger RNA scrnnd(s)
rohy typ11 B ll·N i111cr1Cro11 RNA
I llb\1• l1t:palitis B t: anligcn intcrt'cro11 ~IS St\J> lllirils
ant)'l•t:n t: wi111sa zapalenia w;)lrnbv lg, l<i inn111111oglob11lin stward11icnic rozsia11t:
1yp11 B in11111111oglob11lina, NP 1111dc11prolcin SIV silllian llllllllllll)llCtlCICI
llll<i Il i1nn1t1noµlolrnli11 Il ·.~ interkuki11-2 llJlOSICllZClllH odporności
l11tl1ka gan1111a-glolJ11iina pr1t:cill' 111r11so- intcrlcuki11a-2 Ni\ 11cu ra lll i11idasc~ SI J\
wc11111 1.apakni11 w;1trohy typu Il ll'V i11activated polio vacci11c 11c11ra111i11idaza
lllb \g hc:patitis Il s11rfocc a11tigc:n i11ak lywowa11a sz17.cpionka przeciw 1•olio- Ni\NB 111>11-A 11011-ll hcpatitis SIU I
anlygl:11 \\'irus.1 1ap;ilc:11ia 111rcli1is wirusowe zapalenie w:1troby typu nil:-A hc11111li1,y
1qtrnhy 1yp11 Il IS<'tlM 11ic-B SRS\' small ro1111d str11ct11red vir11s
llll\' Il virus NK 11atural killt:r (ec:ll) lllale ol;rqglc wirusy o olm:ślom:j strnk-
wirns zapaknia w;1trohy t.\ p11 B \\')' natural11a komi>rka tmzc
li('\' lwp;11i1is ( · l'i1 u:, Kb I\ iloha": NI'(' can·i110111a SIW s111all n•11111! 1·irns
1vin1:; 1anak11ia wqlrohy 11·pu (' kilon1sada llllSl 1w11-ga nllo1l'ej 111ale
 IO

:,-, :,i11glc-0tra11d,:d 11111ck1L· acid I ISI' parapan:.sis

jcd11011ici1l11y 1L11as 1111Llc111owyJ tropik:duv spasty,·rny 11i,:,i.1wlad 111>prr,:-
SSI'!: s11lia,·11k "·krPsi11g pa11L:1wcphalitis C!.ll\

s li)
.s111ardni:1ja,\: 1ap:1h:ni,: 111ll1g11
":su:tlly tra1bmi11,:d di"·a:,c
11v ullral'iolct
uadllok:i ,
d1or1Jhy prh;nos1n11l; drogi/ pkio\\i! \' 1iral (11111mps s11r1:1cc a111igc11)
S\ simiau rnrnol:11iug 11·ini,) 11irusoW)' 1powicr1ch11iowy aulygrn wiru-
111:dpi (1virus1 11ak 11Dli!llJ:1cy s11 uagmiuncgo 1apak:nia śliuiauck pr1y-
l.\q ll11T111ophi111Y 11111111/irns I pPly111nasc J 11s111yd1)
(poli111rn11a I rl1<T1111111hi/11s 11111111/ims \':\l~I rnginal intra-cpilhclial ucoplasia ,
o
le- T cytolosic (l\:ll i ~r"iduablonkowa u1:opla1ja pochwy
lirnro,:y1 I cytoloksyrn1y \'C:\ viral capsid antit!cn 101' l'BV)
Illit l Lkl:iycd-hyp1TSL:11Sili1i1y (cell) wirusowy anlygcu i-apsydowy (ll'irus l'ps-
li111i'ocy1 T nadwr:1:i.liwości typu tciu:i-Barr)
11t:go VIN rnlval
o o a 11 11 o 11 o li ci c o o o ą I) Il o il 11 o 11 o u i; o o fł o o li ci c Il ó 1;1 o a o o t1 ii o o ~ o o o o li ę e o o o o o
!FI lrill1111n1lhy111idi11e sro11111
VS\' vcsicnlar stomalitis virus
Ih T hdpcr (cc:\I) wirus p~chc:r1.yl:owcgo
li111rocy1 T
jamy
1 Ogólne właściwości wirusów i ich klasyfikacja
·11< 1hy111idinc kinasc \'!.\' varicclla-wslcr virus 2 Re111il<acja i genetylm wirusów
ki11a1a wirus nspy
T1\l1•: 1raus1nissihk 111i11k c11n:phalopalhl' WllO World I kalih Orgaui;alion 3 Namnażanie wirusów w laboratorium
1ak:1/.11a ,:ucd:tlopatia umd: Sll'ialowa Onw11i1.aeia Zdrowia
l( )J(( ·11 \Vl'N
4 Wjald s110sób wirusy wywołują choroby?
(snrn1i11g ksts) ZSIU\) 5 Odporność na zalmżenie
lt1ks1111l:11111111a··n'ii.ycrk:1-cy1,,1111·g:1li:1 /Hi wslcr im1111111c globulin
-opry::1crka I test\ pr1.cciw 6 Wirnsy a rak
Is :.upprcssor (n:llJ
li1111'ncy1 T s1qm:sornwy t Wirnsy a 1101rnlacja
 1.1 S11111<111rn uonomu
: wirusy
li i11je11111ej
1111lmnuści 20

24
2.3 Wirusy o syniotrii
holilmluoj 2',)
2.4 Wirusy u hurlowiu
zloiuuoj 26

CO TO SĄ WUłUSY1
W kręgach medycznych slowo „wirus" 1.nanc bylo jui. w 1790 r., c1.yli przed
odkrycic111 świata drob11oustroji1w. a omarnilo wówczas po prostu truciznę.
ll11 koi'1ca XIX w., a więc w szczytowym okresie zlotego wicku bakteriologii,
przyczynowt: wiciu chorlib zaka/.i1ych. Patolodzy
uświadomili sobie wówcms, że poznstale chorohv nit: sa wvwolvwane ani
pr1c1. bakit:ric, ani pw:t.
Wirusy nrnjq następnj:1ct: cechy:
S:1 lak urnie, że zachowuj:1 zakai.nośi: po pucz llltry za-
bakterie (ryc. I. I).
i byt s:1 callwwicic zalci:nc od żywydr lwmilrck cukarioty-
Nicklórc wirusy mai:1 wprnwdzie swe
wlasnc enzymy, takie jak polirn,:raza DNA lub RNA, ale enzymy te nic
mogq sa111od1,iclni,: powit:lat' i odtwarzać informacji zawartej w gcno-
1narh wirusów.
tylko jedr•n rodzaj kwasu nuldt•inowcgo alho DN/I, albo RN/I.
sUadnik hiallw wi:1żr1cc rccepfor slui.qcy do pr;_yl:iczallia si1:
dn ld>nrórck, co jest warunkiem
cyclr wirusy".
Wirusy zarnzcm podst9pm: i nis1,c1,yciclskic stanowiq kor\cowy
etap jed11ej /. dróg rnzwoju cwoh1cyj11e[<O. Skolonizowaly wivkszość ;i.ywych
istot 11a naszej plam:cic: rośliny, kręgowce. owady i bakterie. Male
win1s1iw oraz calkowita z:rló.rrnść ich re11lik:1cii od iywydr kolllórck ai do
 20 21

Hyr:. I.I. 1'1J11iwm1w1:1n wymia1y rn111n1n11-

tatyw11yi:h wi111si1w. Wi111sy po1tiw11a110 z typ11
\Vil hakt1Hi•1 (Esdm1id1ia co/1).

slulccia hada1i tvch

(a)
ler}'/011·a;:, Krnkirn1 milo11y1u hylo odkryc·ic: 11·
d11csi:pych pc:nicyliny i innych an1yhi111;kin1.
a nic d1ialaj:1cych na 11·irnsy. I 11e111:1yrnw l:illrn wi111sl1w HNI\ i llNA
IV) ko Lon1a111i11acji hodml'ii kom">rk1111yd1i1naunic: ulalwilo ich slOS<JWa- poia 111aly111 lia111111mltH11 wpohlii11 lw1ica !i' nici
nic d11 nan111a:iania 11in"i111'. !'ostęp len gc·nialnic: 11yLm1.ys1ali zdobywcy ly inst 11111pnlniana p11n111111lonn1111;1
Nagrody Nobl:i: l'mkrs, \\'dkr i Pohhins, klillt)' jaLo pi1:rnsi wyhotlo11ali lo1111y hvh1vilv IJNA-llNI\.
1h:1dali wirns} 110/io111t·di1i1 i świnki. Ich prncc 1>l11or1yly la1ny ll'ci:1i.
11zhic·rnj:1ccm11 poi<ikowi d:ds1ych 11dkry(· dolyczącyrh tyc·h i innych 11irn„
.)!'i11. a had:111ia \\'ci:1:i. pr1y11os1:1 no\\'l: inl'11r111aqc. IV lalach
po1na110 ll'il'llsy wy11olui:1cc. .'\lllS, 11owc ll'il'lls) 1apalc1i wątroby i
hcrpeswin1s1'. (h:J.y11 istc jest, :i.c' inm: 11 i1'110)' nadal j1:\/[:/.c czdaj:! 11a swych
si~ 11a k1J1ic11:;·111oze h1a1: 11d1ial w111ic1aq1 sy11tn1y
odkrywci11\'.
nnntiw 11lo1011ych liniowo na ne110111in ssllNA. l'owstaln
na lrn1ic115'.111BNA pmllenai•t translacji ilo 1rnlipnptydtiw 1111id1rnkapsyil11
osłonki lfil 01a1poli111e1a1y!Ll. Nin slwimilzono

'L'1 ,\'trn/1 tum genomu wim.\·m11cgo: wirnsy

o dodatni~j i K{icmm'.i polarno.fri
\Vi111.s) s:i 111c11irlc 11i,ks1.c 11ii. willl„llll) 111alcri:d g<:11c:lyc1.11i
11· 11chrll1111cj oslclll<:C hiall:owc:j, dlatc:go 11ic·111oi.li1vc jest 1.ni1.11111ie11i1: id1
1'1111kjono11a11ia lici podsta1v1111·cj wic:d;v" b11dllwic kwasu (h:oksyryho1111-
l.lci111111·cgo (DN.'\) i rylion11klci11011'l:g1> 11\NAJ.
\Vi111sowc kwasy 1111klcinowc:.1Jęd;1n: noś11ik:1mi inl'ormacji
gmomy n1og:1 mici· ri'1in:1 post:i«·. ( '1:1s1cczki 111og:1 byi· dw1111iciowc, lak
jak 11 wyis;ych l'or111 i.vwych, lub jednonieioW<:. 111og:1 być liniowe h:1di.
koliste. ci:1glc albo sc1!mc111owa11c. \V 1:1bcli I. I ornz na ryci11ach 1„1, I J i I .:I
pokazano pcr111111acjc: wirusowego DN.\ i RNA, a tab.c prmls1awio110 kilka
pr1ykladów ich budowy. Nic chcemy, by sludcnri zapami1<iali wszyslkie
22 23

,;czcw\ly. ale hy m11111nidi. 11 jaki sposiih w1111sy kodują inlimnacj\' 111av1nic: 11· 1alci.ności od lego, c1.y wirus ma zcwn~lrzn:i oslonkf
do1yc1:1q prndukcji swych biakk. llll1\ czy 1cż nie. Wirusy 111aj:1ce nslonl;ę 1.wyklc powoduj:1 zk·wanic sir (fnz,ję)
\\'arlt1 1ap:u11i1:tać. i.e: (a) .~~l.~WJJ,L,kl zakażnll)Th komlirck. l'raktycm:i konsckwcncj:J lej wiedzy 1rnri.c byic wy-
,Judnonlciowy krycie inhibitorinv zannbic1•.aiacvch tcmn wai.ncn111 dla żvcia l;o111i1rck
kwas n11klci11owy W'1.ystkich wirusów llNt\, / wyj:)lkicm parwowiru-
1jawisku.
si111, jest dw1111iciPwy (ale 11alei.y p:miiytai:, i.c nic rcplik11jqcy się DNA
(il)
hcpad11a11irusilll' jest cz~ściowo jednouiciowy);
Dwuniciowy
kwas nukleinowy 11s1ystkich wirusi111 lłN:\, / rcowirusi>w,
jest jcdnoniciowy. 2.1 Podstawowe sklmlniki
l I tych wirusów RN:\, których genom jest jednoniciowym kwasem By<:. L!i.
n11klcinowy111, RNA jest albo 11ici:1 dodalni:1 (o dodatniej 1>olarnośri), albo (c) l'lasz1·z hialkowy wirusa, zwany kapsidcm, zbudowany jest z wiciu lrn1>-
(o ujemnej )lolarnośd). RNA o somc·rim. Jego rol:1 jest ochrona dclikalnt:go kwasu nukleinowego, znaj-
l'llnkcje inl~\rn.1•1""; duj:1ccgo się 11·c11w1trz wirionu. Kompleks binl~n ochronnc~o i wiruso-
miast RN;\ o l<olisly wego kwasu nukleinowego to nuldcolrnpsyd.
(częściowojedno-, bialko sforyczn0, d1oć mctod:1 krystalografii rentgenow-
częściowo dwuniciowy) skiej wykazano, ż0 w istocie s:1 lo dl11gic la1\cuchy polipeptydowe splecione
Hyc. 1J. G1mo111y wi111S1iw ONA. w zloionc struktury, bardzo przypominajqcc klvbki wclny, Niektóre wirusy
n1:1j:1 1.cw11t;l1111:1 oslonkt; lipidowq, którq u1.yskui:i z komórkowej blony
na <btalnim ciapie procesu dujrtcwania, w trakcie p:icz-
kowania. li niektórych 1. nich pod oslonlo1 lipidow:1 wystt;pujc blona
111'11\ a laki.c struk1ura nl1e11ia, skladaj:1ca sit; z hialck i genomu.

cji wirus<'1w. (a)W~

.Jerlnornciowy
( ic110111y wirusowe mai:! ban Im ri>i.11:1 wielkość. Najwięks1c. up.
pokswir11sów. zawieraj:! wicie sclćk grnów. a najmniejsze sq równoważne
(b)
tylko lr1cm lub CZICl'Clll gc1wm, Dwuniciowy
w.;riHI wirw;i111· DN/\ i RN:\ 1darzaj:1 sil' niwni1:i. osobliwe
np. 11· mikrnskopi,: eldtro1H1wyn1 c1ęs10 111oina 1aobscrwować „pnslc" (c)
t'l:!slki. nie zawicraj:1n: 11· t1góle k11asu 1111kkiuo11·egt1. !'akie u:1stki Dwuniciowy
t1czy11·i::cit: uit: mogq się rcplikowai« W) kryto lei. wiri,1ny / 11adliwymi segmentowany
gc1w111a1ni, kt"in; uic mai:! c1ęści kwasu nukleinowego nic1.będncj do za-
kaic·11ia komórki. Nicld"irt: z nich na1.w:1110 d(•fckti1rny111i t'z:1sllrn111i lly1:. 'I ,IL Gmrnmy wi1osów llNA.
i11tcrl'crnji1cy111i (Ili). pt1uicwai. 1.aklócai:1 replikaci1: wirnsów normal-
uych.

STRUKTURA WIRUSÓW
/najrn11o:i;: budowy 11irusó11 jest oczywiścit: wai.na dla ich idl'lliylikacji.
1'll111':da r"111ni1·i. na ll')ll'lli<1skuwanie widu rói.11ych, poll'llcialnic: islol-
n)ch wlaściwuśei konkrclnc:go wirusa. i'la pr1yklad: procesy
la) lh)
do ku1rn„rc:I, i pc11dracji. a pc'iinit:j dojr11:wania i uwaluiania, różni:! się
24 Zr,)

( 'ala c;aslka 11ir11sa. to 111al'/\' 1111kk.1kapsyd / oslu11k11 1cw111:trllli) (jeśli

11·ysl\'Jllljl'), 11t1.si 11a1I\\' wirionu. \Vi0ksrnśi· in!'(lrn1acji dotye1:1cych
11·iri1111u p!H:lllHl1i /. hada1·1 pr1cproll'adw11\l'h ;a pomoc:i 111ikrnsl:opu
1.'.kklr{)l\0\\"L')!O.

\V 1:ilcż11ości od symetrii nuklcokapsydu więks10ŚĆ wirusiiw pod1ic-

lo110 na dll'ic grupy: wir11sy o symetrii hclik:il11cj i wir11sy n symetrii
(tab. I .2 i r)C. I .'i). Termin\' le

Dohry111 11H>eit:ll'111 symetrii hl'iikal11ci it:sl kreta klatka schodowa.

( idyhy palr1:1c prosi n wdiil środka klatki
si\ 11·ok<'il jej cc11irnl11cj osi, 111i:ilahy nna wci:1i 1t:11 sam wygl:1d,
sym,:lryczna w1gl1·dc111 lej osi. l I wirnsów o sy111etrii helikalnej bialka
nukkokapsydu s:1 uloionc podobnie do slopni kr~lcj klatki schodowej,
a kll'as nukleinowy spclnia rolę ccnlralncgn rd1eni:1.
Sy111clria kuhicma jest 111arn1ic hardziej sknmplikowana, ale nic
pr1.cs1rzcnną! Wystarczy
o n:gularnych bokach, a wśród
nich sześcianu i dwudziestościanu (ikosa,:dru), jcsl symetria ohrolowa.
l'cr111i11 ten oznacza fak I, il' la kic brvlv 11101~a bvć obracane dnkola
osi, a ll'Ci:1i
kli>n: nic mają symclrii helikalnej, s:i ik11saedrami.10 znaczy
j,·d11akowych 1rójk:1111ych huków. Poniewai. dwllllzicslościany nalcż;1 do lej
samej grupy lig11r geometrycznych CD szcści:rn, wir11sy le cz9s10 s:1 nazywane
wirusami kubicznymi. ale my h9d1.kmy Slos11wai: termin .. symetria ikosacd„ llyc. I.Il llyc. U
mina". S1ruk111ra ikosaedru poi.wala na 111'orrno\\'anic llyi:. I.li. Budowa st111k111ral11il mlu11owi111sil. Zdw1111ast11 wicw:hulkami wystaj;1 wlókiunka. Wuwm1111
liuhy rc!'11larnie uloionych kapsomerów. 11m1d11ju się ONA. 11111Hlstilwiu11y jaku rn1stuc1ka w

llyc. 1.7. ll111l11wil sl111k1111al11a Jmlzkiu!JU wi111sa n1111ślmlw11ia od1111rnuści. Zuslonki Pod 11sluuk;1111aj1l11ju
się ilwsau1hal11y 1111ldu11imJ1syd, kióry ukrywa struklmę u lmtalciu cyli111lrn. Wuwm11r1
Wiru.\J' o .\~J'mell'ii ilw.rnedralm'.i
wirusiiw, o bardzo

na ~Vil'mJ' o symetrii ltelikaln~i

lworz:1 IJ'/.y różne hialka. Kapsomery
si1: do uszlyll'nicnia
chrnni:1 kwas nuklcinoll'y. \Vszyslkie zwkrz~ce wirusy DNA, ;,
gr11p\' poksll'irus(iw, a także nickiórc ll'irusy l<NA try,:. 1.7) 111aj:1 hudo11·v
ik11sacdral11:1. I lcrpcswir11sy. hvtli1n: wirus:rn1i llNi\, s:i 11'nv11ici. dwndzics10-
ści:rna111i. ale ich 11 irirn1y 111aj;1 dodatkowo oslonlię lipidrl\\':!.

ponad oslonky. a L'/\'Slo wnikaj:1 r(11111ió„ d11 Wllvlrza,

11iicj wars111«1 hi:dkow:i okrcśl:111;1 jako membrana, matrix
Warstwa hi:Jlka M moic by(: alho dość sztywna, np. 11 maj:1cych kszialt
rabdowirusiiw, lub ulega lalwo odkszlalccni11, np. 11 wirusbw grypy
i odry.
/[j 2"/

WllRUSÓW
„!ilslllfladkowauic" wirusa w systemie klasyfikacyjnym jcsl nic
m11il<t111·0, ale ma rówuicż istotne znaczcuic prnktycz-
następnji!C)' pr1yklad: poczi1tlwwo przy-
pnszczauo, ie wirus wywoluj:1cy /\llJS (lllV-1) ualóy do grupy
c1.ych wirnsów 1wlzi11y /le1rol'iridac (rnzd1ial 6). Dopiero p11mauie szrn.:gi\-
1<'111· budowy i ust:ilcuic slrnklury gcuo11111 pozwoliło wykaza1\, że lllV-1
bardziej spnlm:wuiouy z grupi! kntiwirusów (rozdzial 22). D1ii;ki
11aniu z innymi znanymi wirusami tej grupy od razu stalo siv możliwe
wiciu 11·c1eś11ici nic 1.11auyd1 cech biologicznych wirusa lllV-1.
być 1.atcm tylko o.ysto akademickim
ll:i

\V wirusów sq podstawowe

typ kwasu uuklciuowcgo (DNA lub RNA);

llyi:. 'I.li. Butluwa st111kt111al11a wi111sa

linha nici k11as11 11uldci1101l'cgo i ich
;fajij wypustki h1rnrnul11ty11iny (llA) i 111nn;1111i11iiia1y linioll'y, kolisty, kolisty ak
warstwa hialka M, kt(ua l kolni ntacn1 snurnirnlowal!y \l!llllllll, a polarność gc11011111 wirusowego. genom może
:rnnmnnl okrywa hialkn m1ldnnkilpsyd1L
1.pośn;dnio pcluić
runkcjc l<NA 11nH1w11ic 1iazywanc
sq wirusami o dodatniej musi być najpierw
ulworwny lrauskrypt wirusami o ujemnej
symetria 11111dcokapsyd11;
osłonki lipidowe.i l11b jej brak.

M.

I. I i 1.2 przedstawiono wlaśeiwości

wirusów, które wywol11j:1choroby11 czlowicka.
Wil'my o budowie zlożone;j (>hemie rnra1. wivn:j wiadomo o

Tak jak pr1.ypuszczauo, wirusy o dużych genomach 111<1ji! riiwuież odpowied-
uio zloioni! budowy. ! I pokswirusów lipidy 11·yslypuj;11.ariiwuo woslom:c, jak
i 11· hl<luiG 1cwnęlr!ucj. '11: wirusy uic Si! ani ikusacdralnc, ani helikalne,
il olm;ślauc s;1, uic w pdui lraJ'nic. jako winisy „zl<li.onc".
wprowadzanie zmian do
systcuialyki wirus1'1w. l\:wnc i111crcs11ii!CC podobici\stwa wykryto również
zast,1snw:111ia 11owoc1.csnych metod analitycwych, 11· tym sc-
aminokwasowc wspólne dla rc1rowin1s(iw,
mozaiki kalafiorów oraz pokrcwic1islwo budowy 1;11iazy 1ym111y11mw,1 wy-
w komórkach l11d1.kich i kurzych, a laL'c 11 trzech ortopoks-
"""""lnnqdohnic świadC!i! o istnieniu w rnl-
luh lei u 11cl11icui11 takich samych
ZB
29

Gonom Wystę1mw11-
Przybliżona
o dodatniej Zalrnźność nie w wirio-
bądź ujmn- średnica Symetrio
izolowannuo nic 110lime-
Go- nej 11olar- Ruprnzentatywno wirionu nul<leo-
l<was11 m1- razy czyli
Rodzina llOIH' nośr.i"'
Rodzina wirusy (nm) lrn11sydu
ldeinowugo translU'yptazy
Wirnsy DNA
·f'illVOV/Jidi!O SS +/ Pi11L ovirida11
1
luilzki 11arwowirns B19
·I brnk
f'llflOVllVJiitJ,io ds I/
Pupovm ititlr111
1
wirnsy brodawek 50
h1ak
1ld1111111'iiirliie ds Ad111111vi11ilim ad1111nwirnsy 60
I/ + hrnk
l/11rp1!svirldi11! ds I/
l/1!1p11s1'iritlim wirusy 0111ysmld lllO
brak
!'oxvirir/iie ds I/
l'oxvilliliill wi1 us krowianki 250
ONA·llNA;
//op11rl11i!vliirlae ds +/ 1!11pi11/1111vi1iJ/,w wirus zopalenin wr1truhy
? RNA·llNA typu B 40
Wirusy RNA
Wirusy RNA
· Pit:o111i1vliid1111 SS + i hrnk
·F/,1vivirli/1w
Pic1111111virirli10 poliowirusy 25
SS ·I ·i brnk
{Of/lfVirir/1111
F!11l'ivirirlu11 wirus iólrnj oon1cdd 30
SS I i brak
Com111114rirli!D
To!Javirirliie wirus riiiyczki no
ss ·I I· brak
lii111)'11virir/i1e
C111on111'iridilt! wi111s zalrnźnuuo rn11nlu11ia
SS llNA·llNA nskmli 1110
01t/111111yxovirir/111! SS ANA-RNA /!t!IJYi!Vilir/1111 wiius
SS llNA·llNA w11al11nia mózuu 100' Ił
/lh1J/11!11virid1111 SS BNA·ANA D1th11myx11viridilt! Willis lllYJlY 1011 li
A1111111virilli11! SS llNA·RNA l'i1111111yx11virid1111 wirus 111lry 150 Il
/111/111viril/1111 SS ·I
llNA-IJNA /lh11!11/11virlili111 wirus wścioldirny 1511 li
/111111'/rh/iil! ds' +/ llNA RNA 1l11ulilvirirlaa wirus uun1czld lassa 100
hloviril/;111 SS llNA·llNA llut111viri1"1n lllV·l 1011
C,i/kivirliliw SS + 'I brak l!e11virirli111 rotawirusy 70
Fi/1wirid1w wi111s Marhuru zmiunna Ił
'ss jndnnnir.iuwy; ds dwnnir.iowy.
„ I wvstvuowauie nici o uhu tvna1:h polarności. l'i1/i1:iviri1/i111 kaliciwirus 35
I il1n~au1halna; li J"'liknlna:Z zloźonn.

f1111kcji. Ocą1l'iścic, \\'obce braku ska111idi11 wir11sc\\\', mozna

jcdy11ic \\' pr1.yhliżc11i li ok reslać
bardzo szybko, p!l11iewai, (I) ich gc110111y
wiclokrn111ic 11· kri1tkim czasie Ilia 1m.yklad adt:110\\'ir11s może w zaka-
.ioncj ko1111'1rcc 11y1warzat~ .1 Sllll00 cz;1s1cc1ck llNA); i2l w komórkach
g"spudaua is111i,:jc 11klad napra\\'l'!.\'. wykrywai:1cv 1111ic11io11c pary rasad
w cz:1slćczkach kwas(lw nukleinowych, a same wirusy mogi! być niezdolne do
Jej l'unkc,ii. lJ wirusinv RNA zmićnność genomu na poziomic
wynosi aż 2% rocznic. Wska~.nik len jest miliony razy większy
ni;i. wskah1ik n11icnności występ11j:1cy u eukariotycznego DNA. Powodem
jest bardw du;ia częstolliwość blędów popel11ia11ych przez wirusowe
llll'l'ilZY l<NA.
30 31

Na1c\\'11irlwo wir11s<'iw p1-;e1, wiek lat 11lcgalo ei;wlyn1 1111iano111. Ohcrnic Rodzina wirnsów
JH>11s1cd111ic s1,„;owa11c 11a1.11y rod;in wirusów ma.i<! ri>żn;1 d)'mtilogi~. Picoma· ToJJiJ- R/Jalulo- Hopatl11a-
Zespól
W 11icld<'iryd11m.ypadkach pochod1q <id chornhy wy11 olyll'ancj Jlr!C/ virid11e viridae virir/11e virid1Je
ldinirn1y
11a1.1vy rod1in sq akroni111a111i, np.
1·11cwila1ing agent) i pikornawirusy Goi ilt:zka jako jedyny objaw
maly, ma: lrnas rybonukleinowy), a jcs1c1c i1111i: wy1rnd1;1 siv od cech cho111by
111tirl"tilogi<:1.11ych 11·irio1H'>w, np. koronawirusy, których wiriony otocmnc s<J Wysy11ki na skó1rn
a11n·ul;1 1111> komną 111wor1.m1:1 ;, powierzchniowych wypnstck. Niektóre Zapaleniu spoji1wek
wir11sy na1y11·anl' sq od miejsca ich pimvs1cj imlarji. np. ( "tixsackic, Scl111111:11ia d1ó11
a <'lasami od na1wisk odkrywd>1v, np. wirus Hpslcina-Barr. oddechowych
oricjalnc Ili!/\\')' rud1in i ptidrod/ill SiJ 1.lalynizowanc, np. l'icor- llinunnlrn +
l/c/l'irid11c, Po.nirid11c. Kilka rod1i11 pod1.ii:lt1no na podrod1iny, których nazwy Zapalunio mięśni
111aj;1 ko1\ci1wk1: ririww, np. ( '/wrdopo \l'iri1111c; Na1wy rndzaji1w nić s;1
Zapalnnin stawów
lla1yni1nwa11c. np. Ortlrnpoxvirus. P;irapnHir11s. System len jest dość
11ci;1ili11·)·. b~d1irn1y 1atc111 stosuwać na1wy potoc1nc (pikornawirnsy, puks-
111icjsc, gd1ic 11i.ycic wnsji 1.latynirnw;incj ic'sl konicc1nc
Objawy pmainnnn
I ak0<H10111ic111ych.
Za11alunin W<Jtrnhy +'
llóiyc1ka
Wścinkli111a

• W~lmlium 111 ndromalnvm molu rbwniei wyst;111ii: 1upahmiu stawów i wysypk1L

RÓŻNORODNOŚĆ CHORÓB
11iccn n111icj, hcpadna11·irusy i rabdowirusy atakują 11atrnniast tylko
WYWOŁYWANYCH PRZEZ WIRUSY 11-;11nih1: lub mózgowie.
/tabeli I ..l wynika nill'nici, że bard/O różne wir11sy n1ogq wywolywać
l'(l/n;diśmyjni wir11syjako grup~ 111ikrnorga11i1111inv. Tcrnz pr1.yjr4111y si1: im ohjawy l;li11ic111c, en oczywiście s1warn1 tr11dności li' diagnozowa··
jako uynniko111 c1iol"1'ic111y111 chorób ulowicka "rai nickliirvch chorób nin tych sd 1m1cii. \\' wi\l;s1ości pr1ypadków problen1y ,i;.,„„,,,., „„.,,,„
1wi;v;n1ych i. patologi;1 t·1lowicka. caluscin11«> t>bra1
\Vir11sy rói.ni;! si\' 1.11ac1.11ic nic tylkP zah1•;;1•111 gospodarzy, w kti11-y,:h z pomocy laboratmiun1 diag11<>styc1ncgo.
by111.i<J, ak ri1wnió powinowac111·cn1 do pos1.cz,:g<'ilnych tk;inck w organi1.111ic
(lropizmcm lkankowyml oraz n1cdrnni1111a111i wywolywa··
nia clJOriib q1atogc111•1:p. Pewne wirusy s<1 111r11sa111i nc11rolrnpuwy111i, inne
się tylko w wal mhic lnb tylko 11· ski>rl<'., a jcs/t'Zc inne 111og;1 zakażać
wii:lc rt'>i.nych 1rnrządów. Tę 1111ic1n1"ść: od1.wicrcicdla ro1pi,:tość objawili\'
dl<lrohowych po11·odowanych prza wir11sy 11alci.<1t\'. dt> PODSUMOWANIE
rod1in. P11cds1awiciclc niehtiiryd1 rodzin. choć 111aj;1 podobne wlaściwości
1iologic1nc, wywulnj;1 wicie ri1inorndnych zt•spoltiw klinicwych (zestaw (\:chami wir11si111· s:1:
IVl'St\'.pnjących objawów Jl"dmio1011ych i li1ykalnycb), 1akrc,; I) ni;tly ro1111iar;
schorz.co powod,111·a11yrh pr10. wir11sy /, innych rod1.in jt:st nalrnniast znat:1.nic 2)
bard1iej ograniczony. l\ilk;i pr1ykladów Jll"l<:dstawiono 11· tabeli U. l'ikor- \)
nawirnsy 11-ywolnj;1 wiek rfrinorodnych ;,:,.pol">w klinic111ych. logawiru,y ·I) pusiadanic bialka wiwi;1ccgo rt:cc:plor.
32

< lc11rn11 ochraniany jest pr;,:z plas;,c;„ C1yli kapsyd, skli!dający się
1.podjcdnostck bialkowy\'11 (kapMrnierim). l\aidy ki!psoma ;budowa-
ny jc,1 ;, I .1 polipcplydó11. Niektóre wirusy mają 11sl11nkr lipido11«1.
Kwas nuklcino11y jest często 1.wi:11any z hialkic111. Rd;,:1\ kw<1s11
1111klci11011cgo i kapsyd l:1cznic rn1s;,:11wz11\'. nuldcolrnpsydu. l\0111pletna
0:1s1ka wirnso11a ln11klcokapsyd z oslon!,:1. j,:;li wystę1111jć) nazywana
jest 11iri11nem.
Nuklwkapsydy prawie 11s1.ys1kich 11 inrs(iw s:11l111duwane alim w po-
slat·i hl'liksu, / kapso111cra111i 1rloionymi na ksztalt stopni k1vtcj klatki
schodmieJ dtikola cc111ralnqw 1d1cnia ge1H>11111. albo w p11staci ilrnsacd-
n'm. 11· których kapso111c1v uloi.oncs:1 tak. ie lwor1:1
ma jcdnako11ymi 1rójk:11ny111i llilkami, rinvnież otac1aj:1cymi genom. Tc
l"11111y s:1 okre~lanc jako 111aj:1ce symetrir helikalną lub ikosaedraln:1
I kuhic111:1 ). I l11ie 1mkswirusy 111aj:1 hudo11y rl<1i111ą nil'
iadncj / tvcli katąorii.
wklasylikowanc s:1 "'' rodzin 11:1 podstawic budowy k11as11
1111klc:i11011ego: c1y jest Io DNI\, uy RN:\, 1. ilu nici jest zbudowany
i jaka jcst ich polarność. Winr;y 111ai:1cc doda Inii! polarność
t11j:1 gcnn111 wir11smvy jako 111 li N;\. Wirusy o

WSTĘP
Nicktim: rnd1i11y, 11a podstawie l111do11y struktury gc111>1vcj, pod1.iclo11c
R«produl,cja JC:.l dla 11ir11sów macrnic lrudni,:js;,ym :tadaniem 11ii dla
:,,, llil podrodziny. llals1y pod1i:rl na rodzaje opiera się na budowie
11yis;.ych form i.yci:1. \\'s1yslkic wyi.szc
11la~ciwościach
fonii)' pod1.ial11. z:rte111 pololllnt: komórki
111ac111i1: róini:1 się zakresem g<"p1<darzy i tkant:k, l;tórc llH>)'i! cję / pelny1111estawc111 i11lon11a,ji
rakaiai:. Wirusy nakż:1cc do nickt{iryrli rod·1in wywolnj:1 widc riri.110- powielenia oraz
rod11ych ;cspoi<'•w choroh1n1·vch. pm·dstawiciclc innych rodzin 1ialo- 11ato111iast wnikaj:1 do ko111iirki, nit: 111aj:1c nie;,:go prócz swej maler\kicj
lic1hę chorób. lrn•asu n11klcinowcgo, czasami 11awct choi:hy .icdnt:go enzymu, by
Io,
Si) od tworzyw
pod wieloma względami bard1.icj skom-
plikowa11a ni:i. 11 ponist:rlych Choć znane SI! jui. dośl·
'/\{ll'H'.l!li?m1'.1"'

s1c1ąiil<ll\'<1 podstawowe d<rpy <')'lilll 11adal nic wiadomo

11szystki,:go o slratcgiach, które tysi:1cltTi wyksztalcily, by
wci:1ż istnivi'.

\\' dalszy111 opisie c:t\slo hvdzicmy slosowai' dwa kluczowe

Transkrypcja jest lo kopiowa11ic 0:1stcc1ki llN;\ li' cdu 11lwor1c11ia

11cj l'/:1s1cc1ki RNA. Proces trn 11icrn pr1ypmni11a wykonywanie odbitki
z 11cgatyw11. RN:\ 1110;/,c być przepisani' na i11J'ormacvinv RNA
(mcssrngcr !<NA, 1111\N;\) pu.y udzial,: c:nzyn111
DNA pr1y 11d1iale odwrnlm:j

\ \\!1111,,i!,\)'l.I
 34 3r,)

franslacja Jl''lq•a 11a ndu.i1y11:111i11 / l\IRN·\ 111'1jko11,:go kod11 gc11c1yu.11cgo, OgMny plan repfifuu}i JPil'll.\'Olł'~j
11lwo11nm:go pr1c1. 1asady 1111kko11,1<'>w. rn / k11ki pruwad1.i do JH>lqc1.,:-
11ia ,,. odpo11icd11i1:j koil'jnosci a111i11nhv:bÓ11 i 1lrndo11a11ia ( ';ytt:lnik j11i pr:llvdn11nd„lrni1•
I.Ili\
(hi:1kL1. DN;\ RNA imRNt\l,
z kniei podk:µ.a lranslacji do uowych hialek . .lednak7.c u niekt,\rych
wirusów inl'orn1acja gcndyczna jest zakod()(vana w RNA, 1a1em ich sposi1b
( lpis1crny go
wirusów DNA
CYKLU UEPUKACYJNEGO rycinie 2.2). 7<'gary dają przybliżrnie wyobrai.rnit: skali
11) \Virns pr1yl:1eza si1: dtl kon11\rki. (2) Kil ka mi1111\ pi\i11ic:j wnik:i

wmusów
l'n w'l\Jlll\'111 1:1kaic11i11 k'i1111„rki 11ast1:p11j1: kilk11god1inny okres, w uasic
k11'ircgo 11i,· obscrn11jc si1: i.ad11ych 1111ia11 . .lcst 111 jednakie: wraicnic pozorne.
po11ic:waż d:ils1.c procc,y. uyli lra11skrypcja gcn1"w wirnsowy«h. ;achrnl;:! na
l\lolck11larnvrn.
Na ryci11ic: :.'.I p11cdsl:l\\'io110 p11ds1a11·ow:1 riii11iet,:
11irn,in1 i haktc:rii. ll:ilnnic w ci:1g11 cakgo c1kl11
:;w:1 s1rnL1111y i 1al:a/i1osi-, p1id('!as gdy wirnsy tracą lois:m1osc
i 1narn1a c1ysi: alim cala 1aLaino.\i: w1:1asic wstypnc[!O c·tap11
1 tq'o powodu mslal okr1:~lo11y fani eklipsy. Nastyp11y c:tap, faza 11roil11ldyw-
na, jcsl jcs;c;.c bngals1.y111 prnc1"cni. jako il' l\\'1nzo1ie sq i uwalniane
1. l.omi>rki 110\l'C cz:1stki 11irns:1.
11·n1·1r1a. po 1·zym (.1) lraci sw:1 ochn>n11:i wars!\\'\' bialkow:1 i uwalnia genom.
i'll DNA jest pr1cpisywa11c 11a ri>i.norodne 1111\ NA. l.odujqcc albo
„wo1:sm:" ()),alb•> „pói.uc" iii) bialka. Oba lypy biakk s:1 syn1e1y1011«mc: ua
ryb,1s1l111aL·h l,ol\\Órki. l'i1znc mRN;\ s:i transkryhowa11c / pnlomn)'l'h
u:1slcczd DNA. Bialka „wczcsnc" mog:1 spd11iat' rói.nc J'unkcjc, np. niektiąc
s:1 polinwrazami ka1ali111j:1cyrni syn\Cl\'. no\\')'l'h e1:1stcczck DNA (7), inne
al.1ywalorarni lranskrypcji. „l'Mnc" hialka s:i nr1cwainic
18), l.lhrc l;1u:1 się z nn11n
uw:ilniane następ111c z lrnmorl:1 (I IJ). l aly proces
1.:1kai.11e wirirn1y atakujq s:1sicd11ie komi1rki i caly pron:s
się powtar1.:1.
dapy cykh1 i pl'led-

2.2 Rozpoz11a11ie komórki ,,docelow~j"

\Vs1.yst be wirnsy majq na swojej powierzchni hia lko, klr'ircgo mic,isec wi:1ż11ec
n·n·ptor, uęsto w nostaci kicszouki lub wvnuklości. reaguje swoiście z od-

wa11ie wzaje11mc typu „lduL'l.-1amek" wyjaśnia, dlaczego pcw11e wirusy

llyi:. 2.'I. 1'01ów11a11ie
w11ost11 wims!iw i
określonego gospodarza, a w organizmie
!ylko poszczcgól11e tkani, i. Na przyklad wirns 111 V- I rozpoznaje i swoiśc:ie
rc·aguje z n:ccplon·m wys11puj:1cy111 na pcw11ych limJ'ocy1aeh Ti na
in11ych komi1rkach, 111oże mlem atakować i 1akaża6 wylqcmic le komórki.
l'odolrnic wirus po!iomrclitis wiąi.c siv tylko z komórkami naczcl11ych, 11ie
111oic wi\'C zakaiai: in11vch 1\a\unków. Rcccp!ory ko111órkowe s:1 gliko-

! 1J\qaSc1·! Powsta-
:rn 37

H'nik anie wirusa do komórki (penetNu:ja)

llyi;, 2.2. Po pr1yli1c1cniu si\' do kumórki wirns musi pr1cu1k11;1c przct zcwuęlrzn:i
bloui; plaz111alyczn;1 i wprowadzi(: swi1j genom do środowiska komórki, aby
lll!'ic go następnie powielić. Znauc s:i trzy sposoby
fuzja <>sluuk i z 1cwn\'l rzną hlou:1 komórki
i uwolnienie kwasu nuklciuowcgo wirusa;
wnikni\'l'ic cakgo wirionu wwyuiku wiropcksji (pinocytozy);!'"'"""·'°'""
(9) z wewnętrzną blonq wodniczki uwalnia wirusowy kwas uu-
klcinowy;
się, ie oslonki
przcdwdz:1 lub przez zewnęlrzn:1 blorn; ko111órkow:1.
© @
ll ® 0@ ~'} o
" o
o o I @@ o Fuzja z blorn1
® c/1 ©,,. .~i'> (3) sposobem wnikania do korniirki
©
ki. Maj:1 one hialko fuzy,j1w z
nirn1cym w zlewaniu sig lipidów wirusa i blony
kontakt }lion lir1i1łnn1rn,h

Wiropeksja jest znac!l1ic UySlszy111 sposobem wnikania do komórki. Jest tu „wejście

tylnymi drzwiami" (ryc. 2..l (h)). Komórki ssaków
(4) rzyl:1c1ania i wchlaniania wiciu ri1żnorodnych makrncz:1steczek, takich
·U· substancje ndi.ywc1c i hor111uny. Wirusy wykorzyst11j:1 t\: istnicj:1q drng1·
i atakuj:1 specjalne oh.'Zary blony komi1rkowej, w których wyslypujc hialko
Ml\ ldalryna. !\latryna twnrzy tak zwane oplaszczonc dulki. ktiirc zaraz po
wirusa 11·111ildaj:1 si9 do wnyt rza ko1rn'1rki, formuj:1c pychc1Iyk
utaczajqcy czqstk\' wirusa. Tak wi\'c wirus zna.1duje siy jui w komi1rcc, alć
otoczony hlonq kom"1rkową, k1t\rą 11111si w
aby dnstai' SI\: do wlascilwgo środowiska komórki. l I
Ml\
np. wirnsn grypy, uwalnianie genomu 1aclwdzi w wyniku fuz.ii wcirntlrznej
nd wewn;1trz"), w którci bierze mizia! bialko wirnsowc ht>ma-
(1) (6) glutynina (I I;\).
m wodniczki
zestawienie
(I) sek wcncji l'uzyjuyd1 obu blon lipidowycli. Natychmiast po dokonaniu się li1zji
MA uwalniany do cylopl:iz111y i,
( rJ I) b,:zzwlocznic do j:1drn komórki,
Tajc111nie:i

l'.nZ)'ln)'
 :rn :rn

(a) FUZJil
frtm.\'/(!'.J'/Jl}a genomu 111iru.,·owego do mRNA
(b) Wiropol1sja

~0m<z
~i~-~~.
~····<·
~. L,~
QGo

•
0 i replik lll}a genomu
• •~·­ kMi!J,J:
'r'
Wirnsy RNA o dodat11iei i 1(ie111m'.i polarno.\:ci
Wiru') HNA pndieg;1jq 111.cm slralcgio111 1ra11sk1ypcji zależnie od lego.
jakiego 1yp11i11fo1111acjy1;111icrn id1 gc110111011 y J( NA. li lak zwanych wirnsi'm
!INA o dodatniej JlOlarnośd wi1io11owy RNA jest RNA info1111acyj11ym
i wl: ri>tcc po 1111ilrnięc·i11 wirusa do komórki hc:1.poŚ1\:dnio z niqw odbywa się
lranslacja hialck wirusowych przy nd1ialc rybosonH\11· komórki (ryc. 2.-ł).
IV lym akapiL'ic cyfry w rn111iasach odpowiadai<t cyfrom z ryciny 2„1.
Rod1..iciclski 11irusowy !\NA, będ:1cy nici<! o dodatniej polarności (I).
z doda1km1:1sc:k11c:11cji1 poi i-i\ (:\:\:\) n;1 krn\cn czqstcczki, pć111i
nio fu11kc·j1· 1viruso11-ego 111RN:\,zk11'ircgo synlcl yw11·anc Si! wirusowe bialka
„11·c1.csnc'' i „pó/nc'' (palrt podrn1.dzial 2.1 ). Replikacja genomu rodziciel-

1rnwstaju
pilili

dwa11aściu loh
ws1ys1kio rnstaly 111zmlslawi111w).
siym staili11m
d11da111ir:h 11ir:i
1111lNA, alho s11 wh11d11wywa11u
wiri1111i1w. W 111ier:iwin1is1wiu
sów, i11110 wi111sy llNA rnwieiaj:1cn nir' duda!·
WylWillnlj<} Sllh!Jllllll·
l(nr1111awi111sy slos11j;1

liyi;. fJ. oposohy woilrnoia wi111sów !111 lrn111lol;i, (a)

1luwaoiu się lipidów oslooki wi111sowuj / lipidami hlooy
(h) Wiropuhsja. \Vi111s p11yuupia się do 11ir:llpl111a, a do w11ę111a
jus! mvnluinuin kwasu nukluinnwo11n
110 41

S)'lllclv1.owa11c "I hi:ilka wirusa. l\ównici. 1. DNA trans-

l;ryhowarn· sq kopi,· wirusn11ego RNA. hęd;1ce genomami wirion(>w polorn-
nych.

li 'irn.1y DNA
Na ry1:inie 2.'/ pr1cdslawion1> slralegic; replikacji wirusa DNA. (l'ylry w tym
ab picie od1ws1:1 siv do lej ryciny), Wirusy 1awiernj:1cc DN;\ (I) n111s1:1
1ó1rnicż wkn'iln: po 1aka:icni11 kom1'irki wylln>rzyć transkrypt mRN;\
(2). Zwykle tran;krypc.i\' przeprowadza e111.y1n krnniirkowy DNA-zależna
polima<llil RN:\ IL Na;1ęp11ic, w wynil;11 translacji wirusowych mRNA,
bialka „wc1csne" i „pói.nc" (.\), \Vc;c;nc 1111\N;\ sq
11c / wyjscim1Tgo, rod1.iciclskic:go IJN:\, p1'iżnc ml\ N,\ lranskrylmwanc S<!
11alomi;1sl 111011o11111·or/l1nych cn1s1e1·1,:k DN A (patrz rycina 2.2). i{!ld1icicl-
,Li dsllN;\ 111yl,le po11iclany j1:sl przc1 kndmv;1n11 pr1.a wirusa
llNA-1i1k:i1H! polimcrat.y J)N:\. Mcchani1111y
puc1 hialkn pr1.yl<1wrnc do ko1\ca 'i' kaidcj nici C!i!Slcczl;i IlN:\ (adenoll'i-
rns), mechanizm kl\lL'i!cego się kola (krowianka) i wykllrt.yslanie widclcl;
(wirus papilloma), /, synle1:1 kriitkich fragmentów na
następnie 11· kon1plcln:1 011stcc1k11, i ci<igly111 knpiowanic111
Lil!llosowa11iu
pndlH!Jil lianslacji lin bialllil wi1nsnw11nn.

skicgo odbywa siy \\'wyniku wytw1ir1cnia dwuniciowcj rormy pośredniej (.l),

na której po11slajc wicie kopii (·I) oryginalnego genomu rodzicielskiego,
W nr11cesic tym bicrtLJ ndzial nowo powstala polimeraza RN,\,
W pr1ypadk11 wirnsim RNA o ujemnej 1mlarności, np. wirusa grypy,
RNA 11111si

o 1111:m11c.1 po1arnosc1, ll\l<li!CLJ 111a1crialcm gcnctyC1nym

Tr1ecia grupa wirusów RNA rrłro11irnsy
(/asa dy
11inno w rmdzialc (1 na rycinie 6.2). Rod1iciclski !{NA wirusa trans-
1,ryhowany jest p11c1 wyst1·p11j:1c•1 w wirionie odwrotną transkryptaz9
1RN,\-1alcżn:1 polimcrazc; DN,\) dn kopii ssllNA, twom1ccj hybryd\)
I >NA-RNA. Nii: RNA jest nas1ępni1: odlrawiana i zastępowana pucz
nic DNA. Powstala cz;1s1cczka dsllN;\ wbudowuje siv d11
chromosomalnego DNA komórki i 11 lej postaci nosi 11az11·1: prowirusa.
Z nrowir11so11·e1!0 JlN.•\ s:1 lranskryhowanc mRNA, a na nirh z lwk:i
12
1 4:l

tJ Pr;:ekvz.talcanie h~f(n·11wcyj11ego RNA 1ll'rn1i11;1cji takjal, 11· 11"rn1;d11cj. nit:takai.oncJ ko111iirrc

c11111n) L"111órl.m1·ć. Bi;dJ;a strnk111rnl11l' Si! hiaJJ,a111i ln1dulrnll'y111i
u;1s1Li wirnsa. bi;dLa 11i1·strnk111ralnl' pd11i;1 nalrnniasl ważne
l'11:r1111tnc t1<111„J.ry11tv IU'L\ lllll[!;! l1yi' pr1cl,:„•t;dca11c 1<11li111 mstanq ui.yll'
C!\sto cn1yn1alyum:. ale 111·i I.le nic sa n1korporowan1: do wirionn. li nie-
d11 I ra1blacj1 bi;dd;. Sk lada nic tspli<:ing) 111 RN.\ j,:sl s1c1t:gillllic u1:st1: wśri>d
których wirn:;i1w, np. hcrpcs, syntoa hiakk jc:sl pr<'cy1.yjni,: kontrolowana na
111r11sii11 Ili'\:\ lup. ad1:11<111irnsy), ak p11dkgajq 11111 n'iwni1:ż mRNA nic-
po1ion1ic translacji JH1cz 111l'l'hani1111y regulacji czasoll'l:j i
Lti>r1·ch r111a11irusill\' i 11'ir11'>1 grypY. llrugi111spt"olw111111odyfikacji111RN;\
każde bialkl) 11irnsowe syntctywwanc
i1:st dodawanie' '"k11\·ncji 511 .'tli) 1111Ll1:lltyd1-,ll' ad1:11ylowych do ko1·1rn .l'
wyst1:p11j;1ca u nic:k ti1rych wirusów, polega na
c;;1stl'l'lki. I\ 01'1n· .)' p1t'1'11·ot 11) eh transkryptinv za opat rywa11c: są w „czapcc1.-
wirnsowcgo Ili RNr\. l'oliprolcina jcsl
k{' trnp) l-1111:1ylog11a1w11111', ula111iajqcq t11·m11:11ic s1abil111:gtr
następnie rnzszczcpiana w spccyfic1.11ych miejscach przez wirus111vc lub
111icjacyj11cg1l 11a r\ hnsllmic'.
l;on11'lrkowc enzymy prnlcolitycznc, l1V<>r1qc scriv mniejszych bialck, z klÓ·
wh1czona do wirionów potomnych. \Vcdlug trzeciej strategii
na jcd11y111 mRNA nH1g;i hy1' kodowa11,; dwa hialka wirnsowe, pu11icważ
Sw1tez.a hialeli wfrusmn. cl1 mRNA może byi: 01bytywa11y wdw11 rM.nych razach odczytu (patrz
. 1

:'..8 ). Rc:t rowirnsy. np. wirus IIl V- I, wykorzysl ui;! ryhosomahq zmianę fazy
odczytu, pnlegaj;1c;1 na tym, że rybosom „wskakuje" na określony punki na
l'r11ccs lra11slacji wiru,oll')l'h rnl\N;\ 1.achod1i na 1.11yklych
nici RN•\ i 11· len sposób zaczyna się odc1.y1 kodu trójkowego w innej fozie.
Lo111<'1rLowych. \Vir11sm1c: bi;dl;a strnkl11rnlnc i niestr11k1malnc s;1 syutdym·
T11i. po zsynlcty10wani11 poszczególne bialka slr11kl11ral111: wir11sa
11·a111• hanl11r szyh!.n w ci;rnu Lilku 111inul. Z;1 ndc;.ytanic i111'on11acji
rnigrnj;1 do blo11y plazrnatyc1.11cj (wirnsy pqczkuj;1ct:\, lub też. grnmadz;1 się
ll'irusa. 1apisa11cj w Lnd1ic tn'ijkowym. z l;ndnnarni
b;1dż. w cytoplazmie komórki !wirusy lizuj;1cc), bqdż wj;1drzc. Do nick tórych
wirusowych przy udziale enzymów
sq przylqczanc węglowollany. \Vszystkil: dodali.owe

V 11•ttl11ia11ie wirusów ~: ft omórl< i

\\'irns jcsl jui. hlisl;i procesowi dojr1c1vania i uwalniania . .lego bialka
5'
str11l.111rnlnc wsrnly zsy111t:tymwa11c prtct krnnórki;, kt1'rra albo
prawic 11ic zmieniona, albo może byi' 11ieodwraealnic uszkodzona. W pl'l.)'-

__l_ _
flllell\il\)''11\y pOC!.i\kh
[ !\Uti
·--~---·~-·"-·-""··-~··-------··
padk11 wirnsów Jl'JCZkuj;1cych niektóre hialka wirnsowt: toslaly whudowa11c
do zcwnrtrwc.i hlony plazmalycznc,i. Pozostale bialka slruklur;Jlm: równic.i:
dll w1:w11i;trzncj
1 1111Llci11owy h1ez:1 si\', two1-z:1c wys11waj;1c sii;
pr1cz hJ.111\' pla1.111alyczn;1. p:1rn:k odrywa siy i lak rodzi si1: 11owy

wir11s grypy lub

/\IHJ 111l1:1yta11a
/\llmn;1!vwny kmlnn inicjai:yj1
mllNA i1111n11n hiallrn: MVTAYL i11I„ pnni1Jwai ll:rn1
ndi:1.yh1. Li lury wlavadrntadi sc11mwsmth11in s!usnwanymi slmHam1 na1~·J
nrnti1111ina, V wali11a. I. lencyna it1I. Wrnln p111:j11yslo:ii:i l11ijki 1as.iil
n111arn111n knlnj11n jako ciun111u i jns11n 11111stnl«1ty.
<Hlry, 1·1i;sto uwalnia pot(lJJlll1: wiriony w sposób c:i;igly, w postaci kilku
l,olcjnych i'al. \\'ciągli zaicdll'i1: (i !J krn11Órka lllOŻ.C W)'t\VOl'Z)'Ć a/. J()l)()IJ
wirnsów. tak więc lat wo sobie: wyohrazii;, jak gwaliowm: rnoi.1: być ro1przc·
s1r1c11ia11ic si1: wirusów i kolo11imwanic nowych gospodarzy. Już
okresem pq1·1kowa11ia wirns staje sii; podat11y na d1.iala11ic systemu nadzoru
im1111111ologil'1.11ego 1nml1ial :i). kszue hard;.icj na atak 11ldadu obrrn111ego s;1
11arnion1: nowo pm1s1alc wirnsy. l't:wnl' wirnsy nic: s;1 11wal11ia11c do pl'!.c-
slr1.c11i 111i1·d1vkrn11"irkowvch. a do s;1sicdnich ko1nórck pr1cdosta.i•! si1: J11'1.C/.
114 45

pm") l:1rn1rc hlony kom{irlwnc l11h 11a ;;k111d t'11zji hlon plamialycwych.
LJc1c11k si~ c·zęsci sldado11ych wirionu 11 niek1ó1wh wirusÓ\\', np.
si'111. przebiega 11· l:ylopla1111ic, a pol1Hn11c 11·iriony u11al11ianc ><i dopiero po
;rnien:i i lizie komt'irki.
ZRÓŻNICOWANIE
WIRUSÓW
PODSUMOWANIE
l'1apa111i wirusowego zal;aienia komórki s:1: rozpoznanie komilrki,
11cnclrncja, lnmskrypcj\t genomu z 111 WlJr11:11irn1 111 I{ NA, lrauslacja
mRNA, rcjllikacja gmom11i111rnlnic11ie polom11i-ch wirio11t'11v z krnnór-
( ':ily cykl najcz\'Ścicj lrwa (J ii h
Nicklórc wirusy RN:\. np. poliowirus, 1naj:i nić o doda111ic.i polarności
i il'h genomy hc1pośrcdnio funkc,j111111j:1.iako1111lNA. Wirnsy llNA z 11il'i;1
o 11jc111m·j JlOlarnośl'i, !akie ja!; wirus grypy, zawil·ra.i•! 11 wirionie
lransliryplaz~ RNA, kiór:i wy1war1:1 lranskryjll mRNA z geno111owc•go
RN1\.

\\' ci.asie rra11"I. rypcw wirns{m llNA komórkowe lli'\A-zalci.m:

polillll'ntZ)' llN.\.
I1nu\:1111y ddcryjnc lub insercyjnc). iVI ulacjc lego lypu sq znacznie cz<;slszc Wirusowy rnRN:\ 111oic podlega(· sliladanin (splicing), co u1110.iliwia
u wirusÓll' RN•\ nii. u wirusiiw DN:\. l'r1.ypuszc1.a si~, i.c ws1.ys1kic k<1do11anic kilk11 hi:ilc:I; na icdnv111 odcinku gc11orn11. ~loic n'1w11iei 11;1
RNA \\ 11cczywisluści is111icj:i jako 111ics1anki niezliczonych odmian. rói.- w n'iinych fazach odczylu. rn wt'nl'
11i:1cych si1· 11i.:rnac1nic hndmq gvnclycznq i ;1111ygennll':J. W "'""111i1111i1• po1.11ida 11a gc111:1ycznej.
gospodarm takie: mic:s1:111ki s\i1111111iq uklad dynamiczny, 11· Wirusy 111012:1 p11czkmrnć w J;ilku fazach z. zakai.(>llych komórek albo
wari ani do111in11jc w hlllkrdnych 11 :inmkach 111ogq być 11wal11ia11e równocześnie na sk 11\ck lizy komiirki.
liu11c. Nall'cl nic111aczny nacisk
11p. JH111·s1a111c swo1s1c.1 •Hlpornośvi 11· slnsunku do konkrclncgu Replikacja wirust'lw RN:\ ni.: wws!c
rt'1.i11orodnośi·gc11onw11:1. Wirusy llN:\
11aria1111111irw:a, slano11ić 111nic bodziec ewolucyjny 11irus(1w.
ln11:1 dn1g:1 pro11-:1<l!qc:1 du uro1nrniccnia slruklury gen.:1i-c1nc:j wiru- w11ic: i 11ic1.wykk winnic, a sku1kicm Sil rzadsze
:,(111 jc:sl rclrnmhinacja. l'rocc:s \.:n polega na 11 ymianic, a nasl1:1111ic kowalc11\- Zarówno rekombinacja gc11cl,1Tzna, jak i rcasorlacja genów mog:1
frag111c:111(111· gc11n111u proll'adzii· do zriiżnicowania gc11clyc1.11cgo.
<')l'h ! dll'1111 irus1'111 tcgu samego galu11k u, 1.akaiaj:1cych jcd11:i ko111órkv. Na
::1r11·śric lakic inlcrakcjc 1icne1yu11.: nic 1.dar1.ajq si.; 111iyd1.y wirusami 11ic
(lak jak wirus pnlio i grypy), 11· pr1cciw11y111
prohlcllly bylyby znac1.11ic: wiyks1.cl Na sk111d rcko111bi11acji 111oi.c
waria111 wirusa o nic spotika11ych dotychczas cechach, klórc 111og:1 mu dal:
pr1cwa12ę selc·k1y11·11:1 nad jego „krc1111yrni". Z11acrnic c!i;ściej jednak cechy
rckomlii11au1a są 11ic:k1H1ys\nc: i 1111ic111oili11
li 11iek1t'irych wirusiiw RNA. np. u wirust'iw ~rypy i rotawirus(>\I',
kltirych genom s1:111owi kilka oddzielnych l'ragmc11!1iw, mui.c dojść du
wymiany gc11ów w procesie ma11y111 jako rcasorlacja genowa. Rcasprlauły
wirus1>\\'e rnaj:1 nowe cc:chy, od111ie1111e od cech wirusów rodzicielskich.
( ·!(;slolliwośl' lego 1yp11 ll')'lllia11y gen{J\\' moie by'' b:irdm dtria. znac!l1k:
ll'ięks!a nii. c1.i;s101li1111ś(: wlaścim:j rekon1hi11acji. Rcasortacja gene1yc111a
po11·i1·h!a rt'1i.1H>rod11o;c g.:m'ill' 11 irusa i u11wi.liwia pow,1a11ic nowych,
waria111(iw.
 k11111órk11W!! 4!1
1.:l lluilowle linii
kumlirlrnwych 49
1.4 lluiluwln 11am1iluwu 54

WSTĘP
Podobnie jilk 11· przypadku innych drobno11slrojinv, wirusy nrnszq
n:11nnai.arn: w labornlorium, 11· lw:ch 1asadniczych celach
dingnoslyk~ w każenia, prace n:mlrnwc
wi\'ksn1skali:11rodulicfr antygrnirw do
nyl'il.
W lym Lnntckśck dwie ważne cechy drarakleryslycmc dla wirusów Io
nicllloinośi· C[!1.ys1,:ncji poza i.yw:1 komórlq oraz ograniczony, dla widu
wirnsiiw, zakres rml1:1jiiw kombn:k, 11· których si\' nanmażaia. Nic:ktt'rrc
wirnsy nie n:111111:1iaj:1 siv wcale wwarnnkach
komiirka rosn:1ca w
lego sa!llcgo rodzaju, kcz znajduji1ccj się wzlożonym środowisk u nal uralnyrn
11· organizrnic (i11 Pil'o). Podobnie wirus nan11w:i.aji!CY się w hodowli komór-
kowej mo?.c różnii: si\ nd podobnego wirnsa narn11:ri.aji1ccgo się wwarunkach
naturnlnydl. Tcn 11odst111vowv nroblcm utrudnia

naszego stukcia (ioodpastun: w

serii badar\ po raz picrws1.y u:i.yl zaroilkim kurz)'ch do uamnażania winrsów.
Tcon.·tycmi<~ by! 10 11aj11111i,:j prawd!lpodohny suhslral do nan11111iania
11irt1s<'iw ssaków, !cl'!. 1ni1110 10 oka1al się hardw przyda1ny do 11an11wi.a11ia
wicin wirusów, wlqczaji)C winrsy gryp)', a tabe hnpcs-,
wirusy. Nawcl ollL'rnie, gdy odkryte
41l
jcd11)111 / picn"1.ych dspc:ry111c:11IÓ\\ ksi 1.:1kai.c:11ic jaj
droga111i. hy s1n:rn·d1.ie' c1.y da11y wirus 11an11wia :,i,. Na pr1.cslr/l:ni oslalnich
Ir1.vd1icsl 11 lal Z111alalo jednak ui.ycic: 1.arodb'iw klll'Z)ch do picrwulncj izolac:ji
11irusa i 11 wi1ism~ci labe1ralnri<'1w 11i.ywa si1: obecnie: do lego edu hodowli
Lon1iirck. Jednak /. jlllll'l>d11 1an')ll lll> hisloryoncg1J Z11ac1.cnia, jak r1\11·nió.
nhl'c'lll'go 1.aslnsowa11ia do pr1.vgnl1111·y11·ania s1.e1.cpionck pr1.cciw grypie,
Ln'>tko 1>1111\11·in1) glimnc 111dody takiej he1dowli hc1. wnikania w
11·chniclllc.
Nm1·oc1.cs11c: metody hodowli ko1111.n'kowych rm.wij:dy siv wolno aż do
czasu wprmrndzcnia aniybio1ykt'1w, w znacrnic ohniiylo ryzyko zakai.rnia
hoduwli i pozwolil" 11a pr:Ky pr1.y hodowlach na stole
prawic 11.11..yslkic tkanki ludzkie i
msl:ily przebadane albo jako cksplanly. 11.n. frag111cnly tkanki zanurwnc
lub 11óinici jako 1rnrs1wy komórek na szklanych
1.nacz:icym wydarzc:nicm hylo
pr1.c:1. Ende:rsa i wspi1lpracowników w l!J:i7 r., ie poliowirus
n1oina nanniaiai: w lmdo11ii kominek ne:rki n1alpicj. To odkrycie, za które
nlr1.y111ali oni Nagrodl' Nobla 11· dzicd1..inic medycyny, umożliwilo
s1.r1.q1innki pr1.ecill' 1io/io111.1·<'ii1is, a Iakie sl11·or1.) Io nnw:i pods1a11\: 11auko-
\\:)1 gdyi, wyka1alo 1 i.t~ i11 1·irro wirusy rnog;! 1ianrnaia(~ ~ię w komórkach
nar1..ądr\11', których nic 1..akazilyby 11' nic11arusmnym org:111innic
lnh ulowieLa.
WHODOWLACH
KOMÓRKOWYCH [
I,: n:t1..ll)' S<! ClySlo niy\\'allC tallllClllllC,JCdllak 11:1/.ll'a „hod<mla komlirko\l'a"
pml'inna być 1..:m·1crnowana dla namnażania 1wprnszonych komórd; albo
w 1.:111iesinach, albo w poslaL'i ci:1glych (1.lcwai•1cych si1·) warstw
cych dq szkl:111ych lub plastykowych Jl"ll'icw·ln1i. Takie lwdowk o grnhości
komórki sa zwane jednmrnrsł\101ry111i (monolaycr). Naz.wa „hodoll'la
lkanlrnwa" odnosi si1: do wzrostn frag111cn1inv niemrg:111i1.0wa11ej tkanki,
1.11yklc: lihrohlaslilll', 11'
r1adk11 stosowana. a jeśli nawet le>
I lodowla oarn1dowa polega na 11lrzy1nywani11 in rilro
11cj ikanki, np. 1d1awicy. \V lahoralmiu111
jc:sl !wdowia kon1i>rkow:1.
Pólciąg/e linie lwmódwwe
·I Wu11„1l''i'l,1
49
Poiyil'lli do hodowli
Poi.ywlrn wlrosto11a ui.ywana do hodowania komórek lnh tkanek mwicra
rnztwór soli 11' SIQi.cniach l'izjologicznyc:l1, glukozę, aminokwasy, uiczhvdnc
wila111iny i an1yhin1yki. Jcs1 zbuli1rowana do pl 17,1 7,~. !'lodowa surowica
t:iclęca jest dodawana 11· stężeniu IO 211%, aby
dL'n1c111t'i11' niczhędnycl1 do ll'Zrnstu kn111órki. (Idy kom(irki 11amnoŻ:! się do
lil'lhy wyslarrn1j:!ccj do zakażenia, poi.ywka wzrnslowa jest zaslypowa11:1
poż:·11k11 ntrzy111uj:1c:1, zawinajqq tylko 2 5% suro1vicy, co
na niewielkie namnażanie luh nowoduic hrak namnażania siv komt'm~k.
Pierwotne /wdowie komórkowe
Tkanka plodowa lub osobnika doroskgo JCsl po1J1crana ascntvczmc, a na-
rozdrahniana na malc kawalki wielkości okolo 2
z lrypsy11;1 pr1cz .\O min pw:istacza większQ c1ęść tkanki w
po'1.cz.cgólnych kumórck lub ich malc skupiska. Komórki s:i
odwirowane w celu us1111iccia nadmiarn trypsyny, zawieswnc w poi.ywcc
tcmperatur1..e )7' C 11· szklanvch lub
k11rkan1i. Prob1'mki z
cz~slo inkubowane w
wys1:1wicnie komórek w
gazowego i
Takie hodowle s:1 na poC!.Qtku n1ic:szaniną ko1niirck libroblas1yrn1ych,
nahlonkowych i innych, lecz szybciej dziel:1cc sic; fihrohlasty
do przerastania innych ko111i1rek. Dla cclt'iw diagnostycznych hodowle
zostaly przcwai.nic zas1:1pio11c przez ci:ndc lub pólci:wle linie
maj:1 jednak tv prznvagy, i.e lwt:1c konu'1r-
ka111i diploidalnymi, 111og:1 hyć użyte do produkcji szczepionek prz.eeiw
wi111som. Na pu.ykl:1d komórki naki króliczej s:i używane do
s1.u.cpieH1ki przeciw nii.yczcc, kurze llhroblasly do produkcji s1.e1.cpionki
<>dr1.c, a komórki nerki malpiei do produkrii szcze1Jinnki pu.cciw
2.3 Iiodowle linii komórkowych
Takie komórki wywodz;1się1. plndowcj ikanki ludzkic:j lub
.l. I). Maj:i one: prawidlowy kariotyp di1iloidalny i dlatego 1nog:1
produkcji szczc·piom:k. Niektóre linie s:1 taki.c używane do
 :10 !il

l.i111foryly T hvda ros11:1<'· w olw<'1111~ci li111folii11y, i11terle11ki11y-2 (IL-2),

z11a11t·j Fil, o c;y1111ik ll'trt•,111 kt1111"1rl'k T. To udkrvl'it: okaz:ilo si1'
11i1•1.lwd11l: du hada11ia l11d1Lich l"t'lrm1irns1'1w (Ili\' i llTLV, rmdzial .l.~).
l{omó1ld wywodząi;e się z: L1"1r1: 111ogq 11a11111:1i:u: si1· li' 11·1:h hodt1wlad1 /, 1wn1H11ie111 Lo111órck
ollirrn11id1
Póh:ią!lln (ili(lloiilnl1111) li11i11 komórlrnwn
lllJCS 11l11cn 11lnilowe
fvlllC·!I /\'a1111u17,a11ie linii li omórli o11•yc!t
Wl'.HI

Ciąoln (nn1m11lniilnl1111) linio l111111órl111wo Hodowle jednowarstwowe („monolayer"). Ilo wars111·y komórek w 11ao.y11i11
llnl.a rnk szyjki macicy hod11wla11ym dod:1jc si1· lrypsy111: l11h 1wrsc11ia11 w edu rozbicia jej na
lln11·2 nahlnnnk zawicsi111· i11d\ wid11al11ych ko111iirck, któr,: s:111ast1·1111ie 1:1wicsznne IV
Vnrn nmka nrnl11v ,·c IHHit1ll'l:111,:j w liczJ>i,: IO" do IO'' krnnórck/rnl or:iz przeniesione do innych
MOGI< 11111ka flSil l11h 111\kk l1eiri,:gn do dalszych s11bk11ll11r.
z. korki,:m,
\V ci:ig11
oi1· do ś1·i:rny probt111'ki i Z<lt'/)'llilją siv d1il'lić, :1by
l'tikiaglt: linie ko111t'irk11wc 111ajq 11gran1t:1"li)' okres iyeia i 111og:1 byt'
1111\'tll'f)'l' IV ciqgll warstwę, l'oiywka 11·zrns1owa jesl wówc1.:1s
1rnaioll'anc prz,:1 okolo )li pok"k1'1. ~li111t\ In n1ilinny hodowli 111og11 hyc
pr!ć/. poi.y11 k1: dodaje si\ rnalą ilnśi·
1111"kanc 1. pojcdynczcgo 11:111;1d11 plndnwego. \I' prakl)'l.'t: kilka tysi9cy riok·k
111alni:i111 kli11io11cgo, np. l11h
1 komórkami 1all'icszony111i 1v din1,:tylos11!1'01lc11k11 1:11maia się\\'
a101·ic po kilk111ah:dwic pasaiaeh 11 lahnratnri11m. Kaid:1 / nit:l1 111oic by<':
11iy1a do 11t\\'orzc11ia d:ils1ych hod,11111 1Syst,•n1 „sccd lol"). D1l
Hodowle na masową skalę. :\by 111ysL1i· h:mlw d11io wirusl11V, np, do
s1c1cpio11ck 11i.y11'i111c "! ll')'i:1e111ic komiirl;i na ol;rcślo11y111 niskin1 po1.im11i,:
11ic1będ11c jest nam11,1i,:11it: bardzo dui,'.i Jiu.by ko111im:k.
pa:;:1i.01va11ia, 11p. c1.w111w111, i kaida seria kon1ór,:k jest 11wainic had:111a
Nic·klim: krn111"rki 111og:1 rmn:1ć· stale 11· zawiesinie w l'cn11cntatoracl11awiera~
111ględrn1 kari11lyp11ii1111yd111laściwośei. 'I ak ś,'i,,h: krylcria 11ic sq l;rn1iec/JI,:
w lahoralori11111 diag11ostyuny111. gd1ic ko111t»rki z kilk11 l;tllcjnych s11hk11l1ur
11101»1 byi' niytt' do i/l\lacji wirnsa.

Cią,~/e linie lwmórlwwe

Cli l)'P IJ,1dtlll'li ko111i1rkowcj jcsl 11ajczęści,:j stosowa11y dn cckllV
llyc. :u. llnilnwla zalrninnych wi111sn111
l)unych 11ab . .l.I). ('iqglc linie komórkowe wywod1:1 się z gum l11h l:11111i11nk na skal~ lllllll"'/Slnwq lin 111nilnkcji
1 prawidlowych kom"nck, kt1'm: po kolejnych pasaiad1 przcchod111 lrnnsfor- szcrnpinnnk. (P11\11ic llnallh Lah111al111y Sn1·
mac.if, przez w 1achowują się jak 1.,,H11tirki wyw<Hlz:1cc si\;, guza, a wivc 1110µ:1 vic11 Cn11l1n 1111 Ap(lliml Mic111hinln!IY ami
11an111:1i:1i' ,,i~\\' 11iesko1iczo110.lć. S:) tlnc aneuploidalne, 1111. llnsnmch, Pmlnn llown)
Inii'<) lic1h~ chro111os1Hnów. /, pnwod11 cech ś11iadC1.:)cych o ich zlośliwości
lro1d1ial <>), lakic krn11t'irl,i 11ic 111og:1 hyi: 11iywa11c do przygolowywania
do podania l11d1io111.

li111l-.1cy1y 11ic 111ogą hyi: 11lr1yma11c w hodowli h,:z

zahi,:gci11 . .kd11ak limfoc,rly B ln){(l;ial 5) po 1.al;ai.c11i11 wirnscm
J<:psleina-Barr 1FBV, ro1tlzial l:iJ d1ic1lq si~ w 11icsko1icm11ość. la cecha,
1.11:111a jako „i111111orlali1acja", jcsl pr1.ykl:1dc111 lr:111si'ormacji ko111órck prz.e1.
1\'il'lls (rn1d1i:il 11) i 111ożc liyi: 11iyla jako marker imlacii EBV.
 !iZ 53

j;!c·yd11y:.i;1c.: h11<·•\\', w ld,'H)ch sUad l'"l)'\\l:i jt'sl a11ln111al)U.llic 11lu.y111y„

11a11y 11a s1alyrn ptl;io111ic 1ry1·. \.1 J. Ta llll:ltlda j1:st Slllsmrn11a dll prndul;rji
i11krl't:1<>1111 dla c·l'11'll\' lc·rnpc:11lyc·mych (r<wl;ial 211). \\' przypadk11 kum1'ącl;
1<h11:1n·ch 11yl:1u111c· 11a powicl'!rl111i, is111ic'.ii! r1'ii.11orr,d11c: sp!lsilh)' lwor1.rnia Wirus Rodzaj zmian
hard;„ dui.1·<'11 po11icr1cl111i \\'malej llhi1·lośc·i. na pr;yklad 11ick1<'1rc komórki
Zmiany 1:ytnpatycz11n
1\ltl!'il r!ls11:1i· na kulka,:h scphadcx o śrnlnicv 11..l m111 l11h na warsmic
spiralni.: zwi11i1:1cg» w.:11·11:11r111alc:1. Piliornawi111sy zanlmmlnniu lrn111IJ1ul1, znismnniu wa1slwy ko111ó1nk
l/111pes s1i11p/11x halnnowatoś1: komórnk, bmd1ioj wyraina pr1y ty11iu 1 nii
11r1y typiu 1 wirnso
Zmiany cytopatyczne Adenowirusy slm11islm 1a11kn1nlonych komóiek jak uronn winon11111
Po zakaic11i11 11in1sc111 warslwa krn11im:k jc:sl olN:rn·ll11·a11a cod1ie1111ic wiHh1J111hzastu knm!irki nlbr1y111iH lmpólniu sym:ylia)
11 kic11111k11 zmian t'ytopat~T/llj'l'h (cylopathir clfocl CPE) (ryc. 3.:1.). Te
1.111i:rny 11 11 )'/!l:1d1.ie ko1111'irki S:! c1.ęslo charnk 1crystvu11c dla Zminny niui:ytopnly1:mn
11irnsi111 (lab . .l„') i 11ska111j:1 11a lyp 11ir11sa,
l'11llciai. 11111si 10 h)·i: •'f\'Stc1 pol1vi1:rdm11c dals1y111i lt:slami. /n1iall)' L'.)'ltl-
pal)C/lll' 1.os1a11:1opi"1111:11· s1c1.cgólach pr;.y 0111awianiu lcstinv Ri\iyi:1ka, 1i1111wi111sy p11ws1awnni111111ian
11ych 11 1wd1i:lic 27 (c1.ęść· zdjęi: j1·s1 poka1a11a na l')'l'i11i1: n,.l), Nick lim: wirns. 1111. wirns
wirusy 1vy1vtll11j:111icwil'lkic 1111ia11y lub brnli jesl ( ·111:. ll'i1:c ich wysl»pnwauie
11111si hvć wyl,rylc i1111rn1i s110soba111i (lab. 12).
imn11moll1101'\'St't'llc.ia. w klórcj
11 ll'Us l11h a11lyg,·11 ll'irusowy w lrn1111'1rkach reaguje
1.11akmrn11v111 barn nik i,:n1 llu1m:scc:11,·yj11y111, co obserwuje się w nawet wolno rosu:1cc wirusy, !akie jak wirus cy1omcga111, 111og;1
lh11lll:SCCl\Cyj111·111t1wd1.ial .17). l.ak1a111i ll'j lllt:indy s:1 SZ)'hkość, d1ięki C/L'lll\\ duio 11'C1eśniej pu.cd wywolauic111 CPE, orni. swoistośi'. ponieważ dod:itni
aulnmalycmic itknlylikuje wirusa.

Tll'orzenie Z1•si11ek
I\ ai.da 1akaina cz:1stka wi111sowa wywołuje jedno ognisko zak;1żonych
komórel,. Tc poszucgi1l11e ogniska ('l'E, jeśli nic s:1 kontrolowane, rnaj:1
do sz,;17e11ia się w warslwic komórek
replikacji wi111sa. Pokrycie kom1'irek zaraz pn zakażeniu warslw:1 agarozy lub
111i\'kki,•go agaru ogranicza szerzenie się ( 'l'F do ko111órek bczpośr,:d11io
do tvch nicrwotuic zakażonych.
Hyc. :u.
więc po1vsla11ic pewnej liczby okr:iglych pr1ejaś­
kumórek, zwanych łysinkami (ryc ..U). S:1011,:
w warstwach haktcni pr1.cz
illlC 111og:1 hyć pllliczonc w celu ustaknia
zakaźnych wirus1'1w w wywol:111e zar"rw110
1yd1 ko111ó1ki
przez l1aldcry,1nc, jak i zwierzęce wirusy, 1n:JJil IÓ ważne zas1osowa11ic 1l11<i1ych
11· hada11iach ge11c1ycmych, w kl"Jrych lysi11ki wywol;rnc przez z11111towa11c takażnnin 1ai11icjownnym
s;c;epy 1110µ:) być 1'0/poz11:111c d1ięki zmianom w ich wygl:1dzi,:. 1111e1 pojndync1y 1akaiuy wi1 in n.

!iii
I !Ol!OH'il' 1/(11'7,l{dOJl'C
l'<Hk1a:, gd1 li11dn11'h: k111111»1l,011,1: 11111 1ka11ko111: sldadaj;1 sil' z jcd11cgo lub,
I>\\' 111oic, d\1'('1cli 1rnl1aji111, J111111'1n·L, hodowle: 11<11zad1111\: s;1 lta1d1,ici
1loi\ll\l',
l'iid11111: 11in1sy h1:d;111a11111ai;ll' si\' 11')'1<)1'/llic 11a 1aki111 p11dl11i11, kti11c
"'1\k p11,,vpo111iua irli 11a111rnl11c :;rod1>11isk1>, Ni1:L11'1n: „11ylm:d11c" wirusy
ukladu 11tldl'cl1"111:g11, np, kor1111a11,irnsy, 11<111111aiaj;1si 1:11ylac·mic 11· li11do11'-
Lwh ludll:i1:j td1awiry, k11'1rl' 1;11\'i1:1aj;1 nawet ruchlill'c 11.cski i krn111'1rki
111d1il'iajacc ~111;,
I l11d1111k 11auqd1mc: 11;;1111,i 111i11go11cj, pluc, jl'.lita l11b 11c1ki sq l'ragn1cn-
lallli 1L1uki wicll.o~ciq 1.blii1111)'111i do 1iarna grochu i ink11hnwany111i
11· 111alyd1 ph·tkacli Pclric:1•0, /, rcg11ly le hmlowlc s;11rnd11<: do ul11,y111ania i sq
;,111sc111,a11c 11\'1;1c1nic dla c·c·J,)11· 11a1!1"111)TIL
WZARODKACH
()!,res 11d 1aplod1u,:uia jaj Lmrn:h d11 1111'hwia si1· pisl.lql wyu11si 21 dni,
l'l'lcd ;;1kaicui1·111 jaj;1 .'•'! inkull\111;111c 11 l/(' 111\kk p110 Ili l·I dui,
Ilu\;laduv oas ;akiy od dro1•i 1;Jl,;1irnia, I; t\tra róini si\' 1akinic ml
bada11<'g<> 11
Zakażenie jilmy owodniowej 1amdh'I\\ Ili 11 dni()\nl'i1 jest z11)klc stosPwam:
do i;11lacji 11 ir11s1'i11 1'1'\'I'\', I lodajc: się rnal:1 nhi1:1usi: l1"Pluc1,yn z gard la.
111'.sl\'Jllljc, 1cplild1jc si\\\' ko111órkac:h pluc· 1a111dka i jest 1,bic1a11y
dwa luli Ili\ d11i 1""/11i1:j jll'/Ct, P"bra11ic ply11111111odnio1vego, i\111yhiotyki s;1
doda11am: d11 111atcrialu Lli11io11ego, aby 1;ili;11no11·ai· nicpoi:1da11y wm1st
lial;tnii,
Zakażeniu jamy omor.zniovvnj. Wirusy gr) jl\'. 1aadapto11·a111: ""tkanki ;a rod ka
l,111;,;t'" puc;, wm1s1 w ia1111e m1Pdniowcj, 111ng;1 na11111aiai· si~ 11, dui,ll
11 i1·1.:;1ych lio,liach w ja111i1,: ll111orn1iu11\:j, / k11»11·j plyn lllllŻc być pobrany
,je; h po zal,aŻc'11iu. la 1111·1oda it:sl uirn'a11a ""produkcji s;nc:pio11d. jll'l)'
c1,1111 pobic:ranic plynu 11111<ll:111im11·go 111 il"~c:i ol,nlo :\ mlfjajko) jc:st
/i!tlllHllillYlO\\'il!ll',
lllona kosn1óvvkowo-0111oczniovva. Na tc:j hlonie 111rusv hcqll's i poks wywuh1jq
uic:wicll;ic 1111ia11y (,.kr11,stki") o .in:dnic:y I ,l llllll, / których kaida j,:st
oguiskie111 na11111a/ania ,i1: kou11'11.:I; :,1H1111Hl1111a111·111 p11l'.I rcplikacw jcdnc:j
!i5
c;;1stl; i ll'irnsa, 1'"11uar1· liczby krnstc:I; b1 lv 11i,ywa11e dll "" rcśk11ia ;a l;;1/noś1·i
1a11 iesiu tych 11i111s1'iw, kc·1, la 111.:toda zostala 1ast;1pill11a puc; 111c:tod1
hod111vli LLl11H\rko11ych,
NAMNAŻANIE WZWIERZĘTACH
l'icrnszc szucpi"uki p11cciwwir11sowc, pl'!cCl\V ospie pra11dziw1:j i wścickliż­
nic, byly przygotowane: w zwicr1~1ach. jedna na skór;c cicl:1t, owiec i bawo-
1<'1w, a druga 11· rdzeniach kręgowyc:l1 kn\lików, owiec l11h kł11, Ta druga
111l'loda jest nadal stosowana 11· niektitrych częściach świata, lee;, na sZCl\'Ścic
jcsl 1.asl\jll\llana przc1, hard11cj hn111;111itanw i hczpicc1nicjsz.c metody. ~lyszy
i 1n11c 111alc zwic:r;yta "I ki. czasami ui,ywanc w lahoraturiach naukowych
w celu u;y,kiwania wirnsów, np.
i 1ćlrnwir11sów 1,wi1:r11:cyd1, Jednak wraz ;, posl~pc1n wic:dzy te brutalne
mc:tody / pc11·m1,c·ią 11s1;n1i;1 miejsca rnctodom hochlll li k11111ó1kowych
i tkanko11yd1,
TECHNIKI REKOMmNACJI DNA
(KLONOWANIA GENÓW): SZTUCZNE
POWUELANlE GENÓW WIRUSOWYCH
WKOMÓRKACH PROKARIOTYCZNYCH
lf EUKAlUOTYCZNYCli
Tcd111ik i Sll\SO\I a111: w biologii mokk ularm:j, d1ivl, i I. ti11y111 gc11ll111y wir11sow1:
i11 1·itro ;, RNA na !)Ni\, ora1,
u111ożliwily umicrn:;c:nic ok rcślom:go gcun wi1usowc-
g1111aposrc11111011· kmnc\rl;ach ssaki1w, bakterii, drnżd'i)', a nawet larw ćmy
kali1',1rnij:Jic'j, Namnażanie wirnsa w ko1111'11cc ssaka nic jest ll'ivc ;,aws1c
najlc:psz;1drog:111·y1wa11ania antyg1:n1'1w w dui,cj ilości, l)phry111
Jt'SI biotcd1nologicma 111anip11lm:ja wirusc111
uic: 1qtrohy typn B. kti11y nic: 11H1rc hy~· 11arnnożony w doslatcczm:j ilości 1a
n1ctOlL ( !c:n wirnsowy kodnj:1cy hialko antygrn11
/llsli!I jcduak skltll1t111·auy 11· kurnórknch drożdży, kti11c
bil ~i7

'.\'.\lllill/;q;1 1l111J „ll/t;\\'11\'ll/lliiij;!"i d11i;! rl1"\: iilil))!t'llli tit> Jlil.)!!1llllll'illli;1 (d) Wir 11sy 11a11111aii111c li' hodllwlach zmiany
I t11kt.lllllikt.l\\'
cylopal)Ttoc tCl'I:_), L1i'1n: są C!\Slo d1ar:1ktcryslyt'!llć dla h:11lanegn
l'1,:r11s/.1' l.11lLi 11 kln11t>ll'a11i11 !'<'1111 In id1·11i)likacy1. a 11a:.lvp11ić 11ll- 11irn"1. \Virnsy, li1t'11e nie 11·y11·oi11j11 ('Pl'., 111ogą
l;1,:,1;1 bada11cgo [!Clili 11i1w,n11c1!0 (l\c: ..Ul. \V p11.1padL11 11irnsÓ11' l<N:\. 1H11noc:q lt»1lil11. la kich jal; hemadsorpcja.
I\\::\ 11111,;i 11kc ll'all>kr\lll'ji llil llN.\ ;;r Jllllllt>C;! f11111n•secm·ja.
11n1d11al .'I./ frag111cnl11 p1>11sl;tlcgn DN:\ prl\'!!tllt>ll'llJC sic: po,1coyuc:1c 111c1
I>"!.\ / .,kpki111i krnicallli„. 1111. oc·lrncmj;1llli 111rl;lt:ol)di'llr, kit'irc polqo11 siv 1vli:1110 !irkainc 1ridn ll'irns1'1w mnie hyi· określone 111 p0111oc;1 lil'!.hy
l)N,\ 11111h1;1uy111 wc:k1011c. \\'ek!Or l)'Sirwk 11·y111·orw11ych li' 11·i11Slll'ic: komórcl;.
l11h nl111111id. 11ży11a11)·111 dn llodowlc: komi11·l'1, na masmn) skal\', Zilllicszonych 11· pożywce lub
ni:1 genu 1't>s11;1cych 11a duż.ych powierzchniach, SI) 11i.ywa11c do
I '.iylt'C/ll)llli 11·cli11i111111i s;! 11dc·11011irnsy i 11irns k1011ianki. ponicwai szc1c:pio11ck lub i111c1k1011u.
1;111it:1ai<! dnie t!Clllllll) I lN:\. do kl1.ll')Ch la1110 rnoina dodać dodatkowa Nick1i11c gci1; wiru.1011e wslaly sld111101n111c 11· wcldornch, lakich
111r11sll11ą i1rt'or111:1qę gc11c1yc1n;i. !. IH111'<1tl11 111t1ilill'l>Ści 11iepoi.:1d:1uych
pla11nidy, fagi oraz atlc11011'ir11sy i wirns krowianki. l<t:plikacja wddma,
rea kej i. np. p11k ro111anko11ego zapak11i11 nr<'lll!IL li' irus 1i1t'hod1.<!l'il 11· hmlowlm:h ko111i1rkp11'ych. pro11·ad1i do 11·yt11'ill'Zilllii1
li) prtcf 11il'i;1iH-ych badaczy /il 11ie111lpm1ic·d11i ll'c:i.tor do do użylku w szczepionkach lub
do 11.iyl k11 11 l11tl1i. I lodn11ia ktJ111im:k ssakr'iw
11·1rnst·111-1rd101c·111. k11'11y 111cdy 11-y111al'!a 11tl11·1
S1ltli111i 1111rn1ahm111 hi;rlk:rnri.
l'odolmic: )!t'll wil'll-'0111 1110.il' h1\· \\'fll1111·:1t1rn
do haklc:rii lub pw:; 011ad·11ck101
11· l.1ó1ych lllUg<! hv\· prodnkowane h:11d1t1 d11ić iluści bii1IL1 wi111sowegll.
i>.11<1111i11 111e1od11 ji:sl olwL'llic sltho11-;111i1 d1l p1nd11kc·ji bialeL wirnsil
cc•go .'\llJS, u,iy1ra11ych 11 dspe1y111c111ah1vch .\tc:zepionk11ch i 1cs1<111·ach

B~1:, :l.4.

\\'irns) 111og:1 być 11:11111raii111e li' l:1horaltniu111 w zarndkad1 kurzych,

11 horlmdarh koruiirlrn11yd1 i llia11km1yd1 lub w cal)'Ch organizmach
rnicrli!I. Spośn\d lych 111c•tml, 1ikcydow:111ic 1111jut;śc·ic_j stosuje si1:
l10dll11·I\' kti11H\1ko11:1.
l'icnrnl11e hlldnwk l,0111<'i1kil1\'e u1yskuje si1: bezpoś1cd11io z nar1;1du
up. nerki. 1'{1kh1gle linie l;o111\1rkowc 111og;1 byi· pi11ażmv1111c do
ruy. ~-h1j;1 one p1awidlo11y (diploidalny)zcstaw chro111n-
s!ln1i'1w i 111og;1 być: 11i:yw:111c do prnduh:ji s1c1cpio11c:k. Chrnlc linie
l;o111t'l1lowc n111g;1 hyl- pasaillwa11c w nic·sko1'1c101wśi:. \Vywod111 si<;
1. g11zl111 lub / pra11idlowyl'11 lio111tHTk, które ulćgly lnmsfornrncji
pndo.as pasaillwa11ia. I ic;.ha ich chnH11t11!l111ów jćsl
1am·11ploitlalna). lak wi"c 11ic lllll('<! hyl; 11i:y1e do pnid1!1,cii szezcpi01wk,
kosa bard/O puyda111c dll i1nlacji wirn„1.
 WIRUSY

4.1 Wainn wyilmzr.nia

WSTĘP
:l.J dzicckn chore ua ,1d1v, slarsz;i osobę z
zakaie11ia wirusem h<'l'fl<'S ::os/1'/' (pólpasicc) nraz i1111c dziecko z,:
zlośliwylll g11zc111 iuchwy, z11a11ylll pod 11azw11 d1!011iak B11rkilla. Wszystkić le
osoby S<! zaal<1kowa11c p11cz wirusy, ale obja\\'y zakai.cuiil są róż11orud11,:, 11ic
tylko 11· wygh1dzic, ale rów11ici. 11· sposobie wywolauia przykrego cl'cktu.
Rmdzial le11 dotyczy zlożo11ych oddzialywa1\ llliędzy wirusallli a gospodarza-
llli, k1t'irc dnprml'adzaiil do choroby. t:il'li pntogcnczy z11ka?.1.·1\ wirusowych. 5.1 llst1e k1ótkot1wale
zakażnnia 7:l
!i1. l'mystnotou
się.

1akainnia z 0~1t1ym
pocn1tliium 75
CZYNNHU WIRUSOWE: f1.:l !'odstępne rnkażunia
z1njscinm

PATOGENNOŚĆ l WIRULENCJA smie1teloym 76

Tcrllliuy „patogcnnośi"' i „wirnlcncja" uęslu są 11i.y11a11c nunicnnic,

In 11ic11r:iwidlnwc. „l'alogcn11oś6" porównuje howiclll cięi.kość
przcz rbżnc mikroorganinuy: up. 11 irus
ndry. „Wirulencja" ualorniast
prze1. rM.nc szczepy tego samego mikro-
liczbic 111ikroprganizmów po1rzl'i1-
cJ'ck111, np. Ślllicrci myszy. l'rzyklado11·0 dwa
 ~ -
r.

<
-
~
;:::::;
:;-
<
-- :;::;
~
z
::.-
"

~
·--:::
=
-- r:·"' "
:§
-
::::; ,.--
~
li2
G3

1'ild11h11ic. 11 l>;1da11i:11·h [ll/1:pro11:1d111111cl111 ocho111ik1n1. pnJ1:dy11c1a 1.111i:1·

11a :.\'km:rn.ji a1111111iLw:h1'>11 11 P"hlii.11 Lo111iirLl!ll')Ch i l'l\'Slil ,;111a lylc charak1nystyu.11c, i.c 111og;1
rn d1i n>draju ll'irnsa. rn 111oi.c byt' prJ.Ydaillc 11 lahnrnlorium
dia1•111hl)'l'!ll\'111 (rll/d1ial 27). ('o wi1·ccj. lyp ( 'l'I'. 111ni.c stanowić kim:;. do
<h:;di11·a11cJ n:aLc·ii odporno;ciowcj 1ro1d1ial .i).
1111ia11)
111olc:k1tl;1rn<·j 11· g1:110111ic 11ir11sa hyl11 i lll wor;ylo llll\ITd rngi
dla rn1.11"j11 s1.c11·pio11el, i dla Liza komórek. „\\'\'/cs11c" hialka kodllw:111c w grno111ic wirusa (rozd1ial :i.1 lllll!!'i
11· Lo111,·1rcc gospudal'!a zah:unmrni· S)'lllcl~ niakrocqslccwłi, zwlas1ua
W 1H\i.11icjs1y111 okr1:si1: 11a11111ai.a11ia 11itktiirych wir11s(i11· (11p.
adc11owirwJiw) 11agrnrnad1c11ic d11i.ycl1 ilości hialck kapsyd11111oi.c s1Hi11·odo-
wirusa i rndaholi1.11rn km!H\rki guspodarza.
WJ[RUSAMi l'o śmierci lwrnórki 11as1ęp11jc liza i uwah1ia11i1: dui.cj liuhy wirill11Ów. lal;ic
wirnsy o!-reśla się jako wirusy ,.li111j:1cc".
AKOMÓRKAMI GOSPODARZA Fuzja komórek. \\' 1wd1i:tlc :1 st11icrd1ili.;111y, ie swoislc ll'irnso11'\: „białka fJr1yj1w"
( ';y dojd;ic do 1akai1·11ia. j:1L i Io byd1ic Iyp 1aLaic11ia or;vja I; i h1:d1it: si; 111ck
l''''•1'<·d11ic1:1 w pr1.cjściu pcw11ych wiJ'llsÓw prze; hlo11v plaz111atyc111:1 k<H1H'ir-
Li. l\i:tlka 11: pmrnduja n'1w11iei: two1n11ie widoj:1drzastyd1 komórek olh-
lego 1akai1:11ia dla go~;podarza, tkl-yd11.i<Jl'l~ l!lllCZl..'.Hil~ rnajc! w1ajl~n1111.~ 1)(l-

d1ialywani.1 wiJ'llsa i l.:0111,·ir,·k, 11 l.1,\nch 11ir11s się replikuje. r1y111ich (synryliim. ryc . .l.~) pl'lt'Z par:1111yksowirnsy, laki1: jak wirns l<S.
p:1rni11rl11c11zy i ndry. Powstawa11ic sy11cyti<\w powoduje równiei. ht•rpcswirns
ura1, 11icki<'11\: rclrowirnsy. Tegu typu wirnsy zwykle 11k s:1 m1·al11ia11e 11:1
sL11tl'i; li1.y ko1JH'irki. ale 11ajc1ęści1:j prn•11osz:1 się hl'ZJHIŚn:dnio / łwmilrld do
'~ Czymiiki !wmódwwe lrnmilrld. S:1 to wirnsy

Wvs11:1Hi11;111ic udpo11·i,·d11ich l'<:ccpl<m\11· 11a powic1Hhni krnlll"rki Ciałka vvtrętowe. Sa i(l cl<l/.y11oril11e lub hawlll11c 1:ialka się w ko111ór-

n l\'111.1'.1)' 11irns111nie si\' 11a niej adsorbować· (ro1d1i:d 2) . .lcsli j11i. to sil' stanic kach 11a sk111t:k 1akażcnia 11idti>rrn1i lt:c1.11ic w1nisa1111 oraz
i wirus dos1a11i1: si\· d1> 11111·1rza ko111,·1rki. mnsi się rq1liko11·a,;, aby 11stabiliw- bakteriami (szc1cgól11ic C/J/111n1·tli11). \Vl1\:ly wil'llsowc mog:1
ll':ii· 1aLaic·11i1:, kt<"n: 11mi.1: pr1yhrai: r<'1i:111: forn1y. Opisa11t: s:1 011c w podroz- 111ajd,i11·ai: siy 11cwm1trz cyt11pla1111y lub 11·c1rn:1łrz jqdra. Oha rodzaje wlrvlów
d1i:tla<'11 ·I i 5. Nah:i.y podkreślić'. i.1· 11i1: i'"I 111oiliwv l\l/IVÓj 1akai.cnia, gdy 11Hlg') ró1.rnil'.i. wyst1:powai: jcd11oczl'Śnil'. l'rzyklady wt n;tillv
ouo 11a ryci11ic '.l.2.
Natum wlrvlilw zalći.y od rodzaju wirnsa. M\lg:1 to hyi: agrt•gaty
dojrzalych 11irionim (papowawirnsy, rcowirusy), k:cz częściej s:1 to mit•jst·a
o zmicniom•j harnliwośei, w lilill')'l'h odbywa się synteza wirnsowa alho
w 1-t<'irych po prnsl11 wyst:ipily zmiall)' tlcgcncrat·yjm:. l'os1.11kiwanie charak-
rPI\' 1Hlgrywa akty11·11ośi: hin-
tnystycznych wtrętów w 1l11szcw11ych komórkach lub w skrawkach tkanek
mćlodami dawniej L'Z\'Slo stosowane hylo
c;ęścio\\'a dajqca 11· rcmltacic ll'irus do ceh\11· diag11ostyc111ych, lecz zostalo zasqpi\l11e hardziej sk1111:czny111i
1doh1\lŚci 1akaiania Lo111<.m:L al ho 11rnj:jl'.)' lę 1ci<ilnośi: I\' metodami.
:;1opni11.

3.3 Nowe antygeny powierzclmiowe komórld

2 Zmiany cytopatycme
IVll'k 11ir11"·'w1ahi,i:1 k\l111,·1rki. w !;1,',rych ,,,111y11·a :;ię ich replikacja. c1.asami
cechami. czyli 1111iana111i t',\lo11atyu11ymi (<'PE) (roz-
1,· 11·yst1·1111,i:1 1arill111\l 1v m1!:111i1111ach iws11ndar1v. jak
I 111q bardzo w:ri.n:1 ko11st:I; wcncjq wiciu zakai.111\ wirnsowych jest wprnwadzc-
11ic nmv)'l'h antygcni1w na powierzch11iv komórki. Jest to szczl'.gól11ie wai.11c
11· pl'lypadlrn wirnsiiw z oslnnl;:i. klim: p:iczkui:1 / powierzchni zakai.rn1cj
komórki. S:11t• wirnsy h1:qws, mykso- i paramyksowirusy maz rclrowirnsy.
l'rn1icwai a111yg1:ny te s:1 swoiste dla wirusa, a nil'. dla komi>rki gospodarza.
()1)
G5

11 pc11·11)111 "'lhic „ohc;1". lak i.c slajc się Dro1ri "t1/u17e111·a

T. "" jcsl wai.nym ekmenlt:lll t''J ~' "'
•HIJlOllil'dt.i
Wirus doslajc: 'i\· do !kand albo pr1.c1 ski1r\'. albo pr1c1. hlony śl11w11c.
11· labdach ·I. I i ·I..'. /wri1ć 11wam:, że
1w11·n111nro11\• 11· ko1111irkach. Naj-
1.csl;iwirnie, ponirn:1i.drogi ·1akaienia ws1arn1 znac1nic
1alci.nościmi1·d1y wirusami a rakiem b\d<!
rn1pi1tr;,011c \\' rn1d1ialc h. pr1\:ds1awionc: 11· 1wd1.ialach dotyc1<JC)'L'h pl1s1.c1cgiiln)'Ch winisill\. Tabele
na:
riiżnorodnn;ć moi.liwych dr«ig zakażenia,

wirusiJw do zakai.ania kilkoma rói.nymi drogami.

\Viclt111:1 rsl WlJll')' mikroorganizmów

SZERZENIE SIĘ WIRUSÓW barierą. do zakai.rnia.

\V 1ahcli ·I. l poka1ano, i.c nicktiire wirusy, np. wirns papilloma oraz nickli1rc
ll\TJitó11in1sy i pnkswirnsy pnwodnj:1 mni,:j lub lrnrd1.icj ogranicmnc
WORGANIZM!lE GOSPODARZA we wrotach zakairnia, 11(ldczas gdy i1lll<: ll'irnsy wywol11j:1 zakai.cnia
nionc, obcjm11j:1cc rói.nc 11klady organi1.m11.
:\bv opisać, 11 jaJ,i sp1m'1h 11ir11sy 11ywol11j;1 choroby 11· orga11itlllil! gospo- Natomiast wprzypadk 11 wiel11 wir11.sów
dM!il. nakiy 1a punki wvj,;cia w1i;1c procc,y 1oc1.ącc się 11· 1111s1c1""'"l11vl'i1 (lah. ·1.2) nicji:sl koniccwy uraz.
L111n1.irkach. do kn1JJÓrćk nablonka, w l;ti1rych zachodzi wstępny
/.akairnia spowndowanc pucz niektiire z tych wirnsów, zwlaszcza pr1.c1.
\VS/.)'Stkim ~pojówki: Sl! zakażeniami rnioit'""nn 1n

hardziej
"~ H'aine H'.J'darzenia w patogenezie sobie sprawy, i.c 11klad, puxz który wirus
l)'IJJ ukladcm, ktiJry z.oslilllic li'
.\by 11')11\llać chorobę, wi111s lllnsi poknnai· kilka pr1.cs1.k1id. Ich rod1aj choroh<!. I lak wirus ospy wictrzm·j wnika do
1 lic·1ba 1aki;1 zariJ11110 od 1yp11 wi111sa. jak i od organin1111 gospodarza.
Typowa jcsl 11aslęp11j;1ca kolcj1rnśi' ll')daue1i wi111s musi:
I I iloslać sil' do organimiu gospoda in:
.'I zilohyi: pn,Yrzólek 11· wyniku 11·e wrai.liwych ko1rnirkach wn\1
1.;11.ail'llia: Wirus Choroba
.li 0111in:1c' linii' ohrony 111iejsrnwcj. 11.lJ. limfocy!iJ11, i inlcr-
kronu: Wnilmnio przoz otnrcio nnsliórlm
Papillonmwirusy
·Il rozprzcslrzcnić si1· z 11rill zakai.cnia do innych narzqch'1w. cz\s!o drog;1
krqi.l'llia krn i: Pokswirusy
(lc111wianka, niesztowica wirusowa)
:i) replilrnrji 11· nar1.;1dadi doct'lowych; może to być zakażenie: Wirusy lwrpes simplox nnrvm1knwn na twarzy, 1mli:m:h, llilfliJtliiCh
(np. adc·1H•ll'irnsowe 1apalrnic ,poji1wck) albo nogólninnc (np.
odrnl:
Wnilrnnio 1irzoz otarcie nnskórlrn lub w1irow1J1l1onio wirusa rnlrnżom1 igh1
(1) JH'll'nic•śc' si\' li' dnslalcc·z.nic dui.cj lic1bic / zakażonego organizmu dn llnpmlnawirus wirusnwn 1n1mlnnlo w11trnhy ty1111 B
nnll'ych, 11Taili11 yrh ~\ospodar;.y i Iy1JJ sposobc1n zapc.wnii: ,;nhic pr1eżycil!. l.untiwirns llllV) AIDS
Wnilmięcin na slmtolc uuryzinnin przez owada lub ssalrn
ll'll'nsa. lllnc
A1hnwirus różne n111:1czki tropilml1111
/ill'tJll'nO \\'CIVn<Jlr/
l.yssawirus wścioldizna

'>\\'llll'Pl•Wl.1
lifi G7

:1lt:y."11:111:1dc111 dtl\\'11>111·111 jc::I •:L1'11:1. P11d,>1111it: t:11tc:rowirns) p<l11·od11j:1

,·h,m1h1: ll.:;1odl:o11c·1•.o 11klad11 11,:rno11q•o h1h 111i1·ś11i. a nit: ;a palenie jclii.
0

d1<H 11t:C/\\\li1'ic d1„1ai;1 ,iy, lak 1al, 11.sl;;1111jc ich 11a1wa. do p111:wod11
:

pnk:tl!lhl\\l'gn i I!! :)i~·

l{yi:. t!.:i. P111Hw:w~nin wi111sów
\\' kli111acil' 11111ia1k,1wa111 lll 11aj1·11·sh1t: "! 1.al:aic·11ia 11ahy1c drog:1 th1Hlwlnl:aln11·111alnnj.
odded11m:1. Ni,:po11sl11y111a11,: Lil'1111i1·,;i,: daje: 111e1.11llacie acro/l\I idealny
111t:ch:111i11ll p1R11os1rni:1 mil.1oorga11i11111'i11 d11 dn'ig oddcd1011ych
<1'ohy. llll 1rn1ic:jve· kr,11wlki. 1)'111 11i~ks1.1 ohs1;1r ro;p1lcnia i lym glyhicj
1nou;! ]Wllt'lrnw;tt: dn dr1t'\\';1 o'ikr1drnn~go. /atloc/onc sklepy, a111ohusy
i i'"''i:igi "!· S1\'/t:g1'1lnit: 1in1;1. id,:alnyllli 111i1:jsca111i dla
\\ iru:;o\\ dr11g;J 1H!dcd11i\\'q.
/akaic11ia ndd,·,·ho11,: s:1 hard/ll n11pm1·s1.cclrnio11c n'i11 nici. 11· 1ropi-
Lad1. a 1.1: 111gi\'dn na ;ly s1:111 higirny \\' Lrnj:1ch 1wwij:1j:1cych ::i0 na 1ych
1n,·11ach 01·s11• s:1rt'nrnil'i.1:1k:1ie11ia. w Li(1ryl'l111·ro1:rn1i 1:1L1i:,:niait:sl 111\lad
pol1arm11wy. l'c:n spooi'1h 11osi 11:11.111' drogi fl'kal110-11ral11ej. Brl'.111i Io od-
1ai:1 i:irn. p"nirn·ai. 01nao:1. ie· wir1M 1najduja1\' .>i1· 11 k:rh: doslajq si1: d1111s1.
N:r l\'<'i11i,: ·ł. \ poL11.:11111 l.i!La s1H1sob(l\\ s1c1H11ia sil' 1ych 1.akai.c1\. Tq!o
I 1p11 1.a I; ai,·nia 11ie":! hy11aj11111i,:j ograniuonc do krai1'1w T111:cicgo Świata. S:1

Wirus Choroba
Wnikaniu jlllll! uldml nddni:howy rn1e rn1.p1111s1.cl'1111io11c 11·s1.1:d1ie la111, gd1.i,· w:irunl:i sa11ilarne Si! 1.lc, np.
ll1111111yksowi111sy !l'Yllil 11· nicl;ilirych mkladach
l'aramyksnwirusy odra, ŚWillka, lili:il/lllliil Wil IJSlllll ilS przcnoszonyd1 tlrog:1 pkio11·:1 1.11ac111ic 11·1.rosla od
lli1111wi111sy 111 w1ięhinnia 1\' 19·1'\ r. /.a leu 11/l'osl 11· wi~l:szośri
Wirns nspy wint1111nj/111ilpasca ospa niint1rna S<! wirusy i chlamydic:. K lasyu.11c: dl(lrohy
11T11cryc/llc, l:il:r i r1óąc1l:a, s:1 111a,:mic la111icj diag11ozowa111: i lc,:wu,:.
W11ilcnni11 1muz układ pulrnrmuwy
( 'hociai. w krnjach zachodnich 11d11'1r,: 1.espoly. lakiejal: ,.\ 11 JS lub wirnso\\'c
Poliuwi111s po!io111y11/iii1
1apalcnie w:11n1by lypu li. Sil 11ait·11·ścicj zwi:11:111c 1. lllyski111 pron1iskirilyu-
lnnn nnlllrnwirusy ch11111hy 1111111c1k11wu 1 rnjęci1H11 mięśni l11h 0.11.n. nyn1 homoseks11alill!1cm, lt> ws1.yslkic \\')'!llicnin11c 11· l:ihdi ·I.~ choroby
llnlawi111sy rnpaluniu iol111llrn i julil pt1c:110S/\ltlc' drug:) plciow:1 lllO!!i! oię pr1c1. ws11011.vc1c hctt:rnsd:-
Wnilrnuiu 11rm spojówlli 'uahll'.
Enrnrowirus typ 711 1a1rnlnnin spojilwnk 11111:1 drog;1 1.akażcnia (nic 11·ylllil'l!ion:1 w 1abcl:1ch), k1ón:j nila wci:1ż
Adn1111wi111s typ O mpalnnin rnuówlli i spnjównk 111.rasla. jc:sl lransplaulacja, zwlaszl'!a szpiku kostnego i ncrcl:. Dwa
wirusy: cylolllcg:ilowirus i wirus Epslcina-llarr s:1 111 1.nacz:1ce. Obydwa
Wnilrnuiu prm uldad 11111uzow11-11lci11wy p11ctrw:ilc. ale bewbjawml'l: 1.akai.c11i:1 11 d11i:cgo odselka
l.un1iwinrs (lllV} 1\llJS populacji. .kśli 11ar1:1d dawcy jcsl 1akażony w len spos1ih, biorca przyp11sz-
lln1i:11lnawirns rnpalnnin w;11tnhy ty1111 Il o:dnit: 1.:1cl!(lrujt:. s1.u.c:g1il11i,· jeśli nic jcsl odporny 11a zakai.c11it:, lub lei
\Vilns h1npl!s simpli!x mriany oprysmknwn w s1yjr.n macicy i cnwcn udpornnŚĆ' mslala 11s1Jndm11a prze/ lcu.rnic i111111111111s11prc:syj11c· (rn1.d1.ial
'(1). Trn11sh11.1c krwi i prc:p:ir:11ó11 krwiopm:hodnyd1, lakid1j:1k uyn11ik VIII.
Pa11illo111awi111s h11Hlawl:i s1yjlli macicy, prnwdnpndnhnin rak sq n'111nici polrncj:dnym i.nidlclll wkai:d1 11ick1<'ny111i wi111smi, 1akimi jak
wi111sy /Jl'/101i1is li i (' 01:1/. wirns 1llV 11·ywoluj:1cy AIDS. Rygoryslyc1nc
GB ()!)

h;idi1n1a :.kr111111go\\"L' ora1 \\') klurtt!llt' jnko dd\\\'1.rn o~t.)h / grup wysokiego
1v1 k;1. 1aL 1cl1 jak 11:1rl"1ma11i, 111a<'!11i1: 111111i1:j,1ylv lic1l11: n1kai1·1\ pu-
clind1;!c\'1'h / 11\'h in'id1:l. ale ich 11i1: \\\\:li111i1111w;ily.
I lpi.>11\allc 1;1 l;1J,i.e i1111c 1al,;1i.1:nia. 111111·s1ai•JC1: \\'sk111d lerzcnia
chirnrgit·1ncgo, cJip1·iai "! rtadkie. N;1 ;kniei w.;cidli111y pn pr1cs1u.epie Zdarzenie Umiejscowieni!i
r"1:011ki od da11cv. J;1i1n· hyl w okresie i11l.11lrnji ehdrnhy, 1marla ll'i~cej 11iż
Zalrninnio i wstępna roplilmcja nahlnnnk 11klad11 111ldo1:h11wo1111 luh pnkarmo·
jed11;111,oha. l1111i chor11prll't11ar1 1„J1ia chir11rgic1111', 1<il:ai.011c Wi!IJll
op11rn) 111 11;1 ;lcr1 li1acj\' U\ nnik ie111 pr1yc1y1Hn1 y111. n;ihyli cl10rohy ( 're1111.- miejscowa tkanka chlnnna -· okolicznn wę11y
11i111wszy otaJI
i(·ld1a-.la Loha prmrnd1qc:1 do 11:rn111 11· 11111ik11 1ak;i.'c:ni:1 chlnnnn, kę11ki Pnynrn
ul.lad 11 nem 011cgn (rn1d1i:il 1 .\ I krnw
Pin1w11tna wirn111ia
~1c1.eg1'1ln:i 1'11rm;1 1ra111111i1ji zal,;1i1·11i:1 od jednej osoby d11 drugiej jcsl
łlo11lilmcja 1h1111i ota11 siatoc1knwo,śrl11lhl1111k11wu110:
1akaicnia 1. maiki na pli'id, opisane 11· 1w.d1.ialć .'.:i.
1mwiola11ia wirusa s111ik kostny
/.:Jk;ric11ia 11in1:;011e. l:1k "11110 jak haktcryjnl' i g11yhiczc. 111ogą
Wtó111a wirumia krnw
1.;1kla,yi'iki1wa111: do dw1'1ch gl111111ych grnp:
Hu11lilrn1:ja w nar1:id1io d11colowy111 skóra, m1ru1dy h1111s111nj, ośrodkowy
1aka:icuia mi1:j;rn111', ogra11ic1n11c do lkam:k 111ajd11jq1:ych si1: 1vc uklad nerwowy
1n11l:1ch 1akail'nia luli / nimi .,;1siad11jacych:
1;1Lai1:11i:1. L1i1rc p11e11illsly si1· do jcdn1:gP lnh J,iJk1111a11;1diiw odh:glych
od wn.11 1;ikai.l'11ia.

z nićmożności

:~ Za/wżenia mil'.jscmł'e 11a11111ai'.a11ia 11·ini'il w laboralorinm.

Jcdnaki.e pewne wirusy, szc11:1Iillnic le. ktim: zakafoc
nro~111i·11ni,, wcdlug
l'lrnrnhy gorączkowe wieku d11cc1~ccgo,
oraz hlon
sd1cmal11 rozprarnwanego przez F. h:11ncra w Australii, ha dal
n111vmv11-pkio11ego. Nic-
l.11'm: prt.)'klady p1Hdst;111 io110 11 1:1helach -I. I i ·1.1.. 1akai.rnil' myszy pnkswirus<'m l'ktromdiy.
Miejscowe 1akairnia sh.)f'y 11v11"ola11c 11111:1. pol;s11irnsy ma.i:! pnslac Kolcjnoś(· podana w tah,:li ·IJ, jest 11aslyp11j:1ca:
1111ia11 grndkoll'ych, z.ll'yLk pucchud;q,;ych 11· 111·cher1yki, a 11a;\ęp11ic ropne (I) Wiriony wnikaj:! przez powierzchnię nahlnnka, gdzie:
l;rns1l;i (lip. krnll'ia11ka. 11icvtowica 11iruso11a). /.:1kai:1:11ia micjsrnwc mog:1 C'.l Migruj:111aslępnic do okolicznych węzlim chlo1111ych,
mieć: r,"iwnici p11sta1' 1mia11 prolill:racyj11ych 11ask,-ll'ka (1110//mrn111 1·011-
1. nich zostaje zi11aktywowana przez makml'ilgi, ale inne dostai<! si1: do
111gi,i.1·11111, wirusy /Jtlf'i/lonwl.
Lr:,że11ia . .Jest to (:1) pierwotna 11ircmia, której czasami l1nvar1.ysz:1 objawy
N;11orniasl zabic:nia hlo11 śluzowyrh Vl'l'l<i si\' 11a stn:a111kmrn
11ahlo11ka dróg oddccllllwych i 11klad11 pokarrnow1:go. Jest Io
,;yhki proces. \1.11. ie le 1akai.1:nia rnaj:i kn\tki ,1kH:s i11k11b:11:ji, zwykle (.!) /. krwi wirus d,>s\ajc ;iy do dużych narn1di1w ukladu siatec1.-
d11i. ( 'hocia:i. replik:1cja \\'irnsa jest ogr:111iu.()Jia dll hlo11 śl11mwych efekty knw11-śrildblo11kowcgo: w:1lrohy, śledziony i szpiku koslncgo. 11· k1(1ryd1 si1:
mo1«1 być h:ml1.irj 11og1.1l11io11c, o C/.)'111 doh11c ll'ic kai.dy. kin chornwal 11a 11a111nai.a11ia dni.a lic1ha c1.;1slćk
gryp1:. l'!\ 11a11·c1 powai11c przo.ięliicni1'. wyw11luj:ic wli>rm1 wiremię (5).
si\' wreszcie do 11arz:1du docl•lmvcgo, rodzaj
k11'1rcgo z:ill'i.y od tropizmu lkanko1vcgo danego wirusa, en glównic detcr-
klinic111c cechy choroby. Wszystko to jest c1.asochlrnrnc: rn
Za/wżenia 11ogólnio11e i11k11hacji zakaże1\ tego lypu wvnosi oknlo 2
W i1111ych 1ak:ri.e11i:1l'i1 wirusy
l'atogc111.·1a ll'icln 11og1'il11io11ych zakai1:1\ wirnsuwych jcsl 1. \\'icl11 pow1Hl"1w prnstsz:1 drog:1, w(1wc1as gdy wints
rn:ilo 111a11:1. W 11ickt1'iryd1 pr1ypadk:1ch hr:ik jest odpowi1:d11ieg11 modelu Moi.c si1· Io zdar1.vć 11p. pr1y 11icktórych zak:17.cniach ar-
111 i1:r11""'1'"· W i1111 ych. tak ich jak 11 i111so1vc gor;1c1.ki krwolocz11c, I r11d11ości bo\\'il'llSilllli.
IHI 71

!sinieje wiek rodmJÓ11\\'ysypLi.11iduniel·1.nic zastr1.ci.Dnych wyl<1cz11ie

dla JH<SZ<'l.C)'Ólnych wir11s1'iw. Nickl<'in: wirusy. szczcgiilnic
i wirnoy J-:( 'I i( l. S<J man<' jako poW<Hluj:1cc prawic kai.dy typ wysypki.
jest wysyplia
()pi:;ywane i 11yj:J1kit:lll
'Ol!'! st wiad1.ić, i,c wy-
l'hirnrgkzncgo, Podczas gdy wykwity p\chcr1.yl;owc "'! sk11tkic111 \Vlrl!Sa
Hl'h śl11zo1rych. 11ajla1-
rng1iwki od w sk<'irzc, z naslypowym uszkodzeniem komórek
•s1m:j (lah. ·I.)).
jedna osoba. Inni c' 1110gq 111ici: inne pr1yc1.yny. Tak
opornym na siei" wysypka odro1rn jest skutkiem dcslrnklji
lddta-Jakoha T, wysypki plamicowc u~sto lowarzyszq
11Uad11 nerw' liuby plyicli krwi, a niektóre wysypki l;rwolocznc s:i wynikiem rozsianego
SZL'll' wcwrn)lrznarz.yniow,:go (ang. di:;semin:iled intravascular coa-
<{Jo
pr1.cnicsi„ J)I( ').
I
mk la Płuca. Wi\kszoś(: wka;ic1'1 dróg oddechowych, nawet pluc,jcsl skutkiem miejscowego
rnzsicwauia się \\'irusa, jak opisano w podrozdziale 'IJ.
,,,a luh pęchm1ykowo­ wskutek zakaicnia uogól11io11cg,o. Jest lak szczególnie
., .• 111lrnwa r(lżnic nasilone
wirusy miry i ospy
plamicowa olhrzyniitik omórk tl\\'C,
wyh1oc1ynowa/krwotoc111a (pod1wdzial 12 oraz ryc. 2fL2 i 26J).
powikl:111ic, z dui.:1 ś111icrldności:1.

