‫מפתח כללי;‬

‫םו«ז דבר ‪ .........................................................‬ווו‬

‫מכתב כ״ק אדמו״ר שליט״א ‪V ................................‬‬
‫לוח המפתחות ‪VII ...................................................‬‬

‫פפר מדוזות — ח׳תש״ד‬

‫הוספות ‪169 ........................................................................‬‬
‫הערות וציונים ‪182 ............................................................‬‬

‫נד‪w 06‬׳‪!• 018‬טו׳זף‬

‫‪floafl‬‬ ‫<״י »ףו׳פ> מן רוי^ י*^י‪viPM 9‬׳ מן‬

‫‪Printtd m United Stotts of Americs‬‬

 ‫ב״ה‬
‫פתח דבר‬

‫אויף דער אנוד מוע פון כ״ק אדמו״ר שליט״א ווערם דערביי ארוים־‬
‫געגעבן דער ספר השיחות — ה׳תש״ד‪ ,‬וועלכער ענטהאלט די שיחות קודש‬
‫פון כ״ק אדמו״ר ר׳ יוסף יצחק זצוקללה״;‪ .‬נסנ״ט זי״ע פת יאר ה׳תש״ד‪.‬‬

‫אלם הקדמה איז דא געדרוקט א ב ריוו' פון כ״ק אדמו״ר שליט״ז‪4‬‬

‫געשריבן אין צתאמענהאגג מיט לעצט־יאריקן יו״ד שבט׳ יום ההילולא פץ‬
‫ב״ק אדמו״ר )מהוריי״צ( נ״ע‪.‬‬

‫ווי אין אונזערע אנדערע אויסגאבעם דינען אויך דא צוגעגעח געווארן‬

‫הערות אץ מראי מקומות פץ כ״ק אדמו״ר שליט״*‬
‫— צוליב טעכנישע סיבות אץ בכדי ניט אפהאלטן דאם ארויטגעבן‬
‫פץ דעם ספר‪ ,‬דינען די הערות וכו׳ בלויז אויף א טייל פץ די שיחות ‘‪.‬‬

‫מערכת »א»ר החסיידים״‬

‫כ‪-‬ד סבת ח׳ת שכ׳ז‪ ,‬ברוקלין‪ ,‬נ‪ .‬י‪.‬‬

‫‪ (1‬די ע‪1‬י‪1‬ים פון דעם גריזו ויי‪1‬ען אוימשידליד עדקלערם אץ די שיחות קודש‬
‫פון יו״ד שבט ה׳תשכיו‪.‬‬
‫‪ (2‬גום לגדע ספר זיינעו צי מ מבן געווארן איינינע העתת עיונים — פון הרב‬
‫התמים ר׳ יהודה ליב שי׳ גראנער‪.‬‬
 ‫מכתב כ״ר! אדמו״ר שליט״א‬

‫ב״ה‪ ,‬י״א שבט ה׳תשכ״ו‬

‫כרוקלין‪ ,‬נ‪ .‬י‪.‬‬

‫הוו״ח‬

‫שלום וברכה!‬

‫מאשר הנני קבלת מכתבו מיום ‪. . .‬‬

‫ויהי רצון שיבשר טוב בתוכנו‪.‬‬

‫והרי באנו זה עתה מיום העשירי בשבט‪ ,‬יום הסתלקות הילולא‬

‫של כ״ק מו״ח אדמו״ר זצוקללח״ה גבג״מ זי״ע‪ ,‬אשר על חציון הק'‬
‫שלו יזכירוהו‪.‬‬
‫והרי‪ ,‬בלשון בעל ההילולא‪ :‬גבורי ישראל‪ ,‬מגיני ארץ‪ ,‬גם‬
‫בהשיבם נפשם אל חיק אביהם שבשמים‪ ,‬אשר לו נמזלימים נפשותם‬
‫)טד״ר בראשית פ״ק בתחלתה( הנה לא זה בלבד שלא יפרדו מעל‬
‫צאן מרעיתם‪ ,‬הנה עוד מתרפסים להדום כסא ט־־ום‪ ,‬להתיצב לפני‬
‫הוד א־ל רם ונשא‪ ,‬להנן על עם ישורון )ע׳ מד״ר בראשית פמ״ד‪ ,‬ה׳(‬
‫לדרוש רחמי וחסדי האב על בנו‪ ,‬עמו ונחלתו‪.‬‬
‫כברכה‬
‫נזנוזס טזניאוג־לזאחן‬

‫בלשו! בעל ההילולא ‪ :‬במכתבו ליום היאצ׳ם ד‪,‬חושון של כ״ק אביו *דמו׳ר ג־ע‬
‫נגדסם בם׳ ווכמי ישראל — ‪1‬יו יארי^ תרס״ד — לג‬
‫נבורי ישראל‪ ,‬סגיני ארץ ‪ . .‬להגן ‪ :‬השייכות דגבור‪ ,‬מגן ולהגז כי׳ — עיץ שהש״ר‬
‫ערדס אלף הם ‪ . . p‬שלסי הגכורים וכאור התורה לד«צמזו גוק״ )שהשנד‪ ,‬שנת המאה‬
‫להסתלקות הילולא שלו( ם׳ לן ד*ה שכו־ד הרבה מאד‪.‬‬
‫לא זה בלבד ‪ :‬לד^עיר ממוסר• )יג׳ םע*ב( ‪ :‬לא מת משר• ‪ . .‬מה להלן ‪ . .‬אף כאן‪.‬‬
‫ובזה׳׳ב קעזי‪ ,‬סע״א‪.‬‬
‫ישורון ‪ :‬ראי• ב״ר וישלת רפע*ז ‪ :‬ישורון נאים ומשובחים לקו‪-‬ת נצבים )מר«‬
‫רעיא(‪ .‬אודדת לזע׳י* פ׳ ברבר• מ׳ א׳תתנ ואילך( בארוכר• וש״ג‪ .‬ושם >ע׳ א׳תתע(‪:‬‬
‫ישורון כולל יעקב וישראל יחד כד שעשועי המלך בעצמותו כר שיחי• כד שירו נ ר‬
‫בנד<ן פשוטר• כו׳ מכתר הכללי עד בחי׳ המלכות‪ .‬ולר^עיר אשר תרממו )דברים לג‪ ,‬ה(‬
‫באונקלום — ‪.‬ישראל*‪ ,‬בירוש׳ — «בית יעקב״‪.‬‬
 ‫לוח המפתחות‬
‫‪1‬‬ ‫ער״ה אחר התרת נדרים ‪...........................................‬‬
‫‪2‬‬ ‫^ ר מסירת הפ״נ הכללי ‪.........................................‬‬
‫‪2‬‬ ‫אחר מסירת הפ״נ הב׳ ‪..............................................‬‬
‫‪3‬‬ ‫ליל ב׳ דר״ה ‪...........................................................‬‬
‫‪5‬‬ ‫יום ב׳ דר״ה ‪...........................................................‬‬
‫‪11‬‬ ‫ליל א׳ דחגה״ס ‪........................................................‬‬
‫‪14‬‬ ‫יום א׳ דחגה״ס ‪........................................................‬‬
‫‪16‬‬ ‫ליל ב׳ דתגה״ם ‪........................................................‬‬
‫‪20‬‬ ‫יום ב׳ דתגה״ם ‪.......................................................‬‬
‫‪24‬‬ ‫שבת הוהמ״ס ‪............................................................‬‬
‫‪30‬‬ ‫חוה״מ והו׳׳ר ‪............................................................‬‬
‫‪30‬‬ ‫ליל שמע״צ ‪.............................................................‬‬
‫‪32‬‬ ‫שמח״ת בקידוש הלילה ‪............................................‬‬
‫‪39‬‬ ‫שמח״ת בסעודה ‪................................ ........................‬‬
‫‪44‬‬ ‫ה׳‪ ,‬ו׳ מ״ח )לקבוצה א׳ של עסקני חיניד( ‪...................‬‬
‫‪46‬‬ ‫ה׳< ר מ״ח )לקבוצה ב׳ של עסקני חינוך( ‪...................‬‬
‫‪47‬‬ ‫י״ט כסלו ‪.................................................................‬‬
‫‪53‬‬ ‫ש״ק פ׳ בא ‪.............................................................‬‬
‫‪63‬‬ ‫י״ג שבם ‪..................................................................‬‬
‫‪66‬‬ ‫סורים ‪.......................................................................‬‬
‫‪76‬‬ ‫י״ג ניסן ‪..................................................................‬‬
‫‪77‬‬ ‫ליל א׳ דחגה״פ ‪........................................................‬‬
‫‪81‬‬ ‫יום א׳ דחגה״פ ‪...... ................................................‬‬
‫‪85‬‬ ‫ליל ב' דחגה״ם ‪........................................................‬‬
‫‪92‬‬ ‫יום ב׳ דחגה׳׳פ ‪.......................................................‬‬
‫‪94‬‬ ‫ליל שש״פ ‪...............................................................‬‬
‫‪100‬‬ ‫יום שש״פ ‪...............................................................‬‬
‫‪105‬‬ ‫ליל אחש״ס ‪.............................................................‬‬
‫‪109‬‬ ‫יום אחש״ס ‪.............................................................‬‬
‫‪116‬‬ ‫ל״ג בעומר ‪................................... ...........................‬‬
‫‪125‬‬ ‫ליל א׳ חזנה״ש ‪.......................................................‬‬
‫‪127‬‬ ‫יום א׳ דחנה״ש ‪.......................................................‬‬
‫‪132‬‬ ‫ליל ב׳ דחגה״ש ‪...............................................‬‬
‫‪135‬‬ ‫יום ב׳ דחגה״ש ‪.......................................................‬‬
‫‪140‬‬ ‫שבת פ׳ נשא ‪...........................................................‬‬
‫‪147‬‬ ‫א‪ /‬כ״ז טיח ‪............................................................‬‬
‫‪153‬‬ ‫י״ב תמוז ‪..................................................................‬‬
‫‪160‬‬ ‫ה׳ אלול ‪....................................................................‬‬
‫‪162‬‬ ‫ח״י אלול ‪..................................................................‬‬
‫הוספוו^‬
‫קטע משיחת י״ט כסלו‪ ,‬ה׳תש״ד ‪169 .......................................‬‬
‫יום א׳ ב׳ ניסן ה׳תש״ד‪172 ....................................................‬‬
‫י״ד אייר‪ ,‬פסח שני‪ ,‬ה׳תש״ד ‪175 ..........................................‬‬
‫‪182‬‬ ‫הערות וציונים ‪............................................................‬‬
 ‫ערב ר״ה אחר התרת נדרים‬

‫די אלע שלעכטע געוואוינהייטן פון‬ ‫א‪ .‬אין יאר תדמ״ז איז ארוים פץ‬
‫דעם פאריגען יאר‪.‬‬ ‫דרוק דער סדור תורה אור אץ דע־‬
‫מאלט האט הוד כ״ק אאמו״ר הרה״ק‬
‫ערב ראש השנה איז א הכנה עבודה‬ ‫אנגעהויבען לערגען מיט מיר מתוך‬
‫הסדור‪ .‬אין יאר תרמ״ט איז דער צו דער עבודה פון ראש השנה׳ און‬
‫סדור תורה אור אפגעדרוקט געווארען דאס האט מען מכוון געווען אין דעם‬
‫סדר התפלה והקידוש פון די ערשטע‬ ‫א צודיטען מאל‪.‬‬
‫נאכם ר״ה‪ .‬דער סדר איז דאך‪ ,‬אז‬
‫דער סדר איז דעמאלט געווען׳ אז פריער איז מען מתפלל תפלת ערבית‬
‫הוד כ״ק אאמו״ר הרה״ק פלעגט צו־ פון ראש השנה און נאכער מאכט‬
‫נעמען די פדיונות ערב ראש השנה מען קידוש׳ אבער אין סידור איז‬
‫אין דער פרי נאך סליחות פאר׳ן געדרוקט פריער דער נוסח פון קידוש‬
‫דאוונען׳ נאכדעם פלעגט ער דאוונען און נאכדעם דער נוסח פון שמונה‬
‫און פראווען התרת נדרים‪ .‬אין יענע עשרה‪.‬‬
‫יארען פלעג איד נאך ניט גיץ צו־‬
‫דער טעם פון דעם סדר וואס נוסח‬
‫זאמען מיט הוד ב״ק זמזמו״ר הרה״ק‬
‫הקידוש איז פאר דעם נוסח פון‬
‫אויף די אהלי קודש פון הוד כ״ק‬
‫שמונה עשרה׳ לכאורה איז דאד ניט‬
‫זקני הרה״ק מוהר״ש‪ ,‬און הוד כ׳‪-‬ק‬
‫מובן׳ קידוש מאכט מען נאכ׳ן דאוונען‬
‫מעריב האט דאך פריער געדארפט‬ ‫אבי זקני הרה״ק צמח צדק‪.‬‬
‫שטיין דער נוסח פון תפלת שמונה‬
‫ערב ר״ה תרמ״ט נאך התרת נדרים‬
‫עשרה און דאן דער נוסח הקידוש‪.‬‬
‫האב איך געפרעגט ביי הוד כ״ק‬
‫אין חסידישען סידור איז געדרוקט‬ ‫אאמו״ר הרה״ק׳ וואס דארף מען איצט‬
‫פריער דער נוסח הקידוש פון ליל‬ ‫טאן‪ .‬האט הוד כ״ק אאמו״ר הרה״ק‬
‫ראש השנה אץ נאכדעם דער נוסח‬ ‫געענטפערט׳ ערב ראש השנה דארף‬
‫פון שמונה עשרה׳ ודיל די ערשטע‬ ‫מען א גאנצען טאג זאגען תהלים‪ ,‬טאן‬
‫זאד איז אז מען באדארף זיך‬ ‫תשובה אויף די ניט גומע זאכען‬
‫קדש׳ינען צו ראש השנה אץ דע־‬ ‫וואס מען האט געטאן דעם פארגאנ־‬
‫מאלט קען מען זאגען תפלת ראש‬ ‫גענעם יאר׳ בכדי אז מען זאל רזמז‬
‫השנה‪.‬‬ ‫השנה צו מעריב זיץ שוין ריין פון‬
 ‫פפר חשייוזות — ח׳תעז״וי‬

‫אחר מסירת חפ״נ הכללי מזקני אנ״ש והתמימי־ם‬

‫לכ״ק אדמו״ר מחוריי״צ זצוקללח״ה נכנ״מ זי״ע‪ ,‬אמר ‪:‬‬

‫הראשון פון עשי״ת‪ .‬אויף עשי״ת‬
‫שטייט‪ ,‬אז תפלת יחיד כרבים‪ ,‬פאר־‬
‫שטייט מען דאך‪ ,‬אז תפלת רבים אין‬
‫עשי״ת איז נאך העכער‪.‬‬
‫איז אז אט דער בי״ד פסק׳נט‪,‬‬
‫דארף דער בי״ד של מעלה אויר‬
‫מסכים זיין‪ ,‬אז עם זאל נתמלא ווע־‬
‫רען אונזער בקשה׳ אז דער אוי־‬
‫בערשטער זאל אין דעם יאר געבען‪,‬‬
‫אז עם זאל זיין את צמח דוד עבדך‬
‫מהרה תצמיח און עם זאל נתמלא‬
‫ווערען די בקשה וואם עם שטייט אין‬
‫די פ״נ און השי״ת זאל ממלא זיין‬
‫די בקשות פון כלל ישראל און עם‬
‫זאל זיץ א שנה טובה ומתוקה אין‬
‫גשמיות ורוחניות‪.‬‬
‫ב‪ .‬אויף די קביעות פץ ר״ה זאגט‬
‫דער אויבערשמער צום בי״ד של‬
‫מעלה צו פירען זיך ווי דער בי״ד של‬
‫מטה זאגט‪ .‬וואט דער בי״ד של מטת‬
‫קען דאך זיין אפילו א מוטעד״‬
‫א נברא בכלל איז דאך א מוטעה‬
‫מצד זיץ נה״ב און יצה״ר׳ דערפאר‬
‫קאן דאך זיין די מציאות פת א בי״ד‬
‫מוטעה‪ .‬פונדעסטוועגן איז אזוי די‬
‫קביעות ווי דער בי״ד מוטעה זאגט‪.‬‬
‫הגם תורה איז דאד א תורת אמת‬
‫האט דאד ניט געדארפט זיין אזוי‪,‬‬
‫נאר דאס איז אזוי לבתחלה אוועק־‬
‫געשטעלט געווארן אין תורה‪ ,‬אז מען‬
‫דארף פאלגען דעם בי״ד אפי׳ מוטעה‪.‬‬
‫נאך אזאך‪ ,‬ר״ה איז דאך דער יום‬

‫אחרי מסירת הפ״נ הב׳ ע״ר אחב״י‬

‫ככלל דאנ״ש כפרט שמעכר ליס‪ ,‬אמר ‪:‬‬
‫הרה״ק זיינען די מנהגים ברובם‬ ‫‪ a‬אין תוארי השמות וכיגרים של‬
‫בקבלה רבי מרבי‪ .‬א( אז בליל א׳‬ ‫מעלה איז פאראן עצם השם און מילוי‬
‫דר״ה זאגט הוד כ״ק אאמו״ר הרה״ק‬ ‫השם‪ ,‬דער עצם השם איז בענינו‬
‫נאך תפלת מעריב‪ ,‬אויסער דעם וואם‬ ‫העכער ווי דער מילוי השם‪ ,‬דאם איז‬
‫ער האט געענטפערט צו די מתפללים‬ ‫אלץ בכללות׳ אבער אין די עניני‬
‫אין בית הכנסת׳ איז קומעגדיג פון‬ ‫העלי׳ מדרגה לדרגא‪ ,‬דאם הייסט‬
‫בית הכנסת אהיים‪ ,‬זאגט ער יעדן‪,‬‬ ‫דער כח אויף לעלות מדרגא לדרגא‪,‬‬
‫אויך צו די קיגדער‪ ,‬ווען די זיינען‬ ‫דאם איז בעיקרו אין מילוי השם‪.‬‬
‫געווען נאך גאר קליץ‪ :‬לשנה טובה‬ ‫)וסיים כ״ק אדמדר‪ :‬בעת איד האב‬
‫תנתב ותחתם‪.‬‬‫געלייענט דעם ערשטן פ״ג האב איך‬
‫אין אים שוין געלייענט דעם פ״נ‬
‫‪ J1‬אין מנהגי אבות בכלל און אין‬ ‫אויד(‪.‬‬
‫מנהגי אבות החסידות והחסידים בפרט‬
‫ד‪ .‬אין דעם סדר מסודר וואם איז דינען פאראן צורי ענינים‪ .‬א מנהג‬
‫מיוסד אין הנהגת הוד כ״ק אאמר׳ר מיט א טעם׳ וואם מען געדענקט דעם‬
 ‫ספי חשיחווז — מ׳תע״ד‬

‫סבת המנהג• את א מנהג תאם דער קיין טעם‪ ,‬און אדך ווען מ׳וויים ניט‬
‫‪ rao‬וטעם המנהג איז פארגעסען גע־ די פאטירונג מאורע וואם צוליב דעם‬
‫ווארן‪ .‬און דאם איז די צורי ענינים איז דער מנהג אנטשטאנען‪ ,‬אבער‬
‫וואם עם שטייט‪ :‬שאל אביך ויגדר מנהג ישראל תודה היא‪ ,‬ודיל אין‬
‫זקניך ויאמרו לך‪ .‬שאל אביך ויגדך תורה איז פאראן צודי אופני ידיעה‪,‬‬
‫גייט אויף די עניני מנהג‪ ,‬וועל־ א( וראם שכל אנושי האט א באגריף‬
‫כע מען ודיס אן ערקלערונג‪ ,‬אין דעם ענין המצוד‪ .‬און ב( וואס‬
‫פארוואם און ווען דער מנהג איז כך היא ההלכה׳ העכער פץ שבל‬
‫אנטשטאנען׳ זקניך ויאמרו לך גייט אנושי פארשטאנד‪.‬‬
‫אויף די מנהגים וואם מען ודיס ניט‬

‫מנהגי כית רכי‬

‫אינו מקריא בדבור כ״א ע״י הוראה‬ ‫בסעודת ליל א׳ ויום א׳ דר״ה לא‬
‫באצבע בסידור‪ ,‬כ״ק אדמו״ר אמר‬ ‫דיבר כ״ק אדמו״ר‪ .‬מפטיר — הן יום‬
‫ג״כ ג׳ הפסוקים שלאחר התקיעות‬ ‫א׳ ו ק יום ב׳‪.‬‬
‫)אבל לא הפסוק אשרי יושבי וגו׳(‪.‬‬ ‫אמירת למנצח‪ ,‬הפסוקים והברכות‪,‬‬

‫ליל ב׳ דר״ה בסעודה‬

‫א‪ ,‬אין די זתוייטע נאכט ר״ה בעת שנת תרל״ה האט ער אויף זיך מקבל‬
‫הסעודה און אויך דעם צודיטען טאג געווען ניט צו רעדען דעם ערשטן‬
‫ר״ה ביי די סעודה פלעגט הוד כ׳׳ק טאג ר״ה ביז נאכ׳ן מאמר — שהי׳‬
‫אאמו״ר הרה׳׳ק דערציילען קורצע בליל ב׳ דר׳׳ה — דאם איז געווען‬
‫סיפורים אדער א דבר תורה בקיצור א ענין פרטי‪ ,‬נאכדעם‪ ,‬אז ער האט‬
‫פון מורנו הבעש״ט‪ ,‬מורנו הרב המגיד אויף זיך מקבל געווען די נשיאות‬
‫ממעזריטש‪ ,‬הוד כ׳׳ק רבנו הזקן‪ ,‬הוד פלעגט ער זיך אויך אזוי פירען‪ .‬דעם‬
‫כ׳׳ק אדמו״ר האמצעי‪ ,‬הוד כ״ק צוריטן טאג ר״ה פלעגט ער שוין‬
‫אאזמו״ר הרה״ק צמח צדק אץ פץ יא רעדן‪ ,‬אבער דיער ווייניק‪ ,‬עם‬
‫איז נאר געווען אראפ דער ניט‪ .‬אויך‬ ‫הוד כ״ק אאזמו״ר הרה״ק מוהר״ש‪.‬‬
‫ב‪ ,‬די סדרי ההנהגות פון הוד כ״ק עשי״ת פלעגט הוד כ״ק אאמו׳׳ר‬
‫אאמו״ר הרה״ק אין ר״ד‪ ,‬זיינען גע־ הדה״ק ממעט זיץ בדיבור‪.‬‬
‫איינמאל ווען מען האט געוואלט‬ ‫ווען פון די ענינים וואס ער האט‬
‫אויף זיך מקבל געווען — א טייל מאכען אן אסיפה וועגן עניני העיר‬
‫פץ זיי פון נאך פאר בר מצוד‪ ,‬אץ אין די עשי״ת האט ער עס מדחה‬
‫א טייל פץ נאד בר מצוד‪ — -‬פון געווען אויף שפעטער‪.‬‬
 ‫ם*־• זזעויחור! — ח׳תש״ר‬
‫גאו־ אן אנדערער גע׳גנב׳עט‪ .‬ער איז‬ ‫ג‪ .‬הוד כ״ק ^ מו ״ ר הרה״ק צמח‬
‫ניט געווען שייך צו דעם‪ ,‬און האט‬ ‫צדק פלעגט יא רייח בסעודת ר״ה‪.‬‬
‫דעריבער געמוזט אנטלויפן און‬ ‫ער פלעגט דאן רעדן וועגן עגיני‬
‫גנג׳ענען דעם גרעניץ און איז אנט־‬ ‫שרי המלוכה‪ .‬כ״ק ד״ז הרה״ק מהרי״ל‬
‫לאפן קיץ אמעריקע• און איז אנגע־‬ ‫האט אויף דעם געזאגט ‪ :‬ער — הכוונה‬
‫קומען קיץ סינסינעטי און דא איז‬ ‫על אביו הוד כ״ק אאמו״ר הצ״צ —‬
‫ליליגטאהל געווארן דער גריגדער פון‬ ‫פראוועט יעצט בעל־הבית׳ישקייט אין‬
‫די רעפארמער־סעמינאר אין סינסי־‬ ‫פעטערבורג׳ און הוד כ״ק אאזמו״ר‬
‫נעטי‪.‬‬ ‫הרה״ק מוהר״ש האט געזאגט‪ :‬ער‬
‫טאפט אין דעם וואגען‪.‬‬
‫ה‪ .‬איך האב היינט געזען א ענין‬ ‫הוד כ״ק אאזמו״ר הרה״ק מוהר״ש‬
‫האב איך זיך דערמאנט‪ ,‬אז הוד כ״ק‬ ‫האט געזאגט ר״ה תרמ״א‪ :‬באמת‬
‫אאזמו״ר הרה״ק מוהר״ש האט אמאל‬ ‫האט מען געקענט פטור ווערן פון‬
‫געזאגט ר״ה! אין חסידות איז אמאל‬ ‫דעם מיצר לישראל׳ נאר וואס זאל‬
‫דער סגנון הלשון׳ יש מאין און אמאל‬ ‫מען טאן‪ ,‬אז אידן ווילן די ביטערע‬
‫— מאין ליש‪ .‬דער הפרש אין דעם‬ ‫רפואה‪ .‬אין רפואות זיינען דאד דא‬
‫איז׳ יש מאין איז דער פירוש׳ אז‬ ‫ב׳ מיגים׳ א( א זיסע רפואה׳ וואם‬
‫דער יש איז שוין כבר ישנו במציאות‪,‬‬ ‫אז מען גיט דאם צו א קינד וויל‬
‫היינו ניט דער חיות הקיום גאר דער‬ ‫ער נאד׳ ווייל ער האט ניט קיץ‬
‫חיות ההתחדשות׳ אבער מאין ליש‬ ‫פארשטאנד ודים ער ניט׳ אז ער איז‬
‫איז דער פירוש׳ די התחלת ההתהוות‪,‬‬ ‫א חולה‪ ,‬אבער׳ אז מען גיט אים‬
‫דאס הייסט דער חיות של ההתחדשות‪.‬‬ ‫ב( א ביטערע רפואה׳ דעמאלט ודיס‬
‫דער בעש״ט האט געמאכט מאין‬ ‫ער‪ ,‬אז ער איז א חולה‪.‬‬
‫ליש‪ .‬אמאל האט דער בעש״ט געהערט‬
‫ווי איין איד זאגט צום אנדערן; דער‬
‫ד‪ .‬הוד כ״ק אאזמו״ר הרה״ק צמח‬
‫אויבערשטער וועט געוויס העלפן‪ .‬איז‬
‫צדק האט געמאכט דעם באוואוסטן‬
‫דער בעש״ט אוועקגעגאנגען צו זיין‬ ‫עסקן המשכיל לילענטאהל פאר א‬
‫חבריא קדישא און האט דערפץ גע־‬ ‫בורח מחוץ למדינה — מדינת רוסיא‬
‫מאכט א גאנצען געריכט ארן האט‬ ‫— דורך זיין תפלה און זיין רעדן אין‬
‫דערביי געזאגט׳ אז מיט דעם וואם‬ ‫א געוויסן ראש השנד^‬
‫א איש פשוט האט געזאגט‪ ,‬השי״ת‬ ‫לילענטאהל איז געווען א מקורב‬
‫וועט געוויס העלפן האט ער גע־‬ ‫למלבות און ער האט יענעם ר״ה‬
‫ראטעוועט צענדליגער און הונדער־‬ ‫געדארפט פארן דורכפירן די גזירה‬
‫טער טויזענטער פץ גזירות רעות‪.‬‬‫פון חברה מפיצי השכלה מען זאל‬
‫לערנען זייער לערן פראגראם אין די‬
‫חדרים בע״כ׳ האט מען אויף אים ו‪ .‬הוד כ״ק אאזמו״ר הרה״ק מוהר״ש‬
‫מיט אמאל גע׳מסר׳ט‪ ,‬אז ער האט האט געהייסזץ דין משרת הרב החסיד‬
‫גע׳גנב׳עט געלט׳ וואס באמת האט לוי יצחק ערב ר״ה תר״מ פאר תפלת‬
 ‫ספר ‪ — fltmism‬ח׳תש״ד‬
‫ז‪ .‬הוד כ״ק אאזמדר הרוד׳ק מוהר״ש‬
‫האט אמאל געזאגט צו הוד כ״ק‬
‫אאמו״ר הרה״ק‪ :‬די וועלט מיינט‪ ,‬אז‬
‫א פיי ת נעמען איז א שווערע זאד‬
‫און דאס איז שייך נאד צו א רביץ‪.‬‬
‫דעד אמת איז‪ ,‬אז יעדער איד קען‬
‫דאס׳ דורך זאגען א שבח אויף דעם‬
‫צוריטען‪ ,‬נאר עם דארף זיץ מיט א‬
‫אמת‪ .‬הונדערטער מלאכים ווארטן‬
‫ר״ה‪ ,‬אז א איד זאל זאגן א שבח‬
‫אויף דעם צודיטן‪ ,‬ודיל זיי — די‬
‫מלאכים — ודיסן‪ ,‬אז הקב״ה מתאווה‬
‫לשבחן של ישראל‪ ,‬ניט לתפלתן של‬
‫צדיקים׳ נאר לשבחן של ישראל‪.‬‬
‫יום ב׳ דר״ה בסעודה‬
‫געהאט מיט די באבען הרבנית מרת‬
‫רבקה בת הרבנית מרת שרה בת הוד‬
‫כ״ק אדמו״ר האמצעי‪ ,‬האט מען דע־‬
‫מאלט אויפגעבויט פאר זיי א דירה‬
‫אין חצר פץ הוד כ״ק אביו —‬
‫אאזמו״ר — הרה״ק צמח צדק‪.‬‬
‫זומער תרכ״ח ווען הוד כ״ק‬
‫אאזמו״ר הרה״ק מוהר״ש איז געווען‬
‫אין מאריענבאד האט אויסגעבראכן‬
‫א שריפה אין ליובאוויטש‪ ,‬בעת וועל־‬
‫בער עם איז פארברענט געווארן א‬
‫גרויסע טייל פון שטאט אץ אויך אלע‬
‫בנינים פון רבינ׳ס חצר זיינען פאר־‬
‫ברענט געווארן‪.‬‬
‫דעמאלט האט הוד כ״ק אאזמו״ר‬
‫הרה״ק מוהר״ש צוגעקויפט נאד פלאץ‬
‫דריי מאל אזוי פיל ווי דער פריער־‬
‫דיגער און האט דעדמיט פאדגרע־‬
‫סערט דעם שטח פון חצר פון מזרח‬
‫צו מעריב זייט‪ .‬אויף דעם שטח החצר‬
‫ערבית׳ אז ער זאל זאגן צו די חסידים‬
‫בשמו־‪ .‬דאס וואס עס דעדט זיד איז‬
‫חסידות‪ ,‬אז דער ענין פון תקיעת‬
‫שופר איז ע״ד צועק אבא אבא‪ ,‬איז‬
‫דער עיקר ניט דער אבא נאר דער‬
‫צועק‪.‬‬
‫אט דער מאמר האט אויפגעשטו־‬
‫רעמט מיט א התעוררות תשובה‪ ,‬ניט‬
‫נאר ביי חסידים וואס זיי זיינען גע־‬
‫קומען אויף ר״ה אין ליובאוויטש‪,‬‬
‫נאר אויך ביי די ליובאוויטשער‬
‫תושבים‪ ,‬אנשים ונשים‪ ,‬אז די צורי‬
‫טעג ר״ה האט די גאנצע שטאט גע־‬
‫שטורעמט מיט תשובה בביות‪.‬‬
‫א‪ .‬אכט וואוינונגען איינגעטיילט אין‬
‫פיר בנינים מיט צוויי שפאציר גערט־‬
‫נער זיינען געווען ביי הוד כ״ק‬
‫אאזמדר הרה״ק מוהר״ש אין ליובא־‬
‫וויטש‪.‬‬
‫הוד כ״ק דודיי זקני‪ ,‬די קינדער‬
‫פון הוד כ״ק אאזמו״ר הרה״ק צמח‬
‫צדק האבען געוואוינט אין באזונדערע‬
‫ערטער אין ליובאוויטש׳ בחיי הוד כ״ק‬
‫אאזמו״ר הרה״ק הצ״צ׳ נאד בלויז הוד‬
‫כ״ק אאזמו״ר הרה״ק מוהר״ש האט‬
‫געוואוינט אין זעלבן חצר‪ ,‬ודיל ער‬
‫איז געווען נאך גאר יונג‪ ,‬ווען הוד‬
‫כ״ק אביו אאזמו״ר הרה״ק צמח צדק‬
‫האט זיך באזעצט אין די בנינים פון‬
‫חצר‪ ,‬נאך די גרויסע שריפה‪ ,‬וואם‬
‫איז געווען אין ליובאוויטש אין יאר‬
‫תר״ו‪.‬‬
‫אין יאר תרי״א ווען הוד כ״ק‬
‫אאזמו״ר הרה״ק מוהר״ש האט חתונה‬
 ‫ספר «‪6‬זיחות — ח׳תש״ד‬

‫דעם חדר איז געשטאנען א שרייב‬
‫טיש‪ ,‬ביי וועלכן הוד כ״ק אאזמו״ר‬
‫הרה״ק מוהר״ש פלעגט עוםק זיץ אין‬
‫שרייבן זיינע ענינים‪.‬‬
‫נאד מיץ לערן צייט אין חדר‬
‫פלעג איך אין מיינע קינדער י א ח‬
‫ליב האבן אריינזעצן זיד אין איינעם‬
‫פון די אויבענדערמאנטע וריכע קרעם־‬
‫לעם אץ איבערטראכטן די םיפורים‬
‫וועלכע איך האב פץ לאנג געהערט‬
‫פץ מיץ מלמד ר׳ יקותיאל אץ אויך‬
‫די נייע םיפורים וועלכע איך פלעג‬
‫ביי יענער צייט העדן פץ החםיד ר׳‬
‫חנוך הענדל נ״ע‪.‬‬
‫דינען אויד געווען ספעציעלע חדרים‬
‫אין איינע פון יענע טעג — דאם‬
‫איז געווען אין חודש סיץ תרמ״ז —‬
‫בין איך געזעסן אין איינע פץ די‬
‫הויכע און ברייטע קרעםלעם אין חדר‬
‫פון הוד כ״ק אאזמר׳ר הרה״ק מוהר״ש‬
‫און איך האב אריינגעטראכט אין דעם‬
‫םיפור וואם איך האב געהערט פון‬
‫החםיד רח״ה׳ אז אין גמרא ווערט‬
‫דערציילט׳ אז ר׳ יהודה הנשיא דער‬
‫אין דעם גרויםן חדר פץ הוד כ״ק‬
‫מםדר המשנה‪ ,‬פלעגט נאך זיץ‬
‫אאזמו״ר הרה״ק מוהר״ש זיינען אדום‬
‫הםתלקות מעלמא דין קומען יעדן‬
‫שבת באזוכן זיין הויז‪.‬‬
‫אלמערם מיט םפרים אץ צוויי אל־‬
‫דאם שטענדיגע העדן םיפורים און‬
‫מיין אהבה צו איבער׳חזר׳ן זיי ביי‬
‫יעדע געלעגענהייט האט ביי מיר אנט־‬
‫וויקעלט דעם כשרון צו קענען מצייר‬
‫זיין ביי זיך מיט א ציור מוחשי די‬
‫סיפורים וועלכע איך האב געהערט‪.‬‬
‫פארשטעלענדיג זיך אין מיין מחשבה‬
‫ווי רבינו הנשיא קומט באזוכן דץ‬
‫הויז יעדן שבת‪ ,‬האב איך בעת מעשה‬
‫געטראכט‪ ,‬אז זיכער קומט אויך הוד‬
‫כ״ק אאזמו״ר הרה״ק מוהר״ש באזו־‬
‫האט הוד ב״ק אאזמו״ר הרד‪,‬״ק‬
‫מוהר״ש געלאזט אויפבויען פיר‬
‫גרויסע בנינים‪ .‬א( א גרויסער בנין‪,‬‬
‫וועלכער איז געווען העבער פץ אלע‬
‫בנינים פץ שטאט׳ וועלכן מען האט‬
‫גערופן‪ :‬דער גרויסער זאל‪ .‬אט דער‬
‫גרויסער זאל איז געשטאגען אויפ׳ן‬
‫זעלבן פלאץ‪ ,‬וואו עם איז פריער‬
‫געווען די דירה פץ הוד כ״ק אביו־‬
‫אאזמו״ר־הרה״ק צמח צדק אץ שפע־‬
‫טער פץ הוד כ״ק אאזמד׳ר הרה״ק‬
‫מוהר״ש‪ .‬ב( דער בנין וואו עם איז‬
‫געוחץ די וואוינונג פץ כבוד אמי‬
‫זקנתי הרבנית מרת רבקה׳ וואו עם‬
‫פאר קרובים אורחים‪ .‬ג( א בנין וואו‬
‫עם איז געותץ צורי חדרים פאר די‬
‫קינדער צו לערנזץ מיט א מלמד‪ ,‬א‬
‫גרויםער חדר פאר הוד כ״ק אאזמו״ר‬
‫הרה״ק מוהר״ש‪ ,‬א םוכה א ץ‪ .‬א חדל‬
‫פאר אויפנעמען מענטשן‪ .‬ד( בית תפלה‬
‫וועלח מען האט גערופן‪ :‬דער קליינער‬
‫זאל‪.‬‬
‫די ווענט געווען אויםגעשטעלט הויכע‬
‫מערם זיינען געווען פול מיט כתבי‬
‫יד קדש‪ .‬עם דינען אויר אין דעם‬
‫חדר געשטאנען צורי ברייטע‪ ,‬וריכע‪,‬‬
‫מיט זייד איבערגעצויגענע קרעםלעם‬
‫— טשעירם —‪ .‬אין מימן חדר איז‬
‫געשטאנען א קיילעכדיגער טיש איבער‬
‫זועלכן עם האט אראפגעהאנגען פץ‬
‫באלקען א קרישטאלענע קאנדעלאב־‬
‫רע — לאמם — מיט דרייצן רערן אץ‬
‫אין יעדער רער איז געווזץ א קארא־‬
‫טין לאמפ‪ .‬אין צפץ־מזרח ווינקעל פון‬
 ‫ספר השיחות — ח׳תע״ד‬
‫צו פארשטיין לויט מיץ פארשטאנד‬ ‫כען זיץ חדר יעדן שבת אדער גאר‬
‫נאך‪ .‬און דעמאלט האט זיך ביי מיד‬ ‫יעדן טאג‪.‬‬
‫ערוועקט דער געפיל‪ ,‬אז איד זאל‬ ‫איינמאל זיצענדיג פארטראכט אין‬
‫זיד איבערגעבען צו הוד כ״ק אאמו״ר‬ ‫די גרויסע ברייטע קרעסלע אין חדר‬
‫הרה״ק‪ ,‬ניט נאר ווי א קינד צו א‬ ‫פון הוד כ״ק אאזמו״ר הרה״ק מוהר״ש‪,‬‬
‫פאטער‪ ,‬נאר אויך וד א חסיד צו א‬ ‫וועגן דעם חיי נשמות הצדיקים און‬
‫רבי׳ן‪.‬‬ ‫זייערע הנהגות אין גן עדן‪ ,‬האב איד‬
‫זיך דערמאנט וואם החסיד רח״ה האט‬
‫ב‪ ,‬אין• ליובאוויטש האט מען דיער‬ ‫געזאגט אין ביהמ״ד צו ר׳ משה זרחי׳ן‬
‫אפגעהיט מנהגים אץ בפרט די‬ ‫און ר׳ פנחס דער קרעמער‪ ,‬אז די‬
‫מנהגים וועלכע זיינען געווען מקובל‬ ‫גמרא זאגט‪ ,‬צדיקים זיינען געהויבע־‬
‫פץ הגאון הצדיק מהר״ל מפראג‪.‬‬ ‫נער נאך זייער הסתלקות וד זיי זיי־‬
‫איינע פון די מנהגים וועלכע זיינען‬ ‫נען בחיי חיותם אויף דער וועלט‪,‬‬
‫געווען מקובל איז‪ ,‬אז מען מאכט דריי‬ ‫האב איך זיך אין מיין קינדישער‬
‫ליכט במשך עשי״ת‪ .‬א תשובה ליכט‬ ‫פאנטאזיע פארגעשטעלט וד גרויס‬
‫ערב שבת שובה ‘( און צורי ליכט ערב‬ ‫איז דער זיידע און מיין קינדישע‬
‫יום כפור י(‪ ,‬א לעבעדיגע ליכט אץ א‬ ‫פאנטאזיע איז ענטוזיאסטיש געשטי־‬
‫נשמה ליכט‪ .‬די ליכט פלעגט מען‬ ‫גען‪.‬‬
‫מדייק זיין צו מאכען פץ וואקס*(‪ ,‬און‬ ‫אין דעם האב איך דערהערט ווי‬
‫עם איז געווען א גרויסער כיבוד צו‬ ‫איינער רעדט דיער שטיל און ורינט‬
‫פלעכטן די ליכט‪ ,‬אפי׳ דאם ברענגען‬ ‫האב איך געעפנט די אויגן און דער־‬
‫די וואסער אויף צו ווייקן די וואקם‪,‬‬ ‫זען ווי הוד כ״ק אאמו״ר הרה׳׳ק איז‬
‫אזוי אויך אנצינדן די ה א א אנצו־‬ ‫אנגעטאן אין דידענע סורטוק און די‬
‫ווארעמען די וואסער איז געווען א‬ ‫שבת׳דיגע סייבעלנע היטעל —‬
‫כיבוד רוחני‪.‬‬ ‫שטתימל — פארגארטעלט ווי צום‬
‫דאוונען‪ ,‬שטייט נעבן דעם זיידנ׳ס —‬
‫•( קטע זד‪) .‬עד התיבות ‪ :‬אז מדו קעו(‬ ‫הוד כ״ק אאזמו״ר הרה״ק מוהר״ש —‬
‫— נדפס בסה״ם תש״ט ע׳ ‪) .36‬ראה ג‪-‬כ‬ ‫ווינקעל טיש‪ ,‬אין די הענט האלט ער‬
‫שיחת שבת תשובה תש״ה — נדפסה שם(‪.‬‬ ‫א פאפיר‪ ,‬לייענט אץ ודינט‪ .‬האב‬
‫‪ (1‬לע״ע‪ ,‬לא מגאתי מקורו‪.‬‬
‫‪ (2‬בארוכה ע״ד נרות אלו ראה בשו״ע‬
‫איך זיד שטאדק דערשראקען און בין‬
‫או״ח‪ ,‬ברמ״א סו״ם תר‪-‬י‪ .‬ובנ*כ שם הובאו‬ ‫שטילערהייט ארויס פץ חדר‪.‬‬
‫המקורות‪ .‬וראד‪ .‬ג״ב מסד‪ .‬אפרים סתר‪-‬ג‬ ‫איך האב דאן געלערנט בא דעם‬
‫ס״ח‪.‬‬ ‫מלמד ר׳ שמשץ‪ ,‬נאר ודיל ער איז‬
‫‪ (3‬מובא מם׳ ‪ T‬אליעזר ‪ :‬כל הנרות‬
‫כשרים ומ״מ ליוהכ״פ וליא׳׳צ טוב ליקה‬
‫געווען א גרויסער כעסן‪ ,‬פלעג איד‬
‫נרות של שעוה‪.‬‬ ‫דעריבער אלעס פרעגען ביי מיץ פרי־‬
‫]להעיר אשר ר׳׳ת של שעוד‪ : .‬ה׳קיצו‬ ‫ערדיגען מלמד ר׳ יקותיאל את ער‬
‫ו׳רנוי ש׳וכני ע׳פר[‪.‬‬ ‫האט מיר דאן דעם ענין געגעבען‬
 ‫ספר דמזיחות — ח׳תש״ד‬ ‫‪8‬‬

‫ג‪ .‬הוד כ״ק אאזמו״ר הרה״ק מוהר״ש‬ ‫בעת מען פלעגט לייגען די קנייט־‬
‫האט אמאל ביי דעם צוריטן סדר חג‬ ‫לעך האט מען אויסגערופן די געמען‬
‫הפסח געזאגט! לכאורה צוליב וואט איז‬ ‫פאר תעמען מען פלעכט א פאדעם>‬
‫געווען אצילת חכמה דעולם האצילות‪,‬‬ ‫אזוי האט מען דאם גערופן‪ .‬איינמאל‬
‫בשלמא חכמה דבי״ע‪ ,‬איז בשביל‬ ‫אין מייגע קיבדער יארן׳ ווען הוד‬
‫השגה וידיעה באלקות‪ ,‬אבער עולם‬ ‫כ״ק אאמו״ר הרה״ק וכבוד אמי‬
‫אצילות וואט איז א״ס ובידיעת עצמו‬ ‫הרבנית דינען געווען אין אויסלאנד‬
‫יודע כר‪ ,‬איז בשביל מה האט מען‬ ‫האב איך זיך געפוגען אין הויז פון‬
‫געדארפט עט זאל נאצל ווערן חכמה‬ ‫כבוד אמי זקנתי הרבנית רבקה‪ .‬דאם‬
‫דאצילות?‬ ‫איז געווען בין כסא לעשור‪ .‬זייענדיג‬
‫אץ האט געענטפערט! בכדי עט זאל‬ ‫אליץ אן די עלטערן איז מיר געווען‬
‫קענען זיין חכמה תתאה‪ ,‬וואט חכמה‬ ‫עפעם אומעטיק‪ ,‬אין דעם האב איד‬
‫תתאר‪ .‬איז יחודא תתאה‪ ,‬חכמה עילאה‬ ‫דערהערט ווי מען רופט אוים מיין‬
‫איז יחודא עילאה און מל׳ דאצילות‬ ‫נאמען האב איך וד אויפגעציטערט‪.‬‬
‫איז א ממוצע‪ ,‬אויף אראפצוטראגען‬ ‫כבוד אמי זקנתי הרבנית האט מיר‬
‫חכמה דאצילות אין בי״ע‪ .‬דאס‬ ‫צוגערופן און האט מיד געזאגט‪ :‬איד‬
‫הייטט׳ הגם מלכות דאצילות איז‬ ‫וועל דיר דערציילן וואם דער שווער׳‬
‫מקומה בעולם האצילות׳ דאד איז זי‬ ‫דער צמח צדק‪ ,‬האט געזאגט דיץ‬
‫א מקור אויף בי״ע‪ .‬אמאל רעדט מען‬ ‫טאטן קליינערהייט‪.‬‬
‫פאדקערט‪ ,‬אז מל׳ דאצי׳ הגם זי איז‬ ‫הוד כ״ק אאמו״ר הרה״ק האט גע*‬
‫א מקוד לבי״ע‪ ,‬מ״מ איז מקומה‬ ‫פרעגט דעם דידן הוד כ״ק אאזמו״ר‬
‫באצילות און דא רעדט מען‪ ,‬אז מל׳‬ ‫הרה״ק צמח צדק‪ ,‬וואם איז שבת‬
‫איז מקומה באצילות‪ ,‬דאד איז זי א‬ ‫תשובה‪ ,‬האט ער אים געענטפערט‪:‬‬
‫מקור אויף בי״ע‪ ,‬דאס איז דער סובב‬ ‫א שבת׳דיגע תשובד״ דער פירוש איז‪,‬‬
‫פח בי״ע‪.‬‬ ‫אין דערוואכן איז דאם וואט מען‬
‫טאר ניט איז דאך אין שטוב ניט‬
‫פאראן‪ ,‬אבער שבת איז דאס וואם ד‪ .‬הוד כ״ק אאמר׳ר הרה״ק האט‬
‫מען טאר ניט איז אייך פאראן געפרעגט אין מסבת כ״ד טבת תרט״ז‬
‫אין שטוב‪ ,‬דערפאר דארף מען יעדע אין ווירצבורג — באייערען — פאר־‬
‫זאד וואם מען וויל טאן‪ ,‬פריער וויסן וואט שרייבט מען אויף צדיקים‬
‫להבדיל בין חיים לחיי החיים‪ ,‬הגם‬ ‫אויב מען מעג דאס‪.‬‬
‫הוד כ״ק אאמו״ר הדה״ק האט ווי־ בכלל זאגט מען להבדיל בין חיים‬
‫דער געפרעגט‪ :‬ווי אזוי קען מען דאם? ובין כר‪.‬‬
‫און האט געענטפערט‪ :‬חיים —‬ ‫האט אים הוד כ״ק אאזמו״ר הרה״ק‬
‫צ״צ געענטפערט! מען האט געלייגט‬
‫ראר■ בלבוש וא״ר דיבוא גר ויכפר‬ ‫‪(4‬‬
‫פאר דיר א פאדים אין דעם קנייטעל‬
‫פון דער תשובה און לעבעדיגע ליכט על ר‪.‬נשמה שנקראת נר שגאמר נר הוי׳‬
‫נשמת אונ‪4‬‬ ‫אח דאס גיט א כחי(‪ ,‬אז מען קען‪.‬‬
 ‫סמר השיחות — ח׳תש״ד‬
‫ליעפליער געקומען אין באריסאוו את‬ ‫ווערט מען נתפעל פת ז־בור אבער‬
‫איז אריינגעגאנגען אין פאסט צו ער־‬ ‫פת מחשבה ווערט מען ניט נתפעל׳‬
‫ליידיגן עפעם‪ ,‬אינדעם האט אים‬ ‫ביי צדיקים אבער׳ איז׳ אז מען‬
‫אריינגעשיינט‪ ,‬איז ער געגאנגען א‬ ‫טראבט וועגן א צדיק׳ דערהערט דאם‬
‫ריקוד מיטץ פאסט באאמטען•(‪.‬‬ ‫דער צדיק אין וועלכן עולם ער איז‪.‬‬
‫ו‪ .‬פאר אן אמת אפילו אין גשמיות‬ ‫השי״ת זאל געבן‪ ,‬אז מיר זאלן זית‬
‫צאלט מען מלמעלה א הויכן פרייז און‬ ‫עדים אויף דעם‪ ,‬אז מען האט דער־‬
‫מכל שכן פאר אן אמת אין רוחניות‬ ‫הערט אז עם זאל נמשך ווערז אין א‬
‫צאלט מען גאר גאר א שטארקן פרייז‪.‬‬ ‫טוב הנראה והנגלר‪-‬‬
‫אלע תשלומין של מעלה זיינען‬
‫מדריגות נשגבות במאד‪ ,‬נאר דער‬ ‫ה‪ .‬הוד כ״ק זמזזמו״ר הרה״ק מוהר״ש‬
‫חילוק איז אין געוויסע מדריגות‬ ‫האט געזאגט בסעודת חגה״ש תרמ״א‪:‬‬
‫הגילוים דעשר ספירות׳ אבער למעלה‬ ‫פאר אן אמת באצאלט מען מייער•‬
‫פון עשר ספירות איז גאר אנדערש‪.‬‬ ‫ווי עם איז ידוע די מעשה פון‬
‫די אלע ענינים פת אברהם אבינו׳‬ ‫החסיד ר׳ יקותיאל ליעפליער׳ וואם‬
‫וואס פון אברהם אבינו האט זיר‬ ‫איז געווען פריער א איש פשוט‪.‬‬
‫אנגעהויבן דער ענין התיקת׳ איז‬ ‫הערענדיג אמאל א תורה פון הוד‬
‫למעלה מעשרה טפחים איז אלץ קיים‬ ‫כ״ק רבינו הזקן וועגן חלל הימני‬
‫און דאם איז למעלה מע׳׳ט בסמוך צו‬ ‫און חלל השמאלי‪ ,‬איז ער ארויפגע־‬
‫די ע״ט‪ ,‬במילא גיט דאם א כח בדרך‬ ‫קראבן צום פענסטער פת אויבער־‬
‫מקיף אין די ע׳׳ט‪ ,‬ע״ד ווי א קליץ‬ ‫שטיבעל וואו הוד כ״ק רבנו הזקן‬
‫קינד‪ ,‬וואס דער פאטעד היט אים‬ ‫האט זיך געפונען את א געשריי גע־‬
‫בדרך מקיף ער זאל ניט אומפאלן‬ ‫טאן‪ :‬רבי׳ האקט מיר אפ דעם לינקן‬
‫דורכדעם וראם ער האלט זיינע הענט‬ ‫זייט‪ ,‬איך קען זיך מיט אים ניט‬
‫ארום אים‪.‬‬ ‫‪,‬איספראווען״ — אן עצה געבן ‪-‬־‪.‬‬
‫האט אים הוד כ״ק רבנו הזקן גע־‬
‫ז‪ .‬געלויבט דער אויבערשטער פאר‬
‫ענטפערט ‪ :‬ואתה מחי׳ את כולם‬
‫דעם ענין הציור‪ .‬דער ענין פת ציור‬
‫כתיב‪ ,‬איז מיט די ווערטער האט‬
‫שטעלט אוועק דעם מענטשן אין אן‬
‫אים הוד כ״ק רבנו הזקן אריינגע־‬
‫אנדער מקום את אן אנדער זמן‪ .‬אז‬
‫שיינט רזרית אלקות‪ ,‬אזוי ווי ראי׳‬
‫אנדער מקום איז דאך יענער מקום‬
‫גשמיות‪ .‬נאכדעם‪ ,‬אז הזזסיד ר'‬
‫אויך א גשמי‪ ,‬נאד אז מען שטייט אין‬
‫יקותיאל פלעגט גיץ אין גאם פלעגט‬
‫אן אנדעד זמן‪ ,‬איז דאם א השערה‬
‫אים אמאל אריינשיינען׳ פלעגט ער‬
‫אויף למעלה מן הזמן• את דאם איז‬
‫גיין א טענצל את האט דערביי גע־‬
‫חסידי׳שע התבודדות‪ .‬הגם חסידים‬
‫זאגט אויף זיך אין רוסיש; חסיד‬
‫האלטען ניט פת התבודדות אבער דער‬
‫פרישאל — דער חסיד איז געקומעז‬
‫— החסיד רש״ד באריסאווער האט‬
‫ראד‪ ,‬ג»כ לקו׳׳ד כרך א׳ כו׳ ב ואילך‪.‬‬ ‫‪(5‬‬
‫דערציילט‪ ,‬אז אמאל איז ד׳ יקותיאל‬
 ‫ספר השיחות — ח^תש״ד‬ ‫‪10‬‬

‫דאס וואס מען האט פריער גערעדט׳‬ ‫עניז איז אנדערש‪ .‬מעז קעז שטיין‬
‫אז אין ציור שטעלט ער זיך אוועק‬ ‫אונטערן טלית איז זיק זייער ודים‪.‬‬
‫און הויבט זיך אויף למעלה מהמקום‪,‬‬ ‫פאר־‬ ‫דער ענין פץ ציור קען מען‬
‫שטיץ׳ ע״ד ווי חסידות איז מסביר איז די כוונה אין דעם׳ וואם ער איז‬
‫דעם ענין פץ האצלת הידיעה זיך מצייר דעם ענין פץ זמן ומקום‪,‬‬
‫בעצמותו כביכול כמאמר בידיעת עצמו פץ אמאל וואס איז געווען אן אנדער‬
‫יודע את הנבראים׳ דלכאורה איז ניט זמן און אן אנדער מקום‪ ,‬ניט אז ער‬
‫מובן וואם איז דער ענין פון דעם‪ ,‬איז זיך מצייר יענעם מקום במקומו׳‬
‫בשלמא חכמה שבאצילות הספירות איז נאר ער הויבט זיד אויף אין אזא‬
‫בכדי עס זאל דץ חכמה אץ ידיעת ארט׳ דאס הייסט אין יעגע מדריגות‪,‬‬
‫אלקות בנבראים׳ אבער למעלה וואם ער האט געטראכט במחשבתו‬
‫מאצילות הספירות וד עס איז ידיעת און זיך מתבונן געווען אין זיי אץ‬
‫עצמו איז דאך ניט מובן׳ כי לגבי האט מרגיש געווען די ענינים בהרגש‬
‫עצמו בעצמו וואס איז מוסיף דער שכלו׳ כאלו הי׳ שם ממש‪.‬‬
‫אין די ענינים הגשמיים פץ ראי׳‬ ‫ענין פון ידיעה׳ נאר דער תירוץ‬
‫אויף דעם איז׳ אז די ידיעת עצמותו אץ שמיעה האבן די וויסענשאפטס־‬
‫וואס בידיעת עצמו יודע את הנבראים לייט אויסגעפונען פארשידענע אפא־‬
‫איז א ממוצע‪ ,‬אז עס זאל קענען דץ ראטען צו קענען הערן רייד און זזץ‬
‫די אצילות הספירות׳ ודיל דורכדעם זאכן‪ ,‬פון א מרחק כמה פרסאות׳ וואס‬
‫וואם עס איז דארט נתחדש געווארן אזוי איז דאם אויך בענין הראי׳‬
‫דעד ענין ידיעה דאס איז א נתינת ושמיעה אין רוחניות אץ דאס האבן‬
‫מקום אויף ידיעה פון ספירות ששייך אונזערע רביים אונז געגעבן אין תורת‬
‫ועבודת החסידות׳ אז מען זאל פילן‬ ‫לעולמות‪.‬‬
‫ממש געטליכקייט דורך התעסקות אין‬ ‫פארשטיץ‬ ‫מען‬ ‫וועט‬ ‫כזו‬ ‫ובדוגמא‬
‫דעם ענין פץ ציור׳ וואס ער איז זיד תורה׳ תפלה און בירור ותיקון המדות‪.‬‬
‫מצייר דאס וואס ער האט בזכרונו‪,‬‬
‫וואס אין ציור קומט דאס אראם ווי ח‪ .‬זקני חסידי חב״ד אין ליאזנא׳‬
‫לעבעדיג׳ דאס הייסט׳ אז דאם וואם וועלכע האבן געדענקט׳ ווען הוד כ״ק‬
‫איז געווען בהעלם בזכדונו קומט ר בינו הזקן איז געקומען דעם ערשטן‬
‫דאס אין ציור אין א התגלות אץ מיט מאל פץ מעזריטשער מגיד‪ ,‬האבן דער־‬
‫א לעבעדיגקייט׳ אץ דורכדעם ווערט ציילט׳ אז דער רבי האט דאן איבער־‬
‫אים שפעטער ניתוסף א חיות אין געזאגט א תורד‪ ,‬פץ מורנו הבעש״ט‬
‫דינע כחות הגלוים אץ אין זיינע וואס ער האט מקבל געווען פץ רבנו‬
‫המגיד‪.‬‬ ‫פעולות טובות‪.‬‬
‫אשרי העם יודעי תרועד‪,‬׳ אשרי שבח והודי׳ לד׳שי״ת אשר כל עם‬
‫ישראל בלי הבדל גאוני תורה׳ מדרש‪ ,‬עין יעקב אידן אדער תהלים אידן‬
‫ו די ^ תרועת מלחמה מיט דעם נפש הבהמית אץ ועצץ א פנימיות געפיל‬
‫צו די המשכות פץ נפש אלקית‪.‬‬
‫‪11‬‬ ‫ספר השיחור! — ח׳תש״ד‬
‫אץ אויף א הנהגה‬ ‫תיקון המדות‬
‫במדות חסידיות‪.‬‬
‫אמאל בין איד אדיינגעגאנגען צו‬
‫הוד כ״ק אאמו״ר הרה״ק דעם צודיטן‬
‫מאג ר״ה פארנאכט פאר׳ן מאמר —‬
‫דאם איז געווען איינע פץ די זמנים‬
‫ווען איך פלעג אריינגיץ לחדרו —‬
‫האט מיר הוד כ״ק אאמו״ר הרה״ק‬
‫געזאגט! זע כאפ אריץ׳ דו האסט‬
‫נאך ‪ 22‬מינוט‪ .‬אזוי פיל איז דאן‬
‫געווען פאר די שקיעה — אץ איז‬
‫דעמאלט ארוים שפעט צום מאמר‪.‬‬
‫בכלל פלעגט הוד כ״ק אאמו״ר‬
‫הרה״ק זאגן דעם מאמר דעם צודיטן‬
‫טאג ר״ה פארנאכט זייער שפעט‪,‬‬
‫בכדי ממשיך צו זיין די המשכות פון‬
‫די ‪ 48‬ר״ה שעות אין עולם׳ אז אין‬
‫אלע זאכן זאל זיך הערן אץ מאיר‬
‫דץ דער אור החסידות‪.‬‬
‫נופח הכרכה של כ״ק אדמו״ר כעיוחכ״ם‬
‫)דעם גאנצן יאר?( מיט א חיות‪ .‬א‬
‫חתימה וגמר חתימה טובה בגשמיות‬
‫וברוחניות״‪.‬‬
‫ליל א׳ דחה״ם כסעודה‬
‫זייער בלאטיג אץ אין הויף איז נאך‬
‫ניט געווען קיין קלאדקע׳ האב איד‬
‫דאן געפרעגט הוד כ״ק אאמו״ר‬
‫הרה״ק‪ :‬וואם מיינט ביידענ׳ם שמחה‬
‫— מצד שנותי אז הי׳ אצלי המחשבה‬
‫בפי׳ ״ביידנ׳ס״ שלי ושל אמי‪...‬‬
‫מיינע אדער די מאמעס? האט הוד כ״ק‬
‫אאמו״ר הרה״ק מיר געענטפערט‪:‬‬
‫די שמחה איז פון אויבערשטן אץ‬
‫אידן בכלל׳ חסידים גפרט און‬
‫חסידי חב״ד בפרטי פרטיות דארפן‬
‫געבן א שבח והודי׳ להשי״ת׳ וואס‬
‫יעדער איד יהי' מי שיהי׳ האט מען‬
‫אים געגעבן א נשמה וואס איז א חלק‬
‫ממעל ממש׳ וואס דורכדעם איז ער‬
‫פון די יודעי תרועה‪ .‬ביי א גר איז‬
‫דאך ניט אזוי׳ ביי א גר ווערט דאך‬
‫נתלבש א נשמה חדשה נאכדעם ווי‬
‫ער איז זיר מתגייר‪ .‬א חוטא איז נאר‬
‫בבחי׳ יעקב׳ הגם עם שטייט דאך‬
‫שובה ישראל‪ .‬איז דאס נאר ע״ד ווי‬
‫דער מאמר הידוע׳ אז מען צעקלאפט‬
‫די פוס טוט ודי די קאפ‪.‬‬
‫ט‪ .‬הוד כ״ק אאמו״ר הרה״ק פלעגט‬
‫מזהיר זיץ׳ אז ר״ה זאל מען ביחוד‬
‫בעטן אץ מעורר דין רחמי שמים‬
‫מיט א בכי׳ והתעוררות פנימיות אויף‬
‫״דער אויבערשטער זאל העלפן אויף‬
‫התעוררות תשובה אמיתית אויף‬
‫)מקבל דץו( קיום מצוות מעעויות‬
‫‪ jc‬די ערשטע נאכט סוכות תרמ״ח‬
‫אריינגייענדיג אין סוכה פאר קידוש‬
‫האם הוד כ״ק אאמו״ר הרה״ק גע־‬
‫זאגט! עס איז זמן שמחתנו ביידענ׳ם‬
‫שמחה‪ ,‬ביי ביי ח איז די שמחה א‬
‫צודיענדיגע‪.‬‬
‫גייענדיג צוריק פץ סוכה האט הוד‬
‫כ״ק אאמו״ר הרה״ק מיר געהאלטן‬
‫סאדץ האנט‪ .‬עס איז דאן געווען‬
 ‫ספד זד‪18‬יחות — ח׳תש״ד‬ ‫‪12‬‬

‫הענגען אין סוכה׳ האט מען דאס ניט‬ ‫פח אידן׳ נאר עס ווענדט זיו ווער‬
‫אויפגעהאנגען‪,‬‬ ‫עם זאגט זמן שמחתנו‪ .‬יערער וואס‬
‫כיי הוד כ״ק אאמו״ר הרה״ק איז‬ ‫זאגט עס מיינט ער דעם אנדערן‪ .‬אויף‬
‫געווען דער נוי סוכה דער יושב‬ ‫זיך אליץ איז דאר דאם ניט שייך צו‬
‫בסוכה‪ .‬דער פחד פון קבלת עול‬ ‫זאגן׳ ער פילט דאך די שמחה׳ במילא‪,‬‬
‫מלכות שמים ר״ה׳ די עבודת ערב‬ ‫אז דער אויבערשטער זאגט זמן‬
‫יום כפיי אח יום כפור און שמחת‬ ‫שמחתנו מיינט עד די אידן און אז‬
‫חג הסוכות איז ביי הוד כ״ק אאמו״ד‬ ‫די אידן זאגן זמן שמחתנו מיינען זיי‬
‫הרה״ק געווען פנימיות הנפש׳דיגע‬ ‫דעם אויבערשטן‪.‬‬
‫איבערלעבונגען‪.‬‬ ‫וסיים כ״ק אדמו״ר!‬
‫אה‪ ,‬היינט אז אידן באדן זיר אין‬
‫ד‪ .‬ביי הוד כ״ק (מזזמו״ר הרה״ק‬ ‫טיית בלוט אח טרערן׳ ווי אזוי קען‬
‫מוהר״ש איז געווען א משרת יוסף‬ ‫דער אויבערשטער זאגן זמן שמחתנו׳‬
‫מרדכי׳ ער איז נאך געווען א משרת‬ ‫— שהכוונה בזה על ישראל כנ״ל —‬
‫ביי הוד כ״ק אאזמו״ר הצ״צ‪,‬‬ ‫און ער — הקב״ה — קען דאך מאכן‬
‫אייגמאל איז יוסף מרדכי אריינ־‬ ‫אין איח רגע׳ עס זאל זיין אזוי גוט‪.‬‬
‫געקומען אין סוכה מיט א כעס‪ ,‬ער‬
‫האט מסתמא ניט פארענדיגט זיין‬ ‫ב‪1 .‬וען הוד כ״ק אאזמו״ר הדד‪,‬״ק‬
‫בייזערן זיך אין קיך און איז אריינ־‬ ‫צמח צדק פלעגט אריינגיין אין סוכה‬
‫געקומען כעס׳נדיג זיך אין סוכה‪ ,‬האט‬ ‫פלעגט ער זאגען‪:‬‬
‫אים הוד כ״ק אאזמו״ר מוהר״ש גע־‬ ‫דער בעש״ט‪ ,‬דער מגיד׳ דער זיידע‬
‫זאגט!‬ ‫— הכוונה על הוד כ״ק דבנו הזקן —‬
‫דער שוועד — הוד כ״ק אדמו״ר‬
‫יוסף מרדכי‪ ,‬ביזט טאקע א מיוחס‪,‬‬
‫אבער מ׳דאדף האבען דדך ארץ פארץ‬ ‫האמצעי‬
‫אז די באבע הרבנית רבקה נ״ע‬
‫סכך׳ סכך האט ניט האלט קיין כעם‪.‬‬
‫האט דאס מיר דערציילט האט זי‬
‫ה‪ .‬אין יאר תרנ״א האט הוד כ״ק‬ ‫מוסיף ועווען‪ ,‬אז בעלה — הוד כ״ק‬
‫אאמו״ר הרה״ק פארבראכט די ערש־‬ ‫אאזמו״ר מוהר״ש — האט געזאגט‬
‫א פי! וש אויף דעם צו הוד כ״ק‬
‫טע נאכט אין סובה זייער לאנג ביים‬
‫טיש אח אויך נאב׳ן בענטשן איז מען‬ ‫אאמו״ר הרה״ק‪.‬‬
‫געבליבען פארברענגען א לאנגע צייט‬ ‫ג‪ .‬שאלה‪ .‬אם נהגו בליובאוויטש‬
‫אח מ׳האט גענומען א סך משקה‪.‬‬ ‫לעשות נוי סוכה‪ ,‬וענה כ״ק אדמו״ר!‬
‫ארויסגייענדיג פח סוכה האט די‬ ‫אין ליובאוויטש פלעגט מען ניט‬
‫באבע הרבנית רבקה נ״ע געפרעגט‪,‬‬ ‫מאכען קיינע נוי סוכה׳ ניט אונטערן‬
‫וואס איז די מער׳ פארוואס איז מען‬ ‫סכד און ניט אויף די דפנות הסוכה‪.‬‬
‫געזעסען אזוי שפעט אין סוכה׳ האט‬ ‫אמאל האט החסיד ר׳ זלק׳ע פער־‬
‫הוד כ״ק אאמר׳ר הרה״ק געענטפערט‪:‬‬ ‫סיץ פון מאסקווע געבראכט א גע־‬
‫מארגען ביינאכט איז דאך שמחת בית‬ ‫מאכטע הענגעל ודינטרויבן אויפצו־‬
 ‫‪13‬‬ ‫ספר השיחות — ח׳תש״ד‬
‫ניגע לריק ולא נלד לבהלה‪ ,‬לא ניגע‬ ‫השואבד‪ ,‬קען מען דאך אריע מלז ווי‬
‫לריק‪ ,‬אז דער מקום זאל ניט זיין‬ ‫א יץ אין סוכה‪ ,‬דערפאר האט מען‬
‫פוסט‪ ,‬ולא נלד לבהלה‪ ,‬אז דער זמן‬ ‫היינט פארבראכט צו מאכען א הכנה‬
‫זאל ניט זיין מבוהל‪.‬‬ ‫אויף מארגען‪ .‬וענתה כבוד אמי זקנתי‬
‫הרבנית נ״ע ; דער שוועד — הכוונה על‬
‫ז‪ .‬יום כפור׳דיקע תשובה איז מתוך‬ ‫אדמו״ר הצ״צ — האט אמאל געזאגט׳‬
‫מרירות און סוכות׳דיקע תשובה איז‬ ‫אז א יון איז א הויבע מדריגה‪.‬‬
‫מתוך שמחה‪.‬‬ ‫הוד כ״ק אאמו״ר הרה״ק האט דאן‬
‫שאלה‪ :‬יום כפור׳דיקע תשובה איז‬ ‫אנגעהויבן לערנען דעם ווארט‪ ,‬יון איז‬
‫דאך אויך אין א בחינה פון קירוב‪.‬‬ ‫א הויכע מדריגה‪ .‬אויב א יון מיט א‬
‫תשובה‪ :‬יום כפור איז דאס ברעש‪,‬‬ ‫ו״ו איז דאס גאר ניט קיץ מדריגה׳‬
‫אשמנו בגדנו כר‪ ,‬על חטא כר‪ .‬אנ־‬ ‫נאר די כוונה איז ״יכן״ מיט א ב׳ און‬
‫דערש אכער אין סוכות‪ ,‬איז די‬ ‫אין הבנה איז דאך דא כמה מדריגות‬
‫שמחה ניט אזוי בהתגלות‪ .‬אין שמחת‬ ‫זו למעלה מזו און דאם איז דער‬
‫תורה איז די שמחה בהתגלות יתירה‪.‬‬ ‫פירועז פון ווארט ״א יבן אין סוכה״‪.‬‬
‫אבער סוכות איז די שמחה ניט אזוי‬ ‫הוד כ״ק אאמו״ר הרה״ק איז דאו‬
‫שטארק בהתגלות‪ .‬יום כפור אבער‪,‬‬ ‫צוריקגעגאנגען אין סוכה און פאר־‬
‫איז די מרירות מיט א רעש‪.‬‬ ‫בראכט ביז ‪ 3‬פארטאג אין דעם ביאור‬
‫פץ דעם ענין אז די מדריגה אין‬
‫ח‪ .‬דעם ערשטן מאל וואס איך גע־‬ ‫הבנה איז נאך אלץ קיין הבנה׳ און‬
‫דיינק סוכות איז דאס דער יאהר‬ ‫די מדריגה איז נאך אויר ניט קיץ‬
‫תרמ״ד‪ ,‬ערב סוכות ווען דער טאטע‬ ‫הבנה ובר‪.‬‬
‫האט געבוגדען דעם לולב אין סוכה‪,‬‬
‫ו‪ .‬אמאל איז געווען אן אנדער מקום האט ער מיר געהייסן צוהאלטן די‬
‫און אן אנדער זמן‪ ,‬מקום איז געווען שדרת הלולב‪ ,‬בין איך געלעגן אויפ׳ן‬
‫א מציאות און זמן איז געווען א טיש און צוגעהאלטן דעם לולב און‬
‫מסודר‪ .‬וואו איז דאם געווען א בעל־ הוד ב״ק אאמו״ר הרה״ק האט גע־‬
‫הבית ער זאל ניט האבן יעדן טאג בונדען די ג׳ מינים‪.‬‬
‫א האלבע שעה אויף צו טראכטן‬
‫שאלה‪ :‬וויפיל הדסים זיינען געוועז‬
‫אין לולב פון כ״ק אדמו״ר נ״ע‪.‬‬ ‫א‬ ‫חסידות‪ .‬עס האט געקענט זיין‬
‫שאלה וואס צו טראכטן‪ ,‬אבער די‬
‫תשובה ‪ :‬עס איז געווען א צייט‪ ,‬אז‬ ‫האלבע שעה איז געווען‪ .‬בכלל איז‬
‫פאר זיי גענוג געווען א שורה‪ ,‬א די הדסים אין לולב פץ הוד כ״ק‬
‫ווארט אדעד אפילו א פסוק וואס אאמו״ר הרה״ק דינען געווען בלי‬
‫מ׳האט געהערט פץ רביץ‪ .‬היינט איז מספר‪ ,‬דאס הייסט ניט ווי דער מספר‬
‫דער מקום א ריקות‪ ,‬פוסט און דער המדויק וואס דארף זיין‪ ,‬דאס איז‬
‫זמן איז א מבוהל‪ .‬מ׳האט גאר קייז י״ב־י״ג‪ ,‬איינמאל איז געווען דער‬
‫צייט ניט‪ .‬אץ דאס בעטען מיר‪ :‬לא מספר ההדסים כ״ו מצד טעם ידוע‪.‬‬
 ‫ספר השיחות — ה׳מש״ד‬ ‫‪14‬‬

‫ווען א מסכת יוהרא‪ ,‬מיט וואם זיי‬
‫האבן פארגעווארפן די חסידים‪ .‬א‪.‬‬
‫תפילין דר״ת ביי חסידים און די זוגי‬
‫תפילין ראב״ד ושמושא רבה ביי די‬
‫רביים און משפחת הרב‪ .‬איך געדענק‬
‫ווי דודי הרז״א נ״ע האט געפראוועט‬
‫התרת נדרים אויף תפילין שמו״ר און‬
‫מורי הרשב״ץ נ״ע האט אים דאן גע־‬
‫זאגט׳ בל מיחוש ולא מיחוש ראש‬
‫וכד‪ .‬ב‪ .‬דער מספר המרובה פון‬
‫הדסים אין לולב בייי די רביים און‬
‫חסידים‪.‬‬
‫הוד ב״ק אאמר׳ר הרה״ק פלעגט‬
‫זיך נוהג זיין איבערצובייטן די הדסים‬
‫און די ערבות חוהמ״ם און האט‬
‫מכוין געווען׳ אז צו נטילת לולב אין‬
‫הושענה רבה זאלן די ערבות און‬
‫הדסים זיץ נייע‪.‬‬
‫ט‪ .‬דער ענין פון מספד המדובה פון‬
‫הדסים אין לולב איז געווען איינע פון‬
‫די טענות פון די מתנגדים אויף‬
‫חסידים' בימי הוד כ״ק רבנו הזקן‪ .‬עס‬
‫איז ביי זיי — די מתנגדים — גע־‬

