Seminarium

1. Wymień postępowania szczególne

Postępowaniem szczególnym jest w postępowaniu karnym taka jego odmiana, która zakłada
rozstrzyganie kwestii odpowiedzialności karnej w sposób istotnie różniący się w swym przebiegu
od modelowego, zasadniczego rodzaju procesu.
Postępowania pierwszego stopnia:
- uproszczone,
- karno-skarbowe.
Postępowania drugiego stopnia:
- w sprawach o wykroczenia,
- z oskarżenia prywatnego,
- nakazowe,
- przyspieszone.
2. Charakterystyka postępowania prywatno- skargowego
Osoba prywatna zgłasza do sądu prywatną skargę. Do przestępstw ściganych z oskarżenia
prywatnego zaliczamy nieumyślne uszkodzenie ciała, lekkie uszkodzenie ciała, zniesławienie,
naruszenie nietykalności cielesnej. Sprawy z oskarżenia prywatnego są rozpoznawane
jednoosobowo przez sąd rejonowy.
3. Charakterystyka postępowania nakazowego
Postępowanie nakazowe jest trybem zredukowanym, polega na przypisaniu oskarżonemu
odpowiedzialności karnej poza rozprawą w drodze wydania nakazu karnego. Wyrokiem
nakazowym sąd może orzec karę grzywny do 100 stawek dziennych lub do 200.000 zł.
Ograniczenie to dotyczy także rozmiaru kary łącznej. Oskarżonemu można również wymierzyć
środek karny, a także poprzestać na orzeczeniu tylko tego środka.
4. Wymień środki zapobiegawcze
- tymczasowe aresztowanie,
- poręczenie majątkowe,
- poręczenie niemajątkowe,
- zakaz wykonywania zawodu,
- zakaz opuszczania kraju,
- zawieszenie w czynnościach służbowych,
- dozór policyjny,
- nakazy i zakazy zachowania się.
5. Przesłanki stosowania tymczasowego aresztowania
- zachodzi uzasadniona obawa ucieczki lub ukrywania się oskarżonego, zwłaszcza wtedy, gdy nie
można ustalić jego tożsamości albo nie ma on w kraju stałego miejsca pobytu,
- zachodzi uzasadniona obawa, że oskarżony będzie nakłaniał do składania fałszywych zeznań lub
wyjaśnień albo w inny bezprawny sposób utrudniał postępowanie karne,
- jeżeli przypuszcza się, że popełni ponownie to samo przestępstwo.
6. Zatrzymanie rzeczy i przeszukanie
Przeszukanie to czynność procesowa dokonywana przez uprawniony organ. Polega na znalezieniu
rzeczy mogących stanowić dowód w sprawie lub podlegających zajęciu w postępowaniu karnym
czy karnoskarbowym. Można dokonać przeszukania pomieszczeń i innych miejsc oraz, odzieży i
podręcznych przedmiotów. Przeszukania może dokonać prokurator albo (na polecenie sądu lub
prokuratora) Policja, a w wypadkach wskazanych w ustawach - także inny organ.
Rzeczy mogące stanowić dowód w sprawie lub podlegające zajęciu w celu zabezpieczenia kar
majątkowych, środków karnych o charakterze majątkowym albo roszczeń o naprawienie szkody
mogą być zatrzymane na żądanie sądu lub prokuratora, a w wypadkach niecierpiących zwłoki -
także na żądanie Policji lub innego uprawnionego organu. Zatrzymanie rzeczy może nastąpić bez
względu na to czyją własność rzecz stanowi lub u kogo się znajduje. Zatrzymanie rzeczy może
przebiegać w dwóch formach: - dobrowolne wydanie rzeczy przez wezwanie osoby do wydania
rzeczy - przymusowe odebranie rzeczy połączone z przeszukaniem.
7. Przeszukanie i zatrzymanie osoby
Przeszukania osoby i odzieży na niej należy dokonywać w miarę możności za pośrednictwem
osoby tej samej płci. Przeszukania może dokonać prokurator albo na polecenie prokuratora Policja
lub inny uprawniony organ. Organem tym może być także urząd celny. Postanowienie prokuratora
należy okazać osobie, u której przeszukanie ma być przeprowadzone. Osobę, u której ma nastąpić
przeszukanie, należy przed rozpoczęciem czynności zawiadomić o jej celu i wezwać do wydania
poszukiwanych przedmiotów. Podczas przeszukania ma prawo być obecna osoba, u której
przeprowadza się przeszukanie, oraz osoba przybrana przez prowadzącego czynność.
Zatrzymanie osoby jest czasowym pozbawieniem wolności osobistej, wykonywanym w drodze
przymusu. Zatrzymanie osoby może nastąpić jedynie w trybie i przypadkach określonych w KPK i
innych ustawach. Zatrzymanie osoby może być stosowane tylko wówczas, gdy inne środki okazały
się bezcelowe lub nieskuteczne. Zatrzymanie polega na pozbawieniu prawa: 1) swobodnego
poruszania się; 2) porozumiewania się z innymi osobami bez zezwolenia, 3) przyjmowania lub
przekazywania bez zezwolenia jakichkolwiek przedmiotów.
8. Przesłuchanie i jego charakterystyka
Oskarżony ma prawo składać wyjaśnienia; może jednak bez podania powodów odmówić
odpowiedzi na poszczególne pytania lub odmówić składania wyjaśnień. O prawie tym należy go
pouczyć. Obecny przy czynnościach dowodowych oskarżony ma prawo składać wyjaśnienia co do
każdego dowodu. W postępowaniu przygotowawczym oskarżonemu należy, na jego żądanie lub
jego obrońcy, umożliwić w toku przesłuchania złożenie wyjaśnień na piśmie. Przesłuchujący
podejmie w tym wypadku środki zapobiegające porozumieniu się oskarżonego z innymi osobami w
czasie spisywania wyjaśnień. Przesłuchujący może z ważnych powodów odmówić zgody na
złożenie przez oskarżonego wyjaśnień na piśmie. Pisemne wyjaśnienia oskarżonego, podpisane
przez niego, z zaznaczeniem daty ich złożenia, stanowią załącznik do protokołu.
