Postępowanie Egzamin

2012/2013
Karne
Cele i iejszego opra owa ia ędzie zwięzłe Literatura: Stanisław Waltoś, Proces karny,
przedstawienie podstawowych informacji z zarys systemu, Warszawa 2009. Proces karny.
Część ogólna; Część szczególna, podręczniki
zakresu postępowa ia kar ego. Znakomita
wydziałowe.
większość da y h i stytu ji z ajduje się w
podrę z iku. Notatki ie zastąpią sa odziel ej
Patrz: Dodatek – orzeczenia:
pra y z kodekse postępowa ia kar ego.
https://www.box.com/s/rttsd20caguzljaziln2

1
Naczelne zasady procesu Joa a Kuruçaylıoğlu

Ogólne wiadomo ci o naczelnych zasadach

2 koncepcje procesu:

 realizuje zało enia polityki karnej

 rozwiązuje konflikt

Naczelne zasady procesu – społecznie wa ne ogólne dyrektywy uregulowania najbardziej

istotnych kwestii w zakresie procesu.

W toku procesu mo na naruszyć konkretną zasadę naczelną a nie abstrakcyjną, gdy takowa
nie obowiązuje. Zasada in abstracto wyznacza tylko kierunek interpretacji.

Zasady abstrakcyjne

Zasady konkretne

I. sposób ujęcia

zasady prawnie zdefiniowane

zasady prawnie niezdefiniowane

II. subkategorie

zasady – dyrektywy

Alexy – dopuszczalne są wyjątki

zasady – reguły

Dworkin – pełna realizacja bez wyjątków

III. Stosowanie bezpo rednie czyli norma samowykonalna

zasady konstytucyjne

zasady pozakonstytucyjne

2
Naczelne zasady procesu Joa a Kuruçaylıoğlu

Zasada obiektywizmu

Jest to dyrektywa, czyli dopuszcza wyjątki. Bezstronny stosunek do stron i innych

uczestników procesu oraz powinno ć nie ukierunkowywania się organu procesowego co do
nastawienia do samej spawy.

Bezstronno ć a obiektywizm.

zawiera to co
bezstronność oraz
obiektywizm (II) brak
kierunkowego
nastawienia do
sprawy i nie
ezstro ość przesądzanie o jej
(I)
wyniku

niezawisłość sądu
oraz
brak nastawienia
do stron i innych
uczestników
procesu
czyli dot.
podmiotowości

Organ procesowy – neutralno ć co do stron i samej sprawy. Słowo kluczŚ kierunkowe

nastawienie. Neutralno ci wymaga się równie od wszystkich uczestników procesu.

Art.4 kpk (czę ciowa definicja) oraz art.45 ust.1 Konstytucji

(Ka dy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez
wła ciwy, niezale ny, bezstronny i niezawisły sąd).

Realny obiektywizm (3 warunki):

I. Niezawisło ć organu procesowego od stron procesu, od rodowiska oraz

niepodległo ć sposobu my lenia.

Kwestia wyłączenia sędziego, organów procesowych lub innych uczestników.

Konsekwencje orzekania przez iudex inhabilis:

art.439 par1 pkt 1 kpk i art.523 par1 kpk (bezwzględna wadliwo ć)
wznowienie z urzędu (art.542 par 3 kpk – uprawomocnione orzeczenie)

niewa na ≠ wadliwa

3
Naczelne zasady procesu Joa a Kuruçaylıoğlu

Iudex suspectus - względna przyczyna odwoławcza;

Ławnicy;

Oskar yciel publiczny i prowadzący postępowanie przygotowawcze –

konsekwencje:

art.48 par2 kpk (czynno ci dokonane zanim nastąpiło wyłącznie)

art.438 pkt 2 kpk (po wyłączeniu)

Mediator;

Biegłyś

Specjalista;

Tłumaczś

Protokolant i stenograf;

Osoba powołana do przeprowadzenia wywiadu rodowiskowego.

II. Audiatur et altera pars związane z zasadą kontradyktoryjno ci procesu

III. Minimalne działanie czynników irracjonalnych

Zasada współdziałania ze społeczeństwem i instytucjami w ciganiu przestępstw

Jest to dyrektywa.

3 reguły działaniaŚ

 prawny obowiązek donoszenia o niektórych przestępstwach

 zachęcanie do współpracy z organem cigania

 zapewnienie ochrony osobom, które pomogły w ciganiu sprawy przestępstwa

Udział społeczeństwa w orzekaniu, rola ławnika jako rodka kontroli społecznej wymiary
sprawiedliwo ci.

I. Zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa. Jest to obowiązek społeczny bez karnych

sankcji w przypadku niewypełnienia. Wyjątki:

 art.236 par 1 kk

4
Naczelne zasady procesu Joa a Kuruçaylıoğlu

 art.240 par 1 kk w związku z art.118, 127, 128, 130, 134, 140, 148, 163, 166 lub 252
kk z zastrze eniem art.240 par 2 i 3 kk

II. Ochrona osób – art.245 kk

Kategorie wiadkówŚ

 ofiary przestępstwa

 zagro enie w związku z wykonywanym zawodem lub czynno cią

 inne ni powy ej czyli stali się faktycznymi wiadkami przestępstwa

Dwustopniowa ochrona:

1. zastrze enie danych dot. miejsca zamieszkania do wyłącznej

wiadomo ci prokuratora/sądu

Tylko do wiadomo ci sądu adresy osób pokrzywdzonych oraz

tych których wezwania ąda oskar yciel.

2. wiadek incognito (anonimowy/utajniony)

Dane osobowe.

Rozporządzenie z 18.6.2003 (Dz.U. Nr 108, poz.1024)

Art.6 ust.3 lit.d źuropejskiej Konwencji Praw Człowieka

(przesłuchania lub spowodowania przesłuchania wiadków oskar enia oraz
ądania obecno ci i przesłuchania wiadków obrony na takich samych
warunkach jak wiadków oskar enia)

żranice dopuszczalnego ograniczenia zasady bezpo rednio ci,

w celu zapewnienia wiadkom przynajmniej czę ciowego
poczucia bezpieczeństwa.

Współudział instytucji państwowych, społecznych i innych jednostek w ciganiu karnymŚ

 art.15 par 2 kpk

 art.15 par 3 kpk (lex imperfecta - przekroczenie konstytucyjnej zasady

proporcjonalno ci)

 przedstawiciel społeczny

5
Naczelne zasady procesu Joa a Kuruçaylıoğlu

 zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa (art.304 par 2 kpk – w związku ze swoją

działalno cią) - niespełnienie tego obowiązku – art.231 par 1-3 kk

aktualiza ja o owiązku Uzasadnione prawdopodobieństwo popełnienia przestępstwa

Szczególny obowiązek – art.234 par 2 kodeksu pracy:

pracodawca jest obowiązany niezwłoczne zawiadomić
właściwego inspektora pracy i prokuratora o śmiertelnym,
ciężkim lub zborowym wypadku przy pracy oraz o każdym innym
wypadku, który wywołał wymienione skutki, mający związek z
pracą, jeżeli może być uznany za wypadek przy pracy.

Udział ławników
Art.182 Konstytucji – czynnikiem społecznym jest ławnik
(Udział obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwo ci okre la ustawa)
Art. 169 par 1 usp - w zakresie orzeknia ławnicy są niezawi li i podlegają tylko ustawom.
Art.4 par 2 usp – w zasadzie mają równe prawa z sędziami.

nie może przewodniczyć rozprawie i naradzie ani wykonywać czynności sędziego poza
rozprawą (art.169 par 2 usp)

Ławnicy orzekają tylko i wyłącznie w sądach okręgowych jako sądach pierwszej instancji i
tylko na rozprawach o zbrodnie.

SkładŚ

 art. 28 par 2 kpk (1 + 2 – zwykły sąd ławniczy)

 art.28 par 4 kpk (2 + 3 – powiększony skład ławniczy)

 art.562 par 1 kpk (ułaskawienie – taki skład jaki orzekał)

Zasada prawdy materialnej

Jest to dyrektywa. Podstawą wszystkich rozstrzygnięć powinny być ustalenia faktyczne

zgodne z rzeczywisto cią. Związek tej zasady z formalną i swobodną oceną dowodów.

Inne nazwyŚ zasada instrukcyjno ci, instruktionsprinzip, zasada prawdy rzeczywistej, zasada
prawdy obiektywnej, zasada prawdy – kładą nacisk na aktywną rolę sądu.

6
Naczelne zasady procesu Joa a Kuruçaylıoğlu

Wszystkie inne zasady procesu karnego są jej podporządkowane. Najwyższa zasada procesu
karnego – E. Krzywuski.

Materialna

A contrario prawda formalna, czyli osąd o rzeczywisto ci, uznanej za prawdziwą o ile mie ci
się w z góry ustalonych regułach. Orzeczenie zapada na podstawie o wiadczenia strony, a
prawo procesowe nie ąda badania czy ma one pokrycie z rzeczywisto cią (dowody,
domniemania bez względu na to czy zgadzają się z faktami mającymi miejsce).

Ustalania faktyczne

Jest to stwierdzenie faktów dokonywane w procesie, mające znaczenie dla decyzji

procesowej. Forma:

 procesowa – w wyniku czynno ci procesowych, stanowią podstawę decyzji

procesowych

 pozaprocesowa – poza procesem lub podczas czynno ci operacyjno –

rozpoznawczych, na ogół nie mają wpływu na decyzje procesowe

Utrwalenie dowodów, uzyskanie dowodów zebranych w toku niektórych

czynno ci operacyjno – rozpoznawczych.

Ustawa oŚ Policji, CBA, Stra y żranicznej, andarmerii Wojskowej,

ABW

Kontrola operacyjna – kontrola rozmów, korespondencji, inne

uzyskiwanie informacji w sposób tajny przy pomocy rodków
technicznych, kontrolowana przesyłka lub transakcja.

Tak uzyskane dowody stają się dokumentem urzędowym w

rozumieniu art.393 par 1 zdanie pierwsze kpk je eli kontrola
operacyjna została przeprowadzona zgodnie z warunkami
okre lonymi w ustawie. Mo e stać się podstawą ustaleń
faktycznych sądu, a zatem i wyroku.

Trochę logiki  Ustalenia faktyczne są przesłanka mniejszą (Pm) w

sylogizmie prawniczym.
Logiczny model podejmowania decyzji
procesowych. Przesłanką większą (Pw) jest norma prawna.

Konkluzja (K) to decyzja procesowa.

7
Naczelne zasady procesu Joa a Kuruçaylıoğlu

W praktyce – sylogizm hipotetyczny czyli modus PrzykładŚ Je li kto kradnie to podlega

ponendo ponens – je li p to powinno nastąpić q. karze, a poniewa żeorge Patton ukradł,
więc zostanie skazany.

Nie trzeba stwierdzać, i błędne ustalenia faktycznie zawsze prowadzą do niewła ciwego
zastosowania normy prawa karnego materialnego.

