ZESTAW 13

1. DEMOKRATYCZNE PAŃSTWO PRAWNE (GENEZA I PODSTAWOWE

ROZWIĄZANIA)
● państwo prawne - określa je zasada ścisłego przestrzegania norm prawnych
zarówno przez obywateli jak i przez organy państwowe (czyli działamy tylko na
podstawie i w granicach prawa) =/= państwo policyjne
● państwo prawa wykształciło się w czasach kształtowania się podstaw nowożytnego
konstytucjonalizmu, w walce z absolutyzmem i samowolnym działaniem władz
publicznych
● idea państwa prawnego głosiła tezy o ograniczeniu władzy państwowej poprzez
podporządkowanie jej prawu i istniejącym instytucjom kontrolnym
● zasada demokratycznego państwa prawnego została wprowadzona do polskiego
porządku ustrojowego nowelą do Konstytucji PRL z dnia 29 grudnia 1989 r., obecnie
jest jedną z fundamentalnych zasad obecnej polskiej konstytucji
● cechy demokratycznego państwa prawa:
○ konstytucjonalizm – istnienie pisanej konstytucji
○ prawna regulacja relacji państwo – obywatele
○ podział władz i system ich wzajemnych hamowania i ograniczania się
○ legalizm – prawo jako podstawa i granice działania państwa
○ system gwarancji zapewniających prawidłowy wymiar sprawiedliwości

2. POLSKI KODEKS KARNY 1932 ROKU (KODEKS MAKAREWICZA)

● założenia przewodnie:
1) zasada subiektywizmu - indywidualizacja winy i kary (odrzucenie winy
zbiorowej), obciążenie odpowiedzialnością sprawcy za skutki zamierzone i
przewidywane, uwzglednienie czynników, które hamująco wpływają na
poczytalność przestępcy (niedorozwój umysłowy, choroba psychiczna)
2) zasada humanitaryzmu - indywidualizacja odp. i kary, ograniczenie
środków represji karnej, nadanie karze śmierci char. wyjątkowego,
stosowanie do nieletnich 13-17 lat jedynie środków wychowawczych i
poprawczych
3) wprowadzenie środków zabepieczających - zabezpieczenie społeczeństwa
przed osobami, które naruszały porządek prawny w sposób niezawiniony
albo stale i rozmyślnie, poprzez zamykanie w zakładzie zabezpieczającym
● formalna definicja przestępstwa, nullum crimen sine lege, lex retro non agit
● podział przestępstw na zbrodnie, występki i wykroczenia (regulowane przez osobne
prawo)
● podział kar na zasadnicze (orzekane samoistnie) i dodatkowe (uzupełnienie
zasadniczych)
● ścisłe, jasne i syntetyczne sformułowania

3. ZASADY NOWOCZESNEGO PROCESU CYWILNEGO

● kontradyktoryjności=sporności - sąd rozstrzyga wyłącznie na podstawie dowodów
stron, dowodów nie może gromadzić sąd
● jawności
● ustności
 ● bezpośredniości
● swobodnej oceny dowodów
● równouprawnienia stron
● dyspozycyjności - postępowanie sąd może wszcząć tylko na wniosek, rozpatrywane
są tylko żądania zgłoszone przez strony, strona może wycofać wniosek, zrzec się
roszczenia, wszcząć postępowanie, żądać zmian ochrony prawnej itp.
● formalizmu procesowego - określenie jak ma wyglądać proces

ZESTAW 14

1. WŁADZA USTAWODAWCZA WG KONSTYTUCJI USA

● władza ustawodawcza należy do Kongresu
- Izba Reprezentantów - 435 członków
- Senat - 100 senatorów, po 2 z każdego stanu, przewodniczy mu bez prawa
głosu wiceprezydent
- główną funkcją Kongresu jest stanowienie ustaw
- specyfiką amerykaóskiego ustawodawstwa jest możliwość wydawania tzw.
ustaw prywatnych, dotyczących konkretnych osób i konkretnych spraw
- obie izby mają inicjatywę ustawodawczą i zgoda obu izb jest potrzebna,
aby przedstawić prezydentowi ustawę do podpisu