9. Okazanie – sposób jego przeprowadzenia i cel
Okazanie stanowi odrębną dowodową czynność procesową, w wyniku której uzyskuje sie dowód w
postaci oświadczenia o rozpoznaniu danej osoby lub rzeczy w efekcie percepcji zmysłowej. Jego
przeprowadzenie wymaga sporządzenia protokołu. Okazanie powinno być przeprowadzone tak ,aby
wyłączyć sugestię.
10. Opinia biegłych w przedmiocie poczytalności oskarżonego i jej skutki
W celu wydania opinii o stanie zdrowia psychicznego oskarżonego sąd, a w postępowaniu
przygotowawczym prokurator, powołuje co najmniej dwóch biegłych lekarzy psychiatrów. Na
wniosek psychiatrów do udziału w wydaniu opinii powołuje się ponadto biegłego lub biegłych
innych specjalności. Do udziału w wydaniu opinii o stanie zdrowia psychicznego oskarżonego, w
zakresie zaburzeń preferencji seksualnych, sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator,
powołuje biegłego lekarza seksuologa. Biegli nie mogą pozostawać ze sobą w związku małżeńskim
ani w innym stosunku, który mógłby wywołać uzasadnioną wątpliwość co do ich samodzielności.
Opinia biegłych powinna zawierać stwierdzenia dotyczące zarówno poczytalności oskarżonego w
chwili popełnienia czynu, jak i jego aktualnego stanu zdrowia psychicznego oraz zdolności do
udziału w postępowaniu, a w razie potrzeby co do okoliczności wymienionych w art. 93 KK.
11. Pojecie dowodu w procesie karnym
Dowód w procesie karnym jest to każdy środek służący w ustalaniu okoliczności mających
znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy. W ścisłym znaczeniu jest to nośnik informacji o pewnym
fakcie.
12. Przedmiot dowodu
Przedmiotem dowodu są wszystkie fakty które zostaną ustalone. Fakt główny – stwierdzenie
ustawowych znamion przestępstwa. Fakt poboczny – nazywany jest poszlaką.
13. Klasyfikacja i podział dowodów
Podział na:
- dowody pośrednie
- dowody bezpośrednie
Kryterium jest tu przedmiot dowodu.
- fakty główny
- fakty uboczne 
Inny podział to:
- dowody pierwotne 
- dowody pochodne
Mając na uwadze formalizm przeprowadza dowodów, wyróżnia sie z kolei:
- dowód ścisły 
- dowód swobodny
Ze względu na charakter źródła dowodowego:
- dowody osobowe
- dowody rzeczowe
- inne dowody samoistne 
Ze względu na treść informacyjna:
- dowód pojęciowy
- dowód zmysłowy
Mający na względzie genezę źródła dowodowego:
- dowody przypadkowe 
- dowody z przeznaczeniem
- dowody obciążające 
- dowody odciążające
- dowody pozytywne 
- dowody negatywne
14. Surogaty udowodnienia
- notoryjność,
- oczywistość,
- uprawdopodobnienie,
- domniemanie.
15. Notoryjność
Bezsporna wiedza sądu w danej sprawie, dzieli się na notoryjność powszechną (wiedza
nieograniczonej liczby osób na danym terenie o danym fakcie) i na notoryjność sądową (sąd zna
określone fakty z urzędu).
16. Domniemanie
Ocena o dużym prawdopodobieństwie jakiegoś faktu, która jest wysnuta z faktu niebudzącego
wątpliwości, dzieli się na domniemanie faktyczne (wynikają z zasad doświadczenia życiowego),
domniemanie prawne (wynikają z przepisów prawa).
17. Poszlaka w procesie karnym
Fakt nie stanowiący bezpośredniego dowodu popełnienia przestępstwa przez daną osobę, dowód
niepełny.
18. Środki przymusu w prawie karnym
- zatrzymanie,
- poszukiwanie oskarżonego i list gończy,
- list żelazny,
- kary porządkowe,
- zabezpieczenie majątkowe,
- środki zapobiegawcze.
19. Różnica pomiędzy zatrzymaniem a ujęciem sprawcy na gorącym uczynku
Każdy ma prawo ująć osobę na gorącym uczynku przestępstwa lub w pościgu podjętym
bezpośrednio po popełnieniu przestępstwa, jeżeli zachodzi obawa ukrycia się tej osoby lub nie
można ustalić jej tożsamości. Osobę ujętą należy niezwłocznie oddać w ręce Policji. Policja ma
prawo zatrzymać osobę podejrzaną, jeżeli istnieje uzasadnione przypuszczenie, że popełniła ona
przestępstwo, a zachodzi obawa ucieczki lub ukrycia się tej osoby albo zatarcia śladów
przestępstwa bądź też nie można ustalić jej tożsamości albo istnieją przesłanki do przeprowadzenia
przeciwko tej osobie postępowania w trybie przyspieszonym.
20. Czas stosowania tymczasowego aresztowania
W postępowaniu przygotowawczym tymczasowe aresztowanie nie może być zastosowane na dłużej
niż 3 miesiące. Decyzja w tym zakresie należy do właściwości sądu rejonowego. Tymczasowe
aresztowanie może być nadto zastosowane na okres dłuższy w następujących przypadkach:
- na okres do 6 miesięcy (włączając w to 3 miesiące), jeżeli zachodzi szczególna potrzeba,
zwłaszcza gdy okoliczności sprawy spowodowały, że nie można było ukończyć postępowania
przygotowawczego w okresie trzech miesięcy – właściwym do przedłużenia na taki okres
tymczasowego aresztowania jest sąd właściwy do rozpoznania sprawy działający na wniosek
prokuratora,
- na dalszy okres oznaczony, niezbędny do ukończenia postępowania przygotowawczego, który
łącznie nie może jednakże przekroczyć 12 miesięcy – właściwym do takiego rozstrzygnięcia jest
sąd wyższego rzędu nad sądem właściwym do rozpoznania sprawy.