Wątroba jest nar1qdcm docelowym dla wirnsiiw lrepatitis A, lrcpatitis Il oraz. „nic-i\
nic-Il" (ro1dzial 20). W:11roh:1 może hyć też 11sv.kodzona w ramach
Choroba Główne cechy wysypl<i ni<lllcgo zal,aicnia widu tbnd, czego kla.sycz.nym przykladcrn jest żółta
i'c:hra. Inne 1.akai.cnia wirust111·c zalic1a11t: do kj kategorii przedstawiono
Znlwltmia lun1u1swirnsami
w tabeli ]l. I.
zwykla i owrzoil1011iomi
1akai.nnin pinrwotnn) sh1zowoj, zwlasz-
cm p1wtlnioj części jamy nstnoj Nerki Si! rzad1.icj atakowant: przez wirusy. Ważnym wyj:1lkiem jcst wirus
!bpa wiollm;1 11ęcho1 zyki
s1yhko (Cfvl VJ, jeden z wirnsinv /wrpes. W proksymalnych kanalikach nerkowych
111wdo wszystkim w wysli,:puii! d1araktcrystyczm: wlri,:ty komórkowe, sk<1d wirus jest wydalany do
M1111111u1klu11m 1nkninn wyhrnc1y11y występ11j<11:0 czasami m1 pod11iohin11i11 lllOCZll.

Znlrnżnnia wirusami Cnxsar:ldn A

Ośrodkowy układ nerwowy. Wirusy dos1aj:1 się do 0.11.11. dwiema drogami:
llt:q1;111uinn części

Znsplil ręki. stnpy i nst wiremii, np. ar-

drog:1 m:rwiiw l:1cz:1cych obwód z róinymi części:1111i

Zal{ażn11ia p11rnm\1ksowirnsnm 11klad11 nerwowego, np. ii<'l'/N'S si111p/c\', 1·11ri1·e//11 ::osler, w~ciek-
01hn lizny.
na
p1111wndliw ślinin1rnk; pojawini•l
lnh ilwn 11r11HI wysypk:1 nn skó1 zn

llWil!JH: Wymiunionym ~'hotuhnm. n tnk/!J wwlu innym ost1ym rnk11iuninm wirnsuwym, mofo tnwarzystyi~
?ilpillnnin !)ar1Ha
12 73

Uszli odzenia immunopatologiczne pos1.czcgólnych wirnsiiw, leci. na razi,: pod1idi111y je na ulcry

glównc typy: kri>tki, średni, dlut!i i bardzo dingi ltah, 'Li>).
Kri>tki okres inknhacji to mniej niż tydzic1\. Ilotyc1y prmle wszystkim
WspPrnnic:liśmy ju/, /,: nicktim: wysypki sk<'irnc s:1 wyra1cm reakcji im-
wirnsów powodujl!cych zakai.cnia 111icjscowe, które
a nic wy11ikicm uszkod;cnia tkanki wskutt:k nan111ożc11ia się
szybko m1 powic:u.chni hlon ślumwych. Niekti>re
11irusa. ksi Io cz0sto powode111 1.mian w innych nart:tdach
hapośrcdnio do krwi. np. arlmwirnsy przcnos1.1mc pr1ez ng1p.icnic stawono-
1:1kaio11ych pr1.c1 wirusy (rmd1ial SJ.
gów, z n:guly mają również krótki okrt:s
Średni okres inlrnhar.ii waha się w granicach
w zakażeniach uogólnionych o palogenaic opisane.i w .
'1 Okres inlmlHU:ii okres inlmhacji Io czas 111ierz.ony w tygodniach luh micsil!cach, np.
2 <> tygodni dla wirnsa /r,•pcllilis /\,a r, 20 tygodni dla wirnsa lwp111i1is Il,
ł'atogcncza tych chori>h nic jest jeszcze poznana, Nic wiadomo, co siv
ok res"nv pospolitych 1akażc1i wirnsowych jest ważna
wirnsami od chwili wnikni9cia do organizmu do powstania pr1cd-
nie tylko do diagnozy 11 poszczcg"ilnych pacjcutów, lecz również jest
i pmlrniotnwych ohjawów chornhy, Wścieklizna 111ożc lei. 111icć
p<Hlstawowy111 ślcd1.cnia rn1p17ćslr1.t:ninnia siv cpich:mii (rozd;ial
ale w tych przypadkach wiadomo, Że
/). Okresy

zajętego nerwu,
Bardzo dlugic okresy inkubaeji mierzy si9 wlatach, co ma miejsce wtedy,

Ty110wy olucs
Choroba inlrnbacji Odchylenia
które: czasem
l{rótld olcrns i11l111hncji (crns w dniach) llCIWO\\'CgO,

Zapalonin s1rnjówok wywulaun 1n1oz nutnruwirusy ····2 tnk nivdhrinnv

1'1rnzięhinnia 3
li1ypa :i
Zakażnnia wywolann prm ill hnwi1 nsy 3~ Il 2 Hi
Srndni wis inl111h11r.ji (r.rns w dniach)
P11/i11111ynlilis 14 1-<l5 PRZEBIEG CHOROBY
01ha 1:l 14
lliriyczlrn 111 11l 14·~21 zakażc1\ wirusowych wstanie chi-
Ospa winlrma t:l 17 11 ·11 w 01lpow1et1nic11 rozdzialach, ('ckm tego wslvPll
Swinka 111 111 14 ··21 zarysu rnoi.liwych wnriautów patogenezy, Na rycinie
modele patogenezy do tu.ech glównych grup, W
llluui okres inl111har:ji (1:rns w tyuodninch)
odmienne modele kliniczne,
Zapnlnnin wqtrohy ty1111 A :i 5 2 6
Zapalnnin w:1t111hy typu Il 111 11 O,'IO
Mononuldnnza zakaźna 11.0 2 7
Wscinklizna 2-fill 'I Ostre kl'ótk otrn•ale zak ai.en ia
Bnrdrn dluui olm1s inlrnhar:ji (ł{ycina 'I,.!, grupa I)

lotu 1Vivks11Jść zakai.c1\

 )tj
7r,)

1i1/ylJ,1dy
2 Per.\y.\·te11t11e ( utrzy1mdące się, /Jl'Zl'frwale)
{i!yp<l
/;1pc1lu1uu wql!c,by typu 1\
'i.:alwżenia 7. ostrym /Wtzątl<iem
(Rycina -U. grupa 21

!1uu1fchcy1nn ;:apale11ie \\' tej grupie l'hronil'lnośi: 1:1kaic11ia jcsl si; 111 kic111 lalcnc,ji (n tajenia) ll')'llika-
llJ 111trzymywania się 11 kmn1'1n·t• gospodarza 11irusowcgo Di\:\. ( Jczywiścic
si1: Io 11mi.c lylko w pr1.ypadk11 wirusów DNA lnh rclrowirusiiw,
twor1:.1cych w cn1sic replikacji kDmpk11w111arny DNA (cDNA). Wirnsowy
DNA może· 1i111cgrowai· siv / DN/\ komórki gospndarza lnh wyst1:powai·
11• postaci t•11isomaluej, li.Il. jako kolista c1:1s1cczka, niczalci.na od DNi\

i "" I llpryszczl«l pospolita

okrns llUlOllji!WllWY'
chornha i 111011, {c)
d11011ir:111a 1 okrusowymi wostrrn· Wirus Miejsce latencji
}b
niami. Grn1m 3. Porlstę11110 zakaio·
oia z rnjśr:iom śmi1n1Ul11y111: {a) łlm11oswirusy
1lh1ui ok1os inknhacji. 110 ktri1y111
1 i 2, nmrrnny wzwojach lrnmni tylnych
li wajqca wiolo 111iosięcy
ospa
Chron.i<.;znu.aktywne \Viruso-1 {h) iakaionio w1orlrn1rn,
wo zapaldn!e W!\ho\Jy typu U,
b1o(lawh1. 11101/u;;c11111
klrirn wIHii11y111 olt1llsiu iycia rlajo Wi111s [pstuimi'llam li111focyty Il
ostt I) objawy rhornhowo.
r:O!lfiJq10;;11111 Cytoo1u11alowi111s limfocyty; 11rnkrnla11i{'I)
L111!1ki lwqrnswi111s ty11 li 11rawrl1111otlohnio limfocyty
·· I
'"
1 Wirusy "powolrh~"
l JlH:kot\WDllC]Oll<Jlr\0 llo11111lnnwi111s
Zapalonio w:1trohy typu Il lwpalncyty
Pa1rnwawi111sy
ZJkDZOlllC D!Cll'1Wlf\JS(lfl)J
:111 I "nrywni Pa11illnmawirns nahlnnllk
Outrowinrsy
1 l~oplikaqa w1111sa 1;J:.'1,1
'·":' I Choroba [11110900110 onkornawirusy lrnmi\rld so111atycznu i rozrorlr:rn
1

li111focyty T, nmkrofani. komi\rki mlunowu

arbo11'irusa1ni, lecz oczywiści<; kai1k bardro civi.kie zakażć11ie moŻć
:imi1Tkl11c. Stos1111kowo rzadkie powikla11ia ni1:ktt'1rych goqczkowych cho-
riih widu d1i1:cięc1:go obcimnjc grupa Ih IO l·I d11i od 1achorowa11ia,
kiedy to ll'irns 11a og1\l 11ic moi.c byt' wyimlowany. mni.c wys1:1pić zapale11ie
1111.l!gll (1wd1ial .1·1), l'aloge11eza lego schor1c11ia JCSI 11icjas11a, moi.c byi:
,l;utkicm odpowiedzi
I.ale/nic od rodzaju wirusa zajęlc S:! rilżnc rodzaje komórek (lab. 4.7).
1a każenia mng;! powstać szybko po zakaŻt'.llin pierwotnym, 11p.
lnh mog:1 by(: opóinione o dwa Inii trzy lata, 11p.
11111cldorycll cllrorucmych nosicieli wirusa il<'p11titis B. Dalsze skutki lalcncji
zalci.:1od11alury wirusa, a c1asćm od tego, czy odpowicd/. immttnologiczna
doslatccz11a.
16 n

/.aparniytaj ie: dnicgo zaintncsowania wiruwlog1'm i irn11111nolog1'>w. Wlasnic

badania lirnl'ncylarncgo 1apalcuia lljlOll i splotinv nac1.yniowych, adcnowiru-
/.akai.c11ia utaj<>nc 1nug11 nigdy nic sp<>WlHlowai: nbjawów chorobo-
soll'L'go zakaicnia mys1.y, nasu111ly sir f'vlacfarlanc Burnctowi ideę tolerancji
11ych. immnnologil'1.nej i pr1.yniosly 11111 Nagrodę Nobla.
Mogą u!t:c rcal;tywacji przyjakicJ~ okazji, nam:t kilkakrutnil:, i spowo- ul1lllck kolonii rnys1.y, w której występuje wirus, zakaża się w trakcie
dmrni· cpiwdy choroby. do ko1ica iycia. l I tych myszy uklad imrnu1rnloi1icmv
Wirusy zakai.lllle komi'irki jako „obce''. S;1
11hjawów IV ko. lworn1 one kompleks wirus
liczbie. nic Si! usuwane w lypowy i część zakai.onych mys1.y ginie
z powodu odkladania się tych w nerkach.
Nid11i11'l: 11tajo11t: zakai.e11ia prowadzi! do choriib 1H111·otworowych.
Odnośnie do nstat11il:go pu11hlu 11alci.y stwierdzi[', że zakai.cnia po-
wodowane prza cndogc1111c onkornawirusy (rozdt.ial 6) Si! oht:cnic przcd-
rniotern i11tc11syw11c:go zainteresowania zan'iwno biologów, jak i onkologów
llóini<! >iv 011c od innych zakai.c1i 11ymit:11ionyeh w tabeli 'U>, poniewa:i.
jako zaka:i.rnia wvstcnniacc zarówno 11· komórkach WYDALANIE WIRUSÓW
1 11' krnrn'irkach mogq być przez wicie generacji przenoszone
ZORGANIZMU GOSPODARZA
Okn:ślcnic „zakażenie chroniczne (przewlekle)" stosuje się w
gdy 11· sposiih ciqgly jt•st wytwarzany zakai.ny wirus, a wirusowe DNA jest żyj;1 tylko, aby zyskać 11aslęp11y dzic1i, aby przedostać się od
wl:1,·mnt: do komórki gospodar1a lub nic (grupa .'.c). Prawdziwe zakaicnic do drugicg1i. Snosób wydostawania si\ jest więc bardzo
chrnniczn,: prnnymi wirusami może być indulwwanc w hodowli komór- pierwotnego na111nai.ania się
\Vylwarzanc Si! wówczas w sposób ci;1gly 1.akaY.nc wirusy, bez z 11a1-z;1d11 docdowq~o.
komilrek. Takie 1akażenia mai<! swoje odpowiedniki ze
in l'iro !grupa :lb). \V odróż11ieni11 od zakaże1i 111ajonych mogq być spowodo- ukladu nerwowego, w J;torym Sil
11·anc 1ari11rno pr1c1. ll'irusy llNi\, jal; i wirusy RNA, a ich skutek dla ie wiek wirusów może być
Cl.\Sto jest ll'ynikkm nieprawidlowcj lub pr1.cz klinicznie zdrowych ludzi. Nalcż;1 tu: wirus lierpes simplex
ukladn inrn1u11ologic1.ncgo, jak to ma miejsce w przypadku podosl1\:go (ślina), wirus cylomcgalii (mocz, pokarm matki) i wirusy zakażaj;1cc uklad
stwardniaj;1ccgo zapalenia n1i1zgu (ang. subaculc (Im!).
SSP!'.), prowadz;1ccgo do zgonu, ale'. na \I' rozdziale 7 zobaczymy, co si\ Wirus się do
odry. Innym '1wil1wiska.
wątroby typu B. Inne. bard1.iej pospolite zakai.cnia chroniczne Si! powodowa-
11c pr1.cz papillomawirnsy, powmluj;1cc powsla\\'a11ic brodawek oraz poks-
wirusy, 11·y11·0!11j;1cc 1110/111.m1111 m11/11gio.1·11111. \V obu tych
11irusy unikaj;! obrony in11n11nologiczncj.
nieniu w moi.c
rów11ic'l l;1c1.yć się /. DN;\ komórki gospodal'!a. PODSUMOWANIE
Wirusy pr1.cdostaj;1 się do gospodarza przez sldirr i hlony śluzowe, drog;1
nkladu oddechowego. polrnnnowcgo i moczowo-pll'iowego.
Podst{'/Jlte z;alrnże11ia <: zC;ifriem foliertelnym \Virulc:ncja (lnb jej brak) może hyi' 1.alci.na od bardzo n1alych mutacji
!Rycina -1.·I, grupa \)
11· genomie wirusowym.
Illl'a lypy zakai.c1i naki.;1cych do lej grupy Sil podobne lylko z pozoru. /.al;ażcnic wirusowe moi.c spowodowai· lizę komórki, fuzję komilrck

„l'owulm:" zakai.cnia wirusowe (grupa .la) i tworzenie syncyliim, pojawic:nic si\ dalek wtrrtowych lub czasem
dtiak ·IJ llr11i'ic~o 1yp111.akaicnia nic spolylia si1: 11 czlnwicka. lecz 1cst ono lransformat'jr do komiirck o cechach nm1·01worowych.
IO

/:1L1irni;1 sp()\\ ndoll'a111· pr11·1. w1r11sy sa dultalizowam• 11«: ll'rnlach

1;1/..i1/c11ia lub w ich poblii11, albn 11ogi1l11io11c, ubcj11111i;!n: jcdrn lub
11arz:1diiw docl'!owyd1. W 11<1g1'il11io11ych 1akażc11iach
111odd vcr1c11ia się 1abi1·11ia 11· u.asie: i11ld1hacji jest 11asl\'.Jliljijl:y: 11 rola
zal,airnia ··• 11ajhliższ1· 11'\'tly chlo1111e .. , pienrnl11a wiremia .., 1n1lroba,
śledzioua, szpil, kostny ·• 11liirna 11irrn1ia „, 11arz11il docelowy.
hkaic11ia 11·11uso111· 11 lwl1i p1;,:biq•ay1 ll'edl11!! kilku
typ1i11: 1ak:ti,:11i:1 osin· luiilkolnrnlc, oslrc z n:1slępowy111 zalrnżc11ic111
11lajony111 ora1 rhronil'z11e z ci:1~ly111 11ydal:111icm wirusa. Pewna grupa
11 intsiiw powod11jc dl11go lrwaj:wc i prn11·ad1;1cc
do 1gon11 „powolne" zal,ai.1•11ia.
Prnlc1,:1s Irwania 1akażc11i:1 ll'irt1sy s:1 1r,i dalaue /, 111icjsc:a
11:111rnaia11ia luh 11ar1:1dii11 docl'illll'lch, /, 11')'j:pliic111
11klad11 llt:i'l\'01\'l'go. i sq 11·ted\ 1dol11c do zaLaic:nia
g(1,1podar;,y.

WSTĘP
.l:tk dot;1d nacisk hyl prawic calkowicic polni.nny na pnmyslowt: sposoby
p11.cz wirnsy 11· celu wniknięl'ia i uszkodzenia gospodarza. '/.
'Irony świat zwicrz\C)' rozwi11<1I sJ,utccznc i bardm zlożonc 111echa11iz-

odnosi
skierowanych p11cciw poszc;,,:gól-
nym patogenom, lecz nic: 1awszc jl:st moi.liwe zdecydowane i
1wrt'linirnic 111i1:dzy tym typem 111cch:rniz-
111a111i nhro11y, 1-tórc wsla11:1 omówione

OGÓLNE MECHANIZMY ODPOlłNOŚCI

one dwie glinvne kategorie: le, które chro11i;1 osobnika (podrm-
2.:i) oraz inne, genctyc111ic kodowane. ktim~
lub wrai.liwośi: populacji (podrozdzialy 2.IJ i 2.7).
an
fil

·1 Bariery meclumiczm.' i chemicwe
/11aurnic ski'iry jako bMicry przeciw!; o /akaicnin bilo wspo11111ia11c w ro1-
d1ialc ·I I podro(.(l/ial ·1.2). \Vslccmy ruch r1ysck nahlonka
1akażc:11iu uldad11 odrlt:l'i11>11c1•0. lJszJod1c11ic lych komórek pt'!<!/ wir11sy
ol wor1.yć drom: dla
jcsl do pcw11r·go sl<lpnia
prtcd 1akażcnic111 pr1c:1 polkniylc wirnsy d1i\:ki niskiemu pl I 11· iol<1dk11.
chociaż wirnsy, klc„rc 1akai.aj:1 l;i drog;1 S<! odporne na kwaśne środowisko.
( ldnosi siy In do 11iększośc·i c11tcn>11 irusó11, ak ciekawe jest lo. że
podf•rupa wywolująca pr1c1iyhic'l1ia, nic pr1cchod1;1 p1'/.C/ iol:1dck, nic są
11i~c odporne na nisi; ie pl I kwasu
/.jcd11ocw11ych Pomocy I J1.iccio111) s1arnjc, i.c iycic U miliona 11icmowl:Jl
w krajach rn1.wijaj;1cych si1: moglohy hyi: malowane d1ięki
1.aha111mva11i11 le111km:ji spadl:owych w slosowa11i11 kart11ic:11ia picrsiq.
/a każenia 11·irnsmvc wdzicci1\s1 wie nic są zwy kk grnźne, leu z wiekiem
s1aj:1 się hard1i<'j 11ichezpicl'!.11e, na przyklad wirns 110/i11111,1•dilis zwykle
wywol11jc JaglHl11c lub nawet bezobjawowe z.akai.e11ie u dzieci, lecz rnkażrnic
11 doroslvch. 11 którvch l'/,\!Ścici wvslen11ic: chornha
porni.c1111a.
/akai.c11ia wirusowe 11 starszych ludzi 111og<J być bardzo poważ11c,
Taka 1.wi\ksw11a wrażliwość może być snowodow:1
L'Z\'Ściowr>, nslahic11ic111 ukladu

2.4 Stan odżywienia

Gorąq,ka
moż.e

Wysoka lc111pcrat11ra jesl 11al11ral11ie u111a11a11a p110. przylacza11y111

skutek 1akitil'llia 11 ir11so11egu. Ta udpowicdi. orga11i1.111u 11 t;toryc11 od1.11acza się 011a d11i.11 wyższ:1
hyi: jednak przychylnie 11id1ia11a, ponieważ _je.si to w gruncie r1cc1.y 111echa- rnzwinivlych. Ocena z11ac1.e11ia odż.ywienia jest jednak ko111plikowa11a innymi
11iz111 ohr()lltl)'. Obernic 11iado1110. ie lc111peralura 111acz11ie powyżej .17 '(' czy1111ika111i, laki111i jak powtar1ająn: się zakai.cnia, zwlaszcza zimnica, kióra
replikacj\' wielu 11irnsi1w, 11i.ycic 1aś leków ma cl'cki
takich jak kwas salicylowy, 11mic rnc1.ej opili.nić 11ii. pr;ysp!L'szyc
1drnwie11ie. Odnowiedi. ~orao.km1:i wydaje si\! być 11-y1.11ala11a pr1.e1. ro1.pus1.-
Jli·1e1.
Nomumy
Powszechnie wiadomo, ż.c kl'l.cnic slernidami pogarsl.il przebieg zak:ri.e1i
pospolitej i ospy wiclr111ej nólnaśca. lecz ich rola
Wiek IV lub wra:ililvości
zapalenia wąlrnhy c;asami zaostrza się w ci:1i.y,
l'rn uy1111ik Jest pr1yldadc111 1a1ębia11ia si1· wplywem horn1onr'>w, lecz 111c:cha11iz111 lego
111i, gdyż odpornosi: 1.aló11a od wiek u
1111·aru11kowa11:1 01lp<>wicdzia111i i111111u11ologic111y111
11:1 ś111c:cie / 11ży1cu.11y111 „pre1.t·utc:111" od Sll'ojt:j matki w postaci 1.apasu
pr1ccim·ial Jg(i skierowanych 1meciw 1akaic·11io111, które pr1.cs1.Ja matka.
Opornść 11a le pr;nrni11ic wirnsowc 1.akaie11ia, uz11pcl11io11a przeciwciala111i
Czym1il1i genetyczne
lg;\ / siary i mleka maiki, pomat!a chrn11i1:· 11iemowl1· pr;o. okolo s1.cść
Badania przc:prowadwne na 1.wier1ylach doświadc1.i1!11yd1 doslarernji! dowo-
po <'!)'Ili jego wrażliwość na 1.akaic:11ia wirnsowc rośnie.
dn, że cz.y1111iki ge11clyez11c wplywaj:i na odporność lub, przeciwnie, wraż­
Odpornośc /a pc·11 nicllla p11c1.111lck o 1ual ki jest ll':ri11y111 a rg11mc11k111 pr1.e111a-
liwość na 1.akai.cnia wirnsowe. Tak więc 11ieklórc wsob11e szczepy myszy są
wiaj:1crn11a kar111ie11icm piersi:!, 1.wlas1c1.a w krajach Trzeciego Swiala. gd1.ic
przez bardw 111ale dawki wirusa opryszczki pospolitej, podcrns gdy
'J11Hdai prod11k11·l\\' 1aslępuj:1cych mleko nic sluiy dolmc
11ic:11101111:10111 lll'lld/i>ll)'lll li' S/l'/Cg"llllić inne z1wsz:1 olbrzymie dawki hez objawów choroby. W 1y111 przypadkn
11ic:lk:11:tlc1:1 mlćka kobic:ccgo jest Io, ic: jcsl uno dominuj:Je<! cech:! dclern1i11owa11ą przez. zaledwie czlcry geny.
1INJCJ·}' (The I l11ikd Nalin11s Childrc·11'; J.'t111d l'u11d11s1. Narodr"w i1111ych wirnsów wrai.liwośi: zwicr1.:11 na zakażenie danym
wirusc•111111oże hvr' do111i1111iaca cech<! gc11c1yc111:1. Ue11y biorqcc w tym IJ(Jzial

(, W11u,0Jur1.i
ll2 ll:l

"! ,·;a:.a11J1. ale 11i,: 1aws1L', Cl\'Ściq gliiw11c:go ko1upld;su 1.goduości

I~111<')
Wplyw l'l)'llllikc'iw grnc:tyc1.1J)'l'h 1noi,: hyi: do pcwuego slopuia okid„ slosnnkowo truduc:, ważnicjs1.c S<!
lu111 pr1.e1. do:;ll'iadr1.enia /. 11i.ycic:m liuii wsoh11vch 1.wi1:r1at oraz ściślt: diagnostyki;
11k reślouych s11·1.epi1w .lt:st zro1.u1uialt:, i.e occ11a takich uyu-
uil;,'iw u lud1.i jest d11i.n kc1. cm;11. kpsza d1.ięk i stale11111 pnstępowi chc111iutc:rapia jest zwykle nicdoslypna, tak wivc ralrni.cnia wirusowe S<!
11 po1.11a11·a11i11 grni'm od po11icd1.i glinvnic zwalci.auc ;a pornoc;1 szczc11ici1. Rm.waż.aj:1c len lemat, wai.uc:
jcsl rozriJż11icuic rnivdzy odpornościq ua oraz wyzdrowieniem z zakaże­
nia, pouic:waż często mccha11iz111y lych procesów bardzo się różnią.

7 Odponw.vl: gat unii owa

wielu wir1i,,c'iw jest ograuiczouy, prawdopodolmic z JlllWO-
U/dm! odporno.friowy
du hrak11 odpowic'<lnich 1\:n:ptorilll' na ko111i1rkach odpornych gatunków.
Najlt:piej po1.ua11vm pr1.yldade1u jest wirus plllio, którego receptory Zarys
tylko u ezlowicka i 11Jalp 11;H·1.t:lnych. Niektóre iune wirusy, z.wlaszrza ludi.kic Nankowc hadanie 11klad11 immunologiewcgo rnc1.1:ln się okolo sio lat lc:n111
wirusy uicdtlh11ru odptlrnoś,·i i uiekthrc wirusy ;a palenia w;1trohy, s;1 rówuiei. dnświadczc11iarni
f\liccznikowa nad fa1~11cyloz:1 obcych cz;1s1ek, w lyrn
seki; ly1rnc . .les1.ue i11ue. la kil: jak wirus wścicklimy, prw:iwuie s:1 zdoluc
zal;a;ii: wkl;swśi· l11h wszystkie

111.11awaua 11y1a za p1cnvs1<1

rnikroorgauizmy. Obecnie wiadomo, i.c chociaż występowanie
jcsl ważue w zap11hiegani111akażcuio111 wirusowym, odnornnśi: kou1órkowa

ODPOWIEDŹ IMMUN010GICZNA l)dgrywa wi\'ksz:i rolę w procesie zdrowicuia.

Zasaduicz.c charaklcryslycmc cechy swoistych odpowiedzi i11111111uolo-

NA ZAKAŻENIA WIRUSOWE s:1 \liiSlyplljiJCC:

Zdolność do rozróżnienia między
do n,„„,.,:
-~ ~h·tęp Io anł.vgcuy.

T11 wlaśuic Ili!

Z\\T()cono uwag\~ na
ludi1przywióli1.e soh;1 opowiadauia o lym,jak
skórnych paejeulów hyl używauy dtl 1akaiauia
Liglldm: 1;1każeuic chrouilo przed dui.o ei1·is1;1 uat11ralu:1 chorob;J. Zro-
11uuic:ni1: odpowicd1.i ua 1aknicnia wirusowe wai.nc imm11no-
Z ll'iL:in \V/gl~dil\\'.
l'o pic1WS!L'. stosunek rni1:d1.y wirnsarni Mimo i.c: antygeny sq
jcsl dui.o hardziej ścisly uii. w przypadku wi1:kswści haklerii. Wirusy CZ\'slo 1ylko ich mak: l'ragnw.uly
11111dyl'ik uj;1 komt'irki, wl:wu;)I rz ln<'nyeh u:uu11ai.aj;1 się. cz.yui;icje ly111 samy111 guj:1 z uimi.
.,olicymi" i wrailiwymi 11:1 atak uernlonyd1 lilllfoeyti>ll'. ('o więn:j uiektóre wirusom s<J 1;1zwyc1aj glilmprołcinami.
wiru:.y 111og;1 ua1uuai.ai: si1· ll'cw11;1trt l)d1 wlaś11ic li1111'ocyliiw l1au1ięi: iu11111u1ologiczna jest 11warnukowa11a pr1.cz limfnt·yły.1.
tych ragocy1iiw, któn: .1:1 wai.\l)'llli sklad11ikan1i bi.dy rna 1doluośi: odpowied1.i ua pojcdyuu.y anlygrn swnisty
Dohry111 lc:go przyl;ladem jc:;l ludzki wirus krn11órki. Z:lskak11jqcy jest fakt, i.c
Ams. S:1 tci. iuue prakty,·1.u,: powody pmuauia tych odpowiedzi !'llt.win1:ly ealy 1cslaw liu1focyli>w, klim: 111og;1 reagować wl;1ściwic: 1. każd;i

'"
 IM
85

r l!gromm·j licrbv oqslt'<'!ck ml!g:1cvch wy11 ol:1i· odpowit:di

11:1. l!orn'1i.11ia si1: dwit: glt'iwnt: klasy li1111't1n1ów: B i l
V (lbcy anły(jl;n
ltl'C l\on1ó1!:a p1ezei1!t1jqca mityuen I
\I \I
Ili Limfocyt T po1nocrnu.y
Is l 1mfocy! 1 supwsrnowy
!l)'!lli i 111ak rofogami. li I11nfocyl Il
Lil Li111l11illasl
M Lunfocyt Il Jli.HHH}ci

U11!fÓcyty H i odpm·no.l:L; l111111ornlna I' l\omóth.a fllaZ1natycmn

Rola limfoeyiim B jl'sl prrcdsiawio11a 11a ryci11il' :i.I (1111111cry IV lym Sup1us1a
podro1.drialc odpn1Viadaj:11111111en111111a lej ryci11i,:). la111Vaż, że 11a lej rycinie Styinulaqa
orn;, 11a ryciu ie :i/I j:1dra li1111'ocyli1w Bil s:1 t>dpowit:d11io slahicj lub /m1c111rn1y antync!n
cit:niowam:. l\0111t'irki le wy11'lHl1:1 się z kominek macier0stych IV szpiku
1\!ns;i I
kosinym, dos1aj:1 siy du krwiobiegu i dnjr1.c1Vaj:1 IV w:11rohic, ślcd1.io11ic
l<bsa
tkance chlon1wj. Ich receptory po1Vicrrd111iowc Io t'li!Sicczld (ll'Zcciwcial _ _j '--
rcaguj:icc 11· nrnn1cncic napotkania swoislcgt1 dla nich antygenu, który zwyklt: I B

©"'
musi hyi· 11ajpicr1V pr1etwormny (I) prze'/. komiirld prczcnl11j11ec aniygcu
(A PC). S:1 Io lwmilrld dc111lryiycz11c wyslępuj;1cc IV ośrudkach
11ęrli'1w dilonnych i śled1.io11y. Wrnz z fagocytami
fogi i lllllllOt:yly) IV
111alcrial a11lygcnowy ora1. preze11111j:1 go na swoj,:j powic11.cl111i w l'or111ic
rozpoz11aw;111c:i prrcz li111l(1cy1 Il 111aj:1cy odpmviadaj:1cc n:ccplory z przcciw-
cial:1111i (.'.). To S/H>lka11ie slyrnul11jc proliferację liml'ucylu Il, lw1ir1.:1c klon
kurnórt:k 1. 1:1 sanq swoistości:i anlygcnow11 (J ). Pruces le11jcsl wspo111a1wny ©'" ©'" ©'"
„\J I ~ 11
Jl_ll
p11ez liml'okiny wyd1.icla11e pr1e1. li111fm·y1y T pomorniczc (lh) (4), klim:
same s;1 :;lynrnlowa11e pr1.c1. l't:akciv 1.c zmic11iony111 antygcncrn, ly111 razem
w powi<)1.i111i11 /. anlygcn:nni zgodności lkiinkowcj klasy li 11:1 powicr1.d111i 1-1.-.

;\/'(. l'i).
l '\/' "vl'
11 11
Wide ko111iird, w klonie n'iż11icujc się na komilrld efckiorowe, w tym
prr.ypadku konu\rld plazmaiyczne (b), które wyd1.iclaj:1 wi\'ccj pr1eciwciał
1dolnych do reagowa11ia tylko z tym określonym a11lygcm:111. Niektóre
111·1.ult1nc li1111'ocyly B mog:i pm:lrwa~ /ll'Zt:I. dlui.s1c okresy jako ko111iirki
pamirri (7), które szybko odpowiadaj:1 na nasl\'pllc: konlakly z antygenem
(7)0 M

ó" i' ó" p

oó"
wy1wa11.:111it·111 n1lpowi,:dnich przcciwcial.
llośi: produkow:111ych pr1.c:ci1Vci:il jest kontrolowana /11'/cz limJ'ocyty T, Jl Jl
11:inis1<·111y w dalszt:j Cl\'Ści nl!d1ialu.
krnnt'irc:k plaz111atycznych wy1warzaj11 jcd1111 z (B)
)=
*
lg;\, lgM. lg< i, lgD i Igi:. Tylko trr.y pierwsze
(lah. S. I). Każda cz:1stcczka lgA lgC
lub więn:j podjcdnoslc:k
luM
z ctlt:rcch la1\rncht'1w pnlipcpl ydowych. dwill'h „ciężkich" i dwóch „lek kich",
które razem 1wo1'Zi! c1:1stl·c1kę IV ksl.l:dric likry Y (ryc ..i.1). Ko1\ce dw1'ich
ri1111io11 li1cry Y twor1.11 rejony zmienne. Wicika różnorodnoścS
a111i11okwas1'iw w tych rejonach rapcw11ia, i.c: w popnlacii limfocvli11v I! z11ws1c~
l!yi:. !i. I. llilpowillili limlni:yl1iw 11 oa 1akaiimin wi111s11w1J. Wyjaś11i1min w !Hkśi:ill.
 Bil !r/

!<t:1on s!a!v He1on zmi011ny

l<1) ' - - - - - - - - - · 1., '""~"-""""""

Wlaśr.iwuśr.i lmmunonlubulina

I I li
s s
Mnsa rn1st11c1k11wa !JIJIJIJOll :m!ionn· lfillllllll I I
Ks1talli:z11s101:1ki
I s s
l l

l
~f~l ~"" <,;:'- 1 / "1w1as11. .ll!st t1111111yqa, w
""n."' I
l•11:1y siv ona 1 m1tyn1mu111.

lii:1ba cząslm:rnk 1:iviki1:h/lukkicb fi 2'

ln1\c11chilw illlllllillłWI) ldimm) (mo111111rnr)
Wi111aoioilopllloiacrn tnk nio tak
Prmhoilrnoiu prwz loiysko nit: ni o tak
'W lonoil! ilimmo lilwi11 (I>)
wk11irni lmicuchy s111J11l111:1111111 z knm11110011111 wyilzinl11ic1i) f11a111
li!bl). Innu 11nli111111y mntl'! IHi UIWOflotHl,

z11ajd1ic si1: kilka komiin:k zdol11ych do reakcji /. jakimknlwiek 1mlyge11cm

po ra1. pierwszy. Zrnit:11ne rejony zapcw11iaj11 wobec lego każdej
jc:j i11dywid11al11:1 swoistość a11tygcnowq.

PrzeGiwciala lg A są prod11ko11'i111c p1"1.et. lka11k\! chlo1111111.11ajduj11c:1 sii; pod blo11ami

śl111owy111i, 1111 powicm:h11i klórych przeciwciala le wy1Vicraj11 dziala11ic.
/.11ajd11j11 się one w wyd1.icli11ach jamy 11sl111:j i gardla oraz 11klad11 pokar-
111011·cgo, oddechowego i pk:inwcgo, pd11ią wii;c ważm) roli: IV obronie przeciw
wirnso111 szer1.:icy111 si1: ly111i drogami (podrozdzial !.. I). lg/\ wydzielana 1111
p11wierzch11i hlo11 śl11wwych sklada siv z dwóch c1.:1slL:rzck i1111m1nol!lolmli11v
(dimer) pol:)czo11ych 1. „li·;
Igi\ jcsl lei. prod11kowa11a podc1.as laldacji, zwlasz-
e1.a w sial'l.l:, i Io wlaś11ic swoiste przeciwci:ila doslarczone IV lej l(1nnie przez
mal kę pomagają ochronić pw:d za każe11iami we wczcs11ym 11icmowlvclwie
lp1>drozd1.ial 2J).

P1·zeciwciała lglVI wylwa1'/a11L: są jako pierwsze w pr1d1i1:g1111ogól11ionych zakai.c1\

i szczegi>l11ic cl11:lnie l:1cz:1 się z a11lygcm:m i dopd11iaczcm. lgM jesl dnż11 W ko1\c11 zac1.y11a dzialać 111cchaniz111
cz:1slcczki1 i 11iL: przechodzi przez loi.ysko, lak więc swoiste pm:ciwciala lgM lgM jcsl zahamowana i zasl:1pio11a
11 plod11l11b11mvonHlb1 m.11aczają zakaż.cnic wcwn:1lr1.111aciL:1.nc. Wylwar1.a-
nic przcciwcial lgM jest rnczej kri11ko1rwalym procesem, lrwaj11cym kilka
1ygod11i l11h mic:si1:L:y. Wykrycie swoislcj lgM jesl wi~c dowodem niedawno Przeciwciała lgG. W przcciwieós1wic do lglvl, pr1.crnvc1ala
przchykgo l11b hież:ir·cgo zabżcnia, L'O jesl obernic pows1.echnie slosowam: bardzo dlugi okres c1.1:slo pl'!.ez. cale życic zapew11iaj:1c w len
\\' dh11;olnvali1 oehronę przed 11asl\'pnym zakai.cnicm lym samym wirnse111.
 an
Pierwsza d;iwLa Drnna dawka
1u1;
llyi:. 5.J l'imvnlnn i wló1nn n1l1111wind1i
h11111111alnn 011 knlnjun 1lawlii inaklywnwmwj
m1npinnld.
Ponieważ id1 wyslypowa11ic świadc;y o pr1cbytyrn zakairniu, s:1 one
pr1ydat11c 11· pr1cglqdach epidemiologicznych (rmd1ial 7). l'rzcciwciala lg( i
pr1.cchodz:1 przez loi.ysko i, jak wsp1111111ia110 wpodrozdziale: 2.J,
ochronę przez kilka pierwszych 111iesięcy i.ycia, uzupelniaj:1c dziala11ie przc-
ciwcial Igi\. Przebieg wylwarzania pr1.cciwcial w c;asic llH>Żc być
podczas szczepienia przy ui.yciu
jc,sl inaklywowana s1.czcpio11ka (ryc. )J). Pierwotna odpowiedź na pierwsze
Il pl'l.y
p1t:rwszy111 l;ontakcic z anlygem:111 jest ona stosu11kowo wol11a i 11icwielka.
W przcciwiL:1\slwic do lego. odpowiedzi wii1rnc na 11aslępnc wslrzyknięcia
poda11c kilka lygodni pM.nicj ndt.wiercicdlajq obec11ość Ul'Zlilonych komórek
pa111i\'ci, ktiirc 111og:1 teraz przejść lll:Jclllic spot1,gowa11:1 prolil(:rację klonal-
n:1. \Vywnl:111a odpnwicdi. w poslaci wytwar1a11ia pr1.cciwcial lg(i zaczyna się
han I/Il s1.ybko, Im. wci:igu okolojcdnego dnia, i s:1 wył warzalll: dużo wi1,kszc
ilości 111·1cciwcial. Ten przejrzysty obraz zostaje za1nazany, gdy podany
1m1a11ic n:plikuj:1cy si\' anlygen, t:iki jak i.ywa szczcpio11ka polio, lub lei.
podcms natural111:go zakażrnia wirnsowcgo. W 1y111 przypadku pierwotny
hod;iec d1.iala puu. pewien okrl's i ws1aj:1
udzial w zdrowieniu.
Medu111h;m dziala11ia p1"1.eciwcial
Swoisla immunoglobnli11a mnie wywrzcćd1i:1lanic przeciw wirnsnwi
drogami.
~foie go zncułralizowai· przez poh1c1.cnic si1: z wirio11ami. Moi.e to
zah:11nnwai: ich prryl:1czanic si1: do wrażliw)'cli komórek lub,
prawdopodoh11i1,, zahnrzy proces odplas1czania lub
111RNi\ po wuikni1·ciu wirnsa.
Przeciwcialo i dopcłnial'z mog;! polqczyl' się z antygenem wirn,nw\1111
si\' na JHiwiew:hni zakai:oncj komiirl;i,
dil jl'j li1y. Ten el'ekt jcsl !llany jako cytoloksyunośl: komórkowa
zalei.1111 od prw·iwciala (i\ i)('(').
B!l
l'r1cciwcial1J 111oi.c d1ialai· jako opsonina, l;1c1;w się / wirionami
w1111agajw: 1dol1111śi: 111akrnl'ag1'>w do li1g11rylmva11ia ich i 11isrucnia.
i\lalirofagi pokryli' swoislym przcciwri:tl1:111 s;1 11ohndzo11c lub „11-
zhrojon1:" 11· edu znis1czc11ia zakażonych krn11i1rck 111ai:wvch 11a
p11wicl'l.rhni an1y1•.c11y wirusowe u l1:_j samej swoislości.
Un!fócyty 1' i odpomo.fr komórko 1l'll
l'odobuic jak liml'ocyly Il, limfor,rły T leż wywodz:1siv1. kon1órck
styd1 w szpiku kos111y111, kl'I polem wydrnj:1 do grask,r, gd1ic
i r.ysk11j:1 swoislc rm:ptory a11lygc11nwc. Komórki le odpnwiadaj:1 za
odpornoś1' komórlww11 (('i\11). S:1rMnc11odgrnov tvch li111l(1cvtów. z
nidtiire wywicraj:1 d1.iala11i1: lll'/C/
z1va11ych li111folii11a111i lub inłcrlcnldnami. ( ili1w11l' klasy 111111ocy1ow I sq
Limfocyty regulacyjne. Ko111órki te lub dziala11ic innych
T oraz wytwar1a11ic przeciwcial przez li111l{1cyty B. S:1 one znane
odpowiednio jako limfoeyl)' T pomot·niezc (Th) i T s1111rt'sorowc (Ts) luh,
z markerami powierzcl111iowy111i z.idc11tyllkowanymi za pomocq
( '1)11 i CDil (pt1pr11:d11io T4 i T8). We krwi
ich normalny slosnnck wy11osi 2: I.
1.aló.na od limfocylinv T, co 01.11acza, że li1111'ocyly B mogq wy1wor1yć
ni111 pr;cciwciala tylko we wspL'ilprncy z liml'ocytami T.
Limfocyty cytotoksyczne. S:1 to knmiirki (Tc) szczególnie ważne w zakażeniach
wirnsowych, poniewa7. rozpoznaj:! anlygcny pochodzenia wirusowcgn 11:1
'""";„,„,„,.,,; z.akai.onych komórek, atak11j:1 je i dokonuj:1 lizy.
Limfocyty nadwrażliwości typu opóźnioneno (Tdh)
•njw:e i11nc liml'ocyty Ti
l.imli1cy1y T, podobnie jak li111l(1cyly Il, w wyniku odpowiedniej
pm:chodz:1 klonaln:1 prow:11l1.:1c:1 do
1.an'iwno kil1111\rd; cl'cktorowych,
.. wiele
pdniq rolę komórek prezc111uj:1cych anlygcn oraz 1:1gocytuj:1cych kompleksy
a11lyge11 pr1cciwcial11, lecz 111og:1 tó. doprowadzić do lizy zakażonych ko1111'i-
rck, wytwarza(: intcrl'cron i wydziela(: inne limfokiny, które 111oduluj:1
mchowa nic się lin1focyl1'iw T. 7. kolei 11:1 ich własne zachowanie ma.i•! wplyw
i h:111111iacc czv1111iki !ln>d11kowam: prze1. li111l(;cvtv T.
 ~)[)
Dl

Ournnicwnie IVIHC. I >1iala11ia li111i'<Jcylilw I' s:1't·iśk111aló11io11c od

1•lin1·1H'g1> ko111plcks11 /)'•Hlm1i;ci Ika11k <lll'l'j ( i\111 ( '). HOl.I" 1111a11ic: „oht:ych" T
a111ygc:11i111' jt:sl 111oi.liwl' wyląu11ie wtedy, gdy s;1 lllll' 1.apru,:11lowam: pr1.e1
krn11"1rL1: demlry1yu.11;1l11h111akrnli1g w polar;c11i111 wlaściwy111i
Ml I<'. lak więl' limi'•lt')'ly le i l\s;1 ,1y11111lnwa11c \l'<i11·1:1as, gdy ohcy :mlygc11
je::;! prc:1c11low:111y i111 w ohcl'tHiści a11lygc11inl' klasy I i\111(', idc:11lycwych
1 ich wlas11y111i :rnlygc11a111i, podoas gdy dzi:tl:mic li111lilcytów Th

ogr:tnic1111H: pnlr1dl:J ll\'.1l1:pllw:rnia ho111ologil'!nych :111lygc:nciw klasy li na Th

pmvier;chni p1"c:1c11111jqn:j ko111i1rl,i.
l'l:rn1 spójrz pu11mv11ic na ryci111: \I. I .i1111i1cyl Il jest wsp11111agany
w ::woich t:1.ynnościacl1 pr1.c:1. liml"1kiny wyd1.id:mc pu.cz limi'm·yt T pomoc-
niu.y po lewej slr1111ic, kli1ry /. Lolei 1t!c)'a aktywacji w wynik n intcrnkcji 1.c
1.111icniony111 anlygc:nc111 wir11sowy111 na powicr1.chni ko111i1rki prczcn1njqccj
:111lygen (1\1'( '). /.:111wai., i.c la inlcraLcja 111<rie 111ic:i· 111icjsn: tylko w pol:1cze-
11iu z klas:1 li anlyg,:1111M11(' 1.wyldc ll'yst1:1rnj:1cegl\ na powicurhui AP('. Pn
stronie prawej ud liml'orytu B Obcy antyuon
V
1.ahanwwai: nadprndukl'ję prn:t·iwci:il pr;c:z
APC l\on1órkn prezonhiJi\Cil antyw:n
udpor11ośi: humor:dna ::potyka si1: /. odporności:1 kom1'1rkow:1.
111 Lm1focyt T poin()(;11iczy
Na ryciu ie :i.4 zilusl rowa1JO 11icLlc'irc wai.m: iulcr:tkcje 111i1:d1.y liu11'0-
Lir11focyt I 11a(l\vrnlllWO!ic1 IYllll
cyla111i T (~11u11L:ry podauc ponii.t:j oduo::z:1 siv dl\ lej ryeiuy). Pokazana lulaj ldh
opóżrnoncoo
komórka pru.cutni:1ca a11lygcn podoh11a jc;;I do krn11i1rki 11a ryci11ic 5.1. Ts l_imfocyt suprn~;o1owy
W LTlu pr1.y1H1m11ic11ia u111il·s1czo1rn po lc:wcj slrnnic limfocyt B wspomagany le Limfocy! cylolok!:;ycn1y
pr;,·z li1nl(1ryl Th (I), lccz lym razem srmlck ryciny zajmuj:1 rói.m: liml(lcyly T. Il limfocyt Il
( 'ytoloksycwy liml'nc:yl T ('!\:) jest sly111nlow:1uy w wyniku
Maluolau
1. anlygc11cn1 wiru::owym na pnwit:1Hlrni /\!'(' (2) i pr1.cchodzi fl
SupHn1ja
Uo11:il11:1 (dla przcjr1.y:;tości uic poka1.a1m na rycinie). \V poląc;rniu z a11-
l)'1'c:11:1111i zgoduoi;ci tka11kowcj Liasy I, li111i'oryly Tc lqcr:1sil'1. autygrnclll Slymulaqa
wirn::owy111 na powier;chni 1.akai.onyl'i1 („d<H:t:iowych"l komón:I; i wywnl11j:1 V Anly!)Cll
ich li11: (:l). Tt: procesy s:1 11·s1H1111aga11c pr1c:1. li111i'ocyty Th d1.ialaj:1ce 1a w Z111inniony nntyuen
rozp11szc1.alnej lillli'oki11y, wlym przypadku iukrleulduy-2 (·I). lilasa I
li
l1111a podgrupa li1111'ncytów T, która wan11Jkujc uadwrnżliwoś6 typu
!!! lilasn li
opói.nirnH'go (Tdh). reaguje z :111tygc'llelll wirnsowym na powic:rzchni /\I'('
w powi:1rn1i111. antygenami zgod1mśri tkaukowcj kla;;y I lub li ('.i), one lei. s:1
11·spo111aganc pr1c:1. li1111'ocy1y Th ((l). Sty111ulowanc: li1111ilcyly Tdh wydzielaj:1 Hyc. !i.li. llilpnwin1li li111lncy1ów T na 1akain11in wi111snwll. Wy1aś11i1rnia w illksci".
che11111t:ildyrn1e, ktt'1rc pr,1.y1·i;11•:1i:1 wi\ccj li111l(1eyit'llv T, a tak:i.c
(/)na 1Hrn1oc 1v „gaszc:niu poi.ar11" w 111il:jscn zakażc11ia.
w11dpowicd1.i li1111'11cy1i1w B, lillli'ocyl y Ts „dyi.urnj<1 ",aby
1hy1 cncrgic1.JJ:1 odpnwiedi. liml'ocylilll' l (i\).
Na rycinie 'i.·I przcd::lawirnlll U111·1.m1«1 roli:
na wir11so\\'l~ a taki.e inlll'.
Naturalne komórki cytotoksycznc. Oprócz limfocytów Tc oraz makroliigów, s:1
dyrygenta calcj odpowiedzi 1111111u11u1uu lei. lin11'ocy1y o nic wyjaśnionym pochodz.cniu i po1.hawiom: swoistości
OpriH'z nsuwa11i:i knrnplcksów antygen 111'1.cciwL'i:tlo, lc11kocyty wicJo.. (ang. natmal killer:; NK). Mog:1 one zahii: komi1rki,
jądr1aslc sq slnsnnknwo nrnlu ważne w 1.akażcniacli wirusowych. Moi.Ila si1:
kti1rc ro1.pomaj:1 jako maj:1n: „obce" antygeny na pnwicr1.chni, 1111. ko-
o lym /. latwośt:ią pr;chm:ll" na podstawie wyci11ków tkanek lnh badania 1111\rki 1akażnnt: wirnscm i rnkowc. kh aktvwnoś(: jest znacznie w1.1noi.ona
wvd1ic:li11, 11· których. w pr1t:ciwie1\st wil: do 1ak ażc1·1 hak lćryjnych, przcważa­ pr1u. intcrlt:rnn, leu rola w zdrnwirniu po 1.akażcni11 ciqglc nic:
j:1ca wi1:b1t1śt" lw1111'>1Tk t11 li1111'11ryly. l'rt.yklad icsl poka1:111y JJ:J rycinie !OJ. wyja::niona.
 !l2 B3

fntl'rji'l'Oll
lsa:11·:; i I 111dr:11111:11111 11dl;11·ly 11 I1)) I r„ il' Lrnn1'irLi 1:1Lai1111c wi111sc1n
111111:1r1;1i:1 ro1p11s1u:1l11yuy11111L. ld.-in ch11111i i1111c L11111ó1ki pr;cd 1:1L:1il'„
1111·111. ( ldLrycic Io 11 )'\lawa Io :,i1· 1111p11uy11ai: 1w11q c1v, po11irn:1i. suhsla 11cja llyi:. !i.!1. Mo1:ha11i1111 1!1iali111ia
1:1 11k:11:d:1 si1· si; 1111·c11111 p11.1:c1wk<> ,;,:rnki1:111111:1 lrn:s11wi wir11sów i wydawa- 111lnrli:1n1111 Wyjaini1rni11 wlnliśr:in.
si1· 11ic:luk::vcm:1. W111; 1csie. gdy uv11i11n1: liyly s1.ylil, il' JHlSl\'JlY w chc1ni11le··
1:1pii1:1L:1.;c1i hak l1'l)J111·ch. i11l1'llL:11111 {I FN) wyd:iwal si~ by(' od11owi1:d1ia 1111
11udi11:n11:1 1'1· rn1.h11d!ll11c
0:1n111:111il', kc;. olwrnic, w1111. / p11s11·p1:111 wicd1.1· i
i11lcrkrn11i1w 11:1hicr:1 IH1111111·11ic: 1.11:H'1c11i:1.
Si;;1d la 1.111ia11;1 11a lic;.li\' 11111ogq'I Ohcrnic wiado11111, i1· jc:.sl kilka
i111<'1kr1111inv, klim: n'ii.11i:1 si1· in'idk:111 pod111d1.1:11i11, sldadc111
u1a1, 1m:d11111i1111c111 d1i:da11i:1 llah. ).)). S:1 011c hi:dka111i o 111asic
okolo .'0000, prnd11km1·a11)'111i pr11:1. lcukocyly ii\b
jltJWi1:d1.i nic lvlko 11:1 1akairnic wiruso11·c, kcz !akie n:1
1111!11ralm: l11h sy1111·1vc111c dw1111iciowe l\NA or:11, 11ic:k1i'm; hakll:ric, up.
l.wi:1zlii le uie sq swoiste lila wirnsa, tak wi\'.c IFN i11d11kow:111y
pr1e1 jeden wil'tls sk11lcrn1y pL'.i:ciwl.t1 i11nym. !. dl'llgicj slrnny s:) 011e
1v 1.:1sad1ic swoiste galnnknwo, lak wi1:c 11„N wy1w11r1.a11y przez,
świnki: morsk:i, jcsl 111t"knlccrny 11· mvs1ch lub l11d1.kich kondnk:ich. <)1111111111
I l·N rt'1i.11i si1: w 1.11:11·111y111 slop11i11 od i1dmi:111 all'a i hela, po11icwai. j1:s1
11 yl w:1 r1:111y p11.cz podgrupę li1111'ocylc'1w 'I' p11111i1:ci w odpmvic:dzi 11a si ym11Ja„
,.N pr1i:1. :111lygc:11 11pr1t·d11i11 spolk;1ny idmciai. sa111 IFN nie j1:~;1 swoisty dla
11ir11sa). I lwai1111y jcsl wi1·c 1:1 rod1:1j
nic 1.ahi,iai:1 wir11siiw ani 11ic dzialaj:1 j;il;u pr1.1:ciwci:ila. ('1)
~frch:1ni1.111 ich d1ialania j1:sl po:i1Td11i i 1.loi.ony. Pr1.cdstawio11v msl:il
w 11ai11·itd;sz1·11111prns1.t·1c11i111111 l)'l'i11ic .>..\ Nii.cj
\\'illlC ;godnil~ z 01.11aclcnic111 na rycilłiL~.
I I) Wil'll::y lqc1.11 si1· prn:;. swoisty rcccplor /. komt'irl::1, k1i1rn jest
sly111nlnw;111:1 do 11y1w:1r1:111ia 1·1;1sl1T1ck i111l'rfc:nm11. ('1;1slcc1ki le opns1.-
uaj:1 ko1111'i1kę I.') i wywolnj:1 ant)·wirnsnwy sian w s:isicdnich ko111t'irk:ll'J1.
u:1sl1'l'1ki Jl!N pr1yl:1oai:1 si\' do rcccploriiw na
kon1t'irkach i\) i 11·y11't1l111:1 wvtw:ll'!a11ic lr1cch cnzy111ów: ryhonnldeazy
(lli'i-azy), ldnazy hiallrnwej i 2-5:\ synlt'lazy Hl. Dwa wy111ic11ionc: jako

l/Vłaśt:iwośi: J\lfo' Bota Gamma {fi)

f1walni!: w pll 2,0 !alt lali nin

1'1t11l11lwwany 1111n1 ln11lio1:yly fih111hlasty limfocyty T

l111ml1nn11y alla i hola hyly wi:rnśninj sklasyfik11w11n11 rn111111 jakn ty1i I, il 11:m1nm intndmnn jakn ly!J 11.
Imar Si} mm rn;sln 11<11.ywmm IFN 11, IFN li i ffN '{.
!Jtl
!15

Szkodliwe odpowiedzi imm1111ofogicwe

IVz.mofo11l' odpolł'ied-;.i li11!fócytów T
l lklad rnoi.c
ll'il'll.lil.
c1a•;a111i nichupiccwy dla gospodar1a. Przykladcm IL'go byly epidemie
Opnil'! hl"kowa11ia 1"1'""aci1\\'ll'llSJJll'eJ,111ic:rlero11y wywic:rajq d1.iala- wirn:,owcgJJ zapalenia wqlrohy lyp11 B na oddzialach dializ 1wrcl; zanim
11ie 11a k"111<irki. ktiire pomagaj;! IH>Śr1·dni" 1.wal1·1at' mkai.cnie. Jednym 1.row111iano ni1:hczpicud1slwo lych 1aka·rd1 i r.abezpiccwno si1: przed nimi.
111ajwai.11iejszyeh sl;111kt'm j1·s1 zwirl.szl'nic clis1m·s.ii na t1tmierzcl111i lwmiirki ( Jdporność pacjcnl1iw byla oslabiona w wynik11 choroby i lt:uc11ia. Ci, ktiirzy
anlygen{m zgod1111śd lkankowcj, k1t'1r1: jak wic111y, sq
nabyli wirnsowc 1:1p;1lc:nic wątroby lypn B, nic 11101!li wi\'c slawii: slrnh:cz-
T pJJd wplywcm anlygcnu. Inne d1.iai<lllia 11c.1 JJhrony 1alii1:icni11. które mialo 11 nich l1'1Hlcnck do przechodzenia
akl)'\\'no.~ć 1.nn'1\\'no liml'1cyló11· R jak i T,
nosicielslwa (nml1.ial :W).
llJJŚci liml'rn:vli'm· NI\ i Tc.
( )pnicz dzialari
p1:rsond11,
krn11„1rl;i i la wlaściwo:;i:, \\' pnlijcm1i11 z 11n1111111<1mol111lacyj11y111i cechami uych. prowadz:1cc do ;1111oinmrnnoloµio.ncj tblrnkcji wlasnych zakai.onych
\\')'icj opisa11ymi, mslala wykou.ysla11a w pcw11y111 stopniu d11 leczenia i choroby, klrira hyla zazwyczaj gro:i.nicjsza nii. la, 11a któr;1
posl:1t:i raka, 111ia11owicic o.1·11·os11fi'o11111 u 111alyd1 dzieci. 1'11dohnc
Jak dol:1d. 111oics1 wdai: dwa is10111c pylania: jak wai.11y jcsl wlaściwie
i11tnkro11 w obronit: Jll'Zt:c·iw 1akaic11io111 ornz czy ma jakieś
1naucnic w ich h·zrniu'"
l\liino i.c t:l'ekty d1iala11ia
przcprnwad;;1nych na hodowl<ll'h Oslabioue odpowiedzi lin!f<Jl:ytów T
odd1ielit' je od \\'SZ)'slkich ( ldpowicdzi imnn111ologicwc na zakażenia wirusowe s;1
zdolności<! wirusów d11 zakażaniai uszkadzania komórek, kti1rc
JHW1.:11l;u zakażenia wlaśnic le pr1.ykladc111 jest /\I DS (nmlzial ~2),
w1·zcsn)Th s1adial'11 IV (I llV) zakah1 i nszkadza
wys1:1pi klonalna T pomocniczych, kti1ra jak widzieliśmy ma
l•'n pogl;1d ptllwierdza 1iajwięks1.,: zna1:zenit: w aktywacji li1111'ocy1<\w B i innych li1111'm:y1t'1w T.
1.1· po11awa111e zw1crz1:lm11 surowicy zawiera-
i<1ccj pm:,:iwciala an1y-ll'N 1aoslr1a 1akażl'llia wirusowe, co 1vięccj ludzie Wy11ikaj;1cy chaos w ukladzic i1nn1unologicz11y111 otwiera dro1w lak zwanym
1 \\Todltlnym nicdohllrc111 prodnb·ii I l'N s:1 nadmiernie puda I ni na zakażenia
zakażeniom wywolanynr przez baklnic i wirnsy oraz
czasami jll'Ot'cso111 nowolworowym doprowadzaj;1cym do zgonu.
ui.ycia I FN do leu.enia hyly skazane na Odm jc:s1 przykladc111 wac1.cnia nicnarnszom:j odpowicd1i li1111'ocy1ów
ponicwai dosl1:pn1· ilo.ki hyly 111alc tldnośnic do dzisiejszych T: 11 dzieci z 11icdoborc111 odporności komórkowej nic występuje
slandardiiw. Olwcnit: 1nożliwości klo11mva11ia gcnriw koduj:1cych I FN, np. kliira iak wyjaśni11no w rozdziak 11 jest wynikie111 niszczenia pr1cz
11 k11111i1rkach drni.di.y. pozwalają na produkcję hanlzo dużych ilości il'N, 1·0 T cytoloksycznc zakażonych wirusem ktl111Órck w skór1c. Wy-
1.oslalo 1astostl\\'anc / u111iarkow:lllym suk1\'.sc111 w leczeniu przc:wleklcj więc dobrym znakiem wskaz11j:1cyrn na zdrowienie

poslaci wirnso11'cgll 1apalenia w:)lrnhy lypn B. 0111ówillm: tn będzie w roz- często towarzyszy temu niekon-

dzialt: '.'O. W ty111 111i,:jsrn warlo 1.a1.nac1.yi', i.e d1,ialanic lt:rapcnlyczne moi.c do
hyi· c1ęści11wo spo1vodowanc zalc::i.11ym tld li'N wz1noi.cnic111 ekspresji Ml I('
ko111órkad1 w;)lrnhy, co prowadzi do id1 zakażenie:
wirnsem Fpsteina-llarr hcrpc:s-
pr11:z li1111'<1cyly Tc. 111tlnonnkkozę zalrn:i.n:1 (rozd:'.i:il 15), slaj:1c się na
nas Io bezpośrednio do zagad-
B. Dzięki sk111l'cznc11111 nadznrowi inmrnnnlogi-
cwc11111111111ncytow I 1.al;azenie lalcnlnc zwykle nic 111a wplyw11 na zdrowienie
gospndarn1. l'>Jaruszenic 1c:j rilwn"wagi przez inrn11111os11p1'L's.i\:. 11p. 11 pacjcn-
1iiw po przcs1rn:pic nc:rki, 111oi.e wywoh1i: lra11Sl'or111ację zakażonych lim-
l(1cy11'nv B prn:z wirns z nie konlrnlowan;i prolill:racj:1 i zgonem z powodu
chh111iaka.
 !lG 97

Zalwicnie 11'irn.1·011'e jet!uojądr;:astych .fi1gocytóll' (MP) \V odporności na irm azjc wirnsim

R1'ii11e \\'irnsy mo:•:1 11a11111ai.ai· si1: 11· komi>1lach, ktt'>n' jak \\'Sjl01llllia110 prleci\\'ciala. l\log:i mh; hy(::
\\' prnl1111d1iak U odg1yw:q:1 d11i.:1 roli· w 1cg11lowa11i11 nahyk biernie )Hit'/. 11iernowlę od matki, lub tt:i. drog;i biernego
I po11'od11 m',i.11icowa11ia ty1:h wirnsilw, a takie lypi'w i 11p. za po111nc:1 1•a111111a-gloh11li11y w celu zahczpicc1c11i
ko111i1n:k, 1. 1.ti>ryrni one odd1ial11j:! 11·1.ajcmnic 11a siebie, w:1troby typu/\ lub wścicklimi! (ronl1.ial
ll'irw,om:go MP na odpowic:dź in1mnnologic111ą jest ha nim 2m;
11Uad11 i111lllnm>logicwcgo w podrozdziale .\.:! lllożna
nabyte czynnie, jako wy11ik 11-czcś11icjszcgo zakai.c11ia takim sa111y111
ie i11tcrlcrrncja zakaż1:nia wirnso11·cgo 1. MP może
wir11sc111. IV ty111 przypadku stosunknwo mala ilość ist11icji1cych przc-
innych l'i\.:kh'iw wpty11:1c 11a prczc111acw antygenu,
ciwcial (lgC lub lgA)jcst szybko \\'I.bogacona dzięki klo11al11cj
1 lilllrocytami T, ch1'lllolaksję omz >i:sycmość: zalci.11:1 od przcciw-
cji lirnrocyti1w B wydziclaj:1cych le
1.·ial. Niżej podane sq p11.yklmly interakcji wirus MP, które wyjaśniono
11aul;o1vo. \\')'ztłrowicnic po zakażeniu o wiek hardziej
procl'scm, a które bior:1 w 11i111 udzial, zalci.:1 w pcwnyrn
Wiek nio/c hyl· ważny: osl:ski mysie :;;! niezmiernie wrażliwe na wirus opryszc;ki stop11i11 od wir11sa. \V nstatuim rozdziale (podrozdzial l2)
pospolil<'i, ponirnaż wirns lc1111a11111ai.:i się lalw1111· id1 makrofogach. IV trzy tygodnie sldasyl'iknwa11c jako lizuj:icc, wywnlnj:icc lizę
llll p(inHl1ie ni;,wija si~~ wyraź11e zwięk~i/c11k (1d1Hirności 11;,alei.niom~ od znmiejsztmej kolllórck z 11wolnic11ic111 dni.ej liczby wirio111\1v do krążenia, lub 11icliniiacc.
;do!nll~Ci wirusa do namnażania się \\' komt'irkach f\I P. p11c1ws1:1cc się hc1.pośred11io z komill'ki do konu\rki. IV
< icndyr;,nic uwar11nkuwa11a ildjHll'!HlŚ(" Hi\ pewne win1sy 11107l: byl: częściowo lakillli iak wirus 110/io1111·c/itis lub
1alt:i11a od ~li'.
/akaicnia wiru'.\ami grypy i cytomcgiilti nrng<) 1.mnicjs1.yi: ak!yw11uść makro~
fog1'1w p/11rnych i zwiększyt~ wrn),liw(1Śl' 1111 1.;1kaicnia bakkryjnc.
1\11 _ina1.a wyd1idana p11cz 111akn1fagi !l\l)/c 1ak!t'1cii; rqilikacię wirusa opry;)Z··
1

l'lLi pn.'il>olikj. l.ti>ry wymaga ari•i11i11y. l'l'ckt 11:11 jcd11al; 11adko wyst\'pujc .
.lal, do1:1d nic icsl moiliwc dol;l:1d11L: okrdlt.'11ic roli tych i i1111ych czy1111iki1w
w odp1rn·i\:d1.i imrnu11ologic1.ncj, kr1. wyżej opisa111~ interakcje doslarczaji! nieco
i11fo1111;ll:jl !Hl110~inil' tł11 p;iltl)!CJ1c1y 1aka/c1l wirus()\Vych lycl1 \\'ili.11ych komórek. przypadk 11 zakaże ii
kom"1rkowa ((:MI) jl'sl ważnym czy1111ikicm

hada1i 1.11acze11ia odpmvicd1.i l11111H>rnl11cj

Chom ha li omplekw)11• im11111110/ogicz11ych pr1u ohscrwa-
IV 11ickl1irych prwvldlych 1akairniach 11 zwicrz:11
cz11c wirusa i pr1.criwciala 11111iejscowiaj:1 si1: w rnalych nauy11iach, zwlaszcza
11• ucrkach, wywolnj:1c kl1:b11sz.kowc zapalenie nerek. Teu rnecha11iz111 nic
wydaj1: sil' hyi: wai.ny 11 lml1i. jcduak l;o111pleksy i11111111110logirn1c rnog:1
liodi.c1.'lll do 1w.sia11cgo wykr1cpia11ia ll'l.'1V11:!1rmaczy11iowcgo spotykanego
w 11iel;i"1rych wir11sowych gor:Jl'lkach krwotocznych (rnzdzial I'!). Mogą om:
rolę w krwotoc1.ny111 zcsp11h: wstrz:1smvy111 dc11gi
11 dzieci /. przcciwcialarni purciw wirnsowi d1·1wi. I; l1'1rc
PODSUMOWANIE
s1:rotypcrn lego wir11sa (r111d1.ial 17). 0l'hrn11a prz1~ciw 1.akai.c11i11 drobnoustrojami przez.
111ccha11iz111y zarówno nieswoiste, jak i swoisll'
Nit:sw11istc czynniki obcjmnii! mceh:mil'znc i chcrnic111c bariery 11 osob-
Odporno.~,: a wyzdmwienic 11iki111· oraz ~cnclyrznic olm•ślon:i odnornoś0 lub wrai.liwość
Swoista odpor11ość charnk te ryzuje si1·: (I) zdol11ości:1 11k lad11 do rozrilż-
Na począl k11 tcgo rozd1ial11 podkrcśl.1110. i.c rncd1a11i!ll1y, za IHlllltJL':I których 11ienia mi~tłzy ,,wl:rsnymi" i „ohcymi" cz:1s1cukami i (2) p:uui~ci:!, dzięki
~.tawi:111y jest opi1r zal.airni11. n\i.11i:1 sil' od 11wcha11i1rn1iw hioracvch udzial wzh11d1ana jest 11'lmoi011a odpowiedi. na poprzednio spoi kany
w zdrowic11iu. illlt)')!l'll.

:\\111r1•!i\1:1„
!Hl

!lwic 1dównc sklado11,e swoislq tldponwści na 1,akażenia wirusowe to:

(I) 1unl'im:iala wylwar;,anc p11u limfocyty Il 11c wspólpracy z ko111i1r-
b111i p1T1cntui:1cy111i antygen i li1111i1cyla111i l oraz (2) odpnrnośi· I, I Wcrnsrw badania il!J
k11111i1rkowa (('~li), w k1('m:j 11cn·s1niu:1 riii.1w li111l(1cvtv T, 1.wlaszu:1 LZ Epoka wspólcrnsna I01
li111focyly supresorowe i cyl(ll\1byc111e,
( ldpowicdzi 11a 1al;airnia ni,:ktt'iryrni wir11s:1mi s:i ich
zdnlnościq do m111111ai.a11ia się w limfot')'lach i makrofagach, 1,1 Spost\h 1l1ialania 1113

Z rcg11ly ochr1111ę p11cc·iw 1ak:1icnio111 wirnsowy111 1apewniają glównie

pr1.cciwciala, poduas gdy w wyzdrowieniu wainiejsza jest rola C'fvll,
1wl:1szcza 11 pr1.ypadk u oslrn1k,1wych wirnsów nielizującyclL
l11ll'1'fl'ro11y 111og:1 być pomocne w 1ahamow:111i11 replikacji wirusa
podcza, 11T1cs11)Th faz zakai,cnia.1ani111 pr1cciwcial:1 i ('~li S:! w
aktywne.
HljHl\l'Jeuzr i11m111nologicznc mog:\ być cz:hami szkodliwe: na przyklad
niektóre ohj:my 1.aka:i,c1\ wirusowych s:1 spnwodowanc pr;a
cylo1oksyune liml(1cylÓll' r lub prze;, lwrnplcksy immunologiczne
:mtygc·1111 i

Jci.l'li mielibyśmy uważm' jakieś zagadnienie za wiodące w dziedzinie

nwlckulanrej, hylaby Io z:rlcżrrośi: mi~dzy wirusc111 a nowolworzcnicrn, .Jak
w wiciu iunych d1icd1,i11ach biologii. równilli, i w lej dokonano kilku ważnych
po czy111 nastqpila tłlrrga pr;,crwa, po której zaislnialy kolejn,: licrne
i 1<'11 ostatni okres wci:iż,j,;szl'/,C trwa. Badania i odkry,:ia s:1 bardzo
do r11ndamenł:rlnyd1 mcchanizminv kontroli
komórkowej na pm,iomic 111olck11larny111, Mi1110 że 1agadnienia stają siv
obecnie bardm skomnlikow:111c, s11róh11ic1nv w tym rozdziale

i,c1i wirusowych.

'1.1 Wczesne badania

Okres 1c11 nhcj11111jc pi1hvieczc od l'JIO do 1%0 r. Rozpm:z:1I si, otłkrycic111
naukowca :1111cryka1iskicgo Pcylona Rmrsa do1ycz:1cym faktu, że mi~sak
drobiu może byi; pr1c11oszony do zdrowych k11rcz:11 prze;,
pr1cs:1cw guza. Waga kgo ndkrycia
Nobla, \V ćwierć wicku pi'i/,1
guza suik:i myszy (ang. 111ousc manrmary tumor vinrs

--'--~
100 101

(' lub D. lak santo jak li' 11111.oslalych wirusów, zakai.l'llie

moina prll·nicść pw:z pasaż zakai.nych wirionów od jednego gospodarza do
drugiego. Sp11sób 1c11 11az11·ami 1r:111smis.i•1 horyzoutaln:1. nawet gdy, tak
Badania ww1s1111
11 ~I ~IT\', polega rn1 na lransl\:rz.1: od matki na poto1rhl11·0i1111/ero lub krótko
l!ll 1 P11yt1111 l1011s tlrnhiu jnst s1mwo1lowany 11rm
110111wnos11mia się !Na11111rln po porodz.ic. \Virnsy pr1.rnos1.1111e t:1 drogą dll poprzednio nic zakażonych
IV 1!Hi6 r.!) komórek s:t 11az.11·a11c wirnsami cgwgcnnymi. I .cez następnie wykryto nowy
lil27 IL.I. Mullnr 11111taum11111 1lzialani11 11romi1mi11wania jonilllj<Ji:nuo przrnoszcnic zakażenia od rodziców il<> polon1stwa przo. komórki
Dtosop/11/11 gc111111111 wirnsa ms1al:1 w jakiś sposiib wb11dowana ll'ć
l!J:IG J.I. llillnnr wykryl wi111sa !Jlllil sutka myszy wsz.yslkic komórki gospodarz.a zan'iwno st1111atycznc. jak i rnz.rmkz.e lak,
wykazali lu haktnrii), Żll informacja uunntyr.zna insi że n:1stanil wcrlykalny lranslcr od generacji do gcncr:icji. Wirnsy lra11s-
1944 O. T. li!·
C.N. Willta W
M. McCarty
l!l51 L. Gross wykryl „powolnnuo" wirnsu hialm:1ki
Hl57 C. frinnrl wykryla „siyhldouo" wirnsa hialaczld wanmków być przcnosz.onc albo
lnrn! ccch:1 11'i1Żn:1 i cltaraktcrystycz11:i
Okrns współczosny
zakai.nc nic s:1
1!lli2 J.IHVatson. nkrnślili ONA i wykryli kod !llllHllycmy
Dodalkowo wcześnie stwierdzono,
f.11.f:. Glii:k, (Naurn1la
M.llF. Wilkins
l!lli:! M. Vout. pr111ksztali:ili iii vi/111 ko11101 ki 111111111111111 w komórki uurn
Il 011ll111cco 111m ir.h 11ks11ozyi:ję na tlzialauio wirnsn W tym czasie dokonano
l!Jli!l n.,I. To1lar11, hipoturn onkouenu 11io winrsbw. Stwi1:rdzo110, że promieniowanie jonizuj:1cc oraz różne środki
fl..J. Huohnur, cltcmicmc, np. malc ilości iperytu, Si! onkogenne i środki le wywolywaly
li. Tnmin mutacje u muszki owocowej (/)rosophila). Doprowadzilo Io do slwicrdzcnia,
1!1711 li. llaltimoro, wyluyli otlwrotn:1 transkryptazę INau111tln Nobla) i.c raki być może mogi! być spowodowane przynajmniej w pewnym
li. Tnmin. przez mutacje w komórkowym 111atcrialc gcnctyc1..11y111,
S. Mituzani wykazali w I IJ-14 r. i\ wry i w;;p. jest DN/\.
1!1'/li ll. Stnhulin, wykiyli onlwuun (Nanrntla Nohla dla Var1111ls1r i Bishopa)
li. I:. Vannus.
JM. Bishop,
I'. I\. Vnut
1!11111 Il . .I. Poinsz, po raz piurwszy wi111sn h11lzki11j hiala1:zld
1 Epoka wspólcze.rna
F.W. l111scl111tti.
M.S. fluilz, Ten okres zoslal ogloszo11y IV 195:1 r., jakby ranfor:1mi, ot1Kryc1cn1 pl'l.CZ
V. S. l(alvanaraman Watsona. ( 'ricka i wsp. struktury DN;\ oraz sposobu zakodowania 11· ni111
Il. C. genclyczncj. Badanie 111olckularncgo mechanizmu
si~ na dolll'c.
Margucrilc Vngt i Re11al<' Dulbccco 11· USA stwierdzili, i.c
hodowane i11 1·itro nonualnc komórki po zakażeniu wirnscm
Ml'vl'IV), klóry ws tal na nllll'l>r<lllki mysie z mlekiem matki. prz..ybicraly cechy charaklnystycznc dla komórek nowotworowych (tab. 6.2
( lross i Fricnd dwa wirusy wvwoluiacc bialaczki i ryc. 6.1 ). To dzialanic labornt11ryj11c, znane
1ikazalo si~ (patrz podrozdzial odgrywai: kluczow:! rolę prz.y bad:111iu r:1ka ind11!wwancgo przez wirusy.
:!.:1). i.L: bialaczka ( lrllssa mia la okres ink uhacii okolo dwóch lal, podczas gdy W dwudzicstolcci11, które nast:)pilo po lyd1 odi; ryciach, dodano Wi\'ccj
czynnik Fricnd wywolywal clwrobv w ci:ig11 kilku lyglldni. wirnsów do listy wirnsów zdolnych do wywolywa11ia z111ian zlośliwych
l I wiciu ssaków i plaki'iw zidc111yfikowa1111 liczne, podnl111c czynniki, w hodowli k11111c'1rkowcj lub 11 zwicrz:11. Obcj111111valy one adcnowir11sy.
1H111·1Hl111:11:c: n'1inc typy bialarn:k i 111ivsaU11\. ( 'zynniki te nazywa siv herpeswirusy i wirnsa liepatiti.1· B. Nalomiasl i.:1dcn z wirnsów
wirusa111i 1J11korna. 11.11. 011/.ogc1111ymi wirusami RNA. W zalei.ności od l\Ni\ nic 111ial tej wlaściwości, z jcdy11yrn i oczywistym wyj<!lkicm 011kor-
i char:iktcrystyki 11·zwstu sq 1H1c zaklasyfikmv:rncjalw typ i\, Il, 11awirnsów. Z:wadnicnic wviaśnilo sic z. chwila odkrycia 11· llJ'IO r. przez
102 103

Dn indukcji n!Jniska 1111inninnyi:lr (trnnsłormnwanyi:h) kn111IJ1nk 1111t1rnlrna jnst 1ylkn jndna
rnp;ttictka wi1 usn nnknnnnunuo
Onniska Sil ldnnnm lrnmórnk, 1111. wywnd111 siv llll pnjnrlynmj lillwinrwj knmilrki
lln111inl;i l1n11sl11111111wi11W c1ęst1111111111n w ninslrn1\1:zonnSi: namnażai: ill l'it10
l\n1111irki ma/il 1więksmny mnlahnlizm i i:zęsluśi: fllHlziahiw
Ich karinlyp jnsl 1111in11inny: nin jnsl di11lui1lal11y, lni:1 1rnliploiilalny
ll11acily 11Jnl1111ść kn11taktown1111 lra11111wa11ia w1111s111, więc ros11;1 hnzlmlniu
Maj11 nnwn nowotwurnwn (T) antyuony puwiorz1:hniuwn
l'n ws11:mpin11i11 zwirnęln111 llllllJiJ 1ww111lnwa1: pnwstawanin 11111ów zlośliwych
ONKOGENY WIRUSOWE
sposobu replikacji retrowirusów lpal11 rnzd1ial 2) jest isiotna
dla zromn1icni11 tego rordzi;rl11. Nicktó11:, ale nic wszystkie, maj:1
gen n11kogcn. w skrócie 011/' kt(>ry jc0I zdolny dn nadania wl11ściwnści
11owotwormvycl1 ko111Ó!'l'c gospodarza. Znanych jest wicie
a z cal:1 pcw1h1śd:i wicie czcl;a na wykrycie. J)zialają one w różny
i nic ma powodu wymienia(: ich 1111aj 1vsrystkich. Zasady procesu można
zobr:11.nwać za pornocq pit:rwszcgo opisa 11cgn guza 1.dolnego do przcnoszt:-
nia mięsaka J(o11sa (lab. 6.1 ).

.~jwsób działania

Onkogeny hior11 s1rnj11 na1.11\: od )!llril\\', które powod11j11.

onkogen .l'l'I' 11111.W\'. sw:11awd·1il'c1a slnw11 .,sa!'l'o111i1" rnivsak.
możliwe sk 111 ki 111 kai.l'llia librohlastów kurcz111 wirusem Rousa
(ciapy n11mcro11·a11e jak na ryc. (i,2) jest na-

Rc:trowirus l:1u.y si1: 1c spn:yl'icmymi receptorami ścia11y komi1rki

\\'ir11H1 11wal11ia genom do cytoplil!ln)'.

l. Wirusowy ssRN/\ ulega do tbl ll'ii\ pr1.e1 11ilwrotn11
tra11sk1Jptaz1: .
.J. Wirusowy DNA (lcrat. okrcśla11v jako pnlllirns) ulega i11tc1!racji do
(IJ) genomu komórki gospodarni.
( leny wirusowe pr1.cdstawio110 na ginzc
Kokjnoś0 do ('!) jest podobna jak 11 każdego
B:11iin11>rc':1 i in11ych 111ćlody, jal«1 1>nl;uniawirusy rcplik11j:1 r\'.lrowirusa. Dalej moi.c sit jeden /. lr'/.cch wariantów:
nul;kinmn . .lćst Io opi:1:1m· w r1irdriak . '. Strcs1rzając to 11111żna powiedzieć I. zi11tcgrmvany, daj;!c pocz:1teJ, lll:mhjawowc1nu,
ie !(Ni\ winisa jest lra11skr)·l>o11-;111y 11· k.1pi1: llN:\ ra po111U1:<1 rnzy11111 sięzakai.cniu.
odwrotnej lra11slu'J'!llazy, na1.11«1n1:J tak po11icw;1i. odwraca ona
11. l'wwirus rnoi.e nice (:i) do mRNA prze/ nolim1:razc ko-
kin1111d tra11sll:n1 inli1ni1acii od I)N,\ do RNA. IV rcnilta1:ic lego odkrycia
111ircślo11c i:rku rod;ina il«troriridac,
podrodzirrn IJ11coriri11oc. n:tr1111·irusy s:1 0111{1wio11c w ro1.dzialc 2.'. 111. Nasl\p11ie istnic:ji1 dwie możliwości: 11/ho geny gag, poi i cm·
·011y111 i\ 11 lS). 1wmz11c nowe komponenty wirusowe (6a), ktiirc w cyto-
\\' tym l'/a:;ic st11l:1 si1: 11wi.li\\'a pn'ili11 rlni.cnia c1.1:ści zagadl;owej liplJ się (7) z RNA, twor1.iJC wirusy poto11111c On uwalniane
11kl;1da11ki i. r"1w11ici. 11· l'JIO r.. 'fod11ro i 11sp. s1'1Jrr1111lowali tcori~ 1111k11gt>1111, komórki pt'!CZ p11czkowanic, 11//10 onkogen może nice
ktiirq pfri.11icj0rc prace plll11·icrd1ily. 1:0 st11ur1.ylo podst a\\\' dla 1vic:l1111aszych do mRNA kodnj:!cego produkt onkogenny, w tym przy-
dnl)'C/i)C)'l'h llllko1•1'1H:1y. padku enzym l'osforyl11j11cy (kinaza prokinowa), który
10 1l 1mi

i aktywuośi: Jll'\\'nych hiakk koi11i>rkowych. Tc

w rc111ltacic da.i•! lr<111sliiri11nwa11;1 ktli11iirk1·. a d1.il'je się 10 \\' spos1"ih
blii'.1:j nic /!lilii)'. I\ 0111i1rka la 11· wy11ik11klo11011'<1111a1w1irzy 1.ltiśliwy g11z.
Prowi111s l\t>111iirk1 1rn11sl\irr11011a11c pr1cz pewne winrsy (kc; 11i1: wiru, Ro11sa)
il/)'ók11j;r llii\IC a11lyg1:11y: a111yg1·11y T (<illg. lllllltlr; g111.J 11· blorwch
c11 mo~1· JltlllH.>c 1111ic11ić ich charnkrnyslyl.ę 111.roslu.
i\alci'.y
\ I wi1111y
\ I
\ I
\ I
\ VVuion
I
\ fll!QSilkll I
\ (Il f~Oll~il I !Ili
\ I w
\ I
\ I
\ I llye. li.2. lnln!Jrat:jil 11111wirusa \\')'ral.!1c n'1ż11icc w c1.asic polrzel111y111 lrn11slllrmu.1:1cy111 rdro-
\ I mięsaka Bousn i onk du DNA wirusom do wywola11ia ciek 111 011kogc1111cgo. Wirus ()rossa (podrozdzial I. I J
\ I lrni11t\1ki nospndarza \V l!!k· jest pr1.yklad1·111 retrowirusa powoli („sill\\'") tra11sl"urmui:1ccw1. ~la nil
\ I ścin). 1cstaw genów gag, poi 1 <'Ili', zal cm
prowinrsa r1.;1dko 1ylko prowadzi do
\ JI. I .lcd11aki.c 11ickt1irc cgwgcnnc \V jll"/CSZlości

\ rrTri"q'"I I lub ll'i1:ccj (po/w

\ (:>) 1-,1-„.1...q,,1_, I „s1.ybkic" (,.fast'')
po11'<Hi11j:1 z111ia11y 11owolworo11·c, lecz sq niezdolne do produkcji 11owyd1
\ JJ / wirioni1w ho pomocy wirusa .,prn11<H'.llika" (hdpcr), doslarczaj:1ccgo hrak11-
\ I
ge1111 1l11h
\ I
\ I f\on101ka
\ I
(•I) \bb!.:kb~~='.=bh!di

(:i) W-L.hwj.J._

ONKOGENY KOMÓRKOWE
:,. ""' I (GLI)
1'11dcms bada1i 11ad (lab. 6.1) dokon:rli

(8)
lę sa111;1 kinazę prolci1111wą. To samo
lak więc 11ależy uściślić, o.y mówi się o 1111kogcnach wirusowych
o ich k111111'irkowwh odnmvicdnikach (protoonlrngl'n)', czyli c-onc). Wydaje
(czyli lransdnkowaly) gc11y gos-
p11darza, kliirc w swej postaci komórkowej bion1 udzial w 1111rmal11ych
czy1111ościad1 komórkowych, lecz\\' swej l(1rmic wir11s11wcj zachow11j:1 się lak,
iak opisano w podrnzd1.ialc 2. I. Onkogeny lwmiirkowc W)'sl1:1111j;1 w komiir-
kad1 nkiow\'l:h ssaków, plaki1w, ryb, a naw.:t 011·ad!"1w.
 JOG 107

O:y g<'llJ' t-1111t mogą hy1: onlwge1111c '!

l'<llllc'\I :1i wy:,h'llllj:1 <lllC c'/\'Sl\i. Ddpoll'ic:di
111:1c1c·uic:. :1bv 1w'll' zr<J/11111ic:i', 11· jal;i Prnwclo11odolmy
lll'•ll'Oll') i Io uic tylko r:1k1'm wirusowymi. Wirus Rai< łmfal<tor
( ldpllll'ic:d; wiele
hodirn11. Rutrowirus
f\a n·c·iuic (i„! poka1<11Hl gag, /!Of i ('I/\' L11d1ki wirus bialanki hialar.1ka/r.hlo11iak z d11j·
L k11111ii1uk Ttypu I lllTLV·ll 1rnlyr.h li111fncytilw T
11·hud1lll:llll'llli du I>N:\ kollli,rki gospndar;a. ( ic·11y sq ohr1.ó011e
dlugin1i pP\\l:1r 1·•;„,, 1· 111 ; ._.;„ ..:.>1.-11·.,1wi·Hlli (ang. long Wirusy DNA
ln111i11:il rqwals Wbudowanie Wi111s l:pstuioa·Barr (EllV) chln11ial1 Bnrldtla malmia
11irusowegu I. !'I( lllilic: IBV rak jamy 11osowo·11:mllowuj oitrnwaminy w pokarmie.
ko11c lc-n11i'i. dajqc 11· lc'U 1:1y1111iki uonetycme
11lli:lllic: hllnc'irki !'"'IHHlaua. !'en 1m:chani1111 ua1.ywa si<; mulagt•ncz:1 r.hlnniak 1 limlocy!liw B 11poślmlrnnil1 oil1wrności
iUSl'IT)jll:!. lllH/Ws s1i11pltix rnk szyjki m:n:icy(?)

Wirusy p;1pil/11m11 rnk skóry światlo slonocmo

llyc. li.li. Aktywacja ool<ounoo
in· rak szyjki macicy nikotynizm. rnlrażonia innymi
wirusami Inii. HSV)
Wims lwpiilitis B11mv1 rnk w;1t1ohy allatoksyna, alkohol
Wi111s /111p;1titis C{llCV)
l\arcyu1lgc11yl taLic na111·0111imiowanic i rói.nc rn i:1zki chemiczne
l:1c1.nic 1.11ikDl)'11:1 11mg:1 i11dukow:1ć mulac»ie 011kogc11nc. Mutacje
lllO!'<l hyi: hardm rnalc. W doświadc1cniach gen c-0111: staje si1·
\)\11\ogcnny po tmianie ;asady w jego
Parwowirusy, klim: uie 1llaj:1 wlaściwości oukogc:unych.
Il N:\.
l'nkswir11:1y, kil'nc ll')'Wtll11j:1 tylko g111.y lagoduc.
Innym sposohc:m 1.a:mgai.owa111a gc:nnw kmninkowych jc:sl ul rata gcnn
s11prcson1 wzros{ll lub lllUlacja li' l\'lll gcuic. ( ien lc:u uormalnie bierze lstolucjcst, że ws1.ys1kic wirusy wymicuioue w tabeli id iulegruj:1 czi;ść
ud;i;il 11 binlruli nrolikrncii l,mrn»rck. Inii calość: swego genolllU do genomu komórki gospodarza. lvlożc Io
spowodować z:rl,ażrnic utajouc, które rćaklywujc si~ /. wy1war1.anic111
zakaźnego wirnsa (ro/tlzial :IJ luh w odpowićdnich wan1nkach
Zllliany oukogcunc. Jeduaki.c w
normalnie kodujl: skladniki wirusowej w n1··11•1·i\\liP1;drnil'

WIRUSY ONKOGENNE które uie hior:1 urlziah1 w lym

l'nll'iuuo 11i1:c jui. h)'Ć Jasne:, dl:1uq•o lyll,u 11irnsy 1all'icraj:1ce dsDNi\ lub
rclrnwirnsy. k1t'1re sy111e1y1.uj:1 IJN.'\ IV lral;cic: replikacji Si! onkugcnm:
iyll;tl tlllC lllOg:) 1.ahlll'/.)'i'. 1'1111kcj1: ku111iirki gospudar1.a \\'
1lpi"111y. R1'ii.11c pr1.yklady 011kugcm:1.y iudnl;uwancj pr1.c1. wirusy RAK --·· CHORO~A
slawiouc s:i 11· 11 i IIł u1·ści podr~cwik:1. W tabeli Id 1cbrauo wirusy,
dla c1.lnll'icka zoslala dnll'icd;ioua. Nic 11alcż;1 lu lrzy na- WIELOCZYNNIKOWA
1\denowirusy. ki(»rc nie ptl11·oduj:1gu1i'l11·11· spn:Jib ualmalny. a tylk" Wicie c1.yunikilw powoduje lll'<Jl'!.ellie
po 11·s1r1.yl,ui1Ti11 uoworodl,0111 1•1po11i. Tra11slim1111j:1 tllle rillvuiei. 11 rn1kogc•uc1ie 11·s1.ys1ko sprowadza si~ do
ko1u1'irl,i li' lrndmlli. In prawd:1. Choc·iaż jest
 !Oil 109

"dp1111·i,·d1.i, 1<1 w1dajoi1:, i.,: !'i11:tl11v pm:liiq! pn>l'l'S1.l\1 jest wsp1'1lny m11110 /lośliwl: 1.111ia11y n111g:1 być i11icjo1rn11c pm·z riii.nt: hodźee mulagennl':
r1.)i1m:h c1y1111ib.1w 11-ywolni:1cych. ls111icj1: 11ięccj niż jeden etap w on· 11apro111ie11iowa11ie. l;:m:y11og1:uy l'ill'mi1:t.11c l11b wb11dowa11ic 1i11scrc.i\')
k<>1 1.enoi1:. l'owsta11i1· raka w1·111:11•a pr1ede ws1vstki111 proc1:s11 i11ic•juj:1cego. wiruso11"L:gu lll'1i\ do ge1111111n ko111ilrki 1•.<1spodar1:1.
.bl lo 11i,:od11 ra1':tl11a 1111ia na w k1111dirn:, I, 11'1ra 11iclldwnlal11ie powoduje
w rei rm\irnsim Il N;\ jcsl genomu RN1\ t1.11·.
11111·or;cni1: g111.a: pr1.ykladc111 jl';l wh11do11·anie (i11sercja) 011ko~t:11u lub prowirus. OukDgc1111c retrowirusy dodatkowy 1;c:11 onkogen,
11irnso11\'!'" llNr\. Nast1:1>11y 1'lap lo dzial:mic promolora, lzn. który powstaje „11spio11y" albo 11kga translacji do bi akk, którt:
oy1111ika. kt1\1')' popycha komiirki do sl:111u 111111·01woro11'<·go. Tak w1.rosln komórki gospoda-
1.ad1ialać· 111og:1 11dtim: lub wszys11;i,; L'!.)'lll1iki 11·y111ic11i1111c: w tabeli 6J.
sliladnikt\w wirusll\\'ych.
011kogeuy wirnsowe (1•-0111') 111aj:1 prawic idc11lycznc odpowiedniki
Czy1111ild ze strony gospodarza kombrkmn· (c-0111'), z których w bardzo odlegle.i przcszlości powstaly.
fvly.ilqc o 1)1]kogc11c;i,: na po1io111ic l;ol!lórkowy111 nic nwi11a 1apo111i11ać (ic11y C-Olt<' 111og:1 n'J\rnici. być :tl;ly1v11wa11c przez hodi.cc 11111lagc1rnc,
o 11plyll'ad1 pomldowa11yd1 odpowit:d1iq gospodar1:1, jako calości. I tak iudukuj:1c proces llOWOl\\'lll'll\\')'. Mog:1 OllC n:prc:zrnlować: rinalrni
111crha11iw1y immunologirznc odµrnrnj:1 islol11:1 roll'\\' okrcśk11iu przebiegu d1iala11ia różnych c1y1111il;i1w 011kogc1111ych.
cltoroby 11<111·11lw"rnwcj. Trzeba "dnolowac. ie raki l:itwiej poja11·iaj:1 siy 011kogc11uc. W tych pr1ypadkach 1i11lcg·
1 uppśkdzon:1 odp<lrtH>Ści:1 11wdzi:il 21i) prnwdopodob11ic 011kogc11cm, lecz w myldy
dlatego, i,· systc111 uadzorn inm11111ologirn1cgo traci sw:1 zdnlnoś(: rozpo-
;nawania komiirck 1. 11owy111 antygcm:111 rnkowy111 ;a obce.
Wirusowej onkogcnl'!.ic 111og:1 lo11•ar1.ys1yć
nynniki gospodarza, w tym
Nid 11'irc for111y in1n1111wsuprcsji spowod1iwa11c s:1 sa111y111 zakażcnic111
ge11clyc111c, diclt:lyczm: przyczyny
wy1rnl;1ny111 ;:m·l\rno 1m,:z rctrowirnsy, jak i inne wirnsy. W len sposób
ora1. ckspo1ycja na dz.iala11ia 11111lage1111e, takie jal, 11apromirniowa11iL'
mog:1 pohllll1ać· 011kogrnc1ę \\' pośn·tlni sposób. l'r1.yklillkm s:1 lu
lub karcv111wc11v rl1t:miu.11c.
(ro1d1ial n1. Nic tyll;o 111:1j:11111e
ale: i11d11kujqc poll'ain1: 1mnicjszcuic odp1m1ości po111idujq w1rosl
\\ i1111yl'l1 warunkach byloby przyllumiom:.
ILach m:darii moie hyi· odp1>wicd1ia111a 1.a
chlrn1iaka ll11rki11a (rw. -ll(c)) na dui.yd1 obszarach
( '1y1111iki grnclyrznc dc1,:rllliu11i:1 sklo111wść: do 11i,:któr1'ch for111 raka,
11oso11·0-1:ardlowej uasl\:puj:1cy po 1akai.c11i11 wirusem l'ps-
\\ yslyllllje 11 os1\b P"Chlld/ilt:ych ! pl)l11d11iowych
c1.v1111il.i h1l\'l\H>11ah1,· 11101!:! 111ic:[: rinrnic:i 11d1ial w W)'l\'lllywa11i11
raka 1tah. (i.\)

Hil'l;iórc wirusy. ktrirc maj:1 genom l>NA lub które synlelywj:1 DNA
w trakcie rq11ibcji (retrowirusy). Si! zdolnt: do i11d11k11wa11ia zmian
11111rnl 11 oru11')'ch 11· ko111i1rkach in 1'iro i in ritro (tra11sl.orrnaeja I. Wirusy
1<N1\ in11<: 11ii. rćlrowirnsy nic s:i
Ko1111'irki lr:111sformowam: 111aj:1 wi1:ksz:1l't.\'slolliwość11111lziali1w, ros11:1
w s11osi1h 11ic11por1.:1dk01rnny i 111og:1 hyc w 11il·slrni1rn111ość 11amnaża11c
11· lahoratori11111: 11icl;1ór,: mają a11lygl'll)' nmrnlworowc (T) na swej
1111wi1T1ch11i.
 117
5.3 011nu:owaniu danych 11'1

WSTĘP 6. 1 Gharnkterystyka
wirusa 118
6.2 Clmrakterystyka
\V pierwszych dwóch rozd1.ialad1 omówiliśmy wirnsy na poziomic molekular- rn
nym, po t:zym przeszliśmy do przedyskutowania ich dzialania w odniesieniu 11.0
do poszczególnych komórek, narzwlów, a lakże osobników. Teraz przyszcdl
czas. by spojw:ć na nic wdui.o szerszym zakresie na sposób, w.jaki wirusy
wywierają d1.ialauh: n;1 cak populacje. 7.ajmujc siQ tym dziedzina epidemiolo- 7.1 Ejiiilmnia
gii (slowo 11 greckim pochodzeniu znat:Zi!CC „dolycz:1cy ludzi"), natomiast wodizolowanej
dziedzina zajmująca siv chornhami w populmjach zwicrzęeych lo c11izoo- 1:ji 121
tologia. min
Omawianie sposobu, w jaki drohnonslrojc i inne pasożyty 0111lmni1:rnr. 122
7.3 Cykliczność e11ido111ii m
wplyw na spolcczcr\stwa. doiyczy ciqglc pr1.csmvaj;1ccj siv
mivdzy pasożyl..:111 i gospodarzem, przy czym obydwie slrony rozwinQly
podczas ewolucji dość wymyślne mt'lody a1aku i
Re1uila1y takich walk okrvślaj:1ce wplywy
a więc i na cak
czynników. Zosl:dy one lrali1ie podsumowane przez amcry-
ka1'1skicgo epidemiologa Johna !'aula 11· postaci lrt.cch określc1\: 1111siu1111.
:ic111i11 i t.li111111. pr1y czym picrws1.y odnosi si.; do pasożyta, drugi do
lecz do
 112 113

l'mnot' w diagnostyce. i'.11ajo111ość aktualnego sianu dominacji choriih

zakaźnych jest hardrn 11i.ytccz11a dla lekarza jako wskazówka diagnos-
tyczna. Może Io także sugerowar" labnratorium pol11chę pewnych
hadai1.
Chorobowośt:. Li uha chorych 11a nk rdlo11:1 choroby nhjawow:1 l11b
1a11lltowa11ych 11 ol:r!'Ślonym t'zasic i wyrai.onych jako czyś<" badanej

Zapadalność. I .iczba 11owyc·h 1.achorowa1·111a ok n:ślmq chomb~ wokreślonym czasie,

METODY EPIDEMIOLOGICZNE
rnku. l'a warlo:;ć jest cz1:slo podawana jako zapadalność sr1cryficz1111,
Nie jest moi.liwe omówk11ic tutaj metod cpidcmiologic1.11ych w szczcgólach.
Im. lic1.ha pr1.ypadkó11· 11a 1ysi:1c lub na sto tysięcy og1'1l11cj populacji (lub
Dla naszvch notrzcb wystarczy wiedzieć, że w chorobach zakaźnych dwie
w jej obr~hic) plldct.as hadaucgo 1ikrcsu.
kliniczna i mikrohiologicma, obydwie zaś n111sz:1
otlnnwiednirn syslerncm zhiernnia i przcłlrnrzania danyeh.
Endemia. Tn określenie: nd11osi się do 1.ak:iic11ia. \nim: siale IV)'Sl\'PUjc w populaCJI 11a
111ac1.:1cy111 ptllio111ic:. l'r1.ykladc111 je·s1 oprys1.c1.J\a pospolita, l'.mlcmic1.11ośr"
moi.c hyi: 11·ys11k:i luh niska. Odpo11iadaj:1cy111 okrcśk11icm dolycz:icym
1.akaic1i wśr(id 1.11 icr1.;11 ,1c:sl enzootia. 4.1 Obse1·wa~je kli11icz11e
Epidemia. l\iyrai.11y prryrnsl lic1..hy pr1.ypadh'iw 1.achurow:11\ 11a
Dużo bakterie i
w pup111<1cji. \V lym ko111ckścic „wyraż11y" jcsl określone
sio pr;ypadh'iw odry 11· I
pr1.vpadld1w gnr:1czki Lassa /. pc1111ti:;,·i:i hvd1.ic. Micjscti11\: cp1<1e1111c s:1
1.anim
1,11ykk 11a1ywane ogniskami. Odpo11iadaj:1e')lll okre·śk11ic111 dnlycz:1cym
1.:1kaic1\ \\'Śn'id 1,11ierz:11 jćst epizootia.

Pandemia. Fpide111ia nlwjn1uj;1e:a kilka ko11lyrn:utiiw 11· ty111 samym c1.asic. ( ld-
1u okn:śk11ie:111 do1yc1:1cy111 1..akażv1\ wśród zwicr1.;1t jest panzo-
otia.

ZASTOSOWANH~ 7782 zaehorowalo na odry, z 11iezwykl:1

Wiedza la ohcj111ujc wi1n·j 11ii. suche la hele slalyslyo11c,jc:sl hnwiem kluczc111
do r:ztcrc:ch gh'lll'11ych d1.icd1..i11 kliuicmych. z kliirych pier1vs1.c trzy mog:1 hyć
wsparte: zasloso11·a11ie:111 modeli 1na1rn1atyc1.11ych.
PrZl'\ridywanic lrc111lilw chorilh. Na pr1..yklad
1al;wi.rnia w p1'!..cs1.lości pm11aga p11cwid1.ici: puchicg
\\'prowadzanie, ulepszanie lnh modyfikaeja śroilkim kontroli, np. pro-
gra111ów s1.c/\:pit:1\, 1.walcza11ia insckt1'i11· pr1..c1111'icieli luli
s1:11111 higieny.
Oeena s111ic1•s11laliich11rzt•dsi~wzi~1' miejscowo. 11· sl.ali krajowej lub na
rnly111 świecie'.
1000. Panum zauważy!. że żaden /e' starszych ludzi,
przebyli odrę podczas poprzedniej epidemii, tym razem nie zachorowal. Pr1.ez
doldmlne notowanie dal, konlaktów i pocziJllrn choroby, len miody duiiski
lekarz uslalil, i.e odrajcsl 1.aka·/.na dla innych lylkn wokresie 11kazywania się
Ustalił lei. okres wylęgania na l:l-· 14 dni i polwicrdzil
przypadkach ze 1.nacz:1co dl11ższym lub
okresem wylęgania s1wierdzanojak:1ś inili! chorobę niż odra lub konta kI po1.a
tym okresem.
W c1.asach nam wspc'ilczesnych
wSydney minio miejsce częste występowanie u noworodków
z wadami serca. \Vicdy leż trafnie spostr1egl, że matki
przcbyly w czasie

8 Wu1hulog1,1
]iJ 115

hnhscrnowa11k ll'go 1.wi;11ku, wyli1cmic 11a obserwacji kli11iu.-

n1cli, pr1.\'L'Z\11ih> .siv do odkrycia. ie 11icktim· 1aki1żc11ia wirusowe w c;asic·
,·iail' 1111>)'<! 11s1kod1ii: plc'"I. Wrt'>ei111y do lq!o 1,·111;1iu 11· 1wtl!iale '.'5.
llyr:. I.I. 11l1ry lorlnwr.j
wlrni.eilw
r'I
Badania labomtm'Yim' '\
I ',
Tra1'11c obserwacje l;li11ic!llt: Sil przyda111e pr;y zaloi.c11i11, że od pocz;1tk11 I
'1
i
I
I ''
~/__
(
11s1alo11a icst odpo11icd11ia rlefinieja pr1ypatlk11. 0/1\ac;.a to ustalenie kryte-
riów. za pomoc<) klórych 1>r1,ypadd ol; rcślo11cj cll()robyjcsl akceptowany lub
ndr1.11ca11y. Badania 11yliJC111ic ldi11it'lC mai<! jednak 11asl\'.p11j:icc wady:
/--/
I\ l' ~ l\
_)

lvl i1110 11iyria dcfi11icji pr1.ypadk">11, nick tiirc z.cspnly, takie: jak zakai.c- /
< I
~ ---·./?
'
\I

'~""'<il
11ia 1>tldecht>11•1: lub hi1;g1111b, Si) c1~sl1> 1rud11c do doklad11c:go zdia~-
11oz.ow;111i:1 wyl:1e1.11ie 11a podstawie: had;11'1
POJącie góry lodowej
~'~~--<----/ .:;;::;;;i '1
Nic mogq 011e nkn:slić hanlw l;1godnyd1 lub zakażc1i.

Zw) lic 11ie 111012<1 dos1arc·1,yć ch>hlad1wj i11formacji ud11oś11ic do 11·y-

s1ępm1'a11iaokrcslo11cgo zakażenia wir11so11cgo 11· przeszlosd
e11·s10 dnhrym wska/.i1ikic111 sianu mlpor11ości
wirus).
\V 1y111 celu SIDsujc 'i\: badania lahoraloryjnc, szczcg(ilnic prz.ydailll'
100 /
w mkai.e11iach ll'irusowych, których ll'i\'.kszość wywoluje dob1-;1 i dlugo „-
''
'""'~~""„„„„
/
lrwajqc1 odpowicdz hunwrah1<1. Jak w każdym ogólnym bada11in diag11os- /,/ '',,
l)'l'/.ll)'ll\, slosowam: metody d1.icl;1 si1: na dll'ic gl1111·nc kategorie:
r: IJO ·- .„„'
\\')'krycie 11il'llsa u pacje11IÓll' 11· ostrej l'a1ic d1ornby,
wykrl'cie swoistych p11eciwcial. ""'o ''
'
J~ '\ .'
cpidcmiolo1~icmei pinws;a kategoria ma ogranicrnną \\'ar- "'
i\i
i3
GO ,_
''
ll\Śt'. cclt'iw, np. ~ '' '
Tl 11 :
go szczepu grypy podcm> cpidc111ii, leu. takie testy ;.wylde Si! wykona11e 11a '"
I' '' '
lic1bnll'o populacji. Testy serologiczne, ohcrnic w wivkszości
n.
'' ''
'''
lj)

/il\llO\\laly101\'al1C lnh "m' 40 ·- ''

S<J duio hard1,icj 1myda1ne li' prze- iii' '' ''
gli1dach cpide111iologic1nyd1 na dui.<J skali:. E '' '
b' ' ''
o '' ''
o"' 20 ·-
'' ''
'' ''
.
' ''
"\:
EPIDEMIOLOGIA SEROLOGICZNA L__I I .,,,,„,„,.,,~~r~·.,..-,~1-·1··„~,//"'

M!OSll\CU 0-6 l -12

To wyraż1:nie wstalD rów11ież ulworzo11c przu Johna Paula, Lala !) .. 7 10- 15- 20- 2!j- 30-
1·1 19 :!•I 29 jQ
i.e przccill'ciala surowicy „rcprczcnluj;J mniej Inii wi1·ccj Wtok
zalrni.cnia pm:bytego w odleglcj lub nicdalcki,:j przcsllości". W ci;1nn lai
11aszcgo stulecia wykryto, 11awd przy polllocy prnslych metod.
klr'irc hyly wówc1.as doslyp11e, że swnislc prw:iwciala wys11:powaly u dużo
I -··„:=~~-l-==-~1a1111_l_=:·„ I Alaska J
ni.i. ll'VllikalDhv ID z liczby
]() 117

T:1.>yl11acjil 111oic b)i· pori1wna11a do góry llldowcj (ryc. wirnso111 pllli11, odry i grypy 111ng:1
7.1L11· kliircj ('l.yŚĆ 11:1d 1rnd:1 rcprc1c111uj,: choroh\: ohjawm1·ą, la ponii.cj zai; 111c1odą 11c11lrali1.;rcji, wi:r1.a11ia dopdniacnr <ll'llZ zahamowania hc1rn1gl111y11a-
11·ys1ępo11·anie pr1c,·i11cial 11· populacji. .kd1rnc1cs11c odkrycie. 7c: wy- cji (palr1. rozdzial 7.'ll.
z111icnia siv / wickic:m, sl:iln si\ hod/ccm do s111cliowa-
11ia historii 1akaic1i wir11so11·ych 11
111vai11ic 11a l')'c·in\: 7.:1. k11'1ra 1awicra d11i.o wivccj inf'or- Ocena progrnmu szn:epie18
badai'1
Oprócz badania w1orców chorób, testy snologium: są 11ićzas1:1piom: przy
si1: 111ao.nic warunlrnmi socjockon0111ic111ymi, 11· kier11nku prlc-
ocenie sukcesu progra1111'i11111asowych
ciwcial pl'l.cciw wirusowi polio. Jliernszc, 11 Kairze. dolyczylo 111alych dzieci
prop11rcji l11d1i w had:111ej populacji odpornych na da11:1 choroh\, czy Io
i ll')'l'aŻnie poka1.11je. ie niernowl\'111 ponii,:j 11 111iesi:1ca i.ycia 111aj11 jcszc1c
w wyniku szczcpićnia, uy tó 11alural11cgo 1i1każenia. Podi1jc111y
pr1.eciwciala 111a1c1ync, k11\rc lraCi! po tym okresie.
dokonane na poziomić lok:ilnym.
ciala z11i1w si\' pojawi11j:1. od1.wicrciedlaj;1c akly11·n11 odpowicd/. i11111111nologi-
surowin: cięi.arnych kobiet llCZ\'SZC1.aj:1cych do
c1.11<! 11a 11·c1eśnic nabyte zakaże11ic tym wiruse111. To odkrycie było 1a-
K s11 ru1y1wwo badane 11· kic:runku przeciwcial rói.yczkowych. Jeśli
były nic znane lub
wynik jest ujemny pacjentce zaleca siv s1czcpienic zaraz po porodzie, aby
nic 111111111 anc li' l'gipcic. Reprczcnlowalo Io nic
11· kolejnych dąi.ach uniknąć ryzyka różyo.ki z wynikaj:1cy111 uszkodzeniem
11·t·zdnic-j zakażenie c11:ść g(1ry łod1>11\:j pod \l'!l(l:1. Wczesne niibywanic
plodu (patrz rozdzial 25). W 198.l r. zauwai.ono w dwóch
przc:ciwcial charakkrystycznc dla spolcczc1is1w o zlym sianie
laboralrll'iach
11 których la111·n d1)('lmd1.i d1> szerzenia siv 1akażc1i drog:1 l'ekalno-oraln:).
W ~liami, 111ic:jsc:11ndlegly1111a11'11rno geograric111ic, jak i ml111ie1111y111
l'kon0111iunic, warnnki higie11iczne b)ly na tyle lepsze, i.c koniaki /. wirusc111
11asl9powal w pó/i1icj,zy111 okresie i.ycia i polio111yclitis mial tendencji; do
11·yslępowania 11 postaci ognisk obja11-.1wej choroby c11 7 IOlat. W rozdziale
l·l podanc S:! prz.yklady sytuacji, w kli.>rych 11u/io111.1•cli1isjesl hardziej groźny
n slars1.ych niż n mlodszych ludzi. Oprncowlmie danych
\V znacznie hardziej odiwluwanej populaqi ;\laski epidemia f'O!iom1'c-
litis mi:ila miejsce dwadzieścia lal we1.esnicj. Zauważ. że procrnt ludzi poniżej nic ma siv do
1h111d1ics1cgo roku życiil majqcych przcciwciala jest miko111y, ale rośnie
g1111ltowni,: do prawic BO';;, 11 tych, którzy 111aj11 dwadzieścia lat i wi9ccj.
<idyhy Piin11111 ml'>gl kor1.yslai· 1. 111e1od snologicz11ych, odkrylby
model dwad1.icścia lal po 1:pidc:mii odry Ili\ wvsnach Farne w 1846 r.

'l /Hetm()'
l'lldczas przcprn11·ad1.ania
celów, ui.ycic odpowiednich pr!ihck
1w11icdnicj informacji 1> badanych . .lc:śli te warnnki s:1
t:1.1·slo wielokrotne ui.ycie takich surowic do widu bada1i, nie tylko
1.akażc:ii, lecz iaki.c: np. biochemii krwi. Surowice 11mics1.c1.0nc w ---20' C łub prowadzone cc11iralnic przez Ośrodek Zwalczania Chorób Zakafoyeh (Ccn-
111og:1 być przechowywane przez wicie lal i ui.ywane do bada1i lers l(>r Diseasc Control CDC) IV Atlancie, Gc:on!ia. W Wiclkiei Brvtanii le
re1ros11l:k1yw11ych. Krople krwi mog:1 hyi: zdm1nc 11a ki-;17.ki lnh paski bilmly sq pelnione przez P11hliczrn1
i wys11sm11c\ a póiniej ro1.p11szc1.011c w hul'orzc do bada1i serologicznych. T:1 I kallh I .:1boralory Service 1'111.S). która prowadzi Ce11lr11111 Nadzoru
mcioda jest pu.)dalna 1.wl:is1cza do badania malych dzieci. fvleiody wy- Chon'ib Zakaźnych (Con11111111icahlc Discase Surveillance Centre) 11· I.on-
krywania p1Hciwcial r1'>ini11 si1· IV 1alci.ności "d wirusa, np. i sieć laborntoriów rnikrohiologicmych w całej Wielkiej Brytanii.
 lll 119

\V dodatku da11c J;liniczm; Si! 1.bicrane przez 1esp1dy lcka11y (Royal ( 'ollet!c of
( icnl'rnl l'ractitioncrs), ktilr;,y zgli1s1aj1)
Sil takie cotyg()(lnimvc raporly o Przyldmly
Wlaś1:iwośl: Poszczenó hrn c1ichy
l'op11lacji (()lficc ol'Pnp11lation cnsuscs ami Sttrl'cys); uick11'irc zakai.cnia zaś
11111s·zi! bvć 1.godnic /. prawem zgłaszane do Ddpml'icdnich wlad1. l1111c kraje P1 rni,ywanie pnia urua, 11tlpornoś1\ na tmnptH 111111ę nntmowirnsy, np. 1111lio
majq analngicmc syslcmy. kt1'irych skala i jakość 11· dużym slopniu zalci.y od 11i1111e111 uospotlarw ntnclnnia, wysusznnie, iwirnsy
1111>i.li1rnści d1111omic1.11ych.''' światło oltrnfiolntowe

\V wielu rcjouach I ISA is1nicjq znakomite programy 11adwru chorób (w świntln slnn11c111y111), pil
lstninnin altematyw1rnu11 juśli tuk, lrnzpnśrntlnie wirus wścinklizuy,
(Virns \Vatch Prngrams), 11· kitirych rodziny ochotników są
!lllSjlllllittlil szerieniu się'/
ohscrwo11'imc i systcmatyczuic hadaue prza okn:s kilku lal 11· kicr1111k11 arhowirnsy, np. żólla g11111czl1a
pilili stnwon111ii jako wektory'/
1.akażc1i wirusowych układu pokarmowego i udrh:chowcgn.
Wrnta rnkainnia {lti1tr1 rnhnla 4.1. i 4.1.)
Unikanie otl1towiml1i szvhkio nanm11żanin siu na
i1111111mnlouic11111j

SZERZENIA ritinorntlność w struktum

ZAKAŻEŃ WIRUSOWYCH ontynunownj. unikaniu tym

W tym punkcie musimy occuić wartość czynników „uasio11a", „ziemia"

i „klimat" wspomuianych w podrozdziale I. Najpierw „uasiona". Patogeiwrn !liilrl ro1tl1ial 4

Orona wydalania wirnsa wirusy norqi:zld

wio ku 1111.otlra.
6.1 C!wrnkterystyk <o wirusa iwin Im.
wi111sy zaltaionia
otltlechowo
W tabeli 7.1 wymicuionc sq glówne cechy wirusów 1lclćrminuj:1cc
jakimi wirusy Sil pr1enoszonc, a tym samym ich potencja! do szerzenia sil' wytl1ioliny spojówknwo
w populacjach.
l'o pierwsze, jak dlugo wirus prz0.ywa 11· środowisku w drodze od
skórn, hlnny ilmowo
do drugiego? Enterowirusy, takie jak wirusy zapalenia
typu;\ i poliowirusy, mog;1 Jll'!cżyć przez kilka lygodni w wod1.ic luh lrnl ontoro· i rotawirusy
w Śl'il·kach. en jest oczywislą kor1yścii! dla czynników z.wii1zanych /. wodi!. Si!
krnw: trnnslulja,
one lai-że ni,:1.11yklc oporne na kl1aśnc pl I, co pomaga im pr;ó.yć pasai. pr1.1·1. rnnio1:1ys11:1ono C,
ioh1dck w drrnl1.c do innego micjscn replikacji 11· jelicie cienkim. /. Init narzę1!1ia
lei. prmlstawicielc l'icom111·iritl11t' szcr1.:1c sii; drogi)
uic maji! tych wlaśt·iwl>Ści.
Istnienie rczcrwnaru zakażenia w pierwotnym !lub Jeśli

zwykle jcsl ssak. leu czasami plak, z

szer;enia sit;. Takie zakai.1:nia zwane Si! zoonozami, wśród
11iclc zakai.e1\ wy11ola11ych pr1a loga- i llawiwirusy (rozdzial 17)
ll')'ll'<llt1jqcc uit:którc µol'i!Ct.ki krwolnc1.11e (rozdział Il)).
CO Z kolei lllOŻC
pracy lub rekreacji.
\V llllbn' kr;qnwy 11ad1<'1r l'pidcminh1g1011.\ pin\\'ddi.i Pai},,[WO\'>\' /,1!;!;111 lligirny tP/.11) do i są wydalaue z organizmu, sq
lp11yp, 1111111) Io, rn
120 121

ODPORNOŚĆ
d1.icjc si1: / nimi w«11n;1tr1 organizmu gosp11darn Wiek zaleiy od tego,
sktllcc111ic• wirus n1llżc u11ikn;1i· sil obn1nnych gospodarni, w pojęciu zan'>1l'llo
jcgn miejsca rcplikaLji,jal; tójcgo 1dPhH\.lc·i do pr1c:chod1cnia rnutacji, które
pro11«1d1;1 do powstawania nowych szucpów nic
którajcsl odporna na dane zakaicnic,
cialan1i. Ilrngi. ki"ll"Yllli wirusy s1cr1ą si~ wewn;1tr1. organizmu
czy 10 w wyniku naturalnego zakażenia, czy lei: szc1.cpienia. Wi~kszosi:
0111«111io11c 11· ro1d,i;rlc 5. Prn·y1uj;1 one llkrcs wylęgania
1akażc1\ wirusowych wywoluje silrnt i dlugo lrwajqcq odpornoś(
mkait:uia. a 11· zwi;11ku / l)'lll s1yhko.ii',;, jak<! llloie być rnw przenoszone
Zakaźni, lecz na pm.ór zdrowi nosiciele, nic Si! zwykle znarn1cym czynnikiem
1 osnhy na os11h1:.
w przebiegu t:ndcmicznych lub cpidelllic!llych zakafr1\
Jll'll'/ c:ntcrowirus l)'Jlll ·10 111a okres wylęgania okolo dw"1cl1 dni i wywolujc
Zabżcnia wirusowe szcrZil się w
ktt'rre ogarniaj;! cak spoleL'zc1\sl wajak poi.ar, podczas gdy
droga1ni.
11irusy wy11olujqcc AIDS, 1. okrcsallli wylęgania micrm11ymi w lalach, szcrzq
,ię duio wolniej i podstępnie. I. Z osoby na osobę. Wirusy szerzqce siv 11' ten sposób Si! zwykle przekazywa-
ne drogi! oddechowi!, np, grypa, przczivbicnia, odra, różyczka, świnka.

