Çocuk Edebiyatı ÜNİTE

12
Yazar
Sakine ÖZTÜRK ÇELİK

Amaçlar
Bu üniteyi çalıştıktan sonra;
• Çocuk yazınının kapsamını öğrenecek,
• Çocuğun kitaba olan gereksinimini onaylayacak,
• Çocuk yayınlarında aranması gereken nitelikleri bilecek,
• Çocuk yazını türlerini sayabilecek,
• Çocuk yazınının gerekli olduğunu kavrayacaksınız.

İçindekiler
• Giriş
• Çocuk Edebiyatı
• Ülkemizde Çocuk Edebiyatının Gelişimi
• Dünyada Çocuk Edebiyatının Gelişimi
• Çocuk ve Kitap
• Çocuk Yayınlarının Nitelikleri
• Çocukların Yaşlara Göre Okuma Eğilimleri
• Çocuk Yazını Anlatım Türleri
• Özet
• Değerlendirme Soruları
• Yararlanılan ve Başvurulabilecek Kaynaklar
Çalışma Önerileri
• Öğrencileriniz kitaba olan ilgilerini değerlendirin.
• Öğrencilerinizin okuma alışkanlığını nasıl geliştirebileceğinizi
düşünün.
• Çocuk ruh sağlığı, çocuk gelişimi ile ilgili bilgi edininiz.
• Bu üniteyi çalışmadan önce, Halk Edebiyatı kitabınızın 4., 5.,
6. ünitelerini okuyunuz.

ANADOLU ÜNİVERSİTESİ
ÇOCUK EDEBİYATI 203

1. Giriş
Çocuklarınız sizin çocuklarınız değildir.
Onlar yaşamın yaratıcı gücünün oğulları ve kızlarıdır.
Onlar sizden değil, sizin aracılığınızla doğmuşlar.
Sizlerle birliktedirler ama sizin değillerdir.
Onlara sevginizi verebilirsiniz ama düşüncelerinizi değil.
Çünkü onların kendi düşünceleri vardır.
Bedenlerini barındırabilirsiniz ama ruhlarını değil.
Çünkü onlar, sizin düşlerinizde bile gidemeyeceğiniz
Geleceğin evinde otururlar.
Onlar gibi olmaya çalışabilirsiniz ama onları kendinize benzetemezsiniz.
Çünkü yaşam durmaz; geriye değil, ileriye akar.
Sizler birer yay, çocuklarınız da geleceğe fırlattığınız canlı oklardır...

Khalil Gibran
(Lübnanlı yazar, ozan)

Çocuksuz bir dünya düşünülemez. Biran için çocuksuz bir dünya düşünelim ne ka-
dar sıkıcı, ne kadar sönük bir dünya değil mi? Dünyanın ışığı, umudu, en güzel, en
değerli varlıklarıdır çocuklar. Bu değerli varlıklar insanın geleceğidir. Onlar gelece-
ğin evinde otururlar. Beylik deyimle "Bugünün çocukları yarının büyükleridir."
Ozanın dediği gibi çocuklar geleceğe fırlatılan canlı oklardır. Bu okların hedefini
bulabilmesi onların iyi yetiştirilmesiyle sağlanabilir. Çocukları geleceğin bireyleri,
güzel insanları olarak yetiştirirken edebiyattan yararlanmayı düşünmemek olmaz.
Edebiyat (yazın), çocuğu geleceğe, yaşama hazırlarken, eğlendiren, düşündüren,
öğreten bir yardımcıdır aynı zamanda.

İşte bu ünitede çocuk edebiyatı konusuna genel olarak değinilecek. Bu konuda te-
mel bilgiler verilmeye çalışılacaktır.

2. Çocuk Edebiyatı
Çocuk edebiyatı (yazını) kavramını tanımlamadan önce kavramdaki iki sözcüğün
de ayrı ayrı tanımlanması gerekmektedir. "Çocuk" ve "edebiyat" sözcükleri birçok
kişi tarafından tanımlanmıştır. Bu tanımları buraya tek tek yazmanın bir yararı yok-
tur. Konunun gerektirdiği biçimde "çocuk" ve "yazın" kavramları şöyle tanımlana-
bilir. Çocuk: İnsanın 2 - 13 yaş arasındaki dönemine verilen addır. Edebiyat (yazın)
ise; durum, gözlem, duygu, düşünce, düş ve olayların dil aracılığıyla etkili ve güzel
bir biçimde anlatılmasıdır.

Bu iki tanımdan yararlanarak çocuk edebiyatını (yazınını) şöyle tanımlayabiliriz:

Dilin etkili ve güzel kullanılarak çocuklar için yazılmış / söylenmiş sanat niteliği ta-

AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ
204 ÇOCUK EDEBİYATI

şıyan yapıtların genel adı. Bazı şair ve yazarlar edebiyatın çocuk, genç, yetişkin ede-
biyatı olarak ayrılamayacağını ileri sürmüşlerdir; fakat yetişkinler için yazılmış bir
yapıtın çocukların ilgisini çekmesi oldukça zordur. Zaten çocuk edebiyatı olamaya-
cağını belirten şair ve yazarlardan bazıları daha sonra çocuklara yönelik şiir, öykü
yazmışlardır. Bu durum çocuklar için bir edebiyatın olması gerektiğini açıkça gös-
termektedir.

Çocuklar için yazılmamış bir kitap ancak resimleriyle çocukların ilgisini çeker. Hele
içinde resim olmayan büyükler için yazılmış bir kitap çocukların ilgisini çekmek
için çok uzun bir zaman raflarda beklemek durumundadır. Erişen (1980), Reşat
Nuri Güntekin'in okuma zevkini nasıl edindiğini şöyle belirtir: "Reşat Nuri Günte-
kin, küçükken, babası Doktor Hacı Nuri Bey, Jan Ruso'nun ünlü yapıtı Emil'i
okumuş. Onun etkisinde kalarak Reşat Nuri'yi okuldan almış. Reşat Nuri, bir yıl ev-
de oturmuş. Bu arada can sıkıntısından, babasının kitaplığını karıştırmaya başla-
mış. Eline geçen güzel, resimli kitapların resimlerini bir makasla oyup çıkarırmış.
Git gide bu oyup çıkardığı resimlerin altını merak edip okumaya başlamış." Bütün
çocukların Reşat Nuri gibi can sıkıntısından kitapları karıştırması, merak ederek re-
sim altlarını okuması beklenemez. Sadece, okumayı sevdirmek için bile olsa çocuk-
lara yönelik bir edebiyatın olması gerekir.