2. PROCES INKWIZYCYJNY
● założenia:
1) wdrożenie postępowania następowało z urzędu;
2) funkcje prowadzącego dochodzenie, oskarżyciela i wyrokującego były
skupione w jednym ręku;
3) oskarżony nie był stroną w procesie, a tylko przedmiotem postępowania
są­dowego i z reguły pozbawiony był prawa do obrony i apelacji;
4) proces był tajny i utrwalany w pisemnych protokołach stanowiących
podstawę wyroku;
5) postępowanie dowodowe było oparte na teorii dowodów formalnych i
dopuszczało stosowanie tortur jako sposobu wymuszania zeznań.
● nazwa od słowa „inqusitio" - badanie, dochodzenie, poszukiwanie - te czynności były
zasadniczymi elementami procesu
● 3 stadia:
1) postępowanie informacyjnego = inkwizycja generalna - rozpoczynało się
od wdrożenia śledztwa z urzędu na podstawie jaldegokolwiek powzięcia
wiadomości o przestęp­stwie (otrzymanie informacji, wieści publiczna),
polegało na zbieraniu wiadomości i gromadzeniu materiału, który pozwalał
ustalić podejrzanego
2) właściwe śledztwo = inkwizycja specjalna - podejrzany był z reguły
osadzany w zamknięciu i poddawany szczegółowemu badaniu, mającemu na
celu zebranie dowodów, które stałyby się podstawą wyroku, zadawano mu
krótkie i szybkie pytania, aby wykryć sprzeczności w zeznaniach, uciekano
do tortur, aby obwiniony się przyznał do winy
 3) osądzenie - jako formalność w celu zatwierdzenia wyroku przygotowanego
przez sędziego, z biegiem czasu zniesiona

3. ZACHOWEK I REZERWA W KODYFIKACJACH XVII - XX WIEKU

● system zachowku
○ zachowek to pewien minimalny udział w spadku najbliższych krewnych
spadkodawcy
○ osoby uprawnione do zachowku nie otrzymywały konkretnego udziału w
spadku, a tylko roszczenie do spadkobiercy powołanego w testamencie o
zapłatę sumy pieniężnej stanowiącej równowartość należnej im części
obowiązkowej ze spadku
○ spadkobiercy konieczni byli więc tylko wierzycielami dziedzica
testamentowego, który nie był zmuszony do działu spadku in natura, a tylko
do wypłaty określonej sumy
○ umożliwiało to utrzymywanie spadku w stanie niepodzielnym
○ wysokość części obowiązkowej wynosiła połowę tej części, która by
przypadała danemu spadkobiercy w dziedziczeniu ustawowym
○ pozbawienie w testamencie prawa do zachowku spadkobiercy koniecznego,
czyli wydziedziczenie przez spadkodawcę, mogło nastąpić tylko z przyczyn
w ustawie wymienionych (ABGB: odejście od wiary chrześcijańsldej, BGB:
bezecne i niemoralne prowadzenie się potomka wbrew woli spadlcodawcy')
● system rezerwy
○ wykształcił się w prawie francuskim - Kodeks Napoleona dzielił spadek na
dwie części: tzw. część rozrządzalną i rezerwę
○ spadkodawca mógł swobodnie rozporządzać tylko częścią rozrządzalną, a
w przypadku naruszenia rezerwy zapisy testamentowe ulegały z chwilą
otwarcia spadku odpowiedniemu zmniejszeniu, gdy ich nie starczyło -
również i darowizny uczynione za życia spadkodawcy

ZESTAW 15

1. WŁADZA WYKONAWCZA WG KONSTYTUCJI USA

● władzę wykonawczą konstytucja powierza PREZYDENTOWI
- 4-letnia kadencja
- wybory pośrednie - z każdego stanu jest tylu elektorów ile łącznie ma on
miejsc w Kongresie, łącznie jest 538 elektorów (435+100+3), wymagana
większość żeby potem wygrać to 270
- kandydat na prezydenta wskazuje na swojego wice i na nim razem głosuje się
w pakiecie
- wiceprezydent przewodniczy Senatowi (bez prawa głosu) i obejmuje urząd
prezydenta np. w razie jego śmierci
- prezydent np. jest głównodowodzącym armii, mianuje sędziów Sądu
Najwyższego, prowadzi politykę zagraniczną
- ma weto zawieszające wobec ustaw, żeby je obalić potrzeba większości ⅔ w
obu izbach
 - ta sama osoba może pełnić urząd prezydenta najwyżej przez dwie kadencje
- administracja federalna - prezydent wykonuje swoje uprawnienia z pomocą
mianowanych przez siebie urzędników federalnych - brak gabinetu -
sekretarze mają status urzędników prezydenta, nie tworzą kolegialnego ciała,
które mogłoby podejmować samodzielne decyzje, prezydent nie jest
związany opiniami swych ministrów i ostateczne decyzje podejmuje
samodzielnie

2. PRAWO MAŁŻEŃSKIE OSOBOWE W KODYFIKACJACH XVIII - XX WIEKU

● stosunki osobiste między małżonkami oparte były na założeniach dominującej
pozycji męża
● np. Kodeks Napoleona - mężowi była przyznawana władza mężowska (puissance
maritale): żona była wieczyście małoletnia, bo była pozbawiona samodzielnej
zdolności do działań prawnych
● 3 formy zawarcia małżeństwa

