ΤΕΥΧΟΣ.

4ο
ΔΕΚΕΜ ΒΡΙΟΣ 1982
Μ Η Ν ΙΑ ΙΟ Π Ε Ρ ΙΟ Δ ΙΚ Ο Σ Υ Γ Χ Ρ Ο Ν Η Σ Η Λ Ε Κ Τ Ρ Ο Ν ΙΚ Η Σ ΔΡΧ. 100

Το μίνι αρμόνιο
υπολογιστής Τζόζεφσον
συναγερμός αυτοκινήτου
 4-01

περιεχόμενα
περιεχόμενα

Επιλογές................................................................................ 4-02

Τηλεχειρισμός 16 διοδεύσεων ................................................ 4-05

Αυτός ο τηλεχειρισμός γίνεται με υπέρυθρες ακτίνες και μπορεί
να χρησιμοποιηθεί για πολλούς σκοπούς.
Ο υπολογιστής Josephson ...................................................... 4-09
Σε τούτο το άρθρο δίνεται μια επεξήγηση σε βάθος για το φαινό­
μενο Josephson και τις εφαρμογές του
Μαγικά φώτα ........................................................................... 4-18
Φώτα που αναβοσβήνουν θα έχετε δει πολλά. Αυτό όμως είναι
κάτι ξεχωριστό.
Γεννήτρια ήχου ανέμου ........................................................... 4-19
Μια απλή κατασκευή μιας γεννήτριας που παράγει ένα ήχο όμοιο
με τον ήχο του ανέμου.
Βιοϊατρικός μετρητής .............................................................. 4-35
Μετατροπέας κασσέτας για τον TRS 80.................................... 4-22
Ηλεκτρονικοί ηλεκτρονόμοι ..................... '.............................. 4-23
Για αυτό το είδος ηλεκτρονόμου έχουν ειπωθεί πολλά. Εμείς τον
κατασκευάσαμε.
Συναγερμός αυτοκινήτου ................ ·...................................... 4-28
Ένα απλό αλλά αρκετά σίγουρο σύστημα για το αυτοκίνητο.
Εξοικονόμηση ενέργειας σέ κινητήρες .................................... 4-31
Μετρητής γύρων...................................................................... 4-47
Ένας επαγγελματικός μετρητής γύρων για παιχνίδια με αυτοκινη­
τάκια.
Αγορά
Το μίνι αρμόνιο ........................................................................ 4-36
Κατασκευή ενός μικρού αρμονίου με πολύ λίγα υλικά αλλά με με­
γάλες απαιτήσεις.
Έλεγχος στοβοσκοπικού φωτισμού ......................................... 4-42
Αυτά τα φώτα που χρησιμοποιούνται για φωτινά εφέ σε δισκοθή­
κες και καταστήματα, τα ελέγχουμε σε τούτη την κατασκευή με
ένα απλό αλλά αρκετά ευέλλικτο κύκλωμα.
 4 -0 5

Το σχήμα 1 δ είχ ν ε ι το ν πομπό του συ­

στήματος τη λεχ ειρ ισ μ ο ύ ο οποίος
απ οτελεϊται από 32 πλήκτρα, ένα ολο­
κληρωμένο και μιά μπαταρία. Το σήμα
που προέρχεται από τη ν πίεση ενός
πλήκτρου μ ετα τρ έπ ετα ι στον δ υ α δ ι­
κό κώδικα 5 bit E-D-C-B-A. Γιά την
αντιστοιχία πλήκτρων και κωδικού
αριθμού θα ανα φ ερθούμε αργότερα
στην περιγραφή του δέκτη.
Ο κωδικός αριθμός εκπ έμπ εται από
τις διόδους D1 και D2 και α π οτελεϊτα ι

Τηλεχειρισμός από μιά παλμοσειρά 6 παλμών. Η πλη­

ροφορία που χρειαζόμαστε δημιουρ-
γ είτα ι από τη ν δ ια φ ο ρ ετική διάρκεια
των παύσεων (όταν δεν υπάρχει τάση

με υπέρυθρες ανάμεσα σ τους παλμούς). Μιά μεγάλη

παύση σ ημ α ίνει «Ο» ενώ μιά μικρή ση­
μαίνει «1». Το μήκος των παλμών και
των παύσεων ρ υ θμ ίζεται με το π ο τεν­

για 1 6 διοδεύσεις σιόμετρο Ρ1. Ο λόγος του «0>· προς το

«1» πρέπει να ε ίν α ι περίπου 1,5. Η
διάρκεια ενός παλμού είν α ι περίπου 3
ms. Οι παύσεις μεταξύ δύο παλμοσει­
ρών (λέξεων) είν α ι 54 ms. Ο πομπός
εκπέμπει μόνο όταν ο α κρ ο δέκτη ς 3
του IC1 πάει προς το μηδέν. Η διά ρ ­
κεια εκπομπής υπέρυθρων είν α ι 15 ms
και το ρεύμα που περνά μέσα από τις
διόδους είνα ι περίπου 8 Α. To IC1 στην
κατάσταση ηρεμ ίας καταναλώ νει μό­
Υπάρχει ένα πλήθος μηχανημάτων που μπορεί εύκολα να
νο 6 μΑ.
τηλεχειρισθεί χρησιμοποιώντας μερικά άπλά κυκλώματα. Τα 32 πλήκτρα χρ ειά ζοντα ι μόνο για
Στο άρθρο αυτό περιγράφουμε ένα πολύ απλό πομπό και δέκτη τα 16 κανάλια (από ένα για ε ν ερ γ ο ­
υπερύθρων που μας δίνει την δυνατότητα τηλεχειρισμού 16 ποίηση «ΟΝ» και το αντίσ το ιχο του για
καναλιών. απενεργοποίηση «OFF». Εάν τα κανά­
λια είνα ι λ ιγό τερ α τό τε χρειαζόμαστε
και λιγότερ α πλήκτρα.
Ο δ έκτης (σχήμα 2 ) α π ο τελεϊτα ι από
τον προενισχυτή IC2 και τον αποκωδι-
κοποιητή IC2 έως IC4.
Η δίοδος λήψεως D1 μαζί με το Τ1
1 οδηγούν το IC1 που α π ο τελεϊτα ι από
3 δια φ ορ ετικού ς ενισ χ υ τές. Στην έ ξο ­
δο 2 του IC1 έχουμε το σήμα αρκετά
ενισχυμένο.

Αποκωδικοποιητής

Το βασικό κύκλωμα το υ αποκωδικο-

ποιητή είν α ι το IC4 (ML 928 ML 929) το
οποίο χρησ ιμοπ οιείται συνήθως στις
τηλεοράσεις. Αυτό το IC απ οτελεϊτα ι
από έναν αποδιαμορφωτή (αποκωδι-
κοποιητή) παλμών διαμορφωμένων
κατά δ ιά ρκεια παύσεων, έναν τα λ α ­
ντωτή με κύκλωμα χρονισμού, και διά­
φορα flip-flop στις εξόδους των οποίων
έχουμε τη ν πληροφορία. Εκτός αυ­
τών υπάρχει και ένας σ υγκριτής για
τον αυτόματο προσδιορισμό λαθών.
Με όλα αυτά τα κυκλώ ματα δ εν πρέ­
πει να έχουμε κανένα πρόβλημα κατά
την μεταβίβαση τη ς εντολή ς.
Κάθε ένα από τα IC μπορεί να επ εξερ-
γασθεί 16 ε ν το λ ές και να τις δώσει σε
δυαδική μορφή στις εξόδους. Για την
Σχήμα 1: Ο δέκτης αποτελεϊται από ένα πληκτρολόγιο, ένα ολοκληρωμένο, μιά τελική ρύθμιση τη ς σ υχνότητας το υ τα λα ­
βαθμίδα και μιά μπαταρία. ντωτή χρησιμοποιούμε το Ρ1 στην ε ί­
σοδο 2 του IC4.
4 -0 6

BC 560

<+> 15 V

T 2 ...T 9 = BC547
IC2 = N1 . N4 = CD 4030
IC3 « N 5 = 54CD 4002

Σχήμα 2 :0 δέκτης του συστήματος.

Κατάλονος Υλικών Πομπού

Αντιστάσεις
R=2K2
R=100G
Ρ=100Κτρίμμερ
Πυκνωτές
C1=39n
C2=4p7/10V
C3=63n
C4=100p/16V
Ημιαγωγοί
D1,02=ΟΟΥ99ή LD271 (Η)
T1 = BC 328
T2=BD437
IC1 = SL 490 (Plessey)
Διάφορα
Κάτοπτρα για D1/D2
Μπαταρία 9V
 m um n
Σχήμα 4: To τυπωμένο του δέκτη. Οι έξοδοι 1...8 οδηγούνται σε βύσμα.
To ML 928 δ έχ ετα ι κω δικούς από
00000 εώς 01111 ενώ το IC ML 929 δ έ­
χεται από 10000 έως 11111. Εάν θ έ­
λουμε λοιπόν να ελέγ ξο υ μ ε 8 όργανα
χρειαζόμαστε 16 ε ν το λ ές (π.χ. «άνοι­
ξε» «κλείσε») εάν όμως τα όργανα ε ί­
ναι 16 θα χρ εια σ τούμε 32 εντο λές και
επομένως και δ εύ τερ ο αποδικωποιη-
τή. Η τοποθέτηση και ο κωδικός των
πλήκτρων γ ίν ε τα ι σύμφωνα με το σχή­
μα 1 .
Ο κωδικός των 5 bit εκπ έμπ εται με την
σειρά E-D-C-B-A. Και μετα φ ρ ά ζετα ι
από το ν δ έκτη ως εξής : Ε δ ίν ε ι τη ν ε ν ­
τολή επιλογής του IC («0» για το ML
928 και «1» για το ML 929). Η στήλη D
δίνει τη ν πληροφορία « 1 » = εκτό ς
«off και «Ο» = ε ν τό ς «οπ». Οι στήλες
C, Β και Α. Καθορίζουν ένα από τα 8
όργανα.
Ο αποκωδικοποιητής IC5 ενεργο π ο ιεί
ανάλογα ένα από τα τρ α ντζίσ το ρ Τ2
έως T9. Τα IC2 και IC3 δημιουργούν
τον παλμό WD (write disable) γ ια το
IC5.
Οι πύλες EXOR καταχω ρούν κάθε αλ­
λαγή στάθμης των εισόδων DATA (δ ε­
δομένα), Α2, Α1 και Α0 και εν ερ γ ο ­
ποιούν τη ν πύλη NOR. η οποία στην
δεδομένη περίπτωση δ ίν ε ι «0 » στην
είσοδο WD.
Επειδή γενικά το IC4 λ ε ιτο υ ρ γ ε ί συ­
νήθως με «αρνητική λογική» αυτό ση­
μαίνει ό τι και η δυαδική κατάταξη στις
εξόδους του IC5 θα είν α ι ακριβώς η
ανάστροφη τη ς κανονικής. Δηλαδή
εάν έχουμε στην είσοδο Α0.... Α2 την
πληροφορία «0 0 1 » τό τε δ εν έχουμε
έξοδο στο Q 1 αλλά στο Q 6 , οπότε τα
δεδομένα μέσω τη ς εισόδου «DATA»
της εξόδου Q 6 φθάνουν στο τρ α νζί­
στορ Τ 8 . Εάν δ εν έχο υ μνε ν έ ε ς πλη­
ροφορίες στις εισόδους του IC5 τό τε
η είσοδος WD έ χ ε ι στάθμη «1», που
σημαίνει ό τι δεν μπορεί να υπάρξει
ροή δεδομένω ν, οπότε στην έξοδο
παραμένει η προηγουμένη κατά σ τα­
ση.
Κατασκευή και ρύθμιση
Καλό είνα ι η κατασκευή να γ ίν ε ι πάνω
στις πλακέτες που δ είχνο υ ν τα σχή­
ματα 3 και 4.
Η μεγίστη απόσταση τη λεχειρ ισ μ ού
είναι περίπου 8 έως 1 0 μέτρα.
Το πλη κτρολόγιο μπορεί να γ ίν ε ι χειρ-
ποίητο ή να β ρ εθ εί κ ά τι παρόμοιο από
την αγορά. Το π ληκτρολόγιο το τυπω­
μένο και μιά μπαταρία των 9V τοπ οθε­
το ύ ντα ι μέσα σε θήκη από πλαστικό.
Κατάλογος Υλικών Δέκτου 5
Αντιστάσεις SI
R1, R14....R21 =100Κ Ω
R2=82 κ
R3=560O
R4=22k
R5.. R8=1 κ
R9=R12=68k
R13=15k
Ρ1=50-15κτρίμμερ

Πυκνωτές
C1=47 η
C2.C4=100n
C3=82p
C5=2n2
C6=47p/25 V
C7...C10=470p
C11 = 150p
C12=22n

Ημιαγωγοί:
D1=BPW41
T1=BC 560
T2...T9=BC547B
IC1 =SL 480 (Plessey)
IC2=4030
IC3=4002
IC4=ML929
IC5=4099
Σχήμα 5: To τροφοδοτικό του δέκτη.

Κατάλογος υλικών
τροφοδοτικού
Πυκνωτές
Ο=330μ/25ν
C2=330nF
C3=100nF

Ημιαγωγοί
B1=B40C800
IC1 =78 L 15

Διάφορα
Tr=Μετασχηματιστής 15V/0.1A
F1 = Ασφάλεια 63 mA με θήκη (βραδία)

S1 = Διπολικός διακόπτης

Από την πλευρά του δ έκτη χρειαζόμα­ παρ: όλα αυτά δεν λ ειτο υ ρ γ ή σ ει το
στε μιά τάση των 15 V τη ν οποία παίρ­ σύστημα τό τε πρέπει να στρέψουμε
νουμε από ένα τρ ο φ ο δ ο τικό σάν αυτό τον δρομέα το υ Ρ1 του πομπού δεξιά
του σχήματος 5 (τυπωμένο, σχήμα 6 ). ή αριστερά οπότε θα πρέπει να ξανα-
Ο δ έκτης το π ο θ ετείτα ι και αυτός μ έ­ ρυθμίσουμε πάλι το Ρ1 του δέκτη.
σα σε πλαστική θήκη με τις εξόδους
1.... 8 (και 9 ..... 16) να καταλήγουν σε
εξω τερικά βύσματα.
Τα τρανζίστορ Τ2 έως T9 έχουν την
δ υνατότητα να οδηγήσουν διάφορα
κυκλώματα όπως π.χ. ηλεκτρονόμους
με τάση για το πηνίο 12 V και α ντίσ τα ­
ση μεγαλύτερη των 150 Ω.
Η ρύθμιση του σ υστήματος γ ίν ε τα ι ως
εξής: Βάζουμε το Ρ1 του πομπού στην
μεσαία θέση και πιέζουμε ένα πλή­
κτρο για να ενεργο π ο ιη θ εί ένας η λε­
κτρονόμος. Εάν δεν λ ειτο υ ρ γή σ ει τ ό ­
τε σ τρέφουμε το ν δρομέα του Ρ1 του
δέκτη ώστε να έχουμε το επιθυμητό
αποτέλεσμα. Στην περίπτωση που
 Υπάρχουν δύο τρόπ οι για τη ν επ έκτο
ση της χω ρητικότητας σε ένα υπολο­
γιστή. Ο ένας είνα ι η προσθήκη περισ­
σοτέρων λογικώ ν κυκλωμάτων και ο
άλλος να τα καταστήσω με ικανά να
λειτουργήσουν με υψ ηλότερη τα χ ύ ­
τητα. Ο υπολογιστής Josephson, ο
«υπερεγκέφαλος» του προσεχούς
μέλλοντος α ν τλ εί τη ν ισχύ του από τη
γρηγοράδατου.

Ο Υπολογιστής Τζόσεφσον
Η ταχύτητα με τη ν οποία ένας υπολο­
Οι υπεραγωγοί αντικαθιστούν γιστής ε κ τε λ ε ί τις ε ν το λ ές του, με-
τρ είτα ι με το χρόνο κύκλου ή τη πε­
τους ημιαγωγούς ρίοδο τη ς γ εν ν ή τρ ια ς ωρολογίου. Οι
μεγάλοι υπολογιστές που βρίσκονται
Οι μεγάλοι υπολογιστές είναι δυνατό να έχουν περισσότερα από σήμερα σε λ ειτο υ ρ γ ία έχουν χρόνο
κύκλου περίπου 30 με 50ns (ένα νανο­
μιά εκατοντάδα χιλιάδα λογικά κυκλώματα και μπορούν να εκτε-
δευτερόλεπ το ns = ένα χιλιοσ τό του
λούν πάνω από ένα εκατομμύριο εντολές το δευτερόλεπτο. Αν εκατομμυριοστού του δ ευ τερ ο λ έ ­
και αυτή η ταχύτητα φαίνεται υψηλή, από την IBM ευρίσκεται τώ­ πτου). Ο τα χ ύ τερ ο ς υπολογιστής στο
ρα στο στάδιο αναπτύξεως ένας υπολογιστής που είναι είκοσι κόσμο, που δεν είν α ι υπολογισμένος
φορές ταχύτερος. Προέρχεται από ένα εντελώς νέο κλάδο της από την IBM αλλά από μιά ε ιδ ικ ε υ μ έ ­
νη εταιρ εία , την CRAY που το υ ς κατα­
τεχνολογίας, τη τεχνική Josephson. Το πιό χτυπητό γνώρισμά σκευάζει σε μικρές ποσότητες, έ χ ε ι
του είναι ότι λειτουργεί μόνο σε εξαιρετικά χαμηλές θερμοκρα­ χρόνο κύκλου 12 ns. Με τη βοήθεια
σίες, στις οποίες το μεγαλύτερο μέρος της ζωής έχει φθάσει στη της τεχνική ς Josephson α να μ ένετα ι
πλήρη ακινησία, διότι τότε τα ηλεκτρόνια κινούνται με αυξημένη ότι ο χρόνος αυτός θα περιορισθεί
ταχύτητα. στο 1 ns. Στη σημερινή π ραγματικότη­
τα τα πρώτα υποδείγματα θα έχουν
πιθανώς χρόνο κύκλου 2 ns, αλλά ακό­
μη και αυτός θα το υ ς κά νει είκο σ ι φ ο ­
ρές τα χ ύ τερ ο υ ς από το υ ς σ ημερι­
νούς υπολογιστές. Εκτός από τη τα ­
χύτητά το υς, η επίδοση των πρω τοτύ­
πων θα είν α ι παρόμοια με εκ είν η του
IBM 370/168 που είν α ι ένας από τους
μεγαλύτερους υπολογιστές που
υπάρχει σήμερα.
Το επ ίτευγμα ενός τόσο μικρού χρό­
νου κύκλου δ εν είν α ι μόνο ζήτημα τη ς
έρευνας για λογικά κυκλώ ματα υψη­
λής ταχύτητα ς. Αφορά ακόμα τη ν επί­
λυση του προβλήματος σ χετικά με τη
μεταφορά αμέτρητω ν η λεκτρικώ ν ση­
μάτων. Μέσα σε ένα ν α ν ο δ ευ τερ ό λ ε­
πτο, ένα η λεκτρ ικό σήμα μπορεί να
κάνει διαδρομή 15 cm περίπου, που
σημαίνει ό τι εάν ο χρόνος κύκλου θα
είναι αυτός, τό τε οι δια σ τάσ εις του
υπολογιστή δεν θα χρ εια σ θεί να είναι
μ εγαλύτερ ες από 15 cm. Για το λόγο
αυτό, ο υπολογιστής Josephson, όπως
έχει σχεδιασθεί από τη ν IBM θα είναι
13,5x13,7x14cm .
Το ερώτημα που τ ίθ ε τα ι τώρα ε ίν α ι: οι
Φωτογραφία 1 εκα το ντά δ ες χ ιλιά δ ες των λογικώ ν
Φωτογραφία μέρους του τσιπ Josephson με ηλεκτρονικό μικροσκόπιο. Με μέθοδο παρό­ κυκλωμάτων που απ αιτούνται για ένα
μοια με αυτή που χρησιμοποιείται στη τεχνολογία ημιαγωγών, τα κυκλώματα είναι δυνα­ μεγάλο υπολογιστή θα είν α ι δυνατόν
τόν να σμικρυνθοΰν πολύ με φωτολιθογραφική μέθοδο. Παρόλα αυτά, η τεχνική Joseph­ να χωρέσουν μέσα σε ένα τόσο μικρό
son δεν έχει καμιά σχέση με την ημιαγωγιμότητα. Η φωτογραφία ανήκει σε μιά δοκιμαστι­ χώρο; Ναι, με τη βοήθεια τη ς ολοκλη-
κή πύλη Η που μετάγεται σε 50 πικοδευτερόλεπτα (50.10Ί2 S). Είναι δυνατόν να έχομε ρώσεως σε ευ ρ εία κλίμακα (LSI) που
μεταγωγή πολύ ταχύτερη. (Φωτογραφία IBM). ευτυχώς έ χ ε ι αναπ τύξει η σύγχρονη
τεχνολογία.
Α ρ κετεζ δ εκά δες χιλιάδω ν τσιπς είνα ι
δυνατόν να ενσωματωθούν. Εάν ανή­
καν στους τύπους των ημιαγωγών τ ό ­
τε το κύκλωμα τε λ ικ ά θα κα τα σ τρεφ ό ­
ταν δ ιό τι θα έπρεπε να δ έχ ετα ι να κα­
ταναλώσει α ρ κετά κιλοβάττ.
Έτσι, αυτό που χρ ειά ζετα ι, είνα ι μιά
τεχνολογία που να περιλαμβάνει δ υ­
ν α τό τη τες παρόμοιας σμικρύνσεως,
αλλά ταυτόχρονα να έ χ ε ι μ εγ α λ ύ τε­
ρες τα χ ύ τη τες και πολύ μικρότερη
κατανάλωση. Ό λ α αυτά επ ιτυγχάνο­
νται με τη τεχνο λο γία Josephson.
Η φω τογραφία 1 δ είχ ν ε ι το α π οτέλε­
σμα : ένα τσιπ Josephson.
Υπεραγωγοί και σήραγγες
Ο !Αγγλος φυσικός Bryan D. Josephson
το Ι962 όταν ήταν ακόμα φ ο ιτη τή ς
πανεπιστημίου, έθ εσ ε τις θ εω ρητικές
βάσεις του φ α ινομένου που πήρε το
όνομά του.
Το φαινόμενο Josephson β ασ ίζεται σε
δύο φυσικά φαινόμενα: στην υπερα­
γω γιμότητα και στο φ αινόμενο σή-
ραγγος στα ηλεκτρόνια.
Η υπεραγω γιμότητα ανακαλύφθηκε
το 1911 από το ν Χαίκε Καμερλιγκ
Όνες(ΗβίΙ<β Kamerlingh Onnes) καθη­
γητή του Πανεπιστημίου στο Λ έίντεν
(Leiden), ο οποίος διαπίστωσε ό τι ο ρ ι­
σμένα μέταλλα (υπεραγωγό) χάνουν
την αντίστασή τους στη ροή η λ εκ τρ ι­
κού ρεύματος ό ταν ψυχθούν και η
θερμοκρασία το υ ς κα τέβ ει κάτω από
μία τιμή που είνα ι δ ια φ ο ρ ετική και χα­
ρακτηριστική για κάθε ένα υπεραγω­
γό.
Η αντίσταση μειώ νεται σχεδόν στα
μηδέν ωμ.
Ο Καμερλινγκ Ό ν ν ε ς ηύρε ό τι η υπε­
ραγωγιμότητα μπορεί να συμβή μόνο
όταν η ένταση το υ ρεύμα τος κρατηθή
σι μιά σ υγκεκριμένη στάθμη. Εάν α υ­
ξηθεί πάνω από αυτή τη τιμή, τό τε το
μέταλλο αρχίζει να σ υμπ ερ ιφ έρ εται
σαν ένας σ υνηθισμένος αγωγός, μο­
λονότι έ χ ε ι ψυχθή σε πολύ χαμηλό
σημείο φάνηκε ακόμη ό τι είνα ι δυνα­
τή η διαταραχή της υπεραγω γιμότη­
τας με ένα μαγνητικό πεδίο. Έπρεπε
να φθάσωμε σε 1957 για να δοθή ικα­
νοποιητική εξήγηση στο φ αινόμενο
αυτό. Μ εταξύ δε των ερμηνευτώ ν
ήταν και ο John Bardeen ένας από
τους τρ εις εφ ευ ρ έτα ς του τρ α νζί­
στορ. Από ό τι προκύπτει, στην υπερα-
γώγιμη κατάσταση το η λεκτρ ικό ρ εύ ­
μα δεν πρέπει να θεω ρ είτα ι σαν ένα
ρεύμα «μονών» η λεκτρ ονίω ν αλλά
σαν ένα ρεύμα «ζευγών» ή ζευγών
Κούπερ (Cooper) όπως ονομάσθηκαν
από τον ερ ευ νη τή που θεμελίω σε τη
σχετική θεωρία. Τώρα μπορούμε να
πούμε ό τι τα η λεκτρ ό νια που ανήκουν
σε ένα τέ το ιο ζεύγος κινούντα ι με
κοινό βηματισμό μεταξύ το υ ς χωρίς
να χρ ειά ζετα ι να «προσκολλούνται»
στο ατομικό πυρήνα. Με αυτό το τρ ό ­
πο, με τη α λληλοβοήθεια μεταξύ τους
δ ιέρχονται σα β ολίδες μ εταξύ των πυ­
ρήνων των ατόμων. Η υπεραγω γιμό­
τητα παύει όταν τα ζεύγη των η λ ε ­
κτρονίων διαχωρισθούν για κάποιο
λόγο, όπως μιά αύξηση στη θ ερ μ ο ­
κρασία ή στην ένταση ρ εύμ α τος ή σε
ένα μαγνητικό πεδίο
Η υπεραγω γιμότητα ισ χύει μόνο για
συνεχή ρεύματα: Ό σ ον αφορά στα
εναλλασσόμενα ρεύματα, αυτά προ-
καλούν μιά μικρή απόκλιση από τη
ιδανική «υπεραγωγιμότητα» έως 8 α-
θειά μέσα στην περιοχή των υψηλών
συχνοτήτων. Αν και η υπεραγω γιμό­
τητα είχε εξη γ η θ εί πολύ πριν από την
ανακάλυψή της, για το φ αινόμενο σή-
ραγγος στα η λ εκτρ ό νια συνέβη ακρ ι­
βώς το αντίθ ετο . Η θεωρία του υπήρ­
χε επί α ρ κετό χρονικό διάστημα προ­
τού το φ αινόμενο απ οδειχθεί στη δ ε ­
καετία του 60.
Δεν έ χ ε ι σχέση με τη υπεραγω γιμότη­
τα και μπορεί να συμβή στη θερ μ ο ­
κρασία του π εριβάλλοντος που συνα­
ντάμε καθημερινά!
Στη εφαρμογή του φ αινομένου έχ ο υ ­
με στη δίοδο σήραγγος που χρησιμο­
ποιείται σαν διακόπτης υψηλής τα χ ύ ­
τητας ή σαν ενισ χυτής σε εξα ιρ ετικ ά
υψηλή σ υχνότητα τη ς τάξης του GHz.
(1GHz = 1000ΝΗΖ).
Σε αντίθεση με ό τι θα α να μ ένετο , εάν
μεταξύ δύο αγωγών το π ο θ ετη θ εί
ένας μονωτής λεπτού πάχους, θα επι­
Σχ.2.
Ο υπολογιστής Josephson θα έχει πολύ ασυνήθη εμφάνιση. Το μεγαλύτερο του μέρος θα
καταλαμβάνει το σύστημα ψύξεως που απαιτείται για τη διατήρηση των 4,2 βαθμών Κέλ-
βιν ή —269°C. Αυτό απαιτεί σημαντική ισχύ: 15 KW, ενώ ο ίδιος ο υπολογιστής απαιτεί
μάνο7νΥ(Ι).
Α: συμπιεστής ψύξεως, Β: σύστημα ψύξεως C: ενδιάμεσες μονάδες και τροφοδοτικά που
λειτουργούν στη θερμοκρασία περιβάλλοντος.
D: συνδέσεις εισόδων - εξόδων.
Ε: ο καθευτόν υπολογιστής.
F: υγρά ήλιον σε 4,2 Κ.
τρ έψ ει τη δ ιέλευσ η η λεκτρ ικο ύ ρ εύ ­
ματος, αν και η ωμική του αντίσταση
είναι πολύ υψηλή ώστε να θεω ρ είτα ι
σχεδόν άπειρη. Η ερμ η νεία του φ α ι­
νομένου είνα ι κάπως μπλεγμένη και
την λύση την δ ίν ε ι η κβαντική μηχανι­
κή, που θεω ρεί ό τι το η λεκτρ ό νιο δεν
είναι μόνο σωματίδιο αλλά και κύμα.
Ό τα ν προσπέσει στο φράγμα που
σχηματίζει ο μονωτής, σαν σωμάτιο
«αναπηδάει» αλλά επειδή ε ίν α ι και
κύμα, δ ιεισ δ ύ ει μέσα στο φράγμα και
αν το πάχος του μονωτού δεν είνα ι
μεγάλο τό τε το ν διαπερνάει.
Τζόσεφσον: υπεραγωγιμότητα
και φαινόμενο σήραγγος
Ο Josephson συνδύασε τα δύο φ υσικά
φαινόμενα, εφ αρμόζοντας τη θεωρία
σήραγγος των η λεκτρονίω ν στα ζεύγη
των ηλεκτρονίω ν στα οποία ο φ είλ ετα ι
η υπεραγωγιμότητα, επειδή ένα ζεύ- *
γος ηλεκτρονίω ν μπορεί να θεω ρηθεί
και σαν ένα κύμα. Ειδικά τώρα ο λ ε ­
πτός μονωτής, που στη πραγματικό­
τη τα δεν έπρεπε να επ ιτρέπ ει τη δ ιέ ­
λευση ρεύματος, ευ ρ έθ η κ ε ό τι συμ-
π ερ ιφ έρεται σαν ένα ς υπεραγωγός.
Και αυτό συνέβη όταν τα μέταλλα που
περιβάλουν το μονωτή ευρίσ κονται
στη κατάσταση υπεραγω γιμότητας.
Το φαινόμενο αυτό ονομάσθηκε φ α ι- *
νόμενο Josephson. Έ να χρόνο αργό­
τερα παρατηρήθηκε και στα εργα σ τή ­
ρια της Αμερικανικής ετα ιρ εία ς Bell.