‫יום א׳ דחה״ס בסעודה‬

‫הרה״צ ר׳ מענדל קאצקער ז״ל‪ ,‬אז‬ ‫א‪ .‬ילד ישב בסוכה ובירך בורא פרי‬
‫זמירות הויבט אויף דריי טפחים פון‬ ‫הגפן ושאל א׳ מהמסובים על מה‬
‫דער ערד׳ וענה הוד כ״ק אאמו״ר‬ ‫עושה הברכה ואמר כ״ק אדמו׳^‪:‬‬
‫הרה״ק‪ :‬דארף מען דאד קענען‬ ‫אין מדרש אויפץ פסוק ודגלו עלי‬
‫מזמור׳ן‪ ,‬עם איז דא א בחי׳ פון‬ ‫אהבה זיינען דא ב׳ מ״ד׳ חד אמר‬
‫וישרנה הפרות אויך‪ ,‬און דאם קומט‬ ‫)במ״ר פ״ב( אז די תנוקות דערמאנען‬
‫נאך ניט צו דעם אויך‪ ,‬אבער חסידות‬ ‫אזכרות הגם זיי ווייסן ניט מאי‬
‫הויבט אויף א טפח העכער‪.‬‬ ‫וקאמרי איז דאם למעלה אהבה׳ וחד‬
‫אמר )שהש״ר פ״ב( דגלו מל׳ דילוג‪,‬‬
‫ג‪ .‬הוד כ״ק אאמד׳ר הרה״ק האט‬
‫אז די תגוקות מדלגין על האזכרות‬
‫דאן געזאגט‪ :‬וואס וויל מען פון‬
‫ובו׳‪ .‬און אט דער תינוק איז מקיים‬
‫חסידות‪ .‬אויב יר״ש׳ מדות טובות‪,‬‬
‫די ביידע דיעות‪ ,‬וואס איז די נפקא‬
‫איז דאך דא א ראשית חכמה‪ ,‬אויב‬
‫מינא אויף וואס ער מאכט א ברכה‪,‬‬
‫חקירה איז דא ספרי הרמ׳׳ק‪ ,‬נאר וואכ‬
‫ער איז מזכיר אזכרות‪ ,‬ודגלו עלי‬
‫דען וויל מען — אלקות׳ און דאב‬
‫אהבד‪-‬‬
‫איז נאר אין חסידות‪.‬‬
‫ד‪ ,‬עם איז א כאב און א וריטאג‪,‬‬ ‫ב‪ ,‬אמאל ביי א פארברענגען האט הוד‬
‫וואם די תלמידים וועלכע לערנען‬ ‫כ״ק אאמו״ר הרה״ק געזאגט‪ ,‬אז‬
‫יעצט אין תומכי תמימים און האבן‬ ‫חסידות הויבט אויף א טפח העכער‬
‫א שאיפה צום אמת‪ ,‬זעען ניט דעם‬ ‫פון דער ערד‪ ,‬בעת מעשה איז גע־‬
‫מיטוואך׳דיגן ביטול פנימי פון על־‬ ‫זעסן א פוילישער חסיד האט ער זיך‬
‫טערע חסידים‪ .‬איך מיין ניט דעם‬ ‫אפגערופן׳ אז ער האט געהערט בשם‬
‫‪16‬‬ ‫ספר השיחות — ד‪1‬׳תש״ד‬
‫בנו וכו׳ און פירט אויס לפני אביו‬ ‫ביטול וואס קומט מצד עבודה‪ ,‬גאר‬
‫הרחמן והצדיק וחסיד ובו׳‪.‬‬‫דער מיטוואך שבמיטוואךדיגן ביטול‬
‫בעת הוד כ״ק אאמו״ר הרה״ק האט‬ ‫פנימי פון עלטערע חסידים ע״ד ווי‬
‫מיט מיר געלערנט דעם פרק תניא‬ ‫החסיד שמחה בעשעגקאוויצער‪ ,‬וועל־‬
‫האט ער מדייק געווען‪ ,‬וואס פריער‬ ‫כעד איז געווען לפי״ע א פשוט אין•‬
‫איז דער סדר הלשון חכם וצדיק המכה‬ ‫השגה‪ ,‬נאר זיין ״קער״ איז געווען או‬
‫את בנו און דערנאך דערמאנט ער‬ ‫אגדערער‪ ,‬וואס דאס איז מדות חסי­‬
‫צדיק וחסיד וכו׳ און הוד כ״ק אאמו״ר‬ ‫דות‪ ,‬וואס קומען בדרך ממילא‪ .‬אן‬
‫הרה״ק האט מבאר געווען! א צדיק‬ ‫אנדערער האט געלערנט‪ ,‬א דריטער‬
‫פאטשט זיך אבער א חסיד פאטשט‬ ‫האט פארשטאנען און ער — שמחה‬
‫זיך ניט‪ ,‬א חסיד זאגט א ווארט‪ ,‬און‬ ‫בעשעגקאוויצער — האט געהאט מדות‬
‫די וועלט זאגט‪ ,‬א פאטש פארגייט‬ ‫חסידיות‪.‬‬
‫אבער א ווארט באשטייט‪ .‬דערפאר‬ ‫פאראן מדות עפ״י מוסר‪ ,‬און פא־‬
‫בעת ער דערמאנט המכה את בנו‬ ‫ראן מדות עפ״י השכל‪ ,‬וואס קומט‬
‫ברענגט זיך דער לשץ חכם וצדיק‬ ‫מצד ההשגה‪ ,‬אבער מדות חסידיות‬
‫און נאכדעם זאגט ער צדיק וחסיד‪.‬‬ ‫קומען ניט מצד הלימוד און ניט מצד‬
‫עבודה‪ ,‬מדות חסידיות איז דער‬
‫פירוש‪ ,‬מדות וועלכע זיינען געוריקט ז‪ .‬אחד חטף שיריים ואמר כ״ק‬
‫אין חסידות‪ ,‬וואס דאס גיבן איבער אדמו״ר!‬
‫עם איז געווען א פוילישער חסיד‬ ‫עלטערע חסידים צו יונגעלייט און‬
‫דאס פעלט ביי די יעצטיגע תלמידי וועלכער איז געווארן א מקושר צו‬
‫הוד כ״ק אאמו״ר הרה״ק‪ ,‬ער איז‬ ‫התמימים‪.‬‬
‫געווען א בעל צורה פון די טשארט־‬
‫ד‪) -‬נשב הרוח ונפלו עשבים מהסכך‬
‫קאווער חסידים און איז געווען א‬
‫לתוך הסוכה ואמר כ״ק אדמו״ר‬
‫מקורב ביי הוד כ״ק אאמו״ר הרה״ק‪,‬‬
‫מדרך צחות(!‬
‫האט מען אים פארבעטן צו סעודת‬
‫דער מקיף איז נמשך בהפנימי׳‬
‫יו״ט‪ .‬ביים טיש האט דער פוילישער‬
‫אבער עס דארף זיין בדרך התיישבות‪,‬‬
‫חסיד אליץ גענומען ״שיריים״ פון‬
‫יש בחי׳ שהמקיף מכה בהפנימי בדרך‬
‫הוד כ״ק אאמו״ר הרה״ק און האט‬
‫הכאה שלא בטובתו של הפנימי *(‪ ,‬אבל‬
‫דערביי געזאגט‪ ,‬אז ער האט געהערט‪,‬‬
‫כשהמקיף נמשך בהפנימי הכוונה‬
‫אז שיריים איז מזכה‪.‬‬
‫שיהי׳ בדרך התיישבות‪.‬‬
‫הוד כ״ק אאמו״ר הרה״ק האט אים‬
‫ו‪ .‬אין היינטיקן שיעור תניא ’( שטייט! — דעם פוילישן חסיד — אויף דעם‬
‫וכמו אב רחמן חכם וצדיק המכה את געענטפערט‪ :‬די שיריים פץ אייער‬
‫רבי׳ן איז אפשר מזכה‪ ,‬מיינע שיריים‬
‫‪ (1‬לד‪.‬עיר מלקו״ד שמע״צ תרצ‪-‬ד אות איז מחייב׳ ס׳איז מחייב עבודה מיט‬
‫ד‪.‬׳ )כרך א׳ ל׳ ‪ 104‬ואילך(‪.‬‬
‫‪) (2‬קלד‪ ,‬ב(‪ :‬וכמו אב — נמיר )קלה‪ ,‬מסירות נפש‪ ,‬במילא דארף מען זיך‬
‫פריער בארעכענען צי מ׳זאל נעמען‪.‬‬ ‫א(•‬
 ‫ספר השיחות — ה׳תש״ר‬ ‫‪16‬‬
‫דערהאלטן א בריוו פון דעם פוילישן‬ ‫וסיים כ״ק אדטו״ר‪:‬‬
‫חסיד אין וועלכן ער האט מיר גע־‬
‫די שיריים פון א מסירת נפש איד שריבן א ענין פון א מופת‪ .‬וועגן‬
‫איז מחייב מסירת נפש‪ ,‬ס׳איז מחייב זייגעם א מצב‪ ,‬וואם ער האט אנדערש‬
‫ניט געקענט דורכפירן נאר דורך‬ ‫און ס׳איז מועיל‪.‬‬
‫אין א האלב יאר ארום האב איר מם״נ‪.‬‬

‫ליל ב׳ דחגה״ם‬
‫א‪ .‬הוד ב״ק אאזמו״ר ר״רה״ק צמח האט דאס לאחר כמה שנים דערציילט‬
‫צדק ווען ער איז אלט געווען ניץ יאר פאר חסידים האט ער געזאגט‪ :‬פוג־‬
‫האט אים הוד כ״ק רבנו הזקן געזאגט־ דעסטוועגן האט מען מיר ניט גע׳־‬
‫מיט וואם איז דא זיך איבערצוגעמען‪ ,‬פטר׳ט פון סדר הלימוד אין חדר׳‬
‫אז דו ביסט נאך ניט קלאר דעם גאר איך האב זיך דאם אויסגעלערנט‬
‫סידור שער השמים פון של״ה‪ ,‬האט בין הרגעים‪.‬‬
‫אים הוד כ״ק אאזמו״ר הרה״ק צמח ב‪ .‬הוד כ״ק אאזמו״ר הרה״ק צמח‬
‫צדק געפרעגט־ מען האט דאך משנה צדק איז געווען א תפסן גדול און א‬
‫געווען דעם נוסח התפלה ’(‪ .‬האט זקנו בעל זכרון נפלא‪.‬‬
‫ווען מורי החסיד הרשב״ץ איז גע־‬ ‫הוד כ״ק רבנו הזקן געענטפערט!‬
‫אבער צו טראכטן איז דאך דא וואס׳ קומען דעם ערשטן מאל לערנען מיט‬
‫איך — המשיך כ״ק רבנו הזקן — מיר אין יאר תרנ״ד אין ליובאוויטש‬
‫בין געווען א בקי אין דעם סידור האט ער דערציילט א סיפור וועגן דעם‬
‫וואוגדערליכן זכרון פון צ״צ‪.‬‬ ‫אלט זייענדיג אבט יאר‪.‬‬
‫מורי הרשב״ץ איז געווען א מוכר‬ ‫ב״ק‬ ‫הוד‬ ‫זיך‬ ‫גלייך נאכדעם האט‬
‫ספרים און הגאון החסיד ר׳ זלמן‬ ‫אויסגע־‬ ‫צדק‬ ‫אאזמו״ר הרה״ק צמח‬
‫לובלינעד בעל התורת חסד ווען ער‬ ‫סידור‬ ‫גאנצן‬ ‫דעם‬ ‫לערנט בעל פה‬
‫איז געקומען אין ליובאוויטש פלעגט‬ ‫דער‬ ‫וואס‬ ‫חדשים‪,‬‬ ‫במשך א פאר‬
‫ער ביי אים קויפן ספרים‪ .‬דער ״לוב־‬ ‫גרוי־‬ ‫א‬ ‫זייער‬ ‫איז‬ ‫השמים‬ ‫סידור שער‬
‫לינער״ איז געווען א בעל זכרון מצוין‪,‬‬ ‫די‬ ‫אויף‬ ‫ארוך‬ ‫פירוש‬ ‫א‬ ‫סער מיט‬
‫תפלות פון א גאנץ יאר אמ אויף די אז ער פלעגט אייגמאל אריינקוקן אין‬
‫וועלכן ס׳איז ספר האט ער שזין דאס‬ ‫פיוטים‪.‬‬
‫אז הוד כ״ק אאזמו״ר הרה״ק צ״צ געקענט בעל פד‪ .,‬דערפאר האט מיט‬
‫אים הרשבת אויסגערעדט‪ ,‬אז ער‬
‫‪ (3‬סי׳ אדה״ז נדפס לראשונה בשקלאוז — דער לובלינער — מעג בלויז קו*‬
‫הקס״ ‪ 4‬אבל כנראד‪ ,‬היו עוד לפני זה קען אויפ׳ן שער פון יעדן ספר אמ‬
‫רשימות מ שינוי הנוסוזא‪ .‬כי בשנת תקנ״ח אויב ס׳וועט אים געפעלן זאל ער‬
‫כבר ניתן רשיון מד‪,‬ממשלה לההסידים‬
‫דאס קויפן‪.‬‬ ‫לד‪.‬ת«לל בנוסה שלד‪,‬ם‪.‬‬
 ‫‪17‬‬ ‫ספר ‪ — ntmttrn‬ח׳ו^ע״ד‬
‫קלאר אין שיתא סדרי משנה? כ׳האב‬
‫געזוכט און ניט געפונען‪.‬‬
‫זאגט מיר ודיטער דער רבי —‬
‫הצ״צ — ! די משנה איז אין סדר קד­‬
‫שים‪ .‬כ׳האב איבערגעטראכט און ורי־‬
‫טער ניט געפונען‪ ,‬ביז ער — דער רבי‬
‫הצ״צ — האט מיר געזאגט די מסכת‪,‬‬
‫איז מיר פינסטער געווארן אין די‬
‫אויגן פון בושה‪ ,‬ווי מ׳קען דין אזוי‬
‫בלינד‪ .‬צענדליגער יארן געהאט יגיעה‬
‫אויף תורה און ניט וויסן דעם עומק‬
‫פון די משנה‪.‬‬
‫בתוך הדברים האט מיר דער רבי‬
‫— הצ״צ — געזאגט א ענין אין תורה‪,‬‬
‫וואס ער האט געד״ערט בדרך אגב‬
‫זייענדיג א יאר ‪ 8‬פון זיץ זיי ח הוד‬
‫כ״ק אדמו״ר הזקן ווי ער האט גע־‬
‫רעדט און זיך מפלפל געווען מיט דין‬
‫ברודער הרב ר׳ מרדכי נ״ע‪.‬‬
‫אין תורה מפלפל צו זיין זיך מיט׳ן‬
‫ג‪ .‬ניגנו ניגון וכשגמרו לנגן אמר‬
‫כ״ק אדמו״ר‪:‬‬
‫אמאל האט החסיד ר׳ איסר יאנאוו־‬
‫סקי געזונגען פאר הוד כ״ק אאמו״ר‬
‫הרה״ק‪ .‬ר׳ איפר האט געהאט א‬
‫הילכיגן קול און האט הויך געזונ־‬
‫גען‪ .‬האט הוד כ״ק אאמו״ר הרה״ק‬
‫געזאגט‪ :‬עם דארף דין קול דממה‬
‫דקה‪ ,‬אז עס איז דממה׳דיג איז במילא‬
‫דקה‪.‬‬
‫ענין פאר׳ן רבי׳ן‪ ,‬האט מיר דער‬
‫ד‪ .‬אין יאר תרע״ב איז הוד כ״ק‬
‫אאמו״ר הרה״ק געווען אין קוהר־ארט‬
‫מענטאן — פראנקרי ‪.T‬‬
‫פורים איז געווען א שטארקער‬
‫פארברענגען‪ .‬עס דיגען דעמאלט גע־‬
‫ווען הרב החסיד ר׳ יעקב מרדכי‬
‫פאלטאווער רב און החסיד ר׳ יעקב‬
‫איינמאל איז מורי ‪ ra a n n‬ארייג־‬
‫געקומען אין די אכסני׳ פץ דעפ‬
‫״לובלינער״ אין ליובאוויטש מיט די‬
‫כוונה צו פארקויפן אים ספרים‪.‬‬
‫אריינקומענדיג אין זיץ הדר האט ער‬
‫געפונען דעם ״לובלינער״ ארומגייעג־‬
‫דיג איבער׳ן צימער ארויף און אראפ‬
‫און זייער צוטראגן‪ .‬אויף זיין פראגע‬
‫וואם איז די סבה פון דין צוטראגעג־‬
‫קייט האט אים דער ״לובלינער״ גע־‬
‫ענטפערט‪ ,‬אז ער קומט ערשט פון‬
‫יחידות ביים רביץ הוד כ״ק אאזמו״ר‬
‫הרה״ק צמח צדק און יעצט האט ער‬
‫געזען וואס עם הייסט תורה לשמת‬
‫והמעשה שהי׳ כך הי׳*(‪.‬‬
‫איך בין זיך נוד‪ x‬תמיד — דער־‬
‫ציילט דער ״לובלינער״ צו מורי‬
‫הרשבת — ווען איך קום אין ליובא־‬
‫וויטש מיטצוברעבגען א דבר חידוש‬
‫רבי׳ן — אדמו״ר הצ״צ — און דאם‬
‫איז געווען אלס מתנה‪ ,‬מהנה צו זיין‬
‫דעם רבי׳ן‪ .‬דעם איצטיגן מאל ווען‬
‫איך בין געקומען אין ליובאוויטש האב‬
‫איך מכין געווען א ענין בתורה וואס‬
‫איך בין געווען בטוח‪ ,‬אז עם וועט‬
‫זיץ א גרויסעד חידוש‪ ,‬פון וועלכן‬
‫דער רבי — הצ״צ — וועט געוויס‬
‫נהנה זיץ‪.‬‬
‫אז איך האב מרציא געווען דעם‬
‫רבי געענטפערט‪ :‬עם איז דאך א‬
‫משנה‪.‬‬
‫ווי מיינסטו — המשיך ה׳״לובלינער״‬
‫את סיפורו להרשב״ץ — בין איך‬
‫‪ (4‬ראה לקו״ד שמת״ת תר״ץ אות ג׳‬
‫)כרך ב׳ רפט‪ ,‬א ואילו(‪.‬‬
 ‫ספד השיחות — ח׳תש״ד‬ ‫‪18‬‬

‫אז הרי״מ האט דאם געהערט זלגו‬ ‫ד״ורוויץ‪ .‬אז מען האט אנגעדיויבען זיג־‬
‫עיניו דמעות און געזאגט! ווי האט‬ ‫גען האט הרי״ט מפאלטאווע‪ .‬וועל־‬
‫מען געקענט פארגעםן אזעלכע רייד‬ ‫בער איז געווען בטבע א קטדן‪ ,‬א מאך‬
‫פון רבי׳ן — אדמו״ר מוהר״ש —‬ ‫געטאן מיט׳ן האנט זאגענדיג‪ .‬ניט‬
‫וועלכע האבן מיר גורם געווען אריע־‬ ‫דאם׳ ניט קיין חזנ׳ישן נאר א הסיד׳י־‬
‫צוגיין אויף יחידות‪ ,‬וענה ע״ז הר׳‬ ‫שען ניגון‪ .‬האט הוד כ״ק אאמו״ר‬
‫יעקב הורוויץ‪ :‬און איך האב ניט‬ ‫הרה״ק זיך אנגערופן צו הר׳ יעקב‬
‫פארגעםן‪.‬‬ ‫מרדכי פאלטאווער! איר געדעגקט‪-‬‬
‫ר׳ יעקב הורוויץ האט ליב געהאט‬ ‫וואט דער טאטע — הוד כ״ק אאזמו״ר‬
‫דאוונען פאר׳ן עמוד‪ ,‬אז ער האט גע־‬ ‫מוהר״ש — האט אמאל געזאגט וועגן‬
‫הערט די רייד פץ הוד כ״ק אאזמו״ר‬ ‫דעם< וענה הרי״ט! ניין איך געדענק‬
‫הרה״ק מוהר״ש האט ער געבעטן‬ ‫ניט‪.‬‬
‫דעם גבאי ר׳ לויק׳ן׳ ער זאל אים‬ ‫אאמו״ר הרה״ק דער־‬ ‫האט הוד‬
‫אריינלאזן אויף יחידות‪ ,‬האט הוד כ״ק‬ ‫ציילט‪ ,‬אז אמאל בעת א פאדברענגעז׳‬
‫אאזמו״ר הרה״ק מוהר״ש איבערגע־‬ ‫האט דער טאטע — הוד כ״ק אאזמו״ר‬
‫געבן דורך לויק׳ן׳ פאר אים — ר״י‬ ‫הרה״ק מוהר״ש — געזאגט׳ אז עם‬
‫הורוויץ — איז מםפיק די ווערטער‬ ‫זיינען פאראן דריי סוגי ניגונים! א‬
‫וואס ער האט געהערט‪ .‬פון דעמאלט‬ ‫חזנ׳ישער ניגון‪ ,‬א ניגץ פון דאוונען‬
‫אן האט ר״י הורוויץ אויפגעהערט צו‬ ‫און א חסיד׳ישער ניגון‪ .‬וועגן א‬
‫זיין א ש״ץ׳ ער פלעגט יא דאווגען‬ ‫תזג׳ישן ניגת׳ וועגן דעם רעדט מען‬
‫פאר׳ן עמוד׳ אבער מיט א חסיד׳י־‬ ‫ניט‪ ,‬עם איז ידוע אז אין ביהמ״ד‬
‫שען ניגון‪.‬‬ ‫פץ מהר״ל מפראג זיינען געווען‬
‫עמודים )זיילען( וואם אויף זיי איז‬
‫געווען אנגעשפארט דער דאך‪ ,‬זיינען ה‪ .‬אין יאר תרנ״ג האט מען פאר־‬
‫אין די עמודים איבערגעבליבן א םך בראכט שמחת בית השואבה די אנ־‬
‫תפלות פון די חזנים וועלכע זענען דערע נאכט םוכות‪ .‬פון יאר תרנ״א‬
‫ניט עולה געווען למעלה און מ׳דארף ביז תרנ״ג איז געווען דער סדר צו‬
‫האבן גרוים רחמים׳ אז א חזנ׳ישער פארברענגען שמחת ביה׳׳ש די אנ*‬
‫דערע נאכט םוכות‪.‬‬ ‫ניגון זאל עולה זיין למעלה‪.‬‬
‫אין יאר תרנ״ד האט מען שוין‬ ‫)כאן הפםיק מעט כ״ק אדמו״ר‬
‫והתעמק במחשבה ואמר(! אויף דעם פארבראכט שמחת ביה״ש חוהמ״ם‪,‬‬
‫ארט דארף מען מדלג זיין א ביםל אבער אין יאר תרנ״ג האט מען פאר־‬
‫בראכט די אנדערע נאכט םובות‪ .‬א‬ ‫אין דעם םיפור‪.‬‬
‫דער חילוק פץ א ניגון פון דאוו־ נאכט פריער איז — דער פארברעג־‬
‫גען ביז א חםיד׳ישן ניגון איז‪ ,‬א גען — געותץ א בייזע‪ .‬דעמאלט•( איז‬
‫בלקו״ד שמח״ת תרצ״ג אות ר )כרך‬ ‫ניגץ פץ דאוונען קומט מתוך הכוונה‪(5 ,‬‬
‫א חםיד׳ישער גיגץ מאכט אויף כוונה‪ ,‬א דף ד‪,‬׳‪ ,‬א ואילך( משמע שזד‪ .‬ד‪.‬י׳ בשנת‬
‫תרמ״ח ואולי יש מעות ברשימד‪ .‬זו‪.‬‬ ‫א התעוררות ב לג‬
‫‪19‬‬ ‫‪0‬םר ה»יחומ — ח׳מש״ד‬
‫וואוסט האט ער אויף דעם זייער‬ ‫געווען החסיד הר׳ אברהמ׳קע רודגיער‬
‫מקפיד געווען‪ .‬דאם איז געווען נאר‬ ‫און זיין אייניקעל אברהמ׳קע דער אפ־‬
‫אין דרושים״ אבער בעת א פארברענ־‬ ‫טייקער‪ .‬די אנדערע נאכט איז שדין‬
‫גען האט הוד כ״ק אאמו״ר הרה״ק‬ ‫געווען א פרייליכער פארברעגגען‪.‬‬
‫גערעדט פריי מיט אן אריכות אין‬ ‫בכלל איז דעמאלט די פארברענגענם‬
‫ביאורי הענינים‪.‬‬ ‫געווען דער עיקר אין ביאורי ענינים‬
‫ביי דעם פארברענגען ליל ב׳‬ ‫אין חסידות‪.‬‬
‫דחגה״ס תרנ״ג האט הוד כ״ק אאמו״ר‬
‫אין די פריערדיגע חסידות האט‬
‫הרה״ק גערעדט א ביאור אויף דעם‬
‫זיך געהערט מער אלקות‪ .‬הוד כ״ק‬
‫מאמר זכר רב טובך וואס אין סידור‬
‫אאמו״ר הרה״ק האט געמאכט כלי‬
‫און האט ארומגערעדט דעם אויפטו‬
‫השגה אויף אלקות‪ .‬דאס וואס אין די‬
‫פון איין משל אויפ׳ן אנדערן מיט‬
‫פריערדיגע מאמרים איז אין א שורה׳‬
‫א הסבר גדול‪.‬‬
‫למשל דער ענין פון די ג׳ שיטות‬
‫מורי הרשב״ץ פלעגט זאגן‪ .‬אז הוד‬
‫איז בלויז איץ עמוד — נאר ס׳זיינען‬
‫כ״ק אאמו״ר הרה״ק האט דעם כח‬
‫דא אויף דעם במה הגהות — איז‬
‫המחלק פון ר״ן׳ כידוע אז דער ר״ן‬
‫דאס ביי הוד כ״ק אאמו״ר הרה׳׳ק אין‬
‫שפאלט א סברא׳ אויף כמה חלקי‬
‫א ביאור רחב אין כמה מאמרים‪ .‬דע־‬
‫שכל‪.‬‬
‫מאלט זיינען נתפרסם געוואח די‬
‫מאמרים פון אחרי מות תרמ״ט‪ ,‬תקעו‬
‫ו‪ .‬ביי מורנו הבעש״ט דינען געווען‬
‫תר׳ץ׳ וועלבע דיגען געווען א נייעס‪.‬‬
‫סעודות ברבים און סעודות ביחידות׳‬
‫בכלל פלעגט הוד כ״ק אאמו״ר הרה״ק‬
‫מען מיינט ניט פאר זיך‪ .‬נאר אז‬
‫זייער היטען דעם לשון הרב‪.‬‬
‫די מסובים זיינען געווען פון די‬
‫נבחרים אץ דער עולם איז געשטאנען‬ ‫ר׳ שמואל דער שרייבער — כן‬
‫ארום‪ .‬די מסובים ביים טיש האה‬ ‫הי׳ קוראים אותו ד׳ ש העתקתו‬
‫געמוזט קענען כתבי האריז״ל‪.‬‬ ‫הדרושים דא״ח — פלעגט אין די‬
‫אזוי איז אויך געווען די הנהגה‬ ‫ערשטע יארן פון הוד כ״ק אאמו״ר‬
‫ביי הוד ‪,‬כ״ק רבנו הזקן ביז פעטער־‬ ‫הרה״ק׳ס נשיאות משנה זיץ א ביסל‬
‫בורג׳ נאכדעם איז שוין געווארן אנ־‬ ‫דעם לשון בעת ער האט מעתיק גע־‬
‫דערש‪ .‬הגאץ החסיד ר׳ אימעל‬ ‫ווען די מאמרים פון הוד כ״ק אאמו״ר‬
‫האמליער פלעגט זאגען׳ אז דאס וואס‬ ‫הרה׳׳ק‪ .‬למשל דארטן וואו ס׳איז גע־‬
‫ער איז קלאר כתבי האריז״ל‪ ,‬איז‬ ‫ווען אין כתב דער לשון ״׳וי״ל בדרך‬
‫דאס געווען בהכרח׳ אנדערש האט‬ ‫אפשר״׳ פלעגט ער מעתיק זיץ בלויז‬
‫מען ניט געקענט שטיץ אין די ד׳‬ ‫״ויש לומר״‪ .‬ווען הוד כ״ק אאמו״ר‬
‫אמות פץ רבי׳ן‪.‬‬ ‫הרה״ק האט זיך וועגן דעם דער־‬
 ‫ספר השיחות — ה׳מש״ד‬ ‫‪20‬‬
‫'ום ב׳ דחגה״ס בסעודה‬
‫דאס מאכן אזוי‪ ,‬אז ס׳איז ניט גע־‬ ‫ז‪ .‬שאלה‪ .‬איך נהגו בני תצמח צדק‬
‫ווען ניכר — ער פלעגט זיך פאר־‬ ‫בברהמ״ז כשברכו בפני הצ״צ בנוסח‬
‫קוקן אויפץ כוס וכדומה‬ ‫של ״ברשות אדונינו מורנו ורבנו הרב‬
‫אפאר וואכן פאר די הסתלקות פון‬ ‫בעל הבית״‪ ,‬אם אמרו ג״כ הנוסח של‬
‫הוד כ״ק אאמו״ר הרה״ק‪ ,‬האט הרב‬ ‫מרנן ורבנן ורבותי‪.‬‬
‫יעקב לאנדא עפעס דערקענט און גע־‬ ‫תשובה!‬
‫פרעגט ביי הוד כ״ק אאמו״ר הרה״ק‪,‬‬ ‫בני הצ״צ אז זיי פלעגן בענטשן‬
‫פארוואס ער שטעלט זיך אפ ביי‬ ‫ברהמ״ז בפני הצ״צ פלעגן זיי זאגן‬
‫״ברשות״? הוד ב״ק אאמו״ר הרה״ק‬ ‫דעם נוסח בלויז ״ברשות אדוננו מורנו‬
‫האט אפגעענטפערט מיט א שמייכעל‪.‬‬ ‫ורבנו הרב בעל הבית״ און ניט מער‪.‬‬
‫ווען הרב יעקב לאנדא איז אוועק־‬ ‫דער סדר ביי הוד כ״ק אאזמו״ר‬
‫געגאנגען רופט זיך אפ הוד כ״ק‬ ‫הרה״ק הצ״צ היז געווען ‪ - -‬במשך‬
‫אאמו״ר צו מיר‪ .‬ער — הרי״ל —‬ ‫עטלעכע יאר אז די קינדער האבן‬
‫האט זיך צו שפעט געכאפט‪.‬‬ ‫געגעסן מיט אים יעדן שבת‪.‬‬
‫החסיד ר׳ אבא פערסאן האט דער־‬ ‫בסעודת שבת בייטאג פלעגט ער מכבד‬
‫ציילט־ ביי אונז איז דאך דער מנהג‬ ‫זיין די קינדער בענטשן ברהמ״ז על‬
‫צו זאגן ברכות השחר באלד אין דער‬ ‫פי סדר לויט זייערע יארן וחוזר‬
‫פרי אין הויז‪ .‬אין פוילען איז א מנהג‬ ‫חלילד‪-‬‬
‫צו זאגן די ברכות השחר אין ביהמ״ד‪,‬‬ ‫הוד כ״ק אאזמו״ר הרה״ק מוהר״ש‬
‫נאכדעם ווי ער טרינקט אפ קאווע‬ ‫פלעגט זיך נוהג זיין׳ אויב ער פלעגט‬
‫און רעדט דב״ט איז ארום איינס‬ ‫זיצן בסעודה מיט׳ן עולם האט ער‬
‫אזייגער קומט ער אין ביהמ״ד און‬ ‫אליין גענומען ברהמ״ז און ביי זיך‬
‫שטעלט זיך אוועק זאגן הנותן לשכוי‬ ‫אין דערהיים פלעגט ער בליל ש״ק‬
‫בינה — א קלוגער האן‪.‬‬ ‫בענטשן אליין אץ בעת די בייטאג׳־‬
‫דיגע סעודת שבת פלעגט ער מכבד‬
‫זיין דעם ברהמ״ז צו די זין און ח‪ .‬אין היינטיגן שיעור תניא מאנט‬
‫איידעמס און אויך צו די בני דער רבי דריי זאכן )אגה״ק דף קל״ה‬
‫ד״ה אהובי עד קל״ה ע״ב מלו״נ(‬ ‫המשפחה‪.‬‬
‫הוד כ״ק אאמו״ר הרה״ק פלעגט א‪ .‬להתפלל בקול רם׳ ב‪ .‬והוי שפל‬
‫אפי׳ נאך די הסתלקות פון הוד כ״ק רוח בפני כל אדם‪ ,‬ג‪ .‬אהבת רעהו‪.‬‬
‫מורי הרשב'^ איז אין יאר תרכ״ז‬ ‫אאזמו״ר הרה״ק מוהר״ש ווען ער‬
‫פלעגט בענטשן אנהויבן דעם נוסח געווען א שוד״ר פון הוד כ״ק אאזמו״ר‬
‫״ברשות״ און אפשטעלן זיך א וויילע הרה״ק מוד׳ר״ש*(‪ ,‬איז אים אויסגעקו־‬
‫אץ נאכדעם גומר זיין ״מרנן ורבנן‬
‫ורבותי״‪ .‬אזוי האט ער זיך נוהג גע־‬
‫‪ (6‬ראה התמים חו׳ ב׳ ד ם ואילך‪.‬‬ ‫ווען כל ימי חייו‪ ,‬גאר ער פלעגט‬
 ‫‪21‬‬ ‫ספר השיחות — ח׳תש״ד‬
‫פשתן גוטער לייווענט שיקט מען דאס‬ ‫מען צו זיין אין קרעמענטשוג‪ .‬דאר־‬
‫אוועק אין ’ייפציג‪ ,‬דארט זיינען דא‬ ‫טען זיינען געווען פוילישע חסידים‬
‫די גוטע מאשינעס און מען מאכט‬ ‫זייער שארפע אץ פלעגן זיך טשעפען‬
‫פון דעם פלאקס גוטען לייווענט‪.‬‬ ‫מיט מורי הרשב״ץ׳ ווייל ער איז גע־‬
‫דער בעש״ט איז טאקע געווען ביי‬ ‫ווען א ליטוואק‪.‬‬
‫אייך‪ ,‬אבער אז מען האט גענומען‬ ‫צווישען די פוילישע חסידים אין‬
‫דעם ווארט פץ בעש״ט אץ איבערגע־‬ ‫קרעמענטשוג איז דאן געווען מפורסם‬
‫געבן צו די רביים אין ליובאוויטש‬ ‫א חסיד‪ ,‬ער האט געהייסן ר׳ פנחס‪,‬‬
‫איז דאס ערשט געווארן א פארטיגע‬ ‫האבן אים די חסידי חב״ד גערופן‬
‫זאד•‬ ‫״פנינה״‪ .‬חסידים קענען געבען א‬
‫אז ר׳ פנחס האט דאם דערהערט‬ ‫נאמען‪.‬‬
‫איז ער געווארן זייער אין כעם אץ‬ ‫הר״פ איז געווען זייער א שארפער‪,‬‬
‫האט א ווארף געטאן א פלעשל פון‬ ‫א תקיף אץ א גרויסער גביר‪.‬‬
‫טיש אויף רשב״ץ׳ן‪ ,‬דעם ערשטן מאל‬ ‫אז מורי הרשב״ץ איז געקומען אין‬
‫האט ער אים געטראפן אין שטערן‪.‬‬ ‫קרעמענטשוג האבן אים די חסידים‬
‫האט זיך רשב״ץ ניט געמאכט וויסן‬ ‫געזאגט‪ ,‬אז ער זאל זיך היטן פאר‬
‫דערפץ‪ ,‬דעם צוריטן מאל האט ער אים‬ ‫ר׳ פנחס׳ן‪.‬‬
‫געטראפן אין האנט‪ .‬ר שבת האט כל‬ ‫ר״פ פלעגט זיך אבער פירן‪ ,‬אז עס‬
‫ימיו געליטן פון א מכה אויפץ האנט‬ ‫פלעגט קומען א שוד״ר אפי׳ פון אן‬
‫און אז ר׳ פנחס האט אים א ווארף‬ ‫אנדער רבי׳ן‪ ,‬פלעגט ער אים מכבד‬
‫געטאן דעם פלעשל אויפ׳ן האנט האט‬ ‫דץ און מאכן לכבוד אים א סעודה‬
‫דאם אים שטארק צוגעקוועטשט אץ‬ ‫נכבדה‪.‬‬
‫האט גע׳חלש׳ט‪.‬‬ ‫אז ס׳איז געקומען רשב״ץ האט‬
‫ר׳ פנחס געוואלט תוהה ד ץ על‬
‫קנקנו‪ ,‬איז ער געקומען צו א ן!אר* ט‪ .‬מורי הרשב״ץ האט דערציילט‪ ,‬אז‬
‫ברענגען‪ ,‬האט ר׳ פנחס זיד אנגע־ דיענדיג דעמאלט אין קרעמענטשוג‬
‫האט ער געהערט דעם פאלגענדן‬ ‫רופן צו רשב״ ‪ 7‬ן‪:‬‬
‫ביי אונז אין פוילן‪ ,‬וואהלין איז גע־ סיפור ‪:‬‬
‫דער שרש פץ חסידי חב״ד אין‬ ‫ווען דער בעש״ט‪ ,‬דער מעזריטשער‬
‫מגיד‪ ,‬אבער ביי אייך אין ליטא‪ ,‬וואם קרעמענטשוג זיינען געווען צורי שווא־‬
‫גערס‪ ,‬ר׳ ברוך אץ ר׳ שמואל‪ ,‬תמר׳ם‬ ‫איז געוועןן‬
‫האט אים דער רשב״ץ געענטפערט‪ :‬זרידעמם‪.‬‬
‫זיי זיינען געווען גרויסע בעלי צורה‬ ‫א סימן‪ ,‬אז איר דיט א שטאטי־‬
‫שער‪ ,‬ניט קיין דארפסמאן‪ ,‬אז איר און תקיפים בדעתם‪ .‬זיי דינען נאד‬
‫וואלט געווען א דארפסמאן וואלט געווען בחיי הוד כ״ק רבנו הזקן‪ ,‬די‬
‫איר געוואוסט‪ ,‬אז ״פענקא״ — פשתן האבען געזען דעם דביץ איין מאל‪,‬‬
‫— וואקסט אין דארף ביים פויער‪ ,‬אבער די זיינען ניט צוגעקלעפט גע־‬
‫אבער‪ ,‬אז ס׳זאל ווערן פון דעם ווארן‪ .‬ערשט נאכדעם ווען הוד כ״ק‬
 ‫ספר השיחורג — ח׳תש״ד‬
‫ליובאוויטש אץ אריינגייענדיג צום‬
‫צמח צדק אויף יחידות האט ער גע־‬
‫זאגט‪:‬‬
‫רבי‪ ,‬איך האב שוין א רעהו‪.‬‬
‫פון דעמאלט אן האט ער אנגעהוי־‬
‫בען ר ופן דעם צ״צ מיט׳ן נאמען‬
‫״רבי״‪.‬‬
‫צונעמען מדות תקיפים איז דורך‬
‫י‪ .‬התחיל לירד מעט גשם בהסוכה‬
‫וסיפר ב״ק אדמו״ר!‬
‫בעת די טאכטער פון הוד ב״ק‬
‫אדמו״ר האמצעי מרת מנוחה רחל‬
‫איז געפארן קיץ ארץ ישראל איז‬
‫דאן געווען רעגן צייט‪ .‬ווען זי איז‬
‫אריינגעגאנגען צו הוד כ״ק אאזמו״ר‬
‫הרה״ק צמח צדק נעמען ברבת‬
‫הפרידה האט זי זיך געקלאגט‪ ,‬אז‬
‫זי האט מורא פאר די רייזע צוליב‬
‫די רעגנס‪ ,‬זי זאל זיך ניט פארקילן‪.‬‬
‫האט הוד ב״ק זמ»זמו״ר הרה״ק צמח‬
‫צדק געענטפערט‪:‬‬
‫נו‪ ,‬איז וואם‪ ,‬וועסטו פארן צווישן‬
‫די רעגענלעך‪.‬‬
‫פח דעמאלט אן איז אויף איר קיינ־‬
‫מאל ניט געפאלן קיץ רעגן במשך פח‬
‫איר גאנץ לעבן‪ .‬זי איז דאן געפארן‬
‫מיט א פור פץ ליובאוויטש קיץ‬
‫שקלאוו און פון שקלאוו האט זי גע־‬
‫דונגען א צודיטע פור‪ ,‬ודיטער צו‬
‫פארן‪ .‬אז דער בעל עגלה איז צוריק־‬
‫געקומען קיץ ליובאוויטש האט ער‬
‫דערציילט‪ ,‬אז פארענדיג פח ליובא־‬
‫וויטש קיץ שקלאוו איז געווען א מחי׳‬
‫צו פארן‪ ,‬עם האט אויף די פור ניט‬
‫גערעגנט‪ ,‬נאר צוריקפארענדיג פח‬
‫שקלאוו קיץ ליובאוויטש האט ער‬
‫געהאט די אמת׳ע צרות׳ רעגנס אח‬
‫בלאטעם‪.‬‬
‫‪22‬‬
‫אדמו״ר האמצעי איז געווען אין קרע־‬
‫מענטשוג זיינען זיי געווארן מקושרים‪.‬‬
‫ר׳ שמואל איז געווען זייער א‬
‫תקיף׳ מיט מדות תקיפים‪ .‬אין יאר‬
‫תקצ״ד איז ער געפארן אין ליובא־‬
‫וויטש צום צמח צדק‪ ,‬האט דער צמח‬
‫צדק אים געזאגט‪ ,‬אז די עצה אראפ־‬
‫אהבת רעהו‪ ,‬ווי ער זאגט אין אגה״ק‬
‫בפרק הנ״ל‪ .‬לתקוע אהבת רעהו בלבו‪,‬‬
‫און אז מען האט אהבת רעהו ווערט‬
‫מען אהוביי ידידיי פון הוד כ״ק רבנו‬
‫הזקן‪ ,‬ווי ער זאגט דארט אין אגה״ק‬
‫בתחלת דבריו! וע״ב אהוביי ידידיי‬
‫נא ונא ובו׳ לתקוע אהבת רעהו‬
‫בלבו‪.‬‬
‫האט ר׳ שמואל א פרעג געטאן‬
‫דעם רבי׳ן הצ״צ‪ :‬דארף מען דאד‬
‫האבן א רעהו? — וואס בגדר מעלתו‬
‫איז באמת געווען אן ארט אויף די‬
‫שאלה —‪.‬‬
‫האט הוד כ״ק אאזמו״ר הרה״ק צמח‬
‫צדק געענטפערט! א איש פשוט איז‬
‫רעהו‪.‬‬
‫ווען ר׳ שמואל איז ארויסגעגאנגען‬
‫פון יחידות פח רבי׳ן הצ״צ‪ ,‬האט ער‬
‫געזאגט! צוגענומען האט ער ביי מיר‪,‬‬
‫צי ער קען געבען וועט מען זען‪.‬‬
‫ר' שמואל׳ם דרך איז געווען מאריך‬
‫זיץ שטארק בתפלה‪ ,‬אבער ארוים־‬
‫גייענדיג פח די יחידות איז ער גע־‬
‫ווען אזוי מבולבל‪ ,‬אז ער האט דריי‬
‫טעג ניט געקענט צונויפנעמען די‬
‫מחשבות אויף דאוונען באריכות‪ .‬נאב־‬
‫דעם איז ער אוועקגעפארן אהיים און‬
‫האט זיך ניט געוויזן דריי יאר אין‬
‫ליובאוויטש‪.‬‬
‫נאך דריי יאר איז ער געקומען אח‬
‫‪23‬‬ ‫ספר חעזיחות — ח׳תש״ד‬

‫דארף מען דאד א הכנה צו דץ א‬ ‫דער בעל עגלה פלעגט זיך שטענ־‬
‫כלי לקבלה׳ אבער דעמאלט — איז‬ ‫דיג איבערנעמען און געווען שמאלץ‬
‫געווארן דער ביטול בדרך ממילא‪,‬‬ ‫צוליב דעם אויסערגעודינליכן פאל‬
‫מיט א הנחה דראי׳ דחכמה‪.‬‬ ‫וואס ס׳האט מיט אים פאסירט‪ ,‬אז‬
‫דער רעגן איז אויף זיץ פור ניט גע־‬
‫שאלה‪.‬‬ ‫פאלן‪ .‬האט אים איינמאל הוד כ״ק‬
‫דער םדר המדריגות אין שכל׳ איז‬ ‫אאזמו״ר הרה״ק מוהר״ש געזאגט;‬
‫דאך הנחה א סך נידעריגער פץ ראי׳‬ ‫להבדיל דער ערל וואס איו געווען‬
‫דחכמה‪.‬‬ ‫בעל עגלה ביים בעש״ט האט אויר‬
‫תשובר‪-‬‬ ‫נהנה געיוען פץ קפיצת הדרך‪.‬‬
‫עם איז דא א הנחה עצמית וואם‬
‫יא‪ .‬אמאל האט אין ליובאוויטש אנ־‬
‫איז נאד העכער פץ ראי׳ דחבמהס‪.‬‬
‫געהויבן רעגענעזי אין םוכד« האט הוד‬
‫כ״ק אאמו״ר הרה״ק געזאגט בדרך‬
‫שאלה! וואם איז הנחה עצמית‪.‬‬
‫צחות!‬
‫תשובה‪.‬‬
‫עסן טאר מען ניט אין סוכה ווען‬
‫הוד כ״ק אאמו״ר הרה״ק האט מיר‬
‫ס׳רעגענט׳ אבער בענטשן מעג מען‬
‫געזאגט אויף א יחידות — כםלו‬
‫דאך‪.‬‬
‫תרם״ד —! א הנחה עצמית איז ביי א‬
‫יב‪ .‬אין ראסטאוו זיינען געווען — חםיד׳ישען דאוונער׳ נאד א הכנה‬
‫בעת המלחמה העולמית הראשונה — טובה פאר׳ן דאווגעז אץ א טיפע‬
‫די מוסר׳ניקעס אץ עם זיינען געווען התבוננות פץ דעם נפעו השכלי‪.‬‬
‫עם איז פאראן א מאמר פץ הוד‬ ‫צווישן די גאנץ ערליכע‪.‬‬
‫איינמאל האט הוד כ׳׳ק אאמו״ר כ׳׳ק רבנו הזקן׳ וואם ער האט גע־‬
‫הרה״ק זיי געגעח משקה צו פאר־ זאגט ברבים קומענדיג דעם ערשטן‬
‫ברענגען שמחת ביה״ש‪ .‬נאכדעם האט מאל פץ מעזריטש!‬
‫דע מה למעלה ממך‪ .‬פי׳ אז דאם‬ ‫ביי זיי געפרעגט הוד כ״ק אאמו״ר‬
‫הרה״ק‪ ,‬ווי עם איז געווען דער וואם איז למעלה איז דאם ממך‪ ,‬היעו‬
‫םדר ביי זיי בעתץ פארברענגען׳ הא־ אז די גאנצע מציאות פץ די מפירות‬
‫בען זיי דערציילט׳ אז מען האט גע־ ווערט נתהווה נאר דורך אתערותא‬
‫זאגט גראמען׳ למשל! םכך! איד לאדי דלתתא פץ עבודת הנבראים‪.‬‬
‫בהתאם מים דעם מאמר דארף מען‬ ‫מיט דיר צחאמען‪...‬‬
‫האט הוד כ״ק אאמו״ר הרה״ק גע־ פארשטיין אין רעם ענץ פץ הנחה‬
‫זאגט‪ :‬אז זיי וואלטן וויםן ווי דער עצמית׳ אז עם איז ניט שייד צו‬
‫םכד לאכט פץ די׳ וואלט זיד זיי פרעגן וואם איז דאם הנחה עצמית׳‬
‫ודיל דאם איז תלוי ביי יעדערן לפי‬ ‫גאר ניט געלאכט‪.‬‬

‫‪H‬‬
‫‪ (7‬ראה ד‪-‬ה וד׳י׳ כאשי ירים מ״וי‬ ‫יג‪ .‬אז מען האט געהערט הוד כ־׳ק‬
‫אאמו״ר הרה״ק פארברענגען — בכלל תרא־ד‪.‬‬
 ‫ספר השיחות — ה׳מש״ד‬ ‫‪24‬‬

‫פאראן‪ ,‬אבער דער וואם איז זיר ניט‬
‫עוסק אין דער עבודה פץ תפלה‪,‬‬
‫היינו אז ביי אים איז דער לימוד‬
‫החסידות מער ניט ווי גוטע און‬
‫טיפע סברות שכלים און דער פסק‬
‫הלכה פון חסידות איז ניט נוגע צום‬
‫ענין העבודה‪ ,‬בלייבט ער נאך דעם‬
‫לערנען דער זעלביגער עני ואביון‬
‫ווי פאר דעם לערנען‪.‬‬
‫אופן מדריגת עבודתו‪ ,‬אזוי איז דער‬
‫מציאות העגין‪.‬‬
‫שאלה‪.‬‬
‫לכאורה‪ ,‬חסידות פסק׳נט דאד ניט‬
‫אזוי‪ ,‬נאר אז די ספירות זיינען אלע־‬
‫מאל פאראן‪.‬‬
‫תשובה‪.‬‬
‫אודאי זיינען ספירות אלע מאל‬

‫שבת חוהמ״ם בסעודה‬

‫המשיח וועלן זיין מלחמות בערי‬
‫יהודא ובחוצות ירושלים‪ .‬יחזקאל איז‬
‫זייער א שווערער‪ ,‬עס איז קלארע‬
‫דיבורים וועגן דעם אחרית הימים‪.‬‬
‫הושענא רבה יא‪ ,‬די איבעריגע טעג‬
‫ד‪ .‬שאלה‪.‬‬
‫פארוואס זיינען חסידים ממעט אין‬
‫לימוד התנ״ך און פארוואס זיינען‬
‫חסידים שוואכע בעלי דקדוק?‬
‫תשובה‪.‬‬
‫עם איז זייער א טוטודי׳ע שאלה‬
‫און עם איז זייער טוט וויי צו דער־‬
‫מאנען די סבות וואס האבן געבראכט‬
‫צו דעם‪ ,‬אז חסידי חב״ד האבן ממעט‬
‫געווען אין לימוד תנ״ך‪.‬‬
‫די משכילים וואס האבן געזוכט‬
‫ווירקן אויף דעם חינוך לפי שיטתם‬
‫האבן דאס געווירקט דורך לימוד‬
‫התנ״ך מיט זייערע געוויסע ערקלע־‬
‫רונגען‪ .‬זיי האבן אין דעם הייליגן‬
‫תנ״ך אריינגעבראכט זייערע אפיקור־‬
‫סות׳שע ערקלערונגען‪ .‬די התחלה האט‬
‫געמאכט מענדעלסאן‪.‬‬
‫הוד כ״ק אאמו״ר הרה״ק האט‬
‫בילדותי ספעציעל געדונגען פאר מיד‬
‫א‪ .‬שאלה‪.‬‬
‫אם צריכים לטבול המוציא בדבש‬
‫גם בכל ימי חג הסוכות‪.‬‬
‫תשובה‪.‬‬
‫חוהמ״ס‪ ,‬מהיכי תיתי‪.‬‬
‫למפטיר‬ ‫ב‪ .‬דער היינטיגער עולה‬
‫זאגן די‬ ‫האט ניט מדייק געווען אין‬
‫מען זא־‬ ‫הפטרה‪ .‬עפ״י קבלה דארף‬
‫מיט א‬ ‫גען והתגדלתי והתקדשתי‬
‫חיריק און ניט מיט א פתח‪.‬‬
‫נו‪ ,‬עס איז ניט קיץ עולה‪ ,‬אז ער‬
‫ודיסט ניט א פארווארפענעם ווינ־‬
‫קעלע אין כתבי האריד׳ל‪.‬‬
‫ג‪ .‬שאלה‪.‬‬
‫וואס איז די כוונה פנימית אין דעם‬
‫ענין ההפטרה פון שבת חוהמ״ס וואט‬
‫ער רעדט דארט בענין מלחמות‪ ,‬וואס‬
‫איז דער תוכן דערפון?‬
‫תשובה‪.‬‬
‫אז מען וריסט דעם פי׳ המלות‬
‫פץ דעם איז אויך גענוג‪.‬‬
‫עס איז דאך ידוע‪ ,‬אז קודם ביאת‬
 ‫‪25‬‬ ‫ספר השיחות — ח׳תע״ד‬
‫פלעגט שטיץ מימין הס״ת מיט׳ן טלית‬ ‫דעם מלמד ר׳ יצחק גרשון איטסאן׳‬
‫פארדעקט איבער׳ן קאפ ביז די אויגן‬ ‫ער זאל מיט מיד לערנען דריי מאל‬
‫און אז מען האט אויפגערופן וועמען‬ ‫א וואך דקדוק און פינף מאל א וואד‬
‫עס איז עולה זיין צו די תורה פלעגט‬ ‫— פון זונטאג ביז דאגערשטאג —‬
‫ער אויפהויבן דעם טלית אץ א קוק‬ ‫זאל ער מיך אויסהערן חזרת משניות‬
‫טאן בפני העולה‪ ,‬איז ניט אלע האבן‬ ‫בעל פד­‬
‫נאכדעם געקעגט מאכן די ברכה פון‬ ‫ך‪,‬וד כ״ק אאמו״ר הרה״ק פלעגט זא־‬
‫גרוים פחד‪.‬‬ ‫גען יעדן טאג נאכ׳ן דאוונען שחרית‬
‫ו‪ .‬הוד כ״ק אאזמו״ר הרה״ק צמח‬ ‫דריי קאפיטלעד תנ״ך על הסדר׳ אויד‬
‫צדק פלעגט שמחת תורה עולה ד ץ‬ ‫חמשה חומשי תורה בכלל‪ .‬דאס האט‬
‫לתורה חתן בראשית און אליין לייע־‬ ‫ניט נוגע געווען צו די פרשה חומש‬
‫נען די תודה‪ .‬אמאל לייענענדיג די‬ ‫מיט רש״י‪ ,‬וואט ער האט יעדן טאג‬
‫תורה פ׳ בראשית האט ער געזאגט‪:‬‬ ‫געלערנט‪ .‬הוד ב״ק אאמו״ר הרה״ק‬
‫והארץ היתה תהו ובהו‪ ,‬ובהו •י(‪ ,‬ובהו‪,‬‬ ‫פלעגט אויך לערנען נאכ׳ן דאוונעז‬
‫ובהו‪.‬‬ ‫שחרית א פרק משגיות‪.‬‬
‫האט אויף דעם געזאגט הוד כ״ק‬ ‫ה‪ .‬שאלד‪-‬‬
‫אאזמו״ר הרה״ק מוהד״ש־ אט דאס‬ ‫איז הוד כ״ק אדמדר מוהר״ש גע־‬
‫איז א בעל קורא‪.‬‬ ‫ווען א מנגן און א בעל קורא‪.‬‬
‫ז‪ .‬הוד כ״ק רבנו הזקן האט אוים־‬ ‫תשובה‪.‬‬
‫יא‪ ,‬און עם איז געווען א געוויסער געלערנט דעם פעטער רב״שי(‪ ,‬ווען‬
‫זמן‪ ,‬וואס ער האט געלייענט אליין עד איז אלט געווען ‪ 8‬יאר אלע תנועות‬
‫די תורה און אויך די מגילה‪ .‬די אץ ניגוני טעמי הקריאה אין תורה‪,‬‬
‫מגילה האט ער געלייענט מיט א הפטרה׳ מגילה אץ אויך די נוסחאי‬
‫התפלה וואם מזץ רופט ״סקארבאווע״‪.‬‬ ‫ניגון מיוחד‪.‬‬
‫הוד כ״ק אאזמו״ר הרה״ק צמח צדק כ״ק דודי הרב״ש פלעגט זיך כל ימיו‬
‫האט געלייענט די תורה בדיוק מצער זיין וואם ער האט פארגעסן איין‬
‫הטעמים‪ ,‬שטארק מדייק געווען אין תנועה אין די תפלות‪ ,‬וואם הוד כ״ק‬
‫רבנו הזקן האט אים אויסגעלעדנט‬ ‫די טראפ‪.‬‬
‫וואם איז געווען משיר הלוים במקתס‪.‬‬ ‫בעל‬ ‫דעם‬ ‫געהייסן‬ ‫ער‬ ‫האט‬ ‫אייגמאל‬
‫קורא‪ ,‬וועלבער האט זיך טועה געווען‬
‫אין א טראפ‪ ,‬ער זאל איבערזאגן נאד ח‪ .‬איך האב געוואלט אויספירן דעם‬
‫אמאל‪ ,‬הגם ער האט צוליב דעם גע־ יוהכ״פ‪ ,‬אז מען זאל זאגן דעם נוסח‬
‫דארפט איבערזאגן נאכאמאל דעם‬
‫ראה לקו״ד כרך ב׳ )דל‪ ,‬ב(‪ .‬כרך ג׳‬ ‫‪(9‬‬ ‫»שם״ •(‪.‬‬
‫הוד כ״ק זמממו״ר הרה״ק צמח צדק )תלה‪ ,‬א ואילו(‪.‬‬
‫*‪ (9‬ובד‪,‬ו )הבי*ת קמוצה(! ובהו )הבי״ת‬
‫קבוצד‪ !(.‬ובהו )חיריק תחת הבי״ת ותחת‬ ‫‪ (8‬ראה ג‪-‬ב לקו״ד כרד ב׳ דף רכח‪ ,‬א‬
‫דיה״א(‪.‬‬ ‫ואילך‪.‬‬
 ‫ספר השיחות — ח׳תש״ד‬
‫געזאגט‪ ,‬גם ענוש לצדיק לא טוב‪,‬‬
‫דער פירוש אין דעם‪ ,‬גם ענוש —‬
‫מצד א קפידא — לצדיק לא טוב‪ ,‬איז‬
‫דעם צדיק איינג פון דעם‪ .‬הוד ב״ק‬
‫אאמו״ר הרה״ק האט עגמ״נ פון דעם‪.‬‬
‫איטר דער חזן פלעגט האבן א בא־‬
‫זונדער נופח אין די תפלות ימי‬
‫הנוראים אץ בעיקר אין די תפלת‬
‫״עבודה״ יום כפור‪ .‬אז ער האט‬
‫אנגעהויבן די ״עבודה״ האט ער גע־‬
‫געבען א געשריי ״אתזד׳ און ניט‬
‫ווי דער דרך החזנים איז צו אנהויבן‬
‫די עבודה מיט אויטשרייען ״אתה‬
‫כוננת״‪ .‬ביי זאגן כורעים פץ ״והכה־‬
‫נים״ האט ער געהאט א תנועה׳ וואט‬
‫איז געווען מקובל‪ ,‬אז אזוי האט מען‬
‫געזונגען אין בית המקדש‪ .‬ווען איטר‬
‫דער חזן האט געזונגען ביי כורעים איז‬
‫ניט געווען איינער אין שול וועלכער‬
‫זאל ניט מוריד דמעות זיין‪.‬‬
‫הוד כ״ק אאזמו״ר הרה״ק מוהר״ש‬
‫פלעגט זיך נוהג ד ץ בעת די ״עבודה״‬
‫יוכ״פ צו דאוונען אין א חדר מיוחד‬
‫נעבן גרויטן ביהמ״ד‪ .‬די טיר איז‬
‫געווען אפען א ביטל און פארהאנגען‬
‫מיט א פארהאנג‪.‬‬
‫דער פדר איז געווען‪ ,‬אז פריער‬
‫פלעגן די מתפללים פאלן כורעים‪,‬‬
‫נאכדעם פלעגט דער חזן אנהויבן זינ־‬
‫גען והכהנים‪ .‬אז דער חץ פלעגט אנ־‬
‫הויבן זינגען והכהנים פלעגט הוד‬
‫כ״ק אאזמו״ר הרה״ק מוהר״ש אריינ־‬
‫גיץ אין ביהמ״ד זאל אץ פלענט זיר‬
‫צוזעצן אויף א ״קרעטלע״ )שטול(‬
‫און צוהעלפן זינגזץ מיטץ חזן‪ .‬אמאל‬
‫פלעגט ער מיטזינגען און אמאל בלויז‬
‫אולי הכוונד‪ .‬על הסיפור המובא נשיחת‬
‫פירן מיט די הענט לפי תנועת הניגון‪.‬‬
‫אין ליובאוויטש איז געוועז א מאן‬
‫‪26‬‬
‫העבודה אתה כוננת ניט ווי דער מנהג‬
‫העולם איז צו זאגן ״אתה כוננת״‬
‫צתאמען‪ ,‬נאד אויסשרייען ״אתה״ און‬
‫מאכן א קצת הפסק נאכדעם זאגן‬
‫כוננת עולמך‪.‬‬
‫ביי הוד כ״ק אאזמו״ר הרה״ק‬
‫מוהר״ש איז געווען א חזן מיט׳ן נא־‬
‫מען איסר‪ .‬ער איז געווען א ישוב׳‪-‬‬
‫ניק‪ .‬הוד כ״ק אאזמו״ר הרה״ק הצ״צ‬
‫האט אים געמאכט פאר א ישוב׳ניק‪.‬‬
‫ער איז געווען א ירא אלקים און א‬
‫למדן‪ ,‬ווי הוד פ׳ק רבנו הזקן האט‬
‫געזאגט וואט מיינט א למדן‪ .‬עד״מ‬
‫א גנב הייטט ניט דער וואט קען‬
‫גנב׳ענען‪ ,‬נאר דער וואט גנב׳עט אזוי‬
‫אויך א למדן איז ניט דער וואט קען‬
‫לערנען׳ נאר דער וואט לערנט‪.‬‬
‫הוד כ״ק אאזמד׳ר הרה״ק מוהר״ש‬
‫האט געזאגט! איטר האט אן אייזער־‬
‫נע קאפ‪ ,‬ער קאן אפלערנען אכט שעה‬
‫נאכאנאנד‪ .‬איטר דער חזן פלעגט זיד‬
‫פירן ביי זיך אין ישוב‪ ,‬אז נאך מעריב‬
‫בתחלת הלילה פלעגט ער זיך לייגען‬
‫שלאפען אץ פלעגט אויפשטיין צורי‬
‫נאך האלבע נאכט אץ לערנען ביז‬
‫אור הבקר‪.‬‬
‫דעם לעצטן מאל איז ער געווען אין‬
‫ליובאוויטש אין יאר תרנ״ג׳ נאכדעם‬
‫האט ער אויפגעהערט קומען אין ליו־‬
‫באוויטש אץ איז נפטר געווארן‪ .‬ער‬
‫האט געהאט א קפידא פץ הוד כ״ק‬
‫אאמו״ר הרה״ק אץ דאט איז געווען‬
‫איינע פץ די צורי ענינים"(‪ ,‬אויף‬
‫וועלכע הוד כ״ק אאמו״ר הרה״ק האט‬
‫‪(10‬‬
‫שמד־צ תחנ״ג אות וא׳׳ו )להיי׳ד כרך א׳‬
‫ע׳ ‪.(10‬‬
‫‪27‬‬ ‫ספר השיחות — ח׳תע״ד‬
‫ווען ער פלעגט דאוונען מנחה גדולה‬
‫און געווען א זמן ווען ער פלעגט‬
‫דאוונען אין זמן הרגיל פאר די שקיעד‪-‬‬
‫אמאל דינען געקומען פיל אורחים‬
‫חשובים‪ ,‬איינער פץ זיי איז געווען‬
‫א גביר‪ ,‬א גרויטער בעל עטק‪ ,‬ער‬
‫פלעגט האבען ביי זיך א טפעציעלן‬
‫מלמד‪ ,‬א חטיד אץ א למדן‪ ,‬וועלכער‬
‫פלעגט מיט אים לערנען א שיעור‬
‫קבוע יעדען טאג‪.‬‬
‫אין מיטן יחידות האט דער טאטע‬
‫— הוד כ״ק אאזמו״ר הרה״ק מוהר״ש‬
‫— געהייטען מפטיק זיין אץ דאוונען‬
‫מנחה‪ .‬אז מען האט אנגעהויבן זאגן‬
‫אשרי איז מיט אמאל געווארן א גרוי*‬
‫טער רעש אין בית המדרש‪ ,‬אלע‬
‫מתפללים און באזונדערט דער אויבנ־‬
‫דערמאנטער גביר דינען נתעורר גע־‬
‫ווארן מיט א התעוררות גדולה‪ ,‬ודיל‬
‫זיי האבען זיך דערמאנט אויף אלע‬
‫ענינים לא טובים‪ ,‬וואט זיי האבן גע־‬
‫טאן במשך ימי חייהם און האבן גע־‬
‫ודינט מיט א מרירות עצומת אץ‬
‫דאם איז געקומען דערפץ‪ ,‬וואט דער‬
‫טאטע — הוד כ״ק אאזמו״ר הרה״ק‬
‫מוהר״ש — האט דעמאלט געזאגט‪,‬‬
‫ביי זיך אין חדר דעם פטוק זכר רב‬
‫טובך מיט כוונות‪.‬‬
‫די זעלבע זאך — האט הוד כ״ק‬
‫אאמו״ר הרה״ק מטיים געווען — איז‬
‫געווען מיט ר׳ איטר׳ט זאגען די‬
‫עבודה‪ ,‬אז די התעוררות ביי די‬
‫מתפללים איז געקומזץ ניט אזוי פון‬
‫איטר׳ט נגינה ביי וד‪,‬כהנים‪ ,‬ווי פץ‬
‫דעם טאטע׳נט — הוד כ״ק אאזמו״ר‬
‫הרה״ק מוהר״ש — כוונות‪ .‬נאר מכל‬
‫מקום האט מען געדארפט די נגינה‬
‫אויך‪.‬‬
‫מיט׳ן נאמען בערע אברהמ׳קעם‪ .‬א‬
‫שטארקער מענטש געווען׳ אץ א תקיף•‬
‫האט ער געזאגט! פטור נו‪ ,‬איך ורעל‬
‫ניט ודינען ביי חזן איסר׳ס כורעים‪.‬‬
‫ער פלעגט דאוונען אין אן אנדער‬
‫מנין אין שטאט‪ .‬אמאל איז ער גע־‬
‫קומען אין רבי׳נם בית המדרש‬
‫הערן די תפלת ״עבודה״ יום כיפור‬
‫פון איטר דעם חזן‪ ,‬און איז גע־‬
‫שטאנען לעבן דעם כיור‪ ,‬אז איטר‬
‫דער חזן האט אנגעהויבן זינגען‬
‫והכהנים מיט א התלהבות גדולה האט‬
‫בערע אברהמ׳קעט אנגעהויבן ציטערן‬
‫אץ יאמערן‪ ,‬אז ער האט זיך געמוזט‬
‫אנהאלטן אין כיור ניט אומצופאלן‪.‬‬
‫הוד כ״ק אאמו״ר הרה״ק האט גע־‬
‫זאגט‪ ,‬אז דאט איז געווען ניט אזוי‬
‫פון איטר׳ט נגינה‪ ,‬ווי פץ טאטענ׳ם‬
‫— הוד כ״לן אאזמו״ר הרה״ק מוהר״ש‬
‫— כוונות‪.‬‬
‫הוד כ״ק אאמו״ר הדה״ק האט דאט‬
‫מבאר געווען‪ ,‬ע״ד ווי עט איז ידוע‪,‬‬
‫אז מען זאגט דעם פטוק זכר רב טובד‬
‫מיט כותות איז די אלע וועלכע‬
‫שטייען ארום עשרה אמות דערמאנען‬
‫זיך אויף אלע זייערע מעשים ’*(‪ ,‬אויף‬
‫וויפיל זייער כח זכרץ דערגרייכט‪,‬‬
‫יעדערער נאך זיין כח הזכרון‪ ,‬וואט‬
‫ער געדענקט פון זיץ פריעטטער‬
‫יוגנט‪.‬‬
‫הוד כ״ק אאזמו״ר הרה״ק מוהר״ש‬
‫פלעגט האבען א חדר נעבען ביהמ״ד‬
‫וואו ער פלעגט אננעמען מענטשן‬
‫אויף יחידות‪ .‬ביי הוד כ״ק אאזמו״ר‬
‫הרה״ק מוהר״ש פלעגט דץ שינוים‬
‫בנוגע תפלת המנחה‪ .‬געווען א זמן׳‬
‫‪ (11‬ראד‪ ,‬לקו‪-‬ד כרך ד ד ‪ 1188‬ואילו•‬
 ‫ספר השיחות — ח׳תש״ד‬ ‫‪28‬‬

‫תשובה‪.‬‬ ‫ט‪ .‬איך האב געהערט פון כבוד זקנתי‬

‫דארט רעדט זיך ווי דאס איז‬ ‫הרבנית רבקה נ״ע׳ אז אמאל יוכ״פ‬
‫בפנימיות און וואס מען רעדט דא‬ ‫בעת׳ן זאגען די ״עבודה״ איז אראפ־‬
‫איז די כוונה אויף דעם גיבוי און דעם‬ ‫געפאלען אין ליובאוויטש א דונער‬
‫שלד )סקעלעט( פץ דעם ענין‪.‬‬ ‫און עס האט אויסגעבראכען א שרפה‬
‫הוד כ״ק אאמד׳ר הרה״ק האט מיר‬ ‫אין שטאט‪ .‬אין ביהמ״ד איז געווארן‬
‫אמאל געזאגט׳ אז בכלל דארף מען‬ ‫א בהלה‪ ,‬ודיל מען האט ניט געוואוסט‬
‫היטען דברי הרב אין דעם ענין‬ ‫וואו די שריפה איז׳ אץ מצד דעם‬
‫המשלים וואט בריינגט זיד אין‬ ‫פייער אץ רויך וואם האט זיד בא־‬
‫חסידות‪ ,‬אץ א משל וואס די רביים‬ ‫וויזען האט מען געמיינט‪ ,‬אז די‬
‫האבן ניט געזאגט איז דאס קיץ‬ ‫שריפה האט ארומגעכאפט דעם‬
‫משל ניט‪ .‬אבער באמת זע איך יעדן‬ ‫ביהמ״ד גופא‪ .‬כמעט אלע מתפללים‬
‫ענין פץ חסידות ווי דאס איז אין‬ ‫זיינען ארויסגעלאפן אין דרויסן‪ .‬אין‬
‫משל פון ציור‪.‬‬ ‫עזרת נשים‪ ,‬מצד די בהלה וואס‬
‫האב איך דאן געזאגט צו הוד כ״ק‬ ‫אלע האבען גענומען לויפן אין גרוים‬
‫אאמו״ר הרה״ק‪ ,‬אויב די מניעה איז‬ ‫ענגשאפט‪ ,‬איז א אידענע אומגעפאלן‬
‫ודיל דער משל דארף דורך גיין אין‬ ‫און צעבראכן א פוס ל״ע אץ אונטען‬
‫השתלשלות פון די רביים‪ ,‬איז דאך‬ ‫דינען נאד געבליבן די מתפללים‬
‫דאס שוין דא )היינו מפני שכבר‬ ‫וועלכע זיינען געשטאנען לעבן הוד‬
‫אמרו הוד כ״ק אאמו״ר הרה״ק(‪.‬‬ ‫כ״ק אאזמו״ר הרה״ק מוהר״ש‪ ,‬ודיל‬
‫דאס האט פאסירט אין י א ר‪(” ...‬‬ ‫זיי האמ געזען‪ ,‬אז דער רבי זיצט‬
‫און פון דעמאלט אן געפינען זיך שוין‬ ‫אויף זיין ארט בלי שינוי‪ .‬ביי איסר‬
‫אין די מאמרים פון הוד כ״ק אאמו״ר‬ ‫דעם חזן איז אבער געווען אזוי גרוים‬
‫הרה״ק משלים פון דעם ענין הציור‪.‬‬ ‫די התלהבות פון זאגען די עבודה‪,‬‬
‫אז ער האט גארניט געהערט דעם‬
‫יא‪ .‬דער היינטיגער שיעור תניא —‬ ‫גאנצען טומעל און רעש וואס איז‬
‫אגה״ק פרק כ״ג — איז זייער א‬ ‫געווען אין ביהמ״ד און ער האט זיך‬
‫שווערער‪ ,‬ער הויבט אן‪ :‬בגזירת עירין‬ ‫געדאווענט כדרכו דעם סדר העבודה‬
‫פתגמין ומאמר קדישין‪ ,‬דאכט זיך‪ ,‬אז‬ ‫וכורעים אן דעם מינדסטן איבערריים‪.‬‬
‫מען לערנט די משנה אין אבות עשרה‬
‫שיושבין ועוכקין בתורה וכו׳ איז‬ ‫י‪ .‬נמשך הדיבור ע״ד התועלת‬
‫גארניט אזוי אימה׳דיג‪.‬‬ ‫והמעלה לצייר במחשבתו את הסביבה‬
‫אלע מאל רעדט מען‪ ,‬אז די עלי׳‬ ‫של מסיבות חסידים משנים הקודמים‪,‬‬
‫קומט נאד די ירידה און אין דעם‬ ‫וע״ד ענין הציור בטוח בכלל‪.‬‬
‫פרק תניא זאגט ער‪ ,‬אז די עלי׳ איז‬
‫אין די ירידה גופא׳ ווי ער זאגט‬ ‫שאלה‪.‬‬
‫אם זהו הענין שאי׳ בתניא לצייר‬
‫‪ ( 12‬בהרשימה חסר כאן‪.‬‬ ‫בכח שכלו ענין היחוד‪.‬‬
‫‪29‬‬
‫ספר חשיחות — ח׳תש״ד‬
‫וריטער ״כי שביגת עוזו אשר בגבהי‬
‫אז ס׳איז דא מער עצמות אין מלכות‪,‬‬
‫מרומים וכו׳ לא יכלכלו אימתה‪ .‬תשכון נאר עם ״דערהערט״ זיך מער כח‬
‫ותתגדל כתוך בנ״י ובו‪/‬״‬
‫העצמות אין מלכות׳ ווי עס איז ידוע‬
‫אויר איז לכאו׳ קשה׳ וואם ער אז אין התחדשות ־ הנברא מבחי׳‬
‫זאגט וריטער‪ :‬כמ״ש חז״ל )ברכות האצילות איז אין דעם דא מער גדולת‬
‫כא ב׳( אתיא תוך תוך כר׳ וואס די אוא״ס ב״ה ווי אין די התהוות‬
‫כוונה איז אויף רעם פסוק‪ ,‬הבדלו האצילות “(‪.‬‬
‫מתוך העדה הרעה הזאת׳ האבן שוין‬
‫די רז״ל ניט געפונען קיין אנדער יג‪ .‬איך האב פריער דערמאנט‪ ,‬אז‬
‫פסוק פון וואנען ארויסלערנען‪ ,‬אז ביי מיר איז דא א רשימה וועגען די‬
‫עסקנות פץ הוד כ״ק רבנו הזקן‪,‬‬ ‫עדה מיינט עשרה‪,‬‬
‫בכלל האט משה רבנו מזהיר געווען בריינגט זיך דארט וועגען די נסיעה‬
‫דעם ״הבדלו״ אויף דעם מקיף פון פון הוד כ״ק רבנו הזקן אין שקלאוו‬
‫רע׳ ווארום אויף דעם פנימי האט אין יאר תקע״ם‬
‫די נסיעה איז געווען א המשך צו‬ ‫ער געקענט מתקן זיין׳ במילא דארף‬
‫מען זאגן׳ אז אויר אין קדושה מיינט די השתדלות וואס הוד כ״ק רבנו‬
‫מען דא אויף דעם מקיף פון קדושה‪ .‬הזקן האט דאן געפירט וועגן באזעצן‬
‫הוד כ״ק אאזמו״ר הרה״ק צמח צדק אידן אויף ערד אין קאלאניעס‪ .‬וועגן‬
‫מאכט א חילוק צווישען דעם ענין דעם זעלבן ענין איז געפארן ר׳ משה‬
‫שכינה שרוי׳ ביניהם און אבל בי — בנו של כ״ק רבנו הזקן — אין‬
‫עשרה שכינתא שרי׳‪ .‬שכינה שרוי׳ יאר תקס״א אין פעטערבורג משתדל‬
‫ביניהם איז די כוונה אין א פנימיות‪ ,‬זיין זיך צו באקומען א רשיון אויף‬
‫משא״ב שכינתא שרי׳ מיינט בבחי׳ דעם‪.‬‬
‫ר׳ יהושע צייטלין פון שקלאוו איז‬ ‫מקיף‪.‬‬
‫דא אין תניא ווען ער זאגט אתי׳ געווען א מנגד צו די הצעה מצד‬
‫תוך תוך וכו׳ מיינט ער נאר ווי דאס זיינע טעמים וואס ער האט געהאט אין‬
‫איז אין מקיף׳ און נאכדעם ווען ער דעם‪ .‬צוליב דעם ענין איז הוד ב״ק‬
‫זאגט! וע״ז נאמר בקרבך קדוש‪ ,‬רבנו הזקן געפארן אין חודש טבת‬
‫מיינט ער שוין ווי דער מקיף קומט תקע״ב קיין שקלאוו‪ .‬כ״ד טבת האט‬
‫הוד כ״ק רבנו הזקן געזאגט א מאמר‬ ‫אדאפ אין א פנימי‪.‬‬
‫נאר בכלל איז דער פרק תניא א אויפ׳ן פסוק היום לעשותם‪ .‬מיט א‬
‫טאג פריער איז דער רבי געווען‬ ‫שווערער‪.‬‬
‫שטארק צוטראגן און בהתבודדות‬
‫יב‪ .‬בעת א פארברענגען האט מען און אויף מארגן כ״ד טבת האט ער‬
‫גערעדט דעם ביאור הענין׳ אז אין געזאגט דעם מאמר‪ .‬הערעגדיג דעם‬
‫ספי׳ המלכות איז פאראן דער כח מאמר איז הוד כ״ק אדמו״ר האמצעי‬
‫העצמות מער ווי אין די ספירות‬
‫‪ (13‬עיין ד״ה ג' שיטות להצ״צ סעי׳ ו־‬
‫שלמעלה הימנה‪ ,‬אז די כוונה איז ניט‪) ,‬נדפס בסד׳׳ם פיה״מ לד׳צ׳׳צ(‪.‬‬
 ‫ספר חשיחות — זו׳תעו״ד‬
‫דאם איז דער אור וואם איז ם» בסדר‬
‫השתלשלות‪ ,‬סבת כל הסבות מיינט‬
‫דעם אור‪ ,‬וואם איז העכער פון סדר‬
‫השתלשלות‪.‬‬
‫אין דעם ענין הפרנסה ‘'( איז עילת‬
‫כל העילות — די פרנסה וואס בסדר‬
‫הרגיל׳ זריעה וצמיחז^ סבת כל‬
‫הסבות‪ ,‬ווען די פרנסה קומט בטורח‬
‫גדול‪ ,‬ודיטע נסיעות וכדומה‪ ,‬עילת‬
‫בל העילות איז דער ענין ימים׳ סבת‬
‫כל הסיבות — איז אריכות ימים און‬
‫הוד כ״ק רבנו הזקן האט אויסגע־‬
‫פירט‪ :‬און די נסיעה למרחקים איז‬
‫אויך א נסיבה מאת האלקים‪.‬‬
‫חוה״מ והרד‬
‫דענק‪ ,‬אז איינער האט מקיף געווען‬
‫— די בימה — בימי אבלותו‪ ,‬האט‬
‫מען מקפיד געווען אויף אים‪.‬‬
‫מקיף געווען ווען ער איז געווען א‬
‫טו‪ .‬דער ענין פון שלאגען די ערבות‬
‫אין הו״ר׳ איז גבורות ממותקות‪ ,‬דאם‬
‫הייסט די המשכה פץ רב חסד ווי עם‬
‫קומט אראם אין א טוב הנראה‬
‫והנגלה ”(‪.‬‬
‫אליץ‪ ,‬נאר נאך מיט איימיצן‪ .‬איד גע־‬
‫ליל שמע״צ בהרןפות‬
‫הושיענו זייער ערנסט‪ ,‬האט‬ ‫— ואמרו‬
‫אאמו״ר הרה״ק געזאגט‪:‬‬ ‫הוד כ״ק‬
‫די ערנסקייטז שמח״ת איז‬ ‫וואס אזוי‬
‫ענין‪.‬‬ ‫אן אנדער‬
‫ראד‪ .‬לקו״ת שלח ד׳׳ה וד‪,‬נד‪m ,‬־‪ n‬מטר‪,‬‬
‫אהרן‪.‬‬
‫‪30‬‬
‫געווארן שטארק צוטראגן פון די‬
‫ווערטער וואם ער האט מרמז געווען‪.‬‬
‫אין א יאר אדום כ״ד טבת תקע״ג‬
‫איז געווען די הסתלקות‪.‬‬
‫בעת איו האב גע שרימ די רשימה‬
‫— הנ״ל — האב איך ניט געקענט‬
‫געפינען דעם מאמר׳ גראד היינט‬
‫האב איך געפונען דעת מאמר פון‬
‫הוד כ״ק רבנו הזקן צווישען די‬
‫כתבים פון הוד כ״ק אאזמדר הרה״ק‬
‫צמח צדק׳ וואו ער בריינגט אראפ דעם‬
‫מאמר‪ .‬ער הויבט זיר אן!‬
‫היום לעשותם‪ ,‬עילת כל העילות‬
‫וסבת בל הסבות‪ ,‬עילת העילות‬
‫יד‪ .‬אין יאר פון אבילות איז מען ניט‬
‫מקיף די בימה מיט די ד׳ מינים ”(‪.‬‬
‫הוד כ״ק אאמו״ר הרה״ק האט יא‬
‫אבל׳ אבער דאס איז א הנהגה פון א‬
‫נשיא אץ עם איז ניט שייר צו אנ־‬
‫דערע‪ .‬אזוי איז אויך בנוגע הקפות‬
‫מיט די תורה שמע״צ אץ שמח״ת‪,‬‬
‫אין יאר פון אבילות‪ ,‬גייט מען ניט‬
‫א‪ ,‬שמע׳׳צ פלעגט מען אין ליובא־‬
‫ודטש זוכען פץ וואם צו לאכען‪ .‬עס‬
‫האט פאסירט׳ אז איינער האט גע־‬
‫זאגט דעם פסוק — פץ אתה הראת‬
‫‪(16‬‬ ‫‪ (14‬ראד‪ ,‬אוד‪.‬״ת בראשית )רסא‪ ,‬א(‪.‬‬
‫‪ (15‬שו״ע ארית םתר*ם סוס׳׳ד‪.‬‬
‫‪31‬‬ ‫ספי השיחות — ח׳תש״ד‬
‫ר״ה איז די עבודה אין קבלת עול‬ ‫ב‪ .‬בעת אמירת עתר דלים הושיעה‬
‫מלכות שמים‪ .‬בעת תקיעת שופר איז‬ ‫נא‪.‬‬
‫די תשובה מעומקא דליבא‪ ,‬דער וידוי‬ ‫אמאל — אין יאר תרנ״א — האט‬
‫בלחש — בעת תק״ש — איז דער‬ ‫ר׳ יצחק גרשון בעת הקפות אין ליו־‬
‫שינוי ממהות למהות‪ ,‬און אויב מ׳קען‬ ‫באוויטש געזאגט! עתר דלים הושיעה‬
‫דאס ניט טאן אליץ דורך עבודה‪,‬‬ ‫נא‪ ,‬מיט׳ן נוסה הידוע‪ ,‬מיט א הפסק‬
‫דארף מען בעטען ביי השי״ת‪ ,‬אז ער‬ ‫נאכ׳ן ווארט דלים‪ ,‬האט דערדף גע־‬
‫זאל משנה ד ץ ממהות למהות‪ .‬די‬ ‫זאגט הוד כ״ק <מ»מו״ר הרה״ק‪ :‬דו‬
‫עבודה פץ יום כפור איז דער לפני‬ ‫ודיסט ניט דעם פשט‪ ,‬דער בעש״ט‬
‫הוי׳ תטהרו‪ ,‬וואם אז מען דערהערט‬ ‫האט געטייטשט! עוזר‪ ,‬דער אויבער־‬
‫דעם לפני הוי׳ איז אלעס טהור‪ .‬צו‬ ‫שטער העלפט — דלים‪ ,‬אז די וועל־‬
‫דעם אלעם קומט מען צו דורך עבודה‬ ‫כע זיינען דלים זאלען ווערען אוים‬
‫ויגיעה‪ ,‬אויך שמחת ביה״עז איז גע־‬ ‫דלים‪ ,‬דורכוואם איז דאם‪ ,‬דורד —‬
‫ווען דייקאיס חסידים ואנשי מעשה‪,‬‬ ‫הושיעה נא‪ ,‬דאם מיינט א טרייסעל‬
‫אבער שמע״צ אץ שמח״ת איז פאר‬ ‫טאן זיך אין מוחין אדער מדות‪ ,‬אדער‬
‫אלע אידן‪ ,‬און דורך וואס איז דאם‪,‬‬ ‫עב״פ מיט די פיס‪ .‬אזוי ווי אין הלל‬
‫דורכדעם טאנץ מיט די פיס‪ ,‬ודיל‬ ‫בעת מען זאגט *הושיעה נ א' טריי־‬
‫נ ע ח תחלתן בסופן‪.‬‬ ‫סעלט מען דעם לולב אץ בעת מען‬
‫הוד כ׳׳ק אאמו״ר הרה״ק האט גע־‬ ‫זאגט הצליחה נא טרייסעלט מען ניט‪.‬‬
‫זאגט‪ ,‬אז די ‪ 48‬שעה פץ שמע׳׳צ‬ ‫אץ הוד כ״ק אאמו״ר האט מבאר‬
‫אץ שמרדת דארף מען זייער מייקר‬ ‫געווען‪ ,‬אז דלים איז דער ענין פץ‬
‫זיין‪ .‬יעדע רגע קען מען שעטען‬ ‫יחודא תתאה‪ ,‬עתר דלים מיינט‪ ,‬אז‬
‫אוצרות‪ ,‬מיט עמערם און קאדקעם‪,‬‬ ‫אין יחו״ת זאל מאיר דץ יחודא‬
‫אין גשמיות אץ אין רוחניות‪ ,‬אץ דאם‬ ‫עילאה‪ ,‬דערפאר דארף מען נאך דעם‬
‫אלץ דורך די ריקודיב‪4‬‬ ‫ווארט עתר זיך אפשטעלן‪ ,‬מאכן א‬
‫הפסק אץ דערנאך זאגען דלים‪ .‬אץ‬
‫צו די מדרי׳ פון עוזר דלים קומט מען ד‪ .‬דער בעש״ט פלעגט בעת די‬
‫צו דורך טאנצען שמע״צ און שמחת הקפות שמע׳׳צ אץ שמח״ת זאגען אליץ‬
‫תורה‪ ,‬אבער דער טאנץ דארף דץ פיל פץ די פסוקים אתה הדאת‪ ,‬אמאל‬
‫מיט אן אמת‪ ,‬אזוי אז די תורה זאל פלעגט ער אויך מבאר ד ץ די פסוקים‪,‬‬
‫אץ א טייל פץ די פסוקים פלעגט‬ ‫זיך מיט אים משמח דץ‪.‬‬
‫ער מכבד זיץ צו זאגזץ די חברי׳‬
‫ג‪ .‬שמיני עצרת איז דער ענין קדישא הן שמע״צ אץ ‪ p‬שמח״ו^‬
‫הקליטה אויף די אלע אורות אץ‬
‫רמב«ם ד‪,‬ל׳ לולב פ״ב ד״י׳׳ד ‪ :‬ולא‬ ‫גילוים וועלכע קומען דורך די עבודה ‪( 17‬‬
‫ד‪.‬יו עושין כו׳‪.‬‬ ‫פץ ר״ה אץ יוהכ״פ‪.‬‬
 ‫ספר השיחות — ח׳ממ״ד‬ ‫‪32‬‬

