Popularna kultura

Mnogoznačnost pojma kultura

 Određenje pojma kultura
 U XIX vijeku termin kultura se koristio prvenstveno u oblasti vizuelnih
umjetnosti, književnosti, filozofije, prirodnih nauka i muzike ...
 Veliki broj definicija ukazuje na mnogoznačnost i nemogućnost da se kultura
obuhvati jednom definicijom. Brojni su razlozi koji tu objedinjenost
onemogućavaju, prije svega, raznolikost oblasti koje sama kultura obuhvata,
različiti uticaji društveni, ekonomski, politički, lokalni i globalni, kao i
dinamički karakter kulture.
 Dovoljno se pozvati na Herderovu misao: „ne postoji nešto što je više
neodređeno od riječi kultura“.
 Prema Arturu Marviku istoričaru 60-tih godina XX vijeka, kultura je jedan od
primjera da se isti termin može koristiti na veliki broj načina.
 Artur Marvik poentira da kultura obuhvata klasične umjetnosti (muziku,
književnost, slikarstvo, pozorište), ali i popularnu kulturu.
 Sastavni elementi popularne kulture

 U popularnu kulturu sapadaju pop i rok muzika, film, televizijski

sadržaji, krimi romani, masovna okupljanja, zabavna literatura, kao i
razni spektakli.
 Marvik zbog poteškoća u definisanju kulture prepliće visoku i
popularnu kulturu.
 Popularna kultura je oblast u kojoj se prepliću forme kulture i odnosi
moći, te kao takva, uključuje najširi dijapazon pojava: praksu
svakodnevnog života, medijsku kulturu (film, radio, televizijske
sadržaje, internet), omladinsku kulturu, životne stilove, oblike zabave
i potrošačku kulturu.
 Politički karakter popularne kulture

 Popularna kultura u razvijenim društvima jeste kultura onih koji

odbijaju da se pomire sa svojim položajem u društvu (Fisk, 2001).
 To ne znači da oni žive svoje živote u neprestanom stanju
antagonizma, već znači da je opozicionost sporadična.
 Neki vidovi otpora mogu biti aktivni i agresivni, drugi su skloni
tvrdoglavom odbacivanju dominantnog, dok su treći skloni
izbjegavanju identifikovanja dominantnog (Fisk, 2001).
 Džon Fisk vodeći teoretičar u oblasti popularne kulture ukazuje i na
njen politički karakter- ona se proizvodi i u njoj se uživa pod uslovima
društvene podređenosti i u igri moći u društvu zauzima središnje
mjesto.
 Popularna kultura
 Popularna kultura je progresivna, ali ne i revolucionarna.
 Radikalne umjetničke forme koje se suprotstavljaju strukturama dominacije
nikada ne mogu biti popularne, jer ne nude sponu sa svakodnevnim životom.
 Radikalna umjetnost permanentno pokušava da se oslobodi statusa quo.
 Radikalna umjetnost zauzima značajno mjesto u kulturnom sistemu, pa dio njene
radikalnosti može da se involvira u popularnu umjetnost i uveća njenu
progresivnost, ali nikada kao samostalan entitet ne može biti popularna.
 Burdije tvrdi da je „radikalna umjetnost buržoatska i da postoji izvan granica
popularnog ukusa“ (Fisk, 2001:185).
 Politička djelotvornost radikalne umjetnosti, ograničena je njenom nesposobnošću
da postane relevantna za svakodnevni život ljudi.
 Nepovjerenje ljevice u populizam.
 Populistički pokreti – desničarski orijentisani (Hitler i Musolini uzdigli su se na vlast
zahvaljujući populističkim glasovima).
 Margaret Tačer i Ronald Regan bili su pristalice populističke retorike.
 Da li je popularna kultura progresivna
ili reakcionarna?
 Kroz čitavu knjigu Dž. Fiska provlači se stav da je popularna kultura
organizovana oko različitih oblika opozicionog odnosa između običnih ljudi i
bloka moći. Ta opozicija uvijek ima potencijal da bude progresivna.
 Međutim, ne smije se izgubiti iz vida činjenica da postoje određene formacije
ljudi ili pak politička i kulturna energija koje mogu da budu reakcionarne.
 Može se izvesti zaključak da popularna kultura najčešće jeste progresivna, ali
ne i uvijek, nekada može biti reakcionarna.
 „Borba protiv bloka moći jeste borba protiv društvene i kulturne kontrole, pa
stoga, tamo gde levica ima uticaja na blok moći ili tamo gde u njemu postoje
elementi progresivnosti, popularni oblici opozicije, mogu u nekim slučajevima
biti reakcionarni“ (Fisk, 2001:189).
 Desničarska i ljevičarska retorika