3 4
80143 3b
Σχ·3
Δομή μιας ενώσεως Josephson (3a) και καμ­
πύλη τάση/ρεύμα (3b). Η ένωση Josephson
αποτελείται από δύο υπεραγωγούς (σκια-
σμένες περιοχές) με ένα λεπτό μονωτή
ανάμεσά τους, το φράγμα Josephson.
.Ένας μονωτής λεπτού πάχους μ ε τα ­
ξύ δύο υπεραγωγών απ οτελεί την
ένωση που ονομάζεται ένωση Joseph­
son. Αυτή α π οτελεί τη ν αρχή στην
οποία σ τη ρ ίζετα ι ο υπολογιστής Jose­
phson. Αφού η υπεραγω γιμότητα ε μ ­
φ ανίζεται μόνο σε πολύ ταπ εινές θ ερ ­
μοκρασίες, ολόκληρος ο υπολογιστής
ψ ύχεται με τη ν εμβάπτισή του μέσα
σε υγρό ήλιο, που έ χ ε ι σ ημείο ζέσεως
γύρω στους 4,2 βαθμούς Κέλβιν
(~269°C). Έ τσι, περισσότερο από ο τι­
δήποτε, ο υπολογιστής Josephson
πρέπει να δ ια τη ρ εί τη «ψυχραιμία»
του. Εκτός από το πεδίο των υπολογι-
ι στών υπάρχουν και άλλες εφ αρμογές
για το φαινόμενο Josephson. Ε νδει­
κτικά ανα φ έρ ετα ι ό τι μπορεί να χρη­
σιμοποιηθεί για τη μέτρηση ασθενών
μαγνητικών πεδίων και τάσεων και
ακόμα μπορεί να εφ αρμοσθεί στη τ ε ­
χνολογία των μικροκυμάτω ν.
Η χρήση της επαφής Τζόσεφ-
σον σαν διακόπτης
Καθώς είδαμε, ένα υπεραγώγιμο υλι-
Σχ.4.
Η επίδραση ενός μαγνητικού πεδίου στη
καμπύλη τάση/ρεύμα (4α).
Η διαγώνιος είναι η γραμμή φόρτου που
οφείλεται στην αντίσταση φόρτου R4 (4b).
κό είνα ι δυνατόν να ο δη γηθ εί έξω από
αυτή τη κατάσταση με τρ ε ις δ ια φ ορ ε­
τικούς τρόπους: με αύξηση τη ς θ ερ ­
μοκρασίας, με αύξηση του ρεύματος
ή με τη δημιουργία ενός μαγνητικού
πεδίου. Αυτό δεν α λ η θ εύ ει μόνο για
τα υπεραγώγιμα μ έταλλα άλλά ακόμη
περισσότερο και ειδ ικά για την ένωση
Josephson. Α υτός είν α ι ο λόγος για
τον οποίο ο Josephson την ονόμασε
«ασθενή υπεραγωγό». Ό τα ν οδηγη­
θεί έξω από τη κατάσταση της υπερα­
γω γιμότητας, δ εν αρ χίζει να συμπερι-
φ έρ ετα ι σαν ένας κανονικός αγωγός,
όπως θα έκα νε ένα μέταλλο, αλλά σα
μιά συνηθισμένη επαφή σήραγγας.
Στη πράξη, αυτό σ ημαίνει ό τι τό τε η
επαφή Josephson παρουσιάζει μιάν
αντίσταση μερικών εκατοντάδω ν ώμ.
ώστε να είνα ι δυνατή, με αυτό το τρ ό ­
πο, η μεταγωγή τη ς αντιστάσεώ ς της
από μηδέν ώμ σε μ ερ ικές εκ α το ν τά ­
δες ώμ. Ο υπολογιστής Josephson
χρησιμοποιεί αυτό το φαινόμενο.
Η μεταγωγή από τη κατάσταση της
υπεραγω γιμότητας στη κατάσταση
της αντιστάσεώ ς και αντίσ τροφ α γ ί­
νεται με τα χ ύ τη τα που ελά χισ τες φ υ ­
σικές διαδικασίες είν α ι δυνατόν να τη
φθάσουν. Ο χρόνος μεταγω γής κυ­
μ αίνεται γύρω από τα 6 ps (π ικοδευτε-
ρόλεπτα: 1 ps = έ ν α δ ισ εκαατομμυ-
ριοστό του δ ευ τερ ο λέπ του ) που είναι
μικρότερη από το 1 % του χρόνου 1 ns
που η IBM επ ιζητεί να επ ιτύ χει στο
χρόνο κύκλου στον υπολογιστή Jose­
phson. Γ ια λόγους συγκρίσεω ς αναφ έ-
ρεται ό τι οι τα χ ύ τερ ο ι μεταγω γοί με
ημιαγωγούς απαιτούν δεκαπλάσιο
χρόνο.
Αυτή η απ ίστευτη τα χ ύ τη τα δ εν είνα ι
το μοναδικό π λεονέκτημα που θα
προσφέρει ο υπολογιστής Josephson.
Η κατανάλωση ισχύος, υπό μορφή
θερμότητας που αναπτύσσεται, όταν
βρίσκεται στη κατάσταση υπεραγωγι­
μότητας, ε ίν α ι σχεδόν μ ηδενική, ακό­
μα και με ρεύμα 0,1 mA, διό τι, τελικά,
η αντίστασή τη ς είν α ι πράγματι σχε­
δόν μηδενική. Αλλά και στη κατάσ τα­
ση αντιστάσεώ ς, η κατανάλωση θα.εί­
ναι πολύ χαμηλή, αφού η τάση τρ ο φ ο ­
δοσίας του κυκλώ ματος θα είν α ι περί­
που 10 mV.
Ένας υπολογιστής Josephson, με χω­
ρητικότητα μνήμης 16 Mbyte υπολογί­
ζεται ό τι θα κατα ναλίσ κει μόνο 7 Βάττ
η λεκτρ ικής ισχύος. Τι μεγάλη δια φ ο ­
ρά αν σ υγκριθεί με τα ποσά των κιλο-
βάττ που παράγουν τα σημερινά μ ε­
γαθήρια.
Αυτό όμως δ εν σ ημ α ίνει ό τι ένας υπο­
λογιστής Josephson δεν θα έ χ ε ι λογα­
ριασμούς η λεκτρ ικο ύ ρεύμ α τος με
μεγάλα ποσά. Α ντίθ ετα, η κατάψυξή
του στους 4,2 βαθμούς Κέλβιν θα
απαιτήσει 15 κιλοβ ά ττ περίπου. Ευτυ­
χώς ό τι οι τε χ ν ικ έ ς ψύξεως σε ταπ ει­
νές θερμοκρασίες έχουν αναπτυχθεί
από πολύ και σήμερα η λ ειτο υ ρ γ ία
μιάς εγκαταστάσεω ς ψύξεως σε α υ ­
τέ ς τις θερμοκρασίες, που ονομάζε­
τα ι κρυοστάτης, λίγο δ ια φ έρουν από
την αντίσ τοιχη ενός οικιακού κατα­
ψύκτη. Ο σχεδιασμός τη ς έ χ ε ι γ ίν ε ι σε
τρόπο ώστε να είν α ι δυνατό να τε θ ε ί
εκτός λ ειτο υ ρ γία ς ακόμα και για μιά
εκατοντάδα ωρών κάθε φορά, χωρίς
καμμιά καταστρεπ τική επίδραση στην
υπεραγωγιμότητα. Στο Σχ. 2 φ α ίνετα ι
το περίγραμμα τη ς εγκαταστάσεω ς
που απ οτελείτα ι από ένα κρυοστάτη
με χω ρητικότητα 460 λίτρα. Ο καθαυ­
τό υπολογιστής, με όγκο μικρότερο
από 4 λίτρα, είνα ι βυθισμένος στο
κρυοστάτη.
Καμπύλη U-I
Η σχέση μ εταξύ του ρ εύματος που
διαρρέει ένα εξάρτημα και τη ς τά-
σεως στα άκρα του ε ίν α ι δυνατόν να
εκφρασθεί με τη μορφή μιάς γρ αφ ι­
κής παραστάσεως, τη ς καμπύλης
U-I Η καμπύλη U-I μιάς ενώσεως Jo­
sephson παρέχεται με τη γραφική
4-12

παράσταση του Σχ. 36. Στο Σχ. 3α δ ε ί­

χνεται το κύκλωμα τη ς ενώσεως Jose- 5
phson. Η καμπύλη U-I είνα ι κάπως ασύ-
νήθης επειδή έ χ ε ι δύο κλάδους, και
δ είχνει σαν να είνα ι δυνατόν για ορι­
σμένες τιμ ές του ρ εύματος I η τάση U
να μπορεί να έ χ ε ι δύο δ ια φ ο ρ ετικές
τιμές!
Τι συμβαίνει όταν αφήσουμε το ρεύμα
που δ ια ρ ρ έει τη ν ένωση Josephson, να
αυξηθεί πάνω από το μηδέν; Πρώτα
θα παραμείνουμε στον αριστερό
κλάδο τη ς καμπύλης. Το ρεύμα αυξά­
νεται αλλά η τάση π αραμένει στα 0
βολτ, η αντίσταση τη ς ενώσεως είνα ι
μηδενική και ευ ρ ίσ κετα ι στην υπερα-
γώγιμη κατάσταση. Αυτό θα συνεχι-
σθεί έως ότου το ρεύμα θα αυξηθεί
πάνω από τη τιμ ή Imax, δ ιό τι μόλις
συμβεί αυτό, η επαφή θα παύσει να ε ί­
ναι στην υπεραγώγιμη κατάσταση.
.Έτσι, πηδάμε (λεκτικά ) στο δεξιό κλά­ 80143 5
δο της καμπύλης και τώρα, θα υπάρ­
χει μιά ταάη μεταξύ τη ς ενώσεως. Εάν Σχ. 5: Περίγραμμα μεταγωγέα Josephson σε πολύ μεγάλη μεγέθυνση. Το ρεύμα I μετάγε-
ται με την επίδραση του μαγνητίκοΰ πεδίου Φ (βέλη) που επάγεται από το ρεύμα ελέγχου
αφήσουμε το ρεύμα να ελα ττω θ εί κά-
1C.

6 τω από τη τιμή I max' θα εξακο λουθ ή ­

σουμε να παραμένουμε στο δεξιό
κλάδο τη ς καμπύλης, δ ιό τι θα υπάρχει
πάντοτε μιά τάση μ εταξύ τη ς ενώ ­
σεως. Η υπεραγώγιμη κατάσταση θα
εμφανισθεί ξανά, μόνον όταν το ρ εύ ­
μα ελαττω θεί κάτω από τη τιμή Imin, ή
εάν η τάση ελα ττω θ εί κάτω από τη τ ι­
μή Umin., που ο δη γεί στο ίδιο απ οτέ­
λεσμα.
Γιαυτό το λόγο, η ένωση Josephson ε ί­
ναι δυνατό να κατασ κευασ θεί για μ ε­
ταγωγή από τη κατάσταση υπεραγω­
γιμότητας στη κατάσταση αντιστά-
σεως, με τη ν αύξηση το υ ρεύματος
που τη δια ρρ έει επί ένα πολύ βραχύ
χρονικό διάστημα. Η μεταγωγή ξανά
στη κατάσταση υπεραγω γιμότητας γ ί­
νετα ι με την ελάττω ση του ρεύματος
επί μικρό χρονικό διάστημα. Η ένωση
Josephson έ χ ε ι τη λ ειτο υ ρ γ ία μνήμης;
διότι αφού οι κατασ τάσ εις υπεραγω-
γιμότητος και αντιστάσεω ς είν α ι σ τα­
θερές και οι δύο , είνα ι δυνατόν να
καθορισθούν και να σταθεροποιη­
θούν. Αυτό τη ν δια κρ ίνει από το τρ α ν­
ζίστορ δ ιό τι στη περίπτωσή το υ για
την αποθήκευση ενός μόνο bit απαι­
τούνται δύο τουλάχισ τον τρανζί-
στορς. Με αυτό το τρόπο, προλαμβά­
νεται η κατανάλωση ισχύος σε ένα
εξάρτημα μνήμης, σε οποιαδήποτε
από τις δύο του καταστάσεις.

Μαγνητισμός
Μ εταβάλλοντας το ρεύμα που δ ιέρ ­
χεται μέσα από την ένωση Josephson,
είναι δυνατό να επ ιφέρουμε τη μ ετα ­
Σχ. 6: Ό ταν δημιουργείται ένα μαγνητικό πεδίο Φ, το ρεύμα μέσα από την ένωση Joseph­ γωγή από τη κατάσταση υπεραγωγι­
son δεν είναι ομοιόμορφα κατανεμημένο. Σε καθορισμένη στάθμη της εντάοεως του μ. μότητας στη κατάσταση αντιστάσεω ς
πεδίου, το ολικό ρεύμα μέσα από την ένωση δυνατόν ακόμη και να μηδενισθεί και αντίστροφα. Αυτό όμως δ εν είνα ι
πάντοτε εύκολο, δ ιό τι στα η λεκτρ ο νι-
 4-13

κά προτιμούμε να κάνομε μεταγω γή γέα του είδους,

ενός ρεύματος με τη βοήθεια ενός 7
άλλου α νεξά ρ τη το υ ρ εύμα τος ή μιάς
Imax
Τυποποιημένο εξάρτημα: το
τάσεως. Στην ιδανική περίπτωση η
ένωση Josephson θα πρέπει να είχε SQUID
ένα η λεκτρ ό διο - βάση ή - πύλη ή
κάτι παρόμοιο. Ευτυχώς, αυτό φ α ίνε­ Μεγάλο π λεονέκτημα είν α ι να έ χ ε ι η
τα ι να είναι δυνατόν να γ ίν ε ι και δεν ένωση τη μ εγαλύτερ η δυνατή ευ α ι­
είναι τόσο περίπλοκο. σθησία στο μαγνητικό πεδίο, δ ιό τι τ ό ­
Εδώ χρησιμοπ οιείται ο μαγνητισμός. τε το ρεύμα ελέγχου μπορεί να είναι
Οι τιμ ές των Imax. και Umin, καθώς και χαμηλό. Αυτό είνα ι δυνατόν να γ ίν ει
Imin εξαρτώ νται από τη ν ένταση του όταν το εμβαδόν επ ιφ άνειας στην
μαγνητικού πεδίου, που δρα στην ένωση είν α ι το μέγιστο δυνατό. Αυτό
ένωση, όπως φ α ίνετα ι και στο Σχ. 4α. όμως έχ ει το μ ειο νέκτη μ α ό τι και πε­
Ό τα ν στην ένωση εφ αρ μοσ θεί ένα 8 0 1 4 3 -7
ρισσότερο χώρο στο τσίπ θα απαιτή­
μαγνητικό πεδίο τ ό τε το μέγιστο ρ εύ ­ σει αλλά και η μεταγω γή θα γ ίν ε τα ι με
Σχ. 7: Σον αποτέλεσμα της ανομοιογενούς
μα υπεραγω γιμότητας Imax ελα ττώ ­ χαμηλότερη ταχύτητα . Η ένωση Jose­
κατανομής που σχεδιάστηκε στο Σχ. 6, η
νετα ι στο ImaxcpKai η ελάχιστη τάση αξιοσημείωτη αυτή σχέση μεταξύ του ρεύ­ phson παρουσιάζει και χω ρητικότητα,
στην κατάσταση αντιστάσεω ς Umin ματος I μέσα από μιά ένωση εδραιώνεται η που είν α ι ανα σ ταλτικός παράγοντας
θα σημειώσει πτώση στην Umin<p Με αξιοσημείωτη αυτή σχέση μεταξύ του ρεύ­ στη ταχύτητα , και που α υ ξά νετα ι όσο
αυτό το τρόπο, η ένωση Josephson ε ί­ ματος I μέσα από την ένωση και του μαγνη- αυξάνεται το εμβαδόν τη ς επιφάνειας
ναι δυνατόν να δ έχ ετα ι ένα καθορι­ τικού πεδίου με ροήφ. στην ένωση.
σμένο σταθερό ρεύμα Ι,για να βρίσκε­ Αυτό το φαινόμενο χρησιμοποιείται στο Το δίλημμα αυτό λύ θ η κε με την ανά­
τυποποιημένο εξάρτημα Josephson» πτυξη του SQUID, ενός είδο υ ς τυπο­
ται στη κατάσταση υπεραγω γιμότη-
SQUID.
c τας και με την επιβολή ενός μαγνητι- ποιημένου εξα ρ τή μ α το ς Josephson
κού πεδίου να μεταπέση στη κατά­ με δύο ή π ερισσ ότερες επαφές Jose­
σταση αντιστάσεω ς ή κανονικής αγω­ Ic. Τα βέλη δείχνουν το μαγνητικό πε­ phson. Στο SQUID α ξιο π ο ιείτα ι η συ­
γιμότητας. Κατά παρόμοιο τρόπο, με δίο που δ η μ ιο υ ρ γείτα ι από το ρεύμα νεργασία των διαφόρων ρευμάτω ν Jo­
♦ την αφαίρεση του μαγνητικού πεδίου Ic sephson που είνα ι κάπως περίπλοκη
θα επαναφερθεί ξανά στη κατάσταση Το ρεύμα I που δ ιέρ χ ετα ι μέσα από και μπορεί να σ υ γκρ ιθ εί με τη συμβο­
υπεραγωγιμότητας. Για να σ υμβεί αυ­ την ένωση επ ηρρεάζεται από το πολύ λή κυμάτων όπως σαν παράδειγμα
τό θα πρέπει μεταξύ τη ς ενώσεως να χαμηλότερο ρεύμα ελέγχο υ lc. στην οπτική. Τα ρεύμ α τα Josephson
υπάρχει μιά τάση U·,. με τιμή μεταξύ Ο μεταγω γός Josephson είν α ι ένας έχουν τη τάση να παρουσιάζουν ανο­
της UmirxpKai Umin. Αυτό είνα ι δυνατό μεταγω γέας ρ εύματος ελεγχό μ ενο ς μοιόμορφη κατανομή ό ταν υποστούν
να γ ίν ε ι όταν η μεταγω γή γ ίν ε τα ι με από ρεύμα. Το 1965, ο τεχ ν ικ ό ς τη ς την επίδραση ενός μ αγνητικού πε­
μιά αντίσταση φ όρτου RL, που είνα ι IBM, Zuri Matisoo, επ έτυχε στη κα τα ­ δίου, όπως δ είχ ν ετα ι στο Σχ. 6 . Στο
σε σειρά με τη τάση τροφ οδοσίας, σκευή και το ν έλεγχο ενός μεταγω ­ σχήμα αυτό δ είχ ν ε τα ι ποιά είν α ι η κα-
όπως δ είχ ν ει το Σχ. 4b. Η πλάγια ε υ ­
θεία U,-UbOTO Σχ. 4α είνα ι μία γραμ­
μή φόρτου όμοια με ε κ ε ίν ε ς που συ­
ναντούμε στα διαγράμματα των τρ α ν­
ζίστορ.
Η γραμμή φόρτου, που ε ίν α ι ευ θ εία
στη περίπτωσή μας, παρέχει όλους
τους δυνατούς συνδυασμούς ρεύμα/
τάση όταν υπάρχει η αντίσταση φ όρ­
του R1, η δε μεταγω γή γ ίν ε τα ι κατά
μήκος αυτής τη ς γραμμής.
Αφού η τόση τροφ οδοσ ίας είν α ι πολύ
χαμηλή (μερικά μιλλι-βόλτ) στον α ν τι­
στάτη R 1 θα κατα ναλίσ κεται πολύ χα­
μηλή ισχύς· η κατανάλωση στη κατά­
σταση αντιστάσεω ς είνα ι 0,5 μ\Λ/ περί­
που. Στη τεχνική Josephson για το
φορτίο χρησιμοποιούνται συχνά αυ­
τεπαγωγές.
Πως παράγεται ένα μαγνητικό πεδίο;
* Απλά με την εκπομπή ενό ς η λ εκ τρ ι­
κού ρεύματος μέσα από τή ν ένωση Jo­
sephson. δ ιό τι κάθε ρεύμα δημιουρ γεί
γύρω του ένα μαγνητικό πεδίο. Επει­
δή η ένωση είνα ι πολύ ευαίσ θητη στο
μαγνητικό πεδίο, αρ κεί ένα ρεύμα πο­
λύ χαμηλό. Στο Σχ. 5 π αρέχεται σε μ ε­ Φωτογραφίαβ:
γέθυνση ενός τρόπου εισαγωγής του .Ένα εξάρτημα εγχύσεως ρεύματος, μιά από τις μεθόδους παραγωγής της λογικής πύλης
μεταγωγέα Josephson σε ένα τσίπ. ΚΑΙ με τη τεχνική Josephson. Η πύλη εργάζεται με δύο ενώσεις Josephson που φαίνονται
σαν ασαφείς κύκλοι στο σκοτεινό οριζόντιο παραλληλόγραμμο. Η αριστερά ένωση έχει
Επάνω από τη ν ένωση Josephson
πενταπλάσιο εμβαδό από την αντίστοιχη δεξιά. Οι μικρότερες διαστάσεις είναι περίπου
υπάρχει ένα κανάλι ελέγχου μέσα από 2,5 pm, που είναι τόσο μικρές όσο και σε ένα τσιπ ημιαγωγών LSI (φωτογραφία IBM).
το οποίο δ ιέρ χ ετα ι το ρεύμα ελέγχου.
τανομή των ρευμάτω ν, υπό τη ν επί­
δραση ενός αυξονόμενου μαγνητικού
πεδίου, όταν το ρεύμα μέσα από την
επαφή είνα ι ίσο προς το μέγιστο της
υπεραγω γιμότητας Imax. Καθώς α υ­
ξάνεται το μαγνητικό πεδίο, το Imax
θα ελα ττώ νετα ι και μπορεί ακόμα και
να μηδενισ θεί με μαγνητική ροή την
Φ2. Στη στάθμη αυτή του μαγνητικού
πεδίου, η ένωση Josephson δ εν μπο­
ρεί να φθάσει μιά κατάσταση υπερα­
γω γιμότητας, όσο χαμηλό και αν γ ίν ε ι
το ρεύμα που τη δια ρρ έει. Εάν το μα-
γνητικό πεδίο α υξη θ εί ακόμη περισ­
σότερο, τό τε το Imax θα α υ ξη θ εί ξανά.
Στο σχήμα δεν έχ ει σ χεδια σ θεί το πως
το Imax. θα γ ίν ε ι πάλι ίσο με το μηδέν,
εάν το μαγνητικό πεδίο α υξη θεί ακό­
μη περισσότερο. Α υτός είνα ι ο λόγος
Σχ. 9: Η τοποθέτηση των chips Josephson πολύ κοντά μεταξύ τους έχει πολύ μεγάλη σημα­
για τον οποίο, όπως φ α ίνετα ι και στο
σία. Αυτό το μικρό μπλοκ έχει διαστάσεις 30x25x15 mm. Κάθε καρτέλλα περιέχει τέσσε­
διάγραμμα του Σχ. 7, η γραφ ική παρά­ ρα έως οκτώ τσιπς διαστάσεων 6,6x6,4 mm. (οικασμένη περιοχή) τοποθετημένα με όψη
σταση του μέγιστου ρ εύμα τος υπερα­ προς τα κάτω. Τόσο η μεγάλη καρτέλλα όσο και οι «κατακόρυφες καρτέλλες» αποτελού­
γω γιμότητας σε συνάρτηση με τη μα- νται από μονοκρυσταλλικό πυρίτιο, με επιστρώσεις λεπτών χάλκινων αγωγών που έχουν
γνητική ροή Φ ε ίν α ι μιά περιοδική επικολληθεί με φωτολιθογραφική μέθοδο.

10

Σχ. 10: Εδώ φαίνεται η συγκρότηση του συνόλου του υπολογιστή με τη χρήση των μπλόκ του Σχ. 9. Περιέχει περισσότερα από δέκα χιλιά­
δες τσιπς και είναι εντελώς βυθισμένος σε υγρό ήλιο όπως φαίνεται στο Σχ. 2. Το επίπεδο καλώδιο από τη πίσω πλευρά, οδεύει προς
την ενδιάμεση μονάδα και το τροφοδοτικό που λειτουργούν στη θερμοκρασία δωματίου.