Charakter dokonywania ustaleń faktycznych:

1. probabilistyczny, czyli prawdopodobieństwo w ustalaniu faktów jest następstwem wad

ludzkiego umysłu

przeka niki faktów, czyli dowody (niedoskonało ć)

dowodzenie w procesie jest tzw. rozumowaniem redukcyjnym:

znane i prawdziwe są następstwa

nieznana i niepewna jest racja

mają następstwo poszukuje się racji (zadanie

organu procesowego) – przykładŚ wiadoma jest
kradzie (następstwo), niewiadoma jest osoba
sprawcy i okoliczno ci (racja)

kierunek wnioskowania biegnie od wniosku do

przesłanek

rozumowanie redukcyjne daje wynik

prawdopodobny

udowodnienie stanu faktycznego

2. poznanie materialne

konfrontacja ustaleń z dowodami

zasada swobodnej oceny dowodów

udowodnienie - ka de twierdzenie, które jest przyjmowane za podstawę decyzji

procesowych

wyjątek – wyrok uniewinniający lub postanowienie o umorzeniu postępowania

przygotowawczego z powodu braku dowodów winy oskar onego

udowodnienie (2 warunki):

8
Naczelne zasady procesu Joa a Kuruçaylıoğlu

 warunek obiektywny - dowody muszą mieć taką siłę przekonywania, e

znikają racjonalne wątpliwo ci (common man and wise man)

 warunek subiektywny – dowody stwarzają w umy le oceniającego

całkowitą pewno ć, i adna inna ewentualno ć nie mo e zachodzićś
je eli w dalszym ciągu istnieją wątpliwo ci co do ustaleń faktycznych –
uniewinnienie oskar onego

3. fakty prawnie relewantne

te które mają znaczenie dla rozstrzygnięcia kwestii odpowiedzialno ci

karnej/cywilnej bąd dla wydania decyzji

współcze nie rozszerza się granice poznania sądowego poprzez zwiększenie

zainteresowania osobą oskar onego

Art. 2. Rzeczpospolita Polska jest Art. 45. 1. Ka dy ma prawo do

demokratycznym państwem prawnym,
urzeczywistniającym zasady
sprawiedliwo ci społecznej.
Art. 7. Organy władzy publicznej działają
na podstawie i w granicach prawa.
sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia
sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez
wła ciwy, niezale ny, bezstronny i
niezawisły sąd.

Z dyrektywy art.2 par 2 kpk wynikają dalsze dyrektywyŚ

1. Organy procesowe obowiązane są do podejmowania wszelkich starań, aby ich

ustalenia faktyczne były zgodne z prawdą

Nie jest zaprzeczeniem ani wyjątkiem od zasady prawdy materialnejŚ

 warunkowe umorzenie postępowania

 skazanie bez rozprawy

 rozprawa skrócona

gdy okoliczno ci popełnienia nie budzą wątpliwo ci

2. Organ procesowy sprawujący kontrolę judykacyjną zobowiązany jest do

sprawdzenia czy organ, który wydał zaskar one orzeczenie poczynił prawdziwe
ustalenia faktyczne

rodki zaskar enia

art.438 pkt 3 pkp

9
Naczelne zasady procesu Joa a Kuruçaylıoğlu

art.440 kpk z zastrze eniem art.536 kpk

Poznanie prawdy materialnej ulega ograniczeniom ze względu na ochronę innych interesówŚ

 prawomocno ć orzeczenia i postanowień kończących postępowanie

 humanitaryzm procesu

 zakazy dowodowe

 immunitety procesowe

 zakaz reformationis in peius (w skrócieŚ uniemo liwienie wyciągnięcia niekorzystnych

dla oskar onego konsekwencji prawnych z dalszych ustaleń faktycznych, dokonanych
w następstwie odwołania toczącego się z inicjatywy oskar onego)

 zakończenie postępowania w rozsądnym terminie

 ograniczenia faktyczne

Zasady domniemania niewinno ci i in dubio pro reo

Domniemanie niewinno ci jako dyrektywa. Traktowanie oskar onego jako niewinnego

dopóki nie zostanie udowodniona mu wina w sposób przewidziany przez kpk.

In dubio pro reo jako dyrektywa. Wszystkie niedające się rozstrzygnąć wątpliwo ci,
rozstrzyga się na korzy ć oskar onego.

1. Domniemanie niewinno ci

Racje zasady:

1. wyra a prawidłowo ć statystyczną

2. oskar yciel – cię ar dowodu (poszukiwanie i przedstawienie)

3. ochrona przed skazaniem niewinnego

4. poprawny stosunek do oskar onego

5. bariera przed przesadami

10
Naczelne zasady procesu Joa a Kuruçaylıoğlu

6. wpływ na kulturę społeczeństwa

Art. 42 ust.3 Konstytucji (Ka dego uwa a się za niewinnego, dopóki jego wina nie zostanie stwierdzona
prawomocnym wyrokiem sądu).

Art.6 ust.2 EKPC (Ka dego oskar onego o popełnienie czynu zagro onego karą uwa a się za niewinnego do
czasu udowodnienia mu winy zgodnie z ustawą).

Art. 14 ust.2 Międzynarodowego Paktu (Ka da osoba oskar ona o popełnienie przestępstwa ma prawo
być uwa ana za niewinną a do udowodnienia jej winy zgodnie z ustawą).

Jest to domniemanie prawne wzruszane (praesumptiones iuris tantum) poprzez

„udowodnienie winy” oraz stwierdzenie jej prawomocnym wyrokiemŚ

 prawomocny wyrok skazujący, w tym nakazowy

 prawomocny wyrok warunkowo umarzający postępowanie (art.66 par 1 kpk)

„okoliczno ci popełnienia nie budzą wątpliwo ci”

* Czym jest warunkowe umorzenie postępowania?1

Sąd ustala winę i społeczna szkodliwo ć. Według niektórych nie jest to stwierdzanie
popełnienia przestępstwa (skazanie). Orzeka się o winie i społecznej szkodliwo ci w wyroku,
tylko nie ma kary, a zamiast tego orzeka się rodki probacyjne.

Czy jest to skazanie? Czy jest to rodek karny czy prawny? (spór nierozstrzygnięty )
Tak – ustala się winę, stopień społecznej szkodliwo ci, formę odpowiedzialno ci za
przestępstwo (skazanie → rodki probacyjnej i warunkowe umorzenie).
Nie – ustala się stopień winy i społecznej szkodliwo ci czynu, ale orzeczenia o warunkowym
umorzeniu nie umieszcza się w KRS co nie powoduje recydywy (zamiastŚ KRK).

Doktryna:

• Maria Szewczyk - nie jest skazaniem

• Andrzej ZollŚ „Reakcja na popełnione przestępstwo w postaci innego ni kara/ rodek karny
reakcji senstu strico.”
• Marian Cie lakŚ Czy orzeczenie warunkowego umorzenia jest uznaniem winy sprawcy?
Tak, ale w ograniczonym stopniu. Czy wyrok warunkowo umarzający postępowanie jest
rozstrzygnięciem o winie? Warunkowe umorzenie nie mo na uznać za skazanie, bo jest to
jakby zaniechanie cigania, a w związku z zasadą domniemania niewinno ci jest
stwierdzeniem niewinno ci. Z drugiej strony trzeba stwierdzić winę i społeczną szkodliwo ci

1
Na podstawie notatek z nauki o karze: https://www.box.com/s/9sur9n6vjaydedutfqbd

11
Naczelne zasady procesu Joa a Kuruçaylıoğlu

czynu, podobnie jak w wyroku skazującym. Żikcja prawa → pomimo stwierdzenie winy
nale y uznać sprawce za niewinnego, nie jest to wyrok skazujący (paradoks).
• SNŚ w większo ci opowiada się, e nie jest skazaniem
• podręcznikŚ nie jest skazaniem

** Czy oznacza stwierdzenie winy?2

1. Nie jest skazaniem. Oskar ony ma być traktowany przez społeczeństwo tj. niewinny.
Tylko na płaszczy nie procesowej dochodzi do wyłączenia domniemania niewinno ci,
ale prowizorycznie… Ale na oskar onego nakłada się pewne obowiązki – kurator,
rodki probacyjne, które są pod pewnym względem uznaniem jego winy (stanowisko
SN).

2. M. Cie lak – obala domniemanie niewinno ci, ale dzięki fikcji prawnej dalej uznawany
jest oskar ony za niewinnego.

3. Władysław Wolter – nie obala domniemania

4. Walto – obala

5. Nowela kpk z 10.1.2003 wskazuje na to, i domn imanie niewinno ci jest obalone

Traktuje się oskarżonego jak niewinnego – znaczenie:

1. ujęcie subiektywistyczneŚ do czasu wydania prawomocnego skazania, oskar ony jest

niewinny (zakłada się jego niewinno ć do tego czasu) i ma być odpowiednio
traktowany (Cie lak, Zoll)

2. ujęcie obiektywistyczneŚ tak ustawa wymaga 

3. humanistyczny sceptycyzm:

(a) co do traktowania oskar onego – nakaz ustawy;

(b) krytyczne nastawienie do zarzutu wysuniętego wobec oskar onego

2
Na podstawie podrę z ika St. Waltosia

12
Naczelne zasady procesu Joa a Kuruçaylıoğlu

Aspekt procesowy

Obowiązuje w 3 stadiach procesu i wobec wszystkich organów procesowych. Moment

końcowy to prawomocny wyrok skazujący, w tym nakazowy lub prawomocny wyrok
warunkowo umarzający postępowanie (art.66 par 1 kpk).

Aspekt pozaprocesowy

Dotyczy całego społeczeństwa. Mamy tutaj 3 kategorieŚ

1. osoby fizyczne

2. organy administracji i władzy oraz organy kierujące przedsiębiorstwami, instytucjami i

organizacjami społecznymi

3. praca sensu largo

Ad 1 Ad 3

Bezpodstawne lub lekkomy lne posądzenie Niedopuszczalne jest przesądzanie w

kogo o przestępstwo mo e narazić
pomawiającego na proces o pomówienie
(art.212 par 1 lub par 2 kk). Dowód
prawdziwo ci spoczywa na oskar onym,
gdy to on posądza o przestępstwo.
sprawozdaniach, reporta ach itp. wyniku
niezakończonego procesu przynajmniej
przed sądem I instancji. 3
Przykład
X popełnił przestępstwo

Ad 2
Art.52 par 1 pkt 2 kp
Pracodawca mo e rozwiązać umowę o pracę bez
wypowiedzenia z winy pracownika w razie
popełnienia przez pracownika w czasie trwania
umowy o pracę przestępstwa, które uniemo liwia
dalsze zatrudnianie go na zajmowanym stanowisku,
je eli przestępstwo jest oczywiste lub zostało
stwierdzone prawomocnym wyrokiem.
Nie wolno zwalniać z pracy ani usuwać z
organizacji społecznej przed sądowym
rozstrzygnięciem kwestii
odpowiedzialno ci karnej za zarzucone
przestępstwo.
≠
X został oskar ony o przestępstwo
3
W Pols e rak jest karal oś i przesądów. A
contrario w prawie anglosaskim znana jest postać
przestępstwa obrazy sądu (contempt of court).
Jed akże w polski prawie a y uregulowa ie
lex imperfecta w postaci art.13 ust.1 prawa
prasowego z 1984 roku. Przepis stanowi o zakazie
przesądu przed orze ze ie w I i sta ji. Prasą są
wszystkie środki asowego przekazu, w tym
I ter et. Jedy ą odpowiedzial oś ią, do jakiej
oże zostać po iąg ięty dzie ikarz oraz i e
oso y zaj ują e się tą profesją jest
odpowiedzial ość przed sąde dzie ikarski
stowarzyszenia dziennikarzy o ile dany
dziennikach do niego ależy. Należy podać rów ież
odpowiedzial ość ywil ą z art. i k .