~. Ze źriidla zewnętrznego. Wicie zakaic1\ wirusowych szcr1.y sit;

Jckalno-oraln;1 (np. poliomyelitis. wirusowe
Clwrnkterysty!w go.\11odarza i .frodowislw wirnsy wywoluj:1cc biegunki) lub przez uki!szcnia zakażonvch slawon(l-
gilll' Inn. kleszczowe zanalcnie mó1m1, żólta
czynniki „zielllia" i „kli111al" w tabeli 7.2,
bardzo ważny

jedna kii:
rlHlzaj 1aka!ci\ wirusowych przewidzenia, nawet za pomoc;! wyszukanych modeli malc111a1ye;,-
geogra1'1cmy111. Oznacza to, Ż1•jesl ;naczna rói:nica nych. ".irnici jednak trzy uproszczone przyk lady pomog:1 zrozulllicć
ltrnje rozwinięto zasady.
11 kraiach ro1.winic11ch i rozwiiaiacvch się (tab. 7J).

Pnrnmyksowirusy
1.'I l~)Jidemia w odizolowan~j popula~ji
flerpeświrusy

Najpierw pown'rćmy do epidemii odry w 1846 r. na wyspach Farne. Sytuacja

GosJlodorz HIV zastana przez l'anullla jest pokazana schenrntycznic na rycinie 7J. Prostokąt
Wiok !(raje rozwijnjqco się wszystkie osoby, z
Powyższe wirusy, ponadto: nic mialy kontaktu z tym zaka:i.e-

nmvracaj;1c z podróży po stalylll h1dzic. Okres

111111111scow1en1U ueógrnfir.1110
ZiJ!to
Otoczeniu 111iojskjo luh wiejskie
krwotor.mo i w11alu11io mó1u11
wywolnnu Jlrzez a1h11„ filo·
i nronawirusy
Wścinkli111a
i zalo:i.ywszy, że ci, którzy zakazili si\!,
odporni po naslvpnych dwóch tygodniach, można ,,...„„„;,i,;,„,
mlpornośei spolecze1\stwa, co zaznaczono zacicniony1
zulllialc, i.c epidemie nic zachowuj;! siv zwykle tak regularnie jak w tylll
Naslvpującc po sobie falc zakażc1\ wkrótce wylamuj;1 siv
1. synchronicznego rytmu.) Zwróć u11·agy, że nicktbrc zakażenia
koniec", llll. nic s;1 przekazywane na inne osoby.
wstalo zbyt lllalo wra:i.liwych osób, by utrzymać len lai\cuch
W nraktvcc. i.cby do tego doszlo, nic musi być odporna cala
ta nrnnorcia osia1mie 70 80%.
122 123

- ···=·"· ""'1.. \Jll

llyi:. '1.:l. Srnwinie się
fj
ii
I w 11i111wykln wrażliwnj
wysp Fili on w 11MH r.
()
<1
iii'
r'

(j0 ~~
·n
()

i::
"'o"
il

(a) (b)
Czas (ly~iodn1c)

Zuknznniu objav.uwo prowadz.ącu do odpomoicl J

Zakażenia endemiczne 1.3 Cykliczno.~ć epidemii

·u, na klórcj porów11ywan<: jest rozmieszczenie Przy brak n w naturalny proces, np. przez wprowadzenie szczcpio-
lypn 2 wcdlug wicku w rM11ych rejonach lub kampanii' zwalczania przcnosicicli-slawo-
l'Vil. \V Kairze wivksza CZ\!ŚĆ zakażc1\ może zmieniać si<; na
mstala ·zakai.nna w d1.icci1\slwil!, kit:dy Io 11iękswść zakaże!\ polio jcsl znaczqco odpnrne
bcwbjawow:1. Po11icwai. odpornnść na len wirns utrzymuje się wlaściwic wmiar<;jak
pl'!c/. cale i.ycie, wynika s1:1d, że proporcja osiJb wrażliwych w calcj popu- osób wrażliwych
lacji byla bardzo mala (ryc. 7.411). Mogly 1dar1.yi: sil'
padki obja11'll11·cj choroby, kl'! diagram kolowy pokal.llje, i.ez
lic;.ha osób wrażliwych nic byla wyslarc1aj:1co duża, aby utrzymać
demi\!.
W przcciwie1\s1wie do tego, proporcja wrai.liwych osilb w Miami mog:1 wracai: w regularnych
w ri1i.11yd1 grupach wit:lwwych, ai. do dojrzalcgo wicku doroslcgo, nic taki wwrzcc, ilustruj:1c jednocześnie cfokt
11rn1i,:js1ala siy poni:i.c.i 50'!:„ .ksi Io pr1cd1ial wicku, w k1órym polio111yl'/itis szczcpicr'1. Inny typ cyklicz1wści, pozornie podobny. lecz
do przyjmowania postaci porażcnoej. Sytuacja w te.i pokazany na rycinie 7.ll. Tutaj regularne coroczne
jest pr1.cdstawirn1a na z zakażcr\ przenoszonych ze /ród la zt:wnęlrwcgo w tym
zwi~l,s1c11ia sil' lic1hy 0"'1h wrai.liwych do pnnktn, li' lniirym a nic z osoby na osoby. Szczy1y zachornwar'1 nie S:!
wyblll:h11:1i•. Pr1cd wprowadzeniem s1.czcpio11ck p11L'l'iw sptlW<Hlowanc nagromadzeniem si<; osób wrażliwych, lecz
jak 1vspo11mia110 w podrozdziale 'i, wysl\powaly li' lej możliwościami bak tcrii do namnażania się i przenoszenia siv podczas cicplych
rn '/ IO lal. niicsięcy.
Ir4 m

Serologiczne przcgl:1tl y 11111sz<1 by(· dobrze zaplanowane w za-

krcsit: ich celów ora1. sposobu ;,hicrania odpowiedniej informacji
une, i.t: w widu zakairniach
stosunek liczby osób scrododalnich
Ay1:. '/.!i. Cyldiczność epidemii
r:
mity. fon wzmzec typnwo wystę1lll­ do liczby
"N,rn ju, utly zalrniuoiu just 1uzunoszonn t>bja\\'(\ll'Cj.
zosohy tm osohę i wywolujc 1ll11uo·
1\hy lllicć wartość, informar.ia epidemiologiczna musi być
t1walq od110111oś1:. Elukt
m drnnia zchrana i 011raco1rnna na puziomic lokalnym,
cru
narodowym.
~
/
fl Wide c1yn11ików wplywa 11a szerzenie si1: zakai.cii wif'llsowych, wśri1d
11ich Jlrzcżywalność wirusa puza organizmem gospodarza, is111icnic
H'l.l'l'\\Uarim zalrni.enia 11· rói.nych gatunkach gospodar1.y, polrzcba
wi f'llS wchodzi do
1963 1964 1965 1966 1967 19GO 1969 1970 1971 1972 1973 1974 1975 19/6
Hol< róż ni się w za ló.ności od
warnnlilrn· soc.ioekonomicznyd1, a laki.c rnivdzy SI\'. 1 roz-

Zal! ucia pol~armowe

9000

!\1 Ryi:. '/.U. Cyklii:rność u11idnmii

t:
zalrnć 1111karmowych. Ten wzorznc
-~ {)000
wynika z nkrnsnwych onnisk zal(il-
m
i~ in1i „rn ws11óhwu11
rn
Monitor, MB1 39/1 z 13
;~
[)
:lOOO
1939. Wu: Olficn of Po1111lali11n
z Cnnsusus ami S111vnys)

19'/7 ID70 1979 1900 190 I 191l2 19113 1904 19115 19116 1907 !DOO
Hol<

Melody epidemiologiczne sq niczh~dnc do przewidzenia tendencji zdro-

wotnych w spolcc1C1is1wic ora1 jako wska/nik dn 11·prom11l1cnia i oceny
środkiiw kontroli.

l lwai.nc nbserwacje kliniczne z ni.yciclll odpowicdnich dcl'inic,ji przypad-

kim S<I wai.nc w określeniu IV!.Orców chon'ib endemicznych i epidc-
111iclllych, lecz zwykle 11·y111agai•! nznpdnicnia badaniami
nym1.
O: li OD li (I 0 O O tl DO D 0 li fi li O 0 O O 0 Ił 0 O O O O (I O OD 0 ł) 0 0 0 O 0 0 0 0 lit/ (I 0 (I O 0 0 DO O 0 tl 0 0

8 Zakażenia
górnych dró!J oddechowych i oczu wywoływane
1mez adenowirusy, lrnronawirusy i rinowirusy . . . . . . 129
9 Choroby wieku dziecięce110 wywoływane 1mez llilrnmyksowi-
rnsy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139
1O Ortomyksowirusy: nry11a . . . . . . . . . . . . 153
11 Wirusy wywołujące za1lilhmie żołądl<a i jelit (gastroe11teritis) . 171
12 Pmwowirnsy . . . . . . . . . . . . . . . . 181
'13 Pokswirusy . . . . . . . . . . . . . . . . 187
14 Poliomyelitis i inne zal<ażenia wywoływane 1mez enterowirusy . 2111
15 Herirnswirnsy . . . . . . . . . . . . . 223
16 lyssavims i wścieklizna . . . . . . . . . 255
17 Wirnsy przenoszone 1mez stawononi (arbowimsy) . . 265
18 Różyczka: zakażenia dzieci i dorosłych . . . . . 277
19 Wybrane niebez11ieczne zakażenia egzotyczne: filowirusy i me-
nawirusy 287
20 Wirnsowe za11alenia wątroby . . 2!17
21 Pa11owawirnsy . . . . . . . 319
22 Retrowirusy i AIDS . . . . . 33:J
23 Czynnil<i niekonwencjonalne: wiroidy, wirina i 1uiony . . 351
 W lym rozdziak trzy grupy wirnsów. Różni:) si~ one hndow•i
i slrukluri! gcnclyczn;1, ale choroby 11kladu oddechowego
b;1dź oczu.

ADENOWIRUSY
i\denowirusy zoslaly picrwsq raz wyizolowane z tkanki adcnnidalncj u l11d1.i
i od niej pochodzi nazwa lej rml1iny wirusów. \Vywol11i•! choroby ukladu
oddechowego i oczu.

1lW11u"11!01•1:1
 1:io 1~1~il!\\\l~11m1111~~l'~!\ii~r4\1l!riw~'i11r~f\~ł1~w1111wJ\\lf!f&~1m;1~11vJ1'~111ii111~u11;r1ollCMll!!llD.ll!lll~m~rn1101w11w11.irn1;;11r1011c:1'1ur 1 131

·~ IV!afriwofri wiru.w)11•

,)'.pstematylw llyc. !1.1. Ziljęi:ir. adr.1111wi111sa 1111ik111sk11-

1'11e1blawicil'lc rod1i11y . /d,,1wririd11e sq ikosa,:d1al11y111i wirnsa111i I li'IA r.lr.klrnnnwnuo. l(rr.ska · !'111 11111. lflaviil
o ~1cd11icy okolu 80 nn1. l'rnlziclono je 11;1 dwa 1od1ajc, jeden
wys11:p11jqn: 11 ssahllv, drugi 11 irusy 11laków. !'lasie
w niczauwa:i.alny sposób 1akai.al:
pr1,:ciwwirusowych. a co
dla 1arndlrn k1111cg<i, ang. chick c111bryo /<:!hal orplrnn virus) wywolujc raka
11 1wier1;11. Z IL'go p011'<1d11 nalóy o nich pa111ivlaĆ. Obecnie znam: jcsl
czlrnlzi,:ści jcdrn ludt.kich adenowirnsi1w. ;1k la linha z hkgic111 czas11
sil' zwi1:ks1.y. Podzielono je na sześć podrodzajów (/\ 11), 1
a kry1cri11111 pod1.ial11 s1;111owi sekwencja 1111klt:o1yd1'1w w DNA. S1opic1i
genów \\' pos1.czcgól11ych grupach waha się 11· granicach
)I) 100"!,,, \Virnsy 11alci.;1cc do lego sa111cgo podrodzaju 111aj;1 Rep/iii (/(:ia
wlaściwości d1oroho1will'C1.C i cpid,:111iologicmt: (lali. 8. I). Po w11ik11i\Ti11 do krnnórki w wy11ik11 „w~lizni~!cia się" i 11wol11ic11iu z hialkowcgo
płaszcza nim\ wirnsa przenoszony jcsl tło j;1dn1. T1111dhywa siv replikacja, p1zehicga-
j;1ca według lypmvego 11·1.0rca replikacji wirnst'iw dsl lNA (rozdział 2).
Tra11skryp1ja uhu 11ici wirnsowt'go DNA prnwad1.i do 11lwnr1.c11ia 11·ucs11ych
i piii.uych uJl(NI\, k11d11j;1cych hi alka „wczt:snc" i „póż11c". l'owslajc około dwu nasi u
11icslrukimalnych hiakk wczcsuyd1. Ilia Ika s1r11kturaluc sy111e1ywwanc s;1 piiź11icj, po
Re11rezunta- replikacji llNA.
Poduru1m tywnu wirusy IUarząd/Ul<ład E11idomiolonia Potomne Ll<JSlhi wirusowe gromadzi! siy w j;1drze komórki, cz~·sto w lak
oprnn1ncj liC!.hic, ?c 111·m1;1 kryslalirn1e agregaty. Nierzadko z powodu lak i11lc11syw-
/\ 12. rn. :n oklad j1oka11110wy undnmirnw 11vj synll:1,y wirn~;uwej komórkowe merha1li'1.my syntcr.y powoli siy w:w1l~rp11j11,
Il :l, '/, 11,21 11ar1lln,jil11r:a, npiiln111ir:11111 1wlaszc1a w !H'ii.11il'js1cj części cyklu ua111nil/,ania win1s11, a k()!llÓrka ginie.
/llllC/OWy,
s1mji1wld
I, 2, 5, Il !Jarrlln 11taionn rnkainnia
A.\pekty ldiniczne i patolo14icz11e
li. !I, 19 oko (lrnrnlo- llj1idr.111ir.11111
E11de111icz11e zakażenia dróg oddechowych 11 dzieci
1111id11111icrn11
oddm:hown dzieci zaka:i.a si1: adcnowirnsarni we wczesnym dzicci1is1wic, ale
,Ili, 41 tylko mniej niż polowa tych zaka:ic1i powoduje chonib1:.
oklad 1111km11111wy nmlomicrnn
C11slolliwośi: zakażc1i objawowych 1alcży od typu wirusa. i\drnowirus 2, dla
bcznhjawowc. Ohjawa111i choroby
niedro:i.nośr 11osa i J;aszcl, a 11 slar:;zyd1 dzieci zazwyczaj

li lorfi>logia
i'icrwsze ;,dwcic ade11owin1s1'1w, 11p11blik11wa11e prt.t:I. I !orna i jego zespól
z Na1irnwl l11sti1111e J'or Mcdical Rcscarch w l.011dy11ic, wywolalo mah1
st:nsac,i\', 11ka1,11,iqc dosko11a k pięknu i precyzję ich budowy. I\ apsyd sklada siv
! : 1 .1:~ kapso1lll:rliw, 1wmz;1cych ikosat:dnH1 o ]I bokach i I'.' wier1dJt1lkm:h.
l lnikalow;1 c.:cl1;1 morfologicz11;1 jest cic'11i111kie wl1'ik110
dcgo 1. I.' wie11.eholki1w iko;;aedron11, czv11i;11-c wirus niem
k1;1i;1cc)'.t1 w przt:slr;,:ni kosrnicmej satelity.
l~/1ide111icz11e za/wżenia uk la du oddeclwH'ego 11 re/mitów
i\denowirnsy manc s;1 z wywolywania epidemii 1.akażc1i gi1rnych i dolnych
dn'ig oddechowych 11 rckruliiw. i'.achorowa11io111 sp1zyja
slloc1cnit: \\' Lns;;1rach i sll'CS. ( 'horoba trwa zwykle okolo dzicsir;ci11 dni, ale
Cl\"lo wysl\'l>Uje zapalenie phw.
 132
Gorąi·dume wpalenie J:ardla i spoióll'ek
r,:11 /1:spt'il charaldl'l'V!lljc Si\: ri>ll'llllC/l'SllVlll !ap;ilc11il'lll gardla i 1apall'llil'lll
'l'"i'·,11d. \Y1s11·1111j,: 11:1j<?\'Ści1:j 11d!i1:cii11dod1i1·iy. lriidkrn wil'lt1 cpid1:111ii
hvla 1aLai.011a woda w liasc:11;1d1 k;1pielllwyc:l1. Naki.)' 1alc111
1;1L:ii1:11ic: adc:1wwiru,a111i u k:1.i,lc:go d1un:l'o 11apalc11icrn spoj1'1wl'k,
11l1li1'j wi1·1'l:j 1vd1ie1] 11T11·~11icj kor1y:;1;il z public1111:go k:1pidiska.
h/1itle111iologia
h/1idc111in:11e z.apalc11ic spoió11•eli i rogó111!1i
0/w stoczniowrn ")
( 11
Illaocgu „lik o stm:z11illll'l':l "'1 Ta pPsla1'. l"T11/ornni111u·/il'ilis, l;t,·1rn może
po1,1slawiai: Irwak hli111y rogówki 1 upośkd1c11ie111 wid1c:nia. po rat pit:rwszy
w poolaci cpidc111ii 11• c;asie li wojny świ:11mvej 11 stucmiach
a111cryk:11'hkich. 11· kl•'irycil 1n1.ala praca. l'rarnw11ikrn11 c1.yslo wpadaly do
oc111 cial:1 ohc,:, na przyklad k:iwalki rdzy. /.al.aże11i1: szerzylo si1: 1.ari1w11u
w klinikach ok11listycrnych. du których trafiali. pik i po;a nimi. \V
s1orn1i prnien pracownik cit:szyl się slawą jako osnha
11ii. miej;i:o11y lcl.arz. 11i1:skl)' nigdy nic slerylizowal swych
wlas11u1ycz11ie spor1:1drnnych 11arz1·d1i i 1al:a1.il :Hk11uwiruscm typu Xwid11-
scl swych l;nlcgiiw. Nie nall'iy ;byt uslrn krytykuwai· kgu
gdy! 1.11a11c s:1 lic;11e p11ypadki prf(:niesirnia 1akait:11ia ;1de11nwirusami
rów11ici 1111e1 pcrsonl'i 111c:dycmy, 11żyw:q:1cy 1akai.1>nych ro1twon'1w Inii
11.irz\'dzi, s1ucgól11ie lo110111e1n'nv.
( '/wroby 11/d{l(/11 polwrmowego
Objawy 1.apalenia jelit wyslv1H1j:1 11ajc1ę;cicj 11 11ic111owl:11 i s:1 wyw"lywam:
pr1c1 ad1:11uwin1sy lyp1iw ·IO i ·I I. Oba lypy wirns.iw 11ic 11alll11aiajq si1:
Diag11ostylia !11borntm:i:i11a
w hildowlach ko111l'irk\lll')'ch (patr1 rmd1ial 11 ).
l1111e se/wrzenia
wy1rnlywai· wglohirnic jelita 11 11iclllllll'l:1t. lllartwiczc
osi re 1.apak11i1: p1:chcr1:11noc1m1·eµo oraz zapalc:11ic
i 1111i1.g11. ł I pacjc11li111• z 11il'd1ilimami odpo111n-
sc1. 11śriid 11ich 11 c:l1orych na ;\!J)\ wywoluj:1 hardm cięilie 1cspuly,
1ap:drnic pint'. l;lt'rrc rnoic ko1.1c;.yi: si1: 1go11,:111.
Pat ogew~;:a
l'o11icważ adcllllll'irusy częslo iwlnje si1: ze zdrowych 111igdalk<'1w i 11lki111ia
a d1.icci rnog:1 hy1' prza dingi c1as bo.ohjawmvy111i 11osiciela-
111i 1yd1 wirusilW, d"śi· trudne jiosl 11s1alt:nit:, 1·1.y :1ktnah1:1 chorobę driig
spo11'lHlowaly adenowirusy.
133
W uasi1: Slll;,1111knwo kn'11kiego okresu i11k11bacji. wy11os'!:)n:go) IO
wiru:, 111ni.1· rq1likowai· si1· w gardle, spnj,\wkach i jelicie cirnkirn.
pacjc:111i111· 1 11poślcllic:11irn1 ndpo111nści rnoi.e dojść· do 1.akai1:11ia 11ng1'1l-
11illll1'go. a wirus (ezęslo alk11tiwirus IYllll '/) wyl.rywa11y jest 11· plm·;1ch,
i 11crk;1rl1.
Wiadomo obcc11ie, ie wszyslkic c1.tcnlzi1:ści jeden scrolypt'iw adenowirusów
c11dcmicz11ic 11· środowisku i że niekli>rc z nich mog:1, z nie z11a11ego
powodu, wywolywa(' epid1:mic, zwykle: chnn'ib uklad11 oddccho\\'l:gu, ale
równici. z 1.aivcien1 oczu. Koicin•1 ccch:1 cpidemiologit·z11:1 adenowirusinv jcsl
sc1.011owoś(': zachorowa1i. l'ia przyk lad wiele cpide111ii gor:1czkowcgo
11ia gardla i spojiiwek 11 dzieci wyslęp11j1: w lecie, a 1H1wodc111 jest praw-
dopodobnie częslszc korzystanie z basenów kąpidowych. Do rnkażci\ ocz11
111ui.e doiśi· w następstwie zakażenia dn'ig od1kchowych lub 11klad11
wszyslkirh u.tcrdziestu jeden serotypt'iw ade11mvirusów najbardziej ro1.pmv··
szech11io11c: 11a caly111 świt:cic s:1 1akaic11ia adenowirusami serolypu ·11 oraz
2, .l, 5 i 7. Do zakaże ii typami I i 2dochod1.i we wczesnym dzicci1'1s1 wie,
11atollliasl typy.li) do111i11ujq w pM.11i1:jszych okresach życia. Wiadomo, it:
kropclkow:1 i pr1cz koniaki bczpnśrcd11i, ale
si1: rów11icż na drodze 1Ckalno-mal11cj,
szuegt'ilnic pr1y zly111 sianie higirny.
Badania snologicz11e, ;a prn11oc:1 k1t'rrych wykrywa się
adenowirusom, wykouuj:1 11ielicz11e
przy
zastusowaniu mlc!y11n
IZl)lacja wirusa z kal11. wynm/l)W z gani la i S!H)j1'l\vck oraz z mocz11 trwa tlnśt; dlugo, l'<)
11am11icj 1yd1.ici'1, a w pr1.ypadk11 11iekli'1ryd1 snolypów, np. nakiqcych do grupy Il,
JWWL'l lllit:si;)l',
Wirusy iml!ljt: sic !la l!ld1kirh kom<'H kach diploidalnych, IIcl.a l!lh Ikp-2,
a 11aslęp11ic ohsc:rw11j1: typowy Cl'E. /.wykk pl I pożywki gwaliow11i1: ohniża się wlym
uasic, gdy 1akai.on1: komórki powięks1aj:1 się i silnit'j zal:1111!lj:1 światlo, l:1rnic si1·
n'i11'11oucś11ic w sb1piska o l:szlakie kiści winogron. Najb;1rdzicj typowy Cl'I!
wywol11j:1 ade11owi111sy podgrnp Il, (' i E.
Wyizolowanego wirusa moi.na sklasyllkowal· di1 podernpy albo ua podstawie
1.dol11o:ici do aglutynacji erytrocy1ii11• szczur1ych lub 111alpicl1 (rw1sa), albo w wyoik!l
reakrji ze swoistymi smowicarni odpornościowymi w oduyniL'. zahamowania hemn~
vlntyn:wji (OZllJ.
 J:M
Prolilali ty Aa
/ pol\'<>d11 d11iyd1 oddc:chm1cl'" w jcd11os1L1ch
woj:,km1·vch sdy spo11snr11j:1 Jlr<ICL'
li' jH>slaci żclaly11owych
i.y111: wi111sy 1ypu ·I i 'i. Kap:;11lka ro1pus1c1a się
wirusy, kl1'>rc rcplik11j:1 si\' i11d11kuj:1c mlpor-
nllŚt:, ale nic 11ywoh1j:1c ,1hjaw1'iw choroho1\'\'ch. Jednaki.,: llllli.liwośi: po--
11·sm;lu1q!ll sl11'0Wani;1 laUcg11 lypn s1ucpio11ki j,;1l 11ad wyra; prnhkrnaly·
c111a, a j1'd11:1 / wai.nic:js1ych l111dności slanowi wiclllrakośc'
wy11oh1j;1cyd1 chornhy driit! rnldcd1llll')'cl1. I )111g;1 nicpokoi:1c:1 lrn'csli:) jcsl
onkngcnne d1ialani,: ririnych adl'11owi111sów 11 1.wicr1:11, choc do tej pory nic
wyl;a1ano żadm:go 1wi:111<t1 rnięd1.y adcnnwi111sami a nowo Iworami u ludzi.
KORONAW[RUSY
l\oronawi111sy tl:1c. 1·oro110; wieniec) S<! chorobolwórc1t: dla ludó, ssaków
i plaki>w. Dwa 1.11a11c s1.rn:py luc\il,ic alakuj:1 uklad
;wyk le tylko 11r11:sio11y nablonck tchawicy, hlonę ślu1mv<1 nosa oraz krnu1'1rki
P\'chcr1yk,'1w plucnych. l'icrws1.c iwlaly wi111s1'1w olr;,y1n:mo w Wielkiej
Bryl:111ii od llcholników w M J((' ( '01111non ( 'llld Rcsearcl1 l111il w S:disl>ury,
1 ~fla.friwo.vd wirusów
,\)1st en wtyli a
W rod1.inic ( 'oro1111l'irii/1w wyri1ż11in110 dwa11aśric scrolypów; dwa
\11dzi, po1..oslah: ssaki i ptaki. Ws1.ys1\;ic ll'irusy "'I poli111orlirz11e. Mają
oslo11k1' lipid11w;1, pr1.c1 ki1'ir:1 p1ll:chod1q wypustki 11adajqc,:
ll'ygl:1d. ( ic11<lll1<'111 jcsl ssl<N!\ o
illm:fi>logia
wi111si'llv wy11osi (il) :.:10 11111. Na powicr;,rh11i
o dl ugości okolo :'!I n111 zako1\czo11c w l;szlalcic listków
wypustki czy11i:1 wirio11 podohny111 do koro11y (ryc. B.2),
W ullraci,:11\;ich shawkach wirns1iw oslonka jcsl widoczna
trójwarstwowa slr11k111ra, 1h11dowa11a z powloki z1:11'nylr/llcj i
1nicd1.y ki(1rv111i majduje si1: jaś11icjs1.a prz,:slr1.,:1\. l\oronawirnsy 111aj;1 dwa
glównc hialka oslouki. Picrws1.,:, hialko 111alris, jcsl 1r:111sblonow:1 gliko-
prolci11<1. Drugie, hialkll 1\')'JHISlck, h11<l11j:1rc powin1.c\111iowy pcplo111cr,
Genom i p11lipepty1~1·
Patogeneza
Epidemiologia
wuj, IW>Hli{C nlmll kn111ny l11h wiu1i-
c;1. K1uska lill 11111. lian t:l11ys1in)
l:l!i
odpllwicd;i:dm: Jest ;a i11d1d;o11;11ne Jlll.<Tiwc·i:il 11c11trali1uj:1rych. J<yho1111·
klcnprllll'i11a IR NI') 111aid11j:1,·a si\' 11c wn1'lrz11 wirio11u 111a postać: heliksu
ciasno 1.wi1111:1t'po 11 slrul1111ry o n'ii1wi śrcd11icy,
( ic110111,:111 j1:sl ssRNA o doda111i<:j polarno:ici, ;budowany z l'.iOOO 201100
11uUcolyd(n\'. \Virio11y 1mc1;)1kowo pr1yl:1cmi•1 si1: 11a cah:j powicl'lclmi
lirnuiirki, ale s1.yhko Jll1t:inics1.cza11c s:1 do jcj wnęlrm. \Vclda11i:111ic wirusim'
pr1.c1. ko111órk\ jcsl ,;11crgoch\01111y111, 1all'i11y111 od lc111pnalmy proccsc111,
;arhod1.:1cym hardw gw:illo\\'11ic, a poh:gaj:1cy111 prawdopodol>11ic na win>·
grn1n11u koronawi111s1'>w, 1111ikalllw<1
jcsl pr1.cka;,ywa11ic informacji gcm:lyczncj pr1.c1.
rói.norndnc s11hgrno11H1wc 1111\Ni\, /. l;iiHych kai.dy slui.y do translacji tylko
jcdm:go bialka.
Aspekty kliniczne i patologiczne
lJwai.a si\'. że 2 IO'Y.1 przcziębic1i wywolywa11ych jest przez koro11awirusy,
które w prm:iwicl1slwie do riuowirusów mog:) ri1w11icż powodowa(:
1akai.c11ia dolnych dróg oddechowych. W typowym pr1.ypadku okres in-
tr1.y d11i. ( 'lmroba, lrwaj:1ea ol;olo tygodnia, objawia się zly111
sa11101H>czucie111 i uci;1żliwy111 ka1an:111. ( 1ur:1czka jesl 11iewiclka lub cieplola
ciab ulrzv111uic się w 11or111ic. Czasami występuje kaszel i bill gardla.
Wirus replikuje si1: w ko111inkach 11ablo11l;a górnych dróg oddcclwwych.
l'r1.c;, kilka d11i po z11is1czc11iu pr;.c;, wirusy tych komórek w ukladzic
oddt'chowy111 ulr1..y111ujc się siali 1.apa\11y, olll'/ęk i
l'u.czięhic11iawywolywam: 1irzcz koro11awi111sy wysl\'JlHi<I zi111;1 i wc1.cs11:1
wios11:1, z dość duży111i q1idcn1ia111i l'O ~ 'I lala. Bad:111ia pr1.cgl;1dowc
wykazaly, ie większość os,ib p1nbyla kiedyś w swy111 życi11
1akaic11ic ty111i wirus:1111i. S:111!.i si\' !abc, ·i.c doM· Jlil\VS/l'cllllc s:1 1-.:in-
ldrjc.
 I:lli
Diag nos tyli a lahol'lll oryina
\\\:ks;o~i: klini,·1.11ycli lahornlori1'iw wir11solo~!ic1.11vch 11ir jt:sl pr1.ygolowa11a
do illll:1cji knro11a11·in1si1w. \Virnsy sialm replik11j:1 sil' w hodowlach kon1i'lr-
k11wych. Wy111agają l11d1!-ich cmllrirn1:ilnych l1odowli 11:111:1dowycl1 lchawicy
luh 11:d1lonka 11osa. l powod11 hlahcgo charaklcrn lych zakażd1 nic s:1
1ednab.c potr1t:b11L' r11ly111>11'C lt:sly diag11oslyc1.nc. Dla celów
11\'Ch 111oż11a badać, wvkon11j:1c 0/11, surowiec par1.yslc,
fozic choroby. aby slwicnl1j1' wzrosl miana
prz1:ciwcial.
l'11nktc111 1.wrolny111 w
szc.~i:d1icsi:1tc,gdy llavid Tyrrdl wra1. ze
( '111n11mn ( 'old l<t:scarch I Inii w Salisbury, po wieloletnich obserwacjach
K l11cze111 do sukces n
tych wirnsów.
"li W!a.friwo.fri wirusów
!Oa.1y/iluu:i11 i 11 /a.\:ciwo.fri ogólne
1
lłinowirnsy 1!\L rl1is: nos) slanowi:t rod1aj w rodzinie l'irnm111•irii/m· (patrz
rnzd1ial l·I). S;i 111aly111i. l1cmsln11kowy111i wirnsa111i RN;\, o średnicy okolo
IX JO 11111. ivlai:! sy111l'lri1 ikosacdrnlu:1 i s:1 111orfologicznic podoh11c do
(ryc. l'U). W wynikn zas1osowa11ia lwnwcn-
1jonalnych lt:siów 11cnlrali1:1cji wslaly na ponall sio pt\:ctll.lcs1:1
S1nsuj:1c 11owsz:i lcchnik1: RNA: RNA (rozdzial !.7)
określono odmi,:nuc wzorce pokrcwid1slwa ge11elyc1.m:go lych wirusów,
ie isl11icje 11111icj 11ii.s10 ri>i.nych lypim. /rói.nicow:mie g,cndyczm:
ri11owirusi'1w 111ni.c 111ici· implikacje pral;lycrnc, pouicwai. nicklim: s11bsla11cjc
pr1tTiwwirusowc h:111111j:1 replikacji: lylko poszl'!ególuych grup wirusinv.
Ri11nwirusy 111aj:1 widc wla:iciwo.ll'i w:;p1'iluyd1 z iu11y111i
l:1111i 111d1.iuy l'i<'omoririda« 1rozd1i:d l'I}. Hi'1i11i:1 się 11iudol11oi;ci:1 do
lolcrowauia kwaśnq\o środowiska i n:plikacjq 11r1.y niższej lc111pcralurzc
( !,\"( '). Ta druga cn.:ha jcsl ni,:w:11pliwy111 pr1.yslosowanic111
do :;tosunkowo cl1lod11cgo śwdowi:;ka hlony śluzowe.i
l:l7
A.\pe!oy kliniczne i cpidemiologkzne
Wirusy replikuj:/ się wyl:1cz11ic \\' komórkach nabloul;a gi>rnych
otltkchowych. Zakażenie pw:nosi si1: drogą kropdknw:1 i prza zanieczysz-
c1,;nic n1k wyd1ieli11:1 z nosa. Okres inlrnbacji wynosi 2 :i dni.
chonibowc w poslaci tapalt:nia i ob11ęlrn hlrn1 śluzowych ora1.
1. 1>.ó111vd1 drÓr! oddechowvch 11lr1.ynrnji1 si1: prza kilka dni.
111oi.c do nasilenia alaki'iw
11 osób z
lłi11owir11sy wywol11j:1 przeziębienia we 11·szyslkich krajach świala,
w ci:1gu calego roku. Przypuszcza się, i.c mniej wi1:cej przez rok kr:1i.y
w 111n111lacii kilka scrolypów rinowiru:;i1w, po czyni ich miejsce zai111uic nowa
gnipa.
Corocznie bi.dy c1.lowick nwi.c doświadczyć 2 J zakai.c1'1. ll1.icci s:1
wrai.liwc niż dorośli, a w dużych rodzinach ryzyko
nabawienia si1· nrzczichicnia od naimlodszvch c1.lo11kiiw
Zapobiegtmie JJl'Zeziębie11iom -- chemioternpia
przeciwwirusowa czy ,1·zczepio11/ii?
W inslylncic badawczym w Salisbury w badaniach
ochotnikach zakai.onych wirnsa111i wywoluj:icymi prze1.1\.IHe111<1 pn rn1.
szy wykazano dzialanic przcciwwirnsowc intcrfcrouu. \V 1y111 jcdnoslkowy111
dnświadczcnin. wykonanym w 197.l r„ przebadano prawic wszyslkic nowe
Icki, doslępnc we wszystkich kwjach i;wiala. Obecnie, dzięki lcclmicc
J)Ni\, do 11żylk11 klinicznego s:1 doslępnc inlall:rony n\inych
1ypi1w.
d1.ialania
11trudnirnic oddychania IHl poda11i11 do11osnwy111.
jeszcze zrcaliz.owai: wcześniejszych ohicluic, i.c inlcrfenm
preparatc111 pt'!.cciwwirusowym. \V
lt:e1.11c przeciwwirusowe dzi:tlanic widu synldycznych
rnviroxi111c i dichlororlawon (palr1. rozdzial :HJ) przeciw rói.11y111 scrnlypo111
rinowirusów, ale prt.y zaslosowanin lych Icków 11 osi1b zalrni.onych s1win-
dwuo tylko z11iko111y cil:kl.
Rinrnici. 11icwit:lki postęp 1.oslal
l;a111i, /. powodu ró.i11orodności 1'1110\Vll'llSOW.
rcnlgcnnwskicj i sckwc11--
1111klcolydów nmg:111111oiliwii: wykrycit: w bialkach k:ipsydowych
sdwt:neji a111inokwas1\w, ktr'lra 111oglaby poslr1żyć do
Jcd11aki.e skutccz11c opa11owa-
llle 111oic h1·dzic zn:aliwwa11c dopiero w
I :rn

:\dcnowir11sy :;;J wir1"a111i dslli'L\ o h11dowi1· ilwsaetlrnlm'j; s;! „p11.yo-

1.d11\1ill11r" w!,'1kit:11ka111i w1·s1aj;1cy111i z k;iidcgo wi1Til'li111l,a dw11117ics-
l<1:;cia1111.
•. <lko :;lm:1.11i1lll'l'<I., 1csl epi1!iimil'zn1·m /u'/'11/11rn11i1111rlfrili.v, wywolywa- WI
11y111p111·1..:;erolyp8. SpośH'ld po1Dsl;ilyd1 .i:; scrolypii11· wicie j111)

objawy /1: slro11y 11ldad11 Dddcd1011'<:go. Nii:kliirc ad1:11owirnsy 141

i•! epidemie zakai.t•i1 dri1g otłdeehowyeh wys1ypuj;1cc zim<1. a iu11e
choroby żol:1dkowo-jelilom·.
l(oro111111irns)' są wiru.sami ssl!NA o tłodalniej polarnośei. /.11a11e są dwa 3.1 Orha 142
sr:rnlypy, !Hl\\'1Hluj;1n: zakażenia gi1rnych driig oddedrnwyl'h. Wirnsy :l.2 Zalrnżunia wirusn111
1rud110 11a11111ai.aj;1 si1: w warn11kach lai>ma101yj11ych, ale: lalwo się 14B
'.U Świnka Wl
i 1akai.aj:1 l11d1.i, wywol11j:1c dll 10% 3A Zalrnii!nia wirusaini
l(inowirnsy, uyli „wirusy przczięhień ". S<J pikornawi111s;1111i. /.11am; jest ty11ńw

1110 I'ill s1:rnlyp,-111'. rn ll11111at'/\', dlac1.cgo dl)śi: c1.ęslc: Sil wiclokrolm: l!itl
1.akaic11ia. Wirusy wy1rnl11j;1 1.akaic11ia gi1rnyd1 tłri1g oilderh11wyrh
11 ci;!!~ll calegll rnku, 11a caly111 świecie. Nie alak11j:1 dol11ych driig
1Hldcch11wych.
1111.eciw lym lri.l:m g111p1>111 wi111s1'iw nie 111a ani s\;11lec1.11cj, 1111iwcrsalncj
s;u.epi1111ki, ani lckilll p1c1:ciwwir11s1l11jd1, chociaż lrwaj;1 prace nad
i.ywq. ;i1cnuo11au;1 s1czcpirn1L;1 p1Hciw adcnowirusrnu ora1. nad lt:ka111i
!'11rm111•.w1'iriillll· wywo\11j11 1iiż11owdne choroby, 11ajcz1:.~cicj uk lad n od-
s11·Di<;ci,· pucci11 wi111so111 wywoh1j;1cy1n
dechowego. 11 c1.iowieka, ssak ii w i ptaków. I >o chon'1h czlowicka nalei.:i: odra,
1.;1kai.enia dróg oddechowych wywolywa11e p11.v. sy11cytial11y wirus od-
dechowy (ang. respiratory syucylial virus RSVJ ora1. wirusy parai11lfoe11zy,
a lakie 11ic1hyt gnr/11e 1.;1każenic grnuoli1w śliuowych świnka. l'aramy-
ksowirusy, szqegiilnic RSV, powodu.iii 1.lewanic się zakai.onycl1 k<1111órck
widoj:1drzastyeh komórek olbrzymich (sy11cytii1w).

WŁAŚCIWOŚCI WIRUSÓW
l\) 1stematyk a
1'11.cdslawiciek: lej rod1.i11y Si! wirusami RN/\ o
oslo11kę. Ich średnica wynosi 150 7.011 11111, a
hdikaln:1. Wsklad rodziny /'amm1·xol'irida1· wchod1.;1 trry rodzaje (lab. 9.1 ).
Jcd11:1 z cech 1i1i.11irnj;1cych jest występowanie (/111rm111'.101·ims) lub i>rak
nc11ra111inida1.y (,\Jorhillii-ims i P111·uuwl'irus).
ji)IJ
li\!

Hodrnj Choroby 1:złnwilllrn Choroby zwinrząl

llyi:. 9.1. Z1ljęi:in pi1rn111yl«nwi111si1 / mi
k/111/Ji//ir•i//JS odrn 1al;aim1ia hln11y k111sk11p111Jlnki1011own!111. Wiri1111 jllst pęlmię·
i 11ldad11 nddnchn· ty, na rnw11i1t11 wydos1nj;1 się 1woj1! 1yhont1·
owior., l<iJ1 i ::wi1i :1n1rnst11;tll:it).Kwslia
llor:ldi!y)
1'1w11moiii111s wirns llS
1akażn11ia dn\11 nddnchflwych uliro·
hi11 i !Jly11111i

f'illillllYXOl'itllS

wirusy pnrninlluonzy

Mm:fólogia i /Jiu/Iw ,\'trn!durnlne

/, po\\'<Hlll ddikat11ości nslo11ki lipoprotci11011cj 1w zdjęciach / mikroskopu
clcl.tro11m1«:go wirusy c11·s10 hywaj:i z11idszialrn11l' 1111> rozcrwam;, / 1111-
Lll'oprntl'illiJ \\')'plywaj:1q z w11vt r1a wirio1111 (1yr. 9.1 ). W sk lad st ruk tural·
11yl'l1 hi:1ld; 1111Llrnkapsyd11 wd1odziJ Elil-01Jr<1il:i11v 11 i'I
11a-11c11ra111i11idaza) i 1: {hialLo
1111kk:o-
prutl'iumvy rd1l'1i wirit11111. w sklad l;tt'>rl'go wclmdzi ri11v11icż
Ri'i;\, wyst1:p11j:1rn 11 \\'s1.ystkich wirusów 111:1ji1cych ni(: Ri'I/\ o
Replikm.:ja
lli:rlkn 1:. Jl"Wsta.i:in: pr1c1 prntcoli1yc111c ro1s1ucpie11ic większego
prck 11rsorowcgo P"lipcpt ydn, odJ!rywa istol 11:1 rolę. pnśrcd11icz.:1c w zlcwa11i11 l'rz,·hicg replikacji jest typowy dla wirusów RN/\ o ujc11111ej polarności
się zaka.ionych ko111<.>rek. l'owst:rjiJ w ku spos,·11i syncytia. t:1k l'l1araktcrys- (1wdzial :'.). Wirus wnika do ko111órki w wyniku fuzji oslnnki wirionu
tyu.11e dla 1akai.d1 wy1rnlywa11ych p1cc1 wirusy tej gr11py. 1 1cw11ęlr1rn1 hln11:1 pla1111a1yczn:1, a genom uwal11ia11y jest wprost do
,:ytopla1111y. Sy111cza hialck wirusowych odbywa sii; na 111a1rycad1 kilk11
111RNi\. kii\n· Si! prawdnpodnllllic 111rn1ocistro11owc, tzn. jcdrn
rndzaj 111!\ N;\ hiduk tylkojcd110 hialko. Wirusy potrn1111c Sil
3 z bln11y pl:1z111atyc111cj. 1'011ićważ 1aka~.011c komórki
do zlewania się {l'uzji), w pewnych warunkach potomne
( ie1H1111,:111 paramyksowirus,iw jest \'/iJSteo.k:1 ssl\i'li\, zh11dowa11a z okolo 111t>gil prawic 11•t·ak 11ic 11wal11iać si1: do środowiska
I:i OOO 1111k leol ytlt'H\'. /:r\\'ic:ra !',1'11)' kud11j:1re szc(:(: pm11a11vch bi akk wirllSO·· a rn1pr1,:strzcni:1i· się w wy11ik11 prNchodzc11ia z komiirki do komórki.
W\t:il. się jak typowe wirnsy 11ic lizuj:1n: (rozd1ial •{).
 1112 14:l

1Jminjs1:nwi1rnin rowildanin
llklad nd1lm:l1owy 111l111111a/11v111\· 1apahmi11 oskrmli; olh11y·
11acju111ów z 111rnślnd11minm
ntlpOl!HIŚCij
·1 Odrn Oko lilJiiilt:oin S/Hljl1wuk; OWtllltlllllllll fll!/t\wki (11i1tlko)
llt:lm ucha śrntlkowouo; mniliwość wtórnych rnlmim\
1\11giclska 11a1wa d1oroby, „111casles", prn:hod1i ml ilil/llosaskicgo slowa
11/11s1•/1'.> i w 1rj 11·1-rsji hyla 11i.ywana pr1.c1 wide st11lcci. Jej laci1iska nazwa, P1111wlid pok111111owy 1a1rnlo11iu julit z hin111111k11
111or/lil/i, jesl 1drohni1:11i1:111 sl111va 111orh11s (d1ornba), podkreśla zatem jej Oś1odlrnwy uldilll umwowy 11111alenin
11it:zby1 groi.11y charaklt>r. Odra w krajach strefy 11111iarkll11·a11t:j rzcczvwiścic stwa1tlninj11cn zapalenie
r1adko .ksi choroh;1 grni11:1, alt: 11a 11iekliirych ohstarach sln:l'y
jesl za bi1.ioa.

i I 'fa.friH'o.fri li li11ic7.11e
I lldt:s lld 1;1kaic11ia do wysl;1pic11ia wysypki jt:sl dośc slaly i wynosi okolo
dwiwh lygod11i, alt: m11i.c byi: o kilka d11i kriilszy. Przed pojawicnicm sil"
wysypki wyslęp11j1· 11kres 11rodro111alny, łrwai<!l'Y 1hrn lub trzy dni, z ostrym
11il'iylcm sp1ijówc:I; i hlo11y śluwwrj nosa, kaszlc111 i 11111iarlill1Valli! gor<1c1k<1.
\V 1y111 uasic doklad11y111 bad;111ic111 hlo11y śl11z1i11Tj poliuków llil
11·hi1w lrt.011owych 111oi.11;1 11ykryi: plamki l(o11lika, podoh11t: do grudek soli
111ajd11i<1L·ych sil' l11i. pod hlo11;1 śl11101ViJ. Plamki 1no)!i! być liczne lnh
pojcdyurze, ;1 idi wyslvl"'w;111ic jcsl palog11rnn<J11ic111c dla odry.
Wysn1t,a pojawia się 11;1jpit:rw 11a 1war1y i wciiJg11 koll'j11ych dwiich d11i
ro1p1nslr!L'11ia 11;1 111k1w i ko1ic1.yny . .ksi Io hl;1doczt:r11'011;1, 1.łt:wajiica si1:
:~nułlwwo-plamisla wysypka, zwykle lak charakh:ryslyc111;1, i.c 01r1.y111ała swr
wli1'11c ol, rl'iilc11ie: „ wysyp kii odro wa" (pal rz ryc. •I. I(a)). Wcięi.1; ich przypad-
kach 111oi.r 111id posli1i' plamicy.
Wysypki!. chociai, najhardziej widoczna, jcsl lylko jrd11y111 z ohjawinv
1111gól11io11q•o 1akai.e11i;1. Tc111pt:ral nra szyhk o podnosi si1: do okolo ,!Ir'(' i 1vc:
wszysl kid1 pr1yp;1dkad1 11yslęp11j;1 objawy za11alenia oskrzeli i płuc, z kas1.lc111
1 „lr1cs1..C11:11ia111i" w kia lee: piersiowej. ( 'zasarni ll'C 11T1cs11ych sladiad1
dwrohy pojawia si1: hicg1111ka, świadc1<1ca o 1111i;11wch
\V ' J d11i po pojawirniu si1: wysypliii zau.y11a
się lepiej. I ll;rrs rrko11w;tlescrncji 1wyl.l1: ltWil dośi' kri'ilko.
PoH'ili lania
Wraz z 1•.or;1ul,i1 i wysypki! występni<! liczne zmia11y w wiciu układach (lab.
'))). ('hoi: zalic1a siv j1: do powik lai\, kwcsl i<! spo111;1 jest, c1y wi1:kszośi: z 11ich
rzcu.ywiścic lak powi1111a byi: sUasyfikmva11a, pc111iewai. wszyslkit: Si!
1alii1i.t:11ia 11ogiil11iotll:go. a 1ail'111 wys11·p11j;1 1v wil'ksmści
kh 11jaw11i1:11ic się w formii: ohjaw1·iw pr1.ed111iolmvych i pod111io1owych zależy
zagrnżaj;1ce i.yciu 1akażc11ie obscrwowam: c1;1sa111i i1 dzieci
(ryc. 76.2)
Patogeneza i patologia
\Virns pw:11osi się droR<! kropclkow:1. a wrola111i zakażenia Si! drogi od-
dechowe. Palogc11c1a jcs1 lypnwa dla oslrych 11ogi'il11io11ych zakai.d1 wiruso-
wych (ronl1ial ·IJ. Wlórna liiza wi1t'lnii odpowiada szczy1111vi goqczl;i.
Wysypka 11it: spowodowana b,·1pośml11i111 cylopatyc111y111 dziala-
11ie111 wirusa, ale reakcji! cytotoksyczuych li111focylów 'I' 11a antygeny wiruso-
we, pojawiaji)c:1: się li' ko111Órkach ski1ry. J>odaikoll'll IV sródhJ011k11 llilCt.y1\
a11lygr11 przcciweialo, z naslypowym
11szkodz.t·11it:m ko111iirck. rwszi:r1c11ic11111ac1.y1\ i 1ir1.csiękic111 osocz;1. Wysyp-
ka jrsl 1atc'lll wid,1111y111 111akicm, i.c ro1wiia się prawidlowa odpowicdż
sil" wysypki,
rnakiem prog11oslycz-
11)'111.
W okn:sie prodrnnlill11ym i os1ry111 wirus występuje w ply11ach uslrojo-
wych. 11· 1y111 rów11iri. w wydzieliuic driig oddel'lmwyd1. Replikuje się w ll'lllrn-
cytach, JHlll'<Hl11j<1c lcukoJlcnir. W rn1sic os/rej fazy choroby w gardle
i migdalkaeh, skórze, nahlo11k11 dróg oddcchowyd1, w węzlach
i kvpkach Pt:ycra nwi.11a wykry(: z;1kai.011c wirusc111 ko111i'irki olbr1ymic,
zawicrai<1ce do si 11 ji1dcr komiirkowydL Wirus ohlicic wyslępujc w skórze, alt:
jest szybko usuwany wraz z wysli)pirnicm wysypki i pojawir11ic111 si1:
k1«1i.<1cych 1m.cciwciaL
 11111 145

(Mpo Jl'icdi. im11111110/og in.na Szczepionki przeciw odrze. l'icrws1.c pn'1hy 1.c' '"""'ninnl1 for-
l<t'\\1·1H1,-;c:;11ic / 11ysypk:1 p11jawiaja się prm:i11Tiala lg~I. Igi\ i l(!(i. Dwie maliną 1ak01'1C1.yly się 11icpm1·tltlzc:11icm. prn1inva"i. nick ti>rc d1.icci, po póż11icj­

11icrn.s1c kl:i:-v pri.cciwci:il 1a11iLajq 11 ,·i1w11 m11icj wi1·ccj 1ni1:siqc:1, nalo111iast s1cj eksp01.ycji na 1.akażt'llic, chorowaly 11:1 nie1.wyklc civżk:1 posiać odry.
lg< I nlr1y1n11j;1 si 1· do Loi'1ca iycia. \V ostrej l'a1.ic choroby hylo niS/C/l'llil' hialka fuąj11ego prze/. for-
11 111<111tH'\l:Jch i innych kon1t'irkach ul.lad11 bialokrninkowcgo malinę. a więc 11i1: hylo sty11111lacji powslaw:1nia przcciwcial przeciw IL:rnu

11pośkd1.1·n1c odporności typu lwmórkowcgo \\' stos1111k11 do innych a11-- i110111em11 a11tyge11owi . .lcdn:1kie 11owc szezcpionld atcnuowanc s:i hardw
ll')'l'l1«\\v. 11c1.koh1id 1·ytol11ksycmc: li1nl'11cylv Tswoiści,: skiernwanc pr;.eciw sknlecmc. a 11ajch\'lnic:.j podaw:11h: s:111· skojar1l'niu ze szczcpionkarni przeciw
1,,,1111'ąk0111 1al,:1io111·m wirusem 11dry odgrywaj:/ islot11:1 rnl1: w ś11i11ce i różyczce (szczcpionl,a '.\1:\111). W Wielkiej Brytanii cihccnic slosowa-

1drm1 icni;1. 11y jest wlaś11k leu preparat. Szczcpionl;a poda\\'a11a je.11 w IJ----15 micsil1cu
żyda, gdy 11i1: ma już ryzyka nc11lrali1.acji przez nr1<:ciwciala
nlalwil litki, że isl11icjc

l:/1id1wiolog ia
(>dra jcsl bard!<l 111 kai.nq chornh:1, 11 ysl1:p11j:1c:1 na calym świecie. Zakażenia
1·111kmie1.11c 11·ystęp11jq tvlko w kr:1jach o dui.y111 pr;.yrościc na111ralny111,
w Li1\ryd1jest1vys1an·1:1_1:1c11 dni.a populacja d1icci wr:ii.Jiwych 11:11al.:ri.e11ic.
\\' 111:dych. izolowanych wsp1'il11olach 1.akai.,:11i:1 wirusrn1 odry wygasaj:/ do
c1.a'11 pojawit:nia si1: „i1npmlowa11ego", no11"L:go wirusa,
wi1:Ls;;1 ,:pidl'111i\' (palr1. l'\l/ll1.ial 7).
s1.pi1alnych maz taki.c ogrom-
W krnjad1 o wysoki111 sl:111d:ird1ic i.ycia. ale o niski111 wska!.i1ik11
11c kor1.1•ści cJ,ono111ic111l' dla slui.hy 1.drowia
1111mu11i1acji. 1akai.eni:1 e111lc:mil'l.lll: co 2 .I lala 1:1c;l1:powanc są zakażeniami
c:pide111ic1.11y111i. al:1k11i:1cy111i przede \l'S1.ys1kin1 dzieci .l )-lei nie, 11 klórych
choroby je:,I stosunkowo lagodny. kdnaki.c w krajach
Odra H' lirąiad1 rozw(Mącyd1 się
ohsernnje si\ d11ż:11apadalność na odi"\' 11 dr.ieci poniżej 2 rnkn życia,
Ilwa pndst:mowe czynniki wydaj11 się wyjaśniać, dlacząo odra jcsl 111ac111ic
a clwroha jG.I 111ac1.11i,: hanl1.icj grni.na, ze 111au.n:1 ś111icrlclności:1 i wyj:p-
ci1:isz;1 dwrnbq w krajach 1w.wij:1j:1cych siy nii. w USA i Europie: (I) dzieci
kowymi Cc'Ch:1111i klinirn1y111i, np. i;lepolq (pair!. podrozd1.i;1I ,,( ldr:i w kraj:ich
1apadai•1 11a odrę \\' 111lods;.y111 wicku ora;. (2) sq one
1wwijająeyd1 si{').
Wc1.asic wojny w Nigerii, wokresie wielkiego glodu, 1.marlo co I )'~'n
dziel'i chnrych na odrę.
Odra u d1.ieci w krajach Świata hardm rozm sil' od
Diag1w.1·tyl< a labornt m·.1:i11a i rnacznic bard1.icj przypomi-
W r·odzicnncj pr:iklycc: nic jcsl potr1.cb11c l:1boraloryj11e polwierdzcnic na I\' p0St:1l: odry, klóra w Europie wysl\'powala sto lal temu. Wysypka.jest
m1.1m1.11ania klinic1.ncgo. \V pr1.ypadkach 11i1·1ypowyd1, zwykle 1nacmic hard1ic•j nasilona, krwolm:ma i zlus1.c1.a siv i11tcnsyw11icj, cks-
w:111ych. wyknn11j1: si1: diag11os1ykę s1:rologiu11:1. polcgaj;1c:1 albo na slwi1:r-- dui.e obszary skóry na wlórnc 1atażc11ia baklcryjnc. Zapalenie jamy
dm1i11 c1.lcrokroln1:go lub wi1:ks1.cgo w1rosl11 n1iana pr;eciwcial, wykrywa- ustnej znacmic ulr11dnia jcd1.t:nic i picie. Nicdohilr witaminy ,.\ i zakażenie
11ych 11· odczy11i1· ll'i:vania dopdnim:1.a l11b odnynic zahamowania hema- \\'irnsem odry n:1kladaji! się po11·od11j11c owrzodzenie rogimki i ślcpol1:. Wirus
glnlynarji, alb" na wyl,ryci11 swoislych p11.ceiwcial klasy lgM. jeol 11s11wa11y /. organi11n11 zn:icznic wolniej niż 11 osóli dobrze
1·1cgo sk11lkie111 jest (I) wivkszc 11szkod1cnic k:11kocy1iiw prowadzqcc do
upośledzenia odporności typu komiirlrnwcgo, w powoduje zwiększenie 11Taż­
liwości na zaludenia haliłcryj1w, ora1. (2) wydlu"i.enic okresu wydalania wirusa
Pr1!/ilali tyli a o lyd1.ic1\ lub dl11i.cj. Odoskrzl'iowl: za11alcnic 11l11c i dl11golrwala hicgnnka
do ulraly bialka c1.ęslo donrowadzaia do
Profilaktyka bierna, P"leg:1j:1rn 11a podawaniu po 1:kspo1.ycji na zakażenie norm:il- 1gon11: wskaźnik śmicrtdności wynosi okolo IO",;,_
nej lud1.kic:j i1nm11nnglobnliny (ang. nllr111al human in11111111Dgloh11lin
N111( i) w dawce n1Ddyfik11i11cc:j puebieg, ale: nic 1.apnhicgaj:1cej odrtc,
sl:11rnwi cc11n:1 111c1odę ochrony d1.i,:ci oslabionych l11b /. 1ah11r1cniami
lldpor1111;1·i.

IU\\'i1w.11!·1F1.1
 J1J(i
S7.czcpionlw przecill'ko ot!n:c "' krnjacli
roz.ll'ijl(jącycl1 się
( 'icplolal1il11\l;Ć szC1t:pi\l11ki (idrowcj komplil.11Jc jej dy:,1ryb11rj1: w klimacie
.iofili1nwa11a szrzc:pio11ka musi być przc:cl10wywa11a w Iem··
pc:raturzc: :' ii ( 'ai do c1as11jcj pndauia, ajc.\li lrn ta kres temperatur nicjc:st
ut 11y1111 \l'<lll)'. :,1c1c:pin11ka /!l1altow11ic traci s11q 111or.
11· 1apc·11·uirniu skult'('/llej i111m1111izacji d1ieri 11· krajach
11')'ko11a11i,: s1uepi,:11ia 11· kn'i1l,i111 okrcsi•: mi\'.dzy za11il;ie111
1uatczy11ych a 11al urnl11y111 zachorow;111i,:111 11<1 odrę (t1.11'. „okno
oka1ji"L l{oz11iqzanic111 ll'j kwestii moi,: być 1aslnsowanic
1'<ma11cj s1c1cpio11ki („duża dawka"), której 11ic 1111ic(·zy1u1i;1 przeciwciala
111;1i('Zy111: i ktr'ira j1:st skutccz11a u 11i1:mowl;1t pn11iżej dzicwi;itcgo 111icsi;1ea
i.y(·ia.
2 Zak ażenili wirusem RS
\V irus liS (RSV Ijt:st ba rdw zakai11y. ll'ywol11jl' osi re cpi,k111ie zakażc1i dri>g
Ila calrn1 ŚIViL'CiL:, SICZC1!1'il11ic li
Aspekty fdinicz11e
( 'hnroha l'Zvsln rm1l\1czy11a si1: pod11lmi1: do pr1etivhicnia, alt: Jllt. 11·
.?'I h dziecl;o może hyl' poważnie choi'<:. z objawami sinicy i zab11rzc11ia111i
odd,:chowymi. \V typowym 1m.ypadku występuje zapalenie uskrzclikt\w
z 1a,i\'cie111 mir1ższu plm: lub bcz. doprowadzaj;1ce do zapalenia pluc. Dowic-
dzionll, ie zakai.enic RSV w nic11wwl~clwie nrnie powodowac przewlekle
ch\\roby 11tlad11 oddcdl(lwcgo. ( 'ięi.ka posta( choroby niesie macz1w ryz.yko
1.gn11u.
Patogeneza i patolo,i:ia
Okres i11kuhacji 11y11osi okolu pięciu dni. \Vyst1'p11jc marlwkzc zapalenie
osluzclildm. 11· który111 c1~ścio11a hlnl;ada oskrzclikiiw doprowadza do
zapad11i\'l'ia si1: l'rngn1c1111'111· pl11ca. i'lacicl. ol,olooskrtl'ill\V)' 111oi.c si~ rnz-
jll'IC.'>tl'lcniać. dajac i11\d111iai.mll1·c 1:q1a knic piu(:. \Vyst~puj;1 rów nici.
1akai1:11ia hoobja11·1111·c.
()dpo wie di i11111111110/ogic;:.11a
l'onic:wai. c11·s\o zakai.c:niu uleg;1,1;1111c1nowlęta jui. 11· s;óst yrn tygoduiu i.ycia,
11·1·dajc si1'. ie przcci11ciala 111a tczy11t: nic rlmrnir1 pr1cd mkai.c11ic111 zbyt dlugo
pn narodzinach. RSV indukuje odpowiedź typu h11111<1ralm:go i ko1111\r-
l,owego. Osia hienie odpowiedzi typu l.u111iirkml'cgo 11 pacjentów z ZHburn:-
M7
ni:uni odpnrno:ki n1ożc prowadzić do pcrs.vsłl'nlncgo (jll'Zclnrnlcgo) 1.alrnżc­
nia. I11d11kcja inlerli:ronn jest znact.nic slahsza nii. w innych zakaż.:11iach
Sug.:ruje siy. ie w patugenez.ic odgrywa rol~ szkodliwa,
11ad111iLT11a odpowiedi. i11111111nologic1.11a, up. twor1c11ic
tygcn pr1cci11·,·ialo. ak hipoteza la uie z.ostała potwierdzona. W
życiu stosu11J,011·0 Cl\Sil: Si! rcinfola·jl:, co sugeruje„ i.e picrwslc zakaicnic nic
I )o wysl1pm1·ania
l~/1ide mio/ogia
!.akai.cnic RSV prz.:11oszrn1c jest przez zakaż11:1 wydzielinę driig oddt•chowych,
\I' tym przypadku najo.yściej nic drogą kropcJkow<), ale przez zanieczyszczenie
n1k i prmlmiolt'iw, np. pn{;cicli. \V klimacie umiarkowanym zakai.enia
cornc1.nic w postaci epidemii w micsir1cach zimowych, w tropiku
11:1tomiasl zapadalność jest uajwil'ksza w okresie lctni111, czyli 11· sewnic
deszcwwym. Clwruj:1 najcz.\'Ścicj dzieci w wieku od 6 tygodni do 6 111icsii;cy.
RSV jest wistocie najwai.nicjszy111 patogenem dróg oddechowych u najmlod-
szych uicmowlr1L
\V okresie
starsze, u moi.c dojść do zaostrzenia
Diagnostyk a labornt '!'Tina
Mo)>.liwa jest iwlaejh wirusa w linii ci:1glej ludzkich ko111ón:k, np. I kl.a. FJ'ck t
wytworzenia syncytiów pojawia się pu 2 IO dniach.
J,:dnakżc najszybszy wynik daje metoda irnmnnolluoresrcncji pośn:dnil',j
w komórkach w poplucty-
Zapobieganie
Dt.icd, ktiiry111 podano do~wiadczali1;1 i11aktywow:111r1 szcz.:pionkę przeciw
RSV, wytwarzaly przcciwciala, ale gdy byly uarai.one na na lura Inc zakażenie,
chorowaly ci1:i.(:j uii. dzicci z konlml11ych grup nic szczepio11ych. ksi Io wy11ik
do 1llr1.yman1~go dla inaktywowa11cj szczepionki przeciw odrze
i prawd1>podolmic spowodm1·a11y podobnym 111t:cha11i1..111cm (podrozdzial
1.1 ). Również 11iczby1 pomyślne okazaly si9 próby te szczcpio11kq alcnunwa-
11:1. Obccuic ro1pOL:Z.\'IO bada11ia nad zastnsowa11ic111 technologii rekom·
DN/\ dll oprnrn11'i111ia szczcpio11ki przeciw RSV.
\Vnbcc braku szucpio11ki ograniurnie szerzenia się z.alrnicnia na
odd1ial;1ch pediatrycznych, w i.lnhkad1 i innych placówkach rnleży przede
!Il'
 148
11 s1ys1 I. i!ll od zachowania odpnwicdnic:j higicuy. Konice1.11c jcsl czyste mycie
rqk, 1akry11anie ust 11 oasic bszlu lub kichania, dhalośi: u dostępność
i knr1.ys1anic / jednoram11·ych papierowych ręczników
Lcc;:enie
l'1Hpruwad1on1· 1111 niewielką skali: prt'ih)' podawania dzieciom /. cięi.ką
postaci:! 1.akai.e11ia RSV rybawiryny Irtmlzial 2')) w pos1aci ci:iglych acro-
mlow1·ch inhalacji ok:izal.1 się w pewnym stopniu sk111ccznc„jcdnakżc wynik
nic hyl lak znm·1.1I)', aby Im sposób lt'C1c11ia uczynić rnty1w11·ym po-
s1ępoll'a11ic111. By(· moż,, nakialohy ohernit: zaraerwować rybawiryny dla
11i1:111m1l:1t /. d11lrobami 11klad11 scrcowo-plnrnego, kti>rc s11 najhardziej
zagroi.onc schor1.c11iami 11klad11
,\'win/w
:\ngiclska n:rtwa świnki mu111ps wywod;j się prawdopodobnie od
:;Iowa, 01.11a,·1.11j:1n·go „h)·ć osowialy111", bardw trafnie
d1.icci doilrnięlć il! pospolilq chorob11. Świnka (11ag111i1me zapale-
111c ślinianc·k prz) us1.11ych I jest jcd11:1 z pic:rnszych po1.m111ych chorób,
opi'<1na zostala pr1c1. llipokraksa j11i. 11· V wicku p.n.c. Robert I lamilton
w I /'JO r. w J\e/,u:ii o dol<'giill'o.i·ri J>r::1·:: .:1r1•/,/.1„·/i /111b 11· .Ing/ii po.1policic
.:11'1111ci .in•inl"/ (t\n :\cc'(llllll nr a llistc111pcr by the Crnrnnon Peoplc of
l'nµla11d Vulgarly ( 'ulkd the ~l11111psl tak pisal: „Byla Io slraSJ.na kalaslrul'a:
1 poll'odu op11L'h11ięcia jader, k11'irc 11Tst:1prlo nagk pllpr11:dniego dnia, za-
chowa11ic: pacjenta porim11yll'alne hyln 111ajbard1.icj gll'alillWll)'lll alakiem szalu,
jego S)sll'm n1:rn\111y 1.nis1C1.yly g11:illtn1111: klll1w11lsjc, a trzeciego dnia zmarl.
Oh:ma pr1.1:d 1.:1palcnic111 j11dcr i wynikaj;1c:1 zer\
w r1ct:1..y11·is1ości znaunic 11yolhr1.y111ia11a. wyjaśnia siale zainlc-
1\'st>wani,· s1r1cpit:11ia111i p111Ti11 lej 11· istocie s1<>s1111kowo lai(lldnei chorobie.
Aspelity ldi11icmc
Pierwszymi objawami choroby jest 1h- san1op!lc1.11ric i gorączka, po czym
11· ciagu ~·I h dllchndzi dll bolesnego p11wi1:ks1.c11ia jednej lnb obu śli11ia11ck
pl'l.y11sznyci1. Pllmslalc g1111.·1.oly .;linowe "! rzadziej zajęte. \V wi1:kszości
ohr1.1'k 11s1n111jc po kilkn d11iach, a okres reko111vabccncii !rwa
lm'iiko. ( 'zcslc SI) 1.achorowa11ia hernhjall'll\l'L'.
Pml'ik lania
Zapalmit• J:1iln iw.wija si\ li okolo .10"n 1111:i.c1.y1.11. 1achornw:ili na
po nkrcsic dojrZc:wania. Może d!l ni1:go , 11a11'L!I jci.cli
nic 1.a1wtowano zapalenia ślinian1:k. Typmrn ·I 5 dni po wysl11picni11
149
zapaknia gruuolów ślinowych pojawia się hiil i obrzęk jednego lub
l\t\I jest 01:sto lak ostry. ie konicc1.11c jest podanie silnego Icku przcciw-
b1.>low1:gn. ( '11·sto wysl1:p11je 11og1'il11iona reakcja w postaci wysokiej gon1c1.ki
i b1'il11 glowy. Objawy ust1:puj11 po .l (i dniach. Chociaż w :l0%
nast\'pslwern .icsl rói.nie nasilony zanik j11tkr, liczplodnośi:, jako skuićk
j11dcr po zakażeniu wirusem świnki, jcsl rzadka.
ri11rniei. zapalenie jajnika (oopltoritis) i za1ialcnic lrrnsłld, ale te
powiklania nie powt1duj;1 poważnych nast\'psl11'.
Ośrodkowy układ nerwowy. Zapadalność na ostre, „ascplycwe" zapalenie opon
milzgowo-rdzt•niow)'Ch w nasl1:ps1 wie świnki jest ll'i\:ksza nii. 11· ktt\rymkolwick
ostrym zakaiI:ni11 wirnso11·ym 11 dzieci. \\' US!\ zanotow:1110 wskah1ik rzędu
OJ 8".,„ l'owiklanie to prawic 1.:1wszc mija ni1: pozoslawiaj:1c 11asl1:ps1w.
l'oinfckcyjnc zapalt•nie milzgn, opisane w ro1dziak 2·L jest jednakże znacznie
po1vaż11iejs1.y111 1cspolern, obarcz.onym dui.Q śrnierldnnści:1.
11 niewielkiego odsetka nrzvnadków nowiklanie111 icsl lak:i.c w
nasilona głuchota.
Patogeneza
Zakai.L'llic szerzy się drog;1 mhlt•chom1 przez, Slinę i wydz.ielinę driig od-
Okrcs inkubacji IVl'llllSi l·I 21 dni. \V ostrej razie
wys1ęp11jc win,111ia, a jej 11ast1:pslwc111 jcsl zaatakowanie wicin r<iżnych
11arz:1dilll'. 11· tym rów11ici ślinianek Wirus jesl wydalany
11· ohesic kilku dni pr1ed i po wysl11picniu choroby. nic tylko
z ukladu oddcclroweµll. ale rt'iwnici w nwu11.
Odpowiedź i111111u11ologicz1111
Swoiste przcciwciala lgf\1, Igi\ i lgG pojawiajq się w kolc:jnllści lypowcj dla
oslrych zakaic1i wirusowych. W procesie zdrowienia pr:1wdopodob11ic istot-
na mię odp,rywa odporność typu komórkowc:go.
Epidemiologia
Świnka 111a 1asięg ogólnoświatowy.
rok 11 i.ycia. W kIimacie u111iarkoll'anym 11ajwyisz;1 zapadalność obsnwuje siv
11alomiasl w krajach tropikalnych 11ie wystv1H1j1'. 1.ri1żnic11wanic se1<>no-
11c. :-iwinka jesl bardw 1.akal.i1a. Poll'szechne s:1 epidemie w
d1iccięcych. zanotowano takie kilka cnid,:mii wśród rekrult'lw li' koszarnch.
Diagnosty/i a labornt oryjua
\Virns może być iwlow:111y w rilżnych liniach ko111órkowych i idcnlylikowany
odc1.ync111 hemadsorpeji lub 1ahamowania hcmaglnlynaeji (rozdz.ial 1'1).
.lcdnaki1: 1.nac1ni1' C!\!Ścicj ;losowana jcsl diagnnslyka serologiczna, z wyko-
 150 151

l•:pitlcmiologia ,11:"1 n'iwnici nodobna do cnidrn1iolm!ii no/llslalvch 1.akai.c1'1

r1.ystanic111 11tlcrynu El .IS:\, 11 yli ry1rajqccgo swoiste pr1.cdwciala w klasie
lg~I, ora1. 01kt)'lll1 11i:r1.ania ilopdniaua. Odc1.y11 11·iwa11ia dopdniaua jest
dri'i1; rnldccho11yd1
tyld lahoralor)'jncj sq podobne do 111ctod diag1w1.owa11ia 1..akai.c1i RSV.
11i.y\\'a11y do badania 11r1.cdwdal sl,icrowanych przeciw anlygcnowi rnzpus1.-
R"llrnici. s11is11jc się 111clod1: im11111noll1111rcsct•ncji 1mśrc1lnicj do wykrywania
czalnc11111 (S). l:iórc pojawiaj<! si1: 11rn:ś11ic i krótko siv ulrr.y11111j;i, a ;;11c:m ich
a11lygc111111irusuwcgo w lioiw«rkach 1..11ajduj:1cych się 11· pt1pl11czy11ach zja111y
11·ykrycic \\'skal.lljc na ostre lub 11i1·dmrno pr1d1ylc ;akairnic:. l'r1..eciwciala
skinm1·a11c prn:ci11ko aill)·genowi V (antygen po11icr1ch11io11y wirusa) lltlSll\\'O·g:trtlltl\\'Cj.
się 1.11aC111ic dhr/cj, a ich wysl1:po11a11ie. p11y braku
anly-S, jest tylko dm111dc111pm:lrytego1.akaic11ia.
Zapohicgauie
inaktywowane okazaly się równic chybione, jak i11aktywnwa11c
odrze i RSV, prawdopodlllmic z lego sa111cgo
Lapobieganie
l'lllll)'Śiuc slllsm1·a11ic alL'llUuwanej szc;cpinnki pw:ciw pokrewnemu, wai.-
Doslypne sq i.ywe, ate1111owa111: szczepionki pr1cciw śwince, przygolo\\'anc
albo ze s1c1.cp11 .kryl 1.ynu, alim l lrahe. Obic s:1 bardm skulcczm:, ale po 11c11111 ze w1.gl1d"nv cko11omicz11ych, wirusllll'i choroby N1:wcaslle 11 drobiu
daje nad1..icw, i.c uda się równiei. onrnrn1va11i1: nodobnvch szc1wio11ck dla
1c szczepu l lrnhc slwind/Onn macn1:1
J11d1...i.

l !SA s1..tnpi1111ka pl'leciw :i11·incc kojarmua jest 1.c szu.cpionkami

pr1cciw odrze i n'ii.yczcc. IV tych krajach, 11 których wskai.nik szczcpieri jest
wysoki. 11asl:!l1ilo bardm 1..11ac1..11c z11111icis1..c11i1: liuby JJrtvn:Hlków świnki
pn11·ik1:11i. PODSUMOWANIE
\\' sldad rodziny i'111"<1111yrnriridac wchodn1 l11y rodzaje: 1\loi'bi/lil'irn.1',
/'111·1111wl'irns i /'arn111rw1·irns. Wirusy ma.i<! okolo ~OO 11111 średnicy,
Zakażeniawirn.rnmi /Htrnb~fluenzy helikaln<J, a gL·1101111:111 jt:s1 ssRNA.
typów 1-4 Ws1..ystkic wirusy koduj;! bialko l'nzyjnc (F), które
cc z<: sob:1 zakai.onc ko111iirki zkwaj:J się, lwu1'/:!c wicloj:1drzask
( 'ztcry wirusy parni11ll11rn1.y wyst\pnjq na caly111 świecie i wywol11j:1 choroby komilrld olbrzymie (syneylia).
tlddcchowych we wszystkich grupach wickoll'yeh, al1: naiczdcici 11 dzieci Morbilliwirnsy
(tab. 1!. I). C'z9slc s:1 n:inll:kcjc, choć 111og:i one mieć 11iu11c 1akaże11ia, np. 1111sc'1wkę
\Vlasnic le s11bkli11icz11c 1akaicnia sla1wwi:i ogromny rezerwuar choroh:1 ll'i1:k11 d1..it:Ci\ccgo, w
11·irus"1w. W 1111ika1011·y111 badaniu, Jll'l1:prowadzo11ym w bazie antarktycznej i."""'·"1,1111i,1n wysnilrn, h\'d:1ca skutkiem
South !'llle, wirusy imlowano stale, choć personel pr1..cz wicie wirusa w śri1dhlo11k11
1..imowych hyl 1..11pcl11ic odcivll' od świata zcw11\lr1.11cgo. 1 powst:11y11u pr;cc1wc1;11a111i. llo powild:11\ nalci.y za(lałcnit• miizgn,
Wirusy pl'l.c110szoi11: s:1 drogq kropelkow:1. a zakai.cnic banlm lalwo 11odostrc st1rnnl11iaj:1cc rn11alcnit• mózgu (bard1..o rntdku), a 11 pacjentów
s1..n1...y si\ wśród dzieci 11· środowiskach n1mk11i\tych, np. pr1.edszkolach, 1... 1:il1u1'/.rniami odporności za11all'llic 11lnc oll1rzy111iokomill'kowc.
i.lobkach. Ci~żldc 11osłal'ic odry, z d11ż:1 ś111icrtel11ością, Si! ubscrwowanc w nit:·
Wirusy parai11rl11c111...y wywoluj11 okolo jcducj lr1..ccicj wszystkich zaka- !;rajach 1\1z11·ijaj:)cych się i 111ają związek z niedożywil'nicm dzieci.
ie1i dróµ oddechowych i pr:mic polow\' zakażc1\ 1111icmowl:11 i dzieci w wicku Bierne uodpornienie l11d1...k:1 normahii! i111mu11ogl1
przedszkolnym. na
do 11t:hro11y dzieci z uicdolrorami
Typy I i :1 wywol11j:1 zapalenie krtani, tchawicy i oskrzeli wkai.cnie. Hardm skuteczna jest immunizacja czynna atcn11owam1
chnrni:1 znacznie CZ\'Ścicj nii. d1.icwczy11ki. Typ 3 zwykle odrze, 111111111walenl1111 lub skoiarmna ze
11ywolujc 1akai.c11ia dolnych dróg oddechnwycl1. tzn. zapalenie oskrzelików
śwince i rói.yc1.n: (iVIMR).
i zapaknic pluc.
Niewielka wiedm na lemat (lalogcncz} i ot111owicdzi immunologicz- Wirus llS (ang. respiratory sy11cytial virus) atakuje dolne drogi od-
nt•j Sll['erujc p1>dobic1isl\\'a / 1..akażcniami wy1rnlywa11y111i wirusami RS. dechowe u 11ie111owl:)I. Wywoluje marlwit·zc zapalenie oskrzdik{m
l!i2

i 1.apaltnic płuc. RS\' UyŚL·icj :,zcr;.y siv pr;.cz. 1anicc1ys1czcnic wy-

d1idin1! dróg odLkchowych rr!k lnb spr1<;tr»w nii. drogą
wo hec brak 11 s1.,·1cpionki, pulcva na 1achowa11i11 od-
higieny. Najkpszq me1tid1! s1.yhkiej diagnostyki jest wyka za·
11ic: a11tygc:m1 wirusowego w zakażo11ych kornbrkach, wysł\'.plljl!C)'Ch
w poph1c1.ynach 1.jamy nosowo-gardhnvcj. melod11 immnnolluorcscencji
pośredniej.

S11inka jest llO)!iilnio1111 choroh;! wicku dzicci,ccgo,

grucmlr»w ślintlll ych. z.wlaszc;a "i11ianc:k
choroh;1 o st1is1111k.>1rn lagodnym 1ir1cbicg11. U ~11"'11 mvżc1,y1,n i
ciiw 11d;aŻ1Hl)Th po okresie dojrzewania nlllvija si1: zapalenie j11der,
rn1dko prowadzi!CC do nicplodności. lnny·rni powiklaniarni s11: „asc1i-
I) cznc" zapalenie opon milzg01rn-nlzcnio11)Th, 1ioinfokcy.ine zapalenie
„ •• „ •• „ • „ „ „ •• Q „ „ • „ • o „ • „ ••• „ ••••
~ o •••••••••••••• „ ••••••••
mózgu i głuchota.
albo na CZ\'.Ś·
ci,·j na badaniach serologicznych. Dodatni
dopdniaL:1<1 dla przeciwciał skierowanych przeciw antygenowi rozpnsz-
3.4 Pntoounuw
WSTĘP
czah1t•m11 (S) potwiml1,a aktualne lub nicdawnri przebyte zakażenie. 3.fi Odpowiodi
Dostępna jest skutco.na. atcnnowaua szczepioulrn.
Wirusy paraiullucnzy typów I ·I Si! gliiw11;1 pr1,yczyni! zakaże1i ukladu (irypa dn;czy ludzkość od dawna. Nazll'a „iullucnza" odzwierciedla
oddccholl'cgo, 1.wlaszc1a 11 nic:mo11li1t i dzieci. Typy I i l przodków, ż,: wywol11jr1 .ii! oddzialywania zlych mocy
wywnl11j11 krup. a typ .l zapalenie oskrzclikiiw. Wszystkie cztery ( irypa, w szcsnastowiccrnej Anglii znana jako „the newe Acquayntancc"
srnitypy wywolui<! rinrnici. 1.akai.cnia g1·m1ych dróg oddechowych. („obcy Przybysz"), wci:1ż powoduje największe epidemie zakażci'1
l'atogenc1.a, epidemiologia i 1m:tody diagnozow:111ia s:1 nrawic tal,ie oddechowych. N:izywano j;! nawet „ostatni:! widki!, nieopanowanq plagq
sa111e jak w prm1adk11 1.akai.e1i wiruse111 l{S. rodu ludzkiego". W tym nwl1,iale pokai.Clll)', w jaki sposób zdolność do
wywolywania epidemii, a n:iwct pandelllii, jest bezpośrednio ;.wiązana ze
1,rniennością antygc11ow:1 wirusów grypy, dzięki czemu wirusy
si( mcchanizlllom obrony imnrnnologicmL:j.

WJLAŚCIWOŚCI
ORTOMYKSOWIRUSÓW
.~rstematyka

('hoeiai. laicy (i nicstdy n'iwniei. niektórzy lekarze) naz.ywaj:i „grypi!"

dróg odtkchowych, 11nic111ożliwiaj:1cych chorylll
grypa jest wywolywana prze1. wirusy nalcż11ce do lllak:j
Or1/Jo111rxoriri,/ae. :\i.l'xo 1vywndzi si\'.
go śluz i podkreśla 1dolność tych wirusów do wi1izania siv z
!!iii
11imvy111i m11kop1ntei11ami l"H1H'11ek. or1/io 111auy prn1vd1iwy l11h
wy. j:d, 11 slnwic: ""rludol"ja'', a mln)i11ia te wirnsy od
11"1d1i:d •J). /.11:111c "! lrz)' gal1111ld wir11si1w grypy:.\, Il i C Ri1i11ic11jc si1: je
na podsl:111ic h11duwy :111tygc11owcj bi:ilka malri.1(M)i1111kko-
P"'*iny I NI'). Wirus grvpy (' hardm rói.11i si1: od wirus.iw :\ i Il,
11· 1akaic·11ial'i111 l11d1i odgrv11a 111ac111ic m11icj istot11q rol\'. I lgr:111iuymy si\'
1atrn1 do opis1111irns"1w grypy i\ i IL
lld l'Jll r. 11in1sy grypy 1\ okrc~la si1' 11:1 pndsta11ic b11dowy all·
l)gca11111cj hialck hc111agl11iy11i11v (111\I i 11c11rn111i11ida1y (Ni\). ll;11rnicj
a11tygc11om I I:\ i Ni\ wy1rnd1qcym sic / ll'irnsi111· s:,ak"m i ptak"1w nadawano
odpc1wicd11ic: omac1cnia lilcro\\'c, 11p. hc:maglnty11inie pochod1:1ccj /, wirnsów
:iwi1'1 I ls11 (od ang. swine świnia), a m:nrnminida1ic wirusów
Na\· (od ant!. avian ptasi I. Tak ie na1.e1rnic11rn 111oina
11· s1ars1.ych poniewai od 11!80 r. i<' a111y1•,'ny o;nacza Sii'
lid 111 od 111l.11enran1inida1.y od NI do
k11'11e 111aji) 111, 112 Inii
11.1 ora1. NI luli i'i2. ~loi:na rc'llrnici. spcilkać, np. 11· likralu1·1c opisuj;1cc;j
,zr1.q1ionk i p11cc·iwwirusu11 c:, 11a1.c1rnic1 wo s1c1cpc'1w wirnsi1w, /. któryeh
prtygolowanc1 szoepionk\'.. Wirnsy 11: olm:ślane s:1 wedlng wwru: i\/~lissi­
sipif l/87 (I llN2). J!dril' :\ 01..nacza 11irusa grvpy i\, a kokjnci podane jest
111iejsce jego imlacji, 1rnmcr laboratoryjnv wirusa, rok imlacji lira!.
hl'.lllaglulyniny i nc11raminid:1zy. S1.c1.cpy wirns1'llv grypy Il omac;a siy 11edl11g
lq•o samego systc:1n11, lcc1. lici cyfr pr1.y liicrach 11 i N, p1111ieważ dot;1d nic
1anlise11Yn11ano, aby l\')'Sl\'P<lll'alo 11 nich 1.ja11·isko sl,ok11 anlygcno11·cgn.
iWm:fólogia
llanl1.iej lub 1nnicj skrvc1.nc wiriony ma.i•! śn:dnicę IOil .1 llll nn1. S1.c1.cpy
n1<1g;1 być jednakże ba nim plco111n1firn1c, c;asami z l'or111ami
nall'l:I du 10111111111. Wiriony 111aj:1 symetrię helikalnq.
2.4 Replilau:ia
15!i
Oslonkę lipidllll':) pnkrywa olrnlo 500
ll)(lilla lal wo zaobserwować w mikroskopie cleklro1w11·ym (ryc.
i\0% /. nich jest antyge11cm hemagl11iy11iny, reszta zaś drngin1 anlygcncm
Wc1rn:11r1. oslonki lipidowej z.najdnjc si\' warslwa bialka
malris, kt1'1rc z kok:i 01ac1.a /~L'nom ll'irusa. RNAwrn1. ze zwi;1zanym z nim
hialkie111 ochronny111 nosi naz11·1: nnkleoproteiny (ryc. 1.8).
Genom i polipeptyt(J'
Osiem odd1.idnych fragmrnló11· genomu RN:\ (ryc. 10.2) z hial-
kicm lwo11y rybnnukleopro1cin1' 11loion;1 w noslaci hl'iiksu.
jako od1vhnc geny
i nics1rukl11ralne. Segment czwany a seg1ncnl
I lcmaghtl)'llina 11· kszlalcie
Antygen IL'll mstal zidc~n­
cryl rocytów (i st;1d
uazwa), ak obecnie wiadomo, ~.l' odgrywa rów11ió ważn;!
1mylqc1.ania się i wnikania wirnsa do komórki, a także
li' warunkowaniu wirulencji. Ahy wirio11 by! zakaźny 11;\ musi wsiać rozcięta
na dwie c1.:1slcc1.ki, I !A I i 11/\2. Po 1syntc1ywwani11 I !A na
rybosornach ci\'cic prolcolilyrn1c wykonuje protca;a kornórkt1w;1,
Neurnminitłaza (NA), lak jak sugeruje jej na1.wa, jest enzymem nis1.-
c1.qcym kwas 11euraminowy (sialowy), skladuik rcceplnrów
dla wirusów grypy. Neurau1inid:m1 hyć moic odgrywa pcw1q wlę
11 prnccs1c przylącz:111ia wirusa dn kn1rn'1rki, alcjcj
być 1.wiqzana z 11walnianiem wirusów polon1nych. N;\ jesl
podobnie jak 111\, lecz wypustki ncuraminidazy mnją ksziali podobny do
gr1.yha, a nic do palcczki !ryc. 10.2).
( 'z:1slcczld Ili\ i NA przenikaj;! pr;cz oslonk1: lipidow;1 i prawdopodob-
li i(~ warslwq bialka matrix (fil). llialko
~·I pr1.yl'!.ynia sil' do inlcgracji wirionu oraz nc1cslnic1.y w pron:sic: mor-
l(Jgcnc1.y wirusów polornnych. \Vcw1ql1I ot11czki ulwormncj przc1. bialko
M zna id uie sic nuklconrotcina or:v Irauskryplaza I< NA. e111.ym niczbęduy dn
21)
Po pr1..yląC1eniu się do spccy\'icwych rcccptor"nv blony komórkowej wiriony
wnikaj;! do konH'irki przc1 endocytoz1:, 'a następnie pr1.cnoszo11c s;1 do
wodnie1.ck (c.ndosornów), 11· klt'l!'ych kwaśne śrndowisko
konfiguracyjne Ili\. uklad aminokwas"iw.11.w.
„sdW1:ncja l'u1.yj11a" ściany 11odniczki. 1'111.ja
- 'O •.
~

..- _f."'
N

z r.
>-
z '
~-

>-
l!i8 1!i9

Przesunięcie a11tyge110111e
11 ws;yslkieh wirus">w RN;\ Dlbernujc się duiq Cl\SIOŚl' u1ulacji, 11awel
llJllOO rn1.y wi1·ks1:111ii. 11· \11d1ki111l11b11i1usowy111 llNt\. Tak uvs1c 111utaejc
wys11·.p11j:1 taLic: 11 11·s1.ystkich wir11si>11' grypy. Mutacje riiw11ió
111atnial gc11dycmy, a ·;alem i b11dow1: biakk winisllll')'Ch. W
1achDd1.q con1c1.11ic d11ie \11b 111.y s11holyl11cje a111inokwasów, ale s:1Io1.111iany
wolno postępujqcc i k11111ul11j:1cc· się, 1atem nic: daj:\ tak
sknib'lw, jak skllk antygenowy. Okrd:la się je terminem
:1111ygc:11m1·c„ (:111g. anligrnic drirt). Rozpr1cstrzc11ia11ic si\' lak 11nienio11ych
s1.c1.q1ów winisów grypy w .irodowisku 1.aló11c jest od lego. czy zmiany
doi)Tl<i h11dowy a111yge11i>w I\;\ i NA. Ponicwai zmiany a11l)'[!C11owości sq
nic•duic w por<.lll'll:111i11 d" 1111ian wy11ikaj:1cych ze skoku :111tygc11owcgo,
s;ucpy, 11· k11\rych zas1lo pr1cs1111ięeic a111ygc•11owc:. zwykle nic wywolui:1
d11i.ych cpidl'111ii, a 1ylko 1.achorowania 1nicjscowc:.
/jawisko 1ir1.c·s1111i1Tia anlygc1mwc·go wys1ępuj1; zarówno 11 wirusów
g11v1 t\. jak i grypy Il

ASPEKTY KLlNlCZNlE
[ PATOLOGICZNE
'I Grypa epidemieuw
l.abi\11ość gcnclycz11a 11irnsi1w grypy czyni je
wy111 wrogic:111 1drowia p11h\iczncgo.
w wirionach pol1>11111ych 1111ig:) si\! z11a\eić grny rod1icicbkic pochodzące od szczepami wirusów grypy i\
11h11 11irust'lll', il 11ymiana dolyc;.y;: nH1ic kai.dcgo z ośmiu scgmcntc\w zwicrZi!l jt:st dohr;c 11dnk11111c11lowa11c i n1oi.na je odtworzyć w warunkac:h
gc11om11. Jeśli jcd110C1cś11ic 1111zględni się zdohmść wirusów grypy A do labor:11orvjnycl1. Niedawno z rial liik, kti'1rc masowo padaly na zachod11irh
1.aLai.a11ia ssaków i pta\,inv żyj:1cych w bliskim towarzyslwic cz\owicka, 11ybr1ci.ach lJSA, wyi!l)low:1110 s1c1q1y typowe dla plakiiw. Również od
otr1.y111a111y sy111acj1:. 11 której rów11oczcs11e 1.:ilrnżcnic wirusem ludzkim l11d1.i izoluje si1· sporadycznie wirnsy grypy i\ o cechach typowych dla wirusów
i 1wicrZ\T)'lll dopro11ad1.a do powsla11ia nowych szc1.cpów, r.\h1i'"'''"" dla koni lub świ1\.
1>11dmv:1 gc11clycm:i od wirust'iw kn1żqcych w _... u 1:1k wiciu
111ana jako skok a11tygc11011·)', może oczywiście zachod1.ić również riiżnorodnych gospodnr1.y zwicrtycych. ponieważ oznacza Io, że nir!dV nic
111i1:d1.y dwrnna l11dzki111i s1.c1.cpa111i wirns1'iw. będ1.ic 11111i.liwa c:ilkowita eradykacja grypy 11 ludzi.
Jeśli wymiana ohcj111ujc )!Cli)' l;od11j:1cc I \A lub Ni\ all)(] obie gliko- Takie hio\ogicmc wlaściwośei wirnsa µrypy !\ tlu111acz:i
proil'i11y, powslalc: llllll't: ,_reasort11wa11c" s1.ucpy wirusa 111aj:1 w d1icsi\:ciokl11icl1 lub dlui.szych odsl\'Jlach, 11owyd1
pr1.c11 a1w sckk Iyw11:1 11ad wirusa111i rod1iciclsk imi. pouiewai. wys1:1pil o,kok antygc11owy. /.jawisko skoku :111tygcnowcg11\qrn1ic1.ci:wlymi
za ktimi odpowiedzialne .1:1 prwle 11·s1ystki111 1achodz:1cy111i mn\w110 11 wirusów grypy A,
ciala. rnoi.c live slc"unkowo 11icwic\ka. lak wi\'c skok antygenowy 111oi.c za lalwośi; .. wymykania si{' wirusów dzialauiu
doprowad1ić do wybul:hu dui.cj cpi1h:111ii grvpy ;\(ryc. IOAJ. 111c:i:ha11i1111t'n1· obrony humoralnej i komórkmvcj gospodarza. \1011atllo
lllO IGI

--0~?;('(,{':;:J ___\ -- l ' ~ ((. (\~- 7~·....•1,,'-J,,,,., __ '\,, --~-

ó/J:!ep wirusa llloit: ua widc lal skryi: si\\\' rc1crwuaw: zwicr1,9cym a hyć
111tl'ic r<'nvnió u lnd;,i i po po1w11·nym wylonic11iu si\: wywolai: epidemii: / , '~#~i1"1J\_1~ 5?
-~" ;)'!:,, .;:( ~·! '\ •"
/)!/,
~'")
j' J? '>iJl!l'".,,-"~
\:11
.,,~
fl,
11· populacji, li1im1 ;, uplywcm czasu st:da sil' na
odporna.
", 'c.t
„\, ir"'··",, {~ ·~.l'"'"'1l
lJ\
„,/ "· ''')" (;Jn u{IJJ[i„„
r; P1 •
,,-JO',,./
,,]'.tł l\\ "· : \, •f,,\ l!lf,llJ- , I., "
'~~ ~}
/,dolnośi: wirusilll' grypy do slawa11ia si,
ich ogromnym po1c11cjalcm i,ycim1yn1. Ko11sck1\'t:ncj;1 lej wlaś11ie • IJ
.;:<.'FI 1,;)':~
Lfl]JYl;l
'' ''
~U'," IĄ)• I.___)Fi <;[ " l,c
l''I'!\"'- {'_ ,', \ (' ()
"' , ;;r1:K -- n
11 irus<'nv s:i duże, czasami sicj<1cc spuslns1c11ic, - l' I }
1:1 „ <YI\ 1n
hkinnści mii;dzy 1ja11iskami pr1csu11ięcia i skoku antygenowego
(
1 '(Cr" t -3 )\,
grypy;\ pr1cdslawio110 na rycinie IOA. l'onicważażdn 19JJ r. \~ ·--'{ ,..! '-j'· \l:l\t' --- ' o
grypy nic byly i1.nlowa11c, d;111c dotyc1;1cc lal wczcśnh:jszych opieraj<!
si1· na h;1tlani<1ch Jll'/eciwcial 1ych grup osób, klórc 11ó11·uas mngly chorować.
,

\,~l '!"~•
~-
\, '; (
\

~ </ \ / ) ~i)
~ J

T( (

\V Europie s1.czcgól11ic slras;,liwe byly sku1ki pandemii grypy, która ~(/Y'-"\ \ , '7 : ~ '. R) '.~
111iala rnicjscc 1v lat:1ch 1918 l'Jl'J, \V jej 11yuiku utraciln i,ycic okolo :~o ) ,, \,,_,,/ ' \ - 'il'~') /?.„,;-
' I,,_ '"'\ .. , a( ~\ ,\Jl~,1L~·
!il,~ .
,,
nii 11· ciqgu calcj I wojny świalowcj. )
J!J
"'~·-.r-/f"
I
,\\\ '
\ \ ' Jl'~-t J\ . . ,
/achorowania ruzpr1cslr1.e11ialy się gwallo1rnic zarówno wśród żolnicrzy
•1
armii, jak i wśród cywilów, a za wielk<! śmicrlclność, zwlaszcza , , ,." l'I
wśród ludności cywilnej, 11· znacmyrn slop11i11 moglu być odpowiedzialne
skutek c1.lcrcch 1rnjcnnych lal. (irypa la znana jest jako
, lecz epidemia pra11dopmlt1bnic ro1.poc1.yla siy w i\zji.
'l ~1! \J \,} ~'·\,_~)
\j J 1:1
l
J' 1
jest natomiast azjalycki n>dow('id kolejnej pandemii, która miala
okolu ,lO lat pói,nicj, wy11·ola11cj prtcz szc1,cp wirnsa o
I .
'!\~"
odmiennych antygenach 111\ i NA. llyl lo 11irns I12N2, który w kilka
od nicrv1s1ci iwlacii w Chinach rozprzcrnzrnil siy: na caly świat. W 1968 r. II Maj-w1zesier1 1977
grypy, kli1ra rirnnicż rozpoczyla siv na Dalekim
wirns wyimlowany po raz pit:rwszy wI longkon-
Listopad, g1udz1e1\ HIT/ ~ ''""'
l<wtec101\ '°'" 1978
Slyczo1\ l\l'IB MaJ 197il
gu, li tego wirnsa wys1;q1il CZ\Ściowy skuk antygenowy, po11'od11j<1cy 1ylko
Luly 1971! Cze<wtec 19'/B
m1ianv 11 h11do1\'ic anlygrnu I I;\, Pr1d1icg grypy pr1.c1. niego wywolancj hyl
lagudni,:jszy 11iż 1v trakcie popr1cdniej pandemii. prawdopodobnie dla lego, że
is111iala jcszuc CZ\'Ścim1a odpornośi' popul:1t:ji I\' slo.snnku do krnnpo-
11c11t) N1\.
W I 'J'l6 r, ogromny alarm wywolalo pojawic11ic si<; w kos1arach
w I i Si\ wzhud1aj;iccgo strach wirnsa 111 N I, typowego dla świ1\ ;111lygc11owc. Wirnsy gr)'py Il wywoh1j<1 mniejsze epidemie, zwykle 111icjsco- IIL!J,
ll'irnsa grypy ,'\, By! lo wariant pok n:wny wirusrmi \\'l' i obt:j111ui<1cc lylkn mail: dzieci. Wirusy grypy (' zakaiaj<1 ll'iększość
11, kli1ry1111<1S1io przcsuni<;cit: a11lygcn01l'C, Mógł on l11d1,i j11i. 11' Dkresic dzit•,·i1\stwa, ale najczęściej ba wywolywania
choniby. s1yhl1n
skutek rcasorlacji gc11c1ycznej, choć 11ydajc si\' banlzi,:j (ohm:uin
przed pOll'iórnym pojawieniem si<; krqi.yl pr1cz wicie lal w rezerwuarze \V pr1et·i11ic1\s1wic do skoku ;1111ygcnmvt:go, z a następni ntiu llSA
się lcgt1 wirusa sklonilo a11torytdy widzenia będ<1n:gu zaskouenicm dla (Z111mlylikowaoo 1 WllO
do zainicjowania kampanii masowych nięcic anlygc11owc jcśl pouiekqd n:akcj<1 wirusa 11a isluicj:ice przeciwc·iala. E11itln111iolnoical l1Hrn11I)
(podano ll'Óll'c1as ,j() milionów dawd s1.czepio- Mutacje p11nkto\\'c, tklecjc luh inscrcjc pojawiaj<1cc się w danym
grypy, k1órej lak si~ obawiano. nigdy si~ nic do niewielkich 11nian w ;1111yµe11ach I li\ l11h Ni\ i dają zmulowam.·-
11r1t:czyw1sl111la, ale nic by! Io skutek n:ali1.acji lego pn>gramu. Od 1977 r. na 111u ll'irnsowi prn:wagę nad pr1.t:ciwcialami obecnymi w
swiccic kr<1ż<1 szczepy I Llf\12 i 111 N I wirnsa grypy;\ !ryc. llJ,5), przeuosz;1c siv laki s1,crcp slaje si1: szczt:pcm domi1111j<1cy111 ai do czasu,
z jc:dnegn 111it:jsca li' drnµie, 1rnrianl lego sarncgP pod1ypu, 11· któryrn zrn'1\\' !ilS/lo przcs11nięcic an-
Mi~d1.y wielkimi się co kilka dziesięcioleci ll'irnsów grypy i lud;,i można ll'ięc 11ważać zn dwi1ch
coroc111ic, zwykle w okrc:sic zimowy111, epidemie !!rypy, najc1ęścicj wciai so111h1j<1cych się w1ajc111nic 11· pt1s1.11kiwaniu luki w mc-
pt1wodmvam: pr1.e1 s1czcpy wirusa 1:rypy 1\, 11· mszlo pr1.csuni1:cic chanim1ach ohn11111ych kaidc1:0 z 11id1,

li \\1111-,,•!.1t'I.\
 IG2 IG3

*')
'!) Rodo wód 1wm!cmin:11ych szn;cpów Powildania
H'imsó11 grypy A
1 Typow': p1llvik1;111ia Sil rzadkie. 1.nae1.11il' l'Z\'Stsze sq 11·tórne
.lako pmviklanic pogrypowe u dzieci, zwlaszcza po
czasami r1adka jc'.dnoslka chon1howa
lla,·1,·:•11 pa1Hklllic1uc :;1c1cp1· 11il'llsÓw :•rvp) :\ 11y1l'rnl1:1 si1: 11laśnic 1.c powsla\\'aniu ndprywa n\mrici roly leucuić
11,ch11iluil'11 1\•t•ionn1\' ( 'hin'' l'rl.)Cl)lł\: lego 1ja11iska lllO[!i! wyjaśniać c;~slt: lil'yiowylll). Zespól Rcy,:a charakleryn1jc si\' enl'.d'alopaliiJ z
kon1ak11· lud1i ;,: 111i,:r1 1·1ami hodowlanymi. Wirnsy gnpy ,\ ci:wlć
llUS/Cl.011)'111 \l'l)ll'llhy i
11śrnd wi,:lu g:11u11ki1w ssak1'111 i p1ak1'1w, 111i1·d1y i1111y111i wśn\d świ11, koni
banlw dui.a lpalr1. rirll'nież rozd1.ial 2·1).
drobiu, a 11i,:d1:1onich1a1.wyuaj tyll:11IJ,1d011cvi1n:tcry11arzc. I lzasadnionc
j,·s1 1a1cn1 pr;ypuszucni'" i.c na lcrcnacli 11 bardm i"'"""'"'""i
11 lllalych gospudarslwad1 rolnych is111icj11 dnie s1.ansc
wil'llsi1w mivd1v ludimi a n'1i11y111i galunkallli 1.11·icrz:11, a 3.4 Pat<we11w,, a
~"')
1

n:asor1a1-ja gc1wl yu.1111. I)la Jll'!.)'kladn. wirnsy /ll'\'PY iz.ol11wan11 z1m\wnn z kah1
Liczek.jak i /. prtihck wody ze stall'l'iw. I l11huc udokumrnto11·ana jest rÓll'niei.
11')'mi;111a 11"in1si111· grypy i Io w obu kicl'llnkach 1ni~dzy h11lin1i a świnia111i.
Nic· 111a oc1.y11 iście pc11·ności, ić ćpidelllic rnzp0Gynaj11cc siv w :\zji 111ają
wlaśnic laki rodm1't\d. alć jest Io <ilrakcvjna hipotc111. llrugilll islo111ym
c1.1·1111il,ic1n .i•"l l111rd1.n duia g1:s111ś1' zalndnicnia na 1ych terenach żyje
holl'iclll polowa lnd1kości. Inna. 'l!lac1.11ic
zaLlada. i,: ll'irusy grypy,\ pm1ra1:aii! dn kri1ie11ia wśród
11 pod1od1a od osi1h dawuicj za\;;ri.onyc·IJ. „Nowe"
w islol'ie 11il'l!sa111i ,.s1ar1'111i". które 11,iawnily si\' pono1rnie.
Wlafrilł'ofri k liuiczne
l'o 2 J·dniowym ol;resić iul;ulmcji choroba zwykle rnzpoc1.yna się hardw
ostro drcs1.uami. 1.ly111 sa111op11e1.11ci,:111, hókrn glowy oraz bólami mivśui
pkl'l'i\\' i ko1]c1..yn. 'J\po11c jest lak 1.1wo11c oslahieui,:, i.c chory prag11ić
po1r1sl1\\V<H' 11· lói.ku. T1:111pcralura 111rasla gwalir11rnie do olwlo J1)"C',
ilada11ic'.lll Jll'!.l'dllliolowy111 moi.Ila SlWil'rdt.iĆ 1.aczc:rwicnicnic sb\ry
poliokc'1w. objawy 1apalc:nia spn.i"mck oraz zapalenia gardla. W badaniu
l'rzykal11ym I.lalki piersiowej alllll 11ie sl11ic:rd1.a się 1.111ia11. albo SI! Io ;miany
niewielki1:. Riiwnió. wynik hadauia radiologiu11ego j,:st
nic dnlq1:1.s :,i\' 1111dL1żcuić hakleryjnc. \Vc krwi
l11al)Th alho ulrz1·11111jc si1: 11· nor111ic:. albo ll')'Sl\:pujc umiarlwwana leukopenia.
\\'1"1rne 1akail'11ic bakteryjne powoduje gwaltow11y 11·1.rosl lic1.hy granulncy-
1,·111·
Przebieg choroby
(irypa jcsl 1.wyl;lc chornb;1 knilkotrwal:!. Tcn1p1:ra111ra normalizuje się
lrn:cicgo dnia, a pod koniec lygodnia pacjent pu11Taca do zdrowia.
11 '"'"h s1ars1.ych proces 1.drowic11ia moi.c lrll'a<': Jednak z11a,:1nie dluiej.
I llugo ulr1.i llluje si1: osia hienie i IHH';uci,: 11111i,:11i:1. l'r1ehieg grypy z.aleiuy
i•:sl hnwic111 od wid 11 dwrego.
Do ;a kaicni11 dnchod1.i drogi) krnpclko1\'ą, a j<'.SI to
dróg oddechowych. \Vil'lls nan111ai.a się 11· komórkach nablonka, niszcz,;ic:
rt..,:ski bydącc ważnym l'lcmc:ntem obronnym 11klad11
nic \\')'slępujc: królkolrwala wiremia. Bardzo złe
th1mal'!.)' siy wla~nic stanem wiremii. a także d1.ialanic111 pm1stająccgo
e11dr1ge1111ego inlcrl'cninu.
Czasami wyslypujc: wirusowe zakażenie dolnych dróg
IV!a 0110 posiać grypowego 1.apaknia pluc, z oµólmi loksemii) i duŻii
śmiertelnością. Zapalenie plm: znacz.nie cz9ściej jest jednak7.c skutkiem
wlónwgo z.akai.enia haklćryjnego. Najcz.ęstszc i najcięższe s:1 zakażenia
'"""'"'''lwanc pr1a Staphrlococc11.1· m1n·11s, nrowad111ce wciag11 2 1 dni do
zab1117c1'1 oddechowych, sini
waż.yly nieco pogl:id, 7.e za każenie wirusowe,
11ahlonkowyd1. otwiera drogę zakażc:uiu gronkowcowe111u. Wykazano, i.ć
proleazy. roz.szczepiaj:1cą hcma-
do llA I i 111\2 (patrz pndrozdzial 2J) i w ten sposób wzmaga.ii!
z:ikaźność win1s1\w grypy. Tak wiąc synergizm mi\'dzy bakterii! a wirusem
może 111icć wpcluie inny mechanizm. Nadkażenia spowodowa1H: Il. i11/l11r:11-
Sil rzadsze nii.
okresie
narażeni
3.5 Odpowiedź imm1111ologiczna
Wiado1110, i.c za odporność ua ;akażenic Sil odpowiedzialne
rolv odgrywa.iii anlyhe111agluty11iny, ponicwai. 11nic111o:i.liwia.iil
wirnsowi adsorpeję do kom(1rck, natomiast przeciwciala skierowane przeciw
ncuraminidazie nrawdnnodolmic nnicmo/liwia.ii! uwalnianie polonrnych wi-
za11obie1~ani11 z.aka:icnin islolna
na nowicr1.cl111i blnu

li'
 l(i4
1()5

\\'C kr\\'i n1•,raniu,<1j:1 11irc:nri~, a n<qprn11,doporlolm1c.1 ll'spomaga

1r: 11 l1n1 d1.iali1ni11 i111t:rkro11. !.nilllC sq ni1111ici. nicspc,:ylkme inhibilory

11ir11.sa gr)py, wys111111.iiJrc \\' uklad;,j,; l;r:1i.c11ia ni,: Si) 1mc pr;cciwcialami.
idi rola 11 Zi1pobicgi111iu zakiri.c11i11 i 11· procc:iic zdrowi,:nia nic jcsl jasna. 4.1 Chemioprą/ilalt ty!< a
l'ri1c;, wy111ic11in1m:h czynnikim h11111oralnych w zwalczaniu zakażenia
rnogi) odgryll'aĆ niwnió. rol1: kornr\rki dd\lorowc układ n komór- .•\n1i1ntady11i1. amina podstnwowa, nrnz j,:j rnetylowana ry111:111-
I.owej. rzyli C) loloksyunc li111l"ll'yly T ornz 111akrnfagi pluc- tadyna. hamuiil rozwirj wirusów grypy;\, ale nic d1.ialaii! ani na B, ani
ll\'l:h. na (' (rozd1ial ,"J). \V Wielkiej llrytanii :11wrntadyna mana jest.
ha11dl1>wy o 11a;,wic Sy111111c1n:I, ryrna11tady11a n:1torniasl jest ohc:rnie p11-
wszccllllic stosowana w krnjac'h \\'~I' (dawniej !.SR R) i we '"'"'"'''";„;
l'.mopic. On1awiajq1: rqilikację wirnsa grypy
Diagnostyk a lahorntoryina odgryww kwaś1w pl I liwsonr"l\\' w
ktinsckwcncjiJ jest uwalnianie wirusowego RNA do
\\' prnlnyn: 1>g1ilncj ro;,pn!llirnie slall'ianc j,:sl na Wprawdzie mc:chanizm d1ialania amanladyny nic
ncgo ohra1.11 klinicrncgn, popartego ale sqdt.i siv, że jedni) z jej l'unkcji jc,l interl'crcncja z procc:scm
Jednakie c1i1sami prriwlanc jcsl 11irnsolugicmc i 111\'alniania gt·110111u, \\'wyniku podwyi.s;cnia pl I w liwsomill'h.
1.11 lavr;,a n pacjc111r'iw hospilalimwanych. \\'yizololl'anic i Trudno Ol'l:nii· z11aczcnic: lcrape111ycz11c
s1rzep1'rw wirnsów 11·ywol11jących aklualnc 1akiiicnia jesl rÓll'nici. knniccmc l'aza grypy,\\' oasic: klir rej wirus si\
dla cdi>w cnitlcrnioln1!iun1Tli. il !abc 11 edu przygotowania w kilku kon1roluwa11ych
tadyna,
holm:ia wimsa średni czas trwania goqczki.

\\'ir11sa grypy nroina ll')'imlm1a,';, pllhrn11)\'h 11' cii!l!ll kilku pierwszych dni pacjentom z chorobami
l'11oroby 11·yn1i11,i1w / g:mlla lub pnpluczyn / 111Js;1. l\'ymazl' 11rnics1n.a się dróg oddechowych. poni.:w:1i. dla nich grypa
11.1hul'llro11a11ym1mdl1ii11lra1"portmv)'nL1a11 ieraj;1cy111 doda1ćk hialkil, np.
;rlhuniinę hvdl\T<!, 11· celu slilhili'f.;H:ji win1si1. l'rnlloicn1jak
si\' 1arndki kurn,' luh h1Hlo\\'lc ko111«irl,n11e. l'u
11 inrSil moi.na 11 vkil/ilt', ll'Vki>nujac (>,b.yn Szczepionki prze ci H'gl'ypo H'e
ga111nk11 i ptHltypu wirusa pr1.cprowad1.a si\: /il p1inwc;1 tcs1ó11,
u1.11p,·lnia.i<1qch, takich jak mkl.yn 1ahi1nH>11<111ia h1·1nai!lu1v11acii orir/ od-
.'\, jak i B po;,p,tajc zalrn1
u\n hl'111oli11 radiah1<:j I 1wd1.ial .'h
kdnali kai.dora;o11·0, gdy pojawia
poważ11y problem: możliwość szybkiego
S;:yhk a diagnosty/i a wymaganych cechach an-
(idv 11ic jesl \\')lllilga11a i/lllacja ll'ir11sa g,rypy w celu pr'l.cprowadzcnia rnlynowych bada1\ bl'l.-
dals1.ych hadar'1, jcl'll ll')'Slępo11«1ni,: 111oi11a lamo wykan1i: w wyniku irn- liob\ dost1·1111vch dawek
111111wll11orcsccncyj1wgo barwienia 1aknżn11yc:l1 kon1iirck. 111ajd11jqcych się
w wyd1.iclinic 1. jamy IHho11·0-gardlll11.:j. Od,:;yn i111nH1nlllli11Hcscc:ncji jest aby ochrnnić,cah1 populaci\'.,
pr1.vda111y w prak11·cc s1.pitalncj. 11,rlci,y j1:dnak ,ic1.ckiwa1', ie 1oslanic . Trze-
1asli!l>illn\' pr1.c1. 1anlrnllaly1n11a11c lcsl)' lypu l:l.ISi\. S;!:
I la1111i,:j s1.yhkic 1.diagnozo11·a11ic grypy nic: hylo 1hyt istoinc 1 klinicz- osohy, dla ktiirych grnia stano11i 1u1ważnc zagrt1Żl'llie. NalÓ<! 111 ludzie
11cgll pn11k111 ll'id!Cl1ia. ale ohl'Cllic dost1:1>11oi;ć· kkiill' \I' n,ąbzlvm wi,'.k11. oslabirni ora1. ! przcwkklyrni choroharni serca,
:.pr:rn ila. il' 11·prowad1.l'nic: metod s1.ylrkicj dia1•1H1styki 11·irnsolo)!ic;,1wj stalo nm:k lub ukladu wewni)lrzwydzidniczcgo:
;;i\ do~i· wai.ny111 zada11ic111. /.ohilC/.lll)' 1all'.1ll. jal, prz,;1L1awia :;ię akt11al11a
osohy w pladmkarh za111l1ni\'l,Vl'l1: 11·śr"ld nich zachorowa-
ch,·n1io1t:rapia i chl'lllillprnl'ilak1yb
llili lli7

1irat'01\'1Jicy slui.h puhlicrnych, up, p<:rsll11d 111edy<:/,ll)', 1'11nkcjo11ariuszc

p\\licji, kt•"rych nalciy ochronić: 1ir;cd llla'<>11·y111i mclwrowaniami

\JL.~
\\' l'/iL'1iC

szcw11i1111lrn
\\' d1isicjs1ych l'/,;1s;11:h ist11icjcJcszc1c u11arta kai<:goria: „Osoby, które '),(@0•1h'I@~ Wi111s namnażany jest

~, - - < l~ln!J."l+, ), '1,~: :' )

<'ki;ilyhy mst;1,: zas1czt:pi1111c pr1ccill' grypi,:'', S1h:l11ic:11ic lego i.yc1.c11ia jcsl (//// @ oczyszi:wny
111<>ilill'e, p<>ni1:11·ai, os"hy, które r1eC1.yll'iś1:i,: ehq wstać (h) lł1111111s1i:rn111e w
s1a1H>11 i<! olwcnic 11i1:11'iclki proc,:111
l11d11ości \\c:, "~;},, :~1 :
\t'i "'f
@'1
/;>~~~,@11@©*~
i11akt,1111•owmw?
s;u,cpionki pr1cciwgrypowcj, lak jak i innych i.ywych
(/ 2-·~ff~\, ~')
st.c1c:pio11d przc:ciwwirusowych. jest stosunkowo rnaly l;os1t: z jednego
1akaillncgo zmodka nwi11a t>tr1y111ać· ai. ty,si;1c da11d s1c1,cpionki i.ywcj,
lal
a tylko d11it: lub tr1.y dawki Sll:zepionk
induk 11i;1 silnicjsz:1 n:akcjy odporuościo11'i), a 1a1cm 111og;1 pu,c:z dlui,szy czas
chronić pr;,:d skutkami Jll'!t:suni~cia anlyt!t:nmvqw.
Szt:zcpinnki inaktywowane przygotowywane s;11 odp<micdnich szczc- 0
pti1v win1sÓ\\' [!rypv 1\ i Il, namnai,;1nych w jamie omocwiowcj 1arodka $

I rozdzial 23 ), !'obiera si~ ply111.ja111y omoc;,ni zaka),onych 1arodków,

oc1.ys1.c1.a pucz ultr:mirnwanic, a
lub hl'ta-propiolal:toncn1. \V
ralii stosowane są pr1.ewainie alb,1 s1c1.cpinnki podjcdnoslknwc, 1.awieraj:1cc
oc1.ys1cm11e glil:oprolcinv 111' i N,\ (ryc. llHi). albo tak zwane „szczepionki
1whi11:", ekstrahowane dnem i dckrgcntan1i 11· celu 1.rcd11ko11ania d1.ial:11i lh)
<f>
prze; cale
ilah. IO.I), -------!}---------,
le są u1na1rn11e 1.a bardm lll'.1.picc/llc. \Vywnl11j:1 jedynie
rumienia i lllliesnosci, c1.ascm z gorqczk:1, !sinieją
~j)
lei</·~
Możliwość __-=-·
~11-- _"I.--- „ - .

podawania
Ty11 Uwagi dziociom
Caly wi111s 11i11

Szcwpionka 1:aly wirus okstrnhowany otorn111 tuk

,JO/S/1:1fllli111HI''
„Polljmloostld'',
1111tyu1111 „powiomhniowy'
oi:zysmonr. llA i NA 11kstrahowa1111
ilnłllrnnnlnmi' rzadzioj jHlWOdUjll ronkcjo
niclic1.nc dnnicsicnia o pos1.czcpiennym zapaleniu mózgu i rdzenia kr~gmwgo
ncrwilll'. \V c;asic: rcali1acji programu
tak
nrnwadzonych w I ISA w 19'/6 i 1977 r. li' przewidywaniu
i~rypy ipatr;, podro1.dzial .U) 1i1ohscrwowa110 wys1ąpic11ic jcd11cgo
pr1ypadk111.t:spolu (iuillaina-Barrć-go 11a kai.dc l.lllllllll dawek
Jlill HHJ

N11: 111ad1>n111, c1y 111r1;1dki1:i1n1.ykic
11c: hylci pr1.c:z ll'pOll'\' dl;1 świ1'1 ,zc;cp winha ['rypy :\, 1
c1.y tci 11jawnih1 si' po prost n dlalt'go. ie
11 1'1·i'ltkilll c;asic aż ·IO 1nilio111'iw ns1'1b.
i.)'\\l', alrn11m1mw s1czepio11ld olr1.yl!l11jc si' pr1.c1
a11lygrny Ili\ i N,\ 1.c szczepami 11111lantt'1w
alho pod lqtc111 nictdolności do wzrostu w tcm-
pcrnl11r ;,c .li (',albo jak1l s1c1cpy 1aadaptm1a1w do ·zwicrz;11 l11h
k11r11:g11. Oh;1 typy 11111tantów charak1cry1ujc 1.n111i1:js1cnie wirulencji dla
olowil'ka. Tal; i,: iy11t: s;c;cpionki sloso11ane byly uęsto 11· postaci acrnmlu,
wlm:w ich pot1·ncjaln) 111 zalćto111 oka;aly si, lllniej si; 111ćc1nc niż
,;o,:pionki i1iakt)ll'1111a1K
llia~noslylrn lahoralor.r.ina, jeśli jest potrzebna, polega albo 11a
11ir11:m 11 zarndkujaja k1nngo lub 11 hmlP11·iach kol!lhrkowych. alll<l na
1naczi1i1: s1yhszyl!l i1111111111of111on•st·em·yJ11y111 badaniu popl11czyn z jamy
11osow11·uardlowc1.
A111a11taily11a Jest prcparntc111 o śn:dnicj sk111ćcz11ośri stosowanym
lccznil?.o.
P1Hhlawo11;1 metndi! opa11m1·a11ia grypy w chwili obecnej jest im·
rn1111i1.aeja za pomoc;! Sll'zt•pionel; inaktywowanych, kIÓre jt:d11akic
1 po11·<1du 01·stych i1111yg,:1l()W)'ch zmiiln wirusb11· zwykk nie chrnnii!
1byt dl11g11 pr;.,:d 1.ach11nrn·a11i,·n1.

