OPINIA KOLOS

Opinia Sokrates- opinia nie była całkiem pozbawiona na wartości, zajmowała miejsce pośrodku, odzywało się
wiele innych głosów, które oddzielało opinie wyłącznie negatywnie od wiedzy, wiary, przekonania. Wiedza a
opinia: wiedza jest sprawdzona, ugruntowana, wiedza jest wzglednie trwała, jest uznawana przez wiekszosc,
informacje sa empirycznie potwierdzone . Opinie każdy ma swoja na dany temat i nie każdy musi się z tym
zgadzac, ma chrakter chwilowy, opinia nie zawsze jest prawdziwa

Opinia David Hume- porozumienie, wspólnota, jest to pewna całośc, która powstala w wyniku porozumienia
pewnej wspolnoty, pozwala to mowic o pewnej spolecznej ludnosci

Trzy znaczenia słowa ,,publiczny”

1. Prawnicze znaczenie pojęcia, które podkreśla zawarty w łacińskim źrodłosłowie element

powszechności w sensie dostępności dla każdego- droga publiczna, publiczne postępowanie sądowe, w
przeciwieństwie do dziedziny prywatnej.
2. W znaczeniu prawniczym i politologicznymto pojęcia nadaje pewną rangę wyrażeniu, które określa
wspólny interes. Oznacza to że mamy do czynienia z problemami, które dotyczą wszystkich, czyli
wspólnoty, wspólnego dobra. Uzasadnia więc legalną władzę: możliwość korzystania z władzy przez
jednostkę, przez występowanie do organów państwowych.
3. Znaczenie społeczno- psychologiczne. Oprócz przestrzeni wewnętrznej, W której jednostka porusza się
ze swoimi myślami i uczuciami, ma również egzystencję skierowaną na zewnątrz, Gdzie styka się z
poszczególnymi osobami, ze ,,wspólnotą”, z którą łączy ją pewna więź np.. Religia.
Publiczny- co do treści opinii publicznej: ma dotyczyć problemów publicznie istotnych, problemów wspólnoty,

- co donosicieli opinii publicznej: osoby we wspólnocie, które są gotowe i potrafią odpowiedzialnie

wypowiadać się na tematy publiczne oraz sprawują funkcję krytyki i kontroli rządów w imieniu rządzonych.

Opinia publiczna- to co można wykazać empirycznie na podstawie obserwacji środowiska, czyli które opinie
się nasilają, a które zanikają, oraz na podstawie reakcji na tę opinię- pewności wypowiedzi bądź ostrożnego
milczenia, które u większości ludzie rozpoznajemy jako lęk przed izolacją. Poglądy w kontrowersyjnej materii,
które można wyrażać publicznie, nie narażając się na izolację. Opinia publiczna występuje w różnych stanach
skupienia: stałam, płynnym i lotnim.

Spirala milczenia- pojawia się tam gdzie opinie ze sobą konkurują, gdzie odciskają swoją pieczęć nowe
sytuacje lub gdzie załamują się dawne poglądy. Jest to rozprzestrzenianie się opinii publicznej spowodowane
przede wszystkim lekiem jednostki przed izolacją. Członkowie różnych społeczeństw będą ten lęk odczuwać w
różnym stopniu, ale wszędzie obecny jest nacisk konformizmu i lęk przed izolacją, który sprawia że nacisk jest
skuteczny.

Spirala milczenia powstaje wstanie płynnym opinii, tam gdzie opinie i zachowania są ustalone jako
obowiązujące, gdzie są już obyczajem i tradycją, element kontrowersyjny nie jest rozpoznawalny, gdzie każde
stronnictwo ma własny pogląd, a proces spirali milczenia można łatwo rozpoznać po częstotliwości takiego czy
innego stanowiska.

Wiedza a opinia

- wiedza jest sprawdzona, ugruntowana, wiedza jest wzglednie trwała, jest uznawana przez wiekszosc,
informacje sa empirycznie potwierdzone

- opinie każdy ma swoja na dany temat i nie każdy musi się z tym zgadzac, ma chrakter chwilowy, opinia nie
zawsze jest prawdziwa

Szekspir

- opinia jest najważniejsza, ponieważ doprowadziła króla na tron

- angielskim słowie,, opinion’’ zawiera się wystarczająco wyraźnie element publiczności, instancji orzekającej,
Która rozstrzyga o reputacji, dodatek,,publi’’ jest więc zbędny
- myśl, że władza lub przyszły król musi mieć wgląd na opinię środowiska, ogółu, nie była dla Szekspira niczym
nadzwyczajnym

Machiavelli

- tylko niewielu,, czuje’’ władze, czyli odczuwa jej bezpośredni wpływ, wszyscy jednak ją widzą i chodzi tylko
o to, aby w tym świetle wydawać się usilnym i cnotliwym: plebs zawsze sądzi po pozorach

- książe musi unikać wszystkiego, co mogłoby wzbudzać do niego nienawiść lub pogardą, musi dbać aby ludzie
byli z niego zadowoleni

 Dzięki Machiavellemu i Szekspirowi zyskujemy nowe spojrzenie, że nie tylko mali ludzie dają się
zastraszyć owej instancji orzekającej, lękając się o swoje dobre imię, lecz podlegają jej również
książęta, panujący, wladcy.

John Locke

Według Locke’a wyróżnia się 3 rodzaje praw:

1. Prawo boskie
2. Prawo państwowe
3. Prawo cnoty i występku, prawo opinii, czyli reputacji lub prawo mody i prawo prywatnego sądu –
ludzie tworząc wspólnotę polityczną, zrzekają się na rzecz ogółu prawa rozporządzania własną siłą,
także mogą ją stosować względem współobywateli o tyle tylko, O ile upoważniają i do tego prawa
danego kraju, zachowują w zawsze możliwość, By dobrze albo źle myśleć, pochwalać albo ganić czyny
tych, wśród których żyją i z którymi obcują
- miarą tego co uważane jest za cnotę a co za występek jest aprobatę lub dezaprobatę, pochwała lub nagana

- nikt nie uniknie kary, gdy wykracza przeciwko obyczajom lub panującej modzie

Locke rozwija terminologię na 3 płaszczyznach

- W odniesieniu do prawa boskiego mówi się o obowiązku i grzechu

- W odniesieniu do prawo państwowego o okralności i legalności

- W odniesieniu do prawa opinii i sławy o cnocie i występku

 Ludzie z lęku przed wykluczeniem ze społeczności jaką instancji orzekającej zmuszeni są do

konformizmu
 Zarzucono mu, że w naganny sposób relatywizuje dobro i zło, a to co wynika z prawa boskiego, jest
według niego efektem porozumienia prywatnych osób, moralność staje się kwestią mody
 Locke nie stawia opiniom żadnych granic, podkreśla że podlegają one ocenia w postaci pochwały lub
nagany
 Porozumienie, które ugruntowujeowe opinie, charakteryzuje jako,, ukrytą i milczącą zgodę’’- jest to
więc proces, który do świadomość dociera bynajmniej nie za sprawą literackiego przekazu, a jest z nim
coś tajemniczego
 Kwestia opinii i probieży ,, W danym miejscu’’- porozumienie istnieje określonym miejscu i w
określonym czasie, można uciec od opinii przenosząc się w odpowiednie, odległe miejsca, lub licząc na
uplyw czasu
 Opinia jest przemijająca
 Określenie ,,public opinion” rozumiemy dwojaki sposób
- po 1. W porozumieniu które można wyjaśnić jako wspólnotę czyli publiczność
- po 2. .. W danym miejscu’’, bo w pojęciu miejsca zawiera się największa możliwa otwartość
Znaczenie słów użytych przez Locka

- ,, prawo”-pojęcie używany w znaczeniu prawniczym: czyn, niesie ze sobą nagrodę bądź karę, która nie zawiera
się w samym czynie

- ,,moda- ,,fashion”- zewnętrznaść i szybka przemijalność, związek opinii z miejscem i czasem, ale również jej
wiążący charakter, dopóki panuje, to cechy,, mody”

- ,,reputacja”- określenie, które ustawia człowieka w całej jego zależności od środowiska, od wielu innych ludzi

David Hume

Traktat a naturze ludzkiej

- tworząc państwo ludzie zrzekli się używania przemocy, ale nie stracili zdolności do wyrażania akceptacji lub
dezaprobaty

- no to rano z godnością człowieka jest zwracanie uwagi na opinię, kierowanie się opinia środowiska, dlatego
opinia ma wpływ na kształt spraw państwowych

- siła zgodnej opinii poszczególnych osób stwarza porozumienie, które jest faktyczną podstawą rządów

- każde panowanie opiera się na opini

 W ujęciu Hume’a przesuwa się punkt ciężkości w przedstawianiu tematu opinii: od nacisków, jakie
opinia wywiera na jednostkę, do nacisku opinii na rządzących
 Dobra opinia grupy odniesienia, jest mniej istotna niż publiczność, uznanie i potępienie w danym
miejscu
 Pochwała ukierunkowania człowieka na otoczenia
 Hume Nie zadaje się z odrzuconymi przez społeczeństwo, których dotknęła kara potępienia, ale z tymi
po słonecznej stronie i ma pewne trudności z wyznaczeniem granicy, której miłość sławy niepowinna
przekroczyć
 Hume Z publiczności widzi szansę wyróżnienia się

James Madison

 Zasada,, wszelkie rządy opierają się na opinii”- dogmat ten trzyma się i stanowi fragment
amerykańskiej demokracji. Jednak wszelka władza i panowanie są legitymnizowany przez opinię
publiczną i na jej się opierają
 Siła przekonań i opinii jednostki oraz stopień w jakim owe opinie kształtują praktycznie zachowania,
potępienie jednostki zależy w dużej mierze od tego, ilu ludzi myśli tak samo
 Człowiek jest lękliwy i ostrożny, gdy czuje się osamotniony, a silniejszy i pewniejszy staje się gdy jest
przekonany, że wielu innych myśli tak jak on

Dlaczego w związku ze spirala milczenia i opinią publiczną nie interesuje nas publiczność jaką pulę
zdobywania laurów, lecz jako zagrożenie, groźna instancja orzekająca?

Dlatego, że tylko zagrożenie, lęk jednostki przed osamotnieniem, o którym pisał Madison wyjaśnia spiralę
milczenia, która ma ogromny wpływ na kształtowanie się opinii publicznej.

Klimat opinii- pojęcie współczesne, które pojawiło się w naszych czasach, bierze się ze naszej wrażliwości,
niepewność przekonań. Klimat otacza jednostkę całkowicie zewnątrz i nie można go uniknąć, a zarazem działa
wewnątrz, wywierając silny wpływ na samopoczucie. Spirala milczenia jest reakcją na zmiany klimatu opinii. W
klimacie opinii bardziej niż w określeniu opinia publiczna zawiera się wyobrażenie rozkładu częstotliwości,
stosunku sił różnych sprzecznych tendencji, wskazanie na pewną przestrzeń, pole, a przy tym na całkowitą
otwartość.

Descartes

- w czasach rewolucyjnych publiczności jest odbierana jako zagrożenie, artysta porządku społecznego jako sfera
w której można się wyróżnić

- intuicyjny znawca spirali milczenia w znaczeniu procesu umożliwiające ujawnienie się młodej opinii
publicznej

Jan Jakub Rousseau

- prowadzą obie pojęcie ,,opinia publiczna’’

- działanie opinii publicznej przewija się w jego pismach od roku 1750

1. Opinia publiczna jako strazniczka obyczajów(Rosserau)

- uważał , że trwała forma opinii publicznej, czyli obyczaj i tradycja, są dobrami, których należy bronić, bo
skupia się w nich to, co najlepsze w spoleczności

- wymienia 3 rodzaje ustaw, na którym opiera się państwo: prawo publiczna, karne, cywilne. Dołącza do nich
czwartą, mowiącą o obyczajach, przyzwyczajeniach, a zwłaszcza o opinii, jest ona wyryte w sercach obywateli,
trzeba chronić ją przed zepsuciem i upadkiem

- zgodność przekonań obyczajowych i jest fundamentem społeczeństwa, wspólnym zasobem moralnego

porozumienia, jest ,, publicznością”

- cenzor umacnia to co najlepsze we wspólnym przekonaniu ludu, głosi opinię publiczną jako porozumienie

- cenzor musi obserwować jakie przekonania są wśród ludu dostatecznie żywe

- tworzy pojęcie ,, religia społeczna”- szerzenie tej teorii było skutkiem upadku przywiązania do religii i
metafizycznych, pod tym określeniem znajduje się zbiór zasad, którymi wolno publicznie się przeciwstawiać,
aby nie popaść w izolację, jest to więc wytwór opinii publicznej

2. Opinia publiczna jako ochrona społeczeństwa i wróg jednostk (Rosserau)

- nieszczęścia wyrasta z ludzkie potrzeby odznaczenia się- z potrzeby uznania, społecznego znaczenia, prestiżu,
pozytywnego wyróżnienia się od innych: zaczęło się zepsucie ludzkiego społeczeństwa

- zmienia się istota człowieka-człowiek współczesny zawsze znajduje się poza sobą mierzyć tylko W opinii
innych I z tych ocen czerpie poczucie istnienia

- W Człowieku są dwie istoty: pierwsza, którą jest naprawdę ze swej natury wraz ze prawdziwymi potrzebami,
skłonnościami, interesami oraz druga, która kształtuje się pod wpływem opinii

-przymus konsumpcji to skutek opinii publicznej

- próbuje ugruntować pojęcie sławy wynikającej z szacunku dla siebie, a nie z poważania innych

- mówi o opinii publicznej, jako strażnikczce i obrończyni tego co najtrwalsze i najbardziej wartościowe czyli
obyczajów

Kompromis jako koniecznośc w postepowaniu z opinią publiczną

Rosserau ujmuje aspekt opinii publicznej, w którym zawierają się wszystkie jej przejawy:

- jest kompromisem między porozumieniem społecznym a skłonnościami i przekonaniami jednostki

- jednostka jest zmuszona do szukania drogi pośredniej, zmuszona pod naciskiem opinii przez wrażliwą naturę,
która uzależniają od sądu innych
- wrażliwa natura sprawia że człowiek nie chcę żyć w odosobnieniu

- nie da się uniknąć porównywania własnego sumienia i opinii

- kompromis wypadała bardzo rozmaicie: tam gdzie David Hume wychodzi naprzeciw opinii publicznej, wśród
publiczności, Rosserau decyduje się na indywidualność

- zadaniem umowy społecznej jest znalezienie formy zrzeszenia, która broniłaby każdego członka i przy, której
każdy łącząc się ze wszystkimi, słuchałby tylko siebie i pozostał wolnym

Wyjaśnienie władzy opinii publicznej- równość Tocquevville

-stopniowy rozwój równych możliwości jest dziełem opatrznościowym, jest powszechne, trwały i nieustannie
wymyka się ludzkiej władzy