καμπύλη με εντελώ ς ιδιόρυθμη μορ­
φή.
Τώρα δύο ενώ σεις Josephson μπορεί
να κατασκευασθούν έτσ ι ώστε σε μιά
καθορισμένη τιμή Φ του μαγνητικού
πεδίου, η μιά ένωση να γ ίν ε τα ι εύκολα
υπεραγώγιμη ενώ η άλλη καθόλου,
ενώ σε μιά άλλη καθορισμένη στάθμη
τη ς ψ η κατάσταση να είνα ι ακριβώς η
αντίστροφη. Οι ενώ σεις α υτές ε λ έ γ ­
χονται με το ίδιο ρεύμα ελέγχου και οι
δύο., σε τρόπο ώστε το ρεύμα ε λ έ γ ­
χου να κ α τευ θ ύ νει κάθε ελεγχό μ ενο
ρεύμα προς τη σωστή και καθορισ μέ­
νη κατεύθυνση, ή μέσα από τη μιά
ένωση Josephson ή μέσα από τη ν άλ­
λη.
Αυτά συμβαίνουν σε ένα SQUID, που
ονομάσθηκε από τα αρχικά του όρου:
Εξαήτημα κβαντικής Υπεραγώγιμης
Συμβολής (Super-conducting Quantum
Interference Device). To εξάρτημα α υ­
τό συνδυάζει τη ν ευαισθησία μιάς μ ε­
γάλης ενώσεως Josephson με τη ν τα ­
χύτητα μιάς μικρής ενώσεως. Τα
SQUIDS είν α ι δυνατό να κατα σ κευα­
σθούν σε κάθε είδ ο υς μορφή και μπο­
ρούν να π εριέχουν π ερισσ ότερες από
δύο ενψ σεις Josephson.
Λογικά Κυκλώματα
Τα SQUIDS σχηματίζουν το υς σ τύ ­
λους του υπολογιστή Josephson,
αφού καθιστούν δυνατή τη κα τα ­
σκευή όλων των γνωστών κυκλω μά­
των λογικής τη ς τεχνο λογία ς ημιαγω ­
γών όπως είνα ι ο ι αναστροφ είς, ο ι πύ­
λες και τα φλιπ-φλοπ. Ε νδεικτικά, μιά
πύλη - ΚΑΙ είνα ι δυνατόν να σ υγκρο­
τη θ ε ί με το ν έλεγχο ενός SQUID με
δύο ρεύματα ελέγχου, α ν τί με ένα μό­
νο, με το σχηματισμό των δύο κανα-
λιών ελέγχου επάνω από τις ενώσεις.
To SQUID θα αλλά ξει κατάσταση μό­
νον όταν και τα δύο ρεύμα τα ελέγχου
είναι αρ κετά υψηλά. Έ να ς τύπος α υ ­
τού του είδο υς ο νομάζεται και «εξάρ­
τημα εγχύσεως ρεύματος» (current in­
jection device), Σχ. 8 . Μ ε παρόμοια κυ­
κλώματα κατασ κευάζονται οι πύλες -
Η.
Ό σο για τα φλιπ-φλοπ, αυτά ε ίν α ι δ υ­
νατόν να κατασκευασθούν με διά φ ο­
ρους τρόπους. Έ νας από το υς πιό ε ν ­
δ ια φ έροντες χρησιμοποεί τα ρεύμα­
τα υπεραγω γιμότητας που επάγονται
σε βρόγχο, δ ιό τι αυτά τα ρεύματα
ρέουν επ! άπειρο!
Εναλλασσόμενη Τάση
Ένα αξιοσημείω το χαρακτηρισ τικό
συμφυές με τη ν ένωση Josephson ε ί­
ναι η τέλ εια σ υμμετρική και χωρίς πο­
λικότη τα δομή του. Αυτό σ ημα ίνει ό τι
μπορεί να σ υ νδ εθ εί για οποιαδήποτε
φορά σε ένα κύκλωμα και επί πλέον το
κύκλωμα Josephson μπορεί να τρ ο φ ο ­
δ οτη θεί και με εναλλασσόμενο ρεύμα
όπως συμβαίνει στον υπολογιστή Jo­
sephson. Εδώ, το μεγάλο π λ εο νέκτη ­
μα είνα ι ό τι η τάση τροφ οδοσ ίας δρα
σαν σήμα ωρολογίου. Μ ε άλλα λόγια
επειδή το στομάχι του ε ίν α ι και η καρ­
διά του, είν α ι δυνατό να παραληφθεί
ένα αρκετά μεγάλος αριθμός σ υνδέ­
σεων. Επί πλέον, αυτό β οη θά ει την
επανατοποθέτηση των κυκλωμάτων
(στην αρχική το υ ς κατάσταση λ ε ι­
τουργίας).
Το τρ οφ οδ οτικό του πρώτου υποδειγ­
ματικού υπολογιστή, θα α π οτελείτα ι
από ένα ταλαντω τή ημιτο νικού σήμα­
τος 500 Hz που θα παράγει ισχύ 7
βάττ. Επειδή θα είνα ι τοπ οθετημ ένος
στη «ξηρά» (και όχι μέσα στο υγρό
ήλιο), δεν θα ψ ύχεται. Σε καθένα από
τα περισσότερα από δέκα χιλιάδ ες
τσιπς που θα έ χ ε ι ο υπολογιστής Jose­
phson, θα υπάρχει ένα ς αριθμός ε λ ε γ ­
κτών τάσεως για το περιορισμό της
τάσεως σε ένα ανώ τερο κατώ φλιο ίσο
με 1 2 μιλλιβόλτ., ώστε το η μ ιτο νικό
σήμα να μ ετα τρ έπ ετα ι σε ένα τε τρ α ­
γωνικό κύμα. Με το περιορισμό των
τάσεων σε πολλά σημεία απ οφεύγο­
νται και τα παράσιτα από αλληλεπ ί­
δραση μεταξύ των διαφόρω ν δ ιοδεύ-
σεων των σημάτων.
Ο συγχρονισμός σε ένα υπολογιστή
με τόσο υψηλές τα χ ύ τη τες θ έ τ ε ι ένα
πολύ σοβαρό πρόβλημα. Κατά τη
διάρκεια μιάς περιόδου του ωρολο­
γίου που είν α ι δύο ν α ν ο δ ευ τερ ό λ ε­
πτα (2 ns), ένα η λ εκ τρ ικ ό σήμα θα δια-
νύσει απόσταση 30 εκατοστώ ν μόνο.
Γιαυτό το λόγο και για να εξασ φαλι-
σθεί η διεξαγω γή των διαδικασιών
υπολογισμού κατά το σωστό τρόπο,
απαιτούνται τε χ ν ικ έ ς με πολύ προχω­
ρημένη εξειδ ίκευ σ η !
Πρώτη Ύλη
Μ ολονότι δεν πρέπει να α ν α φ έρ ετα ι
αψήφιστα, εν το ύ το ις η βιομηχανική
κατασκευή σε μεγάλη κλίμακα του
υπολογιστή Josephson δεν είν α ι δύσ­
κολη. Αυτό ο φ ε ίλ ε τα ι στο ό τι ε ίν α ι δ υ­
νατή η χρήση σε ευ ρ εία κλίμακα, τ ε ­
χνικών πολύ γνωστών όπως, της
παραγωγής ολοκληρω μένω ν κυκλω ­
μάτων με ημιαγωγούς. Μ ολονότι οι
πρώτες ύλες που χρησιμοποιούνται
είναι δ ια φ ο ρ ετικές, η διαδικασία έχ ει
πολλεή ο μ ο ιό τη τες δ ιό τι η απόθεση
των διαδοχικών στρωμάτων γ ίν ε τα ι μέ
εξάχνωση, οι σχηματισμοί γ ίν ο ν τα ι με
μεθόδους φω τολιθογραφίας και τ ε λ ι­
κά γ ίν ετα ι διάβρωση. Για τα τσιπς Jo­
sephson δεν είνα ι καθόλου απαραίτη­
τες περίπλοκες δ ια δικασ ίες όπως δ ιά­
χυση ή εμφ ύτευσ η. Από τη ν άλλη
πλευρά απ αιτείτα ι ο σχηματισμός πε­
ρισσοτέρων στρωμάτων (δέκα έως
4-15
δεκατεσσάρων α ν τί τω ν τριώ ν έως
έξη) και είν α ι πολύ δύσκολη η κατα­
σκευή του φ ράγματος σήραγγας (του
μονωτή μ εταξύ των δύο ημιαγωγών)
επειδή το πάχος το υ είν α ι πολύ μικρό.
Οι πρώτες ύλες που χρησιμοποιού­
νται στη κατασκευή το υ υπολογιστή
Josephson πρέπει να συμμορφώνο­
νται με δύο προφανείς απαιτήσεις- να
είναι ικανές να λειτο υ ρ γ ο ύ ν σε πολύ
χαμηλές θερμοκρασίες επί μεγάλα
χρονικά διαστήματα και να έχουν
αντοχή σε πολύ μ εγάλες μ εταβ ολές
θερμοκρασίας. Στο κάτω-κάτω της
γραφής ένας υπολογιστής Josephson
θα κατα σ κευάζεται και όταν χ ρ ειά ζε­
ται θα επ ισ κευάζεται στη σ υνηθισ μέ­
νη θερμοκρασία π εριβάλλοντος. Λό­
γω των διακυμάνσεων στη θερμ οκρα­
σία, οι πρώτες ύλες που χρησιμο­
ποιούνται, πρέπει μ εταξύ των άλλων
ιδιοτήτων, να έχουν και παρόμοιους
σ υ ντελεσ τές διαστολής, πράγμα που
περιορίζει σημαντικά τις δ υ ν α τό τη ­
τες επιλογής τους.
Αυτή η τε λ ευ τα ία άποψη π ροβληματί­
ζει ιδιαίτερ α το υ ς τεχ ν ικ ο ύ ς της IBM.
Η αλήθεια είν α ι ό τι έ χ ε ι σημειω θεί τ ε ­
ράστια πρόοδος στη κατασκευή των
τσιπς, αφού ο σ υ ντελεσ τής σφάλμα­
τος μετά από 400 κύκλους θερμάν-
σεως - ψύξεως έ χ ε ι ήδη υποβιβα-
σθεί, από τα 99% στο 0,1%. Εν το ύ -
τοις υπάρχουν ακόμη πολλά έίδη
τσιπς που παρουσιάζουν πολύ υψηλή
ευαισθησία στη θερμοκρασία. Όπως
και στους ημιαγωγούς, η κατασκευή
των τσιπς Josephson βασίζεται στη
χρήση πυριτίου.
Η εκλογή του πυριτίου ο φ ε ίλ ε τα ι στο
ότι η χρήση του στη βιομηχανία η μια­
γωγών είν α ι πολύ καλά εδραιω μένη
και καθιερω μένη. Μ ερ ικοί εμπ ειρο­
γνώμονες πιστεύουν ό τι οι γνώσεις
γύρω από το πυρίτιο είν α ι π ερισσ ότε­
ρες από α υ τές γ ια οποιαδήποτε άλλη
πρώτη ύλη που ε ίν α ι γνωστή.
Α ντίθετα με ό τι σ υμβαίνει στους
τσιπς των ημιαγωγών, εδώ το πυρίτιο
δεν έχ ει ενεργό ρόλο στην ηλεκτρ ική
διαδικασία, αφού δ εν χρησιμοποιού­
νται οι ιδ ιό τη τές του σαν ημιαγωγού
αλλά μόνο σαν μονωτή. Ακόμη ένα επί
πλέον π λεονέκτημά του ε ίν α ι ό τι απο­
τε λ ε ί και ένα καλό αγωγό θ ερ μ ό τη ­
τας.
Τα διάφορα μονω τικά και προφυλα-
κτικά στρώματα κατασ κευάζονται
από μιά άλλη πρώτη ύλη που χρησιμο­
ποιείται και στη κατασκευή ημιαγω ­
γών, το ο ξείδ ιο το υ π υριτίου. Τα υπε-
ραγώγιμα στρώ ματα απ οτελούνται
από μ εταλλικό νιόβιο ή από κράμα μο-
λύβδου με βισμούθιο ή με ίνδιο και
χρυσό.
Τα φράγματα Josephson που κατα­
σκευάζονται από ο ξείδ ια μολύβδου ή
ινδίου πρέπει να ανταπ οκρίνονται σε
πολύ σκληρές και β α ρ ειές απ αιτή­
σεις. Το πάχος το υ ς δεν ε ίν α ι μεγαλύ-
4 -1 6
τερο από 4 έως 6 nm (νανόμετρα) που
είναι Ισο με τρ ιά ντα περίπου δ ια μ έ­
τρους των ατόμων το υ ενώ τα άλλα
στρώματα έχουν πάχος 10 0 nm περί­
που.
Επί πλέον, το πάχος αυτού του στρώ­
ματος είναι πολύ κρίσιμο δ ιό τι η εξάρ ­
τηση του μέγιστου ρ εύμα τος υπερα­
γω γιμότητας από αυτό είν α ι εκθ ετική .
Τελικά καταλήγουμε στο ό τι αυτό το
στρώμα πρέπει να σ χηματισ θεί σε
τρόπο ώστε η μέση τιμή του πάχους
του (σε όλη τη ν έκτασή του) να δ ια φ έ­
ρει από εκείνη του πρωτοτύπου λ ιγό ­
τερ ο από μιά δ ιά μ ετρο ατόμου. Αυτό
ισοδυναμεί, σε αναλογία, με τη κάλυ­
ψη επίπεδης επ ιφ άνειας δέκα σ τρ εμ ­
μάτων με ένα στρώμα χώματος πά­
χους τριών εκατοστώ ν το υ μέτρου
χωρίς αυτό να δ ια φ έρ ει σε οποιοδή-
ποτε σημείο του περισσότερο από
ένα χιλιοσ τό του μέτρου. !Ενα τέ το ιο
κατόρθωμα απαίτησε την ανάπτυξη
νέων τεχνικώ ν εξαχνώσεως δ ια φ ο ρ ε­
τικών από τις γνω σ τές.
Κόλληση με υδράργυρο
Η σύνδεση των τσιπς δ εν ή ταν δυνατή
προτού αναπ τυχθεί μιά νέα τεχνική,
δ ιό τι βέβαια τα τσιπς Josephson δεν
ήταν δυνατό να το π ο θετη θο ύν επάνω
σε π λακέττες τυπωμένων κυκλωμά­
των. Εκτός από τα ανεπ ιθύμητα απο­
τελέσ ματα της ψύξεως, ο υπολογι­
στής θα παρουσίαζε πάρα πολύ μ εγά ­
λο όγκο αφού π ερ ιέχ ει περισσότερα
από δέκα χιλιά δ ες τσιπς.
Ο τρόπος συναρμολογήσεω ς του
υπολογιστή δ είχ ν ετα ι στο Σχ. 9 και
στο Σχ. 10. Το Σχ. 9 έ χ ε ι μιά μονάδα με
διαστάσεις 3 0 x 1 5 x 1 5 mm περίπου,
με τα τσιπς συσκευασμένα πολύ κο­
ντά μεταξύ τους.
Ό χ ι μόνο τα υποστρώματα των τσιπς
αλλά και το υπόλοιπο κάθε μονάδας
είναι κατασκευασμένα με πυρίτιο. Τα
τσιπς, χωρίς κανένα άλλο περίβλημα,
είναι τοπ οθετημένα επάνω σε μικρές
κάρτες με όψη προς τα κάτω, σύμφω­
να με τη διαδικασία, που ε ίν α ι πολύ
γνωστή από τη τεχνο λο γία ημιαγω­
γών, της στερεώ σεω ς και κολλήσεως.
Με αυτό το τρόπο, γ ίν ε τα ι με πολύ
υψηλή απόδοση η μεταφ ορά θερμό­
τητας προς το υγρό ήλιο.
Οι καρ τέλλες με τα τσιπς με μικρο-
σκοπικούς αγωγούς, που έχουν μι-
κροβελόνες. Μιά μικροβελόνα έχ ει
μήκος 0,2 mm. και δ ιά μ ετρο 0,075 mm.
Εάν οι β ελόνες ή ταν μακρύτερες, τό ­
τε θα προκαλούσαν ένα ισχυρό μα-
γνητικό πεδίο που θα επιβράδυνε τη
μεταφορά των σωμάτων και θα προ-
καλούσε διαφω νίες. Η απόσταση μ ε­
ταξύ δύο γειτονικώ ν μικροβελονώ ν
είναι μισό χιλιοσ τό ενώ σε ένα συνηθι­
σμένο ολοκληρω μένο κύκλωμα DIL-IC
είναι 2 χιλιοστά. Οι μικροβ ελόνες δεν
συνδέονται με κόλληση αλλά με μερινά μεγαθήρια των υπολογιστών
υδράργυρο, δ ιό τι αυτός σε χα μη λές, σ τερούντα ι ικανοτήτω ν. Σαν παρά­
θερμοκρασίες, κάτω από -4 0 °C σ τε ­ δειγμα οι προσομοιώσεις των φ υσ ι­
ρεοποιείται. Στη θερμοκρασία δωμα­ κών ή οικονομικώ ν διαδικασιών με
τίου, ο υγρός υδράργυρος αποθη­ υπολογιστές, μπορούσαν να ή ταν πο­
κεύεται σε μορφή σταγόνων δ ια μ έ­ λύ πιό ακρ ιβ είς και να δ ιεν ερ γ ο ύ ν τα ι
τρου 0,4 mm σε ειδ ικ ά κατασ κευασ μέ­ σε μ εγαλύτερη κλίμακα. Ακόμα, οι
νες κο ιλό τη τες προσομοιώσεις με υπολογιστές
Στο Σχ. 9 φ α ίνο ντα ι τέσ σ ερις μονά­ έχουν μεγάλη σημασία στη πρόγνωση
δες, που είνα ι δυνατόν να έχουν δ ιά ­ του καιρού καθώς και στα πεδία της
φορα μεγέθη, συνδυασ μένες στο καθαρά επ ιστημονικής έρευ να ς όπως
σχηματισμό μιάς «μονάδας W». Ολό­ στη πυρηνική φυσική.
κληρος ο υπολογιστής του Σχ. 10 απο- Τέλος, είναι δυνατόν να έχουν και
τε λ ε ίτα ι από είκο σ ι μιά μονάδες αυ ­ στρατιω τικές εφ αρμογές.
τού του είδους. Π ερισσότερα από δ έ ­ Αλλος τομ έα ς που θα δ εχ θ ε ί με μεγά­
κα χιλιάδ ες τσιπς είν α ι σ υγκεντρ ω μ έ­ λη ευχαρίστηση τη τερ ά σ τια ικ α νό τη ­
να σε ένα χώρο μ ικρό τερ ο από τα υπολογισμών, ε ίν α ι ο τομ έα ς ανα-
14x14x14 εκατοσ τά. Η CPU και η τα ­ γνωρίσεως σχημάτων και μορφών
χεία μνήμη γεν ικ ή ς χρήσεως των 32 όπου ο υπολογιστής ε ρ μ η ν εύ ει η χ η τι­
Kbyte περιλαμβάνονται και οι δύο σε κά κύματα (φωνής) ή σήματα β ίν τεο
μιά από τις είκοσ ι μιάς μονάδες W. (γραπτού κειμ ένου, εικόνω ν και ρα­
Οι υπόλοιπες είκο σ ι χρησιμοποιού­ ντάρ). Τρίτη δ υ να τό τη τα π αρέχεται
νται από τη κύρια μνήμη των 16 Μ byte. στις μεγάλες τράπεζες στοιχείω ν που
Βυθισμένος μέσα σε υγρό ήλιο, αυτός πρέπει να έχουν άμεση προσπέλαση
ο υπολογιστής επισκιάζει όλους τους από πολλούς χρήσ τες. *
σημερινούς υπολογιστές. Όπως και νάναι, η IBM ερ ευ νά τις δυ­
να τό τη τες που υπάρχουν στα πεδία
που σήμερα απασχολούνται από τους
Γιατί ένας υπολογιστής Τζό- συνηθισμένους μικροϋπολογιστές
ημιαγωγών αλλά μιά φορά, στο απώ­
σεφσον; τερο μέλλον θα το υ ς α ντικα τα σ τή σ ει
η τεχνο λογία Josephson.
Είναι σχεδόν βέβαιο ό τι ένας υπολο­
γιστής Josephson είν α ι δυνατόν να
κατασκευασθεί. Ή δη, σύμφωνα με τη
Πηγές:
τεχνική Josephson, έχουν κατα σ κευα­
σθεί τσιπς με πλήρης RAM. των 16 Κ Spektrum der Wissenschaft,Juli 1980:
'Superleitende Computer',
όπως και CPU.
Ju ri Matisoo;
Απομένει η επίλυση των προβλημά­
IBM Research Highlights, June 1979:
των που αφ ορούν στην ανάπτυξη μιάς 'Experimental IBM circuits are the
ικανοποιητικής αντοχής σ τις μ ετα β ο ­ world's fastest';
λές θερμοκρασίας, όπως ανα φ έρθ η ­ IEEE Spectrum, May 1979:
κε. Ακόμα, πρέπει να αναπτυχθούν 'Computing a t 4 degrees kelvin',
ταχύτατα συστήματα εισόδου, ε ξ ό ­ W. Anacker (IBM). N
δου, I/O δ ιό τι χωρίς «πόδια και χέρια»
ακόμα και ο πιό ψύχραιμος ε γ κ έφ α ­
λος δεν είνα ι ικανός για πολλά πράγ­
ματα. Πάντως στο στάδιο αυτό, τα
προβλήματα αυτά εμ φ α νίζο ντα ι σαν
ανυπέρβλητα.
Είναι δύσκολο να ειπούμε εάν ο υπο­
λογιστής Josephson θα έμ φ ανισ θεί
ποτέ σαν προϊόν προς πώληση. Ή δη ο
μικροϋπολογιστής - μικροδιαδικα-
σιών απ ειλεί να θ έσ ει τέρ μ α στη χρ υ ­
σή εποχή των μεγάλων υπολογιστών.
Σήμερα, γ ίνο ντα ι ολοένα λ ιγ ό τερ ο ι
υπολογισμοί σε «κεντρικές» μονά­
δες, προς ό φ ελος των μικρών ε ξε ιδ ι-
κευμένω ν συστημάτω ν μικροϋπολο­
γιστών. Γενικά δ εν υπάρχει η εντύπω ­
ση ό τι ο κόσμος α να ζητάει με αγωνία
υπολογιστές μ εγα λύ τερ ο υ ς και τα χ ύ ­
τερους. Παρόλα αυτά, IBM πρέπει
να διαβλέπ ει κάποιο μέλλον για τον
υπολογιστή Josephson, αλλοιώς δεν
θα δ ιέ θ ε τε για έρ ευ ν ες τόσο πολύ
χρόνο (και χρήμα!), ο ύ τε θα κατέβ αλε
μιά τόσο μεγάλη προσπάθεια. Υπάρ­
χουν ακόμα μερικά πεδία όπου τα ση­

Θερμοκρασία
Και κάτι για τη θερμοκρασία που σα
σύλληψη έ χ ε ι την ιδιομορφία της. Ο
όρος θερμοκρασία είνα ι τελείω ς δια­
φ ορετικός από τον όρο θερμότητα. Η
θερμότητα μπορεί μόνο να επ ιφ έρει
μεταβολή στη θερμοκρασία και τίπο­
τε περισσότερο. Στη σύγχρονη φ υσ ι­
κή η θερμοκρασία δεν έ χ ε ι να κά νει με
τη ζέστη ή με το κρύο μόνο, αλλά θεω­
ρείτα ι σαν ένα μέτρο των κραδασμών
που έχουν σχέση με τον ατομικό πυ­
ρήνα. Οι πυρήνες των ατόμων δεν
παραμένουν σε μιά σταθερή θέση, α λ­
λά κινούνται γύρω από ένα σταθερό
σημείο. Με λίγη φαντασία, ενα υλικό
σωματίδιο φ α ίνετα ι σαν ένα σμήνος
από κουνούπια, που είνα ι δυνατόν, να
μη μ ετα κινείτα ι ενώ το καθένα κου­
νούπι μέσα στο σμήνος έ χ ε ι μεγάλη
κινητικότητα.
Ό σο περισσότεροι πυρήνες βρίσκο­
νται σε κίνηση, τόσο υψ ηλότερη είνα ι
η θερμοκρασία. Γιαυτό το λόγο, για το
φυσικό η θερμοκρασία έ χ ε ι άμεση
σχέση με τη ν ύλη και α π οτελεί ένα
από τα χαρακτηρισ τικά της.
Εάν η θερμοκρασία ενός υλικού σώ­
ματος, κα τέλθ ει, τό τε ο ι α το μ ικοί πυ­
ρήνες κινούντα ι λιγό τερ α έντο να και
αυτό ισχύει για όλα τα υλικά σώματα.
Εάν η θερμοκρασία είνα ι αρκετά χα­
μηλή, τό τε οι πυρήνες θα ακινητο-
ποιηθούν.
Αφού η θερμοκρασία απ οτελεί ένα
μέτρο της κινη τικό τη τα ς του ατόμου,
δεν είνα ι π ερίεργο ό τι η θερμοκρασία
στην οποία οι πυρήνες ακινητοπ οιού-
νται, είναι η ίδια για όλα τα υλικά σώ­
ματα. Η παραμονή σε ηρεμία σημαίνει
ακινησία όσο περισσότερο είνα ι δυ­
νατό και αυτό μας ο δη γεί στο συμπέ­
ρασμα ό τι μια χαμηλότερη θερμοκρα­
σία δεν είνα ι δυνατή. Γ ιαυτό το λόγο
η θερμοκρασία στην οποία ο ατομικός
πυρήνας πραμένει απόλυτα ήρεμος,
ονομάζεται απόλυτο μηδέν. Εκφράζε­
ται και σαν 0 βαθμοί Κέλβιν και είναι
-273,4° C.
Φαινόμενο σήραγγος
Το φαινόμενο σήραγγος βασίζεται
στο γεγονός ό τι ένας λεπτού πάχους
μονωτής μεταξύ δύο αγωγών θα επη­
ρεάζει τη διέλευσ η ενός η λεκτρ ικο ύ
ρεύματος. Το φ αινόμενο αυτό ε ξη γ ε ί­
ται με τη Κβαντική μηχανική, κατά την
οποία τα σωμάτια δ εν έχουν καθορι­
σμένες και σ ταθερές, μάζα, ταχύτητα,
ενέργεια κλπ. όπως επ ίσ τευε η κλασ­
σική ή Νευτώνια φυσική, αλλά οι τιμ ές
τους έχουν τυχαία κατανομή.
Είναι δυνατό να πούμε ό τι στη κλασσι­
κή φυσική ένα σωμάτιο το θεω ρούσα­
με σαν ένα σκληρό μικρό σφαιρίδιο
που εκτελού σ ε μιά κίνηση σε αυσ τη­
ρά καθορισμένες τρ ο χ ιές και με κα­
θορισμένη τα χύ τητα ενώ στη κβ α ντι­
κή φυσική το κάθε τ ι είν α ι π ερισσ ότε­
ρο «νεφελώδη».
Εδώ το σωμάτιο θεω ρ είτα ι περισσότε­
ρο σαν ένα σύννεφο χωρίς σαφές πε­
ρίγραμμα, που τα πέρατά του ευρί-
σκονται «κάπου». Παρόλα αυτά οι μέ­
σες τιμ ές των διαφόρων τυχαίω ν κα­
τανομών τη ς μάζας, της τα χύ τητα ς
και της ενέρ γεια ς είν α ι π άντοτε οι
ίδιες όπως και στη κλασσική μηχανι­
κή.
Η κλασσική φυσική δ εν έ χ ε ι εξήγηση
για το φ αινόμενο σήραγγος. Σύμφω­
να, με αυτό, τα σωμάτια, δηλαδή τα
ηλεκτρόνια έχουν πολύ χαμηλή ε ν έ ρ ­
γεια ώστε να διαπεράσουν το φράγμα
που εμ φ ανίζει το μικρού πάχους μο­
νωτικό. Η κβαντική μηχανική, όμως,
θεωρεί ό τι μ ολονότι η μέση τιμή των
ενεργειώ ν των διαφόρων η λεκτρ ο -
νίων δεν είνα ι επαρκής, ε ίν α ι πάντως
δυνατόν μερικά η λεκτρ ό νια να έχουν
αρκετα υψηλή εν έρ γ εια ώστε να είναι
σε θέση να διαπεράσουν το φράγμα
σαν μέσα από μιά σήραγγα. Μ ερικά
σωμάτια είν α ι δυνατόν να παραμέ­
νουν ακίνητα ενώ άλλα να έχουν πολύ
υψηλή κινητικό τητα.
Με άλλα λόγια, σύμφωνα με τη κβα­
ντική μηχανική, όλα τα σωμάτια δεν
είναι ταυτόσημα.
4 -1 7
Στο τεύχος του
Ιανουάριου
Για το τεύχος του Ιανουάριου έχουμε
προγραμματίσει μεταξύ άλλων και τα
πάρα κάτω άρθρα:
1) Μέτρηση
αποστάσεων
με υπέρηχους.
Με το κύκλωμα του άρθρου αυτού μπο­
ρούμε να μετρήσουμε με μεγάλη ακρί­
βεια αποστάσεις χωρίς μηνανικά μέσα,
το ίδιο κύκλωμα μπορεί να χρησιμοποι­
ηθεί και για πολλούς άλλους σκοπούς.
2) Επέκταση του μίνι
αρμονίου.
Μια επέκταση του μίνι αρμονίου που
δημοσιεύουμε σε αυτό το τεύχος κάνει
το ολο σύστημα να πλησιάζει στην κα­
τασκευή του έναν συνθετητή.
3) Αναλογική
τεχνολογία
καθηστερήσεως
Ένα κατατοπιστικό άρθρο για το πως
γίνονται οι αναλογικές γραμμές καθη­
στερήσεως.
4) Κεραία με ενεργά
στοιχεία
Στο τεύχος του Νοεμβρίου είχαμε γρά­
ψ ει αρκετά για κερα ίες αλλά το θέμα
δεν εξαντλήται τόσο εύκολα.
Η περιοχή λήψεως είναι από 1,5 MHz
έως 30 ΜΗζ.
5) Scrabler
Ένα σύστημα κωδικοποιήσεως της ομι­
λίας για να μην σας υποκλέπτει ο ένας
ή ο άλλος τα τηλεφωνήματα σας
Αυτά και άλλα εξι περίπου άρθρα για το
τεύχος του Ιανουάριου, πριν φθάσουμε
όμως στον Ιανουάριο...
4 -1 8

Με δύο κοινά ψηφιακά ολοκλη­

ρωμένα και αρκετούς μεταγω­
γικούς διακόπτες φτιάξαμε μιά
πολύ ασυνήθιστη φωτεινή διά­
ταξη. Τη λέμε ασυνήθιστη
επειδή δεν μπορέσαμε να συ­
νηθίσουμε τη σειρά με την
οποία ανάβουν τα φώτα της, κι
Μαγικά φώτα
επειδή έχουμε την κακή συνή­ .... όλο εκπλήξεις!
θεια να γράφουμε σώνει και
καλά (συνήθως) κάτι για πρό­
λογο!

Σχήμα 1: Το κύκλωμα εναλλαγής φώτων και το τροφοδοτικό του. Αν θέλετε απλούστερο τροφοδοτικό, χρησιμοποιείστε ένα μετασχηματι­
στή 2 2 0 / 2 X 9 V — 400mA και δύο διόδους ΙΝ4001. Αντί γιο τη σταθεροποίηση χρησιμοποιείστε ηλεκτρολυτικό πυκνωτή εξομάλυνσης
200μΡ/1βν.

