λ

Μ Η Ν ΙΑ ΙΟ Π Ε Ρ ΙΟ Δ ΙΚ Ο Σ Υ Γ Χ Ρ Ο Ν Η Σ Η Λ Ε Κ Τ Ρ Ο Ν ΙΚ Η Σ
c ΤΕΥΧΟΣ 3
ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 1982
ΔΡΧ. 100

γαλάζιο LED

r · " ; -
\
I \ \ '

α
£
Μ
\ ■ p L ·*

ενισχυτές
κεραιών

φ ,

ελάττω ση θορύβου DNR)

δυναμική
 3 -0 3

περιεχόμενα
περιεχόμενα

Επιλογές ................................................................................ 3-08

Transverter 70cm (2) .............................................................. 3-09
Αφού στο πρώτο μέρος εξαντλήσαμε τον τρόπο λειτουργίας
τού Transverter 70cm στο δεύτερο και τελευταίο μέρος δίνου­
με τις οδηγίες κατασκευής και ρυθμίσεως τού όλου συστή­
ματος.
Ψευδό ROM ........................................................................... 3-16
Αυτή η ενδιαφέρουσα κατασκευή είναι για όλους αυτούς που
ασχολούνται πειραματικά με τα ηλεκτρονικά και θέλουν κά­
ποια ευελιξία στις μνήμες.
Κεραίες αυτοκινήτων ............................................................ 3-19
Σε τούτο το άρθρο περιγράφεται πώς μπορεί να μετατραπεί
μια κεραία αυτοκινήτου σε κεραία εκπομπής χωρίς να βλάψει
το ραδιόφωνο.
Ενισχυτής κεραίας ................................................................. 3-22
' Ενας ενισχυτής κεραίας μεγάλου φάσματος για όλες τις επι­
θυμίες.
Δυναμική ελάττωση θορύβου (D.N.R.) ................................ 3-27
Το σύστημα αυτό του Ελέκτορ είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα
παραλλαγή τού δυσεύρετου συστήματος της National Semi­
conductor με πολύ καλή απόδοση.
Πληκτρολόγιο χωριτηκότητας ............................................ 3-31
' Ενα πληκτρολόγιο χωρίς μηχανικά πλήκτρα.
Γαλάζια LED ........................................................................... 3-35
Περιγραφή και εξέταση του τρόπου παραγωγής LED που
εκπέμπουν γαλάζιο φως.
Μετατροπή A/D και D/A ...................................................... 3-41
Περιγραφή τού τρόπου μετατροπής των σημάτων από ανα­
λογικά σε ψηφιακά και το αντίθετο.
Ενισχυτές κεραίας ................................................................. 3-47
Αυτό το άρθρο περιγράφει τις δυνατότητες και αδυναμίες των
ενισχυτών κεραιών και πιστεύουμε ότι κατατάσσεται στα κλα -
σικά τού είδους του.
Ψηφιακό βολτόμετρο γενικής χρήσεως ............................. 3-52
' Ενας ψηφιακός μετρητής για άπειρες χρήσεις
Αγορά .................................................................................... 3-55

Κατασκευή και
ρυθμίσ εις
Transverter για τα 70cm (2)
Σε πρόσφατο άρθρο του
Elektor περιγράφηκε θεωρητι­
κά και λειτουργικά ένας
μετατροπέας συχνότητας για
τη ζώνη των 70cm. Σήμερα
σας παρουσιάζουμε τις οδη­
γίες κατασκευής και ρυθμί­
σεων. Η κατασκευή δεν
παρουσιάζει προβλήματα αν
χρησιμοποιηθούν τα κατάλ­
ληλα τυπωμένα κυκλώματα.
Ολόκληρο το κύκλωμα θα
χρειασθεί οπωσδήποτε ηλεκ-
τρομαγνητική θωράκιση. Οι
απαιτούμενες ρυθμίσεις είναι
πολύ λεπτές. Και σίγουρα δεν
πρόκειται για μια εύκολη κι
απλή κατασκευή. Για τούτο, οι
οδηγίες αυτού του άρθρου θα
πρέπει να ακολουθηθούν
πιστά.
Ρ. d e Winter P E 0P JW
ύ-
εί
ό-
ΐν
ώ-
□-
ΐν
» κού ή μπρούτζου πάχους 0,3mm για την
εί
ια
*4
S3
Τα κυκλώματα UHF είναι μάλλον ευαί­
σθητα σε εξωτερικές επιδράσεις. Για
παράδειγμα, είναι γνωστό ότι ένα συντο­
νισμένο κύκλωμα στα UHF μπορεί να απο-
συντονιστεί αν απλώς το δείξουμε με το
δάχτυλο (το δάχτυλο αλλοιώνει την όλη
κατανομή του ηλεκτρομαγνητικού πεδίου
στο χώρο γύρω από το κύκλωμα). Αλλοί­
ωση της συχνότητας συντονισμού προκα-
λείται και από μεταλλικά εξαρτήματα που
γειτονεύουν με κυμαινόμενα κυκλώματα.
Τα ίδια προβλήματα έχουμε και σε χαμη­
λότερες συχνότητες, είναι όμως γνωστό
ότι οι ανεπιθύμητες ή παρασιτικές
ζεύξεις, φορτίσεις και αποσυντονισμοί
στα κυμαινόμενα κυκλώματα μεγαλώνουν
με τη συχνότητα. Το θέμα του αποσυντο-
νισμού εξαρτάται και από την εκπεμπό-
μενη ισχύ. To transverter που περιγρά-
φούμε εκπέμπει περίπου 10mW χωρίς τη
βαθμίδα εξόδου. Έτσι, αν δε ληφθεί
μέριμνα για επιμελή και εκτεταμένη θω­
ράκιση, είναι πιθανό να υπάρξουν προ­
βλήματα. Μεγάλο ρόλο στην επιτυχία
παίζουν το (μεταλλικό) κουτί της κατα­
σκευής και οι θωρακίσεις των διαφόρων
στοιχείων. Για αυτούς τους λόγους χρειά­
ζεται μεγάλη προσοχή στην κατασκευή.
Κατασκευή
Ολα τα εξαρτήματα, εκτός του ηλεκ­
τρονόμου εκπομπής - λήψεως και του
τροφοδοτικού μπορούν να τοποθετηθούν
στο τυπωμένο κύκλωμα, το τυπωμένο
υποδιαιρείται σε τέσσερα ανεξάρτητα
τμήματα, που το καθένα τους έχει ένα
από τα κυκλώματα των σχημάτων 6 ,7 ,8 ,9
του προηγούμενου άρθρου.
Το τυπωμένο κύκλωμα, σε φυσικό
μέγεθος, είναι στο σχήμα 10. Η κατα­
σκευή μπορεί να γίνει με δυό τρόπους:
Είτε να αφήσουμε το τυπωμένο ολόκλη­
ρο, ή να το κόψουμε σε τέσσερα κομάτια.
Το κόψιμο του τυπωμένο είναι κάπως
δύσκολο, αλλά δίνει το πλεονέκτημα της
αποτελεσματικότερης θωράκισης κάθε
τμήματος. Αν δεν κοπεί η πλακέττα, η
θωράκιση θα πρέπει να μπει στις διακεκο-
μέενς γραμμές, και από τις δυο πλευρές
της πλακέττας. Με κομμένη ή όχι την
πλακέττα οι θωρακίσεις πρέπει να έχουν
τουλάχιστον 3cm ύψος από την πάνω
πλευρά και 1cm από την κάτω. Είναι
καλύτερο να χρησιμοποιηθεί φύλλο χαλ­
κατασκευή των θωράκων, επειδή κόβεται,
λυγίζει και κολλιέται εύκολα. Οι θωρακί­
σεις θα πρέπει να κολληθούν πάνω στο
τυπωμένο και από τις δυό πλευρές και για
όλο το μήκος τους. Η αναγκαία εργασία
για την πάνω πλευρά φαίνεται στις φωτο­
γραφίες 3, 4, 5 του προηγούμενου
3-09
άρθρου και η εργασία για την κάτω
πλευρά φαίνεται στις φωτογραφίες 6 και
7. Η θωράκιση μπαίνει και στις τέσσερεις
πλευρές ολόκληρου του τυπωμένου.
Έ τσι μαζί με την πάνω και κάτω βάση
δημιουργείται ένα κλειστό παράλληλο
επίπεδο.
Οι θώρακες των πλευρών της πλακέτ-
τας είναι καλύτερα να γίνουν από τέσ­
σερεις ανεξάρτητες μεταλλικές λωρίδες
παρά από μία που θα λυγιστεί γύρω γύρω.
Το λύγισμα δημιουργεί μηχανική κατα-
πόνηση στο μέταλλο, όταν γίνουν οι κολ­
λήσεις του θώρακα.
Δεν έχει σημασία η σειρά τοποθετή-
σεως των θωρακίσεων, αλλά προτού
αυτές τοποθετηθούν θα πρέπει να
ανοιχτούν τρύπες για τις ηλεκτρικές
συνδέσεις μεταξύ των πλακεττών, τους
αγωγούς τροφοδοσίας και τα βύσματα
BNC. Το σχήμα 10 δείχνει πού θα γίνουν
οι συνδέσεις. Τα τέσσερα λευκά μικρά
τετραγωνάκια είναι πυκνωτές διελεύ-
σεως 1nF περίπου. Χρησιμοποιούνται από
την κάτω πλευρά της πλακέττας και φέρ­
νουν τροφοδοσία DC στα διάφορα τμήμα­
τα του transverter.
Οι διασυνδέσεις υπάρχουν στην επάνω
πλευρά της πλακέττας και αφού φυσικά
απαγορεύεται εδώ η χρήση πυκνωτών
διελεύσεως (θα γείωναν το σήμα) πρέπει
να χρησιμοποιηθούν αγωγοί με μόνωση
τεφλόν, χαμηλής κατανεμημένης χωρητι­
κότητας (βλέπε φωτογραφίες 8 και 9).
Επιπρόσθετα θα χρειαστούν μερικές
ακόμη θωρακίσεις εδώ κι εκεί. Ειδικά το
εικονικό φορτίο πρέπει να θωρακιστεί
καλά, ώστε να μην εκπέμπει στα άλλα
τμήματα του transverter. Η διακεκομένη
γραμμή στην όψη εξαρτημάτων της
πλακέττας δείχνει πού πρέπει να μπουν οι
θωρακίσεις. Η φωτογραφία 4 του προη­
γούμενου άρθρου δείχνει καθαρά πώς
θωρακίζεται το εικονικό φορτίο από την
επάνω πλευρά, ενώ η φωτογραφία 6
δείχνει τη θωράκιση της κάτω πλευράς.
' Ενας θώρακας χρειάζεται και από την
κάτω πλευρά της πλακέττας, κάτω από
τον μετατροπέα εκπομπής, μεταξύ των
L26 και L28. για να αποτραπεί η ακτινοβο­
λία των 374,4... 367,4MHz. Οποιαδήποτε
θωράκιση μπορεί να καταστείλει παρασι-
τική ακτινοβολία αξίζει τον κόπο να μπει.
Η θωράκιση είναι κατά μήκος του L28 και
η θέση της φαίνεται στη φωτογραφία 6.
Η τοποθέτηση των θωρακίσεων είναι το
πρώτο στάδιο της κατασκευής. Τα εξαρ­
τήματα αρχίζουν να τοποθετούνται αφού
οι θώρακες κολληθούν στις θέσεις τους.
Σχήμα 10. Ο φωρατής RF που χρησιμεύει για το συντονισμό όλου του transverter, σε συνεργασία με ένα κοινό πολύμετρο. Το
— νιο χρησιμοποιείται για επαγωγικές μετρήσεις.
3-12

Τοποθέτηση εξαρτημάτω ν Κατάλογος εξα ρτημά τω ν σχήματος 10

Τα περισσότερα εξαρτήματα τοποθε­

Αντιστάσεις: Πηνία:
τούνται αρκετά εύκολα. Καλύτερα να Ολες 1/8w εκτός αν υπάρξει ειδική αναφορά Καρούλι Kaschke και βερνικωμένο χάλκινο
ακολουθήσετε τη σειρά που υπάρχει στον &1, R15 = 68 κ σύρμα διαμέτρου 0,3mm
κατάλογο εξαρτημάτων. Αυτά πάντως R2, R5, R13 = 15 κ L1 = 9 σπείρες
που σημειώνονται με αστερίσκο (*) R3 = 470 Ω L2. L3 = 5 σπείρες
χρειάζονται ιδιαίτερη προσοχή. Πρόκει­ R4 = 180 κ... 270 κ* L6/L7 = 9 + 2 σπείρες
ται για τις R4, R8. R29 R30 R31 και Ra και R6, R7, R10, R11, R14, R17, R20, R24. R27. L27 = 6 σπείρες
Rb, που τοποθετούνται εφόσον χρειαστεί R28, R37, R40. R43, R44, R49. R50. R52,
κατά τις ρυθμίσεις. Οι πυκνωτές C42, R29*. R31* = 100 Ω πηνία λωρίδων χωρίς πυρήνα
R8 = 68 κ... 82 κ* L4 = 3 σπείρες 1 mm επαργυρωμένο (CuAg).
C54. C59, C76 και C82 βελτιώνουν την
R9, R16, R19 = 4κ7 διάμετρος Φ 6 mm
απόζευξη των λωριδοπηνίων (strip lines) Ι_5 = 3 σπείρες 1mm CuAg Φ 6mm λήψη στα
R12 = 150 κ
προς τα οποία συνδέονται. Συνεπώς οι 3/4 σπείρας από το γειωμενο για την RFaKpo
R18, R21. R38 = 47 κ
πυκνωτές αυτοί θα πρέπει να τοποθετη­ R22 = 2κ7 L8, L11, L14 = 1μΗ Toko
θούν από την πλευρά του χαλκού, κατ' R23. R25. R34. R35, R36. R45, R46. R47, L9. L10 = 2 σπείρες 1mm CuAg Φ 6mm
ευθείαν πάνω στα λωριδοπηνία, για μέγι- R48, R51 = 100 κ L12 = 2 σπείρες 1mm CuAg Φ 6mm (για τη
στη απόζευξη. Οι αγωγοί τους πρέπει να R26. Ra* = 56 Ω λήψη βλέπε το κείμενο)
είναι όσο το δυνατόν κοντύτερα. Οι R32, R54 = 1 κ L13 = Λωρίδα χαλκού μήκους 3cm πλάτους
πυκνωτές αυτοί δεν φαίνονται στη διάτα­ R33a... f = 470 1watt 4mm (πάχος 0,7mm)
ξη των εξαρτημάτων της πλακέττας, αλλά R30* .= 82 Ω L15. L16, L17, L22, L23, L24. L26. L28, L29.
R41 = 27 κ L30, L3 = λωριδοπηνία επί της πλακέττας
όπως δείχνουν τα σχήματα 7... 9 του
R42 = 2κ2 χαλκού
προηγούμενου άρθρου, παραλληλίζουν
R53 = 8κ2 L18 = 4 σπείρες 1mm CuAg
τους C41, C55, C60, C77 και C83. L19 = 4 σπείρες 1mm CuAg Λήψη στα 3/4
Οσον αφορά τα εξαρτήματα που R55, R57 = 47 Ω
R56 = 10 Ω σπείρας
γειώνονται, πρέπει να κολλιούνται και από
Rb* = 1 κ
τις δύο πλευρές της πλακέττας! Το ίδι Σημείωση:
Ρ1. Ρ4, Ρ5, Ρ6, Ρ7 = 100 κ κατσαβιδιού
ισχύει και για τις λωρίδες του χαλκού. Οι Τα L18 και L19 τυλίγονται σ' ένα τρυπάνι 8mm
Ρ3 = 100 Ω κατσαβιδιού
αποδοχές βυσμάτων που γειώνονται και προεκτείνονται σε μήκος 8mm (Βγάλτε
* = βλέπε κείμενο
πρέπει και αυτές να κολληθούν και από τα από το τρυπάνι όταν τα φτιάξετε...)
τις δύο πλευρές της πλακέττας. Το ίδιο L20 = 4 σπείρες 1mm CuAg ®6mm. Λήψη στο
ισχύει για τα L15, L16, L23, L29 και L31. Πυκνωτές: 7 , σπείρας
όλοι κεραμικοί εκτός αν υπάρξει ειδική L32 = 1 σπείρα 1mm CuAg φ 5mm
Γι' αυτόν το σκοπό μπορεί να τοποθετη­
αναφορά L33 = 7 σπείρες βερνικωμένο χάλκινο σύρμα
θεί ένα σύρμα μέσα από τις δύο τρύπες διαμέτρου 0,4mm. Διάμετρος πηνίου φ
C1, C42*. C54*. C59*. C76*. C82* = 47 ρ
της βάσεως, για να βραχυκυκλώσει την C2 = 22 ρ 3,5mm. Μήκος 8mm
άνω και κάτω πλευρά του τυπωμένομ. C3, C21, C74 = 12 ρ L34 = 1 σπείρα (βλέπε κείμενο) CuAg διαμέ­
Εκτός από τον κατάλογο εξαρτημάτων, C4, C5, C8, C9, C20, C48 = 10 π τρου 1,2mm (σύρματος). Μήκος 6,8cm
οι φωτογραφίες υποβοηθούν στην κατα­ C6 = 82 ρ
νόηση και του τρόπου κατασκευής των C7 = 100 n ΜΚΜ
πηνίων. Το πηνίο L34 στη βαθμίδα εξόδου C10, C12 = 4ρ7 Διάφορα:
χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή, διότι καθο­ C11, C13 = 1 ρ Κρύσταλλος 57,6ή96ΜΗζχωρίςβόση.Ηθηκη
ρίζει την ισχύ εξόδου του transverter. C14, C15, C18, C23, C24, C28. C29. C33, να γειωθεί με κόλλημα στο σασσί
C34 C35, C36, C39 C41. C43. C45. FB1... 4 = χάνδρα φερρίτη 5mm
Κατασκευάζεται από επαργυρωμένο
σύρμα διαμέτρου 1,2mm και μήκους C52, C53, C55, C58, C60. C61. C63. C64.
6,8cm. Μ' αυτό σχηματίζεται πηνίο εσω­ C65, C66. C69, C70, C71, C77, C78. C80,
C83, C84, C87, C88, C91 = 1 π
τερικής διαμέτρου 13mm και μήκους
C16, C25. C26. C30, C37. C38, C40, C75,
4mm. Οι λεπτομέρειες φαίνονται στο C79, C81. C85 = 1,5... 6 ρ τρίμμερ
σχήμα 12. C17, C56. C57, C62, C67. C68. C86 = 2... 10
ρ τρίμμερ 6
C19 = 10 ρ
Ρυθμίσεις C22 = 68 ρ
C27 = 2ρ7
Ολόκληρο το transverter μπορεί να C31, C32 = 2... 10/13 ρ τρίμμερ με διηλεκ­
ρυθμιστεί με ένα πολύμετρο εξοπλισμέ­ τρικό
νο με μιά δίοδο RF (φωρατή). Η διάταξη C44, C46, C50, C51, C90, C92 = 2.. 25
υπάρχει στο σχήμα 11, μαζί με το πηνίο τρίμμερ
λήψεως, για επαγωγικές μετρήσεις. C47. C49 = 10 μ/25 V τανταλίου
Συνδεδεμένος ο φωρατής με ένα πολύ­ C73, = 2ρ2
C89 = 47 π ΜΚΜ
μετρο ευαισθησίας 30κΩ /ν ή και περισ­
σότερο, δίνει αρκετά ευκρινείς ενδείξεις
για το συντονισμό όλων των πυκνωτών Ημιαγωγοί:
τρίμμερ. Αυτό είναι όλο ό,τι χρειάζεται Τ1, Τ4, Τ12 = BF 494 IC1 = 78L08
για τη σωστή ρύθμιση. Αν υπάρχει δυνα­ Τ2, Τ3, Τ5. Τ6 = BFY 90 IQ2 = 7812
τότητα, το αποτελέσματα των ρυθμίσεων Τ7 = BFT66 (προσοχή: το BFT66S τής
μπορούν να ελεγχθούν με ένα όργανο SGS/ATES έχει διαφορετική διάταξη
Φωτογραφία 6. Το ε ικ ο ν ικ ό φάσμα πρέπει
βυθίσεως (dip-meter). Σαν πρόχειρος ακροδεκτών).
να θω ρακιστεί κι από τις δυό π λευρ ές της
δέκτης ελέγχου μπορεί να χρησιμοποιη­ Τ8. T9, Τ10, Τ11, Τ13. Τ14 =' BF 905 π λα κέττας. Εδώ φ α ίν ετα ι η πάνω πλευρά
θεί και ένας δέκτης τηλεοράσεως. Τ15 = 2Ν 3866 ή BFY 90 ή BFVV 16Α Οι θω ρακίσεις πρέπει να κολληθούν σε όλο
Πριν την έναρξη των ρυθμίσεων, το Ρ1 το μήκος τους.
γυρίζεται στη μέγιστη αντίσταση και σ'

7 8
Φωτογραφία 7. Η θωράκιση μεταξύ των
τμημάτων 374,4 και 432MHz του transver-
ter εξόδου. Ια ν αποτέλεσμα θα έχουμε
καλύτερη αποκοπή των 374,4MHz στην
έξοδο.
όλα τα άλλα ρυθμιστικά ποτενσιόμετρα οι
δρομείς στρέφονται στο ελάχιστο (γεί­
ωση, σασσί). Οι πυκνωτές τρίμμερ στρέ­
φονται περίπου στη μέση της διαδρομής
τους.
Κρυσταλλικός ταλαντω τής
Χρησιμοποιώντας το σταθεροποιητή
τροφοδοσίας στην πλακέττα του δέκτη ή
ένα εξωτερικό τροφοδοτικό 12..-. 13,8V
ενεργοποιείται ο κρυσταλλικός ταλαντω­
τής.
To IC1 πρέπει να δίνει 8V στον C5. Ο
συντονισμός του κρυσταλλικού ταλαντω­
τή γίνεται έχοντας το πολύμετρο σαν
μιλλιαμπερόμετρο σε σειρά με την
γραμμή τροφοδοσίας του και ρυθμίζο­
ντας βαθμιαία το L1. Το μιλλιαμπερόμε-
τρο θα δείχνει μια βαθμιαία αύξηση
ρεύματος μέχρι μια μέγιστη τιμή, μετά
την οποία το ρεύμα θα μειωθεί πολύ
απότομα. Σ ’ αυτό το σημείο ο τα­
λαντωτής σταματά. Ο ταλαντωτής πρέ­
πει να ξεκινά αμέσως με την τροφο­
δοσία και να τραβά το μέγιστο ρεύμα.
Αυτό πρέπει να γίνεται εύκολα και μετά
από επανειλημένες διακοπές της τρο­
φοδοσίας. Στο πρωτότυπο, η κατανάλω­
ση του κρυσταλλικού ταλαντωτή ήταν πε­
ρίπου 50mA.
Η βαθμίδα ενισχύσεω ς 57,6ΜΗζ
Μαζί με τα L6/L7, αυτή η βαθμίδα
συντονίζεται συνδέοντας απ' ευθείας,
χωρίς το πηνίο λήψεως, τον φωρατή RF
παράλληλα στο L7. Το πολύμετρο το
έχουμε στην κλίμακα 50μΑ και οι ρυθμί­
σεις γίνονται για μέγιστη απόκλιση.
Η συχνότητα μπορεί να ελεγχθεί διε-
γείροντας με το σήμα ένα δέκτη TV μέσω
ενός πηνίου (επαγωγικά). Ο δέκτης
συντονίζεται στο κανάλι 3 (VHF). Η
συχνότητα είναι η σωστή όταν η εκτός
σταθμού εικόνα (συνήθως χιόνι) σκοτει­
νιάσει, καθώς το πηνίο - κεραία της TV
κρατιέται κοντά στα L6/L7.
Φωτογραφία 8. Τα πηνία L4 και L5. Προσέξ­
τ ε ότι είναι ομόρροπα τυλιγμένα και σημει­
ώστε το σημείο λήψεως. Φαίνεται επίσης
ένας από τους αγωγούς με μόνωση
τεφλόν.
Συντονισμός πολλαπλασιαστή στα
230,4M Hz
Τα πηνία L2 και L3 πρέπει να ρυθμι­
στούν στα 115,2MHz. Για τον προσδιορι­
σμό του συντονισμού μετρούμε το ρεύμα
συλλέκτη του Τ2 με το πολύμετρο παράλ­
ληλα στην R6 (κλίμακα IV ή 10mA
περίπου).
Το ρεύμα θα είναι ελάχιστο όταν το L2
συντονίζει και θα αυξηθεί με το σωστό
συντονισμό του L3. Εάν αυτό είναι
αδύνατο να γίνει επειδή το Τ2 δεν άγει
καθόλου, συνδέεται στο κύκλωμα η R4
τιμής τέτοιας που να έχουμε ρεύμα
περίπου 0,5mA μέσα από τα Τ2 με τον
ταλαντωτή εκτός. Η τιμή της R4 θα κυμαί­
νεται από 180κΩ ως 270κΩ, ανάλογα με
τα χαρακτηριστικά του τρανζίστορ. Τα ίδια
ισχύουν για την R8 και το Τ3. Η τιμή της
R8 είναι 68 - 82Ω. Σ' αυτήν την περίπτω­
ση, το ρεύμα συλλέκτη μετριέται στην
R11 (περίπου 0,05V). Τα L4 και L5
μπορούν τώρα να συντονιστούν στα
230,4MHz με τη βοήθεια των C16 και
C17.
' Οπως φαίνεται καθαρά στη φωτογρα­
φία 8, τα δύο πηνία πρέπει να τυλιχτούν
προς την ίδια κατεύθυνση. Ο φωρατής RF
συνδέεται προς τη λήψη του L5 στα 3/4
της πρώτης σπείρας του. (βλέπε φωτο­
γραφία 8). Πριν από το συντονισμό, το L4
και L5 λυγίζονται ώστε να πλησιάσουν
μεταξύ τους χωρίς βέβαια να ακουμπή-
σουν και βραχυκυκλώσουν. Το πολύμε­
τρο μπαίνει στα 50μΑ. Πρώτα ρυθμίζεται
ο C16 για μέγιστη απόκλιση του οργάνου
και ύστερα ο C17 για μέγιστη επίσης από­
κλιση. Η όλη διαδικασία επαναλαμβάνεται
μερικές φορές ώσπου να επιτευχθεί ο
καλύτερος συντονισμός. Τελικά τα L4 και
L5 απομακρύνονται το ένα από το άλλο
μέχρις ότου η ένδειξη του πολυμέτρου
αρχίσει να μειώνεται. Τα δύο συντονι­
σμένα κυκλώματα βρίσκονται τώρα σε
κρίσιμη σύζευξη. Ολόκληρος ο πολλα­
πλασιαστής μπορεί να ξαναρυθμιστεί με
τα L2. L3, C16 και C17 και ο συντονισμός
3-13
9
Φωτογραφία 9. Τα πηνία χωρίς πυρήνα L9.
L10 και L12 του πολλαπλασιαστή 288MHz.
Τα L9 και L10 λυγίζονται ελαφρά το ένα
προς το άλλο για να συζευχθούν.
μπορεί να ξαναελεγχθεί με τη βοήθεια
του TV που αυτή τη φορά συντονίζεται
λίγο παραπάνω από το κανάλι 12 (VHF).
Οι περισσότεροι δέκτες TV μόλις κατα­
φέρνουν να συντονίσουν στα 230.4MHz.
Ρύθμιση του πολλαπλασιαστή στα
288ΜΗζ
Αυτή η ρύθμιση είναι πολύ ευκολότερη
από την προηγούμενη. Ο φωρατής RF
συνδέεται τώρα στη λήψη του L12.
Πλησιάζουμε τα πηνία L9 και L10 το ένα
στο άλλο. Ρύθμιση γίνεται μόνο με τους
πυκνωτές τρίμμερ για μέγιστη ένδειξη.
Ας δούμε πρώτα το φίλτρο διελεύσεως
ζώνης και τους C25 και C26. Οι C25 και
C26 ρυθμίζονται κατ' επανάλειψη για τη
μέγιστη δυνατή ένδειξη στο όργανο. Η
έξοδος ρυθμίζεται για μέγιστη ένδειξη
με τον C30. Η φωτογραφία 9 δείχνει τα
τρία πηνία που σχετίζονται με την όλη
διαδικασία. Οπως και στην περίπτωση
του πολλαπλασιαστή 230,4MHz, το φίλ­
τρο διελεύσεως έχει κρίσιμη σύζευξη
προς τα L9 και L10. Ο τρόπος κρίσιμης
σύζευξης είναι όπως και προηγουμένως.
Ο μετατροπ έας λήψεως
Η έξοδος του μετατροπέα λήψεως
οδηγείται κατ' ευθείαν στο δέκτη ζώνης
2m μέσω της R30 (εξασθενητής 50Ω).
Για τη ρύθμιση, η R30 θα πρεπει να
βραχυκυκλωθεί. Αργότερα, ανάλογα με
την ενίσχυση του μετατροπέα και την
ευαισθησία του δέκτη, μπορε: να σχημα­
τιστεί ένας εξασθενητής (·5άΒ ή -l0dB)
από τις R29, R30. R31. Το φίλτρο των L18
και L19 μπορεί τώρα να ρυθμιστεί από
τους C44 και C46 για μέγιστη στάθμη
θορύβου. Αυτό το τμήμα φαίνεται στη
φωτογραφία 10. Προσέξτε την σύζευξη
των πηνίων! Η απόσταση μεταξύ των L18
και L19 καθορίζεται από αυτήν που
υπάρχει ανάμεσα στις δύο τρύπες κεν-
τραρίαματος
3-14

Ο μετατροπ έας εισόδου πομπού Ο φωρ

εται τώρ
Για ευκολότερες ρυθμίσεις χρειάζεται εκροή tc
ένας πομπός 2m με έξοδο 1 -1 0w που να μετρήσει
παράγει αδιαμόρφωτο σήμα FM. Η ισχύς λειτουργ
εξόδου του πομπού πρέπει να κρατηθεί του θα
όσο πιο μικρή γίνεται και πάντως όχι
ρυθμίζοι
μεγαλύτερη των 5w, για να αποφευχθεί
μέγιστη
υπερθέρμανση του πομπού και του εικο­
ζονται σ
νικού φορτίου. RF πάντ
Πριν ενεργοποιήσετε τον πομπό, ρυθ­ φωρατη(
μίστε τον ενισχυτή 230,4MHz Συνδέστε ψάχνουι
τον φωρατή RF στην ένωση της πύλης 1 ντας το»
του Τ10 και του C65. Ο C67 ρυθμίζεται
για μέγιστη ένδειξη στο πολύμετρο. Σαν
Τελικά (
δειξη (σ
ανάγκη μεταβάλλετε ελαφρά το μήκος Μετά
του πηνίου του L25. Επειδή αυτή η πρώτη ρ
ρύθμιση επηρεάζει τα κυκλώματα πολλα­ και εξόί
πλασιασμού συχνότητας, οι C16 και C17
θα πρέπει να ξαναρυθμιστουν. Οι τρεις
πυκνωτές τρίμμερ θα πρέπει και εδώ να Ο μετ<
ρυθμιστούν μερικές φορές για καλά πομπο
αποτελέσματα. Κριτήριο είναι το ρεύμα
συλλέκτη του Τ12. Το ρεύμα προσδιορί­ Στην
ζεται από την τάση στην R43 που θα είναι τατροπι
ελάχιστη στον σωστό συντονισμό. γέρσεω
Τώρα μπορεί να ενεργοποιηθεί ο στο τμτ
πομπός 2m. Τον φωρατή RF με το πηνίο και ο r
Φωτογραφία 10. Η έξοδος του μετατροπέα λήψεως αποτελείται από τα πηνία χωρίς επαγωγικής λήψεως (βλέπε σχήμα 11) μέγισττ
πυρήνα L18 και L19, που μερικές φορές ακολουθούνται από ένα εξασθενητή. Προ­ τον βάζουμε κοντά στο L20. To Ρ3 στρέ­ κυκλώμ
σ έξτε την τοποθέτησή τους! φεται προς τα πάνω μέχρις ότου η βελόνα τή επη
για ασ
Η περιοχή λειτουργίας του Τ7 (BFT 66) σμός ι
εξαρτάται από το Ρ1. Αυτό το ποτενσιό­ πρέπει
μετρο ρυθμίζεται έτσι ώστε να εμφανι­ Ο φωρι
στούν 6V στην ένωση των R22, C36 και του L2
L14. Με τους C31 και C32 στην ελάχιστη το FB3
τιμή τους, μπορούμε τώρα να δώσουμε ένδειξ:
σήμα ελέγχου στην είσοδο κεραίας του λειτουι
δέκτη. του C€
Το σήμα αυτό μπορεί να παραχθεί από πολύ ι.
ένα ισχυρό κοντινό πομπό 70cm ή και από φωρατ
την τρίτη αρμονική σήματος 144,1MHz. μιζοντ.
(144,1X3 = 432,3MHz). ένδειξ
Ο δέκτης πρέπει να συντονισθεί κάπου για μέ
γύρω στα 144,3MHz (ανάλογα με την γύριζα
ακρίβεια του κρυστάλλου 57,6ΜΗζ). Με εκροή
τις απλές ρυθμίσεις που έχουν γίνει μέχρι ρυθμκ
τώρα, το σήμα ελέγχου ακουστική έξοδο είναι
(από το δέκτη 144,3MHz). Το όργανο πάνω <
εντάσεως πεδίου (S - meter) του δέκτη Πρπ
μπορεί πλέον να χρησιμεύσει σαν ενδει­ χρειάί
κτικό για τους υπόλοιπους συντονισμούς. εξόδα
Οι C37, C38 και C40 ρυθμίζονται για φωρα-
μέγιστη ένδειξη του S-meter. C85 κ
Κατά τις ρυθμίσεις ο δρομέας του Ρ2 ξη) Π
είχε γειωθεί και έτσι η ενίσχυση του Τ8 θα Ακολί
είναι χαμηλή. Μετά την σωστή ρύθμιση C92 γ
όλων των άλλων τρίμμερ, το Ρ2 μπορεί OUVTC
τώρα να στραφεί στο άλλο τέρμα του. Η Φωτογραφία 11. Το φάσμα 0.... 1,86Hz. Η ισχύς εξόδου είναι 50mw (+17 dBm) και το
Η c
τελική ρύθμιση αφορά το φίλτρο - Π τρανζίστορ εξόδου είναι BFY90
φθει ■
εισόδου. Εδώ χρειάζεται ένα ασθενές δή μ£
αλλά σταθερό σήμα που λαμβάνεται μέσω Σημείωση: Μέγιστος λόγος S/N δεν του πολυμέτρου φθάσει περίπου στη καθαρ
της κεραίας. Το φίλτρο -π εκτός από την αντιστοιχεί συνήθως σε λήψη μέγιστου μέση της κλίμακας. Το πηνίο του φωρατή Ο φω
αποκοπή υψηλών κάνει και προσαρμογή σήματος ή μέγιστου θορύβου. Η σωστή το βάζουμε τώρα ανάμεσα στα L20 και στα 5
αντιστάσεων και ρυθμίζεται για μέγιστο ρύθμιση είναι εκεί που και τα ασθενέστε­ L21 και ρυθμίζουμε τους C50 και C51 για Σε
λόγο σήματος προς θόρυβο (S/N). Πρώτα ρα σήματα ακούγονται καθαρά. Η όλη δια­ μέγιστη ένδειξη. Σε τούτο το σημείο ίσως γίνον
ρυθμίζεται ο C32, μετά ο C31 κι ύστερα δικασία λοιπόν γίνεται με το αυτί σαν χρειασθεί να ελαττώσουμε τη στάθμη και μ
πάλι ο C32 μέχρις ότου επιτευχθεί η αποκλειστικό κριτή. ελέγχου με το Ρ3. τελικ
καλύτερη δυνατή ρύθμιση. με tc
 3-15

Ο φωρατής RF χωρίς το πηνίο συνδέ­

εται τώρα στην λήψη του L22 (είναι η 11
εκροή του Τ 10 πίσω από το FB1). Για τις
μετρήσεις που θα γίνουν χρειάζεται να
λειτουργεί ο πομπός 2m επειδή το σήμα
του θα διεγείρει τον μετατροπέα που
ρυθμίζουμε. Ο C56 ρυθμίζεται για
μέγιστη ένδειξη κι ύστερα ξαναρυθμί-
ζονται οι C50, C51 και C67. (Ο φωρατής
RF πάντοτε στη λήψη του L22). Μετά ο
φωρατής RF συνδέεται στον C61. Και πάλι
ψάχνουμε για μέγιστη ένδειξη ρυθμίζο­
ντας τους C56. C57 και μετά τον C62.
Τελικά ρυθμίζεται το Ρ4 για μέγιστη έν­
δειξη (στη μέση θέση). Σχήμα 11.' Ολες οι ρυθμίσεις γίνονται με ένα απλό πολύμετρο και μια δίοδο (φωρατής
Μετά απ' όλα αυτά μπορεί να γίνει μια RF). Το πηνίο χρησιμοποιείται για επαγωγικές μετρήσεις.
πρώτη ρύθμιση του μετατροπέα εισόδου
και εξόδου πομπού.
12
Ο μετατροπ έας εξόδ ο υ
πομπού

Στην πρώτη φάση των ρυθμίσεων, ο με­

τατροπέας δεν θα χρειασθεί σήμα διε-
γέρσεως γιατί θα γίνουν τροποποιήσεις
στο τμήμα των 57.6MHz Ο φωρατής RF,
και ο πυρήνας του L27 ρυθμίζεται για
μέγιστη ένδειξη του πολυμέτρου. Τα
κυκλώματα στην πλακέττα του ταλαντω­
τή επηρεάζονται απ' αυτή την ρύθμιση
για αυτό και χρειάζεται επανασυντονι-
σμός των L6 και L7. Η όλη διαδικασία
•□ Γ τ

πρέπει να γίνει τουλάχιστον δυο φορές.