- służą mu wszystkie wydarzenia i wszyscy ludzie

- równość możliwości prowadzić do wszechwładzy opinii publicznej

- gdy warunki życia są nierówna ludzie różnią się między sobą, im bardziej sobie równi i podobni do siebie
obywatele, tym mniej każdy z nich jest wierzyć drugiemu człowiekowi, skłonność do zawierzania większości
rośnie i wreszcie rządzi ludźmi opinia publiczna

- W czasach równości ludzie nie darzą się nawzajem zaufaniem ze względu na podobieństwo, Ale to samo
podobieństwo wzbudza w nich ogromną ufność w wyroki publiczności

- przez pojęcie publiczności, opinii publicznej, rozumie się przewagę liczebną

- opisuje nacisk opinii publicznej nie tylko na jednostkę, ale również na władzę np. Wystąpienia amerykańskiego
prezydenta, który, jego zdaniem, podczas kampanii wyborczej nie rządzi dla dobra państwa, lecz po to by zostać
ponownie wybranym

- uznaje, że Równo społeczeństwie ma czasami działanie dobroczynne: detronizując autorytety, może wzbudzać
w umyśle każdego człowieka nowe idee, jednak zdrugiej strony może powodować, że jednostka w ogóle
przestaje myśleć

Rozszerzenie się pojęcia,, kontrola publiczna’’ I rozpad pojęcia,, opinia publiczna’’

Zmiana w pojmowaniu opini publicznej

Cytat opinii publicznej w roku 1950- ,, opinie dotyczące spraw o znaczeniu państwowym, wyrażone swobodnie i
publicznie przez ludzi spoza kręgu władzy, którzy roszczą sobie prawo, aby ich zdanie miało wpływ na
działanie, decyzje personalne i struktury rządu”

- chodzi o sprawy mający znaczenie państwowe

- opinie ludzi, których ochoty domaga się uznania

- mamy do czynienia z władzą opinii, która ustaliła się obok rządu z roszczeniem wyrokowania na równych
prawach

- pojęcia opinii publicznej straciło swoje znaczenie jako nacisk konformizm

- pojęcia opinii publicznej zaczęło istnieć w węższym znaczeniu rządów krytycznej instancji kontrolnej

Rozszerzenie się pojęcia,, kontrola publiczna’’ I rozpad pojęcia,, opinia publiczna” A. Ross, podwojne
znaczenie opini publicznej
- opinia publiczna jest według niego szczególnym przypadkiem zjawiska, które określa pojęcie pochodzącym od
Herberta Spencera

- kontrola społeczna społeczeństwach jest w spoleczenstwach ludzkich przeprowadzana na wiele sposobów w

zinstytucjonalizowanej formie np. przez prawo, religie, święta narodowe, zachowanie

- kontrola społeczna jest również w postaci opinii publicznej: posiada sankcje

- podkreśla zalety kontroli społecznej przez opinię publiczną np. W porównaniu z prawem jest bardziej
elastyczna i tania

- kontrola społeczna ujmuje wszystko co John Locke nazywam prawem opinii, czyli reputacji

- oddziaływanie na jednostkę nazywa się kontrolą społeczną

- oddziaływania na władzę rozpatruje się jako opinię publiczną, która stając się konstrukcją myślową, nabiera
charakteru normatywnego

SONDAŻ POLSKI - SOCJOLOGIA A BADANIA OPINII PUBLICZNEJ

(Często socjologia bywa mylona z badaniami opinii publicznej)

1. JĘZYK – jednym z powodów zaliczania badań opinii do socjologii są niedostatki samego języka
a. Proces wyodrębniania się różnych dziedzin badań społecznych dopiero następuje, toteż
zamiast o badaniach opinii publicznej mówi się o socjologii
b. Brak precyzyjnego terminu na oznaczenie badań i badaczy, jak właściwie je i ich nazwać?
c. W Ameryce  polling/poll to proste, opisowe badanie opinni; public opinion analysts/poll
takers/pollers/pollsters to badacze opinii
d. W Polsce rozróżnienie na polls i surveys
– W pollingach bada się indywidua, z akcentem na poglądy w sprawach politycznych
– W surveyach oprócz indywiduum, obserwacje sa skierowane także na instytucje czy
zdarzenia, cele wykraczają poza opis, problematyka obejmuje głębsze zachowania i
postawy

Także u nas bardziej jako o pogłębionym badaniu opinii mówi się o survey niż o pool

 Metodą po jaką się sięga w badaniach opinii publicznej to w 99% sondaż (survey/badania
kwestionariuszowe/ badania ankietowe), ale w Polsce lepiej używać słowa „sondaż”
 Przy końcu uznano, że najlepsze nazwy to „badania opinii publicznej” i „badacz opinii”
2. HISTORIA
a. Zajmowano się nią od czasów Oświecenia
b. Lata 30 XX wieku w Ameryce pojawiły się empiryczne badania opinii publicznej
c. W Polsce rozpoczęcie było zasługą socjologów
– Socjologowie poprowadzili pierwszy sondaż opinii
– Pierwszy OBOP został przez nich założony, byli tam potem dyrektorami,
konsultantami, pracownikami
– Przyczynili się do późniejszego rozwoju tej dziedziny

3. MODELE SPOŁECZEŃSTWA – podobieństwo przyjmowania przez nich modeli społeczeństwa

SOCJOLOGIA BADANIA OPINII PUBLICZNEJ

 Agregatowy model społeczeństwa (zbiór  Publiczność to ogół obywateli obecnych na
indywiduów) widowni, a czasem i na scenie publicznej
 Tylko stan aktualny  Zasada one person, one vote, one value
 Ustalenie własności indywiduów i  Ograniczanie się do opinii współczesnych
zależności między nimi  Istnieje attentive public i active public
  Zmiennymi były: postawy, wartości,
potrzeby, percepcje itd.
 Bardziej realistyczny model społeczeństwa
jest całością złożoną z wielu poziomów i
jest zorganizowane, istnieją grupy, struktury
i instytucje, ludzie nie ważą tyle samo, ich
znaczenie zależy od miejsca w jego
organizacji
 „głosy się liczą, zasoby decydują”
 Nie ludzie a społeczeństwo jest właściwym
przedmiotem
(widzowie i aktorzy) – rosnące uczestnictwo
i wpływ w życiu publicznym i są względnie
stałe
 Pojawiają się, utrzymują i zanikają
(zbiorowości połączone zainteresowaniem
lub działaniem w sprawach publicznych)
 Nie ma jednej, wyraźnej, trwałej
publiczności; opinia powstaje w wyniku
interakcji między tymi kręgami
 Elementem publiczności mogą być nie tylko
jednostki ludzkie (nawet organizacje mogą
mieć opinię)
 Badani raczej nie przywódcy elity a ogół
wyborców czy obywateli
 Związek z politycznymi potrzebami
masowej dmeokracji
 Konieczność trzymania się zasady „jeden
człowiek, jeden głos” (dostarczanie
wiernego obrazu opinii obywateli)
 Największe sukcesy na terenie badań
wyborczych (powszechne i równe)

4. KONCEPCJE OPINII PUBLICZNEJ – rozumienie opinii publicznej w sensie atrybutywnym

a. Zbiór indywidualnych opinii w sprawie publicznie żywej; opinia publiczna jest „tym, co
sondaże opinii próbują mierzyć”
– Opinia publiczna = opinia sondażowa
b. Opinia publiczna „to nie tylko agregat oddzielnych sądów indywidualnych, lecz organizacja,
wspólny produkt komunikacji i wzajemnego wpływu”
– Opinia publiczna = opinia publiczności, ogółu, kolektywna

A B
 Opinie indywidualne są składnikami i
jednostkami opinii publicznej
 Opinia publiczna jest produktem agregacji
socjologa
 Opinia publiczna istnieje już wtedy, gdy
ludzie mają zdanie w jakiejś sprawie
 Opinie indywidualne są w opinii publicznej
przejawami i wskaźnikami
 Opinia publiczna jest samodzielną siłą
społeczną
 Opinia publiczna istnieje, gdy pojawia się
komunikacja i interakcja między ludźmi
zainteresowanymi sprawą (ludzie muszą
mieć świadomość, że inni też mają podobne
poglądy)

5. METODOLOGIA

SOCJOLOGIA OPINIA PUBLICZNA

 Sondaż jako podstawa
 Celem jest pomiar bardziej podstawowych
fenomenów niż opinie i podstawy, do
pomiaru, których służą badania opinii
publicznej
 Zespół narzędzi powinien być szerszy niż
sondaż, obejmuje między innymi wywiady,
analizy treści, stosowanie triangulacji czyli
łączenia kilku metod pomiaru
 Sondaż jest definicyjną metodą badania
opinii
 Zbieranie, analiza danych, dobór próby,
budowa kwestionariusza
 Skupiają się badania na fasadowym
znaczeniu odpowiedzi i kiedy pyta się np. o
zaufanie do instytucji, stosunek do kary
śmierci, to dlatego, że interesują nas te
właśnie postawy i opinia

6. KWESTIE PRAKTYCZNE

SOCJOLOGIA BADANIA OPINII PUBLICZNEJ

  Pomiar tętna życia społecznego, nie goni
więc za aktualnością (wyniki badań opinii
publicznej są jednak bezcennym zastanym
materiałem dla analiz socjologicznych)
 Dane badań opinii publicznej ukazują się
także w pracach socjologicznych (historia
Polski, transformacyjne aspekty)
 Pomiary opinii służą także za teksty teorii
przemian systemowych
 Dane opinii publicznej minimalizują błąd
pomiaru
 Skupiają się na rejestracji aktualnego stanu
opinii i jego zmian
 „Trzyma rękę na pulsie społecznym”, nawet,
gdy badania ukazują długofalowe trendy w
opinii publicznej, to po to by zyskać tło dla
stanu aktualnego
 Badacz opinii rzadko stawia sobie ambitne
cele poznawcze, gdyż zwykle działa „na
tempo”, pod presją terminów itd.
 Badacze wchodzą w codzienne relacje z
mass mediami i często ze światem polityki
 Wyniki badań są powszechnie znane i
publicznie oceniane
 Gałęzie badań opinii publicznej rozwijają
się w całym przemyśle sondażowym
 Badacze działają na rynku konkurencyjnym
i ze sobą rywalizują

Termin opinia publiczna jest używane dość powszechnie, zwłaszcza w dziedzinie szeroko rozumianej polityki.
W odniesieniu do dziennikarstwa, w potocznym języku zazwyczaj znaczy tyle co “wielu ludzi” i “większość” w
odniesieniu do grupy osób podzielających jakąś opinię, popierających jakieś rozwiązanie. W praktyce
politycznej oznacza mniej więcej to samo, jest bardzo często stosowana funkcji perswazyjnej np pogląd
głoszony przez polityka partyjnego wzmacnia się argumentem, że uznaje go dużej liczby osób
zainteresowanych. Jest to więc w języku polityki jedno z pojęć kluczowych.

Historia pojęcia

Zjawiska społeczne o naturze podobnej do opinii publicznej znajdują już w starożytności i wiekach średnich.
Niektórzy za początki opinii publicznej upatrują się w opinii giełdy, która stanowiła ważne źródło informacji
ekonomicznych i politycznych nie tylko dla bankierów pożyczających pieniądze do domów w Europie, lecz
także dla samych dworów jako ówczesnych ośrodków władzy państwowej. Termin opinia publiczna wprowadził
do języka minister finansów Ludwik XVI Jacques Necker. Ludwik XVI Jacques Necker dostrzegł
funkcjonowania opinii publicznej w wielu innych dziedzinach niż sama giełda i doceniał jej ważność dla
wszystkich przedsięwzięć politycznych. W wieku XIX opinia publiczna staje się zainteresowaniem filozofów,
teoretyków, polityków, którzy w kategoriach normatywnym rozważają problem przemiany indywidualnych
przejawów woli na wolę państwową. Dopiero w dwudziestym wieku wraz z wozem nauk społecznych opinia
publiczna staje się przedmiotem akademickich badań socjologii, psychologii, które są nastawione na
zrozumienie jej społecznych aspektów. Współcześnie opinia publiczna jest przedmiotem dwóch rodzajów
działalności poznawczej, funkcjonujących dość niezależnie.

Definicje i sposoby użycia pojęcia

Tradycyjny podział wyróżnia dwa sposoby użycia tego terminu agregatowy i kolektywistyczny.

 Agregatowy sposób - opinia publiczna to zbiór, agregat indywidualnych opinii członków danej
społeczności w jakieś kwestii, dające się opisać za pomocą statystycznego rozkładu poszczególnych
opinii na ten temat lub opinii modalnej, czyli tej najczęściej wyrażanej.

 Kolektywistyczny sposób - opinia publiczna nie jest jednak opinią jakiegoś indywidualnego bytu w
rodzaju holistycznie rozumianego społeczeństwa, nie mamy także do czynienia z opinią jednostek, lecz
opiniami uwikłanymi w system więzi społecznych. W takim ujęciu badanie opinii publicznej nie tylko
wymaga sięgania do teoretycznych zasobów, ale również do socjologii, psychologii.

Charles H. Cooley uważał opinię nie za zwykły agregat oddzielnych sądów jednostkowych, lecz rodzaj
organizacji, produkt współdziałania komunikacji oraz wzajemnych wpływów. Pod względem semantycznym
oba człony terminu “opinia publiczna” grają bardzo ważną rolę.

Znaczenie słowa opinia

Opinia to osąd, pogląd mniemania, przekonanie. Opinia zawsze musi mieć podmiot, musi być czyjąś opinią oraz
przedmiot, czyli musi być opinią o czymś. W języku psychologii społecznej opinia wydaje się najbliższa pojęciu
postawy, zwłaszcza połączenie dwóch i komponentu poznawczego i efektywnego, każda opinia jest związkiem
informacji i predyspozycji informacji formującej mentalne odwzorowanie danej kwestii, predyspozycji do
wyciągania pewnych wniosków na jej temat.

Znaczenie słowa publiczny

Publiczny we wszystkich definicjach i użyciach terminu przyjmuje się, że przedmiotem opinii publicznej są
kwestie publiczne, sprawy ważne społecznie, dotyczące interesu publicznego, interesujące społeczeństwo Itp.
Niektórzy badacze wprost zawężają rolę opinii publicznej do polityki. Definicja ta z czysto formalnego punktu
widzenia można by wprawdzie stosować do dowolnego zbioru ludzi, których opinie jednostkowe miałby się
składać na opinią publiczną, ale nie każdemu zbiorowi osób socjologia przepisuje natura społeczną dlatego
trafnie byłoby uznać, że właściwe definicję w definicji agregatowy jest pojęcie opinii zbiorowej. Społeczny
natomiast charakter Opinii Publicznej w sensie kolektywistycznym czy instytucjonalnym, zagwarantowany jest
niejako definicyjne, skoro opinia publiczna to ma to być produktem interakcji społecznej. Według Blumera?
publiczność to grupa ludzi którzy stoją przed jakimś problemem lub różnią się w pomysłach jak postąpić wobec
tego problemu oraz angażują się w dyskusję na jego temat taka definicja publiczności nie rozstrzyga jednak
problemu logicznego statusu relacji łączącej opinie z jej przedmiotem, o ile bowiem podmiotem Opinii
Publicznej w sensie agregatowym jest zbiór ludzi, których indywidualna opinia składają się na ów agregat o tyle
definicję instytucjonalne nie precyzują czy i jakie więzi między członkami podmiotowej zbiorowości, relacje
między ich indywidualnymi opiniami oraz relacje między członkami zbiorowości a opiniami jednostkowych
innych jej członków.