■

Το κύκλωμα που παρουσιάζουμε χρη­
σιμοποιεί τον γνωστό αποκωδικο-
ποιητή «ένα α π τα δέκα» 4017, που
δ ιεγ είρ ετα ι από ένα ή δύο ασ ταθείς
πολυδονητές μ ετα β λητής σ υχνότη­
τας. Για το υς π ολυδονητές χρησιμο-
π ιείται το μισό ολοκληρω μένο CMOS
4093 (τετραπλό Schmidt trigger), όπως
βλέπετε, το όλο κύκλωμα είνα ι πολύ
απλό (ας μην υπήρχαν τα CMOS και τα
λέγαμε...)
Οι δέκα έξοδ ο ι του 4017 οδηγούν δ έ ­
κα μεταγω γούς των δέκα θέσεων.
Μ αυτόν το ν τρόπο μπορούν να δη-
μ ιο υ ρ γη θ ο ύ ν2 ,0= 1024 φ ω τεινοί συν­
δυασμοί. Στη κεντρ ική επαφή κάθε
μεταγωγού σ υ νδ έετα ι η βάση ενός
τρανζίστορ απομονωτή που ο δ η γεί ε ί­
τε ένα απλό LED, ε ίτ ε ένα οπτικό απο­
μονωτή, αν π ρόκειται να χρησιμο­
ποιηθούν χρω ματιστές λάμπες στα
220 V. Στην τε λ ε υ τα ία περίπτωση, το
τρανζίστορ του οπτικού απομονωτή
θα δ ιε γ ε ίρ ε ι τη ν πύλη κάποιου θυρί-
V στορ ή triac.
Η ταχύτητα εναλλαγής των φώτων κα­
θορίζεται από τη ν σ υχνότητα του τα-
ν λαντωτή Ν1. ό τα ν ο διακόπ της S11
συνδέσει τον Ν1 με τη ν έξοδο του Ν2,
η παλμοσειρά που παράγει ο Ν1 δια­
μορφώ νεται κατά σ υχνότητα από το
σήμα του Ν2. Το απ οτέλεσμα είναι
ένας περισσότερο περίπλοκος και
θεαματικός τρόπος εναλλαγής των
φώτων, όπως είπαμε και παραπάνω, οι
συχνότητες των Ν1 και Ν2 μπορούν
να μεταβληθούν από Ρ1 και Ρ2 α ν τί­
στοιχα.
Στην περίπτωση που δεν χρ ειά ζοντα ι
οπτικοί απομονωτές αλλά μόνο τα
LED, οι κάθοδοί το υς σ υνδ έο νται απ
ευθείας στη γη.
Προσοχή: Γειώ στε με ένα καλώδιο σε
σειρά προς δύο αντισ τά σ εις 47K/1/2W
το ένα χέρ ι σας στη ΓΕΙΩΣΗ του δ ι­
κτύου πριν ακουμπήσετε τα CMOS,
γιατί ο σ τατικός ηλεκτρ ισ μός του σώ­
ματός σας μπορεί να τα κατασ τρέφ ει.
Επίσης θα πρεπει να χρησιμοποιηθεί
κολλητήρι με γείωση. Πριν ξεκινή σ ε­
τε, β εβα ιω θείτε με το ω μόμετρο ό τι η
γείωσή του κο λλητηριού κά νει επαφή
I με τη ν μύτη το υ ' γ ια τί η οξείδω ση της
μύτης μπορεί να έ χ ε ι δια κόψ ει τη
γείωση.
Τματι
σης
Γεννήτρια
θορύβου
ανέμου
...παράγει τον ήχο,
χωρίς (ευτυχώς) τον άνεμο
Η παραγωγή ανέμου στα επαγ­
γελματικά στούντιο τηλεόρα­
σης και κινηματογραφίας είναι
σχετικά απλή υπόθεση: Με το
πάτημα κάποιου κουμπιού,
ένας τεράστιος ανεμιστήρας
εξαπολύει από θαλασσινό αε­
ράκι μέχρι θύελλα. Παρόλο
που η μέθοδος είναι αρκετά
ρεαλιστική, η χρήση της στο
σπίτι είναι κάπως προβληματι­
κή, ιδιαίτερα όσον αφορά την
αντοχή του χειριστή και της
επίπλωσης του δωματίου στα
μπωφόρτου ανεμιστήρα...
Ενας λιγότερο βίαιος τρόπος
δημιουργίας θορύβου ανέμου,
σε διάφορα ηχητικά εφφέ είναι
η χρησιμοποίηση μιάς γεννή­
τριας ηλεκτρονικού λευκού
θορύβου μαζί με τα κατάλληλα
φίλτρα.
Μ Η . P ie t z k o
4 -1 9
Ο ήχος του ανέμου μοιάζει πολύ στην
φύση του με το ν πονοκέφαλο όλων
των οπαδών του Hi-Fi, δηλαδή τον θό­
ρυβο των η λεκτρονικώ ν συσκευών.
Αυτό δεν σ ημαίνει ό τι χρησιμοποιώ­
ντας μιά γ εν ν ή τρ ια λευκού θορύβου
φτιάξαμε κιόλας το ν ήχο του ανέμου
που θέλουμε. Η επ ιτυχημένη απομί­
μηση του ήχου οποιουδήποτε ανέμου
γίνετα ι με επιλογή και ρύθμιση του
πλάτους και τη ς σ υχνότητας του λ ε υ ­
κού θορύβου. 0 ι διάφ οροι ή χοι α ν έ ­
μου χα ρα κτηρ ίζοντα ι από τη ν παρου­
σία μιάς ιδ ια ίτερ α το νισ μ ένη ς περιο­
χής συχνοτήτω ν λευκού θορύβου κα­
θώς και από χα ρ α κτηρ ισ τικές αυξο­
μειώσεις της έντασ ης αλλά και της
περιοχής συχνοτήτω ν κατά εύρο ς και
τιμή. Η παραμικρή μεταβολή σ α υ τές
τις παραμέτρους προκαλεί αλλοίωση
του ήχου που παράγεται. Η όλη δ ια δ ι­
κασία είνα ι ανάλογη προς το ν τρόπο
παραγωγής ήχου από τα πνευστά
μουσικά όργανα.
Ηλεκτρονικός άνεμος
Οι περισσότεροι η λ εκ τρ ο ν ικ ο ί συνθε-
τήρες ήχου (synthesisers) έχουν την
δυνατότητα να δημιουργήσουν ρεα­
λιστικούς ήχους ανέμου. Στο άρθρο
μας θα ανα φ ερθούμε σ ένα μικρό κύ­
κλωμα που χωρίς τη ν πολυπλοκότητα
και το κόστος ενός η λεκτρ ο νικο ύ
συνθετήρα κα τα φ έρ νει να δ ημ ιουρ ­
γήσει επ ιτυχημ ένες απομιμήσεις του
ήχου και του ανέμου, αξιοποιώ ντας
τον λευκό θόρυβο μιάς ανάστροφα
πολωμένης διόδου γερμανίου. Το
σχηματικό διάγραμμα τη ς διάταξης
υπάρχει στο Σχήμα 1.
Η δίοδος γερμανίου πολώ νεται ανά­
στροφα και ακριβώς πάνω στο «γόνα­
το» της ανάστροφης χα ρ α κτηρ ισ τι­
κής της. Στη μέση θερμοκρασία δω-
4 -2 0

ματιού (300° Κ) τα η λεκ τρ ό ν ια στον

κρύσταλλο γερμ α νίο υ τη ς διόδου
1 έχουν αρκετή κινητική εν έρ γ εια και
κινούνται προς τυ χ α ίες κα τευ θ ύ ν ­
σεις, π άντοτε μέσα στην κρυσταλλική
δομή του γερμανίου. Η τυχαία αυτή
κίνηση παύει στους 0° Κ (θερμοκρα­
σία απολύτου μηδενός). Εξ α ιτία ς της
θερμικής δ ιέγερ σ ης των ηλεκτρονίω ν
σε θερμοκρασία δω ματίου (300° Κ)
στο ανάστροφο ρεύμα που δ ια ρ ρ έει
την δίοδο εμ φ α νίζο ντα ι εναλασσόμε-
γεννήτρια θορύβου
νες συνιστώσες με σ υ χνό τητες που
υπερκαλύπτουν το ακουστό φάσμα.
Οι συνιστώσες α υ τές δημιουργούν
τον λευκό θόρυβο από τη ν ανάστρο­
φα πολωμένη δίοδο που βρίσκεται,
Σχήμα 1: Το σχηματικό διάγραμμα της γεννήτριας θορύβου ανέμου. όπως είπαμε, στο «γόνατο». Πριν την

Σχήμα 2. Το κύκλωμα της γεννήτριας θορύβου ανέμου. Τα μόνα ενεργά είναι η γεννήτρια θορύβου 01 και ένας τετραπλός τελεστικός
ενισχυτής, σ' ένα ολοκληρωμένο.

Σχήμα 3. Το τυπωμένο κύκλωμα και η διάταξη εξαρτημάτων της γεννήτριας θορύβου ανέμου.

Κατάλογος εξαρτημάτω ν
Αντιστάσεις:
R1,R4,R8=470 k
R2,R3=820 k
R5 = 1κ 8
R6.R11 = 4 κ 7
R7=47 κ
R9=3 k 9
R 10=10 k
R12=330 κ
R13,R14=56 k
παραπέρα επεξεργασία το υ, ο θόρυ­
βος αυτός χρ ειά ζετα ι μιά γεννα ία ε ν ί­
σχυση, επειδή το αρχικό το υ πλάτος
είναι πολύ μικρό. Ας σημειω θεί ό τι το
κύκλωμα που περιγράφουμε αξιο-
ποιεί το εντελώ ς ανεπ ιθύμητο σήμα
του η λεκτρ ο νικού θορύβου!
Μ ετά τη ν ενίσχυση του θορύβου γ ίν ε ­
ται επιλογή τη ς επ ιθυμητής περιοχής
συχνοτήτων με τη ν β οή θεια φίλτρων
διέλευσης ζώνης. Στην σ υνέχεια το
σήμα θορύβου περνά μέσα από ένα
Τ φίλτρο μεταβ λητής κεντρ ική ς συχνό­
τητας και μετα β λητού εύρους με
υψηλό Q (στενή ζώνη διέλευσ ης). Το
^ αποτέλεσμα είνα ι η δημιουργία στο
σήμα θορύβου των χαρακτηριστικώ ν
έντασης, τόνου και χροιάς που το
εξομοιώνουν με το ν επ ιθυμητό ήχο
ανέμου. Το τε λ ικ ό στάδιο επ εξεργα ­
σίας είναι μιά απλή βαθμίδα ενίσ χυ­
σης.
Χάρις στη χρήση τελεσ τικώ ν ενισ χυ­
τών, η κεντρ ική σ υχνότητα του επ ιλε­
κτικού φ ίλτρου καθ ορ ίζεται χωρίς την
ανάγκη πηνίων.
Το κύκλωμα
Το κύκλωμα τη ς διά ταξης υπάρχει στο
Σχήμα 2. Η γεννή τρ ια θορύβου αποτε-
λ είτα ι από τη ν δίοδο Di και την α ν τί­
σταση Ri Ο τε λ εσ τικ ό ς ενισ χυτής Αι
ενισ χύει το σήμα θορύβου, φ έρνο-
ντάς το στη στάθμη των 150 mV ρρ
(ακίδα 1). Το ενισ χυμένο πλέον σήμα
θορύβου περνά από το φίλτρο δ ιέ ­
λευσης υψηλών συχνοτήτω ν FUC*
και από τα α ντίσ τοιχα χαμηλών συ­
χνοτήτων Re/Cs και Rt/C s ώστε να πε­
ριορισ τεί το φάσμα του.
» Το κύκλωμα γύρω από το υς Α 2 και As
λειτο υ ρ γεί σαν μεταβ λητή αντεπαγω-
γή για την ρύθμιση τη ς ζώνης το υ μ ε­
ταβλητού επ ιλεκτικού φίλτρου. Στις
" χαμηλές τουλάχισ τον σ υχνό τη τες τα
πηνία μπορούν να αντικατασ τη θο ύν
από ένα πυκνωτή και ένα κύκλωμα
«gyrator». Ενας άλλος τρόπος απομί­
μησης πηνίου χρησιμοποιεί δύο τ ε λ ε ­
στικούς ενισ χυτές. Στο κύκλωμα μας,
οι Α2/Α 3 αντικαθισ τούν το πηνίο, που
συντονίζει με το ν Ce και δημιουρ γεί
επ ιλεκτικό φ ίλτρ ο μαζί με τη ν Re Η συ­
χνότητα συντονισμού ε λ έ γ χ ε τα ι από
το ποτενσιόμετρο Ρι
Η σύνθετη αντίσταση μεταξύ τη ς μη-
αναστρέφουσας εισόδου του Α ϊ και
4-21
R 15=100 k C11=470 n
P1 =47 κ λογαριθμικό C12=i330 p
Ρ2=4κ 7 γραμμικό Θ13=4μ7/16 V
P3= 10κ κατσαβιδιού C14=330 n
Π υκνω τές: Ημιαγωγοί:
C1 =22pF/16V D1 =AA 119
C2,C4,C6=1n8 IC1=TL 084 ή LM 324
C3=68n
C5,C9,C10=22 n Δ ιά φ ο ρ α :
C7=10n Μπαταρία 9 V (βλέπε κείμ ενο )
C8=15n
της γης ε ίν α ι: ρα ηχητικά εφ φ έ είνα ι α υ το νό η το ότο
Z =ju). ( P 1 + R 9 ) . Τ μπορεί να σ υ νδ εθ εί κατ ευ θ εία ν στην
βοηθητική είσοδο του τελ ικ ο ύ ε ν ι­
Ετσι η αντεπαγωγή του πηνίου έ χ ε ι τ ι­ σχυτή. \4
μή:
L=(P i + R9).T όπου
T = R ioC9=(Pz+ P si C 10
Η αυτεπαγωγή του «πηνίου» και σ υνε­
πώς η κεντρ ική σ υχνότητα επιλογής
ρυθμίζονται από το Ρι Τα Ρζ και Ps
ελέγχουν το Q (επ ιλεκτικό τητα ) του
φίλτρου. Ετσι, η δύναμη του ανέμου
ελέγχετα ι από το Ρι ενώ τα Ρζ και Ps κα­
θορίζουν τη ν έντασ η το υ σφυρίγμα­
τος.
Ο τελεσ τικ ό ς Αζ λ ε ιτο υ ρ γ ε ί τα υ τό χ ρ ο ­
να σαν απομονωτής, παρέχοντος έ ξο ­
δο χαμηλής εσω τερικής αντίστασης
στο σήμα ανέμου. Το πλάτος σήματος
στην έξοδό του είνα ι μόλις 1,4 mV πε­
ρίπου, αλλά ενισ χ ύ ετα ι από το ν Am ou
δ ίνει τελική έξοδο πλάτους περίπου
100 mV.
Κατασκευή, ρύθμιση και χειρι­
σμός
Αν και το κύκλωμα έχ ει πολύ λίγα
εξαρτήματα, η απόδοσή του είν α ι ε κ ­
πληκτική. ό λ α τα εξαρτήματα, εκτός
από τα π οτενσιόμετρα, το π ο θ ετο ύ ­
νται στο τυπωμένο του Σχήματος 3.
Καθώς η συνολική κατανάλωση ρ εύ ­
ματος του κυκλώ ματος είνα ι μόλις 8
mV, η τροφ οδοσία μπορεί να γ ίν ε ι από
μία απλή μπαταρία 9 V. Μπορεί επίσης
να χρησιμοποιηθεί α νεξά ρ τη τη τρ ο ­
φοδοσία, με την προϋπόθεση ό τι έχ ει
εξομαλυνθεί πολύ καλά.
Η ρύθμιση του κυκλώ ματος γ ίν ε τα ι
από το Pa Με τα Ρ> και Ρζ στην ελ ά χι­
στη και τη μέγιστη αντίστασή τους,
αντίστοιχα, το Ps σ τρ έφ ετα ι ξεκινώ ­
ντας από τη ν ελάχιστη αντίσταση, μέ-
χρις ότου το μ εταβ λητό επ ιλεκτικό
φίλτρο ετο ιμ ά ζετα ι ν άλλά ξει συχνό­
τητα. Μ άλλα λόγια, ως εδώ, ο ενισχυ­
τής και το μεγάφωνο δ εν πρέπει να
βγάζουν τη ν παραμικρή πνοή «ανέ­
μου»!
Θα ήταν σκόπιμο να σ υ νδ εθ εί η γ ε ν ­
νήτρια ανέμου πρώτα σ ένα μικτή κι
ύστερα να ο δη γηθ εί ο τε λ ικ ό ς ενισ χυ­
τής. Ετσι μπορεί να επ ιτευ χ θ εί παρεμ­
βολή ήχου ανέμου σε εγγρα φ ές ήχου
σε φιλμ, δια φ ά νειες, β ίν τεο κλπ. Αν η
διάταξη χρησιμοποιηθεί για πρόσκαι­
:

4-22

Μετατροπέας κασέτας
για τον κομπιούτερ trs βο
κατά την ανάγνωση η ρύθμιση τη ς έ ν ­
όσοι έχουν ασχοληθεί με τον καλό υπολογιστή TRS 80 θα ξέρουν
τασης παίζει μεγάλο ρόλο. Μιά πιθανή
ότι το αδύνατο σημείο του είναι οι κασέτες. Αυτή η κατασκευή εξήγηση θα ήταν ό τι μικροί παλμοί
είναι ίσως η καλύτερη λύση που έχει ποτέ προταθεί για αυτό το από παρεμβολές μπορούν εύκολα να
πρόβλημα. μετατρέψ ουν το λογικό 0 σε λογικό 1.
Από την άλλη πλευρά, μιά τυχαία εξα ­
Ο κομπιούτερ TRS 80 είνα ι ένα α ρ κε­ Ο TRS 80 κάνει εγγρα φ ές χρονομε- σθένηση ή πτώση απόδοσης τη ς κα­
τά καλό μηχάνημα αλλά ο μ ετα τρ ο ­ τρητικώ ν παλμών και παλμών δ εδ ο μ έ­ σέτας μετατρ έπ ει το λογικό 1 σε λογι- *
πέας του για κασ έτες έ χ ε ι απελπίσει νων (data) σταθερού πλάτους πάνω κό 0. Τα πράγματα χ ειρ ο τερ εύ ο υ ν πε­
πολλούς κατόχους του. Ο λόγος είναι στην ταινία. Το διάστημα μεταξύ 2 ρισσότερο αν χα θεί και κάποιος χρο­
ότι οι τα ινίες «διαβάζονται» χωρίς την χρονομετρητικώ ν παλμών είνα ι 2,4 m νοπαλμός. Σ αυτή τη ν περίπτωση ο
απαιτούμενη ακρίβεια. Κατά καιρούς sec. Η εγγραφή λογικών δεδομένω ν επόμενος παλμός δεδομένω ν μπορεί 4*
παρουσιάστηκαν ορισ μένες β ελτιώ ­ γίνετα ι με τη ν εκπομπή παλμού μ ετα ­ να αναγνωρισθεί σαν χρ ονο μ ετρ ητι-
σεις, και το κύκλωμα που δημο­ ξύ 2 χρονομετρητικώ ν παλμών μετά κός παλμός και από εκείνο το σημείο
σιεύουμε εδώ είνα ι μία από αυτές. από 1,2 msec. Η απουσία παλμού στο να. .. χάσουμε το μπούσουλα. όμως...
Ωστόσο όπως συνέβη και με αρ κετά μεσοδιάστημα είνα ι έν δ ειξη λογικού υπάρχουν και χειρό τερ α ! Π.χ. αν χρη­
προηγούμενα κυκλώματα δεν μπο­ 0. σιμοποιήσουμε τα ινία του εμπορίου,
ρούμε να εξηγήσ ουμε που ακριβώς Η ειρω νεία στη υπόθεση είνα ι ό τι αν που είναι γραμμένη με μεγάλη ταχύ­
οφ είλονται τα πολύ καλά απ οτελέ­ και το πλάτος των παλμών είν α ι σ τα­ τητα, τό τε οι παλμοί μοιάζουν σαν
σματα που μας δίνει. θερό κατά την εγγραφή, εν το ύ το ις σβησμένο η μ ιτο ν ο ειδ ές κύμα, πράγ-

0
■Ίι— '].·— Τ_γ
♦
ΛΛ-Υ-ΛΛ

*

μα που συνήθως σ υμβ αίνει στις «κατ
οίκον» εγγραφ ές.
(Για τους α μφ ισ β ητίες υπάρχει και ο
παλμογράφος!).
ό λα αυτά τα προβλήματα θα μπορού­
σαν να λυθούν με το κύκλωμα που
προτείναμε. Η ιδέα είν α ι να ο λοκλη ­
ρωθεί όλο το σήμα που έρ χ ετα ι από το
κασετόφωνο. Ετσι θα υπάρξουν μ ερ ι­
κά π λεονεκτήματα. Οι μικροί παλμοί
παρεμβολής φ ιλτρ ά ρ ο ντα ι από το
φίλτρο διελεύσ εω ς χαμηλών R5, R6,
R7, C4, C5 και εξουδ ετερώ νο ντα ι. Οι
μικρές στάθμες εγγρα φ ής δεν έχουν
μεγάλη επίδραση στο κύκλωμα γ ια τί
ακόμη κι αν ο παλμός δ εν είνα ι σαφής,
οι μ ετα β α τικές κυμάνσεις που τον
ακολουθούν μετά από τη ν ολοκλήρω ­
ση θα έχουν επαρκές πλάτος. Γ ια να
χαθούν αυτο ί οι παλμοί, τα Α1 και Α2
χρησιμοποιούνται σαν διπλός (διφα-
σικός) ανορθω τής. Τ ούτο έ χ ε ι το
πρόσθετο π λεονέκτημα ό τι η φάση
του σήματος από το κασετόφω νο μας
? είναι τελείω ς αδιάφορη. Το ανορθω ­
μένο σήμα ο δ η γείτα ι στο φ ίλτρ ο κα­
θώς και στον φωρατή κορυφών D3/D4
και02.
* ό τα ν το πλάτος του σήματος εξόδου
του κασετόφω νου μ ετα β ά λλετα ι ελα ­
φρά (π.χ. όταν χρησ ιμοπ οιείται κασ έ­
τα παλιά ή άλλης μάρκας) δεν χ ρ ειά ­
ζεται πλέον καμμία σημαντική ρύθμι­
ση της στάθμης εξόδου.
Το φιλτραρισ μένο σήμα σ υγκρ ίνετα ι
στον A3 με μέρος το υ σήματος που
υπέστη φώραση κορυφών. Με αυτό
τον τρόπο ο σ υγκριτής α νεξα ρ τη το -
π οιείται από το πλάτος του σήματος
εισόδου (οπωσδήποτε όχι απ εριόρι­
στα).
Αυτό σημαίνει ό τι το Ρ2 πρέπει να
χρησιμοποιηθεί για να θ έσ ει τη ν κα­
τάλληλη στάθμη ώστε τα δ εδομένα
(data) βγούν στην έξοδο με σαφήνεια.
Ο συνδυασμός C6 και R10 μ ετα τρ έπ ει
τα δ εδομένα σε μικρούς παλμούς με
πλάτος εξόδου 5 V ιδανικό για να οδη­
γήσ ει το φλιπ-φλοπ που περιλαμβά­
νετα ι στον TRS 80 ειδ ικ ά γ ι αυτό το
σκοπό.
To LED D6 λ ε ιτο υ ρ γ ε ί σαν απλός δ ε ί­
κτης. Εφ όσον υπάρχει επαρκής στάθ-
* μη σήματος (της τά ξης μερικών βολτ)
το LED ανάβει. Η στάθμη ενίσχυσης
ρυθμίζεται από το Ρ1. Η κατανάλωση
ρεύματος είνα ι λίγα mA και συνεπώς η
* τροφοδοσία μπορεί να γ ίν ε ι από το
τροφ οδοτικό του TRS 80. Αν όμως πε-
ρ ιληφ θεί το D6 έ χ ε τε υπ όψη ό τι η κα­
τανάλωσή του φ θ ά νει τα 50mA H φορτίο. Γ ια τη ν κίνηση χρησιμοποιεί­
Ηλεκτρονικοί
ηλεκτρονόμοι
Οι μοντέρνοι τηλεχειριζόμενοι διακόπτες
τροφοδοσίας
Οι ηλεκτρονικοί ηλεκτρονόμοι
έχουν αρκετά πλεονεκτήματα
σε σύγκριση με τους ηλεκτρο-
μηχανικούς:Δεν σπινθηρίζουν
όταν ανοίγουν, έχουν μεγαλύ­
τερη διάρκεια ζωής, προκα-
λούν λιγότερο παράσιτα και
χρειάζονται μόλις λίγα mA σαν
ρεύμα ελέγχου. Παρ όλα αυτά,
μπορούν να ελέγξουν αρκετή
ισχύ, και συχνά εμφανίζονται
με ικανότητα ρεύματος μέχρι
και 8Α.
4-23
Οι η λεκτρ ο νικοί η λ εκ τρ ο ν ό μ ο ι κά­
νουν ό ,τι και ο ι α ν τίσ το ιχο ι η λεκτρ ο -
μηχανικοί, αλλά χωρίς να έχο υ ν κινη ­
τά μέρη. Η σχεδίασή τους ε ίν α ι λίγο
περισσότερο κρίσιμη από ό τι στους
ηλεκτρομηχα νικούς ηλεκτρ ονόμ ους,
ώστε να επ ιτυ γχά νετα ι μακρόχρονη
αξιόπιστη λ ειτου ρ γία . Ο η λ εκ τρ ο ν ι­
κός ηλεκτρ ονόμ ος που π εριγράφ ου­
με εδώ μπορεί να χρησιποποιηθεί με
πλήρη ασφάλεια, επειδή το σήμα
ελέγχου του είν α ι οπτικά απομονωμέ­
νο από το δίκτυ ο τροφ οδοσ ίας. Επί­
σης, η τάση ελέγχο υ έ χ ε ι μεγάλα πε­
ριθώρια μεταβολής, π λεονέκτημα
που δεν δ ια θ έτο υ ν οι ηλεκτρ ο μ ηχα νι-
κοί ηλεκτρονόμοι.
Τα υπέρ και τα κατά
Είναι παραδεκτό ό τι ο ηλεκτρομηχα -
νικός ηλεκτρ ο νόμ ο ς ε ίν α ι μιά απλή,
αξιόπιστη και δοκιμασμένη επι δ εκ α ε­
τίες διάταξη, που ερ γ ά ζετα ι σχεδόν
τέλεια . Γ ια τί λοιπόν χ ρ ειά ζετα ι η α ν τι­
κατάστασή του με κ ά τι το η λ εκ τρ ο ν ι­
κό; Σαν αρχή λειτο υ ρ γία ς, ο η λεκτρ ο -
μηχανικός και ο η λ εκ τρ ο ν ικ ό ς η λ ε­
κτρονόμος μοιάζουν πολύ.
Και οι δύο χρ ειά ζοντα ι ένα ρεύμα δ ιέ ­
γερσης με ένταση και ισχύ συνήθως
αμελητέα σε σχέση με την ένταση και
την ισχύ που καλο ύνται να ελέγξουν.
Και οι δύο τύποι απομονώνουν η λ ε ­
κτρικά το κύκλωμα διεγέρσ εω ς από
το ελεγχόμενο κύκλωμα. Αυτό φ α ίνε­
τα ι καθαρά στο Σχήμα 2.
Κάπου εδώ τελειώ νο υ ν οι ο μ ο ιό τη τες.
Ο ηλεκτρομηχανικός τύπος κ ιν ε ί ένα
μηχανικό διακόπτη που ε λ έ γ χ ε ι το
τα ι ένας η λεκτρ ο μ α γνή της που το πη­
νίο του είνα ι η λεκτρ ικά απομονωμένα
από το ελεγχόμ ενο κύκλωμα. Ο η λ ε ­
κτρονικός η λεκτρ ο νόμ ο ς χρησιμο­
ποιεί θυρίστορ ή triac για το ν έλεγχο
του φορτίου, ενώ η εντολή έναυσης ή
σβέσης του θυρίστορ ή του triac δ ίν ε ­
τα ι από έναν οπτικό απομονωτή.
Τα η λεκτρομ ηχα νικά μ ειο νεκτή μ α τα

1
επ α φ ές
τά σ η
Σχήμα 1α. Η βασική κατασκευή του ηλε-
κτρομηχανικοϋ ηλεκτρονόμο ι.
που αντιμετω π ίζονται με τη ν χρήση
ηλεκτρονικού ηλεκτρ ονόμου είνα ι το
τόξο (σπινθηρισμός) των επαφών
όταν ανοίγουν, η αναπήδησή τους
όταν κλεινού και η φθορά τους. Ο
ηλεκτρονικός η λεκτρ ο νόμ ο ς έχ ει
όμως τα δικά του προβλήματα: Δεν
α ντέχει σε τόση υπερφόρτωση όσο ο
ηλεκτρομηχανικός. Π ροκαλεί απώ­
λεια τάσης 1 έως 2V από α υτή ν που
εφαρμόζεται στο φορτίο. Ευτυχώς η
απώλεια αυτή θεω ρ είτα ι γενικά α μ ε­
λητέα, εκτό ς από ε ιδ ικ ές περιπτώ­
Σχήμα 1b. Το σχηματικό διάγραμμα του ηλεκτρονικού ηλεκτρονόμου. Χρέη διακόπτη εδώ
εκτελει το triac. Η οδήγηση μέσω του Τ1 και του θυρίστορ εξασφαλίζει την έναυση του
triac στα σημεία διάβασης από το μηδέν. Ο οπτικός σπομονωτής απομονώνει το δίκτυο
από το κύκλωμα ελέγχου του ηλεκτρονικού ηλεκτρονόμου.
σεις. Το κύριο πρόβλημα είν α ι η αδυ­
ναμία σημαντικής υπερφόρτωσης, σε
αντθεση με το ν η λεκτρομηχα νικό τ ύ ­
πο. Η υπερφόρτωση πρέπει να απο­
φ εύγετα ι με κάθε θυσία, δ ιό τι το
υπερβολικό ρεύμα ή η υπερβολική τά ­
ση δημιουργούν άμεσο κίνδυνο κατα­
στροφής του θυρίστορ ή του triac. Ενα
τρ ίτο πρόβλημα είν α ι η (ανεπιθύμητη)
σβέση του θυρίστορ ή του triac αν το
ρεύμα το υ ς μειω θεί κάτω από μία ελ ά ­
χιστη τιμή, που κ α λ είτα ι «ρεύμα συγ­
κράτησης».
Σημεία διάβασης από το μηδέν
Είναι γνωστό ό τι ο ασφαλστερος χρό­
νος για την διακοπή ή τη ν αποκατά­
σταση ενός κυκλώ ματος που π ερ ιέχει
κινητήρες, λαμπτήρες ή γενικά άλ­
λους καταναλω τές εν ερ γεία ς, είναι
όταν η τάση του δ ικτύ ου παίρνει την
τιμή 0. Α ρκετά λογικά, ο χρόνος αυτός
ονομάζεται «σημείο διάβασης από το
μηδέν (zero-crossing point). Εδώ, ο
ηλεκτρονικός ηλεκτρ ονόμ ος π λεονε­
κτεί σαφώς σε σχέση με το ν η λεκτρ ο -
μηχανικό, γ ια τί ο τε λ ε υ τα ίο ς δεν έχει
κύκλωμα αναγνώρισης διάβασης
από το μηδέν ώστε να κ λ είσ ει ή να
ανοίξει την κατάλληλη στιγμή. Η ση­
μασία του σημείου διάβασης απο το
μηδέν φ α ίνετα ι στο ακόλουθο παρά­
δειγμα: Είναι γνωστό ό τι η αντίσταση
του νήματος ενός φω τιστικού λαμ­
πτήρα είνα ι πολύ μικρή όταν το νήμα
είναι κρύο καί αυ ξά νει σημαντικά
όταν γ ίν ε ι η πυράκτωση. Αν λοιπόν,
την στιγμή που κλείνοντα ς ο δ ια κό ­
πτης επ ιβληθεί στο νήμα η τάση δ ι­
κτύου με τιμή κοντά στην τιμή κορυ­
φής, το στιγμιάιο ρεύμα ώσπου να πυ­
ρακτωθεί το νήμα θα είνα ι επικίνδυνα
μεγάλο. Η επανειλημμένη πυράκτωση
του νήματος κάτω απ α υ τές τις duv-
θήκες μειώ νει την δ ιά ρκεια ζωής του,
και δυστυχώς α υ τές περίπου είν α ι οι
συνθήκες που επ ικρατούν με την
χρήση των κοινών διακοπτών στους
λαμπτήρες φωτισμού. Έ να θεω ρητι-
ελεγχόμενη
τάοη
82131 1
κό περισσότερο παρά πρακτικό μ ειο ­
νέκτημα του ηλεκτρ ο νικού η λ εκ τρ ο ­
νόμου είναι το ό τι ακόμη και στην κα­
τάσταση διακοπής, υπάρχει το ρεύμα
διαρροής μέσα από το θυρίστορ ή το
triac, που φυσικά δ ια ρ ρ έει και το φ ορ­
τίο. Στην πράξη το ρεύμα διαρροής
θεω ρείται (και είναι) α μ ελη τέο για τις
περισσότερες εφαρμογές.
Ο πίνακας 1 κά νει σύγκριση των γ ε ν ι­
κών χαρακτηριστικώ ν του η λ εκ τρ ο ν ι­
κού και του ηλεκτρομηχα νικού η λ ε ­
κτρονόμου. Ας σημειω θεί ό τι σε ειδ ι-
 Π ίν α κ α ς 2