Ο φωρατής RF συνδέεται τώρα στη λήψη
του L28 (είναι η εκροή του Τ13 πίσω από
το FB3) και ο C68 ρυθμίζεται για μέγιστη
ένδειξη με τον πομπό 2m (144MHz) σε
λειτουργία. Χρειάζεται επαναρύθμιση
του C62, όπως και των L27, L6 και L7 σε
πολύ μικρότερο όμως ποσοστό). Με τον
φωρατή RF στο ίδιο σημείο πάντοτε ρυθ­
μίζονται και τα Ρ5 και C75, για μέγιστη
ένδειξη. Ακολουθεί η ρύθμιση του C81
για μέγιστο. Στο τέλος της διαδικασίας
γυρίζουμε το Ρ6 στο μέγιστο. Το ρεύμα
εκροής του Τ14 που μετριέται στην R52
ρυθμίζεται από το Ρ7. Η σωστή τιμή του
είναι περίπου 10mA, που σημαίνει 1V
πάνω στην R52.
Πριν ρυθμιστεί η βαθμίδα εξόδου,
χρειάζεται μια αντίσταση 56Ω σαν φορτίο
εξόδου και παράλληλα στα 56Ω μπαίνει ο
φωρατής RF. Έπειτα συντονίζονται ο
C85 και C81 στα 432ΜΗζ (μέγιστη ένδει­
ξη). Προς το παρόν δεν πειράζεται ο C86.
Ακολουθούν οι ρυθμίσεις των C90 και
C92 για μέγιστο. Εδώ τελειώνει ο πρώτος
συντονισμός του μετατροπέα.
Η όλη διαδικασία μπορεί να επαναλη-
φθεί για καλύτερα αποτελέσματα, δηλα­
δή μεγαλύτερη κάπως ισχύ εξόδου και
καθαρότερο σήμα από άποψη αρμονικών.
Ο φωρατής RF είναι πάντοτε παράλληλα
στα 56Ω της εξόδου.
Σε συντομία οι ρυθμίσεις συντονισμού
γίνονται στην εξής σειρά: Πρώτα ο C62
και μετά ο C68 κατ' επανάληψη και
τελική ρύθμιση με τον C68. Τ ο ίδιο γίνεται
με τα L6/L7 και L27, Ρ5 και Ρ6, C75 και
Σχήμα 12. Τρόπος κατασκευής και διαστάσεις του L12. Με τη μέθοδο αυτή έχουμε το
καλύτερα αποτελέσματα.
C79, C81 και C85. Τώρα μπορούμε να
πιάσουμε και τον C86 για τον συντονισμό
χωρίς όμως να παίξουμε πάνω από το 50%
της τιμής του. Αυτό επηρεάζει τον C85,
που χρειάζεται επαναρύθμιση. Τελικά
επεμβαίνουμε στους C90 και C92.
Η γραμμικότητα του μετατροπέα καθο­
ρίζεται κατά ένα μέρος από το Ρ3. Αν η
μέγιστη ισχύς εισόδου (στα 2m) είναι
κάτω των 10w, το Ρ3 θα πρέπει να
αυξηθεί μέχρις ότου η μείωση του σήμα­
τος εισόδου (2m) να αντιστοιχεί σε άμεση
μείωση της ισχύος εξόδου (στα 70cm).
Αν αυτό δεν είναι δυνατό, χρειάζεται η
σύνδεση των Ra και Ρβ. Η ισχύς που
παράγει το Τ15 είναι περίπου 50mW, που
αντιστοιχούν σε 1.3V στα 56Ω όπως αυτά
μετρώνται με τον φωρατή RF και το πολύ­
μετρο. Σ' αυτή την ισχύ, το ρεύμα του
Τ 15 είναι 10-12mA οπότε αναπτύσσονται
0,5V στην R55. Λίγο ρεύμα παραπάνω ή
παρακάτω δεν πειράζει, υπό τον όρο ότι
το ρεύμα ηρεμίας δεν γίνεται μικρότερο
από το 1/10 του ρεύματος πλήρους ισχύ­
ος εξόδου.
Η φωτογραφία 11 δείχνει το πλήρες
φάσμα 0... 1,8GHz. Στην προκειμένη
περίπτωση το τρανζίστορ εξόδου ήταν
BFY90. Αυτό εξηγεί τη μάλλον ισχυρή 4η
αρμονική στα 1728MHz Καλύτερη ακόμη
λειτουργία έχουμε με το 2Ν3866. Το
μάρκερ του αναλυτή φάσματος δείχνει το
σήμα των 432MHz, λόγω τούτου η μέγι­
στη στάθμη του σήματος που φαίνεται
είναι μικρότερη από τη μετρούμενη. Στην
πραγματικότητα η ισχύς εξόδου φθάνει
τα +17dBm (= 50mW).
Οπως δείχνει η φωτογραφία 2 του
πρώτου μέρους (προηγούμενο άρθρο) οι
παρασιτικές συχνότητες είναι μικρότε­
ρες κατά 64dB το λιγότερο μέσα σε
ολόκληρη τη ζώνη. Εκτός ζώνης είναι
μικρότερες μόνο κατά 55dB, όχι και τόσο
καλό για κατ' ευθείαν εκπομπή. Η εικόνα
της φωτογραφίας 11 μπορεί να βελτιωθεί
σημαντικά βάζοντας ένα γραμμικό ενι­
σχυτή (linear) μετά το transverter, διότι η
καμπύλη αποκρίσεως του γραμμικού ενι­
σχυτή, αν είναι καλοσυντονισμένος, βελ­
τιώνει την αποκοπή των εκτός ζώνης
πρασίτων πάνω από τα 55dB. ' Οσοι ανα­
γνώστες θέλουν να εκπέμψουν μόνο τα
50mw του transverter, θα πρέπει να
βάλουν στην έξοδο ένα φίλτρο διελεύ-
σεως ζώνης, αν θέλουν να έχουν την
συνείδησή τους ήσυχη σχετικά με τα
55dB.... Οσοι όμως θέλουν να περι­
μένουν λίγο, πολύ σύντομα θα δημοσιεύ­
σουμε έναν ενισχυτή που ούτε λίγο ούτε
πολύ θα βγάζει 10w στην έξοδο υπεραρ­
κετά για τον OSKAR 8. Η
3-16

Η ιδέα της μπατταρίας σαν εφεδρικής

τροφοδοσίας για την μνήμη ενός υπολο­
γιστή έχει ηλικία αρκετών χρόνων. Η ιδέα
όμως μιας φορητής ανεξίτηλης RAM

Ψευδο-ROM είναι κάτι πρωτάκουστο! Η ικανότητα

αποθηκεύσεως δεδομένων για αρκετό
χρόνο, χωρίς την ανάγκη κασέττας,
δίσκων κλπ. θα είναι πραγματικό πλεονέ­
κτημα για τους περισσότερους χειριστές

Μια ανεξίτηλη RAM 1

Κάθε χειριστής μικροϋπολο­

γιστή θα συμφωνήσει ότι, η
ύπαρξη μιας ανεξίτηλης RAM
(Random Access Memory,
Μνήμη τυχαίας προσπελά-
σεως) σ’ έναν υπολογιστή
είναι πολύ χρήσιμη. Αν η ανά­
πτυξη ενός προγράμματος
σταματήσει για κάποιο λόγο,
δεν υπάρχει πλέον ανάγκη να
μεταφ ερθεί το πρόγραμμα σε
κασέττα ή EPROM, προτού ο
υπολογιστής τ ε θ ε ί εκτός
λειτουργίας. ' Οταν ο υπολο­
γιστής ξαναλειτουργήσει, το
πρόγραμμα θα υπάρχει ακόμη
στην μνήμη. ' Ετσι, η εργασία
θα μπορέσει να συνεχιστεί
χωρίς την ανάγκη να ξανα­
γραφτεί το ημ ιτελές πρό­
γραμμα στον υπολογιστή. Το
μόνο που χρειάζεται είναι μια
RAM με μικρή κατανάλωση σε
θέση "standby" εφ εδρείας και
μιά-δυό μικρές μπατταρίες
για την τροφοδοσία της RAM
όταν ο υπολογιστής είναι
εκτός. Αυτό το άρθρο προχω­
ρεί περισσότερο ακόμη,
περιγράφοντας μιά ψευδο-
ROM που τοποθετείται σε μια
συνηθισμένη βάση (2716)
EPROM. Εφόσον γραφτεί ένα
πρόγραμμα στη μνήμη αυτή,
θα μ είνει ε κ ε ί μέχρις ότου
τελειώσουν οι μπατταρίες
(για μερικά χρόνια ίσως!) ή
μέχρις ότου τοποθετηθεί σε
μια άλλη βάση EPROM (ή στην
ίδια) και αλλάξει το πρό­
γραμμα.

Σχήμα 1. Το πλήρες κύκλωμα της ipcuSoROM.' Οταν σβήνει το τροφοδοτικό του υπο­
λογιστή, αναλαμβάνουν οι μπατταρίες. Οι αριθμοί σε κυκλάκια αναφέρονται στους
αριθμούς των ακροδεκτών (ποδαράκια) της βάσης της ψευδοΗΟΜ.
 3-17

υπολογιστών. Τώρα πλέον τα προγράμμα­
τα μπορούν να φτιάχνονται στον ένα υπο­
λογιστή και μετά, τοποθετώντας την
ψευδο-RO M o' έναν άλλο όμοιο υπολογι­
στή, να εκτελούνται εκεί. Επίσης θα ήταν
δυνατή η παραγωγή προγραμμάτων για
ένα ορισμένο τύπο υπολογιστή από ένα
τελείως διαφορετικό τύπο υπολογιστή.
Η ψευδό ROM μπορεί, αφού βγει από
τον υπολογιστή που την προγραμμάτισε,
να ταχυδρομηθεί σε κάποιον άλλο, ή να
χρησιμοποιηθεί σαν κύρια EPROM μετά
την ανάπτυξη ενός ορισμένου προγράμ­
ματος. Γι' αυτή τη χρήση, η ψευδό ROM
τοποθετείται απλώς στη βάση της στον
προγραμματιστή και από εκεί πλέον, το
πρόγραμμα μπορεί να μεταφερθεί σε μια
πραγματική μνήμη 2716.
' Ολη η παραπάνω διαδικασία θα μπορού­
σε βέβαια να γίνει με πραγματικές
EPROM αλλ' αυτό θα απαιτούσε τη
χρήση ενός μάλλον ακριβού προγραμμα­
τιστή EPROM. Υστερα, είναι μάλλον
δύσκολη η αλλαγή μιας ή δύο θέσεων
μνήμης στην EPROM, γιατί όλο το περιε­
χόμενό της θα πρέπει να σβηστεί. Κάτι
τέτοιο δε συμβαίνει με την ψευδό ROM.

Πίνακας υλικών

Αντιστάσεις:
R1 = 220 Ω
R2 = 56 Ω
R3 = 1 κ
R4 = 4κ7
R5 = 2κ2 (μόνο για NiCad μπατταρίες)
R6... R26 = 47 κ
Ολες οι αντιστάσεις 1/8 W

Πυκνωτές:
C1 = 4μ7 /16 V τανταλίου
C2 = 10η κεραμικός

Ημιαγωγοί:
D1 = κόκκινο LED 3mm
D2, D3 = DUG
IC1 = HM6116LP
IC2 = 4071

Διάφορα:
S1 = διακόπτης συρόμενος μινιατούρα
Υποδοχή 24-pin DIL
Υποδοχή 24-pin DIL περιελισοομένων συνδέ­
σεων (Wire Wrap)
Δύο μπατταρίες τύπου κουμπί ή NiCal
11,5X5mm
Για παράδειγμα: V675PX (quicksilver)
V76HS (silver oxide)
20DK (NiCad)

ofpM
3

Σχήμα 3. To τυπω μένο (θα χω ριστεί

Σχήμα 2. Α νεπ τυγμένη όψη των κατασκευαστικώ ν λεπ τομερ ειώ ν. Χ ρ ειά ζετα ι μεγάλη ορ ιζό ντια στη μέση) και η υπ έρθεση των
προσοχή κατά τη ν κα τα σκευή για να απ οφευχθούν οι βλάβες. εξα ρτη μά τω ν σ' αυτό.
3-18

Ακόμη και ένα μόνο byte μπορεί να φυλαχτεί σε κάποιο ασφαλές μέρος. να κολληθούν πρώτα τα διάφορα εξαρτή­
αλλάξει, αφού απλά πρόκειται για εγγρα­ Οι αντιστάσεις R8 ως R29 δεν χρειά­ ματα. Υστερα η συναρμολόγηση προ­
φή σε RAM. ζονται οπωσδήποτε, αλλά η πείρα έδειξε χωρεί από την κορυφή του σχήματος 2
Η ψευδό ROM αποτελείται από ένα ότι η κατανάλωση ρεύματος μπορεί ν' προς τα κάτω. Ο έλεγχος και οι μετρήσεις
ολοκληρωμένο CMOS RAM χαμηλής αυξηθεί αν οι γραμμές διευθύνσεων και κατά τη διάρκεια της συναρμολογήσεως
καταναλώσεως και δύο επαναφορτιζόμε­ δεδομένων (address και data) της RAM μπορούν να σας γλυτώσουν από αρκετά
νες μπατταρίες. Η κατασκευή χρειάζεται δεν είναι σε καθορισμένη τάση. Με την χρόνο και κατοπινές στνοχώριες. Ο δια­
πάρα πολύ προσοχή και αρκετή μηχανική παρεμβολή των αντιστάσεων, όλες οι κόπτης S1 μπορεί να στερεωθεί με κόλλα
δεξιοτεχνία για να ταιριάζει σε μω βάση είσοδοι γίνονται LOW μόλις σταματήσει στο κάτω μέρος της βάσης της RAM. Η
EPROM. το τροφοδοτικό του υπολογιστή. βάση καλό είναι να είναι του τύπου περιε-
Η όλη ψευδοΡΟΜ κατασκευάζεται λισσομένων συνδέσεων (wire - wrap),
έτσι ώστε να έχει αντιστοιχία ως προς τα επειδή αυτές οι βάσεις έχουν μακρύτερα
Το κύκλωμα ποδαράκια με μια EPROM 2716. Υπάρχει και λίγο χοντρύτερα ποδαράκια από τις
πάντως μια εξαίρεση, το ποδαράκι 21, αντίστοιχες που πηγαίνουν κολλητές σε
Το πλήρες κύκλωμα της ψευδό ROM που χρησιμοποιείται για προγραμματισμό τυπωμένο. Οι μπατταρίες πρέπει να
υπάρχει στο σχήμα 1. στις 2716, και κρατείται συνήθως HIGH μπαίνουν σφιχτά στη θήκη τους. Οι συν­
Η RAM που χρησιμοποιείται εδώ είναι η όταν η EPROM δεν προγραμματίζεται. δέσεις μεταξύ των πλακεττών (βλέπε
ΗΜ6116 LP της Hitachi, με ικανότητα Οταν η ψευδό ROM μπει στη βάση της σχήμα 3) και του κάτω τμήματος της
2κΧ8 Bytes. Η εσωτερική οργάνωση και η
EPROM, το ποδαράκι 21 πρέπει να ψευδό ROM που μπαίνει στη βάση της
εξαιρετικά χαμηλή κατανάλωση ισχύος σε EPROM πρέπει να κολληθούν πρώτα στην
συνδεθεί στη γραμμή R/W του υπολογι­
λειτουργία εφεδρίας καθιστούν αυτό το στή, αλλοιώς δεν είναι δυνατή η εγγραφή επάνω πλακέττα (μαζί με τα ποδαράκια
συγκεκριμένο IC την καλύτερη εκλογή δεδομένων στην ψευδό ROM. Αν η της βάσης της ψευδό ROM), ύστερα στη
για αυτή την χρήση. Τα δεδομένα εισέρ­ ψευδό ROM έχει ήδη γραφτεί και χρησι­ δεύτερη πλακέττα και τελικά στο «βύ­
χονται και εξέρχονται από το RAM αυτή μοποιείται απλώς σαν ROM δεν χρειά­ σμα» IC. Επειτα απ' αυτά η ίδια ηΡΑΜ
οαν λέξεις με 8 bits. Συνεπώς μπορεί να ζεται η σύνδεση της γραμμής R/W. μπορεί να μπει στη βάση της. Σαν βοήθη­
συνδεθεί απ' ευθείας στον αγωγό δ ε­ Σαν επαναφορτιζόμενες μπατταρίες μα στην κατασκευή, το σχήμα 4 δείχνει σε
δομένων (data bus) σχεδόν οποιουδήπο- μπορούν να χρησιμοποιηθούν διάφοροι μεγέθυνση τη διάταξη των εξαρτημάτων
τε υπολογιστή. τύποι. Δυό μικρές NiCad 11,5X5mm θα στις δύο πλακέττες της ψευδό ROM. (Η
Καθώς η κατανάλωση ρεύματος είναι
ήταν ιδανικές. Η R5 δεν χρειάζεται, όταν πλακέττα του σχήματος 3 κόβεται στα
μόνο λίγα μΑ, δυό (επαναφορτιζόμενες)
δεν χρησιμοποιούνται NiCad μπατταρίες. δύο με σέγα, ή άλλο κατάλληλο πριονά-
μπατταρίες (τύπου κουμπιού) μπορούν να
Οι κοινές μπατταρίες πάντως μπορεί να κι).
τροφοδοτήσουν το IC αυτό επί μήνες. Με
εκραγούν, αν επιμείνει κανείς σώνει και Μια προειδοποίηση. Η τροφοδοσία
επαναφορτιζόμενες μπατταρίες και κα­
καλά να τις φορτίζει... πρέπει να βγαίνει εκτός προτού η
νονική χρήση του υπολογιστή, οι μπατ­
EPROM βγει από τη βάση που θα μπει η
ταρίες της ψευδό ROM θα διαρκέσουν
ψευδό ROM. Το ίδιο ισχύει και για εναλ­
χρόνια!
Κατασκευή λαγές EPROM στην ίδια βάση (εκτός αν
Κανονικά, η ψευδό ROM τροφοδοτεί­ θέλετε να μελετήσετε πώς καίγονται...).
ται από τα +5V του υπολογιστή. Εδώ η Το σχήμα 2 δείχνει την κατασκευαστι- Αν δεν χρησιμοποιηθούν επαναφορτιζό­
παροχή γίνεται μέσω της D2. To LED D1 κή"διάταξη της ψευδό ROM. Η κατασκευή μενες μπατταρίες στην ψευδό ROM, θα
είναι ενδεικτικό τροφοδοσίας. Ο διαιρέ­ πρέπει να γίνει πολύ προσεκτικά και με πρέπει να αλλάζονται τακτικά (τουλάχι­
της τάσεως των R1, R2, καθορίζει το την σωστή σειρά. Στο τυπωμένο πρέπει στον μια φορά το χρόνο!
σημείο ενάρξεως αγωγιμότητας του Τ1.
Η βάση του Τ 1 συνδέεται προς τις R1, R2
μέσω της R3. Οι τιμές των R1, R2, R3
εκλέχθηκαν έτσι ώστε το Τ1 να άγει για
τάσεις τροφοδοσίας άνω των 4. .. 4,5V
Ετσι το Τ1 δίνει στις εισόδους των Ν4
LOW, επιτρέποντας στα σήματα των εισό­
δων 18, 20, 21 της συσκευής να περά­
σουν στις εισόδους CE, ΟΕ και R/W της
ψευδό ROM. Σαν πρόσθετη προστασία
έχει μπει ένας διακόπτης σε σειρά με τη
γραμμή R/W. Με το διακόπτη ανοιχτό, το
περιεχόμενο της μνήμης μπορεί να ανα-
γνωσθεί αλλά όχι και να αλλάξει.
Οταν η τροφοδοσία του υπολογιστή
αφαιρεθεί (ο υπολογιστής τεθεί εκτός) η
τροφοδοσία με μπατταρίες ενεργοποιεί­
ται αυτόματα. Η RAM τώρα τροφοδοτεί­
ται από τις μπατταρίες μέσω της D3. Οι
είσοδοι CE. ΟΕ και R/W-είναι τώρα HIGH
μέσω της D3, της R6 και των τεσσάρων
θυρών Ν1, Ν2, Ν3, Ν4 αφού δεν άγει
πλέον το Τ1. Ετσι η RAM περνά στην
κατάσταση Standby και τίποτε δεν μπορεί Σχήμα 4. Οι πλακέττες σε μεγέθυνση. Αποχωρίζονται με πριόνισμα και τοποθετού­
πλέον να γραφτεί ή να διαβαστεί σ' νται η μία πάνω από την άλλη. Τα σημεία που αντιστοιχούν στα ποδαράκια 18,20,21 και
αυτήν. Και πολύ καλά κάνει, μια και ο 24 των βάσεων του 1C ΔΕΝ καλωδιώνονται μαζί, όπως όλα τα άλλα. Χρειάζονται δέκα
υπολογιστής είναι τώρα έκτος! Τώρα πρόσθετα καλώδια μεταξύ των πλακεττών στα (κατ' αντιστοιχία) σημεία που σημειώ­
πλέον η ψευδό ROM μπορεί να αφαιρεθεί νονται με τον διακεκριμένο λευκό κύκλο.
αν χρειαστεί και να μεταφερθεί ή να
 3-19

Το γενικό πρόβλημα σ' όλο το φάσμα Η ηλεκτρική επιμήκυνση ενός (κατακό-

συχνοτήτων ραδιοεπικοινωνίας είναι η
χρήση της αποδοτικότερης κεραίας. Είναι
γεγονός ότι ο ρόλος της κεραίας είναι
πρωταρχικός, τόσο στην εκπομπή όσο και
στη λή ψ η.' Ενας οποιοσδήποτε πομποδέ­
κτης άσχετα με το πόσο καλής ποιότητας
και μεγάλης ισχύος μπορεί να είναι, είναι
ουσιαστικά άχρηστος χωρίς τη σωστή
σχεδιασμένη, τοποθετημένη και ρυθμι­
σμένη κεραία.
Οι απαιτήσεις και τα προβλήματα αυξά­
νουν, αν πρόκειται για κεραία που θα
στερεωθεί σε μεταφορικό μέσον, συνή­
θως σε αυτοκίνητο. Ε ξ' αιτίας πρακτικών
περιορισμών και ασφαλείας, στο αυτοκί­
νητο αποκλείεται η χρήση των συνηθι­
σμένων σταθερών κεραιών υψηλής από-
ρυφου συνήθως) ιστού επιτυγχάνεται
παρεμβάλοντας ένα πηνίο φόρτισης σε
σειρά με τον ιστό. Με άλλα λόγια, η
κεραία είναι κοντή από φυσική άποψη,
αλλά έχει το σωστό ύψος από ηλεκτρική
άποψη, χάρις στο παρεμβαλόμενο πηνίο.
Ανάλογα με το που ακριβώς τοποθε­
τείται το πηνίο, δημιουργούνται τρεις
τύποι κεραιών, όπως δείχνει το σχήμα 1,
μαζί με την κατά μήκος (ή καθ' ύψος)
κατανομή ρεύματος. Το σχήμα 1 δείχνει
την BLC (Base Loaded Coil). Εδώ, το
πηνίο τοποθετείται στο κάτω μέρος
(βάση) του ιστού της κεραίας. Το σχήμα
1b δείχνει την CLC (Center Loaded Coil)
με το πηνίο στη μέση του ιστού και οι δύο
αυτοί τύποι είναι περιορισμένων διαστά­
σεων και λογικά μικρού ύψους. Αν και το
φυσικό τους μήκος είναι περίπου 1 μέτρο,
το ηλεκτρικό τους μήκος αντιστοιχεί στα
27ΜΗζ χάρις στο πηνίο φόρτισης. Τα

Κεραίες
διαγράμματα δίνουν μια γενική εικόνα της
συμπεριφοράς των κεραιών.
Κατά κανόνα, η ακτινοβολία μιας
κεραίας αυξάνει με το ηλεκτρικό μήκος

αυτοκινήτων και το ρεύμα που την διαρρέει. Ετσι ο

τύπος CLC ακτινοβολεί αποδοτικότερα
από την BLC ε ξ αιτίας της μεγαλύτερης
ανάπτυξης ρεύματος σ' αυτόν, όπως
φαίνεται στο σχήμα 1b. Η μηχανικά

Η ύπαρξη πομποδέκτη στο δόσης. Η κεραία αυτοκινήτου πρέπει να

αυτοκίνητο δεν προϋποθέτει
αναγκαστικά τη χρήση ξεχω­
ριστής κεραίας απ’ αυτή του
ραδιοφώνου. Το άρθρο αυτό
περιγράφει τα χαρακτη­
ριστικά και τους δυνατούς
συνδυασμούς κεραίας CB/
ραδιοφώνου στο αυτοκίνητο
είναι περιορισμένων διαστάσεων και
πολύ κοντή, για να ανταποκρίνεται σε
πρακτικές και συχνά νομικές προδια­
γραφές.
χουν γενικά τη μορφή μιας κατακόρυφης
ράβδου. Οι κύριοι λόγοι για τη χρήση
κάθετης πόλωσης στην κεραία είναι:
■ Οι κεραίες κάθετης πόλωσης είναι
απλές, μικρών διαστάσεων και τοποθε­
τούνται εύκολα σε οχήματα.
■ Εχουν δυνατότητα εκπομπής/ λήψης
προς και από όλα τα σημεία του ορί­
ζοντα.
■ Αποτελούν παραδεδεγμένη πρακτική
σε πολλές χώρες.
Γενικά, οποιαδήποτε κεραία - ράβδος
(ή κεραία - μαστίγιο όπως συνήθως ονο­
μάζεται) τοποθετηθεί πάνω στο μεταλλι­
κό σώμα του αυτοκινήτου μετατρέπεται
σε κεραία προσγειωμένου επιπέδου
(ground - plane antenna).
Πριν εξετάσουμε τα προβλήματα που
συνεπάγεται η χρήση κοινών τηλεσκοπι­
κών κεραιών αυτοκινήτου, ας δούμε
μερικές, κατάλληλες κεραίες για τα
27ΜΗζ. Ο απλούστερος και συνηθέστε-
ρος τύπος είναι η λ/4. Η κλασσική κεραία
λ/4 στα 27ΜΗζ έχει μήκος περίπου 2,7
μέτρα. Είναι προφανές ότι 2,7 μέτρα
κεραία σε αυτοκίνητο είναι προβληματική 80092 1
από ασφάλεια, πρακτικότητα και συχνά,
Σχήμα 1. Τρεις τρόποι ηλεκτρικής επιμή­
παράνομη. Η μόνη εναλλακτική λύση είναι
κυνσης ιστού κεραίας με πηνίο φόρτισης.
η φυσική επιβράχυνση της κεραίας, Τα διαγράμματα δείχνουν την κατανομή
διατηρώντας όμως το ηλεκτρικό της ρεύματος RF κατά μήκος του ιστού σε κάθε
μήκος στα 2,7 μέτρα, για να μπορεί να περίπτωση.
συντονίζει στα 27ΜΗζ.
3 -2 0
απλούστερη όμως μορφή είναι η BLC (Σχ.
1α) που κατασκευάζεται εύκολα. Ο τύπος
BLC κυκλοφορεί έτοιμος στο εμπόριο σε
σχετικά χαμηλή τιμή. Η αρχή λειτουργίας
του τύπου BLC μπορεί να χρησιμοποιη­
θεί για την τροποποίηση μιας κοινής κε­
ραίας αυτοκινήτου ώστε να λειτουργεί
στα 27ΜΗζ.
Ο τύπος CLC (σχήμα 1) μειονεκτεί
κατασκευαστικά διότι απαιτεί να κοπεί ο
ιστός στην μέση και να παρεμβληθεί το
πηνίο με όλα τα προβλήματα αξιοποίησης
μηχανικής στήριξης που συνεπάγεται
κάτι τέτοιο.
Τοσχήμα 1οδείχνειτοντύποΤΙ_0(Τορ
Loaded Coil) με το πηνίο στην κορυφή
του ιστού. Η κεραία αυτή κατασκευάζε­
ται εύκολα και έχει την καλύτερη απόδο­
ση συγκριτικά μέ τις BLC και CLC. Στην
κορυφή του πηνίου προσαρμόζεται μια
μικρή χωρητικότητα, που δημιουργείται
από ένα μεταλλικό «δίσκο» ή μερικές
μεταλλικές ακτίνες, μικρού μήκους. Το
συντονισμένο κύκλωμα πηνίου-πυκνωτή
που δημιουργείται, βελτιώνει την από­
δοση της κεραίας αλλά και την προσαρ­
μογή της χαρακτηριστικής αντίστασης
στην περιοχή λειτουργίας της.
Υπάρχουν διάφοροι τρόποι κατασκευ­
ή? της χωρητικότητας της TLC. Το σχήμα
2 δείχνει μια τέτοια μέθοδο: Το πηνίο
τυλίγεται πάνω σ' ένα πυρήνα από PVC
και το ένα άκρο του συνδέεται σε τέσσε­
ρεις οριζόντιες και μία κατακόρυφη
ακτίνα. Οι ακτίνες αυτές μπορούν να
είναι, για παράδειγμα, μεταλλικές βελό­
νες πλεξίματος, ακτίνες ποδηλάτου
3a
Σχήμα 3. Κύκλωμα φίλτρων για την συνύπαρξη ραδιοφώνου και πομποδέκτη αυτοκινήτου στα 27ΜΗζ με μία μόνο κεραία. Αν η
κεραία είναι τύπου CLC ή TLC, το κάτω τμήμα του 3α θα πρέπει να αντικατασταθεί από το 3.
2 μπορούσε με την πάροδο του χρόνου να
Σχήμα 2. Η κατασκευή για τη μετατροπή
μιας κοινής κεραίας αυτοκινήτου λ/4 στα
27ΜΗζ με τη μέθοδο TLC
κομμένες στο επιθυμητό μήκος κλπ.
Η άλλη άκρη του πηνίου συνδέεται
στον ιστό της κεραίας. Το πηνίο έχει
διάμετρο 19mm, 24 σπείρες σύρματος
1mm βερνικωμένου κολλητά τυλιγμένες
(άρα μήκος 2,4 - 2,5cm). Η άλλη άκρη του
πηνίου τερματίζεται πάνω στην ένωση
των 5 συνολικά ακτινών. Το πηνίο μπορεί
να στεγανοποιηθεί αν περαστεί με πλα­
στικό spray ή ακόμη καλύτερα με εποξική
ρητίνη, που έτσι κι αλλοιώς θα χρειαστεί
για τη μηχανική συγκόλληση του πηνίου
με τον ιστό και τις ακτίνες. Η στεγανο-
ποίηση είναι απαραίτητη για την προστα-
L I. L12: 5 σπείρες Φ 9 mm
L6, L7*: 7 σπείρες φ 19mm κολλητά τυλιγμένα
L8 : 10 σπείρες Φ9 mm με βερνικωμένο
χάλκινο σύρμα.
* Βλέπε σχήμα 4
αία του πηνίου από το βροχή που θα
το οξειδώσει. Η θέση του πηνίου στην
κεραία TLC δεν προκαλεί προβλήματα
στη λήψη FM του ραδιοφώνου. Συνεπώς
δεν χρειάζεται να αφαιρεθεί το πηνίο για
λήψη ραδιοφώνου στα FM.
Οι κεραίες ραδιοφώνου αυτοκινήτου
συμπεριφέρονται, ε ξ αιτίας του φυσικού
μήκους τους, οαν ιστοί λ/4 στην περιοχή
των FM (88-108MHz). Το μήκος τους
είναι 70cm ως 1m, πολύ μικρό για κατ'
ευθείαν χρήση στα 27ΜΗζ, αλλά η
προσθήκη ενός πηνίου (ηλεκτρική επιμή­
κυνση) μαζί με τις τροποποιήσεις του
Σχήματος 3 τις καθιστά ικανές για
λειτουργία στα 27ΜΗζ.
Μία κεραία, δϋο συσκευές
Είτε η κεραία αυτοκινήτου είναι ιδιοκα-
τασκευή είτε αγορασμένη από το εμπό­
ριο, θα υπάρξουν προβλήματα αν επιχει-
ρηθεί να λειτουργήσει από κοινού για το
ραδιόφωνο και τον πομποδέκτη CB. Κατ'
αρχήν η είσοδος του ραδιοφώνου κινδύ-
νεύει να καεί, αν της επιβληθεί το σήμα
εξόδου του πομπού CB (είναι κάπου
14Vrms RF για ισχύ 4W στα 50Ω...).
Για την προστασία του ραδιοφώνου θα
πρέπει να παρεμβληθεί ένα φίλτρο στην
είσοδό του. Η απλούστερη λύση θα ήταν
η χρήση ενός φίλτρου διέλευσης υψηλών
συχνοτήτων, που θα σταματούσε τα
σήματα κάτω των 80ΜΗζ. Η περιοχή
88ΜΗζ - 108ΜΗζ θα λαμβανόταν κανονι-
b

