ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ

ΚΕΙΜΕΝΟ Ι:Τι είναι σεξισμός;

Η κ. Αντιγόνη Λυμπεράκη είναι καθηγήτρια Οικονομικών στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και
αντιπρόεδρος της Δράσης
Στην Ελλάδα έχουμε δυσκολία να θυμηθούμε τι είναι σεξισμός. Επίσης δεν βλέπουμε πως
ένα σεξιστικό αστείο φέρνει σε δύσκολη θέση κάποιους και κάποιες που το ακούνε. Για τον λόγο
αυτό θα σας πω δύο ιστορίες.
Σε ένα διεθνές επιστημονικό συνέδριο κάπου στην Ευρώπη, ύστερα από την παρουσίαση
μιας καλής δουλειάς μου, κάποιος από τους συμμετέχοντες μου έδωσε συγχαρητήρια λέγοντας
«πολύ ενδιαφέρον, καλές ιδέες και ευχάριστη έκπληξη να έρχονται από την Ελλάδα».
Η δεύτερη ιστορία είναι ίσως πιο χαρακτηριστική. Κάποιος, μη γνωρίζοντας ότι ήμουν
Ελληνίδα, είπε ένα ανέκδοτο από τα κλασικά που περιέχουν στερεότυπα για τους Ελληνες και τη
συμπεριφορά τους. Ομολογώ πως το ανέκδοτο ήταν αστείο. Καθώς γελούσα, μου πέρασε από το
μυαλό μήπως η συμμετοχή στη γενική θυμηδία ήταν έκφραση μιας ιδιότυπης δειλίας. Να μη
σκεφτεί κανείς ότι ταυτίζομαι με την ομάδα που διακωμωδούσε. Αν διαμαρτυρόμουν, είμαι
σίγουρη πως η αντίδραση του καλού συναδέλφου που έλεγε το αστείο θα ήταν «μα, μερικοί από
τους καλύτερους φίλους μου είναι Ελληνες…».
Και στις δύο περιπτώσεις υπήρχε η εφαρμογή του στερεότυπου: Έλληνας, τεμπέλης,
αδαής, άξεστος. Μαζί με μια φιλοφρόνηση, ότι εγώ δεν είμαι σαν τους άλλους. Έτσι ώστε να μην
έχω καν το δικαίωμα να υπερασπιστώ μια ταυτότητα για την οποία δεν θεωρούσα ότι έχω λόγο
να απολογηθώ. Και ήμουν σίγουρη ότι ελάχιστα θα καταλάβαιναν οι συνομιλητές μου την
οποιαδήποτε εκδήλωση ευθιξίας από μέρους μου. Θα τη θεωρούσαν υπερβολική, αν όχι ακόμα
μία βαρετή επίδειξη πολιτικής ορθότητας.
Έτσι ακριβώς δουλεύει και ο σεξιστικός λόγος. Θύματά του είναι ακριβώς αυτές οι γυναίκες
που πιέζονται να γελάσουν με τα σεξιστικά αστεία για να δείξουν ότι «εγώ δεν είμαι σαν τις
άλλες». Αλλά και όλες αυτές που, όταν επισημαίνουν παραδείγματα σεξισμού, τις
αντιμετωπίζουν παγίως ως κουραστικές, υστερικές και πολύ passé. Όσο υπάρχει το σεξιστικό
στερεότυπο, θα βρίσκονται γυναίκες στη δυσάρεστη θέση που βρέθηκα σε εκείνο το συνέδριο: να
δέχονται ευγενικά μια φιλοφρόνηση που στη βάση της έχει μια προσβολή…. Μια καλή κουβέντα
που εμπεριέχει ταυτόχρονα και περιφρόνηση.
Αλλά πρέπει να παραδεχτούμε και μια άλλη πλευρά. Όσο υπάρχουν στερεότυπα, θα
δημιουργείται και το αντίθετο: κάποιες άλλες γυναίκες θα κάνουν καριέρα αξιοποιώντας την
ιδιότητα του θύματος για να συγκαλύψουν προσωπικές φιλοδοξίες ή ανεπάρκειες.
Οι ανοιχτές διακρίσεις εξάπτουν την αγανάκτηση. Τα στερεότυπα λειτουργούν πιο
ύπουλα, αφού αναγκάζουν το ίδιο το θύμα να συνεργεί στον διασυρμό του…
Αντιγόνη Λυμπερακη, ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 26.11.2013,
https://www.kathimerini.gr/opinion/737828/ti-einai-sexismos/
ΚΕΙΜΕΝΟ ΙΙ: Γλώσσα και σεξισμός: Μπορούμε να είμαστε και βουλεύτριες εκτός από
χορεύτριες;
Το κείμενο είναι απόσπασμα συνέντευξης με την  Σταυρούλα Τσιπλάκου, Αναπληρώτρια
Καθηγήτρια Γλωσσολογίας και Ακαδημαϊκή Υπεύθυνη του μεταπτυχιακού προγράμματος Ελληνική
Γλώσσα και Λογοτεχνία στο Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου, για τις ιδιαιτερότητες της ελληνικής
γλώσσας σε σχέση με ζητήματα ισότητας και για το τι μπορεί να γίνει στην πράξη προς την
κατεύθυνση της εξάλειψης του γλωσσικού σεξισμού.