21. Przesłanki umorzenia postępowania karnego
1) czynu nie popełniono albo brak jest danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie jego
popełnienia,
2) czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego albo ustawa stanowi, że sprawca nie popełnia
przestępstwa,
3) społeczna szkodliwość czynu jest znikoma,
4) ustawa stanowi, że sprawca nie podlega karze,
5) oskarżony zmarł,
6) nastąpiło przedawnienie karalności,
7) postępowanie karne co do tego samego czynu tej samej osoby zostało prawomocnie zakończone
albo wcześniej wszczęte toczy się,
8) sprawca nie podlega orzecznictwu polskich sądów karnych,
9) brak skargi uprawnionego oskarżyciela,
10) brak wymaganego zezwolenia na ściganie lub wniosku o ściganie pochodzącego od osoby
uprawnionej, chyba że ustawa stanowi inaczej,
11) zachodzi inna okoliczność wyłączająca ściganie.
22. Prawa i obowiązki podejrzanego w postępowaniu przygotowawczym i oskarżonego przed
sadem
1) Podejrzanemu przysługuje prawo do:
- składania wyjaśnień;
- odmowy składania wyjaśnień lub odmowy odpowiedzi na pytania;
- złożenia wniosku o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności (art. 142 KKS);
- składania wniosków o dokonanie czynności śledztwa lub dochodzenia, obecności przy
czynnościach dowodowych;
- korzystania z pomocy obrońcy;
- żądania przesłuchania go z udziałem ustanowionego obrońcy, którego niestawiennictwo nie
tamuje przesłuchania (art. 300, 301 KPK);
- złożenia wniosku lub wyrażenia zgody na wniosek pokrzywdzonego o skierowanie sprawy do
instytucji lub osoby godnej zaufania w celu przeprowadzenia między nimi postępowania
mediacyjnego (art. 23a § 1 KPK);
- korzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza, jeżeli nie włada w wystarczającym stopniu językiem
polskim (art. 72 § 1 KPK);
- do końcowego zaznajomienia z materiałami postępowania.
2) Podejrzany jest obowiązany poddać się:
- oględzinom zewnętrznym ciała oraz innym badaniom nie połączonym z naruszeniem integralności
ciała;
- wolno także w szczególności od podejrzanego pobrać odciski, fotografować go oraz okazywać w
celach rozpoznawczych innym osobom (art. 74 § 2 pkt 1 KPK); 
- badaniom psychologicznym i psychiatrycznym oraz badaniom połączonym z dokonaniem
zabiegów na ciele, z wyjątkiem chirurgicznych, pod warunkiem, że dokonywane są przez
uprawnionego do tego pracownika służby zdrowia z zachowaniem wskazań wiedzy lekarskiej i nie
zagrażają zdrowiu podejrzanego jeżeli przeprowadzenie tych badań jest nieodzowne;
- w szczególności podejrzany jest obowiązany przy zachowaniu tych warunków poddać się
pobraniu krwi, włosów lub wydzielin organizmu (art. 74 § 2 pkt 2 KPK).
3) Prawa oskarżonego:
- jak u podejrzanego,
- prawo do zaskarżenia wyroku,
- prawo do milczenia.
3) Obowiązki oskarżonego:
- stawiać się na każde wezwanie sądu,
- informowanie o każdej zmianie adresu.
23. Wymogi formalne wyroków w procesie karnym
Wyrok powinien zawierać:
- oznaczenie sądu, który go wydał, oraz sędziów, ławników, oskarżycieli i protokolanta,
- rozstrzygnięcie sądu,
- przytoczenie opisu i kwalifikacji prawnej czynu, którego popełnienie oskarżyciel zarzucił
oskarżonemu,
- wskazanie zastosowanych przepisów ustawy karnej,
- dokładne określenie przypisanego oskarżonemu czynu oraz jego kwalifikację prawną.
24. Wymogi formalne apelacji
- oznaczenie wyroku (postanowienia), od którego jest wniesiona (datę orzeczenia, sygnaturę akt) ze
wskazaniem, czy orzeczenie zaskarżone jest w całości czy w części;
- zwięzłe przedstawienie zarzutów i ich uzasadnienie;
- powołanie, w razie potrzeby, nowych faktów i dowodów oraz wykazanie, że ich powołanie w
postępowaniu przed sądem I instancji nie było możliwe albo że potrzeba powołania się na nie
wynikła później;
- wniosek o zmianę lub o uchylenie orzeczenia z zaznaczeniem zakresu żądanej zmiany lub
uchylenia;
* w sprawach o prawa majątkowe – wartość przedmiotu zaskarżenia (z reguły równa lub niższa
wartości przedmiotu sporu wskazanej w pozwie, w zależności od tego, czy zaskarżamy orzeczenie
w całości czy w części).
25. Dopuszczalność apelacji
- istnienie orzeczenia, które może być zaskarżone,
- istnienie podmiotu uprawnionego do wniesienia środka odwoławczego,
- strona, aby mogła wnieść środek odwoławczy musi mieć w tym interes prawny, a tym interesem
jest istnienie po jego stronie pokrzywdzenia spowodowanego wydaną decyzja procesową.