Τεχνικά χαρα κτηριστικά

Α Κύκλωμα
ονομαστική τάση δ ικτύ ο υ 240 V rms
μέγιστη τά σ η σε αποκοπή
TIC 106D, TIC 226D. 1Ν4004 400 V
TIC 106Μ. TIC 226M. 1N4005 600 V
κρίσιμη τα χ ύ τη τα ανόδου τάσης 500 V/psec
Μ έγιστο ρεύμ α φ ο ρ τίου 8Α
(Tr, ΤΠ s 85% C)
Μ έγιστο ρεύμα φ ο ρ τίου
χωρίς ψύξη στο Tr1 1Α
Κορυφή ρεύμ α το ς γ ια 2 0 msec. 70Α
(μία περίοδος)
Κορυφή ρεύμ α το ς για 10 msec 80Α
(ημιπερίοδος)
Ρεύμα συγκράτησης 60Α
(ελάχιστο ρεύμα φ ο ρ τίο υ)
Μ έγιστο ανάσ τροφ ο ρεύμα 10mA
R 1=420.C 1 = 100n
τάση εναύσεω ς μ ετά τη ν
διάβαση από το μηδέν. ±30V μέγιστο
Μ έγιστη πτώση τάσεως
σ την ορθή φορά 1.6V
Β.Κύκλωμα ελέγχου
DC τάση ελέγχου 3 . .32 V
ρεύμα ελέγχου 3 ...7 mA
τυπικά 5mA
χρόνος ανύψωσης μέγιστος μία ημιπ ερίοδος
χρόνος πτώσης μέγιστος μία ημιπ ερίοδος
(10 msec)
Σχήμα 2. Το κύκλωμα του ηλεκτρονικού ηλεκτρονόμου. (10 msec)

Πίνακας 1 παρέχονται μέσω τη ς πηγής ρεύμα­

τος που δ η μ ιο υ ρ γείτα ι με το FET Τ2.
Σύγκριση χαρακτηριστικώ ν η λ εκ τρ ο ν ικ ο ύ και ηλεκτρ ομ ηχα νικο ύ η λεκτρονόμ ου Ανάλογα με τα χα ρα κτηρ ισ τικά του
Η λεκτρ ο νικό ς Η λεκτρομηχανικός
Σ ταθερότητα σε δ ο νή σ εις και κρ ούσ εις άριστη μ έτρ ια
T2, το ρεύμα του LED μπορεί να είνα ι
θερμική σ τα θ ερ ό τη τα άριστη καλή από 3 ως 7 mA, χωρίς αυτό να δη­
συνεργασία με λογικά κυκλώ ματα ναι ναι μιουργεί κανένα λ ειτο υ ρ γ ικ ό πρόβλη­
πολλαπλές επαφές όχι ναι μα. Η D5 π ροστατεύει τα Τ2 και IC1
επαφές ηρεμ ίας/ερ γασ ίας όχι ναι
απομόνωση άριστη άριστη
από επιβολή τάσης ανάποδης πολικό­
διάρκεια ζωής άριστη καλή τητας.
μέγεθος καλό καλό ό τα ν το LED του IC1 δ ια ρ ρ έετα ι από
υπερφόρτωση ρ εύ μ α το ς μ έτρ ια καλή ρεύμα και επομένως φω τοβολε το
σπινθηρισμοί μηδέν ναι
θόρυβος λειτο υ ρ γ ία ς μ έτρ ιο ς
φω τοτρανζίστορ γ ίν ε τα ι αγώγιμο,
όχι
σ ταθερότητα διακόπτη καλή καλή αποκόπτοντας το Τ1. Η αποκοπή του
ρεύμα διαρροής σε ηρεμία α μ ελ η τέο μηδέν T1 προκαλεί τη διέγερσ η τη ς πμλης
πτώση τάσης σ τις επ αφές α μ ελ η τέα μ ηδ έν του Th1 μέσω τη ς R5. Η έναυση του
ελεγχόμ ενη ισχύς καλή άριστη
αναπήδηση επαφών
Th1 κάνει τη γέφ υρ α D1...D4 πολύ
όχι ναι
προστασία από υπερφόρτωση καλή όχι αγώγιμη, με αποτέλεσμα να εφ αρμο­
σ τεί στην πύλη το υ Tri 1 το δυναμικό
Πηγή Siemens components repon 15(1977) book 5.
που επ ικρατεί στην άνοδο Α2. Επομέ­
νως το Tri 1 γ ίν ε τα ι κι αυτό αγώγιμο,
κές περιπτώσεις το ένα είδο ς η λ ε ­ Ο ηλεκτρονικός ηλεκτρονό­ επιβάλλοντας τη ν τάση δ ικτύ ου στο
κτρονόμου μπορεί να π λεο νεκτεί κα­ φορτίο R L. Κατά τη ν αγω γιμότητα του
θαρά απ έναντι στο άλλο, και α ν τί­
μος του Ελέκτορ
Tri 1 η τάση στα άκρα του (Α1, Α2) είναι
στροφα. περίπου 2 V, α μ ελη τέα δηλαδή σε
Το κύκλωμα της κατασ κευής μας σχέση με τα 220 V το υ δικτύου.
Απομόνωση υπάρχει στο Σχήμα 2. Μ ελετώ ντας το Για να π αραμείνει το Tri 1 αγώγιμο
από τα αριστερά προς τα δεξιά, έχ ο υ ­ πρέπει το ρεύμα που το δ ια ρ ρ έει (δη­
Το αναντίρρητο χα ρα κτηρισ τικό του με πρώτα το κύκλωμα διεγέρσ εω ς με λαδή το ρεύμα φ ορτίου) να μη μειω θεί
ηλεκτρομηχανικού ηλεκτρ ονόμου ε ί­ τα στοιχεία D5, Τ2 και το LED του οπ τι­ κάτω από 60 mA.
ναι η τέ λ ε ια απομόνωση μεταξύ κυ­ κού απομονωτή IC1. Κατόπιν έχουμε Παρ όλο που δεν γ ίν ε τα ι αμέσως α ν τι­
κλώματος διεγέρσ εω ς και φορτίου. το φω τοτρανζίστορ - δ έκτη του IC1, ληπτό από το Σχήμα 2,’ το Tr 1 ξεκ ιν ά ει
Το Σχήμα 1α δ είχ ν ει πως επ ιτυγχά νε­ τον διακόπτη καθυστέρησης τη ς διά­ πολύ κοντά στο σημείο διάβασης της
ται η τέ λ ε ια απομόνωση στον ηλε- βασης από το μηδέν (Τ1) και το κύ­ τάσης δικτύου από το μηδέν. Η χρ ονι­
κτρομηχανικό τύπο. Για να υπάρξει η κλωμα έναυσης του ηλεκτρονόμου, κή στιγμή έναυσης του Tr 1 καθορίζε­
αντίστοιχη απομόνωση στον η λ ε ­ που το αποτελούν τα Th1 και D1...D4. τα ι από τον δ ια ιρ έτη τάσης των R4/R2,
κτρονικό ηλεκτρονόμο χρησ ιμοπ οιεί­ Στη φάση του δ ικτύου συναντούμε που τρ ο φ ο δ ο τείτα ι με τάση από τη γ έ ­
ται οπτικός απομονωτής. τον κύριο διακόπτη του η λ εκ τρ ο ν ό ­ φυρα D1...D4 μέσω του (αγώγιμου)
μου, δηλαδή το Tri 1 (TIC 226 Μ). φω τοτρανζίστορ του IC1. Με τις τιμ ές
Η φω τοβολία το υ LED το υ IC1 γ ίν ετα ι των εξαρτημάτω ν το υ κυκλώματος,
με 5 mA περίπου στα 3 ως 32 V, που το Τ1 απ οκόπτεται όταν η σ τιγμιαία
4 -2 6

τάση του δ ικτύου είνα ι 30V Η αποκοπή

3a
TCmax l°C]
82131 3*
Σχήμα 3α. Διάγραμμα μεγίστης επιτρεπό­
μενης θερμοκρασίας περιβλήματος triac
και ρεύματος φορτίου. Το ρεύμα φορτίου
πρέπει να μειωθεί οημανατικά για θερμο­
κρασίες άνω των 65%C.
3b του Τ Ι, όπως ανα φ έρθηκε παραπάνω,
είναι τροϋπόθεση για τη ν έναυση του
Tr 1. Η έναυση στα 30 V στιγμιαίας τά ­
σης του δικτύου θεω ρ είτα ι πρακτικά
σαν έναυση στα 0V (η τάση κορυφής
του δικτύου είν α ι 311V).
Πάνω από τα 30 V, οι R4/R2 παρέχουν
στην βάση του Τ1 πόλωση πάνω από
0,6 V, ώστε να εξασ φ α λισ τεί ο σ υ νε­
χής κορεσμός του Τ1 έστω και αν το
φω τοτρανζίστορ του IC1 σ υνεχίσ ει να
άγει. Με αυτό το ν τρόπο τα Th1 και Τ γ1
παραμένουν στην αποκοπή (μη αγώ γι­
μα). Η παύση λ ειτο υ ρ γία ς του Tr1, δη­
λαδή του ηλεκτρ ο νικού η λεκ τρ ο ν ό ­
leff [A| μου, γ ίνετα ι με διακοπή το υ ρεύματος
82131 3b
που δια ρρ έει το LED του IC1. Με το
LED σβηστό το φω τοτρανζίστορ απο-
κόπτεται, οπότε το Τ1 φ θάνει στον
κόρο. Ετσι, η οδήγηση τη ς πύλης του
Σχήμα 3b. Διάγραμμα ισχύος απωλειών επί Tri 1, που γ ίν ε τα ι μέσω του Th1 και των
του triac και ρεύματος φορτίου. Από εδώ D1...D4 σταματάει. Πάντως το ΤΠ συ­
εκλέγεται το σωστό μέγεθος του ψύκτη. νεχίζει μέχρι τη ν επόμενη ημιπερίο-
δο, ακόμη κσι χωρίς οδήγηση στην πύ- 1
λη του. Η σβέση του Tr1 γ ίν ε τα ι όταν
το ρεύμα φ ορτίου μ ειω θέι κάτω από
τη τιμή ρ εύματος συγκράτησης (εδώ J.
60 mA), και αυτό συμβαίνει κοντά στο
σημείο διάβασης από το μηδέν της
επόμενης ημιπ εριόδου από την παύ­
ση οδήγησης τη ς πύλης, ό τα ν το ΤΠ
αποκοπεί, παραμένει ανοικτό κύκλω ­
μα μέχρι την επόμενη φω τοβολία του
LED του IC1. Τα υπόλοιπα σ το ιχεία
του κυκλώ ματος εξασφαλίζουν την
σ ταθερότητα και την αξιοπιστία του.
Η αντίσταση R3 κρατά το φ ω τοτρανζί­
στορ σε αποκοπή ό ταν δεν φ ω τίζεται
από το LED.
Ο πυκνωτής C2 στην πύλη του Tri1
αποτρέπει τη ν τυχα ία έναυση του triac
από παρασιτικές αιχμές του δικτύου.
Το δικτύωμα R1 και C1 π ροστατεύει
τις δύο ανόδους του triac από αιχμές
τάσης που μπορεί να υπάρχουν στο
δίκτυο ή να δημ ιουρ γούνται από κα­
τανεμ η μ ένες αυτεπαγω γές ή και από
το ίδιο το φ ο ρτίο (αν είν α ι κινητήρας)
κατά την έναυση και τη σβέση του
triac. Η R1 μ ειώ νει τη ν τα χ ύ τη τα φορ-
τοεκφ ορτισ ης του C1 σε επίπεδα
ασφαλή για το ν ίδιο και το triac.

Ισχύς φορτίου
Οι περισσότερες ο ικια κές συσκευές
με θυρίστορ ή triac, για παράδειγμα τα
φωτορυθμικά, έχουν το υ ς ημιαγω­
γούς τους με μέγιστη τάση εργασίας ε
τα 400V. Τυπικοί ημιαγω γοί αυτού του
τύπου είναι τα TIC 106D, TIC 226D και
οι δίοδοι IN4004. Καθώς όμως η τάση ,
κορυφής του δικτύου μπορεί συχνά
να ξεπεράσει τα 320V, το όριο των ?
400V κρ ίνετα ι μάλλον ανασφαλές. Για f
επαγγελματικές και μικρές βιομηχα- c
νικές χρήσεις είναι προτμότερο να
χρησιμοποιούνται ημιαγω γοί με τάση ^
εργασίας τα 600V. Η διαφορά τιμ ής
Σχήμα 4: Το τυπωμένο κύκλωμα και η διάταξη των εξαρτημάτων. Σχεδιάστηκε για να τοποθετηθεί σε πλαστικό κουτί. Το περιθώριο της
πλακέττας να κοπεί αν χρειαστεί.
ανάμεσα στους ημιαγωγούς των 400
και των 600V δεν είνα ι ιδ ια ίτερ α μ εγά­
λη. Ετσι, η εκλογή των 400 ή 600V ε ί­
ναι δικό σας θέμα. Προφανώς τα 600V
είναι προτιμότερα από άποψη αξιοπι­
στίας. Τυπικοί ημιαγωγοί στα 600V ε ί­
ναι τα TIC 106 Μ, TIC 226 Μ και η δίο­
δος 1Ν4005.
Με τις τιμ ές των R1 και C1 του σχήμα­
τος 2, ο η λεκτρ ο νόμο ς α ν τέχ ει σε
φορτία μέχρι 1 kW. Για μεγαλύτερα
φορτία ο C1 θα πρέπει να γ ίν ε ι από
1...22pF, ανάλογα με τη ν περίπτωση,
με διη λεκτρ ική αντοχή 250V AC ή
600V DC.
Αν χρησιμοποιηθούν λυχνίες φθορι-
σμού, η R1 θα πρέπει να γ ίν ε ι 10 κΩ
για να αντιμετω π ισ τεί η υπέρταση που
προκαλείται από την αυτεπαγωγή του
πηνίου των λαμπτήρων. Η ισχύς φορ­
τίου που μπορεί να ελ εγ χ θ εί από το
κύκλωμα εξα ρ τά τα ι και από τη ν απα­
γωγή θερμότητας που γ ίν ε τα ι στο Tr1.
Με καλό ψύκτη, ώστε η θερμοκρασία
του Tr1 να μη ξεπερνά τους 85° C, το
Tr1 έχει μέγιστο ρεύμα 8Α, που α ν τι­
σ τοιχεί σε ισχύ 1.8 kW. Χωρίς καθόλου
ψύκτη, το μέγιστο ρεύμα είνα ι 1Α,
αντισ το ιχείσε 220W, ισχύ όχι ευ κα τα ­
φρόνητη.
Για την πλήρη ισχύ χρ ειά ζετα ι ψύκτη
με θερμική αντίσταση 4° C/W ή λιγό ­
τερο. To triac θα πρέπει να βιδω θεί
στο ψύκτη αφού πρώτα η θερμική
επαφή του καλυφ θεί με λίπος σ ιλικό­
νης. Με ψύκτη θ ερμικής αντίστασης
15° C/W το μέγιστο ρεύμα είνα ι 3Α
(660 W).
Τα Σχήματα 3α και 36 παρουσιάζουν
διαγράμματα για το ν υπολογισμό του
κατάλληλου ψύκτη σε κάθε περίπτω­
ση. Το Σχήμα 3α δ είχ ν ει τη μέγιστη
επιτρεπόμενη θερμοκρασία περιβλή­
ματος του triac για δ εδομένο ρεύμα.
Πριν γ ίν ε ι ο υπλογισμός, θα πρέπει να
αφ αιρεθεί από τη μέγιστη επιτρεπό­
μενη θερμοκρασία η μέγιστη θερμο­
κρασία του π εριβάλλοντος (ας πούμε
40° C). Το υπόλοιπο πρέπει να δ ια ι­
ρεθεί δια τη ς τιμ ής απαγωγής θερμό­
τητας που προκύπτει από το Σχήμα 3b
για το αντίσ τοιχο ρεύμα.
ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ:
Για ισχύ φορτίου 1 kW στα 220V, το
ρεύμα είναι 4,4Α. Τα 4,4Α α ν τισ το ι­
χούν σε μέγιστη θερμοκρασία περι­
βλήματος 95° C (βλέπε Σχήμα 3α) και
απαγωγή θ ερ μ ότητα ς 7W . (βλέπε
Σχήμα 36).
Με θερμοκρασία π εριβάλλοντος 40°
C, η θερμική αντίσταση του ψύκτη θα
είναι:
95° C - 40° C _ 55° C
7,9 C/W
7W “ 7W
Ο πίνακας 2 δ είχ ν ει τα τεχν ικ ά χαρα­
κτηριστικά του ηλεκτρ ο νικού η λ ε­
κτρονόμου. Θα πρέπει να προσε­
χτούν το ελάχιστο φ ορτίο και η τιμή
του μέγιστου ανάστροφου ρεύματος
διαρροής. Μ ε ρεύμα συγκράτησης
60mA, το ελάχιστο φ ορτίο για το Tr 1
α ντισ τοιχεί σε 15W περίπου. Το μ έγ ι­
στο ανάστροφο ρεύμα των 10mA συ­
νήθως δεν δημ ιουρ γεί προβλήματα,
αν και μπορεί να κοκκινήσ ει το νήμα
ενός πολύ μικρού λαμπτήρα.
Κατασκευή
Το Σχήμα 4 δ είχ ν ει το τυπωμένο κύ ­
κλωμα και τη διάταξη των εξαρ τη μ ά­
των. Θα πρέπει να π ροσέξετε ώστε
κανένας από το υ ς αγωγούς και τα
εξαρτήματα του κυκλώ ματος να μην
έρχεται σε επαφή με το (μεταλλικό)
Κ α τά λ ο γ ο ς ε ξ α ρ τη μ ά τω ν
Α ντιστάσεις
R1=47Ω/1 W (βλέπε κείμ ενο )
R 2= 22 k
R3,R4=1 Μ
R5=150 κ
R6=330O
Π υ κνω τές :
C1 = IOOn/600 V, βλέπ ε κείμ ενο)
C2=100n
Η μιαγω γοί:
T1=BC547B
T2=BF256A
D1 ...D4= 1N4O05 (1N4004)
D5=1N4148
IC1 =TIL 111
Tr1 =TIC 226 M (TIC 226 D)
Th1 =TIC 106 M (TIC 106 D)
Διάφορα
Ψ ύκτης βλέπε κείμ ενο
κουτί τη ς συσκευής. Ο ψ ύκτης του ΤΠ
πρέπει να μην έ ρ χ ετα ι εύκολα σε επα­
φή με τα τοιχώ ματα του κουτιού, δ ιό τι
μπορεί να εμ φ α νίζετα ι ο αυτόν η φ ά­
ση του δικτύου. Στο κύκλωμα αυτό,
μια απροσεξία μπορεί να σ το ιχίσ ει μιά
ζωή, επομένως π ροσέχετε!
Το τυπωμένο κύκλωμα έ χ ε ι τέσ σ ερ εις
συνδέσεις: Δύο για την είσοδο ε λ έ γ ­
χου και δύο για το φορτίο. Οι τέσ σ ε­
ρεις αυ τές συνδέσ εις θα πρέπει να γ ί­
νουν με σ υ νδ ετή ρ ες που μονώ νονται
μέχρι τη ν πλακέττα. Π ροσέξτε οι κο λ­
λήσεις να είνα ι μικρές, καλές και χω­
ρίς αιχμές, ώστε να αποφευχθούν οι
σπινθήρες: Π ροσέξτε ιδ ια ίτερ α τις
κολλήσεις στις ακίδ ες του οπτικού
απομονωτή. Αν γεφυρώ νουν μεταξύ
τους, φ έρνοντας τη ν φάση στο κύ­
κλωμα ελέγχου, η χρήση το υ οπτικού
απομονωτή είν α ι δώρον άδωρον!
Ποικιλία εφαρμογών
Ο ηλεκτρονικός ηλεκτρ ο νόμο ς μπο­
ρεί γενικά να χρησιμοποιηθεί σε α ν τι­
κατάσταση ενός ηλεκτρομηχα νικού
ηλεκτρονόμου. Αν π ρόκειται να χρ η ­
σιμοποιηθεί σαν διακόπτης φω τι­
σμού, ο οπτικός απομονωτής δεν
χρειάζεται. Αντί για τα σ τοιχεία IC1.
D5, Τ2 και R3 μπορεί να μπει ένας μο­
νοπολικός διακόπτης μανδάλωσης
στα 250 V/0.5A μεταξύ των θέσεων
των ακίδων 4 και 5 το ν IC1.
Τελικές παρατηρήσεις
Θα επαναλάθουμε ό τι πρέπει να είσ τε
ιδιαίτερα π ροσεκτικοί δ ιό τι στο κύ­
κλωμα αυτό η αφηρημάδα και η απρο-'
σεξία σημαίνουν ίσως θανατηφόρα
ηλεκτροπληξία.
Αν χρησιμοποιήσετε μεταλλικό κουτί,
προσέξτε να μην εμ φ α νίζετα ι η φάση
στο μέταλλο του κουτιού, από τυχαία
επαφή με το κύκλωμα. Φ ροντίστε να
γειώ σετε το μεταλλικό κουτί. Στο
φορτίο του ηλεκτρ ονόμου θα πρέπει
να μπει ασφάλεια κατάλληλης τιμής.
Βιβλιογραφία
Switching mains-powered equipment
Elektor May 1979, p.5-13
Walter Brunnler:
«Elektronisches Lastrelais (ELR)»
Siemens Components 18(1980),
Book 2, from p. 69 onwards
Horst Schierl:
«Solid-State-Relais, ein voll-
elektronisches kontaktloses Relais mit
galvanischerTrennung?part 1 and 2,
Siemens Bauteile Report 15 (1977),
Book 5, p. 163 and book 6,
from p. 198 onwards. M κάπως μεγάλη ταχύτητα ή με ένα κατά
Συναγερμός
αυτοκινήτων
Μιά ασφάλεια για τα αυτοκίνητα
Πολλοί ιδιοκτήτες αυτοκινήτων έχουν ασφαλιστήρια έναντι κλοπής,
(αχρείαστα να είναι). Για να βοηθήσουμε όλους αυτούς (και με ασφαλι­
στήριο καί χωρίς ασφαλιστήριο) κατασκευάσαμε ένα κύκλωμα που όχι
μόνο προστατεύει την κλοπή το αυτοκίνητο αλλά έχει και το προτέρημα
ότι δεν δίνει ψευδείς συναγερμούς.
Για το θέμα «ηλεκτρονική στο αυτοκί­
νητο» δεν χρειάζεται να γράψουμε
τίποτα, αυτό φαίνεται και από τις διάφο­
ρες φωτεινές ενδείξεις. Παρ' όλα αυτά
όλη αυτή η ηλεκτρονική δεν μας προστα­
τεύει από την πιό άσχημη έκπληξη.
Δηλαδή να δούμε κάποτε τη θέση που
είχαμε σταθμεύσει αδειανή και το αυτοκί­
νητο μαζί με τα ηλεκτρονικά του να έχει
εξαφανιστεί.
Συστήματα συναγερμού
Υπάρχουν πολλοί τρόποι για να προ-
στατευθεί ένα αυτοκίνητο, αλλά λίγοι για
να προστατευθεί και ο ιδιοκτήτης του
αυτοκινήτου από τους εξαγριωμένους
γείτονες, που αφού θα τους έχει ξυπνή­
σει χωρίς λόγο ο συναγερμός πολλές
φορές τα άγρια μεσάνυχτα θα ξεσπάσουν
μάλλον στον ιδιοκτήτη παρά στο συναγερ­
μό.
Οι πιό απλοί και καλοί συναγερμοί είναι
αυτοί που διεγείρονται με κραδασμούς.
Εχουν όμως το μεγάλο μειονέκτημα ότι
δίνουν συναγερμό με το παραμικρό όπως
π.χ. με το πέρασμα ενός φορτηγού με
λάθος ακούμπημα.
' Αλλα συστήματα συναγερμού λειτουρ­
γούν με υπερήχους ή με υπέρυθρες
ακτίνες. Αυτά τα συστήματα είναι μεν
καλά αλλά ευαίσθητα στη θερμοκρασία
και πολλές φορές σε ζωίφια που πετάνε
μέσα στο αυτοκίνητο ειδικά κατά τα
καλοκαίρια. Για να αποφύγουμε αυτές τις
ευαισθησίες θα χρειαστούμε πολλά ηλε­
κτρονικά και πολλές ρυθμίσεις, πράγμα
που θα κάνει το σύστημά μας αντιοικονο-
μικό και δύσχρηστο.
Και οι δύο πάρα πάνω τρόποι θεωρού­
νται ότι πετυχαίνουν άριστα το σκοπό
τους αλλά όπως αναφέρθηκε έχουν και
πολύ μεγάλα μειονεκτήματα. Ένας μέ­
σος δρόμος είναι να ασφαλίσουμε το
αυτοκίνητο χρησιμοποιώντας τους διακό­
πτες που υπάρχουν στις πόρτες για να
ανάβουν τα φώτα στο εσωτερικό. ' Ενα
τέτοιο σύστημα περιγράφεται σ' αυτό το
άρθρο.
Η λειτουργία
Κατ' αρχήν θα δούμε πως λειτουργεί
γενικά το κύκλωμα αφήνοντας τις λεπτο­
μέρειες για αργότερα. Ας θεωρήσουμε
λοιπόν ότι το σύστημα έχει εγκατασταθεί.
Πριν κλείσουμε το αυτοκίνητο και
φύγουμε θα πρέπει να βάλουμε σε λει­
τουργία το σύστημα με ένα κλειδί ή ένα
διακόπτη που είναι καλά κρυμμένος μέσα
στο αυτοκίνητο. Από τη στιγμή που θα
μπει το σύστημα σε λειτουργία θα ανάψει
ένα μικρό φως ελέγχου για ένα χρονικό
διάστημα μικρότερο από 1 λεπτό. Οταν
αυτό το φως σβήσει έχουμε ακόμα 6
δευτερόλεπτα για να βγούμε από το αυ­
τοκίνητο. Μέσα σε αυτό το χρόνο το
κλείσιμο ή το άνοιγμα οποιοσδήποτε
πόρτας δεν δημιουργεί κανένα συναγερ­
μό. Μετά από αυτό το χρόνο όμως το
σύστημα λειτουργεί κανονικά.
Εάν μετά από αυτό το χρονικό διάστη­
μα ανοίξει κάποιος μιά πόρτα τότε ο συνα­
γερμός θα λειτουργήσει μέσα σε 6 δευ­
τερόλεπτα. Το ηχητικό σήμα θα ακουστεί
για ένα ολόκληρο λεπτό περίπου και ας
ελπίσουμε ότι ο κλέφτης με το άκουσμά
του, θα αρχίσει αγώνα δρόμου. Μιά δεύ­
τερη προσπάθεια εναντίον τού αυτοκινή­
του θα έχει τα ίδια αποτελέσματα. Το ίδιο
θα συμβεί και στον ιδιοκτήση εαν αυτός
ξεχάσει να θέσει το σύστημα εκτός λει­
τουργίας μέσα σε 6 δευτερόλεπτα.
CMOS στο Αυτοκίνητο
Πολλοί αναγνώστες μόλις θα δουν
CMOS στο αυτοκίνητο θα διερωτηθούν
«μα αντέχουν» η απάντηση είναι ένα
καθαρό «ναι».
Αυτά τα ολοκληρωμένα με τεχνική
CMOS είναι καλύτερα από ότι νομίζουμε.
Είναι ευαίσθητα σε στατικά φορτία μόνο
όταν είναι αποθηκευμένα και κατά την