Πώς η γλώσσα αντικατοπτρίζει, κατασκευάζει και συντηρεί την ανδρική κυριαρχία;
Υπάρχει η άποψη ότι η γλώσσα είναι ένα απλό εργαλείο της σκέψης και ότι από μόνη της
δεν ευθύνεται για την ανδρική κυριαρχία και το σεξισμό αλλά απλώς τα αντικατοπτρίζει.
Συνοπτικά μπορούμε να πούμε ότι η γλώσσα μπορεί να μην ευθύνεται για τις διάφορες
ανισότητες, αποκλεισμούς και ρατσισμούς, αλλά αντικατοπτρίζοντας τις έμφυλες διακρίσεις και
τον σεξισμό που υπάρχει στην κοινωνία συντελεί στη διαιώνισή τους.
Υπάρχουν πάμπολλα παραδείγματα σεξιστικής χρήσης, όπως η χρήση του αρσενικού ως
γενικευτικού, που υποτίθεται ότι συμπεριλαμβάνει και το θηλυκό (π.χ. «οι βουλευτές» αντί «οι
βουλευτές και οι βουλεύτριες» σε ένα επίσημο κείμενο, κ.ο.κ.) αλλά στην πραγματικότητα
συντελεί στον αποκλεισμό της γυναίκας από τη γλωσσική αναπαράσταση και κατασκευάζει μια
ανδροκεντρική εικόνα του κόσμου.
Τι θα μπορούσε να γίνει στο επίπεδο της γλώσσας στην κατεύθυνση της
καταπολέμησης του σεξισμού και της επίτευξης της ισότητας των φύλων;
 Χρειάζονται οπωσδήποτε προγράμματα κριτικού γραμματισμού στην εκπαίδευση που να
αντιμετωπίζουν τη γλώσσα ως κοινωνικό φαινόμενο και στο πλαίσιο αυτό να εξετάζουν κριτικά
τις ιδεολογίες, ρητές και υπόρρητες, που υπάρχουν πίσω από τη χρήση συγκεκριμένου λεξιλογίου
και γραμματικών ή υφολογικών επιλογών.
Ποιες προκλήσεις θέτει η ελληνική γλώσσα σε αυτό το επίπεδο;
Η Ελληνική έχει γραμματικό γένος και ως εκ τούτου ο λόγος είναι έμφυλος καθώς
χρησιμοποιείται το αρσενικό ως γενικευτικό, όπως προαναφέρθηκε, αποκλείοντας τις γυναίκες
από το λόγο και τη γλωσσική αναπαράσταση. Τα επαγγελματικά ουσιαστικά είναι μια πολύ
ενδιαφέρουσα περίπτωση, καθώς η Ελληνική γλώσσα σχηματίζει με φυσικό τρόπο θηλυκά όπως
«η μανάβισσα», «η μαγείρισσα», «η αστυνομικίνα» και βέβαια «η εργάτρια», «η χορεύτρια», «η
πωλήτρια», αλλά υπάρχει μεγάλη αντίσταση στο να γίνουν αποδεκτά τα «βουλευτίνα»,
«γιατρίνα», «κοσμήτορισσα», «πρυτάνισσα» και, πιο πρόσφατα, «προεδρίνα». Ακόμα και στα
ουσιαστικά σε –της, που σχηματίζουν το θηλυκό σε -τρια από αρχαιοτάτων χρόνων, ενώ είναι
αποδεκτά τα «χορεύτρια», «πωλήτρια» κ.λπ., υπάρχει ακόμα αντίσταση προς τα «συνεργάτρια»,
«βουλεύτρια» κ.λπ.