‫שמח״ת בסידוש הלי־לה‬

‫א ישועה‪ ,‬האב איך אים אויך געגע־‬
‫בען‪ ,‬איז עם געווען צוליב א ענין‬
‫פנימי‪ ,‬אבער ר׳ מרדכי דובין שי׳‬
‫האט געגעבען ווי א טוב עין ניט‪.‬‬
‫דעמאלט האט זיך ביי מיר אפגעלייגט‬
‫מיט א געשמאק דער ענין פון טוב‬
‫עין‪ .‬אז א טוב עין ניט איז עם א‬
‫כלי צו הצלחה כללית‪ ,‬נאר בכדי עם‬
‫זאל אראפקומען בפרטיות איז דאס‬
‫ממשיך דער מקבל‪ ,‬ע״ד ווי דער ענין‬
‫פץ זריעת הגרעין אץ כח הצומח‪.‬‬
‫דעמאלט האב איך זיך דערמאנט‬
‫אויף דעם ביאור וואם הוד כ״ק‬
‫אאמו״ר הרה״ק האט געזאגט אויפ׳ן‬
‫פסוק טוב עין הוא יבורך‪ ,‬אז א טוב‬
‫עין בעגטשט דעם הוא‪ ,‬וואם הוא איז‬
‫עצמות א״ם הנעלם‪ ,‬און דער טוב עין‬
‫איז דאם מגלה‪.‬‬
‫די אהבת האב אל הבן איז דאך א‬
‫אהבה עצמית‪ ,‬א טאטע טראכט נאר‬
‫וועגען קינד‪ ,‬וואם דאם איז דאך כל‬
‫מציאותו פון דעם אב‪ .‬עס איז שוועד‬
‫צו רעדען‪ ,‬ווייל מיר ריידען מיט‬
‫פליישיגע ליפן אץ פליישיגע ווער־‬
‫טעד‪ .‬עם איז ידוע ״(‪ ,‬אז ואהבת לרעך‬
‫כמוך איז א כלי צו ואהבת את ה׳‬
‫אלקיך און באמת איז אהבת ישראל‬
‫נאך גרעסער‪ .‬כידוע אז שרש הכלים‬
‫איז העכער פון שרש האורות‪ ,‬און‬
‫אידן ווערן אנגערופן בנים למקום‬
‫כמ״ש בנים אתם לה׳ אלקיכם‪ ,‬נאר די‬
‫אהבה איז בהעלם און א טוב עין איז‬
‫דאס מגלה‪,‬‬
‫‪ (19‬ראה לקו״ד כרך ג׳ )תמד‪ ,‬א ואילך‪.‬‬
‫‪ (20‬התמים הו׳ ר ע׳ מה‪.‬‬
‫א‪ .‬אחד מהמסובים הציע להעומדים‬
‫מסביב השולחן שאחד מהם יאמר‬
‫קידוש ויוציא את האחרים‪ ,‬ואמר ב״ק‬
‫אדמו״ר ‪:‬‬
‫דער ״שהחיינו״ וואס מען מאבט‬
‫אין קידוש שמח״ת‪ ,‬איז דאס אויף‬
‫תורה״( און ביי תורה איז ביטא דער‬
‫ענין פון מוציא זיין‪ ,‬והלואי שכל‬
‫אחד יפקיע את עצמו‪.‬‬
‫ב‪ .‬פון די פירושי הזהר והקבלה איז‬
‫משמע‪ ,‬אז ניגון איז העכער״( פון‬
‫דיבור‪ ,‬ודיל ניגון איז פועל התכללות‪,‬‬
‫אבער ניט סתם זינגען‪ ,‬נאר עס זאל‬
‫זיך זינגען‪ ,‬וואס דאס איז דורך דעם‬
‫גילוי הנשמה‪ ,‬וואס דעמאלט איז‬
‫ניגץ די התאחדות הנשמות‪ ,‬וואט דאס‬
‫ווערט דורך קידוש‪ ,‬וואס דורך קידוש‬
‫ווערט די התחברות הארת הנשמה מיט‬
‫עצם הנשמה‪.‬‬
‫דארף מען זינגען צחאמען א ניגץ‬
‫וואט זאל ״געמען״‪.‬‬
‫ג‪ .‬אחד מהמסובים הי׳ מחלק מזוגות‬
‫— טארט — לאלה שעשו קידוש ושתו‬
‫לחיים‪ ,‬ואמר כ״ק אדמו״ד!‬
‫מען דארף געבען מיט א טוב עין‪.‬‬
‫איך דערמאן זיך איצטער‪ ,‬ווי אמאל‬
‫שמח״ת האט ר׳ מרדכי דובין שי׳‬
‫געטיילט חלה האט ער געגעבען ווי‬
‫א טוב עין ניט‪ .‬דעמאלט האט איינער‬
‫פץ די אנוועזענדע געדארפט האבען‬
‫‪ ( 18‬ראה לקו״ד כדר א׳ )ד« א(‪.‬‬
‫תנו‪ ,‬א ואילו(‪.‬‬
‫‪33‬‬ ‫פפר השיחות — ח׳תש״ד‬
‫הזמן המקום והסביבה‪ .‬אזוי איז דער‬
‫אופן פץ דעם לעבן אץ אז מען לעבט‬
‫קען מען דערנאך איבערלעבען‪.‬‬
‫אמאל איז דער איבערלעבן נאר‬
‫בנוגע דעם זמן‪ ,‬ודיל אין מקום גע־‬
‫פינט ער זיך נאך אין זעלבען מקום‬
‫אץ אמאל איז דער איבערלעבן ניט‬
‫נאר בנוגע דעם זמן נאר אויך בנוגע‬
‫דעם מקום‪ .‬עם איז אבער דא אמאל‬
‫א פאל‪ ,‬ווען דער איבערלעבן דארף‬
‫מאכען א לעבן‪ .‬די וועלכע לערנען א‬
‫פולע חסידות האבן א הרגש הפלאה‬
‫אץ א השגה אין דעם ענין‪.‬‬
‫אבער היינט איז דאך א יאריד׳ איז‬
‫ניט קיץ צייט אויף ארומריידען די‬
‫פרטי הענינים וואס איז דא אין דעם‪.‬‬
‫אין אלע וואלאסטען איז ניט געווען‬
‫ה‪ .‬וואס מיר געפינען זיך דא? עס‬
‫איז ניט פאר אונז די מדינה‪ ,‬די‬
‫שטאט׳ דער חצר‪ .‬מיר האבן אינ־‬
‫גאנצן ניט קיץ שייכות צו דעם ארט‬
‫אץ די סביבה‪ ,‬נאר די השגחה עליעה‬
‫האט דאך אונז געבראכט אהער איז‬
‫עם מיט א כוונה‪.‬‬
‫אונז‪ ,‬וואנדער אידען‪ ,‬האט די‬
‫השגחה עליונה געבדאכט איז אמע־‬
‫ריקע אויף אנצוווארעמען די גאם‬
‫מיט׳ן אור התורה‪.‬‬
‫יעדער איד דארף נעמען אויף זיך‬
‫מם״נ בפועל ממש אויף הרבצת תורה‬
‫ברבים׳ בגופו‪ ,‬בנפשו׳ רוחו ונשמתו‪,‬‬
‫מיט א מסירה ונתינה‪ ,‬יעדער מיט‬
‫וואס ער קען‪ ,‬מיט׳ן שבל‪ ,‬מיט השגה‪,‬‬
‫מיט׳ן קאפ אץ הארץ דורך דיבור‬
‫אץ פשוט גיין מיט די פיס פץ הויז‬
‫צו הויז שאפען קינדער אין די כעזר׳ע‬
‫תלמוד תורה׳ם און כשר׳ע ישיבות‪.‬‬
‫אין יעדע מצוה איז פאראן די‬
‫דער ענין האט זיך מיר אפגעלייגט׳‬
‫ווען איך האב דאן געזען ווי ר׳‬
‫מרדכי דובין שי׳ טיילט חלה מיט‬
‫א טוב עין‪.‬‬
‫דעם ביאור פון הוד כ״ק אאמו״ר‬
‫הרה״ק אויפ׳ן פסוק טוב עין האב‬
‫איך געהערט‪ ,‬בעת הרב התמים ר׳‬
‫שילם האט געדארפט זיך שטעלן צום‬
‫פריזיוו — דא הייסט דאם דרעפט —‬
‫האט אים הוד כ״ק אאמו״ר הרה״ק‬
‫געזאגט‪ :‬דו וועסט דאך סיי ווי ארויס־‬
‫גיץ פריי׳ נאר דער ני צ ח פון תהו‬
‫וואם דארף דורך דיר נתברר ווערן׳‬
‫דארף דורך גיץ דורך דעם ״וואלאסט״׳‬
‫אז די ניצוצות פון תהו זאלן אויך‬
‫מסכים דץ‪.‬‬
‫קיץ איין איד אץ ער איז געווען‬
‫איינער אין דעם וואלאסט אץ די אלע‬
‫וואלאסטען דינען געווען בכדי ער —‬
‫ר׳ שילם — זאל דא דורכגיץ‪.‬‬
‫וסיים כ״ק אדמ^ר‪:‬‬
‫די מעלה פון דעם ״טארט״ אויף‬
‫אנדערע טארטען איז‪ ,‬וואס ביי דעם‬
‫טארט איז גערעדט געווארן דער ענין‬
‫פץ טוב עין‪ ,‬ע״ד ווי אין זהר איז‬
‫ער מאריך אין דערציילען דעם מעמד‬
‫און מצב ביי וועלכן עס איז געזאגט‬
‫געווארן א געוויסער מאמר‪ ,‬וואס דער‬
‫מעמד און מצב הסביבה האט מגלה‬
‫געווען דעם מאמר וואס איז דעמאלט‬
‫געזאגט געווארן‪.‬‬
‫ד‪ .‬אין דיבור איז פאראן צורי אויס*‬
‫שפראכען וואס די צורי אדסשפרא•‬
‫כען דינען צוויי ענינים עצמיים‪ .‬לעבן‬
‫אץ איבערלעבן‪ .‬לעבן איז שי ‪ T‬אין‬
‫זמן׳ מקום אץ סביבה‪ ,‬וואס לפי אופן‬
 ‫ספר השיחות — ה׳תש״ד‬
‫געבן א קוק אויף דעד מלחמה דוחניו^‬
‫די נייעס דאדף מען זוכען אין דעם‪,‬‬
‫אויף וויפיל מ׳וועט מנצח זיץ די‬
‫מלחמה דוחנית‪ ,‬אדויסצודאטעווען די‬
‫אידישע קינדער‪.‬‬
‫בעת א מלחמה׳ אויב א פדאסטעד‬
‫סאלדאט פאדהיט אן אויפריים אפילו‬
‫פץ א קליין באמבעלע באקומט ער‬
‫א מעדאל׳ א פשוט׳ער סאלדאט קען‬
‫זיך פארדינען בעת א מלחמה א סך‬
‫מער ווי א גענעראל אין שלום צייט‪,‬‬
‫און ארויסנעמען א טריפה׳נעם טי־‬
‫טשער <רידער ער האט קאליע גע־‬
‫מאכט די קינדער איז ווי כאפען א‬
‫באמבע איידעד עם האט אויפגעריסן‪.‬‬
‫ו‪ .‬ווען שאול המלך חמל על מיטב‬
‫הצאן‪ ,‬האט ער געזאגט‪ :‬הקימותי את‬
‫דבר ה׳ און שמואל הנביא האט אים‬
‫געזאגט‪ :‬מאםת את דבר ה׳‪ .‬עם איז‬
‫א ודיטער חילוק פון הקימותי את‬
‫דבר ה׳ ביז מאםת את דבר ה׳‪.‬‬
‫שאול האט געוואלט בריינגען‬
‫קרבנות פון די מיטב הצאן פון עמלק‪,‬‬
‫בריינגען קרבנות לה׳ פון עמלק‪.‬‬
‫אבער שמואל האט אים געזאגט‪:‬‬
‫הלא שמע מזבח טוב אח דאם איז‬
‫גאר מאסת דבר ה׳‪ .‬שאול איז געווען‬
‫א משכיל‪ ,‬וואם ער קומט מרחובות‬
‫הנהר ”( איז ער געגאנגען פרעגען‬
‫ביים נביא על האתונות‪.‬‬
‫הגם אין אגה״ק )סי׳ כ״ב( זאגט ער‬
‫לכו נא ונוכחה וכו׳‪ ,‬א משכיל פרעגט‬
‫פאר די פערדלעד׳ אח שמואל איז‬
‫שמו־אל ״(‪.‬‬
‫‪ (21‬ע״ח ש״ח פ‪-‬ד ‪ :‬שאול מרחובות ר‪,‬נד‪.‬ר‬
‫וכד ושאול ד‪.‬מלר ד‪,‬י׳ מבחי׳ זו‪.‬‬
‫‪ (22‬קהלת יעקב מע׳ חנד‪.,‬‬
‫‪34‬‬
‫עשה פון די מצוד‪ -‬וואם און ווי מען‬
‫באדארף טאן די מצוד‪ ,‬און די לא‬
‫תעשה פון די מצוד‪ -‬וואם מען טאר‬
‫ניט טאן‪.‬‬
‫אין דעד מצוה פון ולמדתם את‬
‫בניכם‪ ,‬איז אויך פאדאן א מצות עשה‬
‫און מצות לא תעשד‪ -‬די מצוד‪ ,‬לא‬
‫תעשה פון ולמדתם את בניכם איז‬
‫אז מען טאד ניט געבען די קינדער‬
‫צו מלמדים און מלמדות וועלכע זענען‬
‫אוכלי טריפות אח מחללי שבת און די‬
‫מצות עשה פון ולמדתם את בניכם‬
‫איז‪ ,‬אז מען באדארף געבען די קינ־‬
‫דעד א כשד׳ן חינוך צו מלמדים און‬
‫מלמדות שומרי תורה ומצות‪.‬‬
‫אידן! טאטעם און מאמעם‪ ,‬דאטע־‬
‫וועט אייעדע קינדעד׳ אינגלעד און‬
‫מי ‪T‬לעד פץ די טדיפה תלמוד‬
‫תודה׳ם‪ .‬גיט אייעדע קינדער אין די‬
‫בשד׳ע תלמוד תודה׳ם וועט איד זיח‬
‫געבענטשט מיט עכט אידישע געזונטע‬
‫קינדעד‪.‬‬
‫איצטער איז מלחמה צייט‪ .‬מען‬
‫דארף וויסען‪ ,‬אז די מלחמה איז א‬
‫מלחמה רוחנית‪.‬‬
‫דער פרעזידענט איז א גרויסע‬
‫פערזענליכקייט אץ זיינע פירענדע‬
‫מענטשן אויף אלע געביטען זיינען‬
‫איבערגעגעבען פאר די טובת האנושית‬
‫אח מען גיט אוים גרויסע סומעם‬
‫געלט‪ ,‬אבער דאם אלעס איז נאד גאר‬
‫ודיניק‪ .‬עם איז א מלחמה רוחנית‪.‬‬
‫אלע טאג אין דעד פרי לויפט מען‬
‫קוקען אין די צייטונגען די נייעם‬
‫פון די מלחמה‪.‬‬
‫אז מען וויל וויסען וואו האלט עם‬
‫מיט דעד מלחמה גשמית דארף מען‬
‫‪35‬‬ ‫ספר השיחות — ה׳תע״ד‬

‫א שין‪ ...‬פאלעטען טוט מען אליץ נים‬
‫אן און אז מען טוט אים אן פאלעטען‬
‫קען מען אליין ניט אראפנעמען‪.‬‬
‫פון שם ס״ג‪ .‬דער ענין פון שמואל‬
‫הוד כ״ק אדמו״ר האמצעי איז‬
‫מבאר דעם ענין׳ וואס מען איז מברר‬
‫די ניצוצות פץ שפת המדינר‪ -‬מען‬
‫דארף יענעם זאגען ״פליינע׳׳ ווער־‬
‫טער׳ *עקסקיח מי״ אץ אים ״עקם־‬
‫פליינען״‪ .‬מען מוז אנווארעמען די‬
‫אנדערע לימודים און תורה לערנט‬
‫גאם און מאכען אן אייגענע סביבה‪.‬‬
‫מען אויך׳ דאם איז מאסת את דבר‬
‫ביי שמואל הנביא שטייס כי שם‬
‫ביתו׳ זאגען רז״ל כל מקום שהלך‬
‫ביתו עמו‪ .‬דאם הייסט׳ וואו ער איז‬
‫געקומען האט ער געהאט מיט זיך‬
‫דץ סביבה און האט יענעם אריינגע־‬
‫נומען אין דץ סביבה‪ .‬ניט ווי די וואס‬
‫קומען אריץ צו יענעם און נעמען‬
‫ביי יענעם און ווערן די בעלי בתים‪,‬‬
‫דאם איז מנהג פוילן׳ נאר מען בא־‬
‫דארף יענעם ארייננעמען אין זיין‬
‫סביבה‪.‬‬
‫אהל אץ בעלי עסקים׳ אז זיי זאלו‬
‫ח‪ .‬די לעצטע צייט האט מען מגלה‬
‫געווען א סך ענינים נסתרים׳ אבער‬
‫עם איז נאך דא א סך׳ א סך און גאר‬
‫א סך׳ וואם מען קען ניט מגלה דץ‪.‬‬
‫דעם לעצטן יאר האט מען א פולע‬
‫אנגעווארן‪ ,‬דער אויבערשטער זאל‬
‫העלפען‪ ,‬אז מען זאל דעם יאר פאר־‬
‫דינען וואם מען האט אין פריערדיגעו‬
‫יאר אנגעווארן און נאך מיט א הוספה‬
‫פץ דעם יאר‪.‬‬
‫לולי דמסתפינא וואלט איך גע־‬
‫זאגט׳ אז יעדערער זאל האבן א בי*‬
‫בעלע אויף צו פארשרייבען פאר זיך‬
‫אלע טאג די ענינים וואם ער האט‬
‫אויפגעטאן אויף הרבצת תורה ברבים‪.‬‬
‫שמואל איז געווען דער זין פון‬
‫חנוז אמ אלקנד‪ -‬אלקנה איז קנה אל‬
‫אץ חנה איז גימי ם״ג‪ ,‬די בירורים‬
‫איז שמו אל׳ שמו איז דער ענין פון‬
‫הארה׳ וואם אפי׳ אין א הארה פון א‬
‫אידן האט ער מאיר געווען בשם אל‬
‫דרב הסד‪.‬‬
‫די וואם האלטען‪ ,‬אז דער עיקר איז‬
‫ה׳‪ .‬זיי מיינען׳ אז דאם איז הקימותי‬
‫את דבר ה'‪ .‬אבער באמת איז עם‬
‫מאסת את דבר ד!'‪ .‬נאר דער חילוק‬
‫איז‪ ,‬אז מיט די טריפה ת״ת שטייט‬
‫מען אין א התמדות גמורה׳ אץ מיט‬
‫די ישיבות וואם לערנען א ביסל‬
‫תורה איז ניט אונזער ענין צו שטיין‬
‫אין א התנגדות׳ אבער עם איו מאסת‬
‫את דבר ה׳‪.‬‬
‫ז‪ .‬עם איז א חוב קדוש אויף יושבי‬
‫אוועקגעבען אלע טאג א שעה אויף‬
‫הרבצת תורה ברבים — איך מיץ ניט‬
‫דוקא מיינע ישיבות׳ נאר אלע כשר׳ע‬
‫ישיבות — מיט א מם״נ בפו״מ אץ‬
‫אין דעם איז שוין אויר נבלל אליין‬
‫לערנען א שיעור מדי יום ביומו‪.‬‬
‫באזונדער ווענד איך זיך צו די‬
‫תלמידי הישיבה‪ .‬איר מוזט געבען‬
‫תרומה לה׳ יעדן מאג א שעה אויף‬
‫לערנען מיט קינדער אץ רורך דעם‬
‫וועלען די מצליח דץ בעזה״י‪ .‬ניט ווי‬
‫די׳ וואם אז מען שיקט די צו וועלכן‬
‫עם איז ארט שטעלן די תנאים׳ וואם‬
‫די ווילן נאר באופן כזה׳ אין דער‬
‫היים האט מען אזעלכע גערופען מיט‬
 ‫ספר העזיחות — ה׳תש׳׳ד‬ ‫‪36‬‬

‫חודש בחודש׳ מדי שבוע בשבוע ומדי‬ ‫ט‪ .‬איך זאג דאס ניט מעצמי‪ ,‬נאר‬
‫יום ביום‪ .‬במילא קען מען מיך ניט‬ ‫בתור שליח׳ וואם מען האט מיר גע־‬
‫נארן‪.‬‬ ‫מאכט פאר א שליח זאגען בקול רם׳‬
‫אני מה אני׳ דער גאנצער אני איז‬ ‫אז עם זאל דערהערט ווערן אין אלע‬
‫מה‪ .‬איך וויל דא ניט ריידן בהנוגע‬ ‫ווינקעלעך פון דער גרויסער פאר־‬
‫לעצמי׳ אבער דאם איז נוגע צום כלל‪.‬‬ ‫הוה׳עטע אמעריקע׳ אז יערער איינער‬
‫די׳ וועלכע מיינען אז זיי נארן מיך׳‬ ‫זאל זיך איבערגעבן צו הרבצת תורה‬
‫אפי׳ בדקות דדקות׳ דארף מען זיי‬ ‫מיט מסירת נפש בפועל און ניט גאר‬
‫זאגען‪ ,‬אז זיי מאכן א טעות‪ .‬איך‬ ‫בכה׳ נאר בגופנו׳ נפשנו׳ רוחנו‬
‫דערקען זיי‪ .‬און ווען ס׳טרעפט אמאל׳‬ ‫ונשמתנו׳ מיט די פיס׳ הארץ און‬
‫אז מען דערקענט ניט׳ זיינען דא די׳‬ ‫קאפ׳ כל אחר לפי ערכו‪ .‬איינער איז‬
‫וועלפע זיינען מודיע‪ .‬הוד כ״ק אאמו״ר‬ ‫שייך צו פיס׳ גיין פון הויז צו הויז‬
‫הרה״ק האט אמאל געזאגט להרב יעקב‬ ‫אץ בריינגען קינדער אין די תלמוד‬
‫לאנדא‪ ,‬אז מען קען אפילו מהפך זיין‬ ‫תורה׳ס און איינער איז שייך צו הארץ‬
‫א כח‪ ,‬אז דאם וואם עם ווילט זיך‬ ‫און קאפ דורך ווירקען מיטץ רעדן‬
‫ניט זאל זיך ניט העדן‪.‬‬ ‫א‪ .‬ז‪ .‬וו‪.‬‬
‫ל ‪ p‬איז איצטער‪ ,‬אז מען וועט גייו‬ ‫אין ענין פון שליחות געפינען מיר‬
‫צו הקפות׳ וואס יעדער איד האלט‬ ‫ביי משה רבינו! וישב משה את דברי‬
‫דאך די עץ חיים׳ם פון תורה‪ .‬די ספר‬ ‫העם׳ אזוי וויל איך אויך איבערגעבן‬
‫תורה קען דאך ניט ארומגיץ ארום‬ ‫צוריק מיינע שליחות׳ וויל איך׳ אז‬
‫בימה ווערט ער די הגלים פון תורה׳‬ ‫יעדערער זאל זיך ארויסזאגען׳ ווער‬
‫וואם דאס איז דאך דער אופן שבועה‬ ‫עם גיט זיך איבער צו טאן אלע טאג‬
‫היותר גדולה בנקיטת חפצא‪ .‬די תורה‬ ‫מיט א מס״נ אויף הרבצת תורה‪.‬‬
‫איז חפצו של הקב״ה כמאמר וחפצי‬ ‫און אזוי ווי עם איז געווען במקדש‬
‫בה‪ ,‬און דאס איז דער נקיטת חפצא‪,‬‬ ‫דער ענין פון הצבעה׳ אזוי זאל‬
‫אז מען גיט זיך איבער צו דער עבודר‪,‬‬ ‫איצטער יעדער איש תיל אשר יראת‬
‫במסירת נפש‪.‬‬ ‫ה׳ נגה בלבו׳ נג״ה מיט א ה׳׳ מצביע‬
‫און די עבודה פון הרבצת תורה‬ ‫זיין‪.‬‬
‫ברבים איז א בלי צו צמיחת קרן‬
‫דוד‪ ,‬אז אין דעם יאר זאל זיך אנ־‬ ‫)כל אחד מהנאספים הגביה אצבעו‬
‫הויבען צמיחת קרן משיח צדקנו‪,‬‬ ‫וכ״ק אדמו״ר הביט בפני כאו״א(‪.‬‬
‫מיט פופציג יאר צוריק האט מיד‬
‫הוד כ״ק אאמו״ר הרה״ק געזאגט׳ צו י‪ .‬היינט איז שמחת תורה‪ ,‬תורת חיים‪,‬‬
‫מיין בר מצוה׳ דריי ענינים‪ :‬ניט זיינען אלע מלאכי מעלה שלוחים‬
‫נארן זיך׳ ניט נארן קיינעם׳ און ניט וועלכע שטייען מיט אנגעשפיצטע‬
‫לאזען זיך נארן פץ יענעם און דאם אויערן צו הערן יעדע הגה — ווארט‬
‫אלץ זאל דץ אן בליטות‪ .‬עס איז שוין — וראם א איד איז מעורר אויף‬
‫פופציג יאר ווי איך טו אין דעם מדי לימוד התורה אץ יעדע ברכה ווארט‪,‬‬
‫‪37‬‬ ‫ספר השיחות — ח׳תש״ד‬

‫זאל זיך דערהערן דער מעלה מעלה‬
‫פון כוונת עצמותו ית׳‪,‬‬
‫אמאליגע יארן׳ בעפאר די פאר־‬
‫שפרייטונג פץ טעלעגראף׳ פלעגט מען‬
‫שיקען געוויסע נויטיגע ידיעות דורך‬
‫שטאפעטן — שליחים הרצים בסו­‬
‫סים —‪.‬‬
‫אין לעבען איז ניט שייך פילן און‬
‫אין די ערטער וואו דער שטאפעט׳‬
‫שליח מיוחד׳ פלעגט דודכרייטען פלע־‬
‫גען די מענטשן ריידען צווישען זיך‬
‫און זאגען פארשידענע השערות׳ ווע־‬
‫גען דעם ציל פון דעם שטאפעט׳ס‬
‫נסיעה‪ ,‬ודיל אלע האבען געוואוסט‪,‬‬
‫איך וועל זדיך זאגן מיץ לחיים און‬
‫אז א שטאפעט שיקט מען נאר אויף‬
‫איר זאלט אלע ענטפערן לחיים‬
‫א ענין נ ח ח ביותר׳ וואם איז נוגע‬
‫אין נפשות‪.‬‬
‫מיין קומען צו ^י ך אין אמעריקע‬
‫איז א שטאפעט שליחות׳ מעורר זיין‬
‫אץ מזרז זיין אויף הרבצת חורה אין‬
‫אמעריקע און מאכען אמעריקע פאר‬
‫א מקום תורת ומצוות‪.‬‬
‫אלם הכנה און הקדמה צו גיין‬
‫טאנצען מיט די תורה׳ זאל מען מכריז‬
‫זיץ ברבים‪ ,‬אז די וואם ווילן טאן‬
‫אין הרבצת תורה ביראת שמים זאלן‬
‫מצביע דין באצבע אץ איך גיב מיין‬
‫ודין׳ מען זאל עס געבן אלע די׳‬
‫וועלכע האבן און וועלכע וועלן מצביע‬
‫זיין און אי״ה נאך יום טוב זאל מען‬
‫אלע נעמען וועלכע האבן מצביע גע־‬
‫ווען אויפשרייבען מיט דיערע מוטערם‬
‫נעמען אץ מיר איבערגעבן דעם צעטל‪.‬‬
‫איז עושה שליחותו דאן ווערט חזק״ה‬
‫יב‪ .‬הוד כ״ק אאמו״ר הרה״ק איז‬
‫שמח״ת — כמדומה שנת תרנ״ט או‬
‫תרס״ג — געווען זייער אדפגעלייגט‪.‬‬
‫בכלל האט ער יענעם סוכות א פולע‬
‫לחיים׳ עם זאל‬ ‫וואט אידן ווינטשן‪.‬‬
‫פילן דעם חיות‬ ‫זיין א שנת חיים׳‬
‫דעם צמיחת קרן‬ ‫אלקי אץ דערהערן‬
‫צמיחת קרנו של‬ ‫דוד וואם ראם איז‬
‫משיח‪.‬‬
‫לעבען איז בלתי מורגש‪ ,‬הרגש איז‬
‫שייך אין מדות אהבה ויראה׳ אבער‬
‫ווען איינער פילט א האנט אדער‬
‫א פוס איז דאס א הוראה׳ אז דער‬
‫צודיטער אבר איז מקולקל׳ דערפאר‬
‫פילט ער דעם אבר׳ אבער לעבן פילט‬
‫זיך ניט׳ עם איז ממילא‪.‬‬
‫ולברכה‪.‬‬
‫יא‪ .‬חזקה שליח עושה שליחותו‪ .‬אין‬
‫איינער פץ די דברי קדש הקדשים‬
‫וואם איך האב זוכה געווען צו הערן‬
‫פון הוד כ״ק אאמו״ר הרה״ק אין א‬
‫יחידות — י״ב תמוז תרס״ט — האט‬
‫ער מיר געזאגט‪:‬‬
‫ירידת הנשמה בגוף איז א שליחות‬
‫וואם עצמות א״ם גיט איבער יעדע‬
‫נשמה דורכפירן אין עולם׳ אץ אז דער‬
‫שליח פירט דורך זיין שליחות אין‬
‫הרבצת תורה ועבודה און אהבת‬
‫ישראל ווי דער רצון של מעלה איז׳‬
‫דאן איז ער מוסיף כח ואור אין דעם‬
‫כח של מעלה כביכול אץ דאם איז‬
‫דער ביאור אויף דעם מאמר חזקה‬
‫שליח עושה שליחותו׳ ווען דער שליח‬
‫חזק ה׳׳ ער איז ממשיך דעם חתק‬
‫העצמות ב״ה אין ספירת המל׳‪ ,‬וואם‬
‫רגלי׳ יורדות בירידה אחרי ירידה׳‬
‫ממדרי׳ למדרי׳‪ ,‬אז אין מטה מטה‬
 ‫ספר השיחות — ח׳תש״ד‬
‫בזוי׳‪ ,‬צוליב די מתפרצים וואם גלוי־‬
‫בען ניט אין ביאת המשיח‪ .‬זיי זיינזץ‬
‫די מעפילים אידן‪ .‬מיר בעטען עם זאל‬
‫זיץ ציון וירושלים אמיתיים׳ א ריינע‬
‫ציץ און א ריינע ירושלים‪ .‬די וועלכע‬
‫זיינען שייך צו תשובה זאלען תשובה‬
‫טאן און די וועלכע דינען ניט שייך צו‬
‫תשובה׳ איז מישן מיר זיך ניט אין‬
‫בעל־בית׳ישקייט‪.‬‬
‫השי״ת זאל העלפן׳ עם זאל זיין‬
‫בחסד וברחמים אן יסורים ר״ל‪ .‬ער‬
‫איז דאך א כל יכול‪ .‬און עם זאל‬
‫זיין כי מציון תצא תורה ודבר ה׳‬
‫מירושלים בקרוב ממש׳ אמן‪.‬‬
‫אז אויך נבראים בעלי גוף זאלען‬
‫טו‪ .‬כ״ק אדמו״ר שאל!‬
‫ווי האלט מען מיט די חברים?‬
‫וענו ‪ :‬מען האט מכריז געווען אונטן‬
‫אין ביהמ׳׳ד אץ עם זיינען צוגעקומען‬
‫חברים‪.‬‬
‫ואמר כ״ק אדמו׳׳ר!‬
‫תלמידים יקרים ונעימים׳ מען דארף‬
‫מרבה זיץ אין חברים בעלי עבודה‬
‫ופועל אץ עם איז א חוב נפשי אויף‬
‫יעדען בן תורה אץ בן עבודה צו‬
‫דערקלערן דעם ענין‪.‬‬
‫יעדען טאג דארף מען טאן פאר‬
‫תורה׳ אויב ניט איז עם א טויטער‬
‫טאג ר״ל און עם פעלט פון די שס״ד‪,‬‬
‫ימים‪ .‬עם איז פאראן אריכות ימים‪.‬‬
‫פשוט מיינט עם אריכות אין ימים‬
‫ושנים׳ אבער דער אמת׳ער פשט‬
‫מיינט אריכות ימים׳ אז די טעג זיי*‬
‫נען פולע׳ בא כימים מיינט‪ ,‬אז‬
‫מ׳האט אויפגעטאן אין די טעג‪.‬‬
‫עם קען דין זקנים מיט גראע בערד‬
‫אבער נאך גאר יונג׳ וואם קענען גיין‬
‫אונטער׳ן טיש׳ איד מיץ נים ממעט‬
‫‪38‬‬
‫פארבראבט אץ געזאגט שיחות קדושות‬
‫אלע סוכות טעג‪.‬‬
‫יענעם שמחת תורה בעת הקפות‬
‫האט הוד כ״ק אאמו״ר הרה״ק געזאגט‪:‬‬
‫עם איז פאראן א מאמר פץ הוד‬
‫כ״ק רבנו הזקן פץ די ערשטע ציי־‬
‫טען׳ וואס הוד כ״ק רבנו הזקן איז‬
‫געקומען פץ מעזדיטש׳ וואט דאן‬
‫פלעגט הוד כ״ק רבנו הזקן זאגען‬
‫ווערטער‪ ,‬א ווארט איז געווען א תורה‬
‫שלימה‪.‬‬
‫אתה הראת לדעת כי הוי׳ הוא‬
‫אלקים‪ .‬אתה — עצמות אין סוף׳‬
‫הראת — האסט באוויזען‪ ,‬לדעת —‬
‫וויסען געטליכע השגות אין א ידיעה‬
‫שכלית דורך דעם פארשטאנד‪ ,‬אז הוי׳‬
‫הוא אלקים‪ ,‬אז טבע איז למעלה מן‬
‫הטבע‪ .‬די כוונה העליונה אין טבע‬
‫איז‪ ,‬אז מען זאל האבען א שכל פאר־‬
‫שטאנד אין אין עוד מלבדו‪.‬‬
‫יג‪ .‬לעושה נפלאות ״(׳ די נפלאות‬
‫זעען אלע‪ ,‬אבער! גדולות — די‬
‫גדולות פץ די נפלאות‪ ,‬איז נא־־!‬
‫לבדו — דאם ודיים נאר דער אויבער־‬
‫שטער אליץ‪ .‬כ״י — די ל׳ כלים‬
‫דזו״נ וואס על ידם קען זיץ אן עולם‬
‫איז — חסדו׳ וואם באמת האט דאך‬
‫געקענט זיין׳ אז בעולם זאל מאיר‬
‫זיץ אלעס בגילוי׳ נאר אזוי איז עלה‬
‫ברצונו עם זאל זיין עולם‪ ,‬איז דאס‬
‫חסדו׳ און צוליב דעם דארף דין די‬
‫ל־ כלים דזו״נ‪,‬‬
‫יד‪ .‬כי מציון תצא תורה׳ היינט איז‬
‫דער ציץ וירושלים אן אבילה און‬
‫‪ (23‬ראד׳ ד׳׳ר׳ זד״ תש*ד‪.‬‬
‫‪39‬‬ ‫ססר חשיחווו — ח׳תש״ד‬
‫זיין‬ ‫זיץ‬‫ונשמתו‪ ,‬אץ דאס דארף‬ ‫זיץ במהותם‪ ,‬ודיל באמת האבן זיי גאר‬
‫גאנצער מהות‪.‬‬ ‫ניט קיץ מהוו^‬
‫עס איז א פנימיות׳דיגער ודיטאג‪.‬‬
‫נוגי ימא‪ ,‬פיש לעבן אין וואסער׳‬
‫מיר חסידי חב״ד קענען ניט און‬
‫וואסער איז מקום חיותם און דגים‬
‫טארען ניט זיך בענוגענען מיט א‬
‫הפורשים מן הים מיד ד& מתים‪,‬‬
‫עבודה חיצונית אץ עס איז א טיפער‬
‫זייער חיות איז וואסער‪ .‬אידישער‬
‫ודיטאג גאר גאר א שטארק טיפער‬
‫חיות איז תוררנ תורה איז אונזער‬
‫אץ א בושה פנימית‪ .‬עס איז א‬ ‫חיות און דער קיום פון די דיני‬
‫רוחניות׳דיקער ירד ירדנו‪ .‬דאכט זיר‪,‬‬ ‫התורה איז אונזער גאנצער מהות‪.‬‬
‫מען הערט און מען איז מדייק די‬
‫ווערטער‪ ,‬מען חזר׳ט זיי איבער כמה‬ ‫אלע מאל זאגט מען און מען‬
‫פעמים‪ ,‬אץ דער וואס דערמאנט א‬ ‫חזר׳ט אפילו איבער די רייד‪ ,‬אבער‬
‫ווארט וואס מען האט פארפעלט בעת‬ ‫דא דארף זיין עבודה בפועל און טאקע‬
‫חזרה איז ער צופרידען אץ די הערער‬ ‫פץ היינט‪ ,‬ניט אפלייגען‪ ,‬נאר טאן‬
‫זיינען צופרידען‪ ,‬אבער דער תכלית‬ ‫מיט א מסירה ונתינה אויף הרבצת‬
‫המכוץ אין עבודה בפועל קומט ניט‬ ‫תורה‪.‬‬
‫אראפ‪.‬‬ ‫איץ קינד ראטעווען פון א טריפה‬
‫אלטע חסידים בעלי עבודה האבען‬ ‫ת״ת אץ ברענגען אים אין א בשר׳ע‬
‫געהאט אויף דעם א ספעציעלן מאמר‪,‬‬ ‫ת״ת איז א עולם מלא‪.‬‬
‫נשיאים ורוח וגשם אין‪ ,‬מען זינגט א‬ ‫אלע ודיסען‪ ,‬אז אין שמחת תורה״‬
‫חב״ד תנועה‪ ,‬מען פאטשט מיט די‬ ‫דיקע קרשעהמ״ט איז זאגענדיג שמע‬
‫הענט‪ ,‬מען קלאפט מיט די פיס‪ ,‬אבער‬ ‫ישראל דארף מען מקבל זיין אויף‬
‫דער האן רירט זיך ניט פון זיין‬ ‫זיך די מסירה ונתינה אויף הרבצת‬
‫ארט‪.‬‬ ‫תורה מיט א מס״נ בגופו‪ ,‬רוחו‬

‫שמח״ת בסעודה‬
‫געווען די קביעות פון שמח״ת אזוי‬ ‫א‪) .‬זעצינדיג צום טיש האט כ״ק‬
‫ווי היינט‪ ,‬און כ״ק אדמו״ד נ״ע האט‬ ‫אדמו״ר געזאגט‪ (:‬זיי — צורי פון‬
‫דאן געמאכט קידוש היום אין מיט׳ן‬ ‫אג״ש שי׳ — האבן א שווערן דזשאב‬
‫סעודת שמח״ת‪.‬‬ ‫וועגן קידוש היום ”(‪.‬‬
‫כ״ק אדמו״ר האט געפרעגט צי גע־‬ ‫איינער פץ אנ״ש האט געזאגט אז‬
‫דיינקט ער אויך ווי איז געווען מיט‬ ‫ער געדיינקט אז אין יאר תר״פ איז‬
‫ברכת המזון‪ ,‬האט ער געענטפערט אז‬
‫ער געדיינקט ניט ”(‪.‬‬‫ד‪,‬קביעות דשמח״ת בשנת תש״ד ד‪,‬יתר‪,‬‬ ‫‪(24‬‬
‫ביום ועש״ק‪ ,‬וסעודת יו״ט נמשכה עד אחרי‬
‫השקיעה‪ ,‬ושלח כ״ק אדמויר ב׳ הנ*ל לע^ ‪ (25‬ברשימת השומעים נמצא קטע זה ‪:‬‬
‫ועל זה אמר כ*ק אדמו״ר‪ ,‬אשר זה הי•‬ ‫כדין קידוש וברהמ״ז‪.‬‬
 ‫ספר השיחות — ח׳תש״ד‬ ‫‪40‬‬
‫מ׳דארף זאגן ווי ס׳שטייט אץ סידור‬ ‫ווען די צורי פון אנ״ש האבן זיד‬
‫אומגעקערט און האבן ניט געענטפערט — פריער רצה אץ נאכער יעלה‬
‫קלאר׳ האט כ״ק אדמו״ר פארשטאנען ויבא — און די מלאכים וועלן מברר‬
‫אז זיי ווילען ניט זאגן׳ האט ער גע־ זיין וואס קומט פריער‪.‬‬
‫פאר ברהמ״ז האט כ״ק אדמו״ר‬ ‫זאגט ‪:‬‬
‫צו מיד איז דאס ניט נוגע‪ ,‬ודיל דערמאנט אז מ׳זאל זאגן אויך רצה‪,‬‬
‫קוקן אויף אים וואס ער‬ ‫איך וועל ניט מאכן קידוש‪ ,‬די שאלה און ניט‬
‫זאגט ניט‪ ,‬ווארום ער האט ניט גע־‬ ‫איז נוגע צו די מסובים‪.‬‬
‫הא ‪ p‬זיי געזאגט‪ ,‬אז על פי דין מאכט קידוש‪.‬‬
‫דארף מען מאכן קידוש ”(‪.‬‬
‫זיי האבן געפרעגט ווי דאדף זיין ‪ a‬דאס ערשטע דארף מען רייח‬
‫אין בענטשן מיט רצה און יעלה ויבא צום גבאי‪.‬‬
‫יעדער מנהג איז כעין דאורייתא‪.‬‬ ‫און וואס דארף מען זאגן פריער‪ ,‬ווא־‬
‫ווען דו האסט מיר אויפגערופן צו‬ ‫רום‪ ,‬לכאורה׳ דארף מען פריער זאגן‬
‫יעלה ויבא און נאכדעם רצה‪ ,‬כדי חתן בראשית האסטו געזאגט חתן‬
‫צו‬ ‫ברא‪ .‬דער מנהג איז‬ ‫בראשית‬ ‫ס׳זאל ניט זיין קיץ סתירה‪.‬‬
‫זאגן חתני בראשית ברא‪ ,‬לשון רבים‪,‬‬ ‫האט כ״ק אדמו״ר געענטפערט‪:‬‬
‫אפילו צו א יחיד‪ ,‬דער טעם‪ ,‬ודיל‬
‫ווען א איד איז עולה לתורה‪ ,‬איז‬
‫בפעם הראשון כי כ״ק אדמו״ר ג״ע לא הי׳‬
‫נוהג כן מעולם רק פעם א׳ בשנת תח׳פ‪ ,‬ער עולה לתורה‪ ,‬ער האט אן‬
‫עד אז‪ ,‬הי׳ זמן רב שאני הייתי מקדש עלי׳‪ ,‬אץ אין מדרש שטייט אז‬
‫ואאמו״ר נ״ע לא הי׳ אומר לי כלום‪ ,‬אח״כ חמשה שמות נקראו לה נפש רוח‬
‫פעם א׳ הי׳ אומר לי שאינו כדאי לנר‪,‬וג נשמה חי׳ יחידה‪ ,‬איז יעדער מדריגה‬
‫כן מאיזה סעמים ומאז הפסקתי ולא הייתי האט אן עלי׳‪ ,‬נפש איז עולה אין‬
‫מקדש‪ ,‬אמנם בשנת תר״פ‪ ,‬שאז הי׳ הל‬
‫מ׳כ שמח׳׳ת בערש׳׳ק והרי׳׳ל שי׳ התאמץ עשי׳‪ ,‬רוח אין יצירה‪ ,‬נשמה אין‬
‫בזר‪ ,‬אשר עפ׳׳י דין צריכים לקדש על היום בריאה‪ ,‬חי׳ יחידה אין מל׳ דאצילוו^‬
‫ואני לא רציתי בזה בשו״א אשר אאמו׳׳ר דאס איז אזוי בא אלע אידן‪ .‬ביי‬
‫נ״ע יקדש‪ ,‬אבל אאמו׳׳ר הסכים אז לר‪.‬רי״ל צדיקים איז חי׳ עולה אין זו״נ און‬
‫שי׳ וגליתי אז דעתי בזה‪ ,‬ושלח אותי יחידה אין עולמות א״ס שלפני‬
‫בשליחות שלא אד‪,‬י׳ בעת מעשה ומאנתי בזד‪,‬‬
‫וא׳ לי אז אשר גם בן גדול צריו לציית הצמצום‪.‬‬
‫די דאמיגע עלי׳ איז אין דערוואבן‬ ‫וד‪,‬לכתי בשליחותו בהכרח אבל סמנתי את‬
‫היץ לבלי יקדש‪ ,‬אמנם הרי״ל בעקשנותו מאנטאג און דאנערשטאג‪ ,‬אץ כל שכן‬
‫הגדולה השיג יין ממקום אחר והביא אל אין שבת און יו״ט )און כל שכן אין‬
‫השלחן ואאמו׳׳ר ג׳׳ע קדש על היין‪ ,‬כדין‪ ,‬מנחה פץ ש״ק ”((׳ און שמח״ת איז‬
‫ואח׳׳ב בבואי משליחות ונתוודע לי אשר‬
‫אאמו״ר נ׳׳ע קדש על היום‪ ,‬פעל עלי גאר אנדערש׳ ודיל שמח״ת זיינען אלע‬
‫התרגשות גדולה והייתי מרגיש אז שלא אידן עולת לתורה‪ ,‬און בא דעם חתן‬
‫בסוב מאד‪.‬‬
‫‪ (26‬ראד‪ ,‬שו׳׳ע אדד׳׳׳ז או׳׳ח םרע*א סעיפי‬
‫‪ (27‬לקו׳׳ד כרן־ ב׳ )רסו‪ K ,‬ואילוף‬ ‫י־יא‪.‬‬
‫‪41‬‬ ‫ספר העיחות — ה׳מע״ד‬
‫התלהבות איז נאך אלץ ניט פאראן׳‬
‫דער חסרון ליגט ניט אין הויבען די‬
‫פיס׳ דער חסרץ ליגט‪ ,‬וואם די הארץ‬
‫און די קאפ זיינען ניט שמחת תורה״‬
‫דיק‪.‬‬
‫— אח״כ התחילו לנגן הניגץ הידוע‬
‫״ניע זשוריצי חלאפצי״ וציוה כ״ק‬
‫אדמו״ר להפסיק באמרוג‬
‫פריער באדארף מען זיץ ״חלאפצי״׳‬
‫״חלאפיעץ״ ווערט מען דורך זיעה‬
‫של מצוה אין עבודת התפלה‪.‬‬
‫פריער דארף מען זינגען אנצוווא־‬
‫רעמען דעם חלאפיעץ מיט דעם חום‬
‫הקדושה׳ אז אלע ביינדעלעך זאלען‬
‫דערהערען שמחת תורה‪ .‬די פיאטע‬
‫זאל דערפילען די התרגשות הלב און‬
‫דביקות המוח פץ שמחת תורה׳ אץ‬
‫דאן קען מען זינגען ״ניע זשוריצי‬
‫חלאפצי״‪.‬‬
‫חסיד איז די עדשטע זאך איינהייצען‬
‫ד‪ .‬די עבודה פון חודש אלול איז א‬
‫הקדמה עבודה צו די עבודה פץ ר״ה‪.‬‬
‫דער אני לדודי אין דער עבודה פון‬
‫חדש אלול איז א הכנה טובה צו דעם‬
‫קבלת עול מלכות שמים פון דעם‬
‫ודודי לי אין ר^ט השנת‪.‬‬
‫אין תפלת מנחה פץ ערב ראש‬
‫השנה זעגענט מען זיך מיט דעם‬
‫אוועקגייענדען יאר און אין תפלת‬
‫ערבית פץ די ערשטע נאכט ראש‬
‫השנה איז מען מקבל פנים דעם ניי־‬
‫אנקומענדען יאר‪.‬‬
‫דער וידוי בלחיט אין די פרשיות‬
‫פון תקיעת שופר איז אויף אזעלכע‬
‫ענינים וואם פריער פאר דער עבודה‬
‫פנימית פץ ר״ה ביינאכט אץ די‬
‫תפלות ר״ה בייטאג האט ער דאם‬
‫ביי זיך ניס גערעכענט פאר קיין חטא׳‬
‫זייבען עולה אלע נשמות האבות‪ .‬דער־‬
‫פאר דארף מען זאגן בלשון רבים‪.‬‬
‫כ״ק אדמו״ר האט מסיים געווען‪:‬‬
‫און דאס פעלט מיר‪.‬‬
‫)כ״ק אדמדר האט געהייסן נעמען‬
‫א סידור און דער גבאי זאל נאכא־‬
‫מאל זאגן פון דעם לעצטן יעמוד —‬
‫בלשץ רבים(‪.‬‬
‫ג‪ .‬אין התועדות אנ״ש איז א ניגון‬
‫דערווארעמט‪ .‬דעד אופן פון דעם‬
‫חסידישען דערווארעמען איז אויר מיט‬
‫א הסידישען סדר‪.‬‬
‫חסידות איז אליץ מסודר מן הקל‬
‫אל הכבד אץ מאכט א סדר אין יעדער‬
‫זאך‪ ,‬הן עניני עבודה און הן עניני‬
‫השגה והשכלה איז ביי חסידי חב״ד‬
‫אלץ מיט א סדר‪.‬‬
‫די התחלת עבודה פץ א חב״ד‬
‫די הרובע — אויווען — ארויסצו־‬
‫טרייבען דעם פראסט׳ מיט א האר־‬
‫ציגען חב״ד ניגון מאכט מען ווארים‬
‫אז עם ווערט ווארים הויבט אן ווערן‬
‫ליכטיגעד‪ .‬עם איז מאיר דער אור‬
‫התורה אץ אז תורה איז מאיר ווערט‬
‫ווארים אץ ליכטיג באור התורה‬
‫ועבודה‪.‬‬
‫מען דארף זינגען א חסידות־‬
‫פנימיות׳דיגען ניגץ‪ ,‬וועלכער זאל‬
‫ארויסטרייבען די קעלט אץ פינסטער־‬
‫ניש אץ מאכען ליכטיג אץ ווארים‬
‫מיט א חסידות איבערגעגעבענעם‬
‫ריקוד‪.‬‬
‫— הנאספים ניגנו ורקדו בהתלהבות‬
‫ואח״כ אמר כ״ק אדמו״ר‪:‬‬
‫אמת׳ מען וויל זינגען און טאנצן‬
‫מיט התלהבות׳ אבער די חסידוח׳ע‬
 ‫ספר השיחות — ה׳תש״ד‬
‫פירט אדום אידען ממדינה למדינה‬
‫און ממקום למקום צוליב א כוונה‬
‫פנימית פון הרבצת תורה וידאת‬
‫שמים‪.‬‬
‫ז‪ .‬מען באדארף האבען א מסירה‬
‫ונתינה אויף הרבצת תורה‪.‬‬
‫עס איז זייער טוט ורי וואם די‬
‫תלמידי הישיבות‪ ,‬ד׳ עליהם יחיו‪,‬‬
‫ווייסען גאר ניט זייער כח און וואם‬
‫פאר א מיוחסים זיי זיינען‪.‬‬
‫צורך השעה איז ארויסצוראטעווען‬
‫די קיגדעד פון די טריפה ת״ת און‬
‫זיי בדייגגען אין כשר׳ע ת״ת און‬
‫כשר׳ע ישיבות‪.‬‬
‫ח‪ .‬ברזל ונחשת מנעלן‪ .‬ברזל —‬
‫עם הכולל — איז בגימ׳ עמלק און‬
‫ספק‪ ,‬וואם דאס איז קלי׳ עמלק‪.‬‬
‫נחשת איז אותיות נחש‪ .‬הגם נחשת‬
‫איז געווען אין משכן‪ ,‬און עם שטייט‬
‫אויך והי׳ כל הנשוך וכר‪ ,‬דאם איז‬
‫געווען אין משכן‪ ,‬און ביי משרע״ה׳‬
‫אויך אין מקדש איז געווען נחשת‪.‬‬
‫■ איז אויף דעם שטייט ברזל ונחשת‬
‫מנעלך‪ .‬מנעול איז א שלאם‪ .‬דאם‬
‫מיינט‪ ,‬אז מען דארף פארהאקען מיט‬
‫שלעסער אז די קלי׳ עמלק און דער‬
‫נחש זאלען ניט קענען צוקומען‪.‬‬
‫אז מען וויל האבען א ציור וואם‬
‫איז קלי׳ עמלק‪ .‬קען מען דאם זעו‬
‫אפילו פון דעם וואם האט היינט גע־‬
‫טראפען בעת קריאת התורה׳ וואם‬
‫עפ״י סיבה האט מען גענומען די‬
‫ערשטע ס״ת צו לייענען פ׳ וזאת‬
‫הברכה און ס׳איז גאר געווען די ס״ת‬
‫פון בראשית אץ מען האט געדארפט‬
‫גולל זיין די ס״ת‪ .‬איז אויב זרינער‬
‫פרעגט וואם איו דאם אץ ענטפערט‪,‬‬
‫ווי דער ענין פח ויגבה לבו בדרכי‬
‫ה׳‪ .‬אז ער זאגט א שייגע סברא אדער‬
‫ער איז מחדש א חידוש פילם ער‬
‫א געשמאק אין דעם‪ ,‬ממילא גנב׳ט‬
‫זיך אדיין א הנאת עצמו‪ ,‬איז האט‬
‫ער ניט קיץ עצה פטור צו ווערן דער*‬
‫פון גאר דורן שינוי ממהות למהות אץ‬
‫אויף דעם איז דער וידוי בלחש עם‬
‫זאל ווערען ביי אים א שינוי ממהות‬
‫למהות‪.‬‬
‫ה‪ .‬צוליב העדר העבודה אין דרכי‬
‫החסידות זיינען שטארק פאדגרייזט‬
‫געווארן כמה דרכי ועניני הנהגת‬
‫החסידים‪ .‬פץ קדמונים אן איז דער‬
‫מנהג החסידים‪ ,‬אז בעת א פארברענ־‬
‫גען זאגט מען דברי כבושין‪ ,‬מען‬
‫רעדט אין א דיבור מפורט ומסודר‬
‫ווי מען באדארף זיין לויט די הוראת‬
‫החסידות און ווי מען איז בפועל‪,‬‬
‫און מען איז מבאר בארוכה ובפרטיות‬
‫ווי אזוי מען קען און ווי מען מוז‬
‫פאריכטען‪.‬‬
‫בין איך מפרסם ברבים לטובת‬
‫הרבים א ווארט וואס עס איז ביי‬
‫מיר פארשריבען פון שמחת בית‬
‫השואבה תרנ״ו‪.‬‬
‫מען דארף וויסען און מען דארף‬
‫דאם מפרסם זיין ברבים‪ ,‬אז מען גיט‬
‫יענעם א שטאך גיט מען אים א‬
‫שטאך מלמעלה און לפעמים גיט מען‬
‫יענעם א קיצעל און מ׳איז אויסעז‬
‫יענעם א שטאך צוטאן מיט דעם‪ ,‬איז‬
‫גיט מען א שטאד מלמעלה‪.‬‬
‫ו‪ .‬דער אויבערשטער ב״ה האט אונז‬
‫געבראכט אין דער מדינה׳ מען האט‬
‫שוין כמד‪ .‬פעמים מדגיש אץ מבאר‬
‫געווען‪ ,‬אז די השגחה עליונה הפרטית‬
‫‪43‬‬ ‫ספר השיחות — ה׳תש״ד‬
‫ער זאגט אין אגה״ק סי׳ כ״ג וועגען‬ ‫אז דאם האט זיך גלאט געטראפען‬
‫די מעלה פץ לימוד אגדה‪ ,‬איז ער‬ ‫אזוי א מקדד״ איז דאם קליפת עמלק‪.‬‬
‫דארט מבאר ב׳ ענינים‪ ,‬שרוב סודות‬ ‫עם איז ידוע שיטת מורנו הבעש״ט‬
‫התורה גנוזין בה וכו׳ והנגלות שבה‬ ‫אין רעם ענין פץ השגחה פרטית‪.‬‬
‫וכו׳ וישית עצות בנפשו במילי דשמיא‬ ‫אז דער בעש״ט וואלט בשעת מעשה‬
‫ובמילי דעלמא‪.‬‬ ‫געווען אץ געזען בעיניו ווי צורי‬
‫אידען דינען גולל א ס״ת וואלט ער‬
‫י‪ .‬אז הוד כ״ק רבנו הזקן איז אין‬ ‫געווען שש ושמח‪ .‬ווייל אזוי איז גע־‬
‫יאר תקכ״ט ״( געגאנגען אין מעזריטש‬ ‫שטאנען אין מחשבה הקדומה דאדם‬
‫איז ער פארבייגעגאנגען די שטאט‬ ‫קדמון״ אז די צורי אידען זאלען‬
‫שקלאוו‪ .‬עם איז גראד דאן געווען‬ ‫אויסנוצען זייערע נחות אויף גולל‬
‫שלעכטע וועטערן איז ער אריינגע־‬ ‫זיין די ספר תורה‪ .‬ובימיך דבאך אויף‬
‫גאנגען אין א דארטיגען ביהמ״ד זיד‬ ‫ארויסצורופען די יונגע נחות‪.‬‬
‫אנצוווארעמען אץ האט זיך אוועק־‬
‫געשטעלט ביים אויווען‪ .‬עפ״י קבלה‬ ‫ט‪ .‬די התחלת עבודה איז אנצוהויבען‬
‫דארף מען ניט האלטען די הענט‬ ‫מיט זיך׳ ווי עם איז ידוע‪ ,‬אז אויף‬
‫מלאחוריו נאר מן הצדדין‪ ,‬איז ער‬ ‫יענעם געפינט מען עפעס און אויף‬
‫אזוי געשטאנען‪.‬‬ ‫זיך זעט מען גאר ניט‪ ,‬דערפאר‬
‫שטייענדיג אזוי ביים אויווזץ האט‬ ‫דארף דץ די התחלת עבודה מיט זיך‪,‬‬
‫הוד ב״ק רבנו הזקן געהערט ווי הגאון‬ ‫נאכדעם דארף עד פועל זיין אויף‬
‫ר׳ יוסף כלבו — הגר״י כלבו איז‬ ‫זיינע בני בית‪ ,‬א ברודער‪ ,‬א שוועם־‬
‫געווען עלטער פץ הוד כ״ק רבנו‬ ‫טער‪ ,‬זאגען זיי א מאמר רז״ל אן‬
‫הזקן מיט ‪ 15‬יאר אץ איז געווען‬ ‫דרשות‪ ,‬נאר א מאמר כמו שהוא און‬
‫א חבר ותלמיד מובהק פון הגר׳א‬ ‫נאכדעם רעדען אץ פועל זיץ אויף‬
‫מווילנא — איז מבאר א סוגיא אין‬ ‫א פרעמדען‪ ,‬אבער אלעס מיט קירוב‪.‬‬
‫ערכין‪ ,‬וואם דער שיעור זאגער האט‬ ‫שאלה ! אץ אויב דער קירוב העלפט‬
‫ניט געקענט מ ■'ביר זיין צו די צו־‬ ‫ניטז‬
‫הערער‪.‬‬ ‫תשובות‬
‫אז הוד כ״ק רבנו הזקן האט גע־‬ ‫דאס איז א סימן‪ ,‬אז דער קירוב‬
‫הערט דעם פשט‪ ,‬ווי הגאון ר״י כלבו‬ ‫איז ניט קיץ קירוב אמיתי‪ .‬יענער‬
‫איז מסביר די סוגיא האט ער געגע־‬ ‫— דער זולת — דארף אים גוט אנ־‬
‫בען א קנייטש מיט די פלייצעם‪,‬‬ ‫רירען‪ ,‬ער דארף זאגען פאר אים א‬
‫הגר׳׳י כלבו האט דאם מרגיש געווען‪,‬‬
‫קאפיטל תהלים‪ ,‬ודינען און בעטען‬
‫איז ער נאכדעם צוגעגאנגען צו הוד‬ ‫פאר אים אץ אויב עם פועל׳ט ניט‬
‫ב״ק רבנו הזקן אץ אים געפרעגט‪:‬‬ ‫אויף יענעם איז א סימן‪ ,‬אז ער האט‬
‫ניט געזאגט דעם תהלים כדבעי‪ ,‬לבד‬
‫זאת וואם בכדי צו פועל׳ן אויף יענעם ‪ (28‬כנראד‪ ,‬טעד‪ ,‬כאן הרושם ועיין לקר׳ד‬
‫דארף מען אליץ אויך זיץ כדבעי‪ .‬ווי ברך ג׳ )רלו‪ ,‬א( מאות ט׳׳ו ואילך‪.‬‬
 ‫ספר ומזיחות — דן׳מש״ד‬
‫הויבען זאגען די סוגיא אין ערכין‬
‫מיט רש״י ותוס׳ בעל פה און האט‬
‫מבאר געווען דעם ריכטיגען פשט‪.‬‬
‫יא‪ .‬א חסיד איז אמאל געקומען צו‬
‫הוד כ״ק אאזמו״ר הרה״ק צמח צדק‬
‫און געפרעגט אויף עגינים רוחניים אץ‬
‫אויך אין מילי דעלמא‪.‬‬
‫האט אים הוד כ״ק אאזמו״ר הרה״ק‬
‫צ״צ געזאגט‪ :‬לערן עין יעקב מם׳‬
‫חגיגה וועסטו האבען הצלחה אין‬
‫גשמיות און אין רוחניות לדורי דורות‪.‬‬
‫יב‪ .‬דער היינטיגער שבת איז א‬
‫משולש‪ :‬שבת‪ ,‬שבת בראשית און‬
‫אסרו חג‪ .‬הור כ״ק אדמו״ר האמצעי‬
‫פלעגט זיך ווינטשען צו דערהערן די‬
‫גילוים פץ שבת בראשית אלע שבתים‬
‫פון א גאנץ יאר‪ ,‬היינט מכל שכן‬
‫שבת בראשית אליין‪.‬‬
‫במשך פץ ליל ש״ק און מארגען‬
‫שבת א גאנצען טאג זאלען אלע‪ ,‬אויך‬
‫פון די אינגערע תלמידים וועלכע‬
‫קענען שוין אליין לערגען‪ ,‬דורכלער־‬
‫נען די גאנצע סדרה בראשית מיט‬
‫רש״י‪ ,‬אפי׳ די וועלכע זיינען א גאנץ‬
‫יאר ניט נזהר אין דעם — ללמוד‬
‫הסדרה עם פרש״י במשך השבוע —‬
‫זאלען דעם שבת יא לערנען די גאנ־‬
‫צע סדרה מיט רש״י‪.‬‬
‫ה׳‪ ,‬ד מ״ח‬
‫אלטע חסידים פלעגען דערציילן‬
‫זייער פיל וועגען די התנהגות פץ‬
‫הוד כ״ק אדמו״ר האמצעי אין זיינע‬
‫יוגגע יארן‪ .‬בכלל איז אמאל דער‬
‫אופן פץ פארברעגגען ביי חסידים‬
‫געווען אין ריידען א ענין‪ ,‬אדער א‬
‫‪44‬‬
‫פון וואנען איז א יונגערמאן? האט‬
‫אים הוד כ״ק רבנו הזקן געענטפערט‪:‬‬
‫דאם איז די שאלה מאין באת ולאן‬
‫אתה הולך‪ ,‬זאגט אים הגר״י כלבו‪:‬‬
‫לאו אורחאי לאשתעי במילין דהדיוטא‪.‬‬
‫ענטפערט הוד ב״ק רבנו הזקן‪:‬‬
‫מט״ט שר הפנים ווערט אנגערופען‬
‫הדיוט״(׳ לית דין אתר הדיוט‪.‬‬
‫רופט זיך אפ הגר״י כלבו‪ :‬הא מנין‬
‫לח‬
‫ענטפערט אים הוד כ״ק רבנו הזקן‪:‬‬
‫די גמרא זאגט )ברכות ד״ג ובילקוט(‪:‬‬
‫משה לא ידע ודוד ידע׳ משה אמר‬
‫כחצות ודוד אמר חצות לילה וגר׳‬
‫נאר עפ״י תורה טאר מען ניט זאגן‬
‫אויף יענעם א דבר ברור‪ ,‬דערפאר‬
‫האט משה ניט געוואלט זאגען א דבר‬
‫ברור אפי׳ אויף דעם אויבערשטען׳‬
‫אבער דוד האט דאס געזאגט אויף זיו׳‬
‫חצות לילה אקום להודות וגו׳ זאגען‬
‫שירים ותשבחות‪ ,‬האט ער געקענט‬
‫זאגען א דבר ברור — חצות‪ .‬דוד‬
‫איז ספי׳ המלכות און מלכות ווייסט‬
‫אלץ‪,‬‬
‫און הוד כ״ק רבנו הזקן האט מסיים‬
‫געווען ‪ :‬תכלית הידיעה אשר לא נדע‪,‬‬
‫אויב מען מיינט‪ ,‬אז מען וריסט א‬
‫פשט אין ערכין ווייס מען טאקע ניט‪,‬‬
‫אץ הוד כ״ק רבנו הזקן האט אנגע־‬
‫לקבוצה א׳ של אנ״ש שנכנסו לחדרו‬
‫של כ״ק ארמו״ר לקבל הוראות בהת­‬
‫עסקות בעניני חינוך‪.‬‬
‫‪ (29‬זח׳׳ג רעו‪ ,‬א‪.‬‬
‫‪45‬‬ ‫ספר העיחות — ה׳רוש״ד‬
‫האט ער געזאגט! דאס איז א רבי׳ס־‬
‫קער ווארט‪.‬‬
‫די אמירה צו טאן פאר הרבצת‬
‫תורה איז שוין ביי אייך געווען —‬
‫ההצבעה בליל שמח״ת העבר —‬
‫יעצט דארף מען צוגיץ צו פועל‪ .‬די‬
‫גאנצע בעל הבית׳ישקייט אין ניו יארק‬
‫קענען מיר נאד ניט נעמען׳ אבער‬
‫יעדערער אין זיץ מהח קען אויפטאן‪.‬‬
‫אמאל פלעגט יעדער בעל הבית אין‬
‫זיין שטאט טאן פאר די צרכי העיר‪,‬‬
‫הן אין עניני תורה אץ הן אץ מוסדות‬
‫הצדקה‪ .‬אזוי אויר איצטער‪ ,‬באדארף‬
‫יעדערער אין זיין מחוז — סעקשאן‬
‫— טאן פאר די ת״ת‪ .‬עס זיינען פא־‬
‫ראן ת״ת וועלכע זיינען כשר׳ע׳ א רב‬
‫פירט זיי אן‪ ,‬וזדער א מנהל׳ אבער‬
‫ס׳זיינען דא אזעלכע וועלכע מ׳דארף‬
‫מתקן זיין‪ .‬אויב מען קען אליין אין‬
‫זיץ מחוז׳ צוליב געוויסע טעמים׳ ניט‬
‫אויפטאן׳‪.‬דאדף מען בעטען אן אנ*‬
‫דערן ער זאל טאן ביי אים אין מחוז‬
‫אץ ער זאל טאן אין יענעמ׳ס מחוז‪,‬‬
‫וואו ער איז ביכולת מער אויפצוט^■‪,‬‬
‫נאר מען דארף טאן בסדר והדרגה‪,‬‬
‫יענער זאל פארשטיין‪ ,‬אז מ׳גייט אים‬
‫ניט חלילה מקפח זיין די פרנסה אץ‬
‫ניט פוגע זיין בכבודו׳ נאר מ׳גייט‬
‫אים העלפען‪.‬‬
‫מען דאדף טאן ניט געהיילט‪ ,‬נאר‬
‫במתינות׳ בסדר והדרגה‪ .‬הגם קיץ‬
‫צופיל זהירות אויף ניט צו היילען‬
‫דארף מען ניט געבען‪ ,‬ודיל במילא‬
‫קומט דער בפועל ניט ארויס צו שנעל׳‬
‫אבער דער אופן פון די ארבעט דארף‬
‫זיין בסדר והדרגה‪ ,‬און אז מען וועט‬
‫אנהויבען טאן וועט זיך במילא ארויס־‬
‫ודיזען וועגען ווי צו טאן‪.‬‬
‫מאמר׳ מ׳פלעגט בכלל ודיניג ריידען‪,‬‬
‫זייער קירץ‪ .‬מען פלעגט זאגען א‬
‫ווארט׳ נאר א וואגיקען‪ .‬מורי החסיד‬
‫הרשב״ץ פלעגט דערויף זאגען‪ :‬יורד‬
‫ונוקב עד התהום‪.‬‬
‫הוד כ״ק אדמו״ר האמצעי פלעגט‬
‫אין די יו ע ע יארן זיו ודיקען ביי‬
‫הסידים‪ ,‬און פלעגט זיץ ביי כמעט‬
‫אלע חסידישע פארברעעענם‪.‬‬
‫אמאל איז ער געווען ביי א פאר־‬
‫ברענגען פון עלטערע חסידים אויף‬
‫וועלכען מען האט גערעדט וועגען דעם‬
‫מאמר המשנות רשות גבוה כסף׳ רשות‬
‫הדיוט חזקר‪ -‬האבען די חסידים גע־‬
‫טייטשט־ רשות גבוה׳ אז מען וויל‬
‫זיך אויפהויבען איז דאס דורך כסף‪,‬‬
‫וואס ענינו איז בחי' אהבת רשות‬
‫הדיוט׳ אז מ׳וויל ארויסגיץ פץ רשות‬
‫הדיוט‪ ,‬איז דאס דורך חזקה׳ דאס‬
‫הייסט מיט א תוקף׳ מיט א שטאר־‬
‫קייט‪,‬‬
‫נאכ׳ן פארברענגען האט מען גע־‬
‫פרעגט ביי הוד כ״ק אדמו״ר האמצעי‬
‫— ער איז אלט געווען דעמאלט א‬
‫יאר צען — ווי געפעלט אים דער‬
‫פארברענגען‪ ,‬האט ער געענטפערט!‬
‫זיי האבען ;־אך געלערנט בלויז די‬
‫ערשטע העלפט משנה‪ .‬די אנדערע‬
‫העלפט משנה האבען זיי דאד ניט‬
‫געלערנט‪ .‬די אנדערע העלפט משנה‬
‫זאגט‪ :‬אמירתו לגבוה כמסירתו להדיוט‪.‬‬
‫דער פי׳ איז; הלואי זאל דין דער‬
‫אמירתו לגבוה׳ דער זאגען צו גבוה‪,‬‬
‫דער וועלען צו גבוה‪ ,‬כמסירתו‬
‫להדיוט‪ ,‬ווי מען איז איבערגעגע ‪ p‬צו‬
‫עניני הדיוטות‪.‬‬
‫ווען מ׳האט דאס דערנאך איבער־‬
‫דערציילט צו הוד כ״ק רבנו הזקן‬
 ‫ספר דמזיחות — ח׳ ת מ ״ ד‬
‫ה‪ /‬ד מ״ח‬
‫אין דעם׳ זיי זאלען פארזעצען דיע‪-‬‬
‫רע לימודים‪ .‬דער מרמ לעניני חינוך‬
‫האט אנגעהויבען זיך מתעסק ד ץ אין‬
‫דעם און ב״ה מצליח געווען׳ אבער‬
‫דערוריל האט מען בלויז מתקן גע־‬
‫ווען א מתי מספר׳ א צען ת״ו^‬
‫אויף אייך איז מוטל צו מתעסק‬
‫זיין זיך אין דעם״ מען דארף ריידען‬
‫צו באקאנטע און פריינד׳ פרעגען ביי‬
‫זיי׳ וואס טוט איר אין דעם ענין?‬
‫פאראינטערעסידען זיי אין חינוך‪.‬‬
‫די עבודה אין דעם איז צו געפינען‬
‫א מקום מוכשר׳ וואו מען קען דארט‬
‫מאכען א ת״ת אץ רעדען מיט בא־‬
‫קאנטע צו פאראינטערעסירן זיי אין‬
‫דעם‪ .‬מען דארף ניט קוקען אויף ד ץ‬
‫יר״ש אץ דין נוסה׳ ודיל אויף די‬
‫רוחניות פון די ת״ת וועלען די דאך‬
‫ניט האבען קיץ השפעה׳ נאד בלויז‬
‫מיטהעלפען אין די פינאנציעלע אוים־‬
‫האלטונג פון די ת״ת‪ ,‬אויסער דעם׳‬
‫וועט די עצם התעסקות אין דעם ענין‬
‫פועל דץ אויף די לטובה״ וד עם‬
‫איז געווען ביי נח׳ן מיט די תיבה‪,‬‬
‫תיבתך מטהרתך‪ ,‬קולטתו ואח״כ‬
‫מטהרתו‪.‬‬
‫אויך וועגען די ״מיטוואך שעה״׳ אין‬
‫אגדערע ערטער האט מען דאם אי־‬
‫בערגערוקט אויף דינסטאג‪ ,‬דארף מען‬
‫זען טאן וועגען דעם אץ רעדען מיט‬
‫בעלי בתים וועלכע האבען טעכטער׳‬
‫וועלכע דינען ראוי צו לערנען מיט‬
‫די קינדער׳ אז די זאלען נעמען אז‬
‫אנטייל אין די ארבעט׳ אץ דורך די‬
‫מיטוואך שעה קען מען די קינדער‬
‫בריינגען אין די ת״ת‪.‬‬
‫‪46‬‬
‫לקבוצה ב׳ של אנ״ש שנכנסו לחדרו‬
‫של ב״ק אדמו״ר לקבל הוראות‬
‫בהתעסקות בעניני חינוך‪.‬‬
‫דער ציל פון די ועידה איז צו‬
‫בריינגען לפועל דאס וואס מען האט‬
‫אנגעהויבען דעם פאריגען שמחת‬
‫תורה‪.‬‬
‫בכלל טוט מען אין חינוך״ אבער‬
‫עס איז נאך דא וואס צו טאן‪ ,‬ווי אין‬
‫דעם ענין חינוך הבנות״ וואו עם איז‬
‫נאך גאר זייער ודיניג אויפגעטאן‬
‫געווארען‪.‬‬
‫אין די גרויסע תלמוד תורה׳ס וואו‬
‫עס לערנען עטליכע הונדערט תלמי ­‬
‫דים אץ תלמידות בתערובות — צו־‬
‫זאמען — וואלט מען געדארפט א‬
‫התעסקות צו פועל׳ן‪ ,‬אז מען זאל‬
‫לערנען באזונדער‪ ,‬דאס איז נוגע‬
‫הן אין דעם עצם לימוד׳ ודיל דער‬
‫נסיץ האט באוויזען׳ אז די תלמידים‬
‫שטייען א סך העכער אין לערנען ווי‬
‫די תלמידות׳ במילא איז דער לימוד‬
‫ניט כדבעי׳ און אז מען וועט זיי‬
‫פאנאנדערטיילן וועלן זיי מער מצליח‬
‫זיין אין לערנען׳ און מכל שכן׳ אז‬
‫דאם איז נוגע אין רוחניות‪ .‬מען‬
‫דארף זיך צונויפרעדן מיט די מנהלים‬
‫פון ת״ת אץ אכטונג געבן וואם טוט‬
‫זיך אין זייערע ת״ת׳ בפרט אז עם‬
‫איז דא א תערובת פון ילדים אץ‬
‫ילדות׳ דארף זיץ א שמירה ביותר‪.‬‬
‫בדרך כלל אפילו אין חינוך ד״ילדים‬
‫איז פאראן א פולע אויפצוטאן׳ די‬
‫לערנען אפי׳ רוב נאר ביז ‪ 13‬יאר‬
‫אץ מען דארף האבען א התעסקות‬
‫‪47‬‬ ‫ספר חמיחות — ח׳תע׳׳ר‬
‫חםידים זיינען פת דעם געווען‬
‫זייער צוטראגען‪ .‬ניקאלאי איז דאך‬
‫געווען א מלך רשע‪ .‬מען האט‬
‫חלילה ניט מהרהר געווען אחרי‬
‫רבם‪ ,‬נאר מ׳איז געווען דיער פאר*‬
‫ביטערט‪ ,‬אץ די האבען ניט מעיז‬
‫געווען צו איבערפרעגען דעם רביץ‪.‬‬
‫אבער הוד נ״ק אאזמו״ר הרה״ק צ״צ‬
‫האט דאם מרגיש געווען‪ ,‬האט ער די‬
‫געזאגט! ווען מ׳וואלט געוואוםם‪ ,‬אז‬
‫בעת מען בריינגט אריץ א קינד אין‬
‫א חדר — דעמאלט את דאך ניט‬
‫געווען שי ‪ T‬צו בעטען א ״כשר׳ד‬
‫חדר — ווערט ליכטיג אין היכל‬
‫הזכות׳ וואלט גאר אנדערש געווען‪.‬‬
‫אז חםידים האבען דאם געהערט‪,‬‬
‫האבען די אנגעהויבען טראגען דיע־‬
‫רע אץ פרעמדע קינדער — ע״ד כל‬
‫המלמד את בן חבירו תורה וכד —‬
‫מים א שמחה רבה ווי מען טראגט‬
‫כלי זהב‪,‬‬
‫מען דארף נאר טאן‪ ,‬אץ אז מען‬
‫הויבט אן טאן העלפט דער אויבער*‬
‫שטער‪ .‬אין די צייט וואם מען רעדט‬
‫אין וועלטליכע זאכען‪ ,‬דארף מען רע־‬
‫דען וועגען חינוך‪ .‬מען דארף לעבען‬
‫אין דער אמת׳ער וועלט‪ ,‬אין א וועלט‬
‫פץ תורה ועבודה אץ אז מ׳טוט מיט‬
‫א אמת העלפט דער אויבערשטער‪,‬‬
‫השי״ת זאל אייך מצליח דץ אץ‬
‫גשמיות ורוחניות‪.‬‬
‫יי״ט כסלו‬
‫ותחתם‪ .‬דאם זאגט מען נאך עלינו‬
‫אץ עפ״י הרש״לץ זאגט מען דאד‬
‫נאך עלינו דעם פםוק אך צדיקים וגד‪,‬‬
‫און גלייך נאכדעם איז דא די מצוה‬
‫פץ אהבת ישראל‪.‬‬
‫בד״כ ווערט די ארבעט איינגעטיילט‬
‫אין דריי זאכען! א‪ .‬צו געפינען א‬
‫פאסענדען פלאץ רואו איינצוארדענען‬
‫א ת״ו^ ב‪ .‬קריגען קינדער — מיידע־‬
‫לעך — פאר די ת״ת און רעדען מיט‬
‫דיערע עלטערן‪ ,‬אז די זאלען די‬
‫אריינגעבען אין די ת״ת‪ .‬ג געפינען‬
‫פאסענדע לערערינס וועלהע דינען‬
‫מוכשר צו לערנען מיט די קיגדעד‪ .‬און‬
‫דער מרכז לעניני חינוך וועט אייך‬
‫קומען צו הילף אין די ארבעט‪.‬‬
‫עם איז א זכות גדול צו טאן אין‬
‫חינוך‪ .‬עם איז ידוע די מעשה‪ ,‬ווען‬
‫הוד כ״ק אאזמו״ר הרה״ק צמח צדק‬
‫האט זיך אין יאר תר״ג מופר נפש‬
‫געווען אפצושלאגען די השתדלות פון‬
‫די משכילים פון יענער צייט אין די‬
‫מלוכה קרייזען אין פעטעדבורג‪ ,‬וועל־‬
‫כע האבען געוואלט איינפירען געוויםע‬
‫שינוים אין מדר הלימוד פון די‬
‫חדרים און ת״ת‪.‬‬
‫הגאון ר׳ יצחק׳ל וואלאזינער האט‬
‫דאן געפרעגט הוד כ״ק אאזמו״ר‬
‫הרה״ק צמח צדק׳ וואו געפינט מען‬
‫אין תורה‪ ,‬אז מען דארף זיך אויף‬
‫דעם מוםר נפש דץ׳ האט אים הוד‬
‫כ״ק אאזמו״ר הרה״ק צ״צ געענטפערט‪:‬‬
‫א ציווי אויף מם״נ געפינט זיך‬
‫ניט אין תורה‪ ,‬אבער אויף קידוש‬
‫השם יא‪ .‬קידוש העזם האט ניט קיץ‬
‫שיעור‪.‬‬
‫עם איז א מנהג ביי אידזץ ר״ה‬ ‫א‪,‬‬
‫ביינאכט צו זאגען כל אחד לחבירו!‬
‫גוט יום טוב‪ ,‬לשנה טובה תכתב‬
‫‪ (1‬שו־׳ת מד‪,‬רש׳*ל סי׳ סד‪.‬‬
 ‫ספר חשיחומ — ח׳תש״ד‬
‫רים אין לימוד התניא•( ווי זיי זיי‪-‬‬
‫נען צעטיילט צו לערנען אין שיעורים‬
‫אין ״היום יום״‪.‬‬
‫דער תניא איז מסיים מיט דעם‬
‫הוכח תוכיח און דאם איז א ה ט ה‬
‫צום התחלת תניא‪ .‬דא אין דעם הוכח‬
‫תוכיח רעדט זיך ג׳ ענינים‪ :‬עבודת‬
‫הלב‪ ,‬תורה און שמירת שבת‪ .‬ער‬
‫הויבט אן הוכח תוכיח אפילו מאה‬
‫פעמים‪ .‬די רואם לערנען חסידות ודי־‬
‫סען‪ ,‬מאם עס איז עפ״י חסידות מאה‬
‫פעמים און מאה פעמים ואחד‪ .‬מאה‬
‫איז דער ענין פון חכמה ובינד‪ -‬מאה‬
‫פעמים ואחד איז די המשכת הבתר אין‬
‫חו״ב‪ ,‬היינו אז דער אחד זאל מאיר‬
‫זיין אין די מאד‪-‬‬
‫נאכדעם ווי ער זאגט דארט ״גם‬
‫לגמור כל הש״ס״ זאגט ער ודימער‬
‫״וכל אחד ואחד מהלומדים יגמור‬
‫לעצמו בכל שבוע התמניא אפי‬
‫שבתהלים״‪ .‬לכאורה‪ ,‬וואם פאר א‬
‫שייכות האט די תמניא אפי צום‬
‫לימוד הש״ם‪ .‬תר‪,‬לים וואם איז בכלל‬
‫איז דאך דער עיקר די‬ ‫תושב״ב‬
‫אמירת האותיות און גמרא אין דאד‬
‫דער עיקר דער לימוד בהבנה‪ ,‬איז‬
‫וואם איז דאם פאר א שייכות איינער‬
‫צום אנדערן‪ ,‬וואם פאר א שייכות האט‬
‫גמרא צו זמטרי תמימי דרך‪ .‬און פץ‬
‫דאנען איז דאד משמע‪ ,‬אז הא בהא‬
‫תלי׳‪ ,‬אז דער לימוד הגמרא איז‬
‫כשלימות ווען ס׳איז דא מיט אים דער‬
‫אמירת התר‪,‬לים׳ און צו דעם אמירת‬
‫תהלים באדארף מזץ האבען דעם‬
‫לימוד הגמרא‪.‬‬
‫‪ (2‬ואד■ קונטרס ומעין ע׳ ‪ 15‬ואילך‪.‬‬
‫)קנז‬ ‫מן דין״‬ ‫״ובר‬ ‫מן‬ ‫‪ (4‬מתחיל‬
‫סע״א(‪.‬‬
‫‪48‬‬
‫ר״ה איז די עבודה פון קב״ע און‬
‫דער עיקר בתפלת ערבית בליל ר״ה‪,‬‬
‫איז הגם מ׳איז דאד צובראבען ביי‬
‫זיך‪ ,‬ווארום עם איז דאך כי חק‬
‫לישראל הוא משפט וגו׳‪ .‬די כוח״ט‬
‫איז דאך כפי אופן העבודה אין שנה‬
‫העברה‪ ,‬אץ כפי מארז״ל ווי עם איז‬
‫מבואר אין תניא‪ ,‬אז אפי׳ א צדיק‬
‫דארף זיך ניט האלטען פאר א צדיק‪,‬‬
‫מכל מקום ^לייך ווי מען גייט אוועק‬
‫פון די תפלות — באמת‪ ,‬ניט מען‬
‫גייט אוועק‪ ,‬נאר מען איז מפםיק —‬
‫איז יעדערער זאגט לחבירו‪ ,‬גוט יום‬
‫טוב‪ ,‬לשנה טובה תכתב ותהתם‪.‬‬
‫הוד כ׳יק אאמו״ר הרה״ק האט מגלה‬
‫געווען'( אז י״ט כםלו איז ר״ה צו‬
‫חםידוו^ עם קען דאך אבער ניט‬
‫זיץ ר״ה‪ ,‬סיידען עם איז דא פריער‬
‫ערב ר״ה‪ ,‬פאר ערב ר״ה זיינען פא־‬
‫ראן די ימי הסליחות‪ ,‬פאר די ימי‬
‫הסליחות איז חודש אלול אני לדודי‬
‫ודודי לי‪ ,‬און בפרט די י״ב ימים‬
‫פאר ר״ה ’(‪ .‬אין חודש ניסן איז פאראן‬
‫י״ב ימים וועלכע זיינען טג ד די י׳׳ב‬
‫נשיאים‪ ,‬און די י״ב ימים פאר ר״ה‬
‫זיינען כנגד די י״ב חדשים פון אוועק־‬
‫גייענדן יאר‪ ,‬וואם אין יעדן טאג פון‬
‫די י״ב ימים דארף מען מאכן א דין‬
‫וחשבץ נפשי פון דעם באטרעפענדן‬
‫חדש מחדשי השנה וואם איז כנגד‬
‫דעם טאג‪.‬‬
‫אזוי אויך י״ט כסלו — ר״ה‬
‫לחסידות — איז אויך פאראן דער‬
‫ערב ר״ה וכו׳ אץ אויר די י״ב‬
‫ימים‪ ,‬וואס דאס זענען די י״ב שיעו­‬
‫ד‪.‬יוס יום ע׳ ד‪ .‬ועוד‪.‬‬
‫‪ (3‬ססר ד‪.‬שיוזות ד‪.‬׳תש״ג )ע׳ ‪.(177‬‬
‫‪49‬‬ ‫ם«ר ומזיחות — ת׳תש״ד‬