Bu alandaki çalışmalarıyla tanınmış eğitimci Jacob (1955), A.F. Oğuzkan'ın dilimize

çevirdiği Curriculum Letter adlı yapıtında çocukların neden edebiyata gereksinim
duyduğunu şöyle açıklamaktadır:

"1. Edebiyat hoş vakit geçirtici, eğlendirici bir şeydir. Hoş vakit geçirtmeyi eğiti-
min başlıca amaçlarından biri olarak düşünmekten çekinilmemelidir. Elbette radyonun, re-
simli dergilerin, sinemanın ve televizyonun yanında okumaya da bir yer ayrılması gerekir.
Eğer çocuklar okulda okumayı sevmeyi, okumaktan sadece okumak için zevk almayı öğren-
mezler ise hoşça vakit geçirten bir unsurdan yoksun kalırlar. Bu bakımdan, edebiyatı, bir hoş
vakit geçirme aracı olarak öğretim programına alınacak değerli unsurlardan biri biçiminde
pekala düşünebiliriz.
"2. Edebiyat ruha canlılık verir, yaşama gücünü artırır. Edebiyat kimi zaman bizi,
hayatın çok ciddi ve üzücü durumlarından uzaklaştırır, götürür. Güzel bir düzyazı veya şiir
okumanın kazandırdığı yaşantılarla bir insan kısa zamanda bugünkü tasalarından kurtul-
ma olanağı bulur ve sonra da bu tasarıların karşısına daha güçlü, daha dinlenmiş halde çık-
manın yollarını öğrenir. Çocuklara okulda bu gibi yaşantılar edinmek için birtakım olanak-
lar verilmediği sürece onlar ruhun canlanıp güçlenmesinde edebiyatın bu şaşırtıcı, olağa-
nüstü değerini hiç bir vakit öğrenemeyeceklerdir.
"3. Edebiyat yaşamı tanımaya yardım eder. Çocuklar yaşamı ve yaşama yollarını öğ-
renmek için edebi eserlere gereksinim duyarlar. Başka bir kimsenin yaşamını ilgilendiren du-
rumları öğrenmek için edebiyat aracılığıyla elde eldilen pek ilginç yaşantıları -televizyon,
radyo vb.- hiçbir araç kazandıramaz. Kimi durumlarda kişisel yaşantılardan daha iyisi yok-
tur; ama bazı yaşantılar vardır ki bunlar türlü edebiyat eserlerinni okunmasıyla birer rast-
lantı sonucu kazanılır. Kısaca, çocuklar yaşamı tanımak için edebiyata gereksinim duyarlar.
"4. Edebiyat bir rehberlik kaynağıdır. Edebiyat bir kimsenin kendini tanıyarak dav-
ranışlarını değiştirmeye yarayacak olanaklar hazırladığı için bir rehberlik kaynağı olarak da
ANADOLU ÜNİVERSİTESİ
ÇOCUK EDEBİYATI 205

hizmet edebilir. Şüphesiz, bütün edebiyat eserleri böyle bir hizmeti görmez ve bu hizmet de
her zaman klasik ölçüler içinde yerine getirilemez. Fakat, her birimizin yaşamında gereksi-
nim duyduğumuz vakit bize kendimizi anlamak konusunda yardımcı olan en az bir kitap bu-
lunmuştur.
"5. Edebiyat yaratıcı etkinlikleri özendirir. Çocuklar, başka alanlardaki yaratıcı et-
kinliklere geçmek için bir sıçrama tahtası olarak edebiyata gereksinim duyarlar. Başka sanat-
larla ilişkileri bulunan zengin bir programın eşliğinde yaratıcılığa yönelten okuma etkinlik-
leri sayesinde bir sanat, başka bir sanatı desteklemiş, beslemiş olur. Okuma, çocuğu resim
çizmeye ve dramatik sanat alanlarında ritmik yorumlamalar yapmaya özendirir. Çocuklar
okuma ve dramatik sanat alanlarında ne kadar zengin yaşantılar edinirlerse yaşamın öteki
yaratıcı alanlarında da o kadar zengin bir kişiliğe sahip olurlar.
"6. Edebiyat güzel bir dil demektir. Çocuklar kendi dillerini geliştirmek için edebiyat
eserlerine gereksinim duyarlar. Edebiyat güzel bir dildir ve içimizde, çocukların anadilleri-
nin güzelliğini en iyi biçimde öğrenmelerini istemeyecek kimse var mıdır?"( Leland, Jacob.
Çeviren: A. Ferhan Oğuzkan. Curriculum Letter, N. 20, 1995.)

Yukarıda da belirtilen nedenlerden dolayı edebiyat, çocuklara yetişkinlerden çok

daha gereklidir. Çocuklar için gerekli olan edebiyatın ülkemizde ve dünyadaki geli-
şimine kısaca göz atalım.

3. Ülkemizde Çocuk Edebiyatının Gelişimi

Edebiyatımızda çocuklar için söyenmemiş olsa da onların da yararlandığı sözlü
halk edebiyatı ürünleri çocuk edebiyatının ilk ürünleri sayılabilirler. Destanlar,
masallar, bilmeceler, ninniler, maniler, tekerlemeler, söylenceler, Dede Korkut Hikayeleri
çocukların severek dinledikler halk edebiyatı ürünleridir. Nabi'nin Hayriyye'si
(17. yüzyıl), Sünbülzade Vehbi'nin Lütfiye-i Vehbi'si (19. yüzyıl) ise çocuklar için
değil onların eğitimi üzerine yazılmıştır.

Bizde çocuk edebiyatı konusu ancak Meşrutiyetten sonra kendini duyurmuştur.

Öğretmen okullarına Batılı eğitim anlayışının girmesi buna ön ayak olmuştur. Ço-
cuk edebiyatının bizde çok geç gelişmesinin çocuğa ve öğretmene verdiği sıkıntıyı
Alangu (1965) şöyle anlatmaktadır: "Rastgele okuyuş yalnız, çok eski devirlerin çocukla-
rı için değil, Meşrutiyet, hatta uzun süre Cumhuriyet nesillerinin de bir çaresizliği olmuş-
tur. Okuma öğrendiğim günlerde çaresizlikten babamın meslek kitapları ile gündelik gazete-
leri uzun süre okumak zorunda kaldığımı çok iyi anımsıyorum. Meşrutiyetten bu yana,
Cumhuriyet'ten 1940'lı yıllara kadar çocuk kitabı o kadar azdı ki, öğretmenler birkaç kitabı
önerdikten sonra duraklamak, çocukların büsbütün düzeysiz ve kötü eserlerin kucağına düş-
memeleri için zamanı gelmediği halde, yaş basamaklarını düşünmeden edebi yapıtlara yö-
neltmeye çalışırlardı." Tanzimat döneminde, Batı dillerinde yazılmış kitapların dili-
mize çevrilmeye başlanmasıyla çocuk klasikleri de dilimize çevrilir; fakat bu çeviri-
lerde çocukların anlayabileceği bir dil kullanılmaması çocuk klasiklerinin çocuklar
tafından okunmasını zorlaştırmıştır. Özellikle o dönemde okur-yazar oranın ol-
dukça düşük olduğu düşünülürse bu zorluk daha iyi anlaşılır. Yapılan bu çeviriler

AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ
206 ÇOCUK EDEBİYATI

arasında şunlar sayılabilir: Yusuf Kamil Paşa, Fenelon'un Telemakını; Vakanüvis

Lütfi, Daniel Defoe'nin Robinson Crusoesunu; Mahmut Nedim, Jonathan Swift'in
Gülliver'in Seyahatnamesini vb. çevirmişlerdir. Çeviri konusunda Şinasi La Fonta-
ine'den "fabl", Recaizade Ekrem ve Ahmet Mithat Efendi "manzum" çevirileriyle
iyi örnekler vermişlerdir.