3. PROGRAM HUMANITARNEJ REFORMY PRAWA KARNEGO MATERIALNEGO

W CZASACH OŚWIECENIA
● określenie przez prawo, co jest przestępstwem i jakie za nie grozi kara w sposób
zupełny (nullum crimen sine lege i nulla poena sine lege)
● sprzeciw analogii legis i analogii iuris
● realizacja zasady formalnej równości wobec prawa
● kara powinna być określona ustawowo, współmierna do przestępstwa (odpowiednio
surowa) i relatywna (zależna od wielkości przestępstwa, zachowanie proporcji
między karami)
● pełna subiektywizacja odpowiedzialności karnej (zerwanie z odp. obiektywną, czyli
za skutek)
● ostateczna indywidualizacja odp karnej (zniesienie odpowiedzialności zbiorowej)
● zniesienie karalności czarów, magii i samobójstwa
● opieranie kar na zasadzie utylitaryzmu
● bezsensowność kary śmierci, sprzeciw karom okrutnym i surowości
● walka z arbitralnością sędziów
● spisanie zupełnych kodeksów (Bentham: co nie jest w kodeksie, nie może być
prawem)

ZESTAW 16

1. KONSTYTUCJA PRL I PRAKTYKA KONSTYTUCYJNA I USTROJOWA

● uchwalona w lipcu 1952 roku
● nazywana konstytucją stalinowską
● łączyła cechy ustawy zasadniczej i aktu deklaratywno-propagandowego
● nazwa państwa - Polska Rzeczpospolita Ludowa
● PRL jest państwem demokracji ludowej
● konstytucja wprowadzała zróżnicowanie form własności: najważniejsza była
własność państwowa, dalej własność spółdzielcza traktowana jako własność
 społeczna i własność indywidualna, która nie była chroniona bezwzględnie lecz przez
ustawodawstwo zwykłe
● zabrakło w niej podziału władzy na ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą.
Organami "władzy państwowej" były Sejm, Rada Państwa i rady narodowe,
natomiast organami "administracji państwowej": rząd i ministerstwa
● Rada Państwa była organem zwierzchnim wobec rad narodowych
● Jej ogólnikowe i nieprecyzyjne sformułowania sprawiały, że była raczej tekstem
propagandowym, aniżeli aktem prawnym regulującym podstawy funkcjonowania w
państwie.

2. ZASADA BEZPOŚREDNIOŚCI WYBORÓW W DOBIE KONSTYTUCJONALIZMU

● bezpośredniość - wybór osoby, która ma pełnić daną funkcję
● w przeciwieństwie do pośredniości - wyboru elektorów
● pośredniość/bezpośredniość wyborów wpływa na ich wynik

3. PRAWO MAŁŻEŃSKIE MAJĄTKOWE W KODYFIKACJACH XVIII - XX WIEKU

● stosunki małżeńskie między małżonkami regulowane były na zasadzie
zwierzchnictwa męża
● można wyróżnić dwa skrajne systemy regulacji stosunków majątkowych między
małżonkami:
1) system ogólnej wspólności - całe mienie małżonków stanowi majątek
wspólny, np. Kodeks Napoleona
2) system całkowitej rozdzielności - majątki małżonków pozostają
rozdzielone, np. Kodeks Cywilny Królestwa Polskiego, ABGB, BGB

w praktyce natomiast najczęściej przyjmowano pośrednią drogę

ZESTAW 17

1. AUTORYTARYZM I REŻIM DYKTATORSKI

● autorytaryzm to system rządów, który można opisać jako mniej intensywny i mniej
ekstremalny totalitaryzm
● władza nie jest na tyle silna, aby ingerować we wszystkie dziedziny życia obywateli
● często zostaje utrzymana fasada demokracji, mimo wszystko istniał jakiś system
przedstawicielski, dający możliwość istnienia opozycji, która i tak jest tłumiona i nie
ma realnego głosu
● władza nie ingeruje całkowicie w życie prywatne obywateli (wolność religii,
swobody gospodarcze, ale może istnieć cenzura)
● np. Polska konstytucji kwietniowej, Portugalia Salazara