( irypa wywolywa11;1 jest pr;e; orlomykstmirnsy. Ich 111;1lcrialem gcndy·

cz11y111 jest llN..\. il wiriony lllilj<! sy111clrii; hclikahu1. /.na11c s:i trzy
gilt1111ki, czyli typy wir11si1w grypy: ;\, Il i C. W piilologii czlowiek:r
ist11l11i! rol\ odgrywai:1 tylko typy ;\ i Il. \Vysl\pJ1j:1 une rów11icż
pows1.1:l'imic 11 wicl11 ga11111k1\11· :,siJkÓw i pliikiiw, a 1.ak;1i.cnic 111oi.c byi:
pm:1111s11111c od 1.wit:r1.;p d1> ludzi i 1·ic1' 1·1•rs11.
\\' lilkaic11i11 kon11'irck wai11;1 roli· l>dgrywajq a11tyge11y llA i N..\,
im pr;cciwciala pl'111iq rnly oduu1111q, ;apobicgaj:!C
lilkili1·11i11.
( it'IHHll wirns;1 grypy skladii się z 11śllli11 scg111e11tów. I. lego powodu
111oiliwc jest 1jilwisko reasorlacji gc11owej. /.aclmdzi 0110 tylko 11 wir11-
si111· grypy lyp11 ;\, pow1)(luj:1c skul; antygenowy, polt:gaj:icy Ili! zmia11ic
h11dP11·1· I I!\, Ni\ lub oh11 ;1nlyg,:nów. Nowe anlyg,:ny rói.11i:! si\! od
ktl\rc wysli;powaly 11· sz.acpach wirusów uprzednio
cydr 11 populacji l11d1kicj, a lllog;1 poch11d1ić od wirus1'lw grypy ;\
typowych dla ssi1kt'1w i plak«lll'. Szc;cpy wirusów, w klÓrych wysllipil
sktJk ;1111ygc11owy, pojawiaj;! siv li' dni.ych odstępiich c1i1SOll')'ch i powo-
IH1wsla1rn11ic wic:ikich
l'r1.cs1111i~cic antygenowe b1:d;1cc sk111kic1n 111111e,1s1.yc11 1m1a11
11ych. 1i1chod1i zaróll'no u wirus1.>w grypy t\, jak i Il . .ksi Io proces
o pll1Vol11cj progresji i powoduje powstawanie czystszych. ak
cm1·vch epidemii.
<irypa, Ui11il'l.nic, jest kriJtkotrwalym 1.akai.cniclll górnych dróg ud-
1!t:d1nwych. Jej pr1.cbic11 jest ci\'i.szy 11 1lars1.ych osób. Do
11alci.;1 wtim1c rnlrni.t•nia hakleryjnc or;11., r.'.ad1icj, zcspiil Rc:yc'a.
-------------------~-JIY\V~ŁUJ~
ZOLĄDKA
I
17B

17B

WSTĘP
Do~(· 1i1skakujący jesl foki, i.c c11lcrowirusy, choć replikują się przede
11· jcli1ach, nigdy nic wywolui<! .1~11stro,·11teritis. Wirusy wywoluj;icc
ijclil s1<1no11·i;! 111ics1.ank\' zloż1Hli) z przeds1a11icicli riiżnych
grup sys1cma1ycmych. IV celu odrói.nicnia ml cnlcrowirnsów h\'d1ie111y
111ianc111 „11irusy jelitowe". l\ównic osobliwyjcsi foki, ie wi1·kszości
win1,in1· nic nwżna 11a111nai.ać 11· hodowlach km1J('1rkowyt:l1, co
lak slahcj znajo111ości niektórych
W lahdi 11. I 1grnpmrn11n wirusy wywolnjącc siany hicgu11ktn1·c
Oslatnia lrnlumna przedstawia zwi;11ck wirnsów z chnrobq
jako czynników c1iologicznyrl1 g11stro-
l'oda11c s;1 n'iwnió. inl'ormacjc o wzgl\'dnej wielkości win1St'1w,
tajesl bardw istolnym krylcri\\111 ich
z nich zostahi po rnz pierwszy 1a<1hscrwowana w pri1hbch kalu badanych
w mikroskopiccldtro11<1wym, ;1la1cch11iki1jcst nadal podstaw:)
Nick lim~ 1. I ych wirnsów clcgancj:1 swego wygl:1du w11brazic
niczdolnośi· d1! 11am11aż:111ia si\' w wanu1kach

i na_1kpicj j)O/llillll:.
s11·1cpól11w1>.
 112 173

bi alek
( ic110111 rolawirns.'1w sklada siv z 11 segmcnti111· o ogi1l11ej
llkolo li lll''(ryc. 11.2). \Vmrccszyhkości
Wirnsy Wiollmśi;" Znaczenie'
11·1prcó11· 111ck 1or1y aulorf.Y of; rcsla)i! 11.w.
B11tawi111sy :.nol)·pom. ak użyteczne w bada11i:1ch
Ade1111wi111sy typów 40. •Il ·l·I
„Malo 11kn1nlu wirnsy", Ilf!. N111wa/k
f(nronawi111sy I/ Namnażanie "' ltodowlacli lwmórlwwych
Ka/iciwi111sy i/ \V pm:ciwic1islwic do innych rcowirust')lv. mog:1 si\: namnażać
Astrnwi111sy
w pi1•1woln1:j hodowli kumórck nerki komórki muszą hy\:
·I/
P"ddanc działaniu trypsyny. f\'h:toda nic jcs1 slosowana w rutynowych
• t „d11i1:" (> !iii 11m śrn1l11icy); S „malu" I< 51111111 śwdnicy). badaniach
' Zakrns od 1 ,t 1 (w;iin)') !lu 1/ lt1H1crnni1; w;1111Hwn).

Aspehty ldiniczne i patologiczue

ROTAWIRUSY Cechy /, li11icz11e
osobniki wielu gatunków ssaków.
przede ws;yslkim dzieci do 2 roku życia, choi: mogq
JVlafrh1•0.fri wiru.\'Ó H' 11ludziw1mdcszlym wicku, zwłaszcza przchywa-
j;1cych w rói.ncgo typu i11stylucjach. 11p. domach opieki
,)) st ematyk a
1 Okres inkubacji wynosi 2--·ł dui. Na typowy obraz choroby skladaj;1 się
Rola11ir11sy 11aki;1 do rod1i11y l«·o1·irida<'. l'r1edrllslck r<'o 1ll.11acza sieroce: wymioty, hicguuka i goniezka. ale zdarzaj;! się n'1\\'11icż zakażenia bez.ob-
11 irnsy oddcchu11c i jelil1111\· (a11g. rq1irnlor1· <'nlni1: orphan J. Wvkrywano je jawowe. Najistol11icjszy111 prohlc111c111 lcrapc11tyc111ym jl'sl hezzwloc111c wy-
w uklad1i1: oddcrlH1wy111 i pokar111011 ym, ak poc;;pkowo sqdw110, że 11ic rti1rna11ic odwoduicnia organinnu. Nic pnwinno Io sprawiać klopoln w krn-
11ywnl11jq i.adn1:j choroby. sl;id „sicroc1:''. Rota11ir11sy "l rnd1ajem rod1i11y lccz w kraiach Trzcci1:go Świala
lii'oriridr11·. llrugi rnd1aj urbiwiruw zosla11ie opisanv w rozd1iale 17.

1l tm:filfogia
Na1wa ro1a11·irns,·rn· pochod;i od ich Ls11al111 tlac. m1r1: kolo). nwuwar-
s11101\) kaps)d ma 70 1m1 ~red11iL')'. \Vysl\'Pll.i<! rÓ\\'11ici. uicrn 11111icjszc
u;1s1ki. z j1·d11;1 11·ars111·;1. W ll'i\:ksmści wiri1111ó11· od cc11lrnl111:j „piasly
Loh1" odchrnl1;1 uloi.,111c 1>rn111icniś<'ic licmc „s1prych1". \\' k1111trnslowym
harwic11i11 ncga1y11'<>\l')'lll uidi.'m: 11irio11y 11·ndadaj;1 lak. jakby hyly 1\'c-
1111;pr1 p11:;1c. Rd1c:i'1 wi1101111 ma 1>m11dopndllb11i,: sv111c1ri1· ikosacdrnl11;1
(r)T. I I.I (rill
Genom
/lc,i1·irid11c n'ii11i:1 siv od wscyslkich poc1"1;dych wirus(1w RN:\ 1y111, że id1
gc110111 jcsl d\\'uniciowv. ł\111d1.ial
Ri'l:\
Patogeneza
W hadauiach zakażnnych zwicrz:JI wykaza110, że rotawirnsy alakują uablonl'k
wakowal.I' 11a szczycie kosmków jcli1m1ych w dwunaslniry i gl\rnym odcinku
jl'łila kr~lt·go. a 1niszczc11ie lych komiirck 1111iemoi.liwia prawidłowe wchla-
11ia11ic pokarmu. I.wyk le po osi rej l'azi1· choroby komórki SZL'Z)'lll\\'C hanlm
rcg1:11c:rują się z k11m1'rrck podslawy kosmk:1.
Odpowied;'. im11111110/ogicz11a
l'o 1akażc11iu moi.na wykaca\: wyslępowa11ic przcciwcial w surowicy krn'i.
Tcsly wykrywaj;icc s\\'ois1c lg() s:1 wykorz.ys1ywan1: w badaniach cpidcmiolo-
Wyka1.a110, że \\'ivkszoś1" os!1b doroslyd1 kiedyś wswym i.yciu hyla
zakaiona rola\\'irusmni. l'r1cciwciala klasy lg;\ wys11-puj;1 w 111lck11. ale
111cpcw11a il'i1 rola uchrn1111a u piersi<!.
1111 175

I-·~-;

(b)

Epidemiologiil llyi:. li. I. Zdjęciu z mikrosko·

llośi; pn11·s1cchnic wysl\'Jl()IV:111ic biegunek kojar1y sii; z micsi:1c:11ni lclnimi, 1111 uluktronuwuun wirusów
ale na p1'11\rnli pólnorncj epidemie 1vy11·olywanc prze; rotawirusy sq typowe wych. (a) Rotawirus.
wirus w \HÓIH:u kah1
dl:1 okrt'sn 1imowcgo. /.akai.cnie sll:r1,y sii; drog11 l'ckalno-ornlm1, jednakie: 11u1!1iu1:ka.Zw1l11:
sw111111rnśc: mclrnrn11·:11\ \\')'daje sii; '11ger11wać, i.c nie moi.na wykluczyć taki.c malu wirnsy adnH11satulita1
drogi oddechowej. Fpidcmic: często wysli;puj:1 w i.lohkach i domach 111alcgo 111aczuH1J st11alkij). (i:) „Malo
dziecka, dość· t:1i;stc sq n\wnió. 1aLażcnia s1pitalnc. Wirusy S:! nicslcly ulmmlu wilusy" (SRV). (d) \(ali-
stos1111kmv1111pt1r11c na clwmic1111: środki daynlHcyjne. a zakai.cnic S/cr1.y sii; t:iwirusy w p1 óhi:u kalu hiuu1111·
kuw11uu d1iuclm. Zauwai kiulichu·
latwo p1Iy 11icndpowicd11i111 stanic: higieny. W krajach rozwijajqcycl1 sii; walu wulęhinuia na pnwiur1chni,
rotawirusy, wraz z innymi wirnsami i bakteriami 1mwodujqcy111i biegunki, Si! (u) C1i1stuczki lrnrnuawirusów
corocznie odpowicdlialnc za ogromn:1 lic;h\: zgonów 11icn1owli!l. w p1ill11:u kalu pacjunta lllV·dndal·
ll1icci 11111g:1 zak:iżai: sii; od bez.objawowo zakał.onych krewnych i od /w1M 11wa1w na chmak·
:1rn wypm:lki w ksztah:iu
personelu n1edycznego. lldowodniono równici., ie diore dzieci lllO)'i! byi:
(I) Aslrowi111sy. St1zall<il
in'idk111 zakaic1\ dla 11pickuji)C)'ch si1: nimi doroslych. Rotawirnsy nlll[!i! 1aL1rncrn110 swściok11tue,
niedn- dn

Sc:gnwnlacja genomu rota wirusów umożliwia nt1Iy1n:111ic li' warnnkach

szcz1·p1'11v reasortantów. l'onicwai. win1'y Si! hanlz11 rozpow-
"'''chni11nc w 11atuuc i mkai.aji! wi\·Lsmść, jeśli nic wszystkie rn·icrz\'ta
i ptaki dnmowc: i hodowlane, istnieje rn uajmniej trnretycrna moi.liwnśi·
zakai.cuia l111l1i rotawin1sa111i ssaków h:1di. ptaków, a taki.c pojawienia sil'
skok antygenowy, analogiGrny do obscr„
wo11·ancgo u wirusa grypy /\ lrozdzial 10) . .lak dotqd, ni1: opisano takich
liv1:. li.I a 11 hybryd.
 16 ITI

,)'zc;:cpio11k11 pn:eciw rotawiru.1·0111

Pnnil'.\\·ai. nic 1rn1 swoistego kc1c11ia 1akai.d1 \\')'\\·olanych pr1c1, rotawirusy
s1u.,:pio11ka hylahy 11aikor1.yslnicjs1rn1rnz11·iwa11icm,1wlas1.cza zwai.yws1.y
,,MALJE OKRĄGŁE W[RUSY"
11a ra111•ę p1'<>hkrn11 sl\l'ar1.ancgo Jll'ID. le 1ak:1icnia li' krajach (;111g. „small ronnd viruses" SI!\' J
się. \V ci;1g11 kilku llslalnich lal otrzymano ohicl'lljącc wyniki hada1\ nad
Wiriony lych wirusinv (ryc. 11. I(c)) maj:1 25 .15 m11 średnicy i trudny dn
Prace konccnt rnjq si1: na dm'1ch mel odach: (I) 1astosowanic
1.dcl'iniowania ksztali. Dotychc1as nic powiodly si9 pn\by ich nan111oi.cnia
klórc
w hndowlach lrn111órkowych i z tego po11 odu Si! dość sialm poznane. Nick tór,·
wirusy tej grupy 1naj;1 okr,:ślone c,:chy 11101fologicznc i nazywane Si!
l11d1ki111i :;1c1q1ami rolawirnsów: (21 1111vo11,:nic: a1c1wow;rnych szczepów
wirusami o określonej strukturz.e" (ang. „small round slructun:d
rcasorlanlt'iw, na podobnej 1.asadzie jak 11· pr1ypadk11
viruscs" SRSVJ. Najlepiej pozn:111y jesl czynnik Norwalk, wykryly po raz
grypie (ro1d1ial I 0).
w Norwalk w Ohi1;. Jego zwi;11.ck
zostal badaniami na ochotnikach. \Virnsy
za 1.nac!lli! lic1.hę pr1.ypadków
a niektóre c11i1kmic mialy z.wi;11.cl; ;,~

ADENOWIRUSY
/.wiazck c:liologiczny adcnowirns<'>w z 1akaicnian1i dr(ig oddechowych i oL'l.lJ
jcsl dobw: 11dok11mcnlowany (ronlzial 8), nalorniasl ich rola w chorobach
1
KALICIM, KORONA"
jest C!\'Slo mni,:j 11·yra1isla. Charaktcrys1yc111a budowa rnor-
l'ologic111a adcnowirus"l\I' (ryc. 8.1 ), podobnie do opisanych rotawirusów,
1n11oi.li11ia latwc ich wyka1;111ic 11· pn'ihkach kalu 11· badaniu
I ASTROWlRUSY
,:lck1ronPwym tryc. 11.1(/l)). Jednaki,: i 11· 1y1n pr1ypadk11ich11ysiępowanic
li' IH1danyn1 mall:rial,: nickoniccmic wskawjc na zwi;1zck /
lh;,,:i•n11~11'11• \V w1rusów występll.Ji!C)'CIJ IV .
l'o111a11<1 Jlllll<Hi c11,:rd1icści scro1yp1'1w adcno11 irusów. W malcrialach ml chorych,
moina lai11'<1namnaża(·11· hodowlach rotawir11sów, wykryto równió. inne wirusy RN!\, o mor-
nia oligrn111klcotyd1\w 11· IlNA adrnnwirusy pod;iclono na 6 i rilwnic: niech\'lnc do rcnlikacii w hndo-
oznac:;11nych lilerarni od:\ do F. ( irup\ F slanowią scrotypy ~O i 41, ró/.ni;1cc a okoliczności ich "'"'"'"'""'''
się od innych adenowirusów tym, i.c Si) In wirusy ,,11yhrl'd11c", l!ll. tr11dnc do ctiologicz.nQ 1yd1 wirusilw niezmiernie
11amnaiani;1 11· hodowlach kon1órko11wh. Wlaśnie il: dwa scrnlypy są 11.1 (i/J) otr;,ymaly Sii'<! nazwę od
11 niemowląt. Inne scrotypy, klim:
na wirion11, ma.1:1cyc111.
kal u. llJC S:) koronawirusy (ryc. 11.l(c)) od 11kladu wypusic:k, olaczaj:1cyd1 li' rnrmie
wic1\ca urnie, kuliste aslrowirusy (ryc. I I. I(/)) zaś od
Ilość u1:s10 wraz /. ad,:nowirnsarni 11 yq1·11ui:1 adcnosalc:litarnc par- hzwlt na 11111v1cr1cl1111 tych wir11sów.
lryc. I I. I (/i): 1wd1ial 1.1 ). Ni,· dowicd1iono, by były one
eh< iroho1wi11'1'1c.
Adenowirns1· 11·yw1>h1.i:1 objawy chorobowe: podnb11,; dP powodowa-
nych pr1cz rola1rir11sy, ale zwykle 1akai.a.i'! ni,:co slarszc d1icci. !/astroe11-
1critis o l:liologii adennwirusowcj c1.as,:m p1111iklany jest pr1.c1. wglobicnic D[AGNOSTYKA LABORATORYJNA
Jeli1a.

!'odkreślaliśmy j11ż wcześniej. że mikroorgani1.m11 w materiale

kli11icrnym nid\lllliccznie jest zwi;1zk 11
pr!.)'l'Z\'nowcgo z objawami
I nforn1ac.k 1w 11•1 i...:1~1winn1•

I.' Wu11"1l••:·11
 llfl
s;c 11igd1it: nic jest równic prawdziwe, jak 11· diag11tl1m1·aniu ostrego zapak-
11ia i11b!dka i jelit. \V pn'ihkach lrnlu hada11vch w mikroskupic elektrrnw-
\l')'lll tJ\'Slo 111oi.na 11ykrvi: wirnsy, c1asc111 nawet 11ii;ccj 11ii. jedcu galuuek.
ich !ll'ii!Zd pl'!.)'l'/.)'111l\\'}' Z
11 pr1.ypadku rola11 irns.·l\\'. IV celu okre;kuia zn,1c1rnia ma1!IH\Sl\'CZllt'rn
wykrycia pornslalych wi111sów 11alciy u11·zgl1:dnii: czynuiki
nt\ pu.edc 11·.szys1ki111 11·yslypowa11it: lego salllcgo wirusa i 11
w L'/asic ln\ania
Nit: ulatwia tu mda1i laboratoriu1u win1s11logic1.11cgo. I)o diag1101tl11·a-
uia /ii palenia Żtllqdka i jelit stosuje się dwie: 111c1tHly:
ciek lronowq próhd k<ih1. ( 'za"1mi ua1.ywa si\' ji! metod i!
„ll)Tlmytuj:1c:f', ponic11ai. umożliwia wykazanie 1vs1.ystkich wi111sów
się 11· 111<11crialc.
Swoi:;tc testy sluii!CC do wykrycia \\'ll'llSOW.
6.1 A'/i/iroslwpia clelifronowa
Nickiórc win1sy, którt: cz1:sto Si! obserwowane w
inne cntcrowi111sy i niektóre
naiai: w hodowlach kn111ill'knwych i w ten sposób idcntylikować. Nic sq one
pm1odcm Zilpalc1i i.olqdka i jelit. Wszystkie wirnsy, k1óry111i obecnie się
zaj111ujc111y. prmLlawionc 11· tabeli 11.1, Si! 11·i111sallli „wybrednymi", tzn.
11· laboratorium llillllnaiajil si1: slaho lub wcale. Jednakże pr:111 ie
moi.na latwo zidcntyllkowi1Ć ze 11·z.ględu na
J'ol<1gicznc. z ll'yjqlkicm SRV, które niv llli1jq
SI\ V polr1t:hnc Si! spc'cyficz1w ksi\', niedostępne w rutynowych
lahr>rntoriach
l Ji.y1cc1.11q llleiodą 11 yk rywania i idrniylikiicji wi111si11v w próbkach kal u
jest i11111111110111ilm1sko11ia dcklronrma. Suruwica odpornościowa dodana do
badanego malcrialu p1Rd 11ykunanicm i zahanvicnicm prcpara111
zlepianie się wirnsów n lej Silmcj budowie anlygcuowcj. l)zi1:ki temu wi111sy
mslajil zidcnlyfikmvant:, a ich wykrycie w preparacie staje się lalwic•jszc.
Metoda la może ll\'Ć stosowana do 01.11acn111ia rnta-, adcno- i enterowirusów.
Swoiste testy diagnostyczne
Laboratoria nic n1i1ji1cc mikroskopu clckronowego Sil w
ale lllOgi! stosować inne metody
lcsly !'LISA (rozdzial :m Zilil(\a11rnwanc
pm1·s1ct·hnie s:1 tylko lcsly dla rota- i adenowirusów. Do idcn-
1yliko11 ani a „wyhrcdnych" wirusiiw. l;iim: w hodowlach kolllór-
l.'"
rni
kowych rcplikujil się sialm, hc1. wvwolywania efektu cytopatyc;ncgo, mogil
hyi: równici. ui.ywant: swoiste
Do identyfikacji l:ll'ilSÓ\\' nukleinowych rota- i adcnowi111sów llloina
slosmvać clc\droforcz~ w żelu J>oliakrylamidrmym (ang. polyi1cryla111idc µcl
PAGE), ale la metoda. choi: \>hiccujqca i prosta tcchnicz-
gastrol'lltcritis
badania wykonane w czasie
okrcśloneµo typu wirnsa jcsl
oczywiście ścis\cj wspólprm:v
lahoral<Jrium. l't>hicrnnic i badanie
PODSUMOWANIE
Ostre wirusowe zapalenie i.oh1dka i jelit nic jest ll')'ll'Oiywanc przez
ale przez kilka inuych grnp wi111st\w, w tym przc1.
niektóre adenowirusy, „111alc okri!glc wirusy" i prnw-
donodolmit: rr'iwnici. 111·1.cz ka\ici-, korona- i ilstrowirnsy.
Sil „wybredne", tzn. w hodowlach
namnai.ajq się hardw trndno luh w ogóle siy nic namnai.ajq.
sq rotawirusy, które lak jak i powstalc !<eOl'irid11c maji!
genom w postaci segmentowanego dw1111iciowcg11 RNA. Rozprzes-
trzenia.ii! się przede wszystkim drog<! fckalno-oralną. \Vywolu.iil
mic g11strue111eri1is u malych dzieci, a czasami równici. 11 ludzi w podc-
szlym wicku. W krajach o klimacie umiarkowanylll Ziikaicnia rotawirn-
sami ll')'Slępujil c1.i;ścicj zi1m1 nii. la Iem i szczególnie często dotyczq osr\h
p11.cl1ywajqcych w środowiskach zamkni<;tych. Rotawirnsy i
wirnsy,ielilowc sq glÓWllil 1myczym1 śmiertelności nicmowli1t li'
Trzeciego Świata.
wirnsowych opiera sit; przede wszysllom na
kaln w mikroskopi1' dcklronowym. W laboratoriach
Si! n\wnic! rutynowo dnst<;JlllC testy ELISA dla rota-
i adcnowirnsów. Nalci.y podkrcślil:, że samo wykrycie wirnsa w próbce
kalu nic dowodzi jego zwi1vku prt.yczynowcgo z choroh11. Należy
nwzględnić również inne czynniki, zwlaszcza epidemiologiczne.
Wyniki bada!\ nad szczcJ>ionkami przeciw rotawirnsom Si! obiccujijee.
 WSTĘP
Moi na by s;1dzić, że wirusy jako calość
twa, całkowicie uzależuiaj;1c siv od komórki
prawic wszystkich elementów niczhvdnych do
panvowirusy wykazujq jcszczc wyższy
albo tylko w nlwrności
dziclqcyeh si~ komórkach, przy bardzo
znikome
wirusów (lac. f"ll'l'll.I': nrnly).

WŁAŚCIWOŚCI WIRUSÓW
2.1 ,\)'stematylw
W sldad rod1,iny P11rl'ol'irid11c wchodz;1 trzy rndzajc: dwa z nich zakaiaj:1
człowieka (lab. 12. I). Na1.wa Dep1•11dm•il'IJs odzwierciedla li1k l uzalcżuicnia
tych wirusów od obcrności wirusa wspomagnjiiccgo. „Pomoc-
uikami" zwykle sq adenowirusy, czasem r\>wnici. wirusy z grnpy
1'11n•11rir11s otrzymał sw;1 m11.wv od nazwy całej rodziuy. Poznano
 rn:i
Ill2

Genom
l'anrnwirusy s:1 jctl11011idowy (ss) kwas
flodzaj Wirusy Choroba że ich DNA jest dwu11iciowy aż do czasu
1111klci11owy. Dość
sii; tylko jcd11a 11ić albo o
/J11pe111/nvi111s adonosatoli-
tarno 15 typów) u11ikato11«1. Ko11icc każdej 11ici jest
slu:i.:1c:1 jako primer do sy11tczy 11ici
1'111vovi111s ll1!1 111yt/111111<1 i11f111:tios111i1:
'i,:i kh.
llA-1 możliwy zwiąrnk z reurnatoidalnvm
niom stawów

Polipeptyt(l'
kilka szucpi>w parwowirus\>w. Zakażc11ia 11 ludzi najczęściej wywolujc Tak l\lalc1iki gć!Hllll lllOŻć kodowa(:
parwowirus Il 19. Wirusy o cechach parwowirusów wyizolowano także 1y11t'>1v. Win")' rnaj:1 trzy wlasm;
1 przypadków g11stroe1111•ri1is po spo:i.yci11 skon1piaki1w. Pozostale szczepy są
struklural111:. 1':1k1 tc11 wviaśnia 1ak duż:i zaló.ność
chorobotwórcze dla gryzo11i. kotów, psów i i1111ych zwicr1:1t. Wirusy rodzaju Z ZCll'llijllL
/11•11so1•irns zaka:iain wylw·1.nic hczk1\:gnwcc.

2.5 Replilwc:ja
Mm:f(J/ogia n·in1sy uazywa si~· :twyldc , wirn:-;ami aOL'.JWSittl'll
1,,,,wn 1 l 11 1

w rnikroskopic ckl,tro11mvym jak n wirusy toivarzyszące mknowi-

Są to wirusy bćzoslo11kowć, o symetrii okolo 22 1rn1 rusom _tc111owym (1w.d1.ial 11 ). Uc11om tkpc11dowirusi>w wbudowuje siv do
średnicy (ryc. 12. I). DNA ko1ll<'>rk<i11cgo, a al;tyw11y jest tylko 1y/Jwc1as, gdy komi>rka 1osla11ic
d11slarczaj:wym cn1.ymy konic-
siv wvlaczuie w bardzo
IV l'azic S
in
1•i1ro.

lly1:. '12.1. Pmwowirnsy w s1oowicy l"wi.

ASPEKTY
nic s;1 chorohotwr'iruc. l'arwowirusy wywoluj;1 dwa typy
chorób:

.3 .1 llfrytliema i1!f(~ctiornm
Rumic1i zakai.nyjcsl (Dawniej-
chorób wysypkowych u d1.icci
byly: odra. różyczka.
 IB4
185

d1(11<1l>a Il11kc:«1, u nic 1nancj cli(llt>):ii.) NajhardzicJ ohraww:1 11azwq

..zc:spol spoliczko\l'ancgo dziecka", po11inrni 11lalwia 1apa111i1·-
1<111ic, ie picr\\'.szy111 ohj:111c111 icsl CZ\'Si() wysypka gn11lk11110-pla111isla okolicy
jar11111111c.i. \V ciag11 nasl\'pnych ·I dni \\)sypka pojawia się na lulowin
i moi\' 11tr1.y111y11al- si\' przc1. 2 .\ tygndnic. Okres \\'ir11s sz,:rzy si1· drog:1 oddcrl1111n1. Opi"1110 rów11ici. sporadyC1.11e 1aLi:ic:11ia
11 ynosi 1.l 18 d11i. \V pierwszych dniach d1orohy może wyst:)pi(· gnr:1czka I\' wyniku przcloczc:11ia krwi.
i 1.k samopocwcic, ale CZ\'Sk s:1 n'ill'11ici. lagt1d11e poslacic z J:pide111ic wysl\'pllj:1 w okresie pilincj zimy i 1n·1cslli! wios11i1; i do1yc1.q
i hc:z wysypki. R11111ic:1\ za ka.i.ny jest najczęścic:j drnroh;1 dzieci, alć pucdc 1vszystki111 dzieci z mlodszych klas szkolnyeh.
d(lrnśli mogą ró1111ici chorowa(-. l I d(lroslych. zwłaszcza 11 kohicL bardzo
L'/\'sto docht1d1i du 1aa1akowa11ia sla11{m. :\rirnpalia doiyu.y slam'iw dloni
i palców. r1ad1.icj ramion. m'>g i kr\'gt1sl11pa. Biilc s1;111·(l11·c 111ogq 11111.ymywać
.siv kilk:1 I) godni. p<'1i11icj 11sl\'p11ją, nic dajqc odlt:glych 11as1\'1is111-. Zakaic:nie
1r riażv 111oi.t• s11011od(lw:1l- oh11111;1rcic plrnl11 (rozd1ial 25).
ROZPOZNANIE
.3 Prze/om aplastycmy
Rozpomanie kliniczne
1:a1;i, i1: parwowir11sv dn sm:j replikacji wy111agai:1 aktywnie dzich1cych się
k(l111<'irck il11.slr11jc: it'l1 lilyunL' dziala11ic: 11a k(l1JH'irki prdrnrsorowc cryl- i11/e<'lio.1·1111111111i.c byi· ro1poz11ana na 11(lds1awic
l'<H.'\'lt'>ll. Kn·11k(llrll'alc 1:il1a11rn11·a11ic crylropllczy 11 osi1b zdrowych nic ru111icniull'cj, zwlaszua wokresie: epidemii. Diagnostyka riiinicowa
c1hj:111ia si1: kli11iclllic. ak 11 ost'ih l pr1c11lckb1 chorobami wvsypkowymi nic mws1c jcsl prosta.
11p. 11icdllh11is1ości:1 sinp1>11a1okrwi11km1ą l11h 1:ilasc111ią.1110i,: ptJwodować 11111żc być kli11ic111ic nic dii odróż-

przdom aplaslyrz11y, / hard10 111:11)111 Sl\'i.c11ic:111 hc111oglobi11y i za11ikic111

rc:i)'k11locylÓll' kr;1iqcycl1. l'mrnd\'lll icsl 11a11111aia11ic się wir11sa w szybko ro1.pnz11a111a jcsl 11ic:1b1·dnc.
si1: p<„i.11ych 11on11ohlas1acl1. pruwad1.;1cc do ich rmpad11. diagn(>/\.'.
si;: 1akaic11ie Il 19, sl;oj;1r/011c / pr1nvlekl:111icdokrwislo·
111icdohora111i mipor-
i 1akaiC11i11111\1.
Testy labornt01Ti11e
Parwowirusów nic 111oina 1rn111nażać w la boraloriurn, ale 111oina je l\'YI\ ryc we
krll'i w okresie wiremii przy 11życi11 miliroslwpii 1•lcklronowc.i. fvloi.liwa jcsl

PATOGENEZA K ODIPO WIEDŹ równie>. identyfikacja wirusowego DNA metod<! dot-hybrydy1.acji. Wykrycie
p11cciwcial kl:is)' Igi\! 111clod11 !•:LISA lub radioinu111111ologiczn11 (10:\) wsb-
111jc 11a aklu:dnc l11h niedawno nrzcbvi<: zakai.rnic.
lfMMUNOLOGKCZNA
B:1da11ia tcrc11owc i doświadc1c:11ia pr1.eprow;11lm11c na oclwt11ikach wyka1a-
lv, ie okres wylęga11ia wy11osi 13 IX dni. Po wslęp11ym zakażc11i11 górnych
dróg oddcd1owych wysl\'plljc wiremia lrwaj;1ca okolo 1ygod11ia. lls1111il'cic
wirusów z krwi 11as1ęp11jc wolm:sic szybki ego poja11ia11ia się przcciwcial lgtvl,
1vkn\icc wslępo11·;111\'ch pr1cz Jll'/cciwciala lg( i.
PODSUMOWANIE
ropalia w i:1T!lr.:111a i11/;:c1io.1·11111 maj:1 prall'(lonndnlmw
l'anol'irida<' "I 11ajn111icjszymi wirusami kiórc maj11 ssDN:\.
Rlll\: lizy komórc:k \\' pows1awa11i11 pr1clo11111
Nii: Ill\J/\ 11· niddórych wirinnach ma dodalni<!. 11· i1111ych
i11i:
11jrnlll<!.
18[)

lkprndowirusy d(l swojej replikacji polr1.d1ui<! pn111ocy innych wiru··

albo ad,·11n-·, ;i!IH> hcrpcs11 ir11s•'lll'. Nic Si! chorobotwi'rrc1.t'.
•;i\11'

l'arn1111irnsy wywoluj<i:
I. f:'ry1h1•11111 i11fi•r1io.rnm, wysypko\\'<! ch1rn>h1: gorqc1.ko11ą, kti1ra _s1.c-
r1.y si\' drogą oddcchn11'<1. najo\:ścicj 11 kilk11lclnich dzicci. \Vy- U Systomatyka
1.drowicnit: jL:'i sa111nislnc. 1>,:z po11ikla1i. lf dornslych, 1.wlaszcza 1.2 Budowa
11 kobie!, nw!c dojśi· do artrnpalii. 2.3 Gunom i
1.4 11eplikacja
' Przelom ;qilastycrny u osi1b /. pr1c11·ldli! nicdokrwi:,tości;! hL'lllO- 2.!i Na1111mlnnin
lityo11q, np. 1alasc111i;1 lub w warunkach
riiinirnwa 1'ITllie11111 i111i'c1i11s11111 jest kliuiunic trudna. lahorntoryjnych .190
li! ndpowit:dni,: testy laborn101sj11c. lJ kohicl
s1c1cgt'il11ic istntnejcst 'illrtiinirnic zakaicnia wir11sc111 Il i') od
190

197
3.3
WSTĘP 3.4 Osim
:l.5 Parn1JOkswirusy 198
3.6 Tana11ox 19B
\V nndrcczniku o tak zwivzlym charakterze chciałoby siv 3.7 Mięczak zakaźny 198
bezposmlnicgo znaczenia w bici.<1ccj praktyce. Lecz jest nic 3.11 Ospa mysia 2011
do pomyślenia omawianie pokswirusów bez wspomnienia, chociaJ. krótko,
,1 ospie prawdziwej i wielkim sukcesie w walce z chorobą zakaźm1, który
doslarQa wiciu 11ouczaiacvch lckcii. Z hislori:1 lej choroby wi<!Ż<! sit; co
znaczeniu: pierwsza szczepionka,
korzcnion:i przez szczepienia i picrws1c
zalrn.icnic wirusowe, pr1eciwko któremu opracowano skutcczn:i klinicznie
cliemiolcrapii;. Chociaż sama ospa prawdziwa jest obecnie zlikwidowana,
inne pnksll'irusy zaka.iaj;1 ludzi, a jeden /. nich, jak zobaczymy w rozdziale 28,
może być zastosowany wzaskakujqcy sposób do uodpornienia ludzi przeciw
dmroborn.

WŁAŚCIWOŚCI WIRUSÓW
„S)istematyktl
Rodzina /10.l'l'iridac zawiera osiem rodzajów. Wit;kswść z tych wirusów
zakażawyl:icznic inne gatunki pm.a ulnwickie111, pnczynajqc dosłownie od
owadim· po słonic. Inni: S<! palogcnne zarówno dla 1.wicr1.ąl, jak i ludzi, dwa
1113 189

Pierwotny( i) Objawy llliniczne

Rodzaj Wirus uos11odarz(e) u ludzi
01th11p11xvi111s osjla 11rawilziwa czlowiok ospa prawdziwa
krowinoka cliowiuk 11ęch11rzykowa zmiana
posmufiionna
ospa krowia hy1ll11. koty, zmiany na ręlrnch
urvzoniu
ospa mal11ia nrnlflY. wiewiórki J1rzvr1omi1111 os11ę prawilziwq
f'illilf!OXVilllS rZllliOIJlil OSJlil hy1llo
krowia

llSjlil 0\VCZil 11wc11. kozy

Niosklasyfiko- Ta11a1111x malpy ~I

wany (a)
mięczak wkainy czlowiok Jicznu male unzld sk6rn11

wirusy '"PY prawd1iwcj i 111ięc1aka 1.aka/11cgo 1akaiaj:1 z:1ś wyląc1.11ie

al owie kii (tab. Il 1). IV irusy 11aló<1ce do JH1s1.c1.cgiilnych rndzajiiw wohn;hic
rnd1i11y /'o.1Tiridar ri1/.11ią się hmlo11-.1, struk111r<1 genomu.
11y1ni cechami 111rost11 ora1. wlaściwościami
p11dohic1ist 11·0
a t:1Li.c· 1.nacma

Budowa
nl11ktro-
na ki:) do 11a,111·1yks1.ych wirusów. ( lrtnpokswirnsy mai•! ksztnl! (c) 111ięi:zal1
p11dC1<1s gdy wirus)' ospy 1nvc·,:c:j i mi1·c1akn 1.nk:ii.11cgn Si! raczej ownlnc
Ir)T. I \.I). kh ru1.mian wynos/i) .\.10 .< :1711 nm i pr1.y odpowiednim
harnic·11i11111og<J hvi: wid1ial11c 11· 111yklym 111il,r<hknpi<: świctl11ym. Symc:tria
pohwirn:i«lll nie.jest nni iL(hi1tdr:il11a, ani hclikah1a. Ich strukt111y określa się
_1al;n 1.loi.011:1. Kapsvd sklada si,· /. systc·11111 ka11:ilikinv i jest uasa111i otocmny ll'iaściwości antygc:now<:, co się do pc:wnego stopnia w sys-
oslonl;:J. tematyce i

Genom i polipepty<(J' Replikm:ia

Kwas 1111l;lci11<11V)' pnks11·ir11si1w Io ds Il N.\ u masie: C/i!Slcc1.kowcj oIw Io I O". IV pm:ciwic1istwic do więksmści wir11si1w IlNi\, poliswirus)' replikują sir
lc:11 duiy )!t'llOJll koduje: ponad 1110 polipcptl'<linv, wl:1cmic: /. polillll'l'il!.i! \l')'l:!l'rnit• 1r ryłoplazmic komórek, gdzie twor1.:1 ciałka wlr\'towc. W procesie
IU-·-L\ 1.;dci11a od IJl'IJ\ i i1111y111i rnzy111nmi. \Vic•lc /. tych 1mli11c:11tvdt'1w lilii odplaszc1.a11i;1 hiora 11d1.ial zarów110 c·111.y111y komórkowe, jak i pochnd1cnia
I !JO 191

11irus11\\'C!'O, \V 11aslępn)111 ciapie: \\'irusnwa polimera1,;1 RNA zalóna od

llN:\ pośrcdnic1.y \\' transkrypcji mR NA z \\')'jścio\\'cgo gcnllmn.
111or1c'l: rcplik;1cji <>dpllll'iada wzorcowi replikacji innych wirusów DNA
(1wd1ial .!i. 112. Mumia Ramrnsa

.5 Nmmwżanie w wm·1mkach laborntol'yi11yd1

\Vięksms[; pokswirusów nanmaża siy na blonic kos111ilwkowo-n111oczniowcj
1arodka km1cgo, na której 1worz;1 się krostki o średnicy 2 l mrn. lub lćŻ
11· hodnwlach komórkowych. Wirusa miyczaka zakaźnego nic udało się
dot;1d nanmoi,yi: w warunkach

ASPEKTY
I PATOLOGICZNE
·1 0.\Jm prnwdziwa
Rys historyczny
.'\ngłnsaskie slowo ,.pokkes" oznacza .,kicszm1ki" i odnosi siQ do charak-
lcrvslyrn1cgo wygl;1d11 zmian Jll'cherzykowych w przebiegu chornby. Okreś­
lenie ospy prawdziwej .,smallpos" Imała ospa) wsiało wprowadzone w XVII
11 ., by odriii.nii; li' chorohv od „grcal po\" (wielka ospa), u.yli kily. I.acir\skic
okrdlcnic 1·11rio/11 oznacza krostę. Wydaje się, i.c ospa prawdziwa byla wśród
nas przez bardw dlugi czas: mumia faraona Ra1111.esa V(1100 rok p.n.G.) nosi
mamiona Slig(:rujqcc to 1akaic11ic (ryc. 1.1.2). s;1 lei. licmc późniejsze dowody
jGj is111icnia. łslol11ic, ospa prawd1.iwa hyla lak rozpowszechniona, i,e czysto
uważano j;1 za sian prawidlowy, a nic za chornhy. Niewiciu ludzi
przciyli uniknęlo s1.pcc;1cych blizn, jakie la choroba
\\I Indiach zaś uważano 11: chorobl' 1.a dopusl Boży i miała ona 11awcl swojq
Kakurnni.
Obserwacje, że ospie prawd1iwcj rnoina 1.apobiec pr1.ez szczepienie
zdrowych ludzi malcrialcru 1aka/i1ym 1.c 1.mian chorohmvych,
nic w1.i1·lv pn1:z.;j1ck 11· ( 'hi nach. Sla1111;1d sprawozdanie o zabieg n (11 ariolizacja
wirnsem ospy 11a1mal11cj) wslalo W)'olanG 1ir1cz .Josepha
listera dn Tnwarzyslwa Królcwski,:go (ł~oyal Societyl w 1700 r., poparte
podobnyn1i doniesieniami /. Tnrcii. \Varioli1,;1,'.ja wywolywala slos11nkowo
lagod11c 1ak:1icnic. 1.wykh: km\czqcc si\' wy11lrowirnie111. a które skutecznie
chro11ilo przed chorob;1 11abyt:1 11almaln;1 drog:1.
Teraz pojawia siyjcdna z 11ajciGkaws1.ych postaci w
ł lrnbin:r Mary \Vorllcy Montagnc (r)'C. LU). Jako żona
ambasadora. la niamicrnic uzdolni1111a młoda kobi,:la widziala
nic wariolim:ji w Turcji i byla lak przekonana o skulcczności i
wie IL:!!O 1.abiegu. że w I'/ I'/ r. podda la rnhi,:gowi swego wlasncgo synka.
I!rabina Mary byla gl1:lmko ;;1i111ercsowa11a tc1ualc111, ponieważ. sama zoslala
os1.pccrn1a Iii cl1orob;1. Po n11wrnc·ie do Anr!lii nDezvnila wszelkie
ba rdm szczcgrnowo
z nich bylby
prawy. b)' 1nis1u.yl: lak 111acn1c;1 gal;1!. ich dod1od11 dla dobra ludzlw~l'i''.
\V dt:kcic: warioliwcja byla stosowana tylko pr1.cz krótki okres, gdyi. zostala
bc:zpiccznicjsz:i 111eltld;1 szczcpici1 (wakcynacja).
hislmia odkrycia doko11a11ego przez I'dwarda
.k1111c:ra, ie s1c1.cpic11ie nsp:1 krowi;1 zapobic1!a zachorowaniu
Malo znanG s:111a10111iasl hardw
1111e1. innyeh, zwlaszua llc11ia111in:1 ksty\:go, limncrn.
rodziny . .lcd11ak 10 .lc1111crm1i pr1.ypis11jc sil' 11d11wodnic11ic,
192
Hl3

Jii1nc·,a l'liipp:,;1 llSjl<! krowi:! ;;1kal:c11ic llSI"! p1«111··

eh.inii)\ (IW< Il·I i \\j).
l'ic-r11:;1c s1c1.cpio11l;i 11·ywnd1.ily si1· /. wirusa ospy krllwi1:j (po l:JL'i11ic:
1w·rn krowa), 11a1n11aianci•ll pucz S/Cll'Pic11ic rnllli\' rn111il'.< \V nhicgly1n
st11i«ci11 111.yskanll i1111c s1ocpy 1H>kswiru:,a (kn>11ianki), 11a11111ai<aj:1cc si1· 11a
skimc cić\;11 i i1111ych 111ier1<1L
l ldosko11:dt:11ic 111ct,1d
bada11ia ich hc1pic:uc:1is111«1 i 111ocy
kd11a\, d11i<c róiniL<c rc:gio11alnc IV rnkresic:
i« choroba 11adal iii la siv.
c1.as1111· fm111ic «pidt:111ii< Wobec tei
/drowia (\VI 10) pr11·wac1\ia kwo!\'

d1ial« .11\, \cez 111lli.11a by rbw11ic dllhr1.e

pro1•ramu majd11jc: siy 11· pracy I·« Fl'lllll'ril
i ic:i cT11rlrf,11cj11 (Smallpm and its c:rndicatirn1).
\\'I IO 11l'!Xl\1« Sukces 1<:1•11 programu polega na tym. ie <>statui
1akai.c11ia drog:1 11alural11:! 1anot1nrn110 IV So111alii w
;a ledwie I0111icsi\'C)' 111'ii<11ic:i od docl'lowc:i dal\' usla\011cj d1icsi\'i: lat wc;eśnicj
!ryc< IUi).

, hpclay ldiniww
pisai: 1<:11 podrmd1ial w c;asic
lsl11ialy dwie gló1Vnc posl:Jcic k\i11ium: ospy
p11cz riii<niqcc si1< 11icco wirusy< I «iriolo major
1mści:1 ilkolo 30':o, rt1riola 111i11or lub 11/1Js1ri111
chorydi. Okres wylrnania wy11osi\ 1.11yklt: 10
Hyr: 1:u llyi:< 114 dni. Choroba zaczynala sii; nagk
z nlamistej do grudkowej, pęcherzykowej
(ryc. 13.7). Osoby, które
Rozmieszczenie wysypki
kom', In rnac1.y zmiany hyly bardziej zaznaczone na koł1c1ynach nii< na
Drm:iwic1\slwic do dośrodkowego chara kleru wysypki w przchic·
Hyc. BJ. ll1ahina Wysli;powaly tel. krwotoczne i
lii!JlllL (Bihlinlnka lnstylnln
do 1.go11u.
Zi\Zlllll.'/O-
J:lJI. ldwa11I Jennur i Jamns Phipps<
Instytutu Wnllr:nme, Lnnilyn) J;jl.

\wma laty<
llyi:. 115. Zmiany r:h111nhnwn na r~i:e dn·
j:uki w 1111uhiuu11 uspy krnwinj< Mat1Hial
1 takii:h 1111ia11 mslal ni
Jnunnrn do Slr.rnpi1rnia
(llihlinlulrn lnslylntn Wullr:onrn, ostrcn111 11ogol11rom:m11 1akażcni11 (patrz nwl1ial ·I,
I.miany chorobowe byly spowodowane prza
11\'C< Jl!i i11wa1,j\' wirusa. P\'Chcrzyki ;aś 1.awin:ily d11i<c ilości wirionów<

!I \ \ 11 IL o Il ~ ' ! .1
!
 l!lfi
Sznrzenie się. ( ilinrnylll /r1'idklll 1akairnia h)·ly g1'1rnc tł rogi otltlcrhom· pacjrnla w1:
wc11·sny1n 1ilir1:si1: dwrohv. 1'1:w11t: 1.nau1:uic mialy lei poś1:icl i rnl;ici.
l·!Jon~go.
Diag110.1'(1'/i a laboratoryjna
Diaj'11nslyka riii.nir<lll':I najl'l\'Ścicj ohcjn1nwala rom\i11icnic n11ęo1.y osp;1
prawd1i11ą i ospq wi,·tr1.11;1, k11'lr1: oasallli hyly ldi11ic1.11ic podobne. \Vprowa-
d11:nic lllikroskopii ckktrnnowcj. która po1.11·olila na la1w1: i szybkie rnzrói.-
ni1:nic pnks11·irus1·1\\ i herp1:s11irusiiw, by!" bardzo cenm: z l\:go punktu
11idw1ia.
Zapobieganie i leczenie
/apnhicganie ospie pra11·d1.iwcj pnlcgaln na pr;cprowadzaniu
kt1'1rc nic tvll;n w1.lrnd1aly ndporno;;i: na zakai.c11ic, kc;.
ohjawi1w chorohowyl'l1. jeśli hyly p11da11e na
wyln>:111ia. ~laso11T prn1•rallly sz1·zcpiei'11.ah;1m11w;ily epidcmic, aż do wpro-
1rnd1t:nia ś11ia1011'l')(O programu eradykacji choroby, który pole1~al 1rn
w1hi1'>ru.y111 ·;1c1.c11i<:ni11osi1h1. km11aktu z chnroh:1.
N11: iolni;ilo ,11·111,11· l1:c1.rnic. \lelysaw11 1tiosc111ikarbawn),
skut1:011i1· d1iah1j;1cy 1.wi;111·k pr1.1:ci1rn irusowy, zapobiega! lub lagllllzil
pr1chiq• cl101'<th\', jc·:;li pod;1111· h1I11 okresie 11')'1\'!'allia. lccz wkrólcc
odi, ryciu 1os1al 111·1><1rt.1· 111i.ycia / po111Hl11 prnmślnvch wynikt'm proµrnm1\w
Prz.etnrn11ie wimsa ospy f'l'llll'thh1•t:i
\V 1Hniku lragirn1cgo epizodu lah1ll'illoryin1:1•0 1.akai1:11ia wil'llscm ospy
pr;11Hl1iwc:j u11i:tm1 11a ill'eni1· 111i\'d1y11arodu11T1, :ie prohki wirusa pPwinny
hyi: Jll·11:1·hn11y11a11e wvL1unic 11· dw1'1ch lahor;1111riad1 n1aksymalnic: zahcz-
pit'c1nnych (ang. „111;1.1in111111 sernrit)"): jedna w :\tl;1m:ic (llS,\). a d111ga
11 ~Insi. wie. l11inadto dni1: 1.apa,y s1.oepio11k i Si! p1'!.t:cl10wyw:mc na wypadek
prn1m1·111')!.o pnj;l\\ icni:1 si1: drnr11hy, 1:t1 jest j1:dnak 111alo prawdopodolme.
~Jaj;1c j1'lln;d; n:1 111pl1·d1ic pnstos1;1cy cl1:1ral:tcr ospy prawdziwej oraz
ogronmi: 11·ysilki. jaki1: hyl\' podjęle w ct:ln 1:ra1h ka ej i lt:j choroby 11a kuli
1i1·rnsk i1:j, I\ 0111i11·1 /:1 kaidi ( lrt11pok:,11·i111so11 ych (< 'n111mil lt:c on Orthop11'-
\'ir11s lnl(:clinns) ;alt:cil 1.nis1c1.1·nie 11s1.ystkid1po1.ost:dych1apas1'iw wi111sa
ospy prawd1iw1:j. ( 'alk111\'ilt' znis1.1.:;e111c 11irnsa ic'st zag:1dnicnit:rn kontn1wcr-
syjnrn1, lcc1. nas1.yn11.da11iem ll\lnby hl1:i!t:m . .l:iHnlwick j,·,1 on nid1c1.piec1.-
11\', IP jc>dnal, kaidy istnkjqcy galnnl'I: 1:l\\i1·ra nnik;11011·;1 inl'orn1acj\: hiulo-
giu11;1. 1..11is11·1cnic j1·d11cgo z nich slillHllli 11'1\'C 11i1:od11raci1lnq straty dla
pr1ys1lych poi.obi. l\ulllprnmist1\l'c rn111·iq1a11i1· lego dv!t:lllat11
11 1rynikn skh111i111a11i;1 11i1w:m1-.·go Ili'li\ 11
/1.: nil' rnoit~ 011 ulq.:at: t'kspresji, a jcduoo1.:~11ic 1awiera
['.l'J1t'l)'c111;1iaLo1rwaly 1apisj1:d11ej 1.11ajll'i1·k:,z\'t'l111irnsm1ych plag lnd1.kości.
H17
/. powodu lllniliwości
11• stan ii: Wl'SUszo11yrn zasug1:rnwano, że z;1k ai.ny wirus nspy prawdziwej moi.c
jcs;uc istniel' w pr1ccl10wywanych 1.wlokad1 lud1kich. Wydaje si1: In malo
1vdopodolme, kc; ciekawi: hyln doniesienie w I'J86 r. o wykryciu pr1.e1.
11!oskich11auknwcilll' wirnsa ospy prawd1iwcj w lllUmii 11· N1:apolu, daluji)n:j
si1: /. \VI w.
3.2 lfrowiaulw a szczepionka pr-;:,eciw o.\pie
pl'll H'dzi H',~;
.lak wspo11mieliś1ny 11· podro11!1.ialc .\.I, szczepy
11i.yto do prod11kvji szczepionki przeciw ospie
pocnou1c111a wielu lych szczcp1'1w, kl•'m: zostaly nazwane knmi:rnlo1,
niejasne. Nickti1re 11ywodz;1się1. wirusa ospy krnwicj, natomiast inne mogly
hyi· alc1rnowa11y111i szcz.q1ami wirnsa ospy prawdz.iwcj. \Vil'llsy nanmai.ano
masowo na sldirze cielą I, owiec lub 11a \\'schodzic · b:11volt'1w.
malerial by! pocz;1tkowo uc1.yszcz.any w edu redukcji zawartości bakterii
a naSl\'pnic: Jll'l.cchowyw:111y 11· glicerolu w lclllpcraturze ponii.c:j
O ('du m1>1ncnl11 użycia. Takie s1.czćnionki hvlv iednak nic:stabilnc w Iem-
Medicim:) 11· Elstrcc: w Wielkiej
licz.by wirusów krowianki do
warstw sk1'iry wywolywalo powstanie zmiany P\'cl1crzyk1
,zyhko rozwijającą się ml porno~ć krz.yi.0\1'<1 na
win1,;1 ospy prawd1.i11\:j. Szczepienie: bylo więc skuteczne nawet,
podane we 11·czcs11yrn ciapie 12-dniowcgo ok r1:s11 wyl1:gania ospy
3.3 Ospa krnwia
z lej rodziny, ospa krowia,
I.\. I). /.aka~.c:nia ludzi s:1 r1.adkic,
( 'hociai. ostatnie
dunicsi1:nia
st~pnj:1 na rękach i twarzy, a swoim wygli1dcm
zakai.cnia krowia11k;1.
l.ccze11ic 1.a pomoc:1 j!illllma-glohuliny prz.l:ciw krowiancc moi.c hyi·
sk11tel'!.11c, jeśli pnda1w icsl 'odnowicd11io wcześnie w nrzcbic1H1 zakażenia.
I!JB Hl9

Iii /\l!Jllll/il." ik 11iado1110. 111'.>l\'Jllljc tylko li' 1cjo11ach las"1w

1achod11icJ 1\l'r1ki .. bi jednak 11iqmk11j:1c) 111 /i1kai,:11i<:m, ponicwai. ll')ll'Oill- llalda1l lle1-
Jl' 11 l11d1.i clwroh\' hard10 podolH1<,1 dti (bJ>y pr;11vd1i11cj, ze ś111i<Tlt:i11ości;1 L1111ily11)
,,,;i:waji)l'i! 1i;1wt:t kilkad1icsia1 pn>t'l.'111. /i1kail'llic 1vyst1:1111jt: gl(nrni<: 11 dzieci.
k1"1rl' n"'i!'! 1:1kaiai· si\" bi111i:1t· si1· !<' st:hwyt;1ny1ni 1.witTl\:tami. Jak dotąd.
1a1wto11<11111 ponad lr1ysta pr1ypadU11v, h:u /l' w1glcd11 11a r1adko:;i:
,;;,:r;,:nia si1: / ,:;Jowil'i;a 11a l'!iowi<:La. 11ad1(1r za l"llnoc:1 s1.c1.epiei'1 nie jest
tr11d11\'.
( 'zy ll'irus ospy 1nalpicj 11wżc: ult:t: 11111latji do wirusa ospy prawd1iwcj'!
To nvt:111it: 1ost:ilu nostawi1111c 1araz po stwind;,:i1i111.al;a:i.c1i 11 l11d1.i, h:cz na
podoh11ic jak inm: wirusy llN:\, s:1 g<:11t:1vcz11ie h:ll'dzo
prawd11podoh11il' I\' groihl' ;ldccwai.yi:.

Parapokswiru.\J'
Wirus rzekomej ospy lmmicj 1akai.a różne gal1111ki hydla, podczas gdy ospa
O\\l'Za 11·ys11·1rnje 11 owiec i Liiz. 11 których pownd11je zakai.ne ropne
skóry. Wir11sv le Si) hard10 podoh11c. l I l11dzi z111iany chorobowe
11i1 1\:kad1 i lwar1.y po k1111takc·ic z 1al;ażony111i 1.wicrt.ęla111i
/1niany 11·y1voian<: prtez wirus l'!.eko111c>j ospy Lrowicj są guzkowate („mil-
h:r's nodule" 1wzek doja1ti), wospit: mvucj Si! zaś ziarni11iakowe. /,miany
w m:komci osnil' Lrnll'il'i s:1 charaktnystyc1..11ie 11ichobm: i sil' w ci:ig11
k:c1cnia.
Tmwpox
11 l11d1.i .. ksi slos1111ko110 c1vslym 1akai.c11icm skóry, charnk1,:rywj;1cym siv
zwlaszcza na t11lnwi11 (ryc. 11.8).
siv p\:pkowal<' zaglęhicnic oraz serowaty materia I,
w td()rym z latwoscii) można stwit:nl1ić olwrność „cialck mi\'czaka". S:1 to
dośi· duże (dl11g(>Ści :lll 11111). owalne twory zawicrajiJCc liczne wiriony
!ryc. 11.9). /akaicnic ;wyklc diagnozowane jest na podstawie obrazu
klinicznego, a w przypadku W<Jlpliwości wykonuje si9 prosty test polegający
na si wicrdzcni11 ohcrności cialek
i zabarwionym metod;!
moina latwo zaohscrwowat; w mikrnskopic ekktrnnowym.

Na111·a lego zakaic11ia wywodzi :;i\.' od 11:11.wy r1l'ki Tana w Kenii, gdzie Io
;a każenie hylo po raz pierwszy opisant:. /akaicnit: tojesl rnzpmvszcd111io11c
wśr1'id n1:1lp 11 l\t:i1ii i /air1,:, leci w pr1.cciwic1\stwit: do ospy
pr1..t:111k:1sz,:nia ll11·ad1iw. /wyklc pnjawia si1:
1va, ku. jej pojawirni<' się jest 1mprzcd1t111e
l't.11l'icm cliorc1'0. \Vyzdmwicnic jest callillwik. !lyi:. l:l.!1. Wycinllk 1111iany
cwkainlminll!JO. Mall! 11wal1rn 1:iallrn
Im ln111rnc10111J striallu1} wypi:lnionn s;11:n1st-

7 Mi{!cwk zakaźny

lanapm, wiru.s 111i\'cn1ka 1aka'i.ncgo

ies1c1c slztasyl1kmva11y w iad11y111 rodn1j11, a prace nad 11im Si! 11tr11dnio11e
pr1cz 11ic111oi11oś0 11am11aia11ia go in l'itro. i\li\.'czak zakaźny 11·ystyp11jc
200

/al,ai,·11ie S/J:r;y ,,i\' pr1t:1 l;o111ald

rn111ni11lc111. llloie 1ei. h)i' 11abv1c drog<J
ka 1ak11./11q'l1 urnicjsrnwio11a 11a hr1.cgu pnwic:ki c:l\'Slo prowadzi
111p11ic11ia spoji1wd i rog1'iwki. k1"ire us11·11uie wra1. 1 lcczcnit:m
1al.a/1h»go.
(';ęslo 1111i:111y goj:1 się ,;11noisluic. lee; 111og:1 by[: lt:cm11t: przy
11·) lvźc:e1kciwa11ia lub środkami pr1yit:gaj:1cy111i, 1aki111i iak fouol.

3.8 Ospa mysia

3. 1 Po/Ji1111ye!itis
Ospa mysia i1•c/rolll<'ii11). 11ie lwl1i. lcC! wspom11i111y lu o :i.z Zakażenia
I dll'ill'il IHl\\'Od"I\\', i'il sla11owila 011a model do bada1i doklora uklmlowo
l·ra11l;a 1:rn11na 11ad p11logc1H:1:1 oslrych 1akai.ei'1 wirusowych u c1lowicka llflllZ
Iro1d1i11I ·-li. Po dm gie, może slai· si\' banl;o lrud11y111 do 1walcm1ia
1ak11ic:11ic111 cmkmic·1111·111 wśri1d 111ys1.y m
•••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••• :l.3

wywolywanych
11111)1
1111tnrnwirnsy 217
lPODSUMOWANllE 3.'1 Odpnwilllli

na
1111lmnwi111snwn m
l'r;cdslawiciclc rnd1i11y 1'0.1 l'iriilac są slosuukowo dui.ymi wirusami,
m1al11ymi lub w ks1l:dcic ccply, o zlożoucj slruL!11r1.c. Urnom sla11owi WSTĘP :i.ii Enide111inlnni11

ilsDN,\. Replikacja zal'i10d1i w1·1i1c111ic w cylopla1111ic ko11H'irck. wywnlywanych

l'icomariridac jest jcdm1 z rodzili wirusów, a przez
W11;ksmś[· pokswirusi11v wywolujc: mo11<1zy, lecz 11icklón: s.1 pa1ogc:1111c
z 11aj111nicjszych wirusów, wśród których najważ11icjszy jc:sl 1mlnrnwirusy 2111
dla c1hi11·i,·ka. Sp1J.iri1d nich 11ajwai.11ic:js1:1 choroh;1 byl:1 ospa praw- :!.li
dziecięce) jcsl chorob:1 zna11:1 od bardm
d1iwa '"' oasu jej eradykacji 11· 1'!77 r. d1i1:ki progr:i111owi
\\'I I( l. l'r1cbic:g:da jako oslrc: zakaic:nic 11ogt'1l11iom:. Ś111krtd1Hiśi:
XIX dynastii rnlmln1i
dla wywoływanych
11" po,1aci l'ćiriolći 11111j11r wy11osila okolo .Hl'~;" w la1'11dniejs1c:j poslaci
punii.c:j I 0„,.
jllZP.1
1•11ri11/11illl/111r1111! 11!11slri111
nntnrowhusy 2111
Os11a malpia jcsl podobnym 1akaic11ic111, 11yslvllllJ<lcym wśnid m:dp
11· 1;1t.·hod11ic:j i\l'rycc. ( '1asami s1i:rzy się 11:1 ludzi. lecz m1dko przc:nnsi
si1: / l'llo11·il'ka n11 c1lowick:1.
\\'irns)' OSI>)' knmicj, rzekomej osp)' krowie.i i ospy 011n1•j zakażai<I
1111c:r11:la hmllllvl:1nc:. C1as:1111i wywolui:1 goi:1cc si1: sponlauicznic
1111i:111y na palcach i 1w;1r1y u l11d1i 1uaj:wvch kontakt 1c Rodzaj Najważniejsze zosrioly chorobowe
O:;pa krowia 111oi.e hyc kt·zo11;1 snrnwic:1 p1Heiw krowiance.
tiit11111vi111s SlilCH, mięśni s1ki11-
1\łięczak zakaliiy 11ywoluj,: lic/Ile g111kowalc 1111iany chorobowe, Wijlrohy typu
wirioniiw z11':11w cialkami 111ięc1ak:1. Zmiana !llii1111vims 111mięhionia
11111icj:,co11·iona 11;1 hr1.c·g11 po11kki urnie: 1vv1rnl1il: ;apalcnic s110jimck
Apil!hovi111s pryszczyca (11adkn 11 lndzi)
i rogilll'ld. /mia11y mog:1 miknw:· s:1111oislnie, leci 111oi11a ll:i. je h:C1yć
Ciirdioviiiis rnpalrmie 111611111 i rnpalonio mięśnia s111cnw11un wylqcznin 11 uryzoni
wylyic·c1kowa11ic:rn lnb f;ri1dka1ni pr1yi.cgajqcy111i.
7112 203

1, tego po11<Hi11 11ic s:1 1111itTzy1111i:11w w ŚnH\owisku)ol:1dk:1. Na1.wa

rodzajowa rn\;wicrcit:dla zdo\11ośi· wirns•'n\· do replikowa11ia

cie11\:i111. Wirnsy 111oi11a \at11'<> i1.o\ować z
(1;astr111•111.:ritis) 11ic jest jcd11ab.c 11aiist<lt111c1szvrn ol1rnwc111 zat:azc11 cn-
krowirnsa111i .
.lako picrn·s1,y pr1,<1dslawicicl tego rodzaju a 11awcl cale.i rodzi11y
mstal wyimlowa11y j10\io11irns. Tu doko11a11ic F11dcrsa, Wcllt:rn i Roi>insa
1aowocowalo pr1y1.11ani1.:111 i111 w I 'H8 r. Nagrody Nobla, wszakże 11ic dlatego,
ii. ll't'iwc1as poli11111rditis hyl b:mlm rozpmvszccl111iony w lJSi\ czy
alt: dlat<:go, że po raz pit·rwszy 11dalo si1~ n:111111oi.cnic 11c11rolropo11\:g"
wirnsa w ko111ilrkach nic h11d:1cych lk:111kq ncrwowq, w lyrn przypadku
11· kn11H'irkach zarodka \11dzkicgo. lstniej:1 trzy scrotypy poliowirnsa, nazwane
p1w1:1tkowo Brnnhilda. l.ansing i I.con, a obecnie manc jako typy I. 2 il
Moi.na je !;11110 zidt:ntyl'ikowai· w laboratori1m1, np. za 1m111nc:1 lcslów

Wkrótce po iz.olacji poliowirusów wykryto

n: wyst:ipicnic pornże1i 11 11oworodków 1nysich. Na
wywolywanych przc1 nie u 111yszy
wirusów, nkn:ślanc jako coxsad:iewirusy ;\ i Il, od
w stanie Nowy .lnrk, gdzie wstalv pierwszy raz. wyizoluw:111c.
„coxsackicwir11s i\". ale „wirus ( 'oxsackit: 1\ ".)
latach pi1·i:dzil'si:1lych, gdy już powszechnie stusowano
ka\11 wyizulowanu znacznie wi11ccj l<'go
samcgu typu ll'in11ó11. jcdnaki.c wiiwczas 11wai.a11u jt: 1a 11icchorolwtwórczc
dla ludzi i 1win1:1t. Wirusy le 11az11·a110 wirnsami 1<:('110
human orph:m l. tj. ludrk illli
wirusami sicrocy111i; 1111
choruhy.
w:mic: 11ajc1ęstsn1 postaciq zakażci'1. na s1C11:ścic:, S:! 1akai.c11ia ( lhccnic pum:11rn lal, wicie cnlcrowirnsiiw, ie wirusom nowo idc11-
z:i\;airnia obcjmnj:i choroby os1w\l;m\'cgo nl:ladn nerwowego tyl'ikowanym nadaje si9 tylko kolejny m1111t:r ltab. \1U). Enterowirus 72,
(0.11.11.). f!.t>i'i)C!.kowc clHlrohy wysypko1\'l:, 1apaiv11ic spojt'>wck. zakai.cnia b11d:!c)' przyczyn:) 1.apalrnia w:1trnhy tvpu A, z.osia\ nrzcdst:1wio11v w iw.-
z z.a.i\'ci,:m mięśni i serca nra1 zapaknic w:)lrohy. ( 'hyba i.adna inna rodz.ina dziale: :>O.
wirus1'1w nic nn11·nd11ic tak r\li.11urod11yd1 schor1.ci'1.
Li1:zha
/Hm:fólogia sernty-
Gru1rn Il ÓW
l'ikD111awirnsy. mai:1cc tylko 18 JO nm średnicy, sq ikosaedrami, których
!'olilll'illls
regularny, hialko11·y \:apsyd lwom) I1. kapso!llery, zbudowa11e z czlćrech
hiald: strukt11ral11ych. Kapsyd nic jc.;I okryty oslt111lq lipidow:1 (ryc. 1,1.2). Cnxsac\dn A 1:ł
Cnxs:n:kin B
,\)istematyk a < hta111io wykonalll) hadania !h)llo- i rinowirnsów z zastosowaniem krystalografii Wirnsy ECllO 31
t\:111gc11ow:okicj. ( lhic grnpy wiru:oó11· wyl:azuja widc podohic1\stw. Najistot11icjszy jest ti1to111vi111s !i~'
wd1i;iJ,ic l'al,I, i.t a11a\i1a kryslalogrnlic1.11a umożliwila 11mil'jscowic11ic rcjo11iiw
11·vkryto 11 11'i1:!11 gat1111l:i1w ssakiiw. 1'11edstawione mslail<! f1111kt:j<rnalnich 11yslyp11jqcycl1 w wirionie. Wśród nich najhardziej i11tcrcs11i:1c<: s11 •/. Otnat:IO!W mimnrnmi na.""72.
icdua\..żc tyllw le wirusy~ ktiin: 11v11'<il11ją zakai.e11ia 11 e1.lowićl:a. l'11- „kanio11y", c1.yli szC1di11y, 1<' k1iirych 111ajd11j11 siv rnicjsca wiq'l:1cc rcccplor kornór- n
ryp ius! wirnsmn
w11trnhy 1y1rn A
szcr1:1 si11 dro!'<! kk:i\110"""11!1:1. Są "Jl"l'll<: na dzialauic kwasu, Lm\y, ura1. 1ih:i1ary irnrnunogenne, wy:aępuj:!CC na wyekspl)uow;rncj, '/t:Wnęlu.ncj
l(J.1 205

lly1:. lil.2. Zdjęci i: pilw11wwi111sa (p11li11wi
l mikroskopu ulnkl1onnww1n. Kruslrn
11111. (llavid ll11i:kl11y)
Rep/i/((u:ia
J(qilikacja wirus<JIVL:gn RN,\ 1wpoc;.y11a si1: w ci111_(ll I h pn zakażrni11
i przebiega w dw1icli ćlapad1. 1(()(11.icidska nil: J(Ni\, o dodatniej
trnnskryhm1·a11a jest do nici uj.:11111cj, k11'ira wci:1i. i wci:1i. od nowa sh1i.y jako
111a1ryrn do transkrypcji nici RNA o dodatniej polarności, b\d<1cych grnoma-
mi po1on111ych wirioniiw. For111owanic wirinni1w poto11111ych /. kwasu n11k-
kino11·cgo i biak:k odbywa si\' w cytoplam1ic komi>rki.

KUNICZNJE
c;.ęŚL:ikapsydu. R,:1•iony antygcn<lll'c kodo11;111c Sil pr1.e1. nad IV)Till. zmienne I PATOLOGICZNE
rrngmcnty gL:non11'm rinowirusiiw i pnlii1wirusÓ11', S;! IO ll'iii.llC miejsca
wi;1i::1cc pr1.cciwciala 1.ohuj1:tniaj:1cc, 11arunkuj:1wi1:c1mmunrn!1'1111ość szc1.c-
pillnck pr1cciw 1wlio1m·c/i1is. 'i Poliomyelitis
Na1.wa choroby pochod1..i od greckich slów 111J/ios: szary i 11/111'/os: istota,
nim\. Skrórn11a runna „polio" CZy;to 11i.ywa11a jest \\' celu okrcśl.:nia
Genom i polipeptyt(F postaci

l'ikurnawirusy są wirusami RNA o dodatniej polarności, a zatem ich genom,

si\' /. okolo '/.)()li uuklcotyd1iw, j.:st 1.aka/.ny dla komórek. Cechy li li11itz11e
!rwa 2 .1'.i dni, zwykle 7 l<I dni. Przebieg zakażenia
Wiri1111owy RN.\, pcl11i:1cy funkcje wi111so11·cgo 111RNA,111a jc:d11:1 d11i11 otwarł<! ram kc !\loże dojśi: do zakażenia bezobjawowego. Moi.e
01kl.y111, podkgajqc11 translacji do h11rd1.u dl11gicj puliprolciny, Il lllasi,· c1.11stcczkowcj wys1:1pii· zakai.enic poronne (minor) z gor:1czk:1, hólc111 ganlla i ogólnym zlym
okolo ~~·lllOllll. /, ni,:j. w wyniku kokjuych .:ivć: prntcolilyu11ych, po11·staj11 czlcry Moż.c rozwirn1ć siv choroba pclnoobjawowa (maior), po-
biali.a l;apsydn wirusa (Vl'I. VI'.~. Vl'.1 i Vl'·ll i llkolo dw11d/i,:s111 i11111ch hiakk (ryc. przcdwna 1~11.:1 opo11011'i1. Kai.da z tych postaci, z wyj:1tkicm
l·UL nn/1n1J1Pr flli\' lllOŻ~
1
11astQpstw.
Objawy zakażenia poronnego pojawiają siv po wysli1picni11 wiremii.
l'niu wy111ic:nionych 11iccharak tcryst ycmych objawów może dojśi: do zmiany
zachnw:1nia siy, zwlaszcza 11 rnalych dzieci. W przypadkach z nrogrcsia do
l~IZ'! O(lOllOWi! moi.c
co daje
postać poliomre!i1is może
1.wiast11nowy111i :ilho 1wpoc1.:1ć się nagle ostrym

1astnsmvania 01kkch11 wspnmagam:go. S11 111ięśni.

/Oil 207

Hyi:. Jll.11. Moiliwu skntl<i 1ab1iuoia willi Hyi:. 111.!J. ll1ini:i okalm:1011n
s1111111111in. Wivksrnść 1akaż111i p1rnhiu!la huz.
nhjawown, a tylko niuliunn 01 nwatl1a tlo
11nraiu1i.

sii; w nim wzdl11i. akso11i1w. Pinwnt11:1 przyczyn:i porni.c1\ jest lił)Tllll'

zak:ri.enic 11e11roni11v z nastvpow:i dcgcncracj:1 aksoniiw. W typowym przypa-
dk 11 naisilnici atakowane s:1 lwmilrld rogu p171•dnicgo rdzenia
neuronów
powinnwact wo poliowirusilw
dn istnly szarej rd/cnia Wirusy nic rcplik11j:1 siv w samych
LomiirLach mog:1 hyc' zaalaknwanc
z porazc111cm 111i1·~11i od1kt:hnwych,
Nastypst11·c11111acidiiw za1>al11vd1 w 0.11.11.
Si! /,ililCZlllC

\J1:d:j1't"k 111kic1111.aa1akm1:1llia11ii.s1.ych 11c11ro11il\\' rud1owyd1. 'v\I /)()/iomye/itis

01ms1.!dn1·y1111ajc-cit: 11cr11iiw c1.aszkmvych doprowad1.a do poraienia 111i0śni
g:inlla, n'iwnki. pow11duj:1c n1bur1cnia 11ddych:111ia. Pat ologia
\\' przvpadkach porni.cnnych oslakczny zasięg porażc1\ jest widnc/.lly Najhardziej istoln:1 ccch<i J'lliimn!'<'iili.I' jest niezmiernie sclcktyw1w powi110-
7.' li od wvslanicnia nicr11·s1.vch 11bjawów, ale rokowanie 111oi.na wact11·0 wirusa do tkanki nc1wo11'L'j. Prócz litycz11ego niszczenia 11c11ro11ów
\V tvm ctasie cora si1· się rcak1·.ia zapalna. Wstypnie 11c1.cstnicz:1 w
\V o.n.n. obserwuje się limfocylarnc 11acicki
(ryc. 1-1. 1). Na Vl"l\'Ś1·ic li' 1·iag11lego111:lnego 11iq1ol;oj11 okresu oc1.ckiwa11ia (,,lllankii:t okolrnrnczyniowy"), charnklćrystyc/.lle dla rca-
cz1·sto dllchod1.i do 11grr111111cj poprawi· sta1111 t:l1orydl. \V polio wtym ukladzic (patrz ryc. 2:1.1 ), prnliforację mikrogleju i obr1.ęk.
rnl"1wa11i1: je:,\ dlllm: 11 1yl'l1 p:ll'je111i11v, k11'1r1y pr1.ci.yli zapalne wys1ępuj:1 t:1ki.e w tka11cc chlo11111:j.
chombv, t•dyi. 11·ó11"LJas 1w.p(ll'Z\'llil ,il' proces 11st1·po1va11ia Obserwacje doświadc1.alm: s11gcruj:1, ż1: slopie1\ zaatakowa11ia przez
gani la. wirusy komórek 11c1wowych 11· 0.11.11. je-st często znacznie wi\'l;szv. nii llloi.11:1
hy s;idzii· po

( 'hoi: iJ,, 1.a bi.rnia polioll'i ntse111 moi.c dojść: 11a drod1.1: oddcch1mcj, z11ac1.11ic (h/po wiedź im11111110/og icow
h<1rdz.i1:j i:.lol1ll: jcsl pr1rnos1.c11i1: wintsiiw drogą fclrnh1o··oralnq. /.ak:ri.1·11i1: indukuje zan'mno 11·y1war1.:mic
rcplika1;ia odbywa si1· 11· !lrnlll'c lilllfoidallll:j gardla i jclil, w 1y111 i 11· kępkach jak i 11t:i11raliz11j:1cycl1. We wczesnej odpowicd1i imn11111ologi1·z11t:j,jaL zwykk.
l\:\'crn. I),, 0.11.11. wirusy prtc1i<istaj:! 'i\' po fazil' 11irl'll1ii, po11·s1:1.i<! Sll'oislc i11111111noµlob11li11y klasy lgfvl, st.yhko zast1:pow:me 1mcz
 208 209

111:1t:1.11il: dlni"J 11'1'111ar1am: lg(;, 1,10111:1 r11l1: I\' 1apohil')•,;1n111 rl:inldcjom /n1iany sytuacji hl'd:1n: skulkicm S/C/C·

odgrrnai;! pr/lil'ill'l'iala n<:nlrali1,11j;1n:: lg<; 11\: k1 wi ornz Igi\ na pi,:1i rn0taly pl'!,t:ds1awio11c \\' 11:1slyJlll)'lll
hltlll ,;J111m11l'IL l'r;c,·ill'c'iala :Jicnm:mc pr;,c·ciwjcdm·mn 1. lr1cxh
11 inh<l\I' nic s:1 ic'dnakic: 1.dol11l' do ochrony pr;,cd zakaicnia111i Szczepienia
:.c·nH\ pa111i. 1.·h"i: 111i1·d11, 1ypa111i I i :l istnieje p<,:ll'ic11 s1opic1\ ochrony l'owsz,echm:
kr1yim1t'j,

L/Jidemiolog ia nawd w
W krajach strefy 11miarkuwa11cj 1111cd nasli111icn1 ery szczepie!\ cpidc111ic kontroli; nad wirusem.
11JSl\'Jlt>ll'aly naj('!vścicj w lecie:. natomiast 11 krajach lrnpikalnych nic: ramach l\ozszcrzoncgo Programu Szczepic1\
obscrn 11jl: ,i1: sc1ono1vości zat:horow:11'1, 2000 r. jako dncclow:1
l'unit'll':li p<1iio11irnsy szer1:1 si1· dro!!i! leka h10-nraln:1 I pal r1. rycina c!J ),
oc1,y11isll', i,c zakaienia S:! najl>ard1icj rn1pciws1,ccl111ionc na terenach
o 11) 111 sianie hi1•irny. l'r;cnoszrniu win1silll' spr1yja fakt, ie i
i c:n1t:ro11,irusy nit:polion1ielityc;11c ·"! zdolne do pr1ci,ywania nawd pr1.c1.
t1g<1dni w wodzie i ściekach. Stosowanie na nic:l;tiąyd1 ten:nach
l11d1kich cl"kn:mc:11H'iw do nawoi.cnia p<,11 polygujc prohlc111 ro1,pr1,cs-
trzt:nia11ia si1· tych 11irt1S<,lll'. \V tak zlych warunkad1 higicnic;nych już we Szczepionka inaktywowana. \V polowie lal
ll'C/CSll\'111 d1ieci1'1·>1wic dochodzi do 1akaic11ia poliowir11sa111i, lak jak i 11· I JSi\
mil;rnorganiz111a111i s1cr1:!cy111i si\' drll['i! pokarn10w:1. \V rnzd1ialc 7
1111iany 1vzorcó11, 1ak:1ic1i w ;ah:iności 11d warnnh1'1w so-
spolcc;,c1\s1wa. W krajach biednych. s1czeg1'1lnie slrcly
11ięks1ośi: d1icci nlega 1ak:iirnin ws;,ystkirni
l1Hma snotyp:1mi poliowirns1'm w 11ickn lld s11'1sl<:go rnit:si:1c:i (po llkrcsic
1ll·hrnny zapewnianej Jll'IC/, przcci11Tiala matczyne) do llkolo pi:pcgo rokn Żywa atenuowana szczepionka, (idy prace Salka wci:1ż trwaly, Albert Sabin ze·
/yc,·1a l..111odc:l kairski". rnzd1.ial 7), ksi Io W/<ll'll:C t•mle111iu11y. Natomiast zasl()S()\Vi.lł odnlicnny sposób nrH:lN'\1\\\1~'

li' sp11lc:c1c1istwach b:ml1.icj z:1111oinych. prz1:d ohcscm po11·s1.cchnych szc1e-
pie1'1, :;red ni ll'id d1.i1:ci ulegaj:1cych zak:ri1:niom hyl 11yis1y („model Miami"),
111or1.yla sil' ;,alem syt nacja cpidc111il'zna. li' której epidemie wyslypowaly 1:ll
kilka lat ll'Śr1\d 11agro111admncj w populacji 1biorowości os1\h wrai,liwyd1,
W tych krajach 11·prm1·ad1cnic JH111szc:chnych oz1:1q1ic1\ ro1poe1ęlo „erę
szczq1io11ld" i p111111w11ic z.n1ienilo c:pidc111iol11gię 110/io111rcli1is,
Priibowal oslabit\ (atenuować) bardzo wirulentne pnliowirus
pa"1ic 11 irus:i w hodowlach b1111órck nerki mal piej, Pasai,owanic w od-
mel<1d:nni nic dalo cleklu atenuacji, ale
gdy do ;akaiania hodowli ko111órkowych ui.yto d11i,cj dawki wirusów,

Czy wystqpienie poraże1\ jost zwiqzane z wiekiem chorenol ( :zęsto uważa

11a pnraicn11:1posta[:1111/i11111rc/i1isjes1większa11 mlod1ici,y
dzic:ci, n:mc: stalyolyu,ne poka1.11j:1. il' li'
grupaeh wid owych jedno na sto 1a kai.c1i dllprowad1a do porait:1i. natomiast
malych dćicci tylko I 1w 10()0, Wvdajc si1:jcd11ak, i,c laka zalóność miala
mi1:jscc w okrc:sic pano11·;1nia 11·101'l·a ,:pidc111iunc:1•0 w I; rajach o sprawny111
:;ys1cmic spr:11rnzdawcwsei, Badania prowadzo11,: li' ra111:1ch opracowywania
„111:1Jry kalt·t:lwa'" zainicjoll'ant: prze;, Swial<>w:1 Oq!ani1acj1: /drowia. 11jaw-
11ily howic111w11idt('ll'yl'i1 !;rajach rn111ijaj:1cych 0i1' 01•ro111 nic zgloszonych
porażennego 110/io11ffeli1is, ;,1vla:;;,i:za 11 malych dzieci. Dam: l'i,·1wsza dawk:1
oli,j:ilm: ,:zasa111i 11alc:i:iln /,\\'i1:ks1yć d1.icsięcin- l11h d11
,,J)al:;;y nad11'1r nad polio w krajach rn1.11i11i1·1ych i 1w,wijaj:1cych si{'). i trzeciej d:111ki

11 W1n1„l»:1.1
 210 211

wt"1rn:1 lrnid1ial .i). l'latrnniii\I ;1lc:1111m1·anc ll'irusy

Lo11,; rq>lik11i:1.1i1:11 tLilm'<: c:hh>1111l'j jelit. Po podaniu pi,:rwszc:j dawki tylko
wd,:11 / trzl'ch ;c;r11l) pt'1w 111a pr1.yldiid ?.). 11ykl11cz:1j:1c IHlWslak, lwlllniwjc
ndpllrno;(· lj lko 11· slns1111k11 do
Inaktywowana Atenuowana
1yp11 ' Wrn; / dr11g:1 d;ll\l;;1 sz,·z.c:pio11k1 albo typ I. :dlHl typ .\ 111.ysknjc
l'l"/l:Wag~' i 11am11ai;1 si\\ p1n\·od11j:Jl'. pow:lta11ic odpl)rllo:ici, a lu.ccia dawka tak
S1y11111iacja p1rnciwcial lull wn luwi tak
11y111or1.c·11ic pr1.c;ciwc·ial pr1.cciw lc:mu
111111ciwcinl l11A. czyli 1Hlp11111nści
Ina; ;dllliil skolo11im11a(; ukl:1d pok:1rn11>wy osciby l/l'.!epin11c:j. w uklndiin 1111kar11111wy111 ni n
IJl11y111ywanin się ndpornnśi:i śrndnin 1/luniu
Wczesny okres 1nasovvych szczepieri. W I'!57 r. Irwa li' w l ISA 1i1krnjP11c na dnżq Kus11 1l11iy maly
skiil\I próby ldinirnll: s1c1cpillnki i11ak11·11·owa11cj. \\'/aśnic wówczas Sabin ll1una fHHlania wstrzvlmiucin dnnstna
a1c·11uo1Yanc wirusy szc1.epio11Lnwc. /lo11i,:wai. 11ic chcial zakliicać Knnim11nś1' zat111dninnia wylrwalitilwwaunno
pr1l'i1i,·1•11 hada1i 11ad s1c1c·pin11kq Salka, rozpocz:1l próby kli11il'1.11c ,wc;j lllHSlllllllll tak
11 l'uropic. C1.1·śi; z 11id1 wyko11a110 w rt:pnblikach hallyckich: Nimloslatncma sornknnwmja w niektluych
Lolwic:, Litwie: i hln11ii, S/C!.epi:1c \I' l'h7 r. nooo osób szczcpio11l; k1ajach 1rn11ilrnlnych ni u tali
dnsta1\·1.011:1 prza Sabina, a kolejne IO milioni1w 011\h s1c;.c·pio11k:11ir1.ygolo- lvlniliwoś1' prinninsinnia wirusa ua osohy
11a11q ie· s1l'1c·pi>w Sabi11a w /Sim (obcrnic \\'NI'). Żyll'ą s1uq1ionk~ wrniliwn w Mmlnwislrn nie lali
pr1.c:ci11 poli1> otr1y111:1la prawic p11lm1';1 1nailill'ej na 1akaic:11ic 1'1 awdnp111lnhin1istwo 11111tacji 110 nnurnwiruloncji Jlill„ tale aln baid111
I.imy. ui 11'1.r1'11c·1; d1lslarc1.ylo pm:ko1111i:1cego doll'ndu im11rn11ogc11ności
tt'.j Pwii:iwwskarnnia wstanach rnhurrnń mlporności
i w r.i:1iy nie .lok .

J\ten11ovvana szczepionka przeciw polio a szczepionka inaktyvvovvana.

/i11·a :ile1111011'i111i1 s1c;,;pionka w ll'ić111 wainych p1111klach pr1.cwyisza
i11ak1ywow;1nq !tab. l·U) i jesl obecnie sland:mlowyrn prcpara-
1e111 11· 11i~kswści kraji1w. ('harnkt,:r iml11ko1rn11cj pr1cz 11i:1 odpowiedzi
lalwość wykona11ia szc;cpicnia or:1111mly koszt pr1cwyi.-
'1aj:1 .i•'.i wady. il j1·d11q /. nich jcsl pr:iwdopodohic1\sl11·0, żc: wirns alc1111owany
11a skt1td 11111tacji zni1w s1a11ic: si1; ll'ir11scn1 11e11rolropnwym. \V lJSA
lll'l.)'p:ulki poszczcpic1111ąo po/iomrditis s:1 dnldadnic; rcjcslrowa11c. kh
/io.h:i nsiaga prawi,; dwucyfrowe wartości. ale jcsl Io banlm maly 11/amck
11· ,1os1111k11 do liczhv zasz.cz.cnio11vch dzicc;i okolo 211rzv11adki na 11100 OOO.
jesl odkrycie, ie
d1.icc·i nic 111.ysk uje si~ odpornośc·i
.1eru1ypon1 11irus;1 polio. /\rak i111rn11ni1.aeji /.\\')'kk 1h11nac1.y si9 raklem, że
pow11.crl111ic: wysl\'llllJ<!Ce 11<1 1yd1tcrenac:h1.akażc:nia innymi c11lcrowirusarni
hlokuj:1 rcplikac.i\' ll'inls<'>ll' szczepionkowych w laki sam sposób, w
typ wirus:1 :11c111111wancgo i111c:rl'cruji: z rcp/ikacj:1 dwóch pozoslalych scroly-
i'licdall'nn z.wróco110 1111•agv na
Ził co 11ajm11ic:j część pr;,ypadków 11icpo11odzcnia
Smicrd1on11, ie na nili!; 1i1rych krcnach przywi;1zy11·a110 zbyl 111ah1 wagi; do
l;o11iccmości pr1clr1.y1ny11•;111ia szczq1io11ki w lockllln:. tilil'.lll iyll'c wir11sy
nil'galy inakt)'ll'<JCii li' tcm1k:ralnr1c otnczcuia. /.m:h\\WllJi!C
„la1'1c:11ch 1111111a'' od c1.as11 wyprlHlnkow:rnia szczepionki do llHHllC:lllll jej
p11da11ia 111tli.11a w marzny111 slop11i11 Zll'iyks1.yć: ods,:1c:k osiib skulcc'l.llit:
jcsl
szczc:py ruzsiane
dziecka, jak i pma rodziną.
Dmv1Jdcm s:1 iwlacje lych wirusów z doś(: duł.ego odsetka ka/u
do laboralori"iw wirusologicznych. 1.alwość nrzcnoszcnia
111.nacza, ie 1y111 osobom z
jesl szrn:pionka i.ywa (lab. l·IJ), il
inaklywow:111:1. Umacza 10 również,
11arałnnc na 111imowol11c „s1.czcpic:ni,;" 11a skutek
zakażenia wirnsami szezcpio11kowymi. Sprnw:i sporn:i, zarówno ze wzgl~d11
na wo/11nśc wyboru, jak i z powodów naukowych, jcsl uznanie tc:go ciek lu
11hnc1ncgo za „poż:,d:rny" lub „nii:pnż:1da11y". lsl nic:jc co najmniej lcnrdycz-
na możliwośi:. że szucpy wirusów kqiąn: li' lak nic:lrnnlrolowany
mog:1 ulega(: rc:wcrsji do
i11ak1ywowa11a by/a prcpar:ilem slosowany111 z wyboru
w I lola11dii, S·;wccji i Finlandii. \V i1111ych krajach nadal podaje siyj<! osobom
1. 1.ah11rz1·11iami odporn,iści, np. dziccio111 chorym 11a hi:daczk\' lub AlllS.
a ial:ie knhielo11111·c: ll'Cz.cs11y111 okresie ciqi.y, u kt"1rych
11oso11-;1nic szuq1i1111ck 1.awicr:i.i<!cych i~·we wirusy (rmdzial ~8).

li'
 213
m

i 1111d\'<I)
D;ilszy nadzór nad polio w krajach rozwiniętych i rozwijających się.
1'Prnic111H: p•ilio ll'riąi. 11yst1·puj(' \\'c ws1.ystkich krajach świata, ale n1padal-
11,i:;(· roc111a na milio11 ns1'1h waha się nd 1akdwic 0.0.>11 w USi\ d,1 ponad .>OO
a11tygt~n11,
11· nidt1'ir1"ch krnjach al'rykat'1skich. „Mapy kalectwa" opracowane 11a
po<btall'ic hada1'1 prz,·pro11·adwnych pu.cz wys1.kolonych ohsnwatori'1w, ohcrnie
kt11rzy 11·śród 111icjsc11wćj ludności lic1.yli osoby z poraicniami wywola11y111i
prr\'/ po/im11t·c/i1i.1, 1.111icnilv 11icco tiaszc wyobrażenia na lemat
d1.iccięccgo 11 krajach tropikalnych. (indt1y111
11ania /'iiktcmjc:st, i.c 11· llir111ic, l'.gipcic. Tajlandii, Indonezji, \Vyhrzcżu Kości
Slnniowcj. Indii, .lc111ć11i,: i Nigm: trll'ak porai.cnia s:i ohccni1: uęstszc nii.
jest riiwnit:i pr1.yglllmvani1: szl'l.cpionk1 nie zaw1eraji)CCJ w
hyly 11 I IS:\ i Srnccji pu.cd erą szc1.cpic1i. Jak 11·spon111iano w „Epidcmiolo-
11uklcinowc:go w ll')'lliku skhlllowa11ia u1alcrialu gcm:lycz11c1•.o wirnsa 11· hak-
!'ii" nie może jui. dluicj oboll'i<!l)'ll'i!Ć dawni' dogmat stwierdzaj:1cy, i.c
kriach l11h innvch wektorach.
11· tropikach zakai.cnia poli1mirusami s:i wprall'dzic ha nim częste, ale rzadko
11yst~pujq 1rwak porażenia. Przy braku t:l'ektyw11ych programów szczcpic1i
cz11oro /. każdcgll tysi:1ca dzic1:i 11· wieku s1h1lny111 msta11ic kalekami
1 p<rn·11du 110/io111ydi1i.1 (w tym szac1111kowym ohliu,:niu nic u11·zględni1rno

d1icci, kt<'>r1: 111m<1 na sk 111ck choroby ani 1ych. ki<\rc wyzdrowicj:i ). Oczywislc 3.2 Zakażenia układowe wywoływane /11'7.e'l.
i1;,11.ak111, i.1' w skali ogi'>lnoś11'iato1vci istniej:) p1111·ai.ne braki w nadmrzc nad
środków zaradczych.
e11 tero wirnsy niepo/iomielityczne
cnergirn1c i planowe akcje szczc-
h'J/((TO\'iflfS, prÓC/. lr!CCh nnlinwir11,1\n 1

są 11· sianie 1aha111ować

110/io1111·„/i1is 11· krajach rozwij:1j:1cyd1 si\'. Sposi>h d1iala11ia wskazala I< uha
j11i 11· latach szcść·d1.i,·si:1tych, p11.i:prm1'ildl.ilj:1c li' dwie: nic:dzick w roku
1'<>roc11ll: akcie 111aso\l'ych :,1.c1.1:pic1\ 11·sl'.ystkich d1i,:ci ponii.cj 5 rnk11 życia,
he; 11zględu 11:1 to. 1'/\' iui ll'C/cSlliL:j otuy111:ily '1.c1cpio11ki;.
,·;!lej ll'rai.li11cj populacji w tym saJU) 111 l'!asic .ic·sl IH>11ic111 11io.h\'dm: w celu
pr1l'rna11ia la1\rnd1a 11at11rnlnych 1.aLai.c:i'1.
l1lll:i 1m·tod<1, 11yb>r1.ystywa11<1 /. powo<l!t:nic:n1 11· 111iejscad1 tak ri'>ż-
111·d1. jak Sir1'i'a < iazy i lla11ia. j!'st s1osow;mic 1ari111110 i.ywcj. jak i inak-
t111ow:1J11'J szc1c·pio11ki. Szc1.cpim1k\· inaktywmvan:1 111o"i.11a kojarzyć 1.c
vucpiPnkami pr1cciw bl1rnicy i tęicowi. S1.ucpionka inaktywowana poda-
11ana we 11rn:sn1·111 nic111011·l1:ctwic stanoll'i silny bod1icc antygenowy,
! l.11\ry111 nic in1,:rl'cruj:1 inne en11·rowirnsy. l'odaw:ma
atc11umrn11a pml'od11.ic 11ypd11ic11ic: cweulu:ilncj „luki" •
logic11wj i zapnrnia dlug<>ll'l\'ill;1 ochroni: prll'll 1.akaic·ni1:m.
l'r11hk111c111. wy111;1gaj:1c)'111 dol.lad111:go puea1ialimll'a11ia Si! zmiany
:111ty1!1:111111\· 11irusil11 kr;1i:1<')'c'h w nat11r1c („d1ikich"1. \V l'i1ila11dii wykryto
11· dziki111 s1.c1.cpit: poli11wir11sa typu l zmi:111 1: sl'kwcnc.ii dll'u11as111 a111i110-
hrnsó11· wjed11v1111 hiald str11ktural11vl'l1. 1'011·s1c·clmic stosow:111a
uka nic zapc1111ia ochrony pm.·dw lc:111u z111ulow;111c111u szc1.cpo11·i,
11·ii:lc 1;1src1.cpio11yd1 osiih zachorow:ilo
wir11s1'iw 1rnh. 1·1.2) 1vy1rnl11j:1cych
11il'l1 dwie grupy co>.sackicll'irnsil\v (A i B), wirusy F< 'I IO qr:iz 111ala grupa
wirusów ornacwnych numerami 6X 71, laki.e zw:mych enterowirusami
Ipatrz podrozdzial '2.1). I lpl'!.cdnio byly one wlqcwnc albo do grupy wind>1v
( 'oxsackic, alh11 d11 wirusów E< 'I J( l. l'.nterowirns 72, czynnik etiologiczny
11:1trnby lypn i\, ws1al omówiony w rozdziale 20.
IV opisi1: .iednostek clwrobowych wywolywanych przez le wirnsy
dostosujemy się do powszechnie przy.ięlcgo zwyczaju okn:ślania cnlego
rodzaju F111cr111•irns jakn „enlcrnll'irnsy''. \Virnsy podgrupy owacwncj
numerami (ii) 71 będ1.ic:n1y określać nadanymi im 1nm1crami.
IV tabeli 14.:I pr1cdstawio110 l'i1oruby wywolywam:
rnd1:1.ie cntcrmvirusów.
w

Postępy w teclrnolonii wytwarzania szczepionki. l\1>1.waia si1· stosowa11i1· do

,11·zcpio11ki przcci11 polio hrnl011li ko111i'\J'l.i>IV\'Ch innych 11i"i. wywolywania danego zcspnlu klinicwcgo
pii:l'llntna hndnwla kon11'ir.:k 11.:rki malpicj. np. linii h1d1.liich lrnmórck tylko 11 nhręhit• ltgo samc~o rodzajn 11irusim. a nic: okrc:ślaj:i rnngi
diploidal11ych 1ro!(lzial \), a po1rndem jc:01 z:m'm1111 ni1:dllhi'1r malp, .iak wir11sil\\' jako c1.y1111ikirn c1inlogic111ych danej chornhy.
 2111
215

Mię.\:nic sz/(ie/ctoH'c
l'.pidc•111iczna plcnrudynia (czyli mialgia: 111i,.i11ioból) lakie wywolywana
przede· 11szys1killl pr1cz wirusy ( 'oxsackie B. Ten zespól c·rnsami nazywany
Wirusy Entero- 1c:s1 chorobą lmrnhnlmsk<J, od wyspy Bornlmln1, gd1.ic wys1;1pila
Coxsm:l<ill** ECfłO wirusy** ndnk nmentowana cpi1k1nia. Objawami\; linicwymi gon1czka
i silny ból klatl;i n'1w11ici. bi>\ brw~ha.
he;. naslypslw,
Ty 11 TV Il
IJl1ladi1:hornha A B 70 71 jednaki.<: dość cz1:stc: sa nawroty chnrnhy. l hrnia siy, że wirus bczp11śrcd11io
;il;11i nic l:omórki llli1:śnioll'I:.
Oś1 ndlrnwy nId ad nnrwnwy
Przedmiotem licwych polcmik jcsl wciqi. iajcmnicza choroba. znana
Zapaluniu opon ml1111nw111drn11inwyr.h pod róinymi natwami: z:11rnlcnic mi'1z~n i rdzenia z mial~i:1 (ang. mya\gic
Chornha poraiernm cnccph;ilon1yditis i\lli:), zes111ll ehornhy po11irnso11ej lub choroba Royal
Zapalnni1i 1nó111n i I w kti1rvrn wvstanila duża
Zapahrnin 111ó11111 i 1drn11ia z mialni<J nii. lll\'.i.czyzu. Wc;asic cp1t1cm1111·
Sun:nimięśnin szllinlntown 11 glillV11ie picly~niarki. l J osób chorych na f\I I'.
llltlntl polrnrmowy objawy li1ykalnc są niclicmc lub ich brak, ta Io ll')'Sl\'Jlllie wicie objmvów
IJltlad othlm:hnwy l-1 11 11awdpo
Sl1t\rn, błony sluwwn oraz clrnroba ;kprcsyjna. f\I E mnie trwać
WNpki mctodum lec1.c11ia. llyla traktowana do1:1d jal,o
choroba o podloi.u psychogcn11y111. llad:rnia scn1logicZ1ll'
llu1pan11ina
żc ME jest zwią1ana z 1nkażcnicn1 wirusnrni Coxsachie Jl:), a nic:dnwno
Znspiil 1ęki, Slopy i OSI
wyka1ano, i.c 11 mac1;1cc1(0 odsdka pacjentów /. f\I I'
Spnjówlti
wy anlygcn \'l'I tpodrnzd1ial .'.J) alh11 wolny, albo 1.wi:11.any z przeciw-
Trrnstlrn ,·ial:uni. O,talnio mt:lndq pnlirncrazowcj reakcji la1\c11chuwcj (PCI\, patrz
Zallażnnia olrnlopnrntłowe rn1.d1ial 2'/) w bioplntach n1i\'Ś11i wic\11 pacjc111ów z ME wykrytu cn-
1erowir11sm1·c sd wrncjc li Ni\. /.astosmvanic technik wyk rywaj:icych a11-
t Odmiana wi1 usa Cuxsat:ldn A/.4.
lnak 1 11rnt1wm1inc1ustolliwnśr';wv!ilmwwania kliJr:1 stanowi ten
probk·mcm dla wic:l11 chorych.

Uldad pokarnw11•y
( 'hociai.

O.\:rod/w11'.l' uli/ad 11cnl'm1'J'

'.nlcrnwirusy 11icpolio111ic'li1ycmc. tnk j;1k spokrewnione z nimi poliowirusy.
n'11rnió wyw11l11j:i zal;ai.l'lliil <>.li.Il., u:1sarni h;1rd;o
t'ii1i1» jl'dnakic: r;adzicj nii 11 pr1ypadk11 pr1ypadkowo.
wysli;p11jc· poraic1111a p<>Sli!Ć choroby.
11yrn 1akaic1·1 <\.li.li„ 11· l\lll /ilpiilclliil
rówllic~ rn1d1inl ~-1).
1akażcnia góniych lub

Sera moi.na łatwo udowodllić

tych wirusów z pnll'cscm chorobowym, podobnie do
Oslrc /iip<tlc:ni;1 rni1:ś11i;1 sc'tl'Oll'l'go i t1sicrd1ia
chorób nkladu pnkarmowego.
pr1c1 wirnsv ( 'ossacl:ic: Il. ( 'hor11j:11ar"nrno dticc:i.
do lt'Ullll.
 Wl
Skóra i /JlonF H11;:1111 1e
l'11lt:rn;1,inholl't' 1;1ka.;c11ia l)ch !Lam:L "! 'l1tJll'tHl011a111: prawic 111lqc111ie
p11c111i111ov ( «1xsackil' :\, \\')sypld 111og;11owar1.ys1yi: 1akaicnio111 innych
nk ladilll. l ler11a11gi11a, tak Jak Sll['t:rlljt: 11a1.w;1. jcsl hob11y111 stant:lll
ganll<1, ll l'L'L'hach ;;il,ait:nia oprys1.c1.ko11cgo. Atakuje pr1.cde 11·s1.ystl,im
111ak: d1ic:t'i. l'ou;1td choroby jest 1rngly pojawia si\' !!01'i)C1.ka i llll'l'Zrnl1t:·
nic gardla. kit„rc:m111011·ar1.ys1.y 111rud11io11c przdykanie. \\' 1ypowy111 przypil·
dkn p\'chc11yki 11ystęp11j;1
P"d11ichit'1111y111 i lylm:j ścianie ganll;1. Są one zwyklć 11111icjs1.c nii pęchc11.yki
op1-ys;,·;l,u1n', 111ajq ki inne 11111it:jsc1n1ic:11ic: ogra11iuo11e S<J do lyhwj
ja1111 uslncj. podc1.as gdy z111ia11y op1ys1.c1.lrnwc wysl1:p11j;1 przcwa:i.nic
w pu.cdnicj t'1.ęści. Zakaicnic: po kilku dniach 11slęp11je sa111oisł11ic. )'.l'sj1(1l
3.3 Patogeneza za/, m.:e1i
rl'ki, słojiy i nsl" 11ywolywa11y jcsl glinrnic p11c1. cossackicwirusy A i c11-
lt:rn11i111s<1 ·11. ( 'ho111ja pr1.ctk: wsz.yslkirn rnalc d;ict'i. \V przedniej c1ęścija111y
11sl11cj 11·ysl1:p11j;; P\'.Chcr!.)'ki i 1i11rmdzcnia. a wkri1lcc po1,:111 wysypka
P1Thcr1,ykowa pojawia si1: 1ia ri;lrnch i slopa'ci1.
.\/u!ió wk i
Naj11«1ini,:js1.v111i oy1111ika1J1i ostrego cp1den11c/llcgo 1.apalc·
ni a spojówek sq cnssack iewirus i\ '.'·I cn1c1owirus 70. Wirusy ( 'oxsackic !\2·1
byly pi!.)'C/)'11<! w 1970 r. oraz nói.niciszvch
epidemii w Singapurzt: i 1longkongn. Prawit: 11· tym salll)'lll okrcsic w Al'rycc,
na llaldim Wschml1ic' i w Indii pr1e1. dwa lala trwala pandemia nslrcgo
krn·nttlczm:go z:1palc11ia spoj„iwek. ( 'horowalo wówc1as okolu IO milionów
os,·,1i. Sclwr;cnic rnialo z11ac1.11ic cięiszy przebieg nii zakażenie wywolane
11pc111 .\2·1, a charaklcrywwalo sil' kri,1ki111, I 2-dniowylll okresem in-
Lnhacji. 11yhrouyna1J1i plldspojt'iwkowymi, silnym btilc:m galek ocznych,
Śll'iatlows1r1:1c111, a c1asa111i 1apale11iem rogówki. l I niewielkiego odsetka
pacjcnti111· obserwowano poliopodohne zab:icnic o.li.IL'/ wyjqlkicm przypa·
dkiiw lego pt111ilda11ia puwról do zdrowia hyl calkowily. W 1981 r. choroba
po11011·nic p11j:lll'ila się na \\lschod;i,;, ale 1ym raze111 zaatakowala rilll'nic:ż
dnie ob,;;11')' Alllcryki l.ac:i1iskicj, Ameryki l'óh1ornl'.j i Kanady.
Tr~ust li a
ls111icj;1 pośrcdnie, h1cz;;n: IW[!lc:
rnkr1.ycy d1.ieci z zakaicniarni wirusami ( 'nxsackic
IL a 1.wlaszt·za wir11sc:m Il-I. llo11ied1.io110 dośll'iadu.alnie, ;i,,: coxsackicwirus
ll·I 11szkad1.a komórki hela wysp l.a11gcrha11sa, ale: palogcnc1.a lej posiad 3.4
culwycy wci:1i nic jcsl wyjaśniona. Mo:i.liwc jt:st, :i.e zakai.enic wirusowe
rac1cj 11111·s11ics1a nii.
Za ft a~enia oli 11/oporotlowc
I )u 1akai.cnia 11H1i.e dojśi: drog;! przc1.loi.ysko11;!, znacznie
1H111·orodki 1akażaj;1 si1· e11tcrowir11san1i w plac«1wkach
m
it:nia 11Todm11c opisano pokr«1tcc w ro1.dzialc 2:1 (plldronl;ial •1.6 ). Zakażenia
nowonHłk(m ri1iny111i serol)'jla111i wi111si'iw ( 'oxsackic Il ora1. wirusami !·:Cl 10
111ogą lllit•c pPslać cpide111ii. ( 'ii;:i.kit: p11.ypadki zakażenia rnxsackicwirusallli
Il 1.wi:1zanc :;;! z 1apalc11icrn 111ii;ś11ia scrcowcgll, nalomiasl zaka:i.enia ll'irusami
J'( 'J J( l / 1apalcnit:111 wqtrnby. /ak:1:irnia 11mvllrlldków 11· z1iac/lly111
odst:lkn p1owad1;; d" ;gonu dz.iccka, naki.y 1.alc111 doloi.yi· ws1.dkich slarn1i.
hy ;apobiec s1cr1cni11 si<; tych wirusów drog<! kwpelkowq l11h ich pr1.c1rns1c:-
ni11 na hrud11yl'11 r\'kach.
H'J'WO~vwanyc/1
przez entermpfrusy
siv glównie alim na drodze oddechowej, albo lckal-
spojówek przenoszone S<J wraz
z wydzielin:) z oka, prawdopodobnie za pośrednictwem zahrudwucj odzici.y,
\V ..• "
fota wiremii. !'alogeneza tych n1każci'1 jest podobna do
/i/is (podrozdzial l 1) i odpowiada wzorcowi zakai.e1i ostrych,
11' ro1.dziale ·I (podrozd;ial ''"!). Destrukcja tkanek wywołana jest przede
wszyslkilll bezpośrednio lizq komórek, ale część uszkmlzc1i mo:i.e hyć
Sj1(>Wotlo11a11a mcchanilllrnmi imn1unnnalnlMi1«nVJ szczególnie w przy-
padk11 zabżcii wirusami Coxsm:kie.
\V rmd1.ialc 26
tnymi niedoborami odporności na zal;a:i.cnia
Jcdnakż,: nawcl u ost'1b nic majQcych wady 11klad11 i11rn111nologiclllegn
niektóre zakażenia, zwlas1.cza wywołane pr1.cz wirusy Coxsackic
zakażeniami przclnrnlymi.
tej grupy wirusów 11' la kich
oraz li'
Odpowiedź immunologin;na 1w zakażenie
en tero wfru.\'O we
IV reakcji na 1.akażcnic powslaj<! swoiste pr1.cciwciala klas lgM, lgG i lg/\.
lg,\ pojawiaj<! się przedc wszystkim w zakażeniach hlon śluzowych. Kqżącc
lgM i lgCI odgrywaj;! zasadnie!;; r(JJę w procesie zdrowienia
w przypadku zakai.e1i uogiil11io11ych, z lii1.:1 wiremii. Przcciwciala lg<i
 21 Il m

dh1!•1itmalq uchrn110 p11cc111· r1:1nkkc1u1n ty111 samym scrotypc111 logicmcgo pierwszej próbki jest ujc:nrny . .lci;li wystvpnj:111niany
mr11sa :11"i1111ici111og:1 c11:iciowo chro11ii' pr11:d zakai.cniami wirusami blisko we: 11alći.y ri1w11ici. / nich pobrni: 111atcrial, ponicwai. 11· plynic wyst\'puj:1
wirusy.

/zolacia w1m.1·a
") i-
,,).,) E/Jidemio!twia
("' .;_, al< a:,
7
"''e11 ll'J'Wol1
• • 1M111•ch
„
1 Do i1nlacji 111us/i) hyi: stosmv:111c kom">rki ludzkie l11h nlillpic, gdyi.
w komi>rkaeh ·naczelnych wyst1•1111.iil r.:c1:ptory swoiste dla ludzkich e11-
1n·ze<: euterowimsy 1crowir11sów. Wszystkie c11tnowirusy wywoluj:1 w ciqg11 .! .l d11i po in-
dośi· podoimy cl\:kt cylopalyczny, polcgaj:J""
i>oniewai. e111<:n1winl')' Si) tal; liw1c i ll')'ll'Oluj:1 lak wicie n\i.nych 1yp1\w kon1t'irek, a 11· h11'1cu na 1:allrnwitej dcstrnkcji hodowli
1abie1i, 11111sillly si\> ogrn11iu.yi: do pr1.edstawicuia tylb> najbardziej istol- na jest idcntylibcja wyiwlow:111cgo wirma za pom<'l"! odczyn n
nych. ng">lnyd1 inl'orlllacji 11a len1al cpide111ioh11!ii. /.1: wzgl\'dll na liczb\' wirus"'ll', kt1irc nalćży brnć pod uwagę,
Wi\'ks;ośi: 1:11t1·r1Jll'i1'11s1'm dhq!o zacl11>11·11ic' zakai11ośi: li' środowisku idenlylikację. slosuj:1c jako odczynniki zestawy ll'ZIHTO\\'ych
11 ilgotuylll i dlakgo latw11 pr1<'nosi siy na drodze fokahw-ornl11cj. z k1"1rych kaidy zawina przcciwciala skierowane
Rim11iei / lq•o pn11'od11 ll'irusy są najbardziej rozp<>wszcclmione kt"iry zestaw powo-
11 lirajacli trnpikalnyd1, a 11· strl'l.i1: 11111iarlwwanc.i 1akai.•:11ia '<! wirusa, a lrn\ry nic,
s11: 11· ok1'<::;ie llliesi\'C)' lctnid1. 11 badanym materiale. T1: odczynniki 1na11c s:i
lk11y1:sh, Md11ick autorzy le:;lu). Testy
Ro1prze:;lrzcui:111iu siv zabi.e1i 1H1.e1111szo11ycli na drodze oddechowej
tylko 11· specjalistycznych laborntoriacl1.
\lril!. zakażeniu spojt°llldi sprzyja bliski kontakt w dui.ych skupiskach
W prz.ypadku pndcjm:nia zal
l11d1kid1.
11111rnrodki lll)'sie albo materialclll
Wi 1·b111ś1: Zi1kaie1i p11ehieg s11bkliniuny. komhrko11iJ. li zwieli.i)! wil'llsy Coxsackie A i11d11kujq
/:iLaienia 1·ntcrowirusa111i 11·vsl1:p11.i:i pr;cdc 11·szystki111 11 dzieci. Nic- nalo111iast wil'llsy Co.ssal'kic I! porni.enie spastyczne. Jest li>
ldi1re. 1wl:1szt:1il 1aki1ic11ia 1u1.11., 1.11arn1ic cz1·ścicj do1ycz:1 chlopciiw wirnsologicmy test diagnostyczny, w kti>rylll nadal używane Si! 1.11'ierzvt:1.
nii. d1in1uynd i 111aj:1 11 nich ci1:i.s1y Nie1qtpliwic wsianie 011 zast:n1io11y lestallli in ritro.
Niektóre G111l'n1wir11sy ale nie 11·s1ys1ki1: ok rc.\0\1() 11')'\VOJUj:)
epidemie.
W) kl'.J'll'a11ie prz.ai11•cial
1

Wzrost 111ia11a przcdwcial w surowicach pobranych w poCZi!l-

kimy111 okresie choroby i w I O I ·I dni jesl dobrym dowodem
111aj:1 niewielkie z1iaczl'nic
3 Diagnostyka laborntoryjna zaka;;e1/ czasu polrzcbn,:go do
H'J'H'OŹFH'tmyc/1 prze~: enterml'il'll.\J' r">i1wrodności przcciwcial, które powinny być badane. Testy lego typu Si!
ostatnio zast1:pm1·ane odc;.ynan1i FI.ISA, za po1nol'i! których wykrywa siv
Uwana! 1'011i1:1\'i1Ż c111erowir11sy występ11jq lak pows1.cd111ic, :>1.1·1cgi'1l11ie u d1kci, lgfll {patrz rozdzial 27), choć: ich slosowani1: ograniua z kolei
tm:l>:1 bc111·z1d1•d11ic pan1i1:tai· o tym. i<' 11olacja któregoś z nich 11ielrn11iecwie lic1ba wil'llS"\11' i ud11mYiadai:1c1·ch im 11r1.eciwcial. Testy 11LISJ\ 111og:1 by{:
s1:111<111 i dmvl\d 1\l'iiJzk11 puyc11·1H1wcgo lt:goi. wirusa z cl10robii 1Vlrllsam1.
Nakiy 11wzgl\'dnii: 1aróm10 da111> Ui11i1:z11c, jak i 11 ynil.i bada1'1
11ych i s1•rologicmych. \Vyjqtkie111 j,·:;1 imlacj:1 11·ir11sa / pl1·1111 111">zgo-
\l'<l-rd1cniowq'.o, sla1101\'ii!Cil 11iczbit1 dow"id jego 1.wi:11ku z 1.akai.cniem
n.tul. i I ~l'li ryłl'anie a11tyge11ÓJI' H'irusa
Ostillnio npnhlib11va11c zos1alo wicie prac, w
IV! aterialy kliniczne. W osi rej li1zic choroby p11c;yla si1· rnl )'IH\\l'O wymazy /. gard la, 11ir11sowych sekwencji RN!\
kal i s11rnwiL\: krwi. l'<H1iewai. wirusy 11101u1 by1' wydalane tylko okreso- nych rnlnmvir111a111i 111elrnlq hyl>rydyn1cji oraz mclodq
11·0, llilló)' pohrai· kolejne pr"ihl;i 1Hi1tcriali'>w. jeśli wynik badania wirnso- r1:i1kcji l:11icucho11·l'j (I'('!{). Techniki te nic: są j1:s1.c1.c wvkou.yslyw:1111:
220 221

1'111\ llilll'"· ;1k nicwqipliwic h\'dl! odgry11:dy podsiawo11"1 rolę w badaniach i lllivśnia scn·owcgo, wystwujc li11a wiremii, a po nici 1aa1aknwanic
1;il1aid1 wy1H>lywa111ch pr;e1 cnlcruwirusy. a pra11'<lopn(h1hnic ri>1rniei, prze/ wil'llS)' narz;1di1w don:luwydi.
\\ icli diil)!IHl~i! ycc.
l'nlcrnwirusy s.1 11sz1:chobernc. a wil'lc zalrnżl'i1 ,i('Sl bezobjawowych.
/.nac1nie atakuj11 d1icci niż dornslych, a sq
ws1cclrnionc 11a terenach o 1lym stanie higieny lub przclmln1011yc1
polega na izolat·ji 11irnsłiw z kal u, wymazów
01'1\/. z plynu z

ZAJPOB[EGAN[A się za JHHlH>CI! testów

ZAKAŻEN[OM
/:Hien 111irusi1ll', n:mcl poliowirus, 11ic jcsl 11 r:1iliwy na chcmiolcrapię. Nic
111a kż szc11:pionck pr1cciw tym 11iruson1, oczywiście z wyj:pkiem
/:ipobicga11ic 1akai.c11irn11 polega zatem na dziala-
zwlas1c1.a tvrh. ktilrc rn111iciszaia ry1.yko rozprzc-
011c nic tylko
ll'laści11c p1>Sl\llH>11"1ni1: z ży11·no,ci:J, 1a(lpatrzcnic 11· wod\I oraz 1ab1:z..
ścieków. ale !akie dzialania indywid11al11e, takie jak mycie r:Jk
i prawidlo11c poslępl)\\'11\lic: z poielll:jal11ic 1akain1m makrialcm, czyli
pr 11:prt >war l1a 11ic
willlsÓw ( 't>xsackic, przez szczepienie noworodki1w
\\\)'sich. l!i.ytccznc mog11 byi: ri>1vni1:i. testy lypn !'.LIS.'\, wykry11ai1!l'C
pw·r·iwciala lg~L
hpobicganic 110/iomr<'iitis polega 1111 immunizacji s1.ncpionlu1 inak-
ł)'ll'O\llllll! lub żyw1i, atcnuowan11 szczcpionlu1 donslm1. Obic Sil hardm
skutew1l:, ak s1ct.cpionka a1e11umv:ma ma wivccj z;ilct (mivd1y innymi:
maly koszt, latwość· wykonania s1ucnicnia
Nic istnieje
polega zatem na poprawie warnn-
ków higieny, a s1cz1·gi1lnic istni nc s;1 dzialania 11nic111ożliwiaj;1cc rozpr1c-
strzc11ia11ic siv wirusów drogq idialrw-oralnq.

