Do Not Copy 8.

BÖLÜM

YÜKSEKLİ
K ÖLÇMELERİ
8.1 Tanı
m

Bir noktanın yüksekliğ i (kotu) , o noktanın ortalama deniz yüzeyine veya kabul edilen itibari
bir yatay yüzeyine olan düş ey uzaklı ğıdır. Buradaki düş ey deyimi çekül doğrultusu
anlamındadı r. Yatay ölçülerde belirli büyüklükteki alanlarıdüzlem kabul etmek mümkün ise
de, yükseklik ölçülerinde yerin küreselliğinin dikkate alınmasıgerekir. Bu dikkate alma ya
ölçü sı
rasında ya da hesap sı rasında olur.

Uygulamada çoğunlukla noktaları n yükseklikleri ölçülmeyip noktalar arasındaki yükseklik

farkları belirlenmektedir. Belirli noktalar arası ndaki yükseklik farkları nın veya bu
noktaları
nın yüksekliklerinin bulunmasıiçin yapı lan ölçme ve hesap iş lemine yükseklik
ölçüsü denilmektedir. Belirlenen yükseklik farklarıyüksekliği önceden belli olan diğer
noktaları
n yüksekliklerine eklenerek ya da çı
karılarak diğer noktaları
n yükseklikleri bulunur.

Yükseklik ölçmeleri üç bölümde incelenebilir.

1) Geometrik Yükseklik Ölçüsü

2) Trigonometrik Yükseklik Ölçüsü
3) Barometrik Yükseklik Ölçüsü

Geometrik yükseklik ölçüsüne Nivelman adıverilir. Nivelmanı n temel ilkesi, ölçü konusunun
üzerinde oluş turulan bir yatay düzlemden olan düş ey uzaklı kları
n ölçülmesidir. Düş ey
uzaklıkları
n farkınoktalar arası
ndaki yükseklik farkı
na eşittir.

Nokta yüksekliğ inin belirlenmesinde kotu bilinen noktadan yararlanı lır. Şekilde görüldüğü
gibi A arazi noktasının denizden yüksekliği Ha, oluş turulan yatay düzlemde A,B,C,D arazi
noktalarıarasındaki farklarda a,b,c,d ise, yatay düzlemin kotu ( Ha+a ) olduğundan,

B noktası
nın kotu Hb= Ha+ a – b
C noktası
nın kotu Hc= Ha+ a – c
D noktası
nın kotu Hd= Ha+ a – d

ş
eklinde hesaplanı
r.

Deniz Yüzeyi, Yeryüzü ve Nivelman Düzlemi

Ölçme Bilgisi Ders Notları 80

Öğ r.Gör.T.Fikret HORZUM
Do Not Copy
Trigonometrik yükseklik ölçüsünde ise, noktalarıbağlayan doğru parçası nın yatay ve düş
ey
izdüşümlerinin oluş turduğu dik üçgenlerden yararlanı lı
r. Aşağıdaki şekilde görüldüğü gibi
ölçülen elemanlar noktalar arası
ndaki S yatay mesafesi ve Z Düşey açısı
dır.

Ölçülen elemanlar yardı

mıile A ve B noktalarıarası
ndaki yükseklik farkı
;

Hb – Ha= Δh=S*Cotg Z

ı
bağntı
sıile hesaplanı
r.

Trigonometrik Yükseklik Ölçüsü

Barometrik yükseklik ölçüsünde ise yükseğe çı

kıldı
kça hava bası
ncı
nın azalmasıfiziksel
özelliğinden yararlanı
lı
r.

Yöntemlerden hangisinin kullanı lacağıişten istenen hasiyete bağlı dır. Geometrik yükseklik
ölçüsünün hassasiyeti ± 1mm-10mm/km, Trigonometrik yükseklik ölçüsünün hassasiyeti
± 1cm-10cm/km, barometrik yükseklik ölçüsünün hassasiyeti ± 1m-3m arası ndadı r. Harita
alımıişlerinde ve projelerin uygulanmasında genellikle geometrik ve trigonometrik yükseklik
ölçüsü kullanılı
r. Barometrik yükseklik ölçüsü ise daha çok istikş
af çalışmaları
nda kullanılı
r.

8.2 Geometrik Yükseklik Ölçüsü

Geometrik yükseklik ölçüsü, Nivelman olarak da isimlendirilir. Nivelman ölçüsünde ş

u aletler
kullanı
lı
r. Nivo, Mira, Mira Düzeçleri, Mira Altlı
klarıve Destekleri kullanılı
r.

8.2.1 Nivolar

Nivolar bir sı vıyüzeyinin yataylı ğıprensibinden faydalanı larak yapı

lmı şve bu amaçla hassas
bir silindirik düzeç ile donatılmışlardır. Gözlemler bir ölçü dürbünü yardımıile yapı lmaktadır.
Nivo düzeçlendiğinde optik eksen bir nivelman düzlemi oluş turmaktadır. Bir nivo altyapıve
üst yapıolarak iki kı sımdan oluş ur. Altyapısehpa üzerine oturan kı sı
m olup üç düzeçleme
vidasıve bir küresel düzeçten meydana gelir. Üst yapıdönebilir bir ş ekilde altyapı ya
bağ lanmı şolup dürbün, dürbün taş ıyıcı
sıve silindirik düzeçten meydana gelmektedir.
Aş ağı daki ş ekilde dürbünün istenilen yöne yöneltmek için genel ve az hareket vidalarıvardı r.
Bazınivolar da yatay açı larıkabaca ölçmeye yarayan bir açıdüzeni bulunmaktadı r.

Ölçme Bilgisi Ders Notları 81

Öğ r.Gör.T.Fikret HORZUM
Do Not Copy

Nivoları
n Genel Yapı
sı

Nivolar yapıitibari ile beşgrupta incelenebilir.

1) Sabit Dürbünlü Basit Nivolar

2) Fenklajlı(Eğ im Vidalı) Nivolar
3) Tersinir Nivolar
4) Kompansatörlü (Otomatik) Nivolar
5) Elektronik (Lazerli) Nivolar

Sabit dürbünlü nivolarda dürbün ve dürbün taş ıyı

cı ş
sısabit olarak birbirine bağlanmıtı
r. Ölçü
sırasında silindirik düzeçteki kaymalar düzeçleme ayaklarından uygun olan ayak yardı mıile
giderilir. Bu durumda bir önceki nivelman düzlemi dı şına çı kma tehlikesi olduğundan çok
fazla incelik istenmeyen işlerde kullanı
lı
r.

Sabit Dürbünlü Nivo

Fenklajlınivolarda dürbün ve dürbün taş ıyı

cısıfenklaj düzeni yardı mıile birbirine
bağlanmı ştı
r. Aşağı daki Fenklaj vidasıdöndürüldüğünde dürbünün taş ıyı
cıya nazaran eğimi
değişir ve fenklaj ayarıyardımıile dürbün kolaylı kla nivelman düzlemine sokulur. Fenklaj
vidasıayarlandığı kş
nda kabarcı ekildeki gibi olmalıdır.