Ortega Y Gasset - Wśród Opinii Publicznej znajdziemy opinie, które kręcą się wokół nas i pochodzą z
ludzkiego mówienia, jedne są wyrażone jako rzeczy oczywiste, wypowiadający je, liczą się z tym, że wszyscy je
przyjmują. Drugi rodzaj jest kompletnie przeciwny, opinie wygłaszane już nie są opiniami przyjętymi przez
spore grono ludzi, niekiedy jako jawnie przeciwnie twierdzeniom powszechnie uznanym. W pierwszym
przypadku mówimy o opiniach panujących a w drugim osobistych, prywatnych. Istnieje więc różnica
między prywatną opinią a opinią publiczną panującą, która póki jest obowiązującą przeważa i włada sama przez
się, nie potrzebując obrońców, podczas gdy opinia prywatna istnieje tylko w tym stopniu, w jakim jeden, kilku
lub wielu zadaje sobie trud jej głoszenia.

Jeszcze jeden aspekt rozumienia i używania terminu opinia publiczna wymaga odnotowania. Otóż jednym z
istotnych elementów zjawiska Opinii Publicznej jest pewien rodzaj publiczności publicznej debaty w odniesieniu
do kwestii ważnej społecznie nazywa się to dyskursem elit. Do elit tych zaliczeń są politycy, wyżsi urzędnicy
publicznie, dziennikarze i publicyści. W debatach publicznych bardzo często opinią publiczną nazywa się
zbiorem żywiących ją jednostek.

Znaczenie kilku terminów do umożliwienia zdefiniowania opinii publicznej:

 Kwestia opinii publicznej w życiu danej społeczności to każda kwestia, której przedmiotem jest
rozstrzygnięcie lub sposoby rozporządzenia wspólnymi zasobami tej społeczności, bądź też zmiany w
sferze jej norm zbiorowych

 Opinia w danej kwestii to pogląd jak postąpić w odniesieniu do tej kwestii, wyrażone w sposób
umożliwiające jego zakomunikowanie innym.

 Opinie dominujące w społeczności to opinia popierana przez tę część grupy, która w odniesieniu do
danej kwestii ma w tej społeczności głos rozstrzygający na mocy panujących w niej reguł. Tą częścią
może być cała społeczność i wówczas opinią dominującą jest większościową opinią ogółu, czyli
modalna rozkładu opinii.

 Kwestia ważna dla społeczności to taka kwestia co do której opinia dominującą w tej społeczności jest
przekonana o konieczności rozwiązania

Używając tych powyższych terminów możemy sformułować definicję: opinia publiczna danej społeczności to
zbiór dominujących w niej opinii w kwestiach publicznych ważnych dla nich w danym czasie.

W poszukiwaniu teorii
Próby definicyjne i sposób używania terminów wskazuje wyraźnie na to, że środowisko badaczy społecznych
opinii publicznej dotychczas nie dorobiła się własnej odrębnej zinstytucjonalizowanej teorii. Nie wiadomo czy i
kiedy postulowane przez innych badaczy wysiłki budowy swoistej teorii opinii publicznej przyniosą rezultaty,
gdzie środowisko akademickie uzna je za zadowalające. Niemniej jednak już obecnie nauki społeczne dysponują
sporym zasobem wyników badań empirycznych nad opinią publiczną i pewnymi ich teoretycznymi
uogólnieniami. Podział na empiryczne i teoretyczne wiąże się w pewnej mierze ze wspomnianym wyżej
odróżnieniem dwóch równolegle rozwijających się rodzajów działalności poznawczej nazywanymi badaniami
opinii. (W bardziej rozpowszechnionym użyciu termin ten oznacza badania, których przedmiotem jest stan lub
rozkład Opinii konkretnej grupy społeczeństwa w odniesieniu do konkretnych spraw kwestii Itp.)

Zaller - większość informacji jaką obywatele dużych społeczeństw mają o szerszym świecie, w którym żyją
zależy od niewidzialnych i zwykle nieznanych innych. W większości są to osoby, które poświęcają się
zawodowo jakimś aspektem polityki lub spraw publicznych, czyli mówiąc inaczej elity polityczne. Informacje
docierające do szerokiej publiczności, nigdy nie są pełnym zapisem ważnych wydarzeń. To raczej wysoce
selektywny i ujęty stereotypowo opis tego co się zdarzyło. Nawet gdyby mogło być inaczej publiczność nie
chciała by być informowana zbyt dokładnie o świecie znacznie wykraczającego poza obszar doświadczeń
osobistych. Zwłaszcza przywódcy polityczni mogą zmienić z nieznanego dotąd problemu w kwestię narodową,
jeśli postanowią zwrócić na niego uwagę. Liderzy opinii to postacie życia publicznego we wszystkich grupach
społecznych, znaleźć można osoby u których ludzie najbliższego otoczenia poszukują wskazówek w pewnych
kwestiach. Tacy lokalni liderzy opinii są zazwyczaj nieznani poza swoimi kręgami przyjaciół i znajomych, lecz
ich łączny wpływ na formowanie opinii publicznej jest znaczne. Z tej wypowiedzi możemy wywnioskować, że
opinia publiczna kształtuje się więc pod wpływem splotu oddziaływań elit politycznych oraz również opinie
niższych szczebli w złożonym procesie komunikacji. Dlatego w coraz większym stopniu problematyka opinii
publicznej staje się przedmiotem badań komunikacji społecznej.

Rola elit w kształtowaniu opinii publicznej:

 Zwracanie uwagi publiczności na pewne kwestie, przez co staje się ona przedmiotem Opinii.

 Nadawanie poglądom w tych kwestiach komunikowalnej postaci opinii.

 Wpływanie na uznanie konieczności rozwiązania danej kwestii, przez to stają się one kwestią ważna dla
społeczności.

 Wpływanie na przekonanie członków społeczności w taki sposób, że pewne opinie stają się w niej
dominujące.

Postawiony wyżej opis mechanizmu wpływu elit i liderów lokalnych na opinię publiczną sugeruje istnienie w
miarę monolitycznej (zrobiony z jednej części, stanowiący jedną całość) publiczności i stanowiącej
przedmiotowych i oddziaływań.

Rodzaje publiczności

 W najszerszym sensie publiczność to ogół społeczeństwa lub członków danej społeczności. Kategorie
to jakkolwiek łatwa do identyfikacji, raczej nic to badanie nie wnosi, gdyż całe społeczeństwo tylko
nominalnie może być uznawana za podmiot Opinii.

 Publiczność głosująca to osoby, które uczestniczą w wyborach. Zachowanie polegające na głosowanie

jest wprawdzie istotnym, lecz niewystarczającym wskaźnikiem świadomego zaangażowania w debatę
dotyczącą danej kwestii.

 Węższym pojęciem publiczność świadoma tworzona jest ona przez osoby zwracające uwagę na
kwestię publiczne, poinformowane o nich i dyskutują na ich temat z innymi nazywani oni też kiedyś
byli obserwatorami sceny publicznej.

 Najwyższą grupę stanowią publiczność aktywna, czyli aktorzy przy dość wymagających kryteriach
aktywności kategoria ta staje się tożsama z elitami politycznymi.

Badanie stanu opinii publicznej

Przeciwieństwie do bardziej teoretycznych badań społecznego zjawiska opinii publicznej, badania jej stanu
znacznie częściej oparte są na koncepcji społeczeństwa jako zbioru osób, których jednostkowa opinia, czyli na
przykład głosy w wyborach, należy zagregować dla uzyskania obrazu całości. Widoczne to jest zwłaszcza w
przypadku sondaży opinii publicznej, które jako wszelkie statystyczne badania reprezentatywne, z konieczności
równo traktują głos każdego respondenta i anonimowe wszystkie głosy agregują. Do innych badań
empirycznych należą także badania bardziej wyrafinowane posługujące się np. jakościowymi technikami
zbieranie interpretacji danych, takimi jak indywidualne wywiady pogłębione lub zogniskowane wywiady
grupowe, szczególnie przydatne w badaniu opinii elit lub liderów lokalnych. Istotnym rodzaje badań opinii jesteś
analiza treści, takie badania z kolei oparte są na koncepcji ujmującej opinię publiczną jako system interakcji
społecznych lub rodzaj instytucji kulturowych. Nie zmienia to jednak faktu, że praktyka dominujące w
empirycznych badaniach opinii pozostają sondaże.

W Polsce pierwszą placówką był ośrodek badań opinii publicznej założony w roku 1958. Jego powstanie było
związane z odnowieniem po październiku 1956 r. kontaktów polskiej socjologii z nauką światową, dzięki czemu
dotarły do kraju idee empirycznej Socjologii oraz literatura dotycząca jej metod. Pokrewne dziedziny badań
Badania Opinii Publicznej rozwinął się w Stanach Zjednoczonych z badań rynkowych prowadzonych
początkowo na niewielkich próbkach konsumentów danego produktu, czytelników pisma lub słuchacze stacji
radiowej. Późniejsze zbliżenie badań opinii z innymi rodzajami badań społecznych z socjologią, którą zresztą
dokonało się głównie w Europie dotarła nie ma pamięć tego rodowodu. Dzisiaj badania opinii publicznej
stanowią element szerszej dziedzinę obejmującej także badania marketingowe których przedmiotem są opinie
postawy i zachowania konsumentów domu i usług. Sami badacze do dziedziny swojej pracy najczęściej stosują
nazwy badania społeczne i rynkowe lub marketingowe, taka dwoistość występuje w nazwie organizacji
zawodowych i branżowych.

Funkcje badań opini publicznej w ustroju demokratycznym

FUNKCJE POZNAWCZE

1. Dzięki badaniom opinii publicznej społeczeństwo wie, że nie jest monolitem, dostrzega swe
zróżnicowanie wewnętrzne. Utrzymuje się ono w przekonaniu o swej zasadniczej różnorodności, żadna
orientacja polityczna nie ma w Polsce monopolu, a przeciwnie cieszy się zbliżonym poparciem.
Sondaże opinii przydają realizmu poglądów na społeczeństwo, zderzają wyobrażenie o nastawieniu
zbiorowości z informacjami o rozkładzie postaw jej członków, utrudniają rzutowanie własnych opinii,
na ogół Polaków.
2. Badania sondażowe kształtują w społeczeństwie przekonanie, że opinia publiczna i postawy społeczne
podlegają bezzustannej zmianie.Powtarzane badania rzadko dają dokładnie takie same wyniki, a w
medialnych prezentacjach zmian i trendów opinii podkreśla się zmiany, co dodatkowo wzmacnia
przekonanie o małej stabilności postaw w społeczeństwie. Sondaże opinii przyczyniły się do powstania
wyobrażenia, że w społeczeństwie wszystko płynie, zatem najbardziej zaskakują takie wyniki, które
wskazują na brak zmian w jakies dziedzinie.
3. Systematycznie podawane wyniki reprezentatywnych badań opinii budują uogólnione przekonanie, że
w społeczeństwie dominują poglądy nie skrajne, lecz umiarkowane. W wynikach sondażt
odpowiedzi ,,raczej tak’’i ,,raczej nie’’ przeważają nad ,,zdecydowanie tak’’ i ,,zdecydowanie nie’’, a
rozkłady bliskie normalnemu spotyka się znacznie częściej, niż rozkłady U-kształtne. Obraz populacji
budowany na podstawie reprezentatycyjnych badan jednostek jest inny niż obrazy oparte na obserwacji
spontanicznych zachowań zbiorowych. Reprezentacyjny sondaż nie wymaga od badanych inicjatywy, a
koszt wyrażenia opinii przenosi na badaczy. W stopniu w jakim wyniki badań opinii stanowią źródło
dla historii społecznej, pomagają one przekształcić historię z nauki o wyjątkowych wydarzeniach i
niezwyczajnych ludziach, w naukę o życiu codziennym zwykłych ludzi.
4. Regularne ogłoszenia wyników badań opinii, a także prowadzona przez nie edukacja przyczyniły się do
oswojenia ogółu społeczeństwa z metodą i procedurą naukową.
 Badania opinii pomagają zrozumieć zmian w społeczeństwie, lecz w niewielkim
stopniu,ponieważ raczej rejestrują zmiany niż czynią je zrozumiałymi. Dzieje się tak
ponieważ: w standardowych sondażach przyjmuje się ubogie modele społeczeństwa i opinii
publicznej, opinię publiczną promuje się jako masę równych obywateli, a faktycznie różnią się
wpływem na przebieg procesu społecznego.
  Socjolog powinien definiować opinię publiczną nie jako rozkład opinii indywidualnych, ale
jako proces w którym ludzie tworzą indywidualne opinie, a w toku interakcji społecznych
komunikują je uzgadniają i społecznie legitymizują wytwarzając w efekcie opinie kolektywną.