İlk çocuk gazetesi Mümeyyiz (1869) de Tanzimat döneminde çıkartılmıştır. Daha

sonra Sadakat (1875) -sonra adı Etfal olur- adlı çocuk gazetesi çıkartılmıştır. Bu
dönemde çocuk dergileri de çıkartılır. Bahçe (1880), Çocuklara Kıraat (1882), Vası-
ta-i Terakki (1882), Çocuklara Arkadaş (1882), Çocuklara Talim (1887), Çocuklara Rehber
(1896), Çocuk Bahçesi (1904) aralıklarla yayımlarını sürdüren çocuk dergileridir. Gü-
nümüzde belirli bir çocuk gazetesi yoktur. Bazı gazetelerin belirli sayfalarında ço-
cuklar için ayrılmış köşeler vardır. Bununla birlikte çocuk dergileri oldukça çoktur.
Çeşitli yayınevlerinin, kuruluşların, bankaların çıkarttığı çocuk dergileri vardır.
Yalnız, çocuk dergilerinin nicelik olarak çok olması nitelik olarak da iyi oldukları
anlamına gelmemelidir.

II. Meşrutiyetten sonra Yüksek Öğretmen Okulu müdürü Satı Bey çocuk edebiyatı-
nın önemini vurgulayarak çocuk şiir ve şarkılarının olmadığına dikkat çeker. O dö-
nemin sanatçılarından Alaattin Gövsa Çocuk Şiirleri (1911), Ali Ulvi Elöve Çocuk-
larımıza Neşideler, Tevfik Fikret Şermin (1914) adlı çocuk kitalarını yayınlayarak bu
konudaki boşluğu doldurmaya çalışırlar.

Milli edebiyat döneminde de Ziya Gökalp, Ali Ekrem Bolayır, Mehmet Emin Yur-
dakul, İsmail Hikmet Ertaylan, Fazıl Ahmet Aykaç, Enis Behiç Koryürek, Yu-
suf Ziya Ortaç, Halit Fahri Ozansoy şiirlerle çocuklara seslenirler. Yine bu dönem-
de Ömer Seyfettin, Ahmet Rasim, Hüseyin Rahmi Gürpınar'ın, aslında büyükler
için yazıdıkları, öyküleri çocuklar tarafından ilgi görür.

Cumhuriyet döneminde Ahmet Kutsi Tecer, Necmettin Halil Onan, Ömer Bedret-
tin Uşaklı, Kemalettin Kamu, Vasfi Mahir Kocatürk çocuklar için şiir yazan sanat-
çılardır. Bu dönemde çocuklar için yazılan öykü ve romanlar çok azdır. Var olanlar
da pek başarılı örnekler değildir. 1928 yılında başlatılan okuma yazma seferberliği,
1936 yılında da Milli Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulunun çabalarıyla ço-
cuk edebiyatına yönelik olumlu çalışmalar yapılmıştır. Burada Huriye Öniz'in Köp-
rüaltı Çocukları adlı öyküsünü belirtmek gerekir. Çocuk edebiyatı düşüncesinin
oluşmadığı yıllarda başvurulan halk edebiyatı ürünlerinden masalların derlenmesi
çalışmaları bu dönemde olur. Naki Tezel Çocuk Masalları (1943) derlemesiyle bu ça-
lışmaları başlatır. Eflatun Cem Güney de bu konuda çalışmıştır. Dertli Kaval, Nar
Tanesi, Bir Varmış Bir Yokmuş önemli çalışmalarıdır.

Çocuklar için yazılmış biyografi türünün ilk örneklerini Rakım Çalapala'nın Mus-
tafa Atatürk'ün Romanı, Falih Rıfkı Atay'ın Babanız Atatürk adlı yapıtları oluştur-
maktadır.

ANADOLU ÜNİVERSİTESİ
ÇOCUK EDEBİYATI 207

Çocuklar için yazılmış anı türünün ilk örneklerini Halide Nusret Zorlutuna'nın
"Benim Küçük Dostlarım", Nahit Nafiz Edgüer'in "Atatürk'ten Anılar" adlı yapıtla-
rı oluşturmaktadır.

Çocuk edebiyatının gelişimi içinde Orhan Veli Kanık'ın La Fontaine Masalları'nı şiir
biçimine dönüştüren çalışması ile Nasrettin Hoca Hikayeleri'ni de belirtmek gerekir.

1979 yılında Unesco bu yılı Dünya Çocuk Yılı ilân etmiştir. Bütün dünyada oldu-
ğu gibi bizde de bu konuda birçok çalışma yapılmış, üzerinde konuşulur olmuştur.

Günümüzde ise birçok sanatçı çocuklar için kitap yazmıştır. Ceyhun Atuf Kansu,
Fazıl Hüsnü Dağlarca, Cahit Külebi, Aziz Nesin, Rıfat Ilgaz, Orhan Kemal, Talip
Apaydın, Fakir Baykurt, Muzaffer İzgü, Ülkü Tamer, Güngör Dilmen, Ali Püs-
küllüoğlu, Ayla Kutlu, Müjdat Gezen, Sulhi Dölek, Feyza Hepçilingirler, İpek
Ongun, Gülten Dayıoğlu, Yalvaç Ural, Fatih Erdoğan, Aytül Akal, Ayla Çınaroğ-
lu bunlardan birkaç tanesidir.

4. Dünyada Çocuk Edebiyatının Gelişimi

Bizde olduğu gibi dünyada da sözlü halk edebiyatının ürünleri çocuk edebiyatının
başlangıcı sayılır. Dünyada -özellikle Avrupa ve Amerika'da- çocuk edebiyatının
gerekli olduğu düşüncesi çok erken benimsenir . Bunun için bu konuda ürünler ve-
rilmesi, bizdeki gelişimine göre oldukça erken bir döneme rastlar. Fransa'da 17.
yüzyılda Fenelon'un soylu çocukların eğitiminde kullanılması için yazdığı Tele-
mak (bizde Tanzimat döneminde çevirisi yapılmıştır), La Fontaine'in fablları (aslın-
da büyükler için yazılmıştır), Perrault'un masalları ilk yapıtlardır. Avrupa'da ço-
cuklar için yazma düşüncesi 18. yüzyılda pek çok ülkede birden yaygınlaşır. Çocuk-
lar için verilen ürünler hızla çoğalmaya, başlar özellikle İkinci Dünya Savaşından
sonra çocuk edebiyatında büyük bir gelişme görülür.

