Kotły na paliwo stałe

Podstawowym elementem każdej instalacji centralnego ogrzewania jest źródło ciepła.

Jego wybór w istotny sposób wpływa na przyszłą eksploatację budynku, w związku z czym
powinien być dokonywany z dużą starannością, przy uwzględnieniu takich czynników, jak
dostępność paliwa, koszty inwestycyjne i eksploatacyjne oraz wymagany komfort obsługi.
Pod uwagę należy wziąć także aspekty środowiskowe i możliwość wykorzystania darmowej
energii z otoczenia.

Najpowszechniej stosowanymi źródłami ciepła w budynkach mieszkalnych (zwłaszcza w

domach jednorodzinnych) są obecnie kotły grzewcze. Urządzenia te wytwarzają ciepło w
wyniku spalania dostarczanego do nich paliwa, a następnie przekazują je do wody
wypełniającej instalację.

Kotły dzieli się na:

 urządzenia gazowe,
 kotły na paliwo płynne (np. olej opałowy)
 kotły na paliwo stałe (np. węgiel kamienny, koks, drewno).

Inny podział kotłów uwzględnia ich:

 usytuowanie (urządzenia stojące i wiszące),
 funkcjonalność (urządzenia jedno- i dwufunkcyjne),
 sposób pobierania powietrza i odprowadzania spalin (urządzenia z otwartą i
zamkniętą komorą spalania)
 sposób działania (urządzenia tradycyjne, niskotemperaturowe i kondensacyjne).

W nowych budynkach o dobrym standardzie energetycznym stosuje się z reguły kotły

gazowe kondensacyjne o wysokiej sprawności (przekraczającej 100 proc.) oraz niskiej
temperaturze spalania paliwa (50–55°C).
Alternatywą dla ogrzewania gazowego są kotły na paliwo stałe, wyróżniające się szerokim
wachlarzem dostępnych paliw i niskimi kosztami eksploatacyjnymi.

Kotły na paliwo stałe - podział

Kotły na paliwo stałe są uniwersalne przede wszystkim ze względu na różnorodność

surowca, którym mogą być opalane. Paliwem może być zarówno węgiel kamienny (w
praktycznie każdej postaci), jak i drewno oraz inne biopaliwa: pelety, brykiety, zrębki, wierzba
energetyczna oraz słoma.

Różnorodność dostępnych na rynku urządzeń pozwala podzielić je ze względu na rodzaj

spalania na:

 kotły ze spalaniem górnym (komorowe),

 kotły ze spalaniem dolnym (zasypowe),
 kotły ze zgazowaniem paliwa.

Kotły ze spalaniem górnym są bardzo popularne ze względu na szeroką dostępność i niską

cenę.

Kotły ze spalaniem górnym posiadają zazwyczaj:

1
  komorę spalania połączoną z komorą zasypową,
 stały ruszt paleniska
 jeden lub dwa ciągi spalania (kanały konwekcyjne, przez które przechodzą spaliny).

Wypełniające komorę spalania paliwo jest w całości zamieniane w żar, a przebieg spalania
jest stosunkowo szybki. Moc osiągana przez kocioł zmienia się w sposób dynamiczny w
trakcie pracy, co w połączeniu z wysoką temperaturą spalin opuszczających komorę
spalania wpływa na niską sprawność tego typu urządzeń.

Kotły ze spalaniem dolnym są rozwiązaniem bardziej nowoczesnym, a przez to — droższym.

Komora spalania umieszczona jest z tyłu lub poniżej komory zasypowej, a spalanie paliwa
odbywa się przy udziale powietrza wtórnego. Urządzenia te posiadają stalowy lub żeliwny
ruszt ruchomy (albo stały ruszt wodny) oraz dwa lub trzy ciągi spalin. Automatyczna
regulacja pozwala utrzymywać stałą wysokość warstwy żaru i stałą moc cieplną. Sprawność
kotłów ze spalaniem dolnym jest wyższa niż w przypadku kotłów ze spalaniem górnym,
odznaczają się one także mniejszą emisją zanieczyszczeń, lepszym dopalaniem paliwa oraz
mniejszą temperaturą spalin opuszczających komorę spalania. Jako paliwo w tego typu
kotłach służy węgiel kamienny oraz koks.