13
 2. In dubio pro reo

Nieudowodnionych zarzutów nie mo na przypisać. Je eli istnieją wątpliwo ci, których nie da
się rozstrzygnąć, nale y je tłumaczyć na korzy ć oskar onego. Zasada występuje we
wszystkich stadiach procesu. Zakaz ustaleń alternatywnych (Oskar ony popełnił czyn a lub b;
kwalifikacja czynu jest z x lub y przepisuś powstała szkoda jest z lub w. ReasumującŚ nie wolno ustalać adnych
okoliczno ci, które mogą mieć wpływ na winę, karę, rodki zabezpieczające).

Wersja:

pozytywna (nakaz rozstrzygnięcia na korzy ć)

negatywna (zakaz rozstrzygnięcia na niekorzy ć)

Wątpliwo ć

faktyczna

prawna

Cię ar dowodu

Ogólna zasada ei incubit probatio qui dicit non qui negat. Ten kto powołuje się na jakie
fakty, powinien jej udowodnić, czyli je eli twierdzi się przeciwnie wobec zasady
domniemania niewinno ci, nale y wskazać dowodami, e dana osoba popełniła przestępstwo.

Cię ar dowodu a obowiązek dowodzenia

Cię ar dowodu – powinno ć udowodnienia ze względu na własny interes, gdy nieudanie się
dowodu ma dla jednostki ujemne konsekwencje, czyli przegrywa sprawę 

Obowiązek dowodzenia – obowiązek udowodnienia ze względu na cudzy interes. Tutaj ju

mamy do czynienia z adwokatami (interes klienta), oskar ycielami publicznymi (interes
państwa) itp.

14
3 pojęcia cię aru dowodu:

1. Znaczenie formalne - wyłącznie przez tego kto jest wysunął.

2. Prakseologiczne4 (w polskim kpk) - powinno ć udowodnienia własnej tezy oraz

obcią a oskar onego, gdy podnosi fakty sprzeczne z tezą oskar enia. Je eli oskar ony
nie będzie ich udowadniał większe szanse ma udowodnienie faktów przytoczonych
przez oskar yciela. I tutaj wchodzi du a aktywno ć obrońców. Oskar ony powinien
przynajmniej uprawdopodobnić swoje twierdzenia. Cię ar dowodu spada na
oskar yciela wówczas, gdy uprawdopodobnienie oskar onego jest
nieprawdopodobne. Oskar yciel publiczny, obrońca, pełnomocnik lub przedstawiciel
ustawowy nie działają wyłącznie we własnym interesie, dlatego spoczywa na nich
dodatkowo obowiązek dowodzenia (statkiem powietrznym ). Przerzucenie cię aru
dowodu na oskar onego nie jest dopuszczalne, o ile ustawa nie stanowi inaczej.

3. Znaczenie materialne (w polskim kpk) - powinno ć kogokolwiek udowodnienie

pod rygorem odrzucenia – następstwaŚ

(a) obcią ają tego, kto wysunął twierdzenie (koszty procesu)

(b) obojętne jest, kto udowodni twierdzenie

Zasada swobodnej oceny dowodów

Jest to dyrektywa. Organ procesowy kieruje się swoim przekonaniem nieskrępowanym

ustawowymi regułami ocen, pod wpływem wiedzy, do wiadczenia yciowego i zasad
logicznego rozumowania. Ówcze nie obowiązuje zasada kontrolowanej swobodnej oceny
dowodów.

Racjonalna ocena dowodów, czyli stosunek psychiczny do przedmiotu rozstrzygnięcia i

dowodów.

Ocena dowodów to proces my lowy (4 czynniki):

1. Dowody w rozumieniu ródeł i rodków dowodowych przeprowadzone przed organem

procesowym lub przez sam organ

2. Organ ocenia je przez pryzmat swojego do wiadczenia yciowego

3. Dowody ocenia się zgodnie ze wskazaniami nauki

4
nauka o normach i zasadach prawnych

15
Naczelne zasady procesu Joa a Kuruçaylıoğlu

4. Ocena musi przebiegać zgodnie z rygorami logiki formalnej

Ocena dowodów:

1. Aprioryczna

Poprzedza przeprowadzenie dowodu. Badanie przydatno ci dowodu dla udowodnienia

danej kwestii, czyli pod katem dopuszczalno ci dowodu. Ustawowe formalizowanie
oceny apriorycznej mo e być odstępstwem od zasady swobodnej oceny dowodów.

2. Aposterioryczna

Dokonana po przeprowadzeniu dowodu. Kategorie:

a) ocena jednostkowa5 - ocena ka dego dowodu z osobna, dokonywana w czasie i

niezwłocznie po przeprowadzeniu dowodu

b) ocena kompleksowa – dochodzi w czasie narady, przed wydaniem orzeczenia,

a po zamknięciu postępowania dowodowego

Wpływ biegłych na swobodną ocenę dowodów

Ekspertyza z zasady przesadza rozstrzygnięcie. Biegły jest zawsze biegłym organu

procesowego, bez względu na to, kto go zaproponował, co nie wyłącza mo liwo ci powołania
innego, je li oka e się, ze pierwsza ekspertyza nie rozwiała wszystkich wątpliwo ci. Organ
procesowy nie mo e zastępować własnym przekonaniem opinii biegłego. Owa opinia ma
tworzyć przekonanie. Organ procesowy ma jednak obowiązek kontroli metody badawczej itp.
Nie mo e natomiast kwestionować twierdzeń naukowych, na których opinia jest zbudowana.

KPK nie przewiduje adnych reguł nakazujących uznanie pewnych faktów za udowodnione
lub nie. Nawet protokół podlega swobodnej ocenie dowodów.

W sferze ocen apriorycznych przewidziane są pewne wyjątki od zasady:

1. zakazy dowodowe (art.170 par 1 pkt 1)

2. domniemanie prawne niewzruszalne (art.125, 138, 139 par 1 i 3, 491 par 1, 496 par 3)

5
Stali zawsze taką preferował.

16
Naczelne zasady procesu Joa a Kuruçaylıoğlu

Kryteria przeprowadzania oceny apriorycznej:

 czy dowód jest prawnie dopuszczalny

 czy jest przydatny do stwierdzenia danej okoliczno ci lub czy da się go przeprowadzić

Nie mo na z góry uznać za niewiarygodny dowód, który jeszcze nie został przeprowadzony.

Ocena aposterioryczna jest podstawą oceny dowodu. Jedynym ograniczeniem zasady

swobodnej oceny dowodów są decyzje zapadłe w innych procesach lub wyjątkowo w danym
procesie, ale wydane przez inny organ. I takie dowody ocenia się swobodnie, choćby sama
decyzja była wią ąca.

Zasada swobodnej oceny dowodów w Polsce jest zasadą kontrolowanej oceny dowodów,
która przebiega dwustronnieŚ

1. Organ procesowy musi się wytłumaczyć, dlaczego oparł się na tych, a nie innych
dowodach i dlaczego nie uznał dowodów przeciwnych, chyba e ustawa przewiduje
zwolnienie z tego obowiązkuŚ

a) art.305 par 1 w zw. z art.94 par 1 pkt 5

b) art.313 par 3

c) art.94 par 1 pkt 5

d) art.332 par 2 i 3

W dochodzeniu postanowień z a-c nie trzeba uzasadniać.

Natomiast uzasadnienie wyroku I instancji jedynie na wniosek strony (art.424 par

1 pkt 1), ustnie art.418 par 3 (oszczędno ć pracy sędziów).

Wyrok nakazowy (art.504 par 2) mo e nie zawierać uzasadnienia (wyrok taki jest
jednak propozycją, którą strona mo e odrzucić, wnosząc sprzeciw).

2. Organ rozpoznający rodek odwoławczy kontroluje swobodną ocenę dowodów

dokonaną przez organ pierwszej instancji. Podstawa: art.438 pkt 3. System apelacyjny
i za aleniowy zbudowany jest wła nie na kontroli oceny ustaleń dowodowych sądu I
instancji. Natomiast system kasacyjny jest przeciwny, nie czyni się ustaleń
faktycznych.

3.

17
Naczelne zasady procesu Joa a Kuruçaylıoğlu

Zasada bezpo rednio ci

Jest to dyrektywa. Brak ustawowej definicji. Organ procesowy powinien zetknąć się ze
ródłem i rodkiem dowodowym osobi cie, s rodkiem dowodowym, na którym opiera swe
ustalenia to przede wszystkim rodek dowodowy pierwotny (dowód pierwotny).

 Każde powtórzenie wiadomości grozi jej zniekształceniem.

 Nie ma powtórzeń bez zniekształceń.

 Zniekształcenia wsypują także w dokumentach i dowodach rzeczowych.

 Kopia nie będzie nigdy identyczna z oryginałem (choćby materiał z

jakiego została wykonana).

Ka de poznawanie zdarzenia przez sąd jest poznawaniem po rednim. Sąd mo e zetknąć się ze
zdarzeniem tylko za po rednictwem dowodów. Nigdy nie wolno mu sądzić czynu, którego
był wiadkiem.

Typy zniekształceniaŚ

1. Skrót relacji, któremu towarzyszy proces 2. Zmiana w tre ci wypowiedzi

zapominania spowodowana niezrozumieniem lub
nało eniem własnych wyobra eń bąd
uzupełnianie luk w pamięci

Zasada bezpo rednio ci w znaczeniu formalnym – osobiste zetknięcie się własnymi

zmysłami (dosłownie) .

Zasada bezpo rednio ci w znaczeniu materialnym – za pomocą dowodów pierwotnych

Dowód pierwotny (oryginalny), czyli pochodzący w pierwszej ręki, ze ródła mającego

bezpo redni kontakt z faktem, do którego się odnosi.

przykładŚ testis ex visu ( wiadek naoczny), oryginał dokumentu, nagranie, zdjęcie,

film

Dowód pochodny, czyli jak wiele po rednich ródeł wypełniać będzie odstęp między
faktem a organem procesowym.

przykładŚ testis ex auditu ( wiadek ze słyszenia)

18
Naczelne zasady procesu Joa a Kuruçaylıoğlu

Wyjątki od zasady bezpo rednio ciŚ

1. Dopuszczalne jest ustalenie faktu za pomocą dowodu pochodnego, gdy dowód

pierwotny nie istnieje lub nie jest dostępnyŚ

a) art.389 par 1, czyli je eli c) art.377 par 3 i 4;

oskar ony poprzednio
składał zeznania w d) art.479 par 2;
charakterze wiadka, to e) art.393 par 4;
takich protokołów nie
wolno odczytaćś f) art.185a par 1-3;

b) art.333 par2, art.391 par 1 i g) art.185b par 1;

2;

2. Dopuszczalne jest przeprowadzenie dowodu pochodnego, gdy zachodzi potrzeba

skontrolowania dowodu pierwotnego:

a) art.389 par 1 i art.391 par 1 i 2

b) metody weryfikacji dowodów przez zestawienie dowodów pierwotnych z

pochodnymi

3. Niektóre dowody in naturam są pochodneŚ

a) protokoły oględzin, opinie biegłych, wyniki wywiadu rodowiskowego,

dokumenty urzędowe – czyli wszystko to co relacjonuje fakty

b) art.304a i art.325e par 1 (art.393 par2)

c) art.393 par 3

4. Dopuszczalno ć dowodów pochodnych, gdy wymaga tego postulat szybko ci i

ekonomii procesu:

a) art.392 par 1 i 2;

b) art.394 par 2;

c) art.402 par 2;

d) art.404 par 2: rozprawę odroczoną może sąd prowadzić wyjątkowo w dalszym

ciągu, jak po przerwie, chyba że skład sądu uległ zmianie

W tych dwóch wypadkach kontynuowanie rozprawy grozi orzekaniem na

podstawie dowodów, które wskutek upływu czasu co najmniej częściowo
zostały zapomniane.

e) art.97.