26. Bezwzględne i względne przyczyny apelacji
1) orzeczenie wydała osoba nieuprawniona do orzekania albo sędzia podlegający wyłączeniu z
mocy prawa lub niezdolny do orzekania;
2) sąd był nienależycie obsadzony lub orzeczenie nie zostało podpisane;
3) sąd powszechny orzekł w sprawie należącej do właściwości sądu wojskowego albo sąd
wojskowy orzekł w sprawie należącej do właściwości sądu powszechnego;
3a) sąd niższego rzędu orzekł w sprawie należącej do właściwości sądu wyższego rzędu;
4) orzeczono karę lub środek karny nieznany ustawie;
5) zachodzi sprzeczność w treści orzeczenia uniemożliwiająca jego wykonanie.
27. Względne przyczyny odwoławcze
- obraza przepisów prawa materialnego,
- obraza przepisów postępowania, jeżeli mogła mieć wpływ na treść orzeczenia,
- błędy w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, jeżeli mógł on mieć wpływ
na treść tego orzeczenia,
- rażącą niewspółmierność kary lub niesłusznego zastosowania albo niezastosowania środka
zabezpieczającego lub innego środka.
28. Apelacja co do winy, co do kary
Apelację co do winy uważa się za zwróconą przeciwko całości wyroku.
Apelację co do kary uważa się za zwróconą przeciwko całości rozstrzygnięcia o karze i środkach
karnych.
29. Zakaz orzekania na niekorzyść oskarżonego
W przypadku braku środka odwoławczego na niekorzyść oskarżonego, jego sytuacja w
postępowaniu odwoławczym nie może ulec pogorszeniu.
30. Strony postępowania karnego
- w postępowaniu przygotowawczym: podejrzany, pokrzywdzony.
- w postępowaniu sądowym: oskarżyciel publiczny, oskarżyciel posiłkowy, oskarżyciel prywatny,
powód cywilny, oskarżony, obrońca.
32. Etapy postępowania głównego
- wywołanie sprawy,
- otworzenie przewodu sądowego,
- odczytanie aktu oskarżenia,
- pytanie do oskarżonego czy go zrozumiał,
- pouczenie o prawach i obowiązkach,
- przesłuchanie pokrzywdzonego,
- przesłuchanie oskarżonego,
- przesłuchanie świadków,
- wysłuchanie obrońców obu stron,
- udanie się sądu na naradę,
- odczytanie wyroku,
- pouczenie o możliwości odwołania się, zaskarżenia wyroku.
33. Właściwość miejscowa sądu
Właściwość miejscowa sądu jest tym elementem postępowania, który w najogólniejszym ujęciu
wskazuje, gdzie strona powinna składać swoje pisma. Właściwość ogólna oparta jest na
zasadniczym sposobie oznaczania właściwości miejscowej sądów I instancji i określa generalnie ich
właściwość miejscową. Jako wyjątkowy sposób oznaczania właściwości miejscowej traktuje się
przypadki właściwości przemiennej i wyłącznej. Decydujące znaczenie dla ustalenia właściwego
miejscowo sądu I instancji ma trwały związek pozwanego z określonym miejscem, które mieści się
w okręgu działalności tego sądu.
34. Przebieg postępowania sądu i kolejność czynności procesowych

35. Czym jest i jakie są cele postępowania przygotowawczego

Postępowanie przygotowawcze – faza postępowania karnego, obejmująca swym zakresem śledztwo
lub dochodzenie, czynności niecierpiące zwłoki oraz etap przygotowania i wniesienia do sądu aktu
oskarżenia.
Jego celem jest ustalenie, czy został popełniony czyn zabroniony i czy stanowi on przestępstwo,
wykrycie i w razie potrzeby ujęcie sprawcy, zebranie danych o nim, wyjaśnienie okoliczności
sprawy oraz zabezpieczenie i utrwalenie dowodów. Postępowanie to prowadzi prokurator, a w
pewnym zakresie również Policja. Uprawnienia Policji w niektórych sprawach przysługują także
organom Straży Granicznej, ABW, kontroli finansowej i innym. Może ono toczyć się w dwóch
formach: śledztwa lub dochodzenia. W naszym systemie prawnym funkcjonuje obok siebie kilka
pojęć na pierwszy rzut oka zbliżonych do siebie, a w związku z tym używanych w języku
potocznym zamiennie, często jednak nieprecyzyjnie. I tak:
- w postępowaniu przygotowawczym mamy do czynienia z podejrzanym, a w postępowaniu przed
sądem – z oskarżonym,
- w postępowaniu cywilnym występuje poszkodowany, a w karnym – pokrzywdzony,
- oskarżony lub podejrzany składają wyjaśnienia, a świadek – zeznania.
W dochodzeniu nie jest wymagane sporządzenie postanowienia o przedstawieniu zarzutów i o
zamknięciu dochodzenia, jeżeli podejrzany nie jest zatrzymany ani tymczasowo aresztowany.
36. Formy przygotowania przygotowawczego: śledztwo, dochodzenie i różnice miedzy nimi
Śledztwo:
- bardziej formalne,
- do 3 miesięcy, z możliwością przedłużenia do roku,
- prowadzi prokurator,
- cięższe przestępstwa.
Dochodzenie:
- mniej formalne,
- do 2 miesięcy,
- prowadzi policja,
- lżejsze przestępstwa.
Różnice:
- stopień formalizmu,
- czas trwania,
- organy, które je prowadzą,
- sprawy, w których są prowadzone.
37. Sposoby zakończenia postępowania przygotowawczego
- wniesienie do sądu aktu oskarżenia,
- umorzenie śledztwa lub dochodzenia,
- warunkowe umorzenie postępowania.
38. Warunkowe umorzenie postępowania
- wina i społeczna szkodliwość czynu nie są znaczne,
- okoliczności popełnienia przestępstwa nie budzą wątpliwości,
- sprawca nie był karany za przestępstwo umyślne,
- właściwości i warunki osobiste przestępcy oraz dotychczasowy sposób życia uzasadniają
przypuszczenie, że, pomimo umorzenia postępowania, będzie on przestrzegał porządku prawnego,
w szczególności nie popełni przestępstwa.