κά. Δυστυχώς, τα επιθυμητά σήματα LW,
MW και SW δεν θα περνούσαν από το
φίλτρο
Η παράκαμψη του προβλήματος εμφα­
νίζεται στο σχήμα 3. Το σχήμα 3α δείχνει
το πλήρες σύστημα φίλτρων όπως πρέπει
να τοποθετηθεί στο τυπωμένο κύκλωμα.
Το φίλτρο περιλαμβάνει δύο ανεξάρτητα
τμήματα. Το κάτω τμήμα, δηλαδή τα L6,
L7, L8, C4, C5, C6 τροποποιεί την κεραία
ώστε να συνεργάζεται με τον πομποδέ­
κτη CB. Ετσι ο πομποδέκτης μπορεί να
χρησιμοποιηθεί σε πλήρη ισχύ (4W) παρ'
ότι η κεραία είναι μικρού φυσικού μήκους.
Οι πυκνωτές τρίμμερ C5 και C6 ρυθμί­
ζονται για ελάχιστο λόγο στάσιμων κυμά­
των (VSWR). Οι αναγνώστες θα αντιλη-
φθούν ότι το κύκλωμα του σχήματος 3α
είναι σχεδιασμένο για κεραία BLC με ιστό
συμβατικής κεραίας αυτοκινήτου. To L8
είναι το πηνίο φόρτισης. Αν χρησιμοποιη­
θεί κεραία CLC ή TLC, το L8 και ο C4
μπορεί να παραλειφθούν. οπότε το κύ­
κλωμα θα είναι όπως στο σχήμα 3b.
Το φίλτρο προστασίας του ραδιοφών-
νου από το ισχυρό σήμα του πομπού
υπάρχει στο άνω τμήμα του σχήματος 3α.
Οπως φαίνεται, πρόκειται για φίλτρο
αποκοπής ζώνης συχνοτήτων (band stop
filter). Τα L3, L4, L5, C l , C2, C3 αποκό-
πτουν την περιοχή 24-30ΜΗζ. Τα L1, L2,
C1, C2 επιτρέπουν την διέλευση των FM
συντονίζοντας περίπου στα 95ΜΗζ.
Σχήμα 5. Το (διπλής όψης) τυπωμένο κύκλωμα για το σχήμα 3α, που όμως μπορεί να
δεχθεί την τροποποίηση του σχήματος 3b.
4 τελεσματικό: Προκαλεί εξασθένηση περί­
Σωλήνα PVC
19mm 0
Σχήμα 4. Τα πηνία L6 και L7 μπορούν να
τυλιχτούν το ένα δίπλα στο άλλο, γύρω από
ένα κομμάτι σωλήνα PVC
7 σπείρες βερνικωμένο σύρμα
χάλκινο, πάχους 1mm.
Κατάλογος εξαρτημάτων
Πυκνωτές:
C1, C3 = 10pF κεραμικός, «φακή»
C2 = 12pF κεραμικός, «φακή»
C4 = 33pF κεραμικός, «φακή»
C5... C7 = 7 80pF. τρίμμερ
Πηνία:
L1. L2. L6, L7, L8: Να κατασκευασθούν κατά
τις οδηγίες των Σχημάτων 3 και 4
L2. L4, L5 = RF chokes 2,7μΗ.
3-21
Το φίλτρο αποκοπής είναι αρκετά απο­
που 60dB μέσα στη ζώνη αποκοπής.
Ετσι, κατά τη χρήση ενός νόμιμου πο­
μποδέκτη CB με έξοδο 4w, η είσοδος του
ραδιοφώνουν δέχεται το πολύ 0,5pw
παρεμβολή, που είναι ακίνδυνη για το ρα­
διόφωνο.
Κατασκευή
Επειδή μερικά από τα χρησιμοποιού­
μενα πηνία δεν υπάρχουν έτοιμα, θα
πρέπει να κατασκευαστούν. Πάντως δεν
είναι δύοκολα, καθώς δεν έχουν λήψεις η
δευτερεύοντα τυλίγματα. Τρία από τα
πηνία (L3, L4, Ι_5( είναι στραγγαλιστικά
πηνία (RF chokes) που υπάρχουν στο
εμπόριο. Οι λεπτομέρεις καασκευής των
άλλων πέντε δίδονται στο σχήμα 3. Τα L6
και L7 είναι καλύτερα να τυλιχτούν πάνω
σ' ένα σωλήνα από PVC κατά τον τρόπο
του σχήματος 4.
Για ευκολία κατασκευής, στο σχήμα 5
έχουμε ένα τυπωμένο κύκλωμα για την
τοποθέτηση των φίλτρων. Αφού γίνουν τα
πηνία, το όλο φίλτρο φτιάχνεται σε ελά­
χιστο χρόνο. Παρ' όλο που δεν φαίνεται
στο σχήμα 5, το τυπωμένο είναι, στην
πραγματικότητα, διπλής όψεως. Υπάρχει
ένα καλώδιο, αντί λωρίδας χαλκού, που
συνδέει την κάτω άκρη του L7 στο σασσί.
Αυτό επιτρέπει κατασκευή του κυκλώμα­
τος τροποποίησης για χρήση κεραίας
CLC ή TLC (όπως φαίνεται στο σχήμα 3b),
χωρίς άλλες τροποποιήσεις του τυπωμέ­
νου. Ο C6 κολλιέται στη θέση του καλω­
δίου (και γίνεται C7) και έτσι δεν δρα
πλέον σαν τρίμμερ του L7. Βραχυκυκλώ­
νοντας τον C4 και το L8 με καλώδια, το
κύκλωμα θα μοιάζει με το σχήμα 3b. Οι
διακεκομένες γραμμές του σχήματος 3
έχουν συγκεκριμένο σκοπό. Η λειτουργία
του κυκλώματος είναι άριστη μόνο όταν
το εκπέμπον σώμα της κεραίας θωρακί­
ζεται από το φίλτρο αποκοπής ζώνης.
Αυτό γίνεται βάζοντας ένα ηλεκτρομαγ-
νητικό θώρακα (φύλλο μετάλλου) στη
θέση που υποδεικνύει η διακεκομένη
γραμμή.
Τελικά, το καλώδιο από την κεραία
μέχρι το τυπωμένο πρέπει να είναι όσο το
δυνατόν κοντότερο, για αποφυγή απω­
λειών. Γι' αυτό το λόγο, εάν είναι δυνα­
τόν, η πλακέττα θα πρεπει να τοποθε­
τηθεί ακριβώς κάτω από την κεραία του
αυτοκινήτου. Μ
3-22
Ενισχυτής κεραίας
περιοχή λειτουργίας 80... 800 ΜΗζ
Η απόδοση ε ν ό ς ενισχυτή
κεραίας εξαρτάται κατά κύριο
λόγο από τα χαρακτηριστικά
των ενεργώ ν στοιχείων του.
Σχεδιάζοντας αυτό τον ε ν ι­
σχυτή κεραίας προσπαθήσαμε
να πετύχουμε χαμηλό θόρυ­
βο, μεγάλη ενίσχυση, μεγάλη
δυναμική περιοχή, μεγάλη
απόκριση συχνότητας και
τέλος, τη δυνατότητα κατα­
σκευής ενισχυτή ευ ρ εία ς ή
σ τενή ς ζώνης συχνοτήτων
στο ίδιο τυπωμένο.
Σχήμα 1. Τυπικός ενισχυτής κεραίας με το
τρανζίστορ BFT66.
Σπάνια βρίσκει κανείς ένα ενισχυτή
κεραίας που να ικανοποιεί ταυτόχρονα
όλες μαζί τις παραπάνω απαιτήσεις. Κι
αυτό επειδή οι παραπάνω ιδιότητες αντι­
φάσκουν μεταξύ τους. Στα περισσότερα
τρανζίστορ π.χ. ο χαμηλός θόρυβος δεν
μπορεί να συνδυαστεί με μεγάλη δυναμι­
κή περιοχή. Επίσης το αυξημένο ρεύμα
λειτουργίας που συνήθως προσφέρει
μεγάλη απόκριση συχνότητας, αυξάνει τη
στάθμη θορύβου στο κύκλωμα.
Τελευταία όμως εμφανίστηκαν στην
αγορά τρανζίστορ υψηλών συχνοτήτων
που κατορθώνουν να συμβιβάσουν τις
απαιτήσεις για αυξημένο ρεύμα λειτουρ­
γίας και χαμηλό θόρυβο. Δύο αντιπροσω­
πευτικοί τύποι είναι τα BFT 66 και BFT 67
της Siemens, που προσφέρονται ιδιαίτε­
ρα για κατασκευή ενισχυτών κεραίας. Τα
πλεονεκτήματά τους θα φανούν εύκολα
στην κατασκευή που παρουσιάζουμε. Σαν
ενισχυτές ευρείας ζώνης συχνοτήτων τα
τρανζίστορ λειτουργούν με μεγάλο ρεύ­
μα ώστε να εμφανίζουν μεγάλη δυναμική
περιοχή χωρίς κίνδυνο υπεροδήγησης.
Στην περίπτωση της ενίσχυσης στενής
ζώνης συχνοτήτων, τα τρανζίστορ λει­
τουργούν σε χαμολότερο ρεύμα. Απ όσα
έχουμε πει ως εδώ, καταλαβαίνει κανείς
ότι η χρησιμοποίηση φθηνών τρανζίστορ
σε μιά τόσο απαιτητική διάταξη όπως ο
ενισχυτής κεραίας δεν προκαλεί οικονο­
μία αλλά αποτυχία. Η εκλογή καλής ποιό­
τητας παθητικών στοιχείων συντελεί
οπωσδήποτε στην καλή απόδοση του κυ­
Σχήμα 2. Τυπικός ενισχυτής δύο βαθμιδών ευρείας περιοχής με το BFT ‘ 6 (υπόδειξη
της Siemens).
κλώματος, χωρίς ευτυχώς να συνεπάγε­
ται υπερβολική αύξηση του κόστους κα­
τασκευής.
Για την υποβοήθηση των ενδιαφερο­
μένων να χρησιμοποιήσουν τα BFT 66 και
BFT 67, η κατασκευάστρια εταιρία Sie­
mens έχει εκδώσει τυπικά παραδείγματα
εφαρμογών μαζί με-τα φύλλα δεδομένων
των τρανζίστορ, γεγονός ιδιαίτερα χρή­
σιμο.
Το κύκλωμα ενός ενισχυτή κεραίας
μιας βαθμίδας υπάρχει στο σχήμα 1, ενώ
το σχήμα 2 δείχνει μια διάταξη δύο
βαθμιδών, με εκτεταμένη απόκριση συ­
χνότητας. Οι αντίστοιχες λεπτομέρειες
απόδοσης υπάρχουν στα διαγράμματα
των σχημάτων 3 και 4. Η διάταξη δύο
βαθμιδών έχει σταθερότητα χαρακτηρι­
στικών ενίσχυσης και θορύβου για την
περιοχή από 25ΜΗζ. Το κύκλωμα του
σχήματος 1 παρουσιάζει μείωση της
ενίσχυσης και αύξηση του θορύβου με
την αύξηση της συχνότητας λειτουργίας.
Πάντως, γύρω στα 100ΜΗζ, η στάθμη
θορύβου και η ενίσχυση του κυκλώματος
του σχήματος 1 είναι φανερά καλύτερες
από αυτές του σχήματος 2. Μετρήσεις
στα 800MHz για το κύκλωμα του σχή­
ματος 1 είναι φανερά καλύτερες από
αυτές του σχήματος 2. Μετρήσεις στα
800MHz για το κύκλωμα του σχήματος 1
έδωσαν 15dB ενίσχυση και λιγότερο από
2άΒ θόρυβο, πράγμα που σημαίνει ότι
ακόμη κι αυτό το απλό κύκλωμα έχει ικα­
νοποιητικές επιδόσεις για τις περισσό­
τερ ες περιπτώσεις.
Το τρανζίστορ BC177 στο σχήμα 1 χρη­
σιμοποιείται μόνο για την πόλωση του
BFT66 ή 67. Στην προκειμένη περίπτωση
εξασφαλίζονται σχεδόν +6.5V (για την
ακρίβεια +6.8V) στα DC τάση συλλέκτη
του BFT66 ή 67, ενώ το ρεύμα συλλέκτη
είναι περίπου 3,7mA.
Τα διαγράμματα των σχημάτων 5 και 6
προέρχονται από τα φύλλα δεδομένων
της Siemens και εκφράζουν τη στάθμη
θορύβου και το λόγο ενδοδιαμόρφωσης
για το BFT66. Το σχήμα 5 δείχνει τη
 3-23

στάθμη θορύβου στα 10 και 800ΜΗζ σαν

3 4 συνάρτηση της αντίστασης της πηγής
σήματος με παράμετρο το ρεύμα συλλέ­
gain G = ♦ (f) gain G = f (f) κτη. Με αντίσταση πηγής 50-75 Ω και
noise level F = ♦ (f) noise level F = f (f) ρεύμα συλλέκτη 10mA, η στάθμη θορύ­
Rq = R|_ “ 60 Ω Rq = RL = 60 Ω βου είναι λιγότερο από 3dB ακόμη και
for circuit figure 1 for circuit figure 2
dB BFT 66. BIT 67 στα 800MHz. Το σχήμα 6 δείχνει το λόγο
25 ενδοδιαμόρφωσης σαν συνάρτηση του
X
ρεύματος συλλέκτη. Για τη μέτρηση αυτή
0,F δίνονται στην είσοδο δύο σήματα σε
" 20 συχνότητες 798 και 802ΜΗζ, που το

f
80022 - 3
Σχήμα 3. Καμπύλες ενίσχυσης και θορύβου
σαν συνάρτηση της συχνότητας για το κύ­
κλωμα του σχήματος 1.
5 6
noise level F = f (R q )
u ce = 6 V; jxQ = 0
Σχήμα 5. Η στάθμη θορύβου του BFT66 σαν
συνάρτηση της αντίστασης πηγής σήματος
εισόδου, στο 10 και 800MHz με παράμετρο
το ρεύμα συλλέκτη. Η μάλλον επίπεδη
ελάχιστη περιοχή τωνκαμπύλων αντιστοι­
χεί σε αντίσταση πηγής από 60 ως 75Ω. Η
αύξηση του θορύβου με την αύξηση του
ρεύματος είναι μικρή συγκριτικά με άλλα
τρανζίστορ, πλεονέκτημα για την κατα­
σκευή ενισχυτών κεραίας με ευρεία
περιοχή συχνοτήτων.
i
15
10
5 Περισσότερη αύξηση του ρεύματος δεν
10’ 5 10J
' ---- ►
Σχήμα 4. Καμπύλες ενίσχυσης και θορύβου
σαν συνάρτηση της συχνότητας για το
κύκλωμα του σχήματος 2.
intermodulation ratio
f, f2
= 798 MHz. <■802 MHz;
Ac = At = 50 0; t/« » 8.5 V
0 5 I0 15
Σχήμα 6. Ο λόγος ενδοδιαμόρφωσης για
στάθμη εξόδου 180mV rmsoav συνάρτηση
του ρεύματος συλλέκτη. Το διάγραμμα
δείχνει την μεγάλη δυναμική περιοχή του
BFT66. Με ρεύμα συλλέκτη μόλις 8mA ο
λόγος ενδοδιαμόρφωσης είναι 60dB.
καθένα τους δίνει 180mV (rms) στην
έξοδο. Ο λόγος ενδοδιαμόρφωσης ορί­
ζεται σαν η διαφορά στάθμης σε dB
μεταξύ των σημάτων εισόδου και του σή­
ματος ενδοδιαμόρφωσης (802-798 =
4ΜΗζ) που εμφανίζεται στην έξοδο. Για.
την περιοχή 2,5 - 10mA ο λόγος ενδοδια-
μόρφωσης αυξάνει συνεχώς με το ρεύμα
και έχει μέγιστο 60dB για 10mA ρεύμα.
προκαλεί άλλη αύξηση του λόγου, ένδει­
ξη της ικανότητας του κυκλώματος να
ανέχεται ισχυρά σήματα.
5 101 MHz
1
Μια στάθμη σήματος εξόδου 180mV
rms είναι βέβαια σπάνιο να εμφανιστεί
80022 - 4 στην πράξη, εκτός κι αν το κύκλωμα
λειτουργεί πολύ κοντά σ' ένα πομπό.
Καθώς μάλιστα οι περισσότεροι δέκτες
υπεροδηγούνται με τόσο σήμα στην
είδοσό τους το ρεύμα συλλέκτη του
τρανζίστορ μπορεί να καθορισθεί σε λιγό­
τερο από 10mA. Στην περίπτωση όμως
του ενισχυτή ευρείας ζώνης, θα χρεια-
σθεί ένα ρεύμα συλλέκτη 10mA, ώστε να
εξασφαλιστεί η μέγιστη στάθμη εξόδου
των 180mV rms ,+ 105dBpV).
Περιγραφή του κυκλώματος
Το κύκλωμα της κατασκευής του
Elektor υπάρχει στο σχήμα 7. Αποτελείται
από μία ενισχυτική βαθμίδα RF με το
τρανζίστορ BFT66 και ενισχύει την
περιοχή 80... 800ΜΗζ. Τα χαρακτηριστικά
ενίσχυσης και θορύβου του κυκλώματος
προσεγγίζουν αυτά του σχήματος 3.
Επειδή αρχικά υπήρχε η σκέψη να κατα­
σκευαστεί ένα κύκλωμα περιορισμένης
περιοχής συχνοτήτων, ηϋιάταξη του σχή­
ματος 7 έχει ένα φίλτρο διελεύσεως
ζώνης στην είδοσό της. (C6, C7, L1 και
C8). Οι τιμές των στοιχείων του φίλτρου,
για πέντε διαφορετικές ζώνες συχνοτή­
των, υπάρχουν orov πίνα::σ 1. Χωοίς το
φίλτρο αυτό, το κύκλωμα λειτουργεί σαν
απεριοδικός ενισχυτής για όλη την περιο­
20 25 mA χή 80 - 800MHz.
k Η τροφοδοσία του κυκλώματος γίνεται
80022-6 16... 24V DC που φτάνουν στον ενισχυτή
μέσω του ομοαξονικού καλωδίου RF. Το
σήμα RF αποκόβεται από το πηνίο L3. Το
IC1 σταθεροποιεί την τάση τροφοδοσίας
ανάμεσα στα 11,5 και 12,5V. σταθερο­
ποιώντας έτσι και το σημείο λειτουργίας
του τρανζίστορ. Το ρεύμα ηρεμίας του
συλλέκτη καθορίζεται από την R3 ενώ τα
L2 λειτουργεί σαν φορτίο RF για τα
τρανζίστορ. Ο C3 κάνει απόζευξη RF. Η
πόλωση της βάσης του τρανζίστορ γίνεται
με τον διαιρέτη τάσης των R1 και R2. Η
3-24

σύνδεση της R2 προς την R3 και τού L2

δημιουργεί αρνητική ανάδραση DC, που
σταθεροποιεί ακόμη περισσότερο τις
παραμέτρους λειτουργίας του ιρανζί
στορ.

Κατασκευή πηνίων
και κυκλώματος
Το τυπωμένο κύκλωμα υπάρχει στο
σχήμα 8. Χρειάζεται πολύ προσεκτική και
καθαρή κατασκευή, επειδή το κύκλωμα
προορίζεται να λειτουργήσει σε πολύ
υψηλές συχνότητες. Οι αγωγοί που
φέρουν RF, όπως αυτοί που ενώνουν
τους C6, C1, C2 και το τρανζίστορ Τ1
πρέπει να παραμείνουν όσο το δυνατόν
κοντύτεροι.
Η κατασκευή των πηνίων δεν είναι ιδιαί­
τερα δύσκολη. Τα L2 και L3 είναι
πανομοιότυπα και τυλίγονται σε χάνδρα
φερριτη από υλικό ferroxcube, σαν αυτό
που χρησιμοποιείται στα στραγγαλιστικά
πηνία HF. Η χάνδρα αυτή έχει μήκος
5mm, εξωτερική διάμετρο 3,5mm και
εσωτερική 1,5mm. Πάνω στην χάνδρα
φερριτη τυλίγονται 5 σπείρες βερνικω­ Φωτογραφία 2. ' Ενας τυπικός συνδυασμός τριών ενισχυτών κεραίας που δείχνει τη
μένου χάλκινου σύρματος πάχους 0,2mm. σύνδεση των ομοαξονικών καλωδίων στις πλακέττες του κυκλώματος.
Το τύλιγμα γίνεται κατά τον άξονα της
χάνδρας, με αποτέλεσμα τη δημιουργία
Πίνακας 1 Παράμετρος των φίλτρων επιλογής περιοχής συχνοτήτων
ενός δακτυλιοειδούς πηνίου. ' Ενα πηνίο
του τύπου αυτού φαίνεται στη φωτογρα­
φία 1. Ζώνη αριθμός άπειρων πηνίου L1 Ρυθμιστικοί
συχνοτήτων με επαργυρωμένο οΰρμα. Διάμε­ πυκνωτές
Το πηνίο L1 δεν έχει πυρήνα. Σαν οδη­
τρος πυρήνα πηνίου 8 mm C8, C9
γός για το τύλιγμά του μπορεί να χρησι­
FM 8 σπείρες Πράσινη κηλίδα
μοποιηθεί ένα τρυπάνι 8mm που φυσικά
(100ΜΗΖ) πάχος σύρματος 1mm 2... 22pF
θα αφαιρεθεί μετά το τύλιγμα. Ο αριθμός
2m
σπειρών του L1 αναφέρεται στον πίνακα 1
(144MHz) 6 σπείρες κίτρινη κηλίδα
για κάθε περίπτωση. Τα πηνία L1 για τις πάχος σύρματος 1mm 2... 10pF
δύο χαμηλότερες περιοχές συχνοτήτων
VHF 3 σπείρες γκρι κηλίδα
μπορεί να γίνουν από βερνικωμένο χάλκι­
(200MHz) πάχος σύρματος 1mm 1,2... 6pF
νο σύρμα αντί για επαργυρωμένο. Η από-
70cm
σΓαση των σπειρών ισούται με το πάχος
(432MHz) 1 σπείρα γκρι κηλίδα
του σύρματος. Το πηνίο της υψηλότερης πάχος σύρματος 2mm 1,2... 6pF
περιοχής γίνεται από μισή μόνο σπείρα σε
UHF
διάμετρο 4mm. Η φωτογραφία 2 δείχνει (600MHZ) 0,5 σπείρα γκρι κηλίδα
τη σύνδεση των καλωδίων εισόδου και πάχος σύρματος 2mm 1,2... 6pF
εξόδου στην πλακέττα. Αν χρησιμοποιη- πυρήνας πηνίου 4mm

1 θούν ομοαξονικοί αγωγοί, το ελεύθερο
τμήμα τους ως την επαφή του κυκλώμα­
τος πρέπει να είναι όσο το δυνατόν
κοντότερο.
Ρυθμίσεις
Οι ρυθμιστικοί πυκνωτές C7 και C8
συντονίζουν το φίλτρο εισόδου στην
απαιτούμενη περιοχή. Στην αρχή ο C7
στρέφεται στην ελάχιστη χωρητικότητα
ενώ ο C8 περίπου στη μέση. Κατόπιν ο
δέκτης συντονίζεται σε μια ασθενή
Φωτογραφία 1. Τα πηνία L2 έως L5. ' Εχουν
5 σπείρες βερνικωμένου σύρματος χαλ­ εκπομπή, κατά προτίμηση στη μέση της
κού πάχους 0,2mm περασμένες μέσα από επιθυμητής περιοχής. Κατόπιν ρυθμίζε­
χάνδρα φερριτη που χρησιμοποιείται για ται ο C8 για μέγιστη λήψη, όπως αυτή
στραγγαλιστικά πηνία RF. φαίνεται σ' ένα όργανο μέτρησης έντα­
σης πεδίου (S - meter) ή όπως υποδηλώ­
νεται από τη μείωση του θορύβου στο
μεγάφωνο του δέκτη ή από τη βελτίωση
της εικόνας στην τηλεόραση. Η τελική
ρύθμιση συντονισμού γίνεται με τον C7.
Κάποια ακόμη βελτίωση στη λήψη
μπορεί να γίνει ξαναρυθμίζοντας προσε­
κτικά τον C8, οπότε πιθανώς να χρειαστεί
επαναρύθμιση και του C7. Η διαδικασία
αυτή μπορεί να επαναλειφθεί μέχρις
ότου δεν γίνεται πλέον άλλη βελτίωση
στη λήψη.
Το τελικό κριτήριο του καλού συντο­
νισμού και συνεπώς της ισχυρότερης
δυνατής λήψης είναι ο πιο μεγάλος δυνα­
τός λόγος σήματος προς θόρυβο στο
μεγάφωνο ή η κατά το δυνατόν εξάλειψη
του χιονιού από την εικόνα της τηλεορά-
σης. Το όργανο μέτρησης έντασης
πεδίου, αν υπάρχει, βοηθάει στις αρχικές
 3-25

7 3

Φωτογραφία 3. Η ενίσχυση του κυκλώμα­

τος του σχήματος 7 σε συνάρτηση με τη
συχνότητα, όταν το φίλτρο εισόδου είναι
στην περιοχή 87,5... 104MHz.
οριζόντια κλίμακα: 10ΜΗζ/ υποδιαίρεση
Σχήμα 7. Το γενικό κύκλωμα της κατασκευής με το BFT 66. ' Εχει αρνητική ανάδραση κατακόρυφη συχνότητα: 10dB / υποδιαί­
DC για σταθεροποίηση του σημείου λειτουργίας, φίλτρο επιλογής περιοχής ρεση
συχνοτήτων στην είσοδο και σταθεροποιητή τροφοδοσίας. Η τροφοδοσία γίνεται ενδιάμεση συχνότητα: 96ΜΗζ
μέσω της γραμμής μεταφοράς. Αν παραλειφθεί το φίλτρο εισόδου ο ενισχυτής στάθμη εισόδου: -38dBm
ενισχύει την περιοχή 80... 800ΜΗζ. στάθμη εξόδου:
μέγιστη κορυφή ίχνους: -12dBm
Η φωτογραφία δείχνει μια μεγίστη ενίσχυ­
ση 26dB που δεν είναι καθόλου ευκατα­
φρόνητη.

Κατάλογος εξαρτημάτων
Αντιστάσεις:
R1 = 10κ R3 = 1κ
R2 = 27κ R4 = 100 Ω
Πυκνωτές:
C l, C2, C3, C9. C10, 1nF κεραμικός, φακή
C4 = 1pF/16V τανταλίου
C5 = 10pF/25V τανταλίου
C6 = 10pF κεραμικός φακή
C7, C8 = τρίμμερ πλαστικού διηλεκτρικού,
βλέπε πίνακα I
Ημιαγωγοί:
Τ1 = BFT66 ή BFT 67
IC1 = 78L12 ή IM340L-12
Διάφορα:
L1 = πηνίο αέρος. βλέπε πίνακα I
L2, L3, L4, L5, L6 = 5 σπείρες βερνικωμένου
σύρματος πάχους 0,2mm σε χάνδρα
Σχήμα 8. Το τυπωμένο κύκλωμα και η διάταξη εξαρτημάτων για το κύκλωμα του φερρίτη μήκους 5mm, εξωτερικής
Σχήματος 7. διαμέτρου 3,5mm π.χ. Ferroxcube

9a 9b ρυθμίσεις, αλλά ο τελικός συντονισμός

καλύτερα να γίνει με το αυτί και το μάτι.
η

Τροποποιήσεις και άλλες

Π Σχήμα 9α. Προσαρμογή της τροφοδοσίας
ι- στο κάτω μέρος της ομοαξονικής γραμμής
ς κοντά στο δέκτη.
Σχήμα 9b. Ανεξάρτητο τροφοδοτικό που
μπορεί να τροφοδοτήσει μέχρι έ ξ ι ενισχυ­
τέ ς κεραίας.
εφαρμογές
Μέχρι τώρα αναφερθήκαμε σε ενίσχυ­
ση μιας περιορισμένης ζώνης συχνοτή­
των. Για ενίσχυση ευρείας περιοχής
συχνοτήτων (απεριοδική ενίσχυση) τα
στοιχεία C6, C7, C8 και L1 παραλείπονται.
Πυκνωτής εισόδου γίνεται ο C1. Μ'
αυτές τις τροποποιήσεις το κύκλωμα
ενισχύει την περιοχή 80 ως 800ΜΗζ.
Μπορεί να κατέβει μέχρι τα 10ΜΗζ αν
αντικατασταθούν οι πυκνωτές 1 nF με
10nF.
' Οπως έχει ήδη αναφερθεί, η τροφοδο­
σία του κυκλώματος μπορεί να γίνει μέσω
3-26

10a 10b

240 Ω

Σχήμα 10α. Ομοαξονικός βρόχος για τη

μετατροπή ισοσταθμισμένης γραμμής
240Ω, για προσαρμογή του ενισχυτή στα
240Ω της κεραίας.
Το μήκος του βρόχου για κάθε περιοχή
συχνοτήτων λειτουργίας υπάρχει στον
πίνακα II. Σχήμα 10b. Προσαρμογή της εξόδου του ενισχυτή προς γραμμή μεταφοράς 240Ω.