PODSUMOWANIE
Wsldad rudzi11y l'icom111•irid11e wchod1;1 u1cry rodzaje małych wirusim
llNA. / k1r'1rych dwa 11/iinurirns lrnzd1.ial 8) i l:i11cro1·irns często
pmvoduJ<i 1akaż1:nia 11 C!loll'icka.
symclrię ilwsacdral1111, śrcduicę okolu 25 111n, nic
1nai<1 oslonki. a ich gcuomcm jt:sl UN\ o dodatuiej polarności.
I lo rndzaju /:'111cro1•irn.1nalcżq1r1y poliowirusy, wirnsy ( 'oxsackic !\i Il,
11 irnsy I'.( 'J I( li cnlcrn11·irnsy. Wirusy zakażajqcc CJlowicka
11 yl:1cz11ie w l11H11('nkach 11auel11ycl1. Wywol11j:1 wicie
chori1b, wśn'Jd uich pulium1·1·/i1is i in111: znkaż1:nia 0.11.11., zakaicuia
1ni1:ś11i:1 scrco11·cgo. mięśni szkieletowych. ll'ąiroby (rozd1.ial 10).
i hlo11 śluzowych. wlqt·mie 1.e spojówka1ni.
Fi11crowirnsy puc11osw11c :;:1 glillrnic drog:1 fckaluo-oralm!, ale czasami
równil'Ż drog:1 nddl'cl11nv;1. /.akaicnia 'l"'ji'111't:J, s1cr1,11 si~ przez kon-
tal;t /, 1akai.nymi
IV 1.aL1i.c:11iach 11ldad11 oddcchowcgo,jt:li1 i spojówćl; wirnsy bezposrc:d-
nin alak11j11 blrn111 śl11zow:1. \V zakażc:niach i1111ych narli1di>1v, np. 0.11.11.
 '1.7 1Jod1111rninnin hioirm 140
4.B l.octenin 1411
1J.9 l'odsnmowanin 1'111

1.1 Systomatyka 22i1

1.1 Budowa
2.:l Sliuktma n1mo11111 5.1 As1wkty klinirnrn 141
211 Pnlipnptydy fi.Zl'at11!111111w1 2'13
2.fl !i.3 Od1mwimli
1.IJ immnnoloniczna 143
2.7 Podsnmoi~anin 5.4 Epidnmiolouia 14:l
5.5 lliannostyka
lah111at111yjna 14'1
5.6 llodp11111innin czynili! l4fi
3.1 Aspnkty klinicmn 221) 5.7 Undporninnio hinrno 1'15
12 Pntonnnorn 23() 5.111.ocrnnin 245
:u Odpowindi !i.il Podsumowaniu 145
i111m11nolo11iczna m
3.4 E11idnmioloni;1 232
:l.5 lliannostyko
laboratoryjna 233
:l.6 Szcw11ionki 134
:u loczenio 134
:i.n Podsumowaoio 23fi

4.1 As1wkty klinicmo 23ll noSOWll·llillillOWUI m

4.Z Paln!lenern 131l 6.5 Szcrnpinnki 152
11.:l Odpowindi IJ.6 Lecwnio 252
in111111nnlo11icma 131l !U 1'01is1111111wanio 253
'1.4 f:11i1iomiolonia 1:\9
4.5 Dianoostylrn
lahoratmyjna 239
'I.li llodn111nionin czvnrw z:m

WSTI~P
I krpclolodry nic Si! 11"ir11sologami spccjaliz11jącymi si1: w zakażrniach herpes-
wirusami, lecz Si! 11· gruncie rzccry ekspertami od gadów (po gn:ck u: /ll'rJle/011).
Wydaje si\', i.c na1.11a „hcrpcs"' pr1.ylg111:la dawno lcm11 do lej grupy wirusów
1. powodu pd1.ajqn:go char:iUnu zmian wywola11ych przez niektóre z nich.
Nal.\\'a Iii jcsl jcdnnk odpowicdnin 11 bardziej w.spiibc'Sll)'lll kontekście,
p<>nicwiri
l1wdriiil·I).
224 225

lićrpl'.S 111'<ir1a d11i;! i ban Im wai11;1 hcrpcswirns<)w 11ajbanl1il'.i przypo111i11a

1«1kaiajqcyd1 \\'it~k 1:a111nkiiw l\\'icl'!i)t, ;arh\\'!lO cicph)~, jak i zinmokrwis- rm.wai.ymy og<1lnc wlaściwo.ici grupy, a 11aslęp11ic w
lych. \I l11dli li'\ \1(1\Ui'I 011c wiek rod1ajów zcspolów clwrohowych, ptll'Zi)ll'· dzialal'l1 biologic1.11c wlaści11·o';ci poszc1cgi1lnych wirusów.
s;y 11d /lllian
1<1kai,'.1i. ~log;1 <HIC takie odgrywać rolę w pm1·swwa11i11 niek1i1rych 11m10·
1worill1. \\lai.Ili! 11·laści1rn'.;r·ii! ws1ys1kich herpeswirusów jćsl ich zdol11ość· do Budowa
1.akażei1 ulaj11nych, ki1'1rć 111011 <1następnie11kc n·aktywacji.
lć 1asl11guj;1 11a s1.ucgolną 111\'ag~, g<I) /. lil.JlllllJi! sporo czasu zarów110
Wirio11y sąiliOsactlrnlnc, zbudowane ze I 6~ rnrkowalych
klinicys1n111, jak i pracownikolll labora1<1riim.
nlzc1i l>N:\. llardw clwrakt~;.yslyczni! ccchi!, która pomaga
Po11icwai. lc11 rozd1ial .j,'.sl dlui.s1.y 11iż in11c', podsu11wwa11ic malcrialu
w rnzpomaniu 11· mikroskopie elektronowym, jest obecność duże.i worlwwate.i
111ajduic si1· na ko1'1cu kai.dcgo podrof(\zialu.
oslonld (ryc. 15.1 ). Mogą lei. wyslypowaiTt.i)Slki bez os!trnki.
okolo I OO 11111. a cale go wirionu z oslo11k:1 od I :10 do 201) nm.

WłjAŚCJ[WOŚCJ[ wrnusów
15.1. Zl\jęi:in wirusa OJHysmki zmik10·
c~)'sfematyk a oloklronowouo. Woilrnwaty
oslonld (strzallrn) jest charnklu1yslyc111y,
fakt JIOWStajiJCY {Hlllcws prnparn111.
Rod;ina I /erp1'.\ 1·iridt1c zawic:ra siedem wirusiiw zakażaji)cych ct.lowicka (lab. \(ruska "' 100 nm. (Onvid
\I). i.atkn z nich 11ic zakaża 11· sposr'ib 11al uralny zwierz;!!. Nazwy
sq uadko ui.ywanc, wi1·c dla 11ygody wirusy le b\di! określa11e skriilami.
!ludowa 11·,,1.ystl;ich hcrpcswirusr'111· jest podoh11a i charakicrystyc111a. fvlimo
i.c 111a.iil wicie 11spól11ych ;1111ygc11in1, nlO)!i! hyi· udri1i11io11c 11a podstawie
n'iżnic 11 g1:11omach i 1a po11wq rnby1H'1w .snoloµiunvch. Nnjwiącc·j cech
maj:1 I ISV-1 i llSV-:1, s1c1.cgi1lni<' 11· 1.akrcsi1: wlaściwDści bin·
logic·1111'<·h. lee/. riiinii) się na tyle, i.c Si! sl;lasyl1km1illll' odd1iclnic. \Vśn'id
Strukturn genomu
JlN:\ jest linio\\')' i d\\'1111iciowy, o masie CZ'!slcczko11•cj w 1.•ranicad1 85 I liO x I O'',
1akinj,, od podrod1i11y. ( k1wmy winhÓll' nalci'!cych do po.s1.c1.cgiil11ych podrod;,i11
ri1inii! si' nicCll w slrn\;lur1c. Najhardziej podobne do sidiie Si) gen<>my llS\'-1
i I IS\'-.1. ( 'harak1cryz11j:1 si 1· \llle 1111ika1t11vy111i dlngimi i kr1'11kimi l;oduiilC)'mi
Podrodzina Wirus SIO'ót scL(('Cll<:imni / rejonami pow1:111ających się sekwencji. lmvcrs.ic lych Jl01l'l:111ajqcych
się rcio11iiw pm.walaj:! wst.ysil;im hcqwswirnsom, z wyj:1tkicm EBV, na islnic11ic
il/phii/illlfll!.\'Virillil/J l\SV-1 11· wi1:ccj ni'l. jednej formie irnrncrvc·1.11cj. Tc pnll'lal'!aj;wc się scklwncjc poz\l'alaji) na
pr1.yj111owa11ic prtcz IlNA kolislc'!'O Ls;,i:d111, rn jest polr1.cb11" puduas replikacji.
llSV·2

/l11t:1/w1p11sviri11al!
U1111111whnrpns11ir;11i1n
vzv Polipeptyt(J'
wi111s cytonrnualii CMV
Wiek z nich Io c11zy111y,
l11i11ki lwq11iswi111s lVJI 6 111\V·O
11iczbędna do replikacji. 1ISV-1.
ludzki h111 pnswh us typ 7 llllV·7
kinazę lymidynow11, 11ie1.hęduq do
wirns Epsluina·Barr rnv aktvwacji pcw11ych lcb'1w (rozdzial 29).

l.' \\'1IH\l•!1>)'l.!
(!I)· 227

.S S/11ll'11ictll'o
l'il'nrnlm: 1.alrnh:11ie odnosi sil' dll piern·s1.ego 1.akai.enia \;1i1ry111\,olwick
ll'in1:;e111 opryszc/\;i pospolitej. l'onicwai krzy.inwil udporno.ić 111i1~dzy \ ISV-
fok 1w)ina '.li\' ~;pod;ic\\'!l~· l mnngo~iri !Hilipcpt~dn\\' 1awarl)d1 \\' l~Th wi1mad1,
i \ ISV-.'.1 jl'st ni1:wic\ka. mni.li\l'c: jest póznicjs;c zakai.rniL· drugim typem
;tn!y)!•'.!!t)\\'<\ i badania scn1lc1)!ic;,n) rh t\«1Lrji ku.yiowydi sq !rudne. I\ b:-;ycnll'
wiru:,a. i\hy 111lrt'ii11i<'. tll od zaLai.ei1i1·1 piawoln<'gll 11 osohy zupdnie
<Hbyny. l;1ki1; j:1l n<'lllrnli/;1cji i 11i;i1:1ni:1 dopt:lniacn idrniylilnj;) podro1l.'ill)'. li:c1
dla 11dr„>inicni<1 llS\'-1 i llSV .1 niuliędnc Si) krr)iu11'<' alis11qwj1:. IJ,, tal.ki
11i1:odpn1111:j, lilki cpiwd jl'sl 11azyw1111y zakażeniem poeqlkowym.
itkntyl!kacj! han\1il~i pillll\JC!H' Si! 1ir1cciwcia!a rn111li1kln11alnc 1 anali1J wirusowcg\1 rcaldywaeji odnosi si1· wlaścill'il' do prod11kcji zakainych
>!'li\ .~a pn11J!)Ci! rcslryliq jncj L'!ld1n111kkazy. \V lal111ra111ritHll diagnostycznyni wirn,;1\11· prwz ko111órkę 'lakażo11:1 latcnlnie. Jeśli dod1od'li do choroby
naj\\i\:et~i ll\\'!tgi poświ\:Ca si\: antygenom EB\', p1lnicwai irh \\'y:;l)'p1iwanic nwil: 11azywa1w jest Io nmHolcm lub w1.nowi1.
do:;1<1n:1.y1·: pr1yd1!ln1_~j l11f1m11;Hji co do Lt;y 1aLa/,'.11ia.

laliaienie jamy 11st110-gm'1/111w~i

RcpIii( m-:ia
Po 1.wi111.ani11si1·1. \;orn"irkq gosplldar1a. nslunka wirusowa /lewa si1: z hlom1
klllll">rkuw11. Wirion dllslaje si~ do korn1'irki. traci SW<! uslon\;ę
\lll r1,y111 11\drnjc dnj:1drn. Rl:plikacja odbywa si1· wedl11g w1.orca dla wirusów
<1 dw11nicim1y111 I >N,\ (r<lld1.ial :~). Nuwu l\\'lll'/.Onc
::111ja ::ię /. jqdra kll111"ir\:llwcgll, 111ys\; 11j11l' os\onL i z h\1>11y jqdruwcj pode1.as
pr1.cclwd1.enia pr1.a 11i1!. Nasl1'p11ic SI! u11c lra11spurluwanc do zcw111'tr/.11t:j
hlony ko111i>r\;llwei i 11walnian1»
Picrwol11c /akażc:nic wirusem I ISV jest cz.;sto nabyte w okresie 11iemowlęcym
\11h wC/esny111 1L~icci1'1stwic w wyniku bliskiego ko11takt11 ze starsz11 osob:1.
c11:slo Jll'l.1:1. poca\11nek. \V wic\11 przypadkach zakażenie jest
leu. llllli.c IÓ wysląpii: w postaci ostrego zapalenia d1.h1scl i jamy ustnej (ryc.
15.2). 1\cherzyki na d1i:1slach i hlonic
owr1od1.e11ia. W 1mcciwic1\s1wic do
(nwlzial \,\),w \;t1'irych

się wokól 11st, llyi:. rn.:l. Naw101owa 11p1ys1-

7 Potl.mmowanie poprzedzonych czlia pospolita.

\Virnsy hcrpcs s11 ulllc/1lll1: oslonJ,;1 i 111ają ikosaedralny

Ś1't:d11ica wirionów waha si\'. ud 1.1 0 dll 200 11111.
(i1:11rn11 slallllWi dsDNA kod11j:1cy o\;o\() sin
I IS\'-.~ i V/\' kodnj11 kinaz\' tymidy111m<J, którn wspomaga
pcwnyl'h lcid'llv

WIRUS OPRYSZCZKI (HSV)

Aspekty kliuicu1c
Nic ma llslrcj granicy 111ięd'l.y 1.cspu1a1111 c11oro1h1wyn11 11·ywo1anym1 przc1
J ISV-1 i \l:W-2. \Vs1.ys1kic ont: nHl[!I! hvi: 11ywulane pr1.cz każdy z tych
11 irnsiiw. ict'z jako ogó\n;1 zasadę pr1.yjmujc się, że zakaienia \ ISV-1 dolycz:1
pr1.cdc wszysl kim górnej c1.ęśei ci ala, podczas gdy I \SV<~ jest czdci,i lecz. nic:
11·y\11c111it:. przyc1.y11q zakażci\ nar1.11dów Hyc l!i 1 Hy1:. lf1.:ł

h'
 22!1 229

kilLil g\ld1.i1111Tt.L'Ś11wj p11.c111c1.11c1c s111·d1.cnia Sq 011c lagod11icjszc:, biml1.icj

<1gri111ic1<111« 1lr\\'i1jr1l.riin:j11ii. 1;1ki1i«11ia pit:111nl11c lub poc111tlww1:. /.111ia11y
choroho\\1:. kt(irc pocz:pl,o\\'tl 1awicrnji! pr1uro1:t.VSI)', woduisly
sil' strnp,;111 i goji! się w cii!gll kilku dui. / 11plywc111 lal 11a11Toly
flyt:. 1!i.4.
s1aj;1 sł\: com'/ r1.adszl; i l'/~~slo calkowiril; ;anikajiJ.
<I/Jw plcinwych.

lak ażenia sk óme

l'icrn«>lllt: /,akai.,;11ia ski'1ry uic sq r1adkic: 11 pcrsouclu sluiby 1drnwia.
111a 011 c;ęsty koutakl z wyd;i,:lina111i jillll\' 11s111cj. Widu lud1i
w1dala llS\' 11· wyd1i1:li11ach ukladu oddcd1mwgo i śliuic, tak wi1·c 11a
pr/,yklad pid1'!'llii1rki, 11\laszui1 opi«kuj:1cc si1: pacjcnli1111i pn lrnch1:11sto111ii,
i s10111i1lultrd1.y Sil 11arni.c11i 11a opryszczko1n1 z;uwkcic~ 1mia111: na
l;11rri1 j1:SI bardm bob11a, !co. goi si1: ba lcczc11ia. Należy unikać otwarcia
takich nech,:r11·ki111', ponieważ 1a11ićrai<1 om: 11ic ropę, kC!. materia! 111ar-
si1: zakai.rnia. Tym 1akai.cnirn11
lllOŻllil

I.udzie: z ćµ!Cm;1 Sil SZCIC[!.OIJllC jlOlliillll na Ziil;ii!ClllC stwry w1ruscm

I IS\'. 11ywnluj;1cym doku1·zliw11. a czasami nawet śmicrlclnq chorobę ;wani!
wypry,1kic111 011rysze11iowy111.
Zakażenia nmzqdów plciowych wirusl'IJJ opryszczki spotkiily sil' z dui.ym
1;1iu1m:s"11·anic111 w ()Sialuich latach 11 krajach 1acllllduicl1, gdzie ro11dos
1m«kaz11 pr1yczy11il si1:do uświadomienia s"hi1:,
.il'. 111:ii1czka i kila nic Sil jcdy11y111i chorobami przcnnsm11y111i drogi!
() ich is111icni11 wiedziano j1:d11ak d11i.o
l'rn1ic11ai. 11iykszośi: lrnl1i zostaje 1al;ai.<H1a I IS\/- I w 1Herws1vc11
i.ycia. zaka·i.e11ic: 11ar1;1diiw plcimvych
niijako r;ec1.ywislc zakai.cnic pic'rwotuc. ł I 111<;i.czy1.11y
si1: In jako grupa p<;chcrzykiiw 11a pniein. /miany mogil l«Ż wyslypować
\\·ewni1trz 1:ewki. powod11j;1c dysmi\'. Opryszc1lwm: zapalenie odhyl11ic)'
\\')'Slypuj1: c1i1:;a111i 11 ho111uscksualis1i11v. l I kobiet 1111ia11y wyslępujil 11a
wargach sromn\\')Th, puchll'ic i krocw, c1asa111i rozciąµaj;1c si1: 11:1 wcw11ęlrzn:i
ud (ryc, I 'i:!). /'.a palenie szyj Id macicy;.,; z111iana111i
wy111i leż si1: 1di1J'/.a. I .imfadcuopalia pachwinowa
u obydwu pici, polqcznna często z gori1c1.l,q i zl\'111 Sii11Hlpocz1
ko, rnlas;ua u męi.u.ym homosds11idisti11\« docl1<ld1.i do zapal1·nia 0111111
1111'1zgo1rn-nlZl'l1iowJTh.
Sporo dyskusji wywolala 1akż11ośi: u1ii;d1y 1akai'.cuic111 I !SV
macicy a raki1:n1 szyjki macicy.!. p1:11·11ości;1 is111i,;je 11·spiil1.ależ11ośt' międz.y
obydwu chon'1h, leci. 11 i.<1d11y111 wypadku 11il: 111oi.11a
powicd1icl: / rnlil pćll uo:;,:iq, i.e 1ISV j«sl pr1yc1y11011y111 c1y1111ik irn1. clrnci:ri
11iddin1.y 11a11km1·cy t11·icrdziJ. i1: 1idrnlyl'ikowali sd\1c11<:jc Dl\!,.\ wirusa
I IS\' w ko111iirkach rnkowych. Wicie i11nych czyn11ików, takich jak pro111is-
k11i11n, pak11ic papierosów i zakaie11ia i1111y111i drnh11011slrojami, w s1czcgiil-
11o:;ci 11irusa111i 111111i//1111111 (nmlzial .11 ). lei moi.c
Po pierwo111ym a1aku 11;1s11•puj;111;111-roly, klirre, chociaż
111ogą hyć uęslc. S;! one przyczyrn1 11ic11mcy plciowc:j i wyc1crpa11ia psychicz-
11cgo. l I d1icci 11pryszc1km1'<: 1apalc11ic pod1wy i srn11111 11mżc wskazywai: na
seks11alnc, lecz. co icsl 1row111ii1lc, i11nc pr1yczy11y zakażc11ia,
ze 1111iauy wjamie n1usz:1
111\':lg\,
Zakażenia oczne s:1prnwic1aws1c wywola11c prtcz I IS\'-1. Oprys1czkowc zapalenie
slns1111kowo częstym zakażc11iem
de111lrylycznJ'llli m1·wulzc11im11i,
kszlalt11. Moi.c lei. dojii: do zaj<;cia zręh11 rogówki
(larcmwalc 1apalcnic rogirwki). Innym poważnym powiklanicm moi.l:
hyi· zapale11ic l~czil\\'ki i ciallrn r1ęskowcgo (iridocrclitis). Nic kczo11c
ataki zapiilcnia rogilll'ki lub zapaknia rogówki i spojówki mog;1
111arz11« us1lrndzcnic oka z hliz11P11·accnicm rnr!Ówki i utrali!
wzroku.
Zapalenie opon móz9owo-rdzeniowych i 111óz9l1. Wspo11111icliś111y
ie zapalenie opon 111i1zguwo-nlzl'l1iowych rzasi1111i ko111plil;uje zakażenia
ul; lad11 ph'i1111ego. Sa111a choroba jest lagodna. ko zapalenie: milzg11 wywola-
 230
z:n

11c· p1H1 \I.')\' ic>l ci1::it:1. 1111•r:1i:1iac11 i1«·i11 ,:\i1Jmh:1 /. d11i.:1 ,·1.1::;loscii)
11:1'..l\:\hl 11· 11«11111l1J!'ic;111l'i1 p11 pr1chyci11 osi r':gn 11\d«„11. Moi.e zd:1r1.yć :;ię
11· L:1idy1n 111dd1 i jc:sl /\I y\; k 111wol:1J1:1 prtc1. \\SV·· I. Tow:1r1.vsl.Vl1 !emu
11111;•:1 w1i;1J11opr)·s1c1LP11·,:11 iuny,:h mi,:jsl.'iJclL lec1.
rnl11C/,·11i;L 1'11u111cl: jc:sl zwykk i gnn!L'./-
i /JlliilJIY IV /i\ChO\\'ilJlill.
~~
~
\l_/ I
o
\)I;
'ł/.
.. '

~
Lq Ir11'i1iw«1 Lil\::i dni. 11n c1.ylll
l:ih11r;,:11ic jest ;lym zuakic111 pro-
otnlo 70%, Il tyd1.
/:JŚ dJ1i<1 C/\'SIOŚ(: JlilSl\:pSll\'
w\i!,·1:1i<!<' 1:1h11r;rni:1 psyc\Jic111,: (rn;dzial :•.\).

Zal<ai!mia 11oworodl<ów pr:I\\ ie 1:1ws;,: 11·1·11·0\\'ll'illlc Si! \ll'/.l'/ I \SV-,!; a 11abywilllC

·"! pod,·1:1.> p1Fj':«i:11Hl\\'l>l«)l\k:1pm:1.111L:1i.on1 L1111:1l rudny. /:1każcni:1 le S:!
11· n ml1i:1\L: .1'1. \!1) (Iii

Zalrnże11ia u osób z upośledzoną odpornością s:1 Olll,iwioue IV n1zd1iak .!li.

/.:i\::1'l,:11i:1 I \SV, 0:1s:1mi
11 Li 1\rych
11n11·P1wnrowej luh terapii
1 :\I DS. \d11r;.y lllng:1

2. Patogeneza
Skiira i hlouy śluwwc :.:1 11-rol:nni 111L1i,:11i:1. w kti>ry«h wirus 11a1J111aż:1 się,
1i11• l101111'1n:k i 11vor1.enic: sil' ll\'Chcrzykim. Na hlo11ach
1lJ11' szyhl111, l11·or1;1c plylkic 011Tznd11:nia, lee; Ili\ skiiJ'lc
11ic11arns1.<>11,· pr1c1 Lilka dni, po Cl)'lll pnkrywaj:1 si\ slrupcrn i
naw1n111w11 zmianv
l'r1.c1ruc1.y:;1y plyu 11· 111·cl1cr1yLadl z:micra dąi.c i\11ści wirio11t'1w. (<)

sl.ruhiu:ich lub wvcinLach p\chcr1.yJ,(111· s:1komórki1awi,:rnj:1cc: eozy1HJl'ilnc:

m:1rn:1tr1..i:itlrmrc dallrn 11l1yt1111c lnml;ial ·li „1,.„„,1,,„""''"''"';"
Ji1s11:1 ohwi>dk:i (I')<'. 2:i.7l.
wirusa).
wiowo-krzyżowych. Wirus wówczas slajc: si\: latcntny w tych zwoj;1ch na
naslyp11j1: l'Ol.sicw do okolic1.11yd1 Wy!.lc\w
11 ircmia, Ltóra nic ma dużego llla,·1cnia. chyba że drod;c nic li' pe\ni wviaśnillm:gll mechanizmu. Lal wo można wyll11maczyć Io
drng:1 krwi du osn>dl:owc:go ukladu nc:rwowcgo, wcielony do DNA neuronów. Trudno
Cl.} llil\\'Cl nalomiasl zrozumieć, jak JllO:i.c do lego dojść w nic rcpliknj:1ccj sii;
s:1jcdnakżc s1ns11nl:owo r1adkic:. 1lklad
ko1nórcc. Być może inny rodzaj komiirki odgrywa tu roli; lub kompletne
11c1wnwncsl 1wyrn: 1aa1al"l1r:111y pr1cz hard1icj .s11h1cluy nwchauil.ln, klirry wiriony 1nog:1 prz,:lrwai: bez namnai.ania się pr1.cz dl ugie okresy. Bez wzgli;du
na medianim1 lego ljawiska, w momrncic osicdlćnia sii; l ISV w 1.woj11
klUL:mwy 11· paltig,:111:1.ic zakai.d1 l\SV.
\Vl:r(llcc 11'' rn11•nu1·ci11 replikacji w s1:i·,u,: lub hlouach śhwnvych, 11· odsli;pach kilku tygodni lub micsii;cy dochod;i do rcalilywat',ji wirusa.
wirirn1y 11\·druja do z1rnjim nlzrniowych w l;oncniach tylnych prze/ nerwy Takie ataki mog:1 hy(· wywoli111c prze; wic:lc czyuników. Popularne uazwy
1:;11ciowc 1aop:i1rnji1ce dan) l)\iszar (ryc. \.\:i). l'icrwo111e 1ak:1żc:nia okolicy angielskie „mld SllJ'cs" (rany Z l.inllla) lub ,Jcvcr hlis11:rs" (h:1blc
111«11101n:j i llill'!.i)dÓ\\' plciowych do1yr1.:1. ndp1mied11in, zwnj11 korzenia ich zwi:r1ck z
Świallo slonecmc,
lyh11:go u,:1'\\'11 trir.jilzielnego orn1. 1wojt'1w i:<ir11:ni tylnych nerwiiw l\'il'i.-
rn 233

;ahicg Diagnostyka labornt01·.1;ina

1n"jd1ic:l11qro. ~kd1a11i1m tego 11ie jcsl 1Vyjaś11io11y, ale
·ie• l;o111<'irka gospodar;a jcsl stymulowana do K liniunc objawy Olll')'Stc1ki skiirno-śl111.i>11kowcj sq zwykle wys1arcn1j;1c11
wdi1! aksnniiw cmciowyd1. by charaklcrys1yc1m:, więc ll:sly labornloryjnc S:J zbędm:. Badania sq jednak
11a111naiać siQ w krnniirk;1ch skiny / l1Vor1c:niem w 1akai":niad1 11m1qdów
11 111icjsc:11 lub w puh\i·i11 mic:jsca pic:r1rnlnl'gn 1aLaie11ia, Byi: 111oic komórki
11' tym
grupy lalentni1:
niaji! ogrnM
Sil slosowa-
odczyn wi11zania
Oil coraz CZ\'SClćJ /ilSlypOll'illl)' prze/.
3 Odpowiedź immunologiczna !akie jak FI ,IS:\, Slab1: reakcje krzyi.mvc z wirusem
s:i moi.liwy111 i.riidlen1 hlędu.
l'r1cciwciala lgM i Jg(i s:1 wyl1Var1anc i
picrwo1ny111 zakai.cniu lg(i Wykrycie wirusa raczej nii. pm:ciwc·ial jcsl ;wyk le: mctodq z wyboru,
11111,y111nją siy pr!ćz wic'lc lal, lecz nic przypadków rozriiżnicnic miądzy llSV-1 i llSV-2
jcsl )m~ i zazwyczaj nic 111a polrzcby wykonywania test ii w
hu- do
11a11Toly jcsl imienna. C/l'Slo nic;auwai.alna 11'
ru1yn1111·yrh, i 11· zwiqzku z tym bez znac1enia /llllall l'llO\'llllO\V)'Cll lHHl:IJC Sly
/, 11owml11 kuvżowvch reakcji rnivdzy do od11owicdniei hodowli komórlwwcj niamicrnic wrażliwe sq ludzkie
odc;,yny scrologionc, !akie j;ik odc1yn 11i;i1auia dopdniacza i odczyn si~ je w kierunku zmian
1w111rali1acji, nic odrirżniaji! tych wirusów od siebie, Mimo i.c zakażenie komim:k, z ktiirych niektóre Sil
wywolanc prze:;, jcdrn z lych wirusi1w na ogól d1roni pr;,cd rcinl'ckcjil ty111 siv wcii!gu 72 h, IISV-2 zwykle wywnlujc wiykSZil
s;1my1n !'lHl1ajc111 wirusa, Io zwykle nic stanowi ochrony przeciw zakażeniu komórd; niż I!SV-I, co pozwala doświadczonemu badaczowi na trafne
drugim t)·pcm, W zwii1zku z ly111 lml1ic, któr;,y p11cs1.li określenie typu wirusa. To~.samość wszelkich wi1tpliwych wyników może hyi:
, 11irusc111 I !SV· I, nic Si! w pclui odporni na piii.nicjszc zakai.cnic narządów ustalona pucz seryjne pasai.e lub, dui.o szybciej, przez barwienie immuno-
fluorcsccncyjnc lub mikroskopię clclilrono1n1.
km11t'1rkowcj w kunlrolowaniu Trzeba pamictać, i.c sama izolacia llSV z 11lvnów ustrniowvch, takich
nia jcsl dc1b11c: 1.ilus1rmva11c p11c;, tc:ndcncję 1akai.c1i 1ISV do pP•'<'ilrn\·11'1
li' JlllSlaĆ 11ogiilnic11li! 11 niektórych nacicnti1w ;, 11icdobc1rami
l,rnrn'irl,owcj Irmd1i:tl .111).
Komórki olbrzymie i wtręty, Barwione rozmazy wykonane z energicznie po-
branych 1.cskrobi11 z dna czynnych z111ian chorobowych cz1sto wykazują
J,0111órki wicloiadrzaslc zawicraj1icc wcwn:1trzjądrowe cialka wtrl'lowc. Takie
Epidemiologia też obserwować w wycinkach malcrialu hiopsyjnćgo lub
lć są jc:dnak obecnie rzadko stosowane, chociaż mogil

\Viykszość lml1.i zakai.;1 się wirusem I!SV prml osii1gnięcicm wicku doj- w lahoralnriach o 01!l'aniczonvch 111oi.liwościach dia-
r1akgo. \Virns jcsl zwykle nabyty w 11ic111owlęctwic lub d1icci1istwic, lecz
szczyt w okresie
to moiliwości sn:rzcnia się 1akai.c11ia sq więks1.c wskutek IVlikroskopia elektronowa. Jeśli występuj:1
aktywności seksualnej, Pic:rwotnc zakażc:nia Jl" :10 rnku życia Sil l'l.adkic. mc:toda jest szybka i wiarygodna. Nie
Nawroty wyslępujii 11 okolo polowy zakai.onych, ale wydalanie wirnsa zakażenia lub utworzy!

w wyd1icli11ach z jamy us! nc•j i ukladu plcim1Tgo ma micJscc zan'nvno w czasie otwarcie pęclwrzyka gruli;1 iglq lub ostrzem lancctu, roz111azujc się na
objawi1w, jak i w okresie: ba objawów ldinirn1ycl1, 1wykly111 szkielku n1ikroskopowy111 i suszy. W laboralorium materia! ten

~-
 2:M 235

r111111htl'/a .>i\' 11· 11·udzic des1ylow;111cj do barni,:nia 11cgaty11•ncgo i mikrn-
sl,"pii l'll'l;1r1111011''.i· l'lvn 1'\Thc:rt)'ko1\)' 1awicra lic·z11e wiriony lalwc du
1111.poz11;1nia, diagn,11a 111uic: wi1·c l1J'' c11:st11 pnslawinna 11a podstawie kropli
o śr1:dnicy 1.akdwi,· :1 .\ 11nll w cia1!n I li od
l11111111nof111orescencja. Obecnie dos11:p11c są pr1.cciwciiila 111rn1oklonalm: zarówno
p1H,·i11 I ISV I. jak i I ISV-2. S;! one sp11ęi.one ze' wac1.nikic111
11y111 i sll10011·ane do bar\\'icnia plynn P\'chcr1.ykowego. Wtej rndod1ic wiriu11y
11k;1111ii! si1· 11' 1nikroskopie l'lnorcscencyjnyn1 jak n jasne ióltozielone cząstki.
Me1oda la m;1 11: pr1c11'11g1» i,: d1.ięki ni,:j od 1'11/\1 1nożna rn1.ri1ż11ii: obydwa
ll'irnsy oprys1cćl;i pospolitej, ko. podobnie: jak mikrosb1pia elektronowa,
wyma1•a odpo11'icd11io p11hra11ych 11róhcl; /. od1111wicdnich zmian choroho-
\\')'rlL
Zakażenia oczne Si! leczone n1icjsrnwymi prq111rnta111i idoksurydyny lub
AC\'. Sk11tl'c1.11ość ohydw11 kkiiw jest prnwic taka sa!lla, lecz idnks11rydyna
cz\'ś,·iej wywoh1jc 11c1.11knia. S1croidy sq ;<dccydowa11ic
Zapalenie miizgn. Pw:prowadwne w Skandynawii badania kliniunc
wykazaly, ie i\( 'V 'je.st slrnll:c111icjszy niż widarabina ;,:m'nvno
mbzgu, jak i zlllnicjszani11 śmiertelności.
wai.nc IV tej chorobie:.
/,akażcnia 11· d11ży. I.ogicznym posł\'powanicm wydaje si\: kC1.cnie przy
użyciu /\('\I zakaiei'1 11klad11 plcioweyo w
ochrony dziecka w czasie porodu. l'oniewiri.
hezpieczc1\stwa lego pnslypowania, nic jest ono jeszcze oficjalnie z.alccanc.
ket. w opisanych doli!d prrypadkach 1astosowania lego leczenia nic bylo
skutków 11 matki lub 11 dzkcka.

:j.() 5h.n:cpio11ki
Jak doqd nic po111·icrdm1111 d1111icsi,:1\, że eksperynll:ntalna
/.itpnhiei~a nawroltHll.

3.8 Pod.\w1w1M11ie
7 Lenenie l'icrwofnc zakairnia I ISV-1 zwykle
twar1.y, zakażenia I ISV-2 zaś I.miany Si!
Ac)'id1mir (Al'\') jest Ickiem /. wybor11 w Ji:,:t.c:nin, a w pewnych syt11acji1d1 lei. w p11staci Jl\Chcrzylii1w, które d11iil ilość zakaźnego wirusa.
11· 1ap11hit:!!a11i11 1akiri.rni11111 I ISV. I )mli;pne si! preparaty rh1i.yl11c, d11ustnc l'odczas 1.akai.enia pierwotnego wirus wędruje w gilrę nerwów ct.ucio-
i do 111icjsrnm:go stosowania. ~kchi1ni1.m d1iala11ia jcsl opisany w nml;,iak
wych zaopalrnj:1cych dany obszar i staje się lafcntny IV 1wojach kor1C11i
.HJ. \V praktyce wainc S<! nasll'Jlllji!ce 1a„ady og1'ilnc. tylnych. llcaktywacja latcntncgo wirusa mnie donrowadzić· do na-
Jak 11 jli'l.\'Jliidk11 wszystkich lck,'iw pr1.cci1111ir11sowych. ;\('V 111usi być
wrołinr c11 jakis czas, z
podany we wucs11y11111krcsic /i1kaie11ia. ahy hyl w pel11i skntcc1.11y. '/, wyj;1t-
w sk1'>rzc i hlnnie śh11nw1·,.
ki,·rn oka. prc,pari1ly rni,:jscowo stosowane s;1
lek jest dro)'i. •\('V 111oi,: hyi: jcdnal, wskil/i\11)' 11 \Virnsy opryszczki pospolitej rnogi! tci. wywolai: 1akażcnia oczne,
odporności<! 11· lcocni11111iejscowych 1akaic1i. kliire przy prawidlowym sianie zapalenie OJHHl nu\zgowo-nlzmiowych i zapalenie miizgn.
odp»rnnsci nic wymagaja lcc1c11ii1. ( 'i~żkic zakażenia. czasc:n1 na dużej powi1•1"1c:lrni
:\<'V jest wydalany 1111oc1.c111, wi1:,: jeg11 dawki 111u:,zq być 1.mnicjsm11e 11 noworodkiiw zakai.aji!C)'Ch się w czasie
p<H:ienti111· / zahmzrnia1ni 1'11111.cji 11nck. na niedobory immnnologicznc.
Metody stos,>wanc w diagnostyce izolark
wirnsa, mikroslwpię clckfron111n1 i pom11q
/,('{'7,enic .\pecy/icz11yd1 zespołów clwrobo11',1'ch
in1mnnofl1wn:sccncji.
'/. wy.i<!ll.icm ci1:i.kich zakaid1 11Uad11 mouow11-plciowcgo, picrwotm: i 11a-
\\Till'iljqcc śl111.iiwknwo-ski1rm: po:.ta,:ie opryszc1ki pospolilcj rnykle nie postaciach
s1wcyficrnego leczenia. '/.mian\' na marzy powi1111\' by(: os11sza11,:
k11·asc111 horn\'111 lnh spiryt11s,•n1. llh11!olcr111i11011a ciagla prorilal;tyka doust-
na J':sl h11rdm sknll:cn1a w ti1pobiq•ani11 ci1'ikiej 11a\\'1'11l«lji1ccj oprys1.czce
11arti!d(111 pkin\\'ych. ale jc·st IÓ hard;o droga.
 Z:lfi 237

llyi:. Hi.li. w ospie winl1111ej.

1mian w stauin 11vchn11yk1L
witlnrn11~ jalln GiBmniojw~ 1auynaj11
IV 1wl11ywa1' siv sll11p;1111i. IW Ma1shall)
1111/.ll'iln)'
11 ywnl11 je: !'aricella (ospa wici 1·1.11a) i /11•r1n:.1· w.>ll'l' 1.wa11y
(Wicika Brvla11ia shi11gks. I IS,\ hivcs).
W 1akrc·sic 1111ia11 tfonohllwyd1, palogcm:1.y i palolo1•ii. is111icj1)
siwa do ;aLai1:1·11111\'nln1a11yd1 \HE/, llSV.

'i li linic::ne
Vill'il'l'lla (ospa wietrzna)
Ospa wic·lr111a jest po11st.l'l'hll<! c:hornb1111id11 d;iccięccgo. Okres wylrnania
11y11<"i ,1Lolo d11,·ich 11god11i. ko. rnni.c hyi· dl11żs1.y l11h \,riils1.y od lego
1i\;re:;11" Lilb d11i.
I! d1icci 11y:,vp\,a je,q 1.111-kk piern:J\'111 ohj:l\\c111 k\;Lie.j chornhv
goraoL"11,:j. ll,ą„śli 111yUe pr1.cchnd0 I" 11il,11irnic d11i" ciyiej.
charaLkrys1yc1.nic: dośrodkowa. 11.11. hanl1.ic·j 1a1.11ac1.rn1a na lwar1.y
111low111 11ii 11;1 krnic1y11ach.
l'ujall'ia si1: 11:1jpinw 11· poslac:i pl:hkich plam. lainc 11Ln'11cc llll')'JHil;\aj:1
si1: I11 m1.:1c gr1111ld. l'o nich Ill'lll'll! si\: 111·chcu.yld. k1<'irc po\, rywaj;1 si1:
slrnpami. odry1rnj:icy111i się od sk(i1y (ryc. J:\.(1). \V)·:wpka pojawia si1:
11 J;,ilcj11yd1 11.11\ach tal:, i.c: ws1.y:;1\,ic: ciapy n1111·oj11 wysypki s:i widoc:111c:
ic:d11llc:1c:ś11ic. Rcko11walc·scc·1Kj11 przebiega 1.11·yL k he;,

Povviklania. Muic dojśi· do haldcrij11yd1 1akaic1i ply1111 pyd1c:11.ykowcgo pro-

wad1:1cych do 1worzl'11i11 się rop11yl'h \;rosi. I I p:1cjc1ilc'iw /. llcrpes zoster (półpasiec)
11· krw11lc>CZlll! oraz 11111ic dojśi: do I, rw:111 ie1i. il-I oi.c lei. Slinv1i „::os/N" wyw11d1i siy /. :;Iowa oz11aczaj;1ccgo pas lub obr1v
się du gdy
1. 11icdohora111i

l'o11ilda11ia111i 11ajhart\1.ic·j 1:rni11v111i i d>11yc;ący111i
1 111c·dohcll·a111i odp>ll'llll:wi :;11 śrild111i:1is1.111H' t.aj1alc11ic 11lm: \\' 111·1.1:hicg11 OSJI)'
wil'lrrncj i pow:1i.11a c:hornba wiclo11;1r1;1do11a. D1.ied /. hialaczk11 »I)
nic nami.one na :;n'1d111i:1is1.1111·l' 1apak11ic: pl11c:, klim: c1.1·slo k1i1u.y się
Povvildania. ( '1.ysto
1.go11c·111. (li; rc·ślc:nic „llll!'Ó\11ill1111 o; pa 11 ic:l rn111" jcsl ;,;nokie'. kc:1. ui.ywa si1·
!'" 11· pr11p<11I\;11 kli11il'1.11ic: >li ija11 Oll'c'.)'ll 1aji,•c·ia 11ar1.11dilll' 11·c1111ę1rn1vch.
,;ta\\'1.)\\' i o~rod\dl\\\'go ukh1d11 11\~r\\o\\1.~go,
Zakażenia wrodzone i noworodków sq "l'isa11L: 11 1wd1ialc .1 'i.
i czasa111i h1'i\crn w 1.aję1y111 obsza!'l.C, pn czym d1.k:1\
ukazujq się lyp111n: opr)'S1.c1.kowc: pęd1er1.y\;i, kiórc z c1.;"c111
:,1rupl'.1\l i goj!) się 11· lypowy spo:,c'ih (palrz ryc. cl. l(li)).
1.wlas';,c1.a 11 osiih slars1.ych, bill JIO)lblpaścowy w
lym nbsz<ll'Zc:. 111ic:si;1rn. ko.111oic ll'IVai· lalami.
pacjc11lo111zc·11'!.[dędn na 111r1y111y11·a11ic
si\' 111i11w lcc1c11ia.
Pi1l1rnsi1•1· Ol'Zll)' jcsl polc11cja\11ic plllva:i.11y111 powikla11ic111 jeśli, w
11l;1r1a si\' c11·s1n, 1.aj1:ta jcsl ucz11a ga\;1ż 11crw11 tn'ijd1.id11cgo. !.mia11y
z:rn
d11i1oho\\'l~ rnog;) llhj1il: 1.an\\\'110 slrukl111y
o kii.
l '11gi1l11io11y pólpasicc jest pod11h11v do 1111r1.1l11io11cj o:;py widr/llcj. lecz
Ui11irn1ic wyri.iżnia ,i1· pojawi.·11ic111 ::ię Jl\'t:hcr1yh'iw w1dh1i: dcrma\011111
tlj1l'l.lC/. llOt!1\lnitHll'.i
2 Patogeneza
Ospa wic1rz11a p11l'11osi si1: drog:1 oddcd1om1. l'onicwai. brak
1win11'l't:go. pa1og1:nc1.a 11it: ;ost:ila potwicrdmna ckspcrymcnlalnit:, lecz
prawd«podohnie nic riiini si1· ml 1111idd11 innych oslrvch dwriih gorącz­
kowyd1 wic:l.11 d1.it:ci9ccgo (r<ml1i:il ·Il. RllZsianic wirusa prze;
pop11cd1a pnj:\l\'icnie się wysypki, p1wz:pkowo pla111istcj, lecz szytil\O prz\:-
rl1<Hl1:1ccj 11 g111dkow:1. po c;ym lworq si1· p~cherzJki podobne do tych
wy11 olanych pr1e1 I ISV i, jak one:, 1awic:raj;1n: wich: wirio11i1w.
się ,1rnpa111i, k1i1r,: odpadaj:1 w ci:1g11 d1icsi,:ci11 dni. \Vlm~w
w zwoju korzcnia
iak w 1akaic11iach IISV. Jednakz,:
nerw. Nic wiadomo ujakicj cz1:ści ludności to zachod1.i, ponieważ.
do 1ISV, laićnlny V/,\' nic ll)Oi.c by~ wyi1olowa11y ze
wywolujqc atak
1 charnkll'ryslycmy111 rn1mics10.crnem ;mian pęcherzykowych
w obr1·bie 1.aalakowam:go dcrn1altllllll. Prawic zaws;c laki atak zdar1a si<;
tylko je1k11 raz w i.yci11 . .lco1c1c 11111i,:j 11iado1110, nii w przypadku 1akaw\
1ISV. o c1.y1mikach wywolujących ataki piilpaśca, leu warto zaznaczyć:, że
rnll' szc1<'.)'iil11ic uvslo 11 osiih slarst.)'l'h. 11
oslabia si1· / 1cickie1n, or:;; 11 pacjcntim z zaburzeniami odpornośei.
3 Odpm1 1 iedź immmwlogin.ua
Odpiiwicdi. li11111oralna 11· przchiq~11 ospy wic:tr1.11cj j1:s\
11· 1abićniach I ISV. l'r1cciwciala lgM 11kazuj;1 si1: w ci:1gu
l'r1eciwciala lg( i wykrywane s:1
1n1u.1;1ccgo ataku p{1lpaśca dochod1i do ud-
produkc:ji przt:ciwcial lg~!. l'odnhnic: jak w zakai.c11iach llSV,
prawidlowa odponwśi· ko111órkowa jest 11ajwai.11icjs1a w przebiegu procesu
zdrm1it:nia.
z:rn
f<,/1idemiologia
W klimacie 11miarko1rn11ym ospa widrzna jcsl glów11ic chorob:1 11rnlych
d1icci. lsl11it:j:1 jt:dnak co najmniej dwa doniesienia wskaz.11j:1cc. że 11a
s11bko11ly11c11cit: indyjskim wiek chorych 11a ospę wiclr1.11:1 jcsl z11acz11ic
wyższy, do1yu.;1c glów11it: '""'b doroslych z <>dpowblnio cięi.s1.y111 pr1.cbit;-
zakażcnia. Pr1.yczy11a lego zjawiska nic: jcsl zna11a.
zakażenia la1e11l11cgo, nic
m<ric lnb 11i1• IH1wi11110 do niego dojśc na takiej samej drodze jak
li' pr;.ypadk11 ospy wic1rz11cj. !.astr1l'i.rnic Io jcsl niezbędne, poninvai. s:1
do11icsic11ia, że można 1achorowal' 1rn pólpasiec w wynik11 lw111ak1111. i11nymi
osoha111i cicrniat:vmi na tę chorob1:, lecz wydaje się Io
\V p1Hciwie1\s1wit: do lc:gu ospa 1rictrwa mofo lahrn
szcrzy1' si~ od 11:1cjcnh\w z aktywnym zakai.cnicm p1\l11:1ś1·owym. To moi.e
slanowii· problem na odd1ialach s1pilalnych wśród nacic11i(1w z niedoborami
odporności, którzy S:! szczególnie podatni na
ospv wictrzn:1. lub którzy s:1 11ad111icrnic wrażliwi na zakaicnic
dotychctas nic chorowali na ospę wiclr1.11:1. l'nnadlo zakai.cnic
się lalwo z pacjrnlów na wrai.liwy personel pielęgniarski. Takie
z zakairniami V/,\I,
przeciw lcmll
w1rusmvi.
4.5 Diagnostyka laboratoryjna
zakażenia VZV,
tyd1 używanych w zakażeniu I !SV. Jak wid1i<>ii(mv
Si! tnlaj bardziej przydalnc nii przy 1ISV, chociaż
1.11kks11alco11c przez reakcje krzyżowe /
;a nomoca test 11
1ych wind1w.
4.6 Uodpornienie czynne
Żywa atc1111owana szczepionka VZV pr;echodzi obecnie badania w cl'i11
wictr1.11cj 11 d1icci z niedoborami i11111111nologic1.11ymi, np.
1 bi:ilac1k;1. \Vstvpne wyniki S:! zadnwalaj:1cc (palr1. leż rn1.d1ial ~ii).
240 241

Jfrrpcs wsta (pillpasicc:) jest reaktywacji latentnego wirusa

1 f !odpornienie bierne w zwojach korzeni tylnych i cechuje się
jednego lub kilku d1:r111atomów na tulowiu luh na
<'hociai. 11iaściwi,: nic istniej•! ohieklywn,: badania, gamma-glohulina przygo- ll{rl po(lilłpaścowy w
towana z surowic dawc1'l\v krll'i z wysoki111i mianami nrzcciwcial nrzeciw V7.V st.arze nwżc hy6 dokuczliwy, zwlaszcza u osób starszych. Podobnie jak
wydaje się być pr1ydaina w zapobieganiu lub 1lspa wictrz11a, pólpasic:c może ulec uogi1lnicni11 u osób z upośledzona
mai<! koniaki zosp<!
T,·11 preparat, ga111111a-gloh11lina przeciw (li\lpaścowi
zakah1y dla osób z koniak tu, 11 może
!<hil'r i11111111111: globulin ZH;), musi być poda11y jak
11 ciqgu utc1\:ch dni od konlakl1L Nic 111a znaczenia w leczeniu
rm.11·i11i0tcl'o zakażenia. Diagnoza kliniczna moi.c hyó potwierdzona za pomoq
przcciwdal lg~I lub przez wykazank występowania wirusa w plynie
za pomoe:1 mikroskopii dcktronowcj l11h inmmno-
lluorcst·cm:ji.
Leczenie Bierne uodpornicuic wrażliwych osób z kontaktu można uzyskać zn
po111oc:1 14amnrn-14lohnliny 11rzcciw (lill(laścowi (ZIG). :i,ywa atcnuowana
Acyklowir wypiera widarahinv 11· lcueni11 cięikich zakaie(1 VZV. /11 szczepionka daje ohiernj:1ce wyniki w zanohic1rnni11 chorobie 11 dzieci
on okolo dw11d1.i,:slu ra1y mniej aktywny 11· stosunku do lego wirusa niż z zalmrzcnianri
w slosnnku do I!SV, ale jest skukczny !;linio.nie. llnżylnie podaje si<;
dawk\', tzn. IO mg/kg me. co 8 h. Acyklowir stosuje siv wleczeniu ci~żkich przypadków ospy wictrwci lub
<Jspa wietrzna u d1iecka z
11 nacientów /. zaburzeniami odporności.
wymaga leczenia
niny 1lc11k11cynku111·od:1
ł i nacicn1i1w z nic·dolmrami
zakai.enia i zapale111a pluc, w
1arówno prnlilaklycmie, jak i lecmicm.
;\CV moi.c być podany 11· dui.yd1 dawkach 11· okresie prodromalnym
WIRUS CYTOMEGALII (CMV)
11 cc:l11 ..Jagodzenia p11chicgu dwrnbv, leci nra niewielki lub hrnk wplywu na
Nazwa ta oznacza „wirus
1111nicjs1.,:nie występowania bólu
kmnórcl; zawiernj:1cyeh dui.c
7.arimnn ;\('\', jak i widarabina, s:i skuteczne w lcC1.,:ni11
styczne dla lego zakażenia. Podoimy wirus zakaża świnki
z. niedoborami odporności, lecz widarahina nic
stosmrnna u osi1b slar:;;,ych, gdyż może: spowodowai: drżenie typu
SllllO\\'Cj!ll,

Aspekty Miniczne
Pod.wmwwanie ponieważ
dróg zakażenia
je wcdlug wicku osób zakai.o-
l'aricdla (ospa wietrma) jest pows;,ech11y111 zakażcnic:m wieku dziecię­
pozwala przewidzieć typ
ce'!!"· prze11<lsz:1cy111 si\' dro1~:1 oddechom1. Okres wyl~gania
okoln dwiH'h 1ygod11i. CM V mo:i.c hyó probkmcm już

\Vywolujc 11ogólniorn1 wysypkr, postępuj:1c:1 z plamistej do
a następnie p~l'i11'r1.ylwm',j, podnhncj do lej li' opryszczce pospolitcJ.
jest zwykle hc1 powikla1i, z wyj:11kic111 pacjentów
z 1111oślcdwn:1 odporności:1. np. dr.icci / bialao.kq, u I, ióryd1111oi.1: dojśl'
do ci1'ikic1!0 ZH(lalcnia plnc.
si\'. na (lliul przez lożysko i jest ważną przyczyn<!
1achorowalności i śmiertelności noworodków (rozdzial 25).
Zdrowe niemowlęta mog<! zakazić się przez siarę l11h mleko matki
111alc1.ync nic chroni<! pr1cd zakaic11ic111. Takie zakai.cnia s:1
zwykle heznbj:mml'1:.

W1111·,11!ori.1
 2'12 243

PatoKeneza
Pai:jnnt l1rn!)a zalrnżenia l'atog1:nc1a hcrpeswirusowych z:il;aż('l't dot:1d opisanych jest doś1' prnsla,
( ·~1 V natomiast pr1t:dstawia wiyccj probk111ów. Za ka i.en ie szerzy się
l'lótl ntl matki 111m lnżyskn drogami i 11trzv11111jc się do krnica życia. Przyczyna 1ego nic jest znana, być
Niomnwlę ltnntaltt 1 plynami ustrojowymi matki pmlcias pnrntln, karmienin może slanoll'i pol:1cze11ie prnwd1iwcj latencji, z i11IC[!racj:1 wiru;owcgo
11inrsi11 genomu w leukocytach, i 111'1.CWlcldcgo zakażenia z
Mnin tl1int:lrn ltnnlakl z rnncwm lnh śli1111 inny1:h tliirn:i wirionó11-. Wyk rywanic cialck wlrętowyeh ('MV w komórkach nerek i ślinia­
Mlotlzini i tlo1osli pncal111wl1, stosunek plcinwy. trn11sf111ja bwi ncl; 11 ludzi 1.akai.onych bezobjawowo przc111awia za tym drugim 111ccha11iz-
llinrt:n pr rns1mpu tk11111ii, 1rnnsft11j11 k1 wi. rnaktywm:ja 1 110w11tlu 111em. Pm:z cale życic 1achodzi okresowe wydalanie wirusa w plynach
ustrojowych wl:1czaj:1c ślinę, mocz, wyd1ielinę z szyjki macicy i spermę, co
szcr1cni11 siv zakai.cnia. Przetaczana krew także mo'l.c hyć in'idlcrn
1akaż1:nia. lJ większości ludzi zalrni.cnic jest hczohjawowc, lecz w chorobie
objawowej prnwic kai.dy 11ar1.:1d moi.e hyl: uszkodz.ony. Podobnie jak
\lale dzieci l11two 1akai.11j11 lći. bc1
w zakażeniach innymi hc:rpcswirusami, rcaktywarjc S:! wai.nymi cechami
.'lll'l)'llaj11 11c1ys/c1ać do i.lobkt'1w i pr1cds1koli. w
patogcnc1.y i żeby obr:11.jcszcze b:mlz.icj skomplikować, nrnżliwc s:1 reinfekcje
1akaicniu 11iruscm wydalanym w 111oc111 i ślinie.
szczcpa111i CMV.
Nast1:p1111liila111kai.c1i naslypujc u 111łod1icży i 111łodych ost'lh doroslych,
gdyi. 111kai.cnic s1cr1.y się p11a pornluuld i stosunek pkiowy. W tej
wiei.owej< ·~IV czasami w111olujc 1espi1I pndobny do n1111H11111kl1:01y zaka/.-
1akai.enie innym herpeswirusem l'.BV (podroz- 5.3 Odpowiedź im111111wlo1:icma
chornh\'. gor111·zlrnw:1 ;e splt:nomegalią, z;1hnr1eni11-
1ui c1ynności wqtn1hy r1adko /. i"1l1a1·1.k:1 i pojawicnic1n >i\'. atypowych
Pierwotne zaka:i.cnia, ale nie rcak1ywacjc, syntezę przceiwrial
liml'oeytów we: kmi. l'iic stwirnl1a się natomiast 1apalt:nia gardla i lirn-
można sobie wyobrazić na
dla 1akai.cnia l'.llV. Podobna choroba
do ko1\ca
1·111sarni wyslvJH1je po tr;rnsl't11ji krwi, 11 t')'1yko rośnie wraz ze
si1· objęln~ci pr11:loew1iei krwi. ('tv.J\I jc:st lak regularnie
11 prt1111isb1itycznych lllyi.Cl.)'l.ll homoscksualisl"'ll', i.1: pr1cd odkryciem I IIV
1w.wai.a11<> go jako rnoi.liwy czyn11ik dioln:!il'lll\' i\IDS.

Biorcy przeszczepów. \V tej grupie pacj1:111i11v 11ie s111 ie rdza siv zaki.11ości od wicku. Ji,[1ide111iologia
i.ródln 1akażc:11ia mnie bvi::
egwgenne, 11')\\'odz:!CC siy / tka111·k dawcy lub z lrn11si'u1ji krwi się w 111ocz11 i innych
pudanych po ~~e

l'lldog1•1111c, I/Il. r1::1ktywacja ist11i1:j11ccJ(O zakai.cnia 11

Obydw;i typy z;1każc:11ia, a zwlaszc1a c11dngc1111e. ulatwionc s:1 pr1.cz
j1:d1111c1cs111· lcczc:nie

przc1. ( 'M \' . .kst to śri1dmi:17.szowe zapall'llic płuc / obrzvk iem i znacznym
11acid;ic111 krnm'1rkowy111. Ś111ier1t:l11nść wvnnsi okolo 20'~·;, u biorców
kusi ncgo, lccz za bi wie I 2"\, 11hiorci'1w111:rki. Reaktywacje są mniej groi.nc
nii. 1akai.cnia pi1:rwo111c i 1.ll',\'ldc prowad1:1 do niegrnżncj choroby gor:1cz-
kom:j. Il:ilszc· omówienie zak:ri.1:1i ( 'tvl\I w pr;e,zczcpach nc:rck i
koslnćgo 11111jd11jc si1: w rozd1iak 1 (1.

lh'
 24 11 245

~) Oiagnostyk a !a!wrntoryi11a 11' kanalikach kr111yd1, kc; nic w kl11hus1kach. Zakai.onc kom1'1rki s11
wydala111: 11· moczu, gdzie 11mi.11a je znalt:i.ć w osmb1: po odwirowaniu.
/lfrt111fr .l'l'l'Ofo!{iczne l11un11nollnon•st·cncja z nżyeicm przcciwcial mmwldonalnyrh moie być
ll:1da11ia 11,1sl1:pm1a11ia przcrhrcial lg~! ll'yko11ywa11c s:1 111c1odq radioi111- 1as1osll\\'a11a do wykrywa11ia wirusa w wvcinkm:h tkanek. lecz
111u11ologiu11q (iU,\ ). po absorpcji 1:;y1111ika n:11111a1nidahwgo. slnsujt: si\' 11: lllciod~ do barwic:11ia
hyc pr1yc1y111111y11ikt'rn l'ab.)wie doda111ich, Tcsly Il: 111oi11a w diagnostyce 1.apalc1i phi\·
na krll'i P\IPllWilHlllc'j, hy zbadać 11 l.icru11k11 1akai,rnia 11ahylćg1l in 11/cro.
a laki.c 1as1os1iw:1ć 11 diaµnoslycc hici.i)cych lub niedawnych zakai,1:J\ 11 osi1h
z prawidlmq odporno.iciiJ, l'r1cciwciala lg~I nic sq i11dukoll'a11c w
11awracaji)cych 1akai,t:1i ora;. 11 osiih z 5.6 Uodpornienie czynne
Tesly na wykrywanie prn:ciwcial lg(; ohcjm11j11 odczyn w1:1zanrn
dopelniac1a. FllS;\ i JU.\. pr1.y czy111 dwie oslalnio wy111irnio11e mc1ody sq Żywa atcnuowana obecnie badania w kierunku
h:mlzicj ciule. Te k'IY sq przydal11c du wykry\\'ania polc11cjal11ie 1.akai.011ych zapnn1ega111a zakai,cnin ('MV u st:rnujcmnych biorców przeszczepu ucrk i.
d:1wci>11, krwi i 1k:111ck oraz 11· pr11:)'lqdad1 scrolo1Liu11ych, Wyniki wskazujq na Io, i,c
w
I l ykrywa11ie wim.1'l1
1
w przypadku rM.yczki, lecz
( ·~1 V 111oi,c hyi: 11yiwlowa11y z moczu, śliny oraz leulwcytarncj warstwy lirwi muszą mslać rozwiane 1.a11i111 ;,ostanie
lu:paryniwwam·j. Wirus na111naia się 11ylqcwie w lud1.kich l'ihrnhlaslilch, skal~.
11 I; lill'l'L'h l11·llr1:1 si\' og11iska 1ibrzyk lvch widojqdm1slych ko111órck z charak-
vn:p rzj:1drmvy111i cialka111i wtr11towy111i. Powstanie
1111ia11 111oi.c lrwai: do c;lcn:ch 1yg"d11i, lecz zakairnic może hyi:
11omwa11c już po 2·1 h po zak:iicniu komórek 1.a po1110c11 barwit•nia 5. 7 Uodpornienie bieme
i111111111101l11on·secnryjncgo z ui.ycicm przeciwciał monoldonalnych.
W prcparalaeh his1ologicrnych. D.I V llloi,c hyi: zidc111ylikowa11y na doniesienia wskazuj:), że ga1111na-glohul111y przeciw
podstawie wyst11pow:111ia charaklc1')'slycz11ych powiykszo11yd1 ko111órck 1a- pmciwcial chroni pacjc111iiw o
11icrajacych eialka wtrftowc „sowie oczy" (ryc. I',,7), Podob11ic jak w in11ych wywnlany111 pr1c1. CMV.
zakairniach herpcswirnsowych, ci:ilka wlr\'towc Si! wew11;przi11drowc, lecz Si!
h:mlzicj hazofilnc 11ii. cialka wl1\:lowt: wvslrnuiacc w zakażeniach I !SV
i V/\'. l\0111órki cylo111cgalicmc
wi~ksmści 11arz:1d<.J1I' 11·e1rnylrmych. S:1 laki,c widocwc w śli11ia11kach oknlo 5.8 Leczenie
li)".„ 11icnmwli)l u111icraj;icych z innych powodów. \V nerce moż11a je walci.ć
nie d1.iala na CMV, ponieważ wirus ten 11ic ma kinazy lymidyno-
l ISV i VZV, Pewne dziala11ie klinicwc na CM V wywiera
natomiast analog acyklowiru

llyi:. 15.'/, „Suwin nety

wew11:1111j:11liowe ciallrn w11ęlnwo 5.9 Podsm1ww<mie
wirusa cylnmonalii.
CM V 111uż11a zakazi{: si\I w każdym wiek n, w daje poc1.qtek za każc:nio111
wirus jest wydalany okresowo w moczu

W 11icmowl11ctwic i dzicci1is1wic szc11c11iu siv wirnsa sprqjaja zie

waru11ki higicnicme. Tc 1.akai,e11ia Si! hczohjawowc, nabyte zaś w
 2118 249

Powildania wyslvp11j:1 rnczcj r1.adko. Obcj111uj:1 1.cspiil Guillaina-llar-

llyt:. l!i.11. Koh!jnośi; 11lmzywa-
11ia siv auly!Jenów wirusa Epstei-
m1-Ba1r.
rcgo (rnzdzial 2·1) lub i111lt'. objawy zaj,cia ośrodkowcgo ukladu nc1wow,:go
oraz, w1dko, pykni,cic ślcdziuny. Calkowitc wyzdrnwirnic następuje z rcguly
w ciągu tr1.cch tygodni, ltn rekonwalescencja
l11iajqcy111 'i\: oslabienit:m i zlym sa11rnpocz11cicm.

Epidemiologia
W ubogich spolcc1e1ist1rnch 1akażcnic l'BV, podobnie jak CMV. jest
nabywanć we wczesnym okresie życia, gdy zwykle przchit:ga baobjawowo.
W tJW:ciwic1istwic jednak do zakai.cnia CMV, pierwotne zakai.cnic EBV
odpt>rność na dalsze zakai.cnia prtez cale i.yćic. Mononukleoza
zakaźna wysttpujc wobec tego najczęściej 11· krajach rozwiniętych. gdzie
1.akaicnie nabywane jest w póż11iejs1.ym okresie i,ycia, ze s1.c1.ytcm 1a-
chorowa1'1 w wicku Ili 18 lat.

jedną z 1hlc'1ch form. W k1Hrn'1rkach. które ulegaj:1 Diagnosty/< a la/Jorntoryjmt

·:już inne antygeny. W
wirusa, 1alóna od nic
siv wc1.esncgo antygenu (ang. carly
anlygenn kapsydmvcgo (ang. viral capsid
:1111igcn \I(';\) i .,pii/ncgo" an1ygt:1111 hl11nowcgo pro11·ad1i do Objawern, od którego wywrnl1i siv nazwa mo1wnukleoza zakai.na, jest
wirnsa i li1.y komórki. Dla cck1w praklycmych tr1cha 111ivkswna lie1ba leukocytów (20 >:
że 11rwdwdala przcci\\' I<::\ i\'(':\ s:i uasami pr1.ydatnc 11 diagnos-
Niektóre limft>cyty (do 20%) s:1 nictyp11we, pr1.yporninaj:1e wyglądcrn nmno-
ljt:e lpatr1. podrn1d1ial !>.:1). cyty z ohlit:i cy1opl:11.ni:1 i nicrt:gularnym j:idrcm. Nic s:i one, _jak by siv
wydawalo, 1.akażonymi liml'ocytami B, lecz limfoc)'lnmi T
pr1eciw autygcnom wirnsowym wyrai.onyrn na liml'ocyt:1ch Bi
zabicia tych zakai.onyeh lirnl'ocytów.
6 illmumuk le oza zakaźna
( i'(Jl'(ICPf!w lll'UCZO!owa ")
??("; t "' {" '
:llll-
Aspe/ay ldiniczne
Podobnie iak ('MV.
Zak:1/i1y wirns
11 tkance chlonncj. i 11kam,1" „.„ „ ""'""· . „„ „ „.,
lenni wywolana przu ( '1\1\'. gor;1u.ka grucmlowa tei. jest „chorobą calo-
wauia si{' ze s1.uylć111 zaclwrowa1i 11 młodzieży i mlod)Th osiih doroslych.
Anlutynacja l<r1111inel1 r.ierwonych owcy
Okres wylęgania wynosi _jeden rnit:si:!l' luli dlui.cj. Występujt: gon,czka,
zaabsorbowąniu surowicy z:
zapalenie gardla i pm1iększenic węzlim ehlnnnych, n;qpicrw na szyi, a pó!nicj
lei. 11· innych miejscach. l J wi\'kszości pacjentów śledziona jest maca Ina
i wyslępujt: pewne zahnrzrnie czynności IVl!trohy, crnsami z i.t'1ltac1.L1. !\loże Nerka świnki ICrwinkl czerwone
morsl<ioj wołu Wynil<
wyst:1pić pr1.clotna wysypka plamista. Osobliwości:1 tej choroby
'\'.l<'i1•nl/1\\' 1\1"/\fjłlll!j;icycll alłł(licylinę)
Tak nie dodatni
Il p17cciwcial pr1.eciw tc11111
Nin tak
 2!i0 251

'"f-~v:r1l····~
kli111c·111c ,. ). IJ11H: a1du1 y11uj;1 kI\\ 111ki l'/.t:rwo11c 0\\'C)'
11!1> l;o11ia. rn :ilan<>Wi JHHlst;111·1: testu Pa11la-ll1111nl'lla. Odc1.y11 ten pokgil na
1aahsmih>11·a11iu 'nrn11icv pacjenta tkanLa nerki ;wi11Li rnorskicj w edu

"\ "" ~ c'~i; ~'

usu11i 1:cia 11i,:pt>l1'!l'h11yl'.11 p11cciwcial hclc:rnfil11ych typu h11ssrna11a. a 11a·

;J
,
1n1w,;a11iu s11rn11ic:y1. hada11y111i kr11·i11ka111i. W prnwd·1iwic
tc:~ci,·. 1dt>l11ośi' agl11l\'11acyj11a s11ro11i,·y 111oi.c hy\· u;;1111i1:ti1 prze'! absorpcji:
krn inkami c1mrn11v111i wPln I tab. I i:I). IV swej O\'l'l'i11al11ei formie test
l'anla· B111111ella jc:,t :,kn111plilwwa11y i mslal
\,{ r ~~>.,,,,,
pr;a szJ,iełkowy ll'sl a~h1ly11acyjn} („~łonospol") oparty 11a lej sa11wj '-t : '~
1a'i1d1ic. Tc·:;ly tc Si! 11jc11\llc w lllO\Hll!Uldco1ic· IV\'Wolam:j przc1. ('fVI\'. ~di~~.
Swoiste przeciwciała. Testy typu l'aula-llu1111clla rnogil dai: l'als1,ywic 11jc11111c
\\')'lliki 11 rnalych dzic·ci. W ll')'Spe•jalim11a11ych lahornlmiacl1 mogi) być
JHHprnwadm11c· testy 11a swoiste pr1eci11Tiala pr1c:ciw l!llV. Kl>mlirki
11)raiai:1n: i;1da11c a111yge11y FBV l\:agujq z s11rowic;1 pacjenta w metodzie
pn:,mlnicj. l'rzeciwciala przeciw E.\. podobnie jak prw·i\\'dala łg~I przeciw
( 0)
\'( '.\, 11·skamjq na obecne lnb osia Inio pr!d1ylc zakai.e11ie, podczas
lg( i przeciw V<';\ s:1 do\\'odcrn pl'lchytq>r1 mkai.cnia. Tc 1t:oty s;i l~i1-~m;c1-J
irndnc kchnil'lnie i nic są :,losowane rnty11ciwo.

6.3 Chlouiali Buddtta

T,:n hardw 1lośli1V)' nowo111·lir !ryc. „J. j fr)) ll')'Sil'Pllic glównic 11 dzicd
afrykm'1sldrh i.yji1cych 11· rcjonad1, gd1.ic 1.irnnica jest hipcrcndcmiczna,
K
(b) .··,

" \
f~?t~ i7 .~
/~~V ~) cj~.~l
"v J 1
o)\~
/"'- }Llr ~~"""',•
-I'Jry)
~ V
1ni 1:d;y zwrotnikami Kozioroi:ca i Ila ka (ryc. I5.')). Szczyl ) li\i·;'t ~ 3'1·.'~
~'(,S
c!~) \3 ,1 "'r1
f;
1ad1nro1\'illi 1V\'Sl1:pnjc 11 dzieci() '/-ktnich. Inn,; ognisko występ11jc li' Papui· ?\)f-5
-r\011·t•j <;11i1ll'i, a sporadyczne: pr1ypadki zdarzaj:1 się takie w innych \ \00 } ,\,_\ \
: :. ~., ,. . , l_,,, >·L ( ~ I~
'~IZ~·~ .
rejonach. t 'hornba objawia si1:jako g1rz, 1.wyklc foclmy, rzadziej oczodnlu lub
innych miejsc. Nic lcC1l1ny prawic 1aws1c pn>wad1i do 1gon11 w cii1gu kilku „
micsi1:c')'. lcl"I. jc·s1 hardm wrai.liwy na cyldofosl'an1id, kt!iry pcH!any wyslar·
l'!.aj:1rn ll'Cll:śnie n1oi.c: spowodować·
).,_,
i \ „.
o ""„„ t"".~
( Jl'.l\O\ll l'll\' IV kolistej episrnn:Jlnej i'orn1ie jc:sl wykrywalny li' kon1Ó1·

kach gu;;1 w wi1:ksmści pr1.ypadl0w chloniaka Burkilta (ang. Bmkitt's

lympho111a Ili.) w '\fryce i 1':1p11i„Nci11cj ( iwinci. lec·1. nic wsporadycznych
[J
) ) (j ' CT (/'
d;ieci z ai'ryka1iski111 BL 11rnj:1
1wi;11.ck 111i1:dzy zakażenicn1
11in1"111 y111 i g11zc111 lpalrz także: rozd1ial I>). Sporo dyskusji poświęca się roli
zim11icy jako kol';1k1ma. Podoh11L' lllllic'iscnwi,:i1i,: grngri1fic1.11c tych chon\h [OJ-;,-~;, ioo ooo !Dl 1,5 20 na 100 ooo !1i[i20 na 100 oo~_J
„

jr:.I 11dc:r1aji)CC i Si! pc:1111e dowody. ie s1a11 i11111111nos11p1\'sii w

1i11111irv ma ll'jll\'11· 11a 11ad1,'ir
!'11/a, ak 11ic· .i'":l Io jL'S/l'ZC doll'ird1io11l'.

!OtHlitlSlt:llllH!l i:
JE. i l'allison
 253
2!i2

~i Ralt jamy 110.\·m1•0-gard!owe.J '1 Pod.\'1111/0JP<mie

jak ('MV, można sil' zakazić· w każdym wicku
I 11d1ic 11 pol11d11iowyrh Chinarh, l11h
przclnrnlc zakairnic limfot')'ltl\\' Il. w kIÓrych i11d11k11jc rM.nc
Il it?n,)it1ic11\\'il ll\~i
antygeny pochodzenia wirusowcg<i, z których 1n·zcsny antrncn (E,\)
carc1n1)Jllil
i wirnsowy antygt'.11 kaps,\'łlowy (\'CA) s:1 przydatne w diagnostyce.
s/One wqly chlonnc s1.yi. do
11;qbanl1iej po11·s1el'l111a limna raka w tym rejonie, z c1v'tnści;i O, I% Szczyt zachoruwa1i na 11101101111ldcoz\' zalrnźmt (gorączkv
pop11lacji. (il(nrnic dotyczy l11d1i li' wicku zo 50 lal, z pr1cwagą nwzczy1n. wyst1·p11jc 11mlod1.iciyi111lodych ns<'>h doroslych, wśn\d których szcr1.y
Ten 111>wn1m'1r jest 1aki.c zwiqz:1ny z i:nv, a dm\'()dy sq siv w wyniku aktywności seks11al11ej, a tak:i.c calowania
w przypadku chloniaka ll11rki11a. l'i1ycznc ubcjmujq gon1czkę, rnpalt•nic ganiła i 1mwi1·kszcnic węzlim
( 'hnn>ba la do1yc1.y jednak 1aucj knmórek nablonkowych nii. li111- chlonnych i śledziony.
1'1H')'l">11 i r"iini sil' znaelllic epidcmiulngi•!· Nic: lylkt> p1'iźniejszy jest wiek I liag11ostyka laboraloryj11a opiera się na: (I) Zlliększom',j lkzhie lc11ko-
ku. !akie brak jest 111i;11ku z 1i11111ic;1. Pelni:i też roli; inne cyt1\w i 11ystępowani11 atypowych T li111foeyti11v w rozma1ic krwi: nraz (2)
, :i jednym z nich jesl z11i1!ll'k z pewnymi haplotypami ludzkich 11yst1·pn1rn11i11 11rzcciwcial hcicrofilnych wvkrvwa11vch testami hcma-
a11ly!'c1H'm lcukoeylarnyeh (111„\). /iisugerowano lei„ że nawyki diclctycznc
roli·. a 1wlas1oa spoi.y11·a11ic z11acn1ych ilości nilrnzoamin
l'ndohnie jak w pr1.ypadk111akażui ( 'iV\V, acyklowir nic ma warlości
11 soi<H11cl1 nok:mn:icl1. Tc g11zy s;! s1os11nkowo niedoslypnc dla
w lcczc11i11 ostrych 1'1irnżc1\ J·:BV.
1la.
( 'hloniali Burldtla jest gl„llvni1'. IV AJ'-
1 p1nwot11ym1 11111 n;111y1ym1 nicdnhoran1i ndpnrnusn rycc, gd1ic 1i11111ica jest endemiczna i moi.e być kol'aktorem w po-
ru111·inięci;1 chlonialu'm z limfoeytim B 1wiwanych 11akai.cnicm l'.BV (pair/ wstawaniu gufa. llotyuy małych dzieci i jest ściśle: związana z zakai.c-
lei rn1<l1i;i\y ) i _1 (>1. niem l:BV. gt·nom wirusa zaśjc:sl wykrywalny 11· komórkach gu/11. Ten
( l1!i1lnc 01111'iwil'lli,· sl;o11111liknm111vc\1 /l\'i<1fk<°11v 111i1'.dzy zakaic11iami zwią;ck chlnniaka Burkilta i zakażc11ia l'BV nic zaWS/l'
'i\'. 11· 1w.d1iak i>. li' nii :\f'ryka i Papua-N01rn ( iwiuea.
Rak ,jamy 1111s111111-gardlowc.i jest taki.c Zll'i;11a11y z zakai.cnicm l'BV.
li' poluduiowyeh ('hinad1 i u lml1.i wywod1qcych si\
1 linnlych 1crc111'>1V. \Vystępmvanic jest 11ajc1.1;,tszl' 11· grn11ic wiekowe.i
S;.czepionlii 20- 50 lat, z prmvagq 11wi.o.y1.11. Kol'aktora111i 111og;J byi: okrcśilHJC
haplolyjl)' I li.A oraz spoi.ywanic nilrolOamin w
przeciw l'\\V 111oi.c: dostarczyć: 11ad1.wyc1ajnych korzyści, zabe1-
BI, jak i NI'('.
przygotnwana z
11 malp, a w niedalekiej
i>ada11io111 klinic1.11y111 w zakrc,ic nchrony
Burkitla . .lcd11akie poda11a11ic tej szc1cpio11l,i na skalv masow;1 jest
dakk'!
HERPESWIRUSY
6.6 Lec;;enie
6 i 7 (HHVm6 i
I\ aide ndkrycic nmvcgu wirusa, zwlaszl'!a tak
l'.BV. podobnie jak ('~!\', lei nic ktld11jc
llllV-<i. /111Vs1.c jest zaskoczeniem. Zostal on po rnz pit!nvszy wyiwlowany
acyklowir podany 11· d11i.ych dawkach mużc być sk11h:c111y
w I ')81> r. Pierwsze badania s11gernj:1 ściślejsze powi11zanic z ( 'iV\ Vniż /.
w ci~iki,:h zak<ri.1'.niach. na ogl'il jego dzialanic 11 1.akaic11iu l'BV jest
l11d1.kirni hcmcswirusami. Wydaje si1: byi'. odpowic:dzialny 1a dwa rM.niącc si~
111inimalnc.
2!i~

. l'll'l'll :,;.y
1. 11ich I" n1111ici1 nagly l'Y<llllh.:11111
.11il•i111111, „„,,„„/11
i11/i1111i11111). hq!lld11a d1orllh:1 µnr:1u.kmva rnalych d1.ieci
111 i;!1a11:1. jaL 1w1.ll'a 11·skan1j1:. /. wysvpL1. I lrnpi to limfadcnopalia 11 doros-
hch. ho i1111yd1
l'r11-gl.1dy sc:rnlogiu11c doslarc1.:1j:1 dowodu 1:rl,aic:11ia 11 d11i.cj ClyŚci
lwl1i w pop11lacjad1 hada11ych w n'ii.11yd1 1.rnjach. U Gn1111111 i J111liJ1eptydy 157
llia~11oslyka ostrc1!0 zakai.ć11ia polega na wyl:a1a11i11,woistych
cial lg( i. Lti11\: pnja11iaj:1 ,11: h:1rdm 11c;d11i1:. l'r1.1:ciwci:ila lgM tci. wy-
I 3.1 Ohjawy kliniczne 257
111 IV-7 ws tal wyimlow:111y niedawno / ko111<'irck jcdnoj:1drn1sl ych krwi :l.1 l'atour.nnza 2fJfi
zdrowego nsulmika . .lak dot:1d nic opisano zwi:11l.11 tq•n wirnsa
:u tJ1i1lnmi11ln11ia Z!i9
J.4 Odpowir.di
choroi>llw:1. i1111111111nl11niu11a
i diannostyka
lahnratmyjna 15!1
:l.fi P111lilaldyka 21ill
:Ul Zasa1ly rnpnhie11a11ia
wiciekliiniu
Il IWiilllijl 2!iZ

WSTĘP
Ta wzb11dzaj:1ca strach choroba zwierz:) I, stosunkowo r;atlko przenoszona na
czluwicka, hyla znana j11i od zarania historii. Jej opisy moi.na znalóć
wdokumencie „Bahylonian Eshnunna Codc" sprzed rokn 2.lOO p.n.c. Cclsus
jako pierwszy opisal wodowslri;t w 100 roku n.c. i zaleca! przyi.cganic ran po
11k:1szcniach zwierz<) I gonicym żd:1zc111, co slosow11110 w leczcni11 lych ran aż
do 1884 r„ kiedy to I .ouis Pasteur wprowadzi! swii slynnq szczcpio11ky przt:ciw
Mimo lo cia1~lc jeszcze en roku wicin ludzi na calym świecie
umiera z

WŁAŚCIWOŚCI WIRUSA
cS)istematyka
Wirus wścicldizny nalóy do Rh11hdo1•irii/11c (po grecku r/111hilos:
rodziny wirusów HNA o charakl\'.ryslycznym kszlakie pocisku, do
nalci.y wicie innych wirnsów zwierz:)!, ryb, owadów i roślin. \Virns wścic­
kliwy orni lr1.y inne wirusy zakaiaj:1cc kręgowce nalci.:1 do rodzaju
2!itl 257

Genom i polipeptyt~J'
Rodzaj Przedstawicielu (Jc1H11n rahdowirnst»w slanowi ssłłNA 11 u.kmncj polarności. Wirusy le mwicrnj;i
lrnnskryplnz\' l!NA zwi11zani1 z 11irioncm (bialko L), ki<\ra jest odpowiedzialna 111
lyssi/V/ius wirns wśi:inklimy, wirus ninto1w1zy Layns, Mnknln, lluvonhayn 11·yt11·arza11ic wiruso11·ego ml(NA w zakainnych komórkach (rozdzial 2). Syn-
Vesk11/ovims jamy 11st1111j i innn wirnsy rn- tetyzowanych jc::t pięi: wirnsowych mRNA, a kokjnośi· genów jest n:iotęp11ji1ca:
promotor, .\', :\li, ,\/:!, li i /„
\\'irus wściddizny dostaje się do w111żliwej komi>rki na zasadzie win>peksji,
podolrnicjak wirus grypy. ( ldplaSZL:zenic i mvolnićnic wirusowego ssR NA ma miejsce
wcytoplazmie, replikacja genomu zaś wj11drzc. Nowo zsyntctyzmrnny genom RNA
/,_i•ss111·im.1 (IH> gnTku lrssa: wścickloś1') (tab. Ili.I}. Wiru;, p'chcr1.ykowcgo wędruje do C)'toplazmy wraz z wirusowymi białkami strnktnralnymi, a 11asl\'p11ic wirus
t)pus1.cza kllmórkę przi:z 11l!l'lkowanic z lilony plazmalyczncj zakai.nnej k11mórki,
jamy 11st111:j (\IS\') 1.akai.a konie i hydlo, rn<>i.c leż spmvodowai'
lagod11:1 d1ornhy gor:1c1ko11«1 u ludt.i 11arnio11ych na lego wirusa.

Budowa
ASPEKTY KLlINICZNlE
I PATOLOGICZNE
n:c,;plt>n\w ko111órkowych.
·i Ol~jawy kliniczne
Czlowiek zakai.a siy zwykle wścicklizrn1 w 11k•1szcnia przez zakaionc
zwierzę, lecz zwykh~ lizanie wirus.

Ludzie
Ok rc:s wyJtgania waha się od IOdni do I rok u i dlui.cj, ak średnio wynosi od
I do 3 111iesięc)'. Czas len zalei.y od dawki wirusa wprowadzonego oraz od
uk:iszcnia a glową, ponieważ wirus dostaje się do
drog11 nerwów obwodowych.
Pocz:1tck jest zwvklc 11odslcnnv. z I J-dniowy111 okresem prodromal-
bólu glowy. Mogi) leż wysti)pić
Brylanii zoslal pocz:1t-

nasuwa ból i mrowienie wokól miejsca uk;1szcnia, czasami

z '""""""'"'"Yllli niewidki mi drgawkami. Przebieg choroby może
z dwóch poslaci.

lliall;o M jc:ot gh>11·nylll hialkicm strukturnl11y1n 11i111sa. kiiJC)lll od 11·c:1v11ętr1.11c:j
,111111y osloul;i lipid.iwą ~loic 0110 stykai: siv z plldslall':I wypnstki (i. stabili;ujqc
'>ll'llkturv wirio1111. Nnkkoproteina iNl otac1a i chroni RNA pu.t:d dcgrndacji1 pr!N.
,:111.) lll)' ryb„1111kka11'. Ści;I,: pol:Jt:llill\' z RNA i hialf.ic111 N wczqslcc ll'irnsa jest
hiall,o I (dnie). kt<111: j1·s1 wirnsoll':J ln111:.l.r1·ptillq RM.I (ry1:. l. 1.l).
Wścieklizna pobudzeniowa. Pacjenl przechodzi w fazę pobudzenia, połączoną
z niq1okojem i lękiem, przyspicszony111 tętnem i szybkim oddechem. Objawy
l'ilyo.nc Sil zr!ii.nirnwanc, zaló.nic od zajętego obszaru mózgu. Często
porażenia nt:rwów czaszkowych i innych nerwów, iak również
znacznie zwil'ksmna aktywność

l/\\'uu,ului:i.1
 2!ifl 259

l,a gur:1,:1La. \( lasyl'!l1ym 11lijall'C11L Jlil.J:lll'l:t\:!(:ym Sly w l~/1idemiologia

L(iw. jc.•,1 1rodowstręl. .ksi In s;,;zcg1'1l11ie wyc1.1:qrnj:1cc dla pacj1:111a, poni1:wai.
ll'.s\ 011 spr:ig11io11y, lee; Laida pl'l'ih:1 pi1:ia, 1111> nawet widnk wody,
:,il11c si, 111\:11.· 111i1::;11i oddc:chnwvd1ii1111yd1111i1:i;11i,; t<>11·arzy"·'!cy11111u.ucic:111
p:111il'!11cgo :;trad111. Ukrt•:;y pdm:i ś11iadon1ości
z 1:1h11r/l'11iami świadomości.
; 1mg1'1l11io11ymi objawami
11<1.

Wścieklizna porażenna („nie111a"). 11 olwlo 20% pacjen1in1· pudiicg jest

i\nstralii i No11·t'j Zelandii. Wicika Brytania
dr:1111:1tyu11y. ( 'IHlrnh:1 1rw:1j:1ca ai 111i1·si:1c ch:1rnktcry1.11jc siy wstypujqcy111
w'i:i.:kli'llly rl1ięki ścislyrn przcpiso111 kll'aranlanm1wym, które sq oczywi.~cie
p:1r:rlii.1·111. 111Hl111v.slr\'l 11ato111iasl nie jest gli'1wny111 11hjawc:111. \V tych
latwc do pr1cstm:gania na wyspit'. S1.c1.t'gólnc środki ostro'l.ności
pr1.1patlk:1d1 rtl1.d1 h1-go11·y jest wj1·ty 11· wiykszyrn stopniu niż 1l\l·>Lg.
wsla\)' pndjytc, aby zapobiec 1111c,l11staniu się rl1.ikicj l'auny z Furopy
11' ·"1 1.·zę.;cicj 1wi:11a111: rac;c:j / 11kąs1.c:11icm pr;c; 11ictopc-
kDnty11c11ta\11cj rlo Wielkiej Bryta11ii 1unclc1n pod kanalcm I.a Maudw.
1H·l\'a111pi1y11ii. pr1c;: psy. \'od11h11icjal, 11· pr1yp:itlid1
Na calym świ1:cic notuje się około siedmiuset p1'!.ypadkmv
n11111<:i. śn1icri· jest 11ie1111iknio11a.
1. JlOll'(>du wścidli1.11y każdego roku, In:;. reprezentuje to

tylko c1ęśi: r1.ec1.ywistcj lic1.by. l'onad ,!()% przypadków wśr{1rl ludzi dotyczy
d1.icci w widu od :i rln I-I lal. ( 'z<;ście
l'H'icl'i:{!I a w wvnikn t'lęs1s1.t'go kontaktu rn 1.wicrzętami.
li 1.ll'icr1:)1 wyst 1·p11Ji) 11\lydwie p11st:1cic choroby, kc; rh>min11jącą !'mm:) jest
wil'l!sÓw spokrt'w11ionych z wirusem
11:;ciekli111;1 p11raic1111a. l'inws1.y111 uhja11·c111 jt'st z11y\;k 1111ia11a w za-
doldadnic poma11a, leu wirus Du1cnhagc, pr1.cnoswny prza
d1m1·;iniu. T11.d>a pa111i1:1a\:, ie: klasycmy ohra1. 11·ścid.lcgo psa hiegaj:1cego
mstal wviwlmvany od chorych na wścidli1.11v w Al'rycc Pohidni111wj,
i gry1.;1cegn ws;,ysll\o wok1')l nic jc~;l 1aw:;1t: prawdi!. i\log11 hyć okresy,
l'inlanrlii i ZSRI{ (oher:nic WNP).
11· ktcirych 1arówno psy.jak i \;oty. stai•! si\' uic;wyklc pr1yja1.11e i próhuj:i li1ać
0"1\ly \\' il'h 1ltllC/l'niu.

3.4 Odpowiedź immwwlo1:icz1w

3 Pat<WCUCc'l/
1"'l "'
i dia1:1wstylw lahorntoryj11a
110 ul:wc11iu pr;c; 1\\'ierzv wirns wś1·ic·Ui111y osiqga ośrodkowy uklad Nit:wiclc wiadomo na temat orlp11wicrlzi \irnliicytów '\' i Il ua wil'l!s
ncr11·m1·y c1lmvicka drog:) nt'rwinl' olmo1lowych. Wirus najpierw 11a11111aża si1: wfa:icklizny 11 lur\1.i. Silna
w k111111'irkach 11ahh111ka i 111ięś11i popw:r:1.11ic prqżk11wa11ych w
uL1s1.e11ia, a nast1:1H1ic osi11ga ohwod11\\'y uklarl 11crwowy drog;1 wrzecion w ogóle
llt'l'\\'011·0-mięśnio11ych. Szybkość zjak:i wirns posuwa si~ dośr11rlkowo w1.r\l11i. potr1cb-
11cr1v11ohw11rlnwr:go,1.„:;tala 11,1alo11a t'kspery111cntalnic 11 myszy na .l mm 11:1 m1'i1.1mw11-rr\1cniowcgo oraz moc1.u
doby. l'o 11a11111oi.cni11siv11' ośrodkowym 11klarl1ic:11nwowym, do111ó1.gowo oscdom mysim. Głównym 1.adanicm
11r\srodkow11 11'!.dllli. 111:rw1'nv olnvnrlowych do innych tkaud;, wl;1c1aj:1c stwicrdzc11ic autygcnu wirusa
sli11ia11ki i sl;1'll'\' 1>11losi111111. li 11si1h 1a\;ai.011yr:l1 rlr11g:1 acrngenną, np. w komórkach
w jaskiuiach /. 11i1:t11pcr1.:1111i lnh 11· pu.yp:itlkad1 1.akai:e1'1 laborntoryj11ych,
wirus prnwdop11r\11\rnic dostaje siy rJ„ ośrnr\\;owcpo 11klad11 nerwowego tkanki 1w'izgowcj lm\1.i lub 1.wicr1.ql.
w1.dh1i: 11crll'Ów 1a11palr11j:1,·ych spojówki lub g1'1rne rlnwi oddechowe. metodą, jest szukanie w rozmazach tkanki
wląc1ajqc nerwy ll'\'Ch1111•c. które ;;ą eozynolil11y111i cialkami wtr9lowymi
siv z rogu Ammona stopy hipokampa i barwi
Diagnostyka wścickli1.11y moi.c być podjyla wyb1cmic
\\' i odnowi1:rlnio wyposażonych laboratoriach.

Il'
 2GO
Zlll

\)il p11.ypadk(l\\. Tylko u <1'ohy w lq grupie 101.winvla sit wścickliz11a

Pn!fi/afdylui
Orygi1111!1111 sinepi1111/1 a Pasteura
fll"ZetiH' Jl'.frie/diinie
I lll nicd:1w11:1 llll'lnd:r szu.cpienia r"ii.nila >i\ tylko 11 niewielkim slopnin lld
Ppo1wwa11cj pr;c1. l'astt:11ra w ko1'1rn XIX''" Szczc·p wirusa
11:.cidli111\, klt>r\' l'astc11r 1asloso11:rl 11' swoim sly'nnynr ck;pcrynrencic.
msl:rl wyi1olowa11y / Jllii1.g11 11ścic:Ucj krowy. Wirusy 11ścid li111y iwlowanc
od dt.ikich 111i,:11;11 Si! 11:11y11am· „11inrsami ulic1.11ymi". l'odc1as
11 1rn111nkaclr l:1hora101vjnych ich 1ji1dliwo;l: ulega n:d11kcji i stabili1.acji.
11idc Iii/) w 111(11.gach kriilil.ów. w
skriicc11i11i11st:1lil si 1• n:1 h 7dni. sliid okrc:ślcnic:
11irus ,.11stalony". Rd1enic ki\:g011c: 1.akai.onyd1 k1i<liki1w mslaly wys11s1.nnc
11 prn\idr111 w lclllp,:rnl111H p11k11jow,·j. a 1jadliwośi' 1\ir11si1w 1:11Varlych
\\'nich /.lllHiL~js1.:tla Si\'. C/\'hl.'(\ H'l":l/ I nn'.l!'lllli:1t'\'lll \VVSllS/Cllil!llL \\'
Ijlll\\'il/ll\'1111 lilllilllll Li!Silll\llll /illl<lll\'1111 pl'IC/
psa. l'rtc'/. nasl\pnt: d1.ie:,i1-i: dni l'as1,:11r 1a:;toso11 al
1a11·ic:siny rdll'lri ki\!!lllV)dl 1.ak:ri1111ych wiruse111 w~cic:klizny. l'rc:parat
11 d!'.il«cka prawil; c;,tcry tygodnie pw:d ro1.poc1.1Tie111
po1!r~1 1,imwgo
lcrn:11i:1. Wv11iki wsb1.11J:1. ;ie: 11 'iO')o l11d1.i ry1.yko
1011\'illi\'cia sil' wściel;Ji'llly. ,,l'rofilaktyka
11ads1.cdl uas 11two11yi· ośrodc·k s1c1.cpic1i pu.c:ciw wścickliż11ic". li' cii1g11
dekady 111wo11rn10 l11s1y1111y l'as1c11rn ua rnly111 świecie i do IX 1JH r. lccm110
w nich 200110 osiih 1.c śmierlclnościi! 1.akdwic (),)'~.;„ Ouywiścic nikt jcs1.uc
11ic wit:dzi<1I o wirnsach w 1allllych c1.asach, a ponic11·aż l'askur nic
haklćrii /. kn'<lic1.ych nl!.Clri kr\'gnwych, wyciągn:1I wniosek, i.c
„jest sil' slilo1111ym do slwic1d1.cnia, ie pr1.yc1ynil jest drolmouslrój o wyj:11-
kowo malych rnzrniarnch, nic b\!di!CY ani palcc1.k;1. ani 1.iarcnkowcclll".
S1.L1.c:pionki p11.cciw wścicklii.nic pochod1.ącc: /. tkanki m:rn·owcj 1.ak:i-
i:onych 1.wier1:11 nadal s:i pm1·szcchnic ui.ywanc: do dnia d1.isicjszt:go (lab.
l<i.2), lco. ne11rnlogiC1.11c: powikla11ia w I pu.ypadkn na 1000 s1.c1.cpionych
ogranic1.)·ly ich ui.yc:ic. li' lalach piyćd1.ic:siąlych slala si1: dost1:pna
ka pr1.cciw \\'scieklii.nic: wyhodowana na 1.arodkach kaC1.ych, rnst1pnj;1c
1. tk:rnl;i nc:rwowc:i 11· lJS;\ i niek11'1rych krajach
( lka1ala si1· stos11nl.m1·0 11idu11cuna i nit: jest j11:i. 11iywana.
I J'.\pólcze.1·m .1·zczepio11/d przeciw 11•,frieldii11ie
1

dawce h1I11 ys11smny prze! pi1·1naścit: dni. a nasl\p- D11i.ym pns11pe111 w dzic:d1inic s1ncpionc:k pr1.cciw wścieklii.nic: hylu na111-
si1: o jc:tkn d1ic·1i. Joseph Meister 1wi.cnic ll'irnsa w ludzkich lrnmórkaeh diploidalnyeh. Mdoda la JlO!.Wolila na
lego d;iccka 111da11·ala si\ nic:11nil;11iona i s1czepionki, kt(,ra jcdnnczcś11ie 11·ywolywala m11ic:j
nic het. pllll'ili.nych 11« nii 11onrmlnie. S1c1.e11ionka I lDCS (tab. 16.2) st ala sit;
~lc:iskra metodę, która byla stosowana Szczepionka jest podawana
wyniki lcoenia profilaktyw1ic wclcrynarm111. lud1.iom maj:1cym koniaki 1.e zwicrzylami oraz
i1111y111. k1i1rzv Si) .narai.cni na wścickli1.n<;, w 11zec:h dawkach w 1lllst<;pach
I 111ic:sii\Ca, z di1wk;1 prz.yp11111inaj:1cil po dwi,ch lalach.
11 osoby pogrpitincj prze! zwicu<; podcjr1.anc ll wścieklizn\' rana
po11i1111a być dokładnie 1.myla wod:1 /. mydkm, alkoholem, jodyn:1 l11h
.iwdkic111 rnwic:raiacvm czwartorzcdnwa sól :ml<1nowa. na ktilri)
Data
w11rowadzonia Szi:ze11ionlrn i lmnmntarz

JlllJ1\ smu11ionlm Pastoura. Znar.rnniu wyl:1r:rniu historyr:1111r

1!111 inaktvw11wim111111 fo·

wywoly·

JD57 zm·mllrn. Wirus inaktywowany l111ta-11rn·

Wolna orl tkanki 111\rwowuj, lonz wywolywali1 rnakcjo
nl11111iczn11 i hyla stns11nkown niosk11t111:rnym anty11unum. Wyr:nlana. nic s:1 r1adki1:
tntH wirnsa namnoionuno w hrdzltiuh lmmi1rlmi:h tlipluidnl-
Wirns inaktywowany huta·propiolaktonmn. f11adko
szr.ze11ionlrn
 263
2112

Dzikie zwierzęta
Zasady <:a pobiegania w!1ciek li inie /.walcza11ic wścicldi111v wśriid d1il:ich zwicr1.ąt jest trud11y111 i. jak 11ickti1r1.y
u ;: Jl'iaząt uwah1jq, 11ie111ożliwy111 zada11ic:n1. W I ISA nic zaleca si\: ci:1glcgo zastawia11i:1
i trucia zwicm11 jako mctnd zwalczania wścieklizny, ale ogranicm-
ny 11ad1ór je.I! lllrzymywany Ili! obszmach, gdzie uvslo pr1cbywai:1 l11dzic,
l:Jl'ie1·zrt11 tfomowe w miejscach pik11ikowych. 1'011adto cli111i1111i0 się z dn11u'1w
cccharni progrnrnu kontroli 11' rejonie 1.agroi.ony111 wścicklizn:1
icst 11s111rnnie zahl:1kanyrh zwiernit ora1. szclcpic11ic ws1.yslkich domowych się 11vakzać 11·ściekliz11ę wśrird lisilll' 11nikalni!
kotÓll'. \V ll'l'nilrn takiego pus11:powa11ia liczba przypadków wścickli1- mdod;1 szc1cpid1. ()Iowy k111TZi!I n:1syca się Ż)'Wil atc1rnowa11:i szczcpio11k:1
n1 wśriid psiiw w l ISt\ nienHicrnic 1mnic,js1.yla siy. Ohw1ic zacl11·c:1 siv do wścicldiź11ic i tctracyklilli!, po czym iw.rzuca się je helikopterem
kotów. \Vs1.ystkic koty i psy w llS!\ s:1 s1czepionc alcm1owan:1 w odlcglyt'.11 lćrcnach górskich. I .isy jcd1:1c glowy kurcz:11
puo:1wszy od 1 micsi:1ca i.ycia . sa111y111 znslaj11 zas1czcpionc; akm1owanym szczepem wirusa
.lakidolwil'k 1.11·icr1.v donmwc ugry1innc lub podrnp:mc przez nictopc- .kd1111uc.~11ic tetracyklina 11\cga zdcponowa11i11 w iclr kościach. Prosty test
r1a lnh prto. dzikiego ssaka rni<;soirrncgo jc,sl uwaianc w I ISA jako ikanhi kost11ei sd1wytanych lisi\\\• pozwala wykryć lclra-
wvel,sponowanc na wściekle' 1.wic11<;. Ni'' s1.czcpionc psy i kuty s:1 T;1 mel mli) wścid;-
lub pnddaw:111c l;warant:111nic pr1.cz (i miesi\'C)',
111·ier1v1a s:i dos1c1.cpianc i izolowane pw:1. •JO dni.
system.

Rodzaj lrnntal<tu Stan zwierzęcia* leczenie pacjenta** PODSUMOWANIE

WJ'/,7i:z11ili 11ośrndni wygl:1da zdrowo lub ma ohjawy zbędne Do rodzaju Lysrnl'imszalicz11 się wirus wścieklimy ornz trzy inne wirusy
kontakt s11unrnj11i:e wśi:iokliznę kręgowt\:. Wirusy majq ksztalt pocisk n oraz glikopr11tcino-
Liwnin shi1y wy11ll1da zdrowo lub ma objawy wc wypustki wystaj:)cc z li11idowci oslonki. (icnom sta11owi ssRNA
sunnrująi:u wściukliznQ
o 11jc11111cj 1111larności.
n) 11od
mniuj 10 1lni populacja dzikich
1.wier1.:)l, przy czym 1111
rolę. W
b) 111:iuld ludzi, podczas
c) rnhity lisy.
Po uk:1szc11iu wirus namnaża się w mięśniach i przesuwa się wzdluż.
ncrwinv obwodowych do ośrodbiwcgo uklad11 nerwowego, po czym
rozsiew wirusa wnll11ż nerwów obwodowych do
1Jki1szunia
Okres wylęgania waha się od d1.icsięci11 dni
średnio wynosi od l tło 3 micsięl')'. Czas len zalóy od miejsca
uk:is1.\:nia nd ośrodkowego 11J;lad11 nc.:1wo11·cgo.
dlikilJ!ID lWiu119cia jest rnucrnin więlmu niż 011
l'oc1.:!lek choroby objawowej jest podstępny ze zlym sanH1poc1.ucic111.
i hi1lc111 glowy .. .l'ostai: poh11dzcniowa" cha rak h.:ryz11jc si1'
ngniskowymi poraż..:niami. 1rud11ości:i w pnlykaniu i wodowstrętem.

_,,____
2fi4

l'acjenl umiem w ci:ig11 wśród nirnydolnośd scrco110-1rnr1.y-

11io\\ej i ŚJlil!t'zid. ( 'horoba 111ożc 1<1kic pr1.vi:Ji: liirn1 1: porai.e1111:!
(„wścieklizna niema").
pr1cz szczcp1cmc po zaka!cniu. Najhez-
jcst szczep wirnsa namnożony w ludzkich i 266
komiirlrnd1 di11loidalnych (I ID( 'S) inakly11•m1·:111y 2.2 B1111inwir11sy 167
2.3 Orhiwirusy 167
nem. Podaje się co najmniej sz,:ść dawek szc1cp1011ld w
11s1rzyknivciu d<Jllli~ś11io11y111 li' poli)czeni1111· ludzlu1 ganuna-glohuli1q
11rzcd11 wścicklilnic (I llOU).
Szcz.cpionka jest takie podawana prnlilaktyc111ie lndziom szczególnie
narai.onym na zakaicnic się wścickli111:1, np. wćlerynarzom.

269

WSTl~P mózgu ornz

1apnli!nh: llltll(lll
i rdrnnia kręuowogo 270
Wirusy, lii\m: b~di! 0111!'1wionc wt y111 ro1.dzialć, Sil zn'1żnirnwa11e, kcz. h1czy je 5.3 Gnn11:zki .krwnt11c1110 272
podobna epidemiologia oraz duże pmh,bic11st 5.4 Zólta 11nr:1czlm 272
5.5 Donga 173
one r1.cuywiścic kiedyś sklasylik01rn11c wspólnie jako fi.6 Gorr1czka l(lwotowm
pl'!e11oswne prze;. stawonogi (11/'lhropod-burnc). lecz z zespolr.111 nnrkowym m
teraz wiadomo, i.c do lej grupy należą wirusy z kilku rodzin. z kiórych cztery
sq ważne ze wzgl\'dll na zakażenia 11 ludzi: 'fog11riridc1c', Flm'ii'iridm· (k1t'1rc
li1c1.y wiek podohk1\sl w). /11111.1·111•irid111: oraz. Rcm•iridac (lab. 17. I). \Jniwcr-
sah1ć określenie .,arhowirus" pozoslajejednak nadal przydatne i h~dzic przo.
nas używane.
Nalurnlnyrni 1\:1.ćrn·uarami 1akażc11 tymi wirnsami sq zwicrz1:la, ptaki,
a nawet gady, wśród których są one 1mc:1wszonc prza. ukqsz.cnia slmvono-
g<'iw ss:1cyd1 krew, zwykle komarów, much niaskowvch luh
( 'zlnwick zakaża siv
cyklu przez pojawienie się w
a następnie z.ostanie uk;1sz.ony przez. zaka/.onego slawonoga. /.ak;ri.cnic
l'Z\'Sło bcmhjawowc lub lagodm:, lecz niekliirc
spowodować bardzo groźne, c1ęsto śmiertelne

choroby gon1czkowc, często z wysypkami i zapaleniem slawinr,

zakażenia ośrodkowego uldadu 1wrn·mrcgo,
hwoloczm»

---
 2Gfi 267

Bunia wirn sy
Procent 5)•stematyka
Liczba riatogcnnych Na1.11·a rodziny wywodzi si~ od prntotyp1>wcg11 wirusa Bunyarnwcra, który
Rodzina Rodzaj seroty11ów dla człowieka wicie arbowirusów zoslal nazwany od miejsca. gdzie zostal
po raz p1cnvszy wyizolowany. Przedstawiciele czterech rodzajów wvwolu.i<!
To!fiwiridae 11/p/mvi111s 25 30 cho ro Iw u ludzi, pi11ty ( U11/u11•irus) nii:.jcst chorobotwórczy dla czi owi eka.
Flaviviridaa F"1vivims BO 50 Hanlawirusy nic sq przenoszone przez stawonogi, lecz przez ll')'daliny gryzoni.
B1my11Vi111s 200 Zll Poza tym jednak zachowuja si~ tak. jak inni przedstawiciele grupy arbo-
Bu11yuviridm1
Naimvims wirusów, dla wygody s:i wi~c omówione w tym rozdziale.
l'/J/e/Jovil//s
/1;111tavil//s
f/uoviridae Orhivims 100 Budowa i rep/iluu;ia
li11m·o1•iridoc. podobnie jak fog11- i N111·iririd11c. s;1 kuliste i 111aj11 os\onky. lecz s:1
l.ii:1hy s11 11r1yhliionn. wiyksze (okolo 100 nm śn:dnicyl. Riiżniq si1· jednak zdecydowanie tym. że genom
J(N.'\ ma njemn11 polarnoś1' i podzielony jest na trzy segmenty w fonnic hclikalnegp
nukleokapsydu. Jak można się spndziewać po lej scgmentacji. latwo jcsl doświadczal­
nie zadcmonstn1wać gcndyczrn1 rekomhinacjy, lecz nic wiadomo. czy to ma znaczenie
w warunl;ach naturalnych zakaże1i. Replikacja przebiega podobnie jak replikacja

WŁAŚCIWOŚCI WIRUSÓW
wirusi1w grypy, z I<! ról.nicą. 7.c hnniawirusy dojrzewaj11. p;1czk11j;1c z hlon aparatu
(iolgiego i siatrczki endoplazmatycznej do wcwn:1trzkomórkowych p~cherzyl~t'iw. po
czym ko1rn\rka P\~b1 uwalniaj:tc zakaZnc wiriony.

2.1 Togawiru.\y i .flawiwirusy

2.3 Orhiwirusy
S)·ste111at.1•lia
Naz\\'a rodziny liigariridac (tab. 17.1) 11ywod1.i się od oslonki. ściśle
Należ:! one do rodzaju 11' obr1:bic
d11 wirionów. Rodzin;1 ta zawicr:i czlcr1 rodzaje. z klórvcb tyli; n
wywodzi si~ od dużych okr:iglych kapsomerów. genom sklada się z segmen-
alb1wirus\' h,,d11 nas intcrcsowai-. Inne to ruhiwirus. który nie jest przenoszony towanego dsRNA.
p1n1. stawonogi. a wywolujc różyczki· (rozd1.ial 18). oraz ncstiwirus i ar-
tcriwirus, które zakaża.iii zwierzęta, ak nic ludzi.
Rod1.ina /.'/,111iviri1lm· f nnnrzednio w
tylko jeden llawiwirusy. l;t<°1rych jest kilka scrotypów. l'rolotypo-
11·1111 wirusem żóltq (po laciniej/11l'lls: ż1'ilty).
PATOGENEZA I ODPORNOŚĆ
Budowa i rcplilau:ia
Wiriony SI! kuliste. / oslonlq. o średnic)' ·IO 90 nn1. !'o wnrowadzeniu wirusa do 11odskt1rncrw naczynia wlooowatcgo podczas
il;osacdra\rn1 i 1awicra okres wylę­
wczasie którego wirus namnaża si\' w ukłatbc chlonnym i śriidblonku.
(>sionka z;iwiera jedno (llawiwirusyl lub dwa (t{igawirusy) bialka E które Si] 1 Pierwszymi ohja\\'ami choroby są zwykle zie samopoczucie i gor:iczka
mediatorami ::lania si\' oslonki wirusowe.i z hlon<J krn11t,)rl;ow;1, pmnidujtfC uwolnienie wywolana wircmiq. Charakterystyczne objawy zakażenia narządów docclo-
RNA dn cytoplazmy komórki. Tutaj funkcjonuje 11njako 111RNA. kicruj11c synlcz;1 si\' po 4 ·· IOdniach, co daje w cl'ckcic chorob\ dwufazowq.
pojcdvnu.cj cz11s1cczki hialka. która nastvpnic przechodzi zmianv prowatlz;icc tln zakażenie jest zależna od odpowiedzi 1'""'"„„l.„.;
powstania hialck struktura\nvch wirusa. Tot•awirusy 11:iczlrn.i11 7 zcwni;trzncj blony
k1óra tc:i. może warunkować pcwn:i odporność na spokrewnione
plazrnatyczncj l;omórki. podobnie jak ll'irw;v grypy. podczas gdy llawiwirusy
odpowiedzi humoralnej w procesie zdrowienia zaś nic jest jasna.
p;1czLnia do wewn;1tr1.komi>rl;11wych 1Yakuoli rv111plazrna1vcz11vcl1.
268 2{)9

;,;1p;J\rniu mm:!u, ktimary prm10sza 1:1kairnie l dzikich na domowe

EPIDEMIOLOGIA ZAKAŻEŃ 1,11·icr1.ę1a. w 1y111 przypadku kouic. wvwoluj;ic miejscowa c:piznolic, k1i1ra
poprwl1a cpidcmiy w pobliskiej p1ip11lacji ludzi. Inny pr;,vklad znany

ARBO WIRUSOWYCH w .lapnnii. gdzie epidemie japo1'1skicgo 1:1palc11ia mózgu 13 hylv

p1crwot111c 11 zwierz:)t, a wi~c są
zoonoz. Rq1\ikacja wirusów w organizmie gospodarza wywołuje wiremię.
pozwalaj;1c w ten sposób na szerzenie sic zakażenia na innych
przez 11k:1szrnia ssacych krew stawonogów. Tc stawonogi nazywane S<!
przenosicielami zakażenia.
Duże zróżnicowanie .
ptaków i gad(1w) stwarza bardzo
l'nniżcj podane s<! niektóre zasadnicze czynniki
szerzenia siy zakażenia.
Zdolność 11rze1wsicic\a do szer;,cnia zakażenia jest zaló.na nd jego
ruchliwości. a także od tego, czy dany wirus
może być przeniesiony na nastypne pokolenie stawonoga, 11możliwiaj:1c
„przezimowanie" wirusa miydzy jednym sezonem iygowym a drugim. Nie-
slctv, arbowirusy nic zabijają swych przenosicieli stawonogów, 1apew-
niając tym samym wlasnc
Rezerwuarem jest 1.wykle dziki ptak lub maly ssak, który pclni rol\!
amplifikatora zakażenia (ryc. 17. I (a)). Czasami, iak na mzvklad w kmiskim
przez badanie micjscowv·ch swi1i w kierunku :;wióej scrokonwcrsji.
I .ud;,ic mog;1 niwnicż zakazić siv arl)(llvirusami,
1.:modmvo. jak i rekreacyjnie: na obsza1?c. gdzie wysl~pui<! 1akażonc slawo-
uogi. Wrażliwość ludzi ua zakażenie \Jedzie zalóala od slauu ich
przybylych, miejscowa. lud1mlć po przebyciu
na
zanieczvszczcuic rany krwi:), np. w wyniku zaklucia si9 pracownika
zdrowia igli) dn ;aslrzyków podczas i'azy wiremii 11 pacjenta. 7. kniei
IV
pomylkowo
że
arlmwirusów jest wicie. lecz nie wszystkie
wywolują znacz:)C<! clwrob~ u ludzi. Niektóre zakażai1! zarówno ludzi,
i zwicr1.yla, inne: tylko zwicr1.gta.jcszczc inne zaś znane S<) tylko dlatego, że
ze stawonogów. Procent wirusów patogennych dla
czlowicka w każdej rndzinie wirusów odpowiada mniej więcej ich ważności
liczby zachorow:11'1 na calym świecie. Przoduja llawiwirnsy, a 11a
s11 alfawirusv.

(a)

SPECYFICZNE ZESPOŁY
Szcz~śliwic dla ludzkości, mimo wielkiego rozpowszechnienia gcogralicznego
tych wirusów. na każdą poważnq choroby arbowirusPwą przypada praw-
tysi:tc bezobjawowych lub Jagodnych zakai.c1\. (iroźnicjszc
zcspo\y chorobowe wywoływane przez arbmvirusy mogą być podzielone na
trzy gl«llvnc grupy, przy t:zym ka;i.dy 1.cspól może hyŁ: wywolany przez kilka
niespokrewnionych ze soha wirusów.

5.'1 Choroby gorąe:.k rme ;:

i ;;apaleniem staw1)w
I 1"1hcla 17.2)

Ka/dv pracujacv· 11· sluihic 1.drowia 11· .\1'1wc hcd1ic 1.askocmny \'aktem. ie
\\·ii:lu 111ics1Lanc('nv wsi skar).y sil'. na .~.;nr:iczh; i h(·)ie :;;taw,·l\v. Prawdopodo~
i>11ie UVŚl' tvch lagrnlnvch c\J\\J'\lh spowodowan;J Jt:SI Jll'!.C/ arh1<WJl'llS)'.

--
 271
270

rd1,cn1u pr1.cdinmny111 i rd1cnin kr\'go11·1·111. l(linicmil' po Lr"1lkic·.i chorobie

ll')'Sl\:pujc: .'11)'\\'JlilŚt: krirl:u. drgawki. 1aburzcuia swi:1d1>1110.,c·i
róinl' por:1icnia. powikłania nhcjn1ui:1 1aś zaburzenia rnchowc. ('!.Jlriowc
JIS)'('hicznc.
Rozmieszczenie Przeno· W US!\. gd1it· dostępne s:i wiaryt:odnc dane. zannl111vano w lat:1d1
Rodzina Wirus geonraficznc sir.ie I I'!·" 19"/i\ prawic· 700(1 Jll'Z)'padkóll' arbowirnsowych zapak11 111ii1.gn.
1 L1„1rych 7(J'~o spowodowane hyln Jll'ZCT win1' zapalenia 111<'1zgu SI. l.ouis.
wschodnia i zachodnia komar
foffiWiridao O'nyoll!J·llYOll!J W 1%1l r. więl;w· epizootie wcuc':ćnclskicgo koJ\skicgo zapalrni:1 n1óz1•u
Afryka 11 ;\mcrycc !..aciJ\skicj hvlv !.ll'i:11:1nc z epidemiami ohcjmnjacymi 1ysi11c1·
Chik1111u11nya komar
ludzi.
Zalrn1.cnia orhiwirnsmn• s:1 pr!.c1wszonc Jll'Zl'/. kleszcze z malych gryzoni
liver komar
na ludzi. Orhiwirusy wyw1>lui:1 choniby goniczkmw częsl1• prz,,bicgajr1c'
denua (4 typy) kmuar
F/11viviritf,w Dp(111 111ózµowo-rdzc11iowych lnb op1111 i mózgu. Zakażenia
mucha
JJ1111y11viritlae orbiwirusowc wysl\'puj;! w 11"1l11ocno-zachodniej części US;\ i w Kanadzie
(goqczl;a kkszczowa Kolorad»). 11 WNP (dawniej ZSRR) oraz 1w wschod-
/lem1irit/1111 Europie (tab. 17.3).
l<u zakażeniem arbowirnsowy111 wystyp11j;1cy111 w Wielkiej Bryla-
wirusy kl osm
11ii jest choroba skokowa owiec (,,looping iii"). Zakażenie Io. 11·ysl\'puj;1cc
Komorowo
11· pólnorncj Anglii i Szkocji. wywolanc jest przez.
przez Ucszczc, nownduiacv ~roi.nc zaiceic.ośrndkm
(1wicc.

Objawy clwrob(>Wc mogq być jednak powai.lllC.JSZC. w1r1cznrc z zapak-

nicm st:nv(m, zapaleniem mi~śni oraz swydzr1cymi wysypkami plamislo-grud·
łrnwymi. Nazwy chorc'1h cz.asallli obrazowo (lpisujr1 objawy: O'nyong-nyong.
na przykład. z.naczy gor;1czka „lamiqca kości". a Chikungunya „przclama
Lecz mimn 7.Jcgo samopoczucia 11· oslrym okresie choroby
calkowitc.
tych zak:iżc1\ mog11 być ogn>mnc: w I95q r. okol(\ dwóch
111ilioni1w ludzi bylo dolknictc wvhuchcm \~on1uli O"nyong-nyong. w środ­
wschodnici Arrycc.

Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych,

wpalenie mózgu oraz zapalenie
mÓ"'<TU
~'t." i rtf-:enia
·~J /ir1'<T011'e'.'l.'
'rt."'J
, '('}. I

(Tabcl:i 17Jl

W przcciwici\stwic do Jagodnych zakażc1i, zajycic ośrod­

możc spowodowat' poważne naslypstwa lub
ośrodkowy układ
ncrlV(iwy
,„i„;„,, liz\
neuronów
widziane w wirusowym wirusy kles11:1
nacieczenie limfocytów. aktywacja mikrogleju oraz nacieki l(n111erown
Mogq być wybroc1.yny w moście pnia mózgu.
 273
272

choroba la wziyla początek w :\l'rycc. skad przenosiciel komar . lcdes

5 Gorączki krwotoczne 11cgyp1i rozprzestrzenił sii; w XVll w. na siatkach żegl11j<1cych na pólkul~
!Tabela 17.·I) 1aclwdni:1. Nieoczekiwane przywiezienie wraz z niewolnikami śmiertel­
nej choroby może bvć uważane za nrzvslowiowe zwl'cicstwn dobra nad
Na1.wa odnosi sii; do grupy chorób o podobnych objawach klinicznych. ziem.
wywolanych nic tylko przez niektóre arhowirusy opisane w lym rozdziale, lecz Rozróżnia sic dwie postacie żółtej gon1czki, różniaec sic
lakże przez przedstawicieli Are1111l'iridac i Fi/ol'iridac (rozdzial 19). (ryc. ł 7.1 i/l)). Tak zwany typ rnic.isld jcsl
7. reguly le choroby odznaczają sii; śmiertelnością rzedu 20%. Po wzgl~dcm, że jedynym uosnodarzem-ssakiem iest czlowick.
gorączki nasti;puje krwawienie do skóry i blon
śluzowych, wysypki krwotoczne i krwotoki, zwlaszcza z
mowego. \Vys1cpuje trombocytopenia i czasami rozsiane wśród nowo
iaczvniowc (ang. disseminalcd intravascular zatrzymało
sią Iw lalach szcśćdziesiqtych naszego stulecia) mialy miejsce duże epidemie
bardziej szczegółowo. w E1 ioni i i zachodniej Afryce z

wys1epuje na obszarach leśnych. W tym przypadku

Prze no- na klasyczny model zakaże1\ arbowirusowych, po111cwaz 1st111e,1e rezerwuar
Rozmieszczenie
wśród kti1rych wirus szerzy się przy udl.ialc
Rodzina Wirus geograficzne siciel
1.właszcza mężczyźni zakażają się, wkracza-

tropikalna Afryka komar jąc do lasów, zwykle aby polować. Kobiety sa oliarami znacznie rzadziej.
Flaviviritf;ie żólta uorąr.zka
i· Ameryka Poludnio Żółta goniczka ci:igle dominuje w Afryce i Ameryce
denna cala strefa tro11ikalna Dlaczego nie występuje na subkontynencie indyjskim,
14 IYl!Y) komarów. jest tajemnica.