39. Elementy aktu oskarżenia
- imię i nazwisko oskarżonego, inne dane o jego osobie oraz dane o zastosowaniu środka
zapobiegawczego,
- dokładne określenie zarzucanego oskarżonemu czynu ze wskazaniem czasu, miejsca, sposobu i
okoliczności jego popełnienia oraz skutków, a zwłaszcza wysokości powstałej szkody,
- wskazanie przepisów ustawy karnej, pod które zarzucany czyn podpada,
- wskazanie sądu właściwego do rozpoznania sprawy i trybu postępowania,
- uzasadnienie oskarżenia.
40. Wniosek dowodowy i jego elementy
Wniosek – żądanie strony by przeprowadzić jakiś dowód:
- żądanie uzyskania i wykorzystania źródła lub środka dowodowego,
- oznaczenie dowodu jaki ma być przeprowadzony,
- okoliczności, które mają być udowodnione.
41. Zakazy dowodowe
Przepisy, które zabraniają przeprowadzenia określonych dowodów:
- zakaz przesłuchania obrońcy, duchownego, lekarza,
- zakaz ujawnienia poprzednio złożonych zeznań,
- zakaz przesłuchiwania ze względu na tajemnice państwową, służbową, zawodową,
- uchylenie się świadka od odpowiedzi.
42. Tajemnica służbowa i zawodowa
Tajemnica służbowa – Oznacza informację niejawną nie będącą tajemnicą państwową, uzyskaną w
związku z czynnościami służbowymi albo wykonywaniem prac zleconych, której nieuprawnione
ujawnienie mogłoby narazić na szkodę interes państwa, interes publiczny lub prawnie chroniony
interes obywateli albo jednostki organizacyjnej.
Tajemnica zawodowa – np. notariusze, radcowie prawni, adwokaci, lekarze, dziennikarze.

Wykłady
1. Wymień źródła prawa karnego procesowego
- Konstytucja RP,
- Kodeks postępowania karnego – nie reguluje wszystkich zagadnień,
- Umowy międzynarodowe ratyfikowane przez Polskę,
- oraz Ustawy: o prokuraturze, policji, o adwokaturze, o straży granicznej, o UOP, o ustroju sądów powszechnych, o
PIH, PIS.
2. Pojęcie wymiaru sprawiedliwości
Działalność państwa sprawowana przez niezawisłe sądy, które rozstrzygają konflikty prawne w drodze procesu. W
Polsce wymiar sprawiedliwości sprawują: Sąd Najwyższy, sądy apelacyjne, rejonowe, wojewódzkie, szczególne.
Wymiar sprawiedliwości funkcjonuje w oparciu o przepisy prawa. Niezawisłość wymiaru sprawiedliwości
zagwarantowana jest w konstytucji.
a) def. podmiotowa – działalność sądów,
b) def. przedmiotowa – działalność polegająca na rozstrzyganiu spraw cywilnych i karnych,
c) def. podmiotowo-przedmiotowa – działalność sądów polegająca na rozstrzyganiu spraw cywilnych i karnych.
3. Definicja procesu karnego
Ogół prawnie uregulowanej działalności mającej na celu realizację prawa karnego materialnego. W znaczeniu
konkretnym proces tzw. „konkretny” stanowi działalność przewidzianą prawem, odbywającą się w oznaczonym
procesie o konkretne przestępstwo lub przeciwko oznaczonej osobie o konkretne przestępstwo. W znaczeniu ogólnym
jest to działalność przewidziana w obowiązujących przepisach, mająca na celu wykrycie i ustalenie czynu, jego sprawcy
oraz wymierzenie kary lub zastosowanie innych środków jako model przewidziany w obowiązujących przepisach,
któremu powinien odpowiadać każdy proces przeciwko oznaczonej osobie.
W skrócie:
- wykrycie i ustalenia czynu przestępnego i jego sprawcy,
- osądzenia sprawcy za ten czyn,
- wykonania kary i innych środków reakcji karnej.
Przedmiotem procesu karnego jest kwestia odpowiedzialności karnej, a czasem i cywilnej oskarżonego za zarzucany
mu czyn zabroniony.
4. Czynności procesowe
Czynności procesowe w postępowaniu karnym – zachowanie się uczestnika procesu, wywołujące skutki przewidziane
przez prawo procesowe. Regułą jest, że zachowanie to przybiera formę działania. Zaniechanie nie jest w procesie żadną
czynnością, chyba że chodzi o świadome zaniechanie np. milczenia mające na celu wywołanie skutku prawnego.
Czynność procesowa aby mogła być uznana za skuteczną musi pozostawać w zgodzie z pewnymi wymaganiami:
- zgodność z przepisami prawa procesowego,
- istnienie woli uczestników czynności w wypadku oświadczeń procesowych,
- brak wad woli uczestników czynności procesowej (niedopuszczalny jest błąd co do treści czynności i przymus
psychiczny),
- brak warunku w odniesieniu do oświadczeń procesowych.
Czynności procesowe dzielą się na:
- czynności realne (zwane także faktycznymi), np. przeszukanie, zatrzymanie,
- oświadczenia procesowe czyli wyrażenie woli,
- postrzeżenia procesowe.
5. Funkcje prawa karnego procesowego
- prakseologiczna (instrumentalna) – prawo wskazuje najlepszą drogę do osiągnięcia celu jakim jest zrealizowanie
norm prawa karnego materialnego. Chodzi o wykrycie prawdy materialnej i wyciągnięcie odpowiedniej konsekwencji.
- gwarancyjna – prawo karne procesowe chroni prawa człowieka uwikłanego w proces. Służą temu normy
ograniczające stosowanie środków przymusu. Prawo to pozostaje w ścisłym związku z prawem konstytucyjnym jeśli
chodzi o prawa obywatelskie.
- regulacyjna – normy prawa karnego procesowego wyznaczają określony porządek, ustalają sekwencję, czynności w
odpowiednie formy, zaprowadzają ład w procesie.