της γραμμής RF. Το σχήμα 9α δείχνει τη Πίνακας II

σύνδεση του τροφοδοτικού προς τη
γραμμή RF. Με το υψηλής σύνθετης αντί­ Παράμετροι μετασχηματιστή προσαρμογής
στασης πηνία L4 αποφεύγεται η γείωση
Ζώνη Περιοχή συχνοτήτων Μήκος κύματος Μήκος βρόχου
του σήματος RF. Ο C10 κάνει απόζευξη
_________________ οε μέτρα______
RF ενώ ο C9 απομονώνει τη συνεχή τάση
FM 87,5 ως 104MHz 3,43 ως 2,83 1.10
τροφοδοσίας από την είσοδο του δέκτη. ζώνη 2 m 144 ως 146 MHz 2.00 0,70 μέτρα
To L4 είναι ίδιο με τα L2 και L3, έχει VHF III 174 ως 223MHz 1,72 ως 1.35 0,53 μέτρα
δηλαδή 5 σπείρες σύρματος 0,2mm τυ­ ζώνη 70cm 432 ως 440MHz 0,7 0,25 μέτρα
λιγμένες σε χάνδρα φερρίτη. Το σχήμα UHF IV. V 470 ως 854MHz 0.64 ως 0.35 0,17 μέτρα

9b δείχνει ένα ανεξάρτητο τροφοδοτικό

γι ατην περίπτωση που δεν μπορεί να γίνει
τροφοδοσία του ενισχυτή κεραίας από το
τροφοδοτικό του δέκτη. Με το ανεξάρ­
τητο τροφοδοτικό μπορούν να λειτουρ­
γήσουν ταυτόχρονα μέχρι 6 ενισχυτές
κεραίας. Αν κριθεί σκόπιμο να τοποθετη­
θεί το τροφοδοτικό κοντά στους ενισχυ­
τές τότε δεν χρειάζεται το L3. Σ' αυτή
την περίπτωση η τροφοδοσία συνδέεται
κατ' ευθείαν στην R4.
Οι αντιστάσεις προσαρμογής εισόδου
και εξόδου του ενισχυτή είναι τυπικά
60Ω. Ετσι, οι γραμμές μεταφοράς
πρέπει να έχουν χαρακτηριστική αντί­
σταση από 50 έως 75 Ω. Αν χρησιμοποιη­
θεί δισύρματη γραμμή 240Ω πρέπει να
γίνει προσαρμογή αντιστάσεων, παρεμ­
βάλλοντας ένα μετασχηματιστή προσαρ­
μογής 240/60 ή 300/75 Ω. Τέτοιοι
μετασχηματιστές υπαρχουν έτοιμοι στο
εμπόριο, μπορούν όμως και να κατασκευ­
αστούν πολύ εύκολα και οικονομικά.
Η κατασκευή ενός τέτοιου μετασχημα­
τιστή προσαρμογής φαίνεται στο σχήμα
10α. Μια ισοσταθμισμένη γραμμή κεραίας
240 Ω μπορεί να μετασχηματισθεί σε 60Ω
(μη ισοσταθμισμένα) για την είσοδο τού
ενισχυτή της κεραίας με τη βοήθεια ενός
βρόχου από ομοαξονικό καλώδιο με
φυσικό μήκος το μισό του μήκους κύμα-
τος της συχνότητας λειτουργίας, πολλα-
πλασιασμένο επί το 0,7 περίπου. Τα
(φυσικά) μήκη των βρόχων για διάφορες
ζώνες συχνοτήτων υπάρχουν στον πίνακα
II.
10c
Σχήμα 10c. Προσαρμογή της τροφοδοσίας
στο κάτω μέρος της γραμμής μεταφοράς
240Ω, κοντά στο δέκτη.
Ενας μετασχηματιστής προσαρμογής
της εξόδου του ενισχυτή (μη ισοσταθμι­
σμένη) προς την ισοσταθμισμένη γραμμή
των 240Ω υπάρχει στο κύκλωμα του
Σχήματος 10b. Εδώ, το πηνίο L2 λειτουρ­
γεί σαν μετατροπέας αντίστασης με λόγο
1 προς 4. Σε μια χάνδρα φερρίτη τυλί­
γονται δύο βερνικωμένα χάλκινα σύρματα
πάχους 0,2mm. Το πηνίο του πρωτεύο­
ντος έχει 3 σπείρες και του δευτερεύο-
ντος 6 σπείρες. To L4 κάνει τη σύνδεση
των ρευμάτων της ισοσταθμισμένης
γραμμής με τη γη. Κατά τη σύνδεση της
γραμμής προς τον ενισχυτή κεραίας θα
πρέπει να προσεχτεί η σωστή πολικότητα
DC.
Το κύκλωμα 10c δείχνει την απαιτούμε-
νη συνδεσμολογία για την τροφοδοσία
του ενισχυτή μέσω ισοσταθμισμένης
γραμμής 240Ω. Οταν το τροφοδοτικό
είναι ενσωματωμένο στον ενισχυτή, τα
στοιχεία αυτά, μαζί με τα C2, L3 και L4
δεν χρειάζονται. Μ

Δυναμική
ελάττωση
θορύβου
(D.N.R.)
Ενα πρακτικό σύστημα
ελαττώσεως θορύβου
Το κύκλωμα που περιγράφε-
ται σε τούτο το άρθρο
πραγματικά εξαφανίζει τον
θόρυβο από τον αέρα.
Εκτός από τις εφαρμογές που
βρίσκει στις συσκευές υψη­
λής πιστότητας μπορεί να
χρησιμοποιηθεί και για να
«καθαρίσει» από τους θορύ­
βους παλαιούς δίσκους. Ετσι
είναι δυνατόν να ακουσθούν
πάλι χωρίς τις εκνευριστικές
γρατζουνιές παλιές αγαπημέ­
νες ηχογραφήσεις που οι
περισσότερες απ' αυτές δεν
είναι πια δυνατόν να βρεθούν
στο εμπόριο.
Το ίδιο ισχύει και για
συχνότητες (F.M.). Ειδικά οι
σταθμοί που είναι μακρυά,
ακοϋγονται πολύ πιο καθαρά
αφού τους έχουμε εξα λείψ ει
το θόρυβο.
Ο θόρυβος είναι ένα φαινόμενο που
εμφανίζεται παντού στα ηλεκτρονικά και
είναι συνήθως το μεγάλο πρόβλημα στο
ραδιόφωνο, την τηλεόραση, τους δίσκους
ή τις μαγνητοταινίες.
Ο θόρυβος είναι συνήθως πολύ πιο
εκνευριστικός και από την παραμόρφωση
ειδικά δε σε περιπτώσεις όπου τα πρίμα
αναπαράγονται σαν σφύριγμα, για αυτούς
τους λόγους ισχύει σαν κανόνας ότι είναι
πολύ πιο σοβαρό να υπάρχει ένας λόγος
σήματος προς θόρυβο 70άΒ παρά μια
παραμόρφωση -70άΒ.
Βέβαια και αυτό το σύστημα όπως και
όλα τα παρόμοια δεν κάνει θαύματα,
απλώς κάνει το καλύτερο δυνατόν. Ο
μόνος τρόπος ελαττώσεως του θορύβου
είναι η χρησιμοποίηση «καθαρών» πηγών
σήματος σε συνδυασμό με πολύ καλής
ποιότητας συστήματα που έχουν ένα
μεγάλο λόγο σήματος προς θόρυβο. Αλλά
και αυτά ακόμα τα συστήματα όπως πολύ
3-27
καλής ποιότητας δέκτες με περιστρεφό­
μενη κεραία και ειδικά μαγνητόφωνα
εμφανίζουν θορύβους.
Στα λιγότερο καλής ποιότητας συστή­
ματα ο θόρυβος εμφανίζεται συνήθως
εντονότερα και για αυτό το λόγο χρησιμο­
ποιούνται σε αυτά πολύ περισσότερο τα
κυκλώματα ελαττώσεως θορύβου όπου
και τα αποτελέσματα είναι πολλές φορές
εντυπωσιακά.
Οι αναγνώστες θα θυμούνται την
περιγραφή ενός συστήματος DNR με το
ολοκληρωμένο LM 1894. Σε τούτο το
τεύχος θα σας περιγράφουμε το ίδιο
σύστημα αλλά με διαφορετικά στοιχεία
που είναι ευκολότερο να βρεθούν. ' Εχει
βέβαια το μειονέκτημα ότι πιάνει κάπως
μεγαλύτερο χώρο αλλά αυτό το ξεπερ­
νάει το πλεονέκτημα των απλών στοι­
χείων που είναι σχετικά εύκολα να
βρεθούν στο εμπόριο.
Το κύκλωμα
Το κύκλωμα στο σχήμα 1 είναι παρό­
μοιο με το κύκλωμα LM 1894 της Natio­
nal Semicondactor. To IC1 είναι ένα
διπλό ΟΤΑ (ενισχυτής της διαγωγιμότη-
τας με πηγή ρεύματος στην έξοδο) με
ενδιάμεσα Darlington στο κέντρο. Το
φίλτρο διελεύσεως χαμηλών έχει κατα-
σκευασθεί γύρω από το IC. Η συχνότητα
αποκοπής του φίλτρου εξαρτάται από το
ρεύμα που περνά μέσα από την είσοδο 1
και 16 (ρεύμα ελέγχου IABC).
Οσο μεγαλύτερη είναι η ροή ρεύματος
τόσο υψηλότερη. Είναι και η συχνότητα
αποκοπής.
Η κατασκευή του φίλτρου είναι λίγο
διαφορετική από αυτήν που έδειχνε το
σχήμα 5 του προηγούμενου τεύχους.
Εδώ οδηγείται η είσοδος (-) αντί της
εισόδου 1 του ΟΤΑ. Επίσης οι πυκνωτές
C3 και C4, οι οποίοι ελέγχονται από τις
πηγές ρεύματος αντικαθιστούν τον ολο-
κληρωτή. Η τάση εξόδου δημιουργείται
3-28
Σχήμα 1. Κυκλωματικό διάγραμμα του DNR
πάνω στους πυκνωτές εξόδου οι οποίοι
τροφοδοτούνται από τα ενδιάμεσα Dar­
lington. Η έξοδος με ανάδραση εισέρ­
χεται στην είσοδο (-) των ΟΤΑ μέσω των
R13 και R14.
Οι αντιστάσεις R9... R12 χρησιμοποιού­
νται για να δώσουν ρεύμα πόλωσης και
στις εισόδους των ΟΤΑ, με αυτό τον τρό­
πο έχουμε μια καλύτερη γραμμικότητα
των βαθμιδών εισόδου. Μετά απ' όλα αυ­
τά μπορούμε να πούμε ότι το ΟΤΑ είναι
μια διαφορική βαθμίδα με ένα ρεύμα συλ­
λέκτη, διπλάσιο του ρεύματος ελέγχου
lABC. Επειδή όμως οι διαφορικές βαθμί­
δες οδηγούνται εύκολα στην αποκοπή για
αυτό ένας προσεγμένος διαιρέτης τά-
σεως στην είσοδό του είναι πάντοτε το
αναγκαίο κακό. Σε αυτό το σημείο όμως
ίσως πρέπει να πούμε ότι τα χρησιμο­
ποιούμενα ΟΤΑ δεν εμφανίζουν τα
προβλήματα που αναφέρθηκαν.
Το δυναμικό φίλτρο αποτελείται από
ένα RC με μία αντίσταση μεταξύ εισόδου
και εξόδου και ένα πυκνωτή μεταξύ
εξόδου και γής. Η δυναμικότητα του
φίλτρου οφείλεται στον μεταβαλόμενο
χρόνο RC. Η μεταβολή του χρόνου RC
σημαίνει και μεταβολή της συχνότητας
αποκοπής.
Οσο μεγαλύτερο είναι το φιλτράρισμα
του σήματος (όσο περισσότερες συχνό­
τητες αποκόβονται) τόσο μεγαλύτερη
είναι η πτώση τάσης πάνω στην R. Στο
σχήμα 1 αντιστοιχεί αυτό με το ρεύμα που
παίρνουν οι πυκνωτές C3 και C4 από τις
πηγές ρεύματος. To lABC ρυθμίζει την
 3-29

Κατάλογος υλικών 2

Αντιστάσεις:
R1, R2, R17, R18, R26. R27 = 100 k
R3, R4, R15, R16, R24, R29 = 3k3
R5, R6, R7, R8, R13, R14 = 22 k
R9, R10, = 56 k
R11, R12 = 5k6
R19 = 15 k
R20. R23, R25. R33 = 10 k
R21 = 330 k
R22 = 82 k
R28 = 27 Ω
R30 = 1 k
R31 = 100 Ω
R32 = 10 Ω
R34\ R35* = 4 k 7
R36*. R37* = 6 k 8
P1 = 100 κ (βλέπε κείμενο)
Πυκνωτές:
C1. C2 = 220 η MKH
C3, C4 = 4 η 7MKH
C5, C6 = 4p7/16V tantalum
C7 = 10μ/16 V
C8, C9 = 1 n MKH
C12, C15. C17, C18 = 100 n MKH
ή 4μ7/2μ2)
C14 = 33 n MKH
C16 = 470 μ/25 V
C19 = 220 p

Ημιαγωγοί:
T1. T2, T3 = BC547B
D1. D2 = 1N4148
D3, D4. D5. D6 = 1N4001
IC1 = LM 13600 (National),
Technomatic Ltd.
IC2 = LM 387 (National)
IC3 = 78L12

Διάφορα:
Tr1 = 15V/50... 100mA
μετασχηματιστής
F1 = 315mA ασφάλεια
S1 = διακόπτης τροφοδοσίας

Παρατήρηση:
* (βλέπε κείμενο). Αντί να συρματωθούν τα
σημεία Α-Β / Α '-Β ' μπορεί να συνδεθεί ένα
φίλτρο τόνου-πιλότου 19ΚΗζ ΤΟΚΟ τύπος
BLR3107(FI1).

μεγίστη στάθμη ρεύματος.

Το φίλτρο έχει την καλύτερή του από­
δοση ότι αν λειτουργεί με τη χαμηλότερη
του συχνότητα αποκοπής (γύρω στα
800Ηζ), που σημαίνει ότι το IABC είναι
μικρό ή με απλό λόγια ότι ο θόρυβος
είναι πολύς και το σήμα ανύπαρκτο. Η
αύξηση όμως του IABC σημαίνει αύξηση
του πλάτους. Επομένως η λειτουργία του
ΟΤΑ βασίζεται στην αύξηση του εύρους
της συχνότητας, αυξάνοντας το πλάτος
σήματος εισόδου.
Εάν επιστρέφουμε στην είσοδο τού
DNR θα δούμε ότι υπάρχουν τα δύο
τρανζίστορ Τ1 και Τ2 τα οποία λειτουρ­
γούν σαν ακολουθητές εκπομπού με ενί­
σχυση 1 για τα δύο κανάλια. Ο λόγος που
έχουν τοποθετηθεί αυτά τα δύο τρανζί­
στορ είναι να αυξήσουν την αντίσταση
εισόδου στα 100ΚΩ περίπου και να υπάρ­
ξει ενίσχυση του σήματος εάν τοποθε­
τηθεί το φίλτρο πιλότου στερεοφωνικού
ήχου (μεταξύ Α και Β και Α' και Β ) . Η
αντίσταση εισόδου και εξόδου του
φίλτρου πρέπει να είναι 4,7ΚΩ (R34...
R37). Το φίλτρο θα χρειασθεί για να
αποσβέσει τελείως τις συχνότητες των
πιλότων (19ΚΗζ και 38ΚΗζ) κάτω από τη
στάθμη θορύβου.
Το κύκλωμα ελέγχου λειτουργεί ως
εξής: Οι αντιστάσεις R5 και R6 προσθέ­
τουν τα σήματα του δεξιού και του αρι­
στερού καναλιού. Οι πυκνωτές C8 και
C19 χρησιμοποιούνται για να αποσβέ-
σουν συχνότητες πάνω από 16ΚΗζ.
Το ποτενσιόμετρο Ρ1 χρησιμοποιείται
για να ρυθμίζει την ενίσχυση στο κύκλωμα
ελέγχου η οποία με τη σειρά της ρυθμίζει
το ρεύμα ελέγχου IABC στα φίλτρα των
δύο καναλιών, ή με άλλα λόγια ρυθμίζει τη
συχνότητα αποκοπής των φίλτρων. Το
κύκλωμα γύρω από τον ενισχυτή Α1
ενισχύει το σήμα ελέγχου, ο δε βαθμός
ενισχύσεως του εξαρτάται από τη συχνό­
τητα λόγω του C11. Σε πολύ χαμηλές
συχνότητες η ενίσχυση είναι περίπου 4,5
ενώ όταν η συχνότητα γίνει μεγαλύτερη
 από 6ΚΗζ τότε και η ενίσχυση μεγαλώνει
και γίνεται περίπου 100. Η συχνότητα
αποκοπής που δημιουργεί το κύκλωμα
R24, C11 είναι περίπου 6ΚΗζ. Μετά από
τον Α1 έρχεται Α2 ο οποίος με τη δίοδο
D2 ανορθώνει τις αρνητικές ημιπεριόδου.
Ο πυκνωτής C13 φορτίζεται από το
τρανζίστορ Τ3 μέσω της αντίστασης R28.
Για να γίνει όμως αυτό πρέπει η βάση του
Τ3 να γίνει πιο θετική από την τόση που
υπάρχει πάνω στο C13 ώστε να άγει η D1
οπότε και θα υπάρξει ροή ρεύματος από
το συλλέκτη στον εκπομπό του Τ3.
Αμέσως όταν το Τ3 καταστεί αγώγιμο
τότε η ενίσχυση του Α2 (δηλαδή ο λόγος
της τάσεως εξόδου στην περίπτωσή μας
του εκπομπού του Τ3 προς την τάση
εισόδου (στην περίπτωσή μας η έξοδος
του Α1) εξαρτάται από την αντίσταση R33
και την R30 και τον πυκνωτή C14. Αυτές
οι αντιστάσεις μαζί με τον Α2 σχηματί­
Σχήμα 3. Συνδεσμολογία του DNR όταν δεν χρησιμοποιείται Monitor κατά την επα­ ζουν ξανά ένα φίλτρο αλλά αυτή τη φορά
ναφορά.
αποκοπής χαμηλών με μιά συχνότητα
αποκοπής γύρω στα 6ΚΗζ και με μία κλίση
12άΒ την οκτάβα. Συνδέοντας στη σειρά
την D2 με την R31 περιορίζουμε την τάση
στην έξοδο του Α2 και δεν την αφήνουμε
να γίνει μικρή όταν η D1 δεν άγει. Με την
R32 και C15 περιορίζουμε την μεγάλη
ενίσχυση όταν άγει η δίοδος D2 και δεν
άγει η D1, και αυτό για να μην υπάρξουν
προβλήξματα ταλαντώσεως με τον τε λ ε ­
στικό ενισχυτή.
Το ρεύμα ελέγχου 2IABC εξαρτάται
από την τάση που δημιουργείται πάνω
στον C13 και την R29. Οσο μεγαλύτερη
η τάση πάνω στον C13 τόσο μεγαλύτερη
και το ρεύμα και επομένως και η συχνό­
τητα αποκοπής του δυναμικού φίλτρου. Η
τάση όμως πάνω στα C13 εξαρτάται από
την στάθμη του σήματος ελέγχου. Με
άλλα λόγια από τη στάθμη των συχνοτή­
των που υπάρχουν πάνω από 6ΚΗζ.
Ενα πάρα πολύ μικρό ρεύμα περνά
μέσα από τις αντιστάσεις R26, R27 και
Σχήμα 4. Εδώ το DNR συνδέεται μόνιμα στη θέση επαναφοράς:
χρησιμοποιείται εν μέρει για να εξισορ­
ροπήσει το συνεχές ρεύμα του Α2 μέσω
του R25.
5 Ας ξανάρθουμε πίσω στο Ρ1 που
χρησιμοποιείται για τη ρύθμιση της ενι-
σχύσεως στο κύκλωμα ελέγχου.
Και ας δούμε την έξοδο του συστήμα­
τος σε τρεις χαρακτηριστικές θέσεις του
δρομέα του Ρ1.
1) ' Οταν ο δρομέας του Ρ1 είναι πολύ
χαμηλά τότε έχουμε βέβαια πάρα πολύ
καλή μείωση του θορύβου αλλά δυστυ­
χώς έχουμε μείωση και στα πρίμα.
2) Εάν ο δρομέας του Ρ1 είναι σχεδόν
στο κέντρο τότε η ελάττωση του θορύ­
βου είναι αρκετά ικανοποιητική.
3) Εάν η μεσαία λήψη είναι υψηλά τότε
έχουμε πολύ καλά τα πρίμα αλλά και πολύ
θόρυβο.
Το όλο σύστημα μπορεί να τεθεί εκτός
λειτουργίας (αφήνοντας να περάσει μια
Σχήμα 5. Η πιο γενική λύση. Με αυτή μπορεί να γίνει μεταγωγή του συστήματος DNR ζώνη συχνοτήτων μέχρι και 30ΚΗζ) όταν
και στις δυό θέσ εις χωρίς να διακοπεί το Monitor. γειώσουμε το σημείο μεταξύ C14 και
R30. Με αυτή τη γείωση δεν αφήνουμε να
 3-31

περάσει ρεύμα ελέγχου στον ενισχυτή

Α2 οπότε η τάση εκπομπού του Τ3
ανεβαίνει στα 11V περίπου που σημαίνει
το μέγιστο IABC και επομένως τη μεγα­
λύτερη συχνότητα αποκοπής.

Η κατασκευή
Το τυπωμένο κύκλωμα των συστημά­
των μαζί με τον κατάλογο υλικών φαίνεται
Πληκτρολόγιο
στο σχήμα 2. Πάνω στο τυπωμένο
κύκλωμα μπορεί να τοποθετηθεί το
τροφοδοτικό εκτός από τον μετασχημα­
τιστή τον διακόπτη των 220V και την
χωρητικότητας
ασφάλεια. Η τροφοδοσία μπορεί να γίνει
και διαφορετικά αρκεί να έχουμε 12V
τάση σταθεροποιημένη.
Εάν το σύστημα χρησιμοποιηθεί και για ...όπου τα πλήκτρα... δεν είναι πλήκτρα!
δέκτες FM τότε είναι αναγκαίο το φίλτρο
αποσβέσεως των υπολοίπων πιλότων
19ΚΗζ και 38ΚΗζ ώστε αυτά να μην
) ξεπερνούν την στάθμη του θορύβου.
Υπάρχουν αρκετοί τρόποι να συνδέ-
σουμε το σύστημα με το στερεοφωνικό Η δυνατότητα εκλογής και η ποικιλία τιμών των
Ι συγκρότημα. Στο σχήμα 3 χρησιμοποιού­
με το σήμα της μαγνητοταινίας και τη
πληκτρολογίων για υπολογιστές που υπάρχουν στην
αγορά είναι πολύ μεγάλη.
δυνατότητα αναπαραγωγής (playback) τα Πολλοί αναγνώστες όμως προτιμούν να τα
οποία υπάρχουν σχεδόν παντού. κατασκευάζουν μόνοι τους. Τα μηχανικά πληκτρολόγια,
Το σύστημα μπορεί να τεθεί σε λει­
τουργία ή εκτός λειτουργίας με τον
αν και απλά, είναι πολύ ακριβά. ' Ενα οικονομικότερο
διακόπτη του monitor, αυτό όμως καθιστά υποκατάστατο είναι το χωρητικό πληκτρολόγιο επαφής,
αδύντες τις λήψεις με monitor. Εκτός το οποίο κατορθώνει να έχ ει υψηλή αξιοπιστία χωρίς να
αυτού οι βοηθητικοί έξοδοι (Aux) πρέπει απαιτεί την χρήση ακριβώς συμβατικών μηχανισμών.
να χρησιμοποιηθούν για αναπαραγωγή
(playback). Μία λύση σύμφωνα με το σχή­
μα. Η θα ήταν να είναι το σύστημα μόνιμα
στη θέση επαναφοράς. Με άλλα λόγια η
μονάδα να μην είναι διαθέσιμη γι άλλες
πηγές σημάτων.
Μια γενική λύση δείχνει το σχήμα 5.
Αυτό όμως σημαίνει ότι πρέπει να γίνουν
αλλαγές στον ενισχυτή.
Το σύστημα αυτό ΟΝΙΤδυναμικήςελατ-
τώσεως θορύβου που κατασκευάστηκε
από τον Ελέκτορ έχει ελεγχθεί πλήρως.
' Εχει λειτουργήσει με όλα τα είδη
σημάτων και με διαφορετικές στάθμες
θορύβου. Στο σύνολό τους τα αποτελέ-
3 σματα ήταν ικανοποιητικά. Η ρύθμιση με
το Ρ1 (χωρίς να υπάρξει απώλεια στα
πρίμα) εξαρτάται κατά ένα μέρος από την
| πηγή του σώματος.
' Οταν η στάθμη του θορύβου ήταν πολύ
μεγάλη κατά τη διακοπή της μουσικής
τότε γινόταν ακουστή μιά αυξομείωση της
εντάσεως του θορύβου. Αυτό πάλι ήταν
μια εξάρτηση του υλικού του προγράμ­
ματος.
3-32

Τα μικρά συστήματα μικροϋπολογιστών

μιας πλακέττας χρειάζονται πληκτρολό­
γιο που να αποτελείται από 10 ως 20
2
πλήκτρα. Αυτού του είδους τα πληκτρο­
λόγια φαίνονται απλά, αλλά είναι υπερ­
βολικό ακριβό. Η κανονική χρήση φθείρει
τα πλήκτρα και κάνει αναγκαία τη συχνή
αντικατάστασή τους. Η χρήση αγώγιμου
ελαστικού και στοιχείων Hall είναι βέβαια
ένας τρόπος για τη λύση του προβλήμα­
τος. Αποτελεσματικότερη όμως είναι ηλ
λύση του πληκτρολογίου χωρητικού τύ­
που που χρησιμοποιεί πλήκτρα ενεργο­
ποιούμενα με επαφή κι έτσι δεν έχει
καμμία σχέση με μηχανικές διατάξεις.
Η αρχή λειτουργίας είναι η εξής: Τα
συνηθισμένα πλήκτρα αντικαθίστανται
από χάλκινα τετράγωνα διαταγμένα σ'
ένα πίνακα, που αλλάζουν χωρητικότητα
όταν αγγίζονται. Ένα τέτοιο σύστημα
φαίνεται πολύπλοκο, στην πραγματικό­
τητα όμως είναι πολύ απλό.

Λειτουργία
Το σχήμα 1 δείχνει σε συντομία πως
λειτουργεί το πληκτρολόγιο χωρητικού
τύπου. Δύο πυκνωτές συνδέονται σε
σειρά μεταξύ των αγωγών. Η σύνδεση
ανάμεσα στους πυκνωτές αποτελεί την
επαφή ενεργοποίησης. Ο πυκνωτής Cb
συνδέεται προς ένα μονοσταθή πολυδο-
νητή στον δε Ca μεταβιβάζουμε έναν
μόνο παλμό. Οταν δεν αγγίζεται η
επαφή, ο παλμός διαφορίζεται σιγά σιγά
από το συνδυασμό των Ca, Cb και R. Ο
μονοσταθής διεγείρεται από το μέτωπο
της διαφορισμένης κυματομορφής και
δίνει παλμό εξόδου ορισμένης χρονικής
διάρκειας. Με το άγγιγμα της επαφής
πλήκτρου δημιουργείται χωρητικότητα
και αντίσταση διαρροής προς τη γη, η
οποία και μικραίνει το πλάτος του παλμού
προς τον μονοσταθή χαμηλότερα από τη
στάθμη σκανδαλισμού του. ' Ετσι, δεν
παράγει παλμό εξόδου.
Πάνω σ' αυτήν την αρχή μπορεί να λει-

ΣΤ = Στήλη Ν1 ... Ν4 =IC1 =4093Β (RCA, MOTOROLA)

ΣΡ = Σειρά Ν5 ... Ν8 =IC2 =4093Β (RCA, MOTOROLA) T1 ...T4 =BC547B
N9 ... N13 = 5/6 IC3 =7406 820 9 8 i

Σχήμα 1. Η βασική αρχή του πληκτρολο- Σχήμα 2. Κυκλωματικό διάγραμμα του πληκτρολόγιου χωρητικότητας με 20
γιου χωρητικότητας. επαφές.

τουργήσει ένα πλήρες πληκτρολόγιο. Η
εξασφάλιση της παραγωγής παλμών και η
ανίχνευση τυχόν διακοπών στη ροή των
παλμών γίνονται από ένα μικρό πρόγραμ­
μα. Το αποτέλεσμα είναι ένα οικονομικό
και ανθεκτικό πληκτρολόγιο.
Το κύκλωμα
Στο σχήμα 2 φαίνεται το κυκλωματικό
διάγραμμα του πληκτρολογίου χωρητικό­
τητας. Υπάρχουν 20 επαφές διατεταγμέ­
νες σ' ένα πίνακα με 4 σειρές και 5
στήλες. Σε κάθε τομή σειράς με στήλη
βρίσκεται από ένα χωρητικό «πλήκτρο».
Στις στήλες δίνονται παλμοί από τους
αναστροφείς Ν9... Ν13 οι οποίοι είναι
τύπου «ανοικτού» συλλέκτη και συνεπώς
απαιτούνται οι αντιστάσεις R1... R5 για να
έχουμε μια τάση 10V στις εξόδους. Οι
ι απαιτούμενοι παλμοί μπορούν να παρα-
χθούν από τον ίδιο τον μικροϋπολογιστή
για τον οποίο περιγράφεται το πληκτρολό­
γιο, υπό την προϋπόθεση ότι οι στήλες θα
ν ενεργοποιούνται μία - μία.
Σε κάθε μία από τις 4 σειρές συνδέεται
ένας μονοσταθής που σχηματίζεται από
δύο σκανδαλιστές Schmitt ένα πυκνωτή
και μία αντίσταση. Οι διατάξεις CMOS
που χρησιμοποιούνται στο κύκλωμα έ ­
χουν ως γνωστό μεγάλη σύνθετη αντί­
σταση εισόδου την οποία την ελαττώνουν
οι αντιστάσεις στις εισόδους. Οταν χρη­
σιμοποιήσουμε χαμηλή τάση τροφοδο­
σίας (3.3V) η υστέρηση μειώνεται σε
πολύ χαμηλό επίπεδο (λιγότερο από
400mV). Αυτό αποτελεί βασική προϋπό­
θεση, αφού τα πληκτρολόγια χωρητικό­
τητας παράγουν πολύ ασθενή σήματα. Τα
C2, R14 ορίζουν την διάρκεια των παλμών
των Ν1, Ν4 κ.ο.κ. Τα δικτυώματα RC που
συνδέονται στις εισόδους των μονοδονη­
τών (C1/R12, C3/R16 κλπ.) σχηματίζουν
φίλτρα διέλευσης υψηλών συχνοτήτων
και περιορίζουν την ευαισθησία των
κυκλωμάτων στο βόμβο που προέρχεται
από το ηλεκτρικό δίκτυο, τον θόρυβο και
άλλες παρεμβολές. Τα τρανζίστορ ανοι-
1 κτού συλλέκτη δρουν σαν απομονωτές
αναστροφείς στις εξόδους των μονοστα-
θών. Τα ποτενσιόμετρα Ρ1... Ρ4 στις εισό­
δους των πυλών ορίζουν τη στάθμη των
παλμών εισόδου, που πρέπει να είναι λίγο
μικρότερα από το κατώφλι σκανδαλισμού
της πύλης, όταν βέβαια δεν αγγίζεται
καμμία επαφή. Αφού οι Ν9... Ν13 ανα­
στρέφουν τους θετικούς παλμούς εισό­
δου, οι μονοσταθείς διεγείρονται απο το
μέτωπο του παλμού που προέρχεται από
τις στήλες ΣΤ1 ως ΣΤ5. Για περισσότερη
σαφήνεια, στο σχήμα 3 δίνονται μερικές
κυματομορφές σημάτων. Βλέπουμε ότι
πριν από τον δεύτερο παλμό δεν αγγί-,
χτηκε κανένα πλήκτρο. Το σχήμα 3 δ εί­
χνει και τη στάθμη συνεχούς τάσεως που
χρειαζόμαστε.
3-33
CL 1
I
™ . — κ* — K* —
ROW 1
V/P, - To T1 δεν άγει
Σχήμα 3. Παράδειγμα κυματομορφών όταν η στήλη 1 δέχεται παλμούς. Το
πλήκτρο 1 δεν αγγίζεται πριν από τον δεύτερο παλμό.
----------------------------------------- '( --------
COL2 J H ___________________ » _________Π _______
«
COL 3 Π ρ Π
COL4 Π y>
1C
COL 5 π ■»
«.
------ m in 100 μ» 82098 A
Σχήμα 4. Πώς ελέγχονται οι διάφορες στήλες.
γιστή στον οποίο συνδέεται το πληκτρο­
Ρύθμιση λόγιο. Μετά το θετικό μέτωπο κάθε
παλμού ο μικροϋπολογιστής ελέγχει αν
Αρχικά οι δρομείς των ποτενσιόμετρων
κάποιοι από τις εξόδους των σειρών διε-
στρέφονται προς το θετικό τους άκρο.
γέρθηκε στο χρονικό διάστημα λειτουρ­
Ύστερα η στήλη ΣΤ1 τροφοδοτείται με
γίας του μονοσταθή. Οποια έξοδος
τετραγωνικούς παλμούς. Το Ρ1 ρυθμίζε­
βρεθεί διεγερμένη, σημαίνει ότι το
ται αργά μέχρι να διεγερθεί ο αντίστοιχος
πλήκτρο που βρίσκεται μεταξύ της στή­
μονοσταθής από το μέτωπο του παλμού,
λης που δημιουργήθηκε ο παλμός και της
ή μ' άλλα λόγια, από το αρνητικό μέτωπο
σειράς από την οποία έλειπε ο παλμός
στην είσοδο του Ν1. Εάν αγγιχτεί τώρα
πρέπει να έχει αγγιχτεί. Χρησιμοποιώ­
ένα πλήκτρο αυτής της σειράς, ο μονο­
ντας τις τιμές εξαρτημάτων που αναφέ-
σταθής δεν πρέπει να διεγερθεί. Κατόπιν
ρονται, η περίοδος του μονοδονητή είναι
ο δρομέας του ποτενσιομέτρου στρέφε­
50psec και αλλάζει αν μεταβληθεί η τιμή
ται πίσω, μέχρι το σημείο που ο μονοστα­
του πυκνωτή 470pF.
θής διεγείρεται με την σταθερή πίεση του
Το πληκτρολόγιο πρέπει να έχει και μιά
πλήκτρου.
ηλεκτρονική διάταξη για την καταστολή
Η ίδια διαδικασία θα ακολουθηθεί για
των μηχανικών αναπηδήσεων. Η διαδικα­
κάθε στήλη χωριστά.
σία της καταστολής των αναπηδήσεων γί­
νεται από τον μικροϋπολογιστή του συ­
Ελεγχος και ανίχνευση στήματος. Στο σχήμα 5 υπάρχει ένα
διάγραμμα ροής για κάποιο υποθετικό
Στο σχήμα 4 φαίνεται πως δημιουρ- πρόγραμμα. Το πρόγραμμα θα παραμένει
γούνται οι παλμοί των στηλών συνήθως στον κύκλο Β, εκτός αν πιεσθεί κάποιο
αυτοί προέρχονται από τον μικροϋπολο­ πλήκτρο. Στον κύκλο Β, ο μικροϋπολογι-
3-34

5 6

Σχήμα 5. Με βάση αυτό το διάγραμμα ροής 82098-6

μπορεί να γραφτεί πρόγραμμα για την
οάρωση και την καταστολή των αναπηδή- Σχήμα 6. Ο πίνακας του πληκτρολόγιου της πλακέττας διπλής όψεως. Οι
σεων των πλήκτρων. επ ιφάνειες επαφής πρέπει να είναι τελείω ς όμοιες.