İngiltere'den Daniel Defoe'nin Robinson Crusoe, Jonathan Swit'in Gülliverin Seya-

hatleri, Lewis Carrol'un Alis Harikalar Diyarında, Charles Dickens'in David Coperfie-
led; Amerika'dan Louisa May Alcott'un Küçük Kadınlar, Mark Twain'in Tom Saw-
yer, Huckleberry Finn; Fransa'dan Hector Malot'un Kimsesiz Jules Verne'in serisi,
Antoine de Saint Exupery'nin Küçük Prens; Almanya'dan Grimm Kardeşlerin ma-
salları; İsveç'ten Selma Lagerlöf'ün Nils Holgerson'un Eşsiz İsveç Yolculuğu ; Dani-
marka'dan Andersen'in masalları ilk akla gelen çocuk edebiyatı örnekleridir. Bun-
lar dilimize de çevrilmiştir.

AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ
208
Çocuk Kitapları Haftası
1918 yılında ilk kez
ABD'de düzenlendi. Her
yıl Kasım ayının ikinci haf-
tasında kutlanır.
ÇOCUK EDEBİYATI
5. Çocuk ve Kitap
Maksim Gorki "Her kitap beni kalabalıktan, düzeysizlikten insanlığa, insancıllığa yüksel-
ten; daha iyi bir yaşamı anlamama ve ona karşı derin bir susuzluk duymama neden olan bir
basamaktır." diyerek kitabın yaşamına kattığı güzellikleri anlatır. Yaşamı güzel-
leştiren kitabı çocuğun yaşamında bir demirbaş yapmak gerekmektedir. Çocuk, ki-
tapla iyice içli dışlı olmalıdır. Bu içli dışlılık sadece ders kitaplarıyla sınırlandırılma-
malıdır. Çocuk diğer kitap türleriyle de haşır neşir olmalıdır; ancak o zaman oku-
manın tadına varabilir.
Oğuzkan'ın (1947) dilimize çevirdiği M. Hill'in Children and Book's adlı kitabında
kitabın önemini, çocuğun neden kitaba gereksinim duyduğunu anlatan bir yazıya
burada kısaltarak yer vermek doğru olur.
"ÇOCUK VE KİTAPLARI
"Kitaplar yaşamın yerini tutmaz; ama yaşamı sınırsız biçimde zenginleştirir. yaşam can sı-
kıcı bir hal aldığı zaman, kitaplar bunun her zaman böyle olmadığına inancımızı güçlendirir.
Yaşam çetinleştiği zaman, bizi bir süre üzüntülerden kurtarır veya sorunlarımızın çözü-
münde bize yeni bir anlayış kazandırır. Yahut gerek duyduğumuz huzur ve dinlenmeyi sağ-
lar bize. kitap, kullanmasını bilenler için, sürekli bir bilgi, rahatlık ve zevk kaynağıdır. Bu,
hem çocuklar için hem de yetişkinler için doğrudur. Ancak bu, özellikle çocuklar için daha
doğrudur.
"Bazı temel gereksinimler birçok kimse için ve her zaman ortak gereksinimlerdir. Başlangıç-
ta çocuğun gereksinimleri dar bir sınır içindedir ve tamamiyle kişiseldir; ama çocuk geliştik-
çe bu gereksinimlerin alanı genişler ve genellikle toplumsal bir nitelik kazanır. Gereksinimle-
ri karşılamaya çalışan çocuk, durmadan, kişisel mutluluk ile toplumsal onay arasında nazik
ve dikkatli dengeyi sürdürmenin yollarını arar ki bu kolay bir iş değildir. Kitaplar doğrudan
doğruya veya dolaylı olarak çocuğa bu konuda yardım eder. "
Çocuğun kitapla tanışmasında, kitabı sevmesinde, kitapla birlikteliğinin uzun sür-
mesinde aile, öğretmen, okul ve kurumlara bazı görevler düşmektedir. Çocuğun ki-
tap okunması isteniyorsa, aile içinde çocuk kitapla tanıştırılmalı, kitap okumaya
özendirilmelidir. Kitap okumayan bir ailenin çocuğu da büyük bir olasılıkla kitap
okumayacaktır. Aile çocuğu çevredeki kütüphanelere götürmeli, çocuğun yaşına
uygun kitap almalı, ders kitapları dışındaki kitapları okuması için de desteklemeli-
dir. Öğretmen kitap okumalı, öğrencinin düzeyine uygun kitaplar önermeli, öğren-
ciyi kitap okumaya özendirmelidir. Bu görev sadece sınıf öğretmenlerinin veya
edebiyat öğretmenlerinin sorumluluğunda değildir. Diğer branş öğretmenleri de
bu konuda öğrencilere örnek olacak davranışlarda bulunmalıdırlar. Okul yönetimi,
kurum ve kuruluşlar öğrencinin kitaba ulaşmasını kolaylaştıracak yeni ortamlar
yaratmalı, bu ortamları çeşitli kitaplarla zenginleştirmeli, öğrencinin ilgisini çeke-
cek bir düzen oluşturulması için maddi olanakları sağlamalı, kitap sergileri açmalı,
özellikle kurum ve kuruluşlar nitelikli çocuk yayınlarının oluşturulması için bu
alandaki çalışmaları örgütlemeli ve desteklemelidirler.
ANADOLU ÜNİVERSİTESİ
ÇOCUK EDEBİYATI 209

6. Çocuk Yayınlarının Nitelikleri

"İnsanlık, çocuğa verebileceğinin en iyisini vermekle yükümlüdür" Birleşmiş Milletler
Genel Kurulunun bir kararıdır bu. Günümüz çocukları eğitim araç-gereçlerinin çe-
şitliliği bakımından kendilerinden önceki nesilden daha şanslı durumdadırlar. Bu
çeşitlilikten bütün çocuklar yararlanamasa da, çocukların eğitiminde teknolojinin
etkisi yatsınamaz bir gerçektir. Bu çeşitlilik aynı zamanda anne-baba, öğretmen ola-
rak büyükleri zor durumda bırakmaktadır. Çünkü çocukların zararlı etkilerden ko-
runması büyüklerin sorumluluğundadır. Bu sorumluluk da çocuklara sunulan ola-
naklar çoğaldıkça artmaktadır. Hangi kitap okutulmalı, okuma beğenisi nasıl geliş-
tirilmeli, hangi program izletilmeli, hangileri yasaklanmalı?.... Bu ve buna benzer
sorular kafaları kurcalamaktadır.

Sizce bir çocuk kitabında bulunması gereken nitelikler neler olmalıdır? ?