- materialno-prawna – prawo karne procesowe wywiera niejednokrotnie wpływ na zakres uregulowania prawa karnego
materialnego i realności stosowania tego prawa.
6. Gwarancje procesowe
Przewidziane w prawie środki mające na celu ochronę określonych praw i interesów w postępowaniu karnym.
Rozróżnia się:
- gwarancje wymiaru sprawiedliwości – ujmowane szeroko jako środki procesowe ustanowione w celu ochrony
prawidłowej realizacji,
- gwarancje praw i interesów poszczególnych uczestników postępowania, wśród nich szczególnie ważne gwarancje
udzielone oskarżonemu.
7. Uczestnicy procesu karnego
Uczestnikiem procesu karnego jest podmiot, który bierze udział w procesie karnym w roli, jaką wyznacza mu prawo
karne procesowe. Rola tego podmiotu jest określona przez prawo, które określa jego prawa i obowiązki.
Wyróżnia się następujące kategorie uczestników:
a) organy procesowe,
b) strony procesowe,
c) reprezentanci stron procesowych,
d) rzecznicy interesu społecznego,
e) pomocnicy procesowi,
f) osobowe źródła dowodowe,
g) pozostali uczestnicy procesowi.
8. Etapy procesu karnego
a) postępowanie przygotowawcze – w którym najważniejszymi formami jest albo śledztwo, albo dochodzenie. Jest to
postępowanie nie sądowe, prowadzone lub nadzorowane przez prokuratora.
b) postępowanie jurysdykcyjne = postępowanie sądowe – pierwsza faza kończy się zaczyna się druga wniesieniem aktu
oskarżenia do sądu który wnosi uprawniony oskarżyciel. Czyni to wtedy kiedy dysponuje odpowiednimi podstawami
dowodowymi umożliwiającymi wskazanie winy oskarżonemu. Możemy wyodrębnić :
- postępowanie przed sądem I instancji,
- postępowanie przed sądem II instancji.
Po wniesieniu aktu oskarżenia (I instancja). Zwykle główna część tego postępowania odbywa się w rozprawie jawnej.
Niekiedy istnieje możliwość skazania na posiedzeniu. Po wyczerpaniu całego materiału dowodowego, wyjaśnieniu
wszystkich okoliczności sprawy zapada wyrok. Nie jest on jednak ostateczny tzn. nie jest prawomocny. Od wydanego
wyroku przysługuje środek odwoławczy do sądu II instancji, ale badanie sprawy tzn. poprawność, zasadność, legalność
wydanego wyroku w I instancji odbywa się pod warunkiem, że określona uprawniona osoba (z reguły strona:
oskarżyciel, oskarżony lub ich przedstawiciele) wniesie środek zaskarżenia, czyli wniesie skargę. Nie ma kontroli
odwoławczej bez takie zaskarżenia. To oznacza, że znowu toczy się postępowania. W sądzie II instancji, ale już nie w
taki sposób, że przeprowadza się na nowo wszystkie dowody, tylko już w znacznym stopniu korzysta się z materiału,
który został zgromadzony przed sądem I instancji. Z kolei ten sąd po przeprowadzeniu postępowania, najczęściej także
w wyniku rozprawy wydaje wyrok albo utrzymuje w mocy ten wyrok lub go odpowiednio modyfikuje, albo w ogóle
uchyla i umarza postępowanie bo istnieją jakieś przeszkody, albo uchyla i przekazuje cała sprawę do ponownego
rozpoznania, bo została np. byle jak rozpoznana, albo są tego rodzaju przeszkody, że musi być ponownie rozpatrzona.
W międzyczasie możliwe są jeszcze nadzwyczajne zaskarżenia, ale to też w ramach postępowania sądowego jako coś
nadzwyczajnego.
c) postępowanie wykonawcze – jeżeli mamy do czynienia ze skazaniem, wymierzeniem kary  wykonanie kary. Jaką
karę i w jaki sposób się wykonuje to określa trzecia kodyfikacja prawa karnego k.k.w.
9. Zakres obowiązywania prawa karnego procesowego
Obowiązywanie w miejscu – Ma zastosowanie zasada terytorialności – Prawo karne procesowe obowiązuje na
terytorium RP z rozciągnięciem na statki powietrzne i wodne, placówki dyplomatyczne położone poza granicami
Polski. Zasada ta jest uzupełniana o to, że tam gdzie proceduje sąd polski, tam będzie stosowane prawo karne
procesowe polskie.
Obowiązywanie w czasie – Jeżeli zmiany prawa karnego procesowego dokonano po popełnieniu przestępstwa, ale przed
wszczęciem procesu, to mają zastosowanie te przepisy, które obowiązują czasie wszczynania procesu. Stosować można
tylko przepisy obowiązujące w czasie trwania procesu, a więc przepisy aktualnie obowiązujące.
10. Cele procesu karnego (art. 2 §1 KPK)
a) wykrycie i pociągnięcie do odpowiedzialności karnej sprawcy przestępstwa,
b) zapobieganie przestępstwom i umacnianie poszanowania dla prawa i zasad współżycia społecznego,
c) ochrona interesów pokrzywdzonego,
d) szybkie i sprawne rozstrzyganie konfliktów i spraw sądowych.
11. Zasada prawdy materialnej
Zasada, w myśl której sąd zobowiązany jest do ustalenia zgodnych z rzeczywistością wszystkich faktów i okoliczności
istotnych dla wyrokowania.
12. Zasada domniemania niewinności
(Art. 42 ust. 3 Konstytucji RP) Zasada, według której każda osoba jest niewinna wobec przedstawianych jej zarzutów,
dopóki wina nie zostanie jej udowodniona.