FUNKCJE PERSFAZYJNE

1. Żadna gazeta nie może omawiać wszystkich wyników wszystkich sondaży, podobnie jak nie może
podawać wszystkich wiadomości- musi wybierać. W tej sytuacji może preferować wyniki zgodne z jej
obrazem świata lub polityczną orientacją. Radykalne gazety w prezentowaniu rankingów wyborczych
skupiają się na swoich kandydatach a inne informacje podają przy okazji.
2. Gazety za pomocą środków graficznych lub językowych podkreślają korzystne dla siebie wyniki
sondażu i odwracają uwagę czytelnika od wyników niekorzystnych
3. Wyniki sondażu są przekazywane rzetelnie, ale wraz z informacjami zmniejszającymi ich wagę.
Podkreśla się, że różnice i zmiany nie przekraczają marginesu błędu statystycznego, a więc można jest
lekceważyć. O obciążeniu wyników każdego sondażu błędem, łatwo zapomina się w przypadku
wyników pożądanych.
4. W gazetach obok dziennikarskich omówień wyników sondażu pojawiają się wypowiedzi socjologów,
często profesorów z prestiżowych instytucji naukowych. Interpretują oni te wyniki, ale to jest funkcja
jawna ich wypowiedzi. Ukrytą funkcją jest uwiarygadnianie informacji sondażowych, czasem
wzmacnianie, a czasem osłabianie ich wymowy.
 Perswazyjne wykorzystanie sondażu gazet polega na selekcji tematów, danych i interpretacji.
 Politycy oskarżają o manipulacje samych badaczy opinii, a manipulacją nazywają wszystko co im się w
sondażach nie podoba
 Analiza zwężona do opisu występujących w mediach rodzajów argumentacji sondażowej ma z
konieczności charakter konwencjonalny
 Media wyznaczają ramy dla ekspresji opinii publicznej i dostarczają argumentów na stanowisko w tych
kwestiach
 Badania opinii to pytanie o wybór między możliwościami sformułowanymi w dyskursie elit, badania
wydobywają z ludzi inklinacje, a media nagłaśniają je, utrwalają i wzmacniają

FUNKCJE PRAKTYCZNE: SONAŻE NARZĘDZIOM DEMOKRATYCZNEJ POLITYKI

 Przejmowanie funkcji polityki przez sondaże jest możliwe w sytuacji słabości partii politycznych, w
miarę konsolidacji systemu partyjnego oraz wiązania się partii z interesami i wartościami grup
społecznych, funkcje polityczne sondaże wyborczych stracą na znaczeniu na rzeczy funkcji czysto
informacyjnych.
 Funkcje badań opinii publicznej szczególnie widoczne w okresach wyborów, rozciągają się na cały
demokratyczny proces polityczny
 Sondaże wspomagają proces racjonalizacji polityki, pozwalają politykom podejmować decyzje z
uwzględnieniem faktycznego stanu opinii, wiedza uzyskana w sondażach jest środkiem publicznej
kontroli w polityce
 Dzięki badaniom poznajemy opinie przed ich zmaterializowaniem się w postaci działań
 Zwiększając przewidywalności społecznych skutków polityki, badania zmniejszyły koszty
 Jeśli politycy traktują wyniki sondażu jako sygnał niezadowolenia społecznego i reagują na problemy z
wyprzedzeniem, to badania opinii pomogają rozbrajać protesty
 Sondaże stały się rutynowym i cywilizowanym sposobem publicznej ekspresji opinii

 Rola badań opinii zależy od roli jaką w procesie demokratyczny nadaje się samej opinii- jak rozumie
się stosunek między rządzącymi i rządzonymi oraz zasady reprezentacji
- w ustabilizowanej demokracji nie rządzi się pod dyktando opinii publicznej, ale z jej udziałem, a
sondaże służą nie tylko do śledzenia opinii, lecz także do szukania sposobów kierowania jej do
inicjatyw politycznych, do ustalania kierunków modyfikacji programów i wynajdowania sposobów
zdobywania poparcia politycznego
- na opinię publiczną polityka ma ona wpływ i powinna, za pomocą sondaży włączać ją w proces
demokratyczny
- poglądy na funkcje badań opinii w demokratycznej polityce zależą nie tylko od wyznawanej filozofii
politycznej, lecz także od bieżących interesów
FUNKCJE BADAŃ OPINII PUBLICZNEJ W USTROJU DEMOKRATYCZNYM (PRZYPADEK RP)
1. Funkcje poznawcze
a. Społeczeństwo wie, że nie jest monitorem, dostrzega swoje wewnętrzne zróżnicowanie
 Różnorodność np. nie ma ani „jedności moralno-politycznej narodu” ani podziału
„my-oni”
 Realizm poglądów na społeczeństwo
 Utrudniają rzutowanie własnych opinii na ogół Polaków
 !rzadko zdarza się jednolita opinia publiczności w jakiejś kwestii
b. Kształtują w społeczeństwie przekonanie, że opinia publiczna i postawy społeczne podlegają
bezustannej zmianie
 Ciągłe zmiany, w społeczeństwie „wszystko płynie”
c. Systematyczne wyniki badań budują ogólne przekonanie, że w społeczeństwie dominują
poglądy umiarkowane, nie skrajne
 Większość odpowiedzi w sondażach: „raczej tak”, „raczej nie”
 Sondaże nie wymagają inicjatywy czy kosztu od badanych jak od aktywistów na
protestach, więc obejmują one wszystkich, w tym ludzi z poglądami
środkowymi/umiarkowanymi
 Próba przekształcenia historii w naukę o zwykłych ludziach o och codziennym życiu
d. Oswojenie ogółu społeczeństwa z metodą i procedurą naukową
 Dziś mało kto powątpiewa w możliwość poznania poglądów
kilkudziesięciomilionowej populacji na podstawie zbadania wylosowanej z niej
zaledwie 1000-1500 osobowej próby
 Opinia publiczna bardziej rejestruje zmiany w społeczeństwie niż pomaga je
zrozumieć, dlaczego?
– Ubogie modele społeczeństwa i opinii pulicznej
– Bada się jedynie: poglądy, postawy, wiedzę, potrzeby, oczekiwania,
preferencje i zmiany jednostek; pomija: wartości, orientację czy mentalność
– Zmiana jest pojmowana jako zmiana wartości zmiennych, a nie jako proces,
który sprawia, że wartości te się zmieniają
2. Funkcje perswazyjne
a. Żadna gazeta nie może omawiać wszystkich wyników, wszystkich sondaży, nie może podawać
wszystkich wiadomości – musi je wybrać
 Spośród wielu sondaży i ich wyników wybiera dla siebie wygodne, a pomija
niewygodne, nagłaśnia wyniki niekorzystne dla politycznych oponentów, bądź
faworyzują swoich „wybrańców”
b. Gazety za pomocą środków graficznych lub językowych podkreślają korzystne dla siebie
wyniki sondaży i odwracają uwagę czytelnika od wyników niekorzystnych
 (miejsce druku, wielkość czcionki, komputerowe wykresy)
c. Wyniki sondażu są przekazane, nawet rzetelnie, ale wraz z informacjami zmniejszającymi
wagę
 O obciążeniu wyników każdego sondażu błędem łatwo się zapomina w przypadku
wyników pożądanych
 Oskarża się ośrodki badawcze o polityczne powiązania, takie zarzuty się nie
pojawiają, gdy wyniki są wygodne dla gazety
d. W gazetach pojawiają się także wypowiedzi socjologów, często profesorów z prestiżowych
instytucji naukowych
 Interpretacja wyników, ale także uwiarygodnienie informacji sondażowych, czasem
wzmocnienie, a czasem osłabienie ich wymowy np. kilka miesięcy przed wyborami
gazecie może chodzić o „wzmocnienie” ducha zwolenników swego słabego faworyta
3. Funkcje praktyczne
a. Poznajemy opinie przed ich zmaterializowaniem się w postaci działań: wrzucenia kartki
wyborczej, a w gorszym wypadku – manifestacji i protestów
 b. Funkcje polityczne – politycy, którzy zaufali sondażom, z powodzeniem wykorzystali je do
swych celów np. rozpoznali nastroje społeczne i definiowali krytyczne kwestie społeczne 
przejmowanie funkcji polityki przez sondaże jest możliwe w sytuacji słabości partii
politycznych
c. Sondaże wspomagają proces racjonalizacji polityki, pozwalają politykom podejmować decyzje
z uwzględnieniem faktycznego stanu opinii
 Wiedza uzyskana w sondażach jest środkiem publicznej kontroli w polityce
d. W demokracjach nie rządzi się ani wbrew, ani pod dyktando opinii publicznej, ale z jej
udziałem
 Sondaże jako sposób szukania sposobów przekonywania opinii do inicjatyw
publicznych i wynajdywania dróg do zdobycia poparcia politycznego

Krytyka sondaże - sondaże w demokracji

Sondaże okazało się świetnym narzędziem do badania preferencji konsumenckich, zachowań wyborczych i
szacowania Opinii wszędzie tam, gdzie jednostki konfrontują się z określonym i znanym zestawem alternatyw.

James Beniger wymienia pięć rodzajów następstw wprowadzenia sondaży do przestrzeni publicznej które
dotyczą:

 Sposobu definiowania opinii publicznej

 wpływania na jej kształt
 oddziaływania badań na społeczeństwo
 na indywidualne reakcje zachowania jednostek oraz
 społeczne następstwa ich publikacji w mediach

Sondaże mają o tyle problem, że mechanicznie zredu opinię publiczną te same odpowiedzi uzyskanych przez
ankietera w trakcie badania ponadto sam sondaż jako masowy instrument badawczej jest czynnikiem zmiany
społecznej i zmian indywidualnych w umysłach osób badanych. Problematyczne jest również pomiar okazuje
się, że jeśli analizie poddamy odpowiedzi respondentów to będą one przypadkowe w sprawach, w których ludzie
opinii nie mają i ukażą ich ogromną ignorancję.

Ludzie są też łatwi w kwestii wpływu na bodźce chodzi tutaj o to, że jakakolwiek zmiana w układzie pytań to
znacząca zmiana w rozkładzie opinii publicznej.

Kolejnym problemem jest to, że sondaże nie są w stanie uchwycić opinii publicznej, ponieważ nie wyodrębniają
jej jako koncepcji, którą można byłoby sensownie zoperacjonalizować.

Przyjęcie rozumienia opinii publicznej jako rozkładu Opinii indywidualnych w populacji, oznacza zasadniczą
zmianę Vox Populi (głos ludu) nie tylko przestaje być własnością grupy i staje się fenomenem jednostek, ale
zasadniczo zmienia swoją istotę, empiryczne odniesienie, zyskując jednocześnie na konkretności.

Blumer ma również zastrzeżenia do kwantyfikacji opinii publicznej, zasada doboru próby losowej do
społeczeństwa oznacza nietrafne zastosowanie logiki agregatu jednostek do opisu społecznej struktury i
organizacji. Jakie są tego konsekwencje, gdy np. opieramy się na płci czy wieku jako kluczowym dla próby
badawczej tworzymy zbiorowość, w której jednostki wyrażają swoje przekonania abstrahując od rzeczywistych
pozycji jakie zajmują w procesie kształtowania opinii publicznej. Blumer mówi, że taki sposób niewiele mówi
opinia indywidualnych działającym społeczeństwie, a tym bardziej nie reprezentuje opinii publicznej będącej
rezultatem zbiorowej interakcji.

Czy w takim razie sondaże są bezużyteczne? Niekoniecznie, przyjęcia sondaży oznacza akceptację pewnego
modelu społeczeństwa, ale zdaniem Millera nie oznacza odrzucenia innych można badać społeczeństwo tak jak
opisuję Blumer, ale również, dzięki sondażom możemy badać cechy masowej opinii zebranych w sondażach
każda z tych perspektyw może nam coś zawsze powiedzieć. Z perspektywy badacza należy zatem uwzględniać
różne modele i techniki, nie tracąc z oczu pozostałych: model grupowy czy dyskursywnych pozwala uwzględnić
działające i aktywne społeczeństwo oraz zorganizowane w jego ramach grupy natomiast model agregatowy,
liberalny ucieleśnione w sondażach nie tylko mówi coś o społeczeństwie masowym, ale sam w sobie staje się dla
niego i działających polityków punktem odniesienia.
Krytyka Bluemera nie oznacza zatem zupełnego odrzucenia badań sondażowych, lecz jest raczej krytyką ich
nierozważnego stosowania, jeśli za pomocą próby losowe chcemy wywnioskować o rzeczywistości, która jest
organizacją oddziałującym na siebie elementów to jest to skazane na niepowodzenie natomiast jeśli stosujemy
sondaże do masowych działań np. kupno pasty to wtedy jest to logicznie zastosowane.

Rogers uważa, że sondaże nie mierzą reakcji odczuć a jedynie, ile osób odpowiedziało na tak lub nie. Poddaje on
krytyce populistyczną zasadę, że politycy powinni traktować głos sondaże jako głos suwerena. Jednak w tym
wypadku stawiają polityka jako do końca nieświadomego co się wokół niego dzieje opinię publiczną jako
nieuchwytną i niewidzialną siłę, której nie sposób jest zmierzyć.

Rogers znajduje zastosowania dla sondaże w takich sytuacjach sondaż mógłbym dostarczyć odpowiedź na
pytanie ważne z perspektywy praktyki demokratycznej: jeśli kwestia, o której przed chwilą wyraziłeś swoją
opinię, stałaby się przedmiotem referendum, to czy wziąłbyś w nim udział? W praktyce sondaże mogą spełnić
jedną istotną funkcję Rogers sądził, że jeśli badacze opinii naświetlą obszary Obywatelskiej ignorancji, wówczas
wydawcy prasy, komentatorzy radiowi, politycy, nauczyciele i kaznodzieję uzyskają szansę niesienia kaganka
oświaty i przywództwa. Opinia publiczna zmierzona w sondażach staje się zatem narzędziem użytecznego
kształtowania przekonań zbiorowych i poparcia działań podejmowanych przez rządzących.

Pierze Bourdieu Socjolog uważa, że sondaże są nie adekwatne narzędziem Badania Opinii Publicznej z trzech
podstawowych powodów

 po pierwsze dlatego że nie wszyscy mają gotowe opinie na pytania Stawiane w sondażach
 po drugie nie wszystkie opinie mają równość wartość
 po trzecie nie wszystkie sprawy, o których mowa w sondażach są istotne w równym stopniu dla
zlecającym badania i członków społeczeństwa.

Dlaczego zatem służą sondaże, o których nie wiadomo co mierzą? O ile dla Rogersa były one narzędziem
autokreacji sondażystów, o tyle dla Pierze Bourdieu spełniają funkcje polityczne, są w narzędzie kreowania
iluzji, że istnieje opinia publiczna będąca arytmetyczną sumą opinii jednostkowych i że odgrywa w sferze
publicznej istotną rolę. Sondaże są również postrzegane, jako że Legitymizacja władzy jest realizowany poprzez
budowanie sondażowego konsensusu wokół polityki jej sprawa jednak polityczna kompetencja różni się wraz z
poziomem wykształcenia prawdopodobieństwo posiadania Opinii we wszystkich sprawach, które wymagają
wiedzy politycznej można porównać z prawdopodobieństwem tego, że wszyscy regularnie chodzą do muzeum.

Sondaże są o tyle użytecznym instrumentem, za pomocą którego uzasadnienie władzy przejmuje realną postać,
ponieważ nawet najgorszy władca chce akceptować głos ludu. Sondaże nie tylko znajdują swoje uzasadnienie w
przekonaniu, że są one sposobem wypowiadania się głosu ludu, ale również legitymizują idę, że taka wola
istnieje.