Δεν θεωρείτε ότι υποβιβάζει το κύρος και τη δύναμη της γυναίκας η χρήση
καταλήξεων όπως προεδρίνα, γιατρίνα κλπ;
Αυτό που έχει πολύ ενδιαφέρον είναι ότι δεν υπάρχει αντίσταση στα επαγγελματικά
θηλυκά όταν έχουν συγκεκριμένο ταξικό πρόσημο (π.χ. «ράφτρα») ενώ για τα επαγγέλματα
κύρους το θηλυκό δεν είναι αποδεκτό. Υπάρχει το ψευδοεπιχείρημα ότι ειδικά για τα αρσενικά
ουσιαστικά σε -ος το αρσενικό δηλώνει και το θηλυκό, αλλά αυτό προφανώς δεν ισχύει, δεν είναι
δηλαδή θέμα γραμματικής, γιατί πολλά αρσενικά σε -ος στη δημώδη γλώσσα έχουν σχηματίσει
θηλυκό σε –ίνα, -ισσα∙ αυτ@ που υποστηρίζουν ότι ουσιαστικά όπως το «προεδρίνα» αντίκεινται
στο γλωσσικό αίσθημα αφενός αγνοούν την ιστορία της γλώσσας και αφετέρου το γεγονός ότι,
όπως έχει πει και ο Silverstein, η φύση τoυ γλωσσικού δεδομένου είναι διαλεκτική, δηλαδή
διαμορφώνεται κάθε φορά τόσο με βάση τις γραμματικές δομές όσο και με βάση τις στάσεις και
τις ιδεολογίες μας. Ιδεολογική λοιπόν είναι η τοποθέτηση ότι το «πρόεδρος» δεν έχει θηλυκό τύπο
«προεδρίνα»-- αλλά φυσικά ιδεολογική είναι και η επιλογή του «πρυτάνισσα» ως θηλυκού του
«πρύτανης», γιατί επιδιώκει να είναι ορατό το γυναικείο φύλο στη γλώσσα.
Η νέα άφυλη κατάληξη @ τι χρησιμότητα πιθανόν έχει;
Είναι προϊόν της ψηφιακής και διαδικτυακής επικοινωνίας. Προσωπικά τη βρίσκω πάρα
πολύ χρήσιμη. Φυσικά το @ δεν είναι χρήσιμο στον προφορικό λόγο, καθώς δεν προφέρεται.
Ωστόσο, το βρίσκω ιδιαίτερα χρήσιμο και για τις περιπτώσεις όπου άτομα θέλουν να
προσδιορίσουν το φύλο τους και δεν θέλουν να αυτοπροσδιοριστούν με βάση το δίπολο αρσενικό-
θηλυκό.
 Δέσποινα Ζευκιλή , ΑΘΗΝΟΡΑΜΑ, 07/04/2021,
https://www.athinorama.gr/cityvibe/article/
glossa_kai_seksismos_mporoume_na_eimaste_kai_bouleutries_ektos_apo_xoreutries_-2547824.html?
fbclid=IwAR1ChC7Py5AYReUUr5e9cgxU62sZOW2-TPkT1SFARpkJoiL4x1D_2hqdLNA
ΚΕΙΜΕΝΟ ΙΙΙ:«Σημείο Αναγνωρίσεως» – άγαλμα γυναίκας με δεμένα χέρια
Όλοι σε λένε κατευθείαν άγαλμα,
εγώ σε λέω γυναίκα αμέσως.

Όχι γιατί γυναίκα σε παρέδωσε

στο μάρμαρο ο γλύπτης
κι υπόσχονται οι γοφοί σου
ευγονία αγαλμάτων,
καλή σοδειά ακινησίας.
Για τα δεμένα χέρια σου, πού έχεις
όσους πολλούς αιώνες σε γνωρίζω,
σε λέω γυναίκα.

Σε λέω γυναίκα
γιατ’ είσ’ αιχμάλωτη.
Κική Δημουλά, από τη συλλογή «Το λίγο του κόσμου» 1971
–συγκεντρωτική έκδοση «Κική Δημουλά, Ποιήματα», Ίκαρος
ΘΕΜΑ Α:
 Με ποιους τρόπους θεωρεί η κ. Τσιπλάκου ότι η ελληνική γλώσσα συντελεί στη διαιώνιση
του σεξισμού; Να απαντήσετε συνοπτικά σε μια παράγραφο 60-80 λέξεων.
Μονάδες 15
ΘΕΜΑ Β
Β1.α. Στο ΚΕΙΜΕΝΟ Ι χρησιμοποιείται το α΄ ενικό, το α΄ πληθυντικό και το γ΄ πρόσωπο. Σε
ποιους λόγους οφείλεται, κατά τη γνώμη σας, η διαφοροποίηση του προσώπου των ρημάτων; (5
μονάδες)
β. Το ΚΕΙΜΕΝΟ Ι στηρίζεται σε μιαν αναλογία για να εξηγήσει τι είναι ο σεξισμός.