2
Kotły zgazowujące

Zapewniają inny przebieg procesu spalania niż kotły ze spalaniem górnym i kotły ze
spalaniem dolnym.

Dostarczane do kotła paliwo (z reguły drewno) jest w pierwszym etapie suszone i

odgazowywane w szczelnie zamkniętej komorze zgazowania. Powstający w tym procesie
gaz drzewny jest kierowany do dyszy palnika, gdzie miesza się z powietrzem wtórnym
(wtłaczanym za pomocą wentylatora nadmuchowego). Rozgrzana mieszanina jest następnie
spalana w komorze w temperaturze około 1200°C. Praca kotła zgazowującego jest
sterowana automatycznie, a paliwo należy uzupełniać co kilka lub kilkanaście godzin (w
zależności od pojemności komory zgazowania).

Cena tego typu urządzeń jest wyższa niż w przypadku kotłów tradycyjnych.

Sterowanie pracą kotła

Kotły na paliwo stałe, ze względu na dużą masę spalanego paliwa oraz z uwagi na swoją
bezwładność cieplną, są w ograniczonym stopniu podatne na regulację mocy.

Podstawowy sposób sterowania polega na regulacji dopływu powietrza spalania, który może
być realizowany za pomocą miarkowników ciągu lub wentylatora nadmuchowego,
pracującego z częstotliwością i mocą uzależnioną od zapotrzebowania powietrza spalania.
Sterowanie tymi urządzeniami odbywa się za pomocą termostatów kotłowych lub
pokojowych, reagujących odpowiednio na zmiany temperatury wody zasilającej lub
temperatury panującej w pomieszczeniach.

3
Kotły wyposażone w wentylator nadmuchowy najlepiej nadają się do spalania miału
węglowego.

Ze względu na to, że woda w obiegu kotłowym nie powinna mieć temperatury niższej niż
70°C (w przeciwnym wypadku na wymienniku ciepła wystąpi osad sadzy, zmniejszający
sprawność przejmowania ciepła), korzystnym rozwiązaniem jest zastosowanie zbiornika
buforowego lub wymiennika ciepła, który umożliwi utrzymanie różnych temperatur w obiegu
kotła i w pozostałej części instalacji grzewczej.

Kotły z podajnikiem paliwa

Podstawową niedogodnością związaną ze stosowaniem kotłów na paliwo stałe jest

konieczność magazynowania paliwa oraz częstego uzupełniania wsadu. W zależności od
rodzaju i jakości paliwa, przy uwzględnieniu typu i sprawności kotła, załadunek może
odbywać się nawet kilka razy na dobę. Żeby rozwiązać problem częstej obsługi kotła, stosuje
się automatyczne podajniki paliwa, które mogą wydłużyć odstęp pomiędzy kolejnymi
załadunkami paliwa do kilku dni. Kotły z podajnikami opalane są węglem typu ekogroszek
(kotły retortowe), miałem węglowym (kotły z podajnikiem tłokowym) lub peletami.

Najpopularniejsze są kotły retortowe, tzn. urządzenia z podajnikiem ślimakowym i

zasobnikiem paliwa. Posiadają one specjalne palenisko bezrusztowe, w którym jest spalana
porcja paliwa dozowana przez system automatyki w taki sposób, aby kocioł pracował zawsze
z mocą niezbędną do utrzymania w pomieszczeniach temperatury ustalonej przez
użytkownika. Kotły tego typu mają najwyższą sprawność spośród kotłów węglowych.

Podobną budowę posiadają kotły miałowe z podajnikiem tłokowym. W ich przypadku paliwo
nie jest dostarczane płynnie, lecz porcjami wpychane przez tłok do komory spalania.