Ölçme Bilgisi Ders Notları 82

Öğ r.Gör.T.Fikret HORZUM
Do Not Copy Fenklaj Ayarlanmamı
şdurumu

FenklajlıNivo Fenklaj Ayarlanmı

şdurumu

Tersinir nivolarda dürbün kendi ekseni etrafı

nda 200g dönebilir. Bu dönüş ü düzeçte dürbünle
beraber yaptı ğından düzecin çift yüzlü olmasıgerekir. Tersinir nivolardan daha çok geri ve
ileri mira uzaklıkları
nın eş
it alı
namadı ğıdağlık arazide yararlanı
lı
r.

Otomatik nivolarda, alet küresel düzeç yardımıile kabaca düzeçlendikten sonra, optik eksenin
ğıbir kompansatör yardı
yataylı mıile sağlanmaktadı r. Fenklajlınivolarda optik eksenin
ğı
yataylı nın fenklaj yardı mıile sağlanması na karşılı
k, otomatik nivolarda bu işkompansatör
yardımıile yapılmakta ve ölçmede büyük kolaylı k sağlamaktadı r.

Kompansatör Yapı
sı

Kompansatörlü Nivo

Ölçme Bilgisi Ders Notları 83

Öğ r.Gör.T.Fikret HORZUM
Do Not Copy
İlk sayısal nivo olan WILD NA2000, 1990 yı lı
nda Leica Firmasıtarafı ndan üretilmiştir. Bu
aletle, özel olarak yapı lmışbarkodlu bir miranı n görüntüsü, sayı sal görüntü iş leme ve
korelasyon(ilgileşim) yöntemine göre değerlendirilmektedir. Burada insan gözünün görevini,
sıralıdedektörler üstlenmişti. Sayı
sal nivo ile yapılan nivelman, verileri iş
leyen ve depolayan
programlar ve kontrol hesaplamalarıile desteklenmiş tir.

Sayı
sal nivoların yapı sı, bir sayı sal kamera ile bir Kompansatörlü nivonun
kombinasyonu(birleşim) ilkesine dayanır. Sayısal nivolar, optik ve mekanik yapıelemanları
bakı
mı ndan normal nivolara benzer ve klasik optik nivo olarak da kullanı
labilir.

Sayı sal nivo ile yükseklik ölçümlerinin yanısı ra, 1-2 cm incelikle mira ile nivo arası ndaki
uzunluklar da ölçülebilmektedir. Miranı n üzerinde bulunan barkod çizgilerinin görüntüsü, bir
sıralıdedektör (CCD kamera) üzerine yansı r. 25 µm aralı klarla düzenlenmiş256 ı ş ık alı
cılı
fotodiyoddan oluş an sı ralı dedektör, miranı n üzerinde bulunan barkod çizgilerinin
görüntüsünü analog bir video sinyaline dönüş türür. Bir elektronik okuyucu, bu video sinyalini
güçlendirerek A/S (Analog/Sayı sal)dönüş türücüsüne iletir. Ölçü verilerinin değerlendirilmesi,
mikro iş lemcide yapı lı
r. Mira değerleri, elektro optik olarak üretilen miranı n sayı sal ölçü
sinyaliyle referans sinyalinin korelasyon yöntemine göre karş ılaştı
rı
lması yla elde edilir.

Elektronik Nivolar

8.2.2 Miralar

Nivelman miralarıgenellikle iyi cins

fırı
nlanmışağaçtan yapı lmı ş, 3-4m
uzunluğun da, 10cm geniş liğinde
cm bölümlü latadır. Noktaları n
nivelman düzlemine olan uzaklı ğı
nı
ölçme de kullanı
lır.

Miralar tadandan itibaren dm rakamları

yazı lı
dır. BazıNivolar ters görüntü
verdiğinden okumaları n düz olmasıamacı
ile yazı
lar ters yazı
lmış tı
r.

Miraları n düşeyliği iki madeni tutamak ve

bir küresel düzeç yardı mıile sağlanmaktadı
r.

Santimetre bölümlü mirada uygun uzaklık

bulunmasış artıile mm okumasıyapılabilir. Barkodlu Mira Mira
Ölçme Bilgisi Ders Notları 84
Öğ r.Gör.T.Fikret HORZUM
Do Not Copy
Sağlam olmayan zeminlerde ve hassasiyet aranan nivelman iş
lerinde miranı
n çökmesini
önlemek için mira altlı
klarıkullanı
lı
r.

Mira düzeçleri miraları ey ş

n düş ekilde tutulması
na yarar. Miranı
n arka tarafı
nda, yerden 1m
yüksekliğe monte edilmişküresel düzeçtir.

Mira destekleri ise gerek hassas ölçülerde, gerekse rüzgarlıhavalarda miranı

n sallanması
nı
önlemek amacıile yapı lmıştı
r.

8.2.3 Nivoları
n Kurulmasıve Ölçüye Hazı
r Hale Getirilmesi

Önce nivo sehpasıaçı lı

r. Sehpa ayaklarıölçüyü yapan kiş inin boyuna göre ayarlanı
r. Alet
kutusundan çı
karı
lır, sehpa üzerine konur ve bağlama vidasıile sehpaya bağlanı
r.

Nivelman röper noktası ndan istenilen uzaklıkta sağlam bir zemin seçilerek nivo bu noktaya
ı
taşnır. Sehpa ayaklarının geleceği noktalar yaklaş ı
k eşkenar üçgen oluş turacak şekilde açı
lır.
Sehpanı n çarı kları
na sehpa ayağ ının eğimi doğrultusunda bası lır. Bu durumda sehpa
baş ğı
lı nın üstü göz kararıdüz olmalı dı
r. Alet küresel düzeçle kabaca düzeçlenir. Düzeç
kabarcı ğıhangi tarafa kaymı ş
sa o sehpa ayağıkı saltı
larak kabarcı
k ortalanı r. Küresel düzeç
kabarcı ğını
n tam olarak ortalanmasıdüzeç vidalarıile olur.

Ölçü öncesi oküler uygun yöne çevrilerek kı llar şebekesi netleş tirilir. Dürbün hedefe
yöneltilir. Görüntü netleş
tirilir. Bu durumda operatör baş ıhafifçe aşağı-yukarıhareketle veya
sağa-sola oynatı ldığızaman gözleme çizgileri mira üzerinde yer değiş tirirse alette paralaks
var demektir. Paralaksıgidermek için görüntü netleş tirme vidasıuygun hale getirilir. Bu
durumda mira çizgilerinde oluş abilecek netlikte oküler biraz çevrilir. Daha sonra düzeçlemeye
geçilir. İnce düzeçleme sabit dürbünlü nivolarda düzeçleme ayaklarıyardı mıile fenklajlı
nivolar da fenklaj vidasıuygun yönde çevrilerek sağlanı r.

8.2.4 Nivelman Tesisleri

Kı rsal alanlarda ve sağ lam bina ve köprü gibi yapı ları ğ

n bulunmadııdurumlarda zemin
ağı
tesisleri aş da verilen şekil ve özelliklerde yapı
lı
r.

Yerleş ik alanlardaki nivelman tesisleri ise bina ve yapı

ları
n sağ
lam temel duvarları
nın uygun
yerlerine aşağıdaki şekildeki gibi yapılır.