στής περιμένει 10msec, μέσα στα οποία

μπορεί να εκτελέσει άλλες εντολές, π.χ.
την οδήγηση της οθόνης δεδομένων.
Οταν παράγεται παλμός στη στήλη 1 οι
σειρές σαρώνονται, ακολουθεί παλμός
στη στήλη 2 κ.ο.κ. μέχρι να ερευνηθούν
όλες οι στήλες. Οταν έχουν ελεχθεί
όλες οι στήλες χωρίς να ανιχνευτεί
λογικό 1, δηλ. απουσία παλμού, το πρό­
γραμμα επιστρέφει στην αρχή του κύκλου
Β, επειδή δεν έχουν αγγιχτεί πλήκτρα.
Αντίθετα, αν ανιχνευτεί λογικό 1, ο κύ­
κλος Β εγκαταλείπεται και ο μικροϋπολο­
γιστής περιμένει αλλά 10msec για να
εξακριβώσει αν πιέζεται ακόμη το ίδιο
πλήκτρο. Αν ναι, το πρόγραμμα έρχεται
στο σημείο που σημειώνεται με το βέλος
και ένα νέο πρόγραμμα αναλαμβάνει να
επεξεργαστεί αυτή την πληροφορία. Σχήμα 7. ' Ολα τα τετράγωνα μιας στήλης συνδέονται μεταξύ τους με λεπτό
Κατόπιν ο μικροϋπολογιστής επιστρέ­ χάλκινο σύρμα. Τα τετράγωνα των σειρών συνδέονται με λωρίδες χαλκού.
φει στο σημείο ΠΛΗΚΤΡΟ και αν κανένα
 3-35

πλήκτρο είναι ενεργοποιημένο, διατρέ-

χεται ο κύκλος Α μέχρι να απελευθερω­
θεί το πλήκτρο. Μετά απ' αυτό διατρέχε-
ται πάλι ο κύκλος Β και ο μικροϋπολογι­
στής περιμένει την ενεργοποίηση πλήκ­
τρου. Αυτή η διαδικασία επιτρέπει την
καταστολή των μηχανικών αναπηδήσεων
των πλήκτρων για τουλάχιστον 10msec.
Στην πράξη όλα αυτά φαίνονται να λει­
τουργούν πολύ καλά. Οπως φαίνεται στο
κυκλωματικό διάγραμμα του σχήματος 2,
απαιτούνται 5 έξοδοι για τις στήλες και 4
για τις σειρές, δηλαδή 9 γραμμές 1/0
(εισόδου / εξόδου) από τον μικροϋπολο­
γιστή.

Τα πλήκτρα
Γαλάζια LED
Το πληκτρολόγιο κατασκευάζεται σε
μία πλακέτα βακελίτη διπλής όψεως.
Στην επάνω επιφάνεια σχηματίζονται 20
τετράγωνα χαλκού, πλευράς 1,5X1,5cm,
διαταγμένα σε πίνακα 4X5 (βλέπε σχήμα
Το καρβϊδιο του πυριτίου ίσως είναι η λύση
6).
Κατόπιν, όμοια χάλκινα τετράγωνα σχη­
ματίζονται στην κάτω όψη και κατ' αντι­
στοιχία στις ίδιες θέσεις, μόνο που αυτή Οι ημιαγωγοί με μεγάλο χάσμα ενεργειακής στάθμης θα
τη φορά το μέσον κάθε τετραγώνου αποτελόσουν την πρώτη ύλη για την κατασκευή διόδων
διασχίζεται από μία αποχαλκωμένη λωρί­ φωτοεκπομπής (LED). Το φωτεινό χάσμα των διόδων
δα. Επίσης τα επάνω μισό των τετραγώ­
νων συνδέονται με μια λεπτή λωρίδα
μπορεί να φθάσει σήμερα μέχρι και το υπεριώδες.
χαλκού ενώ τα κάτω μισά εφοδιάζονται με Εκτός αυτού οι ημιαγωγοί μεγάλου ενεργειακού
σημεία συγκόλλησης. χάσματος μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την κατα­
Μεγάλη προσοχή πρέπει να δοθεί κατά σκευή συσκευών μικροκυμάτων ισχύος και σαν
την αποχάλκωση και προετοιμασία του τυ­ αισθητήρια όργανα για υψηλές θερμοκρασίες.
πωμένου κυκλώματος, γιατί η σωστή
Κατά τα τελευταία χρόνια έχουν μ ελετηθ εί εκτεταμένα
λειτουργία του πληκτρολογίου βασίζεται
στην ίση χωρητικότητα όλων των πλήκ­
οι ιδιότητες του καρβίδιου του πυριτίου (SiC - Silicon
τρων. ' Ιση χωρητικότητα θα έχουμε αν Carbide). Στο άρθρο αυτό περιγράφεται το SiC και οι
όλα τα πλήκτρα έχουν το ίδιο εμβαδόν και μέθοδοι κατασκευής γαλάζιων LED που μοιάζουν
σχήμα και βρίσκονται στις ίδιες αντίστοι­ αρκετά με αυτές από αρσενικούχο γάλλιο (GaAs) και
χες θέσεις και στις δυο όψεις της πλα- φωσφορούχο γάλλιο (GaP) που χρησιμοποιούνται μέχρι
κέτας. Το «πληκτρολόγιο» φαίνεται στο
σχήμα 6. Μετά την αποχάλκωση της
τώρα για LED.
πλακέτας, τα σημεία συγκόλλησης των
στηλών συνδέονται όπως στο σχήμα 7. Κι
εδώ χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή. Για τις
Πίνακας 1
συνδέσεις μπορεί να χρησιμοποιηθεί
λεπτό χάλκινο σύρμα. Το πληκτρολόγιο
μπορεί να καλυφθεί με διαφανές σελλο- Υλικό Ενεργειακό μήκος κύματος χρώμα φωτός Τύπος
φάν. Θα ήταν χρήσιμο να ξαναρυθμιστεί η χάσμα εκπομπής επανασύνδεσης
όλη διάταξη μετά από την εγκατάστασή
της σε κάποιο σασσί. ev nm
Για να εξασφαλιστεί μέγιστη προστα­ γερμάνιο 0,66 - - έμμεσος
σία, καλό είναι να τοποθετηθεί ένα με­ πυρίτιο 1,09 - - έμμεσος
ταλλικό φύλλο παράλληλα και σε απόστα­ αρσενικούχο 1,43 910 υπέρυθρο άμμεσος
ση 2cm από την κάτω όψη της πλακέτας. γάλλιο
Αν δεν υπάρχει παραλληλία, ορισμένα φωσφορούχο 1,91 650 ερυθρό άμμεσος
πλήκτρα θα είναι περισσότερο ευαίσθητα αρσενικούχο
γάλλιο
απ' τα άλλα. Το μεταλικό φύλλο πρέπει
να γειωθεί στο σασσί. Φροντίστε ώστε το φωσφορούχο 2.24 560 πράσινο έμμεσος
γάλλιο
μήκος των συρμάτων να είναι ελάχιστο και
καρβϊδιο 2,5 490 γαλάζιο έμμεσος
η διάταξή τους συμμετρική. Φυσικά, ο
πυριτίου
κάθε αναγνώστης μπορεί να φτιάξει όσα αζωτούχο 3,1 400 ιώδες (μωβ) έμμεσος
πλήκτρα θέλει. Η απόδοση του κυκλώμα­
τος εξαρτάται πολύ από την ακρίβεια
κατασκευής του πληκτρολογίου. Η Πίνακας 1. Το ενεργειακό χάσμα και το μήκος κύματος εκπομπής διαφόρων υλικών.
3-36

1 2
A C voltage

t e le p h o n y

long radio wav*»

m edium radio waves

short radio waves

rr
dm
ultra short waves cm
mm

infrared light

• visible light
ultraviolet light

X-rays

gam m a rays

cosm ic rays

Σχήμα 2. Η αρχή εκπομπής φωτός κατά την

ατομική θεωρία του Bohr Τα διηνερμένα
ηλεκτρόνια εκτοξεύονται σε μια ανώτερη
82083 I
ενεργειακή ζώνη. Κατά την εκπομπή τού
φωτός, τα ηλεκτρόνια επιστρέφουν σε μια
Σχήμα 1. To ορατό φως είναι μέρος του ηλεκτρομαγνητικού φάσματος και εκ τείν ετα ι από τις εσωτερικές. Η διαφορά ενεργείας
από τα 380nm (μωβ) ως τα 780nm (σκούρο κόκκινο) μήκους κύματος. ανάμεσα στις ζώνες σαν φως εκπέμπεται.

Το καρβίδιο του πυριτίου δεν είναι ένα 3

υλικό, παρόλο που το ενδιαφέρον γι'
αυτό έχει κορυφωθεί τελευταία. Στην
® ® ©
πραγματικότητα, οι ιδιότητες φωτοεκπο­
C = αγωγιμότητα
μπής του SiC περιγράφτηκαν το 1907
V = ζώνη σθένους
από τον Round. Αναφορικά με τις ιδιότη­
τε ς του σαν ημιαγωγού, το SiC μοιάζει με Ε = ενεργειακό χασμα

το πυρίτιο (Si) αλλά έχει και μερικές

ουσιώδεις διαφορές. To SiC χαρακτηρί­
ζεται από μη - αξονική κρυσταλλική δομή,
μεγάλο μέγεθος βασικού κρυστάλλου και
μεγάλο ενεργειακό χάσμα. ' Ολα τούτα
κάνουν τα φυσικά φαινόμενα που παρα­
τηρούνται στο SiC πολύ δύσκολο να εξη­
γηθούν.
Αντίθετα με άλλους ημιαγωγούς μεγά­
λου χάσματος, το SiC δέχεται εύκολα 820 8 3 3

νοθεία για δημιουργία ημιαγωγών τύπου ρ

και η, αν και απαιτείται η ανάπτυξη ειδικής
μεθοδολογίας προς τούτο, για να αντιμε-
τωπισθούν η μεγάλη σκληρότητα και
χημική αδράνεια του SiC. Εξ αιτίας των
δυσκολιών αυτών η μέχρι σήμερα έρευνα
πάνω στο SiC είναι μάλλον περιορισμένη.
Ενα άλλο πρόβλημα είναι η ανυπαρξία
μιάς πρακτικής μεθόδου για την παραγω­
γή μονοκρυσταλλικού SiC που είναι
πρωταρχικός παράγοντας για τις εφαρμο­
γές του SiC στη Ηλεκτρονικά.
Τα προβλήματα αυτά ώθησαν στη
χρήση των «ευκολοδούλευτων» υλικών
Ge (γερμάνιο) και Si (πυρίτιο) στο ξεκίνη­
μα της Ηλεκτρονικής. Σήμερα όμως που
οι εφαρμογές του πυριτίου αυξάνονται
καθημερινά, η έρευνα στρέφεται και
προς τη χρήση σπανιότερων υλικών, όπως
το Ga (γάλλιο) το As (αρσενικό) καιτο SiC
(καρβίδιο του πυριτίου). Η στροφή αυτή
σχετίζεται με την ανάπτυξη νέων τομέων
και απαιτήσεων στα Ηλεκτρονικά. Ετσι
το γάλλιο είναι ιδανικό για LED και ημια­
γωγούς RF. Τώρα που διαπιστώθηκε η ικα­
νότητα εκπομπής γαλάζιου φωτός από
Σχήμα 3. Η διάταξη των ενεργειακώ ν ζωνών στα στερεά. Σχήμα 3α. Η ζώνη αγωγιμό­
τητας, χωρίς χάσμα ενεργείας. Σχήμα 3β. Η ζώνη σθένου, ευρύ χάσμα (μονωτές).
Σχήμα 3γ. Ημιαγωγός, στενό χάσμα. Αυτό επιτρέπει σε ηλεκτρόνια σθένους να ενερ ­
γοποιούνται και να μεταπηδούν από τη ζώνη σθένους στην ζώνη αγωγιμότητας.
διόδους SiC, το ενδιαφέρον για το υλικό μοκρασίες με το φαινόμενο της φωταύ­
αυτό κορυφώνεται. γειας. Ο όρος φωταύγεια (luminescence)
Αλλ' ας δούμε πως ένας ημιαγωγός χρησιμοποιήθηκε από τον Wiedemann το
μπορεί να εκπέμψει φως. 1889 για να περιγράψει οποιαδήποτε
μορφή φωτός δεν προερχόταν από
Φως από ημιαγωγούς τη θέρμανση του φωτοεκπέμποντος υλι­
κού. Η φωταύγεια είναι κοινό φαινόμενο
Κάθε ημιαγωγός μπορεί να εκπέμψει και μπορεί να παρατηρηθεί στις φθορί-
φως σε ορισμένη θερμοκρασία. Στους ζουσες οθόνες TV κι αλλού.
700... 900° C το εκπεμπόμενο φως έχει Η εκπομπή φωτός βασίζεται στην
βαθύ κόκκινο χρώμα και σε μεγαλύτερες ακόλουθη αρχή: Οταν δώσουμε ενέρ ­
θερμοκρασίες φθάνει στη λευκοπύρωση. γεια σ' ένα άτομο, αυτό διεγείρεται και
Το ίδιο συμβαίνει βέβαια για οποιοδήποτε απορροφά την ενέργεια. Η διέγερση του
υλικό θερμανθεί στα ανάλογα επίπεδα, ατόμου κρατά πολύ λίγο και μετά το άτομο
και τυπικό παράδειγμα είναι το νήμα ενός ξαναγυρίζει στην κατάσταση (ενεργεια­
λαμπτήρα φωτισμού και η φλόγα ενός κής) ηρεμίας, εκπέμποντας την ενέργεια
κεριού. που είχε απορροφήσει με τη μορφή
Οι ημιαγωγοί όμως μπορούν να εκπέμ- ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας. Η ακτι­
ψουν φως και σε πολύ χαμηλότερες θερ­ νοβολία αυτή είναι ορατή όταν έχει το

Φωτογραφία 1. Ακτινογραφία ενός δίσκου S iC που παρά τις ανωμαλίες της επιφάνειας
του μπορεί να χρησιμοποιηθεί.
Ο Η -Ο
®@ ® ©
©® © ©
£>•£><063 Θ Θ κΰθοδος
ΘΘ © ® © ι® ©
ΘΘ ©©©©>©
ΘΘ
περιοχή
απογύμνωση».
Ο οπη © ιον λήπτης.
(+) ιόν δότης
Σχήμα 4. Σχηματικό διάγραμμα επαφής Ρπ (δίοδος ημιαγωγού). Το τμήμα Ρ έχ ει οπές
(ελλείψ εις ηλεκτρονίων) ενώ το τμήμα π έχ ει περίσσεια ηλεκτρονίων. Στην περιοχή
απογύμνωσης δεν υπάρχουν φορείς διότι έχ ει συμβεί επανασύνδεση. Οι οπές εκεί
«•καταπίνουν» τα ηλεκτρόνια κι έτσι οπές και ηλεκτρόνια εξαφανίζονται από τη ζώνη
αγωγιμότητας. Τα φορτία χώρου δεν μπορούν να διασχίσουν την περιοχή απογύ­
μνωσης εκο+ς αν προωθηθούν από την εφαρμογή εξω τερικής προωστικής (ορθής)
τάσης μεγαλύτερης από την τάση κατωφλιού.
κατάλληλο μήκος κύματος. διαφορά ενέργειας σε μορφή εκπεμπό-
Στο σχήμα 2 δείχνει το άτομο του Bohr μενης ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας.
που θα μας χρησιμεύσει για την ερμηνεία Το μήκος κύματος της ακτινοβολίας
της εκπομπής φωτός από άτομα. Στο εξαρτάται από τη διαφορά δυναμικής
άτομο του Bohr τα ηλεκτρόνια κινούνται ενέργειας που υπάρχει ανάμεσα στη χα­
σε καθορισμένες τροχιές γύρω από τον μηλή και την υψηλή τροχιά. Αν το μήκος
πυρήνα, σαν τους πλανήτες γύρω από τον κύματος είναι από 380 - 750nm (βλέπε
ήλιο. Στο άτομο προσδίδεται ενέργεια σχήμα 1) η ακτινοβολία θα είναι ορατό
απ' έξω με τη μορφή ενός ταχέος φως. Διέγερση των ατόμων σε ακτινοβο­
ηλεκτρονίου που συγκρούεται με ένα από λία γίνεται με θερμότητα, με πρόσδοση
τα ηλεκτρόνια του ατόμου. Το ηλεκτρό- ενέργειας από φωτόνια, με σωματιδιακή
νιο του ατόμου απορροφά ενέργεια απ' κρούση, με ιονισμό και με αλλαγή στοιβά­
τη σύγκρουση και μεταπηδά σε μια ανώ­ δας ηλεκτρονίων.
τερη τροχιά, σε μεγαλύτερη απόσταση Τα ίδια ισχύουν για τη φωταύγεια των
από τον πυρήνα όπου αντιστοιχεί μεγα­ ημιαγωγών. Κι εδώ το φως παράγεται
λύτερη δυναμική ενέργεια. Η όλη διαδι­ κατά την αποδιέγερση διηγερμένων η-
κασία κρατά ελάχιστο χρόνο, μετά το λεκτρονίων των ατόμων και κατά περίπτω­
οποίο το ηλεκτρόνιο επιστρέφει στην ση, είναι υπέρυθρη ή ορατή ακτινοβολία.
αρχική του τροχιά, αποδίδοντας την Το φαινόμενο της διέγερσης και απο-
3-37
διέγερσης των ατόμων στους ημιαγω­
γούς συμβαίνει στην περιοχή επανασύν­
δεσης μιας ορθά πολωμένης διόδου (ρ -
π). Για να κατανοηθεί καλύτερα, ας δούμε
τι συμβαίνει στους ημιαγωγούς.
Στους ημιαγωγούς, τα ηλεκτρόνια
κατέχουν ορισμένες μόνο ζώνες ενερ­
γειακής στάθμης. Η ζώνη αγωγιμότητας
και η ζώνη σθένους έχουν τις μεγαλύτε­
ρες τιμές ενέργειας, αλλά όπως φαίνεται
στο σχήμα 3, διαχωρίζονται από ένα
«ενεργειακό χάσμα». Σ' ένα ανόθευτο
ημιαγωγό δεν μπορούν να υπάρξουν
ηλεκτρόνια σε ζώνη ενέργειας που αντι­
στοιχεί στο ενεργειακό χάσμα. Το ενερ­
γειακό χάσμα μπορεί ν ' αυξομοιωθεί
στους ημιαγωγούς με την προσθήκη ατό­
μων - νοθείας. Τα πιό συνηθισμένα υλικά
για την κατασκευή LED είναι GaAs, GaP,
SiC. Σ' αυτά το ενεργειακό χάσμα εχει
τέτοια τιμή που όταν τα ηλεκτρόνια
περνούν από τη ζώνη αγωγιμότητας στην
ζώνη σθένους αποβάλλουν ενέργεια σε
μορφή φωτονίων μήκους κύματος 380 -
750 nm. Για μήκη κύματος από 380 -
440nm απαιτούνται ημιαγωγοί με μεγάλο
ενεργειακό χάσμα. Αυτός είναι ο λόγος
που οι ημιαγωγοί GaAs και GaP, για παρά­
δειγμα, δεν μπορούν να εκπέμψουν
γαλάζιο φως. Ο πίνακας 1 δίνει ένα
κατάλογο ημιαγωγών, ενεργειακού χά­
σματος, μήκους κύματος και χρώματος
φωτός.
Ημιαγωγοί για φω τοδιόδους
Το σχήμα 4 δείχνει τη δομή μιας
φωτοδιόδου από ημιαγωγό. Αποτελείται
από μία περιοχή ημιαγωγοί τύπου ρ και και
μια περιοχή τύπου π. Η ένωση των
περιοχών ρ και π καλείται επαφή (junc­
tion) και σ' αυτή γίνεται η διαδικασία επα­
νασύνδεσης ηλεκτρονίων - οπών που
καταλήγει σε εκπομπή φωτός. Τα άτομα
του υλικού νοθείας της περιοχής ρ έχουν
ένα ηλεκτρόνιο σθένους λιγότερο απ'
ότι ο ημιαγωγός. Αυτό προκαλεί την από­
σπαση ενός ηλεκτρονίου σθένους από
ένα άτομο ημιαγωγού, που απομένει έτσι
με μια οπή (κενή θέση ηλεκτρονίου) στην
στοιβάδα σθένους του. Οι οπές αντιπρο­
σωπεύουν κινητά θετικά φορτία στο
τμήμα ρ του ημιαγωγού. Σε αντιστοιχία, η
νοθεία του ημιαγωγού -π έχει ένα παρα­
πάνω ηλεκτρόνιο στη στοιβάδα σθένους
του ατόμου της απ' ότι το άτομο του ημι­
αγωγού. Το ηλεκτρόνιο αυτό που περι-
σεύει συμπεριφέρεται σχεδόν σαν ηλεκ­
τρόνιο αγωγιμότητας. Οταν η επαφή ρ-π
της διόδου δενευρίσκεται υπό εξωτερική
τάση, συμβαίνει τοπική αναπλήρωση -
εξουδετέρωση των οπών του ημιαγωγού
ρ από τα σχεδόν ελεύθερα ηλεκτρόνια
του ημιαγωγού π. Δημιουργείται έτσι μια
στενή περιοχή απογυμνωμένη από οπές
και ηλεκτρόνια αγωγιμότητας, μια και έχει
συμβεί επανασύνδεση οπών - ηλεκτρο­
νίων. Η περιοχή αυτή λέγεται περιοχή
απογύμνωσης (depletion region). Η επέ-
3-38

κταση αυτής της περιοχής σ' ολόκληρο

τον ημιαγωγό εμποδίζεται από ένα ανά­
στροφο ηλεκτρικό πεδίο που δημιουργεί-
ται σ' αυτό τον χώρο από τα μετατοπι­
σμένα ηλεκτρόνια - οπές που πήραν
μέρος στην απογύμνωση. Το ανάστροφο
αυτό ηλεκτρικό πεδίο μπορεί να υπερνι-
κηθεί αν εφαρμοστεί εξωτερική τάση,
που εξαναγκάζει τις οπές και τα ηλεκ­
τρόνια να κινούνται συνεχώς το ένα προς
το άλλο και να επανασυνδέονται στην
επαφή της διόδου, που είναι πλέον
περιοχή επανασύνδεσης οπών-ηλεκτρο-
νίων και όχι απογύμνωσης. Από τον
αρνητικό ακροδέκτη της διόδου εισάγο-
νται συνεχώς ηλεκτρόνια στον ημιαγωγό.
Από τον θετικό ακροδέκτη «αντλούνται»
συνεχώς ηλεκτρόνια από τον ημιαγωγό.
Τα ηλεκτρόνια και οι οπές εξωθούνται
συνεχώς στην επαφή της διόδου όπου και
επανασυνδέονται. Η όλη διαδικασία ισο­
δύναμε! με ρεύματος μέσα από την
Φωτογραφία 2. Ακτινογραφία ενός πολύ κατεστραμένου δίσκου S iC . δίοδο.
Η λειτουργία της επανασύνδεσης
διακρίνεται σε άμεση και έμμεση. Αμεση
5 έχουμε όταν ένα ηλεκτρόνιο μετατοπι-
σθεί απ' ευθείας από τη ζώνη αγωγιμό­
ακτινοβολία ακτινοβολία
τητας στη ζώνη σθένους (αναπλήρωση
οπής ). Στην έμμεση επανασύνδεση το
ηλεκτρόνιο διέρχεται από κάποια στάθμη
ενεργείας ανάμεσα τη ζώνη αγωγιμό­
τητας και στη ζώνη σθένους, όπως φαίνε­
ται και στο σχήμα 5. Αποδοτικότερη από
άποψη εκπομπής φωτός είναι η διαδικα­
σία της άμεσης επανασύνδεσης.
Στην έμμεση επανασύνδεση εισαγωγή
ξένων ατόμων με ενδιάμεσες ενεργεια­
κές ζώνες δημιουργεί τα λεγάμενα ισο-
ηλεκτρονικά κέντρα. Αυτά φέρνουν αλ­
λοίωση του χρώματος του εκπεμπόμε-
Σχήμα 5. Επανασύνδεση οπών και ηλεκτρονίων. Με την εφαρμογή προωστικής (ορθής) νου φωτός, επειδή αλλοιώνουν το ενερ­
τάσεως εξωτερικά, τα ηλεκτρόνια και οι οπές εξωθούνται στην περιοχή απογύμνω- γειακό χάσμα. Για παράδειγμα, η προ­
σεως και εκ ε ί επανασυνδέονται κατά ζεύγη. Δηλαδή, κάθε ηλεκτρόνιο αγωγιμότητας σθήκη αζώτου στο GaP δημιουργεί
που επιστρέφει στη ζώνη σθένους «γεμίζοντας» μια οπή, αποβάλλει τη διαφορά πράσινα LED. Η προσθήκη οξειδίου του
ενεργείας των ζωνών αγωγιμότητας - σθένους σαν ηλεκτρομαγνητικό κύμα, που ψευδαργύρου στο GaP δημιουργεί κίτρι­
προκαλεί την φωτοβολίδα του LED. να LED.

6
7

t (min) 820&3 6

Σχήμα 6. Η καμπύλη θερμοκρασιών στην διαδικασία της επιταξίας, όπου πάνω στην
επιφάνεια ενός δίσκου αναπτύσσονται διαδοχικά ένα σώμα S iC τύπου ρ και ένα Σχήμα 7 . Παραστατική τομή μιάς διόδου
τύπου η (με την προσθήκη αζώτου). LED από SiC.
 3-39

Το καρβϊδιο του πυριτίου Via

γαλάζια LED
Οπως φαίνεται από το σχήμα 1, το καρ-
βίδιο του πυριτίου είναι ημιαγωγός ενδιά­
μεσης επανασύνδεσης με μεγάλο ενερ­
γειακό χάσμα. Δίνει έτσι τη δυνατότητα
δημιουργίας ορατού φωτός σε διάφορα
χρώματα, ακόμη και σε γαλάζιο. Τα διάφο­
ρα χρώματα δημιουργούνται με την πα­
ρεμβολή ενδιάμεσων ενεργειακών ζω­
νών από κατάλληλα ισο-ηλεκτρονικά
κέντρα (άτομα νοθείας). Σε αντίθεση με
το GaN (αζωτούχο γάλλιο) και τον
ψευδάργυρο (Ζπ) σε επαφές θείου (S)
και σεληνίου (Se), το καρβϊδιο του πυρι­
τίου (SiC) νοθεύεται εύκολα για τη δημι­
ουργία ημιαγωγών τύπου r και π. Το πρό­
βλημα είναι η χαμηλή φωτεινή απόδοση
των επαφών SiC. Η απόδοση αναμένεται
να βελτιωθεί όταν ανακαλυφθεί ένα κα­
τάλληλο ισο-ηλεκτρονικό κέντρο επανα­
σύνδεσης για το SiC. Τεχνολογικά προ­
Φωτονοαφία 3. Μία δίοδος LED τοποθετημένη σε περίβλημα ΤΟ-18. βλήματα στην κατεργασία του SiC είναι η
απαιτούμενη υψηλή θερμοκρασία κατά
την επεξεργασία του υλικού και η επε­
ξεργασία με καυστικά αέρια.
Η επίλυση αυτών των προβλημάτων θα
8a σημάνει την παραγωγή σε μεγάλη κλίμακα
μονοκρυσταλικού SiC, απαραίτητου για τη
μαζική παραγωγή γαλάζιων LED. Προς το
παρόν υπάρχουν μονοκρυσταλικοί δίσκοι
SiC διαμέτρο^ μόλις 15mm. Σχετική
έρευνα γίνεται στις ΗΠΑ, Ιαπωνία, Δυτ.
Γερμανία και ΕΣΣΔ.
Οι επαφές ρ-π κατασκευάζονται συνή­
θως με την μέθοδο της επιταξίας. Ενδια-
φέρονται αποτέλεσμα έχουν επιτευχθεί
στην Ιαπωνία από τον Matsunami και στη
Δυτ. Γερμανία από τους Von Munch και
KUrzinger.