2. UNIFIKACJA PRAWA SĄDOWEGO W POLSCE W OKRESIE

MIĘDZYWOJENNYM
 ● po odzyskaniu niepodległości na obszarze państwa polskiego obowiązywały obce
systemu prawne (niemieckie i pruskie, austriackie, węgierskie, francuskie, rosyjskie)
● odstawowym zadaniem nowo powstałego państwa w zakresie prawodawstwa było
dokonanie unifikacji (=ujednolicenia) i kodyfikacji prawa.
● powołano do tego specjalnie Komisję Kodyfikacyjną - niezależną od rządu, złożoną z
fachowców, zatem mniej narażoną na konflikty polityczne
● w praktyce Komisja Kodyfikacyjna ograniczyła swoją działalność do przygotowania
projektów prawa sądowego
● przygotowane projekty były przekazywane ministrowi sprawiedliwości, do przewrotu
majowego projekty przygotowane przez Komisję rozpatrywał i uchwalał sejm

3. SZKOŁY W NAUCE PRAWA CYWILNEGO XIX - XX WIEK

● w pierwszych dekadach XIX wieku zapanował kierunek zwany klasycznym albo
dogmatycznym, cechy i założenia:
○ kult litery prawa
○ ograniczenie badań nad prawem do dogmatycznej analizy tekstów
ustawowych
○ wyrazem tego dostosowywania norm kodeksowych do potrzeb czasu był
rozkwit różnych odmian pozytywizmu prawniczego
○ jedną z odmian pozytywizmu była szkoła egzegezy - rozwijała się
najbardziej we Francji, jej przedstawiciele zajmowali się analizą przepisów
Kodeksu Napoleona, uważali, że rola sędziego powinna ograniczać się do do
mechanicznego stosowania przepisów
● w ostatnich dekadach XIX wieku ujawnił się głęboki rozdźwięk między
panującyrmi teoriami cywilistycznymi a potrzebami praktyki orzecznictwa i rozwinął
się naturalizm prawniczy
○ zwracał się od przeciwko metodom dogmatycznym
○ wykształciły się jego 2 odłamy
1) jurysprudencja interesów - uważała istnienie luk za zjawisko
nieuchronne; chodziło tylko o sposób, w jald sędzia miał je wy-
pełniać. Przedstawiciele kierunku uznawali, że sposobem tym ma być
ustalenie woli ustawodawcy według kryterium interesów, które legły
u podstaw wydania danej normy
2) szkoła wolnego prawa - uważała istnienie luk za zjawisko
nieuchronne, luki te powinno wypełniać się poprzez prawotwórczą
działalność sędziego

ZESTAW 18

1. KONSTYTUCJA (POJĘCIE, GENEZA, FUNKCJE, ZAWARTOŚĆ)

● pojęcie - najwyższy w hierarchii akt prawny w państwie, zazwyczaj w formie
jednolitej ustawy zasadniczej o specjalnej treści, mocy i sposobie zmiany (wyj. np.
UK i Izrael)
● geneza - Konstytucja to wynalazek 18-19 wieku. W 1830 r. 57 państw miało
konstytucje. Początkowo pod tym słowem rozumiano zasady ustrojowe, a nie
 formalny akt. Później to połączono z aktem prawnym, w którym ten ustrój był
opisany
● funkcje - określa podstawy ustroju i ochrona obywateli przed arbitralnością władzy
przez określenie granic, w których działają organy państwowe
● zawartość:
- kto jest suwerenem w państwie, czyli gdzie znajduje się źródło
suwerenności państwowej
- organy państwowe i ich kompetencje
- jak mają wyglądać relacje między najważniejszymi instytucjami państwa
- w jaki sposób obywatel będzie mógł uczestniczyć w życiu publicznym i
sprawować ważne urzędy
- prawa i obowiązki obywatelskie
- zasady, na jakich obywatele mogą wybierać swych przedstawicieli do ciał
ustawodawczych

2. CHARAKTERYSTYKA KODEKSU CYWILNEGO NIEMIECKIEGO (BGB) I JEGO

OBOWIĄZYWANIE NA ZIEMIACH POLSKICH
● uchwalony przez Sejm Rzeszy, z mocą obowiązującą od 1900 roku
● 5 części: ogólna, prawo zobowiązań, rzeczowe, rodzinne i spadkowe - potem Polska
zainspirowała się tym podziałem
● było to arcydzieło pod względem techniki legislacyjnej, ale jako że jego język i
terminologia były trudne, było to dzieło dla fachowców, a nie dla normalnych ludzi, a
to przecież normalni ludzie powinni umieć z niego w łatwy sposób skorzystać
● opierał się zasadniczo na założeniach liberalno-indywidualistycznych, ale zawierał
też rozwiązania z nimi niezgodne
● obowiązuje do dziś, oczywiście nowelizowany
● wzorowano na nim wiele późniejszych kodeksów na świecie
● obowiązywał na ziemiach polskich, jak powstała II RP to na terenie zaboru
niemieckiego dalej obowiązywał
● polski kodeks cywilny potem dużo rozwiązań z niego podpatrzył