Bina ve yapı ları

n sağlam temel duvarları na ya da kolonları na tesis edilen nivelman
noktaları
nın zamanla toprak altı nda kalmamalarıiçin bunlar yerden ortalama 50cm
yükseklikte olmalıve nokta üzerine mira rahatça tutulabilmelidir.

Yerleş
ik Alanlarda Nivelman Tesisi

Ölçme Bilgisi Ders Notları 85

Öğ r.Gör.T.Fikret HORZUM
Do Not Copy

Kı
rsal Alanlarda Nivelman Tesisi

8.2.5 İ
ki Nokta Arası
ndaki Yükseklik Farkı
nın Ölçülmesi

Yükseklik farkıbelirlenecek A ve B noktalarıbirbirine yakı n ve araları

nda fazla yükseklik
farkıyoksa bir tek alet kurularak iki nokta arası
ndaki yükseklik farkıbulunur. Bu işleme basit
nivelman denir.

Nivo A ve B noktaları nın eş

it uzaklı
kta bir noktaya kurulur. Nivonun, A ve B noktaları nı
birleştiren doğrunun üzerine kurulmasıgerekmez. A ve B ‘de düş ey tutulan miralara bakı
larak
orta kılın hizası
na rastlayan mira bölüm değerleri ( geri = g ve ileri = i) okunur.

Δh=geri – ileri = g - i
Hb-Ha= Δh=g – i
Hb=Ha + Δh

Ölçme Bilgisi Ders Notları 86

Öğ r.Gör.T.Fikret HORZUM
Do Not Copy
Noktalar arasındaki yükseklik farkıbir kez alet kurularak ölçülemiyorsa ya da iki nokta
arasındaki uzaklık yönetmelikte belirtilen sı
nır değeri aşıyorsa( mira ile alet arası
ndaki
maksimum mesafe 50m), A ve B noktalarıarası ndaki yükseklik farkınıbulmak için aletin
birkaç kez kurulmasıgerekir. Birkaç kez basit nivelman iş r. Buna “ Boyuna
lemi tekrarlanı
Nivelman/ Hat Nivelmanı“ denilmektedir.

Hat nivelmanı
n da A ve B noktalarıarası
ndaki yükseklik farkı
;

Δh = Hb - Ha = Δh1+ Δh2+ Δh3

Δh= (g a- İ1 )+ (g 1 - İ2)+ (g 2 - İb)

Δh= (g a + g 1 + g 2 ) - ( İ1 +İ2 + İb)

ı
bağntı
sıile hesaplanı
r. Buna iliş
kin nivelman ölçü krokisini ve hesap tablosunu inceleyelim.

2516 1315

B
2687 1954

D2
2715 2140

D1

Ölçme Bilgisi Ders Notları 87

Öğ r.Gör.T.Fikret HORZUM
Do Not Copy
Nokta Ara Mira Okumaları Yükseklik Farkı Nokta
No Uzaklı
klar (mm) (mm) (m)
(m) Geri Orta İleri + - Yükseklikleri
A 2715 966.754
D1 2687 2140 575 967.329
D2 2516 1954 733 968.062
B 1315 1.201 969.263
[geri] = [ileri] =
7918 5409 2509
Δh = [g] - [i]=2509

Bu tür nivelmanda istenirse A ve B noktalarıarası ndaki yükseklik farkı ndan baş ka, aradaki
detay noktaları
nın ( 2,3 detay noktalarıgibi) yükseklik farklarıda ölçülebilir. Bu noktalardaki
mira okumalarıcm’ ye kadar okunabilir. Bu tür okumalar orta okuma olarak adlandı rılı
r.

Ölçme Bilgisi Ders Notları 88

Öğ r.Gör.T.Fikret HORZUM
Do Not Copy

8.2.6 Açı
k Nivelman Hesabı

Yüksekliği belli olan bir noktadan baş lar ve yüksekliği tarafı

mızdan hesaplanan bir noktada
son bulur. Mira okumalarısadece geri( g ) ve ileri ( i ) okumalardan oluş
uyorsa g – i farkları
bulunur. Dönüşnoktaları nın kotlarıhesaplanmak istenmiyorsa son noktanı n kotu ( Hb )

Hb = Ha + ( g – i ) = Ha + Δh

Şeklinde bulunur. Dönüşnoktaları

nın da kotlarıhesaplanacaksa;

H1= H a + ( g a – i 1 )
H2= H 1 + ( g 1 – i 2 )

Bir alet kurulan noktadaki g – i farkları

, kendinden önceki noktanı
n kotuna eklenerek ileri
okuma yapı lan noktanı
n kotu bulunur.

Açık nivelmanda yapı ğıiçin nivelman ve poligon noktaları

lan ölçümün kontrolü olmadı nın
yüksekliklerinin belirlenmesinde kullanı
lmaz.

Ölçme Bilgisi Ders Notları 89

Öğ r.Gör.T.Fikret HORZUM
Do Not Copy

Gidiş– dönüşölçüleriyle elde edilen yükseklik farkları nın ortalamasıalı

nırken, dönüş
Ölçüleri ile elde edilen yükseklik farkları
nın iş
areti ters alı
nır.

Ölçme Bilgisi Ders Notları 90

Öğ r.Gör.T.Fikret HORZUM
Do Not Copy
8.2.7 Dayalı(Bağlı) Nivelman Hesabı

Dayalınivelmanda baş langıç A ve bitişB noktaları nın yükseklikleri bellidir. Böylesi bir
nivelmanda ölçü ve hesap sonucu elde edilecek olan Δh* değerinin teorik olarak Δh =Hb - Ha
yükseklik farkı na eşit olmasıgerekir. Oysa tesadüfi hatalar nedeni ile bu teorik ş art
gerçekleş mez. Yani Δh* - Δh = fh gibi bir fark oluşur. fh değerine “ nivelmanda kapanma
hatası“ denir. Bu hatanı n fhmax sını
r değerinden küçük olmasıgerekir. Eğer fh < fhmax ise
kapanma uygulamaya bağ lıolarak işaretine göre geri ve ileri okumalara ve ya geri ileri
nda dağı
( g – i ) farklarıarası tılı leme nivelmanda hata dağı
r. Bu iş tımıve ya hata dengelemesi
denir.

Aşağıdaki ş ekilde verilen mira okuma değerleri ve ara mesafeler yardı mıile Geçiş
noktaları
nın ve C noktası nın yüksekliğini hesaplayalı
m ( Düzeltmeleri g-i farkları
na ara
mesafelerine bağlıolarak hesaplanacak.)

Ha=1026.315m
Hb=1029.225m 1316 0927

B
2252 1735

D
3
2851 2035

c
2743 2154

D2
2415 1824

D1

A 45 45
50 50 40 40 35 35 50 50

Nokta Ara Mira Okumaları(mm) Yükseklik Farkı

(mm) Nokta
No Uzaklı
klar(m) Geri Orta İ
leri + - Yükseklikleri
A 50 2145 1026.315
D1 40-50 2743 1824 591+2 1026.908
D2 35-40 2851 2154 589+1 1027.489
C 50-35 2252 2035 816+1 1028.315
D3 45-40 1316 1735 517+2 1028.834
B 45 0927 389+2 1029.225
[L]=440m [geri] = [ileri] =
11 577 8 675 Hb-Ha=Δh
2.910 2.910m
Δh* = [g] - [i]=2.902m
fh= Δh*-Δh=-0.008m=-8mm

fhmax=0.02√L + 0.00030 [Δh] = 0.014m=14mm fh < fhmax ölçü kabul edilir.