Παραγωγή γαλάζιων LED

μήκος κύματος A(nm)
82083 8· Το μονοκρυσταλικό SiC κομμένο σε
δίσκους (wafers) αποτελεί το ακατέργα­
στο υλικό για την κατασκευή των LED.
Υπάρχουν μόνο δύο μέθοδοι κατεργα­
8b σίας του (Acheson και Lely). Και οι δύο
όμως έχουν χαμηλή απόδοση κρυστάλων
για LED. Οι κρύσταλλοι αυτοί χρειάζονται
τρόχισμα, στίλβωση και προσεκτικό έλεγ­
χο καταλληλότητας, ένας προς ένα.
Επειδή η πρώτη ύλη κατασκευής του SiC
είναι άμμος που περιέχει αργίλιο, οι κρύ­
σταλλοι SiC είναι από τη φύση τους
ημιαγωγοί τύπου ρ. Οι ανωμαλίες (ακα­
θαρσίες) του κρυστάλλου SiC ανιχνεύο-
νται όταν τον καλύψουμε μ' ένα στρώμα
οξειδίου και έπειτα ελέγξουμε την επιφά­
νεια με ακτίνες X.
Πρώτ' απ' όλα χρειάζεται η δημιουρ­
γία ημιαγωγού τύπου Ν ώστε να σχηματι­
στεί μια δίοδος ρ-π. Κατά τη διάρκεια της
Σχήμα 8. 8α: Φάσμα εκπομπής διόδου LED γαλάζιου χρώματος από καρβϊδιο πυριτίου
επιταξίας αναπτύσσεται ένα στρώμα ημια­
8b. Τα φάσματα εκπομπής άλλων τύπων (χρωμάτων) LED. Η καμπύλη ευαισθησίας του γωγού τύπου ρ πάνω στο υπόστρωμα τού
ανθρώπινου ματιού είναι η διακεκομένη γραμμή σε σχήμα καμπάνας. κρυστάλλου, όπως δείχνει το σχήμα 7. Η
επιτάξια γίνεται σε σωλήνα τήξης όπου
3 -4 0

το τήγμα SiC βρίσκεται οε αυστηρα καθο­

ρισμένες θερμοκρασίες στους διάφο­
ρους χρόνους. Το τήγμα πυριτίου νοθεύ­
εται με αλουμίνιο για να δημιουργηθεί ο
ημιαγωγός τύπου ρ. Σε θερμοκρασία
1600-1700° C αναπτύσσονται 30pm ανα­
πτύσσονται 30pm στρώματος επιταξίας
μέσα σε 35 περίπου λεπτά. Επειτα γίνε- '
ται νοθεία με άζωτο για τη δημιουργία
ημιαγωγού τύπου π. Το τελικό αποτέλε- |
σμα είναι η δημιουργία μιας επαφής ρ-π
(diodou). Η διαδικασία φαίνεται στο διά­
γραμμα του σχήματος 6.
Αρχικά, η επιτυχία παραγωγής ήταν
μόνο 30% αλλά μπόρεσε να ξεπεράσει το
70% χρησιμοποιώντας ένα νέο κύκλο
θερμοκρασίας / χρόνου κατά την επεξερ­
γασία και βελτιώνοντας το σωλήνα τή­
ξης. Το υπόλοιπο ποσοστό άχρηστων
οφείλεται κυρίως στις ατέλειες των υπο­
στρωμάτων.
Οι επιδόσεις των διόδων LED από SiC
βελτιώθηκαν σημαντικά όταν αυξήθηκε η
συγκέντρωση της νοθείας αλουμινίου στο
Φωτογραφία 4. Μ εγενθυμένη φωτογράφιση LED πάνω σ' ένα τροχίσκο SiC. Κάθε τε· τμήμα ρ της διόδου. Οι μέχρι τό)ρα όμως -
τραγωνάκι έχ ει δημιουργηθεί με τη μέθοδο mesa (τράπεζα) με προσβολή από καυστι­ απόπειρες τροποποίησης της συγκέν- |
κά χημικά. Το κέντρο της τράπεζας είναι το τμήμα -η- της διόδου. τρώσης ατόμων αζώτου στο τμήμα π της
διόδου δεν έφεραν καμμία βελτίωση.
Το τελικό προϊόν τεμαχίζεται σε μεμο­
9 20 -, νωμένες διόδους επιφάνειας 0.6X06
mm?. Ας σημειωθεί ότι αυτό το είδος
διόδου υπόκειται σε γρήγορη γήρανση.
15 - Το πριόνισμα κατά τον τεμαχισμό των
κρυστάλλων καταστρέφει τις άκρες των
μεμονωμένων διόδων, με αποτέλεσμα το
10- παραγόμενο φως να έχει πράσινη χροιά.
< Αυτό μπορεί να αποφευχθεί αν γίνει τρα- |
Ε πεζοειδής διαμόρφωση της επιφάνειας
δ*■
(mesa) με καυστικά αέρια πριν το τελικό
πριόνισμα. Για να γίνει η προσβολή, I
Τ τ δημιουργείται αρχικά στην επιφάνεια των
0 1 2
διόδων ένα στρώμα οξειδίου με φωτογρα- ί
U (V) 82083 9 φικό τρόπο (φωτοευαισθησία). Κατόπιν, η
απροστάτευτη από το οξείδιο επιφάνεια
Σχήμα 9. Χαρακτηριστική καμπύλη V/I μιας γαλάζιας LED. Η τάση στο γόνατό της του κρυστάλλου προσβάλλεται στους
καμπύλης είναι 2,5V περίπου. 1000° C από ένα μίγμα χλωρίου, οξύγό-
νου και άλλων αερίων. Το αποτέλεσμα '
είναι η δημιουργία κυκλικών τραπεζοει­
10 δών σχημάτων (mesa = τραπέζι), διαμέ- 1
τρου 0,4mm που περιέχουν ανά μία δίοδο
LED από SiC. Μ' αυτόν τον τρόπο
αποφεύγεται η καταστροφή των διόδων
κατά τον τεμαχισμό.
Μετά τον τεμαχισμό γίνεται η επικόλ­
ληση των αγωγών σύνδεσης. Η άνω
επιφάνεια (τμήμα π) καλύπτεται με
νικέλιο κι ύστερα με χρυσό, ενώ η κάτω
επιφάνεια (τμήμα ρ) καλύπτεται πρώτα με
αλουμίνιο, έπειτα με τιτάνιο και τελικά με
χρυσό. Η επαφή πσυγκολλάται μεταλουρ-
γικά σ' ένα πλαίσιο - φορέα. Η επαφή ρ
στερεώνεται με κόλλα πάνω στο φορέα.
Τελικά οι δίοδοι ενσωματώνονται σε μια
θήκη, σαν τις κοινές διόδους LED. Τα
t (min) ·ιοβ3 ίο LED μέσα στην πλαστική θήκη τους απο­
δίδουν καλύτερη φωτεινότητα.
Ιχήμα 10. Η διαδικασία γήρανσης στα γαλάζια LED. Μετά 30 λεπτά περίπου, η απόδοση
γίνετα ι σταθερή στο 70% της αρχικής της τιμής.

Αποτελέσματα και προδιαγραφές
Το σχήμα 8 δείχνει το φάσμα εκπομπής
των διαφόρων τύπων LED. To SiC έχει
ένα πολύ ευρύ φάσμα εκπομπής, επειδή
η ακτινοβολία παράγεται από έμμεση επα­
νασύνδεση φορέων. Η μέγιστη εκπομπή
γίνεται στα 475nm, που αντιστοιχούν στο
χρώμα «πολικό μπλέ». Η ορθή τάση των
μπλέ LED είναι περίπου 2,5V, όπως φαί­
νεται από το διάγραμμα του σχήματος 9.
Η διαδικασία γήρανσης φαίνεται στο
σχήμα 10. Κατά τα πρώτα 30 λεπτά οι
δίοδοι υφίστανται το λεγόμενο «ζέστα­
μα». Η απόδοσή τους πέφτει στο 70% της
αρχικής τιμής και παραμένει πλέον πολύ
σταθερή.
Συμπερασματικά, η επεξεργασία του
SiC είναι τόσο περίπλοκη που κάνει
απίθανη τη μαζική παραγωγή γαλάζιων
LED στο κοντινό μέλλον. Υπάρχει όμως
μια μικρή παρηγοριά... Η βιομηχανία ολο­
κληρωμένων κυκλωμάτων ενδιαφέρεται
να χρησιμοποιήσει το SiC για κατασκευή
ημιαγωγών ισχύος RF. Μόλις γίνει πρόο­
δος σ' αυτό τον τομέα, θα υπάρξουν
βελτιωμένες μέθοδοι παραγωγής μονο-
κρυσταλλικού SiC οπότε θα υπάρξει
σίγουρα και μαζική παραγωγή γαλάζιων
LED, σαν παραπροϊόν των ημιαγωγών RF
από καρβίδιο πυριτίου. Και τότε πλέον τα
γαλάζια LED θα καταλάβουν τις θέσεις
τους στις προσόψεις των ηλεκτρονικών
συσκευών. \Α
Β ιβ λ ιο γ ρ α φ ία :
Ciinther Ziegler, Siemens AG, Research
Laboratories, Erlangen and Munich,
W. Germany: “ Blue light-emitting dio­
des using silicon carbide”, BM FT
research bulletin T 8I-0I0
E. Pettenpaul, W. von Munch and
G. Ziegler: “Silicon carbide devices”,
Institute of Physics, Conf. Ser. No. 53
Alan Chappell, Volmar Hartel: “optoe­
lectronics: Theory and Practic”, Texas
Instruments Ltd., Manton Lane, Bed­
ford.
Stan Gage, Dave Evans, Mark Hodapp
and Hans Sorensen: “Optoelectronics
Applications Manual” , Me Graw-Hill
Book Company.
Μετατροπή
A/D καί D/A
ψ η φ ια κ ή εκπ ομπ ή με
φ θ η ν ά IC
Δεν χωρεΐ αμφιβολία ότι τα
ψηφιακά συστήματα
κερδίζουν καθημερινά
έδαφος σε βάρος των
αναλογικών. Η ψηφιακή
τεχνική έχει ήδη εισβάλει
ακόμη και στον τομέα της
ηλεκτρακουστικής που μέχρι
τώρα αποτελούσε τα άδυτα
των αδύτων της αναλογικής
τεχνικής. ' Οσο επαναστατικές
κ ι’ αν φαίνονται οι νέες
ψηφιακές μέθοδοι,
αποβλέπουν σ' ένα κοινό
σκοπό: Την μεταφορά
δεδομένων. Είναι γνωστό ότι
η ψηφιακή μεταφορά
δεδομένων πλεονεκτεί για
πολλούς λόγους απέναντι
στην αναλογική. Μέχρι
πρόσφατα όμως, τα ψηφιακά
πλεονεκτήματα ήταν
απλησίαστα για οικονομικούς
λόγους. Σήμερα όμως που
έχουν εμφανιστεί τόσο καλοί
και φθηνοί μετατροπείς ο
καθένας μπορεί να
πειραματιστεί με αυτά. Στο
άρθρο μας, παρουσιάζουμε
δύο αντιπροσωπευτικά IC
αυτού του είδους
3-41
Οι περισσότεροι αναγνώστες θα γνωρί­
ζουν ήδη τους όρους μετατροπή A/D
(Analogue to Digital - Αναλογικό σε Ψηφια­
κό) και D/A (Digital to Analogue - Ψηφιακό
σε Αναλογικό). Χάρις σ' αυτή την μετα­
τροπή Λειτουργούν τα σημερινά ψηφιακα
πολύμετρα, θερμόμετρα, συχνόμετρα κλπ.
Στον τομέα της ηλεκτρακουστικης, η ψη­
φιακή τεχνική είναι σχετικά καινούργια
υπόθεση, με μεγάλες όμως προοπτικές.
Ψηφιακή μεταβίβαση
δεδομένων
Σαν αρχή λειτουργίας, η ψηφιακή μεταβί­
βαση δεδομένων ακολουθεί μία προκαθο­
ρισμένη διαδικασία: τα δεδομένα (σήμα)
της πηγής μεταδίδονται προς τον δέκτη
μέσα από ένα· κανάλι ροής πληροφοριών
(σήματος). Η ιδιομορφία είναι ότι η ροή, δη­
λαδή η μετάδοση των πληροφοριών μέσα
από το κανάλι, γίνεται με ψηφιακή μορφή.
Η βασική ερμηνεία του όρου «ψηφιακή
μορφή» αναφέρεται στην ύπαρξη σήματος
με δύο μόνο στάθμες μέσα στο κανάλι
μετάδοσης. Οι στάθμες χαρακτηρίζονται
σαν λογικό 1 και λογικό 0, η HIGH και LOW.
Πέρα απ' αυτό το χαρακτηριστικό, οι λε­
πτομέρειες του τρόπου κωδικοποίησης
της προς μετάδοση πληροφορίας εξαρ-
τώνται από την φαντασία του σχεδιαστή
του συστήματος, και τις απαιτήσεις που
υπάρχουν. Οι δυνατότητες είναι απεριόρι­
στες.
Η μετάδοση των δεδομένων μπορεί να
είναι κατά σειρά, η παράλληλη Η εκλογή
της μεθόδου υπαγορεύεται από τις απαιτή­
σεις και τις δυνατότητες του συστήματος.
Ο σκοπός του άρθρου μας είναι να δείξει
πως το αρχικό αναλογικό σήμα μετατρέπε-
ται σε ψηφιακό και πως, μετά την μετάδο­
ση, το ψηφιακό σήμα ξαναδημιουργεί το
αρχικό αναλογικό. Για την επεξήγηση της
διαδικασίας μετατροπής A/D και D/A θα
χρησιμοποιήσουμε τα IC ΖΝ 427 και ΖΝ 426
της Ferranti. Και τα δύο IC έχουν πολλές
δυνατότητες χρήσης σε διάφορες εφαρ­
μογές.
3-42

Μετατροπή αναλογικοϋ-σε-
ψηφιακό
Η μετατροπή A/D επιτυγχάνεται με δύο
κύριες μεθόδους. Η πρώτη, μετατρέπει
αρχικά το αναλογικά σήμα εισόδου σ' ένα
άλλο επίσης αναλογικό που είναι συνάρτη­
ση του πρώτου και επακολουθεί η μετατρο­
πή του δεύτερου σήματος σε ψηφιακό. Σ
αυτήν την περίπτωση γίνεται ψηφιακη κω­
δικοποίηση του «χρόνου» ή της «συχνότη­
τας» που αντιπροσωπεύουν την στιγμιαία
τιμή του σήματος εισόδου. Η μέτρηση της
συχνότητας γίνεται με ψηφιακό απαριθμη-
τή. Ενα τέτοιο σύστημα περιλαμβάνει συ­
νήθως ένα κύκλωμα για μια πολικότητα,
ένα για διπλή κΓ ένα μετατροπέα τάσης σε
συχνότητα. Το σύστημα μπορεί να πετύχει
μεγάλη ακρίβεια, αλλά η ταχύτητα μετα­
τροπής είναι περιορισμένη, συνήθως 1 ώς
100 msec. Οι μετατροπείς του είδους
αυτού είναι πολύπλοκα IC και έχουν διπλές
κωδικοποιημένες παράλληλες εξόδους,
Π Σ Ψ (Π ιό σ η μ α ν τ ικ ό ψ η φ ίο ) ΕΣΨ (Ε λ ά χ ισ το σ η μ α ν τ ικ ό ψ η φ ίο ) που μπορεί να είναι παράλληλες BCD η
έξοδοι BCD σε multiplex, ή παράλληλες
έξοδοι επτά τμημάτων (seven segment) ή
παράλληλες έξοδοι επτά τμημάτων σε
multiplex. (Multiplex εδώ σημαίνει διαδοχι­
κή και κατά τμήματα παρουσίαση του σή­
ματος εξόδου σε αυστηρό συγχρονισμό
προς τον αποδέκτη της πληροφορίας). Ο
μετατροπέας αυτός χρησιμοποιείται συνή­
θως για ψηφιακές ενδείξεις (digital dis­
plays).
Η δεύτερη μέθοδος μετατροπής δίνει τό
ψηφιακό σήμα απ' ευθείας από το σήμα
εισόδου, αφού πρώτα αυτό συγκριθεί με
μια ορισμένη παράμετρο (συνήθως μια
τάση μεγάλη ακρίβειας, τάση αναφοράς).
Οι μετατροπείς αυτής της κατηγορίας χρη­
σιμοποιούν απαρίθμηση, διαδοχική προ­
σέγγιση ή απ' ευθείας μετατροπή.
Η ταχύτερη μετατροπή A/D είναι η απ'
ευθείας. Η κλίμακα υποδιαιρείται σε πολλά
μικρά βήματα, προς τα οποία συγκρίνεται
το στιγμιαίο πλάτος του αναλογικού σήμα­
τος εισόδου. Με τη σύγκριση του στιγ­
μιαίου πλάτους εισόδου και του αντίστοι­
χου σταθερού πλάτους του βήματος
(ΙΙαναφ), παράγεται ένας παλμός που αντι­
προσωπεύει ένα λογικο 1 ή 0. Ο χρόνος
μετατροπής μ αυτή την μέθοδο μπορεί να
φθάσει τα 85 nsec!
Για να δούμε τώρα την μέθοδο της «διαδο­
χικής προσέγγισης», θα εξετάσουμε την
λειτουργία του ολοκληρωμένου ΖΝ 427.
Το Σχήμα 1 παρουσιάζει το σχηματικό διά­
γραμμα του εσωτερικού του ΖΝ 427. Στην
διαδοχική προσέγγιση «δεν γίνεται υπο­
διαίρεση σε ίσα βήματα, αλλά σε δυνάμεις
του δύο (το ένα βήμα διπλάσιο ή υποδιπλά-
σιο του άλλου). Η διαδοχική προσέγγιση
χρησιμοποιεί μια τάση αναφοράς ( U a n a ® )
και ένα κλιμακωτό δικτύωμα (ladder) σε
διαταξη R - 2R για την παραγωγή των δυα­
δικών βημάτων της τάσης αναφοράς. Εάν
π.χ. ο A/D ή ο D/A είναι 8 bit και η U a n a ® =
+10 V τότε το πρώτο σημαντικό bit (βήμα)
θα μας δίνει 5 V το δεύτερο 2,5 V. το τρίτο
1.25 V και το τελευταίο bit (L.S.B.) 0.039 V
το δε 1/2 LSB 0,019 V.
Το αναλογικό σήμα εισόδου συγκρίνεται
Ι2 Μ 1 2
διαδοχικά προς τα βήματα της τάσης
αναφοράς, αρχίζοντας από το πιό σημαντι­
κό (μεγαλύτερο) βήμα. Αν το αναλογικό
Σ χ ή μ α 2. Α υ τ ό το δ ιά γ ρ α μ μ α 0 € ίχ ν € ΐ τ η ν λ ε ιτ ο υ ρ γ ία τ ο υ μ ε τ α τ ρ ο π έ α A / D δ ια δ ο χ ικ ή ς
π ρ ο σ έ γ γ ισ η ς .
σήμα είναι μεγαλύτερο από την τάση
αναφοράς του πιό σημαντικού βήματος

παραγεται ενα λογικό 1. αλλοιως παραγε-
ται ένα λογικο 0 Ακολουθεί σύγκριση του
αναλογικού σήματος εισόδου με την τάση
αναφοράς του αμέσως επόμενου βήματος
και ουτω καθ εξής. Κάθε φορά που το
σήμα εισόδου είναι μεγαλύτερο απο την
τάση αναφορας του αντίστοιχου βήματος,
παράγεται λογικό 1. Στην αντίθετη περί­
πτωση παραγεται λογικό 0. Δημιουργειται
έτσι ένας δυαδικός αριθμός από την σειρά
των διαδοχικών 1 και 0. που εκφράζει το
στιγμιαίο πλάτος του αναλογικού σήματος
εισόδου. Στο ΖΝ 427 ο δυαδικός αυτός
αριθμός πέρνα στους απομονωτές τριών
καταστάσεων (tri-state buffers) και δίνει
την ψηφιακή πληροφορία εξόδου. Το
τμήμα του Σχήματος 1 με την επιγραφή
«καταγραφέας διαδοχικής προσέγγισης»
περιέχει ένα απαριθμητη με ανατροφοδό­
τηση (ring counter) που ελεγχει τους δια­
κόπτες αναλογικής τάσης και τους απομο­
νωτές τριών καταστάσεων της εξόδου. Το
απαιτουμενο σήμα χρονισμού παράγεται
• από εξωτερικό ταλαντωτή Η εντολή έναρ­
ξης μετατροπής ΕΝΑΡΞΗ ΜΕΤΑΤΡΟΠΗΣ
πρέπει, φυσικά, να δοθεί εξωτερικά Μετά
την περάτωση της μετατροπής, η έξοδος
, ΤΕΛΟΣ ΜΕΤΑΤΡΟΠΗΣ γίνεται λογικο 1
(HIGH) και παραμένει έτσι μέχρι να δοθεί ο
επόμενος εξωτερικός παλμός έναρξης
μετατροπής.
Η διαδικασία μετατροπής γίνεται ως εξής:
Η εντολή ΕΝΑΡΞΗ ΜΕΤΑΤΡΟΠΗΣ μηδενί­
ζει (reset) τον καταγραφέα διαδοχικής
προσέγγισης στην αρχή κάθε μέτρησης.
Κατόπιν δίνεται στον συγκριτή ακριβώς, η
μισή τάση από την Uama© (τάση αναφορας)
που αντιστοιχεί στο σημαντικότερο δυαδι­
κό ψηφίο του μετατροπέα D/A μέσα στο
ΖΝ 427. Αν αυτή η τάση είναι μικρότερη
από την τάση εισοδου του συγκριτή Veh , η
έξοδος του συγκριτή γίνεται τότε HIGH και
το σημαντικότερο ψηφίο παραμένει λογικό
1. Αν, αντίθετα, η τάση αναφοράς του συγ-
κριτή είναι μεγαλύτερη από τη Veiz, η
έξοδος του συγκριτή γίνεται LOW και το
σημαντικότερο ψηφίο γίνεται 0. Αν το
σημαντικότερο ψηφίο είναι 1, η αντίστοιχη
τάση αναφορας παραμένει στον συγκριτή,
ενώ αν είναι 0, η τάση αποσυνδέεται.
Η επόμενη τάση αναφοράς που δίνεται
στον συγκριτή είναι ακριβώς η μισή της
προηγούμενης και αντιστοιχεί στο επόμε­
νο σημαντικό δυαδικό ψηφίο της εξόδου
του μετατροπέα D/A. Και πάλι το αποτέλε­
σμα της σύγκρισης παράγει ένα λογικό 1 ή
0 Η ίδια διαδικασία επαναλαμβάνεται μέχρι
και το τελευταίο σημαντικό ψηφίο Αν σ
οποιαδήποτε από τις συγκρίσεις παράγεται
λογικό 1, η επόμενη τάση αναφοράς προ­
στίθεται στην προηγούμενη ή τις προηγού­
μενες. Αυτό απεικονίζεται στο Σχήμα 2.
Στο τέλος της διαδικασίας και αφού έχει
γίνει η σύγκριση του τελευταίου σημαντι­
κού ψηφίου, ο αριθμός των θετικών συγ­
κρίσεων (λογικά 1) θα εκφράζει, σε
ψηφιακη μορφή. το πλάτος του αναλογικού
σήματος εισόδου (Veiz). Ο χρόνος μετα­
τροπής, Τυ. είναι ανεξάρτητος της Veiz και
ισούται προς Νχ Τν όπου Ν ο αριθμός των
βημάτων σύγκρισης του μετατροπέα. Ο
χρόνος Τν είναι η περίοδος του σήματος
χρονισμού.
3-43
Μετατροπή ψηφιακού σήματος
σε αναλογικό
Η μετατροπή ψηφιακού σε αναλογικό
(D/A) γίνεται με το IC ΖΝ 426. του οποίου
το εσωτερικό σχηματικό διάγραμμα υπάρ­
χει στο Σχήμα 4 Η αρχή μετατροπής D/A
φαίνεται στο Σχήμα 3: Κάθε ένωση της πε­
ριοχής Ρο ώς Ρ ν ι έχει δύο δρόμους προς
τα 0 V. με συνολική αντίσταση 2 R. Τα επι
μέρους ρεύματα στον κάθε δρόμο ρέουν
μεσω της αντίστασης φορτίου RA, ανα­
πτύσσοντας την τάση U a . Η U a υπολογίζε­
ται απο την σχέση
2 Ζ
U a = — .U n «—
3 Ν
όπου Ζ η προς μετατροπή τιμή και Ν ο αριθ­
μός των βημάτων μετατροπής. Προσοχή η
U a είναι η τάση εξόδου και όχι η U a n a o o p a z
Το ΖΝ 426 κάνει μετατροπή D/A 8 ψηφίων
Περιέχει δικτύωμα αντιστάσεων 8 τμημά­
των και έχει χρόνο μετατροπής 2 psec.
Το κύκλωμα ψηφιακής
μετάδοσης Σ χ ή μ α 3. Η α ρ χ ή Λ ε ιτ ο υ ρ γ ία ς γ ια τ η ν
μ ε τ α τ ρ ο π ή D / A . Κ ά θ ε σ τ ο ιχ ε ίο 2R σ υ ν δ έ ε τ α ι
ε ίτ ε σ τα 0 V ε ίτ ε σ τ η ν UAN μ ε δ ια κ ό π τ ε ς από
Το Σχήμα 5 δείχνει το κύκλωμα ψηφιακής
τ ρ α ν ζ ίσ τ ο ρ . Σ τ η ν έ ξ ο δ ο τ ο υ δ ικ τ υ ώ μ α τ ο ς
μετάδοσης που περιλαμβάνει τα IC ΖΝ 427 π α ρ ά γ ο ν τα ι τ ά σ ε ις π ο υ α ν τ ισ τ ο ιχ ο ύ ν σ ε
(A/D) και ΖΝ 426 (D/A). Τα δύο αυτά IC δ υ ν ά μ ε ις τ ο υ 2 , ε κ φ ρ ά ζ ο ν τ α ς έ τ σ ι τ η ν τ ιμ ή το υ
είναι κοινά, φθηνά και κατάλληλα για χρησι­ σ ή μ α τ ο ς ε ισ ό δ ο υ σ τ ο δ υ α δ ικ ό (ψ η φ ια κ ό )
μοποίηση σε ακουστικές συχνότητες. σ ύ σ τη μ α .
Αφού ο τυπικός χρόνος μετατροπής A/D
είναι 15 psec (συχνότητα χρονισμού 600 Πίνακας 1
ΚΗζ), δεν απαιτείται εδώ κύκλωμα δειγμα­
τοληψίας και συγκράτησης (sample and
hold). Αν όμως το σήμα εισόδου πρέπει να α ν α λ ο γ ικ ό σ ή μ α ε ισ ό δ ο υ κ ώ δ ικ α ς ε ξ ό δ ο υ
συγκρατηθεί η απομνημονευτεί για λίγο
+ IFS - 1 LSB) 11111111
μπορεί να προστεθεί το κύκλωμα του Σχή­ -M FS-2LSB) 11111110
ματος 8 Για πλήρεις λεπτομέρειες της +V4FS 11000000
λειτουργίας του κυκλώματος αυτου και των + 1LSB 10000001
IC υπάρχει κατάλογος δεδομένων στο 0 10000000
τέλος του άρθρου. -1LSB 01111111
Εξετάζοντας τις προδιαγραφές του IC για -« L S B 01000000
την μετατροπή A/D που περιγράψαμε —(FS - 1 LSB) 00000001
παραπανω, φαίνεται οτι ο παλμός ΕΝΑΡΞΗ -F S 00000000
ΜΕΤΑΤΡΟΠΗΣ πρέπει να παράγεται σε
καθορισμένα ελάχιστα διαστήματα μετά το FS = ± 5 V en , l s b - 2 ; i f s |
θετικό καί αρνητικό μέτωπο του σήματος 256
χρονισμού
-FS = Π λήρης απόκλιση*
Αυτό γίνεται από το κύκλωμα επεξεργα­
-L S B = Ελάχιστο σ η μαντικό ψ ηφ ίο (ΕΣΨ)»
σίας παλμών του Σχήματος 5. Το κύκλωμα
αυτό μπορεί να εργαστεί ακόμη και με Π ίν α κ α ς 1. Κ ω δ ικ ο π ο ίη σ η δ ιπ ο λ ικ ή ς λ ο γ ικ ή ς .
Ψ Η Φ ΙΑ Κ Ε Σ Ε ΙΣ Ο Δ Ο Ι Π ΣΨ
Σ χ ή μ α 4. Η ε σ ω τ ε ρ ικ ή δ ο μ ή τ ο υ μ ε τ α τ ρ ο π έ α D / A Ζ Ν 4 2 6
3-44
System
initialisation . "IT
c iw Q Q
Σχήμα 5. To π λ ή ρ ίς κ μ κ λ ω μ α τ ικ ό δ ιά γ ρ α μ μ α Ενός σ υ σ τ ή μ α τ ο ς ψ η φ ια κ ή ς μ ε τ ά δ ο σ η ς π ου χ ρ η σ ιμ ο π ο ιε ί μ ε τ α τ ρ ο π έ ς A /D κ α ι D /A
ασύγχρονες σ υχνό τητες χρονισμού και δ ε ­
δομένων. Η λειτουργία του ε ξη γ ε ίτα ι στην
επ όμενη παράγραφο και α π εικο νίζετα ι στο
διάγραμμα παλμών του Σχήματος 6.
Κύκλωμα επεξεργασίας παλμών
Η συχνότητα χρονισμού του κυκλώματος
(clock frequency) μπορεί να π ροελθεί από
τον χρονισμό το υ μικροϋπολογιστή προς
τον οποίο πιθανότατα θα σ υ νδ εθ εί το όλο
σύστημα που περιγράφουμε. Τα διαγράμ­
ματα παλμών του Σχήματος 6 αναφ έρονται
σε συχνότητα 6.144 ΜΗζ που α π ο τελεί
συχνότητα χρονισμού σε ορισμένους μι­
κροϋπολογιστές. Η συχνότητα χρονισμού
συστήματος των 2,048 Μ Ηζ είνα ι το 1/3
των 6,144 ΜΗζ. Η μέγιστη συχνότητα χρο­
νισμού του μετατροπ έα A /D είνα ι 900 ΚΗζ.
Το σήμα χρονισμού το ύ συστήματος υπο-
τετραπ λασιάζεται από τά FF1, FF2, FF3,
δίνοντα ς 2,048 Μ Η ζ/4 ή 512 ΚΗζ με
δυο φάσ εις. Έ τσ ι, στις εξό δ ο υ ς Q των
FF1 και FF3 εμ φ α νίζετα ι σήμα 512 ΚΗζ με
διαφορά φάσης 90° του εν ό ς προς το άλλο.
Το σήμα «2», ε λ έ γ χ ε ι την είσοδο χρονι­
σμού του μετατροπ έα A /D . Συνεπώς, ο
χρόνος μετατροπ ής είνα ι 17,6 psec (9
περίοδοι). Οταν η είσ οδος ενεργοπ οιή-
σεως το υ χρονισμού δεδομένω ν είνα ι
HIGH οι παλμοί στην είσοδο του χρονι­
σμού δ εδομένω ν θα αποταμιευτούν.αρχικά
στο FF4. Κατά το θ ετικ ό μέτωπο το υ σήμα­
το ς χρονισμού «3», ο παλμός χρονισμού θα
είνα ι α νεσ τρ αμ ένος όταν φ θ ά νει την
F F 1 .F F 2 * IC1 = 74LS74
F F 3.F F 4 * IC2 ■ 74LS74
F F5 = % IC 3 * 74LS74
M M V 1.M M V 2 - IC4 = 74LS221
N1 ... N4 - ICS - 74LSOO
A1 « 1/4 IC9 ■ T L 074
είσ οδο χρονισμού συστήματος του μ ε τα ­ Μετατροπή A/D και D/A
τροπέα A /D . Μ ετά απ' αυτό, ο μονοστα-
Οι διαδικασίες μετατροπ ής A /D και D /A
θής MMV2 επ α να θ έτει (μ η δ ενίζει) τα
φλιπ-φλοπ FF4 και FF5. Τώρα πλέον μπορεί έχουν ήδη π εριγράφει σε γ ε ν ικ έ ς γραμ­
μές. Για π ερισ σ ότερες λ επ το μ ερ ειες
να διαβιβαστεί ο επ ό μενο ς παλμός έ ν α ρ ­
υπάρχει το βιβλίο τη ς Ferranti "D a ta Con­
ξη ς μετατροπ ής. Μ ' α υτό τον τρόπο, ο
παλμός χρονισμού δεδομένω ν θα είνα ι
verter Technical H andbook".
Κατά τα 17.6 psec που δια ρκεί ο χρόνος
πάντοτε συγχρονισμένος με την συχνότη­
μετατροπ ής, η έ ξο δ ο ς ΤΕΛΟΣ ΜΕΤΑΤΡΟ­
τα χρονισμού συστήματος και ταυτόχρονα,
η μετατροπή σ υμβιβάζεται με τις παραμέ­ ΠΗΣ (EOC) παραμένει LOW. Στο τέ λ ο ς
τη ς μετατροπ ής η έ ξ ο δ ο ς αυτή γίνετα ι
τρ ους λειτο υργία ς των συγκεκριμένω ν
ολοκληρωμένων. HIGH, σ κανδαλίζοντας τον μονοσταθή
MMV1. Ο μονοσταθής α υ τό ς παραγει ένα
Μιά παρατήρηση σχετικά με την συχνότη­
τα χρονισμού δεδομένω ν:
Σύμφωνα με τον πολύ γνωστό νόμο από Πίνακας 2
τη ν θεωρία πληροφοριών (μετάδοση δ ε δ ο ­
μένων), η συχνότητα σάρωσης ή κωδικο­
σ υ χνότη τα αποκοπής f ■, = ______-______
ποίησης των δεδομένω ν πρέπει να είνα ι κ 2 · η ■R · C
τουλάχιστον διπλάσια τη ς υψ ηλό τερη ς
σ υχνότητα
προς μετάδοση συχνότητας. Ετσι, για
κατω φ λιο ύ -3 dB fg =» 1,1 · f|< R3 = 6k8
μετάδοση φωνής σε φάσμα 300. .3400 Hz,
χ ρ ειά ζετα ι συχνότητα τουλάχιστον 6800
Ενίσχυση στη σ υχνότητα
Hz. Για πρακτικούς λόγους εκλέγο ντα ι
αποκοπής = +1 dB R3 = 6k 8
συνήθως τα 8 ΚΗζ.
Οι απαιτήσεις για μετάδοση μουσικής είνα ι κλίση καμπύλης 3 6 dB/oktaaf
120 dB/dekade
οπωσδήποτε α υ ξη μ ένες, αφού το φάσμα
προς μετάδοση είνα ι 16 ΚΗζ. Σε μια τέτο ια
Ενίσχυση κατά το ρ. ρ
εφαρμογή, ο μετατροπ έας A /D πρέπει να
φ ιλ τρ ά ρ ισ μ α A = (— + 1) · ( — + Π
δ ο υ λ εύ ει σε συχνότητα χρονισμού το υ λά ­
r2 r4
χιστον 32 ΚΗζ. που αντισ τοιχεί σε απόστα­
ση παλμών 31,25 psec . Ο χρόνος μ ετα τρ ο ­
A *» 3.85 (11 .6 dB)
πής των IC το υ άρθρου είνα ι τώρα σ χεδόν ο
μισός από την χρονική απόσταση δύο δια­
δοχικών παλμών χρονισμού Π ίν α κ α ς 2. Δ β ό ο μ έ ν α κ α ι τ υ π ο λ ό γ ιο γ ια το
φ ίλ τ ρ ο έ κ τ η ς τ ά ξ η ς τ ο υ Σ χ ή μ α τ ο ς 7 .
 3 -4 5

© joii_f^yn^riJTm

©
ι 4 8 8 η* (200 ns m in.l

1465 η ι

l <200 η» min.l
2441 m

Σ χ ή μ α 6. Δ ιά γ ρ α μ μ α α ν τ ισ τ ο ιχ ία ς π α λμ ώ ν γ ια τα ό ιά φ ο ρ α σήΜα τ α ε λ έ γ χ ο υ σ τ ο Σ χ ή μ α 5.