‫אט ווי א איד גייט פרייטאג אין‬ ‫אין חסידות ‘( איז דאס מבואר מיט‬
‫מרחץ‪ ,‬טוט אן א וריסע העמד‪ ,‬קומט‬ ‫דעם ענין הבן בחכמה וחכם בבינה‪,‬‬
‫אהיים‪ ,‬גייט אין שוהל‪ .‬קומענדיג פון‬‫תושב״ב אץ תושבע״פ‪ ,‬מוסר אביו‬
‫שוהל זאגט ער א ברייטען שלום‬ ‫ותורת אמך‪ .‬מוסר אביך — תושב״ב‪,‬‬
‫עליכם‪ .‬וואשט זיך צו צורי גרויסע‬ ‫ותורת אמך — תושבע״פ‪.‬‬
‫חלות‪ ,‬לייגט זיך שלאפען אץ שלאפט‬ ‫מוסר אביך איז הבן בחכמה‪ .‬דאם‬
‫וויפיל ער דארף זיך אויטרוען‪ .‬ווען‬ ‫הייסט‪ ,‬אז אין תושב״ב הגם מען האט‬
‫ער שטייט אויף לויפט ער אין שוהל‬ ‫ניט קיץ מושג — באגריף — אין‬
‫כאפען אן עלי׳‪ ,‬עסט סעודת שבת‪,‬‬ ‫דעם פנימיות הענין‪ ,‬מכל מקום דורך‬
‫לייגט זיך צו אפרוען‪ ,‬נאכדעם גייט‬ ‫דעם לימוד הזהר און קבלה קען מען‬
‫ער אין שוהל דאותען מנחה‪ ,‬זאגט‬ ‫משיג זיין אויך אין תושב״כ‪ .‬אין‬
‫די שיר המעלותץ‪ ,‬עסט שלש־סעודות‪,‬‬ ‫תושבע״פ ווידער קען דץ‪ ,‬אז ער זאל‬
‫דאס איז דער ענין מנוחה‪ ,‬אבער‬ ‫לערנען גמרא אץ מחדש זיין חידושים‬
‫דא איז דער אדם און א בעל חי‬ ‫און פארגעסען די נקודה‪ ,‬דאם מיינט‪,‬‬
‫גלייך‪ .‬למען ינוח שורך וחמורך‪ ,‬וואס‬‫אז ער קען פארגעסען אויף דעם נותן‬
‫דאס איז בלויז חיצוניות שבחיצוניוו^‬‫התורה‪ ,‬וואט צוליב דעם דארף זיין‬
‫עם איז אבער אויך דא דער פני ­‬ ‫וחכם בבינה‪ ,‬אז מען זאל היטען די‬
‫מיות שבשבת — נאר די אריכות‬ ‫נקודה‪.‬‬
‫וועגען דעם וועט איר מיר אויסבאר־‬ ‫אץ אט דאס איז די שייכות פון‬
‫תהלים צו לימוד הש״ם‪ ,‬ווייל אין‬
‫גען‪.‬‬
‫זאגען תהלים‪ ,‬הגם ער פארשטייט ניט‪,‬‬
‫וואם ער זאגט פונדעסטוועגען מצד ב‪ .‬י״ט כסלו תקפ״ח איז געווען א‬
‫הנשמה פארשטייט ער דאך יא‪ ,‬און שווערער•(‪ .‬איבער א יאר י״ט כסלו‬
‫אין לימוד הגמרא הנם‪ ,‬אז לפי דעתו תקפ״ט איז געווען א גרויסער פאר־‬
‫מיינט ער אז ער פארשטייט‪ ,‬אבער ברענגען‪ .‬ביים פארברענגען האט דאן‬
‫מצד האמת פארשטייט ער דאד ניט‪ ,‬הוד כ״ק אאזמו״ר הרה״ק געזאגט‪ ,‬אז‬
‫אבער די כוונה איז דאך אז ער זאל י״ט כסלו איז שמחת תורה אץ יו״ד‬
‫כסלו איז יום א׳ דחגה״ס‪.‬‬ ‫יא פארשטיין‪,‬‬
‫אז יו״ד כסלו איז יום א׳ דחגה״ם‬ ‫נאכדעם רעדט ער דארט אין תניא‬
‫וועגען מארד׳ל כל השומר שבת האבען די חסידים אליץ קען זיץ‬
‫בהלכתו מוחלין לו על כל עוונותיו‪ .‬ארויסגענומען פון משמעות וואם דער‬
‫אזוי ווי אין יעדע מצוה איז דא רבי האט געזאגט‪ ,‬אז י״ט כסלו איז‬
‫פנימית אץ חיצונית אזוי אויד איז שמחת תודה‪ ,‬אבער דאם — אז י״ט‬
‫אין שבת דא פנימיות אץ חיצוניות‪ .‬כסלו איז שמח״ת — איז דברי הרם‬
‫עם האט זיך דאן גערעדט דער ענין‬ ‫חיצוניות פץ שבת איז די שביתה‬
‫און מנוחד‪-‬‬
‫סמוך לד‪,‬םתלקות אדמו׳ר‬ ‫‪ (6‬הי׳ אז‬
‫האמצעי‪.‬‬ ‫‪ (5‬סדיה אדיב״ל‪ ,‬תש״ב‪.‬‬
 ‫ספר השיחות — ח׳תש״ד‬
‫בורג•(‪ ,‬דייטשלאנד‪ .‬די קביעות פון‬
‫י״ט כסלו איז דאן געווען ו ד הייגטיגם‬
‫יאר דאנערשטאג י״ט כסלו‪ .‬אויף יו״ד‬
‫כסלו זיינען דעמאלט געקומען החסי­‬
‫דים ר׳ זלק׳ע פערסיץ‪ ,‬ר׳ מלד סטאל־‬
‫בערג און נאד אנדערע‪.‬‬
‫צו דעם פארברענגען י״ט כסלו‬
‫זיינען געקומען פיל מענטשן‪ ,‬א קהל‬
‫רב‪ ,‬צודשען די א סך דייטשע אידן‪.‬‬
‫דער נושא פון די שיחה וואם הוד‬
‫כ״ק אאמו״ר הרה״ק האט דאן גע־‬
‫רעדט איז געווען וועגען די קביעות‬
‫י״ט כסלו וואם פאלט שטענדיג אוים‬
‫אין פרשת דשלח אדער פרשת וי שת‬
‫אין פרשת וישלח האט דאם א שיימת‬
‫צום פסוק ואלה המלכים אשר מלכו‬
‫וגר‪ ,‬ודיל י״ט כסלו איז א תיקון צו‬
‫שבירת הכלים דתהו‪ .‬און די שייכות‬
‫פון י״ט כסלו צו פ׳ וישב האט הוד‬
‫כ״ק אאמו״ר הרה״ק געזאגט‪ ,‬וישב‬
‫יעקב בארץ מגורי אביו‪ ,‬איז דער‬
‫פי׳! דארט וואו יצחק האט מורא גע־‬
‫האט — מגורי מל׳ מגור ומורא —‬
‫איו דאם ביי יעקב׳ן געוועז אין א‬
‫התיישבות‪ .‬יצחק איו בחי׳ גבורה‬
‫דעתיק‪ ,‬ולית שמאלא בהאי עתיקא‪,‬‬
‫נאר דער ענין פון גבורה איז דארט‬
‫התגברות‪ .‬אלץ וואס איז נאצל געווא־‬
‫רען איז די כוונה אז עם זאל נתגלה‬
‫ווערען ביז למטה מטה ממש און מצר‬
‫דעם איז דער פחר‪ ,‬אויב ס׳וועט‬
‫מעגליך זיין‪ ,‬אז אלץ זאל נתגלה ווע‪-‬‬
‫רען ביז למטה אין עולם הגשמי‪,‬‬
‫אבער יעקב האט זיך א טרייסעל גע־‬
‫טאן גייענדיג צו לח׳עז אץ זייענדיג‬
‫ביי לבן האט ער געטאן די עבודת‬
‫‪ (8‬התמים תר ‪ a‬ע׳ עד‪.‬‬
‫‪so‬‬
‫»ז לעתיד וזעם נתגלה ווערען טעמי‬
‫תורד« אבער ניט‪» ,‬ז עם וועט זיץ‬
‫מתן תורה מחדש‪ ,‬ודיל אלץ איז‬
‫נמשך געווארן אין מ״ז^ נאר ניט אלץ‬
‫איז געווען בהתגלות און לעתיד וועט‬
‫דאם נתגלה מערען‪ .‬י״ט כסלו איז‬
‫שמחת תורה פון פנימית התורת‬
‫שמח״ת איז מען מסיים און מתחיל‬
‫די תורר‪-‬‬
‫דער רבי — הוד כ״ק רבנו הזקן —‬
‫הויבט אן דעם תניא משביעין אותו‪,‬‬
‫וואס אותו מיינם מען דאך דעם ולד‪.‬‬
‫דער ולד איז דאד דעמאלט נאד ניטא‪,‬‬
‫נאר מען מיינם בשעת יצירת ועלד‪.‬‬
‫בעת היצירה איז ער דאך אבער נים‬
‫מחויב‪ ,‬נאר די שבועה מיינם אויד‬
‫צו די עלמערן‪ ,‬אב ואם‪ .‬אז דער‬
‫אויבערעזטער בענטשט עלטערן מים‬
‫עיבור פון קינדער דארף גלי ‪ T‬פון‬
‫התחלה ד ץ זייער ועהגה אין אזא אופן‪,‬‬
‫אז עם זאל געבוירען ווערען א איד‪.‬‬
‫דעו־ רבי איז מבאר דעם פירוש‬
‫משביעין אותו מלשון שובע‪.‬‬
‫וסיים כ״ק אדמו״ד! איך רעד דאס‬
‫אלץ אין נקודות‬
‫ב עם איז ידוע דער ווארט פץ הוד‬
‫כ״ק רבנו הזקן‪ ,C‬אז מען דארף לעבן‬
‫מים די ציים‪ ,‬דאם מיינם מים די‬
‫פרשת השבוע‪ ,‬אלעמען איז ידוע דער‬
‫שווערער יאר וואם איז געווען תרס״ו‪.‬‬
‫עם איז דאן געווען — די ענינים —‬
‫פיל מער בסתר ווי דאם וואס איז‬
‫געווען בגלוי‪.‬‬
‫י״ט כסלו תרס״ז איז הור כ״ק‬
‫אאמו״ר הרה״ק געווען אין ודרצ־‬
‫ספר ד‪,‬שיחות תש׳׳ב )ע׳ ‪.(29‬‬ ‫‪(7‬‬
 ‫‪61‬‬ ‫ס©ר השיחות — ה׳תש״ד‬
‫וויל אדאפקומען למטה׳ בחירה איז‬ ‫הבירורים אין די צאן לבן׳ און דאם‬
‫שייך לאחר ווי די נשמה איז אראפגע־‬ ‫האט גע׳פועל׳ט‪ ,‬אז עם זאל »ראפ־‬
‫קומען אין גוף‪ ,‬דאן איז בחירה‪ ,‬צי‬ ‫קומען אין א התיישבות‪.‬‬
‫זאל זי אויספירען די כוונה עליונה‬ ‫הוד כ״ק אאמו״ר הרה״ק האט‬
‫אדער ח״ו ניט‪ ,‬אבער אויף די עצם‬ ‫מסביר געווען דעם עגין אין א דיבור‬
‫ירידת הנשמה למטה איז ניט שייך‬ ‫מסודר׳ אז‪ .‬אפילו די דייטשע אידען‬
‫בחירה‪ .‬אזוי איז אויך אין דעם ענין‬ ‫האבען עם גוט באגריפען‪.‬‬
‫פון וילך למסעיו׳ שיקען שיקט דער‬
‫אויבערשטער׳ קומענדיג אויפ׳ן ארט‬ ‫ד‪ .‬עס ווערט פיר יאר ווי מיר זיי־‬
‫איז שייך בחירה‪ ,‬צי מ׳זאל אויספי־‬ ‫נען דא אין דעם לאנד‪ .‬ביז איצטער‬
‫רען די כוונה נאך וואס מ׳האט אהער‬ ‫איז געווען די ג׳ שני ערלה‪ ,‬יעצט‬
‫געשיקט׳ אבער די נסיעה בעצם איז‬ ‫פאנגט זיך אן נטע רבעי‪ .‬מען הויבט‬
‫א השגחה פרטית•(‪.‬‬ ‫אן צו זען דעם כרם הוי׳ ב״ה‪ .‬במשך‬
‫ווען אפילו דאס צוליב וועלכען מען‬ ‫די צייט האט זיך א פולע אויפגעטאן׳‬
‫גייט אוועק פון א ארם איז צוליב‬ ‫אבער מ׳דארף וויסען נאך וואט די‬
‫הצלה‪ ,‬ווייל מ׳מוז פון דארטען אוועק־‬ ‫השגחה עליונה האט אונז געבראכט‬
‫גיין‪ ,‬קען דאך אבער זיין‪ ,‬אז די הצלה‬ ‫אהער‪ ,‬ניט צוליב אונזער חכמה‪ ,‬ניט‬
‫זאל קומען אין אן אנדער ארט׳ איז‬ ‫צוליב אונזער יד״ש זיינען מיר גערע־‬
‫פארוואס דוקא במקום זה — איז דאם‬ ‫טעט געווארען פון דארטען‪ .‬הרבה‬
‫השגחה פרטית‪.‬‬ ‫חכמים׳ הרבה יר״ש און צדיקים זיי־‬
‫נען דארט נהרגים ונשחטים ל״ע׳ און‬
‫ה‪ .‬אז די אידען זיינען געוועו אין‬
‫אונז האט השי״ת געבראכט אהער‪,‬‬
‫מצרים זיינען זיי געווען אנגערופען‬
‫דאם איז בהעזגחה פרטית כדי לעבדה‬
‫בני ישראל‪ ,‬אבער נאכדעם ווי זיי‬
‫ולשמרה‪.‬‬
‫זיינען ארויס פון מצדים דופט מען‬
‫זיי צבאות ה׳‪.‬‬ ‫איך האב זייער ניט געוואלט קומען‬
‫ביי אנשי חיל איז פאר יעדער‬ ‫אהער‪ .‬מען האט מיר אויך אפגעשרא־‬
‫קלייניגקייט — וואס ער פירט זיר‬ ‫קען‪ ,‬אז מען קען דא גארניט אוים־‬
‫ניט ווי מען באדארף — דא א עונש‬ ‫טאן‪ ,‬אבער די צייט האט געודזען‬
‫קשה‪.‬‬ ‫אנדערש‪.‬‬
‫אז מען טרעפט אים אן א מונדיר‬ ‫מיר זיינען געקומען אהער בהשגחה‬
‫שיסט מעז אץ אויב ער שכור׳ט‬ ‫פרטית‪.‬‬
‫היינגט מען אים‪.‬‬ ‫ביי אברהם אבינו שטייט וילך‬
‫היינט דינען מיר אנשי חיל‪ .‬מען‬ ‫למסעיו‪ ,‬מסעו של הקב״ה‪ .‬א איד גייט‬
‫דארף זיך פירען ווי אנשי חיל‪ .‬מען‬ ‫ניט אליין‪ ,‬נאד דארט ודאו השי״ת‬
‫דארף זיך פירען ווי אין מלכותא‬ ‫הייסט׳ אויף דעם איז ניטא קיין‬
‫בחירה‪ .‬ע״ד ווי ירידת הנשמה בגוף‬
‫‪ ( 9‬לד‪,‬עיר מד״ד‪ ,‬בעצם ד‪,‬יום‪ ,‬ד‪,‬׳תש״א‪,‬‬ ‫איז ניט שייך בחירה‪ ,‬בע״כ אתה חי‪,‬‬
‫היום יום ע׳ מד‪.‬‬ ‫מ׳פרעגט ניט ביי די גשמה אויב זי‬
 ‫ספר זד‪8‬זיחות — ה׳תש״ד‬
‫פערט‪ ,‬ער שטעכט אונז אוים די‬
‫אויגען און האבען דאם ניט געוואלט‬
‫זען און האבען געזאגט! לא נעלה‪,‬‬
‫מיר ווילען ניט ארוים‪ .‬אזוי אויך‬
‫אין דעם היינטיגען גלות‪ ,‬זיינען דא‬
‫פילע וועלכע זאגען לא נעלה‪ ,‬מיר‬
‫ווילען ניט ארוים פון גלות‪.‬‬
‫אז מען קוקט מיט בלינדע אויגען‬
‫זעט מען ניט און אז די אויערען‬
‫זייגען פארשטאפט הערט מען ניט‪.‬‬
‫מיר דארפען טאן דאם וואם עם איז‬
‫מוטל היינט אויף אונז און דאם איז‬
‫אין חינוך‪ .‬אין נקי‪ .‬אין גשמיות‬
‫זאגט מען אין נקי‪ ,‬ניטא קיץ נקי‪,‬‬
‫יעדערער מוז טאן‪ .‬אין רוחניות איז‬
‫דער ווארט אין — מיט א הפםק —‬
‫נקי‪ ,‬ודיל בל המקבל עליו עול תורד‪,‬‬
‫מעבירין ממנו עול מלכות‪.‬‬
‫מען דארף ארויסנעמען די קאלט־‬
‫קייט פץ אמעריקע‪ .‬אין אמעריקע איז‬
‫אלעם — בנוגע אידישקייט — קאלט‪,‬‬
‫דארף מען דאם ארויםנעמען‪.‬‬
‫מעשה אבות םימן לבנים‪ .‬אברהם‬
‫אבינו האט מפרםם געווען אלקותו ית׳‬
‫בעולם‪ .‬הגם ער איז געווען א משכיל‬
‫נפלא‪ ,‬פונדעםטוועגען האט ער זיך‬
‫אפגעגעבען אויף מפרסם זיץ אלקות‬
‫אפי׳ צו פשוט׳ע ערבים‪ .‬אזוי אויר‬
‫דארף מען זיך היינט אפגעבען צו‬
‫חינוך‪ .‬בעלי עסקים דארפען זיך מא־‬
‫כען ספעציעל צייט אויף טאן אין‬
‫חינוך‪.‬‬
‫איך ווענדע זיך מיט א בקשה צו‬
‫אלע תלמידי הישיבות פץ אלע ישי ­‬
‫בות‪ ,‬אז זיי זאלען מאכען ועדץ —‬
‫קאמיטעס — צו העלפען ממלא זיץ די‬
‫מוסדי התורה‪ ,‬וואו עם איז נאר‬
‫דא פלאץ‪ ,‬מיט אידישע קינדעד און‬
‫‪52‬‬
‫דארעא‪ ,‬וואו אלע סיי מענער סיי‬
‫פרויען זייגען פארגומען אין עבודת‬
‫הצבא און אזוי דארפען אויך »לע‬
‫מענער און פרויען טאן אין עניני‬
‫חינוך‪ .‬עם איז ניט ריכטיג וואס אג־‬
‫דערע מיינען‪ ,‬אז מ׳קען ניט אויפטאן׳‬
‫אט וועל איך אייך דערציילען א פא־‬
‫סירונג‪.‬‬
‫איך האב דערהאלטען א בריוו פון‬
‫איינע פון מיינע ישיבות קטנות‪ ,‬אז‬
‫מ׳האט אריינגענומען א אינגעל אין‬
‫די ישיבה‪ ,‬וועמענם עלטערן האבען‬
‫אויסגענומען א תנאי‪ ,‬אז דער קינד‬
‫זאל ניט דארפען אנטאן ציצית און‬
‫ניט צודעקען דעם קאפ‪ .‬די הויז פון‬
‫די עלטערן איז געווען אזעלכע‪ ,‬וואם‬
‫האבען געהאלטען פון ניט עסען בשר‬
‫בחלב‪ ,‬נאר בשר בחלב האט ביי זיי‬
‫געהייסען דוקא מיט כשר פלייש‪ ,‬און‬
‫כשר פלייש הייםט וואם עם איז גע־‬
‫קויפט געווארען ביי א איד‪ ...‬עם איז‬
‫אדורך געגאנגען א קורצע צייט זינט‬
‫דער קינד האט אנגעהויבען לערנען‬
‫אין ישיבה‪ ,‬איז ער איינמאל אהיימ־‬
‫געקומען אין ציצית און מיט א יאר־‬
‫מולקע אויפ׳ן קאפ און געזאגט צו‬
‫די עלמערן‪ ,‬אז אויב אין שטוב וועט‬
‫ניט זיין כשר וועט ער ניט עסען‪,‬‬
‫און ער האט אויםגעפירט‪.‬‬
‫דתן ואבירם האבען געזאגט העיני‬
‫האנשים ההם תנקר לא נעלד‪-‬‬
‫לכאורה רואם האט דאם א שייכות‬
‫צו די אויגען?‬
‫נאר משה רבנו האט געזאגט צו‬
‫דתן ואבירם‪ ,‬קומט זעט די נםים‬
‫ונפלאות וראם דער רבוש״ע טוט מיט‬
‫אונז‪.‬‬
‫אויף דעם האבען זיי געענט־‬
‫‪53‬‬ ‫ספר השיחות — ח׳תש״ד‬
‫תומכי תמימים‪ ,‬נאר עס איז א‬ ‫זען ארזיסצוראטעווען די אידישע‬
‫רחמנות אויף די אידען וואס וועלען‬ ‫קינדער פון די ניט כשר׳ע ישיבות‬
‫ניט העלפען די ישיבות תו״ת‪ .‬דער‬ ‫און ניט כשר׳ע תלמוד תורה׳ם‪.‬‬
‫משכן האט געקענט געמאכט ווערען‬ ‫מען האט שוין גערעדט׳ אז זיי —‬
‫פץ דריי מענטשן‪ ,‬דאך איז געווען‬ ‫די תלמידים — דארפען היטען די‬
‫ויבואו האנשים וגו׳‪ .‬אלע האבען גע־‬ ‫צייט פון לעדנען הן אין נגלה און‬
‫נומען אן אנטייל אין עשיית המשכן‬ ‫הן אין חסידות‪ ,‬אבער אין די פרייע‬
‫וכליו‪.‬‬ ‫צייט דארפען די זיך אפגעבען מיט‬
‫חינוך‪ .‬ביי זיי ■— תלמידי ישיבות‬
‫מען באדארף זאגען א אידען‪,‬‬ ‫תומכי תמימים — פירט זיר דאם ו‪.‬‬
‫אוים‪ ,‬ודיל זיי האבען דעט כח ד‪,‬מם״נ הער ברודער‪ ,‬אויב דו וועסט היטען‬
‫פון אלע רביים‪ .‬פאר די גאנצע וועלט שבת וועט דער שבת דיר היטזץ און‬
‫איז הוד כ״ק רבנו הזקן א אוהב אויב דו וועסט מחלל שבת זיץ וועט‬
‫ישראל און ביי אונז איז ער דער רבי‪ .‬דער שבת דיר מחלל זיץ ח״ו‪.‬‬
‫אויך וועגען טהרת המשפחה דארף‬ ‫זיץ כח אץ דער כח פון אלע רביים‬
‫— נשיאי חב״ד — איז דא אין יע־ מען זיך ניט שעמען נאר זאגען דעם‬
‫אמת‪ :‬אויב מ׳וועט היטען טהרת‬ ‫דען ענין וואם מען טוט‪.‬‬
‫די חז״ל האבן געזאגט ”(‪ ,‬כל הקובע המשפחה — טהרת המשפחה מיינט‬
‫מקום לתפלתו אלקי אברהם בעזרו‪ ,‬ניט אין א וואנע נאר אין א כשר׳ע‬
‫וואם איז דער ענין אין דעמי נאר מקוה — וועלזץ די קינדער ד ץ גע־‬
‫תפלתו איז ענין התחברות‪ ,‬אויב מעז זונטע אץ וועלען אהיימקומען — פץ‬
‫גיט זיך אוועק צו דעם ענין התחברות‪ ,‬די שלאכט פעלדער — געזונטערהייט‪.‬‬
‫עם איז פאראן א מאמר ידוע‬ ‫דאן איז אלקי אברהם בעזרו׳ וואט‬
‫אברהם אבינו האט פותח געווען דעם ומפורסם‪ :‬ומכלל הן אתה שומע לאו‪.‬‬
‫איך וויל אץ איך רי ‪ T‬נאר וועגען‬ ‫צנור פץ מסירת נפש‪.‬‬
‫איך בין בטוח בחסדי השי״ת אז עס דעם הן‪ ,‬אץ השי״ת זאל אונז אלעמען‬
‫וועט זיץ אלץ וואס מען באדארף‪ ,‬משפיע דין רוב טוב אץ אונז מעורר‬
‫די געלט וואט מ׳דארף אין די ישיבות דץ בחסד וברחמים‪.‬‬

‫ש״ה בא בסעודה‬
‫מיט אים אויף זיינע נסיעות‪ ,‬זאל‬ ‫א‪ .‬הרה״ח ר׳ הלל האט ניט גע־‬
‫אים משמש דץ‪.‬‬ ‫וואלט אז ד ץ תלמיד‪ ,‬דער כהן פון‬
‫אבער וויסענדיג די גרויסע תשוקה‬ ‫דץ מנין הפרטי‪ ,‬החסיד ר׳ שלום —‬
‫פץ דינע תלמידים אים משמש צו דין‬ ‫מען פלעגט אים דופען ר׳ שלום ר׳‬
‫האט הר״ר‪ ,‬געד‪,‬אט צער דערפון וואס‬ ‫הלל׳ם — וועלרער פלעגט מיטפארען‬
‫ער איז מונע ד ץ תלמיד ר׳ שלום פץ‬
‫משמש דין אים האט הר״ה אים‬ ‫‪ (10‬ברכות ו‪ ,‬ב‪.‬‬
 ‫ספר השיחות — ה׳מש״ד‬ ‫‪54‬‬

‫קענט האבען מער טענות‪ .‬אין רמב״ן‬ ‫מסביר געווען׳ אז בכלל איז אים זייער‬
‫איז שגור דער לשון ״וע״ד האמת׳י׳‬ ‫שווער מונע זיין א אידען פון צו טאן‬
‫אויף קבלה‪ ,‬הגם פריער בריינגט ער‬ ‫א זאך אין וועלכען ער האט א עונג׳‬
‫א דרש בשם רבותינו‪ ,‬איז נאכדעם‬ ‫נאר ער קען ביי זיך ניט פועל׳ן אז א‬
‫אז ער בדיינגט עפעס פון קבלה רופט‬ ‫כהן וואס איז מיועד לשרת בקדש און‬
‫ער דאם‪ :‬בשם חכמי האמת‪ ,‬וואם אמת‬ ‫ער איז נצטווה געווארען צו בענטשן‬
‫איז דאך היפך פון שקר‪ .‬דאם איז‬ ‫אידן‪ ,‬זאל אים משמש זיין‪.‬‬
‫א הוראה׳ אז דער לימוד הנגלה אליין‬
‫איז נותן מקום אויך צו שקר‪ .‬דאם‬ ‫ב‪ .‬עס איז נויטיג איבערצוגעבען צו‬
‫מיינט‪ ,‬אז אין לימוד הנגלה אויב‬ ‫די אידישע סאלדאטען וועלכע געפי־‬
‫ס׳איז דא א פני׳ פון שקר קען דער‬ ‫נען זיך אויף די שלאכטפעלדער‪ ,‬וואס‬
‫שקר ווערען נבלע אז עם זאל גארניט‬ ‫עם שטייט אין רמבץ ‪ f‬אויף די היינ־‬
‫זיין ניכר‪ ,‬אבער אין לימוד הקבלה און‬‫טיגע סדרה ביי די פ׳ תפלין קדש לי‬
‫חסידות‪ ,‬אויב ס׳איז דא א פני׳ איז‬ ‫כל בכור וגו׳ ת״ל! בעבור שפדאם‬
‫דער שקר בולט‪ ,‬ודיל שקר איז היפך‬ ‫ממות בהכותו בארמ״צ ציווה שיהיו‬
‫האמת און דער אמת גיט ניט קיץ‬ ‫קדושים לו לעבוד את עבודת ד׳‪,‬‬
‫ארט צום שקר‪.‬‬ ‫והתפלין מלבד שהם מצור‪ ,‬נק׳ אות‬
‫והיא שמירד‪-‬‬
‫זיי — די סאלדאטען — זאלען ניט ד‪ .‬מען האט שוין גערעדט וועגען‬
‫טראכטען׳ באמבעם פאלען דא‪ ,‬דאר־ דעם‪ ,‬אז מען דארף לעבען מיט דער‬
‫טען‪ ,‬די תפילין איז א שמירה‪ .‬דער צייט‪ ,‬דאס מיינט מיט דעם שיעור‬
‫רמב״ן'( זאגט דארטען א טוט ווייען לימוד וואם מען לערנט יעדען טאג‪.‬‬
‫די כוונה דא איז‪ ,‬אז מען דארף‬ ‫ווארט וז״ל‪ :‬הקב״ה לא יעשה אות‬
‫ומופת בכל דור לעיני כל רשע או ריידען וועגען היינטיגען שיעור פץ‬
‫כופר‪ ,‬און איז מסיים‪ ,‬אז דערפאר צוה תניא•(‪ ,‬וואם עם רעדט זיך דארט‬
‫אותנו שנעשה תמיד זכרזן ואות‪ ,‬אבער וועגען דעם ענין אהבה המסותרת‪,‬‬
‫אז דער אויבערשטער הייסט מאכען צדיקים ובינונים‪ ,‬און לאזט אוים אז‬
‫א זכרון איז די זאד דא‪ ,‬נאר דער־ אצל הרשעים היא בלבוש שק‪ .‬״הרש­‬
‫פאר וואס מ׳איז דאך בלינד און טויב עים״ וואם ער רעדט דא מיינט דאם‬
‫דארף מען האבען דעם זכרון‪ ,‬ע״ד ווי ניט הפושעים‪ ,‬ודיל אין תיקץ הרע‬
‫עם שטייט למען ידעו דורותיכם‪ ,‬דארף דארף מען דאך ודסען דעם אופן‬
‫העבודה‪ ,‬אויב דאס איז בדרך בירור‬ ‫זיין ידיעה ניט זכרון אליץ‪.‬‬
‫אדער ע״ד שבירתן זהו תקנתן‪ ,‬נאר‬
‫ג‪ .‬פאתואם האט מען צו חסידים דא איז די כוונה אין דעם נאמען‬
‫טענות‪ ,‬אויפ׳ן רמב׳ץ וואלט מען גע־ רשעים‪ ,‬ודיל כל זמן ער האט ניט גע־‬
‫טאן תשובה איז ער דאד ניט במדדי׳‬
‫‪ (1‬י‪4P 4‬‬
‫‪ (3‬פי״ם ‪ :‬אלא שגלות ד‪,‬זד‪ — ,‬בלב בלל‪.‬‬ ‫‪ (2‬יג‪ ,‬סז‪.‬‬
 ‫‪65‬‬ ‫ספר חעיחומ — ח׳תע״ד‬
‫בינוני‪ .‬אט ווי איינער איז איבערגע־ ה‪ .‬באמת דארף מען םארשט^‬
‫געבען צו תאוות היתר‪ ,‬זאגט ער דאד בעומק הענין פץ די אהבה המסותרת׳‬
‫איז תניא*(‪ ,‬אז אפי׳ אז ער עסט א פארוואס מען רופט דאס אהבה המסו­‬
‫מאכל היתר‪ ,‬אויב זיץ כוונה איז ניס תרת אץ ניט יראה המסותרת‪ ,‬ווי‬
‫לשם שמים‪ ,‬אז מיט דעם כח אכילה באלד אז יראה איז אויך כלולה בד‪-‬‬
‫ביי אברהם אבינו נאך דעם נסיץ‬ ‫ההיא זאל ער קענען לערנען‪ ,‬איז דער‬
‫מאכל בשעת מעשה — רע‪ .‬נאר אויב העקידה שטייט עתה ידעתי כי ירא‬
‫אז ער וועט נאכדעם לערנען און אלקים אתה‪ .‬נאך די שיטה אז דעד‬
‫דאוונען מיט דעם כח האכילה ההיא נסיון העקידה איז געווען דער נסיון‬
‫איז ער מעלה דע‪ 1,‬מאכל וואם עד העשירי‪ ,‬דער לעצטער נפיץ פון אלע‬
‫האט פדיער געגעסן‪ ,‬משא״ב במאכלות נסיונות פון אברהם אבינו‪ ,‬איז דווקא‬
‫נאך דעם לעצטען נסיץ זאגט מען‬ ‫אסורות כר‪.‬‬
‫און דאם איז די כוונה אין דעם אים‪ ,‬עתה ידעתי כי ירא אלקים‬
‫נאמען רשעים וואט ער רעדט דא אין אחד« אבער פץ די פריערדיגע נסיו־‬
‫תניא‪ ,‬היינו ווי ער איז נאך קודם נות האט מען נאך ניט אנגעזען‪ ,‬אז ער‬
‫התשוכה‪ ,‬וואס ער איז נאד ניט איז א ירא אלקים‪.‬‬
‫הגם די גמ׳ )סוטה לא ע״א( זאגט‪,‬‬ ‫במדרי׳ בינוני‪ ,‬דאס הייסט‪ ,‬אז ער‬
‫גדול העושה מאהבה יותר מן העושה‬ ‫ווארום‬ ‫עסט למלאות תאוות נפשו‪.‬‬
‫מיראה אץ מען בריינגט דארט א ראי׳‬ ‫דער‬ ‫זיך‬ ‫באמת פץ וואנען נעסט‬
‫אויף דעם פון אברהם אבינו׳ זאגט‬ ‫נאר‬ ‫נשמהו‬ ‫ענין פון תאוה אין א‬
‫דארט די גמ׳ ואברהם גופא מגלן‬ ‫תאווה׳געז‬ ‫פץ‬ ‫דעם *מעל״ דעם כה‬
‫דכתי׳ זרע אברהם אוהבי‪ .‬איז ידוע‬ ‫מלמעלה‪.‬‬ ‫געגעבען‬ ‫אין נפש האט מען‬
‫דער פי׳ אויף דעם פץ הוד כ״ק‬ ‫מש־‬ ‫עניז‬ ‫דעם‬ ‫אין‬ ‫אזוי ווי ער רעדט‬
‫אדמדר האמצעי ווען ער איז נאד‬ ‫שובע‪,‬‬ ‫מל׳‬ ‫איז‬ ‫דאס‬ ‫ביעין אותו אז‬
‫געווען א יונגער אינגעל‪ ,‬אז אויף‬ ‫אין‬ ‫כהות‬ ‫מען‬ ‫גיט‬ ‫וואס מלמעלה‬
‫אברהם׳ן אליץ איז ניט קיץ חידוש‬ ‫באנתען‬ ‫עם‬ ‫דארף‬ ‫מען‬ ‫נפש‪ ,‬נאר‬
‫וואו מען באדארף‪ .‬אז מען עסט אז מען זאל אויף אים זאגען אוהבי׳‬
‫למלאות תאוות נפשו‪ ,‬איז לבד זאת ודיל אפילו א בעל עגלה‪ ,‬אויב דער‬
‫וואם מען נוצט דאם דארטען וואו אויבערשטער וואלט מיט אים גערעדט‪,‬‬
‫ניט‪ ,‬איז גזל׳ט מען וואלט עף אויך אזוי געמען‪ ,‬אבער די‬ ‫מען באדארף‬
‫דאס צו פץ דעם ארט וואו עם דארף ראי׳ איז מזרע אברהב‪ ,‬אז די קינדער‬
‫זיץ‪ ,‬אנשטאט וואס עם דארף זיץ די אץ אייניקלעד פץ אאע״ה האבען אה׳‬
‫תאווה אין ענינים דוחניים פאר־ צו אלקות‪ ,‬פץ דעם איז א ראי׳ אויף‬
‫בייט מען דאס אויף למלאות תאמת די מעלת האהבה אויף יראד* אבער‬
‫נפשו‪ ,‬אץ מעגען דעם זאגט ער חי מצד דעם עצם ענין היראה שטייט‬
‫אין תניא‪ ,‬אז די אהבה המסותרת איז דאד ביי אברהם אבינו עתה ידעתי כי‬
‫ירא אלקים אתד‪-‬‬ ‫ביי אים מלובשת בלבוקז שק‪.‬‬
‫דער רמב״ן זאגט אויף דעם פסוק‬
‫‪ (4‬פ״ז•‬
 ‫ספר העיחור! — ה׳תש״ד‬ ‫‪56‬‬

‫עתה ידעתי וגו׳ — רש״י פירש דעם איז די יראה‪ ,‬הגם ער פילט‬
‫שעתה יש מה להשיב לשטן ולאו״ה‪ ,‬דאם אליין ניט‪ ,‬משא״כ אין אהבה איז‬
‫אבל הרמב״ן פירש — מתחלה הי׳ דא ניט פאראן קיץ אנדער זאד נאר‬
‫יראתו בכח לא יצא לפועל כו׳ ועתה אהבת האמת מצד האמת‪ .‬דערפאר‬
‫נודעה במעשה‪ ,‬היינו התגלות הרח ווערט אנגערופען די נקודת היהדות‬
‫בפועל‪ .‬די כוונה אין דעם איז׳ אז וואם איז ביי יעדען איד מיט׳ן נאמען‬
‫די מעלת היראה איז מצד העבודה אהבה מסותרת‪ .‬אץ אין דעם ענין‬
‫בפועל‪ .‬ווי הוד כ״ק אאמו״ר הרה״ק מאטערט זיך דער רבי — הוד כ״ק‬
‫האט אמאל געזאגט‪ ,‬אז מען קען זיצן רבנו הזקן — אץ זאגט‪ ,‬אז ביי די‬
‫אין א ווינקל און זיין א אוהב אלקים‪ ,‬רשעים הנ״ל איז דאם טיף טיף בא־‬
‫אבער דער וואס האט יר״ש וועט גראבען און איז בגלות ביי די און‬
‫עד זיך כאפען בודק צו זיץ די ציצית‪ ,‬מען באדארף האבען עבודה ויגיעה‬
‫אויב זיי זיינען בהידור‪ ,‬ניט נאר וואם רבה אויף צו מגלה דץ די אהבה‬
‫ער וויל ניט די פשרות ווי לדוגמא מסותרת מההעלם אל הגילוי‪.‬‬
‫אז עפ״י דין זיינען די ציצית כשר‬
‫אפילו בז׳ חוטין‪ ,‬נאר ער וועט זיי ו‪ .‬דער אויסשפראך פץ די ברכה מיט‬
‫בודק זיין אויב די ציצית זיינען טאקע וועלבע מען בענטשט איינער דעם אג־‬
‫מהודרים‪ .‬און דאם איד דוקא ביי דעם דערן‪ :‬אריכות ימים ושנים‪ ,‬איז מיוסד‬
‫וואם האט יראת שמים‪ ,‬אבער דער אויפ׳ן מאמר רז״ל * כל המאריך‬
‫וועלכער האט בלויז אהבה אליין קען באחד מאריכין לו ימיו ושנותיו‪,‬‬
‫אין דעם ענין פון כל המאריך באחד‬ ‫זיין אז ער וועט זיד ניט כאפען אויף‬
‫דעם‪ .‬ער קען שטיין אין א דביקות וועלען מיר יעצט ניט רעדען‪ ,‬וואם‬
‫אח האבען אהבה את התקשרות צו מיר ווילען איצטער מבאר ד ץ איז‬
‫אלקות אבער ניט אויף בפועל ממש‪ ,‬בנוגע דעם ענין מאריכין לו ימיו‬
‫נאר דוקא דער וועלכער איז א יר״ש ושנותיו‪ ,‬לכאורה וואם איז דער כפל‬
‫וועט זיך כאפען בודק דין די ציצית הלשון ימיו ושנותיו‪ ,‬אזוי אויך אין‬
‫אויב די דינען בהידור און ניט נאד דעם נוסח הברכה אריכות ימים‬
‫די ציצית‪ ,‬נאר אויד אויב דץ הארץ ושנים‪ ,‬אין פלוג איז דאך דאס א כפל‬
‫איז בהידור‪ ,‬א כשר׳ע הארץ‪ .‬איז לשון‪ ,‬ווארום אז עם איז דא אריכות‬
‫דאך דעריבער ניט פארשטענדליד ימים איז דאך שוין ממילא דא אריכות‬
‫פארוואם רופט מען עם אהבה המסו­ שנים און אז עם איז דא אריכות‬
‫שנים איז דאך ממילא אויך פאראן‬ ‫תרת אץ ניט יראה המסותרת‪.‬‬
‫נאר דער ענין איז‪ .‬דער רמב״ם אריכות ימים‪.‬‬
‫נאר דער ענין איז‪ .‬דעם ערשטען‬ ‫זאגט אויף דעם ענין האהבה‪ ,‬אז דאם‬
‫איז אהבת האמת מצד האמת‪ .‬דאם מאל וואס מיר געפינען דעם ווארט‬
‫איז דוקא אין אהבה‪ ,‬ודיל אין יראה אחד אין דער תורה איז אין פסוק‬
‫קען זיין אז עם זאל זיך עפעם אריינ־‬
‫*( כאן חסרה תיבד‪ .‬אחת‪.‬‬ ‫גנב׳ענען אן אגדער זאד וואם מצד‬
‫‪57‬‬ ‫ספר השיחות ~ ח׳תע״ד‬
‫זאגען ברכות השחר במתינות און‬ ‫ויהי ערב ויהי בקר יום אחד‪ 8 .‬יום‬
‫אויב ער האט א שיעור צו זאגען‬ ‫אחד איז צוגויפגעשטעלט פון יום און‬
‫תהלים פאר׳ן דאוונען זאגט ער דאם‬ ‫לילה‪ .‬דער ענין פון יום ולילה איז‬
‫און נאכדעם דאווענט ער בצבור און‬ ‫מבואר אין חסידות אין כמה ענינים‬
‫זאגט דעם שיעור תהלים וואם לאחר‬ ‫פון אור וחושך‪ ,‬אזוי אויך אין עבודה‬
‫התפלה און לערנט עפעס‪ .‬שפעטער‬ ‫איז פאראן עבודת יום אץ עבודת‬
‫דאווענט ער מנחה בצבור און לערנט‬ ‫לילה׳ מרירות ועצבות אץ גאך כמה‬
‫משניות ועין יעקב אץ דאווענט‬ ‫ענינים׳ וואס עס איז ניט דא דער‬
‫מערים נאך מעריב‪ ,‬אפי׳ ער קען‬ ‫ארט מבאר צו זיין‪ ,‬וואס מיר דעען‬
‫אליץ ניט לערנען׳ הערט ער צו דעם‬ ‫אויסען דא צו רעדען איז אין דעם‬
‫שיעור וואס מען לערנט ברבים׳ אן‬ ‫כללות ענין פון הנהגת האדם‪.‬‬
‫עמוד גמרא‪ ,‬נאכדעם פאר שלאפען‬ ‫עם איז דא חיים של מהומה‪ ,‬א‬
‫גיץ׳ לייענט ער קרשעהמ״ט ווי מען‬ ‫לעבען פון מהומה‪ ,‬דאם מייגט‪ ,‬אז‬
‫באדארף‪ .‬ביי אים איז דער טאג א‬ ‫דער מענטש האט קיינמאל קיץ צייט‬
‫לאנגער טאג און דאם הייסט ימים‬ ‫ניט‪ ,‬אין דער פרי אז ער שטייט אויף‬
‫ארוכים‪ ,‬לאנגע טעג און דאס מיינט‬ ‫פץ שלאף האט ער קיץ צייט ניט צו‬
‫מאריכין לו ימיו ושנותיו‪,‬‬ ‫דאוונען בצבור אץ ער כאפט אפ דעם‬
‫דאוונען אץ מכל שת לערנען עפעם‬
‫ז‪ .‬אין חז״ל איז פאראן דער אויס־‬ ‫קיץ‬ ‫נאכץ דאוונען האט ער אודאי‬
‫שפראך! ברם זכור אותו האיש לטוב‬ ‫כאפט‬ ‫צייט ניט‪ .‬שפעטער פארנאכט‬
‫ער אפ דאוונען מנחה אץ נאכדעם וחנני׳ בן חזקי׳ שמו‪ ,‬שאלמלא הוא‬
‫מעריב אין גרויס היילעניש און האט נגנז ספר יחזקאל וח״י דבר שנגזרו‬
‫קיץ צייט ניט עפעם לערנען‪ .‬ביי־ )שבת י״ג׳ ב׳( ברם זכור אותו האיש‬
‫גאכט כאפט ער זיך‪ ,‬איי• וואו איז לטוב ויהושע בן גמלא שמו )ב״ב‬
‫אוועק געגאנגען דער טאג‪ ,‬דאם הייסט כ״א(‪ ,‬ברם זכור אותו האיש לטוב‬
‫קורצע טעג‪ .‬נאכער פאלט ער אריץ ור״י בן בבא שמו )סנהדרין י׳׳ג‪ ,‬ב׳(‬
‫אין בעט ניט אויסגעטאנערהייט און וואם דורך אים איז געבליבען דער‬
‫שלאפט ביז ער שלאפט זיך אוים‪ .‬אין ענין הסמיכה‪ ,‬וואם דאם איז די הת­‬
‫דער פרי כאפט ער זיך‪ ,‬וואו איז אמתות הקבלה איש מפי איש ביז‬
‫אוועקגעגאנגען די נאכט‪ ,‬דאם הייסט משרע״ה‪ :‬וברם זכור אותו האיש לטוב‬
‫קורצע נעכט‪ ,‬אפילו אז איינער לעבט שאמרו שמועה מפיו — בענין בדיקת‬
‫אפ זיבעציג‪ ,‬אכציג יאר‪ ,‬אדער הונ־ דרוסה — ומנו רב‪ ,‬זאגט דארט ריש‬
‫דערט יאד איז דאם נאר לאנגע יארן לקיש מנו רב ומנו רב ולא ידענא‬
‫אבער ניט לאנגע טעג‪ ,‬אדרבא דאם לי׳ וא״ל רבי יוחנן ולא נהירא לי‬
‫לאותו תלמיד ששימש את רבי רבה‬ ‫הייסט קורצע טעג‪.‬‬
‫אבער עם איז דא חיים של מנוחה‪ ,‬ור' חייא כל אותן שנים ששימש אותו‬
‫א לעבען פץ מנוחזנ אז ער שטייט תלמיד בישיבה אני שמשתי בעמידה‬
‫אויף פץ שלאף האט ער צייט צו ומאן גבר הוא גבר בכולא׳ ופירש״י‬
 ‫ססר השיחות — ח׳תעז״ד‬
‫דעם רבי׳נס הויז א משכן‪ ,‬טא זאגט‬
‫אונז תורה‪.‬‬
‫האט זיי הוד כ״ק אאזמו״ר הרה״ק‬
‫צמח צדק געענטפערט‪ :‬וואם ווילט‬
‫איר א מאמר חסידות אדער א סיפור‪.‬‬
‫די חסידים האבען פארשטאנען׳ אז די‬
‫מעשה וואס דער רבי וויל דערציילען‬
‫איז מסתמא דא אין דעם א ענין גדול‪,‬‬
‫האבען זיי געענטפערט‪ :‬א סיפור‪.‬‬
‫הוד כ״ק אאזמו״ר הרה״ק צ״צ האט‬
‫דאן דערציילט די מעשה הידוע פון‬
‫ר׳ יעקב תם וועלכער איז געווען א‬
‫רוזשינער חסיד אץ לאחר פטירתו‬
‫קומענדיג אויף יענעב עולם האט מען‬
‫אין פמליא של מעלה אוועקגעזעצט א‬
‫בי״ד אים דן צו זיין צוליב א קפידא‬
‫וואם ער האט געהאט אויף זיך פון‬
‫רהשינער‪ .‬האט מען אויסגעקליבען‬
‫אייגעם פון דעם עולם התחתון אויף‬
‫מכריע זיין צווישען דעם בית יוסף‬
‫אץ דעם ב״ח‪.‬‬
‫הוד כ״ק אאזמו״ר הרה״ק צ״צ האט‬
‫ניט מגלה געווען ווער איז דער שלישי‬
‫המכריע‪ ,‬נאר ער האט זיך א ורילע‬
‫פארטראכט און דערנאך געזאגט‪ :‬און‬
‫איך זאג‪ ,‬אז ער איז זכאי‪ .‬דערנאך‬
‫האט ער זיך געווענדעט צו די פאר־‬
‫זאמעלטע חסידים און געפרעגט ביי‬
‫זיי‪ :‬הא‪ ,‬וואם זאגח איר זכאי‪ ,‬זכאי‬
‫און אלע האבען אפגעענטפערט‪ :‬זכאי‬
‫זכאי‪ .‬נאכער האט הוד כ״ק אאזמו״ר‬
‫הרה״ק צ״צ אריינגעלייגט עטלעכע‬
‫מטבעות אין דעם יסוד הבנין און מען‬
‫האט פארשמירט די קלעצער מיט‬
‫סמאלע און הוד כ״ק אאזמו״ר הרה״ק‬
‫צ״צ איז אוועקגעגאנגען‪ .‬דעמאלט הא־‬
‫בען די חסידים פארשטאנען ווער עם‬
‫איז געווען דער שלישי המכריע ‪- -‬‬
‫‪68‬‬
‫בתורה ובחסידות )חולין נ״ד״ א׳(‪ .‬עם‬
‫דארף זיין בי ‪T‬ע זאכען׳ חסידות אן‬
‫תורה סויג ניט׳ תורה אן חסידות‬
‫סויג ניט‪ ,‬עם דארף זיץ ביידע זאכען‬
‫תורה וחסידות‪.‬‬
‫ברם זכור אותו האיש לטוב‪ ,‬דער‬
‫פעטער הרה״ח ר׳ משה — בנו של‬
‫הוד כ״ק רבנו הזקן — וועלכער איז‬
‫געווען א בעל סיפורים‪.‬‬
‫איך האב אייך שוין אמאל איבער־‬
‫געזאגט* דעם ווארט פון הוד כ״ק‬
‫רבנו הזקן‪ :‬אז מיר האבען געהערט א‬
‫תורה פון רביץ — הרב המגיד‬
‫ממעזריטש נ״ע — איז דאם ביי אונז‬
‫געווען תורה שבעל פה און אז מיר‬
‫האבען געהערט א סיפור פון רבי׳ן‬
‫איז דאם ביי אונז געווען תורה‬
‫שבכתב‪.‬‬
‫און עם איז ידוע די מעשה וואס‬
‫האט פאסירט ביי הוד כ״ק אאזמו״ר‬
‫הרה״ק צמח צדק אין יאר תקצ״ג נאך‬
‫די גרויסע שריפה וואם איז געווען‬
‫אין ליובאוויטש אץ מען האט גע־‬
‫דארפט מאכען דעם יסוד צום נייעם‬
‫בנץ אין רבי׳נם הויף‪ .‬דעמאלט זיי־‬
‫נען אנגעקומען פיל אורחים חסידים‪,‬‬
‫אויך פץ בעסעראביע פץ יאסי און‬
‫אנדערע שמעט‪ .‬האבען די חסידים‬
‫געבעטען הוד ב״ק אאזמדר הרדדק‬
‫צ״צ‪ :‬רבי זאגט אונז תורה‪ ,‬עס איז‬
‫דאך דער סדר משפטים תרומה׳ פאר‬
‫עשיית המשכן האט מען פריער גע־‬
‫זאגט תורה‪ ,‬אץ די רז״ל זאגען דאך‬
‫משחרב בהמ״ק אין להקב״ה בעולמו‬
‫אלא ד׳ אמות של הלכה‪ ,‬איז דאך‬
‫•( לקד*ד כרך א׳ )צם‪ ,‬ב(‪.‬‬
‫‪69‬‬ ‫ספר חשיחות — ח׳תש״ד‬
‫תורת אמך איז תורה שבע״פ‪ ,‬ביי אים‬ ‫דאם איז געווען הוד כ״ק אאזמו״ר‬
‫אבער איז געווען מוסר אמך אץ תורת‬ ‫הרה״ק צ״צ אליין‪.‬‬
‫אביך׳ ווייל א געשמאק אין חושן‬ ‫הוד ב״ק אדמו״ר הרה״ק האמצעי‬
‫משפט האט ער מקבל געווען פץ זיין‬ ‫אץ אזוי אויך דץ ברודער כ״ק הרה״ק‬
‫פאטער הרה״ח ר׳ ברוך אץ וועגען‬ ‫הרח״א דינען ניט געלעגען אין סיפו­‬
‫גילוי אלי׳ און רוה״ק האט ער מקבל‬ ‫רים׳ זיי זיינען געלעגען אין פנימיות‬
‫געווען פץ זיין מוטער הרבנית נ״ע‪.‬‬ ‫און פנימיות דפנימיווד‬
‫ווי עס איז ידוע אז הרה״ח ר׳ זאב‬
‫ווילענקער האט אמאל געפרעגט ביי ט‪ ,‬אין דעם פעטער ר׳ משה׳ם פאר‪-‬‬
‫זיין ברודער הרה״ח ר׳ משה ווי־ צייכענונגען איז פאראן א רשימה וואס‬
‫לענקער‪ ,‬וועלבער איז געווען עלטער ער האט געהערט פון זיין באבען‬
‫פון אים מיט צוואנציג יאר! אלעמאל הרבנית מרת רבקה א חילוק אין דעם‬
‫זאגסטו מיר די תירות וואס דו האסם ענין ה׳ אחד פון אוה״ע און דער ענין‬
‫געהערט פון רביץ — הוד כ״ק רבנו ה׳ אחד פון חסידים‪ .‬אוה״ע וואס מען‬
‫הזקן — דערצייל מיר אמאל עפעם זאגט דא איז ניט די כוונה כפשוטו‪,‬‬
‫א מופת פון רבי׳ן‪ .‬האד אים הרה״ח נאר ע״ד יושבי הארץ׳ וואס די כוונה‬
‫ר׳ משה געענטפערט‪ :‬איך גיב דיר איז אויף די וועלכע זיינען שייך צו‬
‫דעם לשד השמן אץ דו ווילסט די ישוב העולם‪.‬‬
‫דער ענין ה' אחד ווי עם ווערט‬ ‫נעגעל פון די פיס‪.‬‬
‫אבער דער פעטער הרה״ח ר׳ משה פארשטאנען פון חסידים איז‪ :‬א׳ מיינט‬
‫— בנו של הוד כ״ק רבנו הזקן — אלופו של עולם ווי חסידות פאר‪-‬‬
‫האט פארצייכענט אויך סיפורי מעש­ שטייט דעם ענין׳ ח׳ מיינט די ז׳‬
‫יות אץ פיל מאל האט ער מקבל גע־ רקיעים וארץ ווי עם איז מבואר אין‬
‫ווען פץ דץ באבע׳ן הרבנית רבקה חסידות און ד׳ מיינט די ד׳ רוחות‬
‫די מוטער פץ הוד כ״ק רבנו הזקן‪ .‬העולם׳ וואס דאם נעמט עם ארום‬
‫הרבנית רבקה האט מאריך ימים גע‪ -‬אין זיינע ד׳ אמות מחוץ לאומות‬
‫ווען אויך בימי הצמה צדק‪ .‬הוד ב״ק העולם‪.‬‬
‫מען דארף דאס ניט פאנאנדער־‬ ‫אאזמו״ר הרה״ק צמח צדק האט אויר‬
‫א סך מקבל געווען פץ איר און עם ריידען ביי חסידים׳ וועלכע זיינען דאך‬
‫איז געווען ביי אים א ביכעל מיט קלוגע און זיי דיאבען דאך א חוש צו‬
‫סיפורים וואו ס׳איז געווען פארציי־ באנעמען א ענין‪ ,‬עס זיינען פאראן‬
‫כענט ענינים וועלכע פאנגען זיך אן‪ :‬זאכען וואס אפילו ליבא לפומא לא‬
‫גליא אץ דאם פארשטייען זיי אויך‪,‬‬ ‫אמרה לי אם‪.‬‬
‫און דאם איז כל המאריך באחד‬
‫ח‪ .‬הוד ב״ק רבנו הזקן האט געזאגט‪ ,‬מאריכין לו ימיו ושנותיו‪ .‬די גמ׳‬
‫עם שטייט דאך שמע בני מוסר אביך זאגט אויף רעם׳ ובלבד שלא יחטוף‬
‫ואל תטוש תורת אמך׳ מוסר אביך בחי״ת ושלא יקצר באל״ף‪ .‬אזוי שטייט‬
‫גייט אויף קבלה‪ ,‬אגדה ועוד׳ אץ אויר כל המאריך באמן מאריכין לו‬
 ‫ספר השיחות — ח׳תש״ד‬
‫איז‪ ,‬ודיל ער האט זיך דערמאנט אויף‬
‫א ענין‪ .‬זייענדיג אלם יונגערמאן ביי‬
‫הוד כ״ק אאזמו״ר הרה״ק צמח צדק‬
‫אין די לעצטע יארען פאר דין הסתל­‬
‫קות׳ וואם צוליב די שוואכקייט פון‬
‫רבי׳ן האט מען אים ניט אריינגעלאזן‬
‫אויף יחידות און נאר יחידי סגולה‬
‫פלעגען אריינגיץ‪ .‬האט ער אמאל גע־‬
‫זען דורך א שפאלט פון די טיר דעם‬
‫רבי׳ן‪ ,‬הוד כ״ק אאזמו״ר הרה״ק צמח‬
‫צדק בעת ער האט אויסגעטאן די‬
‫תפילין של ראש‪ ,‬ער האט דאם גע־‬
‫האלטען בידו הק׳ אץ געקוקט אויף‬
‫די תפילין מיט א שטארקן דורכדרינג־‬
‫ליכען קוק א משך זמן און דערנאך‬
‫האט ער עס א קוש לעטאן‪ .‬און אט‬
‫דאם האט מיך אוועקגעשטעלט אויף‬
‫די פיס — וואס האט מען צו טאן‬
‫מיט גראבקייט פון וועלט‪ .‬און פון‬
‫דאן אן דערמאן איך זיך אויף דעם‪.‬‬
‫החסיד ר' זלמן איז געווען דעם זיי־‬
‫דענס — הוד כ״ק אאזמו״ר הרה״ק‬
‫מוהר״ש — א מקושר און נאבדעם איז‬
‫ער געפארען צו הוד כ״ק אאמו״ר‬
‫הרה״ק‪ .‬אבער אוועקשטעלען אויף די‬
‫פיס האט אים אוועקגעשטעלט יענע‬
‫פאסירונג‪ .‬ווען מיר זייגען געווען‬
‫שפעטער אין ראסטאוו האט מיר ר׳‬
‫זלמן מיר דאם איבערדערציילט נאך‬
‫אמאל‪.‬‬
‫בעת הוד כ״ק אאזמו״ר הרה״ק‬
‫מוהר״ש האט געשיקט הרב יעקב קו־‬
‫פיסקער צו ווערען רב אין מאסקווע‬
‫האט ער גלייכצייטיג געשיקט אין‬
‫מאסקווע החסיד* פאלאצקער דץ דארט‬
‫אלס משפיע‪ .‬שפעטער אז החסיד מא­‬
‫דעם דאוונען האט ער מיר געזאגט‪,‬‬
‫י( כאן חסר ברשימה‪.‬‬
‫‪60‬‬
‫ימיו ושנותיו‪ ,‬ודיל אמן איז ר״ת‪:‬‬
‫א־ל מלך נאמן‪.‬‬
‫יוד‪ .‬ביי חסידים איז אלעמאל גע־‬
‫ווען די קליטה׳ זיי זיינען געווען א‬
‫כלי צו גילוי אור‪ .‬אז מען איז ניט‬
‫קיין כלי איז מען ווי א פשוטי בלי‬
‫עץ‪ ,‬וואס מען גיסט אין דעם ד‪,‬ייסע‪,‬‬
‫קאלטע און עס נעמט ניט‪.‬‬
‫איך געדענק בעת איך בין געווען‬
‫אלט אכט יאר האט דודי הרה״ח רז״א‬
‫געשריבען א ספר תורה‪ .‬אין יענע‬
‫צייטען האט מען דאך ניט געמאכט‬
‫קיץ צערעמאניעם‪ ,‬מען האט גערופען‬
‫ר׳ זלמן ארשער‪ ,‬דער בעל מגי׳ אדער‬
‫ווי מען האט אים גערופען זלמן בעל‬
‫קורא אדער בעל תפלה׳ איז ער גע־‬
‫קומען און געזעסען אין קלייגעם זאל‬
‫— דארט וואו מען פלעגט דאוונען‬
‫— און האט מגיה געווען די ס״ת‪.‬‬
‫דארטען פלעגט ער דאוונען אץ דאר־‬
‫טען פלעגט ער טאן זיין עבודת‬
‫הקודש‪.‬‬
‫איינמאל גייענדיג פון לערנען אין‬
‫חדר אהיים און פארבייגייענדיג דעם‬
‫קליינעם זאל׳ בין איך דארט אריינ־‬
‫געגאנגען און געטראפען ר׳ זלמן אר־‬
‫שער ווי ער טוט אוים די תפילין של‬
‫ראש נאכן דאוונען‪ ,‬גיט זיי א קוש און‬
‫טרערען גיסען זיך פץ זיינע אויגען‪,‬‬
‫האב איך אים געפרעגט פארוואם‬
‫ודינם ער‪ ,‬האט ער מרמז געווען מיט׳ן‬
‫פינגער אויפ׳ן מויל‪ ,‬אז ער קען יעצט‬
‫ניט מפסיק דין‪ ,‬ודיל ער האט נאך‬
‫ניט מסיים געווען דעם דאוונען‬
‫בשלימות‪ .‬אז ער האט מסיים געווען‬
‫אז‪ .‬די סבה וואם ער האט געודינט‬
‫‪61‬‬ ‫ספר חשיחומ — ח׳תע״ד‬
‫אז היינט איז ביי אים געווארען ‪25‬‬ ‫נעוויץ איז געווען אין ליובאוויטש‬
‫יאר זינט עד איז געווארן א חסיד‪.‬‬ ‫האט אים הוד ב״ק אזממו״ר הרה״ק‬
‫די מעשה איז געווען אזוי‪:‬‬ ‫מוהר״ש געזאגט ביים געזעגענען פא־‬
‫אין יאר תרנ״ז — דערציילט החסיד‬ ‫רענדיג אהיים קיץ מאסקווע! א רב‬
‫רז״פ — ווען איך בין געווען אויף‬ ‫האבען מיר דארטען׳ א משפיע האבען‬
‫יחידות ביי הוד כ״ק אאמו״ר הרה״ק׳‬ ‫מיר דארטען‪ ,‬מען דארף אבער האבן‬
‫האט מיר דער רבי געזאגט! כשם‬ ‫דארטען אויר א ״דיאדקע״ אץ קיי־‬
‫ווי יעדער איד דארף לייגען אלע‬ ‫נער קען אים ניט פארבייטען‪ ,‬ודיל‬
‫טאג תפילין׳ אזוי מוז יעדער איד‬ ‫א פאלקאווניק קען קיץ דיאדקע ניט‬
‫האבען אלע טאג ‪ 15‬מינוט צו בא־‬ ‫זיין‪.‬‬
‫טראבטען זיך׳ וועלכען אידען מצו קעו‬ ‫האט דאן הוד כ״ק אאזמו״ר הרה״ק‬
‫טאן א טובה אין רוחניות אץ אפילו‬ ‫מוהר״ש געשיקט קיץ מאסקווע‬
‫אין גשמיות‪ .‬האב איך געפרעגט; רבי׳‬ ‫■החסיד ר׳ זלמן ארשער‪ .‬ער איז געווען‬
‫ווי קען מען דאסז האט מיר דער רבי‬ ‫א געשמאקער איד׳ געדאווענט גע־‬
‫געענפערט‪ :‬אויף דעם דארף מען הא־‬ ‫שמאק׳ א בעל מדות טובות אץ פאר‬
‫בען א דיאדקע‪ .‬האב איך ודיטער גע־‬ ‫זיך‪ ,‬אן קיינע בליטות‪ .‬חסידים פלע־‬
‫פרעגט‪ :‬וועמען זאל איך נעמען‪ .‬האט‬ ‫גען אים רופען א ציכטיגער‪ ,‬ודיל ער‬
‫מיר דער רבי געענטפעדט‪ :‬ר׳ זלמן‬ ‫האט ניט געגעסען קיץ בשר תאוה‪.‬‬
‫דער ארשער‪.‬‬
‫הוד כ״ק אאזמו״ר מוהר״ש איז‬
‫ר׳ זלק׳ע איז דאך געווען א ״מאס־‬
‫אמאל געווען אין פעטערבורג‪ ,‬איז צו‬
‫קאוויעץ״ אץ א פאניע ודיס ניט קיין‬
‫אים אריינגעגאנגען איינע פון דינע‬
‫קונצען האט ער געהאט א בוך און‬
‫מקושרים און געקלאגט זיך׳ אז דא‬
‫פון דעמאלט אן פלעגט ער פארציי־‬
‫אין פעטערבורג איז זייער שווער צו‬
‫כענען יעדזץ טאג וואס פאר א טובה‬
‫קריגען נוטע כשר׳ע פלייש‪ .‬האט אים‬
‫ער האט געטאן א אידען יענעם טאג‬
‫הוד כ״ק אאזמו״ר הרה״ק געענטפערט‪:‬‬
‫אץ אין דעם טאג וואס עד האט ניט‬
‫געהאט קיץ אידען וועמען צו טאן א‬ ‫— ווער זאגט דאם‪ ,‬אז מען מוז‬
‫טובה איז ער אוועקגעגאנגען אין דער‬ ‫אין גאנצען האבען פלייש‪ ,‬עס שטייט‬
‫שוהל וואו ר׳ זלמן ארשער איז דארטן‬ ‫ע״ה אסור לאכול בשר׳ אסור איז דער‬
‫געווען און מיט אים פארבראכט א‬ ‫טייטש צו געבונדען׳ דאס מיינט׳ אז‬
‫משך זמן‪.‬‬ ‫אן ע״ה איז צוגעבונדען אז ער מוז‬
‫דוקא עסען פלייש׳ מען קען אויסקומען‬
‫יב‪ .‬הוד כ״ק אאמו״ר הרה״ק האט‬ ‫אן בשר תאוה‪.‬‬
‫מיר געזאגט׳ אז ר׳ זלמן ארשער‬
‫האלט ביי די מדריגה פץ דעם חסי־‬ ‫יא‪ .‬אז איך בין געווען אין יאר‬
‫דישען אחד — וואס מען האט פריער‬ ‫תרפ״ב אין פעטערבורג — לענינגראד‬
‫גערעדט — ד‪ .‬ה‪ .‬ארומגערינגעלט‬ ‫— איז אריינגעגאנגען צו מיר החסיד‬
‫מיט די ד׳ רוחות פץ די אוה״ע‪.‬‬ ‫ר׳ זאלק׳ע פערסיץ אץ זאגט מיד׳‬
 ‫ספר השיחות — ה׳תע״ד‬ ‫‪62‬‬