19
Naczelne zasady procesu Joa a Kuruçaylıoğlu

Pomoc prawna jako odstępstwo od zasady bezpo rednio ci

Na czym polega?

Organ procesowy prowadzący postępowanie zwraca się do organu, w którego okręgu

przebywa strona lub inny uczestnik procesu, np. wiadek albo znajduje dowód
rzeczowy, z pro bą o wykonanie okre lonej czynno ci procesowej, np. przesłuchanie
wiadka. Pociąga to za sobą walor identyczny z czynno cią wykonaną przez organ
wła ciwy. Jako e jest to wyjątek od zasady, dopuszczalne jest tylko wtedy, gdy
zezwala na to przepis ustawy.

Pomoc taka dzieli się na krajową i zagraniczną (opiszę tylko krajową, zagraniczna –
podręcznik!).

Pomoc krajowa, udzielona na terytorium RP przybiera postać czynno ci sędziego

wyznaczonego do tej czynno ci przez pełny skład sądu, czyli jest on jednym z
członków składu lub sądu wezwanego, czyli innego sądu wła ciwego miejscowo:

a) art.396 par 1

b) art.396 par 2

c) art.377 par 3 i 4

d) art.184 par 3

W czynno ciach tych mają prawo brać udział strony, obrońcy i pełnomocnicy.
Oskar onego pozbawionego wolno ci sprowadza się tylko wtedy, gdy sąd
uzna to za konieczne (art.396 par 3). Inny dowódŚ art.396 par 4.

Utrwalenie tych czynno ci za pomocą urządzenia rejestrującego d więk

(art.147 par 2 pkt 3).

Zasada bezpo rednio ci w postępowaniu przygotowawczym, odwoławczym, kasacyjnym i

trybach szczególnych (ograniczenia)

Sąd odwoławczy rozpoznający apelację nie mo e przeprowadzić postępowania dowodowego

co do istoty sprawy (art.452 par1). Powinien opierać się na ustaleniach dokonanych przez sąd
I instancji. Istnieją jednak wyjątkowe sytuacje – art.452 par 2.

Przekazanie sprawy do ponownego postępowania sądowi I instancji, sąd ten przeprowadza w

zakresie dowodów postępowanie, mo e za zgodą stron poprzestać na ich ujawnieniu (art.442
par 2).

20
Naczelne zasady procesu Joa a Kuruçaylıoğlu

Tryby szczególne zredukowane:

 postępowanie nakazowe – orzekanie na podstawie akt sprawy (art.500 par 1)

 postępowanie uproszczone – prowadzenie rozprawy mimo brak obecno ci oskar onego

(art.479 par 1 i 2, patrz orzeczenie SN z 1971)

 tryb prywatnoskargowy – tj. postępowanie uproszczone, czyli bez udziału oskar onego

Zasada skargowo ci i cigania z urzędu

Zasada skargowo ci jest dyrektywą. Organ procesowy wszczyna i prowadzi postępowanie

tylko skutkiem skargi podmiotu bezpo rednio zainteresowanego rozstrzygnięciem.

Zasada cigania z urzędu równie jest dyrektywąś …niezale nie od czyjekolwiek skargi.

I. Zasada skargowo ci

Ujecie:

a) wąskie – wszczęcie i byt procesu (sposób inicjowania procesu i postępowanie

tylko przed sądem I instancji)

b) szerokie – ka de postępowanie w obrębie procesu

Wszystkie postępowania sądoweŚ główne, apelacyjne, kasacyjne, dotyczące wznowienia i

następcze są domena zasady skargowo ci.

Postępowanie przygotowawcze i wykonawcze objęte są zasadą cigania z urzędu.

Skarga - wniosek podmiotu bezpo rednio zainteresowanego rozstrzygnięciem o wszczęcie i

prowadzenie stosowanego postępowania.

Podział skargŚ

1. Zasadnicze (inicjują stadium procesu). Dzielą się naŚ

a) akt oskar enia

b) pozew cywilny

21
Naczelne zasady procesu Joa a Kuruçaylıoğlu

c) wniosek o rozpoznanie sprawy w postępowaniu przyspieszonym, który

zastępuje w tym trybie akt oskar enia (art.517b par 4)

2. Instrumentalne (uruchamiają poszczególne etapy w odrębnie stadiów, wszczęcie

nadzwyczajne postępowania kontrolnego). Dzielą się naŚ

a) etapowe czyli takie które przesuwają proces do następnego etapu:

apelacja

za alenie na postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania

przygotowawczego

za alenie na postanowienie o umorzeniu postępowania

przygotowawczego

sprzeciw od wyroku zaocznego

sprzeciw od wyroku nakazowego

b) warunkujące kontrolę nadzwyczajnąŚ

kasacja

wniosek o wznowienie postępowania przygotowawczego lub sądowego

c) incydentalne

szczególnieŚ za alenia w kwestii rodków zapobiegawczych

Skargi pełnią funkcjęŚ

1. Impuls procesowy:

 inicjacja postępowania

 moment wniesienia przerywa bieg terminu

 oznacza początek postępowania

2. Żunkcja obligującaŚ

a) pozytywna – obowiązek organu procesowego do wszczęcia i kontynuacji

postępowania, rozpoznanie kwestii będącej jej przedmiotem

b) negatywny:

i. nie wolno wszczynać postępowania dopóki nie zostanie wniesiona

skarga (nemo iudex sine actore – istnieją wyjątki od tej maksymy, czyli

22
Naczelne zasady procesu Joa a Kuruçaylıoğlu

niezale nie od inicjowania postępowania skargą uruchamia się je w

takiej samej kwestii niekiedy z urzędu)Ś

przykładŚ wniesienie podania o zło enie kasacji nadzwyczajnej, gdy

jednocze nie sam organ uprawniony do jej zło enia uwa a, e nale y z
urzędu rozwa yć potrzebę takiej czynno ci

ii. nie wolno organowi procesowemu wychodzić poza granice zakre lone
skargą, czyli rozpoznawać sprawę innej osoby ni oskar ony i inny
czyn ni wymieniony w skardze

3. Funkcja informacyjna

Informowanie organów procesowych i pozostałych stron o zapatrywaniu stron na

kwestię faktów oraz prawa. Propozycja rozstrzygnięcia.

Wymienić nale y równie funkcje bilansującą. Dotyczy ona tylko aktu

oskar enia w sprawie z oskar enia publicznego. Podsumowanie postępowania
przygotowawczego, wynik tego postępowania.

II. Zasada cigania z urzędu

Postępowanie przygotowawcze. Wyjątkiem jest ciganie na wniosek pokrzywdzonego

(art.12). Bez wniosku w sprawach o niektóre przestępstwa wszczęcie postępowania
nie jest dopuszczalne. Wniosek ten mo e pokrzywdzony cofnąć w postępowaniu
przygotowawczym za zgodą prokuratora, a w postępowaniu sądowym za zgoda sądu
do rozpoczęcia przewodu sądowego na pierwszej rozprawie głównej, chyba e
dotyczy to przestępstwa zgwałcenia – art.197 kk. Ponowne zło enie wniosku jest
niedopuszczalne. Organ postępowania przygotowawczego jest zobowiązany do
przekroczenia granic wniosku (art.12 par 2), tak samo mo e zmieniać kwalifikację
prawną czynu, choćby w ten sposób wniosek miałby stać się bezprzedmiotowy, mo e
rozszerzać postępowanie na inne czyny nie cigane na wniosek.

Postępowanie wykonawcze toczyć się w my l zasady cigania z urzędu.

Kodeks karny wykonawczy

Art. 9.
§ 1. Postępowanie wykonawcze wszczyna się bezzwłocznie, gdy orzeczenie stało się
wykonalne.

23
Naczelne zasady procesu Joa a Kuruçaylıoğlu

§ 2. Wyrok oraz postanowienia wydane w trybie art. 420 Kodeksu postępowania karnego
stają się wykonalne z chwilą uprawomocnienia, chyba e ustawa stanowi inaczej.

Art. 11.
§ 1. Sąd, kierując orzeczenie do wykonania, przesyła jego odpis lub wyciąg, ze wzmianką o
wykonalno ci, a w wypadku orzeczenia prawomocnego – z datą je-go uprawomocnienia się,
odpowiedniemu organowi powołanemu do wykonywania orzeczenia. Sąd przesyła
dyrektorowi zakładu karnego lub aresztu ledczego orzeczenie wraz z uzasadnieniem, je eli
zostało sporządzone i nie zawiera informacji niejawnych o klauzuli tajno ci „tajne” lub
„ ci le tajne”.

Postępowanie główne i apelacyjne, z małymi wyjątkami, toczy się w my l zasady cigania z

urzędu. Wyjątki dzielą się na 3 grupy:

1. Uprawnienie do inicjowania procesu”

a) postępowanie poprawcze w stosunku do nieletnich wszczyna sąd rodzinny z

urzędu na podstawie postanowienia o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu
poprawczym, które zastępuje akt oskar enia (art.43 par 3)

b) art.415 par 4 kpk

c) art.542 par 3 i 4 kpk

2. Uprawnienia do kontynuowania postępowania mimo cofnięcia skargi przez podmiot,

który ją wniósłŚ

a) Odstąpienie oskar yciela publicznego od oskar enia nie wią e sądu (art.14 par
2). Oznacza to, e sąd mo e kontynuować postępowanie, chyba e uzna, i
odstąpienie jest uzasadnione ujawnieniem jakiej negatywnej przesłanki
procesuś wówczas przyczyna umorzenia będzie zbieg dwóch przesłanek
negatywnych, czyli tej która spowodowała odstąpienie i brak skargi
oskar yciela publicznego. Je li natomiast odstąpienie po rozpoczęciu
przewodu sądowego zostało spowodowane brakiem dowodów winy
oskar onego i sąd równie jest zdaniem ze nie ma takich dowodów, formą
zakończenia procesu powinien być zawsze wyrok uniewinniający (art.414 par
1);

b) Odstąpienie oskar yciela prywatnego od oskar enia po rozpoczęciu przewodu

sądowego na pierwszej rozprawie głównej powoduje umorzenie postępowania
tylko wtedy, gdy na to wyrazi zgodę oskar ony (art.496 par 2). Chodzi o to, by
dać oskar onemu szanse uzyskania wyroku uniewinniającegoś

c) Oskar ony nie mo e cofnąć wniesiony na jego korzy ć rodek odwoławczy

je eli wniósł go oskar yciel publiczny lub je eli zachodzi wypadek obrony
obligatoryjnej okre lony w art.79 (art.431 par 2). Vice versa, rodka

24
Naczelne zasady procesu Joa a Kuruçaylıoğlu

odwoławczego wniesionego na korzy ć oskar onego nie mo na bez jego

zgody cofnąć (art.431 par 3).