B1111y,1viritlae
,„
5.5 Den"a
PndPhnic jak i:ółla gorączka.to „klasyczne" zakażenie arbowirusowe
także wywoływane przez llawiwirus i przcnoszom~ przez komary Aet!es
acgrpti. O dorosłych ,ibjawy kliniczne sa zwykle podobne do objawów
w zespole gon)czka/wysypka (podrozdzial 5.1) /. silnymi bólami stawów
mii;śni. Często towarzyszy 1cmu limlildenopalia i zmieniona
,r Nir. wywoluju uorqczki krwotocmnj w Afrytn; r tahnlq 17.2.
smaku. U dzieci może wys1qpić krwotoczny zcspbl wstm1sowy dengi
siwek syndromc ---- DMSS). Jest to niebezpieczne llOWJKmmc
o śmiertelności 4- 12%. Nicpolwjący jest !'akt, że liczba
sic wzrastać. zwlaszcza w poludniowo-wschodniej ;\zji. Po
iólta gorączka zapaść ze wst1-z;1scm. niskim ciśnieniem krwi i oh-

.Jak nazwa wskazuje, 1.aka;'enie lo charakteryzuje sic 'i:i>Haczką. powstaJ<!C<!

w wyniku martwicy w:itroby obejmującej środkową warstw~ zraziki\w. Flawi-
wirus odpowiedzialny za lo nszkadza także nerki i serce, krwawienie 111e
z przewodu pokarmowego może spowmlować zaś „czarne wymioty" i smoło­ przeciw typowi wirusa. a na-
wa le stolce. l'od wzglclkm liczby zgonów wśród ludzi, i.ólla goqczka jesl przez receptory Jic wirus dnslcp do monocylów. wewn<)lrz
·;akai.enicm arbowirusnwym. Wydaje sic. Y.e których /. latwośda namnaża si1~. co do rozsiania si\: .-'.aka;'.enia.

\\'1;11,11l11n1
 275
rn

l.cczcnit' jCSI d(lś(· skult'Ci'.IJC i

p1)1irawil'!lic r(1\\'llt)\\'agi L:kl\trolitowc.i
l:rwi1wi,·11i<' .ksi pil1rn:f11,~.
zal;ai.eni,>m dosl\'jllle "! ,1cdvnic dwie
111ctody:

5 Gorąc:.ka krwotoczna z ;.espolem ner!wwym zwalczanie przenosicieli.

/csp1'1J 1c11. po raz pierwszy rozpnz.11a111· wśri1d wo,isk Orga11izacji Na1'0tl1'iw
korcaJ\skicj. jcs1 wywolywany przez han-
1awirns.1. W odró711it111iu od innvch przedstawicieli !J1111ya1•iridae. wirusy le nie
si) przcnoswnc przez stawonot!i. lccz szcrzq sic 11· wydalinach gr:·zoni. Ohjawv
Sil takie. ,iak w wirusowvch goqczkach krwolncznych z tm1·arzyszqcym hiikm
nerek i pro1cinuri<J. W ostatnich !;nach wiek w1.glydnic Jagodnych za-
chnrowa11 zanotowano 11· pólnocncj
szczepienia.
Wobec dużej ró?.non>dności przrnosicicli i wirusiiw, (lhydwa podejścia
na 1>gronrnc problemy. Wvsilki ll\USZ<J byi· wobec tcg(I skierowane
na najci(::i.szc zakażenia oraz powinni· kierować się tym, t·o jesl
osiiigalnc. Najbardziej spektakularnym sukcesem byl11 pol<JCzcnic
zwalczania przcn(ISicicli w walet: p11ccit1·
broni
IVl'lliku
zarówno dui.ych.jak i malych zbiornikilll' stojącej wody. Nic wi~c
ie du7,e 11rzcdsicwziccia urba11istycz11c, wycinanie lasów, nawad11ii111ic oraz
ludności. zaklócaj:1cc leśny cykl wirusa, przyczynia

DiAGNOSTYKA LABORATORYJNA zakażc1\ arbowirusowych u czlowicka.

bardzo 'kutcczncj atenuow:111cj szczepionki przeciw żiiltcj
gor11czcc przez Theilern i Smitha w ]1)]7 r. hylo punklem zwrotnym w historii
J'rac;i I IVJ/'llSann 11· 1y111 iw.dziale nichczpieczna i wiciu Ta szu.cninnka. Jll'l.VW!01Yam1 ze szczepu I 7D na zarodkach
badania

wanc wvli)ct.111c 11· wyspcc,1a11zmYilll)'Cll lahoraloriach. Wirusy Si) izolowane nic jcs1 odporna na wysok;1 tempera lurę. w wymaga ckslć11syw­
p11c1.11\1ml1zµowc zakaż.en ie noworodki111· mysich, ale me loda la jcsl obecnie ncgo zastosowania chlodzcnia podczas transportu i przechowywania („cold
zasl\'powana prze;, hod1>wl\' w komórkad1 ssaków lnh owadów lub przez dm in"). Stanowi
zakażenie koman'nv. Sn'!.cgi>l11ic· cicJ,awa jest metoda izolacji wirusa dengi
oslalnio (>prac(1wana 11· Mabji. W podrozdziale 5.5 dowiedzieliśmy sic. i.c
zespól DHSS mo?.c być wywolany przez wspomagane
monocvtach. Na lyrn 1.jawisl;u [I(l!'(~LZCC.

myszy knvi:1 zakai.oncgo przez wladzc. Oprócz swsowania szczcpic1\ wobliczu

Iii 111w llodil!llc swrnstyc11 przcrnvc1a1 pm·ciw llawiwirusowi. Obccnnśi· powinno si\' lc;i szucpii· następnj11cc osoby:
wirusa dengi można wybzai: po 2 ,I dniach /il pomoc:) barwienia immnn11-
mieszka.i:icc lub pmln\żuj:1ce do icrcm\w endemicznych, wl:iczaj:ic ttir:·s-
llnorcsccncyjnc:go. Mcloda la jest skulccma w ~0%. co s1a1wwi znacmic
t(m,
wi\'ks1y procent nii. J)(l zakażeniu koman·lll. Badania scrnlogicwe. mlas/t'/a
swoisl)Tli pr;,cciwcial lg~·I. 1ci s:1 11ows1cd111ic Sl(ISOll'<lllC. personel lahoraloryjny maj:)C)' kontakt z tym wirnsem.
zaświadczcnit1 o s1ac-
\\' zaakceptowanym ośrodku
lal. Osobl' z terenu
gonJczki muszq mieć takie
zaświa(lczcnic.
Skuteczne szczepionki przeciw kilku wirusom
dostępne 11· krajach, )ldzic le wirusy wvs1ępuj:1, zwlaszcza 11·
27()

Nicnwżliwc jcsl /. pcwnościa wydirninowanic w:;zys1kich

lub doslarczenic szczepionek pr1.cciwko sc1knm różuych wirn-
lc 1.akażcnia. Tak wi\:C wydaje sic, że arhowir11sv, 111i1110
.s11kcesów. hedą uadal drcczyć \ud1kość
IV
177
278

278
PODSUMOWANIE whodowlach
:\rhnwirusy patogenne dla czlmvicka są c1.tcrcd1
rod1.in: '/'ogal'iridac. Flaril'iridac. JJ1111r111·irid11e i
nich, F/111•i- i J'ngariridae ma.i<! naiwickszc. a Rcoviridae
maczcnic kliniczne.
!a każenia są zoonozami, z rezerwuarami gli'nvnic wśród malych ssali{m
i ptaldm. Wirusy Si) przenoszone przez
kn:w, lZtl. komarów, lłlUCh ni•H.:lrmt!u1•
tawirnsinv, k1órc są przenoszone przez wydaliny gryzoni.
wyslypuj:) we
kowanych, lecz w 1•i.~nL•i\.'·1·
WSTĘP
szyc\1.
Na!.Wa różyczka (r11/ic/la) wywndzi sii; od \acii\skiego si owa mhel/11s znacZi!Ce-
Choroby.jakie wywohij:), Si! ezcsto dwufazowe: po pncząlkowei wiremii gn „czerwonawy" i odnosi si~ do różowej wysypki wyslepującej u różyczce .. • 282
kilka dni później mkaż,:nie organów docelowych. Nic iesl wviaśnione pochodzenie popularnej nazwy 5.2Progrnm szmpim\ 283
Wiek 1.akażeii jest bezobjawowych, lecz nick1órc ~i<! gnri.nicjszc, prowa- niemieccy lekarze w ubieglym stuleciu. lecz 5.3 Przer.iwwskamnin do
s1cze11ionia 11rzociw
dzi!C do: poza lym nic sa wanc s1czcgó\ne teutoiiskic: powiązania. Różyczka
284
I) gor:1czld/wysypek/za1mlenia staw!m /zapalenia mięśni, zwykle zakażeniem dzieci, u których wywnluje lagodną choroh9 gorączkow:!. 5.4 Powtórna zakażenia 285
2l za1rnlenia 01rnn, zapalenia miizgn, r,apalenia mi'1zgu i rdzenia, Cidyby Io hylo ws1.yslko, poświ~cilihyś111y jej niewicie czasu, lecz niżyczka
3) gorączek krwotocznych. 1.nacz:1ca przyczyna
sam wirus, a także zakażenia dzieci
Dwa niebezpieczne zakażenia llawiwirusowc ważne tldnotowania Io:
i dornslych oraz szczepienia.
żblta gorączka, gon,czka krwotoczna z zakcicm wą1roby i innych
w rozdziale 25.
narzadów wewnylrznych, wystcpuj:1ca pod
miejskiego i lcśiwgo:
:~i denga oraz knvntoezny zcsp{JI wstrz:isowy dengi. do ktiircgo praw-
doclwdzi wskmek procesu

WŁAŚCIWOŚCI
pn sobie 1akażci\ innymi scrotypa111i.
l'oniewai. le wirnsy \a niebezpieczne. można siv nimi
w laboraloriach wyposażonyc\1 w
Diagnostyka lahnra(oryjna jcsl w .'.wi:11.ku / 1v111 1.wvk\e oparta na
badaniach serologicznych. 2.1 S)stematyka i wlafriwo.\:ci ogólne
Zapnhieganie npanc jcsl, gdzie~ możliwe. na 1,wa\czaniu przenosicieli 1na
szczepieniu. \loslepnc S:) bardzo skuiCL'l.lll' szczepionki pr1.cciw nie- Wirus '/i1gal'irir/11e lrnzdzial 17), ma o;;łonky.
ktiirym ;,akażcniom. 1.wlaszcza przeciw ż{J)tc.j gnr:!czcc i niektórym gi:nom zas RN;\ 1\ dodalniej
móf'.gu. Ponieważ jcsl pr1cnosz1>11y przez s1awo110-
pos1acirn11
278 279

Namnai;anic w lwdowlach k omórlt- Oll'.FCh

\Virns n'1/.vo.l;i narnnaża si\' 11• róinyclr hodowlach komórkowych. cz~sln bez
ilyc. H::i. Zd1vcie wirusa różyczki zmikro wzbudzania zmian cy1npalycz.nvch (CPI} Można jedna!: wykaza(· (lbccnośi'
slrn11u elektronoweuo. J(resl:a IOO nm wirusa w zal;a:i.onych komórLach dri('l;i ich odpor11ości na nadkażenie innym
lllavirl lloddey)
wirnscm. np. enterowirusem. CPE może lwi· wzbudzone 11· linii
nerki l:n'>lib IR!\ 13) i 11ick1iirych innvch liniach komórLnwvch.jc:śli zapewni
.si~ odnowicdnic warunki.

ASPEKTY
I PATOLOGICZNE
3.'I Ol~iawy kliniczne
Różyczka u dzieci
czasami
gi. wstal oddzielnie sklasylikowanv jako rodzaj Ruhil'irus. T\' systcmalyk<; nc .JCSI pow1~Kszei11c węzłów chłonnych 11· okolicy podpotylicznej
brak serologicznych reakcji krzyi.owych z innymi logawirusa111i, oraz na szyi i pod pachami. Wysypka zwykle pojawia si;; dzid1 lub dwa po
mimo podobici\stwa poll \\'Zf!l<;dcm rozmiaru. budowy i sposobu namnażania wyslQpicniu pnwyi.szych dolegliwości, lecz nic jest stalym objawcm.''vVysypka
si\' (rvc. I 8. I). sl;lada si~ z małych ról.owych plamek, rzadko przekraczajqcych :i mm
zwykle bardziej dyskrctn)'ch i jednorodnych w wyglądzie niż
w wysypce odrowcj. Najpierw dotkni\:tc s:i twarz i szxia. a naslępnic tulów.
Wysl\'pUjc cz.asami bh1(fo;ć wokól ust, lecz nic jest niczb\'dna do
Główne autraeur
• <':! • W przcciwic1ist wie do
odr)', w czasie
Wirus rói.yczki zawiera antygeny wi:1żqcc dopclniacz '~raz plamek na podniebieniu mi<;kkim, zaś blona śluzowa poli-
Zróżnicowanie autygcnowc 111i9dzy szczepami jest bmdzo 111alc. czków normalnic. Plamicowa wysypka zostala opisana, lecz wy-
Jyl.lw ieclcn scrotyp. co jc:st ważne zarówno 11· st1:pnjc rzadko.
Zdecydowana wi<;kszość pac;jcntów czuje si\' lepiej po kilku dni.
Pozakaźm: zapalenie miizgu występuje rzadko. doiycz:ic na kilka
a rokowanie icst zazwvcz.ai dobre.

Patogemw.~ć dla ~:wierząt

Różyczka u doros(vch
Wirus różyc1.ki nic wysl\pujc w sposób naturalny u zwicrz<!t, ;1 jedynie Zasadnicza rói.nica różyczk:i u dz.ieci i u dorosłych polega na lym. i.e
czlowicka. riiżni:1c si\' radykalnie od innvch tU['ilWirusim. Różne galllnki w tym drugim częstym powiklanicm jest zapalenie wiclnstawowc
malp i gryzoni mog11 byt' sztucznie zakai.onc 1ym wirnscm. kcz nic ma (poźrm·thritis). dotyczy r:!k i nadgarst kbw. lecz mo?.c tei dotyczyć
odpowiedniego zwie11\:cc·gt1 mocklu zakai:enia Towarzyszyć Jemu mog:1 bóle
280 281

różyczkowa objawia sii; glównic u kobiet po okresie swuis1ych przeciwciał lgM jest bezcenne dla celt\ w
pokwitania. Zwykk mija dość szybko. lecz może utrzymywać si9 miesiącami nych. Przcciwciala lgCi osi<rnają szczytowy poziom mniej wiece.i w tym samym
luh nawd latami. czasie co lgM, lecz lllrzymui<! si9 przez wicie lat.
)dnowicdź komórkowa poprmlza pojawienie si9 przeciwciał o kilka
dni. osiąga szczyt mniej 11· 1y111 samym czasie co
i utrzymuje si9 przez wicie lat.
Patogene';.a
Wrotami zakażenia.jest uklad oddechowy. Nasti;pnic szerzenie si<; 1.akażenia
wed\ug wzorca opisanego w rozdziale ·I (podrozdzial 4.·n. Okres 3 E"'pidemiologia
wy\9gania choroby wynosi zwykle 14 -16 dni. lecz moi.c wahać sic od IOdo 21
dni.

w dzicci1\stwic i
Odpowiedź immunologiczna endemiczności zaś

Swoiste 1irzcciwciala lgM pojawiają sii; w ciągu kilku dni od

a po nich wkrótce pojawiają si~ IgG (ryc. 18.2). Mianu IgM szybko
rośnie. osiągając szczyl po IOdniach od
sii; do niewykrywalnych ilości w obserwacja może wyjaśnić mniejszą niż
wysti;powania przeciwciał przeciw różyczce u kobiet
w Lnndynic (rozdział 7, podrozdzial 'i.2).
Skuteczne programy szczcpicii radykalnie zmieniają czystość wysl9po-
wania choroby, tak wiec w USA r"1życzka jest obecnie rzadkim zakażeniem.

CHOROBA

Wysyplm

Cor;:lc::l\a Hyi:. 13.2. Przehieu rilżyczki

dzieci i dorosłych. (Adaptowane
1\rtrolg1a

Lm1fadenop8l!a
1: Bannlvala J.E. i Best
& Wilson's
DIAGNOSTYKA LABORATORYJNA
and wyh1cznie na
f'RZECIWCIALI\
Wilson. A.A.
Swoiste lgG <I, ss. 271--:1112, Edward Arnold, laboratoryjna. Testy na zakai.enic różyczkowe. przd1yle lub nhccnc, mog<!
~woisto lgM Londyn} by(: pod1.ie\one na trzy grupy:
testy przcsicwowt' na aby ocenić sian
IZOL1\CJ/1 Wll1USA
ndporności kt>hiei w wicku rozwdczym,
t3;mJlo
testy na ostre zakażenie 11· ciąży,
l<row
testy u niemowlal w kierunku zakażenia wroilzonc~<l.

2 i\ IO 12 1·1 IG 18 20 22 24 Omówimy lulaj tylko ::nip\:. Zakażenia ci\:i.arnych i plod11 sa

Dni po 1;1\spo;:yqi 0111<·1wionc w rozdziale 25.

Ol Choroba l'llliJ I Przcciwciala O I Izolacja wirusa

 2!12 283

Testy przesiewowe 11 kobiet. W \Vi,:lkicj lln 1:111ii i innvch I; r:1jach 1.ohil'lv cici:mll'
s:1 ru11·111111p badam· 11 l:icnmkl1 pr1.1:cill'ci:rl ró;ivczl:ow1·ch. Jeśli
5 PrOKJWU .\"f,czepievi
11jc,1.n11~. ;alcca ;-;i\' szucpic·nit' zara/. po ptirod;,ic \\' celu /abt:zp1cL1.t~nia
I)(, uicdaw11:1 prni•ram szczcpicii11 Wielkiej Brytauii różni! sic od prngramu
11a';t\'p11vch ci:Jż„ ll:1d:111i:1 przcsi1:wnw1· sa tci wsk:miw 11 I.obici 11· wiek 11
ISA. W l !S/\ szczcpionn małe dzieci Phydwu płci. a zaloi.enicm
1w.rndo.vm. szcu)'i1l11ic narni.rn1vch 11:11:rl:aicnie. np. nauczvciclki.
cióarnych kobiet przez zmniejszenie kn1żcnia wirusa w popu-
przvclrndni i szpitali b1'd<JCI' 11· kontakci1: / d?icćmi. Tes11
lacji. zmnicjs1.aj:1c 11 ten sposiib 1-yryb1 ich zakaż.cnia. 7 pewności:! laka
pr1cprowadzam· he; 1vzglcd11 11:1 popm:dn11· 1:1l.:1i.1:ni1: lub s1cz,:picmc
stratq;ia wymaga hardw dobrej akccplac.ji szczcpic1\, któr:r
11· wvwiadzic. które 11H>pa nic Im" wiaryµodnc. 1'011ie11-;1ż 1rzl'i1a
przez duża ..i;wiadomoŚL'
wicie pn»hd surowicy. wvmag:1111· jesl wian·godnv lc:sl. który nrni.e
przez
na sLal1· maSllll'<). a jednocześnie nic wymaga dnżcgn
szkoli'.
nakładu pracy. Nid:tórc laboratoria s1osuj:1 test hemoliz) radiahw.i (single
\V Wielkiej Brytanii narodowy program szczcpic1i obejmował poez:!{-
radia Ihal'mnl)'Sis .„ SRllJ, w którym icdnoezcśnic moż.na badaL· wicie surowic
ko\I'(> tvlko kobiety. przede wszystkim dziewczęta 11· okresie dojrzewania,
11a dui,:1 płytce z ż.elcm zawicraj:1c1·m zar1i11·1w czerwone krwinki uczulone
taki.c scroujcmnc l:ubicty IV wicl:u rozrodczym 11 kontakcie
:111tvgcncm niż.yczkowyrn, jak i dopclniacz. Występowanie przeciwciał od-
z dzieL·mi. np. kobiety zatnrdnione 11· slużbic zdrowia i nauczycielki. To
czytuje sii; pn inkubacji przez noc. Technika 1:1 ns1cp11jc obecnie mctodzi,:
hylo pod)•l;towanc kilkoma czynnikami. Po pierwsze. utrzymywano
ELISA wvkrvwaiaccj przeciwciała lgU (szczeg1ilowy opis tvch 1esló11· z.nai-
nic bez przyczvny, że wolne krążenie wirusa 11· popnlacji dzieci przed okresem
dnjc si1• 11 rozd1ialc 271.
dla wi9kszości dziewcz:jl przed
i że taka odpcirność moi.c być wiyksza i trwalsza niż
rn-,1·ninnkę. Rzeczywiście istniala taka możliwość,
nab)•tq w wynikn szczepienia bydq po-
Jloz.111c1szvm okresie życia dawki przypominaj11ccj. Po dnrgi1
uwarunkowany brakiem pewności odnośnie do
zaszczepienia dui.cgo procent u populacji, bion1c pod uwagę
Brytauii zaszczepi11no nrzcciw odrze tvlko około 50"·o Hyc. 1G.3. Wplyw różnych fllO·
Sz.czcpionl::i przeciw różyczce jest jedyną. J;1óra nic jest podawaua dla gramów szczepieii 1rn nrlpornośl:
nicmowlat.
bezpośredniej korzyści biorcy. lecz by ochronić· inn:111snh1'. w 1ym przypadku przeciw różyczce. Sme·
Nic ma 11«1tpliwości. i.c obydwa programy zmniejszyły występ<1wa11ic w tekście. (Ailaplowane za
pl(1d . .lak z.ohaczvmy 11· rozdz.i:rlc 25. ryzyko uszl;odzc1i plodu z powodu
wrodzonej różyczki. lecz w Widkiej Brytanii IV mnicjsz.ym stopniu niż 11· USA. z: Anilerson R.M. i wsp.
w pierwszym try1n,:strzc jest h:mlw wysnkic.
Na rycinie J 8J(11) przedstawiono pwlik przeciwcial według wicku w popula- Lancet 335: 642)

5 •1 S"!('"!('YJiOllfW jJ/"7{,'ciJI' l'Ó:,)J('"!('(,'

"'' '\, 'A, "' , "'„ "' (b)

Szczcpie11ia przeciw rii:'yczcc ro1pnc11111 11 \IS/\ 11· I%<i r„ a 11 Wicll:icj

Brytanii rok pi>i.nicj. Wszystl:ie szczepionki s:i przygotowane z
szczepu wirusa oslabionego przo wiclPkrntne pasaże 11· .r:
u
kowvch. W Wiclki,:j Brytanii stosuje si1· s1czcpy C:111dehill E
iii
lJ
( lbydwa szczepi· s:1 ha rdzo sb11cczny111i ilrnnunogcnarni. lecz len drugi 111a tę o
'O 1986
przcw:1g\'. ż.e Ppn>L'Z i)!(i indukuje lal:i.c przcciwci:ila I)!/\. en może hvć E
skulćcme 11 hh>kllwaniu wejścia ll'irus;1 przez hlrn1ę śluww:i nkladu od- "
~

.D
1985
·O
dechowego. ~ 0,5
ro
"P.
o
n
o
1t o.o
11 15 19 29 39
() 1 !) 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60+
Przedzial wiekowy (lala)
l)rzcdz1al wiekowy (lala)
284 285

\VielkicJ llrylanii w11krcsic I%'! ·I !)8.5. Szc1.epicnic pr1.cciw różyczce hylo

5 Powtórne zaka~enia
wprowad·1.1ll!C w I')81) r. Pro lik pr1.cciwcial "l podobne w lalach przed i po
szczepieniu. Na rycinie 18.3(/J) pokazano podobn:i analiz<; populacji Finlan-
dii. gdzie w I')82 r. przyj<; to program podobny do tego w USA. S1.czcpionka
byla poda wana zarówno chloprn111, jak i dzicwc1<;tom w wick11 I"' micsi<;cy
zdarzq si<; we wczesnej ci:1ży. stanowiq malc
n raz li lat. Zauważ znaczne zwi<;kszcnic serododalności w młodszych
·awdonodobnie nic towarzyszy im wiremia charaklcrys-
od 198cl r. w 1988 r.

nast<;pujący:

chlopcy i dzic1n·zęta w wicku U-15 miesięcy. Szczepionka ivl MR:

chlopcy i dziewczęta wwicku .t-5 lat. Jeśli nic ma udokun1cnt
dowodu poprzedniego szczepienia. podać MMR
szknly podstawowej (tzn. w tym samym czasie. co dawka
PODSUMOWANIE
ca przeciw t<;żrnwi i
Wirus różycckijest wirusem 11ależacv111 do rodziny To~al'iridar. zawiera-
dziewczynki w wicku lll-14 lal. Podawać monowalcntna szczepionk~
jącym ssRN,\ i oslonk~. W warunkach
przeciw riiżyczec. ,1czckujac różyczki:
poza czlowickicm. Wirus powoduje zmiany cytopatycznc
wrażli1rc kobiety Jll"lCd ci:!Ź:! !nb jlO porodzie. Pojedyncza dawka IV liniach komórkowvch, lecz iwlacja wirusa ma
szczepionki przeciw n1życzcc. Il<! wartość diagnostyczna.
że odporność („niemiecka odra") na calym ~wiecie
tak lrwala. jak po zakażeniu naturalnym, utrzymuje si~ zaka;'.cnicm wicku dzieciycego. Szerzy sit; drogi! oddeehową i w.ywoluje
aby potwirnl1.ić celowość takiego prngran111. Jego celem lagndnq chorobę glln1czkową z limfadcnopati:! i wysypk:1. U starszych
wyeliminowanie różyczki. odry i świnki ;, Wielkiej Brytanii. ludzi, zwlaszcza kobiet, ma tendencję do powodowania artropatii. Jest
si~ już 90% ten cel jest bliski osi;!gni~cia. to ważne zakażenie. ponieważ zakażenie podczas wczesnego olcrcsu ciąży
uszkadza 1Mid (rozdzial 25 ).
Z tego sa wysilki, by zapobiec zakażeniu kobiet
w wiek u przez I I) serologiczne testy przesiewowe
5.3 Pr::.eciwwska-;.ania do szczepienia dorosłych kobiet i szczepienie tych, które okażą si~ wrażliwe,
i 12) masowe szczepienie populacji dzieci szczcpionk:1 przeciw odrze,
IJ!'7eciw
"' ró-'J'C"Ce
"-•..- .,,,
śwince i różyczce (MMRJ.

Cilillvne pmciwwskazania S<! takie.jak w przypadku innych żywych

nek, np. choroba goqczlwwa, alergia na jeden ze skladników (rzadko)
i upośledzona odporność immunologiczna. Dodatkowym ważnym przeciw-
wskazaniem jest wczesny okres ciqży. Kobietom zaleca sic niezachodzenie
w ciaże miesiąc przed. lll'az
rMyczcc. ivlimo to nic zanntmvano
przypadkowy1111wdaniu szczepionki tuż przed
chociaż u nic:wiclkiei liczby nowDrodków urodzonych o czasie stwierdzono
Generalnie rzecz biorac. nic ma
wskazali do przerwania cia?,y, jeśli podano szczepi onkc:
n1życ~~cc.
 ~~
:E
g_ z"' c.. ~
.::;::; G 4
?
~ -G-
~r 3
r: r~ 2 g: g~ ._,,
~
~ g. r: - '<r.~ 2 "'o
·:::::.. ~ "'
~ s "' ~:
~
=i
:
" '"' - ~
:::::- r~

~
"' g."' :;::
00·
< ;:::s· r~ "'
z
""'
~-

·<g.
r..
·3"'
::,.-

~
c.. ~
~- "'-
~-
;::--
:::.::
"'
'2
<ł
"<
-
~ "'
~ •--2
r.

:i3· ~
~-
"o ~
~
=i
"' :o
·~
-~
""'~ ~ ::;- ~

~· ~ r; z
g. ~g-
,::_;
~ ~- 0
§
:o
~
"
'<'. o: :-:::;.
~
~ ~

~
~-
~-
~ ~
I:
"'=
~
=
~
=
= =
= =
 288 289

towanc 1. . \l'rvki w celu uzyskania tkanki nerek do przygotu\\'ania B11do11•a

polio111reli1is. Prawie dzicsi9i: lat piri.nicj .:pidcmia jeszcze bardziej Wirusy te 111aja charaktcrys1yczrn1 nitkowatą budow9 (po lacinieji/11111: nii:l
letalne.i gnr:!czki krwotocznej spnwoduwanej przez lilmvirus zos1:1la 1ipisana i czasami sa dlui.sze niż pospolite bakterie. Czysto przyjmuj;! rozgal9zionc.
w Zaim: i Sudanie ··choroba Ebola nazwa w tym przypadku nochodzi 1Hl koliste lub dziwaczne kszlally (ryc. 19. I). Wirnsy Marburg i Ebola moi.na
rzeki w Zairze. Przedstawiciele innej rodziny odróżnić na podstawie wielkości ich genomów nraz ririnic w skladzic bialek.
rnzdziak, . lrc11al'irid11c, tab.c wywolu.i:! cpidc1111c / ''"""'"";,,.,,,;,, W wirionach można wykryć siedem bialck
l'ilo- i arcnawirusy s;! tak nichczpieunc. i.c tylko lahoralnria wyposażone oslonk:1 wirusa można zaobserwować
sprzcl mnga si9 nimi 1ajmować. Dlatego. dwadzieścia lal po ich w11111; rns1;on1c ctctw·onowvm strutu ure nukkokansvdu zawierniaccg(l RNA.
nic znstaly one jeszcze tak dokladnic zbadane, jak niektóre wirusy
wvizolow;111e dużo później.
<ie110111 i polipeptydy
Genom wirnsa slanowi ssRN:\ o uJcmncj polarności, lecz niewicie wiadomo
lego, iż odbywa się w cylo·
zakażonych ko1rn'1rek. Przyjmuje si\!, że og(1lna strategia
do tej, jak:! cechuj:! si\! inne wirusy RNA o
FDLOWIRUSY: MARBURG I
1
rnc1 (rm.dzial 2). Wirusy naczkuia z blon
komórek.

~Vlafriwofri wirusów
Aspekty kliniczne i patologiczne
ste111atyk a
,)) 1

Rodzina Fi/01·irid111' sklada sic ;, niezmiernie plc11nHH·llcz11ych wirnsów Olmr;. kliniczny

maj;1cych lipidowe oslonki.
ssHNA 11 11iP111nei polarności.
1J symetrii hdilwlncj oraz genomy
chorobowe wywolanc przez le dwa wirusy Si! bardzo podobne,
z naglym początkiem choroby po okresie wyl~gania wahajqcym sit; od trzech
do szesnastu dni. Wczesną f'az~ charakteryzują silne bóle glowy w okolicy
czulowc'j, duża goraczka i b(ilc krzyża. Szybko dochodzi do wyczerpania
okolo tvgodnia. Cz9sto slwienlz:1

nicjacc /. wstrząsem

utra ta krwi zwykle a szesnastym dniem.

Śmiertelność może być duża od 25 do 90°~1.

Patologia
Zari>w110 wirus Marburg, jak i Eh(lla, zwane s:1 wirnsami pantro1mwymi:
1aka).aj;1 i 11·1wolują zmiany w wiciu narządach. a ;.wlaszcza w w:prohic
i ślcdzit>nic, które ulegają pmviykszenin i intensywnemu zab:mvicniu. W oby-
dwu lvch nar1:1dach dochodzi do 1;ilncj degeneracji i martwicy.

Epidemiologia
picnvs1.cgo i:anolowancgo epizodu. !llanc epidemie objawowej
L'l](lrohv Marbuq~ bvly ograniczone do kilkn osób 11• Afrvce. W m?cciwici't;I-

j') W11t1-11:•"'I.\
 2!JO 2!11

wie n" lego. dns;,I(\ dn dużych t>guisL zakai.c1i wirnst:lll !'hola '" S11da11ic
i Zair1c. 11:1 pt>dstawi1' przcgl;Jdtiw scrologicwych wirus wvdajc si\:
Iw,„ cndc111iczll\«
Rozmieszczenie
Choroba j1·.;1 z1H11101:1 i chociai. malpy odegrali rnlc w epitkmii Wirus ueonrnficzne Choroba
zaka:icnia wirusem Marburg. dokladn1 rczl'rwuar zwic11l'C)' jest ci:1gle nil'
zn:1n1 \\'irns ro;,przeslrzenia sic gl1'111·nic przez kontakt z zakażona l;Jwi:1. ,Jnnin Arnnntyna ilf!lllllty1\ska uor:1r.zka
chociai mo:i.c liyi· w1krv11 11 plynach ustrojowych. \\' czasie epidemii krwotoczna
zakażenia wirusem ~larburg wjednym przypadku potwierdzono laborntoryj- Mar.hu110 Boliwia holiwijslrn uor:1czka
nil' przeniesienie zakażenia przez sp1:rm\' w oasie stosnnku plcinweµn. Wirus krwotoczna
mnżc przcl1wa(· w zakażonvch osobach p11.ez ni najnn1icj dwa miesiące. CP lassa zachodnia Afryka
stanowi dodathiwe ryzykP szerzenia się zakai.cnia. Oprócz bezpośrcdnicgt> caly świat llmtocytoroe zn11111enw 011110
kon111ktu Zl' 1wierzctami. wst\'pnvm warunkiem do zakai.cnia jest bard!ll i s1ilotów
bliski J;ontakl z zakażonvm pacjentem. a wi9c normalna izolacja oraz
slt>sowanil' spr1.etu i odzieży ochronnej prze;. osoby opicLui;icc si\'
s1.erzrni11 się zakażenia.

Diagnosty/i a laboratoryi11a
Tylkn niektóre laboratoria mai:! doświadczenie i 'I''' """lV''
na namnażanie tych wirusÓll'. \Virus może
1. krwi i 1ka11ki :1111ops1'.incj na kn111órkach Vero oraz zidentylikowany dzivki
budowie 11· mikroskopie elektronowym lub metodą
]lllnl U nofl UOrl'SCencja
Można te:i. zakażać dootrzewnowo mimie
zaslt>sować na ich tkankach pnll'yższc prnccdm)·
diagnoslycmc. /,namirnny pr!)'l'OSI miana przcciwcial tó potwierdza diag-
nozę.

Zapobieganie i lecze11ie
Obecnie brak jest szczepionek lub chcmioternpeutyków.

Budowa
Wiriony są dość pleomorficzne. a ich średnica waha się od :iO do :rno nm.
glikoproteinowe wystaj:i przez oslonk\' wirnsow:i. a na swoich
koticach prawdopodobnie
ma dość
spowodo-
do wirionu
W!afriwo/ici wirusów
SJ'stematpka
• R1;dzina :1re1111l'irid11e nbejmnjc kilkii wirusów (tab. JtJ. i) o charaktcrystvcz- Genom i polipepf.W~I'
nvm „piaskowym" wygl:)dzic (po laciuic arc1111: piascl:l podczas badania /\rcnawirt1S1' s:i szczcg1'>lnymi wirusami RN/\ o njcmncj polarności nici,
wirusa w mikroskopie elektronowym (ryc. 19.21. Wirusy le w l:tórych jeden / segmentów ssRN/\ .iesl zarów1w dodatni:! nici:i RN/\
1.11wicraja ssHNA o ujemnej polarności. (na krnieu 5'1. jak i njcmn:i nici:) RN/\ (na ko1icu }').Po wniknil·ciu do

l'l'

.~~~~~~~~""'-~~~~~
 292 293

i('--~~
korni'Jl'ki i 11wolnieni11 genomu, tikga aktywacji
i przepisuje ssRNA na mRN1\. 1<.ep11Kacia do cylopl:wny.
ma zakażonych kom<'irck.
Prawdopodobnie to na tym c·tapic ryhos(lnl)' k,imórkowc s:11wiclani: losowo )
fo;.r-
do paczkuj:1ccgo wirionu. lf '\,-..,~

< )
A.\JJekty ldiniczne i patologiczne
Obraz ldi11ic:.11y
-\
\ /
(
l (]
J
/'
,_J
Gorączki krwotoczne argenty1iska, boliwijska i Lassa. Na tcrrnach endemicz-
nych 1.akażcnia lwmhjawowc są cz9stc. Choroba objawowa klinicznie moi.c
być ci~żka. a śmiertelność wśród pacjcnlt-,w hospitalizowanych z gor:!czk:)
Lassa waha si\'. cid 15 do 25°:;1. Okres wylygania trwa
\ ~/1
j)
)
,pl

;
a
(\ J (
(_j
siv stanu ogotnego pac.icnta. urug1 tyc1z1en cnorotJy cccllll.JC srć )
krwawieniami z przcw(Jdll pnkarnmwcgo i ukladu moczowo-plciowcgo oraz
;,espolem wslrz:1su. Nawet
\
\~-
/'

przcdlużona /. możliwości:1 utraty wlosów. nasl~pstwami neurologicznymi

zawrn1ami glowy. Gor:1czki krwotoczne argenly1\ska i boliwijska są
klinicznie podobne. Pichinde l<oturnbia
Junin Argenlyna
Limfocytarne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i splotów naczy- (a) (b)
niówkowych (LCM). W przcciwicóslwic do gor:iczck krwotocznych.
LCM jest stosunkowo lagodnym zakażeniem, zaczynaj:1cym si~ bólem
glowy. gor:iczką i uczuciem ogillnego rozbicia. Clwrnba zwykle mija po tym
ciapie. ale u 11iekt1'irych Ryt:. 19.3. la)
wo-rdw1iowych lub zapaleme opon 1 Epidemiologia w AfryGe wlmznr'1 lu1!zi wirusmn
Wirusy le powodują przetrwale zaka'l.c11ia u gryzoni. czcslo bez widocznych
zwykle koiiczy si9 hez nasl\'.pstw (patrz rozdzial 24. podrozdzial 2.1 ). Zgony sa La!;sa luh spnkiewninnymi arena·
r1adkic. choroby. Ludzie takażajq sit( przez kontakt;, wvdali11:1111i gryzoni. wirnsarni. na p11ds1awin 1nrnnli1-
1.wlaszcza moczem. tlilw s1!111l11!1ii:111yi:h. lh) Występo­
waniu arenawitus1iw w
Gorqczka L~ssa nahrala pewnego rnzglosu z powodu dra111a1yc1.11cgn pojawienia sit( l'ol111l11i11wej. Tylko wi111sy
p11i.J1111i11wkażajqludli.
Patologia w US;\ w 1%!J r.. kiedy Io pt> śmierci pracownika
wynikt'iw cksperymc111alnych .1.akażc1i u malp naczelnych hyly przesiane do :;ll'iatowcj slawy lahorawrinm
.rngcrnjc. ie winismva replikacja u ludzi 1.achodzi w w~zlach chlonnych nego 1v Y:dc. gdzie doszlo do zakażenia i ;gonu technika oraz choroby
i plucach w 11as1~ps1wic zakai.enia drn:z•! kropclknwq. Na- 1nancgo wirusologa. kierownika laboratorium.
st9puj:)ca mrcmia powoduje duże rllzprzcslrzcnicnic sic wirusa do innych laka i.en ie jest c11dcmicz1w w wiejskich rejonach 1.achod11ie.i Mryki (ryc.
narzwl<'iw. wl:1czaj;rc w:1trob9. śledzion~. serce i ,ipony mózgowtHdzeniowe. lllJ), 1.wl:iszcza w i Sierra l.co11c.
Odoskrzelowe 1.a11alcnic plnc, pierwotne wirusowe luh wtórne hakleryjne.jcsl częste. ale 1a1111ci.1a11ntowa110 kilka

Duża ilość antygenu wirusowego jest wvkrvwana w auto- jedyna wirusowa goraczka krwoloC/11:1. która dotarla do Widkic.i llrylanii.
:;il'dziony, szpiku LPslncgn i trzewi. gdzie: zdiag1101.owa110 dzicsi9ć imporlowa11ych przypadk<-,w \\' ciagu ostatnich
 294 2%

dwudzi'"'lu lal. ( 'IH>ciai jcsl Il> m:da liczba. groz11:1 11a111r:1 te.i choroh)'
11ak:11uj,: slalq ,:1,uino.\i· 11· sll»tmk u dn pacjcnti>w z clwrohami
111i / /!nr:)l:zku. a ktr'irzy wrócili / rcjlHlÓ\\ c11dc1nicznych pr1.cd '.~
1yg{idniami. Podsornowaoi" pn-

Argenty1iska gorączka krwotoczna JCst wv1rnla11a przez arcnawirth Jun in tryc.

I0J(/• li. Cih'>wnic za bi.en in ult:gaj:1 111ó.czyi11i pracujqc)· 11· poi n, któr1y maj:1
kr>ntakt / wvdalinarni przt·wlcUc zakai.onvch dzikich t!r\'1.oui. Tysiacc
przvpadków 111og:! pojawii· się 11 czasie zhiori>w kukurydz\' pi1i.11:! wios11:1
i wczesnym latem. Smiertclnośi· wynosi 111 20'!n.

Boliwijska gorączlrn krwotoczna Iryc. I'!J(/i))jcst wywolana prz.cz inny arena wi-
rus Machupo. któr)· leż jest przenoszony / wydalinami gryzoni. chociai.
opis:nw przeniesienie zakażenia z czlowicka na czlowicka. n,i epidemii doszlo
zarówno wśri>d mieszka1ici>w miast,jak i wsi. kcz ich cz~stośi· znacmic
I'.' ciaeu (IStatnich lal.

Limfocytarne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i splotów naczy-

niówlwwych. Wirus ten jest rm.pr>wsz.cchniony na świecie wśród domo-
wych myszy, które s:1 przewlekle zakai.nnc bez ohjawó11· chorobowych.
Kontal;t z myszami lub ich wydalinami przenosi wirus na ludzi jako zakai.enic
zaulka'', bez dalszego szerzenia si\' na innych (patrz rozdzial 24,
podrozdzial 2. I).

Diagnostyk a laborat01:1:i11a
1'i,:rn·s·1v111 zadaniem jest zebranie dokladnćgo wywiadu. aby zaszcrćgować
do odpowiedniej kategorii rv1.yka lrvc. 19.4). Ponicwai. zimnica
1.ajnrnje ważne miejsce w diagnostyn: różnicowej, szcze1:óly co do
mowanych lćkiiw przeciwmalarycznych musz:1 być ustalone i rozmazy krwi,
utrwalone f'ormaldchydcm. musz:i być rutynowo zbadane na pasożyty.
Tyllw specjalnie wyszkolonv personel pracujqcv w laboratoriach z m:1-
priibkami
z krwi lub moczu
We wszystkich gorqczkach krwotocznych leczenie pndtrzynrnj:1cc częs­
to ratuje życic i obejmuje ostrożne utrzymywanie równowagi plynów
i clektroli1ów, substytucyjne podawanie bialek i odpowiednie leczenie powik-
laii ze strony nkladu kr:1żcnia.
Zwalczanie gryzoni jest ważu:1 mdod:1 walki z zakażc,niami arena wiru-
sami, lecz może byi· trudne 11:1 terenach wiejskich.

\\' gor11czrc Lassa.

PODSUMOWANIE
Zapobieganie i lec;,enie Filowirusy Marburg i Ebola maj:1 charak1erystycz11:1 nitlwwal:t budowę.
Leczeniem z wyboru gon1czki Lassa jest lek przeciwwirusowy rvbawiryna. „piaskowy" wyglqd z powodu wcielcni:t rybosomów
lek lub 11· poh1czeniu z pla1.m:i ozdrowici'1ca. Wai.ne jest. aby Genomy obydwu wirusów zawicraia ssRNA
rozpnczqi· podawanie leku jak najwcześniej po wyst:1pieniu objawów. o ujemnej polarności.
29fi

Arcnawirusy powoduja p1-zclrwalc zakażenia u gryzoni i s:1 przenoszone na ludzi

przez kontakt /, wydalinami grywni. 1)(1111inuja w Ameryce Laci1'1skicj i czyściacli
:\!'ryki, \\iirus limJ'ocylarncgo zapalenia npon mózgowo-rdzeniowych i
na calym świecie, Filowirusv mog:1
1.akai,cnia u malp.
U ludzi zakażenia są często bezobjawowe, lecz 111owirnsy 1)raz arcnawirnsy Lassa, 1.1 Wh1śr.iw11ści wirusa 298
Junin i :\lachupo mog:) wywolać groźne gorączki krwotoczne z wysok:! .~mierld­ 1.1 Aspnkty kliniczno 299
nością, Wirus LCl\I może wywolać ,.aseptyczne" zapalenie opon m6zgo-
1.3 Patogenoza
299
wo-rdzcniowych lub, rzadko, zapalćnie opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu,
Zakażenia L:1ssa i lilowirusami są pantropowc. wywolując zmiany w wiciu 199
narz:1dach, 1.wlaszcza w wątrobie i śledzionie. Osl:ibicnie. 2.5 E11idmninlngia 299
1.6 Oiannnstyka
wymioty oraz krwawienia z ukladu oddechowego. lahorntoryjna 300
wo-plciow.:go Si) 11bjawami krwotocznych postaci tvch clwriib, 1. 7 Zapohieuanio 300
sii; na wywiadzie nraz okolicznościach podróży do rejonów
wylduczcuiu zimnicy i innych goraczek tropikalnych. na izolacji
wirw;a oraz testach scrnlogicmych w wyspecjalizowanych laboratoriach o dui.ym
zabezpieczenia, 3.1 Wlaściwośr.i wirusa 301
Jak leczenie 1ilazmą ozdrowici1c{m i r)'hawirymi moż.: mieć pewne 3,2 Patou1111oza
i 1mtolooia 304
znaczenie w gon!czcc Lassa.
3.3 Zosnolv kliniczne 305
14
.ksi paraduksem. że w:itroba. która jest miejscem masywnej 309
wirus<'1w w osi rych zakaźnych chorobach gorączkowych. prawic zawsze unika 309
powai.ncgo uszkodzenia podczas tych chorób, Dzieje się tak dlatego, że
się w komórkach Kupffcra ukladu siatcczkowo-śródhło11- 311
312
do tego, kom<1rkami docelowymi wirusów 313
wywoluj:icych zapalenia w:proby omawiane w tym rozdziale są same
Ponadto w;1troba może być także uszkodzona przez inne
klim~ zostały wymienione w label i ?.(l, I.

(wzw G) 315
4.2 Wimsowu zu1111le11iu
Wirus Uwaui wątroby ty1m E
lwzw E) 315
Wirus Epsll!ina-Barr
Wi111s i:ytomennlii, 1111111\lninnn 0111yszczkn mrnuirlnin w wkażnniar:h wrodzonych
pospolita
f1i1iyi:1lrn postal; wrodzona
Swinka rzadko
Wi111sy ECllO m1Illrn
Zi\lta 11111qi:1l:a llll!JÓlninnn zalrninnin: wqtrolm jnst nlównym
or\Fllllllll docnluwym
 298 2!19

hyla b:1ll11:1 „111:igiu11vm pociskiem" Lilrlid1:L Rcp/;/((u;i11

s:ilwarsa11e111. 11 p:1cjc111i111 C!\'Sln 1wv:i_ial:1 sic ióltau.ka. CP prz)·pis1w:1111l I Ir\\' nll' n:1rn11;1,:;1 '..i\'\\. w;irnnl:ach b\iur;1lor::i11ych !:1L bl\Vll ial: irrn(: Cll!LTOWirus;,.
loks1Tz11c11111 dzial:111iu Icku na 1nlrohc. Obecnie wi11dn111<>. :ie prz.1TZ)'ll:1 Mn:',v namnaŻ<1;'· si\'. w Lnrn1'1rkm:h rnaipic.i 11erl:i 1lud:d~lcli konH'irliach dłp!t1idalnycli.
i">ltae!ki hvl wiru:: szcrz:1cv si,: z os»hy na osc>hę 11· w1·11ikt1 nil""'""'":. ale j:1L d( 1 1~:.i p(iry .icgo cyl:l rcp!ikacyjny nic ZPS!al w 11dni opraco\\':l!l). Praw-
S1rz1'1::1wcl: u:i.vw:111vch do p11d11w:111i:1 ld:u. 1ll1jlOd11h1iit· pr;·ypom1na .ii.:dnaL W/orzec rq1lll~acii inn)Th cnicrnwirush\':.
dw:1 lip) ·z:1k11i.11c·go zapalc11i:1 w:jlr»hy. Pierwszy.
1.11a111· j:il:1• „wszucpirnnc z:1palrnic 11·a1rohy". s1.cr1yl sic· dn11::111·s111.yl:niei·
oraz 1wzcck: ws;vstl:im pr1u. 1r:11d'11zic krwi: drugi 11·yd:lll'al si\ !we przcno- kliniczne
S/Oll)' drog:1 pol:armmq i z11:>1al 11:1111·a11y „zakaz11v111" luh „11ie:i.l'towy111"
zapale11ic111 11·a1rohv. l'icrwszv typ mial dlu:'i 11l:res Wl'lygania. od 2 do
Okres wylrgania wynosi 2-6 ty~odni. Wicie zal;ażc1i jesl
podu.:1s gd1 okres Wl'i1:ga11i:1 drugiego lypn lrwal nkolo 2 (i
zwlaszcz:1 11 malych dzieci. Zachorowanie ohj:1woWl' zwykk zaczyna się
z 1vch postaci 11ic była zakazna dla powszechnie stnsowanvch
l:ilkoma dniami zlego samPpoczucia, 111rat:1 apetytu. cibjawami dyspcplycz-
ani rodzajim hodoll'li ko111t'1rkowych. nicjas11a wi\l'
1mni i gnr:1czk:1. MOC/ staje si\' ciemny. a st ulec jasne. \Vkri1tcc polem
11c1·zywis1a natura i dopiLTll c:kspcrv111c111:dnc zakai.cnia ludzi
się żółtaczka. zauważalna najpierw na twardówkach oczu. a pniem na skórze.
pllzwolil)· ro1.rii:inić· czynniki zakai.11c· z11:111c obecnie .iak11 wirusy zapaknia
z 1owarzysz:1cym świądem w ci\'Ższvch przypadkach. Pacjent zac1.yna czui· siv
w:1trobv typu i\ i Il. Od lego czasu odkr)'lo i1111c wirus)· zapak11ia watroby.
lepiej po ll'godniu. żółtaczka znika zaś wciągu miesi:1ca. Powikłania S:! prawic
kti>rl' s:1 opisane 11 nodrozdzialc 4.
nic znane. a śmicricl11ośc ic:;t 17\'dll zaledwie I na IOOO.

Patogeneza i patologia

WIRUSOWE ZAPAJLEME WĄTROBY Chociai. s1.ymp:111sy i marmoscty 111og:1 byi· zal:ażo1w cksp1Tylllc111alnic,
trudności 11' izolowaniu wirusa nic pozwolily dn1:1d na szczcgólPwc zbadanie
patogenezy zakai.eni:1. Hi\ V najpierw namnaża sic· w przt•wodzil' pokar-
A(WZW A) mowym. polem następuje faza wiremii, podczas ktiircj wirus prnwdopodubnic
si\: do 11·:1troby. Dalsza rcplikaccia w hepatocytach wywolujc marlwici;
tych komórek, hardziej zaznaczonq w części środkowej zrazików.
komórek K up!Tcrn i komórek śródhlonkowych ora; 11·tórnc
Wla!iciwo.ltci wirusa wokól i.yły wrotnej z naciekiem z komi1rck jcd11nj:1drzastydL

zap:1kni:1 w:1tn1by typu;\ (Ili\ V) zos1al sklasylikowany jako przed- Odpowiedf. in1m1mologiczna
stawiciel l'irom111·irid11c i .icst oficjalnie naz11-:111y c111crowirusem 72.

B11do11•a ciala lgG wykrywa si1: przez wicie lai

Wirion)' 111aj:1 symclrir k11hil'zn:1 i śmh1iC\· 27 11n1. WyµJ:1dem pr1ypll111i11aj:1 powt(>rn\'ln zakażrnit•m.
kj rod1i1J)' (pair; l'\'C. 14.2).

5 l"'pidemio!ogia
Genom i polipep(J'(ŹI'
K\\'as 1111klci11011·1· Io ssRNA " dodatniej polarności i masie cz:1stc·czkowej okolo Druga szerzenia się
jcsl tal:a sama jak dla innvch enterowirusów. tzn.
2J 10". Koduje cztcry polipc•piydy: \'Pl. \'1'2. VI'> i \'l'rl. Znani· jcsl tylko jeden 1.akażcnic: następuje drog:[ fckalno-oralną (rozdzialy 4 i 14 ).
Podobnie jak inne
serntyp. cntcrnwirusv. Hi\ V może p17eżyi: przez długi okres 11 wodzie i
 300
srndowisl,u. Ila rdzo d11żo wirio11ówjcst wydalauc w kale przez kilka dni przed
i p<l 1wjawic11iu ,;il' i.óltaczki, kcz po tygodniu stolec pacjenta mog:1 byc
11w:1i.a11c 1:1 niezakaźne. Zapalenie w:11roliy typu ,\ jcsl najbardziej ro1.po-
wszcch11ionc w kr:ij:1ch. gdzie oczyszczanie ścieków i higiena sa
nit'.. a wicbzość osób nabywa je jalw bczobj:nvowc 1.ak:ri.cnic wt: wczesnym
d1.ic,:i1.1stwic. Zakai.enia w\·,s1~puj:1 zani1v1111 w t'ormic endemicznej. jak
w pl>slaci q1idemii. spośród ln(1rvcli niektóre wzięly p<lCZ:pc;k /. zakażonych
„\>wnc1)w !llorza ,. ,
Diagnostyka laboratoryjna
Podczas <>Slrej razy o 1.allllrzcniach t'unkcji watrnhy :iwiadczy zwiększone
stężenie bilirubiny i transaminaz we krwi i zmniejszone st~żrnic protrombiny.
Swnista diagnoza jest postawiona za pomoc:) testu FLISA lub testu radioim-
munoloi;iczncgo na swois1c lgM. l'PLb.as wocs11cj fazy i.óltaczki wir11s moi.c
hy(· 1.ick11tyllkow:rnv w kale za pornoca techniki i111mu11omikroskonii ćlcktrn-
11owcj, a le ponieważ jego nhccność je;.; I rn„1Pi~1·inw~1
lllCtt>da
7 Zapobieganie
dt> krajów sub-
tropikalnych i tropikalnych mog;1otrzymać1vstrzyk11it;cic normalnej ludzkiej
~anmrn-globuliny t HI (j) tui. przed wyj:mlcm. Zawiera ona wyslarc1.aj:1cn
dużo przcciwcial anty-I I;\ V, by zapewnić ndporność bierna
lub l:wPdzaca nrzchic1r zakai.c11ia przez 11aslyp11c ) · -11
Szczepionka przeciw V
Przvgotowa11a w Nicmc:'.ccl1 skuteczna. inaktywowana
ka. otrzymana z I I;\ V 11amnażaj:1ceg« siy w ludzkich
11vch. mstala na IV
s/1"!! 1 11ieni;1 !)SÓb
fiigie11y
zakażeniom w spob:zc11st1vic mki.y nd przcs1rzcg:rnia ;asad
higicuy, co jest zadaniem L'Zt;sto trudnym dP nsi:p~11iccia.
Osoha zatrudniona 1n·zy 11rod11kcji i.ywno.~ci. a chora
w:prohy typu .\. musi powstrzymać sic nd pracy p11ez. dwa t\w•1ln1c pn
!óltac;.l;i. WsJJ"1l11r;rc,iw11icv nic powinni Ptrzymal- gam-
301
ma-glol111liny profilak tycwic. po11icwai. nwi.c to tylko zamaslrnwać zakażenie
bez calkowitc1w zanobicrmiecia mu. co stwarza oczywiście niebezpieczna
pod nadzor«:m lekarskim i wszelkie
objawy choroholl'c podczas 11ast1:pnych dwunastu tygodni.
W szpitalach pacjenci powinni być picl9tmowani z 1,;1chowa11iem
odpowiednich środków ostrożności zapobiegaj:1cych szerzc11i11 si11 zakażenia
drog:1 pokarm111vą, ze zwróceniem
nieczystości potbas okresu zakaźności.
Nic ma swois1cg,1 leczenia wirusowego zapalenia wątroby typu 1\.
WIRUSOWE ZAPALENIE WĄTROBY
B(WZW B)
Chociaż lic1.ba 1.achoro1Va1i na wzw ,\ na świecie może
;akażenic to iest bez znaczenia wolwc wzw Il, jako przyczyny
Hi\ V. czynnik wywoluj:)cy wzw Il nic zakaża
zwierząt laboratoryjnych, zarodków kurzych ani rutynowo slosiiwanyd1
hodo1Vli komórkowvch. \V 1%4 r. lllumbcrg po r:u.
na lemat lego wirusa. wykrywając podczas bada1i nic związanych z zapale-
niem wątroby. i.c przcciwciala w surowicy chorego na hcmofili~ prccypitowa-
ly z antygenem wyslcpuj:!CYlll we krwi australijskiego abnrygcna. /\nt.ygen tcn
okazal sii; komponentą wirusa zapalenia wqtroby typu Il (]!BY). a ULlzial
w tym odkryciu chorego na hcmolilii; i australijskiego aborygena hyl,
z.obaczymy w dalszej czi;ści rozdzialu. bardzo maczący.
3.1 Wlafriwo.fri wirusa
w i.ad11y111 innym zakai.c11iu w1r11sowym 1.11:qtlmosc c1.yn-
u101!1crnc1ro i odpowiedzi immunologicznych nic jest tak ważna dla
nraz zasad
.1i~i·stematyka
Nazwa rod1.i11v to fl<'/'l!d1111riridal' (ffep111i1is DN:\ wirusy). Opnie; 1113\i.
kt"lry wvsl\'PU.ic tl'lko 11 ludzi. obejmuje ona Cll najmniej .1
Ltórc wvw11h1ja
w pr:1cach naukowych.
 302 303

Budowa neplikacja _iest sLump!ikmvana i nie h\'dzie {1pi~;ana \r szczcgóladi. Najbardziej znac;:;1q ccdrn
7:i l"'ln<'cq lllikrosLupii l'kktrt\IH>wcj We' krwi 11· ostrvcli i 11il'Ltórvch jl'1:1 transl:rypcia pośredniej l(1rmv RN:\ / dodatniej nici Ili~:\ zall'art1',i w zakażaj:!·
cym wirinnil'. Dnl~onuje si~· !o za pomoc:i ndwrotnc.i trnnskryp!azy h:ndnwanl'i prze;;
pucwlcl;lvch pr;ypadl:ach wzw Il uwidoczni;i sic licz11c rn'ii.11icowa11c·
ll'irusa. RNA 1:iuży jako matryca dla ujemnej nici I >NA, l:tiir:t / koki jl'sl
kwaltc111 c1:1stki I rl'l» 211. Il. .ktk11 rodzaj czqstck ma śrcd11ic\' 42 11111 przcpis)'\\'illla przez polirneraz\' DNA zakż11:1 od DNA 11:1 dodatniq nil' pntonmc')!<>
l"'dw<»jn:1 oslonk\» ksi I<> lrn111plc:tn1 wirion. uasami nazywany cz:1slk:1 DNA v; celu wcielenia do nowych wirioni>ll'. Ta odwrol1m tra11sl1rn1r·ja jest pod1ibna
Dan," a od i1·1!n odl;rvirc). !1111,, c1:1sth sq kuliste luh p:ilcczkow:111· o dn tej. jaka odbywa sii; u rdrowirusów (ro1.d1iaiy 2 i 22}. f\laly gennm jes! podobny
si\' one wvlacznic / 11ad111iar11 antygrnu widkościq do gcnrnnn HA V. kcz kodnjc dużo bardziej zlożony zestaw polipcptydóll'
11in11·1-go. tw. glikt>protci111· tworz:1c1·j zew111·trzi1:1 warstw1· oslonki cz:1stki dzi1·ki wykorzysta11i11 zachodzacych n:1 siebie (lub otwartych) ramek odczytu (pair!
I l:mc':1. Rd1c1] 1cj c1.:1st ki _jest ikosaedralnym nuklcok:ips)'dem z:1wicrajacym: ryci1rn 2.~tl.
genom DNA.
polimeraz\' DNA. zalcż11:1 od DN/\, binr:1cq lJ(lzial 11 rcplika~ii. A11tyge11y i przeciwciała
antygc·n nlwiiowy wirusa wzw B (I !He Ag), Rdzcii ma swoj<! wlasną swDistośi~ antygcnow:1 oznaczan;1 l IBcAg. Antyl!cll
jest w gruncie rzeczy tym antygenem. k!Cir)' zostal
antygen l'. wirusa wzw Il (llBcAg).
był. i czasami
1.:t1•omnicć l\' staroświccki1
ll:IZll'\~

nyc. 20.1. Zdjęcie z milunsltopu elektro·

11nwe11n wirnsa wzw B: O-- rn1stki Dmw'a;
S-- paleczltnwate i kuliste 110stacin a11tyyu1111
pnwinrzchninweJlll wirnsa wzw B (IWsAy).
Kreska '~ 1110 11111 (David Hnckley)

IVlarlmr Uwagi Wystę11owanie

Antyu1my
llBsAJI antyn1rn powinrzclminwy, ostre '1 p1zewlnkle zakaienia.
wli1czaj11c antynnnnmię
llBnAn występ11j11cy w rdzeniu wirionu; nstrn i przewlekle rnpalnni11
występowanin we kiwi ornacza Wijtrohy
zakainnś1:

Wirusowa jak llBeAn jak HBeAn

polimornza DNA
l'rzociwi:iała
Anty-llBs wskazuje zdrowi1111il!, cl11oni 1ekonwalesc11111:ja
przud powtiirnym zalwhmiem
f111ty-f!Be występnwanio nznai:rn niowiell:q rnlwnwalescencja
Genom zakażności

(Jenom s!Jada się z kolisleµo DNA o masie cz;1stce::ko\\'t:i okolo ~.~ r ]()1' i dlupości flnty-llBc w fn1mie loM wskawjo na pierwsrn p1rnciwi:ial11, które
12111111111; leo1vdinv . .lqm si rui; tura jl'sl 1111ii:at(l\\'a pod tym wzgl,dcm. że prze1 maczn:1 ostatnio przebyte zakażeniu pojawia się; utrzymuje się 111zuz
u 1cśi· swej dl ngości Di':!\ 11·yst\:pujcjaLo podw<ijna nii:. icl'!.jcdna z nici („kró1l;a '")ma
lnl;e '' dlugości okolo 700 nul:lrntvdów ... dh11!a" nić zaś ma przcr11\' blisko ko1'1ca )'
AntyJ1n1111 rilrnniownJIO llBcA!I nin stwinrilrn się we krwi i nie jest używany jako m:uker
(pair; mzdzial I. n·c. 1.21.
 3011 305

DN,\ moga hyć wvkrywanc we krwi w różnych rJkrcsach pn zakażeniu i Si!

na1.ywane „markerami''. Ich występnwanic lnb brak u danego pacjenta
ini'nr11111je" 1117.cbiegu choroby, a także daje wyobrażenie o
ści dla inrm:h osób. H llc:\g jesl t. latwości:1 wykrywany

Podtypy HBV. tlpn"cz istnienia glównych IllkAt1.

Hllc:\1! i llllsi\.u, także sam antygen
scrnlogicznic. en umożliwia ustalenie
grupowo :111tygc11ową detcr111inant9 rl, związana z.jedną z dwóch determinant
podtypu rl lub r. Tc 1. kniei 111og:1 być zwi:1zanL~ z jedną z dwóch determinant
11· lub r. Na rycinie 20.2 zilustrowano powstawanie .f glównych podtypów
HBV w wvniku tych poli1cze1'1.

niż HA V i wicie aspektów Ryr:. 20.3. Pruparat

P,yr:. 20.2. 1\ntygunowu podty- patogenezy pozostaje nic wyjaśnionych, a zwlaszcza lo, co dzieje sit; z wirusem wzw B. Barwrnnrn or·
py HllsAu. Malr. powiękswnir.. Nie·
podczas długiego okresu wyl<;gania. W kor\cu jednak dochodzi do są martwir:rn. in·
wirusa w hepatncylach, które s:1 prawdopodobnie komórkami docelowymi i} cimnno whar-
dla li BY. Liczne kompletne wiriony oraz jeszcze liczniejsze cząstki l l llsAg są wiony llBsA!J. Zauwai intensywny
uwalniane do krwiobiegu. Cząstki HBsAg nic zawierają DNA. s:i wit;c naciuk zkomórnk jr.dnnjądrzastych.
niezakaźne. lecz cz:1stki Danc'a sa tak liczne do 10 111/ml że nawet Ibi Duże pnwinkswniu. HllsAn
w hupatocyciu (strzalka).
O.OOO I ml krwi może przenieść zakażenie. Oznacza to, że malc olarci:1
skaleczenia mogą slużyć jako wrola zakażenia dla lak malej ilości
HBV z lalwością szerzy sit; przez stosunek plciowy. zwlaszcza
mi~dzy homoseksualnymi 1m;żczyznami, oraz u narkoman{nv stosnj:icyeh
doi:)·lne środki odurmjące, którzy 1ri.ywaj:1 w:;pillne igły i slr!'.ykawki.
W oslrei fot.ie zmiany histopatologiczne w wątrobie (ryc. 20..1(11)) są

l'c s11bdctcrmina111y nic ma.i<! znaczenia klinicznego, lecz s:\ wypelnionych wirusowym
cpidemiologicznic, ponieważ różni:! sic rozmieszczeniem „matowego szkła" pn zabarwieniu
Mog:J hyc IÓ pomncnc w dc~cydowaniu. czy dany nosiciel np. Hlls/\g na brązowo (ryc. 20.3(/J )). W przcwlckly111
sto111alolog jest żn'1dlcm zakażenia dla innej osoby. Znalezienie dział 3.3) 111ogą hyć zmiany typu marskości, które
nych podlvpów oczywiście nic potwierdzi lej moi.liwości. lecz niżnicc raka wqtroby.
w podtypach wykluo.a j:i.

Zespoły kliniczne
i patologia
Objawy zakażenia "! dużo bardziej 1.róinicowane niż w pr1.ypadku wzw A.
D1'11g:1 szerzenia si~ w1.w Il znacznie sic r(1żni (Id lej, ialG! przenosi si9 wzw .•\. na nic wplyw wiek, pleć oraz stan układu odpornościowego pacjenta.
! IBV SZfi'I.)' się W)'fącznic przez krew i pi)'ll)' ustrojOWC, wlączajqc \\')'rlzic!in)' omi'lwionc zostaną ostre zakażenia nabywane pm.a wickie111
szyjki macicy i nasienie, lecz nic przez Lal i mocz (chyba ie S:! nnc dziecięcym. a naslcpnie n1zważonc zost:in:1 szczególne problemy 1,wiązanc
krwia). i'lie :;;crzv si\~ drog:! oddechowa. HllV z zakażeniem nkoloporodowym.

'U\\'11\IPhl''.Ll
 :JOfi
307

Zakażenia popm·odowe
Ostre zalrnżcnil' lllOY.l'być hczohjawnwc. zwlaszua 11 mall'ch d/icci 11r:11.
odporności:!. jednak l'l' okrcsi,· wyl\·gania
1
. :1 micsi:wc· naslypujc faza prodromalna podobna do tej w 11111· Zw1q1<szorm stęz:crnc

i\. kcz czasami z przejściową 11·ysvpk<1 i anropati:!. prawdopmlnbnic

HBsAg
11· wynikli rcakcii wirusa z przcciwcialami. Nast\:pnjc po tym jawna żólt;1czka.
'JO% pacjentów zdrowieje bez pnwikla1i 11 ci:1g11 okole> 111icsi:ica.
moi.c doiśi· do 1117.cwldl1•p11 zakażenia l11h nawet rvchlcgo /1nty-H8c HBe/1g /1nty-HBe
zgon11 (ryc. ~Il..!).
Na nTinic 21l.S(aJ Anly-HBc Anly-HBc
zakażenia 11 osoby /
żóltaczki następuje zwi~kszcnic styżcnia transaminaz w s11rowicy oraz (b)
wykrvwa się llllsi\g wsurowicy, a wkrótce potem Hlki\g i polimeraz1: DN;\
Miesiące ł·Zakazenie
1 2 3 4 5 6 r - - -Lala- - - _
(nie pokazano na rycinie). i\my-HBc jest pierwszym przeciwciałem jakie się Miesiące

pojawia. Następnie pojawia się anty-l!Bc. cojcst dobrym znakiem prognos-

tycznym. ponieważ jego wytwarzanie zapowiada znikni9cic Hllci\g. a HBsAg
zakaźności. Chocia? 1-lBsi\g pojawia si1· jako pierwszy antvgen, anty-llBs
ostatnim przeciwciałem jakie się pojawia. Jego wytworzenie oznacza / i'>:•~, Anty;;;;-~/
HBeAg
calkowitc wvzdrowienic i odpornoŚL: na jl(>Wtórne zakażenie.
Na drugim kcn\cu spektrum (ryc. 20.:ł) n jednego pacjenta na I·· I Przeciwciala I
zwykle kobie!)'. dochodzi do nadoslrcgo za(lalenia w:1troby Anly-HBc

111i111ms! i zgonu I\' śpi:1czcc 11«1trohowcj 11 ciagu IO dni. Jcsl to wynik

nadmiernie ak I ywncj (c)
przez
T cytotnksvcznc. i.-.-+-+,--;t-Tli'r- - -Lara- - - -
Miesiące

Pozostalo nam IO';.;, pacjcn1ó11, którzy nic pasu.i<! do zallnc,1 z powy- Ryc. 20.5. P1wbieu ostrnuo
i.szych ka1cgorii. a którzy staj:1 się (lrzcwlcklymi nosicielami. Diagnoza taka pmwlckh1uo wzw typu B: (a)
serologiczny nic powróci I w ci;1g11szcściu111icsi1:cy od osim rnpnlcniu wqtrnhy typu B: Ibi
przewlelda m1tynene111ia i piw·
Rye. 20.4. Kliniczrw następst­ wzorca po wyzdrowieniu. Wyróżnia sit; t1wal11 zapalunic w:1troby; (c) prze·
wa zakażenia wzw B. 1rzy główne l'or111y nosicielstwa. winkle aktvwnu zmrnlunie w~troby.
W przt•wlcklcj anl)'gl•ncmii u pacjenta nic tworz:1 sic anty-Hlls. a ukaza-
nie sit; anty-I !Be może być opóźnione (ryc. 20.5(/i)), Chociaż IIBs;\g
nlrzynrnjc· .1iy we krwi przez wicie łat, czynno.ić wątroby .icst pr:iwidlom1.
pacjent czuje si\' dobrze i stanowi małe lub żadne zagrożenie dla innych. Taki
u osób z zaburzeniami odporności. !'roli! serologiczny
jest podobny w przewlekłym pm:trwałym zapaleniu w:1troby, w
dochodzi do niewielkiego stopnia uszkodzenia tego narz;1dt1.
Inaczcj sprawa wygląda w przypadku prZl'wleldcgo agrcsywnci;o (lnh
aktywnego) zapalenia w:1troby, a ci pacjenci stanowi<! większnśi· problemów
1 wz11· Il. LI pacjcn1ó11· nic wytwarza si\' ani anly-HBs, ani
a1111·-I IBe (rvc. 211.Sic)I. Wwyniku tego nadal S<! nosicielami zar(nvno HBsAg.
.ja L i za kaY.11vch
. wirionów we krwi. sa. wiec ' zakaźni dla innych. i
u.asami „supcrnosicielami". W)·stt;p11jc znaczne
by. a zwi1:kswnc stężrnie transaminai'. (nic pokazane na ryc. 20.5(c))

.'W
 308 309

7:::::;::-;--
.~kk;~-r""'
,,,--„--.._,{""".-.,~ <-Ąr"\ , ) 1,Bi ;z (( r1-~
~"''\1J,,~.J-,) :t \,J~,'"\,
'-·--r~~ karcynogenem. Obserwacja, że obszary występowania wzw Il i pierwotnego
.~ --r:- .„ .\ ~ t .,. ' ,,...,., I P \~r4 . '";:::; r:1ka wqlroby na świccit: s:1 w istocie identyczne (ryc. Jl.6). dowodzi
„ S·1 ;i--i;~~'.'i~ ( / ~E ~
'k.-· •(
1····10·,) -
"''"l''1\ (,IJ.I 1·'\'l ,

L' :1:\. 1'riiF lego twierdzenia.

A··. ·
1
,; i 0/,,'Jr
'Tu>. ,~z~ [~ ~ n"1 (('. o 1.1
wqlrnhy
( «.-·( 1' , -1„ ,,;,.,,~
-'·:i lJ 0.11 Rnm1tns1.cz1rnie
Zaka~enia okołoporodowe

c1~b..,
\ ~r · ""·\\\,,_, nosicioli HBsi\n Dzieci nrndzonc przez matki w ostrej fazie wzw Il mog:1 same ulec zakażeniu
choroby. W przcciwic1\stwie do l1:go. u dzieci urodzonych
. •- i (hl

\l~Il'~"~t.., (roi:zna lachmowalnoSt:

JO przypailkt\w na 11100110
przez maiki, klórc są nosicielkami HBcAg-dodatnimi, nic rozwija się ostra
choroba. Narażone s:1 jednak w 95% na zakażenie. czy Io przez kontakt
luilnuści}.
I 1, krwi:1 l11b płynami ust rojowymi wczasie porodu, czy leż wczasie
i kilk 11 miesiccv wwyniku ścislego koniak tu z mali<:) i rodze1isl wem. Uzyskanie
//
( ,Y
';' rj )'
matczynych przcciwcial anly-llllc przez \ożysko prawdopodobnie hamuje
normalna tJdpnwicdź im11111110\ogiczn:1. Prawic wszystkie Le dzieci stają sic
i< nosicielami I lllci\:,:-dodatnimi i mog:i umrzeć później z powod11111arskości luh
la} \f. ~ raka watroby. Prognoza dla chlopców jest gorsza niż dla dziewcząt: a'l. 50'Y,,
ch\opców umiera z powodu lych powikla1\, w porównaniu z zaledwie 15%
dziewczq1. 11 których --- jak sic wydaje wytwarza siy lepsza odpowiedź
Df'.kdi'~'t"·"'
/~v~~~\ ')..\ ((.ft\
!~~~11~,\'·,_, ., ./J immunologiczna. Przewaga przc'l.ywających kobiet sprzyja szerzeniu
'~ '!; ,'J~,
'. (:.·. [·1··--'-Y'-'\ ,·(.ff" nosicielstwa w populacjach o dużej czt;slości wysti;powania zakażenia.
"
'
••'.?-/' 1\' .
,("",
""'' ··rl'.J
\) ')
o
l\ "\Th.
(il.V ponieważ lo one przekazuj:) ;akażcnic na nast9pne pokolenie. W wyniku lego.

I' (''' ,. !''!c, (,~ t) że zakażenie nabyte wcześnie w i.yciu nic objawia sii; jako ostra choroba
\ Jr Crt~~'.,I ( 1, żó\laczk:1, obrazy kliniczne wzw B na obszarach o wysokiej i niskiej

''~VV~4!...
1
\
~.~ l~·-,I.·~"
'-. .f/
,µ,,, '
:'to>.'
cmkmiczności zuacznic sii;

""\Lf""_;<,
'\ "'7 ~:")~\; Odpowiedź immunologiczna

I_/'
./Vi~ ; r

L.,~_J
Chociaż pojawienie si9 przeciwciał :1111y-HBs oznacza wyzdrowienie. pe\ni
'> ono ma\:1 lub żadn:1 rolę w tym procesie, który dokonuje się przy udziale
i' \j ,}- limfocytów T cyloloksyrzn)'Ch (Tc), Wytlurnaczyliśmy w rozdziale 5,
lh} \l,. limi'ocy1v Tc działaj:! na 1,akażonc ktJmórki. jeśli autygen wirnsowy jest
prc1.entowanv w ohecntJści antygenu \IL\ klasy I. łlcpalocyly 1.wykle nic
111aj:1 dn):ej ilości anlygcuu l ILA, lecz zakażenie HBV stymuluje produkcj\~
in1cri'cronu alfa. który z kolei zwii;ksza ekspresji; klasy I antygenu HL/\ na
ktJmórkach w;proby. powodujqc w len sposób ich lizę przez
czynności wątroby.
Ci pacjenci mai:! sklo1111ość do po- cylotoksyczne (rozdzial ~).
się ataków zapalenia
w:1lroby oraz istnieje 11 nich ryzyko
rm.winiecia się marskości. a u niektórych może nawet rozwin:1ć si~ nowot.w1'ir
wątroby.
l'il'!'wolny rak w:!trohy (inaczej rak hcpatokonuirkowyl powstaje w wyni- 5 Epidemiologia
gcno111u wirusowcgo z]) Ni\ hcpall)CVIÓW (rozdzial (i), Dochodzi
do lego wylacznic w wyniku przewlcklcgo 1.akażcnia 1,c stalym 11·v1warzanic111 Wyslqmwanic wzw Il w populacji może hyc ocenione na p()(lstaw1e wy-
wirionów przez co najmniej .~lata. Kofaktorv. takie jak alla10- przcciwcial anly-HBs l11b prościej ·przez procent ludności,
1.:111icczyszc1aj;!cc orzeszki zienrnc /. ;\l'rvki. podcjrzcwanp o wspoma- k1('1ra jest nosicic:\cm flllsi\g-dodat11in1, Czcstość nosiciclslwa 1.11acznic waha
gaj:1cy cl'ckt. lccz o\wrnic nic 11\cµa watpliwości. i.e s:1m IJ llV si\'. w ró;'.n1·ch C!\::\ciach :\wiata.

~-
 :no 311

Rc1011y u \\')'SOkic.i l'Z\'S[OSl'i (IO 20" n pop11lacii I IU ll'Sci)(ldlli:1 i jl()li1-
d11itl\\'O-\\'SChod11ia !\1ja. 11·ys111 11a Parl'lik11 i 1n1pikal11c reiom Arrvki.
WNP (dall'nic:j ZSRR). s11bkPJ1IVllt'llt i11dyjski. czcści Mrvki. wschod-
nia i polmlnio1v·p-wschod11ia Luro pa oraz C!\Śl'i /\mm· I; i Laci1iskici 10 rejom
"średniej czcslosl'i ('.' 10" n
( 'z\stośc występnll'ania jest niska I·-. I ".„ pop11lacji I vv pornsialej czę:;ci
l'.urnpY. w Australii. Nowej /.cla11dii. Kanadzit• i USA.
W Wielkiej łlryrnnii CZt'Slość nosiciels1wa Hllst\g \\'
v1v11usi po11i;i.cj I '~·:,.11ato111ias1 \\' rhinych pop11lacJach clniczn)'Ch 111111c_1,w;c
la jest wi\;ksza. odzwierciedlajac do pewnego stopnia
nosicielstwa w krajach ich puchodz.cnia.
Wrlmwc /(ikty i liczby
Oblicza się. że na
200000 nowych przypadkil\\ zachorowali.
spośriidktiirych 20000 staje si\' uosiciclami. a z tych z kolei -I OOO umiera
na marskość, I OOO zaś na raka w:itroby.
Liczba zgonów na świecie z powodu pierwotnego raka w:1tn1by
szacowana jest na 250000 na rok.
Grupy wysokiego ryzyka
Nazwa la dotycz.y ludzi. którzy z powodu kraju urodzenia. stylu życia lub
rodzaju wvkonywanej pracy narai.cni s:1 na wyi.szc nii. przccietnic ryzyko
zaka:i.cnia si~ llll\' lub prz.ckazania tcgP zakai.cnia innym.
Już opisaliśmy jedną laką grupę dzieci urodzom: przez mai-
ki-nosicielki w rejonach wysoce endemicznych. W tabeli 20.3 podano
prz)•klady grup wysokiego ryzyka w rejonach o niskiej cndcmiczności.
l{atugoria Czynnilci ryzylrn lub uru1rn
\.Vs;y;.;!Lic grupy, tal,q Cl)' inn;! drnt~'l· Si! naraZolll' 1u Lonl:ikl z 1.a1:;1i.om1
krwi:1 l11h plrnami 1blroiP11'v111i \\' 11111111icisc11 pr1ypom11ijmy. ie pic·1wszv111
s1·:.:nalc111 ,.,,do n;1111r1 I IB\' hyl;1 re:il;cja 111icth· :rn1vgenc111 i'"'vierzch-
!lJt1\\')'lll \\ sun1wic> :wstr:dij."kiq!n ahorygL'lW tL CP l~;ra:; \\'il'rny. przeciw~
cialt:rn a1111-l l !I:; \l't' l;rwi chnrc'fW na hc11wrili\'.. z klilr\'ch
\\ ),'.rupit' \\·ysnkiL'.!_1 0 ry;ykn.
6 Diagnostyk a labornt 01-yina
swoi.1·1 c
11·vkonujc· sil' test na antygen powierzchniowy IIB\'. Zwykle czyni
si\: Io za po111uc:1 metody FLISA, lecz jeśli wynik jest
dosll'pnc s:1 szyhszt: testy. Mogą bvć one wy111aganc gdy, na
z i•rup) wysokiego ryzyka wymaga dnrażncgo leczenia clmurg1czncgo
jego sian nosicielstwa musi byt' określony. aby ;abcz-
lvloż.na wykonai· je metod:) odwrotnej hicrnej hcma-
w unrc.1 tw111crcyjnic dostępne krwinki cz.crwone pok ryle przcciw-
cialami anty-I !Bs s:i zmieszane z hadan:1 surowicą. Jeśli lllls/\t• występuje,
sil' z przcciwcialcm i 11ast:1pi aglnlynacja krwinek 11· ciqgu 20 minut.
Dostępny obcrnic jest leż lateksowy test szkicllwwy oparty na lej sa111cj
zasadzie. a który 111ożc być odcz.yrnny 11· ciągu 5 111inul.
Dodatni wynik szybkiego teslu na HBs/lg musi być zawsze potwier-
dzony mc1od:1 EL.ISA. Stwierdzenie występowania HBs/\g nic znaczy. ie
pacjrnl jest zaka7.ny dla innych. chocia;i. trzeba zachować,środki oslroi.ności.
ai. do nwmcnlu uzyskania wyniku testu na HBci\g. Trwa Io dlużcj
też musi być wykonane mclodq FLISA. Niektóre laboratoria
nnlinwrn·"· DNA jal;o wskafoik replikacji wirusa. Pel ny zestaw
badaniami (leż mctodq ELIS/\)
przcrnvnal: anly-J 1lls. anty-Hlk i auly-l·l Be.
Mikroskopia elektronowa moż.c lwi· zastosowana do szyt1K1cgo wy-
zariiwno występowania HllsAg, jak i zaka7.nych cz:1stck Danc'a.
ponieważ. sq one lak liczne. i.c zuakz.ienk ich wwrowicyjesl 1:1 twc. Metoda la
nic nadaje się jednak do badania dn?.cj liczby próbek i nie jest stosowana
rutynowo.

Ou61na pn1111lacja
Testy nicswoist e
Pacjnni:i Badania le su przydatne do Pcc:ny
1wróżni1:nic typów zapalenia wqtroby.
Pnrsoonl sloiby aktywnego zapalenia w:itroby sl9:i.cnia aminotransf'crazy alani-
11lrowia innych t•nzymiiw w:p robowych s:1 zwi9kszonc, a Sl\'Żcnic
li' też
zwii:Lswnc.
 312 313

nnn1i.•rln11•h ilościach w warunkach Konieczne hyly

J Zapobieganie
Szerzenie się ;: osoby 1w osobę
Ho1po11talnc szerzeni,~ si~ zak:ricnia kowanych z zaslosnwanicm inżynierii genetycznej. (]en knduj:1cy l llls1\g
przcdoslawanin sic krwi lub zostal sklonowany w komórkach dn1żdży. które są hodowane na masoW<!
innej osoby. oszacowane na dużą ilość an1ygcnt1. S1.czepionki; używaną w Widkicj
prolilu markcn\w (tab. 20A). siy domi9śniowo w dawce 20 pg HBsi\g w czasie il, I
1 11 1111cs1ccv oraz dawki przypominające w ods1ępacf1 en 5 lal·
szc1.cgólnk narażonych. Trzecia dawka jest niezbędna, aby
U nickiórych tJs(ib. zwlaszcza w wicku ponad 40 lal. brak
ndpow1cdz1 w postaci wy1warzania 1m:cciwcial anly-Hlls.
Chociaż szczepionki przeciw w1.w Il są zazwyczaj bardzo slrntcczuc,
Stopień pujawily si~ doniesienia o
zakaź- za bczpicczaj<). W
naści aminokwas w HBsi\g, co przypomina sytuacji; z gryp<) (rozdzial 10). Wydaje
sii;, że la kie mutanty są rzadkie, lecz oczywiście nalci:yjc bacznie obserwować.
Wysoki + Nowe osi:ignięcia w zalm~sie szczepionek wzw B omówione są w rozdziale 28.
rozwiniętych kandydatami do szczt!picnia s:i przede wszys1-
Srndni
ryzyka wymienionych w tabeli 20.3. \V rejonach
Niski + nosicieli,
l)

noworodkt'iw w celu zredukowania

Wi)ln>by.
o środkach i metodach ochrony

Uodpornienie bierne
Ludzka gan1111a-glolrnl1ua o anty-IIBs (HBIG)
moi.e być 1.aslosowana wcćlu biernej od porno-
ści:

noworodkPm urodzonym przez maiki !Cd JHJC!CSllle !C szcze-

11raz pot1wc1a aKc,11 w razie . pionk:1,
zakażenia pracownika tdalsza iul'nnnacja w Suplcmcncic :\). f'1)(!C.Jl11nJe sic slużby zdrowia, klór;y ulegli skaleczeniu iglq lub doz11ali
(;rodki 11s1rożności, aby nic dopuścić nosicieli dn ośrodków dializ, innego uszk1lll:-:cnia ciala podczas wykonywania mbicgu 11
gdzie z pt>wt1d11 upośledmncj odpnrności pac.1cnlów zakażl!nic llBV 1 latwoś­ 1.akaźoncgo lub z grupy wysokiego ryzvka. Dorośli
cią zadom:mia się. stanowiac ryzvko zarówno dlf1 pacjentów.jak i personelu. lub trzech dawek w odst~pach micsiycznych. W dobrze
Wprowad1.enic ścisłych .irodk1'>w 1apobicgawczvch wvcliminowalo wzw nych badaniach po pl>iianiu dw(ich dawek °'"'""'"n
B z nddzialów diali;. w Wielkiej Brvtanii. ale ochronna slrn1ce1ność w 76''1.„
problem w niekt1.Hvch hajach.

Uodpornienie c;,ym1e 3 Lec::.enie

Zapobieganie wzw B rcwoli1CJC 11 1.wi:1zku z zastos1n1·a11ic111
mzepionel; przygotowanych 1 11 sa bezpieczne i skuteczne. (lsl ra ra:-:a zakażenia 1.wyk le nie wymaga lcc:-:cnia. lecz groźba przc,iscia 11· sian
Szczepionki przvgnl!lwvw:111e ;, plazmy 11osicicls1wa li lk1\g wymaga podjceia akcji. Niekiór:-:y 1pnśród tych. którzy
11t1::icicli. /,aslnsmva1rn ly rneit>dy ;, nic111oź11ości na111noi.cnia IIBV :aali ::ie nn::iciclami w wieku doroslvm. maja 1.wykle nicdnbory interlcronu
314 315

IFN alfa.
11 111cl;1<'irych pr1)·padbch 11vlcu.1·nic przy użyciu duż.ych dawek
. 10 leczenie nic ma 1.a1aosowania u n1każaJ<)l'ych siv
Wirusowe :.upalenie wątroby typu C ( w:.w C) \1 ' ~1,J

11 oL rc>sic 11icu101vl1T1·m.
\V latach sidcmd;1,:si<Jll'l:h rozpoznano typ zapalcma ll'i!lrnhy. k1r'irv mial
Ró,inc inhihiton polimnazy DN;\ te/ hylv badane. zwlaszcza widara-
cl'chy wspólnl' z wzw B. kc; hyl scroujrn111y w kierunku 111arkcrii11· l JB\'. Ten
hiua. acyklowir i l'oskarncl lrozdzial 29). lecz jest jeszcze za wcześnie na t>ccn\.
c11· skn1ccz1wśi· 1vch Icków nic jcs1 lylko p1'!l'jściowa. w:1trohy. wys11:pui:1c1· po prwnc1l'niu krwi lub
""'"lmdnvch, cecholl'al si9 okresem wyl\'gania (i() dni oraz
zakażl'11ia na szympansy. Wykazywal tei jeszcze
nii. l IBV do wywoływania pnważncgo uszkod1enia 11-;1tro-
IWirusowc zapalenie wątroby typu D DNA.
luh delta ( wzw D)
Malv wirus. znany jako wirus wz11· D (H DV). ma 36 11rn średnicy i zawiera
ssRNA o masie cz;!slcczkowcj zaledwie O.li'· IO" . .lesi 11> o wicie za mało. by
kodować 1.wyklc funkt;jc wirusa, a jego rcplik:tt',ja zależy od HIW. HIW jcsl
do
wirusem nickomplc1nym, przypominaj:1cy
dziale 12. Jego zcwu91rzna oslonka jest w is locie rzeczy ulworzona z 1-IBsJ\g,
swois1y antygen delta zaś znajduje si\ 11· rdzeniu. Wirus len
z llBV. czi t11 w czasie pierwszego zakażenia HBV
li nsohy uprzednio zakaż.onej I mv (superinfekcja). Zaostrza Oil przebieg
li'
I%. Podsumowuj;1c. HCV. mimo ż.c bardzo rói.ni
zakażenia IIBV. zarówno w ostrej fozic,jal; i podczas nawrotów
szerzy si\' w podobny sposób. Może Pkazac się bardzie.i
WiJlrohy. Jest szczeg<\lnic ro,1nmv1.:·11•1·hninrn'
wzgl1:dem zdolności wywolywauia marskości i raka
szcch (gdzie odkrylo go po raz pierwszy). w
tcslów {1;'1n11nl'h11
nraz 11 Ameryce J ,acii'1skiej. Narkomani 11ży1rnj:1ry dożylnych środkbw odurza-
.i:!cych s;1 szczególnie> podatni na zakażrnic Q)'nnikicm della i epidemie wśród w
nich zostali mlokumcnlowane w Skandynawii i innych rejonach. szl'J7cnia si\' zab?.cnia.
zakażenia opiera si\' na wykryciu ant menu della lub
swnistcgo przeciwciała lgM we krwi.
\\'ano zauważy(. że szczepienie przeciw wzw Il lakżc chroni przed
1.akai.cuie111 1IDV. LJ.. 2 Wirusowe '{.apaleuie 11•ątroby typu E (w zw E)
z ld1tc,1nym1 literami all'ahctu. odpnwiedm;! nazw;1 t1slatnieg(1 wirusa
liście jest wzll' E. gdyż zakażenie 1ym wirusem (lub wirusami.
może bvć ich kilka) szerzy si\' drog<! polrnrmow:). Wzw E cechuje si\'
od '.' dP 7 ly~odni. i prawd(1pndoh-
WIRUSOWE ZAPALENIE WĄTROBY stosnnkowo królkim okresem
nic szerzy si\' glównic przez wodę. Zanotowano dnżc zwiqzanc

NIE~B (WZW NANB)

1 zaka?.on:1 wod:1. 1wlaszcza w Indiach. Wirus
tery10wany. lecz ma okol(1 27 nm średnicy i
Zarównn zachorowalność. jak i liczba zgonów. sq Wi\·kszc u kobie!
1
l'nsl1•P 11· mcwdach diagnozowania wzw i\ u ktiirych ś111icrtelnośi· może dochodzi(· do 40 /11.
cpidcmi(1logirn1yn1i cccha111i
lecz bez 11·vsl1>powania swoislych markerów
bo ic:sl ich wiccci niż. icden lyp s:1 wywolanc przez wirusy. natura
nic wsiała .ies1rze wyjaśniona. S;1 one cz1:s10 wsp«ilnic naZ)'Wane wirusami
nic-i\ nie-B (lub Ni\NB). kcz ostatnie odhvcia naukowe wcz\·ly dostarczai:
1yn1 lajemuiczym czynnikom indvwidualnvdr cdr.
JIG 317

HDV 11iekomplćl11ym wirusem RN1\ 1alónym wswej replikacji od

HllV. ~loże :;zcrzyi: si~ wra; 1. w;w Il, 1.aostrzaj;1c jego nrzchie1!. Coraz
cz9ści,:j wyst~puje u narkomanów używających

Nickt„nc wirusy wywllluj;1 zapalenie watrohy jako

1akażenia, ku. glbw11ymi komórkami docelowymi Istniej;! co najmniej dwa wirusy 1apak11ia w;itroby typu nic-,\ nic-Il.
wirus„rw 1apalcnia 1qtrohy są hepatocyty. Z I !CV i HEV. przenoszone odpowiednio jak 11 BY i IL\ V, /. podobnymi
1 nich 11ie mstal 11arn11ożo11y w wi~kszej liczbie w warunkach laborato- okresami wyli;gania. Obecnie slajil sic dnstcpnc lćsly diagnostvcznc
ryjnych, lecz wsz\'slkic s;1 zakaźne dla w kierunku llCV, który jest prawdopodobnie llawiwiruscm. IICV
Wirus\\"/,\\' A jest enterowirusem szcm1cym sic drogą lekalno-oraln;1. uszkodzenie i marskość wqtroby niż HBV.
Okres wyli;gania wynosi nd ~ do ii tygodni. Żóllaczka trwa okolo
miesiaca, po czym wyzdrnwienie jest calkowitc w znacznej wi~kszości
przypadków. Nic istnieje stan nosicielstwa.
Diagnostyka laboratoryjna opiera siv 11a wykryciu swoistych przeciwciał
lgM w surowicy lub had:miu kalu lcclmilq immunomilunslwpii elektro-
nowe.i.
Normalna ludzka ganuna-glohulina
przydatna dla ost'lb nn,ln'-i-i11i'.u''11·h

do llep111/11t1l'iritlac. ksl Io wirus DNA o

genomie, slosuj;1cym odwrotn;1 lranskrypcjy do
DN;\ 1. nośrednici formy RNA.
przez krew i płyny ustrojowe, których bardzo
mogą być zakaźne dla innych. Wzw Jl z
przcnoszoncjcsl przez stosunek płciowy. Ok res
3 miesiacc twaha sii; od 6 do 20 tygodni).
Podczas ostrej li1zy zakażenia krew zawiera liczne 1.akaźne wiriony
(ez<\stki Danc\1) oraz mniej licznc l'ormy kuliste i palcczkowatc
antygenu powierzchniowego (HBsAg). Wystvpowanic I IHcAg oznacza.
i.c krew zawiera cz;1stki Da11c'a i jest zaka/.na dla innych osób. ;\11tygen
rdzeniowy, llBc;\g, nic jest wykrywalny we krwi.
l'rzeciwciala anty-Hłlc. anty-llllc i anty-IIBs pojawiaj;! sii; w lej
zdrowienie. Ludzie, którzy nic wylwarzajil
sil' przewlekłymi nosicielami.
nosiciele są narażeni na marskość Wi!troby i pierwotnego
Prawic wszystkie noworodki zakażaj;1cc si\: w czasie
siy dP lej kategorii. Wyjalkowo cz9stc 11osiciels1wo
w n1cKtoryc11 krajach, np. w .\l'ryce, koreluje z duż;1 zapadalności;! na
pierwotnego raka w;proby.
Leczenie interferonem alfa watrnhy, nabytego
w wicku doroslym, daje
·)> w1:w Il polc,!a na blllkmvaoiu szerzenia się zakaże1i
osoby na nsoh\: oraz, 1.wlaszcza na
1. skale, stosowaniu szezcpit•i1
ochronnych.
 WSTĘP
akronimu, formy tak
kojarzy si9 wprawdzie z rosyjską
sylaby

wa = czynniki (wirusy)
Sylaba -oma, występnj:!ca w naz.wach tych grup wirusów, ostrzega
natychmiast, że ma.i:! one.jakiś zwiqzck z nowotworami, Rzeczywiście obecnie
w centrum uwaui. w odniesieniu do proccs(iw nnwotw<irn11·ych ukladu
pici owego. się a nic wirus

WŁAŚCIWOŚCI WIRUSÓW
2.1 5)·stematylw
Paporm•iridac wchodz:1 dwa rodzaje wirusów: papillomawi-
Czynniki wakuolizni:1cc należą dn 11oliomawirusów. ale
je br:ak zwi:1zku z
 321
320

Morfól<wia
. ,,,,
,[
ASPEKTY
Wiriony są ikosacdralnc i nic
średnicę tlkolo 55 nm, a nieco
maj:i
I PATOLOGICZNE
3.1 Choroby wywolywane p1·zez. papillomawimsy

Ryc. 21.1.
wirusów l przy zastosowaniu test\iw serologicznych.
wugo. Krr.ska = 50 om. zostały sklasyfikowane na 1mdstawic stopnia homolo~ii DNA, tj. w wyniku
1Jkrcślcnia stopnia zg"dności sekwencji nukleotydów. Dotychczas ziden-
tylikowano <Jkolo 60 typinv ludzkich papillomawirns1'1w (ang. human

2.3 Genom
Cicnorny sa kolistym dsDNA. Kndujq stosunkowo nicwiclk:1 liczbę
tydów. wśri'id nich polipeptydy odgrywaj:ice istorn:1 rolę w transformowaniu
zdrowych komórek do stanu nowotworowego.

Replilw~ja

DN;\ wiusów paptlwa odbywa sić wjądrze

Osohliw:1 ccch:1 papillomawirusów jest zdolność do namnażania si~
w n\żnicuj:icym si~ wielowarstwowym nahlonlrn plaskim. którego nic Prrndrnknwa śródnahlonkowa szyjko mnr.ir,y,. penis 6, 11 ..16, 18, 31; 40.
cncio11al11ci htldowli komiirkowej. Ogranicza to w istot- 42,
Rak szyjka nmcicy,penis 16, 18
krta1i 16
Epid11rmody.111/nsin· verruci/ormis

tych wirnsów. Skoncentrowanie

genomu
· TYiJY HPV smr.u1ilnir. odpnwiudzialno ra 1111w11tw111rnnir. wydrukowano ponruhiom1 czr.io11t1ą.
n mechanizmach onkogenezy.
wirusy po/ionw latw" 11:u11nażaj:1 :;i9 w hodowlach komhrkowvch.
'I Wn11,111i>,~1,1

~-
 :m m

IP111:11 irus 11 I'\} \Virnsy /'11pil/1>11111 11·111·pluj:! w\'lacz11ic choroby sk i>ry

i \lion ~l11zowych. powod11i:1c p11ws1:1wanic z111ia11 brod:mknwvch. /wvklc S:!
tn z111i:1111· lagndnc. ak nid;ti1rc z 11ich 111<1gq ulec zcz.lośliwirnin. lstnicjc ścisll'
aczkolwiek nic ni,·zmil'llll)' zwi:1zck rnivdzy 11p1·111 HP\'. u111iej::-
cowil'lliem analomicznvm zmian oraz zdulnosci:1 powodowania zmian nowo-
1worow1Th. \\' tabeli ~I. I p11.edsl:J\\'iom> przykla1h zmian w111·0Jvwan)'Ch
prt.cz papillom:1wirusy oraz typ)· wirusów najc1vscicj za te zmiam· od-
p11wied1.ialnc. Nic jcsJ '" komnlctna lisia.

Zmiany chorobowe o lagod11y111 prz,ebiegu

lal (h) Ir.I
Brodawki skórne. Z 1aka:ioncj skóry wirus przc1wsi sic albo przez kontakt
bezpośredni. :Jll)(l za pośrcdniclwc111 zaka;'.onych przcdmiotiiw. a do organiz-
mu sweiw nowcgo gospodarza wnika wmiejscach otarcia naski1rka. ladnici lmmi. S:1 lll 111i9siste i unaczynione guzki. o wilgolnci pow1crzclrn
żródlami 1.akażcnia s:i baseny k:1pielowe i szatnie. Bn>dawki skórne Mog:1 osiągać znacznie wi1ks1.c rozmiary niż pospolite brodawki skórne. Od
zwykle atakuj:! osoby z 111lnds1.ych grup wiekowych. brodawek skiirnych różni:1 si\ taki.c kszlalicrn: rn11ilr/011wta 11c11111i11ala sq
h1h sniczaslo za\;oi\czo11y111i.
Brodawki pospolite (verruca vulgarisl mają charakicrystyczn:1. s1.orsik;! livinnstonu. Edinl111rgh).
r1chnię. S:1 to wypukle grudki o średnicy kilku mili111ctrinv. ~fog<) wy- :0111Mn111111a 11c11111i11111a mogą mieć 11astępuj:1cc u111icjseowicnic: (h) B1odawki s11111111 (r.0111lylo111ata
Siypować 11· kai.dym miejscu skórl'. nawet w stosunlwwo dui.ej lici.hic. ale ar.mnioata). (c) Brodawko plasku
szczególnie często obsmvujc się je rnirykach. kolanach i stopach (ryc. 21.2). li lll~ŻCZ~'Zll nrncicy. !Zdjęcia (b) i (ej
kosmetycznvmi . .lcdnabe broda- 01iul)
Na pniciu, okolic9 żnlędzi i ni;'. trzon tryc.
um1e.1sc<1wmm' na dolnej c1.gści stopy, 111og;! być boksnc.1wniC11aŻ 21J(o)).
s:1 przygniatane ciężarem ciała. Z lego powodu wymagaj:! leczenia częściej nii.
W ujściu cewki 11rnczo11·cj i 11 samej cewce moczowej.
brodawki o innym umicjscowicniu. Brodawki płaskie, mlodzici1ezc (verrucl'
plauae), jak sugeruje ich nazwa. s:1 bardziej plaskic ni:i brodawki pospolite D<>kola odh)'lll i wewnrjlrr odhylnicy. szc1.cgólnic u hornoseks11alis1ów;
i majq bard1.iej gladlq powierzchnię: riiwnici. najcz\•Scicj atakuj:1 dzieci. u osób praktykuj:!cych receptywne stosunki analne Io umicjscowićnic
Ryzylo zawodowe slannwi:1 „brodawki rzcźnikirn'', wywolywane przez jest znacznie częslsze nii. \V\l,IPnmv:i zmian na pniciu.
llP\'-7. Dlaczego tylko ten typ 1-lPVatakujc rzei.nikc'lll i tylko rzeźników
Cn111IJ'/011u1111 nc11111i11ma najcz~ściej nie ulega zczlośliwieniu.ale sporn-
Na pewno nic istnieje pokrwicwieiistwo między
dvcz11ic stanowi punki wyj;cia raka Sta11cm przcd-
wirusc111 papi/1011111 wvstępuj:!C)'rn u bydla (BPV).
rnkow)'lll Si! natomiast stosunkowo rzadkP klykciny
nc, 1worz:1cc ollm.yrnic masy tkanki 11:1 krocza i odbytu.
Brodawki płciowe. Opis11j:!c knkjno procesy chorobowe. wymienione 11· tabeli 21.1,
do legn miejsca. gdzie rozpoczyna si\ dośl' nieostra gr:rnica między l: lwhict
lagodnymi, a zlośliwrn1i zmianami wywolvwanymi przez wirusv p11pil/0111a.
Brodawki narzadów płciowych p17emw.one sr1 za pośrednictwem Na sromie (rvc. 21J(h)).
kontaktów seksualnych. Jest lll jcdna / najcz1·stszych chorób przcnoszonvch Czasami w
drog:! plcinw:! i 11icrz:1dko IPwarzyszy innym lego typu schorzeniom, tzn. W szyjce maciey.
rzeż:1czce b:!di. zakażeniu spowodowanemu przez chlamydic. Zachorowania (ryc. 21J(c)). w nr:m'.11vi1»is tworów
S<! najcz1:slszc wśród osób mlndych, o najwi9kszcj aktywności seksualnej. l;linicznie odróżnić
Pospolite brodawki skórne czasami urnicjscowiaj:1 si\ na pr:iciu, ale od inn)'ch fonn
najcz1:ściej obserwowanymi zmianami, i u kobiet. i u my:iCZ)'!.n. jest co11- By1:. 21.2. Brodawki stóp. (Du- n1acicy.
1(rlo11111/11 ac11111i11a/11 (1·011i/)'/011w ac11111i1111111111. rzadko wysl\'Jlllj:1ca. jest tylko parlnwnl ni Ounnatoln!Jy. Tlw Jln-
Dokoła odh)·ln i 11 kroczu.
jcdn:1 z i(1r111). T:1 grccko-laci1'1ska 11a1wa mnacza klykcinv ko1'1czyslc. ale yal Lnnrlnn Hospital. Lnndnn.)

.'!'
 324 325

l 1 dzieci. C1111drlm1111fl/ 11n111Ji11111a obsnwowano na 1.cwn~trznych
nar1.adach plciowych u niemowląt i dzieci obu pici. Choć ich wysti;powanic
może hyć wskaźnikiem wykorzywwia seksualnego, niebezpieczne jest for-
sowanie 1akie~o stwierdzenia, ponieważ do zakażenia może dojść w trakck
J1\1rodu lub nawcl w wynikn bliskich. ale niewinnych kontaktów mii;t!zy
członkami rodzinv.
Pacjenci poddawani immunosupresji. U pacjentów bęlh)cych biorcami prze-
szczcp\•w allogenicznych, Dl rzymuj11cych leczenie immunosupresyjne, dosć
często rPzwija się rak plaskonahlonkowy skóry. Wyst~powanic HPV-S
wykazano w zmianach u co najmniej jednego chorego.

Patologia
Zmiany 11owotwm·owe lub pote11cjalnie llOH'ofworowe
Bowenoid papulosis. Objawami lego zcspolu SI! liczne grudki wysti;pu.111cc na
lub wargach sromowych. Zwykle obscrwnjc sic je n mlDdych os(ib. S11 Io
1.azwyc1aj zmiany lagmlnc. ale mogą być punktem wyjscia raka. Nazwa
nd choroby llowcna. wystypuj<tccj n osób starszych i nic związanej
z HPV. ale
w budo-
Cecha charakterystyczną Jagodnych brodawek skórnych jest hiperkeratoza.
tzn. silna 11roliforacja skcratynizowanych warstw skóry (ryc. 21.4). Naskórek
najbardziej rozwinivlY IV brodawkach
ziarnistej skóry wyst9pują duże„ slalJO
do zaobserwowania w
z 111cpraw101owycn, ouzycn mu111s1os.c.1..1<.craton1allnl1wyc1i. Natomiast IV
rach komórek nablonkowych wyslcpują wtr~ty zasadochlonnc, w
przy zastosowaniu mikroskopii clcktro11owcj można wykryć typowe wiriony

1aawansnwana l'orma (w przypadku zmian

sa wszystkie warstwy nablonka. ma duża możliwość progresji do raka
pr1.crznty. Wiadomo, że wicie tego lypu zmian powodują wirusy
papil/0111a. Typy 16 i IB wirusów lll'V mai<! szczególnie silny zwi:izek
z po11s1awaniem raków, zarówno szyjld macicy. jak i Jlrl!cia.

Zakażenia laryngologiczne wywoływane przez HPV. Prawdopodobnie nie-

przypadkowo mlodzic1iczc~o brodawczaka krtani i brodawki plciowc wywoln-
lc same typy wirusów papi/1011111. a mianowicie l-IPV-li .. i·l!PV7 11. Wirusy
w Lrakcit: porodu latwo przcnnsza siQ od matki. powodując Il dziecka
zakażenia przclrwalcgo. Mlodzici\czc brodawczaki krtani nic
ulcgaj11 n dzieci zalośliwicniu, jednak 111aj11 tcndt:ncj~ do nawrolów po
leczcnin. Natomiast wysl~pujqca 11 dorosłych postać brodawczaka. zwi:!-
zana / 1akai.c11icm HPV-16, może prowadzić do rozwoju zmian nowo-
1uw11ina111 ma hardzn podobna bud11w, histologicz1q,
lworowych.
a niinica jest brak tak silnie taznaczoncj hiperkeratozy. W diagnozowa11iu
w macicy jest pomocne wyk rycie w ro1.111azach
Epidermodysplasia verruciformis. Jest Io rzadka recesywna choroba aulosomal- (ryc. 21.5). Z powodu swego wygl:)(IU w bar-
na, 1,w1aza11a wvl:!cznic 1. zaburzeniami liczhv i funkcji limfocyt(iw T, a nic koilocyty („puste komórki", ale nic
w przypadku niedoborów in111111nologicznych innego typu. /a puste wakuole zawieraj:) d11i1!
pows1awa11ie 11hjaw1·m chorohowvclt. kt1'irymi Si! liczne. plaskic ;miany
mtlg11ce ul rzymywać sic lalami odp11wicdzialnc jest wicie 1ypów Il PV. pozostalych schorzc1i wywolywanych prze;,
/:j,idcrn111drsf'l11sia l'<'rruci/im11is 1110).1: ulec zc:dośliwicniu. 1.wlaszcza i raków,
111ni1:jsrnwionc na sk1'1rzc 1:ksno11mvanci na iwiatlo shinccznc.
 :m;
RyG. 21.5. l\nilncyty w rnzma1ie 1 szyjki macicy. l:harak-
tn1ystyrnw pnliwnjnne j11ilro jnst ntnu111w nhsza11m1 nie
zahmwinnnj cytoplazmy. (llavi!l ll1inl)
Odpowicdt i1111111111ologicz11a
Nicmożnośi' namnażania
• nasuwa oręcz;1cc pooc_1rzcn1c, że
wanych przez wirusy papi/1011111 może miel• dośi· wyj;1tkowe cechy. Dlaczego.
na przyklad. w wiei n przypadkach brodawki na skórze utrzynrnj;1 się latami.
icwiadomcgo powodu zanikaj;!'? Jaki jest zwi;1zck odpowiedzi
nnmologicznc_i z l'nkogcnczą? Jak;! roly odgrywa odporność kom6rkowa
(CM])_ a jak;) przcciwciala'? Z bada1\ immunol1uoresccncyjnyd1 wiadomo, że
w reakcji na zakażenie mog;) powstawat' przcciwciala zarówno klasy lgM,.jak
i lg/1, zwłaszcza u tych osób, u których brodawki samoistnie zanikają, ale
stwierdzono, że nic wszyscy pacjenci. 11 kt6rych wykryto nr·1el'iuwi<>h
brodawki, jak r(Jwnicż nic u wszystkich osób
siy przeciwciała. Równic, a nawet bardziej ważna. może być odpowiedz typu
ponieważ w cof'aj;1cych się zmianach występuje duża liczba
limfocytów, należących przede wszystkim do podklasy liml(icytów T-sup-
rcsorowych (CD8), ale także limfocytów T-pomocniczych (CD4). Pacjenci
chorzy na epider111od1'.1J'lasi11 l'Cl'l'llci(or111is, mający wrodzon<1 wadę układu
również częste występowanie brodawek u ,„1„i1•n1/„„
stanowią pośredni d1nvód
1vwcnamzmy prowadz:icc do powslawania guzów złośliwych wywoly-
wanych przez wirusy papil/011111 przedstawiono w rozdziale(,_
Diagnosty!< a labo rat oryina
Wvstępowanic zmian brodawkowatych jest zwykle widoczne, a gdy zachodzi
konieczność.
do ich wvkrvcia można poslużyć się lupą. kolposkopem łub
laboratoryjna jest zatem wlaściwic zbędna.
nalomiast konieczne do stwierdzenia, czy dana
zmiana ma charal;ler lagodny, czy zlośliwy. Charakterystyczny jest obraz
preparatów, a barwimic metod;! Papanicolau pomaga
327
clrn1cnty is1otnv d1a::11ostycz1111:. zwlas;.cz;i wyst\:p1111'i11111· k11111órcL
(łmilm:)'h)w). Potwienl1.cnic wvstępowania IIPV 11 knmór-
J,ach umożliwia reakcja scro\pgic1.1rn z ~urowict! \\'/.OJ't'O\\'Q. zawiL~r;1j;!Ci)
pr11·ciwk<1 rozhitvm cr:astcc1,l;om BP\' (papillomall'irus1·
nir pnzwala na określenie typu 111'\'. T1·p(11\'anic
wirusÓll' f'l/flf//oml/ 11· preparatach wyko11a111·ch ze zmi;rn chorobowy·1·h .icst
pr!) wvkor1vstani11 tcchniJ; h)'hrvd)·zacji Dl'1A._il'd11ak nic
_il'SI tn _ics1u.e badanie stnsn\\'anc rutvnown_
Leczenie
L.cc1.c11ic brodawcl; skórnych moi.c hyi: podj9te ze względów knsmctycznych.
a brodawek stóp równic/. z powodu bólu unicrnożliwiaj;1ccgo chodzenie.
Brodawki moi.na usuwać albo 11· wyniku leczenia podolilim1. ekotrnlwwaną
z korzeni mandragory amcrykai'1skicj. albo w wyniku zamrużania ciekłym
azotem. Knriozalny, ale wpełni potwierdzony jest fokt. i.c brodawki
czasami zanikaj;! na skutek sugestii. \\' leczeniu zmian umiejscowionych
w szyjce macicy stosuje si\' kilka sposobów postvpowania: zamrażanie,
dcktrodiatcrmir oraz lyżcczkowanic. Nawracaj;1cc brodawczaki krtani mog;1
być usuwane chirurµicznic. Do ich lc.czenia ni~dv nic wolno stosować
3.2 Choroby wywo(vwmw przez poliomawfrusy
!'o/i-oma oznacza. zgodnie ze swym brzmieniem, ,.liczne guzy''. W 1951 r.
Ludwik Gross. 11· Stanach Zjednoczonych. wszczepil noworodkom my.1im
tkanki pobrane od zwierzęcia chorC)!O na naturalnie występuj;1c<1 bialaczkę
myszy. Nieoczekiwanie nic rozwinęla się u nich białaczka, ale zlośliwe guzy
gruczołów ślinowych (patrz rozdział 6). Pn wiclokro1nych pasażach 11· labnra-
torium badany czynnik zakaźny hyl zdolny do wywolywania różnego typu
guzów i tej wlaśnic cesze zawdzięcza on swą nazwę. Wlaściwość powodowania
guzów uwidoczniła się jeszcze wyraźniej wówczas, gdy wirus podano
zwierzętom naló;1cym do innych gatunków. Wirusy polioma w naturze
dzikie myszy i S:! przenoszone od matki na potomstwo. W tych
warunkach nic wywołuj;! rozwoju g.uzów. dochodzi natomiast do powstania
zakażenia pcrsystcntnC[!O. ulrzymuj:1cego się do ko1\ca :i.ycia zwierzęcia, lecz
bez klinicznych objawów choroby. (Pi>Żnicj okazało Si\'- że bialaczka wy-
po raz pierwszy wyizolowano wiru.1a polioma
snowotlowana byla wspólistnicj;1cym zakażeniem wywolanym przez inuy
przez retrowirusa.)
Zatem marny kolejne papowawirusy rnaj:icc wlaściwości onkogenne. ale
pod wz)!lędcm możliwośei powodowania chorób u czlowicka nic ma żadnego
 328 329

ponieważ wobu
wirnsów do namnażania siy i wywolywania zmian cytopalycznydt w hodow- zakażenia. Jednakże
lach komórkowych, zwlaszcza wyprowadwnych z tkanek embrionów my- dochodzi do ppwstania zakażenia
sich. od lej reguly są nieliczne
biorcami przeszczepu nerki.
oraz cewki moczowej. Wirus BK nic
Wims .IC i postęp1~jąca wielooxniskowa leulwe11c4idopatia
(ang. progressive multil'ocal leucocncephalopalhy PML)
W 1958 r. ukazal si;; pierwszy opis lego zcspolu klinicznego. charak-
lcryzuj:1ccgo siy niedowladcm polowic1.ym, zaburzeniami mowy i widzenia, C:.y1111ild (wirusy) walwoli::,ąjące
ol<;picnicm oraz nieuchronnym zgonem chorego w ciągu kilku W latach pięćdzicsi:pych, gdy do izolacji poliowirusów oraz do sporządzania
Należy podkreślić. że PM L. rzadko opisywana, wyst9p11jc najczi;ściej u star- szczepionek przeciwko nim powszechnie stosowano komórki nerki
szych osób, u których już wcześniej stwierdzono schorzenie nkladu siatccz- wykryto wicie różnych wirusów powodujacych bezobjawowe zakażenia nerek
kowo-śriidhlonkowcgo. Pierwsze trą przypadki opisano u pacjentów chorych u malp. Zauważalne zmiany cylopatycznc pojawialy się w komórkach
bądź na choroby Hodgkina. Uszkodzenia w warunkach laboratoryjnych. Czynniki powoduj;!cc
demielinizacji oraz oligodcn- zakażenia nazwano „malpimi wirusami
drocyt{nv o 11ic1>rawidlowcj budowie, a w późniejszych stadiach choroby vacuolating- --- SV). Jeden z nich,
astrocytozy. Tc cechy kliniczne i patologiczne odzwicr- oznaczony jako wirus SV 40. Stwierdzono. że jest to poliomawirus i
11oslc11uiaca wicloogniskowa lcukocn- do innych przcustawicicli lego rodzaju
chomików. Nic wywolujc jednakże
Kilka lal później w jądrach zakażonych komórek mikrogleju wykryto wyizolowany. Prawdopodobnie pozostalby w
wiriony o budowie typowej dla polimnawirusa. W 1970 r. od chorego na PM L sowa i\, gdyby nic fakt, że jest stosunkowo oporny na l'ormalinę, używaną do
wyizolowano w hodowli ludzkich plodowych komórek glejowych wirusa, powszchnic w tym czasie stosowanej szczepionki przeciw po/io-
nazwanego od inicjalów pacjenta wirusem .IC. Wirus jest szeroko rozpow- myditis. Niestety przed wykryciem wirusa SV·IO podano wicie tysi;;cy dawek
szechniony wśród ludzi. Wywolujc zakażenia przetrwale, zwlaszcza nkladu szczepionki, istniala wivc realna obawa, ż9 u nicktórych zaszczepionych dzieci
moczowego, uaktywniaj:1cc sii; dopiero na skutek immunosupresii. U osób nic w późniejszym okresie życia może dojść do rozwoju nowotworu. Bardzo
mających zaburzcii immunologicznych PM L prawic sii; nic intensywne badania, na szcz~ście, nic potwicrdzily onkogennego dzialania
PML aż do niedawna hyla stosunkowo rzadką chorobą. Wivkszcgo SV--10 u czlowicka, a niepokój wzbudzony tym epizodem przyczyni! sig do
znaczenia nabrala ostatnio. jako objaw lub powiklanic AIDS, co nic jest znacznego udoskonalenia melod testowania produktów biologicznych lak,
zaskakuj;1ce u tych chorych, maji1cych lak bardzo upośledzoną aby zagwarantować, że nic zawierają żadnego zcwn<)lrzpochodnego wiru:;a.

Odp0111;ed~ imm1111ologicz11a
Wirus BK: koleiny wirus 111ywolt~jący zakażenia persyste11t11e Wirusy polioma, w przcciwic1istwic do papillomawirusów, indukują silną
Rok po izolacji wirusa .IC podobny czynnik. nazwany BK, wyizolowala hnmoralną. Powstałe przcciwciala można
11· Londvnic Sylvia Gardner wraz ze wsp1'ilpracownikami z moczu pacjcn- zahamowania
la-biorcv nerki, olrzymui;!ccgo leczenie i11tmnnost1prcsvine. Wirus BK latwo Niewicie wiadomo na temat odpornnści
namnaża sic w hodowli komórek lcntny cha rak ter tych zakażeii wydaje si\!, że mechanizmy
1, moczu wiciu do ograniczania namnażania wirusa. kcz be1. możliwości
wlaściwości wirnsa BK sq bardzo podobne do wlaściwości wirnsa .JC. jqw eliminacji.
dla czlowieka jest calkowicie odmienna.
Rozpows1.echnicnie wirusa BK w populacji ludzkiej jest ri11vnicż dość
duże. co wykazano dzi9ki badaniom wyst9powania sW<listych przeciwcial. Diaguosty ka labornt m·.J:iua
Uważa sic. i.c ludzie zakażaia sic 1Joliomawirusem wc wczesnym dzicciiistwic. Kliniczne rozpoznanie PM L można potwierdzić w 1rakcic anlopsji na
do objawinv chorobowych. podstawie ohraw histologicznego. Izolacja wirnsa .IC
/.drowi ludzie ni<! wydalaj<) wirnsa BK. Wirus icsl wydalany przez osoby jest trudna i tylko nieliczne laboratoria specjalistyczne. Wiriony

-------------------------------------------------·------------------
 :i:m 331

ClySlP występuj:1n· \\' pPslaci Lr1stal1L7111Ch anrc')!at"l\\. Wirus ,I(' wywpl11,1c post~1m.i:1c:111icłoog11islww:1 lcnkocnecl'alopatię (PML), rzad-
1.a po111oq rnikrosl((lpii clcktn11w11·L·j 11· 11ltracic11kicl1 l;a. l;rn'1ez:1q si\' zgonem dcmiclinizacyjnq choroh~ ośrndkowcgo układu ner-
wowego. PM I. obserwowana jest zwykle u os(1b 11 podeszlym wicku. zwlaszc1.a
ze schorzeniami układu sialcczkowt1-śródbło11kowcgo.
wirus BK jest dl11gotrwalc. IVrnik 111o;i1w Wiru> BK również ulega reaktywacji u pacjenlinv majqcych upoślcdztm:! odporność.
antygcnn11 wirusowych. z zastuso11·:rniL:111 odczynn ak rzadko wywołuje objawy chorobowe.
oduvnu immnnopcroksvdazowcµo. 11 zh1s1cw11vcl1 kon1<.irk:1ch zn:1jd11j:1-
l\oicjlll'
cych si\' li' osadzie moc1.u pacjenta.
nerek u
kowych
Leczenie
Wykazano niewielka skuteczno~t:cytarabi11y 11· lcczrniu l'ML ak 11 prakly1·c
rokowanie w przypadku tej choroby jest zawsze niepomyślne. Natomiast
11· przypadku zakażc1'1 wywolanych pr1.cz wirus BK nic ma żadnych wskaz:u'1
do leczenia. Jest to korzystna sytuacja, ponic11·aż nic istnicjc swoista terapia.

s:1 ikosaedrami bez oslonki, a ich genomem jest dsDNA.