‫י‪ 1‬ג דער חורבן מעבר לים אין צו ווארפען זאמד אין אונזערע אויגן‪.‬‬
‫גשמיות איז ניט אזוי ג תי ם ווי דער און אט אויף די איגען די היגע אידן‬
‫חורבן דא אין דער מדינה אין רוח­ ארויף זייער גאנצע האפענונג און‬
‫ניות‪ .‬דער מלאך מיכאל וועט דא האבן פארזיכערונג‪ .‬אויף די הבטחה וואם‬
‫שטייט אין תנ״ך קוקט מען נים אץ‬ ‫ודיניג ארבעט‪.‬‬
‫די וואם זיינען געקומען אהער מיט מען געדיינקט ניט׳ נאר אויף די‬
‫‪40‬־‪ 50‬יאר צוריק האבען נאכאמאל משענת שוא — פאלשע אנשפארונג‬
‫געזען אור אין דער היים׳ אבער דער — אבער דער אמת איז‪ ,‬אז ניט די‬
‫יונגער דור איז לא ראה אור מעולם‪ .‬ווילען אץ ניט די קענען‪ .‬די ווילען‬
‫זיי לערנען דעם חומש איבערגעזעצט ניט טאן און אפילו אז די וואלטען‬
‫פון א גלח׳ ביי ״טיטשערם״‪ ,‬וועלכע וועלען קענען די גארניט טאן‪ .‬ודיל‬
‫זענען מינים און אפיקורסים און ווילן באמת ווילען די אליץ אויך ניט העל‪-‬‬
‫אויסווארצלען ביי זיי די גאנצע אי־ פען און די ווילען ניט׳ אז עם זאלען‬
‫זיין וועמען צו העלפען חלילה‪ .‬היל״ת‪.‬‬ ‫דישקייט פון דיערע הערצער‪.‬‬
‫עם איז ניטא דער וואם זאל קומען‬ ‫אי־‬ ‫אראפ‬ ‫די היגע ״פירערם״ פירען‬
‫און זאל שרייען מיט א קול צעקד&‬ ‫די‬ ‫וועג‬ ‫דען פץ דעם אידישען‬
‫קומה ישראל‪.‬‬ ‫מייל‬ ‫פינף‬ ‫קענען ניט שלאפען אז‬
‫ודיט פון זיי אויף איסטערן פארקודי‬
‫און אין דעם אלעם דינען שולדיג‬
‫למשל‪ ,‬געפינען זיך אידען וואם גייען‬
‫די פארפירער וואם כל כוונתם איז‬
‫ארום אין בארד און פיאות‪.‬‬
‫אויף אראפצופירען אידען פץ וועג‪.‬‬
‫די היגע אידען זעען גאר ניט וואם‬
‫עם איז א ספק גדול‪ ,‬אויב ס׳וועט‬
‫עם טוט זיר ארום די‪ .‬די כאפען זיו‬
‫דץ דערפץ עפעם א ישועה׳ אבער‬
‫אן אן גארניט‪ .‬די בעטען ביי גדים‬
‫און ביי אידישע גדים מען זאל די די יסורים‪ ,‬וועלכע די בריינגען אויף‬
‫אונז שוין דא איז א דבר ברור‪.‬‬
‫העלפען‪ .‬יעצט פאר די וואלען׳ אז‬
‫און דערפאר קענען זיי ניט פאר־‬ ‫מען דארף האבען די אידישע שטי־‬
‫טראגען וואם עם געפיגען זיך אידען‬ ‫א‬ ‫מען האט מען די צוגעווארפען‬
‫וועלכע זיינען ניט אזד ווי די ווילען‪.‬‬ ‫עם‬ ‫הבטחה וואם איז גארניט ווערט‪.‬‬
‫ב״ה מיר האבען ביי אונז א יעזיבה‬ ‫יא‬ ‫מען‬ ‫קען דין‪ .‬אז עפ״י טבע דארף‬
‫וואם די תלמידים דינען מעין יר״ש׳‬ ‫מען‬ ‫דארף‬ ‫טאן וואם מען קען׳ אויך‬
‫ניט וועלכע פוצען זיך׳ אץ די דארפן‬ ‫נאר‬ ‫ניט‬ ‫קען‪,‬‬ ‫ראטעווען וועמען מען‬
‫זיין די וועקערס אויף צו וועקען אלע־‬ ‫אידן‪.‬‬ ‫פשוטץ‬ ‫א‬ ‫א בן תורה נאד אויך‬
‫אבער די ווילען אונז ניט העלפען מיט מען‪ .‬מיר האבען דא ניט אין די‬
‫א אמת׳ ווארום אין די צייט ווען זיי מדינה קיין רבנים וואם זאלען ווע‪-‬‬
‫האבען געקענט און עם איז געווען קען‪ .‬די ראשי ישיבות‪ ,‬נו׳ די וואלט‬
‫אין זייערע הענט צו העלפען האבען אויך ניט געשאדט א ביסעל הייסע‬
‫די גארניט געטאן‪ ,‬היינט מכל שבן וואסער׳ די וועלען זיך דערמיט ניט‬
‫איצטער׳ נאר דיער גאנצע כוונה איז אפברענען‪ .‬וואם מיר האבען דא יא‪,‬‬
‫‪63‬‬ ‫ספר חמיחוו‪ — /‬ח׳תש״ד‬
‫אז זיי וועלען דץ די גומע פידערס‬ ‫איז די תלמידי הישיבות זיי ד‪8‬רף‬
‫אויף מדריך ד ץ דעם עם ישראל‬ ‫מען ארויפפירען אויף דעם ריכטיגעו‬
‫בדרך התורה והמצור‪-‬‬ ‫וועג און עם איז דא א האפענונג‪.‬‬

‫י״ג שבט‬
‫)יאצ״ט של ככור אמו הרכגית הצדקנית מרת שטערגא שרה נ״ע‬
‫אחר תפלת חמנחד‪(.‬‬
‫פלעגט נוהג דץ יאצ״ט ביום מ׳ טבת‬
‫נאך כבוד אמו הרבנית מרת מוסיאי(‬
‫נ״ע און פלעגט אויך זאגען חסידות‪,‬‬
‫דרושים קצרים‪ ,‬אץ באזוגדער פאר די‬
‫קינדער‪ ,‬ווען זיי זיינען עלטער גע*‬
‫ווארען‪ .‬דער תוכן המאמר פלעגט זיין‬
‫וועגען מלכות דא״ס‪.‬‬
‫אמאליגע חסידים פלעגען סיפורים‬
‫אץ אפי׳ מנהגים פץ בית רבי ניט‬
‫פארצייכענען‪ ,‬ודיל זיי זיינען געווען‬
‫אפגעלייגט נאר אויף די פני מיו ת הגם‬
‫מצד הענין שכל הגבוה גבוה ביותר*(‬
‫כר׳ איז פאראן אין די עובדות אץ‬
‫מנהגים כמה ענינים וואס מען איז‬
‫גאר ניט מרגיש‪ ,‬םונדעסטוועגעז פלע*‬
‫גען חסידים דאס ניט פארצייכענען אץ‬
‫בפרט די ענינים וואס איז געווען שי ‪T‬‬
‫צו די רביצינ׳ס‪.‬‬
‫איך האב אמאל געבראכט צו הוד‬
‫כ״ק אאמו״ר הרה״ק א ספר‪ ,‬א ביכעל‬
‫מיט סיפורים‪ ,‬עס איז ניט געוחץ‬
‫פארצייכענט פץ די רביים‪ ,‬נאר פץ‬
‫די נסיכים •‪ C‬איו הוד כ״ק אאמו״ר‬
‫הרה״ק געווען דיער צופרידען אץ‬
‫‪ (3‬בת אדמו*ר האמצעי‪ .‬אודותר‪ ,‬ראד‪,‬‬
‫ס׳ התולדות אדמד׳ר מר‪,‬ר*ש ע׳ ‪ 168‬ואילך‪.‬‬
‫‪ (4‬נתבאר בארוכד‪ .‬בשלדי אורד‪ .‬ד*ד‪.‬‬
‫יביאו לבוש מל׳ סי׳׳ב וסל׳ב‪.‬‬
‫•‪ (4‬בני בית הרב‪.‬‬
‫^ הוד• כ״ק אאזמו״ר הרה״ק צמת‬
‫צדק פלעגט האבען יא״צ נאך כבוד‬
‫אמו הרבנית מדת דבורה לאה*( נ״ע‬
‫אום צום גדלי' און פלעגט זיך נוהג‬
‫זיין זאגען חסידות אין טאג פמ יאצ״ט‪.‬‬
‫דער תוכן פון מאמר פלעגט אלע־‬
‫מאל זיץ בענין ספי׳ המלבות ווי דאם‬
‫וועט זיץ לעתיד לבא׳ היעו די מעלה‬
‫פץ ספי׳ המלכות הגם מלכות איז‬
‫דאך סופא דכל דרגין און בפרט אין‬
‫מלכות דאצילות איז דאך אין איד‬
‫מערער נרגש דעד ענין וואס זי איז‬
‫סופא דכל דרגין׳ הגם באמת איז דאך‬
‫אין מלכות דא אלץ וכמא׳ דכניש*(‬
‫לה וכר‪ ,‬פונדעסטוועגען איז אין איר‬
‫נרגש דער ענין פון סופא דכל דרגין‪,‬‬
‫אבער אין מאמר פץ יאצ״ט פלעגט‬
‫הוד כ״ק אאזמו״ר הרה״ק צמח צדק‬
‫אלעמאל רעדען וועגען די מעלה וואס‬
‫איז פאדאן אין מלכות‪ ,‬ווי דאס וועט‬
‫נתגלה ווערען לעתיד לבא‪.‬‬
‫הוד כ״ק אאזמו״ר הרהיק מוהר״ש‬
‫בם׳‬ ‫•( שיחה זו נדפסה — בלהיק‬
‫המאמרים תש׳׳ם ‪) y 42‬ד‪,‬שני(‪.‬‬
‫‪ ( 1‬בת אדמו‪-‬ר הזקן‪ — ,‬אודותד‪ ,‬ראד‪ ,‬ס׳‬
‫השיחות קייץ ה׳שית ע׳ לס‪ ,‬סד ואילו■‬
‫התמים ח׳׳ג ‪ y‬כב ואילך‪ .‬לקו‪-‬ד כרך ר‬
‫תרסד« ב ואילו‪.‬‬
‫‪ (2‬כנראה מרמז לזח*א כס‪ ,‬א‪.‬‬
 ‫ספר השיחות — ח׳תש״ד‬
‫שטאט עירוב איז צוריסען געווארען‪.‬‬
‫איז געווארען די שאלה וואס מען זאל‬
‫טאן מיט די ספרים און די בתי ידים‬
‫און די האבען זיך אנגעהויבען מפלפל‬
‫זיין‪ .‬ר׳ שניאור זלמן איז דאך כידוע‬
‫געווען א גרויסער למדן און ר׳ משה‬
‫איז דאו געווען א גאון׳ האבען די‬
‫אנגעהויבען ריידען אין לומדות פון‬
‫דעם דין‪ .‬אינדעם האט ר׳ ברוך בטלן‬
‫זיך אנגערופען צו דץ טאכטער רחל‪,‬‬
‫וואם שעמסטו זיך׳ זאג ווי איז דער‬
‫דין׳ האט זי גלייך געענטפערט דעם‬
‫דין מפורט ווי עם שטייט אין או״ח‬
‫און אזוי האבען די געטש‪ .‬ר׳ משה‬
‫און ר׳ שניאור זלמן דינען שטארק‬
‫נתפעל געווארען דערפון‪.‬‬
‫ר׳ ברוך בטלן און ר׳ משה הא ‪p‬‬
‫געהאט באזונדערע שיטות אין דעם‬
‫עניו החינוך בבלל אץ בענין חינוך‬
‫הבנות בפרט‪ .‬ר' משה איז דערצויגן‬
‫געווארען אין די נגלה וועלט׳ וואם‬
‫מ׳רופט די מתנגד׳ישע וועלט‪ ,‬און‬
‫ביי די פלעגט מען ניט לערנעז מיט‬
‫נשים תורה׳ אדרבא די תאבען עש‬
‫געהאלטען פאר אן איסור‪ .‬דאגעגען‬
‫ר' ברוך בטלן איז אויפגעהאדעוועט‬
‫געווארען אין די חסידישע וועלט‪,‬‬
‫ווארום ער איז דאך דערצויגען געווא־‬
‫רען ביי די וועלכע זיינען געוועו‬
‫מקושרים צו ר׳ אלי׳ בעל שם פון‬
‫ווארמייזא און ער אליין איז געווען‬
‫ביי ר׳ יואל בע״ש׳ און די פלעגען יא‬
‫לערנען מיט די טעבטער תורה ׳(‪,‬‬
‫‪ (6‬ראה טושו׳׳ע יו״ד סי׳ רמו ס״ו‪ .‬ספר‬
‫‪ n’Ton‬סי׳ שי״ב הלכות ת״ת לרבנו הזקן‬
‫ספ״א רו״ל‪ :‬הנשים חייבות ללמוד הלבות‬
‫הצריכות להן ליח‪ 5‬אותן כמו דיני נדד‪,‬‬
‫וסבילה ומליחד‪ ,‬ואיסור יחוד וכיוצא בד‪,‬ן‬
‫‪64‬‬
‫מיר געזאגט! איו בין דאם מייקר‬
‫באך מער ווי דו וואלסט מיר געבראכט‬
‫א כתב פון רבי׳ן‪ .‬עם איז דאו ידוע׳‬
‫ווי זייער טייער עם איז געווען ביי‬
‫הוד כ״ק אאמו״ר הרה״ק א כתב יד‪,‬‬
‫ער האט זיך מוסר נפש געוועו צו‬
‫קריגען א כתב יד קודש פון הוד כ״ק‬
‫רבנו הזקן‪ ,‬פונדעסטוועגען איז דער‬
‫ספר סיפורים געווען נאף טייערער‪.‬‬
‫ב‪ .‬אמו זקנתו הרבנית רחל בת הר׳‬
‫ברוך בטלן׳ די באבע פון הוד כ״ק‬
‫רבנו הזקן׳ איז געווען קלאר אין שו״ע‬
‫אורח חיים בתכלית הבקיאות‪ .‬הוד‬
‫כ״ק רבנו הזקן האט געזאגט׳ אויב‬
‫אלע וואלטען געווען קלאר אין או״ת‬
‫אזוי ווי זי וואלט מען ניט געדארפט‬
‫מאכען קיין הוספות אויף או״ח‪.‬‬
‫איינמאל ‘( האט געטראפען‪ ,‬אז עס‬
‫זיינען געגאנגען צוזאמען שבת פון‬
‫שוהל‪ ,‬ר׳ ברוך בטלן מיט דין מחותן‬
‫ר׳ משה און זיץ איידעם ר׳ שניאור‬
‫זלמן — דער פאטער פון ר׳ ברוך‪,‬‬
‫וואס איז געווען דער פאטער פון הוד‬
‫כ״ק רבנו הזקז — און זיק זון ר׳‬
‫בנימין און נאף די זיינען געגאנגען‬
‫אין א באזונדער גרופע די נשים און‬
‫צווישען די זיין טאכטער רחל‪ .‬דאם‬
‫האט פאסירט אין די שטאט פויזען‪,‬‬
‫וואם דארטען איז געווען א עירוב אין‬
‫שטאט און מען האט געטראגען דער‬
‫א חומש וכיוצא און די נשים האבען‬
‫געטראגען אייף די הענט הענטשיקעם‪,‬‬
‫ווי ס׳איז דארטען געווען דער מנהג‪.‬‬
‫פלוצלונג איז אנגעלאפען דער שמש‬
‫פון שטאט מיט די ידיעה‪ ,‬אז דער‬
‫ראד‪ .‬ספר הזכרוגות‬ ‫הספור בארוכד‪,‬‬ ‫‪(5‬‬
‫יזלק שני ד ‪.167‬‬
 ‫‪66‬‬ ‫פ‪8‬ר ‪f v r ^ n — w f w n‬‬
‫פון הוד כ״ק רבנו הזקן פרת רהל‬
‫האט געהייסען נאך די באבע רחל‬
‫וע״ל‪.‬‬
‫הרבנית שייגע אשת הוד ב״ק‬
‫אדמו״ר האמצעי איז געווען א טאב־‬
‫טער פח הוד כ״ק רבנו הזקנ׳ס א‬
‫הסיד‪ ,‬וועלכער איז געווען א מלמד‬
‫אח האם געהאט פינף טעכטער‪ .‬אמאל‬
‫איז ער אריינגעגאנגען צו הוד כ״ק‬
‫רבנו הזקן אויף יחידות‪ ,‬האט אים‬
‫הוד כ״ק רבנו הזקן געפרעגט‪ ,‬פאד־‬
‫וואס מאכסטו ניט חתונה דייגע טעב־‬
‫טער‪ .‬האט ער געענטפערט‪ ,‬קיעער‬
‫ודל מיט מיר קיץ שידוד ניט טאן —‬
‫מצד זיץ גרויס ארימקייט — זאגט צו‬
‫אים הוד כ״ק רבנו הזקן» איך חעל‬
‫מיט דיר זיך מתחתן דץ‪ ,‬וועלען ז ‪T‬‬
‫דאן געפינען נאד בעלגים און וועלען‬
‫פיט דיר מאן שידוכים‪.‬‬
‫הרבנית חי׳ מוסיא אשת הוד כ״ק‬
‫אאזמו״ר הרוד׳ק צ״צ איז ביי איר דער‬
‫ענין פח מופתים ניט געוועז קיץ‬
‫גייעם‪ .‬א ענין פון רוה״ק‪ ,‬עתידות‬
‫פלעגט זי דאם צונעמען קאלטבלוטיב‬
‫אז מ׳האט איר דערציילט א מופת פח‬
‫דידען האט זי דאם גענומען קאלט־‬
‫בלוטיג‪.‬‬
‫די מאמע — כבוד הרבנית שטערנא‬
‫שרה — אין די ערשטע צורי יאר‬
‫וואט זי איז אנגעקומען אין ליובא־‬
‫וויטש נאך די חתונה‪ ,‬פלעגט זי‬
‫מעתיק זיץ די הנחות פץ רי מאמרים‬
‫וואט הוד כ״ק אאמו״ר הרה״ק האט‬
‫געשריבען אויף די מאמרים וואט ער‬
‫האט געהערט פח ד ץ פאטער הוד‬
‫כ״ק אאזמדר הרה״ק מוהר״ש‪ .‬אח‬
‫‪ (7‬גם אודות זה בארוכר‪ — ,‬ראה ססר‬
‫מערערע פח די העתקות געפינען זיד‬
‫אין אוסף הכת״י דא״זז אשר לי‪.‬‬
‫דערפאד מןט ער אליץ געלערנט פיט‬
‫זיץ טאכטער רתל׳ זעלבםטפ‪8‬רשטענד־‬
‫ליך אז דאם איז געווען בחשאי ‪•C‬‬
‫הרבנית דבורה לאה — די טאב־‬
‫טער פת הרבנית רחל הנ״ל און די‬
‫שוועסטער פון הר' ברוך אביו של‬
‫הוד כ״ק רבנו הזקן — איז געמען‬
‫א למדנית‪ .‬אזוי האט אויף איר גע־‬
‫זאגט הוד ב״ק רבנו הזקן׳ אז זי איז‬
‫געווען א לטח• דער תואר ל מח איז‬
‫דעמאלט נעווען א גרויסער טיטול‪.‬‬
‫הרבנית דבורה לאה הנ״ל פלעגט‬
‫לערנען גמרא און רמב״ם׳ את דער־‬
‫פאר האט הוד כ״ק רבנו הזקן א‬
‫נאמען געגעבען זיין טאכטער דבורה‬
‫לאה — אמו של הוד ב״ק זמ־מו״ר‬
‫הצ״צ — נאך ד ץ מומען דבורה לאה‬
‫הנ״ל‪.‬‬
‫הרבנית פריידקע — די עלטערע‬
‫טאכטער פח הוד כ״ק רבנו הזקן —‬
‫איז איר נאמען געווען בדרך גילוי‬
‫מלמע׳ ווארום דער ענין השם איז‬
‫דאך בבחי׳ המשכה‪ .‬אויך פריידקע‬
‫האט געהייסען נאך הוד כ״ק רבנו‬
‫הזקנ׳ם עלטער מומע פריידא׳ אבער זי‬
‫איז ניט געווען אזא למדנית ווי דין‬
‫מומע דבורה לאה הנ״ל‪ ,‬הגם זי איז‬
‫אויך געווען א בעלת מזג טוב אח א‬
‫מצדינת במדות טובות‪ ,‬אבער פריידקע‬
‫די טאכטער פח הוד כ״ק רבנו הזקן‬
‫איז געווען בדרך מתנה מלמעלד״ אזוי‬
‫האט געזאגט הוד ב״ק אאזטו״ר הרה״ק‬
‫צמה צדק‪ ,‬אויך די דריטע טאכטער‬
‫כל מ«ע שאץ הזמן גרמא ובל מ‪5‬וה ל׳׳ת‬
‫של תורה ושל דברי סוסריס‪.‬‬
‫הזכרונות הלק שני ע׳ ‪ 432 . 167‬ואילך‪436 .‬‬
‫ואילך‪.‬‬
 ‫ספח השיחות ־־ ח׳תש״ד‬
‫פורים *‬
‫ג‪ .‬אין יעדער זאך דארף זיין פריער‬
‫די הקדמה‪ ,‬אן א הקדמה קעו קיין‬
‫צמיחה ניט זיין‪.‬‬
‫פורים תרל״ז האט הוד כ״ק זמזזמו״ר‬
‫הרה״ק מוהר״ש גערעדט ביים פאר־‬
‫ברענגען קורצע ווערטער‪ ,‬נאכער איז‬
‫ער אריינגעגאנגען צו זיך אין חדר‬
‫און האט געזאגט צו זיינע קינדער‪ ,‬אז‬
‫ער האט געהערט פון פעטער ר' חיים־‬
‫אברהם' וואם ער האט געהערט פון ר׳‬
‫משה'‪ ,‬וואם ר' משה האט דאם גע־‬
‫הערט פון הוד ב״ק רבנו הזקן‪ ,‬ווען‬
‫ער — ר׳ משה — איז נאך געווען א‬
‫קינד‪.‬‬
‫הוד כ״ק רבנו הזקן האט געזאגט;‬
‫איך האב געהערט פון רבי׳ן — הרב‬
‫המגיד ממעזריטש‪ :‬יעדער זאך דארף‬
‫האבען א הקרמה‪ ,‬רי הקרמה צו תורה‬
‫שבכתב איז דער לובן פון די ד׳‬
‫שיטין‪ ,‬א אור' פון העלם העצמי וואט‬
‫קען ניט נתגלה ווערען אין אותיות‪.‬‬
‫די הקדמה צו תורה שבעל פה איז‬
‫מאימתי קורין את שמע‪ .‬מאימתי איז‬
‫מלשון אימה ופחד‪ ,‬דורך דעם קען זיין‬
‫קורין את שמע די אימה ופחד רופט‬
‫ארוים דעם שמע ישראל‪ .‬בערבין‪ ,‬ערב‬
‫איז לילה און ערב איז מתיקות‪ ,‬דאם‬
‫הייסט אז עם דארף זיין אתהפכא‬
‫מרירו למיתקא‪ ,‬אבער ווי אזוי מאכט‬
‫מען אז עם זאל זיין ממרירו למיתקא‪,‬‬
‫אויף דעם זאגט ער — משעה‪ ,‬מלשץ‬
‫וישע‪ ,‬פון דעם קער‪ ,‬שהכהנים נכנםין‬
‫‪ (1‬דעם אלטען רבי׳נם זון‪.‬‬
‫‪ (2‬זע שיחת ים כסלו ה׳תש׳׳י‪.‬‬
‫אמאל ביי‬ ‫א‪ .‬יעדער איינער פרעגט‬
‫ווייל דאס‬ ‫זיך אליין; ויער בין איך‪.‬‬
‫האבען א‬ ‫איז פון מהות אנושית צו‬
‫דאם איז‬ ‫הכרה אין מהות עצמו‪.‬‬
‫דאך א בר דעת‪.‬‬
‫כמו כן דארפען מיר פרעגען ביי‬
‫זיך! ווער זיינען מיר‪ .‬מיר דינען פון‬
‫עדת חסידי־חב״ד־שבט‪ .‬אבער בכדי‬
‫צו ענטפערען גריגדליך אויף דער‬
‫שאלה ווער מיר זיינען‪ ,‬דארף מען‬
‫פריער ארומריידען א הקדמה? וואס‬
‫איז חב״ד‪.‬‬
‫ב‪ .‬חב״ד איז מוחין‪ ,‬מוחין האט אין‬
‫זיך פארשידעגע אייגענשאפטען‪ .‬מצד‬
‫שלימות המוחין איז דארט אויך פא־‬
‫ראן מדות‪ ,‬אבער דער עיקר אין מוחין‬
‫איז די נקודה‪ ,‬און אין יעדער זאד‬
‫איז דער עיקר די נקודה‪.‬‬
‫מוחין איז פועל א התרחבות אין‬
‫יעדער זאך‪.‬‬
‫עד״מ די המצאה פון שכל אין דעם‬
‫ענין הקיטור — פארע — וואם קומט‬
‫דורך אויפקאכען וואסער אויפ׳ן פייער‪,‬‬
‫איז דער שכל קען קומען אין א‬
‫התלבשות אין כמה עניגים׳ ווי אין‬
‫טחינת חטים ושעורים‪ ,‬אדער שלעפען‬
‫א וואגען וכדומה‪ .‬דער עיקר אין דעם‬
‫איז די המצאת השכל פון קיטור וואס‬
‫ווערט דורך רתיחת המים על גבי‬
‫האש‪.‬‬
‫און אזוי איז אויר ברוחניות‪.‬‬
‫*( שתזד‪ ,‬זו נדפסד‪ ,‬בסה‪-‬ם ה׳תש״י גע׳‬
‫‪ 138‬ואילו(‪.‬‬
‫‪67‬‬ ‫ספר חשי^‪r‬ות — ח׳תש״ר‬
‫דין׳ חלקי הוי׳ אמרה נפשי — ניט‬ ‫לאכול בתרומתן‪ .‬בהנים דינען משרתי‬
‫בלויז איז פאראן ו׳ קצוות׳ נאר עט‬ ‫קודש׳ אכילה איז פנימית‪ .‬בתרומתן‬
‫איז דא י״ב קצוות׳ ודיל אין יעדען‬ ‫— דאס איז וואס עם איז מרומם‬
‫ענין איז דא דער תיד אח דער‬ ‫ומובדל פון זיי׳ זאלען זיי עם ארייב־‬
‫חוץ׳ און עם איז דאד פאראן דער‬ ‫טראגען אין א פנימית‪ .‬די הקדמה‬
‫עד פה תבוא ותו לא‪ ,‬ודיל אין יעדער‬ ‫צו גמרא איז*‬
‫נקודה איז דאך אין דער התפשטות‬ ‫דער רבי ר׳ זושע האט איבער־‬
‫פון דער נקודה דא דעד עד פה תבוא‪,‬‬ ‫גע׳חזר׳ט די תורה אומעטום וואו ער‬
‫אח דאן פאנגט זיך אן די התפשטות‬ ‫איז געגאנגעז אח דורד דעם האט ער‬
‫פון דער נקודה שלמעלה ממנה׳ אח‬ ‫מגלה געווען ■ביי צענדליגע אידען די‬
‫דאם איז די הכרה מה שלמעלה ממנו‪.‬‬ ‫אהבה מסותרת‪.‬‬
‫אין פרדס‘ רעדט ער וועגען די‬
‫טפי׳׳ אז אין יעדער ספירה איז דא‬ ‫ד‪ .‬דער רמב״ם און דער פרדס ריידן‬
‫ג׳ בחי׳‪ :‬א( בעדך הנאצל ממנה‪ ,‬ב(‬ ‫אין ענינים פון הכרת עצמו‪ ,‬דער‬
‫בערך עצמה‪ ,‬ג( בערך מאצילה‪ .‬דער‬ ‫רמב״ם רעדט דאם ביי די גלגלים‬
‫חילוק פון רמב״ם ביז דעם פרדס איז׳‬ ‫)הל׳ יסוה״ת פ״ג ה״ט( וז״ל‪ :‬מכיריו‬
‫דער פרדס רעדט אין השתלשלות און‬ ‫את עצמן ומכירין את המלאכים של­‬
‫דער רמב״ם רעדט אין הבדלה‪.‬‬ ‫מעלה מהן ודעת הכוכבים והגלגלים‬
‫מעוטה מדעת המלאכים וגדולה מדעת‬
‫בני אדם‪ .‬רעדט זיך דא ג׳ ענינים‪ :‬ה‪ .‬דער רמב״ם זאגט‪ ,‬אז מלאכים‬
‫א( וואט מכירין את עצמן׳ ב( ווי מכירין את הבורא און די זיינען מכיר‬
‫באלד ער זאגט וגדולה מדעת בני את עצמן׳' דא זאגט ער ניט ווי ביי‬
‫אדם׳ מיינט דאך דאם‪ ,‬אז די דינען די גלגלים׳ וגדולה מדעת בני אדם׳‬
‫מחשב דעם נידעריגען פח זיד פאר דעד טעם הדבד איז׳ ודיל עם איז דא‬
‫א מציאות׳ ווארום פאר גארניט איז א הפרש צווישען גלגלים אח מלאכים‪.‬‬
‫דאך ניט שי ‪ T‬צו זאגען וגדולה ממנו‪ ,‬גלגלים האבן א שייכות צו דעם עולם‬
‫ג( אז די האבען א הכרה אין דעם מה שאין כן מלאכים האבן ניט קיץ‬
‫שייכות• צו דעם עולם‪ .‬זייער —‬ ‫עליון‪.‬‬
‫די וואט לערנען אמרי בינה אין מלאכים׳ם ~ שייכות צו דעם עולם‬
‫פתח השער וריסען אין דעם נאד א איז נאר אויף דורכצופירען א שליחות‬
‫פערטען זייער טיפען ענין‪ .‬דארטען אבער בעצם איז זייער ענין צו זאגען‬
‫איז מבואר אז אין יעדער מציאות‬
‫יש איז דא ששה קצוות‪ .‬אז הוד כ״ק‬
‫‪ (4‬שער ב׳ פ*ז‪.‬‬ ‫אאמו״ר הרה״ק האט געהארעוועט אין‬
‫‪ (5‬זע מפרש לד״לכות יסוד‪,‬״ת פ״ג ד‪,‬״ם‪.‬‬ ‫דעם ענין האט עד אויפגעטאן — מצד‬
‫שובר‪ .‬ישראל רס״ו‪.‬‬ ‫ד״ר‪.‬‬
‫זע רארט הל׳ יסור‪,‬״ת פ״ב דדה ‪ 5‬ת ה‬ ‫‪(6‬‬
‫נ ח בני האדם המחוברים מגולם וצורר‪,‬‬ ‫שאין‬ ‫אץ דער רשימת‬ ‫דעד סוף מצלם‬ ‫‪(3‬‬
‫להשיב‬ ‫יכול‬ ‫השיחד‪-‬‬
 ‫ם*־ העיחווו — ח׳מע״ר‬ ‫‪68‬‬

‫התפעלות צו הוד ב״ק זממו״ר הרה״ק‬ ‫שירות ותשמור און ד ץ מכירים את‬
‫ביים עסען‪ .‬הוד כ״ק אאמו״ר הרה״ק‬ ‫בוראם‪.‬‬
‫האט אויסגעהערט אץ גארניט גע־‬ ‫איד ייעל אייך דערציילען » סיפור‬
‫זאגט‪ .‬נאכ׳ן בענטשען האט ער גע־‬ ‫פץ צורי חסידים׳ וואם איד וויל ניט‬
‫זאגט׳ מזץ זאל א ודילע צוווארטען׳‬ ‫מפרש ד ץ בשמם׳ אן אלטער חסיד‬
‫און איז אריינגעגאנגען צו זיד אין חדר‬ ‫האט אמאל געזען ווי א יונגער חסיד‬
‫אץ האט פץ דארט ארויסגעבראכט א‬ ‫זינגט אין דאוונען׳ האט ער אים גע־‬
‫קליץ ביכעל כת״י פון הוד כ״ק‬ ‫זאגט‪ :‬דו ביסט ניט קיץ מלאך‪ .‬האט‬
‫אדמו״ר האמצעי אץ האט געוויזען‬ ‫אים דער יונגער חסיד געפרעגט׳ וואס‬
‫אז עס ווערט דארט אין ‪6‬־‪ 7‬שורות‬ ‫מיינט ער דערמיט׳ א ודאי איז ער‬
‫געבראכט וועגן דעם אדער‪ .‬הוד כ״ק‬ ‫ניט קיץ »לאד‪ .‬האט אים דער אלטער‬
‫אדמו״ר האמצעי איז דארט מבאר‪ ,‬אז‬ ‫חסיד געענטפערט! מלאכים ווייסן וואט‬
‫עס איז פאראן אן אדער אין מוח‬ ‫זיי זינגען אץ פאר וועמען זיי זינגען׳‬
‫וואס ער איז מלא אידים׳ אץ איז זיד‬ ‫דו ודיסט ניט וואס דו זינגסט אץ פאר‬
‫מתנענע — באוועגט זיד — אהין אץ‬ ‫וועמען דו זינגסט׳ איז וואס זינגסטוז‬
‫צוריק אץ דאס העלפט אין זכדץ אץ‬
‫אין העמקה‪ .‬אז דער אדער באוועגט‬ ‫ו‪ .‬דאס וואט מען זאגט אויף גלגלים‬
‫זיך צו דעם מוח חכמה אץ בינה•‬ ‫אז דעתם גדולה מדעת בני אדם איז‬
‫העלפט דאס אין זכרץ אץ אז ער בא־‬ ‫די כוונה נאד אויף שכל אנושי׳ אבער‬
‫וועגט זיד צו דעם דיט פץ מוח הדעת‬ ‫ניט‪ C‬אויף שבל הנשמה וואס דאס איז‬
‫העלפט דאס אין העמקה׳ דערפאר זעען‬ ‫שכל אלקי‪.‬‬
‫מיר׳ אז ווען א מענטש וויל זיו אויף‬ ‫וואס מיר זיינען דינען מיר׳ אבער‬
‫עפעס דעדמאנען הויבט ער אויף דעם‬ ‫חסימם דינען מיר‪ .‬דארף מען נעמען‬
‫קאפ אץ ווען ער וויל זיד אץ עפעס‬ ‫א ביסעל משקד‪-‬‬
‫פארטיפען בויגט ער איץ דעם קאפ‪.‬‬
‫האט מען געפרעגט ביי הוד כ״ק‬ ‫ז‪ .‬מיר דארפען ודסען די ענינים וד‬
‫אאמו״ר הרה״ק‪ :‬את דאך הוד כ״ק‬ ‫זיי דינען למעלה׳ יעדער זאך ץי דאם‬
‫אדמדר האמצעי געווען א גרויסער‬ ‫איז אץ שרש‪.‬‬
‫פראפעסאר‪ .‬האט הוד כ״ק אאמו״ר‬ ‫מיט בערך ‪49‬־‪ 50‬יאר צוריק אין‬
‫הרה״ק אויף דעם געענטפערט ! ער —‬ ‫יאר נד—נה האבען דאן די פראפעסא־‬
‫הוד ב״ק אדמו״ר האמצעי — האט‬ ‫רען אויסגעפונען א גייעם אדער אין‬
‫דאם געוואוסט׳ ודיל למעלה אין אדם‬ ‫מוח׳ וואס דער אדער העלפט אין‬
‫זכרץ אץ אין העמקה‪ .‬איינעד פץ די‬
‫לכאורד‪ .‬איז דא מוה הביזה דערמאנם‬ ‫ב״ב* האט דאס דערציילט מיט גרויס ‪(9‬‬
‫נאר בדרך ממילא‪ ,‬וכידוע שמוה הזברון הוא‬
‫בהי׳ הכמד‪ .‬שלמעלד‪ .‬מהביגה )לקו״ה שד‪».‬ש‬ ‫‪ (7‬זע ד«ה מזמור שיר זמוכת אץ לקו״ת‬
‫ביאור ע*ס באתי לג ד סס׳׳א״ אבל יש להלק‬ ‫סיף דברים א ץ אין סידור שער ר׳חנוכד‪-‬‬
‫בץ נוגים ואהוריימ עיץ במקומות המובאים‬ ‫‪ (8‬הר׳ מ ‪m‬ם מענדל ז״ל אוזי אדמויר‬
‫בי׳׳ג על מאו׳׳א מע׳ זכור ומע׳ שכהה‪4‬‬ ‫)מד׳ורש׳׳ב( נ״ע‪.‬‬
 ‫ספר זזשיחוו! — ח׳תמ״ד‬
‫בפועל‪ ,‬נעמט די מומזבה דיבור ומעקוה‬ ‫העלימ איז דאס פאראן׳ ממילא איז‬
‫אזוי אדום די זאך‪ ,‬אז עם קען שרן‬ ‫דאס ביים אדם למטה זיבער אויר דא‪.‬‬
‫ניט זית קיץ שינרים‪.‬‬
‫וע׳׳ד והחכמה תחי׳ בעלי׳‪ ,‬ראם‬ ‫ח‪ .‬די זריגענשאפטען פת מתזין זיי־‬
‫בעלי׳ מיינט דא מחשבה דיבור ומע­‬ ‫גען‪ :‬א( מתינות‪ ,‬ב( סבלנות‪ .‬מתינות‬
‫שה‪ ,‬פארוואס ווערט עם אנגערופען‬ ‫דארף דץ אין אלעס‪ .‬סבלנות מיינט‬
‫בעלי׳ של החכמה‪ ,‬וריל דאם נעמט‬ ‫ניט שאקלען מיט׳ן קאפ אהין און‬
‫ארום די חכמה אץ דערלאזט ניט די‬ ‫אהער‪ ,‬סבלנות מיינט אז בלויז מיט‬
‫הפכית דערפח כיתד חזק בל ימוט‪.‬‬ ‫א קוק זאל ער פועל זיץ מער ווי‬
‫און די פעולה זאל דץ‬ ‫מיט׳ן‬
‫ט‪ .‬אלע ודיסן דעם פירמז אין ערשסן‬ ‫בדרך ממילא‪ .‬אזוי ווי עס שטייט ביי‬
‫פסוק פח דער תורה‪ ,‬ברזמזית ברא‬ ‫דוד המלך ע״ה‪ ,‬ה׳ אמר לו קלל‪ .‬די‬
‫אלקים׳ ב׳ ראשית‪ ,‬בשביל התורה‬ ‫כוונה פנימית אין דעם איז ארויס־‬
‫ובשביל ישראל‪ ”,‬מזביל התורה‬ ‫רופען דעם עומק עזנמו‪ .‬אזוי וד‬
‫שנקראת ראשית ובשביל ישראל‬ ‫שושנה בין החוחים וואס די חוחים‬
‫שנקראים ראשית אץ מוביל ם איז‬ ‫דינען עוקצים די שושנה‪ ,‬רופט דאס‬
‫דער תכלית פח בריאת כל העולם‪.‬‬ ‫ארויס ביי דער שוקזנה א תוספות ריח‬
‫דאך זעען מיר אז עס האט גענומען‬ ‫טוב ביז דאס איז מכלה די חוחים‪”.‬‬
‫ארום צורי טויזענט יאר ביז עס איז‬ ‫דאס איז דער ענץ פון שטיץ אין‬
‫געבוירען געווארען דער ערשטער‬ ‫יעדער זאך מיט א תוקף אז כל רוחות‬
‫איד אברהם אבינו‪ .‬הגם אופן רארט‬ ‫וסבות שבעולם זאלען אים ניט רירען‬
‫בהבראם זאגען די רז״ל״ באברהם‪,‬‬ ‫פץ זית ארט‪.‬‬
‫פונדעסטוועגען האט עם גענומען צריי‬ ‫אי‪ ,‬לכאורה וועט מען דאך פרעגען‬
‫טויעזנט יאר׳ אח ביז דאן האט זיך‬ ‫א טיפע קשיא‪ ,‬אין מוחין איז דאך‬
‫גערודעלט מיט מענטשען וואם האבען‬ ‫פאראן שינדים‪ ,‬דער תי ר ח אויף דעם‬
‫געמיינט‪ ,‬אז די גאנצע רעלט איז‬ ‫איז׳ די שינדים אין מוחין איז נאר‬
‫צוליב זיי מיט דיערע ענינים הגשמי׳‬ ‫מצד השכל והסברא‪ ,‬ודיל יעדע סברא‬
‫אח האבען אינגאנצען ניט געראוסט‬ ‫האט דאך א סברא הפכית‪ ,‬אבער אז‬
‫מה שלמעלה מהם‪ .‬ביז עם איז געקו־‬ ‫עס קומט לפועל אין מחשבה דיבור‬
‫מען אברהם׳ וואם ‪ p‬ג׳ שנים הכיר‬ ‫ומעעזה‪ ,‬איז די מחדו״מ פארצוימט‬
‫את בוראו”‪ ,‬אדער ור די דעה רעל־‬ ‫די חכמה את דערלאזט ניט קית שי־‬
‫נרים‪ .‬אץ יעדע דבר חכמה מוז דאד‬
‫‪ (11‬מדרש געבראכם בסית ש רש״י על‬ ‫בריינגען א בפועל‪ ,‬אין חכם כבעל‬
‫התות־‪ .,‬זע בראשית רבר‪ ,‬מ״ו‪ 4‬ד‪ .‬רקרא רבה‬ ‫הנסיון‪ ,‬אויב עם בריינגט ניט אראפ‬
‫פל״ו‪ ,‬ד‪ ,‬ד*ד■ אמר רבא )מורים‪ ,‬תש״ה(‬ ‫קית בפועל איז די חכמה קיין חכמה‬
‫פ*ד‪ .‬ועוד‪.‬‬ ‫ניט• אח ווען עס קומט אראם אין א‬
‫‪ (12‬בראשית רבה םי*ם‪ j ,‬זת״א ב ‪J‬‬
‫וערד‪.‬‬
‫‪1 (13‬דרים ל ^ ‪M‬‬ ‫‪ ( 10‬להעיר מזד‪,‬ר שמות ס כ‪.‬‬
 ‫ספר השיחות — ח׳מש״ד‬ ‫‪70‬‬

‫יא‪ .‬מורנו הבעש״ט האט אמאל ממאי‬ ‫כע זאגט‪ ,‬אז שפעטער הביר את‬
‫יוהכ״פ געזאגט א תורה׳ אז יום כיפו­‬ ‫בוראו” אבער מתן תורה איז ערשט‬
‫רים איז כפורים — הכוונה שיוכ״פ‬ ‫געווען ב׳ אלפים תמ״ח‪ ,‬הגם דער‬
‫הוא כמו פורים‪ ”,‬סיי יוכ״פ און סיי‬ ‫תכלית כוונת הבריאה איז געווען‬
‫פורים איז דא דער ענין הגורלות‪.‬‬ ‫בשביל ישראל ובשביל התורה מ״מ‬
‫יוכ״פ במקדש איז געווען גורלות אץ‬ ‫האט עם גענומען אזוי לאגג׳ מען‬
‫ביי פורים שטייט הפיל פור הוא‬ ‫דארף זיך פארטראכטען אין דעם‪.‬‬
‫הגורל‪ .‬די נפקא מינא איז׳ אז יוכ״פ‬ ‫אין חסידות רעדט זיך ארום דער‬
‫איז עבודת הצדיקי׳ ובין כך ובין כך‬ ‫ענין און דער עיקר אין דעם איז‪,‬‬
‫איז געווען די גורלות׳ נאר אויב עס‬ ‫אז עם בריינגט צום תכלית און דער‬
‫איז געווען עושין רצונו של מקום דאן‬ ‫זמן איז ניט נוגע‪ .‬אזוי איז אויד אין‬
‫האט דער גורל לה' עולה געווען‬ ‫די התגלות החסידות‪ .‬פריער איז גע־‬
‫בימין׳ אבער שטענדיג איז געווען דער‬ ‫ווען חסידות נאר ליחידי סגולה׳ איז‬
‫ענין גורלות‪ .‬וכתיב לה׳ חטאת׳ אז‬ ‫געקומען דער בעש״ט און מגלה גע־‬
‫עם האט מכפר געווען‪ .‬פורים איז‬ ‫ווען חסידות פאר אלעמען‪ .‬ישראל זיי־‬
‫דער הפיל פור געווזץ אויף גזירות‬ ‫גען די עטרת תפארת פון דער וועלט‪,‬‬
‫רעות אויף אידען׳ און אלץ צוליב‬ ‫די תורה איז די עטרת תפארת פון‬
‫דעם‪ ,‬אז אידען זאלען תשובה טאן‪.‬‬ ‫אידען׳ און חסידות איז די עטרת‬
‫פורים איז די עבודה מעומקא דליבא‬ ‫תפארת פון בני תורה‪.‬‬
‫אין דעם ענין פון מסירת נפש‪.‬‬
‫י‪ .‬מורנו הבעש״ט האט אויפגעטאן‬
‫— איצטער*” איז אויך א זמן פץ‬
‫אז די אויג נארט‪ .‬דאם וואם די גמרא‬
‫הפיל פור׳ די יעצטיגע גזירות רעות׳‬
‫)פסחים נ׳ א׳( זאגט עולם הפוך ראיתי‬
‫דארף זיין דער ענין פץ תשובה‪ ,‬תהי‬
‫עליונים למטה ותחתונים למעלה׳ קען‬
‫מטוב הנעלם‪— .‬‬
‫מען דאם אויך זען בזה העולם‪ ,‬אז‬
‫איז הגם עם איז דאך געווען משה‬
‫דער עליון איז קיץ עליון ניט אץ דער‬
‫רבינו׳ די כהנים וואס האבען געטאן‬
‫תחתץ איז קיץ תחתון ניט‪.‬‬
‫די עבודה אין בית המקדש‪ ,‬די אלע‬
‫הוד כ״ק רבנו הזקן האט אויפגעטאן‬
‫נביאים וכו׳‪ ,‬פונדעסטוועגען איז פץ‬
‫אז דער עליון זאל מקבל זיין מעלת‬
‫דעם ערשטען יוכ״פ וואם איז געווען‬
‫התחתון און דער תחתון זאל צוקומען‬
‫אין יאר ב׳ אלפים תמ״ט ביז פורים‪.‬‬
‫צו די מעלות פץ עליץ‪ ,‬הגם ער קען‬
‫— ווען מ׳וואלט גענומען עד דלא ידעי‬
‫ניט ווערען ווי דער עליון‪ ,‬מכל מקום‬
‫זאל ער לכל הפחות צוקומען צו איין‬
‫דאר׳ תיקוני זהר תי׳ בא )נז‪ ,‬ע*ב( ‪:‬‬ ‫‪(15‬‬ ‫מעלה פץ עליון‪,‬‬
‫פורים אתקריאת ע״ש יום הכפורים‪ .‬תורר‪.‬‬
‫אור מג״א ד*ד■ ומרדכי יצא‪ .‬שם סד״ה הייב‬ ‫בן ארבעים שנד■ הכיר )רמב״ס הל׳‬ ‫‪(14‬‬
‫אינש )ר׳ראשון וגם השני(‪ .‬בהוספות שם ד׳ ה‬ ‫ע״ז פ״א( בן מה שנד■ )בראשית רבה פס״ד‪,‬‬
‫ויקה המן ס״ה‪,‬‬ ‫ד(‪ .‬בן המשים שנה )פסיקתא רבתי פכ״א‬
‫•‪ (15‬די שיהה איז געווען אץ יאד^‬ ‫לגד סא אהת‪ .‬וראד‪ .‬סדר הדורות שנת אלף‬
‫ה׳תש״ד‪.‬‬ ‫תתקנ‪-‬ה(‪.‬‬
‫‪71‬‬ ‫ספר השיחות — ח׳תש״ד‬
‫וואו די טיטשערם זיינען ניט קיץ‬ ‫וואלט מען ניט וויסען גענוי וועלבען‬
‫שומרי שבת זיינען דאם שמד הייזער‬ ‫יאר די מאורע פון פורים איז געווען‪.‬‬
‫רח״ל און מען דארף די קינדער פון‬ ‫מ׳האט דאך ניט געטרונקען׳ אבער‬
‫זיי ארויסראטעווען‪.‬‬ ‫איך וויל ניט רעכענען איצטער‪ .‬נאר‬
‫מען דארף אויך זען מחזק זיין און‬ ‫דוכט זיך אז דער ערשטער פורים איז‬
‫מעורר זיין‪ ,‬אז מען זאל לערנען און‬ ‫געווען ג׳ אלפים ת״ד‪—.‬‬
‫קובע זיין עתים לתורה ברבים‪ .‬אז מען‬ ‫האט זיך די גאנצע צייט ביז דאן‬
‫לערנט וריסט מען דעם דין‪ ,‬אז טהרת‬ ‫ניט אנגעהערט׳ אז יום כיפורים איז‬
‫המשפחה איז א ענין פון כרת רח״ל‪,‬‬ ‫כפורים‪ ,‬און דעמאלט האבען דאם‬
‫שבת איז סקילה‪ ,‬חטאת‪ ,‬און אז מען‬ ‫געוואוסט נאר יחידי סגולה‪ .‬ביז עם‬
‫רעדט וועגען דעם וריסט מען דעם‬ ‫איז געקומען דער בעש״ט און האט‬
‫חומר הדבר‪ ,‬די הארבקייט דערפון‪.‬‬ ‫דאם מגלה געווען פאר אלעמען‪.‬‬
‫דער המובן מזה איז‪ ,‬אז זמן איז‬
‫יג‪ .‬מען דערציילט אז דער י ע ב ^‬
‫ניט נוגע‪ ,‬ודיל אין פנימיות איז ווי‬
‫האט זיך נוהג געווען בשעת׳ן לערנען‬
‫דער אמת איז‪ ,‬און אין אמת איז ניט‬
‫צו האלטען אין די הענט גאלדענע‬
‫נוגע קיץ זמן‪.‬‬
‫און זילבערנע מטבעות‪ ” ,‬האט הוד‬
‫כ״ק אאזמו״ר הרה״ק צמח צדק אויף‬
‫יב‪ .‬מיר זיינען היינט פארנומען אין‬
‫דעם געזאגט‪ ,‬אז חסידים האבען אין‬
‫עבודת הכלל׳ אץ באמת דארף יעדע־‬
‫די הענט אויך מטבעות פון כסף חהב‪,‬‬
‫רער טאן אין עבודת הכלל‪ ,‬הן אין‬
‫דאם איז אהבה ויראה‪ ” ,‬אז בשעת ווען‬
‫דעם ענין פץ הצלת הנוף פון אידן‪,‬‬
‫זיי לערנען מיט קאפ האט די הארץ‬
‫און הן אין ענין החזקת התורה‪ ,‬און כשם‬
‫א געשמאק אין דעם‪.‬‬
‫ווי אין דער מצוה פון לימוד התורה‬
‫איז ניט קיץ חילוק אפילו א עני אץ יד‪ ,‬מען דארף האבען א ציור פון‬
‫א בעל יסורים ” איז מחריב צו קובע אמאל‪ ,‬ווי אזוי מען האט זיך געפירט‬
‫זיין עתים לתורה‪ ,‬אזוי איז אויד אין מיט א פופציג יאד צוריק‪ ,‬און דאס‬
‫דער מצוה פון החזקת לומדי תורה איז פועל אויך איצטער‪ .‬און דאם איז‬
‫זיינען אלע אידען מחריב‪ ,‬אפילו אן די מעלה פון בח הראי׳׳ הגם עס איז‬
‫ארימאן וואס האט ניט‪ ,‬דארף זיץ א שוין דורכגעגאנגען א לאנגע צייט׳‬
‫עושה און א מעשה‪ .‬און מען דארף פונדעסטוועגען ווען ער איז זיך מצייר‬
‫זען אז תורה זאל מען לערנען מתוך די זאך‪ ,‬איז דאם אזוי ווי דאם וואלט‬
‫הרחבת הדעת‪ .‬אלע אידען דארפען געווען איצטער‪.‬‬
‫מחזיק זיין די כשר׳ע ת״ת און כשר׳ע‬
‫‪ (17‬זע לקופים שבסוף ספר מד׳רי״ל ‪:‬‬ ‫ישיבות‪ ,‬אץ מען דארף זען ארוים־‬
‫ראטעווען די קינדער פון די טרפה׳נע מעיוין על ר״ת שכשר‪,‬י׳ רוצה ללמוד תמצית‬
‫ת״ת און ניט כשר׳ע ישיבות‪ ,‬דארט מהלכה המורה ד׳י' נותן לפניו תל של‬
‫זהובים לשמוח בהן ונתרחב לבו ולמד בכה‪.‬‬
‫‪ (18‬זע ד״ה טוב לי תורת פיו בם׳‬
‫המאמרים — אידיש‪.‬‬ ‫‪ (16‬ע״ם לשון ד׳רמב״ם הל׳ ת״ת ס*א ה״ת‪.‬‬
 ‫ספר ומויחות — ח״יןש״ד‬ ‫‪72‬‬

‫איינער זאגט איבער מאם עד האט‬ ‫איך וויל זאגען א ווארט פון הוד‬
‫געהערט פון ראש ישיבה געדיינקט ער‬ ‫כ״ק רבנו הזקן אויפץ פסוק ואתה‬
‫נאר דעם ענין און עם קען ד ץ׳ אז‬ ‫תצוד‪-‬‬
‫עם ווערט ביי אים ספיקות אויף א‬ ‫דער ואתה איז שייך צו די פריער־‬
‫ענין צי דאם איז געווען אזוי אדער‬ ‫דיגע פסוקים‪ ,‬וואם עם שטייט בכל‬
‫אזוי‪ ,‬אץ דורך ראי׳ דערמאנט ער זיך‬ ‫אשר אני מראה אותך את תבנית‬
‫אויף דער גאנצער זאך‪ .‬נאך א מעלה‬ ‫המשכן ואת תבנית כל כליו ובן תעשו‬
‫יתירה איז פאראן אין ראי׳ — דער‬ ‫זאגט אויף דעם דער אבן עזרא )שמות‬
‫ביטול‪ .‬ווען א בעה״ב דערציילט וואם‬ ‫כה‪ ,‬ט( במראה העין׳ כי מראות‬
‫ער האט געהערט פון דעם ראש‬ ‫יחזקאל היו בחלום נבואונ הגם‬
‫ישיבה‪ ,‬הערט זיך ״ער״׳ ער האט‬ ‫יחזקאל הנביא האט געזען רעם בנין‬
‫געהערט‪ ,‬משא״ב אין ראי׳ הערט ער‬ ‫השלישי — מיר זאלען אים זוכה דין‬
‫זיך ניט‪.‬‬ ‫אין גיכען צו זען — בבל הפרטים‪,‬‬
‫אץ דאס איז דער מיץ פון אבן‬ ‫פונדעסטוועגען איז דאם געווען בחלום‬
‫עזרא ״במראה העין״ אז דער תבנית‬ ‫נבואה‪ ,‬אבער משה רבינו ע״ה האט‬
‫המשכן איז ביי משה רבינו ע״ה‬ ‫געזען במראה העין ממש‪.‬‬
‫נתעצם געווארען דורך דער ראיית‬ ‫— אין" דער תו׳ שטייט עצי שטים‬
‫העין‪ .‬אץ דאס איז דער פירוש פץ‬ ‫עומדים‪ ,‬זאגט אויף דעם דער מדרש‬
‫״ואתה״ תצוה‪ ,‬דורך דעם ר איז גע־‬ ‫שרפים עומדים וכו׳ —‬
‫ווארען אתד‪"-‬‬ ‫דער כח הראי׳ מאכט א ציור אין‬
‫—ע״ד ווי הוד כ״ק אזממו״ר הרה״ק‬ ‫אלע כחות הנפש‪ .‬אין שמיעה ווערט‬
‫צ״צ האט געזאגט אין יאר תקצ״ח‬ ‫די זאך מצטייר נאר אין מוה הזכרון‪,‬‬
‫אויפ׳ן פסוק• “ אחד הי׳ אברוע‪,‬‬ ‫מה שאין כן אין דאי׳ ווערט די זאך‬
‫אברהם איז געווען א אחד׳דיגער‪ ,‬אין‬ ‫נצטייר אין מוח און נקבע אין לב אץ‬
‫אברהם׳ן האט מאיר געווען דער אחד‬ ‫נחקק אין אלע מזות היפש‪.‬‬
‫אין אלע ענינים אץ ער איז געווארען‬ ‫דערפאר זעען מיר‪ ,‬אז ווען איינער‬
‫א אחד׳דיגער‪—.‬‬ ‫הערט א זאך איז מזמן לזמן ווערט‬
‫דאס ביי אים פארנעפעלט‪ ,‬אזוי אז‬
‫דאס קען אינגאנצען פארגעסען ווערן‪ (20 ,‬להעיר מסד״ד‪ .‬ואתה תצוד׳ לו«‪-‬צ‬
‫דאגעגען אין ראי׳ ווען ער דערמאנט )נדפס בספר פירוש המילות פאלטאוזא תרע״ב‬
‫זיך ווי ער האט די זאך געזען דער־ ע׳ ‪ (536‬וז״ל ‪ :‬ואתה תצוד׳ שתקשר ותחבר‬
‫מאנט ער זיך אויף אלע ענינים אין בחי׳ אתר‪ ,‬היינו ב׳ שמות הוי׳ בחי׳ כי אתה‬
‫נרי הוי׳ ובחי׳ והוי׳ יגיר‪ .‬חשבי המרומז‬
‫דעם‪ .‬אויך איז דער כח הראי׳ פועל באות וא«ו של ואתד‪ ,‬שע״י הוא״ו הוא‬
‫אויף דעם כח השמיעה׳ למשל וועז ההמשכה בחינת ואתד‪ .‬להיות בצוותא‬
‫והתחבמת זהו עיי משה שהוא הממשיך‬
‫מלמעלד‪ .‬מה שתל׳‪...‬וע׳ בזהר ר״ס ואתה‬ ‫אזוי איז סאמייכענם סון די הערער‬ ‫‪(19‬‬
‫תצוד‪ .‬פי׳ ע*ד ואתה מחי׳ את כולם נו׳‬ ‫וצ״ע דער קישור מיט דעם פריערדיקען‬
‫ע״ש‪ .‬עכ״ל מהשייד לכאן‪.‬‬ ‫ענץ‪ .‬ואפשר האם דער טארגייכענער‬
‫*‪ (20‬יחזקאל לב כד‪.‬‬ ‫אויסגעלאזען דא דעם ע‪1‬ין ה ^‪8‬ר‪.‬‬
‫‪73‬‬ ‫פפר חעיחות — ח׳תע״ד‬
‫קיץ מאסקווע‪ .‬אין מאסקווע אין שוהל‬
‫וואו ער האט געדאווענט דינען געווען‬
‫מנינים פץ אלע נוסחאות‪ :‬אונזער‬
‫נוסח‪ ,‬נוסח ספרד‪ ,‬נוסח אשכנז‪ .‬ר״ז‬
‫האט געדאווענט אין אונזער מנין אץ‬
‫האט זיך בכלל געפירט וד אין דער‬
‫היים‪ .‬די מתנגדים האבען זייער גע־‬
‫גליכען ריידען מיט אים אין לערנען‬
‫אץ ער האט אויך געגליכןץ ריידען‬
‫מיט זיי אין לערנען•‬
‫איינמאל בעת א שמועס האט ער א‬
‫קרע ת געטאן‪ .‬פרעגען זיי ביי אים‪,‬‬
‫וואם קרעכצעט אירז ענטפערט ר״ז‪:‬‬
‫אי‪ ,‬ישיבת כרכים קשד‪ -‬האבען זיי‬
‫ווייטער ביי אים געפרעגט‪ ,‬וואט איז‬
‫שייך ביי אייך ישיבת כרכים‪ ,‬איר‬
‫גייט פון שוהל א היים אץ פץ דער‬
‫היים אין שוד‪,‬ל׳ אדרבא דא אין מאס־‬
‫קווע האט איר א סך באקוועמליכקיי־‬
‫טען‪ .‬אין אייעד פריערדיגער היים האט‬
‫איר קעראסין אץ דא האט איר גאז‬
‫און אזוי אץ אנדערע זאכען‪ .‬האט זיי‬
‫ר״ז געענטפערט‪ :‬למשל די גאס ״זא־‬
‫ראציי״ איז ברוקירט מים הילצעדנע‬
‫קלעצלעך׳ די ״בארבייקע״ גאס מיט‬
‫שטיינער אץ די ״מליעווקע״ איז ברו־‬
‫קירט מיט אספאלט‪ ,‬איז פאר דעם‬
‫פערד וואס שלעפט די משא איז דא‬
‫א חילוק אויף וועלכער גאס ער גייט‪,‬‬
‫דא איז אים לייכטער‪ ,‬ודיל עם איז‬
‫ברוקירט מיט אספאלט‪ ,‬אבער —‬
‫להבדיל — פאר דער נשמה איז‬
‫ישיבת כרכים קשה‪ ,‬ודיל עם פעלט‬
‫די סביבה‪.‬‬
‫דער פאר ווען ער דעדמאנט זיד ווי‬
‫עם האט זיך געפירט אין דעד היים‪,‬‬
‫‪ (23‬זע תעגען אים בספר השיחות קיץ‬
‫הגם ער איז נאך געווען א קינד‪ ,‬מכל‬
‫מקום פועל׳ט דאס אויף אים יעצט׳‬
‫תצוה את בבי ישראל‪ ,‬דעם כח זאל‬
‫משרע״ה ממשיך ד ץ אין בנ״י‪ ,‬ויקחו‬
‫אליך‪ ,‬זאגט די גמרא אין מנחות )פו‪,‬‬
‫ב( אליך ולא לי‪ ,‬איז הוד כ״ק רבנו‬
‫הזקן מבאר‪ ,‬אליך איז חכמה‪ ,‬וואם‬
‫פאר א מדריגה אין חכמה ראי׳‬
‫דחכמה ”(‪ ,‬לי איז כתר ”(‪ ,‬שמן זית זך‬
‫כתית׳ אז מ׳איז ביי זיך צושטייסען‪,‬‬
‫איז מען למאור להעלות גר תמיד‪,‬‬
‫ארויסרופען די אהבה מסותרת וואם‬
‫איז פאדאן ביי יעדען איד‪ ,‬וואם אפילו‬
‫ער איז ניט כדבעי‪ ,‬פונדעסטוועגען‬
‫האט דאך יעדער איד אהבה מסותרת‪,‬‬
‫און דודך דעם רופט מען ארויס די‬
‫אהבה מסותרת און מען ווערט א נר‬
‫תמיד‪.‬‬
‫טו‪ .‬מען דארף זיך דערמאנען ווי עס‬
‫האט אויסגעזען ביי זיך אין שטעטעל‪.‬‬
‫אין כאסלאוויץ תפלה בציבור איז גע־‬
‫ווען בפשיטות‪ .‬גיין אין שוהל דריי‬
‫מאל אין טאג‪ ,‬בין מנחה למעריב‬
‫לערנען עין יעקב‪ ,‬נאך מעריב לער־‬
‫גען גמרא‪ ,‬דאם איז אלץ געווען‬
‫בפשיטות‪ ,‬מ׳האט געז־‪,‬אט זיץ סביבד‪-‬‬
‫און דא איז ישיבת כרכים קשר‪-‬‬
‫החסיד ר׳ זלמן מאניעוויטש״ ווען‬
‫ער האט מעתיק געווען ד ץ וואוינונגס־‬
‫ארט פץ פאלאצק קיץ מאסקווע האט‬
‫ער מיטגענומען עטליכע יונגעלייט‬
‫סד״ה ואתזזנן‪ .‬ד״ד‪ ,‬החלצו‬ ‫‪ 1‬ג( ראה‬
‫— רנ‪-‬ט םכ«ד ד‪-‬ר‪ ,‬ציון במשפט תלר«ב‪.‬‬
‫ד«ה תכלית הכמר‪ .‬חרפ״ט )קונטרס ב(‪ .‬ועוד‪.‬‬
‫‪ (22‬ראד‪ ,‬לקו״ת פ׳ כמדבר ביאור וארשתיר‬
‫פ׳׳ב‬
‫ודת״ש ע׳ ‪ .168‬ספר התולדות — מהר׳ ש‬
‫ע׳ ‪.79 ,71‬‬
 ‫ספר השיחות — ה׳תש״ד‬ ‫‪74‬‬

‫זיין‪ ,‬ניט אלעס מוז מען האבען‪ .‬אבער‬ ‫וואם ער איז דעמאלט געווען אנדערש‪,‬‬
‫מען דארף עסען דאם וואס מען דארף‪.‬‬ ‫און דער כה הראי׳ והציור שלעפט‬
‫ארוים פון בלאטע‪ .‬און דעריבער מוז‬
‫יז‪ .‬מען דארף ניט פארגעסען‪ ,‬אז‬ ‫מען האבען א עבין פון ראי׳ וציור‬
‫מ׳דארף טאן אין עבודת הפרט‪ ,‬מען‬ ‫אויף אפצואוואשען אלע בלאטעס‪ ,‬דאם‬
‫לערנט אפ א מאמר איין מאל אין‬ ‫נעמט אראפ די עפרורית וטיט‪.‬‬
‫וואר און מען איז שוין פארטיג‪ .‬דאם‬
‫טויג ניט‪ .‬מען דארף לערנען אן‬ ‫טז‪ .‬דאס איז אלץ אין עבודת הכלל‪.‬‬
‫עבודה׳דיגען מאמר‪ ,‬ניט איין מאל גאר‬ ‫מען דארף אבער אויך ניט פארגעסען‬
‫עטליכע מאל‪ .‬גוט אויס׳חזרץ‪ ,‬און‬ ‫אן דער עבודת הפרט‪ .‬מען דארף טאן‬
‫נאכער גיין מיט דעם דאוונען‪ ,‬און‬ ‫מיט זיר‪.‬‬
‫זען אראפטראגען אין פועל במדות‬ ‫)והתחיל לדבר לתלמידי הישיבה‪(:‬‬
‫טובות‪.‬‬ ‫עם דארף זיין די עבודה מיט זיך‪.‬‬
‫מען דארף זייער היטען די צייט‪,‬‬
‫יח‪ .‬פרשת עמלק געפינט זיך צורי‬ ‫מייקר זיין יעדער רגע‪ .‬דאם וואס מען‬
‫מאל אין דער תורה‪ :‬פרשת זכור און‬ ‫איז אויף ביז דריי אזייגער ביינאכט‬
‫ויבוא עמלק‪ ,‬דאם איז דער זעלבער‬ ‫דאס בריינגט נאך ניט צום תכלית‪.‬‬
‫עמלק נאר אין צורי פנים׳ער‪ .‬תורה‬ ‫מען דארף שלאפען ווען מען דארף‪,‬‬
‫איז דאך חכמה ושכל און אלץ איז מיט‬ ‫אז מען זאל האבען כח צו לערנען‪.‬‬
‫א סדר מסודר‪ .‬שבת פרשת זכור —‬ ‫נאר יעדע רגע דארף נוגע זיין‪ .‬די‬
‫פאר פורים — לייענט מען אין דער‬ ‫זמני הלימוד זיינען שטארק נוגע‪ .‬די‬
‫תורה די פרשה פון זכור את אשר‬ ‫עצם הלימודים‪ ,‬הן אין נגלה און הן‬
‫עשה לך עמלק‪ ,‬תמחה את זכר עמלק‪,‬‬ ‫אין חסידות‪ ,‬און אזוי אין עבודה‬
‫לא תשכח‪ ,‬זכור בפה לא תשכח בלב‪” ,‬‬ ‫שבלב זאל ניט זיין גענארטע‪ .‬יעדער‬
‫פורים לייענט מען די פרשה פון ויבוא‬ ‫ענין דארף מען דורכטאן בעומק און‬
‫עמלק‪ ,‬לכאורה ע״פ סדר וואלט מען‬ ‫גוט פארשטיין‪ .‬ניט אז מען זוכט נאר‬
‫פריער באדארפט לייענען ויבוא עמלק‬ ‫אויף געפינען עפעם א חידוש און מיט‬
‫און נאכער די פרשה פון זכור‪ ,‬פריער‬ ‫דעם איז מען יוצא‪ .‬מען דארף הא־‬
‫דארף דין דער סיפור המעשה‪ ,‬עם‬ ‫רעווען אין יעדער זאך מיט א יגיעה‬
‫האט פאסירט‪ ,‬אז עם איז אנגעפאלען‬ ‫און ניט נאדען זיד•‬
‫א רוצח א גזלן ובו׳‪ ,‬נאכער פאסט‬ ‫אזוי אויך אין דעם סדר האכילה‪.‬‬
‫דער זכור בפה ולא תשכח בלב‪ ,‬וואם‬ ‫בדרך כלל בין איר ניט מסכים מיט‬
‫איז דער ענין וואם פריער איז דער‬ ‫דער הנהגה ווי עס פירט זיך דא‬
‫זכור און נאכדעם קומם דער סיפור‬ ‫בעניני אכילה‪ .‬מען דארף עסען דאם‬
‫פון ויבוא עמלק‪.‬‬ ‫וואם מען מוז האבען‪ ,‬וואס דורך דעם‬
‫אין תורה איז דער סדר אויר א‬ ‫כח האכילה זאל מען קענען לערנען‪.‬‬
‫אפילו אין דעם וואם מען איז געווען‬
‫‪ (24‬ספדי ס״פ תצא‪.‬‬ ‫מורגל פון פריער דארף מען ממעט‬
‫‪75‬‬ ‫ספר השידזות — ח׳תש״ד‬
‫טוט ער ווי דער דין איז‪ ,‬זאגט ברוך‬
‫שאמר‪ ,‬אשרי‪ ,‬ויברך דוד‪ ,‬ישתבח‪ .‬פון‬
‫פארענט דארף ער ניט דאוונען׳ צורי‬
‫מאל תחנון אין טאג דארף ער ניט‬
‫זאגען‪ ,‬אין מיטען דאוונען ווען ער‬
‫האט א שווערען רשב״א איז דורך‬
‫דעם דאווענט ער שוין ניט מנחה‬
‫מיטץ מנין׳ ער איז דאך א טרוד אין‬
‫א תורה ענין‪ ,‬טראכט ער זיך‪ ,‬ער‬
‫וועט דאוונען ביי מעריב צודי שמונה־‬
‫עשרה׳ם וועט ער דאך יוצא זיין‬
‫בדיעבד‪ ,‬עם קומט צו מעריב‪ ,‬נו‪ ,‬איז‬
‫דאך תפלת ערבית רשות׳ דארף ער‬
‫שוין קיין מעריב אויך ניט‪ .‬און ווי‬
‫אזוי עם גייט שוין צו זיין קשעהמ״ט‪,‬‬
‫פארשטייט מען דאך ווי אזוי ער‬
‫שלאפט‪ .‬און אזוי פירט זיך דאם ביז‬
‫עם קומט צו רפו ידיהם מדברי תורה‪.‬‬
‫לכאורה וואם זאגען די חז״ל רפו‬
‫ידיהם׳ ביי די חז״ל איז דאך יעדער‬
‫ווארט מדויק‪ .‬תורה לערנט מען דאך‬
‫מיטץ מוח‪ ,‬האט דאך אין פלוג גע־‬
‫דארפט זיין רפו מוחם ולבם‪ .‬נאר‬
‫ידיהם איז דער בפועל פון תורה‪ ,‬דאס‬
‫הייםט מצוות מעשיות‪ ,‬דער בפועל‬
‫ממש‪ .‬עמלק איז ניט וואם ער לאזט‬
‫ניט לערנען תורה‪ ,‬די חכמה פון תורה‬
‫לערן א םך‪ ,‬נאר דעם בפועל ממש‬
‫לאזט עמלק ניט צו‪ ,‬און דאם איז רפו‬
‫ידיהם‪.‬״‬
‫די עצה דערצו איז כאשר ירים‬
‫משה את ידו און ווי די חז״ל זא־‬
‫כל זמן שישראל מסתכלין כלפי‬ ‫גען‬
‫מעלה וכר‪ ,‬דאם איז דער ענין פון‬
‫יראת שמים‪.‬‬
‫‪ (25‬זע ד״ד‪ .‬ויבוא עמלה חש״ט )קונטרס‬
‫און א דיעבד‪ ,‬איז ווי באלד אזוי —‬
‫סב(‪.‬‬
‫‪ (26‬ראש השנה פ״ג מ״ח‪.‬‬
‫ענין‪ .‬ודיל זאת התורה אדם‪ .‬הגם‬
‫תורה איז שכל אלקי‪ ,‬אבער זי קומט‬
‫אראם בהשגה אין שכל אנושי‪.‬‬
‫אין דעם ווי אזוי שכל אלקי זאל‬
‫אראפקומען אין שכל אנושי זיינען‬
‫דא צוויי אופנים! קירוב המשיג אל‬
‫המושג׳ קירוב המושג אל המשיג‪,‬‬
‫דאם הייסט די עליית המשיג‪ ,‬מעלה‬
‫זיין דעם משיג צו דעם מושכל‪ ,‬און‬
‫די ירידת המושג אל המשיג׳ נאר א‬
‫משכיל רופט דאם ניט בשם ירידה‬
‫נאר בשם הלבשה‪ .‬דאם איז בכלל די‬
‫השגת החיוב און השגת השלילה‪,‬‬
‫הפשטה און הלבשה‪.‬‬
‫עם איז שווער צו ריידען די זאך‬
‫בארוכה‪ ,‬אבער עם איז נאך שווערער‬
‫צו ריידען אין דער זאך בקיצור‪ ,‬נאר‬
‫מיד וועלען דיידען די זאך וואס איז‬
‫נוגע צום בפועל‪.‬‬
‫אלע דארפען וויסען‪ ,‬אז א חוץ דעם‬
‫וואם עס איז פאראן דער עמלק פון‬
‫רפידים‪ ,‬שרפו ידיהם מדברי תורה‪,‬‬
‫איז אויך פאראן א עמלק אפילו ביי‬
‫בני תורה‪ .‬איז ראשית בל׳ פריער‬
‫פאר אלץ׳ זאגט מען זכור את אשר‬
‫עשה לד עמלק‪ ,‬דאדפסט וויסען‪ ,‬אז‬
‫עם איז פאראן א עמלק‪ ,‬וואם איז‬
‫עמלק — אשר קרך בדרך‪ ,‬וואם ער‬
‫מאכט קאלט‪ ,‬קאלט פון תורה‪ ,‬קאלט‬
‫פון דרך החםידות‪ .‬די התחלה איז —‬
‫קאלט מאכען פון יעדער דבר שב­‬
‫קדושה‪ ,‬ביז עם קומט צו׳ עם זאל‬
‫שפעטער זיין א ויבוא עמלק וילחם‬
‫עם ישראל ברפידים‪ ,‬שרפו ידיהם‬
‫מדברי תורה‪ .‬עם איז דא א לכתחילה‬
‫קען ער דאך יוצא זיין מיט׳ן בדיעבד‪.‬‬
‫ער קומט אין ש־הל אין מיט׳ן דאוונען‪,‬‬
 ‫םפר ח שמזומ — ח׳ ת מ ״ ד‬ ‫‪76‬‬