3. Uprawnienia do przekraczania granic skargi:

a) Sąd odwoławczy mo e, niezale nie od granic rodka odwoławczego (skargi)

orzec na podstawie bezwzględnych przyczyn odwoławczych wymienionych w
art.439 par 1, 440, 455 lub rozszerzyć orzeczenie na rzecz współoskar onych,
je eli zachodzą warunki okre lone w art.435ś

b) SN mo e przekroczyć granice kasacji w wypadkach okre lonych w art.435,

439, 455 (art.536);

c) W postępowaniu o wznowienie postępowania sądowego cofnięcie wniosku o

wznowienie jest bezskuteczne, je eli zachodzi jedna z przyczyn wymienionych
w art.439 – bezwzględna przyczyna odwoławcza lub 440 – ra ąca
niesprawiedliwo ć orzeczenia (art.545 par 1)

Zasada kontradyktoryjno ci i zasada inkwizycyjno ci

Są to dyrektywny. Pierwsza zasada przewiduje prawo do walki o korzystne dla strony

rozstrzygnięcie. Druga zasada przewiduje, i nie ma miejsca dla stron procesowych, a badanie
sprawy nale y wyłącznie do organu procesowego.

I. Kontradyktoryjno ć

Warunki, kiedy zachodzi, kontradyktoryjno ć procesu (łącznie spełnione)Ś

1. Dokładne oznaczenie przedmiotu (procesu), czyli podanie do wiadomo ci

stronom istoty odpowiedzialno ci karnej lub cywilnej za popełniony czyn.
Strony muszą znać przedmiot rozpoznania oraz konsekwencje w zakresie
prawa materialnego.

W tym celu w postępowaniu przygotowawczym wydaje się akty

okre lające granice odpowiedzialno ci, czyliŚ postanowienie o
wszczęciu ledztwa lub dochodzenia.

W postępowaniu przed sądem, zasadniczą rolę odgrywają równie akt

oskar enia, a ponadto to wyrok, apelacja, kasacja.

25
Naczelne zasady procesu Joa a Kuruçaylıoğlu

2. Istnienie przeciwstawnych stron oprócz organu procesowego

Czyli co najmniej trójkątny stosunek. Układ ten jest zachwiany, gdy w

postępowaniu przygotowawczym nie występuje pokrzywdzony (np. art.145
kk). W postępowaniu przygotowawczym organ procesowy bywa i organem
cigającym.

3. Równouprawnienie stron wiodących spór

Zasada równo ci broni (principle of equality of arms). Dlatego nie mo na

porównywać uprawnień procesowych podejrzanego i prokuratora, gdy ten
drugi nie jest stroną.

Specyfika organu procesowego, tutaj prokuratora, umo liwia dla oskar onego
pewne przywileje (favor defensionis):

 prawo do ostatniego pytania, słowaś

 „rozlu niona” apelacja oskar onegoś

 zakaz reformationis in peius;

 przekraczanie granic apelacji na korzy ć oskar onego.

4. Prawo stron do wpływania swym zachowaniem na przebieg i wyniki procesu

(niezbędne minimum dyspozycyjno ci stron w procesie)

II. Inkwizycyjno ć

Specyfika: organ procesowy bierze na zawiadomienie o miejscu i czasie

siebie dodatkową rolę oskar yciela i czynno ci jest obowiązkoweś
obrońcy. Uwzględnienie zasady w polskim
b) osoby ww, mają obowiązek wziąć
procesie. Wyrównanie praw udziału stron
w czynno ciach procesowych (4 reguły)Ś udział w postępowaniu, gdy ustawa
tak stanowi (art.96 par 1 kpk);
a) stron oraz osoby niebędące
c) osoby ww, maja prawo wziąć
stronami, je eli ma to znaczenie dla
udziałowe wszystkich pozostałych
ich praw/interesów, mają prawo
posiedzeniach, je eli się stawią, ale
wziąć udział w posiedzeniu (art.96
nie zawiadamia się ich o nichś
par 1 kpk)ś wówczas

26
Naczelne zasady procesu Joa a Kuruçaylıoğlu

d) ustawa stanowi, ze posiedzenie

odbywa się bez udziału stron i
innych osób

Osoby biorące udział w

czynno ciach procesowych mają
oczywi cie prawo składać wnioski i
inne o wiadczenia (art.116 kpk).

 Postępowanie przygotowawcze

Rządzi nim zasada inkwizycyjno ci. Jednak e występują wyjątki na rzecz zasady
kontradyktoryjno ciŚ

 art.301 i 325a par 2

 art.315 par 1, 2 i 325a par 2

 art.316 par 1, 2 i 325a par 2

 art.316 par 3 i 325a par 2

 art.317par 1, 2 i 325a par 2

 art.318 i 325a par 2

 art.3121 par 1-5 i 325a par 2 oraz 325h

 art.117 par 1 i art.249 par 5

Charakterystycznym jest obligatoryjno ć dopuszczania do udziału w tych

czynno ciach. Jedynie mo na odmówić udział podejrzanemu pozbawionemu
wolno ci, ale w sytuacjach wyjątkowych.

WYROK z dnia 3 czerwca 2008 r. Sygn. akt K 42/07

Art. 156 § 5 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89,
poz. 555, ze zm.) w zakresie, w jakim umożliwia arbitralne wyłączenie jawności tych
materiałów postępowania przygotowawczego, które uzasadniają wniosek prokuratora w
przedmiocie tymczasowego aresztowania, jest niezgodny z art. 2 oraz art. 42 ust. 2 w związku
z art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Patrz: art.156 par 5, art.73 par 1-4.

27
Naczelne zasady procesu Joa a Kuruçaylıoğlu

Art.73 par 4: po 14 dniach od tymczasowego aresztowania. obrońca ma niczym

nieskrępowane prawa pełnego kontaktu z tymczasowo aresztowany.

 Postępowanie główne i apelacyjne

Zasadą jest Kontradyktoryjno ć, która rozpoczyna się ju podczas postępowania

przej ciowego. Art.338 par 2 – pisemna odpowiedz na akt oskar eniaś przypomina to
sprzeciw wobec aktu oskar enia. Odpowiedz na akt oskar enia per se nie zmusza
prezesa sądu do wyznaczenia posiedzenia.

Art.339 kpk.

Art.94 lub 95 (art.339 par 5).

Rozprawa główna jest w pełni kontradyktoryjna. CechaŚ zadawanie pytań przez

przewodniczącego składu sądzącego w pierwszej kolejno ci.

Wzajemne relacje między sądem a stronami w czasie przewodu (dyrektywy):

 art.366 par 1

 art.367 par 1

 art.367 par 2, Audiatur et altera pars

 art.369

 art.171 par 1 (w dalszym ciągu sędzia jest, tym który pierwszy zadaje pytania)

 art.370 par 3

 Odczytywanie aktu oskar enia przez oskar yciela

 Prawo zaskar enia decyzji procesowych

 Prawo do odpowiedzi na apelację, kasację

 Dyzpozytywno ć stron poprzez dopuszczenie ich do udziału w czynno ciach

procesowych (zasada jawno ci procesu w stosunku do stron) – aby toczyć
spór, trzeba być przy nim obecnym. Obecno ć ta gwarantujeŚ

art.352 i 353

art.374 oraz 74 par 2, art.350 par 2

28
Naczelne zasady procesu Joa a Kuruçaylıoğlu

Obecno ć na rozprawie oskar onego pozostającego na wolno ci, nie jest obowiązkowa w
postępowaniu uproszczonym, w postępowaniu prywatnoskargowym, odwoławczym i
kasacyjnym.

Udział prokuratora w rozprawie głównej i apelacyjnej jest obowiązkowy, za wyjątkiem spraw

rozpoznawanych w postępowaniu uproszczonym, z oskar enia prywatnego, nakazowym,
karnym skarbowym i poprawczym w sprawach nieletnich. Tak e – art.517a, mimo e waga
spraw rozpoznawanych w tym trybie jest mniejsza.

Konsekwencją nieobecno ci prokuratora lub oskar onego, gdy ich obecno ć jest
obowiązkowa jest konieczno ć odroczenia rozprawy lub zarządzenia przerwy, chyba e
zachodzą okoliczno ci zezwalające na prowadzenie rozprawy w nieobecno ć oskar onego.

Nieusprawiedliwiona nieobecno ć na rozprawie oskar yciela prywatnego o powoda

cywilnego – art.383, 491 par i 496 par3.

Nieusprawiedliwiona nieobecno ć oskar yciela posiłkowego ubocznego lub subsydiarnego

nie przeszkadza w przeprowadzeniu rozprawy. Kodeks nie uzale nia biegu rozprawy od jego
obecno ci. Niemniej jednak odroczy się ja lub przerwie, je eli będzie zachodzić uzasadnione
przypuszczenie, e niestawiennictwo wynikło z powodu przeszkód ywiołowych lub innych
wyjątkowych przyczyn, a tak e wtedy, gdy oskar yciel posiłkowy wnosił o
nieprzeprowadznie rozprawy bez jego obecno ci (art.117 par 2).

Wyjątki na rzecz zasady tajno ci:

a) art.108 par 1 i 2

b) art. 375 par 1 i 2

c) status wiadka incognito, art.184 par 3

d) zeznania składa pokrzywdzony lub wiadek, który nie ukończył 15 lat, w charakterze
wiadka, o którym mowa w art.185a lub 185b

e) art.464 par 1-3

f) art.354 pkt 2

Ograniczenie kontradyktoryjno ci postępowania głównego i odwoławczego na rzecz

inkwicyjno ciŚ

a) inicjatywa dowodowa prezesa sądu (przewodniczącego wydziału) oraz

przewodniczącego rozprawy, a więc obowiązku dopuszczenia i sprowadzenia
dowodów niezbędnych do ustalenia istotnych okoliczno ci sprawy z urzędu (art.352 i
366 par 1);

b) aktywny udział sądu w przeprowadzeniu dowodów (art.366 par 1)

29
Naczelne zasady procesu Joa a Kuruçaylıoğlu

Zasada legalizmu

Jest to dyrektywa. Organ procesowy powołany do cigania przestępstw zobowiązany jest, z

chwilą powzięcia uprawdopodobnionej wiadomo ci o przestępstwie ciganym z oskar enia
publicznego, wszcząć i przeprowadzić postępowanie karne.

Przeciwną zasadą jest zasada oportunizmu, tzn. organ procesowy mo e nie wszczynać
postępowania, je eli wzgląd na interes publiczny (społeczny) czyni w danej sprawie
postępowanie karne z oskar enia publicznego niecelowym. Oportunizm wła ciwy –
pozaprawna niwelować procesuś oportunizm niewła ciwy – bagatelno ć sprawy.