Zdaniem Ginsberga nowe sposoby uczestnictwa obywateli w polityce, czyli to, że mogą uczestniczyć w
Referendach itd. przyczyniły się do transformacji istoty zbiorowych przekonani miejsca głos obywateli w sferze
publicznej na kilka sposobów

 Po pierwsze spowodowały zmianę sposobu, w jaki masowe przekonania są formowane. Przed

pojawieniem się instytucji wyborów i sondaże opinia publiczna była funkcją z procesów społecznych,
interakcje zawsze związanych z działaniem. Obecnie proces ich powstawania zdominowały instytucje
władzy to one kanalizuje i redagują zbiorowe przekonania
 Po drugie rozwój masowych środków komunikacji likwidacja analfabetyzmu euro rozwój wolności
wypowiedzi i prasy stworzyły podstawę do istnienia wolnego rynku i tej medialnej sfery, w której
wszystkie przekonania i opinie teoretycznie mogą nieskrępowane sposób konkurować o społeczną
akceptację wiadomo w praktyce rywalizacja wygrywają ci którzy dysponują najbardziej
zaawansowanymi środkami oddziaływania społecznego
 Po trzecie zmiana wynikająca z reorganizacji politycznych fundamentów relacji wzajemnych między
państwami obywatelami. Przemiana sposobów uczestnictwa obywateli w polityce doprowadziła w ten
sposób do zmiany formy wypowiedzi ze spontanicznych oddanie formowanych ruchów strajki
zamieszki rozruchy repertuar mobilizacji społecznej ograniczył się do formalnych i Rutynowych
środków wyrażanie opinii np. głosowanie.
Sondaże oddzieliły opinię publiczną od działania, zminimalizowały koszty społecznego i politycznego
zaangażowania, uczyniła opinię publiczną własnością jednostek a nie grup i zmieniły charakter ze
spontanicznego na wymuszone odpowiedzi. W teorii Ginsberga okazuje się że, choć sondaże stały się
narzędziem umożliwiającym naukowe rozpoznania stanu opinii publicznej to raczej stanowią pozór realizacji
idei rządów ludu.

Sondaże w wyborach

Sondaże mówią jedynie o zbiorowych preferencjach, głos opinii publicznej wyrażone w sondażach nie jest
zatem aktem decyzyjnym i nie kryje się za nim poczucie sprawczości czy obywatelskiego uczestnictwa. Dlatego
sondaże powinny raczej być używane do rozpoznania intencji wyborców, nastrojów społecznych czy
uwarunkowań efektywnych strategii politycznych, powinny one raczej wskazywać cele, nie środki do ich
osiągnięcia, odnosić się do wartości a nie formować prawa, wyznaczać kluczowe problemy a nie konkretne
sposoby ich rozwiązania.

Pomijając wszystkie krytyki tu wymienione trzeba podkreślić, że sondaże są bardzo popularne, ich
wszechobecność jest rezultatem nie tylko zgodności teorii doboru próby, na której bazują, ale, współczesne
badania charakteryzują się znacznie większą precyzją i rzetelnością niż te które były stosowane na początku
dwudziestego wieku. Nie umyka uwadze fakt, że sondaże z narzędzia mierzącego opinie publiczności stały się
czymś więcej, stały się elementem dyskursu publicznego, kulturowym artefaktem wykorzystywanym równie
chętnie przez polityków, dziennikarzy i naukowców.

M. Czyżewski, Opinia publiczna czy opublikowane nastroje? O niektórych warunkach społeczeństwa

obywatelskiego, „Kultura i Społeczeństwo” 2002, nr 3, s. 109-112.

Wielu socjologów I nie tylko jak mogłoby się wydawać ilościowców ma pewne wątpliwości co do badań opinii
publicznej, można być zwolennikiem metodologii ilościowej a jednocześnie formować krytykę badań opinii
publicznej.

Spośród ważnych głosów formujących wątpliwości pod adresem badań opinii publicznej wskazuje się zazwyczaj
trzy:

1. Głos Paula Lazarsfelda - Wskazywał na wady badań opinii publicznych w krajach demokratycznych:
oderwanie badań opinii publicznej od innych analiz socjologicznych i od badań społecznych w całości,
nadmierna koncentracja na prostych preferencjach i wyborach bez umieszczania ich szerszym planie,
brak prób pogłębionego wyjaśnienia opisywanych trendów oraz niechęć do teorii i refleksji
socjologiczny
2. Zdaniem Bluemera badaniom opinii publicznej nie towarzyszą refleksje nad tym czym opinia
publiczna jest. Opinia publiczna identyfikowana jest z tym co się bada, badanie opinii publicznej, czyli
z agregatem indywidualnych preferencji. Konsekwencją tego jest brak refleksji nad faktycznymi
mechanizmami oddziałującymi na opinię publiczną. Blumer zaleca, aby proste i oczywiste tezy
potraktować poważnie i wyciągnąć z nich odpowiednie wnioski
3. Bourdieu Wskazuje na trzy założenia na których opierają się Badania Opinii Publicznej mianowicie
każdy może mieć opinię, opinie są równowartościowe, w społeczeństwie istnieje zgoda co do hierarchii
spraw uważanych za ważne by następnie krok po kroku te założenia zakwestionować.

W świetle krytyki tych trzech gości okazuje się, że maksymalistyczne traktowanie badań opinii publicznej jako
instrumentu analizy samowiedzy społecznej opiera się bardziej na nawykowej i bezrefleksyjnej podtrzymywanej
prawomocności oraz na myśleniu życzeniowym niż na racjonalnych argumentach.

Problemy opinii publicznej we współczesnej refleksji socjologicznej - trzy natury

 Nurt afirmatywny opiera się na geście afirmacji wobec współczesnego zmodernizowanego i

demokratycznego społeczeństwa i wyraża się w szczególności w przychylnej diagnozie ogólnego stanu
sfery publicznej.
 Nurt krytyczny i nurt ironiczny mają wspólny punkt wyjścia w postaci tezy, iż ukształtowana na
liberalno-oświeceniowych wzorach sfera publiczna znajduje się w stanie głębokiego kryzysu. Nurt
krytyczny i nurt ironiczny wyciągają jednak całkowicie odmienne wnioski co do tej sprawy.
  Nurt krytyczny skupia się przede wszystkim na krytyce tendencji rozwojowych współczesnych
społeczeństw oraz środków masowego przekazu i twierdzi, że dotknięta kryzysem sfera publiczna
powinna zostać poddana procesowi odbudowy i rekonstrukcji.
 Nurt ironiczny przyznaje, że liberalno-oświeceniowa sfera publiczna znajduje się w stanie głębokiego
kryzysu, lecz stwierdza zarazem, iż sfery publicznej nie należy odbudowywać, gdyż byłoby to zadanie
niewykonalne albo nawet szkodliwe.

*Mimo różnicy między dwoma pierwszymi nurtami w kwestii diagnozę sytuacji obydwa te nurty zakładają, że
opinia publiczna jest fundamentem demokratycznego ładu społecznego a jej brak stanowi deficyt. Nurt
afirmatywny mówi o deficycie potencjalnym, nurt krytyczny o deficycie realnym.

SONDAŻE OPINII – CZĘSTO ZADAWANE PYTANIA

1. Co to jest sondaż opinii?

Sondaż opinii to naukowe i reprezentatywne badanie surveyowe, którego celem jest pomiar poglądów określonej
grupy – na przykład wyborców w danym kraju (w przypadku większości sondaży politycznych), rodziców czy
członków związków zawodowych itp.

2. Kiedy sondaż jest „naukowy”?

Dwie główne cechy naukowych badań sondażowych to:

- respondenci zostali dobrani przez instytut badawczy zgodnie z jasno określonymi kryteriami tak, aby
zapewnić reprezentatywność, czyli nie zgłaszają się sami do sondażu
- pytania zostały sformułowane w sposób zrównoważony. Jeżeli na przykład w zbiorowości (populacji)
badanej 52% osób stanowią kobiety, a 30% to osoby powyżej 55. roku życia, wtedy naukowe badanie
sondażowe będzie reprezentowało te grupy w odpowiedni sposób, a pytania będą zadawane w sposób
zrównoważony, nie naprowadzając respondenta na żadną konkretną odpowiedź.

3. Jak w badaniu opinii dobiera się próbę, żeby była naprawdę reprezentatywna?
Służą temu dwie zasadnicze metody

 Pierwsza z nich to losowy dobór próby. W przypadku doboru losowego instytut badawczy posługuje się
spisem losowo wybranych numerów telefonicznych bądź adresów e-mailowych (tak dzieje się w
sondażach telefonicznych i niektórych badaniach internetowych) albo też jego ankieter odwiedza
losowo wybrane adresy lub osoby, których nazwiska figurują w określonym wykazie, jak np. spis osób
uprawnionych do głosowania (tak dzieje się w niektórych badaniach polegających na wywiadach
bezpośrednich). Następnie instytut badawczy kontaktuje się z osobami, które może zastać pod tymi
numerami telefonów lub pod tymi adresami, stosując procedurę doboru losowego, i zwraca się do nich
z prośbą o wzięcie udziału w badaniu.
 Dobór kwotowy polega na ustalaniu wielkości kontrolnych dla określonych kategorii (jak np. wiek i
płeć), a zadaniem ankietera jest poszukiwanie osób posiadających założone cechy. Kwotowy dobór
próby jest często wykorzystywany w sondażach przeprowadzanych metodą wywiadów bezpośrednich
(„twarzą w twarz”). Dobór kwotowy stosuje się także w niektórych sondażach internetowych, aby
dobrać reprezentatywną próbę z bazy danych o osobach, które wcześniej podały tego typu informacje
na swój temat. Kwotowy dobór próby można wykorzystywać także w sondażach telefonicznych
opartych na metodzie losowej, aby z gospodarstwa domowego wybrać osobę, z którą zostanie
przeprowadzony wywiad – przyspiesza to realizację badania.

4. Czy instytuty badawcze robią coś jeszcze, żeby zapewnić reprezentatywność próby?
Prawidłowo dobrane próby losowe i kwotowe zapewniają przybliżony obraz społeczeństwa, ale z różnych
przyczyn mogą zawierać nieco więcej przedstawicieli określonych grup społecznych i nieco zaniżoną liczbę
przedstawicieli innych grup. Zwykle dzieje się tak, że instytuty badawcze pytają respondentów nie tylko o ich
poglądy, ale także proszą o podanie informacji o nich samych. Informacje te są następnie wykorzystywane do
porównania próby badawczej na przykład z danymi statystycznymi zebranymi w spisie powszechnym. Tak więc
„surowe” dane liczbowe z sondażu mogą zostać nieco skorygowane („w dół” lub „w górę”), aby odpowiadały
profilowi badanej zbiorowości. Dzięki temu publikowane wyniki procentowe powinny odzwierciedlać strukturę
badanej zbiorowości.

5. Czy badania innego typu zawsze są niepoprawne?

Nie, zdarza się, że nienaukowe badania sondażowe czasem dają poprawne wyniki procentowe.
Prawdopodobieństwo, że wyniki te będą niepoprawne, jest jednak znacznie wyższe. Najbardziej
rozpowszechnioną formą nienaukowych badań sondażowych są sondaże telefoniczne prowadzone przez stacje
telewizyjne „na żywo” w trakcie programu, a także wszelkie ankiety internetowe wypełniane przez internautów
na zasadzie dobrowolnego udziału. Inicjatywy takie są obarczone dwiema wadami. Po pierwsze – próba składa
się z osób, które same zadzwoniły lub wypełniły ankietę. Tego typu inicjatywy zwykle przyciągają osoby mające
emocjonalny stosunek do tematu, a więc nie jest to próba reprezentatywna. Po drugie – w takich sondażach
rzadko uwzględnia się dodatkowe informacje (np. wiek i płeć), które pozwalałyby zorientować się, z jaką próbą
mamy w tym przypadku do czynienia.

6. Czy ankieta telefoniczna lub internetowa, w której bierze udział np. milion osób nie jest
dokładniejsza niż sondaż opinii na próbie 1 000 osób?
Niezupełnie. Próba obciążona („skrzywiona”) zawsze pozostanie próbą obciążoną bez względu na to, ile liczy
sobie osób.

7. Jak to możliwe, że można zbadać, co myślą miliony ludzi, jeśli pytamy tylko 1 000 czy 2 000
respondentów?
Należy zadbać o uzyskanie reprezentatywnej próby. Z kolei istotą naukowego badania sondażowego jest
zapewnienie takiej próby, która będzie reprezentatywna, a niekoniecznie bardzo duża.

8. Czy w badaniu obejmującym 1 000 czy 2 000 osób nie ma jednak ryzyka popełnienia błędu próby
(sampling error)?
Tak, ryzyko błędu losowego związanego z doborem próby rzeczywiście występuje, ale teoria statystyki pozwala
nam je oszacować.

9. Wskaźniku realizacji próby wynoszącym 100% - nierealne?

Wiele sondaży nie ma charakteru losowego, a odsetki realizacji próby (tzw. response rate) są często znacznie
niższe – w wielu krajach wynoszą one znacznie poniżej 50%, jeśli realizacja trwa tylko kilka dni.

10. Czy faktyczny margines błędu nie jest więc znacznie większy?
Być może tak, a być może nie. Aby zmierzyć „prawdziwy” margines błędu, musielibyśmy wziąć pod uwagę
błąd losowy z uwzględnieniem wpływu warstwowania, a także możliwe błędy systematyczne. Problem polega
na tym, że uzyskanie pewności co do rzeczywistego wpływu stratyfikacji i błędów systematycznych na wyniki
jest trudne, a wręcz niemożliwe. (Gdyby znany był wpływ wszystkich błędów systematycznych, kompetentny
instytut badawczy po prostu dokonałby korekty otrzymanych wyników, aby skompensować ich wpływ.)

11. To oznacza, że sondażom w ogóle nie można ufać?

Nie. Sondaże nie są być może narzędziem idealnym, ale mimo to stanowią najlepszy sposób pomiaru tego, co
myśli społeczeństwo. W większości krajów, w których wyniki sondaży można porównać z rzeczywistymi
wynikami (na przykład po wyborach), okazuje się, że właściwie zaprojektowane sondaże dają zwykle dokładne
wyniki w przedziale 3 punktów procentowych, nawet jeśli czasami wychodzą poza ten margines błędu. Ponadto
w większości przypadków sondaże opinii są dobrym probierzem aktualnego stanu opinii publicznej, nawet jeśli
margines błędu jest większy. Jeżeli dobrze zaprojektowany, reprezentatywny sondaż opinii pokaże, że
społeczeństwo jest podzielone w jakiejś kwestii w proporcjach 70%-30%, to nawet margines błędu wynoszący
10 punktów procentowych nie zmieni faktu, że jeden pogląd jest znacznie bardziej rozpowszechniony niż drugi.
Trzeba jednak pamiętać, że jeśli w kandydaci w wyborach idą „łeb w łeb”, w takiej sytuacji przewaga
sondażowa (na próbie 1-2 tys. osób) wynosząca poniżej 5 punktów procentowych nie może nam powiedzieć o
tym, kto rzeczywiście był liderem w momencie realizacji badania, nie mówiąc już o gwarancji wygranej za ileś
dni, tygodni czy miesięcy.