τοποθέτησή τους. Οταν ευρίσκονται
πάνω στα τυπωμένα κυκλώματα δείχνουν
τον καλύτερό τους εαυτό. Ας μην
ξεχνάμε ότι λειτουργούν για τροφοδοσία
από 3V έως 15V και ότι το ρεύμα που
απορροφούν είναι ελάχιστο (όλο το
κύκλωμα καταναλώνει 0,5mA). Αυτές οι
ιδιότητες το κάνουν ιδανικό για τα αυτο­
κίνητα που έχουν συνήθως 12V τροφοδο­
σία και που δεν πρέπει να καταναλώνεται
ρεύμα όταν είναι σταθμευμένα.
Το κύκλωμα
Το σχήμα 1 δείχνει το κυκλωματικό
διάγραμμα του συστήματος. Ο S2 είναι ο
διακόπτης που έχουμε κρύψει μέσα στο
αυτοκίνητο. Εάν αυτός είναι κλειστός
ανεξάρτητα του εάν μιά πόρτα είναι
ανοιχτή ή όχι (επαφές S1) έχουμε
θετική τάση Η, στην είσ ο δ ο ί3 το ύ Ν1.
Στην είσοδο 8 τού Ν2 υπάρχει στάθμη L
(περίπου γη). Στην έξοδο Q του Ν1
έχουμε επίσης L ενώ στην Q του Ν2
έχουμε Η. Η στάθμη L του Q συγκρατεί
τον ασταθή πολυδονιτή που αποτελείται
από τα Ν3. Ν4, R8, R9 και C6. Στην έξοδο
4 του Ν4 υπάρχει επομένως στάθμη L. Η
στάθμη Η τώρα του Q εφαρμόζεται στην
είσοδο 2 του IC3. Το ολοκληρωμένο IC3
Σχήμα 1. Το κυκλωματικό διάγραμμα του συναγερμού.
είναι ένας διαδικός απαριθμητής με 7
βήματα.
Στην έξοδο 3 του Ν6 έχουμε στάθμη
Η έτσι το τρανζίστορ 62 άγει και ανάβει το
φως Lq1. Η ίδια στάθμη φέρνει σε αγωγι­
μότητα και το Τ 1 έτσι η είσοδος 13 του Ν1
βρίσκεται «καθηλωμένη» στη στάθμη Η.
Οι έξοδοι 6 , 9 , 1 2 και 3 τού IC3 έχουν
στάθμη L και επομένως και οι είσοδοι τού
Ν5. Η έξοδος του 4 παίρνει επομένως τη
στάθμη Η και έτσι φορτίζεται ο C4 μέσω
R5. Μετά από 1 λεπτό περίπου η φόρτιση,
έχει τελειώσει οπότε οι είσοδοι 1 και 2
τού Ν6 παίρνουν τη στάθμη Η και επομέ­
νως η έξοδος 3 γίνεται L. ' Ετσι σταματά
να άγει το Τ2 και σβήνει η La1, επίσης
μετά 6 δευτερόλεπτα περίπου σταματά
να άγει και το Τ1 και έτσι απελευθερώνε­
ται η είσοδος 13 τού Ν1. Τώρα πλέον ο
συναγερμός είναι έτοιμος να λειτουργή­
σει.
Εάν τώρα ανοίξει η πόρτα (κλείσουν οι
επαφές S1) τότε μέσω τού C3 εμφανίζε­
ται ένας «αρνητικός» παλμός στην είσοδο
13 τού Ν1 οπότε το flip-flop αλλάζει κατά­
σταση. Αμέσως αρχίζουν να λειτουργούν
το IC3 και ο ασταθής πολυδονητής Ν3,
Ν4. Μετά από τέσσερις παλμούς στην
είσοδο 1 εμφανίζονται θετικοί παλμοί στις
4-29
εξόδους 6 και 9. Αυτοί σε συνδυασμό με
την έξοδο τού πολυδονητή μέσω των Ν7
και Ν8 κλείνουν τον ηλεκτρονόμο 12
φορές μέσα σε μισό περίπου λεπτό. Και
μετά από μιά μικρή παύση επαναλαμβά­
νεται το ίδιο τρεις φορές.
Κάθε φορά που λειτουργούν τα ηχητικά
όργανα τού συναγερμού ανάβει και το
La1. Μετά από 64 παλμούς τού πολυδο­
νητή ο Ν5 έχει και στις δύο εισόδους τού
στάθμη Η και επομένως στην έξοδο
στάθμη L. ' Ετσι εκφορτίζεται ο C4 μέσω
τού R6 και το «flip-flop» αλλάζει κατάστα­
ση. Ο συναγερμός έχει τελειώσει και το
όλο κύκλωμα μετά από 6 δευτερόλεπτα
είναι πάλι σε κατάσταση αναμονής.
Πρόσθετη ασφάλεια
Εάν προσθέσουμε στο κύκλωμα τα
στοιχεία που φαίνονται σκιαγραφημένα
στο σχήμα 1 τότε θα έχουμε μιά επιπρό­
σθετη ασφάλεια.
' Ετσι εάν βάζουμε το κλειδί για να ξεκι­
νήσουμε, βάζουμε και αυτόματα το σύ­
στημα εκτός λειτουργίας οπότε δεν
είμαστε αναγκασμένοι να ψάχνουμε να
βρούμε το διακόπτη S2 όταν δεν είμαστε
στον κατάλληλο χώρο ή όταν δεν
4-30

Κατάλογος υλικών

Αντιστάσεις
R1,R7,R8 = 1 Μ
R2 = 15 k
R3,R4 = 22 k
R5 = 2M2
R6 = 47 k
R9= 10 M
R10.R11,R15,R17 = 10k
R12.R13 = 1 k
R14 = 220 Ω
R 16= 1M2

Πυκνωτές
Cl =100 n
C2 = 4μ7/16 V τανταλίου
C3 = 1 n
C4,C5 = 22 μ/16 V τανταλίου
C6 = 33 n
C7 = 100 μ/16 V

V
Ημιαγωγοί:
D1 = 1N4004
D2 . . . D10= 1N4148
T1,T4 = BC547B
T2 = BC 140
Τ3= BD136 ■
IC1 ,IC2 = 4093
IC3 = 4024

Διάφορα
S1 = μονοπολικός διακόπτης
Re1 = ηλεκτρονόμος αυτοκινήτων 12V
Σχήμα 2. Το τυπωμένο κύκλωμα του συναγερμού. Μικρό στις διαστάσεις γιο να μπορεί να S3 = μεταγωγικός διακόπτης
κρυφθεί εύκολα.

θέλουμε να δούν άλλοι που είναι αυτός ο
διακόπτης. Τα υπόλοιπα στοιχεία γύρω
από το διακόπτη S3 δημιουργούν μιά πρό­
σθετη ασφάλεια, όταν ανοίξει κανείς το
καπάκι τής μηχανής χωρίς αυτή την ασφά­
λεια ένας γρήγορος και έξυπνος κλέφτης
θα μπορούσε μέσα στα 6 δευτερόλεπτα
να ανοίξει το καπάκι τής μηχανής και να
αποσυνδέσει τα ηχητικά όργανα. Εάν
όμως έχει τοποθετηθεί ο S3 μηχανικά
καλά, τότε μόλις ελευθερωθεί το καπάκι
τής μηχανής. Εάν όμως έχε τοποθετη­
θεί ο S3 μηχανικά καλά, τότε μόλις
ελευθερωθεί το καπάκι τής μηχανής λει­
τουργούν τα ηχητικά όργανα τού αυτοκι­
νήτου.
Στην κατάσταση ηρεμίας (κλειστό κα­
πάκι) φορτίζεται ο C7 μέσω R14. Μόλις
ανοίγει το καπάκι τότε ο S3 μετάγεται
στην θέση 7 οπότε άγει το Τ4. Μέσω D8
και D9 λειτουργεί αμέσως ο συναγερμός
για 20 περίπου δευτερόλεπτα μέχρι να
εκκενωθεί ο C7 μέσω τού R16.
Εάν οι μηχανικές εργασίες για την το­
ποθέτηση του S3 είναι πολλές τότε φώτα δίνοντας στο σύστημα μεγαλύτερτ
μπορούμε να μην τοποθετήσουμε τα αποτελεσματικότητα. \4
στοιχεία που είναι μέσα στο γραμμοσκια-
σμένο μέρος χωρίς να βλάψουμε τις
άλλες λειτουργίες του συστήματος.
Κατασκευή και σύνδεση
Το τυπωμένο κύκλωμα με τα υλικά
μπορούμε να το κρύψουμε σε ένα οποιο-
δήποτε μέρος του αυτοκινήτου. Εκείνον
όμως που πρέπει να κρύψουμε καλά είναι
ο διακόπτης S2 ώστε και εύχρηστος να
είναι άλλα και τελείως άθέατος.
Ο ηλεκτρονόμος για τα ηχητικά όργα­
να μπορεί να είναι ένας απλός ηλεκτρο­
νόμος για αυτοκίνητα όπως π.χ. αυτός για
τους επιπλέον προβολείς. Στη θέση τής
La1 μπορούμε να τοποθετήσουμε ηλεκτ­
ρονόμο 12V/100mA και με τις επαφές
του να συνδέσουμε τα εσωτερικά φώτα
(πλαφονιέρα). Ετσι με το ρυθμό του
ήχου θα αναβοσβήνουν και τα εσωτερικά

Εξοικονόμηση
σε ηλεκτρικούς κινητήρες
Η κατανάλωση ενέργειας των
ηλεκτρικών κινητήρων μπορεί
σ ορισμένες περιπτώσεις να
μειωθεί μέχρι και 50% αν χρη­
repr σιμοποιηθεί μιά βελτιωμένη
Η διάταξη ελέγχου της τάσης
λειτουργίας του κινητήρα. Αν
και το ποσοστό βελτίωσης φαί­
νεται απίστευτο, για αρκετά
μεγάλους κινητήρες συνεχούς
λειτουργίας, όπως είναι οι κι­
νητήρες ψυγείων για παρά­
δειγμα, είναι απόλυτα αληθινό.
ενέργειας
Πως θα μπορούσε να γ ίν ε ι εξο ικ ο ν ό ­
μηση ενέρ γ εια ς σ' ένα η λ εκ τρ ο κ ιν η ­
τήρα: Ό τα ν , για παράδειγμα, σ χεδιά­
ζεται ένα ψυγείο, ο κινητήρας του
εκλέγετα ι με κρ ιτήρ ιο τι$ χ ειρ ό τερ ες
συνθήκες λειτου ρ γία ς. Ετσι εξασ φ α­
λίζεται η απρόσκοπτη λ ειτο υ ρ γ ία του
ψυγείου ακόμη κι αν η τάση δ ικτύου
πέσει στα 200, ας πούμε, βόλτ. Η τα ­
κτική αυτή κα τα λήγει στη χρησιμο­
ποίηση κινητήρω ν μ εγαλύτερ ης
ισχύος από την ακριβώς απαραίτητη,
με αποτέλεσμα τη ν μόνιμη υπολει-
τουργία του κινητήρα σε κανονικές
συνθήκες.
ΥΥιολειτουργία του κινητήρα σ ημαίνει
εργασία με λιγ ό τερ ο από το 100% του
μηχανικού φορτίου για το οποίο
προορίζεται, ό τα ν συμβαίνει κάτι τ έ ­
τοιο, εμ φ α νίζετα ι αυξημένο ποσοστό
απωλειών ισχύος στον κινητήρ α με
την μορφή θ ερ μ ότητα ς, ό σ ο λ ιγ ό τε ­
ρο μηχανικό φ ορτίο κ ιν εί ο κινητήρας,
τόσο μεγαλύτερο ποσοστό απωλειών
παρουσιάζει. Με το σύστημα που πε­
ριγράφουμε εδώ, ε ίν α ι δυνατή η εξο ι­
κονόμηση μέχρι και 50% εν έρ γ εια ς σε
κινητήρες χωρίς φορτίο. Το πρόβλη­
μά της υπ ολειτουργίας είν α ι γνωστό
4-31
από χρόνια και η βιομηχανία το α ν τι­
μετωπίζει σ υνδέοντας πυκνωτές
διόρθωσης φάσης (πυκνωτές συνημί­
τονου) παράλληλα σε κινητή ρ ες που
υπολειτουργούν. Το άρθρο μας περι­
γράφ ει μιά τελείω ς δια φ ορ ετική, η λ ε ­
κτρονική αντιμετώπιση του θέματος,
που κα τα σ τέλλει το πρόβλημα στη γέ-
νεσή του, α ν τί να το διορθώ νει αργό­
τερα.
Πως δουλεύει ένας ηλεκτροκι
νητήρας;
Η εξοικονόμηση εν έρ γ εια ς δεν είνα ι
δυνατή για όλους το υ ς τύπους κινη ­
τήρων. Ευτυχώς όμως οι π ερισσότε­
ροι ο ικιακοί η λ εκ τρ ο κ ιν η τή ρ ες είνα ι
του τύπου «θραχυκυκλω μένου δρο­
μέα» και επ ιδέχο νται εξοικονόμηση
ενέργειας. Αυτό το είδος κινητήρα
απ οτελείται από ένα σταθερό τύμπα­
νο που φ έρ ει πηνία για τη δημιουργία
ενός π εριστρεφ όμενου μαγνητικού
πεδίου.
Το π εριστρεφόμενο μέρος του κινη­
τήρα (ρότορας) κατα σ κευά ζεται από
σίδηρο για να έ χ ε ι μεγάλη μαγνητική
διαπερατότητα. Ο ρότορας δ ια τρ έχ ε-
ται από χοντρούς χάλκινους αγωγούς
με θραχυκυκλωμένα άκρα, που σχη­
ματίζουν το επαγώγιμο. Το όλο σ ύ­
στημα του κινητήρα μπορεί να θεω ρη­
θ εί σαν μετασ χηματισ τής σε δύο μ έ­
ρη. Το πρώτο μέρος είν α ι το ακίνητο,
με τα πηνία του δακτυλίου και α ν τι­
στοιχεί στο πρωτεύον τύ λιγμ α του μ ε­
τασχηματιστή. Το δ ευ τερ εύ ο ν είνα ι ο
ρότορας και οι βραχυκυκλω μένοι
χάλκινοι αγωγοί. Μ εταξύ πρω τεύο­
ντος και δ ευ τερ εύ ο ν το ς υπάρχει ένα
λεπτό διάκενο αέρα (αναγκαίο για την
περιστροφή του ρότορα...) που όμως
δεν εμποδίζει τη ν η λεκτρ ική και λ ε ι­
τουργική θεώρηση του κινητήρ α σαν
μετασχηματιστή.
Το δ ευ τερ εύ ο ν τύλιγμα, δηλαδή το
επαγώγιμο του ρότορα, είν α ι βραχυ-
κυκλωμένο. Η εμφάνιση του (περι­
στρεφόμενου) μαγνητικού πεδίου
από τα ακίνητα πηνία (στάτορας) προ-
4-32
καλεί την εμφάνιση πολύ ισχυρών
ρευμάτων στο βραχυκυκλω μένο επα­
γώγιμο. Ο συνδυασμός μαγνητικού
πεδίου από το ν σ τάτορα και ρεύματος
στο επαγώγιμο κα τα λήγει στην ανά­
πτυξη δυνάμεων Laplace πάνω στους
αγωγούς του επαγώγιμου. Κατά σ υνέ­
πεια το επαγώγιμο και φυσικά ο ρότο-
ρας και ο άξονας του κινητήρα, αρχί­
ζουν να περιστρέφονται.
Η συχνότητα περιστροφής του μα-
γνητικού πεδίου του στάτορα εξαρτά-
ται από την συχνότητα του δ ικτύου
και την κατανομή των πηνίων (πόλων)
που όλα μαζί σχηματίζουν το ν ακίνητο
τύμπανο του κινητήρα, δηλαδή τον
στάτορα.
Η συχνότητα περιστροφής του μα-
γνητικού πεδίου είν α ι σταθερή για δ ε ­
δομένη διάταξη πόλων και σ υχνότη­
τα . Εξ αιτίας των δυνάμεων Laplace
που αναφέραμε παραπάνω, ο ρότο-
ρας π εριστρέφ ετα ι προσπαθώντας να
συγχρονιστεί με τη ν σ υχνότητα περι­
στροφής του μαγνητικού πεδίου. Μ ό­
λις όμως η συχνότητα περιστροφής
του ρότορα γ ίν ε ι ίση με αυτήν του μα-
γνητικού πεδίου, ο ι δυνάμεις Laplace
εξαφανίζονται, αφού πλέον η σχετική
ταχύτητα μεταξύ των αγωγών του ρό­
τορα και του μαγνητικού πεδίου έχ ει
μηδενιστεί. Χωρίς την ώθηση των δ υ­
νάμεων Laplace, η συχνότητα περι­
στροφής του ρότορα αρ χίζει να μειώ ­
νεται, γ ια τί παρ όλο που συζητάμε για
κινητήρα χωρίς μηχανικά φορτία, θα
υπάρχουν οπωσδήποτε κάποιες τρ ι­
βές στα ρουλεμάν ή κο υζινέτα του
άξονά του. Η ελαφρή μείωση της συ-
Σχήμα 2: Το πειραματικά κύκλωμα για την βελτίωσή της σπόβοσης των ηλεκτρικών κινητήρων βραχυκυκλωμένου επαγώγιμου. Χρησιμο­
ποιείστε πλαστικό κουτί για την κατασκευή, επειδή ο κοινός αγωγός (σασσί) του κυκλώματος ΔΕΝ γειώνεται στη γείωση του δικτύου!
Για την μελέτη των διάφορων κυματομορφών χρειάζεται οπωσδήποτε παλμογράφος.
Σχήμα 1. Η γραφική παράσταση της συχνό­
τητας περιστροφής (στροφές ανά πρώτο
λεπτό) και της ροπής (της «δύναμης») που
παράγει ένας ηλεκτροκινητήρας βραχυκυ-
κλωμένου δρομέα. Η ένδειξη 100% αντι­
στοιχεί στο μηχανικό φορτίο συνεχούς λει­
τουργίας του κινητήρα οε κανονικές συν­
θήκες. Η συμπεριφορά των περισσότερων
κινητήρων μοιάζει στην καμπύλη Α. Η λει­
τουργία τους δεν μπορεί να ελεγχθεί πολύ
καλά και ίσως να παρουσιάσουν προβλήμα­
τα στο ξεκίνημά τους όταν χρησιμοποιεί­
ται το κύκλωμα ελέγχου που περιγράφου­
με. Οι κινητήρες που ανταποκρίνονται
στην καμπύλη 8 ελέγχονται πολύ ευκολό­
τερα.
χνότητας περιστροφής το υ ρότορα
αντισ το ιχεί στην ανάπτυξη μιάς μ ι­
κρής διαφοράς τα χ ύ τητα ς μεταξύ του
ρότορα και του π εριστρεφόμενου μα-
γνητικού πεδίου.
Σαν αποτέλεσμα εχουμε την επανεμ­
φάνιση των δυνάμεων Laplace σε τιμή
ικανή να αντισ τα θμ ίσ ει τις δυνάμεις
των τριβών του κινητήρα. Κάτω απ α υ ­
τές τις συνθήκες αποκαθίσταται μιά
δυναμική ισορροπία και ο ρότορας
π εριστρέφεται σ υνέχεια με σ υχνότη­
τα ελάχιστα μικρότερη και πρακτικά
ίση με τη συχνότητα περιστροφής το υ
μαγνητικού πεδίου. Αν τώρα εφ αρμο­
σ τεί στον άξονα του κινητήρα ένα μη­
χανικό φορτίο, οι σ τρ οφ ές του ρ ότο ­
ρα μειώνονται, με επακόλουθο την
αύξηση της διαφοράς τα χ ύ τητα ς μ ε­
ταξύ ρότορα και περιστρεφομένου
μαγνητικού πεδίου. Αναπτύσσονται
έτσι ισχυρές δ υνάμεις Laplace που
κάνουν τον ρότορα να εξα κο λου θ εί
να π εριστρέφ εται, παρ όλο το μηχανι­
κό φορτίο, με μειωμένη όμως συχνό­
τητα περιστροφής. Οι ισχυρές δυνά­
μεις Laplace σ υνοδεύοντας από αυξη­
μένες τιμ ές ρευμάτω ν που διαρρέουν
τα πηνία του στάτορα και το επαγώγι­
μο του ρότορα. Η διαφορά στη συχνό­
τητα περιστροφής μεταξύ ρότορα και
μαγνητικού πεδίου ονομάζεται ο λί­
σθηση. Η ολίσθηση α υξά νει με τη ν αύ­
ξηση του μηχανικού φ ορτίου και β έ­
βαια, συνεπάγεται αυξημένη κατανά­
λωση ρεύματος.
Αν ο κινητήρας υπ ερφ ορτισ θεί' οι
στροφές του π έφτουν απότομα. Το
σχήμα 1 παρουσιάζει τη σχέση σ τρο­
φών και ροπής για δύο είδη κ ιν η τή ­
ρων. Οι περισσότεροι κινη τή ρ ες πα­
ρουσιάζουν τα χαρακτηρισ τικά της
καμπύλης Α. Σ' αυτούς τους κ ιν η τή ­
ρες η τα χ ύ τη τα μειώ νεται κατά 5 ως
10% όταν λειτο υ ρ γο ύ ν με το ονομα­
στικό τους φ ορτίο.
-0 5 V
<£ ί ”
1LJL
IC1 1C 2
“©
Πως μπορεί να εξοικονομηθεί
ενέργεια 3
Για να κατανοήσουμε πως μπορεί να
γίνει εξοικονόμηση ενέρ γεια ς ο ένα
κινητήρα βραχυκυκλω μένου δρομέα
θα συ νεχίσ ουμε να το ν θεω ρούμε σαν
μετασχηματιστή. Ακέμη και χωρίς
φορτίο, ο κινητή ρ α ς-μετα σ χημ α τι-
στής εξα κο λουθ εί να καταναλώ νει ε ν ­
έργεια, γ ια τί παρουσιάζει απώλειες
σλτον σιδηροπυρήνα και στον χαλκό
των τυλιγμάτω ν του. Χωρίς φορτίο, ο
κινητήρας-μετα σ χημα τιστής συμπε-
ρ ιφ έρ ετα ι περίπου σαν αυτεπαγωγή,
πράγμα, που σ ημα ίνει ό τι το ρεύμα
μέσα από το πρω τεύον (στάτορας) κα­
θυστερεί σχεδόν 90% από τη ν εν-
αλασσόμενη τάση που το προκαλεί.
Αν η διαφορά φάσης τάσ η ς-ρ εύματο ς
ήταν ακριβώς 90%, η κατάσταση θα
ήταν ιδανική, επειδή δ εν θα υπήρχε
κατανάλωση ενέρ γεια ς χωρίς φορτίο.
Δυστυχώς στην πράξη η διαφορά φ ά­
σης είνα ι οπωσδήποτε μ ικρότερη από
90%, ακόμη και χωρίς φορτίο. Το
(ανεπιθύμητο) απ οτέλεσμα είνα ι η κα­
τανάλωση ισχύος από το ν κινητή ρα-
μετασχηματιστή τη ν στιγμή που δεν
8 )0 3 6 3
παράγει κανένα ω φέλιμο έργο Σ 'αυτή
την περίπτωση το ποσοστό ισχύος
απωλειών φ θ άνει το 100%. Η α ντίθ ετη
και φυσικά καλύτερ η περίπτωση, είνα ι
Σχήμα 3. Διάγραμμα σε χρονική α ντισ το ιχ ία των κυμστομορφώ ν στα διάφορα σημεία του
η λειτο υ ρ γία με πλήρες φορτίο, οπότε
κυκλώματος το υ Σχήματος 2.
το ποσοστό ισχύος απωλειών είνα ι Η αλλαγή σ τάθμης στην έξο δ ο το υ Α4 ο χ ειδ ιά ο τη κε πολύ σύντομη για να χωρέσει στο διά­
ελάχιστο και σχεδόν αμελη τέο. γραμμα. Στην π ρα γμα τικότητα δια ρκεί μ ερ ικές π εριόδους των 50 Ηζ.
Η ισχύς απωλειών εκφ ρ ά ζετα ι με τη
βοήθεια του σ υνημίτονου φ, όπου φ
είναι η διαφορά φάσης μεταξύ τάσης
πτώσεις που δεν εμ φ ανίζο νται απ ότο­ την αδυναμία του κυκλώ ματος να
και ρεύματος στον κινητή ρ α -μ ετα -
μες μεταβ ολές στο φ ο ρτίο του κινη ­ ανταποκριθεί σε απ ότομες μ ετα β ο ­
σχηματιστή.
τήρα. Η τα χ ύ τη τα απόκρισης το υ κυ ­ λές φορτίου.
Στην ιδανική περίπτωση όπου φ = 90 °
ο χωρίς φ ορτίο κινητήρας δεν κατα- κλώματος δεν είνα ι α ρ κετή για την 0 Α5 σ υγκρίνει τη ν τάση εξόδου του
ναλίσκει ισχύ (Ρ = 1).Ι.συν90° =0). Για αντιμετώπιση ξαφνικώ ν μεγάλων μ ε­ Α4 με την πριονωτή κυματομορφή της
πλήρες φ ορτίο ο ίδιος ιδανικός κινη ­ ταβολών στο φ ορτίο, με συνέπεια τον εξόδου το υ Α2 και ο δ η γεί τη ν πύλη
τήρας έχει φ=0° 0 και κίνδυνο να σ ταματήσ ει ο κινητήρας του triac μέσω του αναστροφέα/απο-
Ρ =υ.Ι.σ υν0ο = υ .Ι., που σ ημα ίνει ό τι η αν φορτω θεί πολύ απότομα. μονω τήΤ Ι.
ηλεκτρική εν έρ γ εια μ ετα τρ έπ ετα ι σε Οι τε λ ε σ τικ ο ίΑ Ι ..Α4του 1C 3900 παρά­ Το σχήμα 3 απ εικονίζει σε χρονική
ωφέλιμη μηχανική ενέρ γεια . γουν μια πριονωτή κυματομορφή αντιστοιχία τις κυματομορφ ές που
Στην πράξη, η γωνία φ είνα ι πάντοτε συγχρονισμένη στα 50 Hz το υ δ ι­ προκαλούν η τάση και το ρεύμα στα
μεγαλύτερη των 0° και μικρότερη κτύου. 0 A3 μ ετρά το ρεύμα. Η πτώση διάφορα σημεία του κυκλώ ματος. Η
των 90° . Η γωνία φ εξα ρ τά τα ι από το τάσης που προκαλεί το ρεύμα του κ ι­ D2 άγει μόνον όταν οι έξο δ ο ι των Α1
(μηχανικό) φ ο ρτίο του κινητήρα και νητήρα πάνω στην R9 μ ετα τρ έπ ετα ι και A3 είνα ι και οι δύο θ ετικ ές . Κατά
μειώ νεται με τη ν αύξηση του φ ορ­ από τον A3 σε μιά τετραγω νική κυμα­ συνέπεια, η διάρκεια των παλμών που
τίου. Θα μπορούσαμε έτσ ι να δ ια τη ­ τομορφή. 0 Α1 μ ετα τρ έπ ει και αυτός άγει η D2 α π οτελεί μέτρο τη ς γωνίας
ρήσουμε τη ν λειτο υ ρ γία του κινητήρα την κυματομορφή του δ ικτύ ου σε τ ε ­ φ με την οποία λ ε ιτο υ ρ γ ε ί ο κ ιν η τή ­
στο όριο της μέγισ της δυνατής από­ τραγωνική κυμ ατο μ ορ φ ή .Σ τη ν ένωση ρας. Στην μη αναστρέφουσα είσοδο
δοσης, ελέγχοντα ς κατάλληλα τη γω­ των D1 και R15 γ ίν ε τα ι σύνθεση των του Α4 υπάρχει περίπου το 1/3 της τά ­
νία φ. Ενας άλλος τρόπος για τη ν β ελ­ δύο κυματομοςφώ ν. Ετσι, το σήμα σης τροφοδοσίας, ενώ η αναστρέ­
τίωση της απόδοσης είν α ι ο έλεγχος που δ ιέρ χ ετα ι από την D2 προς το ν Α4 φουσα έ χ ε ι μέσω του Ρ1 τάση 0, εκτό ς
των στροφών το υ κινητήρα, ώστε να απ οτελεί παράμετρο για τη ν αναγνώ ­ από τις περιόδους αγω γιμότητας της
υπάρχουν συνεχώς συνθήκες λ ε ι­ ριση της διαφοράς φάσης φ με την D2. Στην είσοδο του Α4 εμ φ α νίζετα ι
τουργίας υπό πλήρες φορτίο, και συ­ οποία λ ειτο υ ρ γ εί ο κινητήρας. Ο Α4 μιά στάθμη τάσης DC που παραμένει
νεπώς μέγιστη απόδοση. κάνει ολοκλήρωση (δηλ. εξομάλυνση) σταθερή εφόσον η μέση τιμή τη ς τά ­
της κυματομορφής που περνά από σης στην αναστρέφουσα (-) είσοδο ε ί­
Το κύκλωμα την D2. Η σ ταθερά χρόνου τη ς ολο­ ναι ίση με τη ν τάση στην μη-αναστρέ-
κλήρωσης α ν τισ το ιχ εί σε μ ερικές πε­ φουσα είσοδο (+).
Το κύκλωμα του Σχήματος 2 προσφέ- ριόδους τη ς σ υχνότητας 50 Ηζ του δ ι­ Με την αύξηση του φ ορτίου του κινη­
ρεται ιδ ια ίτερ α για πειράματα. Θα κτύου. Αυτή η λ ειτο υ ρ γ ικ ά αναπό­ τήρα, η γωνία φ μικρα ίνει κι έτσ ι η μ έ­
πρέπει να χρησιμοποιηθεί σε π ερι­ φ ευκτη ολοκλήρωση ευ θ ύ ν ετα ι για ση τιμή τάσης στην αναστρέφουσα εί-
4

Α Κ ΙΔ Α 3: Σ Υ Λ Λ Ε Κ Τ Η Σ
Α Κ ΙΔ Α Α Ε Κ Π Ο Μ Π Ο Σ
MCA 7

Η μέτρηση των σημάτων που εκπέμ­

πουν τα διάφορα όργανα του σώμα­
τος όπως π.χ. ο εγκέφαλος, η καρδιά,
και οι μυς, μας είναι πολύ χρήσιμοι για
την παρακολούθηση της λειτουργίας
του οργανισμού μας. Με το κύκλωμα
Σχήμα 4. Στο δικό μας κύκλωμα ελέγχο υ στροφών χρησιμοποιήσαμε ένα χάρτινο δίσκο που περιγράφουμε έχουμε την δυνα­
με μαύρες και άσπρες ραβδώσεις που τις φώ τιζε το LED D1. Το φωτο-darlington τρ ανζί­ τότητα να πάρουμε το σήμα απ' ευ­
στορ Τ1 α νιχ νεύ ει τις α νακλά σ εις το υ φω τός από τις άσπρες ραβδώσεις. Το Ρ1 κά νει ρύθ­
θείας ενισχυμένο ή να το δώσουμε σε
μιση στροφών. ΤοΡ2 προσ τέθηκε για να βάζει όριο στη μέγιστη συχνότητα περιστροφής. υπολογιστή για επεξεργασία.
Η τιμή το υ C1 εξα ρ τά τα ι από τη σ υχνότητα εναλλαγής των άσπρων/μαύρων ραβδώσεων
του δίσκου.
Η τιμή 4π7 α ντισ το ιχ εί σε 150 Hz. Αν η σ υχνότητα ενα λλαγής διπλασιαστεί, η τιμή του C1
θα πρέπει να μειω θεί στο μισό. Ο C2 κά νει ολοκλήρωση τη ς παλμοσειράς που παράγεται
από τιυς ανακλάσ εις του δίσκου. Η τιμ ή το υ C2 ε κ λ έ γ ε τα ι έτσ ι ώστε κινητήρας να ξεκινά ει
και να λ ειτο υ ρ γ εί ομαλά. Αν χ ρ εια σ τεί η λεκτρ ο λυ τικό ς για το ν C2, θα πρέπει να σ υνδε­
θούν δύο η λεκτρ ο λυ τικο ί διπλάσιας τιμ ή ς σε σειρά και αντικρυστά (το (+ ) του ενός με
το (+ ) του άλλου ή το (—) το υ εν ό ς με το (—) του άλλου).