RÓ NICA
LEGALIZM OPORTUNIZM

obowiązek wszczynania i prowadzenia procesu tylko uprawnienie do tego

Normatywna forma zasady legalizmu: Oportunizm:

 wszczynanie postępowania  ma prawo

 wnosi akt oskarżenia  wnosi, jeżeli uzna za celowe

 obejmuje oskarżenie  jeżeli wymaga tego interes

publiczny (społ.)

Zasada legalizmu materialnego – społeczna szkodliwo ć czynu nie jest znikoma. PatrzŚ
art.1 par 2 kk. Materialna definicja przestępstwa. Zasada ta nie obejmuje swym zasięgiem
postępowania z oskar enia prywatnego! Mo na stwierdzić, e oddanie niektórych spraw w
ręce pokrzywdzonych jest swego rodzajem oportunizmem. Nale y podkre lić, i w przypadku
większego stopnia szkodliwo ci społecznej przestępstw ciąganych na wniosek
pokrzywdzonego pociąga za sobą obowiązek cigania po zło eniu wniosku i uzale nia
skuteczno ć cofnięcia wniosku od zgody prokuratora lub sądu.

Wyjątki na rzecz zasady oportunizmŚ

1. Umorzenie absorpcyjne postępowania (art.11 kpkś przepis ten jest szczególny w

stosunku do art.22 kpk). Termin ten nie jest zawity ani prekluzyjny. Umorzeniem
absorpcyjnym mo na objąć sprawy połączone jednym postępowaniem.

30
Naczelne zasady procesu Joa a Kuruçaylıoğlu

Jak to wygląda na przykładzie?

P1 (jedno postępowanie) – przestępstwo oszustwa

P2 – fałszywe zeznania

P3 – posługiwanie się podrobionym dokumentem

Prokurator wnosi akt oskar enia tylko za oszustwo. Zawiesza dochodzenie z

P2 i P3.

oszustwo
fałszywe posługiwa ie
zeznania się
podrobionym
dokumentem

Po prawomocnym skazaniu, umarza się postępowanie w czę ci zawieszonej,

je eli uzna prokurator, e wymierzona kara odpowiada tej, jaką wymierzyłby
sąd łącznie za wszystkie 3 przestępstwa. Podstawą prawną czę ciowego
zawieszenia jest art. 11 par 2 (z art.22 kpk brak jest takich ogólnych reguł
zawieszenia). Umorzenie absorpcyjne do pewnego stopnia realizuje zasadę
oportunizmu, gdy rezygnuje się ze cigania mniejszych przestępstwa, celem
skoncentrowania się na sprawach powa niejszych samego sprawcy.

2. wiadek koronny. Umarza się postępowanie przeciwko sprawcy przestępstwa w

zakresie przestępczo ci zorganizowanej lub w ramach takiej przestępczo ci, je eli
wiadek koronny zło ył przed sądem wyczerpujące zeznania dotyczące osób
uczestniczących w przestępstwie, które mogły przyczynić się do ujawnienia
okoliczno ci przestępstwa, wykrycia pozostałych sprawców, ujawnienia dalszych
przestępstwa lub im zapobie enia.

3. Umorzenie postępowania przeciwko nieletniemu je eli orzeczenie rodków

wychowawczych lub poprawczych jest niecelowe ze względu na orzeczone ju w
innej sprawie rodki. Przypomina ta instytucja co nieco umorzenie absorpcyjne.

 Nie są wyjątkami od zasady legalizmu immunitety.

31
Naczelne zasady procesu Joa a Kuruçaylıoğlu

 To samo dotyczy mo liwo ć warunkowego umorzenia postępowania

(art.66-68 kk).

 Art.60 par 1 kpk – zezwolenie prokuratorowi wszczęcia albo wstąpienie

do ju wszczętego postępowania z oskar enia prywatnego, je eli według
jego oceny wymaga tego interes społeczny.

Zasada legalizmu materialnego a konsensualne zakończenie procesu karnego.

Pytanie: Czy jest odstępstwem od zasady legalizmu, zawarcie porozumienie w toku procesu,
na podstawie którego strony umawiają się w zamian za wzajemne koncesje, że
odpowiedzialność karna i cywilna oskarżonego przybierze określone w porozumieniu
wymiary i sąd akceptuje takie porozumienie?

Do ut des. Oskar ony składa wyjaśnienia niebudzące wątpliwo ci i godzi się na

zaniechanie dalszego postępowania dowodowego oraz na naprawienie szkody. W
zamiar prokurator i pokrzywdzony godzą się na bardzo korzystny dla oskar onego
wymiar kary. Formy porozumienia:

a) skazanie bez rozprawy (wł. pattegiamento6)

b) rozprawa skrócona (wł. processo abbreviato)

c) porozumienie oskar onego z pokrzywdzonym co do naprawienia szkody lub

zado ćuczynienia uzasadniającego warunkowe umorzenieś nawet w sprawie o
przestępstwo zagro one karą nieprzekraczającą 5 lat pozbawienia wolno ci
(art.66 par 3 kk)

d) przepisy szczególne z kkŚ

 zawieranie nieformalnych porozumień

 pojednanie sprawcy z pokrzywdzonym

Jest ich 18 w kk. Zastosowanie ka dego z nich wymaga wcze niejszego

porozumienia prokuratora lub sądu z oskar onym.

/podręcznik – strona 302 – Nb. 484/

W celu ułatwienia dochodzenia do porozumień, w kpk przewidziano instytucje mediacji w

sprawach z oskar enia publicznego. Mo e występować podczasŚ

6
Układ iędzy oskarżo y a prokuratore zaapro owa y przez sąd.

32
Naczelne zasady procesu Joa a Kuruçaylıoğlu

 postępowania przygotowawczego

 postępowania przej ciowego

 rozprawy (ale konieczna jest wówczas przerwa lub odroczenie)

W sprawach z oskar enia prywatnego, sąd ma obowiązek wyznaczyć posiedzenie

pojednawcze lub skierować sprawę do mediacji.

Oportunizm faktyczny oraz gwarancie legalizmu

Oportunizm faktyczny to rezygnacja ze cigania karnego wywołana ró nymi względami, np.

personalnymi, układami w rodowisku . Oportunizm faktyczny jest

oportunizmem wła ciwym (kluczŚ niecelowo ć), ale bez upowa nienia ustawodawcy.

Gwarancje zasady legalizmu:

1. Mo liwo ć wniesienie za alenia rozpatrywanego przez prokuratora nadrzędnego lub

powołanego do nadzoru nad organem, któremu zło ono zawiadomienie na
bezczynno ć, je eli w ciągu 6 tyg. osoba lub instytucja, która zło y zawiadomienie o
przestępstwie, nie została powiadomiona o wszczęciu albo odmowie wszczęcia
ledztwa lub dochodzeniaś

2. Zaskar enie do sądu, za po rednictwem prokuratora, w drodze za alenia, postanowienia

o odmowie wszczęcia ledztwa lub dochodzenia lub o jego umorzeniu albo o
umorzeniu dochodzenia i wpisaniu sprawy do rejestru przestępstwaś

3. Przyznanie pokrzywdzonemu prawa do oskar enia posiłkowego subsydiarnego

4. Społeczna kontrola procesu karnego – zainteresowane prasy.

Zasada prawa do obrony

Jest to dyrektywa oraz uprawnienie. Oskar ony ma prawo bronić swych interesów w procesie
i korzystać z pomocy obrońcy.

Art.14 ust.3 lit. b, d Międzynarodowy…(Ka da osoba oskar ona o popełnienie przestępstwa ma prawo,
na zasadach pełnej równo ci, co najmniej do następujących gwarancjiŚ dysponowania odpowiednim czasem i

33
Naczelne zasady procesu Joa a Kuruçaylıoğlu

mo liwo ciami w celu przygotowania obrony i porozumienia się z obrońcą przez siebie wybranymś obecno ci na
rozprawie, bronienia się osobi cie lub przez obrońcę przez siebie wybranegoś do otrzymania informacji, je eli
nie posiada obrońcy, o istnieniu powy szego prawa oraz posiadania obrońcy wyznaczonego dla niej w ka dym
przypadku, kiedy interesy sprawiedliwo ci tego wymagają, bez ponoszenia kosztów obrony w przypadkach,
kiedy oskar ony nie posiada dostatecznych rodków na ich pokrycie).

Art.6 ust.3 b, c, d, e EKPCz (Ka dy oskar ony o popełnienie czynu zagro onego karą ma co najmniej
prawo do:
b) posiadania odpowiedniego czasu i mo liwo ci do przygotowania obronyś
c) bronienia się osobi cie lub przez ustanowionego przez siebie obrońcę, a je li nie ma wystarczających rodków
na pokrycie kosztów obrony, do bezpłatnego korzystania z pomocy obrońcy wyznaczonego z urzędu, gdy
wymaga tego dobro wymiaru sprawiedliwo ciś
d) przesłuchania lub spowodowania przesłuchania wiadków oskar enia oraz ądania obecno ci i przesłuchania
wiadków obrony na takich samych warunkach jak wiadków oskar eniaś
e) korzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza, je eli nie rozumie lub nie mówi językiem u ywanym w sądzie).

Art.42 ust.2 Konstytucji (Ka dy, przeciw komu prowadzone jest postępowanie karne, ma prawo do obrony
we wszystkich stadiach postępowania. Mo e on w szczególno ci wybrać obrońcę lub na zasadach okre lonych w
ustawie korzystać z obrońcy z urzędu).

Obrona materialna – podejmowanie przez jakąkolwiek osobę wszelkich czynno ci

procesowych w celu ochrony interesów oskar onego w procesie. Obrona materialna cechuje
sięŚ

1. Ka dy mo e ją wykonywać na rzecz oskar onego, oprócz jego samego per seś

2. Działalno ć ta ma granice wyznaczone przez prawoŚ

Nakłanianie do fałszywych zeznań, ukrywanie sprawcy, zacieranie ladów przestępstwa,

u ywanie przemocy lub gro by bezprawnej w celu wywarcia wypływu na czynno ci wiadka,
biegłego, tłumacza. W Polsce są to przestępstwa z art.18 par 1 w zw. z art.247 par 1, art. 252,
art. 253 kk.

Art. 18. § 2. Je eli czyn okre lony w § 1 łączył się ze

§ 1. Odpowiada za sprawstwo nie tylko ten, kto
wykonuje czyn zabroniony sam albo wspólnie i w
porozumieniu z inną osobą, ale tak e ten, kto
kieruje wykonaniem czynu zabronionego przez inną
osobę lub wykorzystując uzale nienie innej osoby
od siebie, poleca jej wykonanie takiego czynu.
Art. 247.
§ 1. Kto znęca się fizycznie lub psychicznie nad
osobą prawnie pozbawioną wolno ci,
Art. 252.
§ 1. Kto bierze lub przetrzymuje zakładnika w celu
zmuszenia organu państwowego
lub samorządowego, instytucji, organizacji, osoby
fizycznej lub prawnej albo grupy osób do
okre lonego zachowania się, podlega karze
pozbawienia wolno ci na czas nie krótszy od lat 3.
szczególnym udręczeniem zakładnika,
sprawca podlega karze pozbawienia wolno ci na
czas nie krótszy od lat 5 albo karze 25 lat
pozbawienia wolno ci.
§ 3. Kto czyni przygotowania do przestępstwa
okre lonego w § 1, podlega karze pozbawienia
wolno ci do lat 3.
§ 4. Nie podlega karze za przestępstwo okre lone w
§ 1, kto odstąpił od zamiaru wymuszenia i zwolnił
zakładnika.
§ 5. Sąd mo e zastosować nadzwyczajne
złagodzenie kary wobec sprawcy czynu
okre lonego w § 2, który odstąpił od zamiaru
wymuszenia i zwolnił zakładnika, a stosuje
nadzwyczajne złagodzenie kary, je eli odstąpienie
od zamiaru wymuszenia i zwolnienie zakładnika
nastąpiło dobrowolnie.