‫אבער אלץ בדרך קירוב ניט שטעכען‬ ‫יט‪ .‬לסבות מסבות שונות קען מען‬
‫יענעם און דאם איז איצטער זייער‬ ‫ניט מגלה ד ץ די אלע ענינים וואס‬
‫נוגע‪.‬‬ ‫מ׳וואלט געדארפט מגלה זיץ׳ נאר איץ‬
‫ענין וואם איז איצטער אלעמען זעהר‬
‫כ‪ .‬דער מצב פון כלל ישראל איצ־‬ ‫נוגע וועל איך איבערגעבען‪ .‬דער זמן‬
‫מער איז זעהר א טרויעדיגער‪ .‬עם אח‬ ‫איצטער ביי כלל ישראל פאדערט זיד‬
‫שוועד ליינגער צו ווארטען‪ ,‬און מען‬ ‫די אהבת ישדאל צו כל אחד ואחד‬
‫שלעפט דאד די אידען ווייטער אין‬ ‫מישראל‪ ,‬מען דארף אויף יעדען איד‬
‫בלאטע‪.‬‬ ‫מלמד זכות זיין‪ ,‬עס טאד ניט ד ץ‬
‫—)כ״ק ;;דמו״ר בכה הרבה ואמר!(‬ ‫דער ענין פון מחלוקת‪ .‬אל תדין את‬
‫מוח שליט על הלב איז נאר ביי זיר‬ ‫חברו עד שתגיע למקומו‪ ,‬עם קען ד ץ‬
‫ניט אויף יענעם‪ .‬אבינו שבשמים קבל‬ ‫ער איז ניט חברך‪ ,‬אבער עם דארף‬
‫תפלתנו הבט אל צרותינו ואל תפן‬ ‫זיץ דער לימוד זכות‪ ,‬מען מיינט ניט‪,‬‬
‫אל יצרנו‪ .‬והקוי״ת ישמע שועתינו‪.‬‬ ‫אז מען זאל יענעם ניט אויםרי ‪T‬ען‪,‬‬

‫י״ג ניסן‬
‫אלץ חמץ‪ .‬ה׳ איז א הפסק מלמעלה‪,‬‬
‫דאם מיינט דער איינקוקען » ‪ T‬אין‬
‫דעם וואט איז העכער פץ אים‪ .‬להת­‬
‫קרב שם‪ ,‬וויסען‪ ,‬אז עם איז דא א‬
‫שם‪ ,‬ווי עם רעדט זיך אין דעם ענין‬
‫אסורה מכאן להתקרב לשם אץ דאם‬
‫איז פאראן אין אלע דרגות‪.‬‬
‫שאלד‪ -‬וועלכע איז פריער‪ ,‬דער‬
‫אסורה מכאן אדעד דער להתקרב לשם‪.‬‬
‫תשובר‪-‬‬
‫עס דארף ד ץ ביידע‪ ,‬ע״ד ווי דער‬
‫דבי רעדט אין תניא תכלית שנאה‬
‫שנאתים‪ ,‬חקרני ודע לבבי‪ .‬ראם איז‬
‫אין נידעריגע מדריגות‪ ,‬על אחת כמה‬
‫וכמה ביי די העכערע מדריגות‪.‬‬
‫השי״ת זאל העלפען עם זאל ד ץ‬
‫כולו מצה‪ ,‬מען זאל ניט דארפען אג־‬
‫קומזץ צו די אלע ענינים‪.‬‬
‫‪ x‬ר״וד כ״ק (ממו״רהרה״ק האט י״ג‬
‫גיסן תרס״ט געזאגט! מבירת חמץ איז‬
‫גאו־ אויף דעם וואם עם איז בעין און‬
‫אפי׳ אויף דעם וואם איז ניט בעין‪,‬‬
‫מיינט מען‪ ,‬אז עם איז בעין‪ .‬ביעור‬
‫חמץ איז אין א משהו‪ ,‬מה שהוא‬
‫מ׳דאדף ארויסגיין פון דעם וואם מען‬
‫איז און ווערען העכער‪.‬‬
‫‪ a‬חמץ און מצה דינען די זעלבע‬
‫אותיות‪ ,‬נאר ביי חמץ איז א חי״ת‬
‫און ביי מצה איז א ה׳‪ .‬חי״ת אץ ה'‬
‫הא ‪ p‬בי ‪T‬ע ג׳ קוין אץ פתוח מלמטה‪,‬‬
‫נאר ביי א ה׳ איז דא א הפסק למעלד‪-‬‬
‫אין ספרים שטייט‪ ,‬אז דער פתוח‬
‫מלמטה פץ חי״ת איז דער וויסען‬
‫וועגען די עונשים גיהנום‪ ,‬שאול‬
‫תחתית וכו׳‪ ,‬וואם בכלל איז דאם דער‬
‫ענין פץ חשובה תתאה אץ דאם איז‬
‫‪77‬‬ ‫ס*ר מ‪1‬יחות — ‪•fv rfn‬‬

‫חג הפסח‬
‫ליל א׳ כעת עריכת ה‪5‬ןערת ואמירת חחגדח‬

‫אדמו״ר׳ אם‬ ‫— «ז״כ שאל‬ ‫א‪ .‬מה בשתנד‪ — -‬אחרי שהרעו״ב‬

‫הילד י‪ .‬בהרב ר״ש שי׳ ז‪ .‬יכול‬ ‫שי׳ נכד כ״ק אדמו״ר שאל הד׳‬
‫לשאול הד׳ קושיות׳ תיו ה שישאל‬ ‫קושיות׳ <מןר כ״ק אדמו״רן —‬
‫הקושיות׳ ואח״ב אמר‪:‬‬ ‫דער ענין וואס א תינוק פרעגט די‬
‫אלע ענינים אין רוחניות זיינען‬ ‫ד׳ קושיות׳ איז דעד טעם המנהג אויף‬
‫במקום׳ אפילו אז מיר פארשטייען‬ ‫לעורר ד ץ למעלה דעם» כי נער‬
‫דאס נים׳ אבער דער אויבערשטער‬ ‫ישראל ואהבהו‪ .‬הוד כ״ק אדמו״ר‬
‫פארשטייט דאם שוין׳ ע״ד ווי כל‬ ‫האמצעי בעת ער האט געפרעגט אלם‬
‫הקורא בתורה הקב״ה קורא ושעה‬ ‫קינד די ד׳ קושיות ביי דעם אלטען‬
‫כנגדו‪ .‬הגם דער וואס איז קורא פאר־‬ ‫רבי׳ן‪.‬‬
‫שטייט ניט׳ אבער הקב״ה פארשטייט‬ ‫— הוד כ״ק אדמו״ד האמצעי איז‬
‫דאם׳ אץ דאם איז׳ הקב״ה קורא ועוונה‬ ‫געווען דער בכורס׳ אחיו ר׳ חיים‬
‫כנגדו‪.‬‬
‫אברהם איז געווען אימעד פמ אים‬
‫שאלד‪ -‬מהו הענין המבואר במאמר‬ ‫מיט דריי יאר ב ע ר ^ און אחיו ר׳‬
‫דא״ח ד״ה מצה זו ה׳ תש״ד שבפסח‬ ‫משה איז געווען אינגער פון אים מיט‬
‫הענינים הם בדרך שואל ומשיב׳ הב׳ץ‬ ‫ב ע ר ך‪ ...‬יאר ‪ 0‬דער סיפור המעשה‬
‫שואל מ״ה וכו׳׳ הלא בפסח הי׳ הגילוי‬‫איז פארגעקומען‪ ,‬ווען הרח״א איז‬
‫בדרך מלמע׳ למטד‪-‬‬ ‫נאד ניט געווען בערך מצד דינע יארן‬
‫תשובד‪ -‬בכדי אז עס זאל ד ץ די‬ ‫צו פרעגען די קושיות׳ אץ דעריבער‬
‫האט די קושיות געפרעגט בלויז הוד התעוררות מלמטה באדארף אויף דעם‬
‫גופא ד ץ דער גילד מלמעלה׳ אז עם‬ ‫כ׳׳ק אדמו״ר האמצעי‪— .‬‬
‫האט נאכץ פדעגען די ד׳ קושיות׳ זאל קענען דץ די התעוררות מלמטד‪-‬‬
‫געזאגט‪ ,‬אז לויט דעם סדר וואם דער אז עס איז דא דער גילוי מלמעלה‬
‫בעל הגדה האט אויסגעשטעלט די קען זיץ אז ב״ן שואל מ״ד‪-‬‬
‫קושיות האט עס געדארפט א גרויסער‬
‫פרעגען׳ נאר דאס איז וואט א גרויסער ב‪ .‬דא קען מען דאם אזוי פראסט ניט‬
‫זאגען׳ נאר עם איז דא א ווארט פץ‬ ‫מאכט זיך פאר א קלייגעם‪.‬‬
‫הוד כ׳׳ק אאמו׳׳ר הרה״ק׳ וואם ער‬
‫האט דאם ניט געוואלט מגלה דץ‪,‬‬ ‫‪1 (1‬ולד נז׳ כסלו‪ ,‬חקליד‪.‬‬
‫אבער ביי מיד איז עם פארצייכענט‬ ‫)סה׳׳ם‬ ‫תקל*ח‬ ‫‪1 (2‬ולד באלול תקל׳׳ז או‬
‫תש״ט ד׳ ‪ .(90‬ראה לקו׳׳ד כרך ב׳ )רסו׳‬
‫אין א הנחה בענין הפעולה דמקיף‬
‫‪P‬׳ וצ׳׳ע‪.‬‬
‫‪ <3‬ברשימה הסר כאן‪ — .‬בשנת תקמ״ה הרחוק׳ אז א איש פשוט הערט א‬
‫הי׳ בגיל כזה שלא דיבר בשטה ברורה חכמה עמוקה פץ א חכם׳ הגם ער איז‬
‫כלל ניט שייך צו די חכמה עמוקה‬ ‫)לקר׳ד כרך ב׳ רגו׳ א־ב(‪.‬‬
 ‫ספד השיחות — ח׳תש״ד‬ ‫‪78‬‬

‫כנגד ד׳ עולמות‪ ,‬אצילות‪ ,‬בריאה‪,‬‬ ‫און איז בכלל ניט שייך צו ‪ 8‬דבר‬
‫יצירה ועשי׳ ‘(‪ ,‬איז לכאורה ווי איז‬ ‫חכמה‪ ,‬פונדעסטוועגען פועל׳ט דאם‬
‫שייך א קושי׳ אין עולם האצילות‪ ,‬דער‬ ‫אויף אים‪ ,‬אז דאס שטעלט אים אוועק‬
‫ענין פון קושי׳ איז דאך העלם והסתר‪.‬‬ ‫אין א העכערע דרגא‪.‬‬
‫תשובה‪ ,‬ווי איז שייך די עבודה פון‬ ‫עס איז געווען אין ליובאוויטש א‬
‫חומר ולבנים ביי צדי?ןים‪ ,‬חומר דא‬ ‫קצב שלום גרשון׳ א איש פשוט‪ ,‬האט‬
‫ק״ו ולבנים דא ליבון הלכתא‪ ,‬איז דאך‬ ‫געטראפען אמאל׳ אז דער שו״ב ר׳‬
‫דאם העלםן באר דער ענין איז‪ ,‬אז‬ ‫שלמה חיים איז געווען קראנק און איר‬
‫בכדי צו קומען צו א העכערען גילוי‬ ‫האב דאן געלערנט מלאכת השר׳ב‪,‬‬
‫איז דאם דוקא דורך א העלם און‬ ‫איז געקומען דער קצב שלום גרשון צו‬
‫דאם זעלבע איז‪ ,‬אז דורך א קושי׳‬ ‫מיר און געזאגט מיט זיין פשוט׳ע‬
‫וואס דאס איז העלם קומט מען צו‬ ‫שפראך‪ :‬נו‪ ,‬איך דארף האבען אויף‬
‫צום גילוי‪.‬‬ ‫מארגען א סך סחורה‪ .‬ביז איך אוועק־‬
‫געגאנגען צו השו״ב ר׳ שלמה חיים׳ען‬
‫ד‪ .‬אחד חכם ואחד רשע‪.‬‬ ‫אין הויז שטעלען די חלפים‪ .‬אז איך‬
‫שאלה‪.‬‬ ‫האב געעגדיגט שטעלען די חלפים‬
‫ווי איז שייך ביי א רשע דער ענין‬ ‫האב איך דערזען ווי דער קצב שלום‬
‫פון אתר‪.‬‬ ‫גרשון זאגט תהלים און וויינט‪ ,‬האב‬
‫תשובה‪.‬‬ ‫איך אים געפרעגט! ר׳ שלום גרשון‬
‫אחד איז פאראן ביי אלעמען אויך‬ ‫וואם ורינט אירו האט ער געענט־‬
‫ביי א רשע‪ ,‬הלואי זאל דער אחד‬ ‫פערט‪ :‬ווי זאל איך ניט ורינען‪ ,‬אז‬
‫דערהערט ווערען און פועל דץ בחסד‬ ‫כ׳האב געהערט אין מאמר פון רבי׳ן‬
‫וברחמים'(‪.‬‬ ‫— הוד כ״ק אאמו״ר הרה״ק — נשמות‬
‫אין פאטשיילעם — ער האט געהערט‬
‫ה‪ .‬הוד כ״ק אאמו״ר האט געזאגט!‬ ‫זאגען אין מאמר די ווערטער‪ :‬נשמות‬
‫דער רבי דער בעש״ט — צייטעג־‬ ‫דאצילות‪ ,‬האט זיך אים אויסגעדוכט!‬
‫ווייז ווען הוד כ״ק אאמו״ר הרה״ק‬ ‫״נשמות אין פאטשיילעס״ — אז‬
‫פלעגט דערמאנען דעם בעש״ט האט‬ ‫נשמות זיינען אין פאטשיילעם‪ ,‬היינט‬
‫ער געזאגט‪ :‬דער דבי דער בעש״ט —‬ ‫וואם וועט שוין זיץ מיט מיר‪...‬‬
‫זאגט‪ ,‬אז וואו דער רצץ פץ א מענש‬ ‫אז איך האב עם נאכדעם איבער־‬
‫איז דארט איז ער אליץ‪ .‬דארף מען‬ ‫דערציילט צו הוד כ״ק אאמו״ר הרה״ק‬
‫דאך פארשטיץ׳ וואו איז דער ארט‬ ‫האט ער מיר געזאגט דאם וואם פריער‬
‫וואו מען וויל׳ אץ אין וועלכע דרגא‬ ‫דערמאנט‪ ,‬אז א איש פשוט הערט א‬
‫פון רצון איז דאם׳ ווארוט אפילו אין‬ ‫ענין עמוק‪ ,‬הגם ער פארשטייט דאם‬
‫כחות זיינען פאראן כמה מדריגות‪,‬‬ ‫ניט פועל׳ט דאס אויף אים בדרך‬
‫מקיף‪ ,‬אז ער וועט נתעלה ממדריגתו‪.‬‬
‫‪ (4‬פע׳׳ח שער הג המצות פ״ז‪.‬‬
‫‪ (5‬ראה שיחת חר‪,‬׳׳פ תש״ג )לקו״ד כ ח­‬
‫ג׳ ע׳ ‪ 844‬ואילו(‪.‬‬ ‫ג‪ .‬שאלה‪ .‬די ד׳ קושיות דינען דא‬
‫‪79‬‬ ‫פפר חעויחות — ה׳תש״ד‬
‫פץ ויבא משה בתוך הענן ‪C‬׳ וואם דער‬
‫ענן איז געווארען א לבוש צו משה‬
‫אמאל אין עולם היצירה אץ אמאל‬
‫אין עולם הבריאה אץ גופו של משה‬
‫איז געווען ניזץ פץ אלקות‪ ,‬האט הוד‬
‫כ״ק אזממו״ר הרה׳׳ק צ״צ געזאגט‪ ,‬אז‬
‫מ׳קען האבען א פארשטאנד אין דעם‬
‫ע״ד ווי ביי דעם שוועד הוד כ״ק‬
‫אדמו״ר האמצעי‪ ,‬אז בעת זיץ מחשבה‬
‫איז געווען בעומק השגה אלקית איז‬
‫דין נפש געווען אין אן אנדער עולם‬
‫אץ דער גוף איז געווען למטה האט‬
‫דער גוף ניזון געווען פון דער השגה‬
‫אלקית בדרר ממילא‪ .‬ע״ד ווי מען‬
‫רעדט אין נפש‪ ,‬אז דער נפש איז זיד‬
‫ניט מתעסק צו מחי׳ זיץ דעם גוף‪,‬‬
‫נאר אז דער נפש איז זיך מתלבש‬
‫אין גוף‪ ,‬איז דער גוף חי פץ דעם‬
‫נפש בדרך ממילא‪ .‬בעת הוד כ״ק‬
‫אדמו״ר האמצעי איז געווען אין דיבור‬
‫אין השגה אלקית‪ ,‬האט זיץ גוף ניזון‬
‫געווען פץ דער השגה׳ ע״ד ווי כחות‬
‫המתלבשים בגוף וואם זיי דעען‬
‫מגדלים די אברים‪.‬‬
‫הוד כ״ק אאזמו״ר הרה״ק צמח‬
‫צדק האט געזאגט‪ ,‬אז מען וואלט שניי־‬
‫דען ביי דעם שווער — הוד כ׳׳ק‬
‫אדמו״ר האמצעי — א פינגער וואלט‬
‫ניט געגאנגען קיין בלוט נאר חסידות‪.‬‬
‫דער שווער — הוד כ״ק אדמו״ר‬
‫הרה״ק האמצעי — איז דאך געווען‬
‫רבי בן רבי האט ער גע׳פועל׳ט אויר‬
‫אויף די וואס זיינען געווען אין זיין‬
‫סביבה׳ אז בעת זיץ מחשבה איז גע־‬
‫ווען אין השגה אלקית זיינען די‬
‫‪ (7‬עיין בד״ה בחודש השלישי‪ ,‬תש״ב‪.‬‬
‫וועלכע זיינען געווען אין די נו״ן אמה‬
‫האט ביי זיי מאיר געווען דער אור‬
‫חי׳ אץ דער אור יחידה אץ בעת ער‬
‫כהות הגלוים‪ ,‬כהות הנעלמים‪ ,‬כחות‬
‫העצמיים‪ ,‬כהות הכלולים בנפש און‬
‫וואם נפש איז נושא כהות‪ ,‬אץ הוד‬
‫ב״ק אאמו״ר הרה״?ן האט מגלה גע־‬
‫ווען‪ ,‬אז ס׳איז פאראן נאך צורי דרגות‬
‫א‪ .‬עילוי הנפש מהכחות‪ ,‬ב‪ .‬וואם דעד‬
‫נפש איז מהזולל פץ כהות‪ ,‬וואם דאם‬
‫איז אלץ א דרגא אין כהות‪ .‬דאם איז‬
‫אין כהות און בפרט אין רצץ‪ ,‬וואם‬
‫רצץ איז מאוחד מיטץ נפש׳ איז דאד‬
‫אודאי דא א סך מדריגות אין רצון‪.‬‬
‫די מםקנא ‪ c‬איז‪ ,‬אז דאם איז דער‬
‫פאל פץ רצץ וואט נפש איז מחליף‬
‫רצץ אץ רצון איז מחליף נפש‪ ,‬אץ‬
‫דער אנהויב איז געה״ת‪ ,‬ער וויל זיץ‬
‫אין ג״ע התחתץ‪ ,‬במילא איז ער דאר־‬
‫טען‪ ,‬נאר מען דארף האבען א קרוב‬
‫ער זאל עפענען די טיר‪ .‬ניט נאר‬
‫וואם ער איז דארטען‪ ,‬נאר דער דאר־‬
‫טען איז דא‪ ,‬ע״ד ווי עם איז געווען‬
‫ביי אברהם׳ען‪ ,‬שהי׳ מחליף מדת‬
‫החםד דאצילות וכדאי׳ בם׳ הבהיר׳‬
‫מימי היות אכרהם כארץ לא הוצרכתי‬
‫וכו׳ כי אברהם עומד ומשמש במקומי‪,‬‬
‫איז דאך די מעלה פון אברהם׳עןי(‬
‫וואם ער איז געווען דא למטה‪.‬‬
‫דאם איז אבער ניט די זאך פץ‬
‫התעצמות‪ ,‬ודיל התעצמות ווערט ער‬
‫דאו די זאד•‬
‫ו‪ .‬הוד כ״ק אאזמו״ר הרה״ק צמח‬
‫צדק האט געלערנט מיט הוד כ״ק‬
‫אאזמו״ר הרה״ק מוהר״ש דעם ענין‬
‫‪ (6‬עיין ד«ד‪ .‬יהודד‪ ,‬אתד« עתיר‪ .‬וט*נ‪.‬‬
‫היום יום ע׳ קו‪.‬‬
‫‪ (8‬עיין ד‪-‬ה ויבא משד« תרנ׳׳ד )נדפס‬
‫בקונטרס בס״ע(‪.‬‬
 ‫ספר ‪ — tnnyw n‬ח׳תש״ד‬
‫מכות האמונה״ וואס אמונה איז דא‬
‫ביי אלע אידען׳ נאד עם קען אויך דץ‬
‫ע״ד ווי גנבא אפום מחתרתא רחמנא‬
‫קרייא״ אבער דא איז די כותה ע״ד‬
‫ויאמן העם״ איז די ראי׳ אויף דעם‬
‫?מ מ׳איז מגביה דעם כוס׳ בגימ׳‬
‫הטבע״ דאס הייסט אז מען דארף אויפ־‬
‫הויבען די דרכי הטבע״ אז אפי׳ אויב‬
‫מצד די דרכי הטבע קען דאם ניט‬
‫דץ דאדף ד ץ די אמונה אין דעם‬
‫למע׳ מהטבע‪.‬‬
‫עס איז אמאל נמשך געווארען קען‬
‫יוד‪ .‬ויגר שם‪ .‬מלמד שלא ירד וכו׳‬
‫אלא לגור שם שנאמר ויאמרו אל‬
‫פרעה לגור כארץ באנו וגו׳‪ .‬פץ די‬
‫ראי׳ וואט מען בריינגט פון דעם וואס‬
‫זיי האבען ׳״געזאגט״ צו פרעה זעט‬
‫מען״ אז די זיינען ניט געווען קיץ‬
‫פאליטישענם״ נאר וואס זיי האבען‬
‫געזאגט האבען זיי טאקע געמיינט‪.‬‬
‫סידור נאר אין חסידות׳ן דרך‪ ,‬זינגען‬
‫יא‪ .‬אחרי ברכת גאל ישראל סיפר‪8‬‬
‫דער פאטער פץ ר׳ מענדל קאנטאר‬
‫— המשרת בבית אדמו״ר בליובא־‬
‫וויטש — האט געהייסן בערל׳ ער איז‬
‫געווען א איש פשוט׳ אבער מיום עמדו‬
‫על דעתו פלעגט ער זאגען יעדען טאג‬
‫גאנץ תהלים און אפגעריבט יעדען‬
‫טאג תיקץ חצות‪.‬‬
‫איינמאל איז ער אריינגעגאנגען אויף‬
‫יחידות צו הוד כ״ק אאמו״ר הרה״ק‬
‫— דאם איז געווען חנוכה תרנ״ב —‬
‫אץ האט געפרעגט״ וואם וועט ד ץ‬
‫מיט ד ץ נשמה נאך הונדערט אץ‬
‫צוואנציג יאר אץ נאך וואם איז בכלל‬
‫אראפגעקומען ד ץ נשמה אויף די‬
‫וועלט‪ .‬האט אים הוד כ״ק אאמו״ר‬
‫‪80‬‬
‫האט געדעדם חסידות בד טד זיינעז די‬
‫וועלכע דינען געווען אין די אלסיים‬
‫אמה — אויך אין הלבה איז דאד דא‬
‫דער ענין פון נו״ן אמה אמ אלפיים‬
‫אמה — האט ער ביי די אויפגעהויבען‬
‫דעם ני ץ‪ ,‬אז די זאלען זיך מתייחד‬
‫דץ מיט חי׳ און יחידד‪-‬‬
‫ז‪ .‬מען ^ ט אמאל געהערט א ווארט‪.‬‬
‫אז אונזער ירושה — ״אונזעד״ איז‬
‫די כוונה חסידים׳ם — איז׳ אז וואם‬
‫מען דאם ממשיך ד ץ׳ ע״ד מעשה‬
‫אבות סימן לבנים״ ודיל די אבות‬
‫האבען דאם שוין אמאל ממשיך געווען‬
‫קענען דאם די בנים אויך ממשיך דץ‪.‬‬
‫נאר מען דארף זיך איינשפאנען אין‬
‫חסידותץ וואגען׳ פירען א חסידות׳ן‬
‫לעבען׳ לערנען חסידות׳ דאוונען איו‬
‫חסידות׳ן נוסח״ ניט נאר אין חסידות׳ן‬
‫חסידות׳ע ניגונים און פארברענגען‬
‫צווישען חסידים בעלי עבודד״‬
‫ח‪ .‬חג הפסח איז א הכנה צו מתן‬
‫תורה׳ נאר אין מיטען האט געדארפט‬
‫דץ קריעת ים סוף׳ דורכגיין דעם ים‪.‬‬
‫מען באדארף האבען מסירת נפש אויף‬
‫עבודה׳ אויסטאן זיך פון גופניות׳דיגע‬
‫פארשטאנדען «מ באגריפען‪ .‬אבער‬
‫ניט שפרינגען וכידוע בענין תל״ק‪.‬‬
‫והיא שעמדד‪-‬‬ ‫ט‪.‬‬
‫סידור‬ ‫ביי והיא שעמדה שטייט אין‬
‫הבום‪.‬‬ ‫בשם האריד׳ל! צריך להגביה‬
‫בגימ׳‬ ‫דער ענין אין דעם איז״ כוס איז‬
‫כוונה‬ ‫הטבע״ והיא שעמדה אח די‬
‫‪81‬‬ ‫פפר חמיוווו‪fw n'n — /‬‬
‫לפתיחת הדלת נכדו רש״ב שי׳‪ .‬עם‬
‫עוד שניג^ —‬
‫מען שפאנט איץ גוט פארט מען גלי ‪T‬‬
‫יג‪ .‬איך האב ערשט ניט לאנג גע־‬
‫הערט‪ ,‬אז עם את דא א מנהג אויפ־‬
‫צושטעלען זיך צו שפוך חמתך‪ .‬אין‬
‫ליובאוויטש את דאם ניט געמען‪.‬‬
‫אדרבא אמאל האט איינער פץ די‬
‫מםובים ביים םדר פץ הוד כ״ק‬
‫אאזמו״ר הרה׳׳ק מוהר״ש זיך אויפ־‬
‫געשטעלט ביי שפוך חמתך האט אים‬
‫הוד כ״ק אאזמר׳ר הרה״ק געזאגט!‬
‫התפעלות הלב דארף אויך ד ץ בהת­‬
‫יישבות׳ לא מיבעי התפעלות המוחין‬
‫נאר אפילו התפעלות הלב דארף אויך‬
‫זיץ בהתיישבות‪.‬‬
‫שלוחים צו עפענען די טירען פאר׳ן‬
‫יד‪< .‬מזרי םיום ד‪.‬םדד אמר«‬
‫אז מיר זיינען געווען יונגעלייט‬
‫פלעגט מען די ערשטע נאכט פםח‬
‫אויפדץ א גאנצע נאבט״(‪ .‬אה‪ .‬מ׳קען‬
‫דאך די נאכט א םך מקבל דץ‪ ,‬עם‬
‫איז דאך תרעין פתיחין‪ .‬די טויערען‬
‫אפען׳ די שערים ניט פתחים‪ .‬וד עם‬
‫איז ידוע דער הפרש צמישען פתח‬
‫לשער כמבואר במאמר דא״ח של הוד‬
‫כ״ק אדמו״ר הרה״ק האמצעי ההפרש‬
‫בזה׳ שאפי׳ פתחי היכל אינם עדיץ‬
‫במדריגת שערים‪.‬‬
‫הרה״ק געענטסערט‪ :‬דו בתם דאד א‬
‫ישוב׳ניק — הי׳ דר בכפר — אז‬
‫אץ מען דערפארט צו דעם ארט‪ ,‬זואו‬
‫מען דארף אנקומען‪.‬‬
‫עם את פאראן צומי זאכען מאם‬
‫מען באדארף קענען‪ .‬מען באדארף‬
‫קענען איינשפאנען און קעבען פארען‪.‬‬
‫יב‪ .‬שפוך חמתך על הגוים‪.‬‬
‫אין די דירה פון הוד כ״ק אאזמו״ר‬
‫הרה״ק מוהר״ש דינען געווען פינף‬
‫טירען פון דעם חדר וואו מ׳איז גע־‬
‫זעסען ביים סדר־טיש ביז די לעצטע‬
‫טיר צום דרויסען‪ .‬פלעגט הוד נדק‬
‫אאזמו״ר הרה״ק מוהר״ש שיקען פינף‬
‫זאגען שפוך חמתך וכר‪.‬‬
‫דער סדר איז געווען‪ ,‬אז די ערשטע‬
‫נאכט פלעגט ער שיקען פץ די קינ־‬
‫דער דעם פעטער הרדא אזוי איז‬
‫געווען ביז׳ן יאר תרל״א‪ .‬נאכ׳ן יאר‬
‫תרל״א — אחר הנישואין של חתנו‬
‫הרמ״ל — פלעגט ער די ערשטע נאכט‬
‫אויך מיטשיקען חתנו הרמ״ל‪ .‬די‬
‫צודיטע נאכט פלעגט ער שיקען הוד‬
‫כ״ק אאמו״ר הרה״ק אץ דעם פע־‬
‫טער ר׳ מענדל‪.‬‬
‫— כ״ק אדמו״ר ציוה שילכו‬

‫א׳ דחה״ם בסעודה‬ ‫‪nv‬‬

‫מיינןץ‪ ,‬אז א מנהג איז בלויז מנהג‪,‬‬ ‫חפירות זוכט אין יעדער זאך דעם‬
‫איז חסידות געפינט אין דעם‪ ,‬דער אור‬ ‫אור הנשמה אץ געפינט אין יעדער‬
‫הנשמד‪-‬‬ ‫זאך דעם אור הנשמה אפילו אין‬
‫אמאל האט איינער געזאגט צו הוד‬ ‫מנהגים‪.‬‬
‫דאם וואם מען זאגט ״אפילו״‪ ,‬איז‬
‫‪ (9‬דאד‪ .‬סע‪-‬ח שחה״מ ספת‪.‬‬ ‫דאם צוליב בעה״ב׳ מייל בעלי בתים‬
 ‫ספר השיחות — דן׳רוש״ד‬ ‫‪82‬‬
‫בנפש‪ .‬היינט איז דער שו״ע שוין‬ ‫כ״ק אאזמו״ר הרה״ק צמח צדק אין‬
‫באלד מיט צורי רוקענס‪ ,‬אויף יעדער‬ ‫א יו״ט שחל להיות בשבת! גוט יום‬
‫זאך פרעגט מען א טעם‪.‬‬ ‫טוב"(‪ ,‬האט אים הוד כ״ק אאזמו״ר‬
‫ג‪ .‬הוד כ״ק רבנו הזקן האט אמאל‬ ‫הרה״ק צ״צ געזאגט ! מען דארף זא־‬
‫גען‪ ,‬גוט שבת גוט יום טוב‪ .‬דער‪,‬‬
‫געזאגט ושמחת בחגיך‪ ,‬אז דו זאלסט‬
‫מכנים זיץ די שמחה‪ ,‬אז עס זאל זיין‬ ‫וועלכער האט דאס געזאגט איז גע־‬
‫ווען א ברייטע זאך ביי זיך האט ער‬
‫״בחגיך״‪ ,‬דיין חג‪ .‬אז דער ווארט איז‬
‫שפעטער אנגעקומען צו די ישוב׳־‬ ‫געענטפערט‪ ,‬אז דאם איז א ווייבער־‬
‫ניקעס האבען זיי געלעבט אין דעם‪.‬‬ ‫שער מנהג‪.‬‬
‫אמאל זיינען געווען גאר אנדערע‬ ‫האט אים הוד כ״ק אאזמו״ר הרה״ק‬
‫בלי קבול‪ ,‬זיי האבען זיך ניט פאר־‬ ‫צ״צ געענטפערט! צורי זאכען‪ ,‬ערש־‬
‫לאזען אויפ׳ן רבי׳ן‪ ,‬אויף די גדולי‬ ‫טענם ווייסט דו ניט וואס דו רעדסט‪,‬‬
‫בעלי השגה‪ .‬זיי האבען געוואוסט׳ אז‬ ‫הוד כ״ק אדמו״ר הרה״ק האמצעי אין‬
‫יעדערער דארף אליין טאן‪.‬‬ ‫דינע קינדער יארען האט געפרעגט‬
‫ביי הוד כ״ק רבנו הזקן‪ ,‬פארוואם זאגט‬
‫ד‪ .‬הוד כ״ק אאזמרר הרד‪,‬״ק צמח‬ ‫מען גוט שבת גוט יום טוב‪ ,‬האט‬
‫צדק האט אמאל געלערנט מיט הוד‬ ‫אים הוד ב״ק רבנו הזקן געענטפערט‪,‬‬
‫כ״ק אאזמו״ר הרה״ק מוהר״ש דעם‬ ‫שבת ווערט אנגערופען קדש און יו״ט‬
‫ענין וואם מקיף און פנימי פועל׳ט אין‬ ‫ווערט אנגערופען מקרא קודש‪ ,‬אז‬
‫גוף‪ .‬האט הוד כ״ק אאזמו״ר הרה״ק‬ ‫דאס רופט ארויס דעם קודש‪ ,‬דערפאר‬
‫צ״צ געזאגט‪ ,‬אז דאס איז ע״ד החסיד‬ ‫דארף מען זאגען ביידע זאכען‪ .‬צוויי־‬
‫ר׳ פרץ — שהי׳ דר בישוב סמוך‬ ‫טענס‪ ,‬א מנהג איז רשות און רשות‬
‫לעיר אפצוע — וועלכער איז אמאל‬ ‫איז העכער ווי חובה‪.‬‬
‫געקומען צו הוד כ״ק אדמו״ר הרה״ק‬
‫האמצעי און געהערט פון אים א מאמר‬ ‫ב‪ .‬איצטער נוצט מען אוים חסידות‬
‫חסידות‪ .‬הוד כ״ק אדמו״ר הרה״ק‬ ‫שלא במקומה‪ .‬מען מיינט‪ ,‬אז חסידות‬
‫האמצעי האט מבאר געווען אין דעם‬ ‫איז צו אויסבעסערן טבע‪ ,‬אז די מדות‬
‫מאמר דעם ענין פון געגועים צו‬ ‫טבעיים זאלען זיין ווי ס׳דארף צו זיין‪,‬‬
‫אלקות ע״ד משל ווי איינער וועלכער‬ ‫אבער אויף דעם דארף מען ניט‬
‫זיצט במקום רחוק און ער איז זיך‬ ‫חסידות‪ .‬אמאל זיינען די מנהגי הבית׳‬
‫מתגעגע קומען צו דעם אדט וואו ער‬ ‫אפילו הידורי מצוה געווען א דבר‬
‫וויל זיין — ער האט ניט געוואלט‬ ‫פשוט‪■ .‬מען האט געוואוסט אז מען‬
‫זאגען‪ :‬צום רביץ —‪ .‬אז החסיד ר׳‬ ‫בויט א אידישע הויז מוז אזוי זיין‪.‬‬
‫פרץ האט דאם דערהערט האט ער‬ ‫דיני אה״ע‪ ,‬יו״ד אח או״ח‪ ,‬הלכות‬
‫אנגעהויבען שרייען‪ :‬אמת‪ ,‬אמת‪ ,‬אמת‬ ‫שבת ויו״ט‪ ,‬מען האט ניט געפרעגט‪,‬‬
‫און איז געפאלען אין חלשות‪ .‬דאם איז‬ ‫פארוואס? דער שו״ע איז געווען קבוע‬
‫וואס פנימי פועל׳ט אין גוף‪.‬‬
‫דאם איז א דערהער‪.‬‬ ‫‪ (10‬א׳ דחה״ם דהאי שתא חל בש״ק‪.‬‬
‫‪83‬‬ ‫ספר השיחות — ח׳תש״ד‬
‫כען א לעבען‪ ,‬נאר חיונה — אץ‬ ‫ד״ החסיד ד‪,‬דב דוב זאב — מיעקא־‬
‫הויבען אויף די קעפ צום הימעל‬ ‫טעריגיסלאוו — איז געווען א מצוין‬
‫און דערהערן דעם שאו מרום עיניכם‪,‬‬ ‫אין יופי הדיבור‪ .‬יעדער ענין וואם‬
‫וואם דאס איז דער עומק הענין פון‬ ‫ער האט גערעדט אפילו טיפע ענינים‬
‫שמע‪,‬‬
‫האט ער געקעגט אזוי מתאר זיין דעם‬
‫החסיד הרב ר׳ הלל האט געהאט‬ ‫עגין‪ ,‬אז די צוהערער האבען ווי גע־‬
‫א חוש אין ציור‪ ,‬האט ער זיך פאר־‬ ‫זען די מחזה פאר זייערע אויגען‪ .‬און‬
‫געשטעלט ווי טויזענטער אידען‬ ‫בפרט אז ער האט עפעם דערציילט‬
‫שטייען אין פעלד מיט די יארמולקעס‬ ‫האט ער דאס געקענט אזוי ארומרע־‬
‫און ט״ק ביז ער האט דאם געזען‬ ‫דען ביז די גאנצע מחזה — פאר־‬
‫במוחש‪ ,‬האט ער מחליט געווען פארען‬ ‫שטעלונג — איז געשטאנעו לעבעדיג‬
‫צו דיי‪.‬‬ ‫פאר די אויגען‪.‬‬
‫אין יאר תרנ״ד ווען הוד כ״ק‬ ‫החסיד הרב דוב זאב איז געווען א‬
‫תלמיד ביי החסיד הרב ר׳ הלל —‬
‫אאמו״ר הרה״ק איז געווען אין די קא־‬
‫לאניעס האט ער דאס אליין געזען‪,‬‬ ‫מפאריטש — תרנ״ח האט ער דער־‬
‫א פולע אידען ארבעטען אויף זייערע‬ ‫ציילט צו החסיד ר׳ אשר ניקאלאייע־‬
‫פעלדער אץ ווען ס׳קומט זמן מנחה‬ ‫ווער און ר׳ נחמן מאריאסין׳ וועלכע‬
‫טוען זיי אן די אויבערשטע בגדים און‬‫זיינען אויך געווען תלמידים פון החסיד‬
‫ר׳ הלל׳ן נאר אין זיינע שפעטערע‬
‫דאווגען מנחה בציבור‪.‬‬
‫אז החסיד הרב דוב זאב האט דער־‬ ‫יארען לעת זקנתו‪ ,‬האט זיי החסיד‬
‫ציילט דעם סיפור און ער האט מוסיף‬ ‫הרב דוב זאב דערציילט וואס ער‬
‫געווען אין דעם תיאור הפרטים פון‬ ‫האט געהערט פון החסיד הרב ר׳‬
‫די מחזה האט דאם פועל געווען א‬ ‫הלל ווען ער איז נאך געווען אין‬
‫רושם גדול אויף די שומעים‪.‬‬ ‫דינע מיטעלע יארען‪ ,‬אז דעם שטויס‬
‫צו ווערען א שוד״ר אין די קאלא־‬
‫ניעם איז געווען מצד א ווארט וואט ו‪ .‬מען האט נעכטען גערעדט וועגען‬
‫ער האט געהערט פון הוד כ״ק אדמו״ר דעם ווארט ״איינשפאנען״‪ ,‬והמעשה‬
‫הרה״ק האמצעי‪ ,‬וואם איז געווען שהי׳ כך הי׳‪ .‬עס איז געווען חנוכה‬
‫תרנ״ב איז געקומען ר׳ מענדל קאנ־‬ ‫כידוע דער מיסד פון די קאלאניעס‪.‬‬
‫הוד כ״ק אדמו״ר הרה״ק האמצעי טאר׳ס פאטער בערל און איז אריין‬
‫האט אים — החסיד הרב ר׳ הלל — אויף יחידות צו הוד כ״ק אאמו״ר‬
‫אמאל געזאגט! זיי זיך מצייר ווי די הרה״ק‪ .‬דעמאלט איז גראד געווען‬
‫ישוב׳ניקעס — די קאלאניסטען — החסיד ר׳ אבא פערסאן אין ליובא־‬
‫שטייען אין פעלד מיט די יארמולקעס וויטש‪ ,‬וועלכער איז איינגעשטאנען‬
‫אץ טליתים קטנים אץ זייגען זורע אין הויז פץ כבוד אמי זקנתי הרבנית‬
‫את הארץ ומייחלים לה׳‪ ,‬זיי דארפעז און אויד החסיד ר׳ מאנים מאניסזאן‬
‫צו קיינעם ניט אנקומען מיט חיונה — וועלכער איז איינגעשטאנען ביי אונז‬
‫ניט ווי מען זאגט דא אין לאנד‪ :‬מא־ אין הויז‪ .‬עם איז אויך דאן געווען‬
 ‫ם»ר זזעויווומ — ח׳יוש״ד‬
‫דאם הייסט דער איעגעשפאנטער‪ .‬מים‬
‫וואט מען שפאנט איץ ד‪ .‬ונ דער‬
‫שפאן און וועד עם שפאנט איץ‪ .‬איז‬
‫דער ענין אין דעם״ נה״י איז דאם‬
‫וואם מען דארף איינשפאנען״ חג״ת איז‬
‫דער שפאן אץ חב״ד איז דער תאס‬
‫שפאנט איץ‪.‬‬
‫נןמדעם האט ער — ‪ — tn n‬אי־‬
‫בערגעזאגט בשם הוד כ׳יק אדמדר‬
‫הצ״צ׳ עם שטייט ויחלום והנה סולם‬
‫ממב ארצה וראשו מגיע השמימר‪-‬‬
‫חלום איז בגימ׳ הטבע עם שני‬
‫כוללים‪ .‬דער ענין פץ חלום את א זאד‬
‫וואם קען גאר ניט זיץ אדער עם איז‬
‫שוועד צוצוקומען דערצו‪ ,‬אבער בעת‬
‫דעם חלום קען דאם יא ד ץ אץ דאם‬
‫העלפט אז עם זאל שפעטער קענען‬
‫דץ אין עד — וואכעדיג — אויך‪.‬‬
‫וואם איז דער חלום פץ א צדיק׳ והנה‬
‫סולם מוצב ארצה׳ ארצה איז חומריות‬
‫שבגשמיות׳ השמימה ה׳ שמים את‬
‫אימא עילאה וואם העכער פון‬
‫שמים ”(׳ ד‪ .‬ד‪ -‬צובינדען די חומריות‬
‫שבגשמיות מיט רוחניות שברוחניות‬
‫איז דאס דורך דעם סולם‪.‬‬
‫אץ החסיד ר׳ אבא פערסאן האט‬
‫מסיים געווען‪ :‬אץ דאס איז אדך דער‬
‫ענין פץ ״איינשפאנען״‪.‬‬
‫ז‪ .‬אמאל האם מען גערעדט׳ אז א‬
‫חסידישע פארברענגזץ איז ע״ד ווי‬
‫מי חטאת •'‪C‬׳ וואם מי חטאת מטהרין‬
‫את הטמאים ומטמאים את הטהורים‪.‬‬
‫דאס מיינט‪ ,‬אז א חסידישע פארברענ־‬
‫גען נעפינט אדם דעם טוב הנעלם אץ‬
‫להעיר מרד״ד‪ .‬זד‪ .‬ד׳יום״ ת מ ״ ד )נדפס‬
‫בםד‪.‬״מ — קונסרסיס(‪.‬‬
‫•‪ (11‬ראד‪ .‬ם׳ דיקונמדסים כי ד ב׳ )תו‪ ,‬ב(‪.‬‬
‫‪84‬‬
‫החסיד הרב יעקב מרדכי כעזפאלאוו‬
‫פון פאלטאווא און אלם יושבים קבו­‬
‫עים אין ליובאוויטש זייגען געווען‬
‫החסידים ד׳ הענדל און ר׳ אבא‬
‫צאשניקער׳ וועמען מען פלעגט רופען‬
‫שפרה ופועה״ ע״ש שמיפים און הולד‬
‫וכו׳‪.‬‬
‫אז ר׳ בערל — ר׳ מענדל קאב־‬
‫טאר׳ם פאטער — איז ארדסגעקומען‬
‫פון יחידות אמ דערציילט צו ר׳ העב־‬
‫דל׳ען‪ ,‬וראם הרד כ״ק אאמו״ר הרה״ק‬
‫האט אים געזאגט״ אז מען שמאנט‬
‫איץ גוט פארט מען גלייד און אז מען‬
‫פארט גלי ‪ T‬דערפארט מען צום ארט‬
‫וואו מען דארף קומען״ האט ר׳ העב־‬
‫דעל געזאגט‪:‬‬
‫עם איז דא א נייער ווארט דארף‬
‫מען אנהויבען לערנען דעם ווארט‪.‬‬
‫זיץ שטייגער איז געווען — ר׳‬
‫הענדל׳ם — אז שטענדיג איז געווען‬
‫ביי אים מוכן א ״סאטקע״ משקה און‬
‫אז מען האט פארבראכט האט מען‬
‫אנגעגאסען א גלעזעלע משקה אץ צו־‬
‫געגאסען וואסער‪ ,‬א ביסעל טועם גע־‬
‫ווען און אזוי פלעגט מען אפזיצען א‬
‫גאנצע נאכט און פארבראכט אח נאכ*‬
‫דעם צוריק ארייגגעגאסען די איבער־‬
‫געבליבענע משקה פון גלעזל אין‬
‫פלעשל‪.‬‬
‫האט דעמאלט ר׳ הענדל צונויפגע־‬
‫קליבען די אלע אויבעברערמאנטע‬
‫חסידים אין קלענעדן זאל פון כבוד‬
‫אמי זקנתי הרבנית רבקה אץ מען‬
‫האט געלערנט אץ פארטייטשט דעם‬
‫ווארט פץ הוד כ״ק אאמו״ר הרה״ק‪.‬‬
‫‪(11‬‬
‫החסיד ר׳ אבא פערסאן האט גע־‬
‫זאגט׳ אין איינשפאנען איז דאד דא‬
‫דריי זאכען‪ .‬וועמען מען שמןנט איין׳‬
‫‪85‬‬ ‫ספר השיחות — ח׳מש״ד‬
‫תרס״ב‪ ,‬אין דעם עגץ מוב ורע זעעלם‬
‫שבבני אדם‪.‬‬
‫ליל שני דחה״פ‬
‫סדר שני‬
‫הוד כ״ק אאמו״ר הרה״ק׳ האט ער‬
‫מיר געזאגט‪ ,‬אז דער ענין פץ ק מו‬
‫ורחץ וכר איז ע״ד וד מיר געפינען‬
‫אין גמרא סימנים אויף הלבות‪ ,‬האס‬
‫דער סימן איז אויף צורי זאכען»‬
‫ערשטעגם — אברץ‪ ,‬האס אין זכרץ‬
‫איז ניט טגע דער קדימה ואיחור‪.‬‬
‫אין הלכות ת״ת אז ער רעדט העגען‬
‫ענין זכרץ‪ ,‬אז מען דארף געדענקען‬
‫וואס מען לערנט׳ דערמאנט ער ניט‬
‫אז מען באדארף געדענקען די קדימה‬
‫ואיחור‪ ,‬נאר אז מען דארף היסען‬
‫אלע פרטים וואם אין די הלכות‬
‫צהייטענם איז דער סימן געמאכט גע־‬
‫ווארען צוליב דעם סדר פץ קדימה‬
‫ואיחור׳ וואס דאס איז ע״ד חב׳ ובינה׳‬
‫וואם אלע פרטים קומען פץ בינה‬
‫אץ עס קןץ דאך אויך רץ סברות‬
‫סותרות׳ ווארום אז דער כח הבינה‬
‫נעמט דעם מושכל פץ כח החכמה איז‬
‫פאראן אין דעם הרבה פרטים אץ יע­‬
‫רער פרט קען זיץ בבמה אופנים און‬
‫יעדער אופן בבמה ענינים אץ יעדער‬
‫ענין בכמה ביאורים והסברים אץ עם‬
‫איז אויך דא כמה משלים ודוגמאות‪.‬‬
‫איז מצד הבינה קען רץ אז ער זאל‬
‫פארבייטען דעם אופן פץ דעם פרט‬
‫אויף אן אנדער פרט‪ ,‬אדער א ביאור‬
‫פץ איץ ענין ארף ןץ אנדער ענץ׳‬
‫איז דערצו דארף מען האבן די נקודת‬
‫החב׳‪ ,‬וואם זי היט אז יעדער ענץ‬
‫ביי אנדערע דעם רע הגעלם‪ ,‬ווי עם‬
‫רעדט זיך אין דעם מאמר ד״ה ושבתה‬
‫א‪ .‬אין מיץ חינוך ד&רטי האט מיר‬
‫הוד כ״ק אאמו״ר הרה״ק געזאגט —‬
‫בשנת תרנ״ג — איך זאל לערנען די‬
‫הגדה מיטץ פירוש אזולאי‪ .‬אין יאר‬
‫תרנ״ד האט ער מיר געהייסען לערנען‬
‫די הגדה מיטץ פירוש שער השמים‬
‫פץ של״ד‪-‬‬
‫הרב אזולאי איז מבאר דעם תו ת‬
‫עגץ פץ די ד׳ קושיות פץ די הגדה‬
‫נגד די ד׳ בנים ונגד די ד׳ עולמות‬
‫אבי״ע‪ .‬חכם איז א צדיק׳ רשע מיינט‬
‫מען א רשע וואם איז געווארען א‬
‫בעל תשובד‪ -‬דער ענין פון בע״ת איז׳‬
‫אז דער זעלבער תוקף וואם ער האט‬
‫געהאט פריער אין לעומת זה אויף ניט‬
‫נתפעל ווערען פץ תורה׳ איז נאב־‬
‫דעם אז ער טוט תשובה האט ער‬
‫דעם זעלבען שטארקען תוקף אויף ניט‬
‫נתפעל צו ווערען פץ די הנחות העולם‬
‫אץ פון די מלעיגים וואם לאכען אפ‬
‫פץ עם‪.‬‬
‫תם מה זאת‪ ,‬ושאינו יודע לשאול‬
‫את פתח לו‪ ,‬אז דורך דעם וואם מען‬
‫מאכט אים א פתח ווערט ער א יודע‪.‬‬
‫קדש ורחץ פארטייטשם דער אזולאי‬
‫כנגד בעל תשובה מדיק‪ .‬בכלל איז‬
‫דער פירוש אזולאי בדרך ואותיות‬
‫המוסר‪ ,‬משא״ב דער פירוש שער‬
‫ומזמים איז מער ע״פ מחקר אץ קבלר‪-‬‬
‫זרן יאר תרנ״ד‪ ,‬אז איך האב אי־‬
‫בערגעזאגט די ביידע פירמוים ם»רץ‬
 ‫ספר השיחות — ח׳תש״ד‬ ‫‪86‬‬
‫צדקה׳ ווי עס שטייט כספך הי׳ לסיגים‬ ‫פון השגה דבינה זאל קומען אויף‬
‫וגו׳ וריב אלמנה לא יבוא אליהם‪,‬‬ ‫זיין ארט און עם זאל זיץ אין דעם‬
‫איז אויף דעם זאגט ער דא כל דכפין‬ ‫א קדימה ואיחור‪ .‬און אזוי איז אויך‬
‫ייתי ויאכל׳ כל דצריך ייתי ויפסח‪,‬‬ ‫דער קדש ורחץ וכר‪ ,‬דאם איז דער‬
‫דאם מיינט בלויז דעם זכר לפסח‪ ,‬ודיל‬ ‫סימן פון די גאנצע הגדה אין די‬
‫זייענדיג אין גלות בבל איז דאך גיט‬ ‫קדימה ואיחור‪.‬‬
‫געווען שייך קיץ קרבן פסח‪ ,‬נאר‬
‫בלויז זכר לפסח‪ .‬השתא הכא לשנה‬ ‫ב‪ .‬וואס איז דער הפרש פון חמץ‬
‫הבאה בארעא דישראל‪ ,‬דער גלות בבל‬ ‫ומצה? דער הפרש איז פון אות ח׳‬
‫איז דאך געווען אויף א זמן קצר‪,‬‬ ‫און אות ה׳‪ ,‬וואם מצה איז מיט א‬
‫האבען זיי געהאפט יעדען פסח‪ ,‬אז זיי‬ ‫ה׳‪ ,‬רואם דער אות ה׳ האט א נקודת‬
‫וועלען אויסגעלייזט ווערען פון גלווב‬ ‫הלובן‪ ,‬ניט נקודת ההפסק׳ נאר נקודת‬
‫דאס איז דער פירוש הרמב״ם‪,‬‬ ‫הלובן‪ ,‬וואם מטעם זה נעמט מען א‬
‫אבער עם איז נאך ניט פארענטפערט‬ ‫תינוק לא חכם ולא טיפש׳ ודיל א‬
‫וואם איז דער כפל הלשץ השתא הכא‬ ‫תינוק דערקענט ניט דעם הפסק‪ ,‬א‬
‫וכו׳׳ השתא עבדין לשנה הבאה בני‬ ‫תינוק דערקענט דעם לו ח הגוויל‬
‫חורין‪.‬‬ ‫וואס איז בין האותיות — דאם איז‬
‫נאר דער ענין עפ״י חסידות איז‪,‬‬ ‫מצד דעם שרש הנשמה למעלה — און‬
‫לחמא עניא איז מדות‪ ,‬הא לחמא עניא‬ ‫דאס איז קדש ורחץ‪ ,‬אויף מגלה זיין‬
‫די אכלו אבהתנא׳ די לחמא עניא —‬ ‫די נקודה‪ .‬אלע מפרשים זיינען‬
‫מדות — האט אויפגעגעסען די‬ ‫מסכים‪ ,‬אז די הגדה איז געמאכט‬
‫״אבהתנא״‪ ,‬מוחין מצד הגלות בארעא‬ ‫געווארען בדרך רמז ונקודה‪ .‬עם איז‬
‫דמצרים "(‪ .‬כל דכפין ייתי דיכול‪ ,‬דאם‬ ‫דאך פאראן פשט׳ רמז׳ דרוש און סוד‪,‬‬
‫מיינט השגה‪ ,‬כל דצריך ייתי ויפסח‪,‬‬ ‫אבער אין די הגדה איז אויך דער‬
‫דער וואם מיט השגה אליץ קען ער‬ ‫פשט בבחי׳ רמז ובבחינת נקודה‪.‬‬
‫ניט דורכגיץ איז —• ייתי ויפסח‪,‬‬
‫וועט מען אים ודיזען איבערצושפרינ־‬ ‫ג‪ .‬הא לחמה עניא וכר כל דצריך‬
‫גען‪ ,‬השתא הכא כר כנ״ל‪ ,‬השתא‬ ‫ייתי ויפסח‪.‬‬
‫עבדין לשנה הבאה בני חורין׳ מער‬ ‫לכאורה דארף מען דאך פארשטיין‪,‬‬
‫ניט ווי בני חורין‪ ,‬ודיל אין בית שני‪,‬‬ ‫פסח איז דאך אינו נאכל אלא למנויו‪,‬‬
‫הגם מען איז געווען אין דער היים‪,‬‬ ‫איז ווי אזוי קען מען זאגען כל‬
‫אבער די היים איז ניט די אמאליגע‬ ‫דצריך ייתי ויפסח‪ ,‬אויב ער איז ניט‬
‫היים׳ ווארום אין בית שני חסרו‬ ‫נמנה אויפץ פסח‪.‬‬
‫חמשה דברים‪ ,‬איז דאך דאם געווען‬ ‫דער רמב״ם איז מפרש‪ ,‬אז די משנה‬
‫מער ניט ווי ״בני חורין״ פץ גלות‪.‬‬ ‫איז געזאגט געווארען אין גלות בבל‪,‬‬
‫וואם גלות בבל איז געווען א תיקון‬
‫ראד‪ ,‬שיזזת חה׳ם‪ ,‬תש״ג )לקו״ד כרך‬ ‫‪(12‬‬ ‫איז‬ ‫אויפץ חורבן בית רזמיח׳ וואם‬
‫געקומען מצד עיוות הדין אין עניני ג׳ ד ‪ 828‬ואילך(‪.‬‬
‫‪87‬‬ ‫ספר זזשידוזת — ה׳תש״ד‬
‫בלחש׳ אחר ששאל נכדו רש״ב שי‪/‬‬ ‫ד‪ .‬מה נשתגד‪-‬‬
‫המעתיק‪— .‬‬ ‫הוד כ״ק ‪ rw nac‬הרה״ק צמח‬
‫צדק האט זיך נוהג געווען‪8 ,‬ז נאב־‬
‫דעם ווי אלע קינדער און אייניקלעך ה‪ .‬עבדים היינו‪.‬‬
‫וואט איז דער תוכן פץ דעם תיי ח‬ ‫האכען געפרעגט די קשיות פלעגט ער‬
‫אליין זאגען מה נשתגה אץ אנהויבען עבדים היינו‪ ,‬אויך וואט ער זאגט‬
‫אזוי‪ :‬דידע‪ ,‬איך וועל ביי דיר פרע־ ואלו לא הוציא הקב״ה את אבותינו‬
‫גען די פיר קשיות וכו׳‪ ,‬ודיל ער ממצרים‪ ,‬הרי אנו ובנינו ובני בנינו‬
‫האט ניט געוואלט מוותר דין אויפ׳ן וכר‪ ,‬אין פלוג האט דאך געקענט זיין‬
‫זכות וואט ער פלעגט פרעגען די ד׳ די גאולה אויך אין א שפעטערזץ זמן‪.‬‬
‫נאר דער ענין איו‪ .‬די ד׳ קושיות‬ ‫קושיות ביי זיץ דידען הוד כ״ק רבנו‬
‫זיינען כנגד די ד׳ לשונות והוצאתי‬ ‫הזקן•‬
‫ביי הוד ב״ק רבינו הזקן פלעגעז וכר ולקחתי "(‪ .‬באמת האט די גאולה‪,‬‬
‫פרעגען די פיר קשיות די קינדער אץ וואט איז דער ענין פון שינוי ושידוד‬
‫די אייניקלעך‪ .‬הוד ב״ק אאזמו״ר המערכות געקענט זיץ אויך דורך‬
‫הרה״ק צ״צ האט לפי ערך מאריך תפלה‪ ,‬אבער דא איז די גאולה געווען‬
‫ימים געווען ‪ 76‬מיט א האלבעז יאר׳ דורך הקב״ה בעצמו‪ .‬עט איז דאך‬
‫איז אפילו אין די לעצטע יארען ידוע דער פירוש אין דעם מאמר פץ‬
‫פלעגט ער זיך אויך אווי נוהג זיץ‪ .‬בעל הגדה ויוציאנו ה׳ אלקינו׳ או״א‬
‫הוד כ״ק זמגזמו״ר הרה״ק מוהר״ש הלבישו לזרועות דאריך‪ .‬ווארום באמת‬
‫פלעגט אויך אזוי נוהג זיץ‪ ,‬פריער וואט איו דער פלא אין יציאת מצרים‪.‬‬
‫פלעגען פרעגען די קשיות די קינדעד דער אויבערשטער אליין האט געמאכט‬
‫אץ צורי אייניקלעך‪ ,‬די מומע דבורה דעם גלות און ער אליין האט געמאכט‬
‫לאה׳ם קינדער‪ .‬בערקע איז געווזץ די גאולה‪ ,‬איו דאך אין פלוג דער‬
‫עלטער פאר מיר מיט זעקס יאר אץ פלא אויפ׳ן גלות גרעטער ווי דער‬
‫אהרן יוסף מיט ‪3‬־‪ 4‬יאר בערך‪ — .‬פלא אויף די גאולה‪ .‬אז א טאטע גיט‬
‫איך אליץ בין נאך ניט געווען בערך א שמיץ א קינד און ער גיט א קוש‬
‫מצד מיינע יארען צו פרעגען די א קינד‪ ,‬איז אויפ׳ן קוש פרעגט מען‬
‫קשיות ביי הוד כ״ק אאזמו״ר הרה״ק ניט‪ ,‬נאר מען פרעגט אויף די שמיץ‪.‬‬
‫נאר דער חידוש און דער פלא אין‬ ‫מוהר״ש‪ — .‬נאכער פלעגט הוד כ״ק‬
‫אאזמו״ר הרה״ק מוהר״ש אליץ פרע־ דעם איז‪ ,‬וואט די גאולה איו געווען‬
‫גען אץ אנהויבען} טאטע איד וועל ע״י הקב״ה בעצמו‪ ,‬ולקחתי דוקא‪ .‬און‬
‫ביי דיר פרעגען די פיר קשיות‪ .‬אזוי דאט איז וואט דער בעל הגדה זאגט‬
‫האט זיך אויך נוהג געווען הוד כ״ק ואלו לא הוציא הקב״ה כר הרי אנו‬
‫אאמדר הרה״ק׳ נאר אין די שפעטער־ ובנינו וכר‪ .‬ווי עט איז ידוע אז די‬
‫דיגע יארען פלעגט ער דאם זאגען‬
‫שטילערהייט‪.‬‬
‫‪ (13‬כ«ה נכ תבי האריז׳ל‪.‬‬ ‫— גם ב״ק אדמו״ר אמר הקושיות‬
 ‫ספר דמייחות — ח׳תע״ד‬
‫שפעטיגען א ורילע זמן ק״ש ותפלה‪,‬‬
‫ודיל חסידים זאגזץ‪ ,‬אז לערנען מיינט‬
‫מען ניט נאר לערנען די תורה‪ ,‬נאר‬
‫וואם די תורה לערנט אונז‪ ,‬אץ אין‬
‫דעם הויבען די זיד אן מתעסק זיץ‬
‫נאד קודם הזמן ק״ש ותפלה‪— .‬‬
‫היינט ווי שיקט זיד דאם‪ ,‬אז די‬
‫רביים ריידען אין לערנען זאלען די‬
‫די תלמידים מפסיק דץ‪.‬‬
‫נאר דער ענין אין דעם איז‪ ,‬רב‬
‫ותלמיד איז דער ענין פץ יחודא‬
‫עילאד‪ ,‬אץ יחודא תתאד‪ -‬רב —‬
‫יחו״ע‪ ,‬תלמיד — יחו״ת‪.‬‬
‫דער ענין פץ רב איז‪ ,‬אז ער זאל‬
‫פועל׳ן אויפ׳ן תלמיד‪ ,‬אז ביי אים‬
‫זאל זיד אויד דערהערען א הארה‬
‫פון יחו״ע‪ .‬און דאם איז וואם עם‬
‫שטייט‪ :‬ואמרו לד‪.‬ם‪ ,‬עם האט זיד ביי‬
‫די ארויסגעזאגט‪ ,‬רבותינו‪ ,‬די האבען‬
‫דערהערט דעם אור יחו״ע וואט די‬
‫רביים האבען אויף די ממשיד געווען״‬
‫הגיע זמן ק׳׳ש של שחרית‪ .‬עם איז‬
‫ידוע אז ק״ש של ערבית וק״ש שעל‬
‫המטה איז יחדת און ק״ש של שחרית‬
‫איז יחו״ע‪ ,‬וואס אפילו ביי די יחו״ת׳־‬
‫ניקעם איז אין ק״ש של שחרית דער־‬
‫הערזץ די א הארה פץ יחו״ע אץ‬
‫אזיי אייד ביי די יחו״ע׳ניקעם איז די‬
‫ק׳׳ש של ערבית וקשעהמ״ט א דרגא‬
‫פץ יחד׳ת‪ ,‬נאר וד דאס איז בעניגיד&‪.‬‬
‫דער הפרעו איז‪ ,‬אז ביי די יחו״ת״‬
‫ניקעס איז דער ערבית א חובה אץ‬
‫ביי די יחו״ע׳ניקעם איז דער ערבית‬
‫א רשות וואס איז העכער פץ חובה‪.‬‬
‫בכלל איז דער הפרש‪ ,‬יחו״ת איז‬
‫השגר‪ .‬וואס ער גייט מלמטה למע׳‪,‬‬
‫בדרד קושי׳ ותירח‪ ,‬וואם הגם עם‬
‫איז דא א תירח‪ ,‬אבער די קושיא‬
‫‪88‬‬
‫אידען זיינען ד»ן געויעז במ״ט שערי‬
‫טומאה און אויב זיי וואלטען ח״ו נאד‬
‫דארט געבליבען וואלטען זיי יורד‬
‫געווען ר״ל אין שער הנו״ן‪ ,‬וואלטען‬
‫זיי שוין ניט געקענט אויסגעלייזט‬
‫ווערעז «מ דאס איז דער נם וואס‬
‫איז געווען אין די גאולה פון יענער‬
‫צייט‪ ,‬אץ ראם איז דער תירוץ פון‬
‫עבדים היינו אויף די קושיות דולקהתי‬
‫היינו העצמות״‬
‫ו‪ .‬וכל המרבה לספר ביציאת מצרים‬
‫הרי זה משובה‪.‬‬
‫די מצוד‪ .‬אין סיפור יציאת מצרים‬
‫איז אפילו איבער׳חזר׳ן איץ זאך צורי‬
‫מאל אץ בפרט ווען אין יעדער מאל‬
‫דעדציילען איז דא עטוואם א חידוש‪.‬‬
‫איז ע״ד לשץ ספירות‪,‬‬ ‫ז‪ .‬לספר׳‬
‫איז דא אין דעם כמה‬ ‫וואס עם‬
‫מל׳ ספירות ובהירות‪ ,‬מל'‬ ‫פירושים‪,‬‬
‫ספור‪.‬‬ ‫ספר ומל׳‬
‫ח‪ .‬מעשה ברבי אליעזר כו׳ עד שבאו‬
‫תלמידיהם ואמרו לר‪.‬ם רבותינו הגיע‬
‫זמן קריאת שמע של שחרית‪.‬‬
‫לכאורה ווי איז שייך‪ ,‬אז תלמידים‬
‫זאלען זאגען צו די רביים‪ ,‬תלמידים‬
‫דארפען זיץ כלי קיבול‪ .‬בשלמא אויב‬
‫דאם וואלט געווען א ענין פץ הלכה‪,‬‬
‫נו‪ ,‬אבער עס איז דאך ניט געווען‬
‫דער גמר הזמן‪ ,‬עס איז דאד געווען‬
‫דער תחלת הזמן אץ בפרט אז זיי‬
‫האבען אנגעהויבען אין סיפור יצי״מ‬
‫נאד פאר׳ן זמן קד״ש דאדף מען דאד‬
‫ניט מפסיק זיץ מצד הדין‪.‬‬
‫— וואם דאם איז דאד די התנצלות‬
‫פץ חסידים אויף דעם וואם זיי‬
 ‫‪89‬‬ ‫פפר חשיחומ — ח‪rJy‬״ד‬
‫ב תעגט ד ץ בר פלוגתא וחכ״א מ׳ אץ‬ ‫בלייבט אויך׳ משא״ג יחו״ע איז ועחד‪-‬‬
‫דערפץ האט ראב״ע דערהערט דעם‬ ‫וואס ער גייס מלמעלה למטה כאופן‬
‫״ולא זכיתי״‪.‬‬ ‫אז עם איז גאר קיץ קושיא ניטא‪.‬‬
‫און דאם איז דעד ענין! עד שבאו‬
‫יוד‪ .‬ברוך המקום‪.‬‬
‫תלמידיהם ואמרו לו» רבותינו זעיע‬
‫לכאורה האט נעדארפט שטיץ ברוך‬
‫זמן ק״ש של שחרית‪ .‬פיר האבען‬
‫השם‪ ,‬דאס הייסט‪ ,‬שם הוי'‪ ,‬שם‬
‫דערהערט דעם גילוי פץ יחו״ע‪ .‬אין‬
‫אלקים אדער שם אד׳‪ .‬אויך דארף‬
‫״מליץ״ אידיש גערעדט הייסט דאם‪:‬‬
‫מען פארשטיץ‪ ,‬וואם איז נאכדעם דער‬
‫רביים‪ ,‬וואם איר האט געדארפט «יפ־‬
‫כפל הלשץ‪ ,‬ברץ■ הוא כר ברץ־ ‪JW‬‬
‫טאן האט איר אפגעטאן‪.‬‬
‫נאר דער ענין זרז׳ ברוך המקום‪,‬‬
‫מיינט הוא מקומו של עולם‪ ,‬ברוך‬ ‫ט‪ .‬אמר רבי אלעזר ‪ p‬עזרי׳ כר‪.‬‬
‫הוא‪ ,‬איז דעד אלקות הנעלם‪ ,‬ברוך‬
‫בנוגע זכירת יצי״מ בלילות דיגעו‬
‫שנתן תורה לישראל‪ ,‬מיינם גליא‬
‫אלע מודה‪ ,‬אז עם דארף דץ‪ .‬די‬
‫שבתורר״ ברץ■ ד ^ איז פנימיות‬
‫פלוגתא איז נאר בנוגע די ימות‬
‫התורר‪-‬‬
‫המשיח‪ .‬די חכמים זאגען‪ ,‬אז אפילו‬
‫בימות המשיח וועט מען אויד דארפן יזב בגגד ארבעה בנים דברה תורד‪-‬‬
‫לכאורה איז דאך בנוגע הלכות פסח‬ ‫מזכיר ד ץ יצי״מ אץ ‪ p‬זומא האלם׳‬
‫פאראן נאר דרייי רשע׳ תם ושזרנו‬ ‫דארפען‬ ‫אז דעמאלט וועט מען ניט‬
‫יודע לשאול‪ ,‬תייל דער חכם פרעגט‬ ‫גאנצע‬ ‫די‬ ‫מזכיר ד ץ יצי״מ‪ ,‬וואס פץ‬
‫דאך ניט אין הלכות הפסח‪ ,‬נאר דץ‬ ‫עזרי׳‬ ‫בן‬ ‫פלוגתא האט ר׳ אלעזר‬
‫שאלה איז‪ ,‬וואם איז דער הפמו פץ‬ ‫איז‬ ‫עם‬ ‫זכיתי‪,‬‬ ‫דערהערט דעם ולא‬
‫עדות חוקים אץ משפטים‪ ,‬ווי באלד׳‬ ‫ענין‬ ‫א‬ ‫איז‬ ‫דאם‬ ‫אבער‬ ‫שווער צוואג^‪,‬‬
‫אז אלץ איז דאד ציור הוי׳‪ ,‬וואס די‬ ‫א‬ ‫געוועז‬ ‫איז‬ ‫זומא‬ ‫בן‬ ‫פץ תום הלב‪.‬‬
‫שאלה איז דאד נוגע צו אלע מצוות‬ ‫שפעטער‬ ‫וואס‬ ‫השגה‪,‬‬ ‫בעל‬ ‫גרויסער‬
‫התורה ניט נאר צו פסח‪.‬‬ ‫איז‬ ‫ער‬ ‫נוגע‪,‬‬ ‫ניט‬ ‫איז‬ ‫געווען‬ ‫איז‬
‫נאר עפ״י פשוט איז‪ ,‬אז מעז האט‬ ‫דאך געווען פץ די ד׳ שנכנסו לפרדס‬
‫כו׳‪ ,‬אבער ער איז געווען א גרויסער ניט נעוואלט דורכלןמען דעם חכם‬
‫בעל השגה‪ .‬אעפי״ב בריינגט ער אויד פץ דער הנדה׳ בפרט אז מען איז‬
‫די דברי חכמים‪ ,‬וחכ״א ובו׳‪ ,‬ע״ד ווי זיך מטפל מיט׳ן רשע‪ ,‬תם ושאי״ל‪,‬‬
‫מיר געפינען ביי בית שמאי ובית הלל‪ .‬האט מ ^ אודאי ניט געוואלט דורב־‬
‫ב״ש שיטה איז‪ ,‬אז עם זאל בלל לאז^ דעם חכם אץ אין די שאלה‬
‫ניט זיץ קיץ יניקת החיצונים אץ מה העדות כו׳ איז דאד פסח אריד‬
‫ב״ה שיטה איז אויף לברר יניקת בכלל עכ״פ‪.‬‬
‫החיצונים‪ .‬פונדעסטוועגען געפינען מיר‬
‫אז ב״ה מביאין‪ ,‬ולא עוד שמביאין יב‪ .‬אחד חכם ואחד כו׳‪.‬‬
‫מען האט דאד גערעדט‪ ,‬אז פסח‬ ‫אלא שמקדימין דברי ב״ש לדברי ‪.p‬‬
‫אץ אזוי אויך דא איז ‪ p‬זומא איז דער ענין פץ נקודת הלובן׳ איז‬
 ‫ספר ודסיחות — ‪n‬׳ ‪rfl‬״‪n‬‬
‫איז ערגער פון נעכטיגען‪ ,‬אבער אז‬
‫ס׳איז פאראן די עבודה פון מצה‬
‫ומרור‪ ,‬דעמאלט איז‪ :‬מונחים לפניך‪,‬‬
‫דאם הייסט‪ ,‬אז עם ווערט א הנחה אין‬
‫נפש‪ ,‬אז מ׳זאל זיין א לפניך׳דיגער‪.‬‬
‫יג‪ .‬בעבור זה לא אמרתי אלא בשעה‬
‫יד‪ .‬מתחלה עובדי עבודה זרה היו‬
‫אבותינו‪.‬‬
‫מילא דעם מתחלה עוע״ז היו אבו­‬
‫תינו דארף מען זאגען ווי די גמרא‬
‫זאגט מתחיל בגנות ומסיים בשבח‪,‬‬
‫אבער נאך וואס דארף מען דאם אוים־‬
‫רעכענען די פרטים! תרח אבי אברהם‬
‫וכר‪.‬‬
‫נאר דא איז מען מרמז אויף דעם‬
‫סדר העבודה‪ .‬ביי יעדע לידה מוז זיין‬
‫חבלי לידה און דם טמא‪ .‬אז עם‬
‫האט געדארפט געבוירען ווערן אברהם‬
‫איז פריער געווען תרח וכמארז״ל מי‬
‫יתן טהור מטמא אברהם מתרח‪ .‬אזוי‬
‫אויך אז מען שטייט אויף אין דער‬
‫פרי זאגט מען מודה אני כר רבה‬
‫אמונתך‪ ,‬אז ער ווערט כברי׳ חדשה‪,‬‬
‫במילא איז דא דם טמא‪ ,‬די התחלת‬
‫עבודה איז פון ק״ש שעל המטה‪,‬‬
‫וואם ער מאבט א חשבון בנפשו פון‬
‫דעם יום העבר‪ ,‬פון דעם הוה און ווי‬
‫עם דארף זיין דער יום המחרת‪ ,‬נאב־‬
‫דעם איז תיקון חצות‪ ,‬וואס דאם איז‬
‫דער ענין פון תרומת הדשן און דאם‬
‫אלץ פועל׳ט אויף אים א נמיכות‬
‫הרוח‪ .‬איז אז ער שטייט אויף אין‬
‫דער פרי‪ ,‬וואם דאן איז מאיר דער‬
‫וישכם אברהם‪ ,‬צפרא דאברהם‪ ,‬דער*‬
‫מאנט ער זיך אז אברהם איז געווען‬
‫אין א מיאוס׳ע סביבה‪ ,‬תרח הי׳ עובד‬
‫ע״ז‪ ,‬און ניט נאר וואם ער אליין האט‬
‫געדינט ע״ז‪ ,‬נאר זיין גאנצע התעם־‬
‫‪90‬‬
‫ווען מען קומט צו צו דער דרגא‬
‫דערהערט מען‪ ,‬אז עם איז דא דער‬
‫אחד ביי אלעמען‪ ,‬אחד חכם ואחד‬
‫רשע ואחד תם ואחד שאי״ל‪.‬‬
‫שיש מצה ומרור מונחים לפניך‪.‬‬
‫אין פלוג פארוואם דערמאגט מען‬
‫ניט די ד׳ כוסות‪ ,‬וואם זיי זיינען ענין‬
‫עיקרי אין פסח‪.‬‬
‫נאר דער ענין איז‪ .‬יין איז פנימיות‪,‬‬
‫נכנם יין יצא סוד‪ ,‬אבער דער עיקר‬
‫איז‪ ,‬אז עם זאל אראפקומען <רן פועל‪.‬‬
‫בשעה שיש מצה ומרור‪ .‬מצה —‬
‫האבן מיר גערעדט‪ ,‬אז דער הפרש פון‬
‫מצה לחמץ איז‪ ,‬וואם מצה מיט א ה׳‬
‫איז דער נקודת הלובן‪ ,‬איז דער עיקר‪,‬‬
‫אז דער נקודת הלובן זאל אראפקומען‬
‫אין מדות און אין א בפועל ממש‪.‬‬
‫מתר איז נוט' רום ר׳‪ .‬דער הפרש‬
‫צווישען א ד׳ און א ר׳ איז‪ ,‬ד׳ איז‬
‫ב׳ קוין וואם איז מורה אויף מחשבה‬
‫און דיבור‪ ,‬נאר א ד׳ איז מיט א יו״ד‬
‫מאחוריו‪ ,‬דאם מיינט אז עם איז מאיר‬
‫דער יו״ד אין מחשבה ודבור‪ .‬א רי״ש‬
‫איז אויך צוויי קוין‪ ,‬נאר ער איז עגול‪,‬‬
‫איז פאראן אין דעם צוויי דרגות‪,‬‬
‫אדער גאר הויך‪ ,‬דאם הייסט אז דער‬
‫דבור איז כמו המחשבה‪ ,‬אדער גאר‬
‫נידעריג‪ ,‬דאם הייסט אז דער דבור‬
‫איז מחלל את המחשבה אץ דאם איז‬
‫די עבודה פון מרור‪ ,‬רום ר׳‪ ,‬אז‬
‫מ׳זאל אויפהויבען די נידעריגע דרגא‬
‫פון ר׳ צו די העכערע דרגא און דאן‬
‫ווערט מען א לפניך׳דיגער‪ .‬עם איז‬
‫פאראן א פאל‪ ,‬וואם מ׳איז ר״ל א‬
‫לאחוריים׳דיגער‪ ,‬וואם ער גייט ר״ל‬
‫מדחי אל דחי‪ ,‬אז דער הייגטיגער טאג‬
‫‪91‬‬ ‫‪ *wo‬חשיחזמ — ח׳תש״ד‬
‫קות איז געווען אויפצומאבען עבודה יעקב סלם מצב ארצה וראשו מגיע‬
‫זרה׳ם פאר אנדערע׳ אץ םונדעסט־ השמימה״(‪ ,‬וואס יעקב האט געוואלט‬
‫וועגען אחד הי׳ אברהם׳ איז אז ער מחבר זיין די חומריות שבגשמיות מיט‬
‫איז זיך מתבונן אין דעם ווערט ביי רוחניות שברוחניות׳ אבער לבן האט‬
‫געוואלט חנוך מיט הנחות העולם‪ ,‬איז‬ ‫אים א הגבהת הרוח‪.‬‬
‫דאם לעקור את הכל‪.‬‬
‫חינוך עפ״י תורה איז מייסד הכל‬ ‫טו‪ .‬צא ולמד מה בקש ל ח בו׳‪.‬‬
‫לכאורה איז ניט מובן‪ ,‬נאכוואם און חנוך מיט הנחות העולם איז מעקר‬
‫דארף דער בעל הגדה אנהויבען מיט את הכל‪ .‬פרעה לא גזר אלא על‬
‫דעם לשון צא ולמד‪ ,‬ער האט דאד הזכרים׳ ער האט מנגד געווען אויף‬
‫געקענט גלייך אנהויבען פון לבן השגה‪ ,‬אבער לבן בקש לעקור את‬
‫הכל דורך דעם חנוך מיט הנחות‬ ‫הארמי‪.‬‬
‫נאר מען האט דאך שוין גערעדט׳ העולם‪ .‬עם זיינען דא אזעלכע וועלכע‬
‫אז אין די הגדה איז דער פשט אויד זאגען‪ ,‬אז מען דארף האבען הא והא‪.‬‬
‫רמז‪ .‬אץ דאס איז צא ולמד‪ ,‬בכדי שקר האט דאך ניט קיץ קיום סיידען‬
‫עם זאל זיין ולמד מוז זיץ פריער צא‪ .‬פון א ניצוץ פון קדושה דינען זיי‬
‫דער ארויסגיץ פץ זיך דעמאלט קען זיך מסתייע פץ מאמר חז״ל טוב‬
‫תורה עם דרך ארץ‪ ,‬איז ביי מיר א‬ ‫זיץ דער ולמד‪ .‬א לימוד אמיתי‪.‬‬
‫אין פלוג איז דאך ניט מובן‪ ,‬פאר־ ספק‪ ,‬אויב צורי פראצענט פון די‬
‫וואם האט לבן הארמי געוואלט לעקור האבען געלערנט מס׳ דרך ארץ ווי‬
‫את הכל‪ ,‬דאס איז דאך נגד טבעיות עם איז ניתנה מסיני‪ .‬לבד זאת‪ ,‬טוב‬
‫האדם‪ ,‬זיי זיינען דאך געווען דיגע תודה עם דדך אדץ איז דאך דער‬
‫אייגענע טעכטער אץ אייניקלעך‪ ,‬און פשט‪ ,‬אז תורה איז דער עיקר און‬
‫און ביי זיי איז‬ ‫בפרט׳ אז מיר קענען דאך לבן הארמידרך ארץ איז א טפל׳‬
‫פון דער בעסערער זייט‪ ,‬לבן בחי׳ פארקערט‪ ,‬תורה איז א טפל צום‬
‫לובן העליון׳ אץ ארמי איז דער ענין ״דרך ארץ״‪ ,‬וואס זיי מיינען‪ ,‬אז דאם‬
‫פון אני חכמה שכנתי ערמה׳ נאר איז דרך ארץ‪.‬‬
‫בכדי צו דעדקענען‪ ,‬אז דער חנוך‬ ‫אפילו דער פשוט׳ער לבן איז דאד‬
‫פון לבן הארמי‪ ,‬דאס הייסט‪ ,‬חנוך‬ ‫דאם א הנהגה נגד הטבע‪.‬‬
‫נאר פץ די איצטיגע צייט קען מעז מיט הנחות העולם בריינגט צו לעקור‬
‫עס פארשטיין‪ .‬לבן איז געווזץ א את הכל‪ ,‬קען מען מיט גליא שבתורה‬
‫וועלטיגער מענש מיט הנחות העולם‪ ,‬אליץ ניט דערהערען‪ ,‬נאר דוקא אז‬
‫האט ער געוואלט דעם חנוך הבנים מען בריינגט אריץ דעם פנימיות אין‬
‫מיט הנחות העולם‪ ,‬יעקב‪ — ,‬אז דער די גליא שכתורה און דאס איז צא‬
‫אויבערשטער האט אים מזכה געווען ולמד‪ ,‬למד אליין איז גליא שבתורה‪,‬‬
‫מיט קינדער האט ער געוואלט דעם‬
‫חנוך ווי עפ״י תורה איז‪ ,‬ווי מען האט‬
‫‪ (14‬לעיל ע׳ ‪.84‬‬ ‫פריער גערעדט וועגען דעם חלום פץ‬
 ‫ספר ומוייוזות — ח׳מש״ד‬ ‫‪92‬‬