12. Czy można ufać sondażom internetowym

Odpowiedź zależy od tego, spośród jakich osób dobieramy próbę. Odpowiedź brzmi tak samo dla sondaży
internetowych, jak dla sondaży telefonicznych i tradycyjnych („twarzą w twarz”). Jeśli za pomocą któregoś z
wymienionych trybów realizacji można uzyskać próbę reprezentatywną, odpowiedź brzmi: tak, takiemu
sondażowi można ufać. Istnieją miejsca i zbiorowości, w przypadku których ankieterowi bardzo trudno jest
uzyskać reprezentatywną próbę za pomocą wywiadów bezpośrednich. Analogicznie, istnieją takie miejsca i
zbiorowości, gdzie tylko określone kategorie osób mają telefon czy dostęp do Internetu. Oczywiście jeśli wpływ
trybu badania nie może zostać skorygowany przy pomocy stratyfikacji i ważenia, wtedy taka metoda nie daje
próby reprezentatywnej, a wynikom takiego badania nie należy ufać. W niektórych przypadkach zasięg Internetu
jest na tyle duży, że wywiady prowadzone przez Internet będą dobrą albo wręcz najlepszą metodą
przeprowadzenia sondażu. Ponieważ jednak w większości krajów dostępność Internetu nadal nie jest zbyt

wysoka i nie zapewnia reprezentatywności, do sondaży internetowych mających badać poglądy całego
społeczeństwa należy podchodzić z dużą dozą ostrożności. W sondażach internetowych wykorzystuje się panele
(stałe grupy) osób, które wyraziły zgodę na to, aby być zapraszane do udziału w sondażach.

13. Zdarza się, że badania realizowane na ten sam temat przez różne renomowane ośrodki dają
bardzo różne wyniki. Jak to możliwe?
Poza błędem losowym związanym z doborem próby istnieje jeszcze szereg innych możliwych przyczyn takiej
sytuacji.

 Być może porównywane badania zostały przeprowadzone w różnych momentach, choć ich wyniki są
publikowane równocześnie. Jeśli poglądy wielu osób są niestałe i podatne na zmiany wskutek różnych
wydarzeń, w takiej sytuacji może zdarzyć się, że oba badania przyniosły poprawne wyniki, ale między
datą wcześniejszego i późniejszego badania doszło do zmiany nastrojów społecznych.
 Mogło się zdarzyć, że w każdym z badań zastosowano odmienną definicję reprezentowanej grupy (np.
różny wiek, regiony, grupy etniczne itp.).
 Badania mogły zostać zrealizowane za pomocą odmiennych metod. Wyniki zmieniają się w zależności
od tzw. efektu trybu realizacji badania (mode effect). To oznacza, że niektóre osoby mogą – świadomie
bądź nie – podawać odmienne odpowiedzi w zależności od tego, czy odpowiadają na pytania zadawane
bezpośrednio przez ankietera, czy samodzielnie, bez udziału i obecności ankietera wypełniają
kwestionariusz internetowy/e-mailowy lub nadesłany pocztą. Wyniki niektórych badań wskazują, że w
przypadku pewnych drażliwych tematów anonimowe ankiety wypełniane samodzielnie przez
respondentów mogą zapewnić większą szczerość odpowiedzi niż wywiady bezpośrednie („twarzą w
twarz”) czy telefoniczne.
 Mogło się zdarzyć, że w porównywanych sondażach zadawano odmienne pytania. Sposób
formułowania pytań ma duże znaczenie, szczególnie w przypadku tematów, w których wiele osób nie
ma silnie sprecyzowanych poglądów. Jeśli mamy wrażenie, że wyniki badań się różnią, zawsze warto
sprawdzić dokładne brzmienie pytań.
 W sondażach występuje tzw. „efekt kolejności pytań”. W jednym badaniu analizowane pytanie mogło
być zadawano „na zimno”, na samym początku sondażu. Z kolei w drugim badaniu to samo pytanie
zadano w sytuacji. kiedy respondent był już „rozgrzany”, bo wcześniej odpowiedział na szereg pytań na
ten sam temat. Różnice między dwoma zbiorami wyników pojawiają się czasem wtedy, gdy wiele osób
nie ma sprecyzowanych poglądów. Zdarza się, że niektórzy ludzie udzielają odmiennych odpowiedzi w
zależności od tego, czy pytanie zadaje się im nieoczekiwanie czy po wcześniejszym zachęceniu do
zastanowienia się nad określonymi aspektami danego zagadnienia.

14. Czy sposób zadawania pytania ma wpływ na odpowiedzi?

Wiedza o tym, jak należy formułować pytania, jest bardzo obszerna. Opiera się ona na tym, co wiemy o
przetwarzaniu informacji przez ludzi. W dużej mierze jest to jednak sprawa zdrowego rozsądku. Istotne jest, aby
przyjrzeć się dokładnemu brzmieniu zadawanego pytania oraz – w miarę możliwości – sprawdzić pytania zadane
wcześniej. Pytania mogą zawierać w sobie pojęcia, które naprowadzają respondenta na określone odpowiedzi.
Bywają też pytania zawierające więcej niż jedno pojęcie, ale tylko odpowiedzi dotyczące jednego z nich
znajdują się później w raporcie. Czynnikiem mającym wpływ na to, jak ludzie odpowiadają na pytania, jest
oczywiście kontekst, w jakim są one zadawane. Jeśli najpierw zadamy serię pytań o to, czy respondenci
kiedykolwiek czuli się nieswojo w środkach transportu publicznego lub czy znają osobiście kogoś, kto został
obrabowany na ulicy itp., a następnie zapytamy, czy respondent obawia się przestępczości, prawdopodobne
więcej osób odpowie, że ma takie obawy niż gdyby to samo pytanie zostało zadane wcześniej. Posługując się
danymi uzyskanymi z odpowiedzi na tego typu pytania, należy zdawać sobie sprawę, że pytania były
tendencyjne lub wieloznaczne, a tym samym odpowiedzi nie mogą poprawnie odzwierciedlać tego, co naprawdę
myślą osoby zapytane.

Skąd mam wiedzieć, czy mogę go potraktować dany raport z sondażu ,,na serio”? Należy sprawdzić następujące
elementy:

 Kto przeprowadził sondaż? Czy był to renomowany, niezależny instytut badawczy? Jeśli nie, to należy
podchodzić do wyników ostrożnie. Jeśli nie jesteśmy pewni, sprawdzianem może być gotowość
instytutu badawczego do udzielenia odpowiedzi na poniższe pytania. Renomowane ośrodki przekażą
nam informacje niezbędne do oceny badania.
 Kto zapłacił za badanie i dlaczego zostało ono przeprowadzone? Jeśli badanie zostało przeprowadzone
dla renomowanych mediów lub niezależnych badaczy, jest duża szansa na to, że zostało ono
przeprowadzone bezstronnie. Jeżeli badanie zostało zrealizowane dla zleceniodawcy, który może być
stronniczy (np. przedsiębiorstwo, grupa nacisku czy partia polityczna), jest mimo wszystko szansa na
to, że jest to rzetelne badanie (należy jednak poinformować czytelników, słuchaczy lub widzów, kim
był zamawiający). Trafność sondażu zależy od tego, czy został on przeprowadzony przez ośrodek
stosujący naukowe metody doboru próby i naukowe zasady tworzenia kwestionariuszy, czy zadawane
pytania były bezstronne i czy dostępne są pełne informacje na temat zadanych pytań i uzyskanych
wyników. Jeśli takie informacje są udostępniane, wtedy można ocenić jakość merytoryczną badania
(która może być dobra lub zła). Jeżeli natomiast wspomniane informacje nie są podawane, do wyników
badania należy podchodzić ostrożnie. Zawsze należy zwracać uwagę czy sondaż nie zawierał
tendencyjnych pytań oraz czy wyniki nie są prezentowane w sposób wybiórczy po to, aby uwypuklić
poglądy klienta zamiast pełnego i obiektywnego przedstawienia stanu opinii publicznej.
 Z iloma osobami przeprowadzono wywiady w tym badaniu? Im więcej osób, tym lepiej, ale naukowe
badanie na niewielkiej próbie jest ZAWSZE lepsze niż badanie na dużej próbie w sytuacji, gdy
respondenci zgłaszają się na ochotnika. Należy pamiętać, że całkowita wielkość próby nie zawsze jest
jedyną istotną wielkością.
 Jak zostały dobrane osoby do badania? Czy wiadomo, kto został włączony do próby, a kogo pominięto?
Jeśli autorzy sondażu twierdzą, że ich badanie jest reprezentatywne dla całego społeczeństwa (albo dla
znaczącej jego części), to czy na pewno zastosowali jedną z metod opisanych wyżej w punktach? Jeśli
uczestnicy sondażu zgłaszali się „na ochotnika”, takiego sondażu NIGDY nie można przedstawiać jako
badania reprezentatywnego. Jeśli sondaż został przeprowadzony tylko w pewnego typu
miejscowościach, a inne zostały pominięte (np. tylko w miastach, z pominięciem wsi), tego rodzaju
informacje należy wyraźnie zaznaczyć w każdym raporcie.
 Kiedy został przeprowadzony sondaż? Różne wydarzenia mają niekiedy ogromny wpływ na wyniki
badań sondażowych. Przy interpretacji tych wyników należy uwzględnić także moment realizacji
badania w odniesieniu do kluczowych wydarzeń. Czasem nawet najświeższe wyniki badań nie nadążają
za rozwojem wypadków. Wyniki badania przeprowadzonego kilka tygodni czy miesięcy wcześniej
mogą być całkowicie trafne w sytuacji, gdy odnoszą się na przykład postaw czy zachowań typowych
dla danej kultury, ale nie dotyczy to sondaży dotyczących ważnych bieżących wydarzeń. Zawsze należy
więc podawać datę przeprowadzenia badania (która może się różnić od daty publikacji wyników). Data
realizacji jest szczególnie istotna w badaniach przedwyborczych.
 W jaki sposób przeprowadzono wywiady? Istnieją cztery główne metody prowadzenia wywiadów:
osobiście (bezpośrednio), telefonicznie, za pomocą ankiety e-mailowej lub przez Internet w trybie
online. Każda z tych metod ma swoje wady i zalety. Sondaże telefoniczne nie docierają osób, które nie
mają telefonów. Sondaże e-mailowe docierają tylko do tych, którzy mają dostęp do Internetu i własną
skrzynkę e-mailową. Powodzenie wszystkich tych metod zależy od dostępności potencjalnych
respondentów i ich dobrowolnego współudziału. Odsetki uzyskanych odpowiedzi (tzw. wskaźniki
realizacji) bywają bardzo różne. Zawsze jednak renomowane ośrodki badawcze dysponują
 opracowanymi przez siebie technikami statystycznymi, które umożliwiają im poradzenie sobie z tymi
problemami i przekształcenie tzw. danych surowych na reprezentatywne wyniki
 O co pytano w sondażu? Warto postarać się o uzyskanie dostępu do całego kwestionariusza, a nie tylko
do pytań, które zostały opublikowane. Renomowane instytuty badawcze publikują kwestionariusze na
swoich stronach internetowych albo udostępniają je na żądanie. Na tej podstawie można stwierdzić, czy
wśród pytań nie było pytań sugerujących. Należy ostrożnie podchodzić do wyników, jeśli wywiad
został skonstruowany w sposób, który mógł naprowadzać respondenta na konkretny wniosek.
 Czy wyniki analizowanego sondażu są zbieżne z wynikami innych badań? W miarę możliwości warto
sprawdzić inne badania i przekonać się, czy wyniki analizowanego sondażu są podobne, czy może
bardzo się od nich różnią. Sondaże badające tę samą tematykę powinny przynosić podobne wyniki.
Jeśli uzyskane odpowiedzi bardzo się różnią, przyczyny tego stanu rzeczy można wykryć na podstawie
analizy kwestionariusza lub zastosowanej metody doboru próby.
 Czy to był push poll? Celem tego, co nazwano push poll, jest rozpowszechnianie pogłosek albo wręcz
oczywistych kłamstw na temat przeciwników. Tego typu działania to nie sondaże, ale manipulacja
polityczna, którą prowadzi się pod pozorem badania opinii publicznej. W ramach push poll dzwoni się
do dużej liczby osób z prośbą o udział w rzekomo prowadzonym sondażu. Następnie zadaje się
„pytania”, które są tak naprawdę zawoalowanymi oskarżeniami wobec oponenta lub powtórzeniem
pogłosek o jego postępowaniu w życiu osobistym bądź zawodowym. Chodzi o to, aby określone grupy
respondentów usłyszały i zrozumiały oskarżenie zawarte w pytaniu, a nie o zebranie opinii. Tego typu
„sondaże” nie mają żadnego związku z prawdziwymi badaniami opinii. Najlepszym sposobem obrony
jest dowiedzieć się, kto je przeprowadził. Renomowane instytuty badawcze nie mają nic wspólnego z
takimi sfingowanymi „sondażami”, które niestety rozpowszechniły się w ostatnich latach w wielu
krajach.
 Czy był to rzetelny sondaż typu exit poll? To pytanie ma zastosowanie jedynie w przypadku wyborów.
Prawidłowo skonstruowane badania typu exit poll (prowadzone z osobami wychodzącymi z lokali
wyborczych) stanowią doskonałe źródło informacji o wyborcach w konkretnym głosowaniu. Dają one
również jedyną możliwość zbadania tych osób, które rzeczywiście przyszły na głosowanie, i tylko tych
osób. Sondaże typu exit poll przeprowadza się z reguły zaraz po wyjściu wyborcy z lokalu wyborczego,
co pozwala (w teorii) zbadać rzeczywiste zachowania wyborcze. Sondaże przedwyborcze – nawet jeśli
są prowadzone w przeddzień głosowania – nie są w stanie uchwycić sytuacji, gdy wyborcy zmieniają
decyzję w ostatniej chwili tzn. czy w ogóle pójdą na wybory i na kogo oddadzą swój głos. Jeśli sondaż
exit poll zostanie prawidłowo przeprowadzony, staje się doskonałym źródłem informacji o wyborcach.
Odpowiada nie tylko na pytanie „Kto wygrał?”, ale również umożliwia uzyskanie informacji typu „Kto
głosował na zwycięzcę i dlaczego wygrał kandydat/partia A albo kandydat/partia B?” Sondaże tego
typu charakteryzują się skomplikowanym schematem badawczym oraz znacznie wyższą liczbą
wywiadów w porównaniu z sondażami przedwyborczymi – często są to dziesiątki tysięcy, a w
niektórych krajach setki tysięcy wywiadów.