M. Hill (1947) da bu konuya değinerek çocuk kitaplarının niteliğini şöyle belirtmek-
tedir:

"Bir süreden beri yazarlar, ressamlar ve editörler çocuklar için yazılan kitapların içerik bakı-
mından çeşitli, dış görünüş bakımından hem çocukların hem de yetişkinlerin hoşlarına gide-
cek kadar güzel olmaları amacıyla çalışmaktadırlar. Yıllık kitap yayını dehşetli bir biçimde
artımıştır; kimi yıllar binden çok yapıt yayımlanmaktadır. Bu kitaplar, yetişkinlerin kitapla-
rı gibi, türlü nitelikleri göstermektedir. Bazılarına güvenilmesi olanaksızdır; bazıları değer-
siz, bazıları titizlikle hazırlanmıştır; bazıları da daima yararlanılacak gerekli yapıtlardır. İs-
ter eski, ister yeni olsun güzel ve değerli kitaplardan oluşan bir servet, keşfedilmeyi bekleyen
hazineler gibi, önümüzde durmaktadır.
"Eğer bu hazineleri, en iyi çocuk kitaplarını, keşfetmek zorunluğunu duyuyarsak onları de-
ğerlendirmede göz önünde tutacağımız ölçülere gereksinim olacaktır. Bununla birlikte sü-
rekli olarak iki gerçeği hatırımızda tutmalıyız: Bir kitap ancak çocuklar ondan zevk alıyorlar-
sa iyi bir kitaptır; yetişkinlerin gözünde klasik de olsa eğer çocuklarca okunmuyorsa veya içe-
riği onların canını sıkıyorsa böyle bir yapıt, kötü bir çocuk kitabıdır. Kısaca, birçok alanlarda
yazılmış yüzlerce kitabı bilmemiz gerekir; ama kendileri için kitap yazılan çocukları, onların
ilgilerini ve gereksinimlerini de bilmeliyiz."

Bir çocuk kitabında içerik, dil ve anlatım yönünden bulunması gereken nitelikler
şöyle sıralanabilir:

• Çocuk kitapları, çocuğun gelişme düzeyine uygun konuları işlemeli, dili ya-
lın, kavramlar açık olmalıdır.
• Konular ilgi çekici biçimde sunulmalı, eğlendirici, öğretici ve düşündürücü
olmalıdır.
• Konunun işlenişi bilim verilerine ve insanlık değerlerine uygun olmalıdır.
İnsanı ve çevresini gerçekçi açıdan tanıtmalı, yurt sevgisini, insan sevgisini ve
yardımlaşma duygusunu güçlendirici olmalıdır.

AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ
210 ÇOCUK EDEBİYATI

• Denemeci, araştırıcı, eleştirici, kısacası özgür düşünceli insan yetiştirme

amacı gözönüne alınarak yazılmalıdır.
• Çocuğun kendini tanımasına, kişiliğini geliştirmesine katkıda bulunmalıdır
(Yörükoğlu, 1997).
• Çocuk kitapları çocuğun sanat beğenisini geliştirmeyi amaçlamalıdır.
• Çocuğu iyiye, güzele, doğruya yönlendirmeyi amaç edinmelidir (Baraz,
1987).
• Çocuğa eleştirel düşünme becerisi kazandırmalı, geliştirmelidir.
• Çocukların sözcük dağarcıkları göz önünde tutularak bu dağarları geliştiril-
melidir.
• Çocuğun düzeyine uygun bir anlatım yöntemi kullanılmalıdır
• İnsanı olduğu gibi göstermelidir. İyiler hep iyi, kötüler hep kötü değildir.
• Çocuk evrensel değerlere saygı duymalıdır.
• Verilmek istenen doğrudan değil, çocuğun bulmasını sağlayacak biçimde su-
nulmalıdır.

Yörükoğlu (1997), çocuk kitaplarında nelerin sakıncalı olduğunu belirtmenin da-

ha doğru olduğunu dile getirerek, sakıncaları şöyle sıralamıştır:

• Çocuk kitapları her türlü kör inaç ve önyargılardan arınmış olmalıdır. Irk üs-
tünlüğü, din ayrılığı, bağnazlık, dolaylı ya da doğrudan aşılanmamalıdır.
• Yurt sevgisi, ulusal değerler ve Türklük bilinci işlenirken evrensel değerler
bir kenara itilmemeli, ülkeler arasında düşmanlık ve öç alma duyguları körük-
lenmemelidir.
• Yiğitlik abartılmamalı; çocuklara, yanılmaz insan, üstün insan, her şeyi bilen
insan örnekleri sunulmamalıdır. Başka bir deyişle, etiyle kemiğiyle, olumlu ve
olumsuz yanlarıyla insan tanıtılmalıdır. Çocuk kitaplarında, çelişkileriyle, de-
ğişen düşünce ve duygularıyla insanı görmeli; başkalarında kendisine benzer-
likler bulabilmelidir. Katı ahlak kuralları içinde sıkışıp kalmamalı, hoşgörü ve
esneklik kazanmalıdır.
• Alın yazısı, yazgı gibi insanının boynunu büktüren, savaşım gücünü köstek-
leyen inanışlara yer verilmemelidir.
• Her kitap bir dizi ahlak yargısıyla sonuçlandırılmamalıdır. Köprüaltı Çocukla-
rı, Öksüz Ayşe türünden acıma duygusunu sömüren kitaplar en azından ya-
rarsızdır. Polianna gibi tanınmış bir çocuk öyküsü de bu kötü örnekler ara-
sında yer alır. Bu öyküde, çevresindekileri mutlu etmek için insan üstü çaba
gösteren bir kız çocuğu anlatılır. Ne üzüntü, ne kırgınlık, ne de öfke duymayan
böyle bir kahraman nasıl benimsenir? Olsa olsa erişilmez bir varlık olarak oku-
yucuda bir küçüklük duygusu yaratır.

Çocuk yayınları da diğerleri gibi eşgüdümlü bir çalışma gerektirir; hatta diğerlerin-
den daha çok... Yazarın içerik, dil ve anlatım konusunda gösterdiği titizlik, kitabı
yayıma hazırlayacak diğer elemanlarca da gösterilmelidir. Çocuk yayınlarında içe-
rik, dil ve anlatım özelliklerinin yanı sıra biçimsel özelliklere de önem verilmelidir.
Biçimsel özellikler deyince kitabın resimlenmesi, kapak düzeni, yazı biçimi, kağıt
kalitesi, kitap boyutu gibi özellikler anlaşılmalıdır.
ANADOLU ÜNİVERSİTESİ
ÇOCUK EDEBİYATI 211

Çocuk yayınlarında biçimsel olarak şu özelliklerin bulunmasına özen gösterilmeli-

dir:

• Çocuk kitaplarında kapak, çocuğun dikkatini çeken ilk biçimsel özelliktir.