3. ZASADA PROPORCJONALNOŚCI W PRAWIE WYBORCZYM

● kraj dzielimy na okręgi wielomandatowe, okręgi nie muszą być równej wielkości, w
każdym okręgu tworzone są listy od każdej z partii, wyborcy głosują na listy partii
politycznych, mandaty rozdzielamy proporcjonalnie do liczby głosów
● minus: nie wybieramy posłów, tylko partie
● przewodniczący partii decyduje o kształcie listy, dlatego tak wybrany poseł jest na
swoim stanowisku dzięki prezesowi
● “wybieramy” na liście posła, ale to i tak oznacza po prostu wybór danej partii, ten
wybór konkretnego kandydata jest tylko po to, żeby się wydawało

ZESTAW 19

1. ODPOWIEDZIALNOŚĆ POLITYCZNA (PARLAMENTARNA) - GENEZA I

ZNACZENIE
 ● podlegają jej zazwyczaj premier i ministrowie (rząd)
● jest cechą charakterystyczną systemu parlamentarno-gabinetowego
● ma charakter subiektywny, bo można odwołać kogoś tak po prostu, bez powodu
● może być indywidualna (jednego ministra - w UK nie można odwołać pojedynczego
ministra) lub solidarna (cały rząd)

2. PROCES KARNY MIESZANY

● proces mieszany = inkwizycyjno-skargowy
● w postępowaniu wstępnym utrzymano pewne elementy postępowania
inkwizycyjnego (dla szybkiego i sprawnego ścigania przestępstw) - obwiniony nie
miał tutaj jeszcze praw strony wobec prowadzącego postępowanie
● główne fazy postępowania - oparte na zasadach procesu skargowego - rozdzielenie
funkcji oskarżenia (oskarżyciel), obrony (oskarżony) i sądzenia (sąd) - zasada
trójpodmiotowości
● 6 zasad: audiatur et altura pars, zasada jawności wewnętrznej i zewnętrznej, ustności i
bezpośredniości, zasada koncentracji, zasada ostatecznego załatwienia procesu,
zasada swobodnej oceny dowodów, dążenie do prawdy materialnej

3. FORMY ZAWARCIA MAŁŻEŃSTWA W PRAWIE MAŁŻEŃSKIM XIX - XX

WIEKU
● już od oświecenia widoczne były tendencje laicyzacji małżeństwa i objęcie tej
dziedziny ustawodawstwem państwowym, zamiast jak dotąd jedynie prawem
wyznaniowym
● w XIX wieku wykształciły się 3 systemy regulacji małżeństwa:
1) świeckie - poddanie prawa małżeńskiego wyłącznie ustawodawstwu
państwowemu, np. KODEKS NAPOLEONA I BGB (cywilna forma
zawarcia małżeństwa - przed urzędnikiem stanu cywilnego, ustanie
małżeństwa poprzez rozwód, jurysdykcja sądów
świeckich/powszechnych w sprawach małżeńskich)
2) wyznaniowe - poddanie prawa małżeńskiego prawu wyznaniowemu, np.
ROSYJSKI ZWÓD PRAW I POLSKIE ZIEMIE POD ZABOREM
ROSYJSKIM
3) mieszane = świecko-wyznaniowe - np. ABGB (mieszaność tutaj polegała
na tym, że małżeństwa wyznaniowe mogły zawierać wyznawcy religii w
państwie uznanych, a małżeństwa świeckie - nieuznanych, ustanie
małżeństwa mogło nastąpić przez separację - dla wszystkich albo przez
rozwód - dla niekatolików, jurysdykcję sądów świeckich w sprawach
małżeńskich związanych z ważnością małżeństwa, separacją i rozwodem)

ZESTAW 20

1. KONSTYTUCJA 3 MAJA 1791

● uchwalona przez Sejm Wielki = Czteroletni
● druga na świecie konstytucja o charakterze jednolitej ustawy zasadniczej
● poprzedzona wydanymi w tym samym roku ustawą o sejmikach i ustawą o
miastach królewskich, które potem zostały uznane za integralną część konstytucji
 ● ogłoszono przerwę w obradach z okazji świąt wielkanocnych, wtajemniczeni
posłowie pozostali w Warszawie i sami ją uchwalili
● ustanowiła trójpodział władzy
● monarchia parlamentarna
● zniesienie wolnej elekcji, liberum veto i instrukcji sejmikowych
● swoboda wyznania, ale pierwszeństwo religii katolickiej
● dwuizbowy sejm:
- Izba Poselska
- Senat
● sejm konstytucyjny przewidziany co 25 lat dla rewizji konstytucji
● wprowadzenie dziedziczności tronu