34
Kwestia fałszywego oskar enia z art.234 kk – fałszywe zarzucenie innej osobie przestępstwa,
które oskar onemu nie zostało narzucone.

Art. 234.
Kto, przed organem powołanym do cigania lub orzekania w sprawach o przestępstwo, w tym
i przestępstwo skarbowe, wykroczenie, wykroczenie skarbowe lub przewinienie
dyscyplinarne, fałszywie oskar a inną osobę o popełnienie tych czynów zabronionych lub
przewinienia dyscyplinarnego, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolno ci albo
pozbawienia wolno ci do lat 2.

Czy oskarżony odpowiada za przestępstwo z art.234 kk jeżeli oskarży inną

osobę o zarzucony mu czyn lub z art.212 par 1 kk (pomówienie)?

SN – odpowiedzialność za pomówienie, wyłączenie art.234 kk (uchwała

siedmiu sędziów VI KZP 67/71, 1972).
Piśmiennictwo – zdania podzielone, ale większość przeciwko pociąganiu do
odpowiedzialności.

Najnowsze orzeczenie SN (I KZP 49/05, 2006) – odpowiedzialność z art.234

kk. Późniejsze orzeczenie (IV KK 75/07, 2007) – dopuszczalność
odpowiedzialności za pomówienie7… (pod warunkiem, że działanie sprawcy
zmierza do obrony własnego interesu w sprawie oraz zarzut postawiony jest we
właściwej formie i nie zamierza do poniżenia osoby, której został postawiony).

3. Żormą obrony materialnej jest milczenie i bierne zachowanie, czyli zakaz zmuszania
kogokolwiek do samooskar enia się i dostarczenia przeciwko sobie dowodu.

Z prawa do milczenie nie wynika uprawnienie do kłamstwa. Je eli decydujemy się mówić to
zobowiązani jeste my do prawdy. W Polsce fałszywe wyja nienia oskar onego są jednak
niekaralne (art.233 par 1 kk typizuje przestępstwa tylko fałszywych zeznań: Kto, składając
zeznanie mające słu yć za dowód w postępowaniu sądowym lub w innym postępowaniu prowadzonym na
podstawie ustawy, zeznaje nieprawdę lub zataja prawdę, podlega karze pozbawienia wolno ci do lat 3).

Oskar onego mo na zmusić jedynie do biernego zachowania umo liwiającego ujawnienie

jego cech ciała, pobranie włosów, wydzielin, odcisków, fotografowanie, pomiary.

7
https://www.box.com/s/vhgfk9hrem4e1zs48myk, https://www.box.com/s/fm62cj9weeo7iyf1g4nw,
DEPENALI)ACJA ART. KK. C)Y KARAĆ WIĘ)IENIEM )A SŁOWO?

35
Naczelne zasady procesu Joa a Kuruçaylıoğlu

Nie mo na zmusić do wypowiedzi.

Obrona formalna – korzystanie z pomocy obrońcy przez oskar onego. RacjeŚ

 fachowo ć

 stan psychiczny

 zdolno ć wyręczania

 pomoc psychiczna

Obrona formalna mo e być obligatoryjna lub fakultatywna:

Obligatoryjna: art.79, 80, postępowanie przy pieszone, 548 kpk, postępowanie poprawcze
przed sądem w sprawie nieletnich.

Fakultatywnie: zale y od woli samego oskar onego, osób za niego działających, organu
procesowego (kiedy ustawa nie nakazuje by oskar ony miał obrońcę).

Stosunki zachodzące pomiędzy obrońcą o oskar onymŚ

 stosunek procesowy (obrończy)

podstawaŚ pełnomocnictwoś zarządzenie prezesa sądu

regulacja: kpk

 stosunek cywilnoprawny

podstawa: zlecenie

Stosunek procesowy, zwany obrończym – charakterystyka:

 Obrońca w zakresie metod i kierunku obrony ma stanowisko samodzielne

(patrz: art.378 kpk);

 Obrońca mo e przedsiębrać czynno ci procesowe na korzy ć oskar onego

(domniemanie korzystnej czynno ci). Jest to domniemanie wzruszaneŚ

a) czynno ć per naturam jest niekorzystna dla oskar onego

b) obrońca w złej mierze wykonuje czynno ć niekorzystną dla

oskar onego

36
Naczelne zasady procesu Joa a Kuruçaylıoğlu

Czynno ci tak wykonane stanowią przekroczenie granic obrony i są

bezskuteczne. Obrońca podlega odpowiedzialno ci dyscyplinarnej
(prawo o adwokaturze).

 Udział obrońcy w postępowaniu nie wyłącza udziału oskar onego. Jednak e

występują pewne czynno ci, których obrońca nie mo e wykonać bez
oskar onegoŚ

a) wszystkie o wiadczenia wiedzy oskar onego

b) w stosunku do czynno ci w zało eniu niekorzystnych, np. art.431 par 3

kpk

 Aktywno ć oskar onego nie wyłączna aktywno ci obrońcy. Sporządzenie i

podpisanie pisma procesowego przez adwokata:

a) akt oskar enia posiłkowego (art.55 par 2 kpk), chyba e autorem jest
radca prawny, gdy pokrzywdzonym jest instytucja państwowa,
samorządowa, społeczna;

b) apelacja od wyroku sądu okręgowego jako sądu I instancji

niepochodząca od prokuratora albo pełnomocnika osoby lub jednostki z
art.88 kpk, którym mo e być równie radca prawny;

c) kasacja niepochodząca od prokuratora, Pż, RPO (art.526 par 2 kpk);

przymus adwokacki nie ogranicza prawa radcy prawnego jako
pełnomocnika do sporządzenia i wniesienia kasacji (art.545 par 2 kpk).

 Zakres uprawnień obrońcy jest wyznaczony przez zakres uprawnień

oskar onego (art.315 – 318 kpk). WyjątekŚ art.185a i 185b kpk. Obrońca ma
prawo wziąć udział w takim przesłuchaniuś

 Oskar ony mo e mieć jednocze nie nie więcej ni 3 obrońców (art.77 kpk).
Sąd zasądzając zwrot kosztów procesu, uwzględnia uzasadnione wydatki z
tytułu jednego obrońcy (art.616 par 1 pkt 2 kpk). Uprawnienia wszystkich
obrońców są jednakowe. PatrzŚ art.117a par 1 i 2.

 Obrońca mo e bronić kilku oskar onych w tym samym procesie, o ile ich
interesy (oskar onych) nie pozostają w sprzeczno ci (art.85 par 1 i 2 kpk)

37
Naczelne zasady procesu Joa a Kuruçaylıoğlu

Zasada publiczno ci

Jest to dyrektywa. Społeczeństwo ma dostęp do wiadomo ci o procesie karnym.

Art.14 ust.1 Międzynarodowego … (Wszyscy ludzie są równi przed sądami i trybunałami. Ka dy ma

prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia sprawy przez wła ciwy, niezale ny i bezstronny sąd,
ustanowiony przez ustawę, przy orzekaniu co do zasadno ci oskar enia przeciw niemu w sprawach karnych bąd
co do jego praw i obowiązków w sprawach cywilnych. Prasa i publiczno ć mogą być wykluczone z cało ci lub
czę ci rozprawy sądowej ze względu na moralno ć, porządek publiczny lub bezpieczeństwo państwowe w
demokratycznym społeczeństwie albo je eli interes ycia prywatnego stron tego wymaga, albo w stopniu, w
jakim sąd uzna to za bezwzględnie konieczne w szczególnych okoliczno ciach, kiedy jawno ć mogłaby
przynie ć szkodę interesom sprawiedliwo ciś jednak e ka de orzeczenie sądu wydane w jakiejkolwiek sprawie
karnej lub cywilnej będzie publicznie ogłoszone, z wyjątkiem przypadków, gdy wymaga tego interes
młodocianych lub gdy sprawa dotyczy sporów mał eńskich albo opieki nad dziećmi).

Art.6 ust.1 EKPCz (Postępowanie przed sądem jest jawne, jednak prasa i publiczno ć mogą być wyłączone z
cało ci lub czę ci rozprawy sądowej ze względów obyczajowych, z uwagi na porządek publiczny lub
bezpieczeństwo państwowe w społeczeństwie demokratycznym, gdy wymaga tego dobro małoletnich lub gdy
słu y to ochronie ycia prywatnego stron albo te w okoliczno ciach szczególnych, w granicach uznanych przez
sąd za bezwzględnie konieczne, kiedy jawno ć mogłaby przynie ć szkodę interesom wymiaru sprawiedliwo ci).

Art.45 ust.1 Konstytucji (Ka dy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez
nieuzasadnionej zwłoki przez wła ciwy, niezale ny, bezstronny i niezawisły sąd).

Nieograniczona liczba nieokre lonych osób dostępu do czynno ci procesowych. Brak jest we
współczesnych systemach nieograniczonej zasady publiczno ci.

krąg szerszy: o e ość

osó postro y h;
o e ość prasy

krąg węższy:
o e ość osó
publiczność procesu postronnych

Les causes celebre – rozprawy budzące wielkie zainteresowanie. Regulamin urzędowania

sądów powszechnychŚ prezes sądu mo e zarządzić wydanie kart wstępu na rozprawę.

Wyjątki na rzecz tajno ci:

 obligatoryjnie cała rozprawa

 obligatoryjnie cała lub czę ć rozprawy

38
Naczelne zasady procesu Joa a Kuruçaylıoğlu

 fakultatywnie (Je eli ustawa pozostawia do wyboru wyłączenie jawno ci całej lub
czę ci rozprawy, zawsze nale y dą yć do wyłączenia czę ci)

Przy tajno ci rozprawy istnieją ekwiwalenty publiczno ciŚ

1. osoba zaufania (z wyjątkami)

2. zezwolenie fakultatywne przewodniczącego poszczególnym osobom na obecno ć na

rozprawie

3. obecno ć osób powołanych do kierowania sądami i nadzoru nad działalno cią

4. jawno ć ogłoszenia wyroku

Tajno ć przebiegu narady i głosowania nad ka dym orzeczeniem. Protokół.