W sondażach typu exit poll mamy do czynienia z czterema odrębnymi źródłami błędów (poza błędami
czysto losowymi):

- zdarza się, że zwolennicy jednego kandydata lub partii są bardziej chętni do ujawnienia swoich
preferencji niż osoby popierające innych kandydatów czy partie. Zjawisko to, polegające na
zróżnicowaniu poziomów braku odpowiedzi dla różnych grup społecznych (differential nonresponse)
jest szczególnie trudne do dokładnego uchwycenia w sondażach tego typu
- niektórzy ludzie są autentycznie przekonani, że oddali głos na danego kandydata czy partię, podczas
gdy mogli nieumyślnie zagłosować na kogoś innego, oddać głos nieważny bądź (w przypadku krajów,
w których stosuje się maszyny do głosowania) nie doprowadzić całego procesu głosowania do
pomyślnego końca.
- Może się zdarzyć, że sondaż typu exit poll został przeprowadzony na próbie lokali wyborczych, która
nie jest w pełni reprezentatywna. Nawet jeśli całkowita liczebność Zgodnie z prawem w Polsce
obowiązuje w tym dniu cisza wyborcza.

REKOMENDACJE DOTYCZĄCE PUBLIKOWANIA WYNIKÓW SONDAŻY I BADAŃ OPINII

Trafność i wartość sondaży opinii publicznej zależy od trzech głównych grup czynników:
  charakteru zastosowanych technik badawczych oraz efektywności ich zastosowania
 uczciwości i obiektywizmu podmiotu prowadzącego badanie
 sposobu prezentacji wyników oraz ich zastosowania.

Publikując wyniki sondaży opinii publicznej w mediach drukowanych, należy zawsze podać przy nich
wyraźnie widoczne informacje uwzględniające następujące elementy:

 nazwa instytutu badawczego, który przeprowadził sondaż,

 zbiorowość rzeczywiście reprezentowana w sondażu (tzn. z kim przeprowadzono wywiady),
 osiągniętą liczebność próby oraz jej zasięg terytorialny- to liczba wywiadów, na których rzeczywiście
oparty jest raport. Zasięg geograficzny powinien wskazywać, które regiony kraju są reprezentowane w
badaniu (może to być np. badanie ogólnokrajowe bądź przeprowadzone tylko wśród mieszkańców miast lub
tylko w określonym regionie). Ponadto należy podać liczbę lokalizacji doboru próby, co potwierdzi
adekwatność schematu doboru. Posługiwanie się różnego rodzaju „lokalizacjami” ma właściwie zobrazować
pokrycie geograficzne próbą.
 daty realizacji terenowej badania,
 zastosowaną metodę doboru próby (oraz – w przypadku pełnej próby losowej – odsetek realizacji próby,
tzw. response rate)- w przypadku losowego doboru próby chodzi przede wszystkim o identyfikację tych
badań, w których uzyskano wyjątkowo niski odsetek realizacji próby (response rate), bez względu na
przyczynę takiej sytuacji. Preferowanym rozwiązaniem jest podawanie, w miarę możliwości, osiągniętego
odsetka uzyskanych odpowiedzi, jednak chodzi przede wszystkim o to, aby odbiorca mógł zorientować się,
czy odsetek ten znajduje się poniżej poziomu uznawanego w branży za „typowy” dla tego typu badań
 metodę zbierania informacji (wywiady bezpośrednie, wywiady telefoniczne, panel internetowy itp.),
 informację o ewentualnym zastosowaniu procedury ważenia danych w celu skorygowania wyników oraz o
zbiorowości użytej do obliczenia wag- rekomenduje się, aby udostępniać dane surowe wszędzie tam, gdzie
publikowane wyniki znacząco różnią się od surowych danych zebranych w fazie realizacji terenowej.
 istotnych pytaniach zadanych respondentom – dla uniknięcia niejednoznaczności należy podać dokładnie
brzmienie pytania, chyba że jest to standardowe, znane już odbiorcom pytanie albo jeśli jego brzmienie
zostało podane w raporcie, o którym jest mowa.

Istnieją jednak określone sytuacje, w których trudno jest postępować zgodnie z podanymi tu
rekomendacjami:

 w sytuacji, gdy relacjonowany sondaż jest bardzo obszerny i złożony, a tym samym relacje medialne
mogą dać jedynie dość skrótowe informacje o całym sondażu
 kiedy dany artykuł podsumowuje wyniki różnych sondaży, w związku z czym podawanie
najważniejszych danych o każdym z nich byłoby zbyt skomplikowane.

Raport- NA STRAŻY SONDAŻY

 Przykłady niepoprawnych wnioskowań- błąd ten ma dwojaką naturę: czasami bierze się ze zbyt
pochopnego wnioskowania, innym razem z braku wiedzy na temat metodologii badań ankietowych. W
prasie zdarza się, że autorzy artykułów uogólniają wyniki sond na całą populację.

 Nadinterpretacja treści pytania- publicyści powinni bardzo uważnie formułować konkluzje, by jak
najdokładniej odzwierciedlały one treść pytania zadanego respondentom

 Próba i podpróba- wnioskowanie na temat pewnego fragmentu próby bez zwracania uwagi, czy wnioski
dotyczące tej podzbiorowości są obarczone znacznie większym błędem niż dla całej próby.
  Dane a ich interpretacja- niedokładne oddzielanie wniosków z badania od własnych interpretacji. W
wielu artykułach można odnieść wrażenie, że respondentów zapytano o to, dlaczego przestali popierać
daną partię, kiedy tak naprawdę są to jedynie domysły dziennikarza.

 Wyciąganie pochopnych wniosków- problem powierzchownej analizy prezentowanych danych. Nie

uwzględniano innych okoliczności, które mogły wpływać na wyniki, przez co wnioski były niepełne.

 Nieuzasadnione porównania- autorzy artykułów zestawiają wyniki dwóch badań zrealizowanych

według różnej metodologii, co najczęściej uniemożliwiało proste porównania. Respondenci są wrażliwi
na treść pytania i nawet mała różnica może wpłynąć na odmienne odsetki odpowiedzi. Może to być
szczególnie istotne przy porównaniach międzynarodowych, w których sondaże są realizowane w
różnych językach.

 Podstawa procentowania- popełniany błąd przy porównywaniu wyników sond-y preferencji

politycznych, zrealizowanych przez różne agencje badawcze. Niektóre firmy obliczają procenty
poparcia dla wszystkich respondentów biorących udział w sondażu. Inne tylko wśród zdecydowanych,
na którą partię oddadzą swój głos. Porównywanie wyników badań prezentowanych przez rożne
instytuty badawcze musi uwzględniać wykorzystane podstawy procentowania. Jeśli się tego nie robi,
można zauważyć duży wzrost poparcia dla jakiejś partii tam, gdzie go tak naprawdę nie ma.

 Interpretacja nieistotnych różnic- Często mówi się o wzroście lub spadku poparcia o jeden lub dwa
punkty procentowe przy porównywaniu wyników partii politycznej w dwóch różnych punktach
czasowych. Zapomina się, że badania sondażowe charakteryzują się ograniczoną dokładnością
oszacowań, zwaną błędem statystycznym. Niestety, nie da się wykluczyć braku zmiany poparcia dla
partii w całej populacji, nawet jeśli różnica między dwoma sondażami będzie wynosiła trzy punk-ty
procentowe dla prób złożonych z 1000 respondentów. W wielu artykułach przeoczono tę kwestię i
opisano takie różnice bez zwrócenia uwagi na ich potencjalną przypadkowość wynikającą z
ograniczonej dokładności badania.

 Procenty i punkty procentowe- częste mówienie o np. „spadku o 5%” gdy tak naprawdę ma się na myśli
„spadek o 5 punktów procentowych”. Jest to błąd raczej językowy niż brak wiedzy metodologicznej,
ale jednocześnie element zamętu, który powstał wokół sondaży.

BADANIA SONDAŻOWE I EKSPERYMENTALNE – WIECZORKOWSKA – ROZDZIAŁ 3 – PUŁAPKI W

BADANIACH SONDAŻOWYCH
1)Problemy związane z publikowaniem wyników badań sondażowych (błędy popełniane przez publicystów)

źródło: Jakim sondażom wierzyć?, Raport przygotowany przez Zespół „Na Straży Sondaży” działający pod
opieką prof. Antoniego Sułka przy Uniwersytecie Warszawskim

2)4 zasady kooperatywnej konwersacji w badaniach sondażowych

3)Zniekształcenia wynikające z nieprzestrzegania w badaniach zasad konwersacji

1. PROCES ODPOWIADANIA NA PYTANIE

- przyjmujemy jakiś model badanego (model ten zmienia się wraz z ogólnymi zmianami w naukach
społecznych, narastaniem wiedzy szczegółowej i trendami w samym społeczeństwie
- odpowiadanie na pytanie o ocenę np. polityków, wymaga aktywizacji różnych informacji zawartych w pamięci
długotrwałej
- przywoływane informacje, zgodnie z koncepcją świadomości nazwaną modelem szkiców wielokrotnych,
podlegają ciągłemu redagowaniu
- respondenci wypełniając ankietę rzadko mają gotowe oceny polityków „w głowach”; założenie, że na stałe
archiwizujemy oceny napotykanych ludzi, jest mało przekonujące; alternatywne założenie mówi, że
konstruujemy je na bieżąco wtedy, kiedy są potrzebne
- mamy zakodowane w naszych umysłach różne ogólne opinie, cele, standardy i postawy
; struktury te są niezbędne do powstawania emocji
- taka struktura może zostać określona jako wirtualna (bo nie istnieje przed zadaniem pytania)
- każda ocena wymaga umiejętności skupienia uwagi umożliwiającej selekcję informacji, pominięcie lub
przynajmniej zablokowanie tych, które mają uboczne znaczenie
- w trakcie przekształcania myśli w wypowiedź pojawia się w umyśle łańcuch asocjacji. Każde słowo, zwłaszcza
wieloznaczne, uruchamia sekwencje skojarzeń biegnących często w różnych kierunkach
- jest wiele zakodowanych w pamięci trwałej jednostek poznawczych „gotowych” do interpretowania takiego
słowa; umysł zazwyczaj przesiewa skojarzenia i wybiera tylko te, które mają związek z myślą, jaką chcemy
wyrazić
- dzielimy informacje na istotne i nieistotne; informacja jest „przeglądana” przez pamięć na każdym etapie
przetwarzania, ale jej istotność bardzo często oceniamy bez udziału świadomości. Jedynie skromny ułamek
informacji zostaje „uprzytomniony”
-funkcjonowaniem umysłu nie kieruje kilka zasad, lecz tysiące, które są zbiorem zapisów wariantowych.
Każda docierająca do nas informacja jest zapisywana na wiele sposobów
- Polityka możemy rozpoznać po głosie, rysach twarzy, sposobie chodzenia, charakterystycznych zachowaniach;
dysponując taką różnorodnością metod rozpoznawania, możemy je zmieniać w zależności od okoliczności; jeżeli
jedna zawodzi, nasz umysł przełącza się na inny wariant rozpoznawania
- pierwsze modele działania naszego mózgu były ściśle uporządkowane i sformalizowane; opisywały
biurokratyczną organizację przetwarzania przez nas informacji, z „dyrektorem” i szeregiem „podwładnych” na
różnych szczeblach hierarchii
- interesującą dźwignią wyobraźni dla zrozumienia funkcjonowania naszego umysłu jest idea Pandemonium
Selfridge’a – gdy pojawia się nowa informacja lub żądanie sformułowania nowej oceny, nasz umysł może
zareagować na tysiąc sposobów. Jest tak, jakby te sposoby wyrywały się jeden przez drugiego: „Ja chcę to
zrobić!”. Ale tylko jeden może wygrać w danym momencie i zająć naszą pamięć operacyjną. Jeżeli nie poradzi
sobie z zadaniem, inne zostaną wypuszczone na jego miejsce
- podsumowując – pytane przez nas osoby bardzo często nie mają gotowej odpowiedzi i tworzą ją dopiero
wtedy, gdy padnie pytanie. Badani bardzo często nie odtwarzają swoich opinii, ale je konstruują
- trudna sztuka tworzenia ankiet:
*problem 1 – czy pytana osoba ma odpowiednie informacje, aby odpowiedzieć na pytanie. Zasada
uprzywilejowanego dostępu mówi, że to my, a nie obserwator, mamy najwięcej informacji o nas samych
* problem 2 – wiąże się z przekazaniem tego, co wiemy, osobie, która nas o to pyta. Nasza wiedza
jest bardzo rozbudowana i często słabo uporządkowana. Najczęściej jesteśmy pytani o sprawy, na które
nie mamy gotowej odpowiedzi; najpierw próbujemy zrozumieć o co i po co jesteśmy pytani, a następnie
usiłujemy sformułować odpowiedni sąd. Taka odpowiedź wymaga utworzenia nowej struktury poznawczej.

2. PYTANIA O FAKTY VS O POSTAWY

- odpowiedzi na pytania o postawy mogą się różnić od faktycznego stanu np. może jej się wydawać, że jest
bardzo tolerancyjna, choć jej zachowanie świadczy o czymś zupełnie innym
- nawet w pytaniach o „twarde” fakty, odpowiedzi różnią się od rzeczywistości:
 3. ZASADY KONWERSACJI
- odpowiadanie na pytania ankiety jest przykładem dialogu między pytającym i odpowiadającym. Dla badacza
jest ona zbyt często zbiorem pojedynczych pytań, respondent zaś prawie zawsze traktuje ją jako niepodzielną
całość
- informacja wymieniana w zwykłej rozmowie ma gwarancję istotności. Odpowiadający zakłada, że pytający
stara się przekazać pewne informacje, jest szczery, mówi na temat i jasno. Podstawowym zadaniem
odpowiadającego jest interpretacja intencji komunikacyjnych pytającego.
- zrozumienie intencji pytania zazwyczaj wymaga od odpowiadającego intensywnego wnioskowania na temat „o
co” i „po co” jest pytany. Odpowiadając na pytania, stosujemy opisane przez Grice’a ZASADY
KONWERSACJI WSPÓŁPRACUJĄCEJ/KOOPERATYWNEJ:
1)zasada relacji (stosunku) – kolejne „wkłady” pytającego będą wnosiły coś nowego, związanego z
tematem konwersacji; zasada pozwaa odpowiadającemu odwoływać się do poprzednich „wkładów” pytającego
(poprzednich pytań) – w celu usunięcia niejasności występujących w pytaniach następnych
2)zasada ilości – ilość informacji przekazywana przez pytającego powinna być wystarczająca do
odpowiedzi i nie być nadmiarowa; pytający nie powinien przekazywać informacji, które odpowiadający już
posiada – przykład: jeśli prosimy o ocenę punktualności rozpoczynania zajęć, to nie tłumaczymy, czym jest
punktualność; zasada także zakłada, że wnioskowanie o treści wypowiedzi opiera się na założeniu, że pytający
przekazuje informacje w najsilniejszej i najbardziej informacyjnej formie możliwej w danej sytuacji; zgodnie z
zasadą ilości, opiniodawca przekazał maksymalnie informacyjną treść – czyli że chce powiedzieć, że o ocenianej
osobie nie jest w stanie powiedzieć nic więcej dobrego poza tym, że jest np. schludna (o wykładowcy). Z tego
właśnie względu badani bardzo często nie wypełniają rubryki „dodatkowe uwagi”
3)zasada sposobu – nakazuje pytającym formułować pytanie w sposób zrozumiały dla
odpowiadającego. Należy unikać niejasności i wieloznaczności, brać pod uwagę, kim jest odpowiadający.
Skonstruować pytanie tak, aby odpowiadający był w stanie zrozumieć jego intencje. Nie wystarczy, że
odpowiadający zrozumie użyte słowa (jak w pytaniu: „co dzisiaj robiłeś?”), ale musi być dla niego także jasne,
jakiej odpowiedzi (na jakim poziomie ogólności) się od niego oczekuje. Ważne jest zrozumienie
pragmatycznego znaczenia pytania
4)zasada jakości – wymaga, aby pytający nie przekazywał żadnych treści, co do których nie ma
przekonania, że są prawdziwe. Przykładem łamania jest badanie, w którym proszono o ocenę fikcyjnych
obiektów np. postawa wobec fikcyjnego aktu prawnego. Badani formułowali swoje oceny, ponieważ zakładali,
że skoro badacz pyta o obiekt, musi on istnieć. Na podstawie swoich wyobrażeń o obiekcie wyrażali opinie