Σ χ ή μ α 7 . Τ ο φ ίλ τ ρ ο έ κ τ η ς τ ά ξ ε ω ς ό ιε λ ε ύ σ ε ω ς χ α μ η λ ώ ν σ υ χ ν ο τ ή τ ω ν Α π ο τ ε λ ε ίτ α ι απ ό τρ ία δ ια δ ο χ ικ ά φ ίλ τ ρ α δ ε ύ τ ε ρ η ς τ ά ξ ε ω ς π ου α π ο κ ό β ο υ ν
τ ις σ υ χ ν ό τ η τ ε ς π ο υ ε ίν α ι έξ ω απ ό το φ ά σ μ α τω ν α κ ο υ σ τ ικ ώ ν .

ν ε ο παλμό «ετοιμ ότη τα ς για δεδομένα» 8

διά ρκεια ς 300 nsec, που μ ετα δ ίδ ετα ι μαζί
με το οχταψ ήφ ιο σήμα δεδομένω ν, πριν
φ τά σ ει στο IC8 σαν παλμός χρονισμού. Οι
παλμοί επανόθεοπς (clear) και « ετο ιμ ό ­
τη τα ς για νέα δεδομ ένα» μεταδίδονται
κατ ευ θ εία ν, χωρίς επ εξεργασία. Η τελ ικ ή
μετατροπή δεδομένω ν γ ίν ε τα ι από το IC7.

Οι ενδιάμεσες αναλογικές
βαθμίδες
Εχουμε ήδη α να φ έρ ει ό τι αν είνα ι ανάγκη,
μπορεί να χρησιμοποιηθεί ένα κύκλωμα
δειγμα τοληψ ία ς και συγκράτησης σαν
ενδιάμ εση βαθμίδα προς το αναλογικό
σήμα εισόδου. Εάν δ εν έχ ο υ μ ε το κύκλωμα
δειγμα το ληψ ία ς και συγκράτησης, το τμ ή ­
μα εκπομπής δεδομ ένω ν χ ρ ειά ζετα ι ένα
απότομο φίλτρο δ ιέλ ευ σ η ς χαμηλών συ­
χνοτήτων για α κουσ τικές σ υχνό τητες και
δικτυωμα αντιστάσεων για την ρύθμιση των
σημάτων εισοδου. Το τμήμα δ έκτη ψ ηφ ια­
κών δεδομένω ν χ ρ ειά ζετα ι ανάλογα στοι­
χεία για την ρύθμιση των παραμέτρων ε ξ ό ­
δου και το φιλτράρισμά το υ αναλογικού
σήματος εξόδ ου
Τα π οτενσ ιόμετρα Ρ1 και Ρ2 το υ Σχήματος
5 ρυθμίζονται έτσ ι ώστε να μπορούν να
επ εξερ γά ζο ντα ι σήματα εισόδου τιμής
κορυφής + 5 V (3,53 V-ms). Η τιμή αυτή
α ντισ το ιχεί σε πλήρη απόκλιση (FS). Οι
έξο δ ο ι δεδομ ένω ν το υ IC6 σ υνδέονται
κατ ευ θ εία ν προς τις εισ όδ ους δ ε δ ο μ έ ­
νων το υ IC8 Ο ταν δ ο θ εί τώρα έ ν α ς παλ­
Σ χ ή μ α 8. Κ ύ κ λ ω μ α δ ε ιγ μ α τ ο λ η ψ ία ς κ α ι σ υ γ κ ρ ά τ η σ η ς π ου χ ρ η σ ιμ ε ύ ε ι μ ό ν ο σ τ η ν π ε ρ ίπ τω σ η π ου η
τ ά σ η ε ισ ό δ ο υ α λ λ ά ζ ε ι κ α τ ά τ ο ν χ ρ ό ν ο μ ε τ ρ ή σ ε ω ς . Τ ο ίδ ιο κ ύ κ λ ω μ α χ ρ η σ ιμ ο π ο ιε ίτ α ι κ α ι σ τ ο υ ς
π α λ μ ο γ ρ ά φ ο υ ς με μ ν ή μ η .
μός ένα ρ ξη ς μετατροπ ής α ρ κετή ς διάρ­
κεια ς τό τε μπορούν να ελεγχθ ο ύ ν τα δ ε ­
δομένα σ τις εξο δ ο υ ς το υ IC8 μ ετά την
μετατροπή το υς Επειτα δίνουμε μιά τάση
-4.9805 V (αρνητικό μέγισ το σήμα συν μισό
ελάχιστο σημαντικό ψηφίο) (1/2 LSB) στην
R1 και ρυθμίζουμε το Ρ1 έτσ ι ώστε η
έ ξο δ ο ς Q8 να είνα ι στην αδιάφορη κατά­
σταση (μ ετα ξύ λογικού 0 και 1), ενώ ό λ ε ς οι
ά λ λ ες έξο δ ο ι να είνα ι HIGH. Η διαδικασία
αυτή θα πρέπει να επ αναληφ θεί τουλάχι­
στον άλλη μία φορά. Ο Πίνακας 1 δ είχ ν ει
πως το αναλογικό σήμα εισόδου μετα φ ρά ­
ζ ε τα ι σε ψηφιακό κώδικα εξόδου.
Το σήμα τη ς αναλογικής εξό δ ο υ του IC7
φ θ ά νει τώρα στον Α1. Η μέγιστη τάση
εξό δ ο υ ρυθ μ ίζετα ι από το Ρ3. Το προρυθ-
μιζόμ ενο Ρ4 επ ιτρέπ ει την επ ίτευ ξη συμ­
μετρία ς στο σήμα εξόδ ου. Ταυτόχρονα,
ό λ ες οι είσοδοι ε κ τό ς τη ς Β1 τίθ εντα ι
LOW. To Ρ4 ρυθ μίζετα ι τώρα μέχρις ότου
η τάση εξό δ ο υ του Α1 γ ίν ε ι 0 V (βλέπε Πί­
νακα 1).
Το φίλτρο διέλευσης χαμηλών
συχνοτήτων
Οι έξο δ ο ι και είσ οδοι ε ν ό ς συστήματος ψ η­
φ ιακής μετάδοσ ης χρειά ζο ντα ι κατά κανό­
να φιλτράρισμά από φίλτρο δ ιέλευ σ η ς χα­
μηλών συχνοτήτων τουλάχιστον πέμπτης
τάξης (30 άΒ στην οκταβα). Το φιλτράρισμά
3-46

αυτό αποκόπτει τις ανεπ ιθ ύμη τες συχνό­ 0,1 sec, ώστε να δο θεί η εντύπωση στο
τη τε ς που είνα ι πάνω από το μισό τη ς ακροατήριο ό τι ο ομιλητής βρίσκεται κ α τ '
συχνότητας χρονισμού δεδομένω ν. Το ε υ θ ε ία ν μπροστά το υς. Π αρ' όλο που
Σχήμα 7 δ είχ ν ει ένα φίλτρο δ ιέλευσ η ς τ έ τ ο ιε ς δ ια τά ξεις ακουστικής κα θυσ τέρη­
χαμηλών συχνοτήτων έ κ τη ς τά ξη ς που σης υπάρχουν στο εμπόριο, οι τιμ έ ς τους
κα τα σ κευά ζετα ι ευκολό τα τα με ολοκλη­ είνα ι πολύ υψ ηλές. Ετσι μια σ χετική ιδιο-
ρω μένους τελεσ τικο ύ ς ενισ χ υ τές, εδώ κατασκευη είνα ι οικονομικά πολύ καλή. Μια
χρησιμοποιούνται 3 από το υς 4 τε λ ε σ τι­ τέτο ια διάταξη χ ρ ειά ζετα ι RAM (μνημη τυ ­
κούς το υ TL 074. χαίας προσπέλασης) και απαριθμητές
Το φίλτρο έ χ ε ι σ υντελεσ τή Q μονάδα, που (counters), που και τα δυο είδ η υπάρχουν
σημαίνει ότι υπάρχει μιά μικρή ενίσχυση, σε φθηνά IC στο εμπόριο. Μ αυτά και με
περίπου 1 άΒ στη συχνότητα αποκοπής. Η την κατάλληλη συνδεσμολογία και... γνώ­
συχνότητα αποκοπής θα πρέπει να ε κ λ ε γ ε ί ση, μπορεί να κατα σκευα στεί μια πλήρης
περίπου 10% μικρότερη τη ς επιθυμητής διάταξη ακουστικής καθυστέρησης. Αν
για τα -3 dB. ώστε να εξο υ δ ε τε ρ ω θ ε ί το χ ρ εια σ τεί η καθυστέρηση μπορεί να ρυθμι­
1 άΒ ενίσχυσης στο γόνατο. Η εξασθένισ η σ τε ί με χρήση προγραμματιζόμενων απα-
του φίλτρου είνα ι 36 άΒ ανα οκτάβα Ο ριθμητών. Υπάρχουν φυσικά πολλές ά λλες
Πίνακας 2 π ερ ιέχει το τυπολόγιο για τον χρήσ εις του συστήματος. Μπορεί να περι-
υπολογισμό το υ φ λάρου. Για παράδειγμα: λη φ θ εί σ ένα παλμογράφο ψηφιακής μνή­
Αν απ αιτείται εύ ρ ο ς ζώνης “ Hi F i" δηλ. 16 μης (digital storage) Μπορεί να σ υνεργα ­
KHz, η συχνότητα αποκοπής του φίλτρου σ τεί μ ' ένα μικροϋπολογιστή σαν κωδικο-
ε κ λ έ γ ε τα ι 14,4 KHz Η τιμή τη ς R είνα ι τό τε ποιητής αναλογικών μεγεθών. Σ ε όσους
11.05 ΚΩ (δηλαδή δύο 22 ΚΩ παράλληλα) αρέσουν τα πειράματα, οι δ υ να τό τη τες
και του C είνα ι 1 nF. Κάθε βαθμίδα τ ε λ ε ­ εφ α ρμ ογής είνα ι απ εριόριστες. 1^
στικών ενισχυτών είνα ι ένα φίλτρο δ ε ύ τ ε ­
ρης τά ξη ς και έ χ ε ι το π λεονέκτημα ότι χρη­
σιμοποιεί ίδ ιες τιμ έ ς C και R. Το μ ειο ν έκ τη ­ Sources:
μα είνα ι οτι η ενίσχυση δ εν είνα ι 1χ (δηλ
Data sheets: ΖΝ 426 and ΖΝ 427
0 άΒ) αλλά 11.6 άΒ Σαν θ έλο υ μ ε να έ χ ο υ ­
Ferranti Electronics Ltd.,
με μεταβ λητό Q, τό τε η R3 αντικαθίσταται
Oldham. U.K.
από π οτενσ ιόμετρο 10 ΚΩ.
Data Converter Technical Handbook.
Ferranti Electronics Ltd..
Το κύκλω μα δ ε ιγ μ α το λ η ψ ία ς Oldham. U.K.
και σ υ γκρ ά τη σ η ς Tafel. H.J.: "Introduction to digital data
processing "
Το κύκλωμα δειγμα τοληψ ία ς και συγκρά­
Carl Hanser Vertag. Munich.
τησης εμ φ α ν ίζετα ι στο Σχήμα 8. Κατα την
"Storage's cope". Elektor 74
διάρκεια που το IC6 κάνει την μετατροπή
A /D . η είσ οδος EOC (Επά Of Conversion, (June 1981. p. 6-34).
τέ λ ο ς μετατροπ ής) του Σχήματος 8
παραμένει LOW. Το αποτέλεσμα είνα ι η Οι ενισχυτές κεραίας
συγκράτηση το υ σήματος Uin σε μια δ ε δ ο ­
μένη τιμή (ΙΙουτ) η οποία και υφίσταται
χρησιμοποιούνται συνήθως
μετατροπή A /D Το όλο κύκλωμα χ ρ ε ιά ζε ­ γιά τήν βελτίωση τής
ται μόνον όταν η μεταβολή τη ς U in κατά ευαισθησίας τού δέκτη. ’ Οχι
την διάρκεια τη ς μετατροπ ής A /D ξε π ερ ­
σπάνια όμως διαπιστώνεται
νά ει ο ε μ έγεθ ο ς το 1 LSB
To CA 3080 είνα ι διαφορικός ενισ χυτής με ότι η αύξηση της ευαισθησίας
έξο δ ο μια πηγή ρεύματος και μπορεί να συνοδεύεται από αντίστοιχη
ενεργοπ οιείτα ι και αποκόπτεται από ένα αύξηση της στάθμης θορύβου
σήμα ελέγχο υ στην ακίδα 5. Ο πυκνωτής
συγκράτησης, είνα ι 330 pF, και αποτα­ στο σήμα που φθάνει στο
μ ιεύ ει το σήμα εξό δ ο υ του ενισχυτή. Με δέκτη. Είναι προφανές ότι η
άλλα λόγια, η ενίσχυση το υ IC ε λ έ γ χ ε τα ι σχεδίαση ενός τέτοιου
από το ρεύμα στην ακίδα 5. To FET λ ε ι­
το υ ρ γεί σαν απομονωτής με πολύ υψηλή
ενισχυτή πρέπει να γίνει με
αντίσταση εισόδου, αποτρέποντας την ιδιαίτερη προσοχή. Η χρήση
εκφορτιση του πυκνωτή συγκράτησης κατά ενισχυτή κεραίας για
την διάρκεια της μετατροπ ής A /D . Η
έξο δ ο ς του FET (S = πηγή) σ υνδέετα ι
αντιμετώπιση της
μέσω τη ς αντίστασης 2k2 και του πυκνωτή εξασθένισης που εισάγει μια
120 pF προς την αναστρέφουσα είσοδο (-) γραμμή μεταφοράς είναι
του IC δημιουργώ ντας αρνητική ανάδραση λιγότερο κρίσιμη.
100%. Ετσι κατά την δειγματοληψ ία το
σήμα εξόδ ου είνα ι το ακριβ ές «αντίγραφο» Παρά τη γνώμη μερικών ότι η
του σήματος εισόδου. προενίσχυση σήματος
κεραίας δεν προσφέρει
ουσιαστικά τίποτε, υπάρχουν
Ε φ α ρ μ ο γές
περιπτώσεις που η ενίσχυση
Για ευ κρ ίνεια σε μικροφω νικές εγκα τα σ τά ­
σεις μεγάλων δωματίων, το σήμα φωνής
βελτιώνει την απόδοση του
πρέπει συχνά να καθυστερήσει, προτού δέκτη. Αξίζει λοιπόν να
οδηγηθεί στα μεγάφωνα. Ας υποθέσουμε μελετήσουμε τα υπέρ καί τα
ότι ο ομιλητής βρίσκεται σε απόσταση 30 m
κατά των ενισχυτών κεραίας
από τα μεγάφωνα, που συνήθως είνα ι
κοντά στο ακροατήριο. Μ ' α υ τέ ς τις συν­ για να ξέρουμε πότε η χρήση
θή κες, το σήμα χ ρ ειά ζετα ι καθυστέρηση τους συμφέρει και πότε όχι.

Ενισχυτές κεραίας
Το άρθρο μας α να φ έρ ετα ι στα προβλήματα
ληψ ης των περιοχών VHF/FM και UF1F/TV.
Ο ταν ο δ έ κ τη ς λ ειτο υ ρ γ εί ικανοποιητικά ο '
α υ τέ ς τις π εριοχές, δ ε ν χ ρ ειά ζετα ι να γίνει
ειπ ρόσθετη ενίσχυση το υ σήματος κ ε ­
ραίας, Σ ' ένα σύστημα που περιλαμβάνει
δ έκτη υψ ηλης ποιότητας, καλή κεραία και
γραμμή μεταφ ορά ς από κεραία σε δέκτη
με μικρές απώ λειες, η προσθήκη ε ν ό ς ε ν ι­
σχυτή κεραίας δ ε ν θά βελτιώ σει περισσό­
τε ρ ο την όλη απόδοση.
Τόσο καλά συστήματα λήψ ης δ εν υπάρ­
χουν και πολλά. Σ ε πολλές περιπτώσεις η
γραμμή μεταφ οράς τη ς κεραίας εισ άγει
καταστρεπτικά μ εγ ά λ ες απώ λειες, για την
απόδοση του όλου συστήματος, ανάλογα
με το μήκος και την ποιότητά τη ς. Ενα
μέσης ποιότητας ομοαξονικό καλώδιο μέ
μήκος, ας πούμε. 20 μέτρα, μπορεί να
φ έ ρ ε ι 6 dB εξασθένηση ισχύος. Αυτό
σημαίνει ότι μότο το 25% τη ς ε ν έ ρ γ ε ια ς θα
φ τάσ ει τελικά στον δέκτη. Φυσικό επακό­
λουθο είνα ι η υποβάθμιση τη ς λήψ ης, ιδιαί­
τερ α σε π εριοχές με αδύνατο σήμα.
Το παραπάνω παράδειγμα α π ο τελεί την
κυρία δικαιολογία για την χρήση ενισχυτή
κεραίας, όταν χ ρ ειά ζετα ι να αντιμετω πι­
σ τεί η απλωλεια στην γραμμή μεταφ οράς
από κακή ποιότητα ή κακή προσαρμογή
αντιστάσεων.
3-47
Μ ερ ικές φ ο ρ ές οι ε νισ χ υ τές κεραίας χρη­
σιμοποιούνται για να βελτιώσουν, κατά κυ­
ριολεξία ή κα τ' ευφημισμό, την χαμηλή
ευαισθησία κάποιου δέκτη. Σ ' αυτήν την
περίπτωση λειτουργούν σαν α συντόνισ τες
(απ εριοδικές) βαθμίδες προενίσχυσης RF.
Το κύριο μ ειονέκτη μα αυτής τη ς εφ α ρ μ ο­
γής είνα ι η εμφάνιση σταυροδιαμόρφωσης,
που ε ξ α ν ε μ ίζ ε ι το π λεονέκτημα τη ς α υξη ­
μένη ς ευαισθησίας.
Τρόποι και μέοα
Ο ενισ χυτής κεραίας χρησιμοποιείται για
να καλύψ ει τις απ ώ λειες τη ς γραμμής μ ε ­
ταφοράς από την κεραία στον δ έκτη Για το
κα λύτερο αποτέλεσμα όμως, επιβάλλεται
η τήρηση ορισμένων κανόνων. Κατά πρώ­
τον, ο ενισ χυτής πρέπει να παρεμβληθεί
αμέσως μετά την κεραία και πριν από τη
γραμμή μεταφ οράς. Η τροφοδοσία του
μπορεί να γίνει ε ίτ ε από ενσω ματωμένο
τροφοδοτικό, ε ίτ ε μέσω του ομοαξονικού
καλωδίου, που για την περίπτωση περνά
από ειδ ικό τροφ οδοτικό και φίλτρα, κοντά
στον δέκτη.
Είναι φ α νερ ό ότι αν ο ενισ χυτής κεραίας
ε ίχ ε κυκλώματα συντονισμού θα πρόσφερε
κα λύτερη απόδοση. Το μειονέκτημα μιας
τέ το ια ς κατασκευής είνα ι ότι θα απαιτούσε
3 -4 8

τη ρύθμιση και αλλαγή συντονισμού από

μακριά. Για το ύτο συνήθως κα τα φ εύγουμ ε
σε απεριοδικούς εν ισ χ υ τές κεραίας, που
ενισχύουν μια ευ ρ εία περιοχή συχνοτή­
των. Συνήθως το υ ς εφ ο δ ιά ζο υ μ ε με
φ ίλτρα διέλευ σ η ς ζώνης συχνοτήτων. Μ ε
αυτό τον τρόπο ενισ χύετα ι μόνο η επιθυμη­
τή περιοχή συχνοτήτων και περιορίζονται
τα προβλήματα παρεμβολών, υπεροδήγη-
σης και ενδοδιαμόρφωσης από ισχυρό
σήματα ε κ τό ς τη ς επ ιθυμητής περιοχής.
Απ' όσα αναφ έρθηκαν ώς εδώ πρέπει να
έ γ ιν ε κατανοητό για τί ο ενισ χυτής ε υ ρ εία ς
ζώνης δ ε ν είνα ι η καλύτερη λύση όπου
μπορεί να μπει μια μόνο κεραία, όπως στα
VHF/FM. Ο ενισ χυτής ευ ρ ε ία ς ζώνης απο­
δ ίδ ει πραγματικό στην περίπτωση που
α θροίζοντας γραμμικά τα σήματα κεραιών
διαφόρων περιοχών συχνοτήτων, τα οδ ηγεί
ενισχυμένα στη γραμμή μεταφ οράς, α ντι­
σταθμίζοντας τις απώ λειές τη ς. Η κάθε μιά
απο τις επί μέρους κερ α ίες μπορεί να έ χ ε ι
τον δικό τη ς ενισχυτή, συντονισμένο στην
περιοχή λήψ ης τη ς (βλέπε Σχήμα 1).

Ενίσχυση εναντίον θορύβου

Δ εν α ρκεί ο ενισ χυτής κερα ία ς να έ χ ε ι
μεγάλη ενίσχυση, πρέπει και η στάθμη
θορύβου του να είνα ι σημαντικά χαμ ηλότε­
ρη από αυτήν τη ς εισόδου το υ δέκτη. Για
την αξιολόγηση αυτής τη ς σύγκρισης, το
μ έγεθ ο ς του θορύβου που παράγεται σ '
ένα ενισχυτή σ υμβολίζεται με το γράμμα F.
To F ε κ φ ρ ά ζει τον λόγο ισχύος S/N (Σήμα/
θόρυβος) εισόδου προς S/N εξό δ ο υ του
ενισχυτή, ή, σε μαθηματική έκφραση.

Psi

Pso

Pno

όπου 80053 1
Pa = ιοχυς σήματος εισόδου Σ χ ή μ α 1. Ε ν ίσ χ υ σ η σ ή μ α τ ο ς κ ε ρ α ία ς κ α ι δ ικ τ υ ώ μ α τ α κ α τ α ν ο μ ή ς . Κ ά θ ε κ ε ρ α ία έ χ ε ι τ ο ν ό ικ ό τη ς
Pm = ισχύς θορύβου εισόδου Ε ν ισ χ υ τ ή (Α 1 ...Α 3 ) π ο υ ε ν ισ χ ύ ε ι μ ό ν ο τ η ν Ε π ιθ υ μ η τή π ε ρ ιο χ ή σ υ χ ν ο τ ή τ ω ν . Τ ο δ ικ τ ύ ω μ α μ ίξ η ς Β
Pso = ισχύς σήματος εξόδ ου α θ ρ ο ίζ ε ι γ ρ α μ μ ικ ά τα σ ή μ α τ α τ ω ν τ ρ ιώ ν κ ε ρ α ιώ ν κ α ι ο δ η γ ε ί τ ο ο λ ικ ό σ ή μ α σ τ ο ν ε ν ισ χ υ τ ή ε υ ρ ε ία ς
Pno = ισχύς θορύβου εξόδ ου ζ ώ ν η ς C. Η ε ν ίσ χ υ σ η ισ χ ύ ο ς τ ο υ C α ν τ ισ τ α θ μ ίζ ε ι τ ις α π ώ λ ε ιε ς τ η ς γ ρ α μ μ ή ς μ ε τ α φ ο ρ ά ς κ α ι το υ
κ α τ α ν ε μ η τ ή D . Ε π ίσ ης α ν τ ισ τ α θ μ ίζ ο ν τ α ι ο ι α π ώ λ ε ιε ς απ ό κ α κ ή π ρ ο σ α ρ μ ο γ ή κ α ι απ ό τ ις σ υ ν θ ή κ ε ς
Στον ιδανικό, χωρίς καθόλου θόρυβο, ε ν ι­ λ ή ψ η ς κ α ι τ η ν α π ό δ ο σ η τω ν κ ε ρ α ιώ ν κ ά π ο ιο ς ή ό λ ο ι ο ι ε ν ισ χ υ τ έ ς μ π ο ρ ε ί ν α μ η ν χ ρ ε ιά ζ ε τ α ι.
σχυτή, F = 1 . Σ ' ό λ ε ς τις πρακτικές περι­ Μ ε ρ ικ ο ί τύ π ο ι ε ν ισ χ υ τ ώ ν έ χ ο υ ν ε ν σ ω μ α τ ω μ έ ν ο δ ικ τ ύ ω μ α κ α τ α ν ο μ ή ς .
πτώσεις το F είνα ι μ εγα λύτερ ο τη ς μονά­
δας. To F είνα ι αδιάστατος αριθμός αλλά
εκ φ ρ ά ζετα ι και σε μονάδες kT o (Κ = στα­ 2
θερά Boltzmann, 1,380622 χ 10-” J o u le /
βαθμό kelvin. Το = θερμοκρασία απολύτου
μηδενός (-273.16°C) σε βαθμούς kelvin).
Και σ τις δύο εκφ ρά σ εις, η αριθμητική τιμή
του F είνα ι η ίδια. Ετσι. F = 4 = 4 kT o.
Συχνά σ υμ φ έρει η γραφή του F σε μονά­
δ ε ς dB ισχύος, οπ ότε ισχύει:
F l · A pl F2 · Α Ρ2 · Α ρ3 F4 · Α ρ4
F (d B ) = 1 0 log F (k T o )

Ο αριθμός F για καλούς δ έ κ τ ε ς είνα ι συνή­

θως μ ικρότερος του 5 (7 dB) και σε δ έ κ τ ε ς
υψηλής ποιότητας ποικίλει από 3 ώς 4 kT o.
F2 - 1 f3 - 1 F4 ~ 1
Για να δικαιολογηθεί η χρήση ενισχυτή F , = F i + ------ + ---------- + ------------------
κ ερ α ία ς . θα πρέπει ο αριθμός F του να είναι Αρ1 Α ρ ι · A p2 A p i · A p 2 · A p3
πολύ μικρότερος του αριθμού F του δέκτη.
Ο συνολικός αριθμός F για τέσ σ ερ εις συν- 80053 2

δ εδ εμ έν ο υ ς κατά διάδοχη, όπως στο

Σχήμα 2. δ ίνετα ι από τη σχέση:
F2-1 F 3 -1 F 4 -1
Σ χ ή μ α 2 . Ο α ρ ιθ μ ό ς F σ έν α α ν ισ χ υ τ ή ε ίν α ι έ ν α ς κ ρ ίσ ιμ ο ς π α ρ ά γ ο ν τα ς π ο υ π ε ρ ιγ ρ ά φ ε ι το
First = F 1 + ---------- + " ■+· ———
π ε ρ ιε χ ό μ ε ν ο θ ο ρ ύ β ο υ κ α ι τ η ν ε υ α ισ θ η σ ία τ ο υ ε ν ισ χ υ τ ή . ' Ο τ α ν υ π ά ρ χ ε ι δ ια δ ο χ ή β α θ μ ιδ ώ ν
G1 G1.G2 G1.G2.G3 ε ν ίσ χ υ σ η ς , η σ τ ά θ μ η θ ο ρ ύ β ο υ κ α ι η ε ν ίσ χ υ σ η τ η ς π ρ ώ τη ς β α θ μ ίδ α ς κ α θ ο ρ ίζ ο υ ν τ ο ν α ρ ιθ μ ό F
ο λ ό κ λ η ρ ο υ το υ σ υ σ τή μ α το ς.
οπού G είνα ι η ενίσχυση ισχύος. Απ' αυτή

τη σχέση φαίνεται εύκολα ότι η κυρία πηγή
θορυβου είναι η πρώτη ενισχυτική βαθμί­
δα Η δεύτερη και πολύ περισσότερο οι
υπόλοιπες βαθμίδες εισάγουν ςλαχιστο
μόνο θόρυβο, καθώς οι δείκτες θορυβου
του διαιρούνται με την ενίσχυση ισχύος
που έχουν ήδη κάνει οι προηγούμενες
βαθμίδες.
Επομένως, αφού η υψηλή ενίσχυση
ισχύος της πρώτης βαθμίδας εκμηδενίζει
πρακτικά την επίδραση του θορύβου των
βαθμιδών που ακολουθούν, η ευαισθησία
και ο δείκτης θορύβου ολόκληρου του
δέκτη θα εξαρτάται πρακτικά από την ποιό­
τητα της πρώτης ενισχυτικής βαθμίδας.
Τούτο σημαίνει ότι η ανεπαρκής ευαισθη­
σία και στάθμη θορύβου ενός δέκτη μπο­
ρούν να βελτιωθούν με την χρήση ενός
καλού ενισχυτή κεραίας. Αντίθετα ένας
ενισχυτής κεραίας με αριθμό F σαν του
δέκτη ή και χειρότερο και ενίσχυση ανε­
παρκή να υπερκαλύψει τον θόρυβο του
δέκτη δεν προκαλει καμμιά βελτίωση στην
λήψη.
Τα παραπάνω φαίνονται στο παράδειγμα:
Εστω ότι ένας δέκτης μέ F = 5 οδηγείται
από ενισχυτή κεραίας με F = 3. F1 στάθμη
θορύβου του συστήματος θα εξαρτηθεί
από την ενίσχυση του ενισχυτή κεραίας. Αν
η ενίσχυση ισχύος είναι 2 (3 dB), ο συνολι­
κός αριθμός Fioi, σύμφωνα με την σχέση
που αναφέρεται παραπάνω, ισούται με 5 -
άρα δεν υπάρχει βελτίωση. Αν η ενίσχυση
είναι 1 0 ( 1 0 dB) τότε η βελτίωση είναι
Fioi = 3,4. Αν η ενίσχυση είναι 100 (20 dB),
F ioi = 3,04, δηλαδή ο δείκτης θορύβου του
συστήματος είναι πρακτικά αυτός του
ενισχυτή κεραίας.
Ενίσχυση και απώλειες -
θόρυβος και ευαισθησία
Η βελτίωση των χαρακτηριστικών του θο­
ρύβου καλυτερεύει πράγματι την ευαισθη­
σία. Το ερώτημα όμως είναι: Αξίζουν όλα
αυτά τον κόπο και τα έξοδα;
Ο συνηθισμένος τρόπος ορισμού της
ευαισθησίας είναι η αναφορά της τάσης
σήματος εισόδου για την οποία η αποδια-
μορφωμένη (ή αποκωδικοποιημένη για
STEREO FM) έξοδος έχει ένα ορισμένο
λόγο σήματος προς θόρυβό.
Το απαιτούμενο σήμα στην είσοδο του
δέκτη εξαρτάται όχι μόνο από τον αριθμό F
του δέκτη αλλά επίσης από τή μέθοδο απο-
διαμόρφωσης. το βάθος διαμόρφωσης, το
εύρος ζώνης ακουστών συχνοτήτων και τη
σύνθετη αντίσταση εισόδου του δέκτη.
Βελτίωση του θορύβου και της ευαισθη­
σίας λογίζεται μόνο στην περίπτωση που
όλες οι παραπάνω παράμετροι δεν μετα­
βάλλονται. Η βελτίωση υπολογίζεται από
τη σχέση
3-49
dB
Σ χ ή μ α 3. Τ ο δ ιά γ ρ α μ μ α δ ε ίχ ν ε ι τ η σ τ ά θ μ η θ ο ρ ύ β ο υ γ ια μ ο ν ο φ ω ν ικ ή κ α ι σ τ ε ρ ε ο φ ω ν ικ ή
α π ο κ ω δ ικ ο π ο ίη σ η F M . μ α ζ ί μ ε τ η ν σ τ ά θ μ η ε ξ ό δ ο υ τ ο υ α κ ο υ σ τ ο ύ σ ή μ α τ ο ς , σ α ν σ υ ν α ρ τ ή σ ε ις το υ
π λ ά τ ο υ ς σ ή μ α τ ο ς ε ισ ό δ ο υ RF. Ο ι κ α μ π ύ λ ε ς α ν τ ισ τ ο ιχ ο ύ ν σ ' έν α τ υ π ικ ό δ έ κ τ η F M υ ψ η λ ή ς
π ο ιό τ η τ α ς μ ε F 3 ,5 kTo. ' Οπω ς ε ύ κ ο λ α σ υ μ π ε ρ α ίν ε ι κ α ν ε ίς , ο λ ό γ ο ς S / N δ ε ν σ χ ε τ ίζ ε τ α ι γ ρ α μ μ ικ ά
π ρ ο ς τ η σ τ ά θ μ η σ ή μ α τ ο ς ε ισ ό δ ο υ .
τική βελτίωση στον ακουστό λόγο S/N. Η
G =
Fiot 9-\plz βελτίωση αυτή γίνεται προοδευτικά λιγότε­
ρο αισθητή με την αύξηση του σήματος
εισοδου στον δέκτη FM. Ετσι, σε ήδη
οπού ευαίσθητους δέκτες υψηλής ποιότητας η
Fr= αριθμός F του δέκτη (σε k T o ) προσθήκη ενισχυτή κεραίας δεν προκαλει
= συνολικός αριθμός F (σε kT o )
Fiot αισθητή βελτίωση. Σε συσκευές κατώτε­
G = βελτίωση στο λόγο ισχύος ρης ποιότητας ο ενισχυτής κεραίας μπορεί
g = βελτίωση στο λόγο τάσεως να φέρει κάποια βελτίωση στον ακουστό
λόγο S/N. Είναι όμως πιθανό ότι ένας κατώ­
F( έκφραση των G και g σε dB γίνεται με τις
τερης ποιότητας δέκτης θά υστερεί καί
σχέσεις Giob) = 10logGKaigidB)=20logg. σ' άλλα σημεία εκτός από τον λόγο S/N.
Μετά a n ' όλα αυτά, γεννιέται το ερώτημα
όπως είναι η επιλεκτικότητα καί η πιστότη­
ποιά είναι η βελτίωση στο τελικό ακουστό τα. Εδώ η καλύτερη λύση δεν είναι ένας
σήμα: Οι εξισώσεις δείχνουν βελτίωση του καλός ενισχυτής κεραίας αλλά ένας καλύ­
λόγου S/N ραδιοσυχνότητας με βάση τερης ποιότητας δέκτης...
αναφοράς το σήμα εισόδου στον αποδια- Στην περίπτωση που υπάρχει ένας δέκτης
μορφωτή Υπάρχει όμως κάποιος λόγος ικανοποιητικής ποιότητας με καλό λόγο
S/N και για τοαποδιαμορφωμένοσήμα. Στη S/N. αλλά μέ μάλλον χαμηλή ενίσχυση εν­
διαμόρφωση πλάτους (AM) ο λόγος S/N διάμεσης συχνότητας (IF), η οδήγησή του
του αποδιαμορφωμένου είναι περίπου ο από ένα καλό ενισχυτή κεραίας μπορεί να
λόγος S/N ραδιοσυχνότητας. Δεν συμβαί­ υπερκαλύψει την έλλειψη αρκετής ενίσχυ­
νει όμως το ίδιο κα στα FM. ιδιαίτερα όταν σης IF. Παρ' όλο που η επέμβαση στις
το σήμα στο δέκτη είναι πολύ ισχυρό ή βαθμίδες IF για αύξηση της ενίσχυσης
πολύ αδύνατο τους είναι συνήθως δυνατή η μέθοδος δεν
Στα τεχνικά εγχειρίδια δεκτών υψηλής συνιστάται εξ αιτίας·της δυσκολίας της. F(
ποιότητας υπάρχουν συχνά κάτι διαγράμ­ χρήση ενισχυτή κεραίας που θα καταλήξει
ματα που εκφράζουν τον λόγο S/N σαν να δώσει μεγαλύτερο σήμα στην είσοδο
συνάρτηση της έντασης του σήματος εισό­ του αποδιαμορφωτή FM είναι συνεπώς
δου για μονοφωνική και στερεοφωνική πρακτικότερη.
λήψη. Το Σχήμα 3 παρουσιάζει ένα τέτοιο
Αντιστάθμιση των απωλειών
γραμμής μεταφοράς
Η ποιότητα των γραμμών μεταφοράς κα­
θορίζεται κυρίως από τις απώλειές τους
και μπορεί να διαφέρει από κατασκευαστή
σε κατασκευαστή. Κατά κανόνα, όσο
μεγαλύτερης διαμέτρου είναι ένα ομοαξο­
νικό καλώλδιο, τόσο χαμηλότερες απώ­
λειες εμφανίζει. Το Σχήμα 4 δείχνει ότι η
εξασθένιση που προκαλει ένα ομοαξονικό
διάγραμμα Οπως φαίνεται, ο λογος S/N καλώδιο αυξάνει με τη συχνότητα. Για τις
για αδύνατα σήματα (γύρω στο 1 μν) ποιότητες ομοαξονικού του εμπορίου, η
αλλάζει αρκετά απότομα. Μετά τα 200 μν εξασθένιση είναι από 4,5 ώς 45 dB/100 m
για μονοφωνική αποδιαμόρφωση και τα 300 με συνηθισμένη τιμή τα 25 d Β /100 m γιά το
ώς 400 μν για στερεοφωνική, ο λογος S/N κοινό φθηνό ομοαξονικό καλώδιο γενικής
δεν μεταβάλλεται με την αύξηση του σή­ χρήσής. Τα καλώδια που διαφημίζονται σαν
ματος εισόδου. Τι σημαίνουν στην πράξη «ειδικής ποιότητας» κάνουν συνήθως εξα­
αυτές οι καμπύλες; σθένιση 12 ώς 15 dB/100 m. Στις εξασθε­
Οταν σε μια λήψη FM το σήμα εισόδου νήσεις αυτές πρέπει πάντα να προσθέτου­
στον δέκτη είναι μικρό, οποιαδήποτε μικρή με κάτι παραπάνω, που αντιστοιχεί στις
αύξηση στην έντασή του προκαλει σημαν­ αναπόφευκτες απώλειες από (μικρά)
3-50

Fa*Ga F r -1
Fto t = Fa +
Ga

II I.