2. KODEKS NAPOLEONA I JEGO OBOWIĄZYWANIE NA ZIEMIACH POLSKICH

● 1804 r. - powstała jego ostateczna wersja
● oparty na zasadach liberalizmu, indywidualizmu i egalitaryzmu
● oparty był na prawnonaturalnych założeniach wolności, nieograniczonej własności
prywatnej i swobody umów
● realizował postulaty walczącej z ustrojem feudalnym burżuazji domagającej się
swobody jednostki
● uznawany za klasyczną kodyfikację liberalnego prawa cywilnego epoki kapitalizmu
wolnorynkowego
● 3 części: o osobach, o majątkach i różnych rodzajach własności oraz o różnych
sposobach nabywania własności (trójpodział nawiązujący do instytucji
justyniańskich)
● zachował patriarchalną koncepcję rodziny - władza mężowska (takie wtedy były
realia)
● istniała w nim instytucja śmierci cywilnej
● uznany w czasie powstania za arcydzieło sztuki legislacyjnej
● nie podlegał większym przeróbkom do lat 60. XIX wieku
● wszedł w życie w Księstwie Warszawskim

3. ZASADA TAJNEGO GŁOSOWANIA W DOBIE KONSTYTUCJONALIZMU

● jeden z przymiotników wyborczych
● tajność oznacza zapewnienie warunków do oddania głosu w sposób anonimowy
● nie jest równoznaczne z głosowaniem anonimowym
● jawność powoduje presję, bo wiedząc, że ktoś się dowie o tym, jak głosujemy, może
nas ocenić itp. - zatem inaczej się głosuje pod presją, a inaczej samemu, dlatego też
sondaże różnią się od późniejszych wyników

ZESTAW 21

1. PAŃSTWO TOTALITARNE
● np. faszystowskie Włochy Mussoliniego, nazistowskie Niemcy Hitlera
● nie wszystkie państwa totalitarne miały/mają całkowicie identyczne cechy, niemniej
jednak mają wiele punktów wspólnych:
 ○ nacjonalizm
○ wrogość do demokracji
○ wrogość do klasycznego parlamentaryzmu, do rozbudowanych praw i
swobód
obywatelskich
○ kult silnego rządu zapewniającego porządek
○ rządy monopartyjne
○ ścisła kontrola mediów komunikacji społecznej
○ System terrorystycznego, politycznego nadzoru nad całym obszarem życia
publicznego, po części też prywatnego
○ centralistyczna i biurokratyczna organizacja państwa rozciągająca się także
na kontrolę gospodarki
○ głoszenie dualizmu - ludzie dzielą się na dobrych i złych
○ nasze zwycięstwo = klęska naszych wrogów - musimy stanowić jedność
wobec naszych wrogów

2. SYSTEM PRAWA ANGLOSASKIEGO (GENEZA, PODSTAWOWE ZAŁOŻENIA)

● norma prawna jako reguła tworzona przez sędziego indywidualnie do każdego
przypadku, ustawy mają charakter abstrakcyjnych zasad nabierających treści po ich
interpretacji przez sędziego
● podstawą systemu prawa jest orzecznictwo sądów
● geneza - w UK zawsze dominowało prawo zwyczajowe, w przeciwieństwie do praw
germańskich na kontynencie nie było ono poddane wpływowi prawa rzymskiego,
istotną rolę (większą niż na kontynencie) odgrywało ustawodawstwo władcy
● konstytucja odbiega od powszechnego pojęcia konstytucji, nie ma charakteru
jednolitej ustawy zasadniczej, pod jej pojęciem rozumie się całość norm prawnych i
zwyczajów określających podstawy ustroju państwa, składają się na nią:
○ niektóre ustawy - np. Act of Settlement, Habeas Corpus Act, Bill of Rights,
Petition of Rights, Wielka Karta Swobód
○ konwenanse konstytucyjne - np. instytucja premiera i sposób jego
powoływania
○ maksymy konstytucyjne - np. “król panuje a nie rządzi”

3. PRZESŁANKI ODPOWIEDZIALNOŚCI KARNEJ W KODYFIKACJACH XVIII -

XX WIEKU
● kodeks karny Carolina:
○ rozpowszechnienie się zasady, że podstawą odpowiedzialności jest wina
(nullum crimen sine culpa)
○ o przestępstwie decyduje nie skutek zewnętrzny, ale zamiar
○ uzależnienie zakresu odpowiedzialności od stopnia złego zamiaru i
świadomości sprawcy ⇒ wyodrębnienie różnych stopni winy (umyślna -
dolus, nieumyślna - cupla, przypadek - casus)
● okoliczności wyłączające przestępczość czynu przez brak winy
1) błąd (error) - nieświadomość prawdy
2) przymus fizyczny
3) niedojrzałość (wiek)
4) choroba umysłowa
● okoliczności wyłączające przestępczość czynu przez brak jego bezprawności
1) obrona konieczna
2) stan wyższej konieczności
ZESTAW 4