 Nasuprot desničarskoj populističkoj retorici, ljevica pokušava da koristi

retoriku društvene svijesti i pravde, retoriku koja za društvenu svijest nije
privlačna.
 Načini na koje Vilijamson predlaže da ljevica poboljša svoj položaj su
sljedeći:
 „Kritikovanjem materijalizma i individualizma kojima sistem naizgled
zadovoljava (ma kako) iluzorne ljudske potrebe, levica preti da obezbedi te
potrebe, umesto da traga za progresivnijim načinima njihovog
zadovoljavanja“(Fisk, 2001:190).
 „Levica bi takođe morala da odvoji društveno delovanje od delovanja bloka
moći i dovede ga u vezu sa popularnom kontrolom“(Fisk, 2001:190).
 Odnos popularne i folk kulture

 Za razliku od popularne kulture, folk kultura je proizvod stabilnog

tradicionalnog društvenog poretka u kome društvene razlike nisu konfliktne,
već ih karakteriše i povezuje društveni konsenzus.
 Zamišljanje popularne kulture kao folk poništava njene konfliktne elemente.
 Popularna kultura za razliku od folk kulture je nepostojana i prolazna.
 Ono što karakteriše polularnu kulturu jeste permenentno traganje za novim.
 Popularnu kulturu za razliku od folk kulture proizvode razvijena društva koja
se doživlajvaju na složene i nerijetko kontradiktorne načine.
 Odnos popularne i folk kulture

 Folk kultura je mnogo homogenija i ne mora da obuhvata različite društvene

pripadnosti.
 Popularna kultura za razliku od folk kulture, stvara se iz industrijski
proizvedene i distribuirane robe koja bi bila ekonomski održiva i time vrijedna
postojanja, jer nudi različite kulturne potencijale različitim društvenim
formacijama.
 Građa od koje se stvara popularna kultura cirkuliše u širokom rasponu
društvenih razlika (centra i periferije; bloka moći i različitih formacija među
ljudima, između jedinstvenih tekstova i raznolikih čitanja).
 Dva konteksta interpretacije popularne
kulture
 Prema mišljenju Džona Fiska popularna kultura se involvira u dva konteksta:
 U jednom se popularna kultura veliča bez njenog integrisanja u bilo kakav model
moći.
 Drugi koji popularnu kulturu tretira kao poprište borbe kojom se izbjegavaju ili
suzbijaju pritisci vladajuće ideologije i u kome je popularna kultura progresivna i
ima moć da motiviše društvene promjene.
 Polularna kultura kao sredstvo amerikanizacije rušila je ustaljeni sistem evropske
kulture koji je trajao vjekovima.
 U periodu hladnog rata, popularna kultura, rušila je sistem dogmatskog pogleda na
kulturu karakterističnu za Istočni blok.
 Programi kulturne razmjene sajmovi, izložbe, distribucija holivudskih
filmova,postali su samo neke od aktivnosti „izvoza“ amaričkih vrijednosti kroz
popularnu kulturu.
 Proces amerikanizacije i popularna
kultura u Jugoslaviji
 Proces amerikanizacije i hladnoratovska propaganda kroz popularnu kulturu činili
su dostupnima film, muziku, televizijske sadržaje, popularnu književnost
(petparačke džepne knjige, vestern romane), stripove, tabloidne časopise, pop
art, džins, Coca-Cola, različiti segmenti svakodnevice i zabave.
 Uprkos bujanju nacionalizma u Jugoslaviji, popularna kultura nije poznavala
granice, te se izuzetnom brzinom širila i stizala do svih republika i pokrajina u
Jugoslaviji. Primjer za to je film o Trazanu, ako i brojna štampa i krimi romani
(Vučetić, 2019).
 Može se reći da je američka popularna kultura uticala na ukupne društvene
promjene.
 60-te godine XX vijeka su godine u kojima su se dešavale brojne transfomacije na
političkom i kulturnom planu u Jugoslaviji.
 Opterećenost teškim političkim pitanjima u Jugoslaviji,na jednoj strani, a na
drugoj strani prihvatanje tekovina američke popularne kulture stvorili su izuzetnu
šizofrenu situaciju u Jugoslviji 60-tih godina XX vijeka.
 Konsultovana literatura

 Fisk, Dž. (2001): Popularna kultura, Beograd: Clio. (str. 183-193).

 Vučetić, R. (2019): Koka-kola socijalizam, Beograd: Službeni glasnik. (str. 38-
45).