Fa*Ga
Σ χ ή μ α 4 . Η ε ξ α σ θ έ ν η σ η π ο υ € ΐσ ά γ € ΐ έν α
ο μ ο α ξ ο ν ικ ό κ α λ ώ δ ιο μ ε τ α φ ο ρ ά ς α υ ξ ά ν ε ι μ ε τ η ν
σ υ χ ν ό τ η τ α . Η π ο ιό τ η τ α τ ο υ κ α λ ω δ ίο υ
ε ξ α ρ τ ά τ α ι σ ε μ ε γ ά λ ο π ο σ ο σ τ ό α π ό τη δ ια τ ο μ ή
τ ο υ ε σ ω τ ε ρ ικ ο ύ α γ ω γ ο ύ κ α ι τ η ν δ ιά μ ε τ ρ ο τ ο υ
IV .
α γ ω γ ο ύ θ ω ρ ά κ ισ η ς . Τ ο δ ιά γ ρ α μ μ α α π ε ικ ο ν ίζ ε ι
τη ν εξα σ θ έν η σ η σ ε σ χέσ η με τη σ υ χ ν ό τη τα
π ο υ π ρ ο κ α λ ο ύ ν π έ ν τ ε δ ια φ ο ρ ε τ ικ ο ί τύ π ο ι
ο μ ο α ξ ο ν ικ ώ ν κ α λ ω δ ίω ν , μ ε π α ρ α μ έ τ ρ ο υ ς τ η ν
δ ια τ ο μ ή τ ο υ ε σ ω τ ε ρ ικ ο ύ α γ ω γ ο ύ κ α ι τ η ν
δ ιά μ ε τ ρ ο τ ο υ θ ώ ρ α κ α .

σφάλματα προσαρμογής αντιστάσεων.

Είναι φανερό ότι οι παραπάνω απώλειες
υποβαθμίζουν την ευαισθησία και τα χαρα­
κτηριστικά θορύβου του δέκτη, και το κακό
είναι ότι δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν
με αύξηση της ενίσχυσης RF μόνο του
ίδιου του δέκτη. Για να φτάσουμε σε μαθη­
ματική έκφραση του προβλήματος, συμβο­
λίζουμε τη γραμμή μεταφοράς και τον
δέκτη με τετράγωνα οε διαδοχική σύνδε­
ση. Το τετράγωνο που συμβολίζει τη
γραμμή μεταφοράς έχει αριθμό F περίπου
μονάδα και «ενίσχυση» D που είναι αρνη­
τική γιατί πρόκειται ουσιαστικά για εξασθέ­
νηση. Σύμφωνα και με το Σχήμα 2, ο συνο­
λικός αριθμός F θα είναι
F r- 1
Ftot = 1+ -
D
Αν υπάρξει ενισχυτής κεραίας πριν τη
γραμμή μεταφοράς, ο συνολικός αριθμός F
γίνεται
cFlol „ F' * 1
= Fa + --------------
Ga.D
οπού
Fa ο αριθμός F του ενισχυτή κεραίας και
Ga η ενίσχυσή του. Η σχέση αυτή δείχνει
ότι πρακτικά, ο αριθμός F του συστήματος
συμπίπτει με αυτόν του ενισχυτή κεραίας.
Οι απώλειες του καλωδίου μειώνουν την
ενίσχυση του ενισχυτή κεραίας (Ga.D)
αλλά αν αυτή είναι αρκετά μεγαλύτερη από
την εξασθένηση της γραμμής και ο F a μι­
κρότερος του Fr, η επίδραση των απωλειών
εξαφανίζεται και η στάθμη θορύβου μειώ­
νεται κάτω από αυτήν του δέκτη.
Αν ο ενισχυτής κεραίας τοποθετηθεί με­
ταξύ γραμμής μεταφοράς και δέκτη, το
αποτέλεσμα είναι απογοητευτικό:
Fa - 1
Ftot = 1 +
D
V U iQ o— ----------------- υ - 9 «ΟΟΟο 99 5 Ο
Fr
F r- 1
F to t = 1 +
Σ χ ή μ α 5. Σ υ γ κ ρ ίσ ε ις α π ό δ ο σ η ς α ν ά λ ο γ α με τη δ ιά τ α ξ η τω ν π α ρ α κ ά τ ω σ τ ο ιχ ε ίω ν κ α τ ά σ ε ιρ ά
δ ια δ ο χ ή ς :
I: Μ ό ν ο δ έ κ τ η ς
II: Ε ν ισ χ υ τ ή ς κ ε ρ α ία ς · δ έ κ τ η ς
III: Ε ν ισ χ υ τ ή ς κ ε ρ α ία ς - γ ρ α μ μ ή μ ε τ α φ ο ρ ά ς μ ε α π ώ λ ε ιε ς - δ έ κ τ η ς
IV 9: Γ ρ α μ μ ή μ ε τ α φ ο ρ ά ς μ ε α π ώ λ ε ιε ς - ε ν ισ χ υ τ ή ς κ ε ρ α ία ς - δ έ κ τ η ς
V : Γ ρ α μ μ ή μ ε τ α φ ο ρ ά ς με α π ώ λ ε ιε ς - δ έ κ τ η ς
που σημαίνει οτι η στάθμη θορύβου αυξά­
νει αντί να μειωθεί (το κλάσμα (Fa - 1)/D
έχει παρονομαστή μικρότερο της μονάδας
επειδή το D είναι εξασθένηση).
Αριθμητικά παραδείγματα:
Το Σχήμα 5 συγκρίνει διαφορετικές διατά­
ξεις των ίδιων στοιχείων, ονομαστικά:
Ο στερεοφωνικός δέκτης FM μέ F = 3.5
και ευαισθησία όπως στο Σχήμα 3 που με­
τριέται με απόκλιση συχνότητας ±40 KHz
και ακουστό εύρος ζώνης 180 Hz ως 16
ΚΗζ.
Ο ενισχυτής κεραίας με F καλύτερο από
1,5 και ενίσχυση ισχύος 20 άΒ (100 φορές)
Ο γραμμή μεταφοράς με εξασθένηση 6
dB (D = 0.25)
Οι διατάξεις των στοιχείων είναι
1 : δέκτης χωρίς τον ενισχυτή και τη
F.- 1 γραμμή μεταφοράς
Ga . D 2 : ενισχυτής και δέκτης, χωρίς τη γραμμή
3: ενισχυτής - γραμμή μεταφοράς -
 3-51

δέκτης λύση θα ήταν η χρήση προενισχυτή κε­

Σ χ ή μ α 6. Η κ α λ ύ τ ε ρ η β α θ μ ίδ α RF ε ίν α ι μ ιά
κ α λ ή κ ε ρ α ία . Ο ι κ ε ρ α ίε ς π ο λ λ ώ ν σ τ ο ιχ ε ίω ν
δ ίν ο υ ν π ο λ ύ ισ χ υ ρ ό τ ε ρ ο σ ή μ α απ ό έ ν α α π λό
δ ίπ ο λ ο , χ ω ρ ίς να π α ρ ά γ ο υ ν θ ό ρ υ β ο . Τ ο
δ ιά γ ρ α μ μ α τ ο υ σ χ ή μ α τ ο ς 6 α α π ε ικ ο ν ίζ ε ι τη
σ χ έ σ η μ ε τ α ξ ύ τ ο υ α ρ ιθ μ ο ύ τω ν σ τ ο ιχ ε ίω ν τη ς
κ ε ρ α ία ς κ α ι τ η ς α π ο λ α β ή ς τ η ς σ ε d B ισ χ ύ ο ς ως
π ρ ο ς έ ν α α π λό δ ίπ ο λ ο . Τ α σ χ ή μ α τ α 6 b . 6 c κα ι
6d δ ε ίχ ν ο υ ν τ α εξ ή ς :
6 b: Κ ε ρ α ία U H F 1 4 σ τ ο ιχ ε ίω ν μ ε α π ο λ α β ή 1 2 dB.
6 c : Κ ε ρ α ία V H F 1 3 σ τ ο ιχ ε ίω ν μ ε α π ο λ α β ή
π ε ρ ίπ ο υ 11 d B .
6 d : Κ ε ρ α ία U H F μ ε 91 (!) σ τ ο ιχ ε ία κ α ι τυ π ικ ή
α π ο λ α β ή π ερ ίπ ο υ 1 6 dB.
4: γραμμή μεταφοράς - ενισχυτής - δ έ­
κτης
5: γραμμή μεταφοράς - δέκτης, χωρίς τόν
ενισχυτή
Ο Πίνακας I δείχνει τον συνολικό θόρυβο,
την ενίσχυση σε όΒ, την στάθμη σήματος
κεραίας για λόγο στερεοφωνικού σήματος
προς θόρυβο 60 dB και τον λόγο S/N όταν
το σήμα κεραίας είναι 100 μν. Το συμπέ­
ρασμα είναι ότι χωρίς γραμμή μεταφοράς ο
ενισχυτής βελτιώνει το λόγο S/N κατά 5
όΒ. Με 6 dB απώλειες στην γραμμή η βελ­
τίωση φθάνει τα 10 όΒ. Αν και στην πράξη
αυτές οι τιμές μειώνονται από αναπόφευ­
κτες κακές προσαρμογές κλπ, η διάταξη 3
του Σχήματος 5 είναι καλύτερη από την 4
και πλησιάζει προς την ιδανική διάταξη 2 .
Προβλήματα υπερφόρτωσης
Η ύπαρξη υπερβολικού σήματος εισόδου
μπορεί να υπερφορτώσει, κατά περίπτωση,
τον ενισχυτή κεραίας ή τον δέκτη. Οι πε­
ρισσότεροι μοντέρνοι ενισχυτές κεραίας
έχουν μεγάλα περιθώρια σήματος κι έτσι η
υπερφόρτωση συμβαίνει συνήθως στον
δέκτη. Αν ο ενισχυτής κεραίας είναι απε-
ριοδικός (χωρίς συντονισμό) και δεν διαθέ­
τει αυτόματο έλεγχο ενίσχυσης (AGC) η
μεγάλη υπερφόρτωση μπορεί να προκαλέ-
οει φίμωση (squelch) του δέκτη.
Ενδείξεις υπερφόρτωσης είναι η παραγω­
γή αρμονικών, η ενδοδιαμόρφωση και η
ανεπιθύμητη αποδιαμόρφωση, που μπο­
ρούν να προκαλέσουν λήψη του ίδιου
σταθμού σε διάφορα σημεία της περιοχής
συντονισμού, υπερκάλυψη ασθενεστέρων
εκπομπών, εμφανίσεις συχνοτήτων ειδώ­
λου και ετεροδυνώσεις. Σε δέκτες με ανε­
παρκή καταστολή AM μπορεί να εμφανίζε­
ται ταυτόχρονη αποδιαμόρφωση ισχυρού
και ασθενούς σήματος λήψης που υπάρχει
σε δύο γειτονικές συχνότητες. Αλλα φαι­
νόμενα από υπερφόρτωση είναι σφυρίγμα­
τα και «ξυσίματα» στη στερεοφωνική απο-
διαμόρφωση FM καθώς επίσης παραμόρ­
φωση και σφυρίγματα σε λήψη AM.
Οταν εμφανίζεται οπο'οδήποτε από αυτά
τα συμπτώματα, η καλύτερη λύση είναι να
χρησιμοποιηθεί συντονισμένος ενισχυτής
ή αλλοιώς να εγκαταλειφθεί τελείως η χρή­
ση του και να υποκατασταθεί από κατευ-
θυντική κεραία υψηλής απολαβής. Αλλη
ραίας με AGC ή η αγορά ενός καλύτερου
δέκτη.
Η καλύτερη βαθμίδα εισόδου
είναι μιά καλή κεραία
Με την εμφάνιση κεραιών υψηλής απολα­
βής για τα UHF και τα VHF, η φράση του
τίτλου έχει αποκτήσει καινούργιους οπα­
δούς. Η υψηλή απολαβή στις κεραίες πε-
τυχαίνεται με την κατευθυντικότητά τους,
την ικανότητά τους δηλαδή να συλλέγουν
ενέργεια από μία μόνο κατεύθυνση στο
χώρο. Με αυτόν τον τρόπο δημιουργείται
«προνομιακή» συμπεριφορά της κεραίας
προς τις εκπομπές που ενδιαφέρουν. Η
απολαβή της κεραίας εκφράζεται σαν το
ηλεκτρικό σήμα εξόδου της κεραίας για
δεδομένη ένταση πεδίου προς το σήμα
εξόδου ενός απλού δίπολου στο ίδιο πεδίο.
Συνήθως εκφράζεται σε άΒ. Απολαβή 8 dB
σημαίνει 6.3 φορές περισσότερη ισχύς
εξόδου απ' αυτήν του δίπολου. Τα 8 dB
αντιστοιχούν σε 8 dB βελτίωση του λόγου
S/N στο δέκτη, αρκετά για να δικαιολο­
γήσουν τον ισχυρισμό του τίτλου.
Ανεξάρτητα από την απολαβή της μια κε­
ραία δεν υπεροδηγείται, ούτε απαιτεί τρο­
φοδοσία DC.
Παρ' όλα αυτά, σε ορισμένες περιπτώσεις
η χρήση ενισχυτή κεραίας μπορεί να είναι
επιτακτική, για λόγους πέρα απ' τη θέληση
του ακροατή ή θεατή. Γι' αυτές τις περι­
πτώσεις, το Ελεκτορ σας προσφέρει, σε
κάποιες άλλες σελίδες αυτού του τεύ­
χους, κυκλώματα ενισχυτών κεραίας. 1 4

Π ίνακας I (βλέπε Σχήμα 5)

Υποτιθέμενα δεδομένα
F r = 3 .5 ; F a = 1 .5 ; G a = 1 0 0 (2 0 d B ) ; D = 0 .2 5 ( —6 d B )
Για την ευαισθησία το υ δ έκτη βλέπε Σχήμα 3

διάταξη ι Ftot βελτίωση ευ α ισ θ η σ ία ’ λόγος S / N 3

(βλέπε Σχ 5) (kTo) (dB) (μν) (dB)

1 3 .5 0 100 60
II 1 .5 3 3 .6 66 64
III 1.6 3 .4 68 63
IV 3.1 0 .5 94 61
V 11 -5 177 55

1) γιο 6 0 dB σ τερεοφ ω νικό S /N

2) για είσοόο 100 μ ν (στερεοφω νικό)
3-52

Ενας γενικός ψηφιακός

μετρητής είναι χρήσιμος σε
πολλές περιπτώσεις. Ο μ ε­
τρητής που περιγράφουμε
Βολτόμετρο
είναι στην πραγματικότητα
ένα ψηφιακό βολτόμετρο
αλλά μπορεί να χρησιμοποιη­
γενικής χρήσεως
θεί και για την μέτρηση
άλλων μεγεθών όπως θερμο­
κρασία ροή κτλ. αρκεί αυτά
τα μεγέθη να μετατρέπονται
σε τάση.
 3 -5 3

2
Κατάλογος υλικών

Αντιστάσεις:
R1, R10 = 1Μ
R2... R9 = 100 k (βλέπε κείμενο)
R11 = 10 κ
R12, R13, R15 = 1 k
R14 = 220 Ω
Ρ1, Ρ2 = 25 κ
Ρ3 = 47 κ
Ρ4 = 10 κ

Πυκνωτές:
C1, C3, C4 = 330 η
C2 = 100 η
C5 = 270 η

Ημιαγωγοί:
Τ1... Τ7 = BC557
D1 = 1Ν4001
Σχήμα 2. Το ανορθωτικό D2 = 4V7, 400 mW Δίοδος zener
IC1... IC3 = 356
IC4 = CA 3162Ε
Σε τούτο το άρθρο παρουσιάζουμε το ενισχυτών και συγκεκριμένα του 356. Το IC5 = CA3161E
βασική μονάδα ενός ψηφιακού βολτόμε­ 356 είναι τελεστικός ενισχυτής με εισό­ IC6 = 7805
τρου που, με κατάλληλες προσαρμογές δους από J-FET τρανζίστορ. Το πλεονέ­ LD1... LD3 = κόκκινο FND557
στην είσοδό του θα μπορούσε να απεικο­ κτημα της διάταξης αυτής είναι η μεγάλη πράσινο FND537
νίσει οποιοδήποτε αναλογικό φυσικό αντίσταση εισόδου και η μεγάλη σταθερό­ κίτρινο FND 547
μέγεθος. Το κύριο χαρακτηριστικό της τητα στην ένδειξη του μηδενός (0 0 0 ). Για ή: TIL 701
διατάξεως είναι η χρήση τελεστικών την προστασία των εισόδων των τελεστι-

Σχήμα 4. Το τυπωμένο κύκλωμα του βολτο­

μέτρου.
3-54
3 Στο τεύχος
Σχήμα 3. Το κύκλωμα εισόδου
κών από υπερτάσεις χρησιμοποιήθηκαν
τρανζίστορ ( Τ Ι... Τ4) συνδεδεμένα σαν
δίοδοι, αντί των κλασσικών διόδων. Τα
χρησιμοποιούμενα τρανζίστορ έχουν
ρεύμα διαρροής 1πΑ αντί για 20πΑ που
έχουν συνήθως οι δίοδοι.' Αλλοι λόγοι για
τη χρησιμοποίηση αυτού του κάπως
εξεζητημένου κυκλώματος των τελεστι­
κών είναι: α) Η επίτευξη δυναμικής
περιοχής -4V ως +4V για σήματα με
αναφορά ως προς τη γή, αντί για τα -0,2V
ως +0.2V που παρέχει το CA3162 από
μόνο του. β) το ρεύμα πόλωσης εισόδου
του CA3162 είναι 80πΑ, ενώ το ρεύμα
πόλωσης εισόδου των 356 είναι μόλις
30ρΑ. Ουσιαστικά, το μόνο ρεύμα που
κυκλοφορεί στην είσοδο είναι το ρεύμα
διαρροής των τρανζίστορ/διόδων προ­
στασίας, που όπως αναφέρθηκε είναι
1πΑ. Το μειωμένο ρεύμα εισόδου σημαί­
νει, όπως είναι φυσικό, μεγαλύτερη
αντίσταση εισόδου, πράγμα που μας εξυ­
πηρετεί.
Το σήμα στο IC4 φθάνει μέσω της R1 1 .
To IC4 ελέγχει το IC5 που οδηγεί τις
διόδους LED (επτά τμημάτων) της οθό­
νης. Η κύρια λειτουργία του CA3162 (IC4)
είναι η μετατροπή των αναλογικών δεδο­
μένων της εισόδου σε ψηφιακό ώστε να
γίνουν κατάλληλα για την ψηφιακή απει­
κόνιση. Ο διακόπτης τριών θέσεων S1
που βρίσκεται αριστερά του IC4 στο
κύκλωμα, αλλάζει την συχνότητα απεικό-
νίσεως του αναλογικού σήματος εισόδου.
Στη θέση (a) γίνεται μια απεικόνιση κάθε
0,25sec, ενώ στη θέση (b) η ψηφιακή
απεικόνιση παραμένει σε μια τιμή. Στη
θέση (ο) η απεικόνιση γίνεται κάθε 0,01
sec, επιτρέποντας έτσι την γρήγορη
απόκριση του βολτόμετρου σε σήματα
χαχείας μεταβολής.
Η ρύθμιση της διάταξης γίνεται ως
εξής: Πρώτα αφαιρείται ο τελεστικός IC3,
ενώ το μέρος του κυκλώματος που απει­
κονίζεται αριστερά της R11 γειώνεται.
Μετά ρυθμίζεται το Ρ3 ώσπου η ένδειξη
της οθόνης να γίνει 000. Ξανατοποθετού-
με στο κύκλωμα το IC3 και αφαιρούμε την
γη από την R11. Οι δύο είσοδοι. Hi και Lo
βραχυκυκλώνονται στη γη και ρυθμίζεται
το Ρ2 για ένδειξη 000 στην οθόνη. Για το
μηδενισμό εξόδου σε κοινό σήμα εισό­
δου. οι Hi και Lo συνδέονται σε μια τάση
περίπου 3V και ρυθμίζεται το Ρ1 για
ένδειξη 000 στην οθόνη. Τέλος συνδέε­
ται στην είσοδο μια γνωστή τάση, ας
πούμε 800mV και ρυθμίζεται το Ρ4 για τη
σωστή ένδειξη στην οθόνη (π.χ. 800).
Κατά την τελευταία μέτρηση, η είσοδος
Lo γειώνεται.
Το τροφοδοτικό του κυκλώματος είναι
πολύ απλό. Η δίοδος zener δίνει στα Τ2
και Τ4 μια ελαφρά αρνητική πόλωση. Το
κύκλωμα του τροφοδοτικού φαίνεται στο
σχήμα 2 .
Ενα ενδιαφέρον χαρακτηριστικό της
όλης κατασκευής είναι η δυνατότητά της
να λειτουργεί με γειωμένο σασσί ή στον
αέρα (floating). Στην δεύτερη περίπτωση,
το μεταλλικό περίβλημα της διάταξης θα
πρέπει να συνδεθεί προς τη γη της υπό
έλεγχο διάταξης. Σε κάθε περίπτωση
όμως, δεν πρέπει να υπερβαίνουμε τα -
-4V ως +4V της δυναμικής περιοχής
σημάτων εισόδου.
Οταν το βολτόμετρο λειτουργεί με
γειωμένο σασσί, η είσοδος Lo συνδέεται
στη γη. Η αντίσταση εισόδου της διατά-
ξεως με την R1 στο κύκλωμα, είναι 1ΜΩ.
Αν θέλουμε μπορούμε να βάλουμε
διαιρέτη τάσης στην είσοδο, σαν αυτόν
του σχήματος 3, οπότε η R1 παραλείπε-
ται.
Οι αντιστάσεις R1... R9 υπάρχουν σε
ολοκληρωμένο DIL 16. Αν δεν μπορέσε­
τε να το προμηθευτείτε χρησιμοποιείστε
αντιστάσεις 100ΚΩ 1% 1/8 ή 1/4W.
του Δεκεμβρίου
Επειδή έρχονται Χριστούγεννα και
Πρωτοχρονιά χωρίς να αφήσουμε τη
γνωστή μας ύλη προσθέσαμε μερικά
παιχνίδια παραπάνω και για το παιδί
και για το μεγάλο.
Ενα μικρό αρμόνιο
Μια απλή και οικονομική κατα­
σκευή ενός μικρού αρμονίου για τους
φίλους τής μουσικής.
Ο υπολογιστής
Josephson
Ανάλυση τού πολυσυζητημένου '
θέματος.
Γεννήτρια ήχου
ανέμου
Εδώ βέβαια δεν σπέρνουμε ανέ­
μους αλλά δημιουργούμε με απλά
μέσα τον ήχο τους.
Ελεγχος στροβοσκο­
πικού φωτισμού
' Ενας πλήρης έλεγχος λυχνιών
ξένου με ένα μόνο IC και λίγα τραντζί-
στορ.
Συναγερμός
αυτοκινήτου
Για αυτή την κατασκευή δεν χρειά- f
ζεται να πούμε τίποτα, όποιου τού
έκλεψαν το αυτοκίνητο, αυτός σίγου­
ρα ξέρει την αξία του.
Πεδιόμετρο
' Ενα απλό στην κατασκευή όργανο
μετρήσεως τής έντασης τού πεδίου.
ΤΡΑΝΤΖΙΣΤΟΡ γενικοί τύποι

max max max max

PNP PNP
type u CEO •c pmax hFE/*C compl. fig. type u CEO •c pmax compl. fig.
NPN hFE /'C
(V) (mAI (mW) ImAI NPN (V) (W)
(A)
BC 107 N 45 BC 177 1 BD 131 N BO 132 4
3 15 0,5A
BC 108 N 100 300 > 110 2 BC 178 1 BD 132 P BD 131 4
20 45
BC 109 N BC 179 1 BD 135 N BD 136 4
BC 140 N 40 BC 160 1 BD 136 P BD 135 4
BC 141 N 60 BC 161 1 BD 137 N BD 138 4
1000 3700 >40 100 60 1 8 >40 0,15 A
BC 160 P 40 BC 140 1 BD 138 P BD 137 4
BC 161 P 60 BC 141 1 BD 139 N BD 140 4
BC 177 P 45 BC 107 1 BD 140 P BD 139 4
>70
BC 178 P 25 100 BC 108 1 BD 169 N 80 BD 170 4
1,5 20
BC 179 P 20 > 110 BC 109 1 BD 1 70 P BD 169 4
BC 182 N 50 BC 212 2 BD 183 N 15 117 >20 3A — 5
BC 183 N > 10 0 BC 213 2 BD 233 N BD 234 4
30 45
BC 184 N BC 214 2 BD 234 P BD 233 4
200
BC 212 P 50 >60 BC 182 2 BD 235 N BD 236 4
60 2 25 0 ,15A
BC 213 P 300 >80 2 BC 183 2 BD 236 P BD 235 4
30 40
BC 214 P > 14 0 BC 184 2 BD 237 N BD 238 4
80
BC 237 N 45 BC 307 2 BD 238 P BD 237 4
100 N
BC 238 N > 110 BC 308 2 BD 239 BD 240 6 2)
20 2 30 0.2 A
BC 239 N 50 BC309 2 BD 240 P BD 239 6 2)
BC 307 P 45 BC 237 2 BD 241 N BD 242 6 2)
100 3 40 >25 1 A
BC 308 P 25 > 70 BC 238 2 BD 242 P BD 241 6 2)
8C309 P 20 50 BC 239 2 BD 243 N BD 244 6 2)
45 6 65 >30 03 A
BC 327 P 45 B C337 2 BD 244 P BD 243 6 21
BC328 P 25 BC338 2 BD 245 N BD 246 7 2)
500 800 >100 100 10 80 >40 1 A
BC 337 N 45 BC 327 2 BD 246 P BD 245 7 2)
BC 338 N 25 BC 328 2 BD 249 N BD 250 7 2)
25 125 >25 1,5 A
B C 414 N >100 2 BD 250 P BD 249 7 21
50 100 300 2
B C 416 P > 12 0 2 BD 435 N BD 436 4
32
BC 516 P BC 517 2 BD 436 P BD 435 4
30 400 625 >30.000 20 > 85
BC 5 17 N BC 516 2 BD 437 N BD 438 4
45
BC 546 N 65 BC 556 2 BD438 P BD 437 4
4 36 0.5 A
BC 547 N 45 > 110 BC 557 2 BD 439 N BD 440 4
60
BC 548 N BC 558 2 BD 440 P BD 439 4
30 >40
BC 549 N — 2 BD 441 N BD442 4
>200 80
BC 550 N 45 2 - 2 BD 442 P BD441 4
100 500
BC 556 P 65 BC 546 2 BD 643 N BD644 7 11
45
BC 557 P 45 >75 BC 547 2 BD 644 P BD643 7 1)
8 62.5 3A
BC 558 P BC 548 2 BD 645 N BD646 7 1)
30 60
BC 559 P — 2 BD646 P BD645 7 1)
> 12 5
BC 560 P 45 - 2 BD 675 N > 750 BD676 4 1)
45
BC 639 N BC 640 3 BD 676 P BD 675 4 1)
80 1000 1000 >40 150
BC640 P BC639 3 BD 677 N BD678 4 1)
60 4 40 1,5 A
BD678 P B D 677 4 1)
BD 679 N BD680 4 1)
80
BD680 P BD679 4 1)
TIP31 N TIP 32 6 2)
3 40
1) darlington TIP 32 P TIP 31 6 2)
>20 0.5 A
TIP 33 I n
80
TIP 34 7 2)
2) max. U c e o : 10
TIP 34 p TIP 33 7 2)
. . . A = 60 V 40
T IP 35 N TIP 36 7 2)
. . . B =■ 80 V 25 125 >25 1 A
TIP 36 P TIP 35 7 2)
. . . C = 10 0 V TIP 41 N TIP 42 6 2)
6 >20
TIP 42 P TIP41 6 2)
65 0,5 A
TIP 122 N TIP 127 6 1)
8
TIP 127 P TIP 122 6 1)
100 >1000
TIP 142 N TIP 147 7 1)
15 125 5A
TIP 147 P TIP 142 7 1)
TIP 2955 P TIP 3055 7
100
TIP 3055 N TIP 2955 7
70 15 >20 4A
2N3055 N MJ 2955 5
115
MJ 2955 P 2N3055 5
2 N 2955 P 25 100 m OJ- >20 10 mA 1