1. USTRÓJ RZECZYPOSPOLITEJ OBOJGA NARODÓW DO KONSTYTUCJI 3

MAJA 1791
○ elekcyjność tronu
○ władza ustawodawcza – król, senat, izba poselska
○ król posiadał:
○ prawo inicjatywy ustawodawczej
i. sankcji uchwał sejmowych („moderowanie” przed publikacją)
ii. konstytucje sejmowe ogłaszane w imieniu Króla (za zgodą stanów)
iii. prawo mianowania urzędników (ograniczone co do ziemskich urzędów
sądowych) większe
iv. uprawnienia na Litwie
v. prawo nominacji na urzędy senatorskie
vi. Nadto był naczelnym wodzem (silnie ograniczonym przez władzę
hetmanów), wykonywał sądownictwo dyscyplinarne nad urzędnikami, ale
mógł karać tylko grzywną (bez opcji usunięcia ze stanowiska

Uprawnienia sejmu

● uchwalał ustawy
● podejmował decyzję w sprawach: liczebności wojsk, wydatków i dochodów państwa,
wielkości podatków
● brał udział w decydowaniu o polityce zagranicznej (wysyłając poselstwa, decydując o
przymierzach i wojnie)
● Obradom senatu formalnie przewodniczył król za pośrednictwem marszałka wielkiego
koronnego. Król w izbie senatorskiej faktycznie decydował o najważniejszych sprawach
państwa, między innymi o wojnie i polityce zagranicznej. Senat jako izba wyższa opiniowała
projekty konstytucji sejmowych, przekładane mu przez izbę poselską, które następnie wracały
tam z poprawkami senackimi pod głosowanie

2. ODPOWIEDZIALNOŚĆ KONSTYTUCYJNA (PRAWNA) I FORMY JEJ

EGZEKWOWANIA
● ma charakter obiektywny, bo trzeba udowodnić winę
● ponosi się ją za naruszenie konstytucji lub ustawy
● podlegają jej na ogół organy władzy wykonawczej i wysocy urzędnicy
administracji państwowej
● sposoby egzekwowania:
1) impeachment - w stan oskarżenia stawia izba niższa parlamentu, a sądzi izba
wyższa, np. USA
2) obie izby parlamentu stawiają w stan oskarżenia, a sądzi specjalny sąd,
np. Polska

3. PRAWO WŁASNOŚCI I JEGO OGRANICZENIA W KODYFIKACJACH XVIII-XX

WIEKU
○ definiowane jako najpełniejsze i nieskrępowane władztwo jednostki nad rzeczą
 ○ traktowana była jako prawo przyrodzone, dające jednostce władzę absolutną i
wyłączną nad dobrami majątkowymi do niej należącymi, a także umożliwiające ich
nieskrępowany obrót oraz pomnażanie zysków
○ wiele kodeksów np. Landrecht, sankcjonowało istnienie własności ograniczonej -
stąd też, obok definicji własności pełnej, zawierały one przepisy odnoszące się do
własności podzielonej
○ Pierwszym kodeksem cywilnym, który zerwał z wszelkimi pozostałościami feu-
dalnego porządku prawnego, a instytucję nieograniczonej i nienaruszalnej wła­sności
prywatnej pozostawił na czele całego systemu prawa majątkowego, był Kodeks
Napoleona - treść własności ujmował od strony negatywnej; właścicielowi wolno
było czynić ze swą własnością wszystko, byleby w zakreślonych ustawowo

ZESTAW 8

1. KRÓL I WŁADZA USTAWODAWCZA W UK

● głową państwa jest monarcha, który “panuje a nie rządzi” - pełni głównie funkcje
reprezentacyjne, nie ponosi żadnej odpowiedzialności
● władzę ustawodawczą stanowi Izba Gmin, Izba Lordów i Monarcha
● parlament jest dwuizbowy
○ Izba Gmin - wybierana w wyborach powszechnych, kontroluje rząd i może
go obalić, ale rząd i tak ogólnie ma poparcie większości członków
○ Izba Lordów - lordowie dożywotni, dziedziczni i duchowni
● król ma prawo sankcji wobec ustaw, ale w praktyce go nie wykorzystuje - po raz
ostatni z tego prawa skorzystała królowa Anna w 1707
● król zwołuje i rozwiązuje Izbę Gmin na wniosek premiera