13. Zasada swobodnej oceny dowodów
Organy procesowe w ocenie dowodów kierują się swoim przekonaniem nieskrępowanym przez ustawowe reguły oceny,
ale ukształtowanym pod wpływem wskazań wiedzy, doświadczenia życiowego i zasad logicznego rozumowania.
14. Zasada bezpośredniości
Organ procesowy powinien zetknąć się osobiście ze źródłem i środkiem dowodowym a środkiem dowodowy, na
którym opiera swoje ustalenia powinien być środek pierwotny (dowód pierwotny).
15. Zasada skargowości
Organ procesowy wszczyna i prowadzi postępowanie tylko skutkiem skargi podmiotu bezpośrednio zainteresowanego
rozstrzygnięciem.
16. Zasada ścigania z urzędu
Jest normą ogólną, zgodnie z którą wszczęcie i kontynuowanie postępowania karnego w sprawie o przestępstwo jest
wyrazem realizacji interesu ogólnospołecznego (państwowego) i nie wymaga ani inicjatywy, ani współdziałania ze
strony osób pokrzywdzonych. Przestępstwa są ścigane z urzędu przez wyspecjalizowane organy państwowe, w
szczególności przez prokuraturę i policję. Proces karny może zostać wszczęty nie tylko niezależnie od woli osoby
pokrzywdzonej przez przestępstwo, ale nawet wbrew jej woli. Tryb ścigania z urzędu jest nazywany także trybem
publiczno-skargowym. Nie tylko bowiem postępowanie przygotowawcze może zostać wszczęte przez organ z urzędu,
ale również z urzędu, tj. niezależnie od woli pokrzywdzonego, przygotowana zostaje skarga publiczna, którą do sądu
wnosi prokurator.
17. Zasada obiektywizmu
Organ procesowy powinien mieć bezstronny stosunek do stron i innych uczestników procesu oraz nie powinien
nastawiać się kierunkowo do samej sprawy.
18. Zasada jawności procesu
Jedna z naczelnych zasad procesowych, w myśl której rozpoznawanie spraw przed wszystkimi sądami jest jawne, czyli
publiczne. Zagwarantowana jest ona konstytucji i skonkretyzowana w przepisach kodeksu postępowania karnego.
Zasada jawności zabezpiecza przed arbitralnością procesu sądowego, a także ma istotne znaczenie dla budowania
zaufania do sądów poprzez poddanie ich społecznej kontroli. Od zasady jawności przewidziane są wyjątki, ograniczenie
jawności rozprawy może nastąpić ze względu na dobre obyczaje, bezpieczeństwo państwa, porządek publiczny,
ochronę życia prywatnego lub inny ważny interes prywatny.
19. Zasada prawa do obrony
Oskarżony ma prawo do obrony swoich interesów w procesie i do korzystania z pomocy obrońcy.
20. Zasada legalizmu
(Art. 7 Konstytucji RP) Organy władzy publicznej nie mogą podejmować działań bez podania podstawy prawnej. Mogą
czynić tylko to, co im prawo nakazuje lub pozwala.
21. Zasada kontradyktoryjności
Strony mają prawo walczyć o korzystne dla siebie rozstrzygnięcie (przedstawienie materiału faktycznego i
dowodowego oraz wyjaśnienia wszystkich istotnych okoliczności sprawy, do sądu zaś, jako arbitra, należy tylko ocena
tego materiału).
22. Przesłanki procesowe
Jest to warunek dopuszczalności procesu. Dzielą się na:
A) materialne – wywierają wpływ na odpowiedzialność karno-materialną, ale mogą być realizowane tylko w toku
procesu (art.17 KPK):
a1) uniewinnienia: potwierdzenie domniemania niewinności
- przesłanka faktyczna: czynu nie popełniono, brak danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie jego popełnienia.
a2) brak przestępczości czynu:
czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego, ustawa stanowi że sprawca nie popełnia przestępstwa (okoliczności
wyłączające bezprawność czynu kontratypy oraz okoliczności wyłączające winę).
b1) umorzenia:
- znikomy stopień szkodliwości społecznej czynu,
- brak karalności czynu (np. przy czynnym żalu),
- przedawnienie karalności,
- abolicja lub amnestia,
- immunitety materialne (adwokacki, prokuratorski, radcy prawnego, parlamentarny),
- karalność w obcym państwie czynu popełnionego za granicą przez obywatela polskiego lub obcego.
B) formalne (abstrakcyjne) – warunkują jedynie sam proces karny:
a1) bezwzględne: stany prawne warunkujące proces w każdym układzie procesowym,
a2) względne (konkretne): stany prawne warunkujące proces tylko w określonym układzie procesowym.
23. Pozytywne i negatywne przesłania procesowe
A) pozytywne stany prawne, które muszą zachodzić by proces karny był dopuszczalny,
B) negatywne stany prawne, które wyłączają dopuszczalność wszczęcia i dalszego biegu procesu.
24. Czym są immunitety w postępowaniu karnym
Immunitet (art. 17 pkt. 8 KPK) – instytucja prawna, mocą której osoba z niej korzystająca (np. sędzia, Prezes NIK,
Rzecznik Praw Obywatelskich, sędzia Trybunału Konstytucyjnego lub sędzia Trybunału Stanu) nie podlega określonym
przepisom, do przestrzegania których inne osoby są zobowiązane. Immunitet może też oznaczać ograniczenie
odpowiedzialności prawnej danej osoby z tytułu pełnienia przez nią określonej funkcji.
Istotą immunitetu jest więc wyłączenie spod obowiązku i tym się właśnie różni od przywileju, czyli nadania
szczególnego uprawnienia, którego inni będący w tej samej sytuacji prawnej czy faktycznej nie posiadają.
25. Rodzaje immunitetów w procesie karnym
a) immunitet materialny – oznacza trwałe wyłączenie spod przepisów sankcjonujących określone zachowanie.