Zasady:

 rozprawa sądowa – jawna

 postępowanie przygotowawcze – tajne

 postępowanie wykonawcze – tajne

Kwestia sprawozdawczo ci prasowej (prawo prasowe):

1. Dopuszczalno ć swobodnego sprawozdania prasowego tylko z rozprawy jawnej.

Publikacja ze ledztwa, dochodzenia tylko za zgodą prowadzącego postępowanie

zanim zostały ujawnione w postępowaniu sądowymś

2. Dziennikarz nie mo e publikować sprawozdania z rozprawy toczącej się z wyłączeniem

jawno ciś mo e natomiast ogłosić fakty nie pochodzące z postępowania
przygotowawczego;

3. Nie wolno wypowiadać opinii w prasie co do rozstrzygnięcia w postępowaniu sądowym

przed wydaniem orzeczenia w I instancji;

4. Dziennikarz nie ma prawa do adnych dodatkowych przywilejów w stosunku do

publiczno ci na sali rozpraw, mimo e zwyczajowo w czasie gło nych procesów
zapewnia się prasie osobne miejsce na sali;

39
Naczelne zasady procesu Joa a Kuruçaylıoğlu

5. Sąd nie ma uprawnień do jakiejkolwiek uprzedniej cenzury sprawozdań prasowych –

jednak e są obwarowane warunkami:

a) rzetelno ć

b) prawdziwo ć

6. Zakaz publikowania w prasie danych osobowych i wizerunków osób przeciwko którym

toczy się postępowanie przygotowawcze lub sądowe (a do uprawomocnienia się
wyroku) bez względu czy osoby te wyraziły zgodęś tylko prokurator bąd sąd mo e
zezwolić na ujawnienie danych osobowych i wizerunku, ze względu na wa ny interes
społeczny.

Dotyczy równie – wiadków oraz pokrzywdzonych (dane osobowe, wizerunki)ś

ró nicaŚ dopuszczalne jest publikowanie, gdy osoby te wyra ą na to zgodę.

Art.357 kpk – sprawozdawczo ć audiowizualna ró ni się od wy ej wymienionej. WarunkiŚ

1. Sąd wydaje zezwolenie na sprawozdawczo ćś

2. Brak bezpo rednie transmisji, jedynie utrwalenia obrazu i dziku za pomocą aparaturyś

3. Tylko z rozprawy;

4. Interes społecznyś

5. Nie będzie sprawiać utrudnień podczas rozprawyś

6. Wa ny interes uczestnika postępowania temu się nie sprzeciwia.

Prawo prasowe i kpk – niespójno ć

Zasada kontroli procesu

Jest to dyrektywa. Wszystkie decyzje procesowe i inne czynno ci procesowe.

Art.78 Konstytucji (Ka da ze stron ma prawo do zaskar enia orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej
instancji. Wyjątki od tej zasady oraz tryb zaskar ania okre la ustawa).
Art.178 ust.1 (Postępowanie sądowe jest co najmniej dwuinstancyjne).

Art.14 ust. 5 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych (Ka da osoba

skazana za przestępstwo ma prawo odwołania się do sądu wy szej instancji w celu ponownego rozpatrzenia
orzeczenia o winie i karze zgodnie z ustawą).

Art. 2 Protokołu dodatkowego KPCz (Prawo do odwołania w sprawach karnych

40
Naczelne zasady procesu Joa a Kuruçaylıoğlu

1. Ka dy, kto został uznany przez sąd za winnego popełnienia przestępstwa, ma prawo do rozpatrzenia przez sąd
wy szej instancji jego sprawy, tak w przedmiocie orzeczenia o winie, jak i co do kary. Korzystanie z tego prawa,
a tak e jego podstawy, reguluje ustawa.
2. Wyjątki od tego prawa mogą być stosowane w przypadku drobnych przestępstw, okre lonych w ustawie, lub
w przypadkach, gdy dana osoba była sądzona w pierwszej instancji przez sąd najwy szy albo została uznana za
winną i skazana w wyniku zaskar enia wyroku uniewinniającego sądu pierwszej instancji).

Kontrola społeczna – zespół czynników kształtujących zachowanie jednostki w sposób

społecznie po ądany.
Kontrola prawna – zgodno ć z prawem czynno ci procesowych i podejmowanie
przewidzianych prawem czynno ci korygujących.

RegułyŚ
 zasada niezawisło ci sędziowskiej
 stało ć wyroków
 oszczędne sformalizowana kontrola

Rodzaje kontroli:

1. judykacyjna

Skutkuje reformacją8 decyzji procesowej. Kontrola:

a) instancyjna:

 skargowa – uruchamia ją, z niewielkimi wyjątkami, wniosek osoby

zainteresowanej w zreformowaniu decyzji

 osądzająca – okre la tylko jakie czynno ci nale y podjąć przed

wydaniem nowej decyzji, wykładnia prawa dokonana przez organ
kontrolujący (TYLKO !!!)

rodki zaskar enia – wnioski uprawnionych uczestników procesu o

przeprowadzenie kontroli. Rodzaje:

 nadzwyczajne – skierowane przeciwko prawomocnym

orzeczeniom. Są toŚ

kasacja (zwyczajne, nadzwyczajna)

wniosek o wznowienie postępowania sądowego

8
naprawa

41
Naczelne zasady procesu Joa a Kuruçaylıoğlu

 zwyczajne – czyli skierowane przeciwko decyzją

nieprawomocnym. Są toŚ

a) wnioski o przeprowadzenie kontroli z urzędu

(klasyczne: art.327, 328, 521, 254 kpk)

b) sprzeciw i quasi-sprzeciw (cechy):

- są skargami

- nie są dewolutatywne (załatwia, ten organ, który wydał

zaskar oną decyzję bąd inny, ale w obrębie tej samej
jednostki organizacyjnej i w tej samej instancji)

- charakter kasatoryjny

Sprzeciw: art.482 par 1, art.506 par 1, art.286 kpk

Quasi-sprzecwi: nie mają charakteru

dewolutatywnego lub ich brak wynika z faktycznego
układu procesowego, natomiast nie posiadają
wszystkich cech sprzeciwu: art.341 par 2, art.387 par
2, art.392 par 1, art.126, art.373 kpk

c) rodki odwoławcze, czyli apelacja i za alenie (cechy):

- są skargami

- skutkują korektą decyzji

- w zasadzie dewolutatywne9 (niekiedy występuje tylko

dewolutatywno ć względna, tzn. sąd I instancji mo e
uwzględnić za alenie, je eli orzka w tym samym
składzie, w którym wydał zaskar one postanowienie)

b) nadzór prokuratora nad postępowaniem przygotowawczym(art.326 par 1-4

kpk)

Osądzanie (badanie) prawidłowo ci decyzji procesowych i wyciąganie faktów

z następstw prawnych. Równie prokurator ma mo liwo ć wydawana poleceń

9
sta praw y prze oszą y postępowa ie do orga u wyższej instancji

42
Naczelne zasady procesu Joa a Kuruçaylıoğlu

organowi kontrolowanemu oraz przejęcie czynno ci do wykonania w my l

dewolucji.

2. społeczna

Okresowe informacje o pracy sądów powszechnych i Sądu Najwy szego.

3. administracyjna

Stosunek słu bowy pracowników organu wymiaru sprawiedliwo ci. CechyŚ

 instrukcyjno – prewencyjne

 kontrola w celu usprawnienia pracy

 zapobieganie uchybieniom

 przeło ony słu bowy (osoby powołane do kierowania działalno cią administracyjną
sądów – w praktyceŚ sędzia wizytator w sądach okręgowych, apelacyjnych i w
Ministerstwie Sprawiedliwo ciś wgląd w czynno ci, ądanie wyja nień, zwracanie
uwagi na uchybienie i ądanie ich usunięciaś uchylanie zarządzeń administracyjnych
niezgodnych z prawem, stwierdzanie uchybień popełnionych przez sądy).

W prokuraturze natomiast nadzór słu bowy pokrywa się z zwierzchnictwem

procesowym, hierarchiczne podporządkowanie.

Nadzór słu bowy w Policji, ABW, CBA, Sż i innych słu bach. Przy ewentualnej
kolizji poleceń przyznaje się prymat nadzorowi prokuratora.

43
Naczelne zasady procesu Joa a Kuruçaylıoğlu

Zasada uczciwego (rzetelnego) procesu

Jest to dyrektywa.

Due process of law /proces uczciwy/ (akt

Edwarda III z 1355 r.). postępowa ie poszanowanie
god oś i
uczestnicz
procesu

rozsąd y
termin

Art.6 ust.1 źuropejskiej Konwencji Praw Człowieka (Ka dy ma prawo do sprawiedliwego i

publicznego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony
ustawą przy rozstrzyganiu o jego prawach i obowiązkach o charakterze cywilnym albo o zasadno ci ka dego
oskar enia w wytoczonej przeciwko niemu sprawie).

Art. 40 Konstytucji (Nikt nie mo e być poddany torturom ani okrutnemu, nieludzkiemu lub poni ającemu
traktowaniu i karaniu. Zakazuje się stosowania kar cielesnych).
Art.45 ust.1 (Ka dy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki
przez wła ciwy, niezale ny, bezstronny i niezawisły sąd).

Sprawiedliwo ć proceduralna, zado ć sprawiedliwo ci, brak naruszeń społecznych warto ci

moralnych.

Adresat dyrektywy – organy procesowe. Strona przeciwna – oskar ony oraz równie
pokrzywdzony.

Zasady wobec organów procesowychŚ

 traktowanie uczestników lojalnie

 respektowanie poczucia godno ci uczestników

 informowanie, o którym mowa w art.16, art.175 par 1, art.300, art.386 par 1 kpk

 w razie kolizji zasad procesowych wybiera się rozwiązanie, które jest bardziej
przyzwoite we własnym sumieniu ni w oczach osób postronnych

44
Naczelne zasady procesu Joa a Kuruçaylıoğlu

 szybko ć postępowania (tutaj art.6 ust.1 EKPCz plus anglosaska premia delayed justice
– no justice, czyli sprawiedliwo ć nie jest spó niona sprawiedliwo ć). rodki mające
na celu przyspieszenie procesu:

terminy procesowe (zawite i instrukcyjne)

zapobieganie przewlekło ci (art.366 par 2, art.170 par 1 pkt 5 kpk)

dopuszczalno ć konsensualnego zakończenia procesu w postaci skazania bez

rozprawy lub rozprawy skróconej

odstępstwo od zasady legalizmu przy pieszające postępowanie (umorzenie

absorpcyjne)

uproszczenie procedur:

 tryby szczególnie zredukowane (uproszczony, nakazowy)

 odstępstwo od zasady bezpo rednio ci

 rezygnacja z obecno ci stron procesowych (art.376, 377 kpk)

Remedium na przewlekło ć procesów – skarga na naruszenie prawa strony do rozpoznania

sprawy w postępowaniu przygotowawczym lub sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki.
PokrótceŚ strona oraz pokrzywdzony nawet, je eli nie jest stroną mogą wnie ć skargę do sądu, przed którym
toczy się postępowanie lub do prokuratora prowadzącego lud nadzorującego postępowanie przygotowawcześ oni
z kolei przekazują akt sprawy sądowi przeło onemu w którym toczy się postępowanie albo który byłby
wła ciwy rzeczowo lub SN (gdy skarga byłą wniesiona na s. apelacyjny albo SN). W razie stwierdzenia
nieuzasadnionej zwłoki orzeka się sumę pienię ną od 2000 do 20000 zł (w praktyce 1660zł).

45