2. PROGRAM HUMANITARYSTÓW W DZIEDZINIE PROCESU KARNEGO

● krytyka procesu inkwizycyjnego
● sprzeciw torturom
● dochodzenie w procesie prawdy materialnej=obiektywnej
● prawo do obrony dla oskarżonego
● zasada domniemania niewinności
● uznanie, że jedynie poszlaki nie są wystarczające do wydania wyroku

3. ZASADY ODPOWIEDZIALNOŚCI CYWILNEJ W KODYFIKACJACH XVIII-XX

WIEKU
● odpowiedzialność uzależniona od istnienia winy (stosunek sprawcy do
popełnionego czynu)
● nie ponosili odpowiedzialności ci, którym nie można było przypisać winy np. chorzy
umysłowo i małoletni
● niektóre systemy np. ABGB uzależniały zakres odpowiedzialności od stopnia
winy
 ● była zasada domniemania niewinności, którą było trzeba było przełamać przez
udowodnienie winy
● odpowiedzialność nie tylko za swoje czyny ale też mogła być za czyny osób trzecich
lub zwierząt
● W Kodeksie Napoleona były grupy społeczne np. nauczyciele, którym przypisywano
domniemanie odpowiedzialności za czyny ucznia który był od ich opieką

ZESTAW 9

1. KRÓL I WŁADZA WYKONAWCZA W UK

● głową państwa jest monarcha, który “panuje a nie rządzi” - pełni głównie funkcje
reprezentacyjne, nie ponosi żadnej odpowiedzialności
● głównym organem władzy wykonawczej jest rząd pod przewodnictwem premiera
● monarcha powołuje premiera, którym zostaje przywódca partii, która wygra
wybory do Izby Gmin + powierza mu misję skompletowania rządu
● monarcha powołuje ministrów na wniosek premiera
● rządem nazywa się ogół ministrów powoływanych przez premiera lub monarchę;
(ich liczba sięga 100 osób)
● gabinet to znacznie węższy (około 20 osób), właściwy organ rządowy, który zbiera
się na wspólnych posiedzeniach, jest tym właściwym ośrodkiem władzy
● partia opozycyjna powołuje własny rząd z pełną obsadą ministerialną (tak zwany
gabinet cieni), dzięki czemu jest w każdej chwili gotowa by przejąć władzę
● system rządów to gabinetowo-parlamentarny - rząd ma przewagę nad parlamentem

2. PROGRAM KODYFIKACJI PRAWA W EPOCE OŚWIECENIA

● wiek oświecenia nazwano wiekiem kodyfikacji - pojawiło się powszechne dążenie do
skodyfikowania prawa
● z programem reformy prawa wiązano nadzieje uzdrowienia istniejącego stanu rzeczy
w dziedzinie ustroju politycznego i społecznego
● panowało przekonanie, że mądre, racjonalne działania prawodawców mogą
przebudować świat
● twórcą terminu “kodyfikacja” był Jeremy Bentham, brytyjski prawnik i filozof
● postulatem epoki była bowiem idea całkowicie nowego porządku prawnego,
oderwanego od spuścizny „wieków ciemności" zbudowanego od podstaw, niejako „z
niczego"
● wspólną cechą kodyfikacji XVIII wieku było to, że ich podstawą ideologiczną stała
się filozofia nowożytnego prawa natury
● wszelkie oświeceniowe postulaty przebudowy istniejącego porządku prawnego
nacechowane były w dziedzinie prawa prywatnego ideami indywidualizmu i
liberalizmu, zaś w dziedzinie prawa karnego głoszone były pod hasłami
humanitaryzmu i bezpieczeństwa prawnego jednostki

3. KONCEPCJE PRAWA WŁASNOŚCI W DOKTRYNIE XVIII-XX WIEKU

● definiowane jako najpełniejsze i nieskrępowane władztwo jednostki nad rzeczą
● traktowana była jako prawo przyrodzone, dające jednostce władzę absolutną i
wyłączną nad dobrami majątkowymi do niej należącymi, a także umożliwiające ich
nieskrępowany obrót oraz pomnażanie zysków
● wiele kodeksów np. Landrecht, sankcjonowało istnienie własności ograniczonej -
stąd też, obok definicji własności pełnej, zawierały one przepisy odnoszące się do
własności podzielonej
● Pierwszym kodeksem cywilnym, który zerwał z wszelkimi pozostałościami feu-
dalnego porządku prawnego, a instytucję nieograniczonej i nienaruszalnej wła­sności
prywatnej pozostawił na czele całego systemu prawa majątkowego, był Kodeks
Napoleona - właścicielowi wolno było czynić ze swą własnością wszystko, byleby w
zakreślonych ustawowo