[L] = 0.44km [Δh] = 2.910m

Ölçme Bilgisi Ders Notları 91

Öğ r.Gör.T.Fikret HORZUM
Do Not Copy
Poligon noktaları
nın yükseklikleri, genellikle iki nivelman noktasına dayalıolarak yapı
lan
gidiş- dönüşnivelmanıile belirlenir. Aşağı da böyle bir örnek görülmektedir.

Ölçme Bilgisi Ders Notları 92

Öğ r.Gör.T.Fikret HORZUM
Do Not Copy
8.2.8 KapalıNivelman Hesabı

Bir noktadan nivelmana baş

lanı
r ve bir halka oluş
turularak aynınoktaya bağ
lanı
lı
r.

Ara nivelman noktaları nı ağı

n yükseklikleri aş daki çizelgede görüldüğü gibi hesaplanabilir.
Düzeltme değerleri, nivelman yolu uzunluğu ile orantı
lıolarak verilir.

Ölçme Bilgisi Ders Notları 93

Öğ r.Gör.T.Fikret HORZUM
Do Not Copy
8.3 Kesitlerin Çı
karı
lması

Yeryüzünün düş ey bir düzlem ile ara kesitine boyuna kesit ya da boykesit denir. Boykesit
doğrultusuna dik bir düzlem ile yeryüzünün ara kesitine de enine kesit ya da enkesit denir.

Demiryolu, karayolu, kanal vb. inş aat projelerinin hazırlanmasıve herhangi bir nedenle bir
yerdeki toprak hacminin bulunmasıamacıile kesitler alı nır. Projenin özelliğine göre çeş itli
kriterler dikkate alınarak, uygun ölçekli bir harita üzerinden boykesit hattıbelirlenir ve
araziye aplike yapı lır. Başlangıçtan itibaren her 50m de bir veya eğimin değiş tiği noktalara
toprak seviyesinde bir kazı k (Piketaj kazı ğı) çakılı
r. Bu kazı klara baş langıçtan itibaren
numara verilir ve baş langıca olan uzaklı klarıölçülür. Kolay bulunabilmeleri için taşveya
toprak yı ğılı
r. Boykesit nivelmanıyapı larak bütün piketaj noktalarına kot verilir. Her piketaj
noktası nda eksene dik yönde ve eksenin her iki tarafı na ihtiyaca göre 10-50m geniş liğinde
eğimin değiş tiğ
i noktalar ölçülür. Eksene dik doğrultu prizma yardı mı yla tespit edilir.

8.3.1 Boykesit Nivelmanı

Proje ekseni boyunca, kazı k çakı

lan her zemin noktası
nın yüksekliğinin bulunmasıiçin
yapılan ölçmeye boykesit nivelmanıdenir.

Güzergah boyunca bu iş e elverişli yeteri sı

klı
kta nivelman röper noktasıyok sa, ilk önce
aplikasyon hattı ndan 40-50m uzaklı kta ve yaklaş ık 500m araklı klarla nivelman röper
noktalarıtesis edilir. Bu noktalara geometrik nivelmanla kotlandırı
lı
r.

Kesit nivelmanı , ara noktalınivelman gibi yapı lı

r. Ölçmeye, baş langıç noktasından geri
okuma yapı larak baş lanır. Sırasıyla piketaj kazı
kları
na mira tutularak orta okuma yapı lı
r. Son
okuma ise ileri okuma kabul edilir. Nivonun yeri değiş tirilerek, sabit kalan son okumadaki
miradan geri okuma yapı larak devam edilir. Nivelman hesabıgözleme düzlemi kotu
yöntemine göre yapı lır.

Nokta Ara Mira Okumaları(mm) Gözleme Nokta

No Uzaklı
klar Geri Orta ileri Düzlemi Yükseklikleri
(m) Kotu( m ) (m)
Rs.1 3.175 960.99 957.815
1 0+000 2.50 958.49
2 015 1.40 959.59
3 024 0.90 960.09
D1 2.143 1.716 961.417 959.274
4 050 1.55 959.87
5 080 2.87 958.55
6 0+100 3.10 958.32
D2 1.141 2.432 960.126 958.985
7 050 2.01 958.12

Ölçme Bilgisi Ders Notları 94

Öğ r.Gör.T.Fikret HORZUM
Do Not Copy
8.3.2 Boykesitlerin Çizimi

Boykesit kot hesabıyapı ldıktan sonra, boykesitlerin çizimine geçilir. Çizim ölçeğ i amaca göre
yatay uzunluklar için 1/1000 ile 1/5000 arası nda alı nır. Düşey ölçekler ise arazinin yükseklik
farkınıabartı lıgösterecek ş ekilde ve yatay ölçeğe göre 5-10 katıbüyük alı nı r. Çizim dik
koordinat sistemine göre yapı lı
r. Yatay eksende ölçü yapı lan kazı kları
n baş langı ç noktasına
olan mesafeleri, düş ey eksende ise bu noktaları n yükseklikleri alınarak nokta yerleri boykesit
grafiğinde belirlenir. Noktaları n birleştirilmesi ile siyah çizgi (siyah kot) belirlenir. Bunun
üzerine yol profili çizilir. Bu çizgi birçok doğrudan meydana gelir veya gelebilir. Bu doğruları
birleştiren eğriye Düş ey kurp denir. Eğimin hesaplanabilmesi için eğimin değiş tiği noktaların
kotları(Kı rmızıkotları ) grafikten okunarak eğim hesaplanı r. Bunun için noktaları n kırmızı
kotlarıile bu noktaları n baş langı ca olan mesafelerinden hesaplanı r.

Eğim=tan= h/u= H7 -H1/ U7-U1

Eğim=959.55 - 958.49/150= 0.00707 =%0.7

Her bir ara kazığın kotu, bu noktaların başlangı ğıile eğ

ç somesine uzaklı imin çarpı mı ndan
elde edilecek değeri bu baş
langıç kotuna eklenmesi ya da çı
karı
lmasısuretiyle elde edilir.

H4=H1+14*Tan=958.49+50*0.00707=958.84m

Ölçme Bilgisi Ders Notları 95

Öğ r.Gör.T.Fikret HORZUM
Do Not Copy Boy Kesit Grafiği

Ölçme Bilgisi Ders Notları 96

Öğ r.Gör.T.Fikret HORZUM
Do Not Copy
8.3.3 Enkesit Nivelmanı

Her piketaj noktası nda boykesit hattı na dik doğrultu belirlenir. İ htiyaca göre 10-50m
genişliğinde her iki tarafta eğimin değiş tiği noktalara okuma yapı lı
r. Bu noktaları
n piketaj
noktalarına olan uzaklı klarıölçülür. Arazinin yapı sı
na ve istenen hassasiyete göre enkesit
alı
mıdeğiş ik aletlerle yapılabilir. Nivo ve teodolit kullanarak, daha çok nivo kullanı
lı
r.