- zasady stosowane są wyłącznie do konwersacji kooperatywnych, czyli gdzie uczestnicy nastawieni są na

współpracę. Nie można stosować gdy odpowiadający na pytania nastawiony jest niechętnie
- niestety badacze często mniej lub bardziej świadomie łamią kooperatywne zasady konwersacji
- skoro ankieta jest formą konwersacji, to jest ona swego rodzaju ciągłym procesem, w którym uczestnicy
zakładają, że na kolejnych etapach wymiany informacji ich współrozmówcy dysponują już informacją, która
została wcześniej przekazana oraz starają się przekazywać tylko informacje nowe i na temat. Zadawane pytań
jest nie tylko żądaniem informacji, lecz także informowaniem
- interpretacja ogólnego i niejednoznacznego terminu jest dyktowana przede wszystkim dotychczasowy przebieg
konwersacji
- z łatwością sobie wyobrazić, że na pytanie osoby śpieszącej się z wypełnieniem ankiety: „która godzina?”,
badacz udziela odpowiedzi: „jeszcze mamy czas” – która jest w zupełności satysfakcjonującą, choć z formalnego
punktu widzenia nie odpowiada na zadane pytanie
- badacz w dążeniu do standaryzacji narzędzia stara się skonstruować je tak, aby odwoływało się do wspólnego
doświadczenia poszczególnych respondentów i badaczy. Często okazuje się, że pewne elementy ankiety nie są
jednoznaczne. Odpowiadający na pytania ankiety na ogół nie może poprosić badacza o klaryfikację
- ograniczenia wprowadzone przez standardowe narzędzie powodują, że pytany musi w jeszcze większym
stopniu niż podczas zwykłej rozmowy polegać na zasadach konwersacji
4. KONTEKST OCENY
- kontekstowe teorie oceniania zakładają, że ocena dowolnego obiektu zależy od jego relacji (porównania) do
kontekstu złożonego z podobnych obiektów. Na przykład: dowolny zły wykładowca będzie oceniony bardziej
surowo, jeśli jest rozpatrywany w kontekście dobrych wykładowców – niż jeśli w kontekście złych
- w przypadku ankiety ewaluacyjnej często mamy do czynienia z sytuacją, kiedy prosimy osoby o ocenę serii
osób (obiektów) na tym samym wymiarze. Poprzednio oceniane obiekty stanowić będą kontekst dla kolejnych, a
więc będą wyznaczać standard oceny. Podczas oceniania serii obiektów tego samego typu zazwyczaj oceny
następujących po sobie obiektów są przesunięte w kierunku oddalenia ich od obiektów poprzedzających.
Określane jest to jako efekt kontrastu.
- często serie osób ocenianych przez poszczególne osoby badane różnią się między sobą
- ten sam pytany może mieć różne standardy w różnych momentach wypełniania ankiety
- należy brać pod uwagę kontekst, w jakim ocena została sformułowana. Wyróżnić możemy dwa rodzaje
kontekstów:
1) Kontekst wyjściowy – definiowany przez obiekty istniejące w pamięci pytanego, jego struktury
poznawcze; stanowi on standard oceniany pierwszego obiektu w serii
2) Kontekst bezpośredni – tworzony przez kolejno oceniane obiekty
- kluczem do eliminacji różnic w sposobie oceniania spowodowanych zmianami standardu jest ujednolicanie
kontekstu
- jednym ze sposobów radzenia sobie ze zmieniającym się standardem jest zmiana zadania stawianego przed
oceniającym. Możemy to uzyskać poprzez wprowadzenie bogatych opisów behawioralnych poszczególnych
pozycji skal
- aby ujednolicić standard ewaluacji, powinniśmy zadbać o dostarczenie wszystkim oceniającym, na każdym
etapie wypełniania ankiety, jednakowych obiektów skrajnych
- zadbać, aby opisy dostarczone przez nas były nieco bardziej skrajne, niż najbardziej skrajne obiekty spośród
ocenianych
- wprowadzając behawioralne opisy skrajnych kategorii, zapewniamy jednakowy standard ewaluacji, ustalając
ten sam zakres kontekstu dla wszystkich oceniających i ocenianych. Niestety nie jesteśmy w stanie ujednolicić w
analogiczny sposób proporcji liczby obiektów „gorszych” od ocenianego. Przykład: wykładowca będzie
oceniany niżej, jeśli przed nim trafią się tylko lepsi od niego, niż kiedy w ty samym zestawie przed nim oceniani
byli tylko gorsi
- podsumowując: jeżeli chcemy, aby odpowiedzi skali ocen były możliwe niezależnie od bezpośredniego
kontekstu, warto rozważyć określenie krańcowych kategorii w sposób opisowy tak, aby stanowiły skrajne
przykłady, oraz zastosowanie skali odpowiedzi z przynajmniej siedmioma kategoriami

5. ZNIEKSZTAŁCENIA WYNIKAJĄCE Z NIEPRZESTRZEGANIA W BADANIAH ZASAD

KONWERSACJI

PRZYKŁAD 1
Wyniki badań mówiące, że osoby formułują opinie, bo chcą spełnić oczekiwania pytającego – nawet gdy nie
mają zdania na dany temat
PRZYKŁAD 2
Przykładem naruszenia zasady relacji jest wpływ poprzednich pytań. Badania pokazujące, że pytania
poprzedzające zmieniają interpretację następnego pytania.

6. ZNIEKSZTAŁCENIA WYNIKAJĄCE Z NARZUCONEJ FORMY ODPOWIEDZI

- czy używać pytań otwartych czy zamkniętych?

PRZYKŁAD
Sondaż telefoniczny przeprowadzony w USA w 1977 roku, w którym to osoby były pytane o najważniejsze
problemy USA. Pytanie było sformułowane na dwa sposoby:

- Decyzja, czy stosować pytania otwarte czy zamknięte, zależy od tego, co chcemy osiągnąć. Pytania zamknięte
są łatwiejsze do późniejszych analiz. Kategoryzacja odpowiedzi otwartych wymaga przeczytania co najmniej stu
odpowiedzi, zanim ustalimy kategorie dla sędziów kompetentnych
- należy pamiętać, że poddawanie kategorii w pytaniach zamkniętych zawsze prowadzi do zwiększenia częstości
występowania tej kategorii
- pytania otwarte są bardzo pożądane, gdy chcemy oszacować dostępność danej odpowiedzi. Ważne wtedy jest,
co zostało wymienione i w jakiej kolejności przyszło to do głowy respondentowi. Zamknięte pytania są bardziej
odpowiednie, gdy chcemy ocenić duży zbiór, aby określić ich relatywną ważność.
- uwaga! Jeżeli ankieta ewaluacyjna ma dostarczyć informacji zwrotnej dla prowadzących, dużo lepsze jest
zastosowanie pytań otwartych

7. ZNIEKSZTAŁCENIA ZWIĄZANE ZE SPOSOBEM FORMOWANIA PYTANIA

Posiadają one znaczną ilość zbędnych językowych „wypełniaczy”

PRZYKŁAD 1 - PODWÓJNE ZAPRZECZENIE

Pytanie: „czy prezydent nie wywiązuje się ze swoich obowiązków”
Odpowiedź: tak, nie

PRZYKŁAD 2 – DWA PYTANIA W JEDNYM

Pytanie: „czy treść zajęć była zgodna z informacjami zawartymi w katalogu oraz programie podanym na
początku semestru?”

Odpowiedź: NIE – Raczej NIE – Raczej TAK – TAK – Nie mam zdania
Nie wiemy, co mamy odpowiedzieć, gdy treść zajęć nie była zgodna z informacjami zawartymi w katalogu, ale
była zgodna z programem podanym na początku semestru

PRZYKŁAD 3 – OBIEKT OCENY JEST „PODWÓJNY”

Pytanie: „jak oceniasz przystępność wykładu prowadzonego przez X?”
Nie wiemy, czy pytanie dotyczy trudności przedmiotu czy umiejętności dydaktycznych

PRZYKŁAD 4 – „PODWÓJNIE” ZDEFINIOWANE ZADANIE – PRZEZ NIEWŁAŚCIWE

DOBRANIE KATEGORII ODPOWIEDZI
Pytanie: „jak często masz dobry kontakt z kadrą profesorską”
Odpowiedź: raz w tygodniu, codziennie
Chociaż w tym wypadku intencją był prawdopodobnie pomiar jakości kontaktu („dobry kontakt”), zapytał on o
częstość kontaktu

8. ZNIEKSZTAŁCENIA ZWIĄZANE Z WYBOREM PRZEZ BADACZA FORMY SKALI

ODPOWIEDZI (PORZĄDKOWEJ)
- większa liczba punktów zmniejsza rzetelność
- w pytaniach o procenty ludzie wybierają znaczące punkty będące wielokrotnościami liczby 5, pomijając resztę
– czyli efektywna liczba punktów skali jest mniejsza niż ta, którą przedstawia się respondentowi
- problem z określeniem punktów ze skali (etykiet), znalezienie dobrych słownych określeń nie jest sprawa
prostą, badania pokazały, że spostrzegana ekstremalność słownych określeń zmienia się wraz z przypisanymi im
wartościami numerycznymi.
Przykład: efekt numerycznych podpisów pod werbalnymi etykietami skali odpowiedzi. Pierwotne podpisy: +++
++0 - - - - -, kiedy zaczęto stosować komputery do analiz: -5, -4, -3, -2, -1, 0, +1, +2, +3, +4, +5. Wraz z dalszym
rozwojem technologii, podpisy w formacie 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10

PRZYKŁAD
Dwóm grupom osób, którym zadano pytanie: „jak udane jest twoim zdaniem twoje życie?, dostarczono dwóch
różnych skal odpowiedzi. Słowne określenia punktów skrajnych były te same: „w ogóle nieudane” i
„maksymalnie nieudane”

Podsumowując: sposób opisu skali odpowiedzi może zmieniać pragmatyczne rozumienie pytania. Skala: 0, …,
11 jest rozumiana jako skala unipolarna, gdzie „0” oznacza brak jakiejś cechy czy atrybutu, a skala: -5, …, 5
będzie raczej traktowana jako skala bipolarna, gdzie „5” i „-5” są antonimami

9. ZNIEKSZTAŁCENIA ZWIĄZANE Z OKREŚLANIEM CZĘSTOŚCI ZACHOWANIA

- Pytania o częstość występowania jakiegoś zjawiska. Używane przez badaczy określenie „rzadko”, „często” są
zupełnie niejednoznaczne i respondent musi sam definiować, jak często oznacza „często”
- „rzadkie” (np. chodzenie do kina) dla jednej osoby badanej może równocześnie oznaczać „częste” dla drugiej
- zamiast prosić o podanie subiektywnej częstości: możemy pytać o częstość „zobiektywizowaną” (np. ile razy w
miesiącu)
- znaczenie irytacji w pytaniu: „jak często czujesz się rzeczywiście poirytowany na zajęciach?” zmienia się w
zależności od użytej skali odpowiedzi:
1) „rzadziej niż raz w roku” do „częściej niż raz w kwartale” lub
2) „rzadziej niż dwa razy w tygodniu” do „kilka razy w ciągu dnia”

Określenie absolutnej częstości jest dla pytanego zadaniem zbyt trudnym lub pracochłonnym; najczęściej
pytany dysponuje opinią na temat relatywnej częstości tych zdarzeń

PRZYKŁAD

10. ZNIEKSZTAŁCENIA ZWIĄZANE Z KOLEJNOŚCIĄ OPCJI W KAFETERII ODPOWIEDZI

 - częstszym wybieraniem opcji umieszczonych na początku (efekt pierwszeństwa). Efekt pierwszeństwa może
być wyjaśniony tym, że respondent szuka odpowiedzi wystarczająco dobrej, a nie optymalnej
- jedną z przyczyn takiego stanu rzeczy jest lenistwo poznawcze (oszczędzanie wysiłku) i efekt świeżości (gdy
częściej wybierane są odpowiedzi z końca listy)

PRZYKŁAD

WPŁYW MODALNOŚCI BODŹCA (BODŹCE SŁYCHOWE VS WZROKOWE)

- Jeżeli odpowiedzi są prezentowane na karcie lub w kwestionariusze, myślimy więcej o pierwszych niż
ostatnich (zanim dojdziemy do ostatnich, nasze zasoby poznawcze są wyczerpane)
- Jeśli lista jest czytana przez ankietera, mamy więcej czasu na myślenie o ostatnich niż pierwszych opcjach;
przy słuchaniu odpowiedzi wymieniane jako ostatnie mają większą szansę bycia wybranymi

11. BŁĘDY ZWIĄZANE Z DOBOREM PRÓBY

PRZYKŁAD
Rozkłady odpowiedzi na pytania o sukcesy i porażki oraz preferencje wyborcze – uzyskane w dwóch różnych
próbach respondentów: zebrane w plebiscycie Gazety Wyborczej oraz badania ogólnopolskiej próby
reprezentatywnej

12. WPŁYW SPOSOBU ZBIERANIA DANYCH

Na wyniki może wpływać sposób ankietowania. Odpowiedzi na pytania mogą być zbierane za pomocą:

 Wywiadu prowadzonego przez ankietera w kontakcie:

o Bezpośrednim – pytania/możliwe odpowiedzi mogą być czytane lub prezentowane na kartach
lub na ekranie monitora
o Pośrednim
 Ankiety pocztowej
 Ankiety internetowej
Ważne jest nie tylko to, czy pytania są prezentowane w formie bodźca słuchowego czy wzrokowego, ale także
to, czy odpowiadamy na nie: 1) mówiąc, 2)pisząc na papierze, 3)używając klawiatury komputera