Najważniejszym przykładem immunitetu materialnego jest immunitet materialny parlamentarzysty, oznaczający, że
poseł, radny oraz senator nie mogą być pociągnięci do odpowiedzialności za działania wchodzące bezpośrednio w
zakres sprawowania ich funkcji parlamentarnych, np. za wystąpienia w parlamencie, sposób głosowania, zgłaszane
inicjatywy ustawodawczej. Zakaz ten trwa w trakcie oraz po ustaniu mandatu parlamentarzysty i nie może zostać
uchylony. Immunitet w znaczeniu materialnym nie zwalnia jednak parlamentarzysty z odpowiedzialności za naruszenie
praw innych osób (np. w przypadku naruszenia dóbr osobistych innej osoby w przemówieniu sejmowym). Celem
istnienia immunitetu materialnego jest ochrona członków parlamentu przed próbami ograniczania ich niezależności, w
szczególności swobody głosowania oraz wolności wypowiedzi. Immunitet materialny, choć w nieco innej postaci,
posiadają sędziowie, asesorzy sądowi, prokuratorzy i asesorzy prokuratorscy w zakresie wykroczeń. Oznacza on, iż
osoby pełniące te funkcje nie podlegają odpowiedzialności za wykroczenia. Mogą za nie odpowiadać wyłącznie
dyscyplinarnie przed właściwym sądem dyscyplinarnym. W aspekcie praktycznym oznacza to, że za zachowanie
noszące znamiona wykroczenia żaden organ (policja, straż miejska) nie może ukarać sędziego, czy asesora. Policjant
nie może takiej osoby nawet pouczyć, gdyż pouczenie jest również środkiem oddziaływania na sprawcę wykroczenia
przewidzianym w Kodeksie postępowania w sprawach o wykroczenia.
b) immunitet formalny – nazwany jest również immunitetem osobistym. Oznacza on ograniczenie odpowiedzialności
prawnej (w szczególności odpowiedzialności karnej) danej osoby ze względu na pełnioną funkcję na czas pełnienia
tejże funkcji. Jednocześnie jednak przepisy umożliwiają likwidację ograniczeń w odpowiedzialności prawnej po
spełnieniu określonych dodatkowych warunków (tzw. uchylenie immunitetu). Wyróżnia się przy tym dwa aspekty
immunitetu formalnego:
* aspekt procesowy – oznacza, że warunkiem pociągnięcia określonych osób do odpowiedzialności karnej jest zgoda
określonego podmiotu – np. pociągnięcie do odpowiedzialności karnej Prezesa NIK albo posła wymaga uprzedniej
zgody Sejmu,
* aspekt nietykalności – oznacza zakaz ograniczania i pozbawiania wolności określonych osób – np. Rzecznik Praw
Obywatelskich nie może być zatrzymany lub aresztowany, z wyjątkiem wypadku ujęcia go na gorącym uczynku
przestępstwa i jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania.
c) immunitet dyplomatyczny – wyłącza możliwość ścigania określonej osoby z powodu jakiegokolwiek przestępstwa, a
więc bez względu na wagę popełnionego czynu zabronionego i bez względu na to, czy został popełniony w trakcie
pełnienia określonej funkcji czy też poza nią.
d) immunitetu konsularny – chronione nim osoby nie podlegają orzecznictwu polskich sądów karnych w przypadku
popełnienia czynów zabronionych w czasie pełnienia funkcji urzędniczych.
e) immunitet sędziowski – oznacza, że sędzia nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony
wolności bez uprzedniej zgody sądu.
f) immunitet prokuratorski – oznacza, że prokurator nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani
pozbawiony wolności bez zgody właściwej komisji dyscyplinarnej.
Zarówno w e) i f) wyjątek stanowi sytuacja zatrzymania tych osób w trakcie popełniania przestępstwa.

art. 1 – 10\, 16 par 1, 17, 22 par 1, 24, 25, 30, 31, 32, 35 par 1, 38,
40, 41, 45 par 1, 49 par 1, 2,
53, 54, 55, 59, 61, 62, 63, 71, 74, 75, 79, 80, 82, 83, 86, 90, 108, 143,
167 – 173, 175, 178, 179, 180 (tajemica sluzbowa a zawdowoda), 182, 183,
186, 187 (od swiadaka można odebrac przyrzeczenie), 193 (można bieglego
dopuscic), 202, 203 (biegli psychiatrzy), 208 (ogledzin lub badan ciala
może dokonac osoba tej samej plci), 217, 219, 221 (przeszukanie w porze
nocnej), 224 par 1, 229 (z kazdej czynnosci trzeba sporzadzc protokol),
243, 244 par 1, 249 par 1 (srodki zapobiegawcze), 250 par 1, 2 (tymczasowe
aresztowanie stosuje tylko sad), 253 par 1, 258 (przeslanki tymczasowego
aresztowania), 266 (poręczenie majątkowe, papiery wartościowe), 271 par
1 (poręczenie społeczne), 272 (poręczenie osobby godnej zaufania), 279,
280 (list gończy), 281, 282 (list żelazny), 285, 286 (kare moża
uchylić), 297 par 1 (jakie są cele postepowania przygotowawczego), 298
(kto prowadzi postepowanie przygotowawcze), 299, 303 (przeslanki wszczesia
sledztwa), 305, 307, 306, 308, 309 (kiedy jest prowadzone sledztwo), 310,
311 par 1, 2, 313 (przedsta wienie zarzutow), 314, 321, 322, 325a,
325b,c,d, 326, 330, 331 par 1, 332, 333, 335, 337 par 1, 339, 342, 351 par
1, 355, 356, 360, 366, 370, 376, 377, 381, 385, 386, 389, 390, 391, 398,
399, 405, 406, 408 – 413, 422 par 1, 425, 426 par 1, 427, 428, 434 par 1,
2, 438, 439, 444 , 445, 468, 469, 477, 479, 481, 485, 489, 492, 496, 497,
500, 501, 502, 504, 506 par 1.