8.3.4 Enkesit Nivelmanı(Nivo ile)

Önce nivelman gidişyönü belirlenir. Nivo, piketaj noktası ndaki tüm kesit noktaları na
tutulacak miralarıgörecek noktaya kurulur. Eksen kazı ğı na geri okuma yapı lır. Miralar
eğimin değiş
tiği noktalara tutulurken, bir taraftan da eksen kazı ğına olan uzaklı
k ölçülür. Mira
okumalarıve uzaklıklar cm inceliğ inde alı nabilir ve kaydedilir.

Enkesit ölçüleri boykesit ölçülerine de yazılabilir. Kesir halinde yazı ğı

ldı nda mira okuma
değeri kesrin payı na, eksene olan uzaklı
k ise paydaya yazı lı
r. Kot hesabıgözleme düzlemi
kotuna göre yapı lı
r. Bu durumda hesaplanan yükseklikler kesirler halinde kesirlerin üzerine
dik olarak yazı
lır ve gözleme düzlemi kotu çerçeve içene alınır.

Enkesit noktalarının kotlarının hesabı ğı

, öncelikle eksen kazı nı
n kotuna, eksende yapı
lan mira
okuma değeri eklenerek, gözleme düzlemi kotu bulunur. Daha sonra bu kottan mira okumaları
çıkarı
lır. Şayet birden fazla alet kurulmuşise geri okuma sayı sıkadar gözleme düzlemi kotu
hesaplanı r.

8.3.5 Enkesit Alı

mı(Teodolit veya Takeometre ile)

Teodolit veya Takeometre kullanarak da (Düş

ey açı100 grad’a ayarlanı
r.) enkesit alı
mı
yapı
labilir.

Engebeli arazide teodolit piketaj kazı ğının üzerine kurulur, düzeçlenir ve alet yüksekliğ i
ölçülür. Alet gerideki piketaj noktası na yöneltilir ve dürbün asal eksen etrafı nda 100grad
çevrilerek enkesit doğrultusu belirlenir. Düş ey açıenkesit doğ rultusunda tamsayıgrad
değerine bağlanı r. Eğimin değiş tiği noktalara mira tutulur ve orta kı l değeri okunur. Yatay
mesafeler çelik şerit ile yatay tutularak ölçülür. Eksenin bir yanındaki ölçüler bittikten sonra
dürbün 200 grad çevrilir. Arazi eğimi uygun ise düş ey açı200 gradı n farkına bağlanı r. Eğim
uygun değil ise, uygun yuvarlak düş ey açıya bağlanı r. Diğer taraftaki ölçmeler buruda da
yapılır. Yatay mesafe ölçülemiyor ise mira okumaları ndan optik olarak mesafe hesaplanı r.

Ölçme Bilgisi Ders Notları 97

Öğ r.Gör.T.Fikret HORZUM
Do Not Copy

8.3.6 Enkesitlerin Çizimi

Şeffaf milimetrik kağı tlara 1:100 veya 1:200 ölçeğinde yazı lı

r. Yatay ve düş ey ölçek aynıdı r.
Çizim dik koordinat yöntemine göre yapı lır. Yatay eksende uzunluklar, düş ey eksende ise
yükseklikler alı nı
r. Önce eksen noktası ndan baş lanı
r. Yatay uzunluk ve yükseklik değerlerine
göre diğer noktaları n çizimi yapı lır. Ayrı ca baş langı
ç noktası ndan hesaplanan gözleme
düzlemi kotuna (GDK) göre okunan, mira değerleri kadar çı kartılarak noktaların yeri grafik
olarak işaretlenebilir. Ölçü teodolit ile yapı
lmı şise, noktanın kotuna alet yüksekliği eklenerek
muylu kotu bulunur. Bu kota göre de mira okumalarıkadar çı kartı
larak noktanı n yeri
işaretlenebilir.

8.3.7 Enkesit Alanları

nın Hesaplanması

Enkesit alanlarıgrafik, planimetrik ve hesap yöntemlerine göre hesaplanabilir. Hesap

yönteminde ise geometrik ş ekilden yararlanarak cebrik olarak ve dik koordinat sisteminde
cross yöntemine göre hesaplanı r. Cross yönteminde dik koordinat sistemi oluş turarak,birim
kesit ile eksen kazığından geçen düş ey doğrultunun kesiş me noktası , koordinat sisteminin
başlangı cıolarak alı
nır.Diğer noktaların mesafeleri(u) ve yükseklikleri(h) belirlenir ve

2F=h n (U n+1 – U n-1) ..............bağı

ntı
sıile enkesit alanlarıhesaplanır.
Gauss dik koordinat alan hesap yönteminin esasıda aynı dır. X koordinatıyerine h
yükseklikleri, Y koordinatıyerine u mesafeleri kullanı lır ve aynıbağı ntıkullanarak alan
hesaplanır.

Ölçme Bilgisi Ders Notları 98

Öğ r.Gör.T.Fikret HORZUM
Do Not Copy

n1=953.30-953.00 / 9.00 n1= 0.03

n2=956.10-953.30 / 6.00 n2= 0.47

n3=957.50-956.10 / 15.00 n3= 0.09

h2=956.10-955.00 h2=1.10m

h1=955.00 – (956.10-6.00*n2) h1=1.72m

h3=h2+6.00 *n2 h3=1.64m

h4=(6.00 + 2.00)*n3 + h2+ 2.00*m2 h4=2.32m

L2=h1/(h1+h2)*6.00 L2=3.66m

L3=6.00-3.66 L3=2.34m

L4=6.00m

L5=2.00m

Ölçme Bilgisi Ders Notları 99

Öğ r.Gör.T.Fikret HORZUM
Do Not Copy L1 ve L6 uzunlukları
nın hesaplanmasıiçin şev eğimlerinden yararlanı
lır. Kesitteki
ABC’de A dan BC’ye inilen dik BC kenarının uzantısı
nda kalmaktadı r. M1 ve n1 eğimleri
aynıyönlüdür.

L1 = h1/(m1 – n1) bağı

ntı
sıile hesaplanı
r.

L1 = 2.69m

L6 uzunluğunun hesabıiçin DEF üçgeninden yararlanı

lı
r. Burada da F noktası
ndan ED ye
ş
inilen dik üçgenin dıı ğı
nda kaldı ndan;

L6 = h4 / (m3 – n3)

L6 = 2.55m

Dolgu (F D) ve Yarma (FY) alanlarıüçgen ve yamuk alanları

ndan hesaplanı
r.

FD = 1/2 *h1 * L1 + 1/2 h1 * L2 FD=5.46m 2

FY = 1/2 * h2*L3 + (h2+h3)/2 * L4 + (h3+h4)/2*L5+1/2 * h4*L6 FY=16.44m 2

Bazen ş ndan tabana inilen dik ş

ev eğimleri ters yönlü olabilir. Yani üçgenin, tepe noktası eklin
içinde kalabilir. O zaman

L= h / ( m + n ) bağı
ntı
sıile hesaplanı
r.