Kapak kalın kartondan olmalıdır. Daha küçük yaştaki çocuklara hazırlanan ki-
taplarda kapağın dayanıklılığı da artırılmalıdır. Kapakta kitabın adı, konuyu
tanıtıcı bir resimle yer almalıdır. Dış kapakta yazılmamışsa, iç kapağa yazarın
(çeviri bir kitapsa aynı zamanda çevirenin), kitabı resimleyenin, basımevinin
adları ile basım yılı ve yeri yazılmalıdır. Arka kapak ise çeşitli amaçlar için kul-
lanılabilir: yayınevinin kitaplar dizisi, yazarın yapıtları, kitabın fiyatı gibi.
• Çocuk kitapları dağılmayacak biçimde iyi yapıştırılmalı, hatta dikilmelidir.
Çocuğun kitabı katlayabileceği göz önünde tutularak bu konuya önem veril-
melidir. Çocuğun dağılmış bir kitaba ilgi göstermesi beklenemez.
• Çocuk kitapları en iyi kalitedeki birinci hamur kağıda basılmalıdır. Kağıt;
mürekkebi dağıtmamalı, renkleri değiştirmemeli, kolay yırtılmamalı, çocuğun
gözünü yoracak kadar parlak olmamalıdır. Kağıdın mat olmasına özen göste-
rilmelidir.
• Çocuk kitaplarının boyutlarının çok küçük olmamasına özen gösterilmelidir.
Kitabın boyutu sesleneceği çocuğun yaşına göre saptanmalıdır.
• Kitabın harfleri büyüklük bakımından olduğu kadar yükseklik ve genişlik
bakımından da uygun olmalıdır. Okul öncesi ve ilkokulun birinci devresi için
en az 14 punto (geniş, yüksek harfler) olmalıdır. İkinci devre için en az 12 punto
(kitap -elinizdeki kitabın- harfleri) olmalıdır(Alpay ve Anhegger, 1975). Sa-
tır araları sıkışık olmamalıdır. Tümcelerin sözcük sayısı ilkokulun birinci dev-
resinde en çok altı, ikinci devresinde ise en çok on olmalıdır (Alpay ve An-
hegger, 1975). Çocuk kitaplarında bileşik tümceden çok basit tümce kurul-
masına, özellikle, çocuğun yaşı küçüldükçe özen gösterilmelidir.
• Çocuk kitaplarının resimlenmesinin ayrı bir önemi vardır. Çocuk kitabının
resimlenmesi içeriği, dil ve anlatımı kadar önemlidir. Daha önce de belirtildiği
gibi çocuk, kitabın resimlerine bakarak okumaya başlar (Çocuk Edebiyatı ko-
nu başlığında belirtilen Erişen'in Reşat Nuri'nin okumaya başlamasını anlatan
anısını anımsayınız). Bu resimlerin ilgi çekici olması çocukta okumayı körükle-
yecektir; aynı zamanda çocuğun güzel sanatlara ilgisini de artıracaktır. Birçok
çocuğun güzel sanatlarla ilk karşılaşması kitaptaki resimlerle olmaktadır. İlkle-
rin yaşamımızdaki önemi unutulmamalı ve bu konuya gereken önem verilme-
lidir.
Resimler iyi ve kolay yorumlanabilmelidir. Yazıdaki anlatılan olayı (olayları)
özetler, yorumlar nitelikte olmalıdır. Resimler okuma bilmeyen çocuğun
kendisine okunan kitabı, daha sonra resimlerine bakarak anlatmasını sağla-
yacak kadar anlaşılır olmalıdır. Resimler renkli olmalıdır. Birçok uzman, resim-
lerle yazıların üst üste konmaması, yan yana iki sayfada bulunması gerektiği
görüşündedirler. Bol resimli, az yazılı (özellikle küçük yaştaki çocuklar için ha-
zırlanmış kitaplarda) kitaplarda resimle yazı aynı sayfada yer alabilmektedir.

AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ
212 ÇOCUK EDEBİYATI

Yukarıda belirtilen içerikle, dil ve anlatımla, biçimle ilgili özellikler çocuk kitapla-
rında bulunması gereken genel özelliklerdir. Bu özellikler daha da çoğaltılabilir; fa-
kat şu unutulmamalıdır: Bir kitap ancak çocuklar ondan zevk alıyorlarsa iyi bir ki-
taptır. Her çocuğun gelişim düzeyi farklıdır; çocuklarda da bireysel farklılıklar var-
dır. Bütün çocukların aynı kitabı beğenmesi beklenemez.

Çocuğunuzun, yoksa yakınınızın çocuğunun, hangi kitapları beğenerek okudu-

ğunu, dinlediğini gözlemleyiniz.

7. Çocukların Yaşlara Göre Okuma Eğilimleri

Gelişim basamaklarına göre çocukların okuma gereksinimleri nasıl karşılanmalı-
dır? Ana-baba, öğretmen olarak çocuğa önerilecek, armağan edilecek bir kitabın se-
çiminin doğru yapılması için çocuğun okuma alışkanlığının, gelişim düzeyinin ve o
gelişim düzeyinde okunacak kitapların bilinmesi gerekmektedir. Yörükoğlu
(1997), psikiyatrist gözüyle bu konuda şu açıklamaları yapmaktadır:

"Okul öncesi yıllarda bol resimli, çizgili, çocuklara okunmak amacıyla düzenlenmiş, az yazı-
lı kitaplar ilgi çeker. Boyama kitaplarının çocuklardaki yaratıcılığı körelttiği belirtilmekte-
dir. Resimler hayal gücünü artırır. İyi kitaplar çocuğu somut düşünmek biçiminden soyut
düşünmeye doğru götüren araçlardır. Soyut sözleri, resimlenmiş olarak algılamak kavram-
ların yerleşmesine yardım eder. İlkokul çağında resimli dergilerin, Tom Miks, Teksas gibi za-
rarlı sayılan yayınların çekiciliği boşuna değildir. bu tür kitaplar resme öncelik tanırlar. Dil-
leri yalın ve sürükleyicidir. Güldürüye ve serüvene bol yer verilmiştir. Öykünün sonunda
iyiler hep kötüleri alt ederler. Bu tür yayınları yasaklamak sorunu çözmez. Onlarla yarışacak
nitelikte kitaplar basmak va yaymak gerekir. Kuşkusuz bu tür yayınlar içinde saldırganlığa,
korku ve yıldırıya (dehşete) çok yer verenleri eve sokmamak iyi olur. Bu tür yayınların olum-
suz etkileri yanında daha önemli sakıncaları da vardır. Belli bir dönemde çocuğa çekici ve ko-
lay gelen bu yayınlar, ek okuma aracı olarak kalırsa gelişmeye katkı yapmaz. Çocuk belli bir
düzeyde yukarı gidemez. Yetişkin çağında fotoroman okuyucu olup çıkar!
İlkokul yıllarındaki serüvenlere, yiğitlik öykülerine ve gizi bulunan öykülerek eğilim artar.
Define Adası, Jules Verne'nin öyküleri türünden hem sürükleyici hem yazın değeri olan ki-
taplarla bu eğitim karşılanabilir.
İlkokuldan sonra çocuklarda soyut düşünce yeteneği hızlı bir gelişme gösterir. Ortaokul sıra-
larında okumaya düşkün çocuklar yetişkinlerin okuduğu bir çok romanı tat alarak okuyabi-
lir. Bu çağlarda Türk ve dünya yazınından derlenecek bir seçmeler dizisi hazırlanabilir.
Unutmayalım ki çocuk klasikleri arasına giren pek çok başyapıt çocuklar için yazılmamıştır:
Robinson Kruzo, Guliver'in Gezileri, Define Adası, Tom Sawyer'in Serüvenleri, Don Kişot
ve pek çok başka ünlü yapıt buna örnek verilebilir. Örneğin Aziz Nesin'in, Muzaffer İz-
gü'nun bütün öykülerini ilkokulun son yıllarından başlayarak çocuklar bayıla bayıla
okumaktadırlar.
Çocuklar ana-babalarıyla birlikte okumaya başladıkları ve tadını aldıkları bir kitabı kendi
başlarına bitirebilirler. Birlikte kitap okumak, okuma beğenisi kazandırmanın iyi bir yolu-
dur. Ayrıca birlikte okunan ve tartışılan bir kitap çocukla ana-babayı birbirine yaklaştırır."

ANADOLU ÜNİVERSİTESİ
ÇOCUK EDEBİYATI 213

Uzmanlar, çocukların okuma eğilimleri konusunda kesin olmamakla birlikte bazı

saptamalar yapmışlardır. Bu konuda kesin yargılara varılamaz. Her çocuğa sunula-
cak reçete farklıdır. Her çocuğun kişiliği, aile ve sosyal çevresi değişiktir. Yine de ço-
cuğun yaşına göre okuma eğilimini bilmek bir başlangıç sayılabilecek, büyüklere
yardımcı olabilecektir. Bunun için çocuğun yaşına göre hangi konulara ilgi duydu-
ğu, neye meraklı olduğu Tablo 12.1'de gösterilmiştir. Tablo incelenirse Yörükoğ-
lu'nun görüşlerini destekler nitelikte olduğu görülür.

Tablo 12.1: Yaşlara Göre Okuma Eğilimleri

0 - 6 YAŞ OKUL ÖNCESİ DÖNEMİ

• Ninniler • Öykü
• Resimli kitaplar • Şiir
• Çekici kartlar • Plak - kaset
• Tekerlemeler • Video - TV
• Bilmeceler - atasözleri - fıkralar • Çocuk kitaplığı
• Destanlar - efsaneler • Çocuk kulübü - tiyatrosu
• Masal

Bu yaştaki çocuklarının eğilimlerinde cinsiyetler arasında fark yoktur.

7 - 9 YAŞ MASAL DÖNEMİ

• Kahramanları çocuk olan öyküler

• Kahramanları hayvan olan öyküler
• Tatil ve doğa öyküleri
• Efsaneler - destanlar - fıkralar

Okul öncesinin devamı olan bu dönem çocuklarında da cinsiyet farkı belirginleş-

memiştir. Ancak kızlarda bu dönem bir yıl daha uzun sürebilir. Bu dönem çocukları en
çok (% 75) masaldan hoşlanırlar. Bu dönem çocuklarının kitapları resimli olmalıdır.

10 - 12 YAŞ SERÜVEN DÖNEMİ

KIZ ERKEK KIZ / ERKEK (ORTAK)

• Ev - okul yaşamı • Serüven kitapları • Mizah
• Yararlı bilgiler • Gezi kitapları • Biyografiler
• Şiir - tiyatro eğitimi • Öyküleştirilmiş tarih, • Polisiye
• Duygusal kitaplar kahramanlık konulu kitaplar • Yabancı ülkeler
• Kadın / erkek yaşamını • Öyküleştirilmiş fen, doğa
anlatan yazılar konulu kitaplar

Bu yaş çocuklarında gerçeğe yönelme başlamıştır. Cinsiyetler arasında fark var-

dır.

AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ
214 ÇOCUK EDEBİYATI

12 - 14 YAŞ SOYUT KONULARA EĞİLİM DÖNEMİ

KIZ ERKEK
• Sevgi, bağlılık, özveri konularını işleyen • Soyut, duygusal, düşünsel öykü, roman
roman, şiir, tiyatro eserleri duygusal öykü, şiir, tiyatro eserleri
• Sanat değeri olan kitap ve dergiler • Gazeteler, güncel konular, spor yazıları

Cinsiyet farkının özellikle belirginleştiği bu dönemde çocuklarda sanata eğilim

başlar.

Baraz, 1987, s. 143.

8. Çocuk Yazını Anlatım Türleri

Yetişkinler için yazılan anlatım türlerinin birçoğundan çocuk yazının da da yararla-
nılmaktadır. Daha öncede belirtildiği gibi günümüzde çocuk kitabı olarak kabul
edilen bazı yapıtlar zamanında büyükler için yazılmıştı. Çocukların hangi yaşlarda
bu türlere ilgi duydukları yukardaki tabloda da belirtilmiştir. Tabloda belirtilen yaş
ve cinsiyet sınırlamasının çocuktan çocuğa değişiklik göstereceği kesinlikle unutul-
mamalıdır.
Çocuk yazını anlatım türleri olarak şunlar sayılabilir: masal, fabl, destan, efsane
(Halk Edebiyatı kitabınızın bu konularına bakınız) öykü, roman, biyografi, anılar,
gezi yazıları, doğa ve fen olaylarını anlatan yapıtlar, şiirler, çocuk piyesleri, çocuk
gazete ve dergi yazıları (Sözlü ve Yazılı Anlatım kitabınızın bu konularına bakınız).

? Çocuk yazını anlatım türlerinin özellikleri neler olmalıdır?

Okuduğunuz yazıları çocuk yazını türleri yönünden inceleyiniz. Çocuklar için

kaleme alınıp alınamayacağını belirleyip öğrencilerinize okuyun, tepkilerini
gözlemleyin.

Kısaca anlatılan ama üniteler gerektiren "Çocuk Yazını" konusuna bir şiirle şimdilik
nokta koyalım.

OY

Çocuklara bakıyorum
Uçan balonlara bayram yerlerine
Çocuklar umut, çocuklar yaşam
Çocuklarla bir olup gülüyorum

Coplara namlulara bakıyorum

Kelepçelere demir parmaklılara
Kan lekelerine kentin alanlarında

ANADOLU ÜNİVERSİTESİ
ÇOCUK EDEBİYATI 215

Hep son hep tükeniş hep ölüm

Çocuklara oy veriyorum.