Αφού την εντοπίσετε, να εξηγήσετε γιατί έκανε αυτή την επιλογή η αρθρογράφος. (10 μονάδες)
Μονάδες 15
Β2. Στην απάντησή της στην τρίτη ερώτηση η κ Τσιπλάκου υποστηρίζει ότι ο ελληνικός
λόγος είναι λόγος έμφυλος. Πώς ακριβώς οργανώνει τη σκέψη της στο σημείο αυτό;
Μονάδες 15
Β3. «Χρειάζονται οπωσδήποτε προγράμματα κριτικού γραμματισμού στην εκπαίδευση που
να αντιμετωπίζουν τη γλώσσα ως κοινωνικό φαινόμενο και στο πλαίσιο αυτό να εξετάζουν κριτικά
τις ιδεολογίες, ρητές και υπόρρητες, που υπάρχουν πίσω από τη χρήση συγκεκριμένου λεξιλογίου
και γραμματικών ή υφολογικών επιλογών.»: αφού εντοπίσετε τις αναφορικές προτάσεις που
υπάρχουν στο απόσπασμα να τις χαρακτηρίσετε ως προς την αναγκαιότητά τους στον λόγο.
Γιατί νομίζετε πως η ομιλήτρια επέλεξε το συγκεκριμένο είδος αναφορικών προτάσεων;
Μονάδες 10
ΘΕΜΑ Γ:
Ποιο είναι, κατά τη γνώμη σας, το βασικό θέμα του ποιήματος; Να στηρίξετε την
απάντησή σας με κειμενικούς δείκτες (150 – 200 λέξεις).
Μονάδες 15
ΘΕΜΑ Δ
«Οι ανοιχτές διακρίσεις εξάπτουν την αγανάκτηση. Τα στερεότυπα λειτουργούν πιο ύπουλα,
αφού αναγκάζουν το ίδιο το θύμα να συνεργεί στον διασυρμό του…» υποστηρίζει η αρθρογράφος
στο ΚΕΙΜΕΝΟ Ι. Αξιοποιώντας τα κείμενα αναφοράς, να παρουσιάσετε σε μια ομιλία που θα
εκφωνήσετε στο πνευματικό κέντρο του Δήμου σας (350 περίπου λέξεις) τις απόψεις σας για τους
τρόπους με τους οποίους εξακολουθούν να εκφράζονται οι διακρίσεις σε βάρος των γυναικών
στην εποχή μας.
Μονάδες 30

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
ΘΕΜΑ Α
Ο ελληνικός λόγος είναι έμφυλος λόγω του ότι έχει γραμματικό γένος. Αυτό εκφράζεται
από το γεγονός ότι η αρσενική κατάληξη –ος καλύπτει και το θηλυκό γένος, δηλώνοντας την
υποδεέστερη θέση της γυναίκας. Παρόλο που η ελληνική γλώσσα παράγει θηλυκά
επαγγελματικά ουσιαστικά με δική τους κατάληξη, αυτά γίνονται αποδεκτά μόνο όταν
δηλώνουν επαγγέλματα περιορισμένου κύρους, όπως εργάτρια, χορεύτρια, μανάβισσα, κ.ο.κ.,
ενώ απορρρίπτονται για επαγγέλματα αυξημένου κύρους, όπως η πρόεδρος και όχι η προεδρίνα,
η βουλετής και όχι η βουλευτίνα, κ.ο.κ.
(79 λέξεις)
ΘΕΜΑ Β
Β1.
ΘΕΜΑ Γ
Βασικό θέμα του ποιήματος είναι η ‘’αιχμαλωσία’’ της γυναίκας μέσα στην κοινωνία.
Κειμενικοί δείκτες:
Η εικόνα της γυναίκας / άγαλμα επικεντρώνεται σε δύο σημεία: στους γοφούς της – δείγμα
ευγονίας (η γυναίκα - πηγή ζωής) και στα δεμένα χέρια της που δηλώνουν την υποδεέστερη θέση
που έχει στην κοινωνία.
Τονίζεται ωστόσο πως το χαρακτηριστικό που τη διακρίνει ως γυναίκα είναι τα δεμένα
χέρια, η αιχμαλωσία της, που δεν αναφέρεται σε επίπεδο συγχρονίας, αλλά «όσους πολλούς
αιώνες σε γνωρίζω» - είναι, δηλαδή, διαχρονικό στοιχείο της ύπαρξής της.
Η ποιητική φωνή απευθύνεται άμεσα στη γυναίκα, χρησιμοποιώντας β΄ενικό πρόσωπο,
εκφράζοντας έτσι συναισθηματική εγγύτητα, κατανόηση και συμπόνοια για το σκληρό ρόλο της.
ΘΕΜΑ Δ
Η εικόνα της γυναίκας στη διαφήμιση
 Αδικίες κατά των γυναικών στον χώρο της εργασίας: διευθυντικές θέσεις, παρενόχληση,
αδικίες στις αμοιβές
Υποδεέστερος ο ρόλος μέσα στην οικογένεια και τις προσωπικές σχέσεις