Gross yöntemi ile veya Gauss alan hesabıyöntemi ile K noktasıbaş langı
ç olan dik koordinat
sistemi düş
ünülür. Kı rı
k noktaları
nın h ve u değerleri belirlenir.

2FD = -1.72 * [-8.69-(-2.34)] + (-1.80) * [-6.00 - (-6.00)] FD=5.46m2

2FY = 1.10 * [10.55-(-2.34)] + (-2.05) * [8.00 - 0.00)] – 0.50*[6.00 -10.55] FY=16.43m2

Ölçme Bilgisi Ders Notları 100

Öğ r.Gör.T.Fikret HORZUM
Do Not Copy
8.4 Yüzey Nivelmanı

8.4.1 Yüzey NivelmanıÖlçü ve Hesabı

Toplu konut inş aatı
, spor ve hava alanlarıgibi inşaat projelerinde özellikle kazıve dolgu
hacimlerini hesaplamak amacıile, küçük ve az engebeli alanlarda yükseklik eğrili haritalara
gerek vardır. Bu amaçla yapılan nivelmana yüzey nivelmanıdenir.

Yüzey nivelmanıyapı lacak arazinin önceden bir haritasımevcut ve detay noktaları nın
konumlarıbelli ise nivo yardımıyla sadece detay noktaları
na kot verilir. Bunun için nivo kotu
bilinen bir noktadan mira okumasıyapı larak ölçmeye baş lanır. Buradan hesaplanacak
Gözleme Düzlemi Kotundan(GDK) diğer detay noktaları n kotlarıhesaplanı r. Şayet detay
noktalarıyeteri kadar yoksa veya dağı lımıhomojen değil ise alan kesitlere ayrı larak detay
noktaları
na ölçmeler yapı lı
r.

62.25

0.0 0

20.0 0
C
40.0 0

4 0.00
20.0 0

61.90
0.00
0.00

66.70 18 D
0.00 66.00 0.00
B 10 19 61.35
64.05 3

10.70
11
17 49.30
21.30
24.00 9 46.70 20 38.70
4 24
2 42.70
33.30
12

42.70
46.70
22.70 21
1 20.00 5 23 16.00
8 54.70 16 25.30
13

6 65.30 7 0.00 14 15 22 62.70 0.00

0.00 68.00
0.00
6 0.00

80.0 0

10 0.00

A
20.00

40.00
0.00

E
1 18.30

Harita Üzerinde Konumu Yeteri Kadar Nokta Yoksa

Ölçmeler iki taraftan yapı r. İ

lı lgili detay noktaları
nın sabit noktalara göre uzunlukları
ölçülürken, diğer taraftan noktaları
n mira okumalarıyapı lı
r.

Yüzey nivelmanıyapı lacak alanın mevcut bir haritasıyok sa, detay noktaları nın konum ve
yükseklikleri nivo yardı mıyla kutupsal olarak belirlenir. Kullanılacak nivo yatay açıbölümlü
ve stadimetri çizgili olmalıdı r. Kutupsal yönteme göre yüzey nivelmanı n da nivo uygun belli
bir noktaya kurulur. Diğer belli noktadan 0.00grad açıile baş langıç yapılarak, diğer noktalara
mira okumaları(alt, orta, üst)ve yatay açıölçmeleri yapı lı
r. GDK ilk mira okuma değerinden
veya alet yüksekliğinden hesap edilir.

Ölçme Bilgisi Ders Notları 101

Öğ r.Gör.T.Fikret HORZUM
Do Not Copy C

B D

3 4

E
A P.45

P.44

HaritasıOlmayan Bölgedeki Yüzey Nivelman Ölçümü

Durulan Bakı
lan Yatay Açı Mira Farklar Yatay Noktaları
n
Nokta Nokta Okumaları Uzunluk Kotları
P.45 1026.55
(a=1.35m)
P.44 0.00

A 20.45 162.5
192 29.5 59.0 1025.98
221.5 29.5
1 38.57 269
294 25 50.0 1024.96
319 25
2 61.84 185.5
212.5 27 54.0 1025.77
239.5 27

Yüzey NivelmanıÖlçü ve Hesap Çizelgesi

Haritasıolmayan alanlarda uygulanan diğer yöntem karelaj yöntemidir. Alan belirli aralı
klarla
karelere veya dikdörtgene bölünerek köş elere kazıklar çakı
lı
r. Bu kazı klar arasıarazinin
durumuna göre 10-50m arası nda alınır. Kare veya dikdörtgen köşeleri arazide prizma ve
teodolit kullanarak yapılı
r. Yine nivo bütün noktalarıgörebilecek uygun bir yere kurularak
mira okumalarıyapı lı
r. Kotu bilinen noktadan geri okumasıyapı larak, GDK hesaplanı r.
GDK’ ya göre diğer detay noktaları n kotlarıhesap edilir.

Ölçme Bilgisi Ders Notları 102

Öğ r.Gör.T.Fikret HORZUM
Do Not Copy 100.00
A
1 12 13 24 25 36
B

80.00
2 11 14 23 26 35

60.00
3 10 15 22 27 34

40.00
4 9 16 21 28 33

20.00
5 8 17 20 29 32

6 7 18 19 30 31
0.00
C
D
40 .00

60 .00

100.00
20.00

80.00
0.00

HaritasıOlmayan Bölgede Karelaj Yöntemi Şekli

8.4.2 Yüzey NivelmanıÇizimi

Çizim, yüzey nivelmanı n arazide yapı şş
lı ekline göre belirlenmelidir. Öncelikle detay
noktalarının yerleri sabit noktalara göre işaretlenir. Hesap edilen noktaları n kotlarına göre
noktalar arasında enterpolasyon yapı larak düzeç eğrileri çizilir. Mira tutulan yereler nokta
olarak gösterilir. Nokta yüksekliğin metre kı smınoktanı n solunda, cm kı smıise noktanı n
sağında yazılır.

Ölçme Bilgisi Ders Notları 103

Öğ r.Gör.T.Fikret HORZUM
Do Not Copy

11
54
Yüzey Nivelman Çizim

11
53

Ölçme Bilgisi Ders Notları 104

Öğ r.Gör.T.Fikret HORZUM
Do Not Copy
8.5 Trigonometrik Yükseklik Ölçümü

Alım için sıklaş tı

rma noktalarının yükseklikleri kural olarak geometrik nivelmanla belirlenir.
Mümkün olmayan durumlarda, Minare kule gibi yanı na gidilemeyen ya da arazinin çok
engebeli olduğu durumlarda ve geometrik nivelman inceliği istenmeyen iş lerde, noktaları
n
yükseklikleri trigonometrik yöntemle belirlenir.

Trigonometrik nivelman, daha çok nirengi noktalarıile Takeometrik alı mda ve total Station
benzeri elektronik aletlerle yapı lan üç boyutlu kutupsal alı mda nokta yüksekliklerinin
belirlenmesinde kullanılır. Trigonometrik yükseklik belirlemesi için yüksekliğ i bilinen bir
noktaya teodolit ya da total Station kurularak, düşey açıokunur, alet yüksekliği ve iş aret
yüksekliği ölçülür. Ayrı
ca iki nokta arası ğı
ndaki uzaklı n da bilinmesi veya ölçülmesi gerekir.