σοδο του Α4 μειώ νεται, ενώ η τάση
εξόδου του Α4 αυξάνει. Μ α υ τές τις
συνθήκες το triac σ κανδαλίζεται νωρί­
τερα σε κάθε ημιπερίοδο του δικτύου
κι έτσ ι στον κινητήρα π αρέχεται πε­
ρισσότερη ηλεκτρ ική ισχύ.
ΟΑ4 εξακο λουθ εί να ρυθμίζει την γω­
νία σκανδαλισμού του triac και επ ομέ­
νως την ισχύ που π αρέχεται στον κ ι­
νητήρα μέχρι να επ ιτευ χθ εί εξίσωση
των τάσεων που επ ικρατούν στις δύο
εισόδους του. Η ρυθμιστική δράση
του Α4 συμβαίνει τόσο για αύξηση
όσο και για ελάττω ση του φ ορτίου του
κινητήρα, με α ντίθ ετη βέβαια πολικό­
τητα μεταβολής. Το μειονέκτημα ,
όπως είπαμε ήδη παραπάνω, είνα ι η
κάποια αργοπορία απόκρισης που
προκαλεί η σταθερά χρόνου ολοκλή ­
ρωσης του Α4. Η τιμή τη ς R9 εξαρτά-
ται από το ρεύμα που α π αιτεί ο κινη ­
τήρας. Φ ροντίστε να επ ιλ έξετε τέ το ια
τιμή ώστε να αναπτύσσονται πάνω
της περίπου 0,35 V rms όπως τα μ ε­
τρ άει ένα κοινό πολύμετρο. Το Ρ1
ρυθμίζει τη ν απ αιτούμενη γωνία φ. Η
ρύθμιση πρέπει να γ ίν ε ι α ρ κετά αργά,
εξ αιτίας της σ ταθερός χρόνου του
Α4.
Φ ροντίστε η ρύθμιση του Ρ1 να μην
εμποδίζει το ξεκίνημα του κινητή ρ α .
Στην περίπτωση που ο κινητήρας δεν
ξεκινάει, η τιμή τη ς σ ταθερός χρόνου
πρέπει να αυξη θεί αυξάνοντας την
χω ρητικότητα του C3.
Συμπέρασμα
Το κύκλωμα που περιγράψαμε δ είχ ν ει
ό τι μπορεί να γ ίν ε ι εξοικονόμησ η ε ν ­
έργειας χρησιμοποιώντας τη ν η λ ε ­
κτρονική τεχνολογία. Στα πειράματα
καλύτερα να χρησιμοπ οιήσετε ένα
παληό κινητήρα (μήπως το ν κάψ ετε
δηλαδή....) αφού πρώτα βεβαιω θήτε
ότι δ ο υ λεύ ει (αν δεν δ ο υ λεύ ει, είναι
πιθανό να μην έ χ ε ι καθόλου απώλειες
ισχύος...)
Δεν είναι απίθανο να εμ φ α νισ τεί σύν­
τομα κάποιο ολοκληρω μένο κύκλωμα
ειδικό για τη ν μεγιστοποίηση τη ς από­
δοσης των κινητήρων, αφού το θέμα
είναι ιδ ια ίτερ η ς οικονομικής σημα­
σίας και απ οτελεί α ν τικ είμ εν ο έ ν το ­
νης έρευνας.
Η αρχή λ ειτο υ ρ γία ς τη ς μεθόδου που
περιγράψαμε είνα ι εφ εύρεσ η του κ.
Noia, που ερ γά ζετα ι στη NASA και κα­
λύπ τεται από ευ ρ εσ ιτεχνία . \4

Βιοϊατρικές
Μετρήσεις
ΗΚΓ, ΗΜΓ, ΗΕΓ με απλά μέσα
Τα αρχικά ΗΚΓ, ΗΜΓ, ΗΕΓ μπορεί να
μη σημαίνουν κά τι ιδ ια ίτερ ο για πολ­
λούς η λεκτρ ο νικούς. Γι α υτό καλό θα
είναι να δ οθ εί μιά εξήγηση. Π ρόκειται
για τους σ υ ντετμ ημ ένο υς συμβολι­
σμούς των λέξεω ν: Η λεκτρο καρ δ ιο ­
γράφημα, η λεκτρομυογράφ ημα και
ηλεκτροεγκεφ αλογράφ ημα. Για τον
κλάδο τη ς Β ιο ηλεκτρ ονική ς όλα αυτά
σχετίζονται με τη μέτρηση και απ εικό­
νιση ηλεκτρικώ ν τάσεω ν που παράγο-
νται από το υς καρδιακούς σφυγμούς
(ΗΚΓ), τη μυϊκή δρα σ τηρ ιότη τα (ΗΜΓ)
και την εγκεφ α λική δ ρα σ τηριότητα
(ΗΕΓ). Η καρδιά δ ίν ε ι τα ισ χυρότερα
σήματα ενώ ο εγκέφ α λο ς τα α σ θ ενέ­
στερα.
Πολλοί θιασώτες των μικροεπ εξεργα-
στών κατά καιρούς σ κέφθηκαν να κά­
νουν β ιολο γικές μετρ ήσ εις και παρα­
τηρήσεις χρησιμοποιώντας το υς κομ-
πιούτερ τους. Δυστυχώ ς μέχρι πρόσ­
φατα δέν υπήρχε κατάλληλος μ ετα ­
τροπέας για τη ν τροφ οδοσ ία του κομ*
πιούτερ με βιολογικά σήματα. Το κενό
αυτό έρ χ ετα ι να συμπληρώσει το κύ ­
κλωμα που δημοσ ιεύουμε. Τρία ε λ ά ­
σματα χρησιμοποιούνται για η λ ε ­
κτρόδια' σ υνδέονται δε μέσω θωρακι­
σμένου καλωδίου με το ν διαφορικό
ενισχυτή που α π οτελεί τη ν είσοδο
του κυκλώματος. Το κύκλωμα αποτε-
λούμενο από το υ ς τελ εσ τικ ο ύ ς ε ν ι­
σχυτές A. Az As μπορεί να π εριγράφ ει
σαν «ενισχυτής οργάνου».
Αυτός είνα ι ένας δια φ ορικός ενισ χ υ ­
τής απ οτελούμενος από τελ εσ τικ ο ύ ς
ενισχυτές που έ χ ε ι πολύ μεγάλη α ν τί­
σταση εισόδου. Το σήμα εξόδου της
βαθμίδας εισόδου φ ιλ τρ ά ρ ετα ι από
το ενεργό φ ίλτρ ο διελεύσ εω ς χαμη­
λών Αίπριν φ θάσ ει στη «δίοδο εκπομ­
πής» του ζεύκτη.
Μιά βασική παρατήρηση: Σας συνι-
4-35
στούμε η τροφ οδοσ ία του ολοκληρω ­
μένου κυκλώ ματος να γ ίν ε ι από δύο
μπαταρίες των 4,5 βόλτ. Αυτή είν α ι η
μόνη εγγυημένη μέθοδος για πλήρη
απομόνωση του κυκλώ ματος μ έτρ η ­
σης από το τρ ο δ ο τικό του μικροκομ-
πιούτερ. Σας συνισ τούμε (για λόγους
ρσφάλειας) να μη χρησιμοποιήσετε
τροφ οδοτικό που λ ε ιτο υ ρ γ ε ί από το
δίκτυο των 220 V
Το φω τοτραντζίστορ του ζεύκτη άγει
το σήμα στο 2ο ολοκληρω μένο κύ­
κλωμα όπου μ ετα τρ έπ ετα ι σε παλμο­
κωδικό σήμα. Ο κύκλος λ ειτο υ ρ γία ς
του σήματος εξόδου (στη «βραχυκυ-
κλωμένη» είσοδο του διαφορικού ε ν ι­
σχυτή) το π ο θ ετείτα ι στο 50% με το Ρ2
Η συχνότητα του σήματος εξόδου
επ ιλέγεται με τη β οή θεια του Ρ,ι Η
ρύθμιση του σ υ ντελεσ τή ενίσχυσης
γ ίν ετα ι με το Ρι Η ανάπτυξη το υ «sof­
tware» αφ ήνετα ι στη διάθεση του κα­
τασκευαστή. ό σ ο ι δ εν έχουν υπολο­
γιστή μπορούν να πάρουν το σήμα με
ένα παλμπγράφο ή άλλο ευαίσ θητο
όργανο από την έξοδο 6 του 3130.
Αναλογικό σήμα μπορούμε να πάρου­
με από τους εξόδους 14 και 8 του IC-
Αυτό το αναλο'/ΐκό σήμα δ είχ ν ει αρ­
κετά καλά τα σήματα που προέρχο­
νται από τα διαφ ορικά όργανα. Μ
4-36

Το ολοκληρωμένο SAA 1900 της ITT

που πρόσφατα εμφανίστηκε στην αγο­
ρά, αποτελεί σύμφωνα με την εταιρεία,
την βάση για την κατασκευή ενός
πλήρους ηλεκτρονικού αρμονίου. Τα
φύλλα δεδομένων του ολοκληρωμέ­
νου, από τη μιά μεριά παρουσιάζουν
πολύ ενδιαφέρουσες τεχνικές πληρο­
φορίες, αλλά από την άλλη σπεύδουν
να το χαρακτηρίσουν σαν «ολοκληρω­
μένο» για κατασκευή αρμονίων - παι-
χνιδιών»! Σκοπός του άρθρου μας είναι
να διαπιστωθεί αν τό SAA 1900 είναι
κατάλληλο μόνο για παιχνίδια ή αν μπο­
ρεί να χρησιμοποιηθεί και σε σοβαρό­
τερ ες κατασκευές. Φυσικά ο καλύτε­
ρος τρόπος διαπίστωσης είναι να γίνει
κάποια μάλλον φιλόδοξη κατασκευή με
αυτό τό ολοκληρωμένο.
Όπως οι αναγνώστες θα διαπιστώ­
σουν, τα αποτελέσματα της κατασκευ­
ής ήταν τόσο ενθαρρυντικά, ώστε αλ­
λάξαμε τον τίτλο του άρθρου: Από «αρ­
μόνιο - παιχνίδι» τον προβιβάσαμε σε
«μίνι αρμόνιο.

To SAA 1900

Το μίνι αρμόνιο To IC SAA 1900 είναι εφοδιασμένο με

κύκλωμα σάρωσης του πληκτρολογίου
ή ταστιέρας (ταστιέρα στη μουσική

Μουσικοί 1
πειραματισμοί BASS Q <\ / \ /
με ένα
ολοκληρωμένο
Η κατασκευή ενός ηλεκτρονικού
αρμόνιου απαιτεί σημαντική δα­
πάνη σε χρόνο και χρήμα. Το μίνι
αρμόνιο που παρουσιάζουμε κα­
τορθώ νει να δώσει μια γεύση της
ηχητικής και λειτο υρ γική ς εμπει­
ρίας που προσφέρει ένα κανονικό
αρμόνιο, χωρίς να είνα ι ιδιαίτερα
δαπανηρό ή δύσκολο στην κατα­
σκευή.

Σχήμα 1. To SAA 1900 παράγει τέσ σερα ανεξάρτητα σήματα ακουστής συχνότητας που
α θροίζονται γραμμικά στην έξοδο. Σ τις εξόδους BASS και CHORD εμ φ α νίζετα ι σήμα
μόνο αν π ιεστεί ένα ή περισσότερα απο τα 19 πλήκτρα ακκομπανιαμέντων. Οι έ ξο δ ο ι «4'
out» και«8 out» ανήκουν στα πλήκτρα μελωδίας. Η έξο δ ο ς BASS είνα ι μονοφωνική,
δηλαδή παράγει μόνο κτη χαμηλότερη νότα κά θε συγχορδίας.
 2

15 V 5V

Σχήμα 2. To πλήρες κύκλωμα του μίνι - αρμόνιου α π οτελείται από τέσσερα τμήματα: To IC1 που παράγει τη μουσική, το IC2 που είνα ι τα ­
λαντωτής χρονισμού, το IC3 που α θ ρ ο ίζει τις εξόδους του IC 1 και τα Τ1, Τ2 που σχηματίζουν ένα ταλαντωτή για vibrato. Τα σ τοιχεία του
κυκλώματος, εκ τό ς βέβαια από το SAA 1900, είνα ι συνηθισμένα. Η μόνη καινοτομία είνα ι η διάταξη σάρωσης των 5 6 πλήκτρων που ε λ έ γ ­
χετα ι από το IC1.

φρασεολογία είναι τα πλήκτρα του πιά­
νου, του αρμόνιου, του ακκορντεόν
κλπ). Σε κάθε πλήκτρο αντιστοιχεί μία
επαφή. Υπάρχουν συνολικά 56 επα­
φ ές, από τις οποίες οι 37 είναι για να
παίζεται η μελωδία και οι 19 για τα ακ-
κομπανιαμέντα. To SAA 1900 είναι τ ε ­
λείως πολυφωνικό, δηλαδή μπορεί να
παράγει περισσότερες από μία νότες
ταυτόχρονα. Τα πλήκτρα ακκομπανια-
μέντων ελέγχουν δύο εξόδους με δια­
φορετική χροιά, τις BASS καί CHORD.
Τα πλήκτρα μελωδίας ελέγχουν κ ι’
αυτά δύο εξόδους με διαφορετική
χροιά, τις 4 ' out και 8' out. Το συμβολι­
κό διάγραμμα του μίνι - αρμόνιου υπάρ­
χει στο Σχήμα 1.
Οπως είπαμε, υπάρχουν 37 πλήκτρα
μελωδίας και 19 ακκομπανιαμέντων.
Τα ακκομπανιαμέντα είναι πολυφωνι-
κά, δηλαδή υπάρχει η δυνατότητα ταυ­
τόχρονης παραγωγής περισσοτέρων
του ενός τόνων, ώστε να δημιουργού-
νται κανονικές συγχορδίες. Το τμήμα
ακκομπανιαμέντων έχει την δική του
έξοδο, με ξεχωριστή ρύθμιση έντασης.
Μ' αυτόν τον τρόπο, η ένταση της με­
λωδίας και η αντίστοιχη των ακκομπα-
νιαμέντων, ρυθμίζονται ανεξάρτητα,
όπως σε πολυπλοκότερα όργανα.
Μ ε μόλις 19 πλήκτρα, τα ακκομπα-
νιαμέντα δεν έχουν και μεγάλες δυνα­
τότητες παιξίματος. Ο χειριστής θα
αποκτήσει την δυσάρεστη μάλλον
εμπειρία να προσέχει πού θα τον βγά­
λουν οι συγχορδίες που παίζει, ώστε να
4-38

μήν μπει με το αριστερό χέρι στην τα­ ξάρτητη ρύθμιση έντασης. Μ' αυτόν
στιέρα της μελωδίας. Υπάρχει ένα τον τρόπο δημιουργείται ευελιξία στη
πρόβλημα ανάμεσα στα πλήκτρα μελω­ ® © ® Θ © © © δυνατότητα αλλοίωσης της χροιάς του
δίας και ακκομπανιαμέντων: To Do με ήχου που παράγεται. Αν η ITT είχε προ-
το οποίο αρχίζουν τα πλήκτρα μελω­ βλέψ ει την ύπαρξη άλλων δύο φωνών,
δίας είναι μία οκτάβα χαμηλότερα από δύο και τρεις οκτάβες αντίστοιχα πάνω
το Si με το οποίο τελειώνουν τα 01 f \ 17/ i 25r i 3?r \ 4 V ^ 49/ από την πρώτη και με ανεξάρτητη ρύθ­
> \
πλήκτρα ακκομπανιαμέντων! 2, \ ( μιση έντασης, θα είχαμε ένα αληθινά
f > r \ } - \©
Η κυματομορφή που παράγει το SAA 3r
επαγγελματικό αποτέλεσμα. Οπωσδή­
) \ * >) \ J \ > \
1900 είναι ασύμμετρη και συνεπώς ποτε και οι δύο μόνο φω νές που υπάρ­
4r IS (\ r \ <
πλούσια σε αρμονικές. Επομένως, ο f V -© χουν είναι αρ κετές για να δημιουργή­
ήχος του ολοκληρωμένου είναι αρκετά \ r-t \> ^
\ < \
> - /\0 σουν ένα ικανοποιητικά πλούσιο ήχο.
«γεμάτος». Για τα ακκομπανιαμέντα 6-xr 7— S F ^- Iv,
\
>
(
-© Από τις εξόδους 21 και 22 του IC μπο­
υπάρχει και μία ξεχωριστή μονοφωνική 7/ ( \ ( ρούμε να πάρουμε υπο-οκτάβες των
‘t r ~ x r > * \
έξοδος, που αποδίδει πάντοτε τη χαμη­ 08 / ) 56(
φωνών της μελωδίας, με την (εσω τερι­
f ^ ί 24 γ ) K > V
λότερη από τις νότες της συγχορδίας. κά στο IC) χρήση φλίπ-φλόπ. Ο περιο­
Υπάρχει δυνατότητα να δίνει η έξοδος ρισμός εδώ είναι ότι πρέπει να πιέζεται
62020 3
αυτή τήν υψηλότερη νότα της συγχορ­ ένα μόνο πλήκτρο κάθε φορά, αλλοιώς
Σχήμα 3. Η διάταξη σάρωσης των
δίας. Αυτό γίνεται δίνοντας λογικό 1 τα φλίπ-φλόπ θα κάνουν μη γραμμική
πλήκτρων. Για την σάρωση 56 πλήκτρων
στην ακίδα 11 του SAA 1900. Πάντως, μίξη των δύο ή περισσότερων τόνων
χρειά ζοντα ι μάνο 15 καλώδια προς τις
το τυπωμένο κύκλωμα του Ελέκτορ που θα τους επιβληθούν και ο ήχος που
αντίσ το ιχες 15 α κ ίδ ες του SAA 1900.
προβλέπει την παραγωγή της χαμηλό­ θα βγει δεν θα είναι υποχρεωτικά
τερης νότας της συγχορδίας, επειδή ωραίος... Η βασική κυματομορφή που
αυτό είναι πιό συνηθισμένο. παράγει το SAA .1900 για τα πλήκτρα
Ο ήχος των μπάσσων, όπως αυτά εμ ­ ©■ · © του είναι τετραγωνική, επειδή προέρ­
φανίζονται στην έξοδο του ολοκληρω­ , D1 ... 056 χεται από δυαδικούς διαιρέτες συχνό­
' 1Ν4148
μένου, είναι πλούσιος σε αρμονικές και τητας.
μοιάζει με το μπάσσο ενός κανονικού
αρμόνιου. Το σήμα των μπάσσων περνά
από το φίλτρο R 17/C 13 και αθροίζεται
γραμμικά με το σήμα της μελωδίας από
Ο - © ... ©

Το κυκλω ματικό διάγραμμα

τον μικτή IC3, προτού οδηγηθεί στον
τελικό ενισχυτή ισχύος.
Τα πλήκτρα της μελωδίας παράγουν
δύο φωνές, που διαφέρουν κατά μία
οκτάβα. Κάθε φωνή έχει δική της ανε-
Σχήμα 4. Κάθε διασταύρωση στη διά­ Χρησιμοποιώντας τα εξω τερικά εξαρ­
ταξη του Σχήματος 3 αποτελείται από τήματα που φαίνονται στο Σχήμα 2, το
μία δίοδο και ένα διακόπτη με ελατή­ μίνι αρμόνιο χωράει σ' ένα σχετικά μι­
ριο που ενεργοποιείται πιέζοντας το κρό τυπωμένο κύκλωμα.
αντίστοιχο πλήκτρο. Επειδή το SAA 1900 δεν διαθέτει

Σχήμα 5. Η καλωδίωση της ταστιέρας, (πληκτρολόγιο αρμονίου). Κάθε γραμμή της διάταξης σάρωσης εχει 8 επαφές
πλήκτρων, που συνδέονται στα σημεία 4... 10 του τυπωμένου κυκλώματος. Κάθε επαφή πλήκτρου μαζί με μία δίοδο συνδέ­
ονται στην αντίστοιχη στήλη της διάταξης σάρωσης. Οι στήλες συνδέονται με τα σημεία 12...19 του τυπωμένου.
Σημείωση: Στην Ελλάδα χρησιμοποιούμε την Ιταλική ονομασία για τις νότες της μουσικής. Η αντιστοιχία είναι:
A=La B=Si C=Do D=fie E=Mi F=Fa o=Sol.
 4-39

82020 8

Σχήμα 6. Η μηχανική κατασκευή του πληκτρολόγιου. Για την καλωδίωση των πλήκτρων σ υμφ έρει να χρησιμοποιηθούν κομμάτια από Vero-
board. Μαζί με ένα πλαστικό κάλυμμα και με τους διακόπτες, τα κομμάτια του Veroboard κολλιούντα ι στο σώμα του πληκτρολόγιου.

ενσωματωμένο ταλαντωτή παραγωγής στικής αλλαγής της συχνότητας είναι η 1900 είναι οι έξοδοι σήματος, που συν­
του σήματος χρονισμού, χρησιμοποιεί­ αλλαγή των C 1, C2. Οι C1 και C2 πρέ­ δέονται με την έξοδο (γραμμή F) μέσψ
ται εξω τερικός ταλαντωτής με το 1C πει πάντοτε να είναι της ίδιας τιμής. ενός γραμμικού μικτή (Ρ1... Ρ4 και
74123 (TTL). Η ακρίβεια της συχνότητας μπορεί IC3). To IC 3 λειτουργεί σαν κλασσικός
Τα δύο τρανζίστορ Τ1 και Τ2 είναι, να ελεγχθεί με παλμογράφο ή συχνό- αναλογικός αθροιστής αναστρέφουσας
αντίστοιχα, ταλαντωτής τριπλού RC μετρο. Οι πιο μυημένοι στη μουσική θα εισόδου. Το σήμα του μπάσσου (ακίδα
(μετάθεσης φάσης) και απομονωτής. προτιμήσουν ίσως να πατήσουν το 2) περνάει από ένα φίλτρο διέλευσης
Το Τ1 παράγει ημιτονικό σήμα πολύ πλήκτρο La 3 και με το αυτί και το κα­ χαμηλών συχνοτήτων προτού φθάσει
χαμηλής συχνότητας που διαμορφώνει ταξιωμένο διαπασών να ρυθμίσουν το στην είσοδο του IC3. Οι έξοδοι Α...Ε ε ί­
το 74123 κατά συχνότητα. Έτσι Ρ5 ώσπου να συντονίσουν. ναι για την μελλοντική επέκταση του
δημιουργείται η δυνατότητα «vibrato» Στην περίπτωση που χρειάζεται συ­ οργάνου, αν κάτι τέτοιο χρειαστεί, και
για το SAA 1900. χνή αλλαγή του τόνου που παράγει το πρός το παρόν παραμένουν ασύνδετες.
Τα Ρ6 και Ρ7 ρυθμίζουν το πλάτος και όργανο, ώστε να συμβαδίζει με άλλα
τη συχνότητα του vibrato. Αν τα Ρ6 και μουσικά όργανα, το Ρ5 μπορεί να τοπο­
Ρ7 είναι τύπου τρίμμερ, (όπως προβλέ- θετη θ εί στην πρόσοψη. Το σύστημα σάρωσης
πεται στο τυπωμένο) το vibrato θα Οι ακίδες 2, 21, 22, 23 του SAA των πλήκτρων
ενεργοποιείται με τον διακόπτη S1. Αν
τα Ρ6 και Ρ7 τοποθετηθούν στην πρό­ 7
σοψη του οργάνου, το πλάτος και η συ­
χνότητα του vibrato θα μπορούν να
ρυθμίζονται συνέχεια και κατά περί­
πτωση. Τώρα πλέον ο S1 μπορεί να πα-
ραλειφθεί, επειδή στρέφοντας το Ρ6
στο Ο το vibrato σταματάει.
To Ρ5 ελέγχει ολόκληρη την περιοχή
συχνοτήτων που παράγονται από το
όργανο. Με τον δρομέα του στη μέση
θέση, η συχνότητα που παράγει το
74123 πρέπει να είναι 500 kHz περί­
που. (To Ρ5 ουσιαστικά «κουρδίζει»
όλο το μίνι αρμόνιο στον σωστό τόνο,
ώστε να μπορεί να συνεργαστεί με
άλλα μουσικά όργανα). Γ ενικά όμως η
συχνότητα του 74123 πρέπει να διατη­
ρηθεί κοντά στα 500 kHz διότι σε υψη­
λότερ ες συχνότητες το κύκλωμα σά-
ρωσης ταστιέρας του SAA 1900
δημιουργεί προβλήματα.
Αν για οποιοδήποτε λόγο (π.χ. ανο­ Σχήμα 7. Το τρ οφ ο δο τικό του μίνι - αρμόνιου.
χές εξαρτημάτων) το όργανο δεν μπο­ Πάνω στο τυπωμένο κύκλωμα υπάρχουν άλλοι δύο σταθεροποιητές, πού φ α ίνονται στο
ρεί να «κουρδιστεί» πάνω στον επιθυ­ Σχήμα 2.
μητό τόνο, ο ευκολότερος τρόπος δρα­
4-40

Κατάλογος υλικών για το τυπωμένο του 8

Σχήματος 8
Αντιστάσεις:
R l.R 2 = 2 k z
R3, R5, R14= 1k
R4, R 12=4k7
R 6,R 10=470Q
R7 =33k
R8.R 9.R 13, R31=1 Ok
R11 =15k
R15...R20=47k
R21 ...R27= 22k
R28 = 680k
R29 =330k
R30 = 1 8k
P1 ...P4= 100k λογαριθμικό
P5 = 1 k κατσαβιδιού
P6 = 2kz κατσαβιδιού
P7 = 4 k7 κατσαβιδιού
P8 = 25k κατσαβιδιού
P9,P 10= 5k κατσαβιδιού

Πυκνωτές:
C1,C 2= 330p
C 3 ,C 15 =1 00n
C4. C5, 06= 10|4F/16V
C7.C8, 0 9 = 4 μ 7 /1 6 ν
C10 = 47 0p F /6 ,3 V
C11...C14, C16= 330n
C17 = 1μ F/25V τανταλίου.

Ημιαγωγοί:
T 1,T2=B C 547 B
IC 1= SAA 1900
IC 2 = 7 4 1 2 3
10 3=741
IC 4= 79L05
10 5 = 7915

Διάφορα:
S 1 = διακόπτης μιας επαφής
S 2 = διακόπτης μανδάλωσης μιας επαφής

Ταστιέρα (πληκτρολόγιο) Σχήμα 8. Καθώς το μεγαλύτερο μέρος του κυκλώματος του μίνι - αρμόνιου περιέχεται
Μια επαφή ανά πλήκτρο, συνολικά 56 μέσα στο SAA 1900, το τυπωμένο της συσκευής έχει σχετικά περιορισμένες διαστάσεις,
πλήκτρα Οι έξοδοι Α...Ε παραμένουν ασύνδετες για μελλοντική επέκταση του οργάνου. Σ’ αυτό το
και 56 δίοδοι ΙΝ4148 σχήμα βλέπουμε το τυπωμένο και την διάταξη των εξαρτημάτων σ' αυτό.