Kotły na pelety wyposażone są w automatyczne zapalniki elektryczne i instalacje do

automatycznego dozowania paliwa transportowanego systemami ślimakowymi. Najbardziej
zaawansowane kotły na pelety zapewniają wysoką sprawność spalania (ok. 90 proc.) oraz
wysoki komfort obsługi.

4
Połączenie kotła z instalacją

Instalacja, w której pracuje kocioł na paliwo stałe, musi być zabezpieczona otwartym lub
zamkniętym naczyniem wzbiorczym, przy czym w instalacji zamkniętej należy obowiązkowo
instalować urządzenia do odprowadzania nadmiaru ciepła. W tym celu stosuje się spiralę
schładzającą lub zbiornik buforowy, ponieważ kocioł na paliwo stałe ma dużą bezwładność i
nie może być szybko wyłączony z eksploatacji. Paliwo które jest spalane w komorze
paleniskowej musi być wygarnięte lub spalane jeszcze przez jakiś czas.

Zadaniem spirali schładzającej jest otworzenie zaworu z zimną wodą po przekroczeniu

dopuszczalnej temperatury w instalacji. Zimna woda z sieci wodociągowej wychładza wodę
powracającą do kotła, obniżając jego temperaturę. Jest to rozwiązanie stosunkowo proste i
tanie, jego wadą jest natomiast to, iż zgromadzona (nagrzana woda) energia jest
bezpowrotnie tracona.

W przypadku zastosowania zbiornika buforowego, w razie przekroczenia temperatury

maksymalnej w instalacji, zawór bezpieczeństwa przełącza obieg kotłowy z grzejników na
grzanie wody wypełniającej bufor, powodując tym samym znaczny odbiór ciepła na wiele
godzin i pozwalając na wypalenie się wsadu kotła. Zastosowanie zbiornika buforowego
posiada tę zaletę, że ciepło nie jest tracone — z bufora pobierane jest do instalacji.

Bufor może być wykorzystywany także w przypadku standardowej pracy kotła. Wiąże się to z
określonymi korzyściami technicznymi i ekonomicznym (okresowa praca kotła z pełną mocą,
zwłaszcza w okresach mniejszego zapotrzebowania na energię cieplną, czyli w miesiącach
wiosennych i jesiennych).

5
 80°C

60°C

80°C

Układ ze zbiornikiem buforowym

W układzie ze zbiornikiem buforowym z kotła wychodzi temperatura wyższa np. 80°C, a na

grzejniki wysyłana jest temperatura niższa np. 60°C. Jak przepływ przez zbiorniki zostanie
zamknięty to kocioł dalej może ładować zbiorniki buforowe.

Perspektywy zastosowania kotłów

Nowoczesne kotły na paliwo stałe, posiadające zaawansowaną automatykę i odznaczające

się dużym stopniem bezobsługowości, stanowią realną alternatywę dla kotłów gazowych i
olejowych. Szeroki asortyment paliwa i jego stosunkowo niskie ceny, w połączeniu z wysoką
sprawnością nowych urządzeń powodują, że eksploatacja kotłów na paliwo stałe jest
opłacalne ekonomicznie.

Ze względu na to, że spalanie węgla kamiennego (i jego różnych odmian) powoduje emisję
wielu szkodliwych związków do atmosfery, coraz większą popularnością cieszy się takie
paliwo, jak drewno, brykiety, słoma, zrębki itp. Poza tym ogrzewanie budynków biomasą jest
tańsze w porównaniu do ogrzewania węglem lub koksem. Dla budynku o powierzchni 140
m2 i wskaźniku EK=100 kWh/(m2rok), otrzymuje się roczny koszt ogrzewania biomasa na
poziomie ok. 2000 zł.

Podstawowym ograniczeniem w stosowaniu kotłów na paliwo stałe jest:

 konieczność składowania paliwa

 ograniczona dostępność paliwa (zwłaszcza w przypadku biomasy),
 wymóg okresowej obsługi
 konieczność stosowania dodatkowych elementów zabezpieczających w instalacjach
c.o. takich jak zbiorniki buforowe lub spirale schładzające.