8.5.1 Düş
ey AçıÖlçümü ve Hesabı

İki çeş
it düşey açıvardır. Bunlar zenit (Baş
ucu) açısıve eğim açı
sıdı r. Teodolitlerde düş
ey açı
sıölçülecek ş
ölçme düzenleri genellikle zenit açı ekilde yapılmıştı
r. Düş ey açıbölüm dairesi,
daire merkezi yatay eksenle çakı şacak şekilde ve düş ey durumda dürbüne bağlanmı ştı
r.
Dürbün aş ağıyukarıhareket ettirildiği zaman düş ey açıbölüm dairesi de dürbünle birlikte
hareket eder.

Düş ey açıölçümü genellikle refraksiyonun (ı şığın kırılması nın) az olduğu öğle saatlerinde
yapılmalı dır. Düş ey açılar genellikle iki silsile olarak ölçülürler. Bir silsile düşey açıölçümü
şöyle yapı lır. Alet nokta üzerine kurulup düzeçlendikten sonra bir P noktası na yöneltilir ve
yatay gözleme çizgisinin ortaya yakı n bir yeri dürbünün düş ey az hareket vidasıyardı mı yla
noktaya tatbik edilir. Düş ey açıdüzeci yataylanı r ve düş ey açıokunur. Eğer alet otomatik ise
yani gösterge çizgisinin yataylanmasıbir kompansatör yardı mı yla otomatik olarak yapı lıyorsa
düzecin ayarlanması na gerek yoktur. Dürbün ikinci duruma getirilir ve yatay gözlem çizgisi
tekrar noktaya tatbik edilip, düzeç ayarlandı ktan sonra düş ey açıokunur.

Düş ey açıölçümünün I. ve II durum açıdeğerleri toplanı r ve 400g ile olan fark değeri
hesaplanı r. Bu farkın yarısıiş aretine göre I. durum değeri ile toplanarak, I. silsilenin
düzeltilmişdeğeri ( Z1 ) hesaplanmı şolur. Aynış ekilde ikinci silsilenin I. ve II. durum açı
değerleri de toplanır ve 400g ile olan fark değeri hesaplanı r ve düzeltme değerinin yarı sı
iş
aretine göre I.duruma eklenerek, düzeltilmişdeğeri (Z2) hesaplanmı şolur. Birinci silsiledeki
düzeltilmişdeğeri ( Z1) ile ikinci silsiledeki düzeltilmişdeğerinin ( Z2 ) ortalamasıalı narak
düşey açıölçümün kesin değeri hesaplanı r.

ağı
Aş daki düş
ey açıölçüm çizelgesini inceleyiniz.

Ölçme Bilgisi Ders Notları 105

Öğ r.Gör.T.Fikret HORZUM
Do Not Copy
İ
l:
İ
lçe: Ölçü Aleti Cinsi:
Köy: DÜŞEY AÇI ÖLÇÜM Çİ
ZELGESİ No:
İ
stasyon No 102
Alet Yüksekliği 1.52
Bakı
lan No 103 104 105 101
İ
şaret Yüksekliği 1.51 1.63 0.63 0
I 101.0767 99.5969 100.5513 98.4585
II 298.9252 300.4042 299.4502 301.5453
Top=I+II 400.0019 400.0011 400.0015 400.0038
K=400g-Top. -0.0019 -0.0011 -0.0015 -0.0038
I 101.0767 99.5969 100.5513 98.4585
1/2K -0.0010 -0.0006 -0.0008 -0.0019
Z1=I+1/2K 101.0757 99.5963 100.5505 98.4566
I 101.0785 99.5986 100.5509 98.4585
II 298.9265 300.4037 299.4526 301.5464
Top=I+II 400.0050 400.0023 400.0035 400.0049
K=400g-Top. -0.0050 -0.0023 -0.0035 -0.0049
I 101.0785 99.5986 100.5509 98.4585
1/2K -0.0025 -0.0012 -0.0018 -0.0025
Z2=I+1/2K 101.0760 99.5974 100.5491 98.4560
Z=(Z1+Z2)/2 101.0759 99.5968 100.5498 98.4563
Ölçen: Kontrol Eden: Gün:

8.5.2 Kı
sa Mesafede ( S < 250m ) Trigonometrik Yükseklik Ölçümü


Trigonometrik Nivelman

HB = HA + h + i - t

h = S*CotgZ Yatay Uzunluğa göre

h = D*CosZ Eğik Uzunluğa göre, yazı

labilir.

Ölçme Bilgisi Ders Notları 106

Öğ r.Gör.T.Fikret HORZUM
Do Not Copy
h’ı
n değeri yukarı
daki eş
itlikte yerine yazı
lı
rsa,

H B = HA + S*CotgZ + i - t

H B = HA + D*CosZ + i - t

Eşitlikleri elde edilir. İ ki nokta arası ndaki yükseklik farkı nın trigonometrik olarak
hesaplanabilmesi için, bu noktalardan birine teodolit kurularak, diğer noktadaki iş
arete bakı
lı
r
ve düş ey açıile birlikte yatay ya da eğik uzunluk ölçülür. Ayrı ca durulan noktada alet
yüksekliği, bakı lan noktada işaret yüksekliği ölçülür. Yerin küreselliğinin ve refraksiyonun
(ış
ığı n kı rı
lmasının) etkisi 250 m kadar uzunluklarda 1cm nin altı nda kaldığıiçin bu iki
faktörün etkisi, 250m kadar olan uzunluklarda dikkate alı nmaz. Trigonometrik yükseklik
hesabı nda 250m kadar olan uzunluklar, kı sa mesafe olarak adlandı rılı
r.

8.5.3 Trigonometrik Nivelman ile Kule Yükseklik Ölçümü

Yüksek yapı ları

n, yüksekliği iki çeşit ifade edilir. Rölatif yükseklik, yapı
nın tepesinden
tabanına kadar olan yükseklik iken, Mutlak yükseklik ise, yapıtepesinin deniz seviyesinden
olan yüksekliğidir.

Kule yüksekliği belirlemesi, alet kurulan nokta ile kule arası

ndaki S uzunluğunun doğrudan
ölçülüp ölçülmemesine bağlıolarak iki ş ekilde ele alı
nır.

8.5.3.1 Trigonometrik Nivelman ile Kule Yükseklik Ölçümü( S Uzunluğu Ölçülüyor )

Bilinen: HA
Ölçülen: Z1,Z2,S
(Düş ey Açılar ve Yatay kenar)
İstenen: h=?


S uzunluğunun ölçülmesi durumunda kule yüksekliği hesabı

h kule yüksekliği, ş ekilden de görüldüğü üzere h = H T - HT’ bağı

ntı
sıile hesaplanı
r. Öncelikle
verilenlere göre H T ve H T’ nün hesaplanmasıgerekir.