Κατάλογος υλικών τροφοδοτικού 9

Πυκνωτές:
0 1 , 02= 470|JiF/35V
03, C4=100n
C5, C6= 1 U'F τανταλίου

Ημιαγωγοί:
D 1...D4= ΙΝ4001
101 = 7815
10 2=7918

Διάφορα:
Tr 1= 22 0 /2 x1 8 V -2 5 0 mA ή περισσότερο
S 1= Διπολικός διακόπτης τροφοδοσίας
Σχήμα 9. Το τυπωμένο κύκλωμα του τροφοδοτικού του Σχήματος 7 και η διάταξη εξαρτη­
F 1= ασφάλεια 100 ΜΑ βραδείας τήξης
μάτων.
 4-41

Η διάταξη σάρωσης των πλήκτρων που

φαίνεται στο Σχήμα 3 συνδέεται στις
ακίδες 4. .10 και 12... 19 του SAA
1900, όπως δείχνει το Σχήμα 2. Κάθε
μία από τις 56 διασταυρώ σεις του
Σχήματος 3 γίνεται από ένα διακόπτη
πλήκτρου και μία δίοδο (βλέπε Σχήμα
4). Ένα ειδικό κύκλωμα ελέγχου μέσα
στο SAA 1900 σαρώνει κάθε επαφή
«γραμμή με γραμμή», τη μία μετά την
άλλη, μέχρι να βρει ποιό πλήκτρο πιέ­
ζεται. Με άλλα λόγια χρειάζονται μόνο
7+8=15 ακίδες στο ολοκληρωμένο,
αντί γιό 7+8=56.
Σημείωση: Στη διάταξη του Σχήμα­
τος 3, η χαμηλότερη νότα, δηλαδή το
πρώτο πλήκτρο στά αριστερά της τα­
στιέρας, αντιστοιχεί στον αριθμό 56.
Βρίσκεται στην κάτω δεξιό γωνία και
όχι στην επάνω αριστερή του Σχήμα­
τος. Δηλαδή οι επαφές με τους αριθ­
μούς 56 και 1 ενεργοποιούν την χαμη­
λότερη και υψηλότερη νότα, αντίστοι­
χα. Αν όλες οι επαφές καλωδιωθούν
όπως δείχνει το Σχήμα 4, δεν θα πρέ­
πει να υπάρξει περίπτωση λάθους.
Δεν θα ουνιστούσαμε να κατασκευα
στεί η διάταξη 7x8 με καλώδια και
λωρίδες χαλκού σε τυπωμένο κι έπειτα
να συνδεθούν τα πλήκτρα σ’ αυτήν με
καλώδια. Ο απλούστερος πρακτικός
τρόπος κατασκευής της διάταξης 7x8
φαίνεται στο Σχήμα 5. Εδώ, οι 56 δίο
δοι μπαίνουν στους διακόπτες
πλήκτρων. Οι επαφές δεν πρέπει να
διασυνδέονται. Καλύτερο είναι να κολ
ληθεί κάθε διακόπτης πλήκτρου σε
perspex, πλαστικό ή άλλο μονωτικό
υλικό. Για την τοποθέτηση των διόδων
θα πρέπει να κοπούν μερικά κομμάτια
Veroboard σε λωρίδες και να κολλη
θούν πίσω από τις επαφές, με την όψη
του χαλκού προς τα επάνω. Η σύνδεση
μεταξύ της ταστιέρας και του τυπωμέ
αι
νου γίνεται με δύο λωρίδες των (7+8)
ις· καλωδίων (βλέπε Σχήμα 6).

Το τροφοδοτικό
και ο ενισχυτής
Το μίνι αρμόνιο χρειάζεται πέντε δια­
φ ο ρετικές τάσεις τροφοδοσίας: +15V,
-5V , -15 V , -1 8 V και τέλος μια φάση
περίπου -23,5V χωρίς σταθεροποίηση.
Τα δύο ολοκληρωμένα - σταθεροποιη­
τές τάσης που περιλαμβάνονται στο τυ­
πωμένο (IC4 και IC5) παρέχουν τα
-1 5 V και τ α - 5 ν . Οι υπόλοιπες τάσεις
(-2 3 ,5V, - 1 8V και +15V) πρέπει να δο­
θούν εξωτερικό. Ένα κατάλληλο τρο­
φοδοτικό υπάρχει στο Σχήμα 7. Πρό­
κειται για τροφοδοτικό διπλής πολικό­
τητας που δίνει +15V και - 1 8V χρησι­
μοποιώντας δύο σταθεροποιητές τά­
σης. Τα 23,5V μπορούν νά ληφθούν
από τον αρνητικό πόλο του πυκνωτή
C2. Αυτό γίνεται αρκετά εύκολα, όπως
τη-
φαίνεται στο Σχήμα 7.
Είναι αυτονόητο ότι χωρίς τελικό ενι-
4-42

σχυτή δεν μπορεί να αξιοποιηθεί ακου­

στικά το σήμα εξόδου του μίνι αρμό­
νιου. Το σημείο F, δηλαδή η έξοδος
από το 1C 3 μπορεί να συνδεθεί στην
βοηθητική είσοδο (AUX) ενός κοινού
ενισχυτή, (αν είναι στερεοφωνικός,
οδηγείστε και τις δύο εισόδους AUX
παράλληλα). ΤαΡ 8, Ρ9, Ρ10 ρυθμίζουν
την ένταση κάθε μιας ξεχωριστά από
Έλεγχος
τις εξόδους του SAA 1900. (εκτός από
το μπάσσο). Πέρα απ' αυτό, η R20 που
ρυθμίζει την αρνητική ανάδραση στον
στροβοσκοπικού
741 μπορεί να τροποποιηθεί για να
δώσει την απαιτούμενη στάθμη στο
σήμα εξόδου. Αυξάνοντας την R20, αυ­
ξάνει το σήμα εξόδου και αντίστροφα.
φωτισμού
Η ταστιέρα
Υπάρχουν διάφορες ταστιέρες και σε
διάφορες τιμές. Η ταστιέρα είναι ίσως
το ακριβότερο εξάρτημα της κατα­
μια ακόμη εμπειρία παιχνιδιού με το φως
σκευής, αλλά και κάτι απαραίτητο
(εκτός αν δεν ξέρ ετε να παίζετε κι
ούτε θ έλ ετε να μάθετε...). Ένα φθηνό Το πιο συνηθισμένο πεδίο εφαρ­ Ο στροβοσκοπικός φωτισμός βασίζεται
υποκατάστατο της ταστιέρας, που μογής φωτεινών τρυκ είναι οι ντι- στο φαινόμενο των φωτεινών η λεκτρι­
όμως δεν μπορεί να προσφέρει την κών εκκενώσεων που μπορούν να δη-
σκοτέκ. Σ αυτές, ο έλεγχος των μιουργηθούν σε λυχνίες αδρανούς α ε­
λειτουργικότητά της από μουσική άπο­
διαφόρων φωτισμών εφφέ μπορεί ρίου. Ένας πολύ γνώριμος τόπος λυ­
ψη, είναι η χρήση πιεστικών διακοπτών
μιάς επαφής με ελατήριο. Χρησιμο­ να γίνεται από κάτι τόσο απλό όσο χνίας αερίου είναι η λυχνία νέον. Στον
ποιείστε δύο χρώματα, άλλο για τους η ένταση της μουσικής μέχρι τόσο στροβοσκοπικό φωτισμό χρησιμο­
τόνους και άλλο για τα ημιτόνια και περίπλοκο όσο ένα μακροσκελές ποιούνται ειδ ικ ές λυχνίες που περιέ­
φροντίστε να τα τοποθετήσετε έτσι χουν το αέριο ξένον. Εφαρμόζοντας
πρόγραμμα ηλεκτρονικού υπολο­ μια αρκετά υψηλή τάση μεταξύ ανόδου
ώστε να σχηματίζουν κατά το δυνατόν,
γιστή. Το κύκλωμα του άρθρου και καθόδου της λυχνίας αερίου μπο­
την κλασσική ταστιέρα.
μας, χωρίς να είναι περίπλοκο ή ρούμε να προκαλέσουμε φωτεινή η λε­
Ο ήχος εξεζητημένο ελέγχει εύκολα τον κτρική εκκένωση, δηλαδή να δ ιεγ εί­
στροβοσκοπικό φωτισμό και μπο­ ρουμε τα άτομα του αδρανούς αερίου
Ο ήχος που παράγεται τελικά, κάθε
σε φωτοβολία. Εξ αιτίας του τρόπου
άλλο θυμίζει παρά αρμόνιο - παιχνίδι. ρεί να δώσει μια άλλη όψη της διέγερσης της στροβοσκοπικής λυ­
Αν συνδυαστεί με μονοφωνικό συνθε- πραγματικότητας στο σπίτι η σε χνίας ξένον, το φως που παράγει έχει
τητή, μπορεί η μελωδία να παίζεται
βιτρίνες καταστημάτων. τη μορφή πολύ έντονων φωτεινών ανα­
στον συνθετητή με το δεξί χέρι και τα
λαμπών. Το ιδιαίτερα μεγάλο ρεύμα
ακκομπανιαμέντα στην ταστιέρα μελω­
που απαιτεί η έντονη και στιγμιαία ε κ ­
δίας του μίνι αρμόνιου με το αριστερό
κένωση μέσα από την λυχνία ξένον δ ί­
χέρι. Αυτά δηλαδή για εκείνους που
νεται από έναν πυκνωτή που έχει φορ-
δεν παίζουν πιάνο με δύο ή και ένα
τισθεί σε μερικές εκατοντάδες βολτ
μόνο δάκτυλο (παρά την απλότητα...της
και που συνδέεται μεταξύ άνοδου και
μεθόδου, όλοι οι επαγγελματίες πιανί­
κάθοδου της λυχνίας. Επειδή η τάση
στες Την περιφρονούν συστηματικά...).
του πυκνωτή δεν φτάνει για να αρχίσει
η εκκένωση, η λυχνία έχει ένα βοηθη­
τικό ηλεκτρόδιο πλέγματος,στο οποίο
επιβάλλεται μια τάση ύψους μερικών
KV. Η επιβολή της υπερυψηλής αυτής
τάσης ιονίζει το αέριο της λυχνίας,
οπότε πλέον ξεσπά η κύρια εκκένωση
μεταξύ ανόδου - καθόδου.
Υπάρχουν διάφοροι τύποι λυχνιών ξ έ ­
νον με αντίστοιχους τύπους μετασχη­
ματιστών παραγωγής της υπερυψηλής
τάσης. Σχεδόν οποιοσδήποτε τύπος
λυχνίας μπορεί να δ ιεγερ θεί από το κύ­
κλωμα που παρουσιάζουμε, αν και η
όλη σχεδίαση αποβλέπει στην οδήγηση
(με κάποιους περιορισμούς) λυχνίας
«60 Watt ανά δευτερόλεπτο».
Η ισχύς των διαφόρων τύπων λυχνιών
ξένον αναφέρεται σε X W att/sec, φρα­
σεολογία που οπωσδήποτε μας... ξενί­
ζει λιγάκι!
Η ενέργεια που αποδίδει ο πυκνωτής
 Σχήμα 1. Η μονάδα ελέγχο υ του στροβοσκοπικού φωτισμού. Οι η λεκτρ ο λυ τικο ί πυκνωτές πρέπει να αντέχουν σε μεγάλη κυμάτωση, συ­
νεπώς σε μεγάλο ρεύμα εκφ όρτισ ης. Ο μετασχηματιστής υπερυιμηλής τάσης. Tr είνα ι ε ιδ ικ ο ύ τύπου για λυχνίες ξένον και συνήθως προ­
μ ηθεύετα ι από την ίδια πηγή.

12 V
2

Σχήμα 2. Το κύκλωμα ελέγχο υ μπορεί να λειτο υργή σ ει ταυτόχρονα τέσσερα στροβοσκοπικά φώτα. Το τμήμα αυτά είνα ι η λεκτρ ικά απομο­
νωμένο από το υπόλοιπο κύκλωμα με οπτικούς απομονωτές.
 4-44
3 μέσω της R5 και του πρωτεύοντος του
ctyUUUULiLfUUUUUULl·
«π______π____
02_______ __________________________
04____________________
«.______Π_______ Γ
Σχήμα 3. Διάγραμμα χρονικής αντισ τοιχίας των κυματομορφών διέγερσ η ς των στροβο­
σκοπικών φώτων. Η κυματομορφή CL α νήκει στον ταλαντωτή χρονισμού. Ανάλογα με τη
θέση των διακοπτών παράγοντα! δ ια φ ο ρ ετικ ές φ ω τεινές α λληλουχίες.
ανόδου - καθόδου στην λυχνία ξένον
δίνεται από τη σχέση Ε= l / 2 CU2 όπου
Ε η ενέργεια σε Joules, C η χωρητικό­
τητα του πυκνωτή σε Farad και U η
τόση φόρτισης σε volt.
Η ισχύς ανό δευτερόλεπτο επί της λυ­
χνίας ξένον βρίσκεται πολλαπλασιάζο­
ντας την παραπάνω ενέργεια Ε επί τον
αριθμό των αναλαμπών της λυχνίας
ανό δευτερόλεπτο. Έτσι, αν έχουμε 20
αναλαμπές ενέργειας 60 Joules καθε­
μιά το δευτερόλεπτο, η ισχύς επί της
λυχνίας θα είναι 20x60= 1200 W! Είναι
προφανές ότι αν δεν θέλουμε να...λυώ-
σει η λυχνία θα πρέπει να χρησιμοποιή­
σουμε λιγότερη ενέργεια εκκένωσης
οε κάθε αναλαμπή. Αν έχουμε μια τυπι­
κή λυχνία ξένον των 10W /sec που θα
εργαστεί με 20 αναλαμπές το δ ευτε­
ρόλεπτο, η ενέργεια ανά αναλαμπή δεν
πρέπει να ξεπερνά τα 1 0/20 J = 0,5 Jo­
ules. Αυτή η ενέργεια εκφόρτισης εξα­
σφαλίζεται χρησιμοποιώντας πυκνωτή
11 μΕ που φορτίζεται στα 300 V. Η θ ε­
ωρητική αυτή τιμή προσεγγίζεται ικα­
νοποιητικά από τους C1 και C2 του
σχήματος 1. Κι ως εδώ μεν, καλά. Αλλά
τι πυκνωτές εκλέγουμε όταν δεν γνω­
ρίζουμε την ισχύ της λυχνίας ξένον που
θα χρησιμοποιηθεί; Σ αυτή την περί­
πτωση μπορούμε να βασιστούμε στην
πρακτική σχέση
C 1 -C 2 - (χ · J o u le s /αναλαμπή)
6 τιμή κορυφής του δικτύου 1,14x220
Αν η λυχνία έχει διάρκεια ζωής λιγότε-
ρη από 250 ώρες λειτουργίας, στον
υπολογισμό θα πρέπει να μειωθούν τα
Joules/αναλαμπή.
Και μια παρατήρηση: Συνήθως η άνο­
δος των λυχνιών ξένον επισημαίνεται
από μια κόκκινη κηλίδα. Προσέξτε να
V
______________
___________________________________ ________
82067*3
τις χρησιμοποιείτε με την σωστή πολι­
κότητα (άνοδος θετική, κάθοδος αρνη­
τική). Το ηλεκτρόδιο πλέγματος έχει
την μορφή ενός σύρματος κοντά στο
ηλεκτρόδιο καθόδου η την μορφή ενός
τρίτου ηλεκτροδίου ανάμεσα στα ηλε­
κτρόδια ανόδου και καθόδου.
Αστραπές σε αμπούλες
Μ ετά τα όσα γράψαμε ως εδώ για την
ηλεκτρική εκκένωση μέσα από αέρια,
ας δούμε πως διεγείρεται στην πράξη η
λυχνία ξένον σε φωτοβολία.
Στο σχήμα 1 ο πυκνωτής που αποδίδει
την ενέργεια της ηλεκτρικής εκκένω ­
σης αντιπροσωπεύεται από τουςΟ Ι και
C2. Επειδή η λυχνία ξένον χρειάζεται
κάπου 600V μεταξύ ανόδου καθόδου,
οι δίοδοι 01και D2 οε συνδυασμό με
τους C1 και C2 σχηματίζουν ένα διπλα-
σιαστή τάσης που παρέχει την απαιτού­
με νη τάση.
Οι ηλεκτρολυτικοί πυκνωτές C1 κ α ι0 2
φορτίζονται συνεχώς στην τάση κορυ­
φής του δικτύου. Οι R1 και R2 περιορί­
ζουν το ρεύμα μέσα από τη λυχνία ξ έ ­
νον κατά την διάρκεια της αγωγιμότη­
τάς της σε ασφαλή για την μακροζωία
της επίπεδα. Οι τιμές των R 1 k o i R2
εκλέγονται έτσι ώστε οι C1 και C2 να
προλαβαίνουν να φορτιστούν μέχρι την
Vrms= 311 V ακόμη και στην μεγαλύ­
τερη συχνότητα αναλαμπών της λυ­
χνίας.
Το κύκλωμα διέγερσης της λυχνίας
αποτελείται από τα στοιχεία C3, R5,
Th1, Tr, R3, R4. R5, D3 και το φωτο­
τρανζίστορ. Ο C3 φορτίζεται κοντά
στην τιμή κορυφής της τάσης δικτύου
μετασχηματιστή υπερυψηλής Tr και
την κατάλληλη στιγμή εκφορτίζεται
μέσω του πρωτεύοντος του μετασχη­
ματιστή και του θυρίστορ. Η πολύ γρή­
γορη εκφόρτιση του C3 αναπτύσσει
στο δευτερεύον του μετασχηματιστή
και συνεπώς στο πλέγμα της λυχνίας
τάση μερικών KV που ξεκινούν την ε κ ­
κένωση.
Τώρα πλέον το αέριο της λυχνίας γίνε­
ται αγώγιμο, δημιουργώντας έτσι δρό­
μο εκφώρτισης των πυκνωτών C1 και
C2. Μ αυτόν τον τρόπο, η ενέργεια
ηλεκτρικού πεδίου που ήταν αποθη-
κευμένη στους C1 και C2 αποδίδεται
κατά ένα ποσοστό σαν φωτεινή εν έρ ­
γεια και κατά το υπόλοιπο σαν θερμό­
τητα στην λυχνία ξένον. Με το σβήσιμο
της λυχνίας αρχίζει η επαναφόρτιση
των C 1, C2 κα ι0 3 προς την τάση κορυ­
φής δικτύου, οπότε ο κύκλος λειτουρ­
γίας είναι έτοιμος να επαναληφθεί.
Το κύκλωμα διέγερσης ενεργοποιείται
μέσω του φωτοτρανζίστορ και LED
ενός ολοκληρωμένου οπτικού απομο-
νωτή σε πλαστική θήκη DIL (Dual in
line).
Ο οπτικός απομονωτής εξασφαλίζει
την απαραίτητη ηλεκτρική μόνωση με­
ταξύ του κυκλώματος ελέγχου και του
αντίστοιχου διέγερσης της λυχνίας. Οι
R3 και D3 μειώνουν την τάση τροφο­
δοσίας του οπτικού απομονωτή στα
15V για ευνόητους λόγους.
Το κύκλωμα ελέγχου.
Μ ετά την επεξήγηση του τρόπου δ ιέ­
γερσης της λυχνίας ξένον σε φωτοβο­
λία, ας δούμε πως ελέγχεται ο αριθμός
των αναλαμπών της. Ένα κατάλληλο
κύκλωμα ελέγχου υπάρχει στο Σχήμα
2. Σ αυτό, η μέγιστη συχνότητα αναλα­
μπών είναι 20 Ηζ.Το κύκλωμα έχει δυ­
νατότητα οδήγησης τεσσάρων στροβο­
σκοπικών λυχνιών ταυτόχρονα και απο-
τελείτα ι βασικά από μια γεννήτρια παλ­
μών χρονισμού και διακόπτες.
Ο ταλαντωτής του συστήματος χρησι­
μοποιεί το 2Ν2646, ένα unijunction
UJT τρανζίστορ.Τα Ρ1, R1 και C1 κα­
θορίζουν τη συχνότητα ταλαντώσεων,
που κυμαίνεται στην περιοχή 8... 120
Hz. Η έξοδος Β1 του 2Ν2646 οδηγεί
τον δεκαδικό απαριθμητή 4017 IC1.
Στο Σχήμα 3 υπάρχουν ot κυματομορ­
φ ές εξόδου του 4017 σε χρονική αντι-
σοιχία με το σήμα του ταλαντωτή.
Τα σήματα εξόδου του 4017 βρίσκο­
νται στην περιοχή από 1-20 Ηζ και φ έ ­
ρονται στους διακόπτες S1...S4. Η
 4 -4 5

«0 4 7 4

Σχήμα 4. Υπόδειγμα πρόσοψης της συσκευής. Τα LED χρησιμεύουν σαν ενδεικτικά διέγερσης των αντίστοιχων λυχνιών ξένον. Το στρο­
βοσκοπικό φαινόμενο μπορεί να ελεγχθεί με το χέρι γυρίζοντας του διακόπτες στη θέση «ΜΑΝ»

θέση των διακοπτών S1 ...S4 καθορίζει

τη σειρά διέγερσης των λυχνιών, αν
δηλαδή τα φώτα θα τρέχουν από αρι­
στερά στα δεξιά, ανάποδα, η με κάποιο
άλλο συνδυασμό. Με τους S1...S4 τ ε ­
λείως δεξιά ενεργοποιούνται οι πιεστι­
κοί διακόπτες διέγερσης των λυχνιών
ξένον, οπότε έχουμε χειροκίνητη φω­
τοβολία. Μ ετά το σύστημα διακοπτών,
τα σήματα εξόδου του 4017 διεγείρουν SH Z D - G K Z Z H tl·
V
τα τρανζίστορ Τ2...Τ5 που προκαλούν
Γ —*
τη φωτοβολία των LED D1 ...D4 και των
/ΤΛ
0 ί —.< 0-------------- 8 20 67 5d

αντίστοιχων LED- των οπτικών απομο-

νωτών IC2...IC5 (TIL 111). Τ
82 0 6 7 5c
Οι D1 ...D4 δείχνουν πότε ο αντίστοιχος
οπτικός απομονωτής IC2...IC5 δ ιεγ εί­
ρει την οδηγούμενη απ αυτόν λυχνία.
Το Σχήμα 4 δίνει ένα υπόδειγμα πρό­
σοψης της συσκευής στροβοσκοπικού
φωτισμού. Όπως βρίσκονται γυρισμέ­
νοι οι διακόπτες στο Σχήμα 4, οι λυ­
χνίες Α και Δ φωτοβολούν ταυτόχρονα.
Η λυχνία Β φωτοβολεί δύο κύκλους
αργότερα ενώ η C πρέπει να ελεγχθεί
με το χέρι. Παό όλο που ο αυτή τη θέση
διακοπτών ο αριθμός αναλαμπών είναι
Σχήμα 5. Τα κυκλώματα τροφοδοσίας λυχνιών ξένον του εμπορίου ανάγονται βαοικά οε
λίγο μικρότερος από τη συχνότητα
κάποιο από τα κυκλώματα αυτού του Σχήματος.
εξόδου του IC1, υπάρχει το γενικό πλε­
ονέκτημα της μεταβλητής διαδοχής σε
φωτοβολία. (έτοιμη) συσκευή στροβοσκοπικού φω­ εκατοντάδων βολτ που απαιτούνται για
τισμού μ ένα κατσαβίδι. Προσέξτε να την εκκένωση πρέπει βασικά να μοιάζει
μην βραχυκυκλώσετε κανένα πυκνωτή με κάποιο απο τα κυκλώματα του Σχή­
Πως να μετατρέψετε έτοιμα με το κατσαβίδι η ακόμη χειρότερα, μη ματος 5. Το κύκλωμα μπορεί να έχει
στροβοσκοπικά φώτα τον αγγίξετε με το χέρι. Παό όλο που μερικές παραπάνω αντιστάσεις. Οι
Για την περίπτωση που θα θελήσ ετε να (ελπίζουμε) η συσκευή δεν είναι πλέον ηλεκτρολυτικοί πυκνωτές είναι συνή­
ε λ έγ ξετε με τη διάταξη του άρθρου στην πρίζα, κάποιος πυκωντής μπορεί θως ειδικού τύπου, για να αντέχουν σε
μας κάποια στροβοσκοπική συσκευή να βρίσκεται ακόμη φορτισμένος σε μεγάλο ρεύμα εκφόρτισης. Η τυπική
φωτισμού που ήδη υπάρχει, οι παρακά­ εκατοντάδες βολτ, προσφέροντας μια τάση λειτουργίας των λυχνιών ξένον ε ί­
τω οδηγίες ίσως σας φανούν χρήσιμες. επικίνδυνα δυσάρεστη εμπειρία για ναι από 300 ως 600 V.
Και πρώτα απ όλα, βγάλετε τη συσκευή τους απρόσεκτους. Το Σχήμα 6 παρουσιάζει αντιπροσω­
από την πρίζα! Κατόπιν ανοίξετε την Ο τρόπος παραγωγής των μερικών πευτικά κυκλώματα διέγερσης. Στο
4-46
6 μπορεί να γίνει είτε με φύλλο αλουνι-
Σχήμα 6. Δύο αντιπροσωπευτικά κυκλώματα διέγερσης λυχνίας ξένον. Στο άρθρο μας
χρησιμοποιούμε το πιο πολύπλοκο κύκλωμα (b)
Σχήμα 6α έχουμε την ίδια τη λυχνία ξέ­
νον στο κύκλωμα χρονισμού. Εδώ,ο πυ­
κνωτής φορτίζεται μέσω του ροοστάτη
και του πρωτεύοντος του μετασχηματι­
στή και όταν η τάση του φθάσει τα
300-600 V εκφ ορτίζεται ταχύτατα
μέσα από τη λυχνία ξένον και το πρω­
τεύον του μετασχηματιστή υάερυψη-
λής, δημιουργώντας τυτόχρονα στο
δευτερεύον την απαιτούμενη τάση
οδήγησης του πλέγματος. Στο Σχήμα
6b το κύκλωμα μοιάζει με αυτό του
Σχήματος 1. Ο ταλαντωτής, μεταβλη­
τής η σταθερής συχνότητας, μπορεί να
είναι οποιουδήποτε τύπου, αρκεί να
παρέχει την κατάλληλη οδήγηση στο
θυρίστορ εκφόρτισης. Η διάστικτη
αντίσταση έχει τιμή όση και η αντίστα­
ση σειράς προς τα 3 0 0 -6 0 0 V και προ­
στατεύει το θυρίστορ από υπερβολικά
υψηλή τάση ανόδου, για την περίπτωση
που το τελευταίο αντέχει μέχρι τα 400
V. Το μειονέκτημα είναι ότι έτσι η τάση
φόρτισης του πυκνωτή είναι η μισή των
3 0 0 -6 0 0 V. Η διάστικτη αντίσταση δεν
χρειάζεται αν το θυρίστορ αντέχει σε
600V η περισσότερο.
Για να ξαναγυρίσουμε στο θέμα μας, το
κύκλωμα διέγερσης της λυχνίας θα
πρέπει να κατασκευαστεί ξανά, ώστε
να μοιάζει με το Σχήμα 1. Αν τα περισ­
σότερα εξαρτήματα υπάρχουν ήδη, θα
απαιτηθεί η προσθήκη μόνο του οπτι­
κού απομονωτή και των D3.R3 και R6.
Η βαθμίδα διέγερσης με τα Th1, Tr, R5
και C3 δεν χρειάζεται τροποποίηση,
έστω και αν οι τιμές των εξαρτημάτων
Ο ανακλαστήρας της λυχνίας ξένον
νίου πάνω σε κάποιο χαρτόνι η πλαστι­
κό, ε ίτε από κάποιο παληό προβολέα
αυτοκινήτου. Προσέξτε σχολαστικά το
κουτί της συσκευής να μην κάνει σώμα
με το σασσί του κυκλώματος, γιατί
υπάρχει κίνδυνος θανατηφόρας η λε­
κτροπληξίας!!! Μ
διαφέρουν απ αυτές του Σχήματος 1.
Αν η τάση διέγερσης είναι 600V η R3
πρέπει να γίνει 100KQ/1W . Από την
άνοδο ως την κάθοδο του θυρίστορ
πρέπει να συνδεθεί μια αντίσταση ίσης
τιμής και ισχύος με την R5, εκτός αν
ήδη υπάρχει συνδεμένη. Μ ετά απ αυτά,
το κύκλωμα της λυχνίας είναι έτοιμο να
οδηγηθεί από τη μονάδα ελέγχου του
άρθρου μας.
Κατασκευή
Τα κυκλώματα των Σχημάτων 1 και 2
μπορούν να τοποθετηθούν σε πλακέτ-
τα Veroboard, αν δεν θελήσετε να τα
κατασκευάσετε με την κλασσική μέθο­
δο του τυπωμένου. Η μονάδα δ ιέγ ερ ­
σης της λυχνίας ξένον κατασκευάζεται
τέσ σ ετεις φορές. Ο δρόμος εκφ όρτι-
σης των C1 και02 πρέπει να γίνει με Η σύνταξη του
πολύ χοντρούς αγωγούς, ώστε να μην
περιορίζεται από την αντίσταση αγω­
γών η ταχύτητα και η ένταση εκφ όρτι-
περιοδικού
σης των πυκνωτών μέσα από τη λυχνία.
Οι C1 και 02πρέπει να είναι υψηλής
σας εύχεται
ποιότητας, για μεγάλο ρεύμα εκφ όρτι-
σης. Το θυρίστορ δεν χρειάζεται ψύξη. χρόνια πολλά
Ο μετασχηματιστής υπερυψηλής συ­
χνά πουλιέται μαζί με τη λυχνία ξένον.
Το κύκλωμα του Σχήματος 2 είναι αρ­
και
κετά απλό σαν κατασκευή. Προσέξτε
όμως:
ευτυχισμένο
Το σασσί του κυκλώματος πηγαίνει
ΜΟΝΟ ΣΤΑ LED του οπτικού απομο­ το 1983
νωτή.