W skład rodziny /'11por11l'irid111· wchodz:1 dwa 1'11pi/1011111rir11s
!'0(1•0111111•ir11s.
Lmlzkit• pa11illornawirnsy (!li'\') replikuj:! się wyl:1cznic 11· ri1żnicuj:1cym
sir nabłonku płaskim, a zatem nic 111(\Żna ich n:nnna;iać w konwencjonal-
nvch hodowlach komórkowych.
Ili'\' n11w,1:nv:11111· brodawek na skiirze i hlonach śłnzmV)'Ch.
S<! t(> zwykle zmiany łagodne. kitH'L' jednak mog;! ulec zczlośliwicniu,
brodawki znajduj:1cc si\' w narz:)dach plciowych. Z po-
wstawaniem 11owotwor(111· narz:1dów plci(>wych, zwlaszcza raka szyjki
maricy. s:1 przyczynowo z.wi:vanc nicktón; typy HP\'. w
llP\'-16 i łll'V-18.
III'\' szczególnie cz1:slo wywoluj:1 zmiany nowotworowe u pacjentim
maji1eych 11pośłcdzom1 odporność.
l'oliomawirusy s:1 szeroko rozpowszechnione u ludzi i 11 zwierz:jl.
Wywołuj:1 przetrwale, ale bezobjawowe zakażenia ukladn mm·zom•go,
wyb11.ują jednaki.t' właściwości (>nko:,ennc wówczas,
gdv zostaną nimi zaka;i.one albo nnworodki zwicrz:1t, albo osobniki
11akż:1cc do innego nii. ich naturalni gospodarze gal11nku.

l)woma s:1 wirusy J( ·

i BK.
 I 2.1 Systematyka
1.2 Budowa
2.3 Genom i 11oli1rn11tydy
2.4 Replikacja

3.1 Objawy kliniczne

AIDS 3:m
3.1 Objawy klinicznn
zakaże1i
IHLV·I i 340
3.3 Patogenem :l41
:l.4. Odpowiedź

:l42
WSTĘP 3.5 Epidemiolonia 343
3.6
347
pierwszego retrowirusa dokona! już IV 1910 r. Pcyton Rous
z lnsty1u111 Rockddlcra w Nowym Jorku. Wirus len, ptasi wirus mi9saka,
wywolywal guzy IV mi~śniach, kościach i innych tkankach kurcząt lrozdzial li).
w latach trzydziestych odkryto nast~pnc retrowirusy, wywoluj:!ce
guzy u myszy i innych ssaków. Wirusy le jednak eiaglc byly uważane za
osobliwości laboratoryjne, aż Jarrelt z Cilasgow opisal wirus kociej bialaczki,
ktc'iry 1Vydawal sic szerzyć drog:i naturalną wśród kotów domowych. Być
może jalrn wst\!p do ptiźnicjszcgo odkrycia llIV-1 u ludzi. powodowa! 011
lljlOŚlcdzcnic odporności u zakażonych zwierząt. Tc wirusy maj:1 rzadko
wvslypuj:!CY enzym odwrotną transkrypt:m; ([ff). któremu wirusowe
RNA slui.yjako matryca do syntezy kopii DNA, która / kolei ulega
t. chrnn1osomcm komórki gospodarza. slnżąc jako nodstawa dla
wirusa lub tez jako onkogen (patrz rozd1.ial 6).
dogmal biologii rnolckularncj, że
nym kicrunku. nd DNA przez RN,\ do bialka.

·1 .1 Odkrycie ludzkich retrnwirusów

W l'J7i\ r. J(,1bc·r1 (i:tlln;, USA wyiwlow:il retrowirus z li111rocy11'1w
t'h"r'''!" na hialaczk~. \Virns mst:il 11lrzy111:rnv w hodowli dzięki nowej
111c1tHl1.ic s111smva11ia lirnfocytów za pomoc:i interkukiny-.'. . .Już
3:M 335

zanolowali dnż<! liczhc· przypadkn11 bi;daczki:chlPnia-

komórek T 11;1 j)(lludniow\'ch 11·vspach
gom lak ie skumulowanie przvp;Hlkl'ill' nasuncll' polkjrzenic L'lioln1!ii zakaY-
ncj. Od .jednego z pacjc:ntów wyizolowalll' rclrowirus. którq!n a11ali1.a
'I iwlatcm Galin.
odkryly lud1.ki retrowirus zostal nazwany ludzkim wirusem hialaczki
z lrnmbrck T tyjlu I (ang. hnman T cell ll'11kacrni;1 virus typc H ITLV-1 J.
wykazali. Y.l' I ITLV-1 h)I rndcmiczny nie tylko Crn111ik ctioluµic1.n: i\lllS. lll\'-1. mstal sklasylikP\l'illl)' jal;o przcd-
11· pnlmt111owc,1 Japon11. lecz tab.c w pt'\\'nvch rejonach l 'Si\. Antyli i t\frv\;i, slawicicl rodziny l\ctroriridac Zl' w1.gl\dt1 na sw(ij genom RNA. hudl\\\'\'
Zasugerowano, że HTLV-1 wvwndzi si1· / Afryki. gdzie i 11·vst0pow:111ie RT. Szczególne cccln· charakteryslvcznc. takie jak
naczelne. Pl' przeniesieniu się do dingi i plldstępny pocz:itck
Ameryk w trakcie handln nicwnlnikami, a naslypnic dt' wvróżniajaca sic; budllwa w stadium p;1czkowania wirusa. ldasyl'ikuj<!
z picrwszvmi podróżnikami portugalskimi. wirus iako ludzki kntiwirus IPo lacinie lc11111s: wolny). Ludzkie
n1:li do Afryki. 111aja unikatowy genom
Drugi wirus, HTl.V-1!, wstal wviwlow;111y 11· Scatlk (US/\) z komórek ~J ). minw ;1,e inne geny
pacjenta chorego na rzadki! bialaczk\' kosmatokmrn1rknw<1. lecz jak doi<!d retrowirusi1w. (Zgodnie z
niewicie wiadomo o tym wirusie. podczas gdy nazwy
\V 198 \ L li lll\cŻCZ)'Zn genów czcionkq
llPOSlcltzcmcm odpl\J'llOSCi i na- wvi'l.ololl'all\' po
(ang. acquircd im- ale stosunkowo
syndronw AIDS). Ośrodek Zwalczania Chorób Zaka- HTLV-ll. S<J sklasylikowane w
(Ccnlcrs for Discase Control CDCl 11· Atlancie za not owal niwvykb1 nowo-
cz.ęstośc pluc wywo\anych przez /'11(:111110n·s1is corinii (PCI') w moriiw niż
mlod)'Ch. poprzednio zdrowych. mężczyzn
uważano, że ten pasożyt wywnlywal chorobę tylko u osób z poważnie

ukladcm immunolouicznvm \\'wyniku terapii Ickami lub wrodzo-

ilogiczncgn. W tvm samym czasie
się doniesienia 11· Nowym Jorku i San Francisco o dot:1d zdrowych
mężczyznach homoseksualnych. u ktiirych rozwin:1l się 17.adki nowotwór
Kapnsici.rn. Pierwsza izolacja retrowirusa od pacjenta z AIDS
zostala dokonana p17.cz Luca \'vlnntagnicra i Barrc-Sinoussicgn \\'Instytucie
Pasteura \\' Paryżu na poez<itku 1983 r.. co znstaln wkrótce potwierdwnc
przez Roberta Ciallo. Pierwszy przypadek /\!DS 11 Wielkiej Brytanii llVI
gnozowany 11· h11.1cu 19KI r. u homoseksualisty z Bournemouth. po jego
Ludzki wi111s bialaczlli
powrocie z Miami. WjcgP imieniu zostal utwo1wn1· fundusz naukowy /\\DS z k11111órnk T (HTLV·ll)
Tcrrencc'a I łigginsa.
ludzki rtlroll'irus. HIV-2. zostal wvizolowany od pac_ic111iill' Stmmnvirimm
z niewielkimi niedoborami immunologicznymi. w zachodniej i\f'rvce.

wirus
od11ornosci
Malpi wirus immunolcigiczny; brak chornby
odpornośi:i mal11 afrykaiiskich,
33fi 337

W tabeli .~2.1 zamieszczono listę Rt'lm1•in'dae i chnnih C<J najmniej piytnaście wirnsowych polipeptydów wykrywa si<; w komó-
przez nic wywolywanydi. Zauważ. re rzymskie i arabskie cyrry s:1 ui.ywanc do rkach 1.akaŻ<>nych lllV i wicie z nich pclni runkcje strukturalne w samej
okrci;Jania tidnnwiednio szczepów llTLV i IllV/SIV. cz:1stcc wirusa. Dwa najważniejsze bialka wirusowe. zwlaszcza z punktu
widzenia diagnostyki laboratoryjnej. tn polipeptydy env i gag (antygen
Pnlirn~ptyd env składa si~ /. dwóch podjednostek: ze\vn~lrznej
glówki (gp 120) i ezcści przezblonowej (gp +l), która Jqczy
Budowa glt'iwkę z nslonkq wirusa. Z pojedynczego białka kodowanego przez gag.
sic trzy polipeptydy. /. których jeden, p24,
l"ypowy rei ro wirus rna śn:dniq: 100 11111, :1 zcwnc'tr1.11a oslonka
,;losowany w diagnostyce.
gli koprotcinowy1ni białka otoczkowego (cnv) !ryc.
Gcu poi koduje co najmniej trzy bialka. najwickszc z nich In RT
. .ypadku lllV-1 oslonka otacza ikosacdrnłm1 warslwe
bialkiem jest enzym inlegraza pclniącv ważną runkcj<; integrowania prowiru-
białka. wcwn:1trz kli1rcj si~ wydlużnny rdzc1i
sowcgo genomu HlV do komórkowego DNA.
dwie cz:1stcczki RN/\ w !(mnie
znaczne nóżnicowanic genetyczne migdzy różnymi izolatami
mem RNA zwiazanvch icsl kilka ,cz:1std; enz.ynrn RT (patrz leż ryc.
wirusa HIV-I. W nrzvnadku białka cnv slopic1i zrM.nicmvania jest porów-
wirusa grypy typu ;\, gdzie różnice
aminokwasów dochodz<! do 25%.

Ryc. 22.1. Replikacja

J-IJV-1 wi:1żc si9 swoi:icic;, rcceplorcm CD4
nicktr'irvch T-limfocytów liml'<>cylów T-pomocniczych i rozdział 51. Ponie-
waż jednak moi.c tó zakai.ać liml'ocyly B. makrofagi. kon1órki
i komi1rki móz~u. rnog:) one mieć niewielka liczb~ rcccntorów CD4.

że zawiera on
Prawdopo-
dobnie pierwszymi wirusowymi mRNA ulegającymi ekspresji w zakażonej
l:nnH.11-cc s:1 11'.. które kodu.ja produkty gcn<iw rei· i '11/. llialkn lal dziala
glÓWll)' pr1.clacznik na pncz:1tku L
innych genów wirnsowvch. Bialkn rcv.
innvch mRN,\
Genom i polipeptydy
droga protcPlizy na krótsze l'ragmcn1y jednego dużego hialka.
Sirnktura genomu HIV-I. zawicraj:1ccgo ssRNA o dlu~osci około 10000 hialko c:n1· JćSI svntctywwane z snhgcnomowcgo mRNA.
nuklco!ydlm,jcsl zlożona. Wudri\i.nicniu ml pewnych wl:iczajqc IIIV-1. uw:dni:111e s:1 /. iakai.onej lwmórki prze1. 11ączliow:mic
w 11·j rnd1.inic. nić i.awiera on grnu n11c, lee/. ma pewne nie:;potykanc cechy. 1, lilunv lwn1<.1rkowcj. lecz naw,:! pr< <>puszrn:niu k<>mórki wcwnatrz wirionu

zwlaszc1a po.siadanie trzech dodatkowych genów regulacyjnvch. które moga 1.:!l'hodza dab;,c pr;crniany wirusowvch hiakk. katalizowane przez wirusoW<)
wzmóc rcnlikacic wirnsa (rei', 1111 i 1·i/) oraz gen rcprcsorowy 11c( prntca;,9.

''. \\'11:1,,il,"'l.1
 339
:mi

nasl\pujal'l' Jl'' zaJ;aż.c·11iu

w
ra1
".>"a~"'"",- . . „"""
i okresie
OkolP 60'~;. bczohjawnwvch pr1ypadkiiw przechodzi 11· nast\'Jllll! raz~ choro-
by zespól zwi1izany 1. AIDS 11\IDS-rclatcd nimplcx ARCJ !faza>. 4 i 5)
czterech lat. C'h„rci\:1„rv111ie sic on 1;oraczką. utra111
3.'! O!~iawy klinic::.ne A
Do ro.W
AIDS jest nietypowa epidcmiczn11 choroh11 wirnsow11 wv1rnluj11c11 immu-
1111s11nresie kt1'1ra predysponuje do za)!rażajacych życiu zakażc1\ wywolanych
,.oponunistycznc". takie jak l'111·1111101Tslis c11ri11ii. wirus
ma
atypowe mikohaktcrie. Toxop/11s11111 gondii, Candida. wirus
wynik wirusowego zakażenia mózgu.
oprvszczki pospolitej i Crrp1os11oridi11111. Innym, bardzo charakterystycz-
się wraz z wprowadzeniem do
nym J\JDS. zwłaszcza u homoseksnalistinv. jest mięsak Kapo-
1przcdnio jako choroba starszych os{1h, lecz przybieraj11cy '""lmrndyny (AZT) oraz z powodu hardziej
w leczeniu zapalenia pluc 1'11c11111oc,rsti.1
agrcsywn11posta{·11pacjentów1. AJDS, cz~sto z licmymi zmianami w obrvbic
ski'1ry i trzewi. Nic wiadomo dokladnic. z jakiej komórki wywodzi się ten c11ri11ii, następstwa ncurolog1cznc staly siy hardziej widoczne.
nowotwór. Jest to wicloognislwwa, lecz nic daj11ca prze1wtów, choroba ze Objawy AIDS mogq być ró:'.1w zależnie od kategorii osób
sldnnności11 do zajmowania przewodu pokarmowego\i sk1'1rv. li wirusem. Mięsak Kaposicgo. na przykład, rzadziej wysl~pujc u
z AJDS zmiam· skórne s11 zróżnicowane od z hcmolllią. kti1rzy zostali zaka:i.eni \I' wvniku transl'llzii w każonych wirusem
wynioslych cicmnopllrpuro1vv" VJIL
S11 one zwykle bezbolesne
i hlonach śluzowvch.
Dzieci Istniej!! dowody na przczlo:i.yskowc zaka:i.cnic HIV. Jest to teraz 11znawane
najczęstsza drc1ga szerzenia się choroby. Mo:i.liwc jest też zakażenie
w czasie porodu lub przez mleko maiki.
Objawy kliniczne AIDS li dziecka nic różni11 się od AIDS 11 doroslych.
lecz ich określenie jest często utrudnione wskutek równoczesnic '""""""i"-
l(atC!foria'

lub hepalo- lub splenomegalia i

lecz dane statystyczne dotycz11cc dzieci z
zaka?.cnia lub zakażeniem bezobjawowym są mniej zn<
ryczncgo AJJ)S jest z pcw11ości11 wyższe li dzieci urodzonych przez matki
masy z objawowym zakażeniem ni!. przez matki saododatnic, leci. bez
6i7 AIDS bez(z) 111ięsaka

Fa1y :l, 4 i 5, rnzurn luh odd1il!lniu, s11 nazywmw 1 AIDS IAllG).

" Faza lrn1ohiawowa iest r.1ęsto po11r1n!lwna ostrą, u1v11011oilob1111 o ukresie
 340 341

Lec-:,enie grudek na skórze, guzków i zaczmvicnicnia przez kilka lal przed

Dntyd1c1as nic ma wykczcil <~tego 1.akażcnia rdrnwirusowego. Trudno jest si\~ bialaczki. U wickszości scrododalnich pacjentów nic rozwija
lc:ż przewidzieć opracowanie takiego Icku przeciwwirusowego. który by si\' objawowa choroba, a wrejonach endemicznych jest wiciu bczobjawowycl1
zar,iwno 1aham11wal rcplikac.k wirusa. jak i 11surn!I zintegrowany genom nosicieli. Ryzyko rozwiniccia siy :\TLI.. u osoby scrodndatnici dla HTLV-f
wirusowy. Wykazano. i.e przeciwwirusowy środek zydowudyna (i\ZT. Retro- obliczane na ukolo I : :m.
vir). przed Inia i:ycic chorych o olwlo rok Ipatrz rozdzial .'.9\ . .Jednakże ten lek Na Martynice (Antyle) wi~ksmść pacjentów ;, przcwlckl:1 chornh;1
bardm toksyczny dla kt1mórck szpiku kostnego. W pierwszych spaslycznym nicdowladcrn poprzecznym (ang.
okoln jednej trzeciej lecwnych nsóh wyn1agalo transli1zji krwi. -TSI'). czasami nazywanym
pacjrnci sa obecnie leczeni mniejszymi dawkami oraz we wcześniej­ ną z HTLV-1 (!ITLV-1-associated mvclo11athv I li\M)
szej !:1zic: choroby. Chemicznie pokrewny analog didcoksynuklcnzydu di- przeciw HTLV-l. Generalnie rn:cz 75':•;, zanolowanl'ch
danozyna (ddl) oraz analog pirol(isf'ornnu l'nskarnct. taki.c rcdukui<1 TSI' z rcionu Antyli i przeciw
wiremie u pacjentów z AIDS i Sil typowymi przykładami środków przccl10- I!TLV-l.
dzących obecnie badania kliniczne.
Oporl unistyczne zakażenia bak teryjnc. pasożytnicze i wirusowe zwii)za-
nc z AIDS mogą być hamowane, przynajmniej przez jakiś czas, przez swoiste l-ITLV-11
acyklowir w zakażeniach wirusami opryszczki IITL.V-11 powoduje bialaczlw kosmatokomórkow:i z liml\Jcytów T, lecz jak
i ospy wiclrzncj-pólpaśca (tab. 22.3). doli!d opisano niewiele przypadków lej choroby.

3.3 Patogeneza
lllV-1 HIV-I i HJV-2
Opryszczka siy do oqr:1111711111 slnsunku plciowcgo.
Ospo wintrz1m·pól1rnsinc dożylnych lranst'uzji n1kai.nnc.i krwi
Wirus cytome11olii I, tnrzcnicsicnic z maiki na
Crypt11.11Jorirli11111 dziecko). Zanotowano
Toxop/11sma !/D11dii slużby zdwwia i l'icc l'ersa, na przyklad

P1m11111ocysti.1 c.11i11ii
i stomatologicznych. Limfocyty zakai.onc wirnscm wyst<,:pują w spermie
i mogą zakażać przez mikroskopijne p9knięcia w nablonku pochwy lub
Mikolrnkterir.
odbytnicy. Przyjmnjc się, że wirns zakaża lim!'ocyty CTH, makrofagi i komó-
rki dendrytyczne. lecz ponieważ antygen wirusowy zostal znaleziony tylko
w I na IOOOO li1nfocytów. przyczyna z.abmzc1\ ich funkcji i śmierci jest nadal
rozważa1\. [IIV-l jesl silnie cytopatyczny i powoduje zlewanie
do twnrzenia się

Ol~jawy kliniczne 1;akaże1I HTl V-I i HTl V-Il

I-ITL
llTLV-1 CZyslo objawia siy u doroslych jako chloniak skóry i(lubJ w~zlów
chlonnych. Cz,slo zajyla jc:st w:11roba i śledziona. a dalszym wai.nyn1
\lhjawcm diagnostycznym jest hiperkalcemia hcz lub;, zaburzeniami w oh-
rcbie kości. llialaczkowa raza clrnrnby nic jest ;,;l\Vszc widoczna. Wystepui<!
która zwykle jest ostra i agresywna. wlaczaji)C przcwlcklą
T. Spotykana jest lak;:e „ilaca l'nrma biala-
korniirck T. w kti'irci pacjenci maja objawv
. _ „. w ten
genomu HIV jest zwi9kswna w
sic. ie nsoby z równoczesnymi 1.akaźcniami
bardziej narażone na zachorowanie
na .\!DS. Zakażeniu przez I!IV ulegają także makrofagi. które Si)
przez antygeny. Zakai.onc 111akrol'agi mogą pclnić rnly rczcr-
wuarn wirnsa. \V miary posiypu 1.akażcnia zaburzeniu ulegają
li1111'ocy1ów Il. ponieważ sq one regulowane przez liml(1cvty CD·f-dndatnie
1Th) 1nml1.ial 5). Zniszczcuic podgrupy liml'ocvtów T
 342 343

!CD·i-d11da1nich) ,icst szczególnie Jlll~korzystnc dl11 ,,gólnc1 odpowiedzi im- Profil mmkerów serologicznych w zallażeniu HIV
11111110lt>giczncj g(lspodam1. Ta zaburzn11a l'unkc,ia odpowiedzi immunnlogi- /\nly"H!V env (oslonkill
cz11cJ proll'adzi do poiall'icnia sic zakai.c1i wYwolanych pr1.cz drnbnouslrnjc
l:tórc normalnie sq zwabane przez limfocyty T. llJV-1 /„----,Zi... , ,.-1
może także przebywai· i rcpliko11·ai· si\' 11· komórkach 111ÓY[W. prn1rntiz<)c do /finty-HIV p2·1 '\ ;·,t·ll\' fig (p24) fiyi:. 22.2. Pojawianifl
i p11m:iw1:ial anty-HIV w
'' ''
zniszC1.enia tych kom<'•rck i pll,iawicnia sic objawów neurologicznych.
,/ \
HTLV-J i HTL
I ITLV-1.icsl przcnoswny wczasie naduŻ.)'11-:rnia doż.ylnych środków odurza- d1 /\
.i<1cych. s1osunku plciowcgo i transfuzji krwi. .~,, / \
cy jest fakt. że patologiczne
spastycznym nicdowladcm popr;ccznym (TSP) Si! podobne do zmian u nie-
1 2 3 n'
Miesiąca Lala
I
których pacjentów umierających na ostre stwardnienie rozsiane (sclerosis
MS), zwlaszcza ze zmianami w pniu
moż.c wyjaśnii:. jak TSP i :\TLL na
nwgq być
o 3.5 Epidemiologia
aktywowany. Zniszczenie neuronów 1 1-llV-l i HlV-2
wynikami procesu zapalnego, lak wi~c HTL\'-1 nic musi być bezpośrednio wirusa wywolujqccgo A!DS i odkrycie ep1tlcnm lej cl10ro11y spow1•-
neurotropowy. Mimo wiciu setek przypadków każdej z tych dom1ly rewolucj\: 11' naszych moralnych i etycznych wartosci:1ch. Praw-
i na Amylach, zanotowano tylko kilka przypadków obydwu chorób 11 tego donodohnic ta wirusowa pandemia będzie dotyczyć nas wszystkich bczpo-
samego pacjenta. Zakażone limfocyty wywolujq więc zwykle jedną lub przez następne dwie dekady.\\' 1990 r. zanotowano
lub znacznie cz~ścicj nic w1wolujq żadnych objawów. /\I DS w Euro nic i ll3 OOO w US/\.
Malo wiadomo na temat patogenezy zakażei'1 !ITLV-11.

dwa miliony osób w

Odpoll'iedf. immw10logic;,1w 1w i HTLV
Na rycinie 22.2 podsumowano rnczcj
Ili) gospodarza na zakażenie HIV-!. Przcciwciala
si\' wolno i ich St\'Żcnic pozostaje duże przez caly okres zakażenia. Przcciwciala
przeciw bi alk u 1vewn\:trzncmu p24 maj<! inrn1 dynamik\' Jl17yroslU i rosn:1
podczas wczesnych f'az choroby, aby zmniejszyć sii; wraz z pojawieniem sil'
powa~.nych objawów choroby.
ciwciala przeciw wszystkim białkom indukowanym przez wirus.
także cylotnksvczna odpowicdi, zależ.na od przcciwcial,
dla gospodarza
111ralnc c111· i gag.
Znacznie mniej wiadomo na lemat dynamiki odpowiedzi immunologi-
w stosunku do innych ludzkich retrowirusów. Przcciwciala przeciw
nowicdnim białkom env mog11 byt' wyri1i.11ic odróżnione, sq wi\'C przydatne
zakaż.ci\ obydwu lcntiwirus<'1w oraz wirusów
/\na liza pierwszych
wysokiego ryzyka Sil homoseksualni i biseksualni
dożylnych środków odurzaj:icych. biorcy
produktów krwi. hctcroscksnalnc kontakty osób z grup
wysoldcgo ryzyka oraz dzieci rodziców z !!rllP wysokiego ryzyka. Podzial
wiekowy przypadków jest zilustrowany na ryc. 22.3. WHO opisuje obecnie
/\!DS jako typow<! chorob(: przcnoszorn1 drog11 plciowq, lecz z wysoki!
śmicnclno~cią.
Wobec braku skutecznych
meloclq
z danymi zgloszonymi do
w ponad 150
W /\l'rycc i Ameryce Laci1iskicj sytuacja jest szczególnie poważ.na,
liczbę zakaż<1nvch osób szacuje si1· na 2 miliony (rvc. 22.4). W
/\fryce HIV-I szerzy! się nrawdonodolmic w l;o1ic11 lal sicdcmdzicsia
344 345

W D1cl10dnicj !\fryce 1ostal wyizolowany inny wirus I llV-2 (ryc.

22.:i I, od 11sób z grup wysokiego ryzyka chorób przenoszonych drog:) plcimq,
takich jak prnstylntki, lecz jak do tej pory nic stwierdzono jego powiqzania
zakażenia lłlV-1.
Mężczyźni l(ohicty
l<atcgoria ryzyl<a 1OO OOO 11rzypadków 1OO OOO przypadl<ów
Mężczyźni homo-/hiseksualni 67
111 52 Szerzenie się za pomocą i!Jieł
u luly i strzykawki nit! powinny być używmrn wspólnin

1 Szurzenie się tlrouą seksualną

llcdukcja liczby partnerów seksualnych, aby na osobę.
31 Zastosowaniu się dn nastę1mjąr.ych zaler.oi1
10
2 bezpieczne
Suma 100 100 obustronnie mononarniczny uldad
Bardzo bo111ioczno
stosunki snlmmlne z użycinm prezerwatyw zawiorająr.yr.h środek 11lnnmikobój1:1y
Ryzylrnwno
wszystkie inne zachowania
Szorzenie się 11erinntnlno
Ryc. 22.3. Występowanie zakażenia HIV-I Osoby nnraionn nn HIV 1rnwinny być zhadann na olrncność prznr.iwt:inl. snrndotlatnio kobinty nie
3 w rnleżnośr.i od wieku. Z wyjątkiem dzieci
_\;
·o powinny wchodzić w
m
ri 1almżonych Iii ///era i nsiib chorych na
hernn·
~- ·1000 największa c1ęstość rnlrnżmi
<i
nJ maksymalnej aktywności
()

~
nej.
:; 2000

<I •I 9 12 14 19 24 29 34 39 •14 49 54 59 64>65

;lyc. 22.tl. fllllllillSZCl!lnie
Wiek (lata)
lllV-1 i lllV-2 w Występnwnnie HIV-1
1ojonach Al·
j t:~l j l(obiety j 11 j Męzc:yżni j
!Jdy lllV-2 jnst nminjscowinny 1m

pocz:!tku lat prawic w tym samym czasie, co w USA.

""CllIU/.!CSl<fl}CI

W rnalych scrnlogicznych kobiet cieżarnych

kobiety nic stwierdzono przeciwcial anty-HI V,
podczas gdy w 1985 r.już 2% tych kobiet byly scrododatnie. Tyle samo kobiet
mi;żczyzn jest 1.akażonych, co wskazuje na l'akt. że duż:! roli; odgrywa
heteroseksualne szerzenie sic zakażenia. Lecz w Mr;•ce moga mieć znaczenie ~------

dodatkowe czynniki, takie jak używanie niesterylnych igicl. równoczesne HównOClU5!li!

\'l'fllępow,in1n

zakażcnia zimnica, •Jr:u czi;sto

s1amnv1acc wrota dla wirusa.
 31JG
.lak d!ugo jest z nami?
.lak i11;111·,;pomnidiśmy, pt> rai. 11· 1'!81 r„
hxt po wprowndzcni u ..:1>rnlnnil'..,11
lll' pr1eglatil p
w1·stępoll'ai1· niczanważnm: już 11· lalach
nicy lJniwcrsytctn li fV!:mchcsiL'I' przcst1nvJi Zl'gar jeszcze
7.anotowali oni 11 1959 r. śmierć żcglar1.a 11· wyniku 1.akażenia wirusem
c110111cgalii i 1'111·1111111n·stis. To 1.csrnwie11ic hvlo zagadk\lll'C 11· lamt)'ch
czasach. lecz teraz oczywi,;cic jest U\\'ai.anc za charakteryslycme dla AIDS.
Nasl~pnit· zostalv pr1.chada11c przech\lwywanc tkanki żeglarza za pomoq
bardzo czulej polimcrazowcj reakcji la1'icuclwwcj (rozdzial ~7). 11
wykn·11> prowirus1n1·y DNI\ wirusa IIIV. Z powodu dlugicgo okresu
wvl1:gania In odkrycie wskazuje, że najwcześniejsze zweryllkowane zakażenie
w Wiclki"i Brytanii mialo miejsce 11· latach pici:dzicsia
Pr::.cpi.1:i· z ::.a kresu zdrowia pub/iczncgo a H11 ·-1
Wlatl!.t' odpowiedzialne za z.drowie· spc1icczc1islwa 11· riiż11vch krajach n:1
calrn1 świecie reaµuj:1 niż11ic na µr,1/b9 epidemii lllV-1. W pewnych
wlaczajqc l!Si\ i WNP (bylv ZSRR). wbrew zaleceniom \\'Il() zabrania sic
ludziom. klórzv s:1 scrndodatni na przcciwcialii arnv-HIV-1. W ni,:-
Szwecja i Wicika Brytania.
zakres porusn1nia się os1>hy chorej na ;\Jf)S
\\'
sianie zakaźnym". lecz !\IDS nic znnl:izl się n:1 liście
clwrób 11 i\nglii i \\'alii. Miejsn>wc wladzL· lllll[!<!
zloivl' wniosek o przymusowe badanie i za1rzvmanie 11· szpitalu pacjL·nta
1 AIDS, il'c; można 11> zastosować· lyJl;o 11 11·vi:1tko11·YCh llkolicz110.~ci:1ch.
HTL
rejonach polmlnwwo-zachodnicj Japonii. zwlaszcz:1 na
cz9sloś1' występowania przcciwcial anty-llTI V-J
częstość·
347
laboratoryina
serologiczne
wicie Lo111crcjalnycl1 zeslawri11 do
1.:1bi.cni:1 IIIV. Zn pomoca nicktórvch mett>d serologicznych można takl.c
wvkryć 1.akażcnia wirusami Ili\'-~ i 1ITLV-1. Na,ihardzicj JMvszcclrnic
ui.ywanc sq zcsta11•1. 1.a pomo<'<i ktinvch ll')•krvwanc sq
hialbi cm· HIV-I mcluda FLIS;\ (p:1lrz rnzclzial ::!7). Z
osobistych i socjaln1·ch reperkusji dod:1tnicgo testu 11· kierunku przcciwcial
anty-1 IJV. ważne jest wyklinanie tcs111 polwicrdzcnin 1a pomoc:i
iunej metody. tnkicj jak im111uuolluorcscc11cja, western blotting luh metodą
FLIS/\ v; kierunku przcciwcial przeciw innemu produktowi genu wirusowe-
go. mianowicie bialka gag. lvloi.c uplyn:1ć kilka micsi9cy zani!JI, mimo
obecności wirusn. zakażona osoba wytworzy wykrywalne stcżenie przcciw-
cial. Jeśli więc osoba l<i :„„, "„.,,,,1,.,„,„:„:„1.„" :,„,,„,:" """" .„„„„1.;„,„,
pcwm1 wartość prognostycznq.
( lccna antygc1w111ii p24 jest przydatna w monitorowaniu skutecznl1ści kkinv
np. po podaniu zydowudynv s19żcnic antygenu wir11sn-
wego p:4 11· smowicy
WaY.nym lahoraloryjny111 testem diagnostycznym jest ustalenie slosun-
CD4 i CD8. wvnosz:1ccgo normalnie ~: l, lecz wacznie
ohuiżonq!o 11 osób 1 klinicmymi llbjawami AIDS.
Także testy mil:robiologicznc wvkrvwaj:1ce zakażenia oportunistyczne.
np. badanie popluc1.yn bronchoskopowych na 1'111·w1wc1·stis rnrinii. od-
grvwajq wa:;.11:1 rnl9 11· diaµnostvcc AIDS i stalym monilornwaniu post~pu
ch"rnby
jest podstawowym wymogiem hczpicczcr\stwa do izolacji lego wirusa.
Li111f'ocy1v osób badanych s:) hodowane wraz ze sztucznie stymulowanymi
liml'oc)'Lami nic zakażonych osób lub z Jirnl'ocytarnq lini:i komórkow:1.
a następnie badane na obecność Rl. tworzenie się pod wplywcm wirusa
komórei; olbrzvmich. luh te~. 111etod:1 ELJS/\ wykrywa się antygen gag·· p24.
kilka tygodni. Wirus udaje się wyhodowai· od prawic 80'/i,
(>s"ih 1. objawową chorobą. lecz w stadiach terminalnych clwroby izolacja
wirusa st:1ic sic trudniejsza. 111\i może tó hyi· wyizolowany ze śliny, lcz,
 348 349

moc1.u, mlel\a lub nasienia, lecz dużo niż l'ocytów C'D--1-d(>datnich. U sic
liml'ocytów. prawd1>podobnic 1. powodu
1. 1aw:irtnści zakaźnego nabytego upośledzenia odporności (AIDS).
1.cspt'lł
wirnsa w tych plynach ustrojowych. Trzy stadia choroby wywolanej pr1.ez HIV- I t(): (I) faza hezohjawowa:
(2) zcspiil zwi:)zany z AIDS (AHC) /. przctrwai<1
AIDS z wieloma zakażeniami
Zasw(r bezpiec-;,eli.vtwa przy pobieraniu próbek ;\ IDS mogi! być trudniej-
szc do 1.diagnozowa11ia klinic1.11ic. zwlaszcza w krajach
rów11oc1.csnych prohle111tiw narkomanii.
Próbka kliniczna. l'r;,y pobieraniu krwi lub innych próbek 11d pacjentów chorych na
niezbędne do nriN1l·1ni1i•11.aka:!,cnia HlV-1,
ARC lub /\!DS należy mieć nalożonc rckawicc i jednorazowy fortuch
lub inne ubranie ochronne. 7.akcana jest osłona na oc;,y, Mctodq El.IS,\ wykrywa się swoiste przeciwciała
tym retrowirusom. Określenie stcżcnia wirusowego antygenu
która zakaziła si~ w wyniku
krwi w oko. Należy .~wrócić s1.czególną uwag9, aby nic p24 we krwi jest wai.nym testem prognostycznym pl1sti;pu choroby.
zanieczyścić materialcm 1.akaźnym zew11~trz11ej powierzchni pojemnika z pró-
Izolacji wirusa nic przeprowadza się rutynowo.
bk:). Do pobierania krwi nalóy używać jednorazowych igicl i chorych na ,\l])S może być przedłużone przez
zydowudyny i wlaściwe lcczrnie
wirnsa być transponowane dl1 wirnsowych zakaże1i
wobszernym
Clrup\· osóh n wysokim ryzyku zakażenia l-llV-1 i HIV-2 w
wie. Io m~żczyźni homoseksualni, narkomani używaj:1cy do:i.ylnych
śro1lluiw odurzających, seksualni partnerzy osbh z 1iowyższych dwilch
grup oraz dzieci zakażonych matek.
Wirus .szerzy się obecnie w
zakażonemu wskutek Osoba może pPdj:ić ważne kroki, aby zapobiec zakażeniu,
1.arówno zasady bezpiecznego seksu, jak i unikaji)C wspólnc~go używania
igicl i .strzykawek.

Rctrowirnsy ma.ii! oslonkt; i zawieraja diploidalny RNA. Ma.ii! enzym

odwrotną tr:rnskrnitazę (RT) zd,llny do katalizowania
RNA na DNA lprowirnsowv DNr\).
HJV-1 i I llV-2, mai:! unik:1t.owe genv regulacyjne

llTLV-1 wywolujc nowotwór (hialaczka/chloniak r. dojrzałych komórek

T- ,\TLL). a taki.c przewlckl:) ehowhc neurolngiczn:1 zwa11:1 tropikal-
nym spastycznym niedowladem 1ioprzcczny111 (TSP) luh
rwii1za11a 1. llTLV-ł (lłi\MJ. llTLV-ll wywnlujc~ rzadka białaczkę
kosmai okomórkow:!,
l'rzedsl:micidc rodzaju LmtiFirus. lli\'-1 ł ll\' -2. wywoluji) powolne
zakażenie przetrwale /. integracji! gc1wmu do DN1\ lim-
 2.1 Zakażenia u ludzi 352
2.2 Zakażenia u zwium1t 353

•••••••••••••• „ •••• „ •••••••• o •• o •••• , ••••• '. „ •••••••••••

WSTĘP
tego rozdzialu może sugerować. że zagł9biamy si~ 11· lizykę suhalonw-
w:1. Być
mo:i.c I"7.Cc1.ywiścic maleńkie rozmiary tych niczwyklych
zakaźnych hyly inspiracjq a11tori1w nadanych im nazw.
jcdnoniciowymi cząsleukami Rl'lA.
nic koduj;icymi polipeptydów. Powoduj;! choroby wiciu
do1ychczas nie stwierdzono. aby hyly chorobotwórcze dla zwierz;) I. Dlatego
się nimi nic jest dla nas istotne. ważny jest natomiast fakt.
tal; iak i nozostalvch omawianych lu
,;"'""'"'""'"' cz;1s1cc zbudo-

prionów. c1.ęsi· autorów nicch\'lnic stosuje li; i pozoslale nazwy. poslngui:1c si\'
11iczohowi;1zu.i<1cy1111cr111incm „czynniki niekonwencjonalne" wcelu oznac7.e-
yczynowych chorób. kli1rc teraz opiszemy. Będziemy je
„czynnikami z grupy scrapie'' (anf!. scrapic-likt· agcnts SLAL od
poznanej w lej grnpic chornbl' owiec ---
 352
Cre11lzl'eldt. a rok 11">ż11iej Jakob
nhccnic noszaccj ich nazwiska. Niceo podobna chorob\\
kuru. opisano cztwlzieści lat pi°1i.nicj 11 plemienia Fnn~ /.
Gwinei. Obic le choroby nastcpnie pnwi:1za1ltl ze scrapie. zakażeniem
wyslypujqcym 11 owiec. oraz z 1.akażnymi encefalopatiami norek i bydla. Dla
lvch wszystkich czynników wspólny jest hardzo dingi okres inkubac,ji,
postępująca i śmiertelna choroba ograniczona do ośrodkowego 11klad11 ner-
wowego maz g:ibczasta (zwakuolizowana) degeneracja neuronów /. lowarzy-
szaca odczynow:! astrocytoz:i.
Zakażenia u ludzi
(Tabela 23.1)
Choroba Creutzfeldta-Jakoba (CJD) ma killrnlclni okres wykgania. czasami
wynoszący nawet dwadzieścia lub trzydzieści lal.
i nawrotowe ataki. Dn śmierci dt>chodzi zazwyczaj w ciagu kilku miesi~cy pn
wysl:)picniu objawów klinicznych . .Jest Io rzadkie schorzenie, w Wielkiej
Brytanii notuje siy tylko okolo 20 przypadków rocznic. glównic u ludzi
w śrcdni1u i starszym wicku. Zapadalność rmlu I przypadek na I OOO OOO
osób na rok jest podobna i w innych krajach. Wyjątkiem S<! izraelscy Żydzi
z Libii. u których 1.apadalność jest znacznie wi9ksza. Wysl9pujq
także zachorowania rodzinne, co sugeruje, że czynniki ~cnetyczne mogą
podatność na 1akażcnie. Wpływ genetyczny jesl niewal-
"'°'"""'ll·u "'"!""""' ale jcszezl: rzadszej choroby. 1esnolu Gcrsl-
nrnn na-Sl ra 11sslera.
Choroba Dro!Ja zal<ażenia
Chn1nha Gruut1feldla·,Jnkoha
Przvpndki spomdy•znu nie znrnw;
Przypadki jalrn!Jl?llllll
kanihalizm, na skutek rnnimysz1:zenia slrnlei:wri
otan: skó1y zakainoq tkankq móiuowq
353
w droga zakażenia.
Zanotowano jednak przypadki
świadomie od pacjentów
doszło w
Kuru jest również 11ostcnu1aca
111\iżdżku,
schorzenie wyst9powało tylko u plemienia Forc. Przenoszone bylo przez
rytualny kanibalizm. w czasie którego mózgi zmar\ych spożywane były
kobiety i dzieci. Zachorowania wśród nich byly bardzo czr;ste.
Uważa si9, że zakażenie przenoszone bylo raczej przez kontakt tkanki
mózgowej ze skaleczeniami i otarciami skóry niż przez jej spożywanie. Gdy
w latach pir;ćdzicsiqlych zakazano kanibalizmu. kuru zaczęło zanikać. choć
z powodu dlugiego okresu inkubacji wciilŻ występują sporadyczne przypadki.
Wydaje się. że choroba pojawiła sir; stosunkowo niedawno. Istnieje hipoteza,
akt u kanibalizmu dokonanego na
Zakażenia u zwierząt
(Tabela 23.2.)
Scrapie, enzootyczne zakażenie owiec i k<iz. jest najlepiej poznana chorobą spo.~ród
wszystkich gąbczastych cnecl'alnpatii. a nasza wiedza na temat czynników
stąd sir; właśnie wywodzi. Nazwa choroby (ang. scrapc:
drapać) odzwierciedla zachowanie sir; zwiemit: ociera.i•! sir; one o różne
przedmioty. np. lJgrndzcnia. by zlagodzić charakterystyczne silne swcdzenic.
Zakażenie przenosi sir; bezpośrednio od zwierzęcia do zwierzęcia. Czcsto do
zakażenia dochodzi w czasie porodu. Okres wylęgania wynosi I -5 lat.
świądu i ataksji zwiastuje okres zejściowy, zawsze Il śmiertelnym
lrwaj;icy tvlko kilka micsiccv. lstniei<I niezbite dowody gcnctycz-
w Wielkiej Brytann, szczcgoln1c w
kraje. np. Australia. są calkowicic wolne
Zakaźna encefalopatia norek (ang. transmissihlc mink cnccphalopathy TiVmJ
oraz chronkzna wyniszczająca choroba rmifcriJw sa chorobami wywolywany-
mi prze1. czvnniki z gnipy scranie. wvstenuiacvmi u zwicr1.al hodowlanych.
'\ Wu11 oh•:~1.1
 355
354

Ol:rcs i11k11hacji 11 lvch zwicrz:)I ll')'ll(ISi tylko kilka micsit;C)'. C(l

11111ni.liwia wvLon;1111c po111iari>11 zakażności ora1 inm' lml:mia. wlacznic
i. h:1d:mi;1111i /. z.:1krcs11 palllf'.L'lll'rl'.

Choroba Droga zakażenia

Scrapin
Zwir.rzęta dorosle kontakt lob zadra11nnle na
rATO GENEZA I rATOLOGIA
11k11!1111nrnilnw• (od owcy)
Badania patogenezy scrapie u myszy "! wai.nc z 1cg1> powodu. i.c mogq
palogcncZ\'. g<1hczastych cncc'.f:ilopalii u ludzi. Po krillkolrwalcj
renlfnrilw wiremii CZ)'llnik scrapie namnai.a si<; pocz:1tkown 11· śledzionie i
nio znana narzqdach ukladu sialcc;,kow11-śródbli,nk11wc:go, sk:!d rwprzcslrzcnia sit; do
lrnrnm lw'kom:ontrntach ośrodkowego ukladu ncrw111vcgo. mi1m1iac nerwami obwodowymi do rdze-
mlęsno-kosh\ych)
nia kn;gowego.
1 kuru jest ba rdzo
astrocytoza (ryc. '.:3.1),
Czasami 11· tkance nerwowej jest
Gąbczasta encefalopatia bydła !ang. bovinc spongiform c:nccphalopalhy - BSI~) eh arak tcryslyczn<1 ccch:1
jcsl najpMniej rozpoznanym zespołem. który jednakże każe brać pod uwagę wysti;powanic tzw. wl6kicn lowarzysz:icych scrapie (ang.
możliwości choi· mog:1 być one niewielkie przeniesienia go na ludzi. SAFi. ]\>lożnaje wykazać, hadaiac 11·
Choroba zostala po raz pierwszy rozpoznana w połowic lal nsicmdzicsi:itych
i do lej pory jest najbardziej rozpowszechniona 11·
BSE opisano riiwnic7. 11· środkowej Europie i na
)bjall'ami choroby s:1 zaburzenia zachowania się
zwierz:)! wjęzyku potocznym .. choroba wścieklych krów" --- oraz funkcji
motorycznych. Zmiany patologiczne w mózgu s:1 bardzo podobne do zmian
obscrll'oll'anych w scrapie. W istocie BSE lo scrapk u bydła.
poja-

zmutowany
kanny. sporz:1dzonc z
zwi:1zanc s:1 z nowym stosowanym dn przygolo-
wania tych karm dla bydla.

DOŚWIADCZALNE ZAKAŻENIA
INNYCH GATUNKÓW ZWIERZĄT
malp naczdnych. a CJD
zarówno 11aczclnc,jak chyba odkryciem jest
l'aki. i.c czynnikiem można szt ucznie zakazić myszy i ziole chomiki
2.\'
35G
357

Ryc. 23.2. Zrlięci1: 1 mikrosko·

1111eleklronnwnun wliikinn towa-
rzyszących sr.rapin (SAF) 1
rnys1y zakaimrnj ma11in. natury czynnikiiw z grnpy lllllSI
= IOIJ 11111. (,J. Ho1w. AfRC anrl
MRC Nnuropall111n1mnsis llnit.)
om: niewielkie ilości kwasu nukleinowego albo nic zawieraj:) go
w ogóle, ale na pewno nic s:) lo ilości wystarczaj:1cc do kodowania s1r11kl11r
runkcji wirusa.
2. SI.i\ jednak są zakaźne, lj. moga siv salllc
3. l J co najlllnicj nickt"irych SLA wystgpujq 1.miany genetyczne dotycz;1cc ich
wlasciwości.

4. Zdolność niektórych SL1\ do wywolywania choroby zależna icsl od

Ironowym wyci:1gi mózgowe (ryc. 212). Si\F są ulworzonc /. bialka Prl'.
które slanowi normalny skladnik komórki, ale w zakażeniach czvnnikami
1. grupy .m·anie ma
czynników gcnlllycznych ich
rozbieżnych cech jest wci:1ż przedmiotem
dyskusji. Na czoło wysuwa siQ dobrze poparta doświadczalnie koncepcja
Stanleya Prusinera z US1\, autora lcr111in11 .,prion". lłipoleza la zakłada, że
priony są nieprawidłową form:) bialka Pr!', które kodowane jesl przc1, gen
zlokalizowany w łudzkilll 20 chrnlllosomic (mysilll 2 chrolllosomicl. Si\F
zbudowane :;q z lej Zlllodylikowancj l(m11y, znanej jako Prl'''.
Wśród wielu innych istnieje hipoteza. że PrPs' w wyniku naprzell11cn-
ncgo li1czcnia siQ i mzh)czania z cząsteczkami PrP indukuje zmiany konl(ir-
w cz;1stcczcc Pr!', zamicniajac ją w tempie wykladniczym w l'onrn;
Według innej hipotezy niewielki kwas nukleinowy. b\)dqcy
produktem gospodarza, może działać jako kol:1klor w

SWOISTE
Trudności we wdrożeniu lwntrolowanych prób klinicznych w lak
chorobie. jak ( 'J D sq oczywiście ogrnnrnc. Zalt:m nic ma pnlwicrdzoncgo
doniesienia o subs1ancji przeciwwirusowej sku1cczncj wleczeniu CJD 11 lud1.i. l'onicwai. nic: ma ani labnratoryjnvch il'slilw diagnostycznych, ani leczenia
choć nicklórzy badacze opisywali. że różne substancje, np. amfi1tcrYcy1ia lvch 1:1każc1i, 1rnló.y skoncentrować dziabnia na nnicmnżliwianiu ich
Il i siarc1.an dekstranu. czcściowo hamuia scranic 11 myszy i 11 chomiki'iw. :;ie, zarówno w sposi'ib 11a111ralny.
 359
3!iB

zcspolami u ludzi. \Vvsunic10 hipotcr.\". że SL!\

.1 Choroba Creut~;f'e!dta-.ffali obu 11d,•rywa(· rlll\ 11· chorllbie i\lzhci111cra,
u starszych osóh. l;t1'ir;i
T,· 11id;o11wc11cionalnc· c1v11niki ''! bardzo oporne na powszechnie stosowane wliikicn 11 1nózgu.
dlalegP 11·lasnic- mialo lllicjscc tak dui.P
przeniesienia zakairnia z pacjenta na pacjc'llla. pr1.a nieodpowiednio stcryli-
wwane na1-z9dzia neurochirurgiczne. Naiei.1· iednak wvrahlic nodkrcślić. że
nic ma 11dok11111cn1
doszloby 11 codziennych CJD albo 11<1 skutek
nic dotycz<!Cych ośrodkowego ukladu nerwowego.
Jcdnal;ż,· z powodu wucśnicjszvch zakażc1i jatrogcnnvch musi zostać
usta1wwionv specjalny dozór wówczas. gdy wykonywane s:1 operacje lub są:

1.wlok chorych. u których istnieje prawdopodobid1stwo CJD. W Wiel-

kiej Brytanii Dcparta111cnl Zdrowia i Bczpicczc1is1wa Socjalnego (Depart- zawsze śmiertelny przebieg;
111cn1 ol. l lcallh and Social Security) wydal wytyczne dotycz:icc 3) charakterystyczne
wa. w kit'1rych zalecnnn przedłużone autoldawowanic narzędzi stosowanych do 4) brak reakcji
zahiegim neurochirnrgiczu~"Ch (patrz Suplement A). Polecana jest także u Judzi (kuru, choroha Crcutzfcłdla-,Jal<obn)
dczynkkcja narzędzi 11· I N wodorotlenku sodu. ale nic zaleca siy żadnego
oraz u roznycn gatunKow zwicrz:it, szczególnie u owiec (scrapie)
powszechnie slosowancg<> środka dczvnlekujqccgo, z ewentualnym
i przeżuwaczy (g:1hczasta encefalopatia bydła).
kiem wodorotlenku sodu i st1:i.oncgo roztworu podchlorynu. Należy podkreś­
lić, i.c czynnik CJD może przei.yl' pr1,cz lata 11 móz1mch przechowywanych Zespoly te wywolywanc sq przez czynniki zakaźne, czasami określane
11· l'or111alinic. onwcncjonalnc, wśród których najlepiej poznany jest
scrapie. Możliwości identyfikacji czymiików z gru-
pv scrapie (SLA) sq niewielkie, poza
wlókic11 \wlbkna towarzyszitcc scrapie,
Scl'apie i gąbczaste em'f;/{1fopatie bydła
Natura SL/\ nic jest dotychczas wy,1as111011a. ~'I szczegolmc oporne m1
Nasuwa sie pytanie, czy scrapie może zoslal- przeniesiona na ludzi. skoro czynniki chemiczne i fizyczne, wh1cznic z naświetlaniem, co jest dowo-
możliwe bylo przeniesienie tej choroby na bydil>. Obecnie można jedynie dem za11rzcczai11cvm istnieniu genomu zbudowanego z kwasu nuk-
stwierdzić. że nic wykazano zwiqzku między wyslypowaniem scrapie u owiec
n;ystypowanic różnych szczepów sugeruje, że mogq
11· pos1.czeg1'ilnych rejonach, a zasięgiem C.I D, podobnym 11· krajach, w ki(>- mechanizm genetyczny.
rych wvstępuje i nic wys1ępujc scrapie. W dodatku CJD opisano 11 ludzi. można doświadczalnie zakazić myszy. u których dotychczas
nic jedli baraniny. Jednakże wladzc Wielkiej Brytanii rozpatruja wiąkszość badai1 nad zakaźności<!i patogenezą.
obecni,: moi.liwośc nrzeniesicnia BSE od bvdla na l)'le poważnie, że BSE bydlo, dotychczas tylko
z1-doszeniu oraz on1cBs1wu, że
powstala ona ze
nakaz nhoi n kai.dego zwicrz\'cia wykazuj:1ccgo objawy chornbowc. 7.akazana zostać przeniesiona na ludzi
jest ponadto konsumpcja padlych zakai.onvch zwierz<)! oraz ich lub nodrobów. Do lej pory nic ma
li' postaci mięsa i m:1czki kostnej, jakll kanny dla zwierz:11. Takie po-
sl\'.po11·anic nic obejmuje jednak problemu zakażności zwierzal 11· okresie
inkubacji choroby. chociaż zaka?nosi· wówczas ll'ydajc si1·
Ż.ywiono nadziej\:, i.c BSE okaże si\" niczdulna d(\ sr.erzrnia si1: od zwicrz9cia
do 1wicrz\"cia i raniknic sama 1. siebie. jeśli zapobicimic si\" zakażeniom
11uc11uu1.L:111a zwierzęcego.
zwicrz111 pr1.ez karmę. Jednakże niedawne doniesienie o 1y111, i.l· BSF na pewno
wslal:i prz,:niesiona od krow)' do jej cielęcia rzuca cic1i ua Io <mlvm;d"'"""'
zalożcuiL:. Na pcw1111 należy bacznie obscrwowai· ewentualne
czynowi 1-sk ulkowc międzv zwicu.1:cy111i
 y
o o o o o o' o o o o o o o o o o o o o o ę u o 1>
ow
o o o o o o o o u • o o o o o o o o o o o o o o 'o o ~ o o o o o o

24 Wirusowe choroby ośrodkowego ulcładu nerwowego

25 Zalrnżenia wewnątrzmaciczne i okołoporodowe
26 Zalrnżenia wirusowe u pacjentów z niedoborami odporności
 Z.1 Wirusowu w111llonie

WSTĘP
Jeśli czytasz le rozdzialy 11· kolejności. zorientowałeś
z dotychczas omówionych wirusów moł.e wywolać
ukladu nc:rwowcgo. W gruncie rzeczy przedstawiciele
rodzin wirusów zwierzęcych powoduj:) In 11· laki czy inny sposób. Ta
wlaściwośc różni si\ jednak zależnie od rodziny. W nicklórych. m1
l/crpesl'irid11c. wszystkie wirusy sr1 potencjalnie neurotropowe. W przcciwic1\-
sl wie do tego, tylko nieliczne wirusy z rodziny 1'11pol'!ll'irid11c wywoh1j:1
choroh\ ośrodkowego ukladu nerwowcgo. a jeśli nawet Io r1.adko.
zajęcia ośrodkowego ukladu nerwowego przez poszczcgól
11· odpowiednich rozdzialach. Tutaj omówimy len temat
by pokazai: ogi1lny obraz typów zachodzqcych zmian oraz

dokonać
le choroby w trzech grupach (tab. ~4.1 ). Grupa I zawiera ostre
1akażcnia, które bezpośrednio do1ycz:1 ośrodkowego ukladu nerwowego.
W grnpic: zawarte S:f leż ostre choroby, lecz w mniejszym stopniu związane
z lowarzysz:1cymi zal;ażeniami wirusowymi. W grupie 3 natomiast sklasyliko-
wane sq przewlekle śmiertelne choroby, na szczi;ścic wyst~puj:1cc rzadko.
wywolanc przez znacznie zaburwnc odpowiedzi or~anizmu na
ko11wcncjo11al11c lub na czynniki podobne do wirnsów. k1órych na! ura nic jest
jcs1.czc w pdni poznana.
3ll4 3ll5

11iczb1:d11e jest 1asl rn:żenic. że mog:1

1espnl<iw. Na pr'l.yk lad. wchorobach sk lasylikowanych jako .,1.apa lenie opon
·„„ ... „ „ .„i„ „.:„.„.„.i." rnoi.e hvć do pewnego stopnia

1111izgowcj.
Możliwość wykazania obecności wirusa
w ośrodlmwym układzie nerwowym

Ostro
Tak

11rupa 1
Ni o

gru1rn 2
OSTRE ZAKAŻENIA
Przowlnkło nrupa 3 (Gr11pa I. tabela 24.2)

Wszystkie te zcspoly wywodzą si(! z bezpośredniej inwazji określonego wirusa

na ośrndkowy układ nerwowy. Czynnik ctiolouicznv może
Cilównym punktem do 1.apamiyla11ia jest Io, i.c rod·;.ajc reakcji,
iwlowan1· z mózgowo-rdzeniowego lub
ośrodkowy 11klad nerwowy może odpowiedzieć na zakażenia wirusowe. Si)

ograniczone. Same neurony mog<! ulec lizie, demielinizacji lub dcgencrac.ii

gąbczastc.j, a odpowiedź 1.apalna jest wyrażona gk\wnie przez wysl9powanic
limfocyt(m i aktywację mikrogleju, rnakrofag1'iw ośrodkowego układu ner-
do zbierania się w przc-
co zostalo Dominujący zes-
Inną wai.11<1 pół chorobowy Wirusy
o lluzc1 w:1rtosc1 1!1agnostyczuc1 jest wytwarzanie swoistych
prrcciwcial lgM w obrcbie ośrodkowego ukladu nerwowego. Ponieważ
przceiwciala le nic przechodzą przez barierę krew ·mózg, ich wysl\:powanic
w plynie mózgowo-rdzeniowym jest dowodem czynnego zakażenia danym
wirusem w obrębie ośrmlkowego uklad11 nerwowego.
Koi'icowa uwaga wstępna: pros1.e zwrócić uwagę na slnwo „dominuj;1-
tabcl 24.2 '.!AA. i'odohnic jak wi9kszość
choroby le nie zawsze są jasno sprecyzowane

Hyc. 24.1. Wyr:innk mózqn w przypadkn i llJÓl!Jll

n11rysmknwnun 1a1mlonia móz1111. Zauważ za- Zapalenie móigu wścinldima
11alny nar:ink 1 komiirnk jndnnj<1dr1astych (za-
111acznny strzalkij) wnkól 11ar:1ynia lmvinnnś­
- - mankint) nraz int1m:;yw11ij
HIV-I opon mil111i1wii:rdi.e-
11i11wyr:h: zanik kury miuuu.
ogniskowa martwica. tworzeniu
się woduimk. rnaktywna
astrocytnza i mikroulinza
w rcjn1mr:h nndknrowvch.
nnnro11atia

·~~~~~--"""'--"""'"'"" ....,_,,....,....„ ...„ ... „ll\llllllll\llllllll\llllllll\llllllll\llllllllililllllllll/llllllillllilillllllllll!illlllllllllllll\lll!llllll!lilllllillllll

3116
:rn1

;~apalenie opon mó;;gowo-rdzeniowych Zapalenie opon mózgowo-nfaeniowych i mózgu

S!CZC(!ÓlniL'.
Zakażenia wywolu11e przez wirus opryszczki pospolite;; ( HSV)
W przeciwic1istwie do lagodnego zapalenia opon mózgowo-rdzcninwvch.
zapalenie 1wyklc wvwolancgo przez HSV-2, dui.P bardziej niebezpieczne
opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu jest prawic zawsze wywołane przez
I !SV- I (patrz rozdział 15). Szybka diagnO'l,a jest ważna. ponicwni. jak
leczenia acyklowirem znacznie

powodu
chociaż nieliczne 1c11rncy1y w1c10,1:1orzas1c mog:) wy-
sti;p1111·ać we wczesnych stadiach choroby. W czasie naklucia li;dżwiowcgo
pocz:itkowc ciśnienie jest prawidlnwc lub nieco podwyi.szone. plyn jest zaś
przezroczysty. w przcciwiciistwic do mi;lncgo plynu mózgowo-rdzeniowego
w przchiegn ropnego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych. Stwierdza si9
kilkasel komórek 11· ml plynu, st9Ż1'nic bialka jest prawidłowe lub nieco
tnie wivccj niż IOO lll!!/1 OO ml). a st9żc11ie cukru Jest to typowy obraz, lecz prawdopodobnie
mt!/100 ml. Wirus ci9żkic przypadki, które nic sa poprawnie diagnozowane.
Diagnostyka laboratoryjna polega na:
ne zapalenie opon wykryciu swoistych przeciwciał w plynic mózgowo-rdzeniowym (patrz
wywołane przez arenawirus. charakteryzuje si9 pL>dobnym obrazem klinicz- pndrozdzial S);
no-patologicznym. Szerzy si9 ono od zwicrz:)t, zwykle mys1y lub chomików,
wykryciu wirusa w biopsji mózgu na podstawie hodowli, obecności
powinno się więc o nim pomyśleć w przypadku ogniska zapalenia opon
cialek wtr~lowych, immunolluorcscencji lub mikroskopii
mózgowo-rdzeniowych u pracowników lahoralorvinvch maiacvch kontakt ze

Choroba skokowa owiec. inna wonoza. jest jedynym zakażeniem 7, powyższych technik szybsza jest mel oda druga, która ma
wysl\'puj:1cy111 11· Wielkiej Bry1:1nii i sporadycznie zalet<;, gdyi. pozwala na ustalenie alternatywnego rozpoznania. Jej użycie jest
zapalenie opon mózgowo-rdzcnio11ych u ludzi s1ykai:1cych si\' z owcami, ·t·,,;n/l i oczywiście wymaga ndpnwicd-
1 ' 1111 • 1
l·f'\11.l1·

z\\'laszcza w pólnocncj Anglii i Szkocji.

W każdym przypadku limfocylarnct!O zapalenia opon mózgowo-rdze-
!rzcba pami~laL'. o możliwo.~ci gruźlicy, zwłaszcza gdy sl~żcnic cukru
w płynie m[1;-.gowo-rdzc11iowymjcst zmniejszone.
zakażenia moi.c być kalas!rol'alne w skutkach. Inn<) nicwiruSPW<!
przyclvn:1 liml'ocylarncg(1 ·;.apalcnia opon mózgowo-rd;-.cniowych
spiroza. zwrócić szczególn:i uwagq na zapobil'(«rn
czcniu próbek śladowymi ilościami HSV DNA od osób
Leczenie acyklowirem musi być odpowiednio uwpelnionc intensywn:1
(lpickq mcdyczn:1. wh1czaj:1c cncr~iezne kroki 11· celu obniżenia ciśnienia
Nagminne porażenie dziecięce wcwnq lr7.czaszkowcgo.
(poliomyelitis)
Zespól len zostal dokładnie opisany w rozdziale 14. W lym rozdziale
Arbowiru.\J'
zakażenia si) opisane w rozdziale 17. Zapalenie opon móz-
jest oddzielnie z powodu wyhiórc;-cgo oddzialvwania na i mózgu jest głównym objawem wielu z nich (lab. i 7J).
komórki rogów przednich rdzenia kręg(l\\'egn.
i czcs!ość nnwiklai\ różni sil' znacznie zalci.nic od
363 369

1akai.ajan:go wirusa. Objawy kii nieme wostry111 okrcsić choroby S<! podob-
ne. Phcj111nj:1c gm:1czky. ból glowy i
ll'ych. Wcięi.kich
OSTRE ZESPOŁY POEKSPOZYCYJNE
c1kc (Grupa 2, tabd:1 24..l)
na
leczenia i.adncgo z tych
teraz grupi; 1rzcch k1órc maj:1 trzy wspólne wlaściwości:
szczepionki zapohiegajace nkktcirym 1.akaże­
niom. na rnózgu typu B. na jeden z wielu wirusów.
zwi:izane z nimi wirusy me mog:) być
n,cnvnwcgo.
patngcneza nic jest wviaśniona.
Zapalenie mózgu
.lcdyny111 przykladcm

Pozakażno
i 1111szi:w11iennn
Ze.\pÓl otępienia w pr~;ebiegu AIDS mózgu
krę!JOW!l!Jll

wirusa IllV zostal najpierw przcsloni9ty przez low:mysz:1cc

11awracapcc zakażenia drohno11slroja111i. Zusjiól
tcric i loksoplaz111a. które 111og:1 także wywolać zmiany w .sarrego
1ildadzie nerwowym. ()hecnie jednak wiadomo, że wirus
przyc.ćyn:1 uszkodzenia mózgu, daj:1c w wyniku kgo różne ohjawv, zwlaszcza
1aburzenia psychiatryczne oraz zaburzenia ruchowe i czuciowe (patrz roz- Zus11ól Ruyu'a
dzial 22). Tc objawy muszą byi: odróżnione od skutków zakażci\ oportunis-
tycznych, lak wi9c diagnostyka różnicowa 1ależy od wynik11w uważnego
badania klinicznego. popartego wieloma testami laboratoryjnymi.
lJt.w1ir;.yliś111y nazw.; ,.zespoly
tomogralie komputerowa lllÓZgu. W zespole olypienia w przebiegu AIDS
ti\!)(') 1.wykli.: zwii;ksznnejcst stcżenie bialka wplynic mózgowo-rdzeniowym wyst1·puj:) one w wyniku
i moga wystcpować liml'ocyty: 1rnri.na wyiwlować wirusa z plynu. Obrazy lub antygeny wirusowe.
sa podsumowane w tabeli 2-L2. :\n1ygen wirusowy jest wy- nieodpowiednie dla tej grupy
suhstancji mózgu i w·1.1vojach podstawowych ijcsl zwi:)zany
s1n.cgtilnic;, wichij:1drzasty111i komórkami i n1akrol'aga111i.
·~ Pm:,alrnine i poszczepiemue zapalenie
i rdzenia kręgowego
\V 1905 r. 1aczi;ly pojawiać sii; doniesienia 1J ;agadkowcj chorobie porażennej
po szczt!pieniu 1ari1wno szczepionk:1111i przeciw wścieklii.nic. jak i przeciw
ospie prawdziwej. Okresy wvl1:gania bvlv podobne i zadziwiajaco stale:

'l\\'ll1hl'1"'.l;I
J70 371

pr1.eci11 wscick!i!.llic i I(I I.; d11i 1'a1"::cnc1.:1 tych s1<111ó11· pon•stait' 1:1jemniq. Obja11v llL'llroparalityc1.-
Jl" :i/C/t:picniu pr1.crn1 ospie prnwdz111·ci. l\lznicj z:1uważo1Hl. że podobm· 1w t"' ,,;,·;,·pie11i11 przcci11 w:;cicl;Ji/.11i1· wvst:ipilv 1;11iiwn" \1\l iywych
s1\\iradvc1.1ll: epi1.od1· 111ial1 miejsce ol.olo d\\'óch tv;?.odni pn atc·n11011'a111·cl1. .i:il; i zabitych s1ncpio11kach przvgotowa11ych / 111Ó1).'.il\\'
pmpnl1tffh 1.al;aid1 wirusowych wicb1 zal;a/.onvch 1wier1.qt, kcz nic zdar1aja si\' J'I' s1osowani11 nowoc1.csnvch
Mi111:ln nieco czasu. 1.a11i111 rozróżniono le 1.espoh· od 111n1ch 11· lmd<ll\ li komórkowej. co moi.c S11)!cro11ac.
nvcl1 reakcji na s1n.cpionl;i oraz od zapak11i;1 opo11 1b11ki
c7asa111i zwi;vam·go / 1y111i 1.akaic111a111i wicku d1.iccicccpo
mi:ily lrndcncjc do wysl\'pn11·an1a wc1.cśnicj pl) s1.c1cpicni11 lub z mózp11 królil;a.
IHlCZ<)lku clwroby. W ko1ic11 jednak wvlonil si1: hardzic:.i przejrzysty obraz. pozakai.nych. 1'011icwai nic111oż11<1Ś\' wvl;rycia wirusów
C'lwroha wvst\:p11j11ca 11· wyniku s1.c1.,:pic11ia pr1.cciw wścickliz11ie objawia sii; 11 ośn•dkowvm ukladzie m:nvow1·111
jak n wsl\p11j;1n· por:ii.cnie typu I .a1Hln·\:go ze skulL'k namnażania si\· wirusa, zasugerowano aktywac.i\'
rdzcnia 11iez111111cgo latcntncgo wirusa. lub w więcej że te epizody SJ! W)'llikiem
i1111111111ologicz11ej na antyµe11 wiru;;owy.
zakażenia. testy laboratoryjne nit: SI) zbyt j)(llllOC-
stwicrdza si\ j11ż znam ohra1 zwi\'1:-
m:nvidlrnw Sl\:Żcnic cukru oraz limfocytozy. Jak
dcmieliniza\j[:. wirusa z ośrodkowego 11kładu ner-
(„cufling"J wok\11 naczy1i krwio11oś­
żc chociaż
zapale11ia 1m»zgu i rdze11ia kiygllwego jcs1 dośi: prosta. klinic1.11ie pranica
nrii;dzy zapaleniem opon zakai.t:nia wicku d1.iecit:ecuo ;1 praw-
dziwym po1.aka~.nym CZ\'Slo Ze.1,pól Guillaina-Barrego
To pytanie podnosi i111crcsujqcy problem choroba dcmiclinizacvjna. która ma cechy
zwi11zku i' umicjscowirnie111 gcogralicznym. Występowanie pokrowiankowc- w nodrozdzialc :u. RM.ni si\' tym. i.c
zaws1.c Wi\'kszc 11' Holandii (okolo I n11 ,1000
ni i. 11· innvch rejonach. na pr1.yLlad 11' Anglii i Walii (I na 50 000
szucpic:1il. Ta różnica nic byla zaló.na od użytego szczepu wirusa krowianki
i wyda wala si\: 1.aki.ci' od jak ic:goś czynnika środowiskowego. który pozos1 ajc
c:ill;owicic nic
szu.cpitinka przcL·iw wściekliźnie przygotowywana
pows1.ccl111ic s1osow;111a w krajach Tr1.eciego
11cnroparnli1 vczm: sq lego sa111cg<1 r1.1:cln wielkości. inaktywPwana
co dla szc1.cpionk i przeciw ospie prawd1.iwcj, 11'11 hai:1c si\' od I 11a IOOO do I na la rakic skntl;i.
IOOOO szc1.cpicii. W zespole (i11illai11a-Barrćgo nic ma plcocylPt,y w
Po:aka:i.nc zapalenie mó1.gu i rdzenia krrnowc:go najcz\'Ścicj wvs1ępujc \l'P-rd!.t'l1iowv111. lecz Sl\'Żenic bialk:J jest znac111ic pPdwyższone.
p<l przehvciu odry. 11 okolo I na 1000 prt.l'padków. Jest ono rzadsze po
rozyczce 1 ~;wincc.

Zespól Reye'a
Rói.ni si\' on od zcspolu pockspozycyjncgo dotychczas opisanego, gdyż
objawia si\' 11iczapalr111 cnccfalopatiq z obrz\'ldm1 milzgu i stłuszczeniem
w:1lroh)'. llotyczv dzieci. u których śmiertelność wynosi 25 50%. Tc, które
mog<) mieć ubytki neurologiczne. Również patogenez.a lego
cz1:slo jest 11ie znana. chociaż bylo wiele dysb1sji. dntychczas bez 11stalc1\. co do

l,j<
:m 373

roli zakai.c1i wirusPwych !ll'laszcza grypy typu Il, 11spy wietrznej i.c1·1 wirusowvch !lŚrodkmvcgo ukladu m:rwowcgo. Okolo siedem lat po
i adenowirusów jakP czynnikim sprzyjaj:)cych nmvojowi 1cj choroby. odry i lub. rzad1.icj. wrodwncj rói:yczki) 11 cl!.iecka
Zasugerowano. i.c salicylany tćŻ m11g;1 mici: znaczenie, zwl:tszcz:1 podane: l'oczqlkowo może być jedynie lekkie zaburzeuic
w trakcie 1akażcnia wirusem grypy typu Il. Obecnie zaleca sic. co wydaje sic lub 1ab11rz1:11ia zachowania. W ci:1g11
1wsątlne, by nic podawać· kwasu acctylPsalicylowego dzi1:eiom 1 chorobami jednak
g<Jrączk()\Vymi.

l'rzt:cicl nic choroba

d)()rnwaii na odrę. lecz liczba la jest wiyksza w Skandynawii, a mniejsza
i IJSi\. siy SSPF istnieje

(Cirupa .l. tabela 2·L-I)

Podobnie jak w przypadku chorób w grupie I, laki.e w l1:j grupie chor<1b

czynniki 111og;1 być wykrvtc w ośrodkowy11111kladzic 111:rwowy111,
si9 ich podohie1islwo. ponieważ wszystkie umawiane
bardzo rzadko i S<! zawsze śmiertelne. Ich patogeneza ma
równiei. wiele ragadek. jak choroby wlaśnic rnniiwione w grnpie ~. komórkowych w zwykly sposiib, lecz nw~:!
siy wirnsa przez lrnkullywacjy komórek
mó1gu z innymi knmórkami wrażliwymi na zakai.enie wirusem odry.
wwytwarzaniu białka M wirusa odry (rm.dzial 1J). co
1.a ·;,ab11rz1:nia w replikacji wirnsa.
Diagnoza jest latwo potwierdzona pr1cz stwierdzenie w surowicy
ZBS!JÓI Dominujące zmiany
chorobowy wysokiego miana przeciwciał przeciw wirusowi odry, wlączając lgM, a w
Wirusy neurolo!1iczne przeciwciał lgG przeciw wirusowi odry nie maiitcych
Podostre wirns odry, różyczki i1r•rn:i11łniw•i komponenty antyNIVL
donmrnracja nuuronilw:
stwanlniaj,ii:u
mi11n11 11rnlifnrncja mikronloj11

lir.zim 0011iska dnminlinizar.ji wieloognis/1 owa leulwem:e;f(t!opatia

w
le11konncnfalo11alia 1 1.abur1eniarni stanami irn-
(PMLI
śmicrtclna choroba /
Chornha zakainn le11 koem:cl'al1ip;11ia
C1 eutzf r.lilia-,lakuha (wirm;y nieknnwmi1:imrnlnnl
(CJD); k11111 wieh1ogniskowa (PM I.).
w roi.dziale '

']

!, powodu .;1osunkown mlodcgo wi1:ku pacjentów w te.1 grnpic. dlugicgo '.~q ;a1vszc ::11111:rtcliw :.ak:ii.cnia {JW'/.

ok rcs111rwania ornz nic1.111icnnic :\1111cr1clncgo pr1cbicgu. z p1.·11·no:\c1a moi.na jesZC/.l' w scli;1rak-

podo:ilre stw:mlniajacc zap:1lcnic 11H'i1g111SSPI'.) uw;1żać z;1 najci1'i.:;1.e ,; 1aL1- ll'l"\'/()\\'\!lh.'.. >);J dJlC nm1')winnc \\· rnzd/iak

---------------------------------------------------------""sr;,;.'r ,
 375
374

tego prnhlc1nu. stosni:1c mctodc porÓWllllJ<!C<! stosum:k miana badancg"

WSKAZÓWKI p1Hciwci:da Iw >yin pr1.yp:idk11 antv-l ISV) 11· surowicy 1
wo-rd1.cniowv111 do slos11n kli st;,żc1·1 a lb11111in.
mozgo·

li
Jest zrozumiałe. że lam. gdzie dostępna jest aparatura rcntgcuowska. ntl)Zgti\\'t!- 3'.~
clck1rnenccf'alograllczna i badanie skaningowe mi>zgu. byd:1 one w razie
-nl1.c1>il1wyn1
potrzeby zaslnsnwam· 11· diagnostyce wirusowvch chorób ośrodknwC[W antv-1 ISV w sun>wicv :il2
Miano
układu nerwmwi!o. Laboratorium wirnsologicznc mn7.c takie wnicsc wiek
pod warunkiem. że istnieje dobry kontakt z klinicystami. Stosunek miana przcrnvc1:11 w rnózgowo- :12/5 ł '.' 11.011
Przede wszystkim nalci.y pobrai:: -rdzeniowym i surowicy(;\)
SiyŻcnic albuminy w OA g/I
wymazy '/, J;!anlla.
St\::i.cnic albuminy w surowicy JO,O g/I
próbki kalu (nic zapomnij o cnlcrnwiru:;ach!).
StosnncL styi.cnia albumin w n1ózgowo- c. 0,4/JO,O ll.Oł

-rdzeniowym i surowicy (Jl)

płyn I A/Il O.Oli/O.Ol (1

kśli między oddziałem 0,05

laboratorium jest konieczna w maksimum inl(1rmacji na wyższe miano 1-rdzcniowvm niż

przecieku białka.
Io z
gnostycwc "!omówione w rozdziale 27, lecz warto w tym .leszcze inna metoda.
zasady diagnostyki serologicznej w odniesieniu do ośrod­ to wskai.nik Linka. za pomoc:i
kowego układu nerwowego. 11· surowicy i płynie
Jak wspomnieliśmy w podrozdziale I. stwierdzenie wytwarzania swois- wyr n.
tych przeciwciał w obrębie ośrodkowego układu nerwowego może stanowić Powyi.s1.c informacje podkreślajq znaczenie ri>wnoczcsncgo badania
wskazówkę diagnostyczm). Immunoglobuliny nic mog<l zwykłe próbek krwi i plynu miizgnwo-rdzcniowego. Jedne bez drugich stanowi:) dui.o
przedostać si9 do ośrodklnvego układu nerwowego. lecz jeśli przepuszczal- mnicjsz:i wartośt' diagnostyczn:1.
ność naczvi1 iest wzmożona w przebiegu procesu zapalnego. część przeciwciał Testy scrologicmc tego typu 111aj:1 t1: ujcll)n:1 s\ro11ę. 7.c nic 111ng:1
do płynu mózgowo-rdzeniowego. Istnieje kilka metod, za aż do drugiego tygodnia choroby.
pomoc:1 których można odróżnić micjscow:1 syntcz9 przcciwcial od prze- metod wykrywania przeciwciał i antygenu, które hęd:i mogly byi·
cieku. stosowane rulv11owo. pmvi11ien sknicić czas potrzebny 11a potwierdzenie
Prost:i metod:1 jest stwierdzenie, czy surowica diaf!llOZy.
powinłnic st9żcnic refcrcucyjnych przeciwciał. a
stosunek miana przeciwciał przeciw badanemu wirusowi w
m/,·1onu1n~rd'!Pnimvvm ró~.ni siy od stosunku miana przeciwciał
nych.

Przykład. U pacjenta z podejrzeniem opryszczkowego zapalenia mÓZ)!U. miano

przeciwciał anly-HSV wynosiło w surowicy 512, a w płynie mózgo-
.i-rdzcniowym ]2. to znaczy stosunek wynosił 512: J2 '' I(i. Wiciu ludi.i ma choroby ośrodkowc11n układu nerwowego.
kr:1ż:icc przeciwciała przeciw wirusowi odry. a u pacjcnla ich miano wynosiło w tu.ech
którt'. moi.na
128. Jednak miano tych przeciwciał w płynie mózgowo-rdzeniowym
zaledwie 2. daj:)c stosunek surowica:płyn mózgowo-rdzeniowy równy 64. I) ostre zaka:i.cnia,
Innymi słowy, w płynie mózgowo-rdzeniowym było cztery razy wii;ccj 2) ostre zespoły pockspozycy.jnc,
przeciwcial anty-llSV niż mogło wynikac z nieswoistego przecieku. co .1) przewlekle choroby.
potwierdza
Wirus Jl)Oi.c być zwykłe wykryty w ośrodkowym układzie nerwowym
Oczywiście la metoda nic może być zastosowana. jeśli nic stwierdza si\'
11' ostrych zakażeniach. lecz nic stwierdza si\' jego obecności w zespołach
obecności relcrcncvine~o nrzeciwciała w suwwicy pacjenta. Można u11ikn:1ć

-------------------------------·~·---,~-"~-····"·------
376

w kt('irych ;,wyklc do111inuj:1cy111 proccsc111 jest

demielinizacja, a kuire mogq być wy11iki,:111 nieprawidłowej odpowil:dzi
immunologicznej na :'.ywy lub inaklywowanv wirus.
Wszystkie nmawianc: przewlekle zakai.cnia są rzadkie. posl\:pnFJCC
Należ:! lu: IHHlostre stward11iaj:1cc zapalenie mózgu
(SSPE), ptiźnc powiklanic zakażenia wirusem lHlry: 1mstf1mi:!ca wielo-
ogniskowa lculrncuccl'alopatia (Pi\11.), zakażenie polio111awiruscrn spo-
1yka11e 11 pacjc1HÓw z niedoborami odporności: choroba Creutzfcld-
ta-.Jaroha (C.JD), g:1bC1asla encel'alopatia wyst9pui:1ca przeważnie '1.1 Wirus niży1:1ki 380
u ost\b starszych. i kuru, podobne zaka:i.cnie poprzednio endemiczne 4.2 Wirus cytonrngalii 31l5
wi;ród plemienia zamieszkującego Now:1 (l\vinc\'. szcrz:1ce się przez 4.'.l
kontakt z 1.akażonymi ludzkimi mózgami. 3117
4.4
Diagnostyka laboratoryjna wirusowych chorób ośrodkowego 11kladu 389
nerwowego wymaga czasami zastosowania specjalnych metod, wlącznie 4.!i Parwnwirus '.!Bil
1 teslami wykrywa.i:1cymi wirusy lub ich antygt•uy nra1. poirn;,„.,i.,,. 4.0 Entmnwirusy 3911
syntezę przeciwciał 11· ośrodkowym układzie nerwowym.
4.7 Ludzki wirus

391
:rn1
391

sytuacji, z kt('1rymi mamy do czynienia w

przykrych należy utrala npraguioncj ci11ży lub też
urodzenie dziecka z wad;! rozwojow11. To ostatnie mlaszcza niesie ze sob:!
11 perspektywie trndności i kłopoty dla rodziców w ci:wu wiciu lat. Czvść
1 tvch tragedii spowodowana jest przez mkażcnia wirusami, baklćriami.
;1 1ak:i.e picnvolniak:J111i. Jcdnabc należy podkreślić. że zakażenia mikroor-
~anizmami s:1 przyczyn:! tylko niewielkiego odsetka wszystkich poronicl1 i wad
rozwojowych u noworndkbw. W Wielkiej Brytauii wady wrodzone
w ~'.O przypadkach na 1000 ż.ywych 11rodze1i, czyli 11 1.% nowProdków. Tc11
l'akl należy brać pod nwa1.w, aby nic wyci:igać· pochopuych wnioskt'Jw
w sprawie ;alcżności przyczynowych mi\~dzy zakaż.cnicrn w okresie ci:1ży
jej ;,ako1\czcnicm. Nickt('Jrc zakażenia wirnsowc. inne niż
wvmicnionc w 1y111 rozd1i1ilc. s:1 1ak:i.e podawane jako przyczyny uszk.idzd1
plodu, lecz 11ważam)'. ie llil pPparcic lei 1czy brak dostalcc;,nic przckon11-
i:1cych dowod('>w.
W ni11i,~js1y111 rozdziale 11i.yw:111c sa n11slcp11j:1cc okrdlcnia:
.iródporodowy: IV lrakcic porodu:
okołoporodowy: <Jbcs 1vdzic1i pm:d porodem i 1yd1.1,:11 po
pornd1.i,:.
:m 379

l'atogc11c1.a !aLai.c1'1 pl"dowvrl1 ,1cst pel na ni1:jas11ości. tak / powodu ouvwis- Zakażenie Zakażenie
tl'l'h trud1wści wvko11v11·a11ia liada1'1uulowid;a,jaki1. powodu braku modeli objawowe 1mrsyston-
1.wicr1.ccvch dla 11 ięl:swsci zakai.ci'L obserwo- tno dłuno­
l;owanitL W 11inicjs1ym rozd1inlc poslarnmy si\ j:1I: wane 1my trwałe.
rim«1i· 11:1 tym. co jest racjonalnie 111..asadnionc. Śmierć 1mrodzie objawowe
lslnicj:i dwie glównc dmt2i przekazywania zak:iżc1'1 wcwn:1trzmacicz.- zarodl<a lub toż tuż lub bezob-
nvch i śri1dp1iro1h111·vch. Zaka:i.cnic 111·zc7.lożyskowc powstaje jako skutek lub !Jłodu po porodzie jawowe
w k:ri.dym momcncic ci:1iv, a rcwltal
zalc:i.y od rodzaju zaka:i.:1j:1ccgo wirusa ..lcsl niewicie lub tl':i nic ma wcale Wirus rl1życ1ki +
dowodów, i.c wst1·1mi:1c1· rnlrnżcnic z szyjki macicy lub pochwy mo:i.c Cytoinn11alowirus
pcnclnllvać hlonv plodowc w czasie ciąży, natomiast zakażenie knnlaklowe Wiruso11rym1ki
z l":w11ości:1 może mieć miejsce i jest ttlatwionc w razie przedlużonego okresu
od momentu p\:knięcia blon plodowyeh do porodu. W tabeli 2'.\. I wskazano
dni1i kiórvrni wirusy najczyściej uzyskuj:! dostęp do zarodka
+
Wirus

?~ 0 Niupewtw

Wirus

Cytonrngalnwirus
Wirus nprysmki
Wirus nspy wietr1nei-11ól11aśca + ODPORNOŚĆ NA ZAKAŻENIE
Parwowirns ++
Enterowirusy 1 (późno) ++ ++ 'vn\etyzujc inm1u11oglobuliny klasy lgM. S:1 one wykrywal-
ciq:i.y, a wokresie ponidu slauowi:1 okolo 111% stę:i.enia
Ludzki wirus upośludwnia odpornuści ++
osi:1gancgo u osób doroslych, lµM jako slosunl((lWO duża cz:1steczka uic
Wirus 1apalonia w:1trnby typn B I+
z kr:i:i:cnia maiki przez lożvsko. Przez 1,„;„"1 " „;„ """""1„„1„:
L11dzki1! witusy papil/011111 +·I

11 druga 1rndku wys!Qt>lliitca: IBM) wirus mnio hyi:

!ll71Hlll!i/Olly I

Nid:!Órt' ze skutków pnwodnll'anych przez wirusy u plodhw wykazano przcciwciala

1v tabeli 25.~. f\•ln1!<! być om· terato~cnm· na skutel: dzial:rnia cytopalyczncgo
11· czasie organogenezy w picnvszvm lrvmesl rzc cia:is lub na skutek uszkodze-
nia przez wirus:1 narz:1dów
trudne, Wirusy ró:i.vczki i
Odpowied/. humoralna i l:omórkowa samq!o dziecka jest w momencie
porodu nikla, a wytwarzanie intcrlcronu sb1pe, jednakie, jeśli dziecko jest
k:Jrn1ione piersi:), przeciwciała maiki znajduj:icc się 11· jcg11 ukladzic kr:1ienia
11zupdni:111e s:1 przez przeciwciala Igi\ z siary, Przcciwciala lej klasy nic
:rno 3Bl

noworodka Hyr;. 25.1.

""
co jcsl !Oil

~JO

o
100

50

4.1 Wirnv ró-:111.:--!d

< 'u.,_ "-'
Il
r:1;1
W n,zdzi:dc 7 wymieuilismy odkrycie <.irc;;ga w :\uslralii g 100
11:
dzicsii;ci11 la1. dotyw1ce skutków dla plodu różyczki nabytej w okresie ciqży.
llyla Io pierwsza obserwacja uszkmlzcnia plodu przez wirns:1. 50

o
100

50
Tol1soplaz-
Wada wtrętowa moza
"

Widm:znr. 11rzy narodzinach llyr:. 25.2. Z1:s11nl 11iźyczki wrorlrnuni: zm'nm olmstrnnna 11 pięcio·
zal<awrne
i śloilziony, + + miosięr.rnll!IO
tlzior.l:a. (W. Mmshall)
Malnnlvlknwnść, wybroczyny mmkr.iknwatu, ..
+
Wykwity pęcherzyknwo na skilrzu +
Mikroci:lalia + +
Zwapnienia wownqtmzaszknwo + Ri>żvuk;i wrodzona jest skutkiem 1ak:1icnia picrwolncgo 111at ki Ir< >1.dzial I:q
Zapalrrnin 111111: + + 11 okresie pienvs1.ych szesnastu tygodni ciai.y. \\li,hcc braku matczynych
Zal:rna 11irus /. lamościa pr1,cl'i1od1.i pr1.cz lo:i.ysko. a o nast\'pstwach mkai.rnia decyduje
.Jaskra nHHllClll. 11· którym d11szlo do 1cg\l zal,a:i.cnia. Clgolnic 111oi.11a stwic·rdlil'. i.c sb1tki
Zapalnnin naczyniiiwki i siatkiiwki + 1.abi.1·11ia sa 1y111 pnwai.nicjszc. im wcześniej ma miejsce ;akail'llic plodu. \V picrwszvm
1'1zntrwaly prznw1iil tętniczy, n::zknrl1011ia micsi:!Cll l'/~stn;l· mka.id1 plodu wv1ws1 prall'ic 1011",„
lętnir.y 11h11:rmj i aorty W 1aldi .1 5 J ,1c:;1awio111: ;mt:dv uajc;c:icicj .spotykane· w:Hil wvst~pnjacc
llszknrlmuie 11kl:irl11 lrnsl1mun „pcln1)ohjawowy /l'Spt\! rt')i.yc1.kowy" nr;l! w nic~
z:1ka;·c111:11'11. W ni/yc.:rc wrod!Oncj iaa1ak\lw:11m:h _jest
Pnjawiajf11:e się pn minsit11:ad1
11ick 11kl:1d1.H\'. a ;-nl:ow:111ic· jcsl harchi .•.le. ~la rYci111c 2\ I pw·ds1awiono 11hr:1z
lub latar:h pn nrorlznniu
t'/L'~ilnŚ1'111it'!;tnr:d1 n;ij\'.'il:i.ni1:js1,yrh ll'.i!.k1hli:e1l. lL'Slawil'llil' lti 111.vskano na pPdstawie
Gluchota suusniycma, mhur lnnin mowy,
11pnśli!tlwnin 11111ys/11wn
1dlS1'.I'\\ aqi dn_;,.I cpid1:n11i rc'ii.1\·1l;i w \!011"/111 Jork 11 1r I%-1 r„ 1cs1c,1,c pri.cd
'Xpf1l\\';td/Cll!l'.!ll i/C.:.cpitl!lki lll'/CL'i\\k1) r('),i.y{'/Ct'. \VyL;!/11.ft: \)Jl{), ';p\),~n-HI l!)(l (l/lCl'i
Gnl:1zyca typn
t1rod/()!\\t'il rna!ki ;;il,;i),Ptl\' roiy'r,:L;) '.\' drtq!illl !l1!1:.·\i;!C1! l·i:)).y tylko piccioro
wslys!kii:ll 1akaim1iad1. w ci~ukiui postilt:i. iHst !.ililtako'.'Janyi:h wi1!h! u!dadów. Bial; maku uiokonim:mii: iwiaci.iL rn !!anu us1!:o!llf!f1io 11ie wystv1mje. (-!..°unJ hdn kliniu1n\; ldn1wyi:h. ~g 1i 111ialo wad\· ukbd11 ·~l.'ITP\\'n-11:1c.~\'nin\\'L',l!O
11

celu pol;anmi1! tylko naii~t1Jtnii!is1ych n1h!lno:ii:L 11:;rlHlk11\\\.'i'.t1 1i!.bdn !l\'f\\t1\\1:u.n. ~n 11

11
\\·;1dv 11k;1: n·t- ~ ). ,! 11 ''Hl o ;;[ \\ i\'rd/O!lt l
 :rn2 :rn:i

111'1i111ci :d11cl10ic' Sc'.11s1ir1c1n;1 111cho 11cw11cl17.llt' _icsl wrai.liwc 11;1 llSZkod/c11ic· ; 1La11d 1hnnic1vch .i:1_1 pl,idPll")'t'h wviwlowano
kn\\'t'. niv llli! dn\\1Hk)\v. :1h)' \\ pr,1.y1 padl;acli nicusuni\'Ci;i t:il:icli ci;)i.
p\'/C/ dlnistl' c;,as nii 11Uad St'l\'O\\'()·llilC/l'lliowv illb 11śmdkowv nklad
ncrn·"wv). lntt'rl'Sllj;1cc· jest. ie krzvwa dla dzieci kli11ic1.11ic zdrtl\\l'Ch jest \\VSlqpih \'ii!d\" SjHl\\'OdO\\"illl(' wirHSl'lll 1.alclll 11· lal;icli pr;,ypad„
<Jhra1.crn krzvwcj gl11chol1'. Ctl i;wiadczv o 1yn1. ie us1.ktldzcnic l.at'h nic 11:ilóv zalccac przcrvwania
slu,·lrn jcs\ l;linic1.11:1 wad;1 najdokladnicj sl;orclm1·;111;111.akażc11ic111 i11111cr11. N:r rl't.·i11ie :;\:; \\")'Laz;1m1 równic? znrnicjszai<!l"i! si1· liczb1· aborcji
ll"vl.<1n;111v<"h z pownd11 1<1ka:i.c:11ia si\' rii:i.)'CZki! 11· ci:1i.y. ezvli / obaw)
n Lonsck\\'t'IHjl' teg(l za!:aźenia.
H tu~r /Hl'f.m'
Nichi1rc d1il'L'i, przy p1Hodzi,· wygl;1daj;1cc na zdrowe. maJi!
sl11clrn. ;1 u 11id:1órvch równic;' wvs1ęp11jc C:(!stoH J1')'St(!po11 a11ia
1
ró~yc:ki Jl'l'Od';.oll('.i
nm.vsloWe!!O. Zil każenie przedporodowe CZVSIO powodlljC przcdlużone \\'l'- N:r rycinie :'.SA pokazano. i.c po wproll'adzcnin szczcpic1i przeciw I; n różyczce
dziclanic wirusa z ganlla. co icst żródh:m 1.aka)'.d1 dla 11Ta)'liwvch osi1h. 11· WIO r. cz1:s1ośi' w1wlmncj różyczki w ! IS/\ jcsl banlw mala.
l'iiżnv111 pmvikla11ic111. na szc1.cścic barclw poslępuj;1cc slwanl- Z:\J)()hicJ~a(· temu zaka'l.cni11.
ni:iji)t'l' rapalenie mózgu.

Różycz/w pr:edciążowa
Niedawne a11gicbko-nicmicckic badanie nic wvk;milo zakairnia we11·11<1trz· VVprowaclwrnc szczepie!l

~i
macicznego 11 kobiet. które mialy wysypk~ prznl osta1ni:1 micsi:!czkq lub 30 - 14
w ,1krcsic do 11 dnia po llSliltnicj miesiqcz.ce. .o
·o
·O -
".'o 2:) - 12 ~
oD o
u o
10 o
,\':czepienia pr:eciw różyc;:ce w c;:asie ciąży o 'J0-
0 ·- o

'w
o o
Istniej\' wiele przyl;ladów nićumyślncgo podania s1.czcpionki przcciwb1 . B
r
Iii
ri1i.vczcc' !;obiciom we wczcsriej ci:1)'.y. Cii!ŻC le usunivto woball"ic o możliwośi·
~"'·
-H c
o
11·\'\volani:r nszkod1.cni:1 plodu p17.CZ Żl'\l'I' wirus s1.czcpi11nk<n1·1· (rvr. 25.3). ";:,· „,,.,,\ "e
"O
,, 10. ~
„,\
;go
<U ··„ .... „„.„ ........ „ .. ····„. . -~
t~·
5-
-2 ">.o
n. "
·O
Il'.
1-T--l-l I -
,, 19ii6 GB 70 72 74 7G 7G BO 82 IM 86
[~· Ryc. 25.:l. 1.nnaliw zahinni przmvania i:iij- Rok
llll zakaŻ1•ni11 wirnsem rirżyczki. lllann
piuwann zTabeli 2!1 OPCS Snries AB N1 14; - - I Jl1'11y»J"i.i1. l1'~n>'l Hó:yc:ha.>l:1rnb1:>yc 1a j ...--1 Hn:yt.:ka\'.W:lrnna
Ahurtinn Sialistics, Ennland and Walr.s. 1!1fl7,
f; za znnda Offii:n ul Pupulatiuu Cnususns ami
[~
"-
~
·O
rn
:o"'m
"m Diagnosty/w dotycząca mat ki
·""o P\lniewai kliniczne ró)'yuki 11· ciqży nie zawsze jest l:Jlwc. dla
~'}
LP11ict"1.nvch dccvzji po kon1akcie / ró)'.yczki1 lub chmoh:1 podohn:1
(1\1 ri1życzki 11· pierwszym trynlt'slrz.e ci:)i.v istotne staj:) si1· tcs1y lalmr:iloryj-
nc:. Wvkonujc si\' badania wykrywajacc swoisk przcdwdala przceiwrmycz-
1983 1984 1985 1986 1987
liowe 1r klasach lgM i lgG (rozdzialy 10 i 27) i podejmuje cz.ynności z.godne ze
Rok
schemalcm przedstawionym na rvcinie 25.5. Testy te mnsz.:1 hyć wykona-
OISzczapionlo j li!] I l\ontnll! Chorn!m m• niezależnie od prz.eh)'tl'go w JH7.eszłośri szezcpienia, ktill"e nit• za11·sz(• jest
Jll'\\'11(',
 385
:rn4

dniach . .legl' spel:yliczność powinna być potwierdzona odczynem i111muno-

Plan wydaje si9 dosć alć dc/;1cto hardw lugiczny.
flnorcsccnc.ii luh przez dalsze pasaże w hodowlach komórkowych.
a opiera si1: na:
Diagnm.a laboratoryjna r{iżyczki wrodzonej jest
czasie pojawienia si~ przcciwcial lgi'vl i lgli (ryc. 18.:!); swoistych przcciwcial lgi'vl we krwi pcpowinmwj lub
wynikach testów, zestawionych zależnie od lego, czy byly
wykonane po raz pierwszy w lrakci1: okresu inknbacji różyczki \w jcg1i
1:1kresic, tj. IO 21 dni). czy tó poza tym okresem.
Wirus cytomegalii
l~p1de1111otogia i patogeneza różyczki pludowcj Si! stosunkowo jas1ie. Dużo
bardzi1:j złoi.one jest zachowanie się wirusa cytomegalii (CMV). Wci:1ż nic do
koiica rozumiemy mechanizm wywoływanych przez niego zakaże1i 11·cwn:itrz-
macicznydi.
flO
na rnlmLnnw wii usi:m
w okre:;in wr.zr.sonj ci:tży.
Ry;,yko -;.akaf.enia matki
Zakażenie wirusem CM V jest bardzo pospolite, a jego ro1.powszcd111icnic jest
największe lam, gdzie są zie standardy życiowe (rozdział 15.
Średnio nalci.y oczekiwać, że liO 70% kobiet w wicku rozrodczym
mieć przeciwciała przeciwko Ci'v!V. a średnio I ·2% seronegatywnych
ci,·żarnych kobiet ulega pierwotnemu 1akażeniu wczasie ciąży. U nic wancgo
ndsetka osiih dochod1.i do okresowych rc:aktywacji. a około I0'/;1 ciyżarnych
kobiet wydala CMV 1. moczem pr1.cz jakiś okres w czasie ciąi.y.

Ryzyk o -;.a/wżenia plodu

\V przeciwieiistwie do różyczki
nawet u kobiet mamic1111ic
wirus wędruje wcwn:itrz leukocytów i jest w pewnym
dzialanicm 11rzcciwcial. Jeśli przeniesienie ma llliejsce w czasie
l"niejc jednak pnlapka. której należy unik nać. Podatkowo. jak nalcżalo oczekiwać, sq 1.wyklc poważniejsze,
z11:111c:go kontaktu. 1,ałóżmv czlćrnaści1: (lni wcześniei. może naslanić mezan- ale wiadnlllo. że zakażona kobieta może urodzić wadliwie rozwinictc dzieci
wai.nnv kontakt w kilka dni później, zatem istnieje taka możliwość ciążach.
należy cntygodniowo oznaczać· lgM. aż do ko1"1ca najdłuż- im wczcśnicjszv jest okres ci11ży, gdy
szego okresu inkubacji. tym gorsze skutki dla pl od u. (idy do
wa110(1w;i11c1 ciaży, dziecko moi.c urodzić· si_9 z zakaże-
niem bezobj:mowym.
110 Jł!Orotfkil Na rycinie 25.6 zakai.onych in 1111'1"0:

1, ció.kimi wadami wrodzo11y111i.

ri>Ż)G.ki przcdporodmvej przc1, przebada- .1·~;, ma <lstra chorob~ cytomcgaliczn:i.
nie I kanek
)% wyda1c si1: bvć zdrowe, ak póż11ic1 111ijawiai:1 sic wady slucllll.
nrnnilornw:lllia wydalania wirusa przez noworodka 1.akai.oncgo we· możliwy ki. pewien s1opi,•1i upośledzenia nmyslowcgo.
wnal rz111aciu.11ic.
l'o1oslak :)()% plodów jest klinicznie 1.drowc. leci. mng<I bvć nnc
l'n\hkami 111atcriak1w klinicznyd1 zaka;:a si1· k<m1órki Vcn1 Inii RK
n1każnlll!
.kici i 11aru11 l; i hodowli sa wlaściwe, ckk l cyt opat ycznv obserwuje sic \H' kilk n
 :rnG 387

Zakażenia bezol~imP011•e
Wicksmsć· ;-;1bio11wh 11owpr1ąll,(111 (r1c. 2'-"l. "fwlas"/cza gdl' d<1 zakażenia
doszlP 11· 11kr1·sic ok<1loporodowy111. nic wvkazujc ozn;ik zakażenia. lecz
micsi<1ca111i. a nawcl latami. wl'ci"f.idaja wirusa 11· ślinie i moczu. Tc dzieci s;1
Byt:. 25.li. l<linirnw następstwa rnkażnnia
wifllSl!/Jl cytlllllll!Fllii 111 //Il!///. żródlarni zakaż.cri dl:1 nsóh wrai.liwyeh. hi;th1cycl1 "/ 11imi
w bliskim kontakcie. s1.czc1!.Ólnic dla ri1wics11ików 11

noworodków musi hyć klinicznie ni7.nico11·a-

11a z wrndwn:) różyczkq i toksnph11.nwz;1, ponicwai. ma z nimi wicie cech
„ .•... „„.„„„,„„„ (lab. 25.3). Dla

zapalenia naczyniówki i siatkówki, wodoglowic i zwap-

nienia śródmózgowe. Przy różnicowaniu n\wnici. należy brać pod uwagi;
wrodmm1 (ohcrnic rzadka w Wielkiej
Diagnnstykq lahoratoryjn11 dwrohy cytomcgalowirusowcj dokonuje sii;
przez wykrycie clrnraktcr)'Stycznych wtrętbw: ,,oczu sowy'' (patrz rycina 15. 7)
11· rM.nych nam1dach 11· trakcie sekcji lub przez stwicnlzcnic wyst9powania
swoistych przcciwl'iał klasy lgl\'1 we krwi pypowinowcj lub obwod<1wcj.
Wirusa moi.na równió iwlo1vai· \\' hodowli komórkowej (patrz rozdział 15.
\5)

Stwierdzono. i.c spośród 700000 dzieci. które corocznie rodzq si\

11· wielkiej Brytanii. około 2000 rodzi si\' z wrodzonym zakażeniem Cl\·IV. Ponieważ u dorosłych przewa7.aj11ca liczba zakażeri CMV przebiega hu.oh-
Spośród nich prawic 200 ma poważne wady wrodzone. co stwarza dzisiaj jawPwn. nic ma praktycznej rnoi.liwości stwierdzenia. czy kobieta wrażliwa
wi\kszc zagrożenie nii rói.vczka wrodzona. ulcgla w czasie ci:1ży 1akaicniu ani w którym okresie ciqży miah1 miejsce
zakai.enic. Nawet gdy doszło do takiego zakai.cnia. sytuacji; komplikuje fakt.

Cytome1:alicz11a choroba wtrętowa

(Choroba cytomegalowimsowa IWH'orodków)
Okn~ślcnic Io odnosi sic do
rutynowe szo.cpie-
W<jtpliwości
na duż:1 skal\'. poniewa7.
sii; równió.
i mięśniowe. Roko11·anic
porodzie.

i,Virus:v op1:vsr.cz/d pmpoliteJ

H mź1• ut <~ione
1

U niewielkiego odsclka zakażonych dzieci. kt(JfL' \\')'dają si1· być zdrowe po Zakażenia 1wworodków wirusem opryszczki pospolitej (I !SV) prawic zawsze
11T wczesnym d1.icciiistwic ujawniają się wady słuchu. Mog;1 one iść S<) wywolywanc prrcz wirus HSV-2. a do "/.akai.cnia dochodzi zwykle 11· czask
11· parze "I pewnym stopniem upośledzenia umysłowego. przez zaka7.ony kanał rodny. Jednakże sq doniesienia <>

2~·
333
389

Diagnoza i postępowanie
Ciężarne, 11 kt«1rych do picrwolncgo 1akai.e11ia opryszczkowego narządów
moewwo-plciowych doszło bliskn terminu pnrodn, powinny li: ·
pr1c1. cięcie cesarskie. Tc. któn:' mialy w wvwiadzie 1.akai.enic,
badane co lydzic1! (pobieranie wymazu). od trzydziestego sz(istego
do terminu porodu, w celu wykrycia nawrotu. Ci9cie cesarskie należy
w przypadku wyniku pozytywnego otrzymanego blisko lerminu
lecz niejesl ono bezwzgl9d11ie wskazane. Dzicei urodzone
zakażone I ISV powinny być starannie kontrolowane przez pierwszy tydzie1\
życia. Naló.y od nich pobierać wymazy z nosa, jamy ustnej i sk<'>ry. Pujawienie
si,: pcchcrzyków oprys·1.czkowych wymaga nalyclnniastowego podania acyk-
lowiru (nizdzialy I:i i 2ll).

Badania przesiewowe TO RC1-1

Klinicyści bardzo chyl nie zkcajq wykonanie lego zestawu testów
nych noworodkom, 11 kt\irych podejrzewają zakażenie wrodzone spnwodo-
wane uprzednio wymienionymi wirusami. TORCll jest to akronim: lokso-
plazmuza. r"'życzka, wirus cytomegalii i lierpes simplex. Rznl oka na labclę
-~5.3 wykazuje, jak wiele wspólnych cech rnajq le zakażenia, lecz tego typu
badania nic Si) popnlarnc w laboratoriach, ponieważ slaranny. wywiad
na jedno lub kilka z tych zakażc1\,
lub wszystkich testów.
liczbie dzieci urodzonych z dużymi wadami, klórc musialy się zakazi(· i11111cr11.
Obraz kliniczuv za k:iżrnia 'n'idporodowegojesl zróżnicowany: mog:) pojawić
pęcherzykowe na skórze, może także dojść. do 4,,4. Wirus mpy wietrzn~j-pólpu.fra
ci,żkich i zwykle prnwadz:)cyeh do zgonu zakażci'1 mózgu. Wi)lrohy (ryc. 2S.7)
in11ych 11:1r1.ądów wew11ęlrznych. Obraz kliniczny je.st wówczas podohuy do
Na szczdcic najrzadszym wirusem płódjesl wirus
noworodków (lab. 25..l), nspy wictrzncj-p«ilpaśca (V/'.V). Na
są zmiany pcchcrzykowe, z klórych można lalwo
n matki wczasie
iwlować wirusa oprvszczki. Cz9stolliwość występowania lak ciężkich zaka-
i.e1! zdaje się być ról.na w różnych krajach. Opryszczkt: 11 noworndk(iw czt:ścicj
wodoglowiem i innymi wadami. Matka, która zakaża się osp•! wiclrzn:)
wykrywa sic w l IS,\ niż w \Vidkiej Brytanii. Toczy sit; dvsk11sja. czy la różnica
nkolo11orodowv111, częściej i111111•ro przenosi zakażenie na plód. Gdy
jest rzeczywislit, czy leż zależy od blędów w ro1.po1.11awaniu
niż w pięć dni po wysypce 11 maik i. dzi.;cko będzie
przypadków <lpryszczkowcgo ;,apalenia mózgu (wydaje się Io być
mialo prawdopodobnie ciężkie wkażenie. prowadz:)ce w ukolo .l0% do
Jakkolwiek by Iwin. mała liczba zdiagnoznwanycl
1g01111. Jeśli ndstęp wynnsi 'i dni lub więcej. 1akażc11ie jest lagodniejsze, być
nic pozostaje w1.alónosci do liczby kobiet, które sana pewno zakażone. ivloi.c
mnżc dlalcgo. że malka wylworzyla przcciwciala, które przcszly dn
In mieć miejsce, poniewai. zakażone maiki mai:! p1nz jakiś czas przeciwciala
zakai.cnia latcntnego, a w jego wyniku ;,a rok lub dwa
lg(i, które 1w1cchndza przez loi.ysko i chroni:! dziecko przv porodzie. Moi.na
lala
·;i\: spodziewać niebczpiec1.ci'1s1wa. gdy n maiki wysl9pujc pierwotne zakażenie
narz:!du rodnego (1wdzial l'i) 1.hyl pói.110 w ci:1ży. aby w okresie porodu
pmvslaly pr1cciwciala. Rozpmnanic lej syluacji jcsl wsk:1zaniem do ciecia
Diag110-;,11 i postępowanie
zakażenia nawrolowcgo w ci;!i.y nic jest uważane
Diagnnza npicra się na wys1epowa11i11 wyrażnych pęchcrzykt'iw. w lnórych za
Jll'!l?. lnvty,1slucl1 pnlożników za bczW![!lcdnc wska1anie do ci\:cia n;sarskiL:go.
pnmoc:1 rnil;rosknpn dektronnwqw można slwicrdzić wiriony wirusa. 11raz
w US:\ zawsze: jest wskazanirn1 do wykonania tego zabiegu.
na pojawieniu si\ we krwi maiki i 1mw11rodk:1 swoistych przeciwciał klasy
:rno 391

lg~!. llzi,·,:i(\111, u których nic rozwinda sic .icm?c wvsypka, 111ożna schnrzeuiu. obcJnlllj:1cv111 s1.c1.cµólnic ll'<jlrobc i ośrodkowy uklad nerwowy.
profil;1k1vcmic poda1' immunoglob11lin~ przeciw 11·irusowi VZ\' (an)!. zusln \\' Wicll;ici Brvlanii dwie tabe epidemie byly spowodowane przez wirus
i111mu11e )!i<>bulin ZJ(i, 1w.d1.i:ily I:; i :~8L a jeśli wvsypka wvs1:1pila FCllO I I.
acyl;Jowir.
W szpitalach nald.y pndjać· odpowiednie zallczp1ecw1
1akaYc11io111 krt.yi.owyrn międ;,y \Hai.liwymi n:wii>n!:nni :1 1wr~{ml'lPm
4.1 luddd wirus upo.\:ledzenia odpornofri
Dekady od pojawienia siy pandemii AIDS w I98 I r. cechuje nagromadw1ie
donicsici1 o dzieciach zakażonych przed, w czasie lub wkrótce po porodzie
P{ll'll'OH'irus
przez matki seropozytywne, wśród których czyść: nic miala
zaka).cnia. Wci:1ż brak jest szczcgólowcj wicdz.y o sposobach
Chociai. parwowirus BI~ moi.c dotychczasowe dowody wirusa upośledzenia odporności (HIV) oraz o patoge-
nezie. Jak na razie wydaje si~, że :10% zakai.onych matek przekazuje HIV
dzieciom 11· czasie porodu, a w rezultacie powstaj:1 różnorodne objawy od
zakażenia do rozwoju pclnoobjawowcgn AIDS wci;igu dwóch lat.
sugcruj:i. że iw.yko nieznaczne. Doniesienia Wirus lllV moi.c we wczcsn~j ci<!Ż)' prz~jść przez łożysko, lecz
olm.\iU płodowym, nasll!pil wskutek zaka).cnia w za- si~ zakażenie w czasie porodu lub 11· wyniku
s<! nieliczne. Nic ma zatem wskazał\ do zalecania karmienia picrsi:i.
przerwania ci;1i.)'. Niemniej jednak trzeba pami\~tać, że kobiety z objawami Publiczna Laboratoryjna Slu).ba Zdrowia podała, że do kmica paździer­
zakażenia parwowirnscm, klórc wiedz:! lub pndcjrzcwają, że S<! w ciqży, nika J()9J r. w Wielkiej Brytanii hyłt> :no dzieci zakażonvch wirusem,
lllllSZl! byi· przctcst1>wanc w celu wykluczenia riiżyczki, która moi.c wy- z których 7(i mia Io l\ IDS. Lici.ha ta stale wzrasta.
st1·powai· w spolcczc1\stwil' 11· tym samvm czasie i ma podobny 1>krcs
wylvgania.
Postępowanie
Kobicly, kti1rc SQ 111\' -seropozytywne ni1: powinny zachndzić 11· ci:1ż9, a jeśli
1.achodz:1 w ci;1i.\:, wskazane jest rozwi;vanie przez
4.6 Enterowirmy dowody. i.c ciecie ecsarsl:ic

, wirusy CoX5ackic i wirusy ECJ IO mog<! 11• zaawansowanej cią).y

przc:chodziĆ' prze1 lożysko, lecz do zakażenia naic1.cścici dochodzi 11· trakcie

Zakairnic J!Oliowiruscm w czasie ciaży jest obecnie bardzo rzadkie W'irns hepatitis B
w populacji osób szczepionvch. Wirus moi.1· przejśi· prza loi.yskn i spowodo-
wai· poronienie. \\'vnil:iem zakażenia w terminie porodu s:1 różnic nasilone HBV odgrywa duŻl! rol\: w utrzymaniu
'"n;„.„„„,h (opis 11· 1w.dzialc 20).
objawy: od lekkiej gorączki ai d1> ncurologic1.11ych ubytkilll' 111>dobnvch do
tych, które spolyka si1: później w i.vciu. Chociaż żywa
nic .icst zalecana 11· cil)Ż,V, nie ma dowodów, że n1iwoou1c ona
us1.kodzcnic plodu. Nic należy zatem zalt:cać przerwania
4.9 Ludzkie papillomawimsy
Wirusy Coxsackic grupy
wirnsy Coxsaekic gnij!)' Il ll!OJ!l! pPW(lllowac Ludzkie wirusy f'llflilloma (Jll'V) oznaczone l-IP\1-(i i HPV-I I mog:1
zapalenie rnózgu lub też schorzenie klinicznie podobne do przeniesione 11· trakcie porodu na noworodka i pól.niej spowodować lagodne
trzeba rói.nicowac z zakażeniem brodawczaki krtani (rozdział 21 ).
Wil'llS)'
ukladu

------ ----~---~-----
392

l'cwna liczba wirus(>w nHrże pDwodować poważne uszkodzeuia u

lub u nownrodka. Dla niektórych wirusów najcz9stsz:1 droga zakażenia 1. 1 Niedobory z prrnwnu<1
jest przejście przez łożysko, inne zakażają dziecko w trakcie norOL!u lub defektu limfor.ytiiw B
wk rólce po porod1.ie (zakażenia okołoporodowe). i wytwmzania
1irzeciwr.ial 394
Niektóre wirusy 1.2 Niedobory z 11rzown11<1
matkv w czasie wczesnej ciąży. sa teratogenne, tzn. 1.alrnrza1ą organo- defnktu limf111:ytów T
genezy. Tc dwa wirusy. tak jak i pozostałe, mog:) również uszkadzać i odporności
komórkowej 395
narz<)dy i tkanki już ukształtowane. 2.3 Zaknienin wirusowe
Ponieważ nklad immunologiczny plodu i noworodka jest niedojrzaly,
wai.nymi czynnikami ochronnymi są przeciwciała matczyne klasy lgG.
rrzenoszone przez łożysko. oraz przeciwciała klasy lgA. znajdujące siy
w siarze i pokarmie.
Do negatywnych skutków wiykszości wewnątrzmacicznych zakażci\
wirusowych należą: obumarcie 1Jlodu, ciężkie, wiclouarz:1dowc choroby
noworodka oraz persysteutnc zakażenia poporodowe, objawowe lub
się, lecz bezobjawowa
ważną cech<! okołoporodowych zakażeii wirusem IIBV. przeniesionych
przez matki-nosicielki. WSTĘP
Pierwotne zakażenia matki wirusami rili,yczki, CMV i HSV silniej
W poprzednich rozdziałach podanych jest wiele przykladów miszczcri,
uszkadzaj:1 plód niż reinfekcje lub reaktywacje. mng:1 sp\1wodmvać wirusy u zdrowych ludzi, mimo zadziwiaj;iccgo zróż­
Wykrycie swoistych przeciwciał lgM pozwala na diagll(>Zy niedawno nicowania wzbudzonych przeciw nim odpowiedzi immunologicznych . .leszcze
przebytej różyczki u matki. a ponieważ la immunoglobulina nic gorsza jest wiQc sytuacja ludzi, kliirych organizm nic jest w stanic od-
przechodzi przez lożysko, wystypowanic przeciwciał lgM we krwi powiedzieć wlaściwic na inwazjy drobnoustrojów. Sprawę komplikuje !'akt. że
pę1mwinowej lub obwodowej jest dobrym wskaźnikiem zaka~.enia nowo- niektóre wirusy same oslabiają odpornnść w wyniku niszczenia komórek
siater.zkowo,
rodka. biorących udzial w odnnwicdziach -śródhłonkoweoo 4112
ODPORNOŚCI " NIEKT(>RF Zi\Kt\ŻENIJ\ 4.4 Guzy lite 404
4,5 AIDS 404
WIRUSOWE

za ka-
i.cniom

11icd\1borów 1mmunolog1cznycl
Pierwotne lub wrodwnc:
Nabyte:
I 1) wtbrnc do inn~'ch drnróh (wb!czaj;!c nick tóre zakażenia wirusowe);
t2) wlórnc do riiżnych form terapii innych stanów clwrohowych l„jat-
r11gcnne"')
Spośn'id lyclr niedoborów postacie nahvte lrrh w1c'irnc S<! duŻ\>
spntykam: ni~. \IT<idzonc.
:194 395

Niedobory z 1irzewaną defektu Niedobory z prrnwaną deiel<tu

limfocytów B i wytwarzania limfocytów T i ml110rnośi:i
l\om\inia siL' ponad d\\'adzicscia 1irzeciwciał lmmórlmwej
no~ci.111i111P żelczcspolv sa slosunkowo rzadkie. Praktycznie jednak moi.cm)
ciężkie zlożonc nin1i<ihn1y
je sklasyfikować w dwóch glównvch grupad1 (tab. 2t1. l 1: z 1117.cwag:i deft•klu
limfocylim B, a więc produkcji immunoglobulin i przeciwciał; oraz z tll7.cwag:i
dcl'cktu limfocyt{m T, a wi~c odporności kmn{lrkowcj (Cl\11). Jak wspomniano
1v nm!zialc 5. istnieje ścisly związek miydzy tymi dwoma glównvmi ramiona-
mi ukladu imnmnologiczncgo. a 11· widu zcspolach chorobowych niedobory
do1yc;,:1 11· różnym stopniu obvdwu ukladów. Tutaj rozważymy tylko le.
11· którvch znacz:iq rok od~rvwaia 1.ahil.cnia wirusowe.