Necati Cumalı

Benim oyum da çocuklara. Ya sizin?...

?
Özet
Çocuğun yetiştirilmesinde kitabın yeri göz ardı edilerek çok uzun bir zaman çocuk kendi ha-
line bırakılmış. Büyükler için söylenen yazılan eserlerin çocuklar tarafından da dinlenmesi,
okunması beklenmiş. Çocuk edebiyatının temelini yine büyükler için yazılmış yapıtlar oluş-
turmaktadır. Çocukların da kendilerine özgü bir dünyaları olduğu, okuma gereksinimi duy-
duğu görülmüştür. Büyüklerin için yazılmış olan kitapların bazıları da zaman içinde çocuk-
lar için uyarlanmıştır. Günümüzde bilinen ünlü çocuk klasikleri bunlar arasındadır. Çocuk
edebiyatı Avrupa'da 17. yüzyılda gelişmeye başlar. Bizde ise Tanzimat dönemine kadar or-
tak (anonim) halk edebiyatı ürünleri çocuklara seslenen yegane yazın ürünleriydi. Tanzimat
Döneminde Batı dillerinden çevirilerin yapılması çocuk klasikleri sayılan kitapların da dili-
mize çevrilmesini sağlamıştır.

Kitap çocuğu geleceğe, yaşama hazırlarken aynı zamanda iyi bir arkadaştır. Çocuk kendi dü-
zeyine uygun bir kitabı okumaktan zevk alır. Çocuğu kitapla tanıştırarak geleceğini tanıtmış
oluruz. Çocuğa kitap sunarken kitabın çocuğun yaşına, gelişim düzeyine uygun olup olma-
dığı bilinmelidir. Çocuk kitaplarında bazı özellikler bulunmalıdır. Çocuk kitaplarının oluş-
turulması eşgüdümlü bir çalışmayı gerekli kılar. Yazılmasından basılmasına kadar hepsi bir
bütünü oluşturur. Çocuk kitaplarında içerit, dil ve anlatıma verilen önem kapak, kağıt, pun-
to, resimleme konularında da devam etmelidir. Her kitap her çocuk için uygun olmayabilir.
En iyi kitap çocuğun beğendiği kitaptır. Bunun unutulmaması gerekir.

Masal, fabl, destan, efsane, öykü, roman, biyografi, anılar, gezi yazıları, doğa ve fen olayları-
nı anlatan yapıtlar, şiirler, çocuk piyesleri, çocuk gazete ve dergi yazıları çocuk yazını anla-
tım türleri arasında sayılabilir.

Değerlendirme Soruları
1. Aşağıda çocukların edebiyata gereksinimini belirten seçeneklerden hangisi
doğru değildir?
A. Edebiyat yaşamı tanımaya yardım eder.
B. Edebiyatın amacı sadece güldürmektir.
C. Edebiyat yaratıcı etkinlikleri özendirir.
D. Edebiyat güzel bir dil demektir.

AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ
216 ÇOCUK EDEBİYATI

2. Bizde basılan ilk çocuk gazetesi aşağıdaki seçeneklerin hangisinde belirtil-

miştir?
A. Mümeyyiz
B. Vasıta-i Terakki
C. Çocuklara Talim
D. Çocuk Bahçesi

3. Aşağıdaki seçeneklerin hangisinde bir çocuk kitabında bulunması gereken

dil ve anlatım niteliği belirtilmiştir?
A. Çocuk kitaplarını boyutları küçük olmamalıdır.
B. Konular ilgi çekici biçimde sunulmalı, eğlendirici, öğretici ve düşündürücü
olmalıdır.
C. Çocuk kitapları, çocuğun gelişme düzeyine uygun konuları işlemeli, dili
yalın, kavramlar açık olmalıdır.
D. Çocuk kitaplarının resimlenmesine özen gösterilmelidir.

4. Okul öncesi dönemde çocukların hangi konulara eğilim gösterdiği seçenek-

lerin hangisinde belirtilmiştir?
A. Gezi Yazıları
B. Fen ve doğa olaylarını konu alan yazılar
C. Serüven kitapları
D. Masal

5. Aşağıdaki seçeneklerden hangisi çocuk yazını anlatım türlerinden sayılmaz?

A. Efsane
B. Anılar
C. Söylev
D. Şiirler

Yararlanılan ve Başvurulabilecek Kaynaklar

Alangu, Tahir. Çocuk Kitapları Üstüne. İstanbul: Doğan Kardeş, 1965.

Alpay, Meral ve Robert Anhegger. Çocuk Edebiyatı ve Çocuk Kitapları. İstanbul:

Cem Yayınevi, 1975.

Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Ders Kitapları. Eğitim Önlisans

Programı Türk Dili II. Eskişehir: 1987.

Arbuthnot, Mary Hill. Children and a Books. New York, Scott, Foresman and a
Company, 1947.

Baraz, Turhan. "Çocuk ve Kitap". Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi

Ders Kitapları. Eskişehir: 1987.

ANADOLU ÜNİVERSİTESİ
ÇOCUK EDEBİYATI 217

Erişen, Satı. "Çocuğa Okuma Alışkanlığı Verirken". Ilgaz. İstanbul: 1980.

Gökşen, Enver Naci. Örnekleriyle Çocuk Edebiyatı. İstanbul: Remzi Kitabevi,

1980.

İpşiroğlu, Zehra. eğitimde Yeni Arayışlar. İstanbul:

Oğuzkan, Ferhan. Yerli ve Yabancı Yazarlardan Örneklerle Çocuk Edebiyatı.

Dördüncü basım. Ankara: 1987.

Yörükoğlu, Atalay. Çocuk Ruh Sağlığı. 21. basım. İstanbul: Özgür Yayınları, 1997.

AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ
218

Cevap Anahtarı
Ünite 1
1 D, 2 E, 3 B, 4 C, 5 E

Ünite 2
1 B, 2 D, 3 D, 4 A, 5 C, 6 E, 7 A, 8 C, 9 B, 10 E

Ünite 3
1 B, 2 C, 3 E, 4 B

Ünite 4
1 A, 2 B, 3 B, 4 C

Ünite 5
1 E, 2 B, 3 A, 4 A, 5 D

Ünite 6
1 A, 2 C, 3 E, 4 A, 5 B

Ünite 7
1 B, 2 E, 3 A, 4 C, 5 A

Ünite 8
1 B, 2 C, 3 A, 4 E

Ünite 9
1 B, 2 D, 3 E, 4 C, 5 A

Ünite 10
1 E, 2 B, 3 D

Ünite 11
1 D, 2 E, 3 D, 4 A, 5 C, 6 B

Ünite 12
1 B, 2 A, 3 C, 4 D, 5 C

ANADOLU ÜNİVERSİTESİ