‫באצבע‪ ,‬ראם מיינט ניט נאר שופך‬ ‫צא ולמד מיינט׳ אז מען איז מבנים‬
‫ד ץ רעם פסולת‪ ,‬וואם עפ״י השגה‬ ‫פנימיות התורה אין גליא שבתורה‪,‬‬
‫פארשטייט מען אז ראם איז ניט טוב‪,‬‬ ‫דעמאלט דערהערט מען מה בקש לבן‬
‫כ״א בבום עצמו נאר מען דארף אנ־‬ ‫הארמי‪.‬‬
‫נעמען רעם בום אליץ‪ ,‬ראם הייסט‬
‫מען דארף אננעמען די גאנצע טבע‬ ‫טז‪ .‬ביי רעם שפיבת הבוס ווען מען‬
‫מיט׳ן האנט‪ ,‬אץ דעמאלט וועט ער‬ ‫זאגט‪ .‬דם ואש ותמרות עשן את אויך‬
‫זען‪ ,‬אז ראם איז דם‪ ,‬ראם איז צפרדע‬ ‫ווען מען זאגט די עשר מבות שטייט‬
‫ובו׳‪ ,‬ראם הייסט אז ער איז משעבד‬ ‫אין סידור — סידור רבינו —* ישפוך‬
‫די גאנצע טבע צו אלקות‪.‬‬ ‫בו׳ ואין ליטול באצבע לשפוך ב״א‬
‫בבום עצמו וישפוך לתוך בלי שבור‬
‫יז‪ .‬הוד ב״ק אאמו״ר הרה״ק האט‬
‫בו׳ ישפוך עשר שסיבות מהבום עצמו‬
‫געזאגט‪ ,‬אז די נעכט‪ — ,‬המונה על‬
‫ב׳ לילות הסדרים דהגה״ם — איידער‬ ‫כנ״ל‪.‬‬
‫רער ענין אין רעם׳ בום איז בנים׳‬
‫מען טוט עפעם מעניני הסדר דארף‬
‫הטבע‪ ,‬אין טבע דינען דא ענינים‬
‫מען א קוק טןץ אין סידור‪.‬‬
‫מושגים‪ ,‬פארשטענדליבע זאבען‪ ,‬איז‬
‫יח‪ .‬מנהגים? בסדר הראשץ ובן בשני‬ ‫אין פלוג קען מען ראך מברר דין‬
‫מזג ב״ק אדמו׳׳ר בוסו של אלי׳ קודם‬ ‫רעם טוב אץ אויסגיסען נאד רעם‬
‫ברהמ״ז‪.‬‬ ‫פסולת‪ ,‬אויף רעם זאגט ער ואץ ליטול‬

‫יום ב׳ דחגה״פ בסעודה‬

‫נאך א בשרץ אויף וועלבען הוד‬
‫כ״ק אאזמו״ר הרה״ק צ״צ האט גע־‬
‫הארעוועט מבטל זיץ ביי זיך איז גע־‬
‫ווען דער חוש ההסתבלות אין הדרת‬
‫הטבע‪ ,‬וואס מיט דעם חוש האט ער‬
‫זיך ״געבארעט״ — התאבק ־ ־ א‬
‫משך זמן אויף אויסצוווארצלען אים‬
‫פץ זיך‪.‬‬
‫אויף דעם חוש הנגינה האט הוד‬
‫ב״ק אאזמו״ר הרה׳׳ק צ״צ שפעטער‬
‫חרטה געהאט‪ ,‬וואם ער האט אים‬
‫מבטל געווען ביי זיך‪ ,‬ומעשה שהי׳‬
‫כך הי׳‪.‬‬
‫הוד ב״ק רבינו הזקן האט גע־‬
‫שריבען דעם תניא אין פארשידענע‬
‫צייטען אץ נמוך פון במה יארען‪ .‬אין‬
‫א‪ .‬הה־ ב״ק אאזמו״ר הרה״ק צמח‬
‫צדק איז געווען א געבוירענער בעל‬
‫בשרונות‪ .‬קאינערהיים איז ער געווען‬
‫א גרויסער בעל מנגן‪ ,‬אז ער האט‬
‫געהערט א תנועה האט ער דאם‬
‫תופס געווען אין עטליבע מינוט אץ‬
‫אין א פנימיות‪ .‬אין חבמת הנגינה‬
‫איז אויך נבלל דער ענין השיר‪ ,‬שריי־‬
‫בען שירים‪ ,‬וואם אמאל מאבט מען‬
‫א שיר לפי אופן הניגץ אץ אמאל‬
‫מאבט מזץ א ניגון לפי אופן השיר‪,‬‬
‫איז זדד ב״ק זמזמו״ר הרה״ק צ״צ‬
‫געווען אויך א גרויסער בעל בשרץ‬
‫אץ דעם‪ .‬אבער ווען ער אה עלטער‬
‫געווארזץ האט ער געארבעט אויף‬
‫מבטל דץ ביי זיך דעם חוש הנגינד‪-‬‬
‫‪9s‬‬ ‫ספר ‪— wmtm‬‬
‫זאלען ד ץ א מפלגד״ נאר עס ^‬
‫זיק א דרך פאר אלע אידען׳ האט‬
‫ער די געמאלט צוגרייטען צום גילוי‬
‫פח לעתיד‪ ,‬דער»ןר האט ער מתקן‬
‫געווען דעם ענין ’ ד ‪u‬ינה‪ ,‬אז עם זאל‬
‫דץ צתאמען דער לארמאה קלא מיטץ‬
‫רעותא דליבא‪ ,‬וואם איז פאראן אין‬
‫א פייערדיגען ברענענדיגען חסידות׳ן‬
‫ניגח‪.‬‬
‫וביאר כ״ק אדמו״ר‪:‬‬
‫די מעלה פון לוים לעתיד אח ע״ד‬
‫אחעט״ב׳ דאם הייסט אז לעתיד וועלן‬
‫די לוים מגלה ייץ דעם עילוי פון‬
‫כהנים‪ .‬העכער וד איצטער איז ניטא‪,‬‬
‫די העכערקייט וועט דין‪ ,‬אז עס וועט‬
‫דין בהתגלות דאם וואט היינט איז‬
‫נעלם‪ .‬איצטער איז די התערבות‬
‫היותר מעולה ע״ד ווי תערובת לח‬
‫בלח‪ ,‬וואס דורך דעם ביטול פח ד ץ‬
‫אייגענע מציאות ווערט נתרבה די‬
‫מציאות פח די צודייטע זאך‪ ,‬אבער‬
‫לע״ל וועט דין די התערבות ע״ד ווי‬
‫תערובת יבש ביבש‪ ,‬וואס יעדער‬
‫בלייבם אץ ד ץ מציאות אח ד ץ‬
‫מציאות אח מגלה דעם עילוי פח‬
‫דעם צודיטען׳ אח דאס אח די מדרי׳‬
‫פח לוים לעתיד וואם די וועלען‬
‫נתגלה ווערען‪ ,‬דאם הייסט די וועלן‬
‫מגלה ד ץ דעם עילוי פח מדריגת‬
‫הכהנים‪.‬‬
‫דליבא וועט ד ץ אין דעם לארמאה‬
‫ג‪ .‬אין אומן בלא כלים‪ .‬עם איז דא‬
‫אומן אח אומן‪ .‬דער הפרש איז‪ ,‬אז‬
‫אומן מאכט פח א גולמי א כלי אח‬
‫אומן איז דער‪ ,‬וועלכער מאכט‬
‫לכתחלה א בלי‪ ,‬ער לאזט גארניט צו‬
‫עם זאל זיץ א גולמי‪ .‬דאס איז דער‬
‫הפרש צי מען אח מחנך א עלטז‪*8‬ע‪1‬׳‬
‫יאר תקנ״ז אח דער תניא ‪-a rw‬‬
‫געקומען בכתב׳ » ‪ r‬אין יאד תקג״ז‬
‫איז דער תניא ארדם גדפום‪ .‬אין יאר‬
‫תקג״ח דינען געקומען א קבוצה‬
‫חסידים און האבען געטאגט ביי הוד‬
‫ב״ק רבינו הזקן‪ ,‬אז זיי פארשטייען ניט‬
‫דעם תניז^ איך האב ניט פארשטא־‬
‫נען — דערציילט הוד ב״ק אאזמו״ר‬
‫הרה״ק צ״צ׳ וועלבער איז בעת דאם‬
‫האט פאסירט אלט געווען אכט נייען‬
‫יאר — וואט איז די קשיא‪ ,‬נאד דער‬
‫רבי — הוד ב״ק רבינו הזקן —‬
‫האט די געענטסערט‪ :‬א האלבע זאד‬
‫נעמט מען ניט‪ .‬בכדי צו פארשטיץ‬
‫תניא דארף מען האבען נגינה ‘‪•C‬‬
‫אז איך האב דאם געהערט — זאגט‬
‫וריטער הח־ כ״ק אאזמז״ר הרה״ק‬
‫צ״צ — האב איך חרטה געהאט׳ פאר־‬
‫וואט איך האב מבטל געווען ביי מיר‬
‫דעם חוש הנגינד‪ -‬און פץ דאן אז‬
‫האט הוד כ״ק רבינו הזקן אייגגע־‬
‫פירט דעם ענין הנגינה ביי חסידים‪.‬‬
‫הוד כ״ק אאזמו״ר הרה״ק צ״צ‬ ‫ב‪.‬‬
‫האט געזאגט‪:‬‬
‫כהנים איז עבודתם ברעותא דליבא‬
‫אח לוים לארמאה קלא‪ ,‬לע״ל וועט‬
‫דאך ד ץ והכהנים הלדם‪ ,‬אז די מדרי׳‬
‫פח כהנים אץ לזים וועלען ד ץ בהת­‬
‫ערבות‪ .‬דאט הייסט‪ ,‬אז די רעותא‬
‫קלא אח דער לארמאה קלא וועט‬
‫מעורר ד ץ די רעותא דליבא‪ .‬דער‬
‫דידע — הוד כ״ק רבינו הזקן —‬
‫האט דאך ניט געוואלט‪ ,‬אז חסידים‬
‫ע*ד גודל ענין מגינד‪ — ,‬ר«ד‪ .‬ר ב‬ ‫‪( 15‬‬
‫לקויד כרך ד׳ מ׳ יו ר » סילד(‪.‬‬
 ‫סיור השיחור] — ח׳תעו״ד‬ ‫‪94‬‬

‫עם איז דאר אין אומן בלא כלים‪,‬‬
‫איז דאך מכ״ש אין דעם ענין אומן‪.‬‬
‫כלי אומנות פון חסידות האט מען‬
‫גערעכנט דריי זאכן< מתינות‪ ,‬דעת‪,‬‬
‫און העמקה‪) ,‬הרגשה?( אמאל האט מען‬
‫אויד מצרף געווען נגינד‪-‬‬
‫וראם דאן איז דאס דער ענין פון א‬
‫אומן‪ ,‬וואם ער מאכט פון א גולמי א‬
‫כלי‪ ,‬אדער מ׳איז מחנך א יונגעדמאן‬
‫פון קליינערהייט אן‪ ,‬דאם איז דער‬
‫ענין פון אומן‪ ,‬וואם ער מאכט אים‬
‫באלד פאר א כלי‪.‬‬

‫ליל שש״פ‬
‫האבען מיר געלערנט צחאמען אץ‬
‫פארענטפערט א צריך עיון פץ הוד‬
‫כ״ק אאזמו״ר הרה״ק צמח צדק‪ .‬אמאל‬
‫אז מען האט ניט גומר געווען דעם‬
‫ענין דאנערשטאג ביינאכט פלעגט מען‬
‫מסיים זיין לערנען דעם ענין פרייטאג‬
‫בייטאג‪ .‬הוד כ״ק אאמו״ר הרה״ק האט‬
‫זיר מייגע געווען צו פארענטפערן א‬
‫צ״ע פץ הוד כ״ק אאזמו׳׳ר הרה״ק‬
‫צ״צ‪.‬‬
‫הוד כ״ק אאמו״ר הרה״ק האט זיך‬
‫מוסר נפש'געווען ניט נאר אויף דברי‬
‫הרב‪ ,‬דאם הייסט זאגען דעם לעזץ‬
‫הרב‪ ,‬נאד אויך אויף מקים זיין דברי‬
‫הרב‪.‬‬
‫מ׳האט שוין וועגן דעם גערעדט^‪,‬‬
‫אז הוד כ״ק אאמדר הרה״ק איז דץ‬
‫הנהגה בגליא געווען אנדערש ווי ד ץ‬
‫הנהגה בפנימיות‪ .‬בגלי׳ האט ער קיינ־‬
‫מאל ניט געוואלט רעדען וועגען א‬
‫ענין פלא אדער א מופת‪ ,‬אבער צוד־‬
‫שען זיך האט ער גערעדט וועגען דעם‬
‫אפען ווי וועגען א דבר פשוט‪.‬‬
‫אמאל ווען מיר האבען געלערנט‬
‫צוזאמען א ענין פון הוד כ״ק אאזמו״ר‬
‫הרה״ק צ״צ‪ ,‬איז געווען א שווערער‬
‫נ״ע לם‪T‬ור תורה אור )ברוקלין‪ ,‬תש״א(‪.‬‬
‫ראה שיחת ב׳ ניסן תש״ד )נדפס‬ ‫‪(17‬‬
‫לקמן ע׳ ‪4‬־‪.(172‬‬
‫א‪ .‬דער טעם פאדוואס הוד כ״ק רבינו‬
‫הזקן האט ניט אריינגעשטעלט זמירות‬
‫אין סידור ”(‪ ,‬האט הוד כ״ק אאזמו״ר‬
‫הרה״ק צ״צ געזאגט‪ ,‬ודיל ער האט‬
‫גערעכענט מען וועט ריידען אין‬
‫חסידות ביים טיש‪.‬‬
‫הוד כ״ק אאזמו״ר הרה״ק מוהר״ש‬
‫האט געזאגט‪ ,‬ודיל מ׳וועט זאגען א‬
‫ניגון‪.‬‬
‫הוד כ״ק אאמו״ר הרה״ק האט‬
‫מתווך געווען די ביידע ענינים‪.‬‬
‫פץ אנפאנג תרע״ט ביז חג‬
‫השבועות יעגעם יאר האט הוד‬
‫כ״ק אאמו״ר הרה״ק זיך נוהג געווען‬
‫זאגען פאר מיר ביחידות א מאמר‬
‫חסידות יעדען דינסטאג‪ ,‬א ח ת דעם‬
‫מאמר וועלבער ער פלעגט געודינליך‬
‫זאגען שבת ברבים‪ .‬דעם מאמר וואס‬
‫ער פלעגט זאגען פאר מיר ביחידות‬
‫האט ער ניט ארויסגעגעבען בכתב‪,‬‬
‫נאר פון חגה״ש און ווייטער פלעגט‬
‫ער ארויסגעבען בכתב אויך דעם‬
‫מאמר וואס ער האט געזאגט ביחידות‬
‫פאר מיר‪ .‬יעדען דאנערשטאג אווענט‬
‫ראה הגהות כ״ק אדמו״ר )מד‪,‬ורש״ב(‬ ‫‪(16‬‬
‫שו״ע אדר‪,‬׳׳ז הל׳ שבת )קה״ת‪ ,‬תשכ״ג(‬
‫בד^‪.‬ו‪DD‬וו‪J‬‬
‫‪95‬‬ ‫ספר חעיוזוו^ — ח׳תע״ד‬
‫ב‪ .‬הוד כ״ק אאזמו ‪ Y‬הרה״ק מוהר״ש‬
‫תאט געהאט ספעציעלע ניגונים צו‬
‫יעדער זאך‪ .‬אז ער פלעגט איבער־‬
‫בייטען די בגדי חול צו בגדי שבת‬
‫אדער די בגדי שבת צו בגדי חול‪ ,‬צו‬
‫יעדער זאך האט ער געהאט א בא־‬
‫זונדער ניגון און דער ניגץ פלעגט‬
‫זיין פון צודי תנועוו^ ווען ער פלעגט‬
‫אריינגיין ערב ש״ק זען ווי די הרבנית‬
‫בענטש ליכט איז אויך געווען מיט‬
‫א באזונדער ניגון‪.‬‬
‫אזוי פלעגט זיך אויך נוהג זיץ הוד‬
‫כ״ק אאמו״ר הרה״ק‪ ,‬אז ווען ער‬
‫פלעגט — פאר שבת אדער י ד ט —‬
‫אויסטאן די זיידענע היטעל אץ אנ־‬
‫טאן די קיילעכדיגע היטעל איז אויר‬
‫געווען מיט א ניגון‪.‬‬
‫כוונה‪ ,‬נאר דער קול איז מעורר‬
‫ג‪ .‬איך וויל אייך זאגען א ווארט‬
‫וואם איך האב אויף דעם צורי מקו­‬
‫רים‪ .‬הרה״ח ר׳ דוב זאב האט דער־‬
‫ציילט בשם החסיד ר׳ משה ווילענ־‬
‫קער‪ ,‬אז הוד כ״ק רבינו הזקן האט‬
‫אויפגעטאן ביי חסידים דעם ענין‬
‫המקוה און דער ענין איז נתקבל גע־‬
‫ווארען ביי חסידים‪ .‬דער ענין המקוה‬
‫איז די דפנות‪ .‬ביי סוכה איז אויך‬
‫פאראן דפנות‪ ,‬אבער דארטען זיינען‬
‫די דפנות א צוליב‪ ,‬א טפל‪ .‬דאס מיינט‬
‫צוליב דעם סכך‪ ,‬וואס מטעם זה איז‬
‫מצד הדין דארף מען ניט קיץ דופן‬
‫רביעי און דער דופן שלישי איז גע־‬
‫נוג אפילו טפת און עם איז פאראן א‬
‫דין פון לבוד‪ ,‬משא״ב ביי מקוה זיי־‬
‫נען די דפנות א עיקר אץ עם דארף‬
‫זיין דפנות שלימות אץ אויב עם איז‬
‫דא א נקב אין דעם שיעור איז א‬
‫שאלה‪.‬‬
‫צ״ע‪ ,‬האט הוד כ״ק אאזמו״ר הרה״ק‬
‫מיר געזאגט‪ :‬מ׳וועט מוזען מטריח‬
‫זיץ דעם דידען — הכוונה על אדמו״ר‬
‫הצ״צ — אויף צומארגענס האלב אכט‬
‫אין דער פרי האט הוד כ״ק אאמו״ר‬
‫הרה״ק מיר געשיקט רופען‪ .‬אז איד‬
‫בין אריינגעגאנגען אין ד ץ הדר האט‬
‫הוד כ״ק אאמו ‪ r‬הדדדק געגעבען א‬
‫קנאק מיט׳ן פינגעד און מיט א פנים‬
‫צהובות געזאגט; א זיידע איז ניט‬
‫קיץ אייניקעל און בפדט אזא זיידע׳‬
‫א עצמי וואם האט זיך געהאדעוועט‬
‫אץ מקבל געווען פון א עצמי‪ ,‬און‬
‫האט מיר דאן געזאגט דעם פירוש‪.‬‬
‫א חסידישער ניגון בכלל אץ אין‬
‫דאוונען בפרט איז מעורר הכוונה‪.‬‬
‫כוונה איז תורה‪ ,‬דארף דאך זיץ די‬
‫הכוונד״ ניט אז דער קול מאכט די‬
‫כוונה׳ דער ניגון בריינגט אריץ די‬
‫חפידות אין הארצען‪.‬‬
‫אן אנדער מאל האט הוד כ״ק‬
‫אאמו״ר הרה״ק געזאגט! אז מ׳זאגט‬
‫א ניגון אן גרייזען ובדיוק איז דער‬
‫ניגון אליץ רעדט‪.‬‬
‫הוד כ״ק אאמו״ר הרה״ק האט דער־‬
‫ציילט‪ ,‬אז ער איז אלט געווען דריי יאר‬
‫האט אים הוד כ״ק אאזמו״ר הרה״ק‬
‫צ״צ גענומזץ אויף די הענט אץ אוועק־‬
‫געלייגט זיץ העגטל אויף זיין בארד‬
‫אץ אים געזאגט! בארשט מיר פאנאנ־‬
‫דער‪.‬‬
‫ופיים הוד כ״ק אאמו״ר הרה״ק!‬
‫דוכט זיך אז איך האב שטארק‬
‫גאד שטארק געהארעוועט ימים ולילות‬
‫שעות ארובות‪ ,‬השי״ת האט מיד מזכה‬
‫געווען און כ׳האב פאנאנדערגעבארש־‬
‫טען‪.‬‬
 ‫סםר זמויוזוה — ח״תע״ד‬
‫שפעטער האט דעם יונגעדמאנ׳ס‬
‫פעטער דער חסיד איבערגעזאגם דאם‬
‫פאר הגידה ר׳ איתיל׳ האט ער גע־‬
‫זאגט׳ אז דאס איז אויך געווען דין‬
‫כוונה אין דעם‪.‬‬
‫וסיים כ״ק אדמו״ו־ן‬
‫אפילו די וועלכע קענען ניט גיין‬
‫אין מקוה‪ ,‬מצד הבריאות׳ וואס עפ״י‬
‫שו״ע דארף מען היטען דעם גוף‪ .‬ביי‬
‫אידען איז טייער די נשמה׳ און ביים‬
‫אויבערשטען און תורה איז טייער דער‬
‫אידישער גוף׳ איו גיט אלעמאל קען‬
‫מען גיץ אין מקוה׳ אבער די כוונה‬
‫רוחניות פץ מקוה‪ .‬די דפנות׳ דארף‬
‫ביי אלעמען דץ‪ .‬דאס קען ד ץ ביי‬
‫אלעמען און דאס דארף ד ץ ביי‬
‫אלעמען‪.‬‬
‫מען דא נים וועגען מקוד■ וואס טען‬
‫ד‪ .‬החסיד ר׳ אברהם בער ירמיה׳ס‬
‫האט מיר דערציילט פץ די ערשטע‬
‫פארברעגגעגס פץ הרהגה״ח ר׳ אייזיל‬
‫אין האמליע‪ .‬ר׳ איתיל איז בכלל גע־‬
‫ווען א איש נחמד ואהוב לבריות און‬
‫האט גערעדט בנחת מיט דעם גרעס־‬
‫טען גלייך ווי מיט דעם קלענסטען‪.‬‬
‫אמאל האט ער פארבראכט מיט די‬
‫בעלי בתים אץ די גע׳מוסר׳ט׳ וע^ז‬
‫ער די געזאגט‪ ,‬אז דער אמת׳ער מזרח‬
‫פון שוהל איז וואו דער מלמד שטייט‬
‫אונטער׳ן אויווען אץ אז די דארפען‬
‫זיך צוהערען אץ לערנען א מלמד׳ס‬
‫א ווארט׳ אזוי ווי א רבי׳ס א ווארט‪.‬‬
‫דערביי האט ער דערציילט׳ אז אין‬
‫די ערשמע יארען ווען מ׳איז ג ע ^ ־‬
‫גען צום אלטזץ רבי׳ן — הוד כ״ק‬
‫רבינו הזקן — דורך שקלאוו איז‬
‫שוין אין שקלאוו געווען עטליכע‬
‫מנינים יועעלייט וואס דינען געפארן‬
‫‪96‬‬
‫האט החסיד ר׳ משה ווילענקער‬
‫מבאר געווען דעם ‪9‬נין‪ ,‬אז ‪ 8‬חסיד‬
‫דארף האבען זייגע דפנות אויף וויפיל‬
‫ער קען זיד מתפשט דין און וועמען‬
‫ער קען ארייננעמען‪.‬‬
‫דאם איז איץ מקור‪.‬‬
‫א צודיטען מקור האב איך געהערט‬
‫מהתסיד ר׳ אברוס דוב ירמיה׳ם בשם‬
‫הגאון החסיד ר׳ איתיל׳ וועלכער האט‬
‫אמאל געגעבען צו א יונגערמאן א‬
‫סדר פמ פקוח‪ .‬וואס איז ניט געווען‬
‫לפי ערכו פון דעם יונגערמאן‪ .‬איו‬
‫דער יונגערמאן געגאנגען פרעגען א‬
‫פירוש אויף דעם צו דעעם א פע־‬
‫טער א הטיה וועלכער האט אים גע־‬
‫בריינגט צו הגה״ח ר״א‪ ,‬האט אים דער‬
‫פעטער מסביר געווען‪ ,‬אז בכלל רעדט‬
‫דארף און מ׳איז מחויב צו גיץ״ נאר‬
‫פון‪ ,‬דעם ענין טהרה‪ .‬פאראן אזעל־‬
‫כע וואס דעען שייך צו דעם‪ .‬בכל‬
‫יום ויום איז דאך ירידת הנשמה בגוף׳‬
‫דערפאר דארף זיין דער סדר מסודר‬
‫אין עבודה‪ ,‬ע״ד ווי די עבודה פון‬
‫כהן גדול׳ לגבי דץ נשמה איז דאך‬
‫יעדערער בבתי׳ כ״ב דאם איז אבער‬
‫ניט א דרך פאר אלעמען‪ .‬פאראו‬
‫אזעלכע׳ וואס ביי די באדארף דין דער‬
‫סדר ווי עפ״י תורה‪ ,‬דער סדר שעפ״י‬
‫תורה נעמט ארום פון דעם מודה אני‬
‫ביז דעם בידך אפקיד‪ ,‬עס דארף זיין‬
‫תפלה בצבור דוקא׳ פרק זד שחרית׳‬
‫די שיעורים אין עין יעקב בין מנחה‬
‫למעריב וכר‪ .‬און אפילו די וואם‬
‫דאוונען ניט מיטץ מנין מוזען הערן‬
‫קדושה וברכו׳ זאגען איש״ר׳ אץ בא‬
‫די איז דער עגין המקוה — די‬
‫דפנוו ‪J‬‬
‫‪97‬‬ ‫ספר חעיחות — ח׳ו‪»1‬״ד‬
‫פון אים דאם ניט געהערט גאר איך‬ ‫צו הוד ב״ק רביט הי מ »מ האבען‬
‫פארשטיי אזוי‪ .‬די תורה זאגט כי‬ ‫זיך עוסק געווען אין חסידות בגלוי‪.‬‬
‫האדם עץ השדה‪ ,‬אז דער מענש איז‬ ‫האט זיך געטראפען״ אז דער מלמד ר׳‬
‫געגליכען צו א בוים‪ .‬ביי סירות הכרם‬ ‫אליעזר משה — וועלכער איז געווען‬
‫איז דאך די ג׳ שנים הראשונים ערלה‪,‬‬ ‫פון די חסידים — האט געשטועסט‬
‫דערפאר ווערען אויך די יונגעלייט‪,‬‬ ‫מיט ר׳ סעדי׳ן׳ וועלבער איז געווען‬
‫וועלבע דעען געווען בלויז ‪ 2‬יאר ביים‬ ‫א מתנגד׳ אבער א למדן גדול און א‬
‫רבי׳ן אנגערופען ערלה אץ דאס האט‬ ‫איד א תמים‪ .‬דערציילט ר׳ סעדי׳ צו‬
‫ר׳ אליעזר משה געמיינט מיט זיין‬ ‫החסיד ר׳ אלעזר משד‪,‬׳ן וועגען איי־‬
‫זאגען‪ ,‬אז אונזערע ערלים דינען גרע‪-‬‬ ‫נעם אז ער איז א צדיק‪ .‬האט אים‬
‫סער ווי אייערע צדיקים‪.‬‬ ‫אויף דעם געענטפערט ר׳ אלעזר משה׳‬
‫אז הרהגה״ח ר׳ אייזיל האט מסיים‬ ‫אז אונזערע ערלים זענען גרעסער ווי‬
‫געווען דערציילען די מעשה האט ער‬ ‫אייערע צדיקים‪ .‬ר׳ סעדי׳ איז גע־‬
‫געזאגט‪ :‬און דער אמת איז דאך אזוין‬ ‫ווארען זייער איבערראשט פון דעם‬
‫נאכדעם האם זיי — די בעלי בתים‬ ‫ענטפער און עם איז געווארען א‬
‫— געברענט די פיס אונטער זייער‬ ‫גרויסער גערודער אין שטאט׳ ניט קיין‬
‫מזרח א גאנץ יאר און האבען זיך‬ ‫מחלוקת‪ ,‬אבער א גרויסער טומעל און‬
‫מתענג געווען מיט א שמעק טאבאק‬ ‫מ׳האט גלייך צוגענומען ביי ר׳ אלי­‬
‫פון א מלמד אזוי ווי פון א טייגעל‪,‬‬ ‫עזר משה׳ן‪ ,‬וועלבער איז געווען א‬
‫און פון דעמאלט אן האט אנגעהויבען‬ ‫מלמד‪ ,‬אלע קינדער מיט וועלכע ער‬
‫אין האמעל ווערען ליכטיג‪.‬‬ ‫האט געלערנט‪ .‬ר׳ אליעזר משה איז‬
‫אמאל האט מען געלערנט ניט נאד‬ ‫פריער מיט די מלמדות אויך געווען‬
‫א רבי׳ם א ווארט נאר אויך א חסיד׳ם‬ ‫א גרויסער ארימאן און בפרט יעצט‬
‫א ווארט‪ .‬אמאל איז טאקע אזוי געווען‪,‬‬ ‫איז ער געווארען א אמת׳ער ארימאן‪.‬‬
‫די יונגעלייט האבען זיך צוגעהערט‬ ‫אז מען האט דאם נאכדעם איבער־‬
‫צו די עלטערע אץ די בעה״ב האבען‬ ‫דערציילט פאר׳ן שקלאווער רב הג׳‬
‫זיך צוגעהערט צו די מלמדים איז‬ ‫ר' העניך שיק האט ער געזאגט‪ ,‬אויב‬
‫טאקע געווען ליכטיג‪.‬‬‫אליעזר משה האט אזוי געזאגט וריס‬
‫איך ניט וואם ער האט ׳דערמיט גע־‬
‫ה‪ .‬דאס צוריטע מאל ווען הוד כ״ק‬ ‫מיינט‪.‬‬
‫החסיד ר׳ בנימין קלעצקער איז אאמו״ר הרה״ק האט מיט מיר געלע‪-‬‬
‫געווען א ברייטער שארפער יונגערמאן רעגט דעם תניא אץ צוקומענדיג צום‬
‫איז ער אוועק אין הויכען קאלטען בית מאמר )כ״ג( פון אגה״ק׳ עשרה‬
‫המדרש‪ ,‬וואו עם זיינען געווען די שיושבין ועוסקי‪,‬־ בתורה‪ ,‬וואם ער איז‬
‫גדולי המתנגדים און האט געגעבען מבאר דארטען דעם חילוק פץ‬
‫השראת השכינה ביז קביעת שכר‬ ‫א פאטש אין בעלעמער און געזאגט‪:‬‬
‫איך וועל אייך זאגען וואס ר׳ אלי ­ דיחיד‪ ,‬און רעדט דארט וועגען די‬
‫עזר משה האט געמיינט‪ ,‬איך האב מעלת הגשמות אויף מלאכים את‬
 ‫פפר יזמויחור] —‬ ‫‪96‬‬
‫פירט אדם‪ ,‬כמו ששמעתי מרבותי האט זיך איגגאנצען אפגעזאגט פון‬
‫בי אילו נמאא מלאך אזזד ובו׳ תפול עניני עולם און‪ .‬אויף יעדער זאך‬
‫עליו אימתה ופחד ופר משכינתא פלעגט ער זאגען‪ :‬בך קבלתי מאליהו‪,‬‬
‫דשריא עלייהו‪ ,‬האט הוד כ״ק אאמו״ר ער פלעגט קענען מסביר זיין א עגין‬
‫הרה״ק גערעדט מכח דעם לשון צו יעדערן‪ ,‬אפילו צו א איש פשוט‪.‬‬
‫דארט אין ישוב האט אויו גע־‬ ‫*ששמעתי מרמתי״‪ ,‬וואם פריער אין‬
‫תניא )פל״ה( זאגט ער דעם לשון‪ :‬וואוינט א איש פשוט‪ ,‬א שינדער‪,‬‬
‫ששמעתי ממורי און דא זאגט ער א פושט נבילות‪ ,‬וועלכער פלעגט זא־‬
‫שמעתי מרבותי‪ ,‬האט ער אויף דעם גען זייער א סך תהלים‪ ,‬נאר בשעת‬
‫געזאגט‪ ,‬ששמעתי ממורי מיינט ער די ארבעט‪ ,‬ווען זיינע הענט זיינען‬
‫הוד כ״ק הרב המגיד ממעזריטש און געווען מלוכלכות און זייער פאר־‬
‫שמעתי מרמתי מיינט׳ מורנו הבעל שמירט‪ ,‬דעמאלט האט ער ניט גע־‬
‫זאגט‪ .‬דער בעש״ט איז אריינגעגאנ־‬ ‫שם טוב את הרה״מ ממעזריטש‪.‬‬
‫הוד כ״ק אאמו״ר הרה״ק האט דאן גען מיט זיינע תלמידים אין הויז פון‬
‫געזאגט‪ ,‬אז דאם זיינען פון די הלכות דעם איש פשוט און האט די געהיי־‬
‫וואם מען לערנט אין ג״ע וועגען די סען פארמאכען די אויגען און זאלען‬
‫מעלת הגשמות אויף מלאכים ווי זיי ארויפלייגען זייערע הענט אויף זיינע‬
‫ווערען נתבטל פון דעם אור הוי׳ אקסלען און דאט אנגעהויבען זינגען‬
‫דשכינתא שרי׳ במעמד עשרה מיש­ א ניגון און זיי האבען געזען וואם די‬
‫ראל‪ ,‬הגם זיי רעדען גיט אין דברי האבען געזען‪ .‬האבען זיך די תלמידים‬
‫תורה און ער האט מיר דערציילט זייער געוואונדערט‪ ,‬ווי קומט אין אזא‬
‫אכט סיפורים בהנוגע צו די הלכות קליינע *כאטקע״ אזא גרויסער ד‪.‬ימ־‬
‫וואם מען לערנט אין ג״ע און האט לישער יריד‪.‬‬
‫נאכדעם איז דער בעש״ט געגאנגען‬ ‫מסיים געווען‪:‬‬
‫מיט די תלמידים אין הויז פון דעם‬ ‫א‬ ‫תניא‬ ‫אין‬ ‫אלץ‬ ‫איז‬ ‫און דאס‬
‫פרוש און האט זיי ווידער געהייסען‬ ‫א‬ ‫מאכען‬ ‫צו‬ ‫דעם‪,‬‬ ‫אויף‬ ‫הקדמה‬
‫קביעות בכל יום צו לערנען עין יעקב׳ פארמאכען די אויגען און ארויפליי־‬
‫וואם ער זאגט אויף דעם‪ ,‬שרוב גען די הענט אויף זיינע אקסלען און‬
‫הסודות גנוזין בה ומכפרת עוונותיו געזונגען א ניגון שטילערהייט‪ ,‬האבען‬
‫די תלמידים דערזען נחשים ועקרבים‪.‬‬ ‫של אדם"(‪.‬‬
‫האט דער בעש״ט מסביר געווען צו‬
‫ו‪ .‬מורנו הבעש״ט איז אמאל געפא־ זיינע תלמידים‪ ,‬אז הגם עס שטייט‬
‫רען מיט תלמידיו הצדיקים אין א אין תדב״א‪ ,‬דאס אויב מען פאסט‬
‫ודיטען ישוב‪ .‬אין יענעם ישוב האט‬
‫ארבעים ימים רצופים און מ׳איז זיך‬
‫געוואוינט א פרוש‪ ,‬וועלכער איז גע־ פורש פון עניני עולם איז אפילו א‬
‫זעסען על התורה ועל העבודה און עבד ושפחה זוכד‪ ,‬צו גילוי אלי׳‪ .‬איז‬
‫‪ (18‬ראה לקמן שיחת שש״פ בסעודת גילוי אלי׳ קען מען האבען‪ ,‬אבער ניט‬
‫גילוי הנשמה‪ ,‬און די נחשים ועקר^‬ ‫יום אות א׳‪.‬‬
 ‫‪99‬‬ ‫דמויחומ — חיתע״ד‬
‫געזאגט‪ ,‬אויב דו ודלסט האבען חיות‬
‫אין מוחין זאלסטו פארען קיין מעז־‬
‫ריטש‪ ,‬איז דאן הרה״ק הר״א געפא־‬
‫רען צו הה״מ ממעזריטש‪ .‬די ווילד־‬
‫קייט — פון הרא״ק — איז געווזץ פץ‬
‫דעם ר׳ שמערל דעם נסתר‪ .‬הרב ר׳‬
‫ישכר דוב איז געווען אין ליובאוויטש‬
‫און הה״מ האט אים מוסיף געווען‬
‫הוראדנא און הארקי‪.‬‬
‫פאר די ענדע פץ די צורי יאר‬
‫האט הוד כ״ק רבינו הזקן ביי געזע־‬
‫גענען זיך געפרעגט הה״מ וואם דארף‬
‫זיין עבודתו‪ ,‬האט אים הרב המגיד‬
‫געענטפערט‪ :‬דו פלאסטער דיר אליין‬
‫אוים א וועג‪ ,‬איז ער אוועקגעפארען‬
‫און צונויפגענומען יונגעלייט אץ האט‬
‫מיט זיי געלערנט‪ .‬אז ער איז צוריק־‬
‫געקומען צו הרב המגיד האט ער גע־‬
‫זאגט צו הה״מ‪ ,‬אז שטיינער אץ בער־‬
‫ווענעס האט ער‪ ,‬ווי צו מסדר זיץ‬
‫ודים ער‪ ,‬נאר עם פעלט דער כח‬
‫המדבק‪ .‬האט אים הה״מ געענטפערט;‬
‫אויף דעם דארף מען נעמען א כח‬
‫פון רביץ‪ ,‬וועל איך נעמען פץ רבי׳ן‬
‫— הכוונה על הבעש״ט — און דיר‬
‫געבען‪ .‬אויף צומארגענם האט אים‬
‫הה״מ געזאגט‪ :‬דו דארפסט א ברכה‬
‫כפולה‪ .‬מען וועט וועלען דיר צו־‬
‫ברעכען׳ דו וועסט האבעז א סך‬
‫מנגדים‪ .‬אץ האט אים געבענשט‬
‫בברכת כהנים מיט אלע כוונות און‬
‫האט אים געזאגט‪ ,‬דו וועסט האבען‬
‫א סך מנגדים׳ אבער דו האסט דעם‬
‫אזור של אלי׳ און מתניים חזקים ביי*‬
‫צוקומען אלע עניני כבדות‪.‬‬
‫הוד כ״ק אאזמו״ד הרה״ק צ״צ האט‬
‫אויף דעם געזאגט‪ ,‬אז דאס איז א דרך‬
‫סלולה ורחבד«‬
‫בים וואם זיי האבען געזען איז מצד‬
‫זיין — דעם פרוש׳ם — גסות הרוח‪,‬‬
‫וואם דאם איז פון די ניצוצות פון גחש‬
‫הקדמוני‪.‬‬
‫נאכער האט דער בעש״ט געזאגט צו‬
‫זיינע תלמידים‪ ,‬הערט א ברכה פון‬
‫דעם איש פשוט‪ ,‬ווייל זיינע ווערטער‬
‫זיינען בוקע רקיעים‪ .‬נאך א משך זמן‬
‫בעת די פטירה פון דעם פרוש*״(‬
‫האט מורנו ועעש״ט גענומען צען תל­‬
‫מידים און צוגעפארען אין ישוב און‬
‫אליין זיך עוסק געווען אין די קבורד‪-‬‬
‫ז‪ .‬די ערשטע צורי יאר תקב״ד —‬
‫כ״ה וואם הוד כ״ק רבנו הזקן איז‬
‫געפארען צו‪ ,‬הוד כ״ק הרב המגיד‬
‫ממעזריטש האט ער אים ניט איבער־‬
‫געגעבען קיין ענין פרטי‪ ,‬אזוי ווי ער‬
‫האט איבערגעגעבען צו די אנדערע‬
‫תלמידים‪ ,‬וועלכע האבען דורכגעפירט‬
‫ענינים אין שליחות אין מקומות‬
‫שונים‪ ,‬וואם יעדען האט הרב המגיד‬
‫געגעבען א מקום מיוחד‪ ,‬וואו ער‬
‫האט געדארפט זיין א מחנך אמ א‬
‫מדריך‪ .‬דער פרי ו׳ארץ איז געבוירעו‬
‫געווארען אין וויטעבסק‪ ,‬געלערנט אין‬
‫סמארגאן אץ חתונה געהאט אין מינסק‬
‫אץ הרב המגיד האט אים געהייסען‬
‫זיץ אין האראדאק‪ .‬הרה״ק ר׳ אברהם‬
‫קאליסקער איז געבוירען אין קאליסק׳‬
‫דץ פאטער ר' אלכסנדר סנדר איז‬
‫געפארען צו די נסתרים און ער האט‬
‫ניט געוואלט פארען צום הה״מ‪ .‬איינ־‬
‫מאל האט ר׳ אלכסנדר סנדר מיטגע־‬
‫נומען זיין זץ הרה׳יק הר״א צו ר׳‬
‫שמערל דעם נסתר‪ ,‬האט ער אים‬
‫*‪ (18‬כ״ה ברשימת השומעים‪ ,‬ואולי צ״ל ‪:‬‬
‫איש פשוט‪.‬‬
 ‫ספר השיחות — ח׳תש״ד‬
‫געזאגט תורה פאר די תלמידים אץ‬
‫זיי האבען ניט גענומען און הוד כ״ק‬
‫רבינו הזקן האט גע׳חזר׳ט פאר זיי די‬
‫תורה‪ ,‬האט זיך דער פרי הארץ צו־‬
‫געהערט ווי הוד כ״ק רבינו הזקן‬
‫זאגט איבער זיינע תורות‪ ,‬האט ער‬
‫דא געזען דעם ודי לחכימא ברמיזא‪,‬‬
‫תן לחכם ויחכם עוד‪ ,‬אין דעם עצם‬
‫איבערזאגען‪ ,‬ניט אין דעם מסביר דץ‬
‫די תורה‪ ,‬נאר אין דעם אופן פון‬
‫איבערזאגען די דברי הרב‪ ,‬דעם אפ־‬
‫שטעל ~ הפסקה — אין יעדער ענין‪.‬‬
‫אץ געפרעגט דעם הרב המגיד‪ ,‬אפשר‬
‫ח‪ .‬דער מאמר הים ראה וינוס וואם‬
‫איז געדרוקט אין לקוטי תורה —‬
‫בשינוים — האט הוד כ״ק רבינו הזקן‬
‫געזאגט דעם ערשטען שביעי של פסח‬
‫פץ ד ץ נשיאות‪ .‬אמאל פלעגט מען‬
‫הייסען יונגעלייט שש״פ ביינאכט לער־‬
‫נען דעם מאמר הים ראה‪.‬‬
‫אחדי הסעודה מסר כ״ק אדמו״ר‪:‬‬
‫אז זיי — א‪:‬״ש הנאספים — וועלען‬
‫האבען שכל‪ ,‬וועלען זיי איצטער בליל‬
‫שש״פ לערנען דעם הים ראה וינוס‬
‫ברבים אץ וועלען זיך מתדבק זיץ אין‬
‫רבי׳ן‪.‬‬
‫שביעי של פסח בסעודה‬
‫גערמאן איז געווען א מכובד אץ א‬
‫גביר‪ ,‬נאר האט ניט געהאט קיין‬
‫שלום בית — בחכמה יבנה בית‬
‫אבער ניט בקרדום‪ ,‬עם שטייט‬
‫כתפארת אדם לשבת בית‪ ,‬אדם איז‬
‫מוחין‪ ,‬דער לשבת בית איז א תפארת‬
‫צו מוחין‪ ,‬תפארת איז דאך התכללות‬
‫און דאס איז דא אין אלע דרגוו ‪J‬‬
‫‪100‬‬
‫אין יאר תק״ל האט זיך שוין אנ־‬
‫געהויגען מערקען דער דרך פון הוד‬
‫כ״ק רבינו הזקן און דער הפרש פון‬
‫דעם דרך פון די אנדערע תלמידי‬
‫הה״מ‪.‬‬
‫ווען הוד כ״ק רגינו הזקן איז גע־‬
‫ווען ביים פרי הארץ האט אים דער‬
‫פרי הארץ געפרעגט‪ :‬הא מבין לך‪,‬‬
‫האט אים הוד כ״ק רבינו הזקן ניט‬
‫געענטפערט‪ .‬ער האט אבער מורא‬
‫געהאט פאר די קפידא פץ בעל פרי‬
‫הארץ‪ ,‬איז ער געפארען אין מעזריטש‪,‬‬
‫האט דער פרי הארץ תלישות הדעת‪.‬‬
‫אויף דעם האט הה״מ געענטפערט צו‬
‫הוד כ״ק רבינו הזקן‪ :‬ניץ‪.‬‬
‫שפעטער ווען דער פרי הארץ איז‬
‫געווען ביי הה״מ אין מעזריטש‪ ,‬האט‬
‫אים הה״מ געזאגט‪ :‬איר דיט מיינער‬
‫א חבר‪ ,‬ער — הכוונה על הוד כ״ק‬
‫רבינו הזקן — איז מיינער א תלמיד‪.‬‬
‫הרבה למדתי מרבותי‪ ,‬מחבירי ומתל­‬
‫מידי יותר מכולם‪ ,‬אץ האט געזאגט‬
‫צום פרי הארץ בלשץ של בקשה‪:‬‬
‫נעמט אויך א חלק אין דעם‪.‬‬
‫נאכדעם אז דער פרי הארץ האט‬
‫מיט ‪ 21‬יאר שפעטער ווי איך‬ ‫א‪.‬‬
‫האב געלערנט מיט הוד כ״ק אאמו״ר‬
‫הרה״ק דעם מאמר )כ״ג( עשרה שיוש­‬
‫ביו אין אגה״ק‪ ,‬האב איך געהערט‬
‫נאך אמאל א ביאור אויף דעם‪.‬‬
‫דיענדיג אין מענטאן — האט הוד‬
‫כ״ק אאמו״ר הרה״ק געזאגט א יונ‪-‬‬
‫גערמאן אויף יחידות — דער יונ‪-‬‬
‫‪101‬‬ ‫ם‪#‬ר משיחות — ח׳ו^ש״ד‬
‫היינט וואם איז מוסיף רבי חלפתא‬
‫בעשרה‪ .‬האט ער געזאגט אז ס׳דינען‬
‫דא ב׳ גרסות‪ ,‬עשרה שיושבין ועוסקין‬
‫בתורה אדער ועוסקין בדין‪ .‬דין איז‬
‫מדות‪ ,‬תורה איז חכמה‪ .‬הוד כ״ק רבנו‬
‫הזקן איז מקיים די גרסא פץ ועוסקין‬
‫בתורה‪ .‬אץ הוד כ״ק אאמו״ר הרה״ק‬
‫האט מבאר געווען‪ ,‬אז שנים שיושבין‬
‫איז די כותה אויפ׳ן יצ״ט אץ יצה״ר‬
‫און עשרה שיושבין גייט ארויף אויף‬
‫די עשר כחות הנפש‪ .‬רבי חניגא בן‬
‫תרדיץ האט זיד מוסר נפעז געווען אץ‬
‫איז נהרג געווארען צזליב תורה האט‬
‫ער געזאגט אויף שנים שיושבץ ויש‬
‫ביניהם ד״ת‪ ,‬דורכדעם האט שוין רבי‬
‫חלפתא געקענט זאגזץ אויף עשרה‬
‫שיושבין ועוסקין בתורה איז אויר‬
‫שכינה שרוי׳ ביניהם‪.‬‬
‫נאכער האט הוד כ״ק אאמו״ר הרה״ק‬
‫אנגעהויכען רעדען וועגען דעם מאמר‬
‫עשרה שיושבין אין אגה״ק אץ דעם‬
‫ביאור אויף דעם מאמר <מל בי׳‬
‫עשרה שכינתא שרי׳‪ ,‬אפילו ויען זיי‬
‫דינען ניט עוסק בדברי תורה׳ ואילו‬
‫נמצא מלאן• וכר‪ ,‬וואם דאם איז אין‬
‫תניא א הקדמה צו דעם וואס עד זאגט‬
‫וריטער אויף די קביעות שיעור עין‬
‫יעקב אץ לימוד הלכה‪ ,‬אץ אז אמא־‬
‫ליגע חסידים האבען געהאט א קביעות‬
‫אין זייער חק לימודים‪ ,‬אז א ח ח די‬
‫שיעורים פץ משניות‪ ,‬עמוד גמרא אץ‬
‫תניא פלעגען די אויך לערנען א‬
‫פסקא עין יעקב אץ עכ״פ איץ הלכה‬
‫קצשו״ע ב׳ סעיפים׳ אויב ס׳איז גע־‬
‫ווען א סעיף גדול האט מען געלערנט‬
‫באופן כזה‪ ,‬אז עם זאל זיץ א הלכה‬
‫אחת און עפ״י רוב את איץ הלכה‬
‫איינגעטיילט אין ב׳ סעיפית‬
‫הוד כ״ק אאזטו״ר הרה״ק צ״צ האט‬
‫אמאל געזאגט צו א יונגערמאן‪ :‬דו‬
‫ווילסט זיין א חסיד שבחסידים און‬
‫די בני בית מאכסטו פאר פשוטים אץ‬
‫ביזט זיי מוריד‪ ,‬דאם איז א חסיד‬
‫שוטה‪ .‬לכאורה וואט איז א חסיד‬
‫שוטהד איז ער א חסיד קען ער ניט‬
‫זיץ קיץ שוטה און א שוטה קעז ניט‬
‫זיץ א חסיד‪ ,‬נאר א חסיד שוטה איז‬
‫ע״ד ווי א הדס שוטה׳ עם איז א‬
‫הדם אבער א שוטו‪-‬‬
‫אויף מארגען איז הוד כ׳׳ק אאמו״ר‬
‫הרה״ק געגאנגען מיט מיר שפאצירען‬
‫ביים ברעג ים‪ ,‬דעד ים איז דאן גע־‬
‫ווען א שטילער‪ ,‬דאך איז געוועז שטי־‬
‫לע ווייסע כוואליעם‪ ,‬האט מיר הוד‬
‫כ״ק אאמו״ר הרה״ק געזאגט דעם ענין‬
‫איש ואשה זכו שכינה ביניהן‪ ,‬לא‬
‫זכו אש אוכלתן‪ ,‬דער דיוק הלשץ‬
‫שכינה ביני ח׳ וואם אומעטום איז דער‬
‫סגנון הלשון שכינה שרוי׳ ביניהם‪,‬‬
‫הגם עס דארף דאד אראפקומען בהת־‬
‫לבשות אין דברים הגשמיים‪ ,‬וע״ד עס‬
‫שטייט ביי יעקב אבינו‪ ,‬והלא קל‬
‫שבקלים אינו אומר ‪ P‬ואיד נאמר כן‬
‫אבחיר שבאבות‪ ,‬נאר משום כבוד‬
‫של מעלה שטייט ניט דער לשץ שרוי׳‬
‫נאר שכינה ביניהם‪.‬‬
‫שפאצירענדיג וריטער האט הוד כ״ק‬
‫אאמו״ר הרה״ק מבאר געווען די‬
‫סתירות אין די משניות אין פרקי‬
‫אבות‪ ,‬וואם אין משנה ב׳ )פ״ג( זאגט‬
‫ר׳ חנינא בן תרדיץ שנים שיוש־‬
‫בין ויש ביניהם דברי תורה שכינה‬
‫שרוי׳ ביניהם‪ ,‬אץ אין משנה ו׳ )שם(‬
‫זאגט רבי חלפתא זכר עשרה שיושבין‬
‫ועוסקין בתורה שכינה שרוי׳ ביניהם‪,‬‬
‫אדב אז בשנים איז שכינה שרוי׳‪,‬‬
 ‫ספר חשיחות — ח׳תש״ד‬
‫זיץ ארבעט‪ .‬ע״ד די שבטים זיינען‬
‫געווען רועי צאן אץ יוסף איז געווען‬
‫א שני למלך במצרים‪ .‬אין יענעמס‬
‫עשירות האבען זיי זיד ניט מתקנא‬
‫געווען‪ ,‬ניט ווי עם זיינען דא אזעל־‬
‫כע וואס ווען זיי זעען א דבר גשמי‬
‫ודיסען זיי ניט מיט וועלכע האנט צו‬
‫כאפען‪ .‬אמאליגע חסידים פלעגען זיד‬
‫יא מתקנא זיץ‪ ,‬ווען זיי האבען גע־‬
‫זען א מדה טובה ביי יענעם‪ ,‬וואם‬
‫בכלל האט מען אויף יענעם געזען‬
‫די מעלות אץ אויף זיר די חסרונות‪.‬‬
‫אויב מען האט געזען ביי יענעם א‬
‫חסרון איז עם געווען וואם דורך דעם‬
‫האט ער געוואוסט מתקן צו זיץ ביי‬
‫זיך די מדה‪ ,‬אדער ער פלעגט יענעם‬
‫מוכיח זיץ כדי לתקנו‪ ,‬אבער ניט כדי‬
‫לגנותו‪ .‬למשל אין די מדה פון גאוה‪,‬‬
‫זאגען אז יענער איז א מתגאה און‬
‫באמת איז דאם ביי אים אליין‬
‫אויך פאראן‪ ,‬אץ כמו כן אין מדת‬
‫השקר‪ ,‬וואס אויף די זדידעלע שפראך‬
‫הייסט עם א מגזם‪ ,‬און באמת איז‬
‫דאם ביי אים אויך פאראן‪ ,‬נאר די‬
‫אהבת עצמו איז מכסה אויף זיו אץ‬
‫עם זעט זיך נאד אויף יענעם‪.‬‬
‫ד‪ .‬החסיד ר' אברהם דוב ירמי׳ס‬
‫האט דערציילט בשם הרהגה״ח ר׳‬
‫אימיל׳ אז איינאמל בעת א פארברענ־‬
‫גען מיט בע״ב האט זיר ר׳ אימיל‬
‫פאנאנדערגעודינט‪.‬‬
‫— הגה״ח הר״א האט זיו נוהג גע־‬
‫ווען צו פארברענגען מיט בע״ב בא־‬
‫זונדער און מיט יונגעלייט באזונדער‬
‫צודי מאל אין וואר און די וועלכע‬
‫זיינען געווען איינמאל האבען ניט גע־‬
‫‪102‬‬
‫ב‪ .‬די כלי אומנות פץ חסידים האט‬
‫די געמאכט פאר מענשען‪ .‬חסידים‬
‫זיינען ניט יי ץ רודפים און ניט קיין‬
‫נרדפים‪ .‬רודפים הייסט וואס די יא־‬
‫נעץ זיך ניט נאך די ענינים הגשמיים‬
‫אץ נרדפים הייסט זיי זיינען ניט קיין‬
‫נרדפים פץ יצה״ר‪.‬‬
‫די ספרי מוסר זאגען׳ אז דער‬
‫יצה״ר איז א נפש׳דיגער שונא‪ .‬אזוי‬
‫א שונא קען מען זיך פץ אים בא־‬
‫האלטען׳ מען קען אים אפשטופען‪ ,‬מען‬
‫קען אים אפקויפען‪ ,‬אבער דעם יצה״ר‬
‫קען מען ניט אפשטעלען מיט די אלע‬
‫זאכען‪.‬‬
‫די גמרא זאגט שבע שמות נקראו‬
‫לו‪.‬‬
‫בכללות דינען דאס די ענינים וואט‬
‫איז פאראן אין חמץ‪ ,‬בדיקה ביטול‬
‫וכר‪ .‬די ברכה מאכט מען על ביעור‬
‫חמץ‪ ,‬אץ א גאנצע נאכט איז מען‬
‫פארנומען אין בדיקה אץ דער עיקר‬
‫איז דער ביעור חמץ‪ .‬יעדער האט זיך‬
‫זיין יצה״ר‪ ,‬וואס ער ווערט ביי אים‬
‫א בעל הבית און ווי הוד כ״ק רבינו‬
‫הזקן זאגט‪ ,‬הגוי שבכל אחד ואחד‪,‬‬
‫יעדערער האט זיך זיין גוי‪.‬‬
‫ג‪ .‬אמאליגע חסידים זיינען געווען‬
‫מסתפקים במועט‪ .‬דער עסק און‬
‫מלאכה איז ביי זיי געווען וויסענדיג‬
‫אז ברכת ה׳ היא תעשיר‪ .‬הגם עם‬
‫שטיים דאך ששת ימים תעבוד‪ ,‬פוג־‬
‫דעסטוועגען וועד זאגט דאם‪ ,‬אז עם‬
‫מוז זיין מיט די גאנצע האנט‪ ,‬עם‬
‫קען זיין גענוג מיט דריי פינגער‪ .‬אין‬
‫די עניני הפרנסה פלעגען זיי זיין‬
‫במנוחה‪ ,‬יעדערער האט זיד געהאט‬
‫‪103‬‬ ‫פפר השיחות — ח׳תע״ד‬
‫טארט זיץ ביים צודיטען מאל פאר־ חב״ד איז מוחין‪ .‬אין מוחין איז דא‬
‫ברענגען׳ דאס מאל איז גראד געווען השכלה אץ השגה‪ .‬השכלה איז די‬
‫נקודה און השגה איז התרחבות והת­‬ ‫אין א דאנערשטאג ביינאכט —‬
‫און האט געזאגט; גוף איז מעלים׳ פשטות‪ .‬דארפען דארף דאד זיין׳ אז‬
‫מוח איז קאלט׳ מיד זיינען געווען ביים די נקודת ההשכלה זאל זיך געפינען‬
‫רביץ און האבען געהערט תורה פון אין די התרחבות פץ השגה און די‬
‫רבי׳ן — הר״א איז געווען פץ די התרחבות פץ השגה זאל זיד אנהאל־‬
‫יוגגעלייט וועלכע מען האט אריינגע־ טען אין די נקודת ההשכלה עס זאל‬
‫לאזט צו חזרה ביי הוד כ״ק רבינו ניט זיין ע״ד ווי ספיחים‪.‬‬
‫אץ כשם וואס די נקודת ההשכלה‬ ‫הזקן‪ ,‬מען ער האט איבערגע׳חזר׳ט‬
‫רעם מאמר וואם ער האט געזאגט דארף זיין אין די העזגת אזוי דארף‬
‫שבת — און הר״א האט זייער משבח זיין די השגה אין לב‪ ,‬אז עם זאל‬
‫געווען הרה״ח ר׳ הלל׳ן — הרה״ח וועדען א התפעלות בלב‪ ,‬אויב ניט‬
‫ר׳ הלל האט גאר בלויז געהעדט דעם איז דאם א הוראה‪ ,‬אז די ומזגה איז‬
‫קיל*’‪ 0‬פון הוד כ״ק רבינו הזקן — אץ ניט קיץ אמיתית‪ .‬וכשם אז די הקזגה‬
‫האט מסיים געווען! אץ פאר ר׳ דארף דץ אין לב׳ כמו כן דארף דאד‬
‫אפרימ׳עז״ס דארף מען זיך שעמען‪ .‬דאס אראפקומען אין א בפועל ממש׳‬
‫החסיד ר׳ אפרים איז געווען א עמקן אויב ניט איז דאם א הוראה‪ ,‬אז די‬
‫גדול אץ א משיג אמיתי‪ .‬דער ענין מדות בלב זיינען ניט קיץ אמיתיים‪.‬‬
‫א ציור אויף דעם וועל איו אייך‬ ‫וואס רעדט זיך אין די חסידות פץ‬
‫הוד ב״ק אדמו״ר הרה״ק האמצעי‪ ,‬געבען פץ דריי חסידים וואם זיינען‬
‫וועגען א עמקן וד ער פארשטייט געווען אין ליובאוויטש‪.‬‬
‫החסיד ר׳ חנוך הענדל‪ ,‬וואם די‬ ‫גוט א שבל אץ נאכער נעמט ער דעם‬
‫שכל נאך העכער אץ צוברעכט די השגה במוח איז ביי אים אראפגעקו־‬
‫פריערדיגע סברא‪ ,‬מטפס ויורד מטפס מען אין א בפועל‪ ,‬הגם ער איז ניט‬
‫ועולה‪ ,‬דאס איז ר׳ אפרים און וד געווען קיין גרויסער משכיל‪ ,‬אבער‬
‫גרויס זיץ השגה איז געווען האט ער אלעס וואט איז געווען בהעזגה במוחו‬
‫אלעס אראפגעברענגט אין א בפועל‪ — .‬נאר די מוחין זיינען געווען קליי־‬
‫עס איז פאראן צורי אופנים אין נע — זיינען ניט געווען די ג׳ שרי‬
‫בירור׳ מצד עבודה ומצד העמקה׳ פרעה המעכבין במיצר הגרץ׳ נאר‬
‫וואם מצד העמקה איז דער בירור עם איז אראפגעקומען בגילוי‪.‬‬
‫החסיד ר׳ אבא צאשניקער האט גע־‬ ‫בדרך ממילא‪.‬‬
‫האם צורי ענינים אין חסידות‪ :‬יש‬
‫ה‪ .‬עס זיינען דא דרכי החסידות אץ מאין אץ יחוד הוי׳ ואלקים׳ וועלכע‬
‫דרכי החסידים‪ .‬חסידות איז חב״ד׳ ער האט געהאט דורכגעטאן אין אלע‬
‫מקומות וואו עס רעדט זיך וועגען די‬
‫*‪ (19‬ראה לקו״ד כרו ג׳ )ע׳ תקכד ואילר(‪.‬‬
‫‪ (19‬ראה אודותו — לקו״ז כרך ‪K‬׳ )קצב‪ ,‬צורי ענינים‪ .‬ער האט געהאט גע־‬
‫שריבען אויף דעם צענדליגע מאמרים‪.‬‬ ‫ב יאילח‪.‬‬
 ‫ספר חשיחוו‪ — /‬דו׳תש״ד‬
‫חסידות אליץ‪ ,‬ע״ד מקיף‬ ‫איז —‬
‫הרחוק‪.‬‬
‫אץ דאס איז דער ענין פץ דרכי‬
‫החסידות אוןדרכי החסידים‪ ,‬דרכי‬
‫אין א בפועל ממש‬ ‫החסידים איז‬
‫״טאפארא דא פלאחא״‪) ,‬הגרזן הוא‬
‫בעץ(‪.‬‬
‫ו‪ .‬אין זהר שטייט אויפץ פסוק ונפש‬
‫כי תחטא — תווהא‪ ,‬ווי קומט אז א‬
‫נפש זאל דץ א חוטא‪.‬‬
‫מורנו הבעש״ט טייטשט דעם פסוק‬
‫על כל דבר פשע‪ ,‬פשע איז ר״ת‬
‫פריקות של עול‪ ,‬על כל דבר פשע‬
‫מיינט‪ ,‬אז אויף אלעס איז דער פריקת‬
‫עול‪.‬‬
‫לכאורה ווי קומט מען צו זיץ א‬
‫פורק עול‪ .‬דעד גוף וואם איז גע־‬
‫בוירען געווארען בטהרה דורך א מקורי‬
‫כשרה‪ ,‬וואס דאס׳ אז מ׳ סאה במקוה‬
‫זיינען מטהר איז א חוקר‪,‬׳״{‪ ,‬וואם דאס‬
‫איז דאך דער ענין פץ קבלת עול׳‬
‫אץ מלאכים ווארעמען זיד ביי די‬
‫וואסער וואס מען הייצט פאר א מקוה‬
‫און בעת ירידת הגשמה בגוף דינעז‬
‫די מלאכים מלוה די נשמה‪ ,‬טא ווי‬
‫קומט צו א גשמה דער ענין פץ‬
‫פריקת עול‪.‬‬
‫אפגעגעבען מיט חנוך אץ הדרכה פון‬
‫איז דער תירוץ ‪ - -‬על שור׳‬
‫שור איז דער יצר הרע‪ ,‬וואס שרשו‬
‫איז מפני שור‪ ,‬על חמור‪ ,‬חמור איז‬
‫קרירות‪ ,‬חמרא אפילו בתקופת תמת‬
‫קרירא לי׳‪ ,‬עם מאכט קאלט דעם שמש‬
‫הוי׳‪ ,‬על שה‪ ,‬שה פזורה‪ ,‬ער צו־‬
‫שפרייט זיך אין אלעס‪ ,‬אלעס ודל ער‪,‬‬
‫אבער דאס האט גע׳פועל׳ט ע׳י׳ד ווי‬
‫‪ (20‬רמב׳ם סוף ה>׳ סקואות‪.‬‬
‫‪104‬‬
‫ער פלעגט קענען לערגען זעקס שעה‬
‫צוזאמען אויף איץ אדט‪ .‬דאוונען‬
‫שחרית פיר־פינף שעה׳ מנחה אגדער*‬
‫האלבעז שעה‪ ,‬מעריב עטליכע שעה‬
‫און שטענדיג איז ער געווען פאר זיד׳‬
‫ער איז ניט געווען שי ‪ T‬צום זולו^‬
‫החסיד ר׳ שמואל ברוך ווארשעווער‪.‬‬
‫ער איז געווען אין ליובאוויטש ‪4‬־‪5‬‬
‫יאר בהעלם אחד‪ .‬ער איז געווען א‬
‫גרויסער משכיל און געווען קלאר אין‬
‫אלע געדרוקטע חסידות מיט די‬
‫אותיות‪ .‬ער פלעגט גיץ שטענדיג אין‬
‫די וואטאווקע — בגד חם — ודנטער‬
‫און זומער‪ .‬הוד כ״ק אאמו״ר הרה״ק‬
‫האט אים גערופען דער; אמרי בינה׳־‬
‫ניג‪ .‬החסיד רש״ב פלעגט זיך נוהג‬
‫דין אין מיטען דאוונען אויסטאן די‬
‫טלית ותפילץ — מורא האבעגדיג‬
‫אז מטרדת מוחו דיענדיג פארטראכט‬
‫אין חסידות זאל ביי אים ניט אראפ־‬
‫פאלען לי טו״ת — פאררויכערען א‬
‫ליולקע און ארומגיץ אין חצר א משך‬
‫זמן‪ ,‬ודיל עס איז אים געווען שווער‬
‫ביידע זאכען צחאמע‪ ,■:‬טו״ת אץ‬
‫טראכטען חסידות‪ ,‬פלעגט ער דערי־‬
‫בער מחען מפסיק ד ץ אץ מיטען‪.‬‬
‫החסיד ר׳ חנוך הענדל איז געווען‬
‫— דרבי החסידים‪ ,‬וואס ער האט זיד‬
‫יונגעלייט אץ ד ץ סדר עבודה אליץ‬
‫האט פיל גע׳פועל׳ט אויפץ זולת‪.‬‬
‫החסיד ד׳ אבא צאשניקער איז —‬
‫דרכי החסידות׳ וואס ער איז געווען א‬
‫פארזיד׳דיגער‪ .‬ער האט געטןץ אלעס‬
‫ביי זיך אין בחעם‪ ,‬הגם מען איז‬
‫נתפעל געווארען פץ ד ץ דאותעז׳‬
‫מקיף הקרוב‪ .‬החסיד ר׳ שמואל ברוך‬
‫‪105‬‬ ‫ספר השיחות — ה׳תש״ד‬
‫זהיר מיינט לייכטען‪ ,‬יעדערער האט‬ ‫אלעס דארף ער׳ על שלמה‪ ,‬שלמה‬
‫זיך א מצוה פרטית‪ ,‬וראם אין דעם‬ ‫מיינט די לבושים‪ ,‬על כל אבדה‪ ,‬וראם‬
‫גיט ער זיך אפ‪ ,‬און דאס איז וזה‬ ‫דורך דעם פארלירט ער אלעס און‬
‫השער לה׳ צדיקים יבאו בו׳ צדיק‬ ‫וריסט ניט ביי וואס ער האלט‪ .‬ווארום‬
‫איז דאך צ׳ אמגים בו׳‪ ,‬איז די מצוה‬ ‫בכלל דארף דאך יעדערער האבען א‬
‫פרטית דער שער וואם דורך אים‬ ‫ענין פרטי אין וואם צו טאן‪ ,‬ווי דער‬
‫גייען דורך אלע זיינע מצוות‪.‬‬ ‫רבי זאגט אבוך במאי הוי זהיר טפי‪.‬‬

‫ליל אחש״פ בסעודה‬

‫נפש‪ .‬בכלל איז דיבור א גילוי פון‬ ‫א‪ .‬שביעי של פסח איז דער גילוי‬
‫רצון און ניגון — א גילוי פון עונג‪.‬‬ ‫פץ משרע״ה‪ ,‬אחש״פ איז דער גילוי‬
‫הגם עס איז ניט מוחלט אין חסידות ”(‬ ‫פץ משיח‪.‬‬
‫וואס איז העבער‪ ,‬אויב רצון איז‬ ‫אמאל פלעגען חסידים אין יעדען‬
‫מכריח עונג‪ ,‬אדער עונג איז מכריח‬ ‫עגין וואס זיי האבען געהערט געפינען‬
‫רצון‪ ,‬אבער אין השערה פון נפש‬ ‫ווי איז דאס אין חסידים‪ .‬החסיד ר׳‬
‫הערט זיך‪ ,‬אז עונג איז העכער‪ .‬רצון‬ ‫אברהם דוב ירמי׳ס האט דערציילט‪,‬‬
‫שטייט אין נר״ן און עונג אין חי׳‬ ‫אז הגה״ח ר׳ אייזיל פלעגט זאגען‬
‫יחידה‪ ,‬ממילא איז מובן‪ ,‬אז אין דעם‬ ‫אויף דעם׳ משרע״ה׳ס א חסיד און‬
‫ענין שפתותיו דובבות בקבר איז דאס‬ ‫משיח׳ס א חסיד‪.‬‬
‫אין ניגץ מער ווי אין דיבור‪.‬‬
‫מען האט יעצט געזונגען דעם ניגון‬ ‫ב‪ .‬המסובים ניגנו את הניגץ הידוע‬
‫— הנ״ל — קען מזץ זיך מתדבק זיץ‬ ‫של הרה״ק ר׳ מיכעל׳ע זלאטשעווער‬
‫צו ביידען‪ :‬הרה״ק ר׳ מיכל׳ע זלא־‬ ‫שניגנו לפני הבעש״ט וציוה כ״ק‬
‫טשעווער אץ מורנו הבעש״ט׳ נאר‬ ‫אדמו״ר לנגנו עוה״פ ואח״ב אמר‪:‬‬
‫מ׳דארף דערצו האבען דעם כח צו‬ ‫עס שטייט‪ ,(",‬אמר דוד לפני הקב״ה‬
‫קעגען זיך מתדבק זיץ‪.‬‬ ‫אגורה באהלך עולמים‪ ,‬ואמרו בשמי‬
‫שירים ותשבחות ויהיו שפתותי דו­‬
‫בבות בקבר‪ .‬עם איז דא א הפרש ג‪ .‬הוד כ״ק רבינו הזקן האט גע־‬
‫צווישען דיבור אץ ניגץ ”(‪ .‬דיבור איז לערנט חסידים‪ ,‬אז וואם זיי טוען‬
‫זאל דאם דץ ערנסט‪ ,‬די זאלען ווי־‬
‫משרת צו מוחין ומדות אץ בכלל צו‬
‫כחות אץ ניגץ איז משרת צו מחשבה סען וואם זיי טוען‪ .‬מען קען דאד‬
‫זאגען אץ עם זאל זיין נאר בחיצוניות‪,‬‬
‫אץ מחשבת השכל׳ דאם הייסט‪ ,‬צום‬
‫עס דארף אבער זיץ בפנימיות‪.‬‬
‫הוד כ״ק רבינו הזקן האט אויפ־‬
‫‪T (21‬וש׳ ברכות ס‪-‬ב ד‪,‬״א‪ .‬מד״ת ס׳׳א‬
‫ד‪-‬ה לך לך‪ ,‬כי ידעתיו ד‪.‬משך תרם׳־ו‪.‬‬ ‫‪(23‬‬ ‫בשינד ל׳ קצת‪.‬‬
‫תקעו‪ ,‬דרשו ה׳ בהמצאו‪ ,‬רדעית‪.‬‬ ‫‪ (22‬לד״עיר משיחת חדי׳׳ם תש׳׳ג‬
 ‫ספד השיחות — די׳תש״ד‬ ‫‪106‬‬