HT = H A + S*CotgZ1
HT’ = HA + S*CotgZ2
------------------------
h = H T-HT’ = S*(CotgZ1- CotgZ2)

Eğer kulenin tabanıolan T’ noktası nın yüksekliği önceden biliniyorsa ya da geometrik

nivelmanla belirlenmiş
se, trigonometrik olarak yalnı
zca kulenin tepesinin yüksekliğinin (HT)

Ölçme Bilgisi Ders Notları 107

Öğ r.Gör.T.Fikret HORZUM
Do Not Copy
hesaplanmasıyeterlidir. Yine h = HT - HT’ bağı ntısıkullanılarak h hesaplanı
r. Bu durumda Z2
nin ölçülmesine gerek yoktur, fakat i alet yüksekliğinin ölçülmesi gerekir.

8.5.3.2 Trigonometrik Nivelman ile Kule Yükseklik Ölçümü(S Uzunluğu Ölçülemiyor)

Kule yüksekliğinin ölçümü için gerekli S uzunluğunun ölçülememesi durumunda, kenar iki
biçimde çözülebilir.
T
a) Yatay Yardı
mcıÜçgen Yöntemi

Bilinenler: HA ve HT’ Yükseklikleri

Ölçülenler: Z1 Düş ey Açı
sı

S*CotgZ
α ,β,Φ,ψ Yatay açılar
a ve b kenarları
i alet yüksekliği

T'




Z
S
a





b
C
Yatayda oluş
turulan iki üçgenin yardı
mıyla kule yüksekliğ
inin hesabı

Sinα
ABT’ üçgeninde S = a * ----------
Sin( α+ β)

Sinψ
ACT’ üçgeninde S = b * --------------
Sin ( Φ+ ψ)

Buradan ortalama S bulunur ve bu değerle de HT yüksekliği hesaplanı

r.

HT = H A+ i + S*CotgZ

h = HT - HT ‘

Ölçme Bilgisi Ders Notları 108

Öğ r.Gör.T.Fikret HORZUM
Do Not Copy Örnek:
a = 28.15m α= 75g.1428
b = 23.90m β= 67g.3920
Z = 95g.1686 Φ= 71g.2675
i = 1.50m ψ= 80g.4750
HA = 101.00m
HT’ = 101.95m
h=?

Sinα
S = a * ------------------ = 33.162m
Sin( α+ β)
Sort = 33.152m
Sinψ
S = b * ------------------ = 33.152m
Sin ( Φ+ ψ)

HT = H A+ i + S*CotgZ

HT = 101.00 + 1.50 + 33.152 * Cotg( 95g.1686)

HT = 105.02m ( Kulenin Mutlak Yüksekliği )

h = HT - HT ‘= 105.02 - 101.95 = 3.07m ( Kulenin Rölatif Yüksekliğ

i)

b) Düş
ey Yardı
mcıÜçgen Yöntemi

Bu yöntemde A,B ve T’ noktaları ey düzlem içinde olacak ş

, aynıdüş ekilde seçilir.

Bilinenler: HA, HB, HT ‘

Ölçülenler: ZA, ZB Düş ey açı

lar 
U1 Uzaklı ğı,
İ
a ve İ
b alet yükseklikleri

İ
stenen: h=?

Z1 Z2



U1
U2

Düş
ey Düzlemde oluş
turulan iki üçgenle kule yüksekliği hesabı

Ölçme Bilgisi Ders Notları 109

Öğ r.Gör.T.Fikret HORZUM
Do Not Copy HT = HA + İ
a + ( U1+U2 ) * CotgZ1

HT = HB + İ b+ U2 * CotgZ2
-----------------------------------------
HA + İ a + ( U1+U2 ) * CotgZ1= HB + İ b + U2 * CotgZ2

U2 * CotgZ1 - U2 * CotgZ2 = HB + İ
b - HA - İ
a – U1 * CotgZ1

HB - HA + İ b-İ a - U1 * CotgZ1
U2 = ---------------------------------------
Cotg Z1 – Cotg Z2

T noktası
nın yüksekliğini incelikli olarak hesaplanabilmesi için ş
u noktalara dikkat
edilmelidir.

1. B noktasıZB açı sıyaklaşık 50g olacak ş ekilde seçilmelidir.

2. U1 uzunluğu, kule yüksekliğ inin yaklaş ık iki katıolmalı dır. Bunun için Z1 açı sı80g
civarı
nda olmalı dır.
3. A noktasındaki düş ey açıZ A,Z B ye göre daha hassas ölçülmelidir.
4. U2 uzunluğu hassas bir şekilde ölçülmelidir.
5. Kule yüksekliği, A noktasındaki ölçümlere göre hesaplanmalı dır. B noktası
ndaki
hesap kontrolü için yapı
lmalı dır.

Hesap: HT=HA + İa + ( U1+U2 ) * CotgZ1

Kontrol:HT=HB + İ
b + U2 * CotgZ2

Örnek:
Z A = 82g.1694 İ
a = 1.55m
Z B = 53g.4961 İ
b = 1.42m
HA= 100.00m U1 = 42.76m
HB = 102.15m h=?
HT‘=105.24m

HT=H A + İ
a + ( U1+U2 ) * CotgZ1

HT=H B + İ b+ U2 * CotgZ2
-----------------------------------------
HA + İ a + ( U1+U2 ) * CotgZ1= HB + İ b + U2 * CotgZ2

HB - HA + İ b-İ a - U1 * CotgZ1
U2 = ------------------------------------------
Cotg Z1 – Cotg Z2

102.15 - 100.00 + 1.42 – 1.55 – 42.76* Cotg( 82.1694 )

U2 = -------------------------------------------------------------------- = 16.903m
Cotg ( 82.1694 ) – Cotg ( 53.4961 )

Hesap: HT = 100.00 + 1.55 + ( 42.76 + 16.90 ) * Cotg ( 82.1694 ) = 118.712m

Kontrol:HT=102.15 + 1.42 + 16.90 * Cotg( 53.4961) = 118.709m
h = HT - HT ‘= 118.71 - 105.24 = 13.47m ( Kulenin Rölatif Yüksekliğ i)

Ölçme Bilgisi Ders Notları 110

Öğ r.Gör.T.Fikret HORZUM
Do Not Copy
8.5.4 Uzun Mesafede ( S > 250m ) Trigonometrik Yükseklik Ölçümü

Noktalar arasındaki uzaklı k 250metreden fazla ise, yerin küreselliğinin ve ı

şığı
n kı
rı
lması
nın
(refraksiyonun) etkisi hesaba katı
lı
r.


(1–k)
H B = HA + Δh = HA + S*CotgZ + ----------- * S + i - t
2*R

Yerin küreselliğini ve ı
şı
ğın kı
rı
lması
nıdikkate alı ğı
ndı nda k = 0.13, R=6373394m alı
nır.

Örnek:
HA=2000.00m
Z =94.7215
S =2462.36m
i =1.50m
t =3.10m
R=6373 394m
HB=?

(1–k)
HB = H A + Δh = H A + S*CotgZ + ----------- * S + i - t
2*R

( 1 – 0.13 )
HB = 2000.00 + 2462.36 * Cotg( 94.7215 ) + -------------- * 2462.36 + 1.50 – 3.10
2*637339

HB = 2203.45m

Ölçme Bilgisi Ders Notları 111

Öğ r.Gör.T.Fikret HORZUM