Niedobory z przewagą d~fektu lin{fócytów B

i wytwlll'Zlmhl pn;eciwcial Niedobory z przewagą d~fektu lin~f(1cytów T
(Tabela 2(1. I)
i odponw.\:ci lwmórlww~i
Agammaglobulinemia 1luh częściej hipogammaglobulinemia. ponieważ nie- (Ta hela 26.I J
wielka i\osi: przcciwcia\ jest zwykle wykrvwalna) objawia się 11· wicku (1 2·1
:i.vcia. cz.di 11 okresie. kiedy d1.iccko utraci!o przcciwciala matczyne. Ci1·żldt• zlożonc niedobory odporności (ang. sc:vc1'C combinnl i111111u11odclicicn-
hvi\'.kswna podatnośi· 1akicgo dziecka na zakażrnia, 1.wvklc bakteryjne. lecz cy svndronws) wyslypui:J u małych dzieci i mog:1 byi: dziedziczone z chromo-
czasami wirusowe. często jcsl wskazaniem do zbadania jeµo układu im- somem X. lub lei iakn cecha autosomalna recesywna dotyczaca obu
.lcdna postać jcsl 1.wi:vana z chromosomem X i wysoka śmierldność, zgon nast~pujc zwykle 11· wyniku
ll'ażn:i wskazówk:i diag11os1yczn:1 sq ci~żkic zakaicnia zaka:i.ci'1 baktcrvinvch lnh wirusowych. Zespoły te s:) zwi:izanc
w okresie nirnwwl\'.C)'lll 11· wywiadzic rodzinnym. Rzadziej choroba a wiec i nicnrawidlowvm rozwojem
jest przenoszona jako cecha rcccsvwna aulosoma\na. Del'ekt polega na
1,aburzonym dojrzewaniu limfocyt{m B. l'unkcja liml'ocytów T jcsl zaś prawi- grnsiey z pow od n
dlnwa. Lel·1.enic subst_vtucyjnc pr1.;· u:i..veiu do:iylnych preparatów gam- (zespól Di(~eorgc'a) nic .icst tak groźna. DZ1Cc1 te 1llll'lliC/ 11101!a
ma-globulin jest przvdalnc. rnici· sklonnoś1~ do 1akażc1\ wirnsowvch, zw\aszcza wirusem cytomegalii
Pospolite zmirnuc niedobory odporności (ang. conunon rnriablc im- tCMVJ, Iw. w wielu
muntiddicicncic:s) 1ci. charakten·zui:i się zaburzonvm wy1warz:1nicm do normy.
ci:d. lee; jak sama nazwa wsbzujc. toll'arzvsz:1 temu zmienne 1.:1hur1.enia i!rasicy plodnw~j i szpiku kosi nego.
w wv1warzaniu liml'ocy1ów. do1ycz:1cc 11 ró:i.11vm stopniu limfocytów B oraz Niedobór fosforylaz~· nukleozydowej jest r1.adk:1 chorob:1 spowodowan:1
T. Tc zespoły chorobowe objawiaj:! si~ pMuo. zwvklc dcl'cl;tcrn strukturalnym czlcrnastcg(> chromosomu. Koi\cowym cl'cktcm
obu pici. CZ\'.St<1 wystypuj:i rodzinnie. braku Cll!.\'11111 icsl zaburzenie runkcii limfocytów Ti d?.icci le CZ\'.Slll
ukladu oddcchowet!o. \ambli01.ę
w krajach
!sinieje tak:i.c grupa selektywnych niedobor{m immunoglolmlin rzadki del'ckt
cicj wynikaj:icych z zaburzcii wytwarzania Igi\. Ludzie 1lym11icdobornm s:)
zwvkle zdrowi. lecz 11ic:ktim.y zapadaj:1 na cz1·stc zaka:i.cnia dri1g oddcclw-
wvch. Nic:dllbory w wytwarzaniu lgM i lgG też s:i znane. chorobowych. whw1.a-
 397
3Bll

jac ciók:! nHmonukkoz\'.. chlouiaki z liml'ocyt(iw B, szpiku kostnego

Ostatnio stwierdzono, i.c u praw-

21i. I. n d1incka z U(lll·
lli!lfll!S l/IS(/!I
dopodobnie kilka prncent populacji, Oprócz charaktnrystycz·
fcronn all'a lub gamma. czyli odmian snurnentarnnuo rozmillszcwnia lmian
Indzie r.h wzdlni nurwów r.znciowyr.h, sq toż
rozsiano zrninny na klatr.n uinrsiowrii i hr111chn
wątroby typu Il, gdy i: wykazup1 tcndencjy do (W. Marshall),
stan nosicielstwa wirusa (patrz rozdzial .l.0).

Zakażenia wirusowe związane z pierwotnymi

niedoborami odponw.fri
(Tabela 2h.2)

W rozdziale ·f (podrozdzial 3.2) krótko wspomniane bylo, i:c rodzaj 1.mian

cytopatycznych wywolywanych przez wirus daje wskazówki odnośnie do jego
zachowania si\'. w:;tosnnku do odpowiedzi immunologicznej: liznjącc wirusy.
np. enterowirusy, są zwalczane glównic przez
wirusy niclizuji\Cc, zwlaszcza wirusy 1. oslon\q, takie jak hcrpcs-, mykso-
i paramyksowirusy. Si) kontrolowane głównie przez CML W tabeli 26.:1.
pokazano. że zcspoly niedoborów immunologicznych calkicrn dobrze ilust-
ruj:) len \'akt.
Defekty limfocytinv B są związane szczcgiilnic /. 1.akażeniami cn-
czasami rota wirusami. Szczególnie niebezpieczne jcsl zakażenie
wirusem polio. klilrcrnu cz9sto towarzysz<) porażenia. Omy\kowc zaszc1cpic-
nic żyw:! szczepionką też może spowodować porażenie. Laki.nic do serotypu.
,:chowirusy mogą spowodować ciyżkic zapalenie opon milzuowo-nizenio-
wych i rm'izgu lub 1apalcnic mi9śni, Zakażenie rotawirusami mnżc przetrwać
im.cz dlui.szy okres 1. przewlekli! biegunki) i wydalaniem wirusa.
Zaburzenia aktywności lirn\'ocytów T oraz CMJ 11twieraj<) drog9
wirusom niclirnjącvm, co zosta\o wyrai.nie potwierdzone po wprowadzeniu
11a szeroką skaly szczepionki przeciw ospie prawdziwej. U dzieci z agamma-
"''"''"""''" lecz nic naruszoni! CML powstała prawidlowa ndpowicdi.
u tych z upośledzoni! funkcja limfocytów
krowianka, cz9slo krnicząca si9 1gonc111. Zaburzenia CM\
w przebiegu odry mogą doprowad1.ić do
charakteryzującego sią brakiem
11icm plnc. Obecnie
w krajach zachodnich sq przewlekle. rzadko uogólnione. zakażenia wirusami
1rnragrypy i gryJly. Wirusy herpes. 1,w\aszcza wirusy cytomegalii i ospy
rzncj-pólpaśca (ryc. 2(>.J) Si! IÓ.
Rzadkq clwrob:!, w komórkowa jest znacznie upo-
,;Jedzona. 11askilrka
1•1'1T11ci/iim1is1. Choroba la jest glównic 1wii1zana z zaka:i.cnicm wirusami
p11pil/011111 wywolujiJcymi brodawki. kti'nc 11 lvch pacjcnt<'>w mogą ulec
rc1lo.~Jiwic11iu lpalr1. rozdzial 21),

Limfocyty T mykso·. i nnramvksowirusv

lnturfnron nklml nddm:howy

lmrpnswirusy

--------------------------------------------
3!1!!
399

NIEDOBORY ODPORNOŚCI
DO INNYCH CHORÓB Niedobór immunologiczny
Hematolo11icz- Leczenie
1Tahcla 2(1J I Zalrnżenie Pierwotne Guzy nc nowotwo- cytotolrny-
wirusowe niedobory lite ry złośliwe czne AIDS
Niektóre nmrntwory złośliwe. zwlaszcza krwi i układu siatcczkowo-śródblon­ Wirus opryszczki pospolitej ++ + ++ +·I ++
knwcgo. Si) znane z upośledzenia ndpnwiedzi immunologicznej i zwiększenia
Wirus ospy wietrznej
wrażliwości na zakażenia wirusowe. Ten problem ulcgl w ostatnich la1ach
parndoksalnie wvolbrzymicniu z powodu pomyślnq.:o wyniku terapii Ickami

Wirus Eps1oi1111-Barr
Mykso- i 11ara111yksowirusy
Adenowirusy

Papnwuwirusy

illlntlil
+++:

Oilra/nimloiywienio · · · · · · · · ' ·. . · · .
Na pods1aw1c tabd1 26.4 zysku.ie SI\ powcrc o wzgli;dnc.1 częstoscr 1 c1ęzkosc1
przebiegu różnych zakażeri wirusowych u p<K;jcntów zależnie od grupy niedoborów
immunologicznych. Nale7.y pamii;tać: mimo że większość zaka'l.cri figuruje w kolumnie
niedobory", te stany chorobowe s:i dużo rzatlsze ni'l.
niedobory wtórne do innvch chMób i ró7.nvch form

nc i la wlaściwość jest tc'l. wykorzystywana do zapobiegania odrzucaniu

pr1.cszczepÓll' narz;1dów litych. takich jak nerka.
Niektóre zakażenia wirnsowc sq same w sobie immunosupresyjne
Si) ludzkie wirusy npo-
na
11· ciągu .\ tygodni od podania żvwcj
strony wiadomo, że u dzieci af'rykariskich
i nrzedluż;1 okres 1.drnwicnia po przebyciu
ndry.
wirusami hcrpes i innymi wirusami
to tabele 211.4 i 2(i.'.i. Innymi wirusami czi;sto
odpornościq Si) adcnowirnsy. wywołuj;1cc zakażenia
ukladu oddcchnwcgo i pokarmowego. oraz Jlapillomawirnsy, które rnogq
wywnlai· uporczywc brodawki. Postępuj11ca wicloogniskowa lcukocnccfalopn-
tia icsl chorobi! dcmiclinizacyj11<1. czasami ohscrwowan:1 u starszych
1(111', procesu nowo-
1worowcgo lub leczenia eytoloksycmego. Choroba ta. przcz sz.cr.cp
.IC wirnsa poliomn. jest z;111·sze śmiertelna (rozdział ~I).

--------------------4'.V413.1lfV.::fi;;.::mm:r;_'_ _ _ _ __
400 401

oddzialacll dializ w niektórych krajad1. Okoliczności czasami snraw1:11a. ze

WYBRANE PROBLEMY
I l'abda .:li.5)
\Vide civżk ich mkaże1i wirusowych jcsl
ściw wyniku 1.lośliwej choroby
szczególnie d1ria sz:1nsa na
istnieje ko11iccz11nś1' dializmvania pacjenta /. Wielkiej
Śrlldki 11stroż11llści m11sz:1być1.aclwwane przy planowaniu takich zahiegillv,
I'" pinwsze. by llchronić osoby przez zaszczepienie jej przeciw wzw Il. a po
drugie, hy zap11hicc możliwości imnllrtnwania zakai.cnia na miejscowy
1.wi:rmn·l'h
llddzial dializ przv ponownym

Pa~jenci po przeszczepie nerek

Opn.1cz immunosupresji w wyniku nerek.
po przeszczepie nerek S:! nar:ri.cni na inne
Leki immnnosnprcsyjnc, takie jak azatiopryna i cyklnsporyna podawane
w celu 1.apobiegania odrwccniu przeszczepu, 1.większaj:1 zarówno
podatność na nowe zakażenia, jak i rcaklywacjy latenlnych
wirusów.
l.aka;'cnie wirusem cytomegalii (CMV)
bkmy. Od 50 do 80% dnroslych jest
dla nacientów po """
I) rcaklvwacja 1.akażcnia latcntnegn:
2) n:1bycic wirusa przez seroujemncgo (tzn. wrażliwego) hiorc~ od
llzn. zakaż.onego) dawcy przetaczanej krwi lnb
przeszczepianej nerki: w przypadku krwi wirus jest przenoszony

CiVl V moi.c hyć wykazane u 1.decydowancj wii;kszo-

„;„rwszych 6 miesiycy po prze:;zczcpie. Może nie
zakai.cnie jest wówczas wykrywane wylqeznie
Z drugiej strony. mo:i.e pojawić siy
nerek /. odrzuceniem przeszczepu, zapalenie
które odznacza si9 śmierldnoś-
cit!
nerek. Na szc1.cścic to
Niewydobw.ś-ć nerek i długoterminowa dializa
Odp()wicdź humoralna lych pacjentów jest nietknięta, lecz odporność Zapobieganie -;.alwże11iu CM V
komórkowa jesl upośledzona. Przez lala gli1wny111 nicbezpicczc1is1wcm dla hiorcv nerek lub innych przeszczepów powinni otrzymać narządy
lych pacjen1i1w bylo wirusowe zapalenie IV<!lroby typu Il, to możliwe. Obecnie próbuje się
przc1oczei'1 krwi. Pocz:itkowo zakażenie hylo lagodne. lccz częslo przcchodzi-
lo w stan nosicielstwa. lak więc wirusowe zapalenie wątroby typn Il bylo
endemiczne na oddzialach dializ. Badanie dawc1iw krwi i
.icisłvch zasad bezpiecznego Z11acz11a C/.\~Ś[: pacjenltl\\' 1. przeszczepem nerki zaczyna
prnblcm z Wielkiej Brytanii i obecnie najwićlzszym nichczpicczeristwcm dla 1zwvklc szc;cp BK. lecz ci.asami JC) w moczu w kilka
dializowanych pacjentów siało sic wirusmH' zapalenie w:1troby typu nic-:\ zwykle reaktywacjami, prawic 1.awszc
nie-B. Nicslcly wirusowe 1.apaknic w:!(roby typu Il jest ciaglc prohkmcm na lecz C'::tS:lllli l1iurnnlni'1 nn1•i~1•imvP 11nnŚ!1~d/_Cllil' funkcji nerd<.

1(>\\11\1'.<!l•'l'.I!

---~-------- - ----·-·----------------
 •102
403

flOJPotwm:r knFi i układu szpikll kos111c!•t1 dawcy toksoidem leicowym lllh szc:1,cpill11kq wz11 I\
siatcc::.li (m10-.fródblouk oweKo d;1jc li' wv11iL111ra11:,ler adoptvwny odp11wiedzi \imfucy1ów B 11a te anl)')!Clil
biorcy, Nasl\:pnic wvkazano. i.c 11•ys11·pnwanil' zapak11ia p\llc wiw11\arn:g11
pr1.c1 C'MV hylo 111acz:1rn rzadsze li scrododatnich hiorci1w
s1.piL kosi 11v od scrododatnich dawców. M ożliwv111 w1·tlu111acze11ic111 jcsl to. i.c
macierzyste kmniirki Il dawcy. które jlli. sq predysptHw11·ane d11 W)'I warzania
CM\'. \](l ćkspozvcji 11:1 anlygen CM\' u hiorcv
anty-C'MV.

Bezobjawowe zakażenia wirusami polioma ió pOciP-

hnic jal; 11 pacjcn11·1w po nrzcszu.enic nerd (podnm1z1a1
11 kczc11iu dzieci 1 OSli"<! nhecnie
li1k1cm jcs1 Kontakt z przypadkami odry !nb ospy wietrznej jest szczcg1\lnym ryzvkicm dla
SQ wrai.liwych dzieci z hia\aczk:1. gdyi. obydwa wirnsy moj!a wvwolać olb-
pluc i' wysoką śmiertelności:) (ryc. ~6.~ i 16J).
Wirus
opryszczki pospolitej (HSV) jest zwykle w:)lrohy lub mózgu. Szczepienie tych
i'C szczylem 11·vs11·pm1·ani:1 po oknlo 1 1ypodniach.
rc- zwykle rn'n,ciwwska
:'.aka;mia jest rzadkie. lecz u hiorc<'111 szpib1 Uogcilnicnic
niog:1 h)'t' bardzo rmkgle. Można i'.apohicc
lub 1l:1gr1dzii· je. slos11j:1c acyklowir.
plm:a z przy·
padku lilllilh:nia phu: w wznhir.011
11·1·11n\11jc 1wyldc 11 około 50'/n pacjentów. lecz nic rnkażnnia wimsnm ospy wintrz-
l'11ociai, doniesiono o
z EBV 1wj.pólpaśca. W prwciwimistwir.
do odrowych komórr.I: olbrzymich
(ryc. 2fi.2), slwirnlrn się tylko
Pierwotne zakażenie wirusem ospy wietrznej-półpaśca (VZV) wnw11;1trz1:1drown
ny111 rvzyki,·111 dla dzieci z hi:i1:11?!::1 bez wzgl~du na to. czy
przcs1.c1cp11 szpiku'""""'.!'''· M:aK1ywaqc wywoluj:i polpas1cc u S(J'~,;,
hiorci'iw BMT i n1<1g:1 11r>g1'1l11ii· si\' jak ospa wictrrna. Zajialmie pluc jcsl
powiklanicm. lecz może Im'· leczone acyklowirem.

Zakażenia wirusem cytomegalii (CMV) st:111owi:1 duże zagrożenie dla

11.>w BMT. k11\r1y narażeni s:1 na widszc ryzyko niż
tk>w. Śriidmi:1ższmre zapalcnil' płuc. ze .(111icr1clności:1 80 90'\';,,
11 o/;1110 iedn„i ,,„„„.icj pacjentów. l'nniC\\':1ż leczenie tych zakai.e1i Ickami
ZilSI0.10\\'illJL'. jcs1 wzgl~dnic nicsLuiec'"" inne środki 111nsz:1 być·

Czesie monitorowanie rcaktywac,ii CMV szybkimi metodami jest w:iżne.

lnn\\'1Prl11i•1 f.!lJiaJlll ICCJ~t'lli:J
11110.llljlrcs)jncgo lllOŻe

i.:r'·rn11ip111n,1m pacjenlo111 prZL'd

Osial11ir1 przq1rn1v:H\znnc
kowev 11· Wielkiej wyniki. N:rn-

Hyc 1G2

.~ '"
 405

404

U paqcntow 1. n<lllY'Y"" '"""" zaburzona ]est

[nnl\c.ia limfocytinv T. tak wi<;c głównym ryzykiclll S<l rcaktywac,ic
lite hcrpcswirusiiw, zwlas'/.o.a CMV. Biorcy pr'!.c~;'f.C'/.cpi1w. kli>u.y nic s:)
odporni na Civ\V. 1\\\\~!'\ ... „ .,.,1,.,.;"ni1~ od scn.>tlodal-
W tabeli 26.·l pnkazano, że pacjenci /. są zwykk starsi
1. bialac1.lm, cierpią glównic na mlmi.cnia hcr1wswirnsnmi, nicgo dawcy. u 1lzicci z bialan.ką ist nic.ie s1.C'l.cg.ól-
u nsób starszych jcsl VZV. wiruscm odry lnh os11y

AIDS
wywolanc.i przez. wirns. HIV
niszczy liml\icyly T pomocnicze, olwicraj:1c w len sposób droiw lak zwanym
1.akażeniom oponunis1ycznym wywolanym przez rói.nc drobnoustroje ..lc~li
chodzi o inne wirusy, częste są wysn1ki wywolanc przez HSV na twarzy
w oknlicy okoloodhylowcj i narządów plciowyd1; wyst9pujc leż opryszcz-
kowe 1.apalcuic przełyku.
Wirns cylomcgalii jcsl tak
przed ndkrvcicm HJV sugernwano CMV jako możliwą przyczyny
:\ \ns. Moi.con pnwmlować chorobę gon1czlmw:i, zapalenie plur lub zap:1lcnic
uacz)'l1iimki i siatkówki oka. Zakażenia adcno- i 11anowawirusami też
\V)'Sl\'pUja.

PODSU1V10WANUE
Pacjenci 1, niedoborami odporności są szczcgliluic 11odatni na rnlmi.cnia
drnhnoustrojami, wh!czaj:ic wirusy. Nickiórc wirusy {np. HIV. wirus
'Kiry. CMV) mogą same oslabiać od1mrność przez uszkodzenie komiirek
mlpowic1h,i immunnlogkmaj.

Pierwotne (wrndzonc) niedobory ndporności są stosunkowo rzadkie.

z przewag:! ddcklu limfocyhiw n są zwykle
z zaka"i:cniami wirusami cytolitycznymi, np. cnlernwirusami.
!. niedoborami (\mkcji glównic limfocyti1w T
zakażc1i wirnsami oslonkowymi związanymi z lwmi1rką. np.
lttb paramybowirusami.

Nahylc niedobory odporności s:) wtórne do złośliwych chon\h nowo-

lwornwych. lckilw cytotoksycznych i naprnmit~niania slnsnwancgn lecz-
niczo luh jako prn!llaklyka odrwccnia pr1.1~s1.c1.cpu. Spo1yka sic j,; dtri:o
niż picrwo1nc niedobory imm11nolmócz1
 (l " o (I o t; o t; li o o o li o li o o o o o Il li o o ó o o o b li o o o o ił o li o o o o o o o (I o o o ił ił 'ł ł o • (I 'li o

27 Diagnostyka laboratoryjna zakażeń wirusowych

23 Zwalczanie chorób wirusowych za pomocą uodpornienia
29 Chemiotera11ia przeciwwirusowa

nic.
 3.1 Prrnciwciala
1111111old1111alnn >112
:!.2
412
:i.:i Metoda
immunonnzym:ityczna

'114

1\15

W stosunkowo krótkim 1:1.asic, rnicrzony111 w god;,inach, 111nżna /. malcrialu

klinicwcgo wyiwlmvać wicie bakterii chorobotwórczych. a także oznaczyć
ich wrażliwość na antybiolvki. Natomiast iwlacja wirusów za pnmoca
metod zai11111ic kilka dni. a w kr:11\cowych przypadkach nawet

testllln
dam i Wnstr.rn 421
5.:l „Trmlycyjnn"
walo sposób pracy lahoratorii>w snrolonicznn 422
c·alt: 1.cslawy lcstom:. up. do
inne odczvnniki. takie jak koniw::1ty do 1Jdczynu in11111111uf111llrcsw1cji.
odc1yn-
n1""'m\!1\\\l\l\\l'li'·

T:1k ic

1.au!'ania wyni]:Jny \1tr1,yn1ywanycll przy llŻyci111.cs1nw1.l\V

 41 o 411

bez stalcgo kontrolowania ich czuJo,;ci i swoistości w po-

szrzcgilln)'ch lahoratoriach, \\' Wielkiej Brvianii. l IS1\ i Australii pn>blcm
bada1'1 ro1.wi:1wje nadwrcz\' system kontroli .iakości. 7 cc11t-
rnhll'g<> ośrodka do 1uil;robiologicznych lahorntoriów diag11oslycz11vch pl7l'-
Choroba Materiał ldiniczny
,;ylane s:1 próbki niaterialiiw klinicmvch z prnśb:1 1> wvkonanie badari
i podanie wyniki1w różnych testów. Occnian:r .icst prawidlowośi' i sz\'bkość wymazy z nanlln i nusa; p1111l11czy11y z nm1lla
Zalmirmia uldadu nrldi!r.huwl!!lll
nzvskania wy1iiki1w, W ten sposiib kaide laboratorium obj~lc jcs1 stalvm
ZakażHnia 1ikh11l11 1111lmrmuwuun kal !wymaz z odhytnir.y jest mniuj przydatnym matllrialum)
i bczst ronnym uadzorcm.
Wysy11ka jlęr.hurzyknwa plyn z pęchurzykiJw, wy111a1 z na1dla, lrnl
\\' 1ym HV.dz.iak przedstawimy podstawowe, powsz.cclrnic stosowane
rnetr>dy diagnostycznc. toncentrujac si~ raczej na zasadach niż na szczególarl1 Zapaluniu w11trohy surowica, kal
tcchnicznvch. Zwykle opisujqc diagnostyczne testy laboraloryjnc. dzieli si\' je Zakażenia ośrodkoweuo 11kla1l11 11lyn milznnwn·nlzoninwy. wymaz 1 uardla. kal
na ll'sty slui11t·c do idcutylikacji wirusim (luh ich autygcnllw) i tcsly W)'- lllllWllWll!lll
kr)'waj11cc przceiwciala. Ponieważ nowoc1,csm: techniki CZ\'.StP slu;i.:1 nh11 AllJS niu skrzepnięta krew
cdom hadar'i, zastosujem\' inny podziaL Najpierw rozważymy wprowadwnr·
stosunkowo niedawno metody szybkiej diagnostyki, a nast~pnic metody
tradycyjne, które wci:1ż s;1 stnsow:rnc w laboratoriach.

Płyn mózgowo-rdzeniowy sii; do suchych

KaL którv jest kpszym 111atcriak111 do izolacji wirusa nii, wymaz z odbytnicy: powinien
DO LABORATORIUM lwl· pr1brany do jalowqw, suchego

l\a7.dc laboratorium ma swe wlasnc uswlcnia dntycz:1cc lego problemu, ale by('. u111ieszcw11c w zamkni,:tych, plastvkowych
zawsze ohowi;1zuj;1 pewne zasady ogi>lnc, laboratorium diagnostycz-
/\by ll'iaściwic wykona(· s11«1 prac~. labor;1toriu111 musi olrzv111ać: rlo laboratorium. Jeśli s;1 przcchowy-
odpowiedni n1aterial kliniczuy. przctrzyrnywanc 11 temperaturze 4''C
pobrany 11· odpowit:dnim czasie,
Określenie rodzaju badania. W wir·ln
przechowywany i lrnnsportowany w odpowiedni sposób,
W tabeli ~7. I podano rodzaje próbek. które si\' do badari przy choroby.
różnvch zakażc1'i wirnsowych.

Surowica. Jeśli krew przed

aby zapobiec hemoliz.ie.

Wymazy ze zmian skt\rnych i z g:mlla nalci.y pobierać cnergicmy111 ruchem. aby

otrzymai· odpowiedni materia!. a nast\pnie umieścić je w prohinvce z pod-
lożcm transportowym. 7.wykk jest Io poi.ywka do hodowli komórkowych
·1'1\\1;r•r•1;•lf"l 'ln1"1 ... ;,-i„1.; ,..,,„u„•in.1~„!· 1 n•·"i"'' i pr1.cci\vgrzyhic1,e,

Wide tych techniL polega na n:akcjach scroli1gicmych wirusów lub ich

Tcsly tego typu l\czywiścic CZ\slo
Płyn z pęcherzyków do bada1\ w mikroskopie elektronowym pobiera si\' nic znanego wirusa za pomoq
ko1'icc111 skalpela lub grub:1 igli1. rozprowadza na malej powierzchni mvklego , swoistości. albo odwrotnie' do
szkidka nniltef'.l\\1/\11/J>OJ\
'' rcakLji ze 1Jianym an!ygc11e111.
 m 41:l

~J:l mmwk lmm!ne

Tak ;,wam: „swoiste surowiec 1Jlr1.y111vwanc s:! przez szczi>
cl
picnil'. .1.wierz:1t nieoczyszczonymi a11lygcna111i wirusowymi. S:! one w rzeczy-
wistości mieszanka przcciwcial. wśród których wicie nic bierze udzialu
w odczynie scrnlogiczny111. Swoistość testów. w których przcciwciala sa
ndczynnikicm. znacznie i.większa stosow:111ic przcciwcial nwnoklnnalnyc
(Mi\ hI, skierowanych pr1.cciw swoi st y111 ani ygcno111 wirusowym. Technika ~(
otrzymywania przeciwcial 11101wklonalnvch. w skrócie. jest
111vs1,y imnrnnizujc sit: znanym wirusc111, a następnie doprllwadza się do ruzji
kom(m:k ich .ill:llziony z lini:) ci:igl:) knr111'm:k szpiczaka 111ys1.y, które s:) l:t;1p Etap;~ Et;ip 3
(a)
;,dolne do wytwarzania dużej ilości przcciwcial. ldcntyllk:1cję i klnnowanic
komórki /Jrhrrdo111a, wvtwarzająccj przcciwciala o wymaganej swoistości.
rozcid1cze1'1 granicznych. Proces len jest bardzo
sklono-
W:lllCJ przc1. czas
swnislości.

swoiście prwciwko niemo. Eta11y

Etap 1 Etap2 Etap 3 Etap 4 Etop5 4 i 5: jak etapy 2 i 3wpr111lrcie (a)..
(b)
Zanwai. ie Clijsleczka lgM po le·
wej stronir! rysunku
Zasada
anty!]!!flfl.
[fozpośredniareakcja immunofluorescencji (odczyn immunofluorescen- cyjnym (izutiocyja11i:1111luorcscciny l'ITC). W
cji bezpośredniej). Wirus albo antygen wirw;owy rcagnje ze :;wnist:1 ny111 barwnik emituje widzialne świat Io zielone. Glów1q
smowic:) ndpnrnościow:1. która jcsl wyznakowana harwnikie111 flnorescen- metody jest konieczność znakowania wiciu surowic mlpornościowvch do
badania r«ó1ych wirusów.

Pośrednia reakcja immunofluorescencji (odczyn immunofluorescencji

pośredniej --„ IFA). Zasada testu jest pDdohna do
27. I. 1\nty!Jrmy wirusa orypy w kn· polega na stosnwaniu nic
Vern nwidor:wi111rn metorlq i1111111mn·
fluort?scnm:ji ptdret!niej. natomiast do drugiej surowicy. przygotowanej
przeciw i111111unogloh11linorn lego gatunku, /,
27.2 (11)!. Na

kr«ilików lnb kóz.

IF:'\ nosi nazwt: rndody „k:mapkDwcj" i rna le istot n:) z:ilcti;. ie do
badania różnvch w1rust'lw polrr.chnajcsl tvlkojcdna wym:1kowana surowica

/:1111iasl l'll( · 1.nacznikic111przeciwci:d111oże być 1111111111wprn

kti'ir:1 re:1gui:1c / snhstrntcrn. lll'(m.y widormv w 1.wvklvm
:;wi,;1Jny111.
 1!]1\ 415

Za st oso wa nit• '?'

,)• SOll'(U
Mei()c\a in11nu1wlluort'.scencji mo:i.c byi· sl(lSO\\'i\IJa do idc1nyllkacii a11tygrnu
wirus(lwe:w 11· 111a1criak kli11icz11ym. np. RS\' w popl11c1.v11ach / µ:mila. oraz
Opl:1s1,c1l111,· a1Jl)')'.t'11t·n1 u:11;leu.ki l:11cksu po 1.n1i,·sz..:1uiu
w hodowlach k01m'irkuwych 11przcd11io zaka:ionych 111a1criakrn klinicznyn1.
s1.kil'll;u pndst:1wowv111 z.t· swoista surowic:). SZ)'hLi. latwv du
Ten drngi warianl z dui.yrn powmlzcniem s1osowany jcsl d(\ wvkrywania
odczytanrn i ni~ wy1n:1gr1 stomp\ik{)\\'illlL'go I'od lct:a jcd ua UL'
11•cz.csnvch illllvgenów ('~.JV. indukowanvch w knmi1rl;ach 11 ci:1gu 48 h p(l
prozony, dajac p17.y malvch rozcid1-
z.akażc11i11. ksi to me1od;1 duio szvhsza ni/ wielodniowe oczekiwanie na
czrniach smowicy.
wysu1pic:11ic zmian cvlopalyu.nych.

3.5 JV!ikroskopia elektronowa (EM)

Metoda imnumoew;,ymatyczua (EL/SA) i immunomikrosk opia elektronowa (I EJl/I)
i rndiohmmmologiczna ( RJA)
Zasada
Pnihki Sil „harwinnc" ncgatywowo kwasem i(1sJ'orowolframowy111. Iw.
rbcnt assay wiriony. dP kt(>rych nil' wnika ten ndcz.ynnik, w obrazi,· rnil:roskopowym
11· wiciu liihoratoriad1 wirusologicznych, ponieważ jest zauwmatywwany. si\· jako hialc cz11stl:i ua cicrnnym tlc. lly możliwa byla
s:1 kompletne zestawv odczvnnik(,w. Metoda zoslala cja wirusriw. w miltcri:ilc klinicznym musi lJVL' en najmniej !Or' cz:1stck.
wielu anty. Cz..asami konieczne icst zastosow:111ic metod
antygen p2·1 wirnsa lllV-1. antygeny wirusillv zapalei\ w:1troby i rolawiru-
sów. a taki.e do wvkrvwania przcciwcial ndpnwiadai:w.vch 1y111 antygenom.
lu st osou•a nie
Zasada
.lcsl bardw podobna do IF/\. Podstawowe różnice są

I. l11<m'"'"'"'"i1won zn:1cznikicm jcst albo enzym (ELI-

\\' IFivl), pnnicważ nic róini11 sii; mnrJ'ologicz..-
(lub antygenów) wy- JJIC.
cnzy111u z substrntcm daj11c:1 w wyniku
ldentyllkaCJa wirnsów. kllirych nic: nwżna namnażać w hodowlach
zabarwienie (FUSA), alho prz..t:/ pomiar emisji
komórkowych. lvlctoda stnsowaua do 11· kale rolawirnsów,
rndinaktywności (Rli\).
adenowirusów i „malych ohaglyd1 (rozdział 11) or:v
nic są przeprowadzane na szkielkach pods1:1wowvch, ale w probil-
HllV \VC
wkach lnb, icS!.l:ze czcścici. na płytkach p!aslykowych. Wynik reakcji
(!J,lSA) lub 11 liczniku Warlośt' badania można czasami 1wi1•ks7.)'Ć' prz..l'7 r.aslo.1ow;1nic im-
wydrnkowywany. W najczęściej u?.ywa- (]L!vl), k1órn polega na dodaniu do
nych zestawach diagnostvcznyeh l'r1.cciwciala
kulek (tzw. nrzcciwciala w fozic

oraz ze
wiciu laboratoriach diag11os-
11·
1ycznych zastq1(1wany odczynem EL.ISA. We wszy0tkich opisanych testach.
tzu. w lF/\, ELISA i Rl;\, uiczb\:dnc jest dokładne
etapami badania. w edu usuni\Tia nic zwir)Z'""'"h
ników. a takż,: wnrnwadzcnic nn\b knntrolnych dodatnich i
 1\11J 417

Wpkrywanie genomu wirusowego metodą

luyhrydyza~ji kwasu nukleinowego oraz metodą
polimerw:.owe.i reak(ji lmlcudww~j Byt:. 27.3. Wykrywanie i powielani1? ueno-
m1?tod11 pnlimernzowuj
1011 1: denat:
Tt~ dwie 111d11cly.
o ha rdzo dużej czul ości, .stosowane O<! do wyli rycia w1rusowc.1 wimsowr.no dsONA. Etap 2:
genetycznej w zakażonych komórkach. ivklnda polimerazowej 1ów oliuonukleotydowych
reakcji la1ic11chowcj opiera sic na znajomości sekwencji TA11 (i]). Pr1yl1J1:zonie
sowyrn Di'l1\ lub RN,\. Obecnie jcsl stosowana tylko w transkrypcja i powielenie
laboratoriach. ale jej adaptacja do powszechnego użvtku jest tylko kwestią
czasu.

Zasada metod hyhry<(J'7.lll'.ji

Hybrydyzacja punktowa (dot-blolting) wymaga c:listrakcji kwasn nukleinowe-
go - ·zwy kk DN1\ - ·z próbki materia lu klinicznego i zdcnaturnwania go do
roztwór DNA naklada si9

kwasu
1luorcsccncyjny lub radioaktywny izotop. Za"1da hybrydyzacji i11 situ jest
podobna. ale sp<xyticzne wirusowe sekwencje nuklcotydiiw reaguj:! /. souda
bezpośrednio w skrawkach tkanek.

Za stoso w1w ie
Techniki hybrydyzacji wirusowych kwasiiw nukleinowych mają bardzo dużą
cwlość i mog:) być stosowane. na przyklad, do wykrywania w tkankach
wirusów l"'f!il/0111a i ill'rpes lub do wykrywania w kale
jelitowych.

Schemat polimerazow~j reakcji lwicuclumej

(ang. polymcrase chain rcaction PCR)
matcrialn klinicznego poddaje si1: dzialaniu wysokie.i tcnq1crat11ry
w celu zdcna1urowania nici wirusowego DNA (etap I).
się dwa rói.nc primery (ryc. 27J, czarny prostok:1t), czyli
''ściśle <>kreślonej sekwencji. po jednym na każd:) nić DNA
wirusa. Primery hvhrydyzuja t. homoltigicznymi odcinkami
DNA gcnomn wirusnwcg(l. Dodaje :;i\~ nnvnież pnlimcrazy DNA !pusty
prostok:p). zwan:1 polimeraza T:\q 101rzyn1:111a 1. rt1er111ophi/11s a111w1icus),
która d1i:ila w wvsokiej tcmpcratu17c. Pn I min dzialania temperatury 94''C.
1cmpcrat111v próbki obniża si1: na .20 s do .52T. hy doszlo do pr;ylączcnia
prim,;niw (etap 2), a nast9pnic podnosi do 72''(.' na S min. :rhy umo).liwić
wyst:)pirnic polimc1p.acji DNA (etap _1). W lej tcmprn1turzc enzym Ti\q
lworzy wicie kopii l'ragmcntów ló:)cych mi1:d1y primerami lylko w1'nvc1as.

'i W1111"1!iw1.1
 4HI
'118

::dv wc1.1:rnic·.i oli;:(lnllLkotvdowc: primcn siy z lw111n!ngic1.11:1

11 wiruSll11·1·m kwasic: 11nkkinn11y111. K1ikjnc cykk
sq pr1,·pr1111·ad1;1nc a11111-
n1;mcz11ic 11· 11par1yrn na n1ikrnprncC'OW' ur1.<1d1.rni11 cl'i:h:r1.c. \\' ten
c1.;1stćc;.ka wirusowego DN:\ rnni.c być
god1.in miliPny razy. Om.yrnanc ll\i;\ rozdziela sie nast\:pnic 11· i.clu
amidoll'ym i uwidocznia pr10 dod;111ic bwmku etvd\'111 i naświct­
l;rnic prumicnian1i nadliolelPW)'mi.

Zastoso1ł'lt11ic
lvlctoda PCIZ stosowana jCSt 11 specialist)'l'!.ll)'Ch laboratoriach do wy-
kr\'\v;111ia 11· pnihkach matcriakm klinic1111·cl1 prowirusP11qw Dl\/\
111\'. DN:\ cy·tomcgalowirusa rn«1z DN•\ wirusa

Na
11· innym laboratorium micszczqcym się 11· tvm samym budynku
badania / klonowaniem 11 DN;\ plazmidowym genów
salll)'Ch wirnsów. k1órc sa badane: 111ctod11 PCR, wówczas trudno unikrn1ć
buli1J'ÓW i aparatury clwi·by kilkoma ez11stcczl;ami plaz-
DNA. Teu zanieczyszczaj;1cv materia! genetyczny moic zostać
być żródkm folszvwic dodatnich wvników. Dlawgo koniccrna
kontrola hadai\.

IZOLACJA WIRUSÓW
KOMÓRKOWYCH
Odpc>wicdnio dobran<1 hodowle J;om"1rkow;1 lrozdzial .\)zakaża si~ !OO
matcrialu kliniczncgll (poplm'lynv z gardla. kal i1d.) umicszcwncgo 11yr.. 27 A. f:li!kiy r.ytnpalyi:znu (CPE) wywnlywanu zaka·
11· podlożu transporlowym (podrozdzial 2). DP poi.ywki utrzymuj;1ccj dodaje żuni1rn1 wirusowym. (a) Linio r.iil!lla ludzkich embrional-
si\' antybio1yki w celu zahamr111·ania wzrost n hak1crii komórek 11locnych (flEL) zakażona unterowirusem.
zanl:r1mlnnych, ohomarlych loh za111iuraj;1r:yr.h l:omórel:
11vst\'po11«1Ć w pn'ihl;ach. flodowle obscrwnic si~. occniaj;1c zmiany cyto-
pa1ycwc (CPE) iryc. 27„IJ. którL' moµ11 pojawić· się w ci:igu 48 h tnp. norki 11awiana zalrnżonu wirusom
enterowirus)', wirus hi'l'f'"" si111p/c.1·) lub znacznie 2 (milonsl:np knntraslnwn·fazowy).
dniach 1np. cytomcµalowirus). CPF nalc?.y do maczonu strzall:;1) SiJ pnwięl:szonu
światlo. (c) Silnio powiększony obraz linii
1.alci.11ic od tego. czy wyw1ilywa11y jest przl'I wirusy
l<i1rnlej ludzkich lrnmórnk nablonlrnwych (1rn Ir.wuj) oraz
(rozd1.ial 41. wioloj11drowoj lrnmórld olhrzymiuj illll prawuj) powstaloj
Wirusy lizu.i:!Cl' (np. enterowirusy): zaohqglenic komiirck i ich na slrntuk rnlrniunia wirusom RS. (d) Zalrnżeniu linii
lmlzltich limlo1:ytów hulzltim wirusmn upoślmlwnia
!ryc. 27.4(11)).
mlpomosci (HIV-1). St1zalki wslrnzujq wiulnj111hnwu knmó·
Wirusy nic lizu.i:!cc (np. herpeswirusy. paramyksnwirusy): tworzenie lid nllnzymie. (Części (a) i Ir.) w1111nlnkowanu z: T.W.E.
wićloj;1dr1.as1ych komiirc·k olbr1y1nich tsv11cy1ii11v. C1.v!i zespólni). 1. po- Robinson i R.B. lluath (l!Jr.:l). Virns tlisuasu and tlm skin.
wodowaniem „balonowatości" komórek lub bez (r)'C. 27.4(/>) id)l. Chmi:hill Livin1tslnnu. Lnntlon)

-·~~~~~~-'"""~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~-
420
Nieliczne wirusy, chnć replikuj<) sit; w hodowlach komórkowych. nic
wywoluja widocznego CPE, a moi.naje wykrvć lyll((l dzieki krnu, że ko111órki
zakai.onc stają si<; nicwrai.liwc na nadkażenie drugim wirusem. Inne wirusy
nic wywoluj;1cc CPE (np. wirus grypy) można wykryć teslcm immunofluorcs-
ccncji (ryc. 27. l) lub odc·1.yncm h„111„dsnorncii. wvkorzvstuiacvm zdolnDŚĆ
w hodowlach
Do izolacji wirusa ll!V-1 od pacjcnlów chorych na AIDS opracowano
technik\\ ponieważ namnaia sit; on wylqcznic w ludzkich lim-
normalnic nic daje si<; prowadzić jako hodowli. 'fo trudność
liml'ocyly nr pomoq roślinnej kktyny litohema-
oraz intcrlcukiny-2. Zmiany cytopatyczne wywolywanc przez
wirusa HIV- I w hodowli kukDcvtów przedstawiono na ryc. 27A(d).
WYKRYWANIE PRZECIWCIAŁ
SKIEROWANYCH PRZECIW WIRUSOM
Należy podkrcślić. że wyizolowanie określonego wirusa, choć sugestywne, nic
zawsze dowodzi zwi<rzku przyczynowego mii;dzy nim a chorobą
W rozdziale -~ pisaliśmy n tym, i.e zdrowe osoby czasami mng<!
niektóre wirusy. Ten element wątpliwości wznacznym stopniu może
serologicznych. wktórvch albo oceniana jest zmiana
miana przeciwcial ;„rnHl'll1\ll'h m''l•'''i'vkn konkretnemu wiruso\vi. albo
w surowicy poszukuje si9 swoistych przeciwciał lgM. Pic:rwsza metoda polega
na badaniu tzw. parzystych surowic: pierwszej pobranej jak najwcześniej po
objawów chorobowych. a drugiej IO · I·~ dni później. Za
istotne uznaje si9 stwierdzenie czterokrotnego lub wi,·kszcgn
wzrost u miana przeciwcial. Druga metoda. obecnie powszechnie stosowana.
jest znacznie szybst.a. ponieważ przeciwciala w klasie lgi'vl można
po kilku dniach ml wvsl~1pienia objawów choroby (dla przykladu patrz
ryc. Io..~).
5.1 Ode::yny wykl'y1w~jące pr~;edwdala k la,\J' {;;tW
421
w surowicy chorych pojawiaja sil: już w ciągu kilku dni po zakażeuiu
11trzv111uja pm:z 3 9 micsiycy, tak wi,c ich wyhyciejcsl dobrym dowodem
lub ni,;dawno przebytej choroby. Dla przykladu podajemy schemat
badania przeciwcial lgM skierowanych przeciw wirusowi różyczki (ryc.
:;7.2(/1)):
I. Przcciwciala lgti skierowane przeciw ludzkiej lgM (anty-lgM) przyb1-
cza si~ do ~ilalej powierzchni. np. do dnlka w
Naslcpnic dodaje .sic hadan:1 surowiec: cz:)slcczki lgM "! „wychwyty-
wa11C" przez antv-lgM.
Dodaje si1: anlygcn wirusa rói.yczki:. reaguje on tylko ze swoistymi.
temu wirusowi. przcciwcialami lgM.
-L :i dodaje się wyznakowane enzymem przeciwciala skiewwane
przeciw wirusowi n\życzki: prryqczcnie lego przcciwciala wykrywa si0
tak, jak opisano w podrozdziale .\J.
Takie lcsly są bardzo wiarygodne pod warunkiem wlączcnia do badania
każdego kolejnego etapu
le.stu doUadnym plukaniem, by usunąć nic związane
i.ródlcm blvdu sa przeciwciala klasy lgM pojawiające si~ w zakażeniach
"'"'""""'"""h rnp. reaktywacja wirusów ili'rpcs) lub po podaniu przypomina-
przcciw f'O/io11n'C!iris b<1dź przeciw
5.2 Analiza przeciwciał testem Western hlotting
Meltlda Sou them biot ling nic ma konotacji gcograliczncj. Jej nazwa pochndzi
od naLWiska naukowca. który opracowal le technik~. pnwszcchnic
do hybrydyzacji DNA. Podobna metoda. slużac:r do hybrydyzacji RN/\,
przez analPgii; mana jest jako Norlhcrn błolting. nazwa metody Western
bln!ling ;,aś 1ldnosi sic do mstosowania lej techniki dn itlcntylikacji bialck.
1„,„,„,,,""";" takiej techniki dla antygcm'iw oli~osacharvdowvch. która
znana jako Eastern
l'l:J.
zakażenia lllV-1 ma tak donioslc
„s,lbistc i 'ocjalnc implikacje. b111icc1.11c jest potwierdzenie wyniku dodat-
niego (patrz rnzdzial ~:'.) pr1.y zastosowaniu odmićnncj techniki, zwykle
Western hln11ing !czyli im111unohlotli11[L) lryc. ~7.5: cyfry w
1wdzialu ndnosza siy do tego rysunku). Bialka wirusa rozdziela sic w postaci
pasrn wcdl11g ich rnasy u.astcczkllwcj 1.a pomoq elcktrnforczy w iclu
(I J. Naslcpnic pasma s:1 przenoszone na papier
'"'"""·"'·" / którvm sic silnie wi:1ż:1 12). Do paskt.lw papierowych
sic badana surowicy. a wszvstkic swoiste przeciwciala wiażq :;ie
1. wirusowy111i hi:rlkami (3). Tak jak i w innych tc:stach typu kanapkowcgn.
d,Hlaic sie n:rstypnic pt1.crnvciala skicrowa11c przcci\\' ludzkim i11111111110-
 422 423

Schenmt
I Had11na surowica rt~ain1jl: '/ \\'ZOil'nW~'!ll anty/~L:ncrn \\'irusowym i okrcślon:i
ilnści:1

' Swoiste w bad:1m:j tworz<j kompleks

ciwcial
hlottin!I 3. \\')'krvll'anv jest przez dodanie crytrncyttiw ucwlonych
Jeśli dopelniacz nie jest z11·iazanv. doclwdzi do lizy
crytwcytriw (wynik ujemny).
•I. .Jeśli dopćlniacz znstal związany przez swoisty kompkks antygenu wiruso-
2) cryt rocytv nic ulegaj:) zniszczeniu
i opadaj:) na dno dolka

r.yc. 27 .G. Odczyny wiązania tlnpelniacza.

Zastosowanie. Stosowany w praktyce szpitalnej do rutyno11·qw badania serologicz-

nctw surowic parzystych: brak rozrii?.nicnia przcciwcial klasy lgG i lgM.

globulino111 wyznakowane cnzynw111, a kulcjno snbstral reakcji en- Odc-;,y11 hemolizy radiabu~i
zymatycznej. OCćl1ia si\' występowanie zabarwionvch pasm na paskach (4).
kliirc świadcza o istnieniu kompleksu >1voistcgo przeciwciala i antygenu.
Schemat
I. \Virnsv przylacza si\' prry chlorku chromowego do
baranich lub Judzkich.
3 „ Tr<u(rc.1;i11e '' odczyny serologiczne , Tak pr7.ygmow:mc krwinki micsrn si\ z plynn:i agaroz:1 i rozlewa
np.
Odczyn)' te S:! wci:ii powszechnie stosmvanc i wiązania
'
.1. do
dnpclniacza (rM.nc zaka:i.cnia wirusowe), odczyn (badanie
przeciwcial skicrnwanych
(>dczyn zahamowania 'l. przez noc. hy umożliwić dylillję p17.cciwcial i ich
si\ na erytrocytach.
~. wylewa si\' roztwór dopclniacza. kti>ry powoduje
Odczyn whpmia dope/11iacza (O WD) powstal kompleks antygenu i przcciwciala.
Ten niezawodny i uniwersalny odczyn p17.cz wiek lat
t1. Tc d(llki. w których badana surowica zawicr:rla otoczone s:i
szy diagnostyczny test serologiczny. Ma on jednakże stosunkt>Wo mali)
przczroczyst:i streEi zlizow:111ycl1 krwinek: średnica tej odp()wiada
czulo.ić ora1 wymaga użycia dużej ilości antygenu. C(l 11· nrzvnadku wiciu
ilo~ci ohL'Cnych rn7i-ciw1·in
wirus('iw jL:st trudne do
 424 425

Liczba wylrnna- Nowoczesne, szybkie metody rozpoznawania zakaże1i

Wirus nych badali Test diagnostyczny obecnie bnrdzn pomagaj:! w prawidlowym prowadzeniu
Prac9 laboratorium znacznie: ulatwia dostarczenie odpowiednich matc-
/fl!patitis B 12000 HBsAg
3110 HBeAg oraz any-HBe rialów klinicznych. a także inl(1rmacji o chorobie
2000 anty-llBs Do szybkich metod wykrywaJ:!C)'Ch wirnsy lub ich antygeny (wynik
2000 HBc lnG w ci:igu 24 h) nalci::! odczyny immunolluoresccncji, ELISA i aglutynacji
250 HBc lgM
lateksowe.i oraz mikroslrnjlia elektronowa, Swoistość wiciu tych testów
l/ep;llftis A 1000 HAV
1011 HAV
zwi\ksza stosowanie jlrzcciwcial monoklonalnych.
11/Jiyr.zka 5000 1-Iyhrydyzacja kwasu nuldci111nvcgo i polimerazowa reakcja lai1cuchowa
50 s:! bardzo czułymi technikami sluż:!cymi do wykrycia genomu wirusa
CMV 650 w zakażonych tkankach. Na razie stosowane s:! wvlacznic w laborato-
750 riach specjalistycznych.
EBV 1100 EBNA 1 Izolacja wirnsa w hodowli komórkowej jest nadal czasami stosowana.
HIV HIV Ab ELISA ale trwa dlugo i dlatego wypierają ją metody szybkiej
1250 HIV p24 An ELISA
Różne wirusy Wykrrwanic swoistych przcciwcial jcsl dobrym sposobem pntwicrdzcnia
l/erpes 600 ·ozpoznania choroby. Wykazanie znamiennego przyrostu miana prze-
wirusy ciwcial z koniccznpści jcsl mctodq dlngolnvala. Zas1ypuj:1 ·ją testy
slużącc do wykrycia swoistych przeciwciał IgM.
Wirusy 500
i heqrnswirusy
Rilżno 500 ilopulnincrn

' Tim lłoynl London llnspitnl. rnjnn s1pi1oln wynnsi 1501100 osiih.

Zastosowanie. len wariant OWD może być stosowany do badania

przeciw wirusowi grypy. ale znacznie szerzej 1ri.ywany jest jako 1cs1. sluż:1cy do
wykrvwania przeciwcial przeciw wirusowi różyczki 11 kobiet. Nic jesl on
wys1arczająco dokladny do oceny ilości przcciwcial u poszczególnych osób.
ale moi.c być s1osmvany do badania przcgladowcgo dużej liczby próbek
surowicy. np. z przychodni
/\by dać wyobrażenie <l pracy lahora1orium wirusologiczncgD, w tabeli
27 .2 przedstawiono badania wvkonanc w ci:rnu roku w jcdnym zc
 2.3
Jlrzer.iwwskamnia 431

WSTĘP

1 .1 Rys histm:rczny
Dopiero pn zaakceptowaniu infekcyjnej teorii chorób zakah1ych pod koniec
XIX w. oraz pil wprowadzeniu pojy(' /. zakresu odporności i
stalo si\ nauko11'(> możliwe, Y.c zah1żcnio111 wirusowym można
(inaktyw,1wi111ych) wirusów. Tc uodpor- 5.:l Adi11wn11ty
7.awicrai:! one to, co we

które znajdujq si\ w

wkłucia. tworz:1c bialka wirusowe. Setki lal przed nastaniem nowej ery
odkryć naukowych, obserwacje kliniczne m1 Bliskim Wschodzie
w Chinach doprowadzily do powstania oparll'.i na praktyce
wariolizacji. Szczepionka la zawicrala rn:11crial zakaźny pobrany z krnst
ajduj:1cych si9 na ski1rzc osób chorych na osp9 i byla stosnwana u osób
zdrowvch w celu zapobiegania chon>bic. PóY.niejsza technika s?.czcpicnia
„11·akcynacja" (laci1iskic: l'lll'tinatio 1'111'/'11 <17.llacza krowa) byla
 428 429

zastosowaniem podstawowej obserwacji: tlo,1arK1 oraz

wc1,eśnicj zostali 1akażcni ospą krowią, byli wyrai,nie odporni na 1.akażenic
ospą prawd1.iw<1. Obecnie zdajemy sobie sprawc. że wyjaśnienie tej

f!yi;. 23.1. C11nry lci.y w pt1dobic1is1wach antygcnowych mi~dzy tymi dwoma pokswirusami.
s1czllpinnki nrrnciwwirusnwui ''"wlowany szc1.ep pokswirnsa nazywany wirusem krowianki, wstal
wsnólczcsnvch czasach do wykorzenienia ospy prawdziwej. Slowo „szczc-
weszlo do powszechnego użytku w celu określenia
lłti:.yczka preparatów. żywych lub inaktywowanych.
l<le!;zc:.owe rnp:ilcrne nvnqu Pierwsza prawdziwa z naukowego punktu widzenia szczepionka prze-
ciwko wściekliźnie zostala wprowadzona przez Pasteura w I 1\84 r.
lDOO 1950 !%0 1970 l9Ull lHHO krok napr1.t'id w rozwnju szczepionek. to wprow;"I'""'
i Amerykanów w latach lrzydzics1ych lego slukcia
przeciwko żiillej febrze (ryc. 28. I).
Na początku lat dzicwięćdzicsi<itych nastala nowa era wprowadzenia
czynnil(l'nv uodporniających, produkowanych przy użyciu
DNA. np. podjednostkowa szczepionka
Il. Niektóre z cech szczepionek 10staly przedstawione w tabeli :8.1.

Szcze11ionka Źródło wirusa Droga podania Uwagi

Ospa chlonk11 Zł! skmyfiko· atenuowana skóry 1 Program WHO: ,,Zdrnwie dla wszystkich
wanuj skóry zwiurzęcia
do 2000 roku"
Wwyniku prngramów masowych szezcpie1i w ciqgu os1a1nicl1 dwudziestu lal,
Żólta febra jaja atunuowana i.m. wysl~powanie chorób wickn dzieci~ecgo, takich jak nagminne porażenie
Grypa jaja i1\aktvwowana i.m. dzicci9cc, odra i różyczka, jest dobrze opanowane w wiciu hardziej zamoż­
nych krajach na świecie. Nalei.y jednak
ealościowym choroby zakaźne nadal zbierają plon w postaci ogólnie
Po!iomyr./ilis komórki nerki mal11iej inaktywowana ludzkich i śmiertelności. Postać p(lrażrnna poliom1•e/itis jest w dal-
lub ludzkiu komórki atllłllłOWillm
di11loidalnn szym ci:1g11 szeroko rozpowszechniona wAmeryce Poludniowej. Azji i Afryce,
Odra odra powoduje bardz.o poważne problemy u dzieci zamicszkalych na lych
komórki iarodkilw at1rn11owana i.li/.
kurzyt:h nhsmrach. Niemniej naukowe problemy zwiazanc z odkrywaniem i produk-
Różyczko ludzkio komórki atenuowana i.m. oraz ,;kulccznych szczepionek przeciwko tym chorolmm

Swinlrn
di11loidalnu
lrnmi1rki zarodków
l111r2yd1
atnnuowana i.Ili. 1 rezerwuary ktt'11·cgoś z
i zasoby
Tak dlugo,
Sły tych
Wśr.inklirna móin zwierzęt:y, inaktywowano i.m. judyniu profilaktyka punkspnzycyjna do krajów. li'
ludzkin komórki inaklywnwnna i.Ili. profilaktyka 1mml· i poukspoiycyjna problemem zdr11wolnvm. Światowa
diploidalne ,,hemie wvkt1rzcnienie f'O/iornrc/i1i1· i ndrv do
WZW B surowica ludzka inaktywowana i.m. ..!drowie dla wsz.ystkich do ::ooo roku".
(pa1ijei/oostk111w1) \Vy\,orzcnicnic ospy prawdziwej jest najlepszym przykladcm
t!roźdźr. (mkomlniwot) pod1iHlonstkowa im. rokombinowana 1·mupinoka ONA do
;a inicjowane przez ZSR I\ (obecnie
ilomięśniowu
U/L
-;potl:aniu \cie pod koniec lal szei;ćdzicsi<!(ych
,BO 431

"pclni poparte pr1,cz llS ..\. Swiatnw1 J'i'l')!r:llll s1c1.cpirnia wst:ll :Jt::ili10-
11·an1· ;, wvl;orzystanicm koniL:c1111d1 l'undus1v i d,1,ll'iadczcnia naukowq10
yhór podlóż lwmórlwwych
wśród najbiedniejszych narod,·m .iwiata. l ogro11111ym sukcesem. Podobna
W lalach cz1,:rdzicslycb John Endns i .icgo wsp<'ilprncownicy dokonali
<lbccna rnicd?y11a1nloll':1 wspi1lpraca nwglab\' oslatccznic
przdo111(111·cgo ndkrycia naukowego. Zakomunikowali. że Sffl.CJ1 wirma
wirns1 110/ioml'clitis i odn·.
może h~1 c' hodowany 11· komórl:ach nerki malpicj, które 11· odróżnieniu
duic os1.ct.t•dności
nc\ tbmki llC'!'\VOWCj. mog;} I latv11\l'.,,;'I ··ncn„/• "' J,tJ..,n1"t1nrirnn H1"1nn~1·1•tłnim
i s\usnwania
wynikiem tej obserwacji (wraz z
1rngllli1111cgo poral.cnia dzicci\'.cego. miry i ró;i.yczl;i. którvm czasami lllożc
zanieczyszczeniom
szkodliwych następstw.
skutcczn~i szczcpir1nki przeciwko wirusowi
wyborn komórek do zastosowania przy produklji szczepionek Si) łatwa
dost~1mość, brak potencjału onkogennego, stabilność genetyczna i uwolnienie od
111ożliwych do wvLazani:r zanicczyszczc1'1 zcwn:1trzpochodnymi wirusami.
W pt7ypadku wcześniejszych szczepionek. takich jak przeciwko wirusowi
i ró;i.yczcc, stosowane były komórki pochodz:1ce od ri1;i.nych ssaków.
PRAKTYCZNY I TECHNOLOGICZNY Z powodu coraz c1.~stszcgo stwirnlzania występowania retrowirusów 11· Lo-
rnórkach 1.wicrzęcych i byt~ mo;i.c dotychczas nic odkrytych wirus,iw, wraz
ROZWOJU SZCZEPIONEK obawami odnośnie do stosowania malp nac1clnycb, obecnie
szczepionek przeciwwirusowych jest hodowana w komórkach
PRZECIWWIRUSOWYCH ludzkich. S<! to komin·ki diploidalne o ograniczonc:i dln~o.~ci życia 11· hodowli,
tak jak w naturze (rozdział 3). Komórki le mog<) byi· pasażowane i11 l'ifro
40~ ·50 razy do momentu obumarcia. '/.. iego powodu, w praktyce zamra;i.a
się duże porcje komi>rck w cicklym :micie na etapie wczesnego pasażu. Sq
Produk . ~;a. i stmu!aryzal}a
.
pr.;;ec1w wuruso ll'C;l
szczepionki llllC' dostQpnc dla producentii11· do produkcji s1.czcpionck """"";""";,„,
wych.

Energiczne krol;i Si! podejmowane przez międzynarodo1w organiza~jc takie

WI IO. aby upewnić się. że materiał do produkcji szczepionek
wirusowych i w:mtnki produkcji w ról.nych krajach dostosowane sq dn 2.3 Problemy i przeciwwskazania

parametrach,
produkt<\11. W łcchnicc prz)·gotowania wirusinr szczcpionkow)'ch stosuje si\'
zamra/anic dui.vch partii szczepionki przeciwwirusowej do temperatury
70 C. \Vlaścill'a szczepionka jcsl produkoll'ana pm:z zakażenie: komórek
tym wirusem, po jednym lub dwóch pasażach. którl' zoslal
z zamrożonego
wirusiiw szu.e111ont; zmieniai' ich wirulencję

w hodow-
określana szczepiP-
wlaściwe miano zakaźne.Oslatect.na partia grypic, jest rewersja do szczepu
l:ontroli wcelu wykluczenia""'"""'""""':" ostrzeżenie. że nadal nic w
zrozumiane Si! mechanizmy genetyczne wirukncj\' luh atenuację
wirusów.
Żaden preparat
wolny oll llzialmi me s;1
432 t\33

SZCZEPIONEK
Główne przr.ciwwslrn- PRZECIWWIRUSOWYCH
Potencjalne działania zania do stosowania
Szczepi on Im niepożądane szczepionki

Szczopionl<i inaktywowane
Grypa miejscowe rnakcjc silna reakcja uczuleniowa
rnczorwionionio w na jaja
pienia. Zos11ól Guillama-Uarrii!Jn wy-
stęrrujc niiumiernie rzadko
Wścinldirna nil! mn

aby

1'11/io111y11/itis nit! ma nic ma

WZW B ninma nie ma Wieli
Szczer1ionlrn szczepionO!JO Uwagi
Szczupionl<i żywo atmmowann
Odra lagmlne óhjawy: zin snmopor.zm:io, l'oliomynlitis
Wysypka, !JOlijCZi<U, hólo !JIOWY Wma- __ „ 1 dawka

lym proconcio 2 rlawka

Hóiyczka lagodrw objawy; 3 dawka
4 rlawka
niedobory imnmnolo- 5 dawka
silne ucmlnnic na Odra. świnka i różyczka 1:l"·„·15 minsiqr: ży1:ia żywn atnnuow:ma
Świnka
(z wyjątkiem mzepinnck (MMRI
11rzcr:iw niiyr:zce i poliomyeli-
tis) Różyczka „ rlorośli dziewcząt
dla kohirit hez
luh po poro-
Zólta fl!hra
Grypa typu A i fl dorn:ili !Jtupa llUZl!!JO ryzyka (rozrlzial 20)
Poliiu11ye/itis niezmiernio rzadko występnjo pora- WZW B' urupa duie110 ryzyka (rozdzial 10)
żrmie poszmpinnnn
Poli11111yi!liti1 dornśli 15

Zólta fehra dorośli

nanirr z naturalną choroba, przeciwko której szczepionka zapewnia bardzo

skuteczna ochron~. dzialania nicpożadane )il minimalne. Znstaly one przcd- Wśr:iuklizna dorośli zwiqzanr. 1 .dużym
stawi1111c w tabeli :8.2. Jest jednak ważne. ahy pamiylac. że szczepionki żywe ,wym (np. 11rar:ownicy
alenuowanc nic powinny być podawane kohrelnrn w ciażv, w obawie przed lów kwarantannowych), szcz
możn być podana 1mrfilaktycznin
inl~kcja pl<>drr, oraz ludziurn 1.c w111icJSZ<>11a odporności:J. ponieważ 11 11ich
wrlwóch rlawknr:h
moglybv wvwolać clwrolw.
4:l4 435

wspólczy1111ik nodpornicnia u dticci osi;i}'11:d wartośi' puwyżcj 'l()'i,„ Czas:1n1i

11irnwi.liwejcsl d() przcwidm1ia na poc1.;pku. c;y pmgram szczcpic11ia zdola
wywolai· wvs1arczajac:! odpornośi· w populacji. :iln n1pobicgai: szerzeniu si\
nat11r:il1wg1> wirusa. Na rvcinic I :u przcdslawio110 wy11iki dwi1ch kolejno Prnparat UWil!Ji
po sobie prnf!raminv sz.czcpici'1. prowadwnych 11· celu
Nmrnalna lndzka
ga11ia epidemiom różyczki. Pierwszy progrnm ohcjmnwal szcz.cpicnic i111111111111ulnh11lina (lllG)
zaś malvch d;icci obu pici. Wyniki drugicgP
progr:imu okazaly si\' b)1 Ć d11żu bardziej zadnwalajqcc. l\1zos1ak szczcpio11ki
zarcjcslrowanc w Wielkiej !lryta11ii s:i pndawa11c osobom z grupy
ryzyka. mogacy111 lat wiej nabawić się okrdlo11ych chorób wirusowych. !VI owa
lu o slarszych ludziach i grypie. <' personelu 111ed) ezny111 i wirusowym
1 lrn111111111glohulinn 1mer.iw wiru·
snwemn zupalenin w11trohy
typu Il. 11 weterynarzach i szczepionce przeciwko wścickliź-
1y1111 B
11ie. Każdcg(l roku placówki wirusologiczne w Wielkiej Brylanii otrzymuj:)
Ludzka i111111111111nlnb11li11a prwciw
h:mlm wicie pvta1i d(ltyczqcych wymaganego 11odp,1rnirnia dla osób po-
Cz~slo zapominaj:! oni o szczepieniu przeciwko wirusowi polio.
dorośli nodróżuiacv mog;! być l111111un119lnbuli11n 111miw
plll1mścnwi (ZIG)
można się zarazić.
tereny endemiczne. 11odpornienie jesl wymagane przy Osncrn nzilrnwini\ców po używane lm:mir.zo
na k tereny oraz. później pr1,v wici.dzic do kraiiiw. w r:hnrohie Lassa
wyslypujc. przeciwko wirusowi
zalecane. że podrM.11jqcy odwiedza tereny cnclcmicznc przez dluższy
czas.
Szczepionki przeciwwirusowe m11sz:1 być przechowywana w chlodzic,
w lodinvcc. Żywe szczepionki sq szczególnie podatne na inaktywacj~ cicplem.
Z 11·go powodu. s:i często 1r:111sportowanc w postaci
dodanie jałowego plynn odtwarzane w momencie
przeciwko wirusowi polio sq podawane douslnie \I' postaci
ZAKAŻENIA WIRUSOWE
kostce cukru, a inne aklualnic stosow:lllL' s1.czepionki,
Si) podawane domicśniowo.
POZOSTAJĄCE DO OPANOWANIA
PRZEZ IMMUNIZACJĘ I NOWE
BIOLOGII
UODPORNIENIE
!rudnych i
\Vslrzykni1Tic immu1H1~Jobuliny
lub callwwil:) (lchronę
W tabeli ~8.4 poclsumowano
Brylanii. Nic należy ich traktować
przeciwcial przcciw-
wirnsami mogl(llw w rzcczy- praca
wislościsJHJWodowa{ pogorsz.enic na przyklad w przypa- wl:p.cniu genomu prowirusa do wraj.liwych komórek. Istnieje
dku dcngi przcciwciala mog:i rnmn1ci;sy i wywnlvwać nicwlaściw:1 sto scn1typi1w rinowirusi1w. znacznie
(rozd1ial 17). nc 11· szczcpil1nce pr1.eciwLo
 4:lG

437
5.1 Inżynieria genetyc;,m1
przez techniki hiolugii nmkkularncj, należy si~ spodziewać, że zostana
tJdkryte i wykmzysl:mc jako nowe immunogeny cpitopy wirusowe, które są
normalnie ukrvtc, a maj:) wlasciwosci krzyżowej antygcnowości. Niektóre
wirnsowc cpi topy maj:1 tylko osiem aminokwas1'iw. Bydlo może być chronio-
ne przed wirusem wywołuj11cym chorob~ racic i pyska· ·pryszczycą wwyniku
„„,t,""""'""'" krótkimi, syntetycznymi peptydami, zawieraj;ieymi odpowicd-
aminokwasów. Teoretycznie wicie takich cpi topów dla
wirusów moglohy być syntetyzowane i zl:1czone razem w pojedyncze bialko
immunogenne. Bialko to byloby 1,dolne indukować odporność na wicie
czynników 1.akażnych.

5.3 Adiuwantv
s:\ molekularni, które mogą przcdlużać i wzmacniać odpnwiedż
nnl'Jgiczn:i na inaklyll'(\\Vane lub podjednostkmve szczepionki. Wodo-
glinu jest jednym z nielicznych adiuwantów aktualnie zarejcst-
do stosowania 11 ludzi. Metody
komórkom imnnmologicznym s:1 ważne. a
1,większona. jeżeli bialka wirusowe zostaną zgromaozonc w nowy
z adiuwantami lub bez nich. Skupienie hialek wirnsowych przez molckuly
powoduje tworzenie kompleks1\w stymului:!cych uklad odpornoś­
ciowy (!SCOiVIS). Ilialka wirusowe wstaly wi:iczone do lipidowych kulek
(liposomów) zawierających dipeptydy nrnramvlowi.:, kt(lre zwi.;kszaia od-

PODSUMOWANIE
lm!euchy peptydowe jak o szczepionki
Szczepionki przeciwwirusowe zapobiegają zakażeniom przez stymula-
cję antygenową gospodarza. powoduj:1c powstanie 11rzcciwcial ncn·
tralizuj:icych i limfoc_ytbw T cytotoksycznyeh. Odponwśt'.: 1.aczyna si9
kilka dni po szczepieniu.
zawiesina całych lub
ł"rakcjonowanych
wirusów immunogenne hialka allJO
żywym atcnnowanym preparatem, który namnażajqc sii; pnwodnjc
powstanie pożadancj
lstnicJl! skuteczne żywe atcnuowanc szczepionki Jlrl.cciwko odrze.
polioml'clitis i żóllcj l'chrze oraz szczepionki inak-
wściekiiźnie. f'O/i1111trelitis i wintsowcmu
te pozwalaja na duże oszcz9dnnści
linanasowe.
'138

111c s:1 wolne od dziala1i n1cpoz:11t:lllvch, all' lt: 11' porów-

naniu / 11:11urah1;1 chorob:) s:i wyjatkowo lapodnc, Ci:1h1 i stany
niedohor{111 innn1111ologicrnych s:i 1n·z1·ciwwskazanian1i do stosowania
szezepionek żywyeh atcn11ow:1nych.

l'rnblcmami do rozwi;1zania podczas opracowyw:1nia szc1:cpionck byli·:

pnwrót th> wirulencji alcm1011·anc1'0 wirnsa polin. nicmożnośi· zapew-
nienia c:1Jl:1>1l'it\i chemicznej inaklyll'acji zakaż111>ści wirusa polio.
ilJJ'Yl!Cllowc 11· dzikich wirusach, zll'laszcza
grypy, w1,1nocnicnic choroby li dzieci
przeciwko odr1.c i syncy1ialncm11 wirusowi oddechowemu. """"~<>••<>•~••••„~••••••<>•~•••••ił•<>~oo••~•••••••••••••••o

puykladcm użycia technologii rekomhinac,ii DNA d11 produ-

,icsl antygen wirnsowt•go zapalenia ll':)troby l,VJIU Jl
w komórkach drożd~._v. Wektory wirusowe, takie jak :u Tnrn11ia i prnlilaklyka
443
U Dzialania nie1wż;1dmw 443
s;i bad:111c jako 1101\'l' 11a1'Z\:Clzia un10ż- 3.3 Acykl11wi1 prrnciwko
h1:rp11>wi111>11m 443
l',~wnc wiru.w pnzosta.i:! poza 3.4 Anrnntmlyua i
rndno.~ei serotyp1'>w (rinowin rymautmlyna
zmienności antygenowej (wirns grypy i 1nwciwkn
szczepionka przeciwko HIV wirusowi 91ypy A t\45
3.f1
DN/\ do chromosomów komórki [c\1spodarza.
446
bierne oparte na podawaniu 3.G lntcrforon
m11noglolmlin)' :'.apcwnia JH't•1rnrnt{nr lmlzkit'.i im- 447
niom \VV\\!1\l•inHn• przcciwko zakai.e-
wirnsowcgo zapalenia
"""""""), , ,, v ornz Lassa. ln1munogloh11lina moi.c hyL' Pewne wai.ne chorohl' wirusowe, takic,ial: polio, odra i rói.yczka, mo1p1 być
jl<l(i:nvana ,icdnoczc.inic z inak1ywo1v:rnymi szezl~pionkan1i, takimi ,iak opa11011«111e za pomoc:) żywych szczepionek wirusowych. Lecz, jak wykazano
przeciwko \l'.~cickliżnie i wirnsowcmu zapaleniu wątroby typu Il. 11 nonrzednim rozdziale, trudno sobie wyobrazić, aby opracowano skntccwc
11· stosunku do wiciu innych wirusów albo z fH1wodu mnogości
scrotyp"nv. albo zmienności i zlożoności ich strnktury antygenowej. Wlaśnic
tymi wirusa111i zaj11111jc si\' chemioterapia przcciwwirnsowa. W Wielkiej
Brytanii jest aktualnie dzicsięi: zarejestrowanych czynników przeciwwirnso-
wych. uznanych za skuteczne 11' leczeniu zakażc1\ wywolanych wirw;ami
HIV-L syncytialnym wirusem oddechowym {RSV) or:iz wirusem
slrnn;1 wszystkich manych
1cst wh maly zakres aUywnnści, a zal em np. Icki przeciw wirusowi opryszczki
nic dzi:daj;! na wirusa grypy. Wszystkie le lcl;i zostaly wykryte 11· laborato-
ri111n, 11· hiologicznycl1 badaniach skrini
Czy nic byloby jednak możliwe uniwnsalncgo czynnika
wirnsom? i\ może intcrl'cron. takim
te pytania jest nicstcl y negatywna.
wit:ll:ic nadzieje, które wzbudzilo trzydzieści lal lc111u wykryci<' inlerli::ronu
przez /\lici: lsaacs i .h:an J ,imknmann, a jego zastosowanie jest wci:!i. ha rdzo
l)granlCZ(lllC.
440 441

krypt:11v RN1\. wirusopryszc1ki kinazc tymidyny i polimerat\: DNA. JIJV

,idwrotna transkrvplaZ\i, intc1;razc i prokazt;. i lamowanie \"unkcji tych
stannwi ważnv cel.
PRZECIWWIRUSOWYCH W Interferencja l przcksztalcaniem wirusowych polipcJll)'dilw w kon1im·c,

ŻYCIOWYM WIRUSA
przez uniemożliwienie dodawania i!nlP cukrowych lub acylowych. ·fo
może być uajmnicj .slrntccznym nPdeiściem. nonicważ bialka komór·

\V ostatnich tr1.yd1.icst11 latach 11aukowcy poszukiwali Zapobieganie 11:1czkowaniu wirnsinr.

wirusy. a nic Niektóre z przedstawionych subst:11
lt> latwc zadanie. są skutecznymi inhibitorami i chociaż jest ich niewicie w z liczb:1
n11vin1<.:1nu\wh tn: stOSOIVilnC w szpitalach
czvnmKow zilustrowano na
Zwi:!zanic wolm! cz:1stlu1 wirwm. Jest to rzadko
cel, lecz zatrzymać 1.akai.c11ic wirusowe w bardzo wczesnym
okresie.
czyli interferencja z Jlolączcniem wirnsa
miejscem wi;iż:1cym receptor wirnsowy, (a) o o o

oi~Y''
receptory komórkowe dzialać iak „sidla" i w
zapobiec 1akażc11iu komr'irck. l'rzykladcm jest możliwnść zastosowania
,„""''"·„.„„1„„„„ Cf).+ celem zanobicżcnia zakażeniu HIV. '")J)-\1 29.1. Budowa clwmiczna
czynników tirwciwwiru-
Hamowanie procesu uwalniania wirusowego kwasu nukleinowego. H,l·I H '-M) (nl acyklowi1 (f!SV, VZVI,
Hamowanie transkrypcji i rcplikac_ji wirnsowego kwasu nukleinowego. 1a (RSVI. zydowudyna
Nickt1\rc wirusv kod11i:i swe wlasnc enzymy, np. wirus grypy trans- Ibi nnmntatlyna (wirus
rymantadynn (wirus !JfYtJY
HOCHz HOCH 2 Al
110-1/ 0

Acyltlow1r lłybawiryna Zydowudyna

wirusa
Pnnotrncja
Uwolnienie genomu (b)
Synteza wirusownno /Jeq1es .simplex: i varkel"1·zostór
kwasu nukleinowono lierpes simplex i v.11ke/k1-znste1
i B; tonawirusy
/Jerp11s simp/ox
zydow11dy11a'
dideoksyinozyna llJV-1
interferon' wiolo wirusów
fuskarner i lwrpes simp/v.r
Wiązanie się z calą Oisoxaril rinowirusy
CZijStl<ij wiruSOWij
Uwalnianie wirusa anmntadyna' wirus nrypy A
• Zarnjnstrownnr. Jnld 1\rnantadyna Rymanlndvna
11112 41\3

pr<dilaktyka

'~a

zakaż.c11ic wirusowe.
l'o clt1żyl11y111 luh doustnym podaniu leku efektywne Slyżcnic w tkance
można u1.yskać już. w cil1gu kilku minut, ale czysto okres póllrwa11ia Idu
wynosi 1yll;o J;ilka godzin, a część Icku jest czysto wvdalana z moczem w nic
1.micnio11ci

Proponowane dawkowanie
acyklowir
D;:,ial<mia niepoi.ądww
ar:yklowir wlnwi1!
kki przcciwwinrsowc nie s:i
li lek przcciwc>pryozczk<iwy, acyklowir.
doustnin
01ifrnrności
1„,„„,_;„1:1owc 11· postaci wymiotów i mdłości.
Za1rnhinuanin OfHysmcn mBOO rnn z uszl;odzcniami ncrcl;, ponieważ
llilWfOIOwnj
11· normalnych warunbch okolo 70 1/;, kku
Km atoeonjuoetivitis acyklowir

Gryllil A am1mtadyna

i11tcrl'cro11y nic s:1 wolne od zmiany

AllJS zydnwmlyna'' douslnin 121111 mg dzinnniu psychicwc, oslahicnic.
llnzohjawuwu mkażuoie zydowudyoa dousloiu 51111 mn dziunnin \Vnżny111 rn"1i•f'i'''''J<.'.!· jest ci:1ia. ze
wirusmn lllV
111.gl\'d 11 11a ich
Ciężkiu zakaiunin CMV nm1r.yklowir 5mnlk!I co 12 hw11 wlnwiu doiyloym
1 zahnrwniarni

rylmwiryna nrmnra-
3.3 Acyklowir pn:.eciwko hef11eswirusom
tornrn drobnokropnllwweno anrozohr
co 12-·
Zastosowtmie kliniczne
·Masa ciala jak (IDll)
•· Ohei:ni11 /JJaktyl:owarw just /uw:niu s!,njilrzo1w z di!lanrrnyn<J (!!dl) leczeniu zakażc1\ opryszcz-
a arahi11m.yd adeniny (ara i\)
 444 445

•>dgrywal pewną rolv w leczeniu zapaknia <Hal. powaznycll inl'ekcji lej reakcji. Wirus(lwa TK JCSt mniej
pcdiatrycznvch ..\k acyklowir jest na tyle bardziej dl:ktywny, że jego niż pokrewna komórkowa TK. wi9c w przeciwic1istwic du
stosowanie zmienilo tak trudne ""..i""""'" kliniczne w noważnvch scl10- enzymu ko1rn'lrkowego akceptuje takie „fabzywc" substraty jak acyklowir.
Fosforylację do di- i lrifosforanu przeprowadzaj<! enzymy komórkowe. Drugą
szpiku kostnego nicha Icku jest Io. i.c aktywna grupa trifosforanowa wi:!ŻC się
pobicżrnia szerzeniu sic spt'C)'ficznie z polimerazą DNA herpeswirnsa. hamuj:ic jej funkcję (ryc. 2<J.2).
Jest lln rc'iwnież
bardzo skuteczny ,\cvklowir wywiera maly wplvw na lrnm1\rl(l)W:J poli111eraz9 DNA i dlatego
sp<iwodowanym nic jest toksvczny. Jednakże wirus nic jest eliminowanv z la ten lnic zakażonych
podany wezdmie. Ci:1gle leczenie komórek, acyklowir nic likwiduje więe 1.akażcuia wirusowego. choć może
wirusami HSV-1 i 2. zwlaszcza nawrotnm klinicznym. 1\cyklowir
leku sa nżywanc do leczenia ciężkiego pólpaśca u starszych osób nra;, la1.1C11cha DN,\. wi9c teoretycznie 111i'1glhy hamnwać
11 pacjcnió11· /. upośledzon:) odporności:\ (tab. 29.2). Pochodna acyklowiru. zakażonych kom1"rkach. ak nawet jeśliby do tegn dnszlo, rezultat bcdzic
gancyklnwir. wykazuje pewnq aktywność przeciwwirusową 11· stosunku do bardw nikly. I iwai.a się. i.c acyklowir jest klinicznie bezpieczny
ICMV) i jest używana do leczenia zapalc1\ pluc pn 1. 11awrntmvvrni 1.mianami opryszczkowymi bvli skutecznie leczeni przez wicie
kostnego. Zupclnic nic spokrewniony lek. foskarnel. lal bez
siatkówki wywolancn1u przez CMV.

51/Josób d-;.iulania Amantadyna i rymantm(rna pl";,eciwlw

Acyklowir ma kombinację wlaściwośei biochemicznych i farmaceutycznych.
które wyjaśniają jego unikatowi1 specyficzność skierowaną na wirusy oprysz-
. . A
wirusowi ,.,,"ITJJJ'
czki. Pn pierwsze, czynnik ten ulega fosforylac,ii do monofosfor:um tylko
w komórkach zakażonych wirusem lierpl's, ponieważ len proces wvmaga
Za st osoH'tmie kli11ic;,11e
l'rolilaktyczne podawanie 1.apobicga chornbic wywolancj przez wirusa grypy
obcc1w;ci wirnsowej kinazy tymidyny (TK), a komórkowa kinaza
•1\1180'";, osi>h. Niestety, amantadyna nic dziala wstosunku do wirusów grypy
Il. nic rnoi.c~ być wi~c używana jako snbstytul szczepionki 11 osób /. grupy
ryzyka" tpatrz rozdział 10). Pokrewny zwiazck. rnajqcy
dodatkowa grup.; metylowa (rymantadyna) (ryc. 29.1) wykazuje bardzo
podobna aklywnnść kliniczną, ah; wywolujc mniej objawów nicpoż:1danych.
Badania JJrzcprowadzone w wiezieniach. szkolach i na nniwersytctach
24

jak i s1.czcpionki przeciw

tvlkn dla „grup szczcgiilncgo r)·zyka", takich jak osoby powvżej
(•'roku in:ia, diabetycy. os,1hy z pr1.cwlcklymi schorzeniami serca lub pluc,
które· nic bylv s1.cl.l:pione. albo kti'1rc i.ye;a sobie ,1chrnnv. Lek
rnoi.c Im' zara1crn stosowany terapc1il)'Cznic 111ych sarnvch
 1J1j[)
447

S/;o,wl!J działania transliryplaz:!. :1 ni« / l;ornó1lowa poli111cr:1z:! DN;\_ CP JCSI 1'<:ai;CJ<! specy-
l'r1cciwwirt1'<l\\'/' d1iaL111ic amau1adv11y pnil'!!il 11;1 je.i 1.dolności do porhryi- d" acyl:lowiru CJIZ\'lll)' kllm<'>rkowc pr!.L:prowa-
szauia pil 11 woduirzlrnch m·wn:1trzlwmi1rkowych. Wirus zakai.;1 ko1rn'irki. ko1111'>rb1ch z.wi\'l:sz:1
f111j\' 1islonki wirusa 7 blona l;o111órkow;1 w 11'C11·n;11rzko111iir- :-;i\: s1ężenit
l><1wvcli woduiczk:1cli przy niskim pił (ro1.dzi:1I IO). PodW)'i.szcnic prze; liSl'C!.llC.

a111a111advm· pl I 1rndniczki zapobiega fuzji i11d11kowa11cj prze:' wirusa. w

11· uasl\'pstwic 1111ien10:i.liwi:1 11wnl11ic:11ic wirusowego kwasu 1111klci11()\\'C[IO
11· ll'll sposi1h zahlok1>wa11eics1 zakażrnic wiruS11w1:. Jcd110
hiakl: wi111sa. hi:ilko ~12. 1'11nkcjo1111,ic jako kana! jonowy. 3 btte1feron
i<llllllll wudor()W)'lll przejście dP wne1rz:1 wi111sa. i\111a11ladv11a wi:1żc si\' z 1)'111
bi:ilkiem i blokuje ka11al. po1h>b11ic jak hrn111:1 blnk11jc pr1.cjście. nie mui.e
za1e111 nas1;1pić zakwaszrnic. Zastosowanie kliniczne
inlcrl'ero1111 w
po
logii Llonowania cDN;\ sytuilcja zmicmla s1~ 1 zostaly wdro:i.onc kon-
inlcrl'cronami otrzymanymi metodami i11l.y11icrii genclycz-
Zydowm(vna przeciw I< o 11I lrry preparaty interl'cronów: al\'a 2b, alfa 2a i all'a N I,
dl' leczenia osób z bia\aczlG! 1;(1s111atokomórkow;1 (rm.dzial 22).
Zasto,\·011 anic kliniczne
1 nP'1il<l'll1f'i skuiC('/,(l(lŚCi i111crl'croni1\\' egzogennych hilJll(l\\'ala

W ci:1g11 2 lal od czasu wyizolowania lllV--1 wynalc!iono wicie czynników st\'Żeri interferonu w tkankach, które
a jeden z nich. zydowudyna naturalnych zaka'l.cii wirusowych. Uwicricwnc sukcesem
11· przedłużaniu żvci:1 in1crleronami zoslaly wykonane na ochotnikach zab-
rok. Podwójnie :i.onych ri11owirusa111i i u paL;icnti11v z wirusowym zapalenie111 wątroby lypu ll.
z placebo przeprowadzan;1 11 paejcnlów z i\IDS i i\RC przerwano. a kod Pocz;1tknwa nadzieja. ż1: interferon okaże si0 uniwersalnym Ickiem
1.la111ano wówczas. gdy okazalo siy. że wśród rnlej grupy 281 pac.kmów wirusowy1u nie spe\nila siy. lntcrforon mołc mici: przyszłoścjako modulator
śmierlclność· wgrupie osób lecz.onych zydow11dv11:1 wyni(1sła I. 11· porównaniu z.osial zarejestrowany do tego celu, ale
do 19 w grupie konlrnlncj. Efekt pozytywny nic jest jednak lrwa\y. W kliniczne. Gwałlownic
osób lccmnyd1 zvdowudy11;1 rzadsze byly równici. zak:1ł.enia oportunisl Jnh nawcl pr;,ywrócić ru11kcję
nl'. a zmniejszenie :1111ygencmii p21 wskazywalo na swoiste przeciwwirusowe. z AIDS.
działanie lego zwi;17ku. Jedna be duże dawki zydt>wmlyny wywiera.i<! rnacz:1-
cy toksyczn)' wplyw na komórki szpi\;11 kostnego, co wymaga transfuzji
lrzccil·j pacjcnlÓll'. Nicklóre szczepy l llV-1 na skutek mutacji slaly S/wsób dziala11ia
si\ oporne na len lek. l'.intcnsylikowano wi\T badania zarów1w nad calkicm /.nanc s:1 trzy glównc typy ludzkich in1crl'ew11ilW, zwane a\f"a. beta i gamma.
nowymi Ickami. ja\, i nad innymi analogami didcoksyn11klco1ydów, k1órc Wśród lypów alfo i hela istnieje kilka rirżnych gatunków. Tc trzy typy
dzi:daj;1 syncrgis1vunic z zvdow11dvn:1. co pozwala na z111niciszcnic dawki inlcrl'cronów wylwa1-za11c sq odpowiednio przez lcnkocyl)'. lihrohłasly i lim-
l'llcyly T.
dzięki swej
1.akaż1mych wirusem grypy, lecz obecnie wiado-
mo. że sy111cz:1 może lwć i11duk<1wa11a przez wicie
S/Josób t!-;.iala11ia wirusów. takichjak bakterie. ds!< Ni\ i
Tak jak i w przypadku acyklowiru. cz;1s1cczka ulega wcw11;1trzkomórkowo nizrn. za pomoc:i którego \;omórki slaj:1 si\' odporne na z.akażcnic wirusowe,
fosforylacji. 1worz:1c aktywny lek przcciwwirusowv. Trifosl"oran jest lwdw
nic zostal nd'.1lnn\'" r·:1l:1 n1•\vnnSci:1 rvcina \5
inhibilorcm wirnsowcgo cuzym11: odwrotnej trans
lct:n
( ir11pa azydnwa zn:1,1011.1'1ca s1~
11· pozycp .i l1lot11ie podstawowe wiązanie l'osfpdwucslrowc. które 1Hlr111alnic
11111o:iliwii1 dol:1czcnie kolejnego 1111klw1yd11 do powstaj:1cct'-o la1icuĆha DNA.
lril'osl'oran zydowudy11y wi;1i.c si\: przede wszvslkim / wirusow:i odwrotn:i
448
449

PRZYSZŁOŚĆ CHEMIOTERAPII
nadal odgrywa! pewna roly w cyklu życiowego wirusa, które s:1 wrażliwymi p1111ktami na atak,
wirusa i jc:j 10ads(\rpcja do komórki. penetracja. replikacja gP11011111 wirusa i pacz-
nowc:j generacji Idców. Na kowanie. Świetnymi celami dla chemioterapii S:) c:nzymy wirusowe.
przeciwwirusowym (Disoxaril) a bial- polimeraza DN;\. proteaza i odwrot11a
a1omowy111 dziyki
grafii rentgenowskiej. Inhibitor wirusa przeziybic1\, mający malą masy sa zwykle slosowa11c terapeutycznie, ak
cz~stcezkowa, zn.stal zidentylikowany na dnie wirusowc:go „ wgl~bienia'· czasem jest n\wnicż możliwe zastosowanie W przcci-
wiążącego receptor. Ta interakcja wirus--lck blokuje pory w wirionie. przez wic1'1stwic do szczenienia. nndanic leku 11rzcc1wwin dajc szyhk:)
ktili'e nor111alnic przcchodz:1 jony do jego wn~trza. aby spowodować uwol- przeciw zakażeniu, ale prznlwczesne przerwanie ter:mii może
nienie wirusowego RNA. Wobecności Icku nie nastypuje uwolnienie genomu, nawrót zakażenia.
a wiyc nic dochodzi do zakażenia komórki. Takie kompulcrmvc badania
Do użytku klinicznego zarejestrowano dzicsiyć Icków przeciwwiruso-
prowadzone na poziomic atomowy111 moglyhy doprowadzić do iaprojck-
towania nowych inhibitorów. Równolegle z poszukiwaniami nowych kkinv wych: acyklowir. zydowudyna, amantadyna, gancyklowir, rybawiryna.
bardziej intensywne badania Icków już istniejących moglyby dać wskazówki foskarnct i interferon.
dotyczace synlćzy różnorodnych związki1w chemicrnyd1, o szerokim zakresie , których aktywnq fonn:1 jest
aktywnoAci pncciwwirusowcj. Acyklowir wymaga kodowanego przc1, wirus
sii; 'Virusim opornych na Icki (a enzymu Il\, aby pnwstal monol'osl'oran. dlatego
problcmc111 w terapii przeciwbakteryjnej) gromadzi si9 tylko w komórkach zakażoi1ych przez
Szczepy HIV opnrnc na zydowudyn<; uzvskano c\lt nac1cntow clwrvc11 na wirusa. l'ril'osl'oran swoiście hamuje 1101imcrazę DNA wirusa lierpl's.
AIDS, ktiirzy byli leczeni przez sześć Zydowudyna l'nsl'nrylowana jest zarównn w zdrnwvch. iak i w zakażn-
nc herpeswirusy opnrnc na acyklowir i mog<) być problemem dla pacjentów
Tc lekooporne od111iany wirusa mog<! czcściown powodtiwać
albo nic 111ajq e11zy111u TK. albo mają gcne1ycznc z111iany w wirusowym genie \Vyizoł<llvano \ckonporuc wirusy grypy, herpes simplex i lllV;
['[\. Zmieniona TK nic rosi'nrvluje acyklowiru. lak wii;c w zakai.onej przez one problem szczególnie dla chorvch /, niedob<>rami c>dpornnści.
wirusa komórce nic jest syntetyzowana aktywna cz:)steczka tril'osforanu. Po
kilku dniach leczenia amantadyn:1 mogą wstać wykryte lekooporne szczepy
wirusa grypy 1\, 111ające spccyliczne zmiany nukleotydowe w genie M2. Nic
ma jednakże ndokumentnwanych downdów rnzprzcslrzeniania sic, wirusów
na Icki w środowisku: takie wirnsv mogą 111ieć nawet zmniejszoną

Przyszlo.ić chrn1ioterapii przcciwwirusnwć.i c1hc,imnjc szybsze npraco-

wanic nowych 1.wi:11.ki>w. wi9kszc pns19py w n:1celowaniu tych związków na
geny wirusowe i zakai.one wirnscm komórki, a 11awcl usuwanie 111atcrial11
genclyczne!H) wirusa.

1!) \\'ii\hHj!1\'!,I
BEZPIECZEl~STWO LABORATORIUM
Bylo wicie nich mani

skutkami. Takie stosunkowo rzadkie.

oraz surowości

Brytanii l;1boratoria 111ikrohiologicznc i inne n1uszq pod-

iHll'/<)dl;ować
siy 1>dpowicdnicj Ustawie n Zdrowiu i Jlczpicczc1is1wie !'racy
i innym us\awowym wymogon1. Wvmogi te są
k1órc maja 1.asto1owanic w warunkach
stosowauc w pral;tycc musz:i byi· Jatwo dostypnc calemu
maj:iccmu kontakt z 1akażny111i lub zakaźnymi
lub 111atcri:i1:11ni IC .'<)do.i(·
rcjnn11 gcograllcz-
nc:w. trudno je tym podt\Tzniku
list)· na ten temat.
 453
4!i2

ksi jc:d11ak jedna 1Jo1a /a"1da, klóra nakży wvmicnić: 'i Zakażenie personelu stomatologicznego
Wszystkie 11rilhlii mikrohiologicwc, w tym pn\hki krwi, m11szi1 być przez pa~jentów
uważane za potcnc.ialnic zakaźne i odpowiednio traktowane.

1 11ich 11ast9p11jc samoisl nc wyclala111c tego czy

ba żadnych objawów. Infekcje wirnsowe z tow:m.ysZ<)Cl! wysypk:111a blo11ic
BEZPIECZEŃSTWO NA ODDZIAŁACH jamy ustnej zostały przcdslawiouc w tabeli .J,5. We wszystkich tych
1.akai.eniach spodziewane jest wys19powa11ic wirusa w ślinie. Wirus l/apes
I CHIRURGICZNYCH simplex jest często wydzic/:111y <lk rcsowo przy brak u objawów klinicznych
dla operatora w postaci 1.anokcicy hcrpesowei. Wirus
jesl również wyd1.iclany bezobjawowo, ak on
mieć 1nspćk lora Kontroli Zakaże1i, który czysto jest Jeżeli chodzi o inl'ckcjc wirusowe, Io wirusowe
Zakażeniach zakai,:nia wywolane przez HIV,
i ze
pnstcpowania z chorobami
przez dn1t111011stro1e niPs:1cymi ze sob:) ryzyko. z uwzglyd- Wirusowe zapalenie wątroby typu B (rozdzial 20). Krew i
nieni,:m lych, które są wywolane przez wirusy - AIDS, wirusowego 11stncj bezobjawowych nosicieli I !BcAg-dodatnich mog:1
nia wa I ro by typu Bi gorączek krwlltocznych. Powinny również znajdować si9 lego 1.aka:icnia przez stnmatologinv od
1s1enowania w przvpadku wybuchu zakażenia na terenie być podj\:lc wlaściwe środki
dla calego personelu stykaj:1cego si9 ostrni:no,t'i. /.akca11c jest. aby caly personel stomatologiczny, rnaj:1cy
szc1.c11ionkc przeciw wirusowe-
w;1troby typu Il.

HIV (rozdzial 22).

oraz czerwonawe zmiany

ODDZIAŁACH Zakażenia wirusowe obcjmuja

wlochat:) języka
si\' w jamie

lkzpicc1.ciistwn mikrobiologiczne w obr9bic jednos1ck stolllalnlogicznych hyla 1.diag11ozowana. 7.dolnnść macz111e

1.wi:izanc jest ze szczególnymi probie1lla111i: radzimy stndc:ntolll przeczytać mniejsza niż wirusa HllV, ale środki nstrni.ności. które naló.y są (('

odpowiedni rnzdzial w ksi:1żcc au1orslwa Macfarlane'a i Salllaranayke'a*. same.

/.awiera on obszerne i praktyczne 1.estawienie dotycz<!CC tego tematu. !Jota 1asadą dla ustna
wl:1czajac specjalne środki ostrożności. które muszą być podj9tc w po- jest
dui.cgo rvzyka. Tutaj poruszymy tylko
lall'S<.I' zakladaj gumowe rękawiczki do pracy 11· ohręhic jamy ustnej.

pa~je1utów przez stomatologów

kilka 1.akażc1i pacjcnlilll' wirusem wywolup1cy111 wirusowe
wa1r11by 1ypu Bod I lllei\g-pn1.ytywnvch stomalologów i możliwe,
>.lal·!'arlanc, .W. and Samaranayal.l'. L.P. 1Jl);\!J). <'/i111rn/ 11mf 111itrohinli1gr. Wright. i.c re.iw nici. wirnsc'lll 11·yw(>lujacv111 /\!DS. Siornat()lodzy cicrpi:1cy na którqś
!.1rndnn.

------------~------------------------------
 ~!i4 ~55

IH:ii chorób. 11ic 11111s1a 111icc hl'/ll'f!d\·d11ic 1al,a111111·go l;o1naktu / p1H:i1·11- /.:licea si\' 111ywalll1' stci.c1·i:
111111i. pnd \\'arnnkicm 1.achP11'11nia wlaściwycli śnidków ostrożności ...\le (ldl,;1ia11ic pl;m1 z krwi l11h plv11i'1w 11stroio11')'L'ii 10001111 CZ\SCi 11a
01:/.\'WiŚrn:, lub drugq dmroh\'. I 000000
( )d1"1ż.anic potencjalm1· 1000 11a
skai.onveh p(11vicrzehni (tzn. prewencyjnie) 000000

De-;.y1!/'el11.ja i steryliw~ja u.arzędzi,
pro te:;:
Ul<iwnv\ll problemem do ro1.wa'l.c11ia jest tutaj zah1:zpieczenie przed inlcLc-
j;11ni kr1yżowyJ11i przenoszonymi Pd pnt;jcnl<l dn pacjcntn i od pacjenta do
personelu labornlmium stomatologicznego. PJ'(lic.1.v i niektóre dcliLatnc
nar1.,d1.ia ston1atologieznc nie 111og;1 hyć poddawane dzialaniu 11or11ea
k11lccz11i1;jszcj metodzie i wted: uciekać si\· nab.y du stosowania
aldehydu Fiutarowcgo (zobacz punkt 'li· Najlepiej oczywi.lcic. wsz~dzic tam.
gdzie jest to możliwe. używai: spr1~tu jcd11t1ra1owcg11 uiytku.
Roztwory aldehydu 9lutarowe90. Przedmioty pownmy hyi: 11111vt1·
detergentem i goqq woth1. gdyi. aldch)'d ghnarowv 11ic p17.c1J1l;a prr.t:1
bialka. Nas19p11ic zanurza si\'.ie wświeżo 11rzygolowanym (lego
samciw d11iaJ '.' Yo roztworze na przy11ajrnnicj I h. ale lepiej na cali) noc. Pary
aldehydu g.lutan11vcgo s11 toksycznc. dlatego konieczna jest dobra
w ci.asie przygotowywania lub używania roztworn, a
11111sz<1 lwi· za111l;ni('tc. /.awsze należy zaklada(' gurnowc 1-ykawiczki.
„Czy1miki 11icko11wencjo11al11c ''
(Rozdzial 23)

oporny na wszcll;ic metody d1"1vnr„tu·ii

Departament Zdrowia i
I dotyrn)cc obchodzenia sic z

d;i:ilaniu autoklawu:
Dcz~:nl'ekcja,icst to n1ikr11hiolr1gil'!nc odkażenie zakażm:go J11atcrialu. \Vsi\p-
11c 11c1vs1e:;c11ic sprl\'t\\ ll'iclokrnt11ego użvtkll. np. 11arzęd1.i, jest 1.asad11icz;1 I cykl IX min 11· lempcral111'fc I3·1T.
lego procesu. Sterylizacja polega 11a zniszczeniu ws1ystkich dn1bno-
11//>o
1r;troji111· na oc1vszcw11yn1 pr1.cdmincil'. d1i\·ki uenrn moi.con hyć
nie \\Żvi1· do n:liiw (1 cykli 3 min w tc111pcral11rzc 1.H'('.
! ll'yj;1tkicm .nynników nicko111vcncjonal11ych" t1ohau ko11icL· tej
U\Śt:i) wirns1· Si! inaktywowane tymi samymi n1etodami. które Si) stosowane
11 pr;ypadku i1111wh mil;rnor11auiz111i1w. Jak do te.i por1·
111etod;1 jest 11!vci1· gor;1c<1. l\utynowo slps11j1· si1· autuklawowanic w tc111-
pcr;1turzc l~I C pue1.:o111inut l11h s11eh1· gorące powietrze o tcrnpcrntu17.c
l(1tl '( · pril'Z f10 minut.

Roztwory dczy1!f'ekc,1:ine
Stosowane s;1 jcdvnic. gdy 11życic go1-:ica ni1· jest możliwe. 11p. w
skażo11yd1 powicrzch11i, pipet i ddikat11yeh 11a17.\:d1i itd.
Fc11olowe 1.wi<1zki dczynf'ekcyjnc llŻ._l'll'am: w celu zabici;1 bakterii s;i
m11ie,i ;1J;1ywnc wobec wirusi11v. Tc sq latwiej inaktywowane przez roztwory
ni1'co mniL~j skutccwic przez aldehyd glntarowy.

Roztwory podchlorynu maj;) silne wlaściwości ir;icc. Należy zawsze zal;!adai:

r1'hiwic;ki i l'artuch ochronny 11· czasie spor1.:1dzania roztworów lub ich
11Ż.)'wania. Nic nakżv stosmrnć ich do spr1.\:IU rnctalowcgo.
r

.'--'
:- ;f
~
S2 ::;:;
o (?
;--::
> :/.:
~ (?
<
G
3
r.
§_
 i\!iB 4!i9

wmusv -- DWlJNICIOWY Rodzaj R/111dinol'il'll.1'

Uat 11nck:
Rodzaj !'11r11poxvirn.1·
( iatunki:
l'ni1111te 'l'-(l'lll/lltotmpir: virn.1· 2 (PTLV-2) - -wirus
T-limliitropowy typu 2 ssaków z rzvdu naczel-
!1111111111 !tcr1wsl'in1s 8 (llllY·!IJ ludzki her„ H11vi11e p11p11!11r s/1111111/itis l'irus (BPSV) nych
iłod:r.ina I leqJesl'iridae Nazwa zwyczajowa: lluman T-lylllphotropic vi-
peswiru:;, typ 8 (ORFV)
l'se11doww1111x l'il'lls (PCl'V) rns 2(I lTLV-2) ludzki wirnsT-limłi>lrnpowy,
l'odrodzina Alp/111/wr1ws1>il'i111w
l~odzina Ade11111•iridae typ 2
Rodzaj AI ol/11scipoxvims
Rodzaj Si111p/exvir11.1· Hodzaj Le11lfrir11.1·
Rodzaj M11.1·tade1101'ir11s Gatunek:
Gatunki: l'rimall? lentivirm group grupa lcntiwirnsów
U1111111k i: M11//11.1·1:11111 co11t11gi11.>11111 virns (MOCY) wi-
I ftt1111111 !tcr{les1'il'lls I (1111 V-I) ludzki her„
l/111111m ade1111vir11s A (I IAdV-A) lu1M;i adcno- rus · ' ssaków z rzvdu naczelnych
pcswirns, typ I
wi\'lls A Gatunki:
Nazwa zwyczajowa: I lcrpcs simplex virus I Rodzaj Y11top11xl'il'lls
l/111111m adet111l'ir11s JJ (li Ad V„ Jl) ludzki adeno- l/111111111 i11111111111Hle/icie11r:y 1•ir11s 1 (111 V-1)
(llSV-1) wirus opryszczki pospolitej, typ I Gatunki:
wirus Il ludzki wirus upośledzenia odporności, typ I
lhmum herpesl'irm 2 (IIllV-2) ludzki her„ '/imapox virns (TANY)
llw111111111/enovirns C (llAdV„q ludzki adcno„ /!111111m im1111111111/c;fit:ie11cy virus 2 (I !IV-2) lu-
pcswirns, typ 2 Y11h111111111key tumor l'irns (YMTV) (zakai.cnia
wirus C dzid wirus upośledzenia odporności, lyp 2
Nazwa zwyczajowa: I krpcs silllplcx virus :'.
lftt1111m 111lc1111l'il'lls J) (1 lAdV-D) -ludzki adeno-
(llSV-2) wirus opryszczki pospolitcj, typ 2
wi\'lls D
V11riccllol'il'lls llw11111111de11111'il'll.1' R (IIAdV-E) ludzki adeno-
wmusv - .lli:DNONICIOWV DNA WIRUSY UNA - DWUNICIOWV RNA
Gatunek: wirus E
llw111111 /wr{lcs1'ir11s 3 (IJllV-3) ludzki her·· llt11111m 11dc1101'ir11s V(llAdV-Ji) -ludzki mlcno- Umb.ina lłem>fridae
Rodzina P111·pm1fritl11e
typ :l wirus F Rodzaj Ortlwreoviru.1·
Nazwa zwyczajowa: Varicclla-zostcr virus Pmlrmhina l'11rl'11viri111w
Pod1irupa I
(VZV) wirus ospy wietrznej-półpaśca Rodzina Po(vo111111>frii/11e
Rodzaj lfrythro1'ir11s
RodY.aj /'of)'Ollllll'il'lls Ciatunck: M1111111111/i111111rtlwre1!l'ir11s (MRV) „„ ortorco-
l'odrodzina llet11/wq1es1>iri11ae
(iatunki: fili) virns (Bl'JV) -- parwowirus Bl'J wirus ssaków
Rodzaj ( .'yto11wg11!tJl'irns llK p11/yo1111H'irns (BKPyV) wirus BK
Rodzaj Uotavirns
Cialunck: .li.' p11/y11111111'irn.1· (JCPyV) wirus JC
(iatunki:
l/111111111 !tapesrirlts 5 (llllV.:i) ludzki her· wmusv DNA 1 Z ODWlmTN1\ Rot1ll'l·r11.1· il (RV-A)
pcswirus, typ '.i Hot11.ina JIL1pillomm•iriil11e
TRANSKRYPTAZ1\ Rotavirns li (RV„Jl)
l'lazwa zwyczajowa: 1łulllan cytolllcgalovirus Rodzaj 1'11pil/1111111l'ir11s
(CMV, llCMV) wirus (iatunck: lł.01l:r.i11a Hep11tl11m•iridae Rodzaj Orhil>ims
Kilka gatunków, mivdzy
Rodzaj Uoseolol'irus llw111111 p11pil/1111111vim.1· (IIPV) ludzki wirns Rodzaj Ort/10/wp111/1111vir11s Urea/ Lv/mul virus (G!V) --- :16 scrotypów,
(iatunki: Clalunck: w tylll Kcmcrovo virns
lllt11um /11:rpes1'il'lts (J (llllV-6) ludzki her- Ilepatitis Jl l'il'lls (llllV) wirus
pcswirns, typ (1 ltoti1:ina Po.niritlae wątroby typu Il (w1.w Il) l(odzaj Coltfrirns
/'111111111 !terpes1'ir11s 7 (!Ili V--7) ludzki hcr- l'r1drodzi11a Chortlopox1>fri1111e Kilka gatunków, mivdzy
typ '/ lłodzina Netr1ll'irid11e Co/omdo tick ji?l'er l'irus (CTFV) wirus go„
/)rt/wpoxvim.1· kleszczowej Kolorado
liatunki: . /)ef/ll/'l!l/'11\'il'll.\'
Podrndzina U1111111111herpes1'il'i1111e
Vm:d11i11 l'irns (VACV) wirus krowianki Ciatunki:
Rodzaj C1111>pox l'ims (CPXVJ wirns ospy kro- /'ri111ate '/'../ymplwtro{liC l'il'lls I (PTI.V-I) wirns
Gatunek: wiej f-limli>lrnpowy typu I ssaków z rzędu naczcJ„
l!wmm her11es1'iru.1· 4 (I Ili V-4) ludzki her· t\11111keypox 1•ir11s (Ml'XV) wirus ospy mal- nych
peswirus, typ 1J Nazwa zwyczajowa: lluman T-lympholropic yj„
Na1:wa zwyczajowa: Hpstcin-lliirr virns V11ri11!11 l'ims (VARY) wirus ospy prawdzi- rus I (llTLV-1) lmlzki wirnsT-lillll'otropowy,
(EilV) wirus l\pstcina-Barr wej typ I

~
 1j(ilJ 4łil

(iatum:k: Scoul l'i/'lls (SEOV) wirus Scoul lluman coxsackicvirus A8 (CV-i\8)

l l1111u111 l'l'.l'f!imlorr SJ'/11.'.J'lia/ 1•irus (I IR SV) Siu Nombre !'irns (SNV) wirus Sin Nomhrc Human coxsacki1wirns Ato (CV··AJOJ
ludzki syncylialny wirus oddechowy 11 urnan cnxsack icvinrs ;\ 12 (CV -A n)
(wirus 1\S) lłuman cnxsackicvirns At4 (CV-At•I)
Rodzaj Deltal'irns
<iatunck: lluman coxsackicvirns J\16 (l'V-J\16)
łfo1lzi11a Rhal11/1mi·Li!ae
llepatitis d,•/111 pirus (llł)V) wirus zapalenia I tuman cnlerovirus 71 (EV-71)
gorączki ki-wo-
typu )) (wzw D) Vc.1·indo1•in1.1· f111111111cntcrm•irns11 (I IEV-ll) ludzki enterowi„
mivdzy rus Il, 36
ifo1li.ina Ort fwmyxo l'iridae Vi:sirnlar .1·to11111tilis Neil' Jersey 1•irus (VSN.IV) l\odzaj P/ile/Jopirus luman coxsackicvirns od BI do ll6 (CV-BJ do
wirus pychcrzykowcgo Kilka gatunków, mi1xlzy innymi:
Rodzaj fli/luem111'iru.1· ..J
ustnej Rifi Valleyj(n•i:r l'irns (R VFV) wirus gon1czki I luman coxsackicvirus ;\9 (CY.-A9)
Gatunek:
Doliny Ril't llurnan cchowirus od I do'/ (od E-1 do li·'/)
!11/l11enw A 1•ims (F Ll JA V) wirns grypy ;\ l,J'.l'.l'ill'il'll.I'
l~odzina Are11m•iritlae 11 urnan cchowinrs 9 (1\-·9)
Rodzaj /11//wmzm•irn.1· Il gaiunków, mi1:~lzy innymi:
Human cchowirus od 11do21 (orl E-1 t do E-21)
(ialunck: Rabies l'irus (RABY) - wirns wścieklizny Rodzaj Arcum•irus 1luman echowi rus od 24 do 27 (od E-24 do E-27)
ill/luc11:w lJ 1•i/'lls (Fl.lJBV) wirns grypy Il H11mf!ea11 b11t lyssm•ims I (EBLV-1) lys„ Arcnawirusy Slarn1;0 Świata 1lurnan echowi rus orl 29 do Il (ml E-29 do I.i-Il)
sawirus europejskich nietoperzy, typ I (ialunki:
Rodzaj I11/l11e11zmim.1· C 1luman cnlcrovirus 69 (EV-69)
l~tll'Ofll'illl hat lyss11vir11s 2 (EBLV-2) lys- L11ss11 vir11s (LASY) wirus gorączki Lassa
Uatunck: 1!111111m enteropirns C(I IEV-C)- ludzki enterowi-
sawirus cmonciskich nietoperzy, typ 2 /,y111p/111cytic clwrio111c11i11gitis 1•iru.1· (LCMV)
/11fl11e11w (.' l'irus (JiLlJCV) wirus grypy C rus C, 11 scrotypów:
Uodzina Bol'llaviridae lluman coxsackkvirns At (CV„J\I)
ll'lo/l(J/lefia ł'irales lluman coxsackicvirus !\ 11 (CV-;\ 11)
Rodzaj Jlom11Pirus 11 uman coxsack ievirns At:I (CV-A 13)
Rodzina l'aramyxol'iridae natunck: Gatunki: ll nman coxsackicvirns A15 (CV-;\ 15)
l'odrodzina l'11r11111yxo1•iri1111e Homu di.1·ease !'irus (BIW) wirus choroby Borna .!imin 1•irns (.JUNY) - - wirus .lunin Iluman coxsackicvirus od J\17 do J\22 (ocl
Aforbillfri/'11.I' i\.111d111po virus (MACY) wirus Machupo CV-J\17 do CV-J\22)
!<odzina FiltJl'iritlae
( iatunek: iiumwrilo vim.1· (GTOV) wirus Guanarito Ituman coxsack icvirus ;\24 (CV -J\24)
Meas!es 1•irm (MEV) wirus Viruscs" wirusy grupy Mar- Sabiil l'irus (SA BV) wirus Sabiit ll111111m e1111·rnvims D (llEV-D) - - lndzki ente-
burg rowirus D, 2 scrol.ypy:
Rodzaj l!espirol'irus Uatunck: lluman cntcrovirus 6B (EV-68)
Gatunki: 1\larb111x l'irus (MARV) WIRUSY RNA .rnDNONICIOWY nNA lluman cnlcrovirus '/O (EV-70)
I 1111111111 p11mi11//11c11w l'il'll.1'
ludzki wirus Rodzaj „Elmla-likc Viruscs" - wirusy grupy lihola O DODATNm.J POLAUNOŚCI l'olim•irns (PV) poliowirus, 3 scrolypy:
Kilka gatunków, między Human poliovirns J (J'V„J) poliowirus, typ 1
!/unum nnrni11tllft1w1 11
Sui/1111 l'.'bola viru.1· (SEBOVJ Iltodzaj „Hepatitis li>Jike virnscs" Human poliovirus 2 (PV-2) poliowirus, l.yp 2
i'.aire liho/11 i•irus (ZEBOV) Uatunck: lluman 1Joliovirus 3 (PV-3) -- poliowirus, typ 3
Rodzaj R11/Ju/111•irn.1· Jlepatilis fl'l'irns(llEV)- ·wirus zapalenia wątro­
Rodzaj Rhi11ovirn.1·
Gatunki: lfodzina Bwzym>iridae by typu E (wzw E)
Ciatunki:
virus (fvluV) wirus 11agmi11m:gn
i;linianck (ll'll'llS
l(odzaj l/1111y11l'ir11s lfodzina Picon1111•irid11e llu1111111 rhi11m•irns A (Ił RV-A) rn scrotypów
Kilkadzit:si;ll gatunków, mivdzy innymi: Il111111111 rhi11ovims JJ (llRV-B) -· 3 scrotypy
i;winki) Rod~aj i1!1tcrol'il'lls
l/1111y1111m•cm 1•irus (BUNV) oraz 79 scrnl.ypów nic zaklasyl'ikowanyd1 do
Ilw111111 1mmi11/!11rnw virus .! (llPIV·-2) Gatunki:
galnnku
ludzki wirus parainllucnzy, typ :'. _l/1111tm•ir11.1· llwmm rnterovirns A (llEV-A) ludzki entero-
llw111111 parai11//11c11za vir11s 4 (I IPIV ·I) Kilkadziesiąt gatunków, między wirus A, IO Rodzaj l!t:patm•ims
ludzki wirns parainlh1enzy, typ ·I 1/11111111111 Pin1.1· (llTl\JV) - - wirns llantaan lluman coxsackicvirus A'J. (CV-J\2) G;itunck:
JJolmmi-/Jdgmde 1•il'lls (DOBY) wirus llobra- l!uman coxsackicvirns A:l (CV-A:l) llepllliti.1· A l'im.1·
ł'od1·11dzina l'm:1111wl'irit111e
wa-lldgrad lluman. coxsackicvirns AS (CV-AS) Szczep: Human hcpatitis !\ virns (lilii\ Vl - -wi„
Rndzaj / 1uw1w1·il'll.1'
1
11111111111/11 1·irus (PllUV) wirus Puumala lluman coxsackicvirus ;\7 (CV-A 7) rus zapalenia wątroby typu /\ (wzw ;\)

--"'---
 tlGL

Hodzaj 1'11rcclw1'ir11s !(ndz.aj 1iirovir11s

( iatunck: Uatunek:
J1111111111 p11rcc/w1'i/'llS (li pe V) 2 sc:rot ypy: llw111111 IO/'lll'il'llS (llu'l'V) ludzki lorowirus
11 uman parcchovi nis I I luman echo-
virus 22)
Rodzina Togal'irit!ae
I Iunrn11 parcchnvirus 2 (dawniej I Iuman echo Rodzaj R11bii>il'llS
virus '.l:l) Uatunck:
/111/Jel/11 1•irus (RUBY) wirus „• o o „„• o o •• „ Q ~ • „„„o ••••• „ •• " • o „ o „ „ •• „ • „ ••• " ••••••• „ " ••••••••• „ ••• o „ ••••• " ••
l(ndzaj Aphtm'il'll.\'
Uatuuck: Rodzaj Alpl1111'ir11s
N>ot-11111/-11111111/t i/1:1rn.w l'l/'11.1' (l'MDV) wirns Kilka gatunków, mivdzy innymi:
pryszczycy liostcm eą11i11e cm:ep/wlitis 1•i/'lls (EEEV) wirus A1cn;1w11 w,(y) 1aLah1j;!rc lutlti l)y:.platja śtódnablonkow;i p11ed
wschodniego zapalenia mózgu koni :">I ll\l\\'O{WOlOWa .nl
~łodzina Calici11iridae i'I'. s11k111m1q~ali:1
1io1lzina Flm•fridt!ae
H1'.1
!(ndz.aj „Norwalk-likc Virnscs" Ka11c1w1rusy gm··
l /epm:fri/'11.\' illl!lll\lltllOJ111:/-
py l'lorwalk
Gatunek: A1allop1 yna ·Hl!
()alum:k:
I fopatitis C 1•irns (llCV) wirns zapalenia wą! ro- 11!iladu m·1wo-
Nonv11/k vir11.1· (NV) wc1~0 wirn:;owe .1f11J, J"/1
by typu C (wzw C) 'J()l(('JI ' wirnsowt:, hlasyfi,
l\odzaj „Sapporo„like Virnscs" kaliciwirusy grn· kacia lid
l\odzaj /ilal'il'il'll.I'
py Sapporo Wirusy przenoszone przez kleszcze 1.1x
Uatunck: Grupa wirusów ssaków
S11pp11m virn.1· (SV) Kilka gatunków, mivtlzy innymi:
'l'it:k-bome e111:cp/111/i/i.I' virns (l'BEV) wirns
!fodzina Astrm•iritlae ldeszczowct\O zapalenia mózgu (kim)
. Astmvi/'lls 2. Wirusy przenoszone przez komary
(lalunek: Ualunki:
/ /111111111 mtro1'ir11s (I łasi V) ludzki asl rnwirns Yellow .fh1'er 1•ir11.1· (YJIV) wirus zolleJ !\O-
rqczki
\l.{
Nitlm•imles Jlc11g11e 1•ir11.1· (DEN V) - wirw; dengi B1odawl.1 llll
J11p1111e.1·1• encep/111/itiv vin1.1· (.!EV) wirus ja- 1.::1. Fai! ih
R~mhfoa C11rn11111•irid11e poi1skicgo no- kdnoiadr1as!t' iw
\\'l'. 6ł

Rodzaj ( 'ormwvir11.1· West Nilu 1'in1.1 (WNV) ·· · wirns gorqczki Za- JXll
L~:1 C"!"tki i11terk·1e11cyi11e ddl·Ltyw- ·U
\;atunki: chodniego Nilu m: 22 nrwlul,l\'\\'na J.I
11111111111 C0/'01//ll'irll.\' :!.}!) /! (llcn v„2:~'JE) Nic bl!vril:nu1!1nu do rodzaju ('1y1111il(il Nrnwall, 171
:-.1c1cpi1:11ia 1110\lloiklyCJm' 1 !'11lpy „snapie" t'il
ludzki kornnawirus n9E ( iatnm:k: m genom 28 1>
/1111111111 /'ll/'01/(/l'irll.I' ()(.'.f3 :~W)
<ill Pirns Cjl/epatiti.v U l'i/'11.1' (GBV-JIGV) ·· wi- B 1% ;;v;;t~~nialvk'a 288
ludzki lrnronawirus ()\':!:\ rns zapalenia w:1lroby typu (i (wzw (i) I Il!. :172, :!"/J
:-i9. ~'.'.10, 2.'l I
\%

J '.i:~ . livdrn!'nllowv J/

110\\'0-
:~ 1

\\\'. \:\1 (;anrvk\11w11 :~ 1 1)

,~I)(} 1a11nb1\~g;111i\~ i:n <i1..'11t1m .!I
 ~

;:~t
::;, =
;::..~
~~

77 7:?'
"': '"":;
~::: 2
::: 7
;J&ł~ ~-:;:
'-< ~~~
" -
::: -~ :=

=·
i~
g ~

- -

~ ~
~"łHiu~l
-~
-
,,;
 ~ ::: ~ =
=
z
> ~

~
-

-=
~ = #-==
§

:::::
~=::::
~ <ś:

~;:;

?· ~
-
~§~~§~

:"':"'.::::-::;:.. _-:;;::;
...... _._,
._,, . .;.... ._,.,

=
"

;,;_·.- S·

;f::::E
2~f
-