‫געטאן׳ אז מען זאל ודסען צוליב וואם איז פאראן א הפסק און מעין איז אין‬
‫מעז לעבט‪ .‬בדרך כלל איז דעד לעבן לו הפסק‪.‬‬
‫עם איז פאראן ווי איינער פאר־‬ ‫פון א אידען אנדערש ווי ביי די‬
‫שטייט גוט א ענין און איז בכח געבען‬ ‫בני‬ ‫אומות העולם׳ און בפרט ביי‬
‫צו פארשטיין א צווייטען אויך און פון‬ ‫תורה׳‬ ‫תורד‪ ,‬איז דאך זייער לעבן‬
‫די השגה קומט אראפ אין א בפועל‪,‬‬ ‫אויפ־‬ ‫האט‬ ‫און הוד כ״ק רבינו הזקן‬
‫און אמאל איז פאראן וואם אפילו אז‬ ‫וואט‬ ‫צוליב‬ ‫געטאן׳ מען זאל וויסען‬
‫ער פארשטייט אבער ער ווערט גאר‬ ‫מען לעבט‪.‬‬
‫ניט נתעורר‪ .‬אויב ער פארשטייטז איז‬
‫ד‪ .‬עם שטייט אין מד״ת )א‪ .‬ול׳( דאווען תפלה בצבור‪ ,‬זיי קובע עתים‬
‫אגורה באהלך עולמים‪ ,‬אמר דוד לפני לתורה‪ ,‬לערן משניות‪ ,‬גמרא‪ .‬אמאל‬
‫הקב״ה ואמרו בשמי שירים ותשבחות איז וואט ״ער״ איז כאטש פאראן׳ דאם‬
‫הייסט די הויזען זיינען פאראן׳ לבושי‬ ‫בבתי כנסיות ובבתי מדרשות‪.‬‬
‫בתי כנסיות איז דער ענין פון שבת ויו״ט׳ אץ אמאל איז ער אאין‬
‫תפלה‪ ,‬וואם מען איז כונס די עשר ניט דא‪.‬‬
‫דער פירוש אין ויפוצו מעינותיך‬ ‫כהות הנפש המפוזרות‪ ,‬מען איז כונס‬
‫חוצה איז ניט די כוונה‪ ,‬אז די מעינות‬ ‫ומכנס‪.‬‬
‫בתי מדרשות איז דער ענין התורה‪ .‬זאלען זיין בפנים אץ זיך מתפשט זיין‬
‫אויף תורה שטייט! חכמות בחח תרונה‪ .‬אויף אזוי פיל ב׳־ז חוצה‪ ,‬נאר די‬
‫תורה מאכט די גאס זאל ניט זיין כוונה איז‪ ,‬אז די מעינות אליין זאלן‬
‫מרה שחורה׳דיג‪ .‬אז מען איז אין זיין אין חוצה‪ ,‬עם זאל זיו אנזען‬
‫ביהמד״ר און מען דאווענט און גילוי אלקות במוחש‪ ,‬מען זאל ניט‬
‫לערנט איז פריילעך אויפ׳ן הארצען‪ ,‬דארפען האבען אויף דעם קיינע‬
‫נאכער אז מ׳גייט ארוים אין גאם משלים‪ ,‬נאר עם זאל זיין עין בעין‬
‫און מען זעט שטיינער און ביינער‪ ,‬יראו‪ ,‬וואס דער גילוי וועט זיין לעתיד‬
‫גולמים אויף פיר פיס און אויף צורי און מיט דעם וואס א איד נעמט אויף‬
‫פיס‪ ,‬איז די גאס פאר מרה שחורה׳ט‪ .‬זיך קביעת עתים לתורה ווערט א‬
‫און דאס איז דער ענין פון חכמות גילוי אין חוצוד‬
‫בחח תרונה‪ ,‬אז די גאם זאל זיין‬
‫א זינגענדיגע׳ וואס דאס איז דורב־ ה‪ .‬הוד כ״ק רבינו הזקן האט אויפ־‬
‫דעם׳ ווען ס׳ווערט די הנחה‪ ,‬אז מען געטאן‪ ,‬אז די חסידים זאלען זיין‬
‫דארף געבען קינדער לערנען תורה גבורים‪ .‬ביי דוד׳ן שטייט ”(‪ ,‬ואלה‬
‫אץ מען דארף ניט קיץ ביאורים שמות הגבורים אשר לדוד׳ ביי‬
‫והסברים‪ ,‬נאר די זאך איז בפשיטות‪ .‬שלמהץ שטייטיץ ואלה שרי הנצבים‬
‫און דאם איז דער ענין פון ויפוצו‬
‫‪ (24‬ש״ב כ״ג‪ ,‬ח‪.‬‬ ‫מעיגותיך חוצה‪ .‬דער הפרש פון מעין‬
‫‪ (25‬דה״ב ה‪ .‬י‪] .‬אולי צ*ל ‪ :‬ואלה השרים‬
‫אשר לו וגו׳ ולשלמה שנים עשר וצבים‬
‫און‬ ‫און נהר איז‪ ,‬נהר איז התרחבות‬
‫מעין איז טיפין טיפין‪ ,‬אבער אין נהר וגו׳ )מ״א ד ב‪ ,‬וז׳([‪.‬‬
‫‪107‬‬ ‫פפר העיחות ~ ח׳תש״ר‬

‫אשר לשלמד״ דער עיקר המלוכה גלייך׳ תיכף‪ ,‬אץ דער צוריטער הא־‬
‫איז שייך צו דוד׳ן׳ דוד איז ספירת רעוועט פריער ניט צו וועלען געבען‬
‫המלכות*־(׳ שלמה איז ספירת החכמה‪ ,‬אץ דערנאך גיט ער מצד עבודונ‬
‫כמה שכתוב וד׳ נתן חכמה לשלמה‪ ,‬אזוי איז פאראן אז מען ודיזט דעם‬
‫החכמה נתונה לך‪ .‬שלמה איז נפש הבהמית א גוטע זאך אץ פירט‬
‫געווען א משכיל אמ מיט השכלה קעז אים צו דערצו אץ דארט נעמט ער‬
‫מען אוועק גיין זייער ודיט‪ .‬עיקר אים ארום אינגאנצען בכה הגבורה‪.‬‬
‫אין די דרכי החסידות והחינוך פון‬ ‫הגבורה איז שייך אין מלחמה‪ ,‬אבער‬
‫פון דעם וואס עס שטייט ואלה שמות חסידי ולומדי חסידות חב״ד האט הוד‬
‫הגבורים אשר לדוד איז משמע‪ ,‬אז כ״ק רבינו הזקן מדריך געווען מען‬
‫לאו דוקא אין צייט פץ מלחמה‪ ,‬נאר זאל האבען דרך ארץ פאר תורה‪ ,‬די‬
‫הדרת הכבוד פץ תורה‪ .‬עס איז ידוע‬ ‫ער האט געהאט שטענדיג גבורים‪.‬‬
‫דוד המלך איז געווען א עובד אז משיח וועט לערנען מיט אלעמען‪,‬‬
‫)אלקים( אץ דערצו באדארף מען דעם פרעגט מען אין דעם *־(‪ ,‬דאס וועט דאך‬
‫ענין הגבורה‪ .‬גבורה איז דער ענין זיין אויך נאך תחית המתים׳ ווען עם‬
‫פץ כח וגבורה וואס ער האט‪ ,‬הגט וועלען אויפשטיץ די אבות‪ ,‬משרע״ה‪,‬‬
‫א אדם בינוני קען אויך אמאל אויפ־ די תנאים ואמוראים‪ ,‬וועלכע קענען‬
‫הויבען א משא כבידה‪ ,‬אבער דאס איז לערנען א בלאט גמרא‪ ,‬איז וואס וועט‬
‫דוקא דורך א הכנה פון פריער‪ ,‬מה משיח מיט זיי לערנען׳ והשנית׳ ווי‬
‫שאין כן ביי א גבור איז דאס אן א וועט משיח קענען לערנען מיט אלע־‬
‫הכנה‪ .‬דער ענין הגבורה איז אויף מען‪ .‬נאר דער תיי ח אויף דעם איז‪,‬‬
‫מנצח זיין א זאך וואס איז נגד הטכע‪ ,‬אז משיח וועט לערנען פנימיות‬
‫אזוי ווי מ׳זעט אין דעם ענין המים התורה‪ ,‬משיח וועט ורמען ווי אזוי‬
‫וואס מצד טכעם זיינען די נמשכים צו לערנען‪ .‬ביי מתן תורה איז געווען‬
‫און בכדי אז עס זאל זיץ נצבו כמו נאר דער גילוי פון גליא שבתורה‬
‫אץ משה קיבל תורה מסיני ומסרה‬ ‫נד‪ ,‬היפך טבעם‪ ,‬דאס איז גבורד‪-‬‬
‫די זעלבע זאך איז אין דעם ענין כר‪ ,‬אבער פנימיות התורה וועט‬
‫הכח והגבורה בכלל‪ ,‬ווי עם שטייט נתגלה ווערען לעתיד‪ .‬יעדע הלכה ווי‬
‫ביי דוד׳ן־־(‪ ,‬גם את הארי גם הדוב זי ווערט געלערנט דא למטה אין‬
‫הכה עבדך‪ ,‬נעמען דעם כח אין האנט גשמיות איז דאך פאראן די זעלבע‬
‫הלכה אין פנימיות התורה‪ .‬דאם וואם‬ ‫און מאכען מיט אים כרצונו‪.‬‬
‫ווי עם איז ידוע וואט הוד כ״ק מיר וריסען היינט אין פנימיות התורה‬
‫אאמו״ר הדה״ק האט געזאגט צו החסיד איז דאך דאם נאר א מעין פץ דעם‬
‫ר׳ מאנעם מאנעסזאן וועגען צודי מענ־ ווי מ׳לערענט די הלכה אין מתיבתא‬
‫שען וואם גיבען צדקה‪ .‬איינעד ניט דרקיע‪.‬‬
‫היינט איז דער עיקר די גליא און‬
‫‪ (26‬ראה םד‪,‬מ'צ לד‪,‬צ״צ מצות מינוי מלך‪.‬‬
‫לקד־ת ד׳׳ה והניף‪.‬‬ ‫‪(28‬‬ ‫‪ (27‬ש״א יז‪ ,‬לו‪.‬‬
 ‫ספר השיחות — ח׳תש״ד‬
‫זיץ צובראכען ביי זיך׳ א מנא תבירא׳‬
‫אבער ניט ביי דעם דארף מען בליי־‬
‫בען׳ אז מען ברעכט זיך ווערט מען‬
‫צובראכען׳ א חורבה׳ את אין א חורבה‬
‫קלייבען זיך ניט גוטע‪ .‬מען דארף‬
‫טאן און צוקומען צו עפעם‪ .‬צו תורה‬
‫באדארף זיין תפלה׳ וואם תפלה איז‬
‫יראת שמים‪.‬‬
‫עבדי ירום ונשא וגבה מאד‪ ,‬מאד‬
‫ח‪ .‬אז הוד כ״ק רבינו הזקן האט‬
‫איבערגעגעבען לבנו כ״ק אדמו״ר‬
‫האמצעי מחנך ומדריד זיין יונגעלייט׳‬
‫האט ער אים געזאגט׳ אז די ערשטע‬
‫זאך פץ חינוך דארף זיין דער שמע‬
‫ישראל‪.‬‬
‫האט הוד כ״ק אדמו״ר האמצעי די‬
‫מחנך ומדריך געווען אין דעם ענין‪:‬‬
‫שמע ישראל‪ ,‬א איד דערהערט׳ הוי׳‬
‫אלקינו׳ איז צען אותיות׳ דאם איז‬
‫די עשר כחות הנפש׳ הוי׳ אחד איז‬
‫זיבען אותיות דאם איז די ז׳ מדות׳‬
‫וואם דאם איז דער ענין פץ יחו״ע׳‬
‫אויך ווי יחו״ת איז כלול אין יחו״ע׳‬
‫וואס דאם איז דער תו ‪ p‬פון אמרי‬
‫בינה‪ .‬האבען נאכדעם די יונגעלייט‬
‫געטאן אין דעם א גאנץ יאר‪.‬‬
‫ט‪ .‬דער אופן החנוך וואם הוד כ״ק‬
‫אדמו״ר הרה״ק האמצעי האט מחנך‬
‫געווען יונגעלייט׳ דאם איז אלץ ניט‬
‫אין ענינים פון דרכי החסידים׳ ודיל‬
‫הוד כ״ק אדמו״ר הרה״ק האמצעי איז‬
‫געווען שלא בערך פון די׳ אץ דאם‬
‫וואם ער האט די געקענט איז נאר‬
‫געווען עפ״י השערה‪.‬‬
‫דרכי החסידים איז שי ‪ T‬אז מ׳איז‬
‫בערך זה לזה׳ ווי איך האב געזען‬
‫אין יאד תרמ״ט׳ ווען הוד כ״ק אאמו״ר‬
‫הרה״ק איז געווען אין אויסלאנד אץ‬
‫‪108‬‬
‫די פנימיות גייט גאך די גליא׳ ע״ד‬
‫ווי דער לימוד אין דיני נגעים׳ וואס‬
‫מען ודיסט א קצת פץ די פנימיות‬
‫ווי מען לערנט די הלכות אין מתיבתא‬
‫דרקיע׳ אבער לעתיד וועט ד ץ דער‬
‫עיקר הלימוד אין פנימיות התורה און‬
‫די גליא וועט נארגיין די פנימיות‪.‬‬
‫אויף משיח׳ן שטייט‪ ,‬הנה ישכיל‬
‫איז אותיות אדם׳ דאם איז ווי אדה״ר‬
‫לפני החטא‪.‬‬
‫ו‪ .‬מען זעט׳ אז א בהמה גייט אין‬
‫גאס איז זי אויך מתיז צרורות און‬
‫ביי א מענש איז דאם מיט א כוונה‬
‫מיוחדה מיט׳ן כה הזריקה׳ גייט דאם‬
‫למקום הראוי‪.‬‬
‫די גמרא זאגט ”(׳ כל האומר אין לו‬
‫אלא תורה אפילו תורה אין לו‪ .‬אלא‬
‫תורה מיינט׳ נאר תורה׳ אפילו ער‬
‫לערנט און ער קען א סך בלעטער‬
‫גמרא און ער איז מחדש חידושים‪.‬‬
‫אבער אויב ״נאר״ דאם׳ איז אפילו‬
‫תורה אין לו׳ עם איז נאר געבאלבעט‪.‬‬
‫אז מען לערנט תורה אן יר״ש׳ הגם‬
‫ער האט די תורה און קען א סך׳‬
‫אבער דאם איז אים מפריד׳ וכל מי‬
‫שלומד תורה ואין בו יר״ש וכר און‬
‫פון אים טאר מען גאר ניט לערנען׳‬
‫ודיל ניט אלע קענען דין ווי ע״ד‬
‫תוכו אכל כר׳ אבער תורה מיט יר״ש‬
‫איז מחבר‪.‬‬
‫ז‪ .‬עם איז ידוע דער הפרש פון‬
‫מוסר ביז חםידות‪ .‬מוםר איז — צו־‬
‫ברעכען‪ .‬דער אמת איז׳ אז מען דארף‬
‫‪ (29‬יבמות קם‪ ,‬ב‪.‬‬
‫‪109‬‬ ‫ספר השיחות — ח׳תש״ד‬
‫וויסען‪ ,‬צי יענער איז דיר מוחל‪ ,‬אץ‬
‫דאס וואס דו ביזט מוחל‪ ,‬צי איז דאם‬
‫א מחילה גמורה אדער נאר כד‪ ,‬און‬
‫ווען זאגסטו דאס‪ ,‬ווען דו זאגסט בידך‬
‫אפקיד רוחי און דו ווילסט דער אוי־‬
‫בערשטער זאל דיר צוריקגעבען אין‬
‫דער פרי‪ .‬אזוי האבען זיי גערעדט אין‬
‫די ענינים עטליכע שער‪ -‬קיץ זייגער‬
‫האב איך ביי זיך ניט געהאט‪ ,‬אויף‬
‫די האנט אודאי ניט‪ ,‬אץ אפילו אין‬
‫קעשענע אויך ניט‪ ,‬בין איך דארט‬
‫פארבליבען א שטיק צייט‪ ,‬א סך‬
‫ענינים האב איך ניט פארשטאנען‪ ,‬נאר‬
‫א טייל האב איך פארשטאנען‪ ,‬ודיל‬
‫זיי האבען צווישען זיך גערעדט דברים‬
‫נפשיים און דאס וואם איז מורגל הא־‬
‫בען זיי אזוי פשוט אץ דייטליך גע־‬
‫רעדט‪ ,‬אז הגם איך בין דאן געווען‬
‫א קינד האב איך פארשטאנען וואס‬
‫זיי האבען גערעדט‪.‬‬
‫און דאס איז דרכי החסידים‪.‬‬
‫אחרת של פסח בסעודה‬
‫מער וד אין די צייט פון ר׳ אלי׳‬
‫בעל שם‪ ,‬וואס רעמאלט איז געווען‬
‫אלץ בהסתר‪ ,‬הגם זייער ענין איז גע־‬
‫ווען אויף מגלה זיין דעם לימוד‬
‫הקבלה‪ ,‬ווי עס איז ידוע אז די האבן‬
‫געמאכט פיל ישיבות צו לערנען‬
‫תורה אץ זייער כוונה איז געווען‬
‫מגלה זיין דעם לימוד הקבלר‪ -‬ניט‬
‫קבלה מעשיות גאר לימוד הזהר‪,‬‬
‫קבלת הרמ״ק ועוד‪ ,‬אבער דאס איז‬
‫געווען בהסתר ניט בגילוי אץ מורנו‬
‫הבעש״ט האט דאס מגלה געווען‬
‫בהתגלות‪.‬‬
‫ווי עם איז ידוע אז מורנו הבעש״ט‬
‫איך בין געבליבען אין דערהיים ביי‬
‫כבוד אמי זקנתי הרבגית רבקז‪-‬‬
‫הזזסיד ר׳ יקותיאל דאקשיצער איז‬
‫דאן געקומען קיץ ליובאוויטש און‬
‫איינגעשטאנען ביי החסיד ר׳ חנוך‬
‫הענדל‪ ,‬וועלכער האט געוואוינט אין‬
‫א קליץ ארים שטיבעלע‪ .‬אינעווייניג‬
‫איז געלעגען א זאק מיט שטרוי׳ דאס‬
‫איז געווען די בעט‪ .‬צו וועטשערע‬
‫האט ער דערלאנגט ברויט און וואסער‬
‫אץ זיי האבען געגעסען צוזאמען‪ .‬איך‬
‫האב רערורילע אריינגעברענט פא־‬
‫לאנעם — חתיכות עץ — אנצוווארע־‬
‫מען די שטוב‪.‬‬
‫באך וועטשערע האט החסיד ר׳ יקו־‬
‫תיאל אנגעהויבן לייענען קרשעהמ״ט‬
‫אץ אנגעהויבען זאגען׳ רבובו של עולם‬
‫הריני מוחל ובו‪ /‬האט רח״ה געגעבען‬
‫א פאטש אין טיש און געזאגט צו‬
‫החסיד ר׳ יקותיאל‪ :‬דאס זאגסטו‪,‬‬
‫וואס דו ביזט מוחל‪ ,‬דארפסט דאך‬
‫מורנו הבעש״ט האט מגלה גע־‬
‫ווען אז אחרץ של פסח איז רער גילוי‬
‫פון משיח‪ .‬שביעי של פסח איז דער‬
‫גילוי פון קרי״ס און אחרץ של פסח‬
‫איז דער גילוי פון משיח‪.‬‬
‫ביז דער התגלות פון מורנו‬ ‫ב‪.‬‬
‫הבעש״ט האט מען דעם ענין — הנ״ל‬
‫— ניט מגלה געווען‪ .‬הגם עס איז‬
‫פריער אויך געווען התגלות פון קבלה‬
‫ווי אין רי צייטען פץ ר׳ יואל בעל‬
‫שם‪ .‬אבער דעמאלט איז געווען דער‬
‫זמן פץ נסתרים‪ ,‬כאטש דער סוד פץ‬
‫נסתרים איז דאן שוץ געווען בהתגלות‬
 ‫ספר ומ‪1‬יחות ־־־ ח׳תעו״ד‬
‫און כמה פירושים דיגען געזאגט גע־‬
‫ווארן אין דעם ענין פץ מ׳ שית‪ .‬בכלל‬
‫נוטריקון איז א ענין פון אסמכתא‬
‫בעלמא אץ עס קענען זיץ פארשי־‬
‫דענע צירופים מימין לשמאל‪ ,‬משמאל‬
‫לימין און באמצע‪.‬‬
‫הקדושים דינען זיך טועה׳ ודיל בכלל‬
‫ד‪ .‬החסיד ר׳ זאב ווילענקער האט‬
‫דערציילט וואס ער האט געהערט פץ‬
‫זיין ברודער החסיד ר׳ משה ווי־‬
‫לענקער׳ וועלכער איז געווען ‪ 20‬יאר‬
‫ביי הוד כ״ק רבנו הזקן נאך בעפאר‬
‫ער — ר׳ זאב — איז געפארען צו‬
‫הוד כ״ק רבינו הזקן‪ ,‬ודיל ר׳ משה‬
‫איז געווען עלטער פון אים בערך מיט‬
‫אזוי פיל יארען‪.‬‬
‫— עס איז דאך ידוע די מעשה׳‬
‫אז החסיד ר' משה ווילענקער איז‬
‫שטילערהייט אוועק פץ זיינע ב״ב פץ‬
‫ווילנא און איז אוועקגעגאנגען צו‬
‫הוד כ״ק רבינו הזקן אץ די בני בית‬
‫האבען ניט געוואוסט וואו ער גע*‬
‫פינט זיך און דער צער אץ עגמ״נ‬
‫איז געווען דיער גרויס און ס׳איז‬
‫געווען צרות רבות משונות אץ ווען‬
‫ניט דאס׳ וואס עטליכע יונגעלייט פץ‬
‫ווילנא האבען יא געוואוסט וואו ער‬
‫געפינט זיך וואלט געווען זייער ניט‬
‫קיץ גוטע תוצאות —‬
‫האט החסיד ר׳ משה ווילענקער‬
‫דערציילט צו זיין ברודער ר׳ זאב׳‬
‫אז ווען הוד כ״ק רבינו הזקן איז‬
‫געפארען באגלייטען הרה״ק רמ״מ בעל‬
‫פרי הארץ אויף זיץ נסיעה קיץ אה״ק‬
‫איז קומענדיג צוריק קיץ ליאזנא —‬
‫אין יאר תקל״ח — האט ער זיך דער־‬
‫וואוסט׳ אז זיינע תלמידים האבען‬
‫במשך די צייט פץ דין נסיעה אנ־‬
‫‪no‬‬
‫ענינו איז געווען מגלה זיץ אלקות‬
‫בעולם און ער האט זיך ניט משתמש‬
‫געווען מיט שמות הק׳‪ .‬הוד ב״ק‬
‫אאזמו״ר הרה״ק צ״צ האט געזאגט‪,‬‬
‫אז די וועלכע זאגען אז מורנו הבעש״ט‬
‫האט זיך משתמש געווען מיט שמות‬
‫א איד וואס פירט זיך עפ״י תורה איז‬
‫בכח צו מאכען די וועלט אויר עפ״י‬
‫תורה אץ בפרט דער וואם איז אלייך‬
‫תורר‪ -‬נאר דאס איז בנוגע צו הצלה‬
‫פרטית אבער אין א ענין פון הצלה‬
‫דרבים דארף מען האבען תפלה דרבים‬
‫און אין אזא פאל — לצורך הצלת‬
‫הכלל — האט ער זיך יא לפעמים‬
‫משתמש געווען מיט שמות הקדושים‬
‫און דאם אויך ניט בביטוי השמות‬
‫בדבור נאר מיט די כוונת השמות‪.‬‬
‫ווארום אין שמות הקדושים איז‬
‫פאראן כידוע דריי מדריגות; מחשבה‬
‫דבור און מעשה און מורנו הבעש״ט‬
‫האט זיך לפעמים באנוצט לצורך‬
‫הצלת הכלל מיט שמות הקדושים׳ און‬
‫אפי׳ דעמאלט נאר מיט די כוונת‬
‫השמות׳ אבער עיקר ענינו פון מורנו‬
‫בעש״ט איז געווען אויף מגלה דין‬
‫אלקות אין עולם און ער האט דאם‬
‫מגלה געווען׳ אז אחרץ של פסח איז‬
‫דער גילוי פץ משיח‪.‬‬
‫ב מען האט אמאל געפרעגט ביי‬
‫הוד כ״ק רבינו הזקן׳ וואס איז משיח?‬
‫האט ער געענטפערט‪ :‬מ׳ שיח‪.‬‬
‫דער פירוש פון ווארט שיח׳ דינען‬
‫דא עטליכע ”( פירושים; שיח איז‬
‫תורה׳ שיח איז דיבור‪ ,‬שיח איז תפלה‬
‫וש״נ‪.‬‬ ‫‪ (30‬ראה דרושי ד״ה יפה שיחתן‪,‬‬
‫‪111‬‬ ‫ספר השיחות — ח׳ממ״ד‬
‫גענומען » ווילדע הנהגה‪ .‬ניט כפי תרס״ו “(‪ .‬זמזרץ של פסח יעגעם יאר‬
‫הכוונד‪ -‬זיי האבען אינגאנצען פארלאזט האט מען איינגעלאדען הוד כ״ק‬
‫די עניני העולט און זיינען געוועו אאמו״ר הרה״ק צו די סעודת היום‪.‬‬
‫בהתבודדוו^ הוד ב״ק רבינו הזקן האט זיצענדיג ביי די סעודה האט הוד‬
‫דאן געזאגט צו זיינע תלמידים‪ :‬איר כ״ק אאמו״ר הרה״ק געהייסען‪ .‬אז מען‬
‫בני החדרים דארפט וויסען‪ ,‬אז נהמא זאל געבען אלע תמימים ד׳ כוסות‬
‫אפום חרבא ליכול‪ .‬דאם הייסט אז מען ורץ‪ .‬הגם די הוצאה אין די ישיבה‬
‫דארף זיך מתעסק זיץ אין די ענינים איז דאן ניט געווען שטארק בהרחבה‪.‬‬
‫הגשמיים דוקא‪ .‬אבער עם באדארף בשעת מעשה האט זיך הוד כ״ק‬
‫זיין אפום חרבא דוקא‪ .‬דאם הייסט אאמו״ר הרה״ק אויסגערעדט‪ ns .‬די‬
‫בדרך מלחמה און דאם איז דער עיקר ד׳ כוסות פון די ערשטע צורי נעכט‬
‫הכוונה‪ .‬אין א משך זמן שפעטער פסח איז משה רבינו׳ם כוסות אץ‬
‫האט ער זיי געזאגט‪ .‬אז דער תכלית היינט — אחש״פ — איז משיח׳ם ד׳‬
‫הכוונה איז‪ .‬אז די נהמא זאל אויפ־ כוסות‪.‬‬
‫עסען דעם פום הדבא‪.‬‬
‫אט אזוי האט דעם אלטען רבינ׳ם ו‪ .‬עם איז דא א הנחה פון הוד כ״ק‬
‫א חסיד געלערנט א ברודער דעם אדמו״ר הרה״ק האמצעי אויף א מאמר‬
‫עיקר הכוונה פץ עבודר‪ -‬ווי ער האט קצר פון הוד כ״ק רבינו הזקן‪ .‬וועל־‬
‫מקבל געווען פון הוד כ״ק רבינו בער הויבט זיך אן‪ :‬אנשי יריחו היו‬
‫הזקן נאך גאר אין די ערשטע יארען‪ .‬כורכין את שמע‪ .‬דאם איז איינע‬
‫ווען ער איז געקומען צום רבי׳ן‪ .‬אז פון די מאמרים וואם הוד כ״ק אדמו״ר‬
‫דער עיקר ענין אין דעת תחתץ איז הרה״ק האמצעי האט געהערט חזרה‬
‫מהחסיד ר׳ פנחס רייזעם‪.‬‬ ‫ביטול היש‪.‬‬
‫ווי עם איז ידוע‪ .‬אז החסיד ר׳‬ ‫ניט ווי די וועלכע קוקען אין א‬
‫שפיגעלע זען אויב די תפילין זיינען פנחס ריחעם איז געקומען קיץ‬
‫גלייך און מיינען‪ .‬אז דאם איז שוין ליאזנא צו הוד כ״ק רבינו הזקן תומ״י‬
‫עבודה‪ .‬עם באדארף טאקע זיין גלייך‪ .‬נאך די הסתלקות פץ הוד כ״ק הרב‬
‫נאר מ׳קען דאם פרעגען ביי א צודי־ המגיד‪ .‬דאם איז געווען צוליב דעם‬
‫טען‪ .‬און מ׳באדארף לערנען חסידות׳ וואס כמה מזקני חסידי כ״ק הרב‬
‫אז מען זאל האבען מיט וואם צו המגיד׳ וועלכע זיינען געווען כרוכים‬
‫צו הוד כ״ק רבינו הזקן האבען גע־‬ ‫דאוונען‪.‬‬
‫וואלט׳ אז הוד כ״ק רבינו הזקן זאל‬
‫ה‪ .‬דעם ערשטען מאל וואס איז איינ־ מגלה ומפרסם זיין ברבים תורת חב״ד‬
‫געפירט געווארען אין ליוב«־ויטש‪ .‬און די דרכי העבודה כפי תורת חסי ­‬
‫אז אלע תמימים — בני הישיבה דות חב״ד‪ .‬אץ נאכדעם האט החסיד‬
‫תו״ת — זאלן עסען צתאמען חג הפסח‬
‫‪ (31‬ראה ד‪.‬יום יום אתש״ם‪.‬‬ ‫אין גרויסען זאל איז געווען אין יאר‬
 ‫סםר השיחות — ח׳תע״ד‬ ‫‪112‬‬

‫ר׳ פנחס ריחעס איבערגע׳חזר׳ט פאר הפנימיות‪ ,‬בכדי אז פון די חיצוניות‬

‫הוד כ״ק אדמו״ר הרה״ק האמצעי אלע זאל מען קומען צו די פנימיות און‬
‫מאמרים וואם ער האט געהערט פון אז די פנימיות זאל באלייכטען די‬
‫הוד כ״ק רבינו הזקן‪ ,‬אויך די מאמרים חיצוניות׳ אז עס זאל ווערען א כלי‬
‫וועלכע ער האט געזאגט קודם לידתו קיבול צו פנימיות און מען באדארף‬
‫פון הוד כ״ק אדמו״ר הרה״ק האמצעי‪ .‬אויך זען וואס עם טוט זיך פון וריטן‪.‬‬
‫יעדע תנועה פון א חסיד באדארף‬ ‫דער תובן המאמר איז! בורכין את‬
‫שמע איז דער ענין פון דעת עליון דין גוט אנגעזאפט און דורכגעודיקט‬
‫און יחודא עילאה‪ ,‬אבער די כוונה פון דרכי החסידות וואס דעם לימוד‬
‫איז דוקא יחו״ת און אז עם זאל מאיר און הנהגה בריינגט א חסידות׳ער‬
‫זיין יחו״ע אין יחו״ת‪ .‬ווייל בכדי פארברענגען אץ דער חסידות׳ער‬
‫עם זאל זיץ ואחרי כן יצאו ברכוש התעוררות ניגץ‪.‬‬
‫גדול‪ ,‬דאם הייסט ביזת מצרים איז‬
‫דאם דוקא דורך גלות מצרים און ח‪ ,‬פון דעם שלל וואס הוד כ״ק‬
‫יציאת מצרים‪ ,‬וואם דאם איז דוקא רביגו הזקן האט מיטגעבראכט פון‬
‫דורך הכנה‪ .‬וואם אין מצרים איז דעם ויכוח הגדול אין מינסק איז גע־‬
‫געווען בזכות האמונה׳ ויאמינו בה׳ ווען החסיד ר׳ אייזיק וויטעפסקער‪.‬‬
‫ובמשה עבדו‪ ,‬וואם דאם איז דער ענין עם זיינען דאן נאכגעפארען עטליכע‬
‫פון מצה‪ ,‬מיכלא דמהימנותא און מנינים יונגעלייט לומדים מופלגים‬
‫מיכלא דאסוותא‪ ,‬יציאת מצרים איז מיט הוד כ״ק רבינו הזקן קיץ ליאזנא‪.‬‬
‫געווען דורך משה ואהרן‪ ,‬שושבינא הר״א האט מאריך ימים געוועז אץ‬
‫דמלכא ושושבינא דמטרוניתא און החסיד רשב״ץ האט אים נאך געזען‪.‬‬
‫החסיד הר״א האט געזאגט‪:‬‬ ‫דורך זיי איז געווען יציאת מצרים‪.‬‬
‫מיר האבען גערעכענט׳ אז דער‬ ‫נאר מכת בכורות איז געווען דורך‬
‫א גילוי מלמעלה‪ ,‬שנגלה עליהם רבי — הוד כ״ק רבינו הזקן — וועט‬
‫אונז מגלה זיין אוצרות פץ תורה‪,‬‬ ‫ממה״מ הקב״ה‪.‬‬
‫דער ענין וואם אנשי יריחו היו מיר האבען גערעכענט‪ ,‬אז מלאכים‬
‫כורכין את שמע דאס איז נאר דער זיינען אונז מקנא‪ ,‬אונז האט גארניט‬
‫ענין יחו״ע‪ ,‬דעריבער איז שלל יריחו געפעלט‪ ,‬מיר האבען ניט געוואוסט‬
‫געווען בדרך חרם׳ אבער די כוונה איז אז אונז פעלט‪ .‬אבער קומענדיג אין‬
‫אין דעת תחתץ‪ ,‬וואס דורך דעם ליאזנא האט הוד ב״ק רבינו הזקן‬
‫דוקא האט געקענט זיץ דער ענין פון אונז געעפענט צוויי חלונות‪ ,‬איץ חלון‬
‫ביזת מצרים‪ ,‬ודיל דער עיקר הכוונה להוציא את הטומאה‪ ,‬כחלון בבית‬
‫איז‪ ,‬אז עם זאל דין נאר בכח עצמו אטום‪ ,‬אז עם זאל ניט דץ טומאה‬
‫שבוקעת ועולה‪ ,‬דאם מיינט ארוים־‬ ‫דוקא און מיט מם״ ‪J‬‬
‫נעמען פץ אונז דעם ענין הישות‬
‫ז‪ .‬די דרכי החסידים דינען מיוסד‪ ,‬וגסות הרוח‪ ,‬וואם האט זיך ביי אונז‬
‫אז די חיצוניות זאל דין לפי אופן אנגעזאמעלט פון די הוגדערטער‬
‫‪113‬‬ ‫ספר השיחות — ח׳מש״ד‬
‫האבען גערעדט אין לערנען האט ר׳‬ ‫דפים גמר‪ K‬וואס מיר ה«גען פריער‬
‫יוסף כל בו אין מיטען די רייד דער־‬ ‫געלערנט‪ .‬וואט אויף דעם האט ער‬
‫מאנט דעם בעש״ט אבער מיט א‬ ‫ביי אונז געעפענט א חלון אויף‬
‫שארפען ביטול׳ האט אים אויף דעם‬ ‫להוציא את הטומאה״ און ער האט‬
‫הוד כ״ק רבינו הזקן געענטפערט!‬ ‫אויד געעפנט ביי אונז א צודיטען‬
‫איר זאלט ווי טען‪ ,‬אז גילוי הבעש״ט‬ ‫הלון אויף להגניט את האור‪.‬‬
‫איז א סך גרעסער ווי גילוי אלי׳‪.‬‬
‫איז ר׳ יוסף כל בו אנטשוויגען גע־‬ ‫ט‪ .‬די ערשטע פגישה"( פון הוד כ״ק‬
‫ווארען מיט א גרויסע תמי׳״ ווי קען‬ ‫רבינו הזקן מיט החסיד ר׳ יוסף כל‬
‫דאס דין‪ .‬זאגט אים הוד כ״ק רבינו‬ ‫בו איז פארגעקומען בעת הוד כ״ק‬
‫הזקן‪ :‬עם איז א גמרא מפורשת‪ .‬ר׳‬ ‫רבינו הזקן איז געגאגגען פון שטאט‬
‫יוסף כל בו איז נאך מער נתפעל‬ ‫צו שטאט לצורך עגיביו בהסתר און‬
‫געווארען‪ ,‬אז אלע סוגיות פון ש״ם‬ ‫איז דורכגעגאנגען שקלאוו‪ .‬עס איז דאן‬
‫איז ביי אים געווען קלאר ווי ער זעט‬ ‫גראד געווען ניט קיין גוטער וועטער‪,‬‬
‫דאס מיט די אויגען׳ אק א ראי׳ אויף‬ ‫א גרויסע זאווערוכע מיט א גרויסע‬
‫די זאך ודים ער ניט וואו עס געפינט‬ ‫קעלט״ איז הוד כ״ק רביגו הזקן‬
‫זיך אין ש״ם‪.‬‬ ‫אריינגעגאגגען אין גרויסען ביהמ״ד‬
‫זאגט אים הוד כ״ק רבינו הזקן״‬ ‫פון שקלאוו אין מיטען נאכט‪ ,‬מיט‬
‫די רז״ל זאגען"(‪ ,‬מכריז אלי׳ קמי׳‬ ‫דק פעקל און טו״ת‪ ,‬אנצוווארעמען‬
‫פנו דרך לבר ליוואי‪ .‬דער פירופז‬ ‫זיך און האט זיך אוועקגעשטעלט ביים‬
‫ליוואי איז מל׳ התחברות‪ ,‬די התחב­‬ ‫אויווען‪ .‬דארט אין ביהמ״ד איז גע־‬
‫רות פון אלקות מיט נש״י‪ .‬מורנו‬ ‫ווען מעמדות׳ און מען האט געלערנט‬
‫הבעש״ט האט מחבר געווען אלקות‬ ‫א גאנצע נאבט‪ .‬הוד כ״ק רבינו הזקן‬
‫מיט נש״י‪ ,‬וואם דער גילוי דערפון‬ ‫האט זיך צוגעהעדט ווי מען זאגט‬
‫וועט זיין בביאת המשיח און מורנו‬ ‫דארט דעם שיעור‪ ,‬האט ער זיד‬
‫הבעש״ט האט דאם מגלה געווען‪ .‬עם‬ ‫אריינגעמישט און ארויסגעוויזען א‬
‫איז דאך ידוע״(‪ ,‬אז ווען אלי׳ ז״ל‬ ‫גרויסע חריפות ובקיאות‪ ,‬צווישען די‬
‫האט מגלה סוד געווען‪ ,‬מחיוהו שתין‬ ‫לומדים איז דארט אויך געווען ר׳‬
‫פולסי דנורא‪ ,‬און מורנו הבעש״ט‬ ‫יוסף כל בו׳ זיינען זיי שטארק נתפעל‬
‫וואם האט מגלה געווען דעם סוד פון‬ ‫געווארען פון הוד כ״ק רבינו הזקנ׳ם‬
‫משיח‪ ,‬איז לבד זאת וואס מען האט‬ ‫גאונות‪ ,‬אבער ווער ער איז האבען‬
‫אים ניט מעניש געווען‪ ,‬נאר אדרבא‬ ‫די ניט געוואוסט‪ ,‬ווי עס איז ידוע‬
‫ער האט מקבל געווען א ברכה אויף‬ ‫דער סיפור המעשה אין דעם באריכות‪.‬‬
‫דעם‪ ,‬אז זיינע גילוים זאלען זיין‬ ‫נאכדעם ווען הוד כ״ק רבינו הזקן‬
‫עד עולמי עד ביז ביאת משיח צדקנו‬ ‫האט זיך געטראפען א צוריטען מאל‬
‫מיט ר׳ יוסף כל בו באזונדער‪ ,‬און‬
‫‪ (33‬כתובות עז‪ ,‬ב‪.‬‬
‫‪ (34‬ב' מ סר״‪ ,‬ב‪.‬‬ ‫ראד‪ .‬לקו׳־ד כרך ב׳ רלו‪ ,‬א ואילך‪.‬‬ ‫‪(32‬‬
 ‫ספר השיחות — ה׳רגעז״ד‬ ‫‪U4‬‬

‫פלאנצט אין א נייעם ארט און א‬ ‫— גמצא אז גילוי הבעש״ט איז גרע־‬
‫נייע קרקע׳ ניט ווי דער ענין פון‬ ‫סער ווי גילוי אלי׳ ז״ל‪.‬‬
‫הרכבד‪-‬‬ ‫ר׳ יוסף כל בו האט דאן געפרעגש‬
‫הוד כ״ק דביגו הזקן‪ :‬אבער וואם‬
‫יא‪ .‬די גמרא זאגט ביי א סך מלאכים‬ ‫האט איר אלם דור שלישי א שייכות‬
‫זייערע נעמען און אויף מלאך מט״ט‬ ‫צום בעש״ט?‬
‫וואם שמו כשם ר בו״ שטייט׳ אז ער‬ ‫אויף דעם האט אים הוד כ״ק רבינו‬
‫איז כותב זכותן ״( של ישראל און איז‬ ‫הזקן געעגטפערט‪ :‬דאם איז אויך א‬
‫מלמד תינוקות של בית רבן״(‪.‬‬ ‫גמרא מפורשת׳ עם איז ידוע דער‬
‫איך וויל רעדען אויף די אמערי־‬ ‫מארז״ל‪ ,‬מרובה מדה טובה ממדת‬
‫קאנער שפראך‪ .‬יעדער האט זיר זיין‬ ‫פורעניות׳ און עם איז דאך ידוע די‬
‫ספעשעלטי׳ דעם מלאך מט״ט׳ם‬ ‫שקלא וטריא אין גמרא ”(׳ ניצוק הוי‬
‫ספעשעלטי איז וואס ער איז כותב‬ ‫חיבור או לא הוי חיבור און די‬
‫זכותן של ישראל ‪.‬און איז א מלמד‬ ‫מסקנא דגמרא איז׳ אז ניצוק הוי‬
‫תינוקות שב״ר‪ ,‬ווער טוט דאם —‬ ‫חיבור׳ דאם איז אזוי אין א דבר‬
‫מלאך מט״ט וואס שמו כשם רבו‪.‬‬ ‫איסור און מכל שכן אין קדושה׳‬
‫איצטער דארפען אלע אידען האבען‬ ‫ווארום עם איז דאך מרובה מדה‬
‫א הצלה‪ .‬זאל זיך דעריבער יעדער איד‬ ‫טובה‪ .‬מורנו הבעש״ט איז דאך יוצק‬
‫זען צו פארשרייבען אין ספר הזכות‬ ‫תמיד עלינו דבריו הקדושים ביז ביאת‬
‫פון מלאך מט״ט דורך זיין א מלמד‬ ‫המשיח׳ ממילא איז דאך ניצוק הוי‬
‫תינוקות‪ .‬ווי אזוי קען אבער יעדערער‬ ‫חיבור און דורכדעם זיינען מיר דאו‬
‫לערנען מיט קינדער׳ נאר יעדערער‬ ‫מחוברים ומקושרים צו עם‪.‬‬
‫זאל טאן אין הינוך פון יר״ש׳ דורכ־‬ ‫דאם האט גע׳פועל׳ט אויף ר׳ יוסף‬
‫דעם וועט מען זיך פארשרייבען אין‬ ‫כל בו א תלישות כללית ביז עם האט‬
‫היכל הזכות פון מלאך מט״ט‪.‬‬ ‫אויף אים גע׳פועל׳ט׳ אז ער איז‬
‫מיר שטייען יעצט לעבען א שפיץ‬ ‫נאכדעם געפארען קיץ ליאזנא מתקרב‬
‫בארג‪ .‬אט אזוי ווי מען קריכט אויף‬ ‫זיין זיך צו הוד כ״ק רבינו הזקן און‬
‫א בארג און מען קומט נאענט צום‬ ‫איז געווארען איינער פון זיינע חסידים‬
‫שפיץ׳ דעמאלט גארטעלט מען זיך אן‬ ‫הגדולים‪.‬‬
‫אלע כחות׳ ודיל עם קען זיין חלילה׳‬
‫אז מען זאל זיין א נסוג אחור אדער‬ ‫י‪ .‬הוד כ״ק רבינו הזקן האט געוואוסט‬
‫חלילה א נופל‪ .‬מיר שטייען יעצט‬ ‫ווי אזוי צו געפינען א וועג צו יע־‬
‫עטליכע טריט פון שפיץ בארג‪ .‬בא־‬ ‫דערען באזונדער‪ ,‬צו וועלכען ער איז‬
‫דארף מען זען אז מען זאל דער־‬ ‫שייך‪ .‬ער האט זיי אונטער געזעגט‪ .‬גפן‬
‫גרייכען דעם שפיץ און דאם איז‬ ‫ממצרים תסיע‪ .‬ער האט מיטגענומען‬
‫אויך די ווארצלען אץ זיי איינגע־‬
‫‪ (36‬סנד׳דרין לח׳ ב‪.‬‬
‫‪ (37‬חגיגד‪ ,‬טו‪ ,‬א‪.‬‬
‫‪ (38‬ע״ז ג׳ ב‪.‬‬ ‫‪ (35‬ע״ז עב׳ א‪.‬‬
‫‪115‬‬ ‫סמר השיחות — ה׳תש״ד‬
‫יג‪ .‬ביי אברהם אבינו שטייט‪ ,‬בי‬
‫עתה ידעתי כי ירא אלקים אחה און‬
‫דאם איז נאך דעם נסיון פון די‬
‫עקידה‪ ,‬וואם פריער רופט מען אים‬
‫אברהם אוהבי און דורך די נסיונות‬
‫האט ער זוכה געווען אנגערופען צו‬
‫ווערען ירא אלקים‪ ,‬וואם באמת יראת‬
‫שמים איז דא ביי אלע אידען׳ ווי‬
‫דער רבי רעדט ארום אין תניא —‬
‫אין די שיעורים לימוד תניא פון די‬
‫טעג‪.‬‬
‫מען פרעגט ביי מיד פארוואס איך‬
‫שרייב אין מיינע בריוו אויף אלעמען‬
‫דעם טיטול איש ירא אלקים‪ .‬דער‬
‫טעם הדבר‪ ,‬ווייל יעדער איד האט אין‬
‫זיך יראת שמים‪ ,‬מ׳דאדף עם מעורר‬
‫זיין‪ ,‬נאר ער פארלאזט זיך אויפ׳ן‬
‫צווייטען‪ .‬אז מען גיט אים א טרייסעל‬
‫ווערט די יראה נתגלה‪ ,‬אבער מיר‬
‫ווילען‪ ,‬אז מ׳זאל ניט דארפען אנקו־‬
‫מען דערצו‪.‬‬
‫יד‪ .‬ביי אברהם אבינו שטייט׳ וירא‬
‫את המקום מרחוק‪ ,‬אן א וא״ו מאכט‬
‫עם מרחק‪ .‬נאך דעם וישכם אברהם‬
‫בבקר און ביוב השלישי וישא אברוש‬
‫את עיניו שטייט ערשט וירא את‬
‫המקום מרחק — וואס בגשמיות איז‬
‫עם גאר ניט אזוי ודיט — ער האט‬
‫ערשט געזען דעם מרחק ווי ודיט‬
‫עם איז‪ .‬אלע אידען לערנען מדרש‬
‫און ודיסען ווי דער שטן האט זיך‬
‫פארשטעלט אין א גדר של אבנים אץ‬
‫מים וכו׳׳ איז ווען אברהם אבינו איז‬
‫שוין געקומען דערצו האט ער ערשט‬
‫געזען דעם מרחק‪.‬‬
‫טו‪ .‬אין דער תורה ווערט תוה״ק אג־‬
‫גערופען ״תורה״׳ אין תרגום אץ אין‬
‫זהר ווערט די תורה אנגערופען‬
‫דוקא דורך זיץ א מלמד תינוקות‪ .‬א‬
‫בן תורה דורך זיינע הובדערט בלאט‬
‫גמרא מיט זיינע חידושים קען ער ניט‬
‫דערגרייכען דעם שפיץ בארג‪ ,‬נאר‬
‫דוקא דורך זיין א מלמד תינוקות׳‬
‫דורכדעם איז מען זוכה צו ווערען‬
‫פארשריבען בספרן של זכותם של‬
‫ישראל און דורך דעם דוקא וועט זיין‬
‫די הצלה‪.‬‬
‫יב‪ .‬עס איז פאראן אמאל‪ ,‬ווען ריבוי‬
‫און מיעוט איז ניט נוגע‪ ,‬ע״ד ווי עם‬
‫שטייט אחד הי׳ אברהם‪ ,‬וואם דער‬
‫פירוש הפנימי איז׳ אברהם איז גע־‬
‫ווען א אחד׳דיקער און דער פירוש‬
‫הפשוט איז‪ ,‬אברהם איז געווען איינ־‬
‫ציג‪ .‬אזוי אויך ביי אידען זיינען דא‬
‫כהנים לוים וישראלים‪ ,‬אבער דער‬
‫עיקר איז די אחדות‪ ,‬גוי אחד בארץ׳‬
‫אזוי אויך אין אלקות זיינען דא במה‬
‫מדריגות טבע‪ ,‬למעלה מהטבע‪ ,‬ווי‬
‫דער למעלה מן הטבע איז דא אין‬
‫טבע‪ ,‬ווי טבע איז עולה אין למעלה‬
‫מן הטבע׳ מ״מ איז דאך דא דער‬
‫יחוד‪.‬‬
‫די תוצאה פון ריבוי איז‪ ,‬וואם‬
‫איינער פארלאזט זיך אויף דעם צודי־‬
‫טען‪ ,‬אבער מצד האחדות ודים יע־‬
‫דערער זיין חלק עבודה וואם איז מוטל‬
‫אויף אים צו טאן און ער ודים‪ ,‬אז‬
‫אויב ער וועט עם ניט טאן וועט זיך‬
‫די זאך ניט אפטאן‪.‬‬
‫אמאליגע חסידים האבען ניט גע־‬
‫זוכט קיץ ריבוי אץ האבען געוואוסט‬
‫ניט צו פארלאזען זיך אויף יענעם‪,‬‬
‫מען דארף אליץ טאן אץ אויב מען‬
‫טוט ניט אליין וועט קיינער ניט טאן‬
‫פאר אים‪.‬‬
 ‫ספר השיחות — ח׳תש״ד‬ ‫‪116‬‬

‫יז‪ .‬עם איז א מנהג אום שמח״ת און‬ ‫אורייתא׳ נוטריקון אור ייתא‪ .‬אין‬
‫אחרון של פסח צו זיגגען דעם ניגון‬ ‫ש״ס משנה און גמרא ווערט זי אג־‬
‫פון שפאליער זיידען ״האם קאזאק״׳‬ ‫גערופען תורה‪ .‬תורה איז נוט' תור ה׳׳‬
‫דארף מען אים יעצט זינגען‪.‬‬ ‫ה׳ עילאה ה׳ תתאה‪ .‬כאטש דאם איז‬
‫דאך גליא שבתורה דאך איז דער ה׳‬
‫יח‪ .‬אז איך רייד וועגען חסידים מיין‬ ‫בהעלם‪ .‬אמאל ווערט אויר אין גמרא‬
‫איך ניט גענייטע חסידים‪ .‬גענייטע‬ ‫דערמאנט דער ווארט אורייתא אנצו־‬
‫חסידים זיינען די וועמענס עלטערען‬ ‫דייטען אויף פנימיות התורה‪.‬‬
‫זיינען אויך געווען חסידים׳ וואס‬ ‫טז‪ .‬ביי אמאליגע חסידים פלעגט‬
‫באמת עפ״י תורה‪ ,‬וויבאלד די על־‬ ‫מען נאד א פארברעגגען געבען א‬
‫טערן האבען גענומען אויף זיר‬ ‫קלאפ אין טיש און אויסרופען; מבאן‬
‫מנהגים איז עם חל אויך אויף די‬
‫מודעה רבא לאורייתא אור ייתא‪ .‬מיט‬
‫קינדער‪ ,‬אבער דאס הייסט גענייטע‬ ‫וואם גייט מען אוועק און וואס נעמט‬
‫חסידים ”‪.‬‬ ‫מען מיט זיך‪.‬‬

‫ל״ג בעשר*‬
‫א‪ .‬א סעודת מזונות פאר תפלת אין מיין חינוך הפרטי געווען אין ג׳‬
‫מעריב איז געווען ביי חסידים יר״ש זמנים! תרג״א‪ ,‬תרנ׳׳ד‪ ,‬תרנ״ה‪ .‬אין‬
‫פון די שווערע זאבן‪ .‬די חסידי׳שע דער גמרא שטייט* אין אשה כורתת‬
‫יר״ש׳ם פלעגן זיך מאטערן צו גע־ ברית ובו׳׳ אבער דא רעדט מען פון‬
‫פינען א היתר אויף דעם‪ .‬הרה״ח א מקבל‪ .‬אין כלי איז פאראן דריי‬
‫ר׳ הלל פלעגט זאגן אויף דעם כמה ענינים! חיצוניות הכלי‪ ,‬פנימיות הכלי‬
‫טעמים! א( פאר תפלת מעריב מעג און תוכיות הכלי ע״ד ווי די ג׳‬
‫מעד׳ ב( עס איז א דבר המועיל‪ ,‬עם ארונות וואם בצלאל האט געמאכט‪.‬‬
‫דאווגט זיך בעסער‪ .‬ומכש״ב פאר זהב מבפנים ומבחח ובתוכו של עץ‪.‬‬
‫ספירת העומר‪ .‬בדרך כלל ווילט זיך אין חסידות איז מבואר דער ענין‬
‫ניט ציילן‪ ,‬עם איז א שווערע זאך‪ .‬באריכות‪ ,‬זהב מבפנים איז יראה‬
‫און אז מ׳נעמט א ביסל משקה ביי עילאה‪ ,‬זהב מבחח איז יראה תתאה‪,‬‬
‫א חסיד׳ישן פארבריינגען איז בדיחא ושל עץ איז דער ענין צומח‪ ,‬דאם‬
‫דעתי׳ און עם ציילט זיך געשמאקער‪ .‬הייסט דער חיבור פון ביידע מדריגות‬
‫ב‪ .‬דעם ענין אין המקבל כורת ברית יראה‪ ,‬אז יראה תתאה זאל עולה זיץ‬
‫אלא למי שעושה אותו כלי‪ ,‬איז דאם אין יראה עילאה און יראה עילאה‬
‫זאל נמשך ווערן אין יראה תתאת‬
‫עפ״י סיבה נשמטה כאן סיום ד‪,‬שיחד‪,‬‬ ‫‪(39‬‬
‫‪ (1‬זע וועגען רעם בקונטרס לג בעומר‬ ‫ונדפסד‪ ,‬לד׳לן בסוף הספר‪.‬‬
‫ה׳שי׳ת ע׳ ‪.215‬‬ ‫•( שיחה זו נדפסה בלקוט לג ואח׳׳כ‬
‫‪ (2‬סנהדרין כב‪ ,‬ב — בשינוי לשון קצת‪.‬‬ ‫בלקו״ד כרך ד )‪5‬׳ תקצט ואילך(‪.‬‬
‫‪117‬‬ ‫ספר השיחות — ח׳תש״ד‬

‫האט עס גאר ניט באמערקט‪ ,‬עם‬ ‫ג‪ .‬יראה עילאה איז ניט דער ענין‬
‫איז גאר ניט געווען קענטיג אז עס‬ ‫פוץ עומק הפלאה והבדלה אמ יראה‬
‫איז א ענין‪ .‬אץ הוד כ״ק אאמו״ר‬ ‫תתאה מיינט ניט קיץ עונשים‪ ,‬די‬
‫הרה״ק רקןט מיר דאן געמאכט צו דץ‬ ‫בייטש‪ .‬אפילו ווען עם איז ח״ו פאראן‬
‫אויפמערקזאם‪.‬‬ ‫די עונשים ויסורים׳ מיינט מען ניט‬
‫די גשמיות פץ דעם‪ ,‬נאד דעם טוב‬
‫ד‪ .‬הוד כ״ק אאמו״ר הרה״ק איז גע־‬
‫הנעלם וואט איז פאראן אץ דעם‪ ,‬וד‬
‫ווען מורגל בברכות‪ .‬יעדע שעה אדער‬
‫דער רבי — הוד כ״ק רבינו הזקן —‬
‫לכה״פ צורי שעה האט ער זיך נוהג‬
‫רעדם אין אגה״ק )סי׳ כ ‪.0‬‬
‫געווען צו זאגן א ברכד‪ -‬אין ברכות‬
‫יראה תתאה הייסט‪ ,‬אז מען וריסט‬
‫זיינען דאך דא כמה דרגות מיט שם‬
‫אז מ׳איז תתאת יראה עילאה מיעט‪,‬‬
‫ומלכות אץ אן שם ומלכוו^ במקום‬
‫אז מען זאל וועלן זיץ א עילאה‪ .‬יראת‬
‫וואו מ׳דארף זאגען בשם ומלכות אץ‬
‫שמים בבלל האט א שיעור ביי יעדן‬
‫ער האט געזאגט אן שם ומלכות את‬
‫לפי עדכו‪ ,‬ו ד הוד כ״ק אאמו״ר הרה״ק‬
‫ער ניט יוצא׳ אץ במקום וואו מ׳דארף‬
‫האט אמאל איינעם געזאגט וועגן ווא־‬
‫ניט זאגן שם ומלכות אץ ער האט‬
‫שען זיד — נט״י לסעודה — מיט א‬
‫יא געזאגט את ער עובר א איסור‪.‬‬
‫האנטוך אז דאם איז ניט לפי ערכו*‪.‬‬
‫הוד ב״ק אאמו״ר הרה״ק פלעגט אפט‬
‫אפילו די הנהגה צו וואשן זיד נט״י‬
‫זאגן• דעם פסוק‪ :‬ברוך אתה הוי׳‬
‫לסעודה ג׳ פעמים‪ ,‬את דאד באמת‬
‫למדני חקיך‪.‬‬
‫עפ״י דץ גענוג נאר ב׳ פעמים‪ ,‬מער‬
‫ה‪ .‬בדרך כלל דינען פאראן ד׳‬ ‫ניט וואם ביי חסידים איז אנגענומען‬
‫מדריגות* רשימה‪ ,‬כתיבה‪ ,‬חציבה אץ‬ ‫די הנהגה צו וואשן זיך ג״פ‘‪ ,‬אבער‬
‫חקיקה‪ .‬רשימה איז ניט מער ווי א‬ ‫די זהירות פץ האלטן א האנטוך ביי‬
‫רשימה בלבד‪ ,‬כתיבה איז אותיות בדיו‬ ‫וואשן ‪ tt‬דארף מען זיץ שייך דערצו‪.‬‬
‫על גבי קלף אבער ניט מער ווי א‬ ‫איז אין מיץ חינוך הפרטי צו‬
‫גילוי פץ אותיות‪ ,‬חציבה מאכט עס‬ ‫ויע ח א כלי לקבל‪ ,‬וואט אץ כלי את‬
‫פאר א כלי און חקיקה איז נאד הע־‬ ‫פאראן דריי ענינים — כנ״ל — איז‬
‫כער‪ .‬חקיך דינען די עניני עוה״ז‪,‬‬ ‫דאם געווען אין די זמנים פץ תרנ״א‪,‬‬
‫למדני חקיך מיעט קלוג ווערן פץ‬ ‫תרנ״ד אץ תרנ״ד״ אין יאר תרנ״ד‬
‫די חקיקות עוה״ז אץ וויסן וואם דאם‬ ‫האט זיך הוד כ״ק אאמו״ר הרה״ק‬
‫מיינט‪.‬‬ ‫פאר מיר מתגלה געווען‪ .‬ער האט מיר‬
‫געמאכט צו זיין אויפמערקזאם אויף‬
‫‪ (5‬כנראה‪ ,‬איז די בתנה‪ ,‬אז דערמים‬ ‫יעדע זאך‪ .‬בכלל איז געווען ביי הוד‬
‫פלעגט ער ממלא זיין ווען ער האט נים‬ ‫כ״ק אאמו״ר הרה״ק ענינים וואם מען‬
‫געד׳אט א ברכד‪ .‬צו מאכן‪.‬‬
‫‪ (6‬צע״ק מענין רשימד‪ .‬חציבד‪ ,‬הק״קד‪.‬‬
‫עשי׳ )המא׳ לדיבץ ע‪1‬ין רשימה כו׳ בביכל‬ ‫‪ (3‬זע אוץ קוגסרס העבודה בסוסו‪.‬‬
‫לד‪.‬בץ ענין הברכות( עיין ד״ה קדש ישראל‬ ‫‪ (4‬זע בית יוסף בסוד יודה דעה סימו‬
‫— סוף המשך רס״ו‪.‬‬ ‫סס קחב לתתלתו בשם הריב״א‪.‬‬
 ‫ספר השיחות — ח׳תש״ד‬
‫פון די באבע רבקה — די מוטער פץ‬
‫הוד כ״ק רבינו הזקן — זי פלעגט‬
‫דערציילן די מעשיות פאר אים אץ‬
‫פאר ר׳ משה׳ן — בנו הצעיר של‬
‫הוד כ״ק רבינו הזקן‪ .‬הוד ב״ק‬
‫אאזמו״ר הרה״ק צ״צ איז דעמאלט‬
‫אלט געווען זיבן־אכט יאר און ער‬
‫פלעגט פארשרייבן אלץ וואס די באבע‬
‫רבקה האט פאר זיי דערציילט‪ .‬אץ‬
‫הגם ער איז נאך דאן געווען א קינד‬
‫האט ער עם אזוי פארצייכעגט‪ ,‬אז‬
‫ווען איינער האט עם געזען האט ער‬
‫געמיינט‪ ,‬אז דאם האט געעזרי ‪ p‬א‬
‫יונגערמאן פון צוואנציג דרייםיג יאר‪.‬‬
‫ער איז מקטרג אויפ׳ן עם ישראל אמ‬
‫ח‪ .‬אייגע פון די םיפורים האט די‬
‫באבע רבקה דערציילט‪ ,‬אז בעת הוד‬
‫כ״ק רבינו הזקן איז געווען א קינד‬
‫פץ פיר פינף יאר איז אמאל געקד‬
‫מען צו ר׳ ברוך׳ן אויף דער פאםע־‬
‫םיע זיץ זיידע ר׳ משה‪ ,‬האט ער גע־‬
‫זען דעם םדר הלימוד פץ זיץ אור־‬
‫אייניקל — הוד כ׳׳ק רבינו הזקן —‬
‫ווי ער לערנט מיט זיין מלמד אין‬
‫גארטן אץ ער חזר׳ט פאר זיך דעם‬
‫לערנען אץ גארטן‪ ,‬האט ר׳ משה אים‬
‫געפרעגט‪ :‬וראם האמטו האלט? האט‬
‫אים הור כ״ק רבינו הזקן געענטפערט‪:‬‬
‫איך האב האלט די בלויע‪ ,‬דעם אויר‬
‫וואם מ׳קען ניט מלכלך דין‪.‬‬
‫ט‪ .‬הוד כ״ק רבינו הזקן האט‬
‫מבאר געווען צו זיץ ברודער הרה״ג‬
‫והרה״ח ובו׳ ר׳ מרדכי עפעם א‬
‫ענין אץ האט אים געזאגט‪ ,‬אז ער‬
‫זאל צו^יגן זיץ אויער וועט ער הערן‬
‫אז אונטער דעם שטיץ גייט א מעין‪,‬‬
‫א קוואל וואםער‪ .‬שפעטער אץ א צייט‬
‫‪118‬‬
‫ו‪ .‬מיץ ערשטער ל״ג בעומר ביי הוד‬
‫כ״ק אאמו״ף הרה״ק איז געווען מיט‬
‫פופציג יאר צוריק אין יאר תרנ״ד׳‬
‫מ׳איז דאן ארויסגעפארן אין פעלד‪.‬‬
‫אלע רביים און אויך הוד כ״ק רביגו‬
‫הזקן האבן ליב געהאט פעלד׳ צו דץ‬
‫א איש שדת מורנו הבעש״ט איז גע־‬
‫ווען א איש שדה‪ .‬הוד כ״ק אאזמו״ר‬
‫הרה״ק צ״צ האט דאס מבאר געווען‪.‬‬
‫ער — דער בעש״ט — האט אויף‬
‫זיך גענומען און האט מצליח געווען‬
‫מתקן צו זיץ די בירורים און ניצוצות‬
‫פון דעס איש שדה‪ .‬אלע וריסען ווער‬
‫עם ווערט אנגערופן איש שדה‪ /‬וואס‬
‫דערפון נעמען זיך אלע גזירות אויף‬
‫איח‪ .‬מורנו הבעש״ט האט מגלה גע־‬
‫ווען אז אפילו די פשוטים פץ בני‬
‫יעקב וואם אויף זיי שטייט לא כליתם‪,‬‬
‫לא מיבעי די בעלי צורה בני עלי׳‬
‫ווי דער רשב״י נאר אפילו די אנשים‬
‫פשוטים דינען אויך בני אלקים‪.‬‬
‫ז‪ .‬הוד פ׳ק רבינו הזקן איז געבוירן‬
‫געווארען אין א הוטע‪ ,‬אויף אוקריי־‬
‫נישען לשץ הייסט דאם א פאסעסיע‪.‬‬
‫די פאסעסיע האט געהערט צו הרב‬
‫ר׳ ברוך׳ דער פאטער פץ הוד כ״ק‬
‫רבינו הזקן‪ ,‬וואם ער האט דאם בא־‬
‫קומען אין נדן פץ ד ץ שווער הר׳‬
‫אברהם‘‪.‬‬
‫הוד כ״ק אאזמו״ר הרה״ק צמה צדק‬
‫האט בילדותו געהערט פיל מעשיות‬
‫‪ (7‬זע בארוכה הוספות לביאורי הזהר‬
‫בתחלתו‪ .‬אור התורה תולדות ד״ה ויגדלו‬
‫הנערים‪.‬‬
‫‪ (8‬וועגן עם בארובד‪ .‬זע זכרוגות —‬
‫מכ״ק מו‪-‬ח אדמו״ר זצוקללה״ה נבג*מ זי־ע‪.‬‬
‫‪U9‬‬ ‫ספר ‪ — mmttrn‬ון׳ווש״ד‬
‫אמאל דעם זעל ‪ p‬מאמר אץ אנגע־‬
‫פאנגען להבין ענין הילולא דרשב״י‪.‬‬
‫רוטשעי )נהר לבן(‪ .‬אין יענער סביבה‬
‫יא‪ .‬דער תובן המאמר ד״ה בחד‬
‫קטירא אתקטרנא־‪ .‬עם איז ידוע" אז‬
‫ביום ההסתלקות איז די המשכה‬
‫כללית והעלאה כללית פץ דער עבודה‬
‫במשך ימי חייו בעלמא דין‪ .‬בכלל איז‬
‫דער ענין העבודה‪ ,‬די המשכת המוחין‬
‫בהמדות והעלאת המדות והתכללותן‬
‫במוחין‪ .‬דערפאר איז די הסתלקות פץ‬
‫רשב״י געווען אין טאג פץ ספי׳ הוד‬
‫שבהוד׳ ווייל עיקר המדות איז חמשז^‬
‫אין זהר שטייט" חמשה איגץ ששה‬
‫ושבעה אינון‪ .‬מדות לעצמן דינען‬
‫חמשה‪ ,‬אבער די כוונה איז דאך‬
‫להמשיך איז דאם איז די מדה הששית‪,‬‬
‫עם דארף דאך אבער זיץ א מקבל‪,‬‬
‫א מקום וואו להמשיך‪ ,‬אץ דאם איז‬
‫די ספי׳ השביעיות‬
‫ענין ספירת העומר איז המשכת‬
‫מוחין אין מדות׳ אויף לברר זיין די‬
‫מדות דתהו‪ .‬מדות דתהו איז יעדע‬
‫ספירה בפ״ע‪ ,‬שאין נותנים מקום זה‬
‫לזה‪ .‬מדת הגדולה איז בבחי׳ אין‬
‫גבול‪ ,‬אויף צו משפיע דץ בין לראוי‬
‫בין לשאינו ראוי כל כך׳ ווי מיר‬
‫געפינען ביי אברהם אבינו ע״ה אז ער‬
‫האט זיך מצטער געווען אויף העדר‬
‫ההשפעה‪ .‬די צוריטע מדה איז גבורה‪,‬‬
‫צמצום בלי גבול‪ ,‬אז גם שמים לא‬
‫זכו בעיניו‪ ,‬במלאכיו ישים תהלה‪,‬‬
‫אבער באמת דארף זיץ די התכללות‬
‫און דאם איז דער בירור פץ תיקץ‪,‬‬
‫אז יעדע ספי׳ איז נותנת מקום צו‬
‫אדום איז דער מעין נתגלה געווארן‬
‫און מען פלעגט אים דופן! ביאלי‬
‫איז געווען א מכשף האט ער געמאכט‬
‫כישוף און עם איז געודארן א מגיפה‬
‫ר״ל און דורך דעם וואם זיי האבן‬
‫געטרונקען פץ די וואסער פון דעם‬
‫קוואל — ביאלי רוטשעי — זיינען‬
‫זיי געהיילט געווארן•‪.‬‬
‫אמאל דיגען מיר געפארן צו דער‬
‫פאסעסיע זען‪ ,‬איז שוץ גארניט גע־‬
‫ווען קענטיג‪ ,‬נאר עם דינען געווען‬
‫שטייגער‪.‬‬
‫י‪ .‬הוד כ״ק רבינו הזקן׳ הוד כ״ק‬
‫אדמו״ר הרה״ק האמצעי‪ ,‬הוד כ״ק‬
‫אאזמו״ר הרה״ק צמח צדק‪ .‬הוד כ״ק‬
‫אאזמו״ד הדרדק מוהר״ש און הוד‬
‫כ״ק זמזמו״ד הרה״ק פלעגן ל״ג בעומר‬
‫פארען אין פעלד‪ .‬אין יאר תרנ״ד‬
‫וואם די קביעות ל״ג בעומר איז גע־‬
‫ווען אזוי ווי היי־יאר בין איך געפארן‬
‫מיט הוד כ״ק אאמו״ר הרה״ק אין‬
‫פעלד‪ .‬הוד כ״ק אאמו״ר הרה״ק האט‬
‫דאן אפגעדאווענט ארוס צען אין דער‬
‫פרי און האט געזאגט א מאמר אץ‬
‫גאך האלב צוועלף זיינען מיר ארויס־‬
‫געפארן אץ קייגער האט ניט גע־‬
‫וואוסט דערפץ‪ .‬מיר זיינען דאן גע־‬
‫פארן צו ר׳ זלמן שצערביגער•' אץ‬
‫דארטן איז געווען גילדים‪ .‬יענעם יאר‬
‫האט הוד כ״ק אאמו״ר הדדדק געזאגט‬
‫דעם מאמר בחד קטירא אתקטרנא און‬
‫‪ 24‬יאר שפעטער אץ יאר תרע״ח האט‬
‫הוד ב״ק אאמו״ר חרה״ק געזאגט נאד‬

‫‪ (11‬זע אויך קונסרס לג בעומר תש*ת‪.‬‬ ‫‪ (9‬זע קוגסרם ער׳׳ת תמוז תש״ב ן׳ ‪.29‬‬
‫‪ (12‬ח״ג דרג״ד ע״א‪.‬‬ ‫‪ (10‬זע שיחת תה״פ תרצ*ד אות וא׳י‪.‬‬
 ‫ססר השיחות — ה׳תש״ד‬
‫בער‪ .‬אין ניגון איז אויך דא הויך‬
‫גשמי און הויך רוחני‪ ,‬וואם דאם איז‬
‫בכלל דער הפרש פון ניגונים דעלמא‬
‫ביז ניגוני חב״ד‪ .‬אין ניגון דעלמא‬
‫מיינט הויך א הויכער קול‪ ,‬ווי עם איז‬
‫דא די כללים אין נגינה‪ ,‬א אכטל‪.‬‬
‫א פערטל — איך בין ניט בקי אין‬
‫דעם — אבער דאס איז העכער אין‬
‫גשמיות‪ .‬אין א חסידי׳שען ניגץ מיינט‬
‫העכער‪ — ,‬טיפער‪ ,‬ברייטער‪ ,‬עמקות׳־‬
‫דיגער‪ ,‬אבער ניט א העכערען קול׳‬
‫אז מ׳שרייט אוים העכער רעם קול‪.‬‬
‫גילוים אין עולם אויף צו מאכן דעם‬
‫יג‪ .‬עם איז פאראן א שאלה כללית‬
‫וואס יעדערער פרעגט ביי זיך‪ :‬וואם‬
‫איז דער חילוק פון אמאל ביז היינט?‬
‫בכלל דארף יעדערער וויסן זיינע‬
‫מעלות און זיינע חסרונות‪ .‬בשם ווי‬
‫מ׳דארף וויסען די ^יגענע חסרונות‬
‫אזוי דארף מען אויך וויסן די איי־‬
‫גענע מעלות‪ .‬אמאל אז מ׳האט גע־‬
‫טראכט וועגען זיך איז מען געווארען‬
‫א חסידות׳עד איד און היינט פועל׳ט‬
‫עם גארניט‪ .‬אמאל איז ביי יעדן איד‬
‫געווען א הנחה בפשיטות דער‬
‫תכלית ירידת הנשמה בגוף‪ .‬אפילו א‬
‫פשוט׳ער איד פלעגט אויפשטיץ אין‬
‫דער פרי׳ זאגן ברכת מותר אץ‬
‫אוועקגיין אין שוהל אפדאוונען‪ .‬פלעגט‬
‫ער אנזאגן זיין וריב‪ ,‬אויב ס׳וועט‬
‫ווער קומען צו אים‪ ,‬זאל זי וויסן אז‬
‫ער איז אין ביהמ״ד‪ .‬אפדאוונען איז‬
‫אפילו א טוטווייער ווארט‪ ,‬אבער דער‬
‫פשוט׳ער איד האט דאם געזאגט מיט‬
‫א תמימות‪ .‬ביי אים איז דאם געווען‬
‫א פריעת חוב‪.‬‬
‫מיט א ארשין ” העכער איז מען הע־‬
‫אמאל פלעגט א קליין־שטעטעל׳־‬
‫דיגער איד אפצאלן א גמילות חסד‪ ,‬א‬
‫‪120‬‬
‫די ספירה האחרת‪ ,‬וואם יעדע ספירה‬
‫איז כלולה מעשר‪ ,‬וואס אפילו כשהן‬
‫לעצמן זיינען זיי בהתכללות‪.‬‬
‫די הסתלקות הרשב״י איז געווען‬
‫כספי׳ הוד שבהוד‪ ,‬עס שטייט יודע‬
‫ה׳ ימי תמימים ונחלתם לעולם תהי'‪,‬‬
‫זאגט אויף דעם דער אבן עזרא׳ אז‬
‫דאס איז ע״ד ווי את מספר ימיך אמלא‪.‬‬
‫אין מדרש שטייט כשם שהם תמימים‬
‫כך שנותיהם תמימים‪ .‬ונחלתם לעולם‬
‫תהי׳ דורך זייער עבודה איז די‬
‫התכללות המדות אץ זיי זיינען ממשיך‬
‫עולם א כלי‪ .‬וואם דער גילוי דערפץ‬
‫וועט זיין לעתיד במ״ש ונגלה ככוד‬
‫הוי׳ ודאו כל בשר‪ ,‬אז דער בשר‬
‫הגשמי וועט זען אץ מען וועט זען‬
‫די מעלה פון עוה״ז הגשמי‪ ,‬אז נאר‬
‫השי״ת אליץ ק?ץ מאבן אזא עולם‪.‬‬
‫יב‪) — .‬הרש״ל ג‪ .‬שי׳ האט געזוג־‬
‫גען א ניגון‪ ,‬ואמר ב״ק אדמו״ר‪— (:‬‬
‫אין ליובאוויטש זיינען געווען די‬
‫וועלכע האבן אלע מאל געבראבט נייע‬
‫ניגונים‪ .‬פריער איז דאס געווען ר׳‬
‫איסד 'יאנאווסקי׳ נאכדעם ר׳ מענדל‬
‫יאנאווסקי‪ ,‬ר׳ אהרן און ר׳ משה‬
‫חאריטאנאוו האבן אליץ מחבר געווען‬
‫ניגונים‪.‬‬
‫אמאל האט הוד כ״ק אאמו״ר הרה״ק‬
‫געזאגט! בדרך כלל ניגץ איז המשכת‬
‫המוחין בהמדות והעלאת המדות‬
‫במוחין‪.‬‬
‫עס איז פאראן הויך אין גשמיות‬
‫אץ הויך אין רוחניות‪ .‬הויך אין‬
‫גשמיות מיינט‪ ,‬אז מען שטעלט זיו‬
‫‪ (13‬שם מדת האורך ברום ‪ r‬ג‬
‫‪121‬‬ ‫ססר ‪ - - jnimtem‬ח׳ווע״ד‬
‫האט ביי אים געפרעגט‪ p :‬ציץ׳ דו‬
‫האסט געגעסןז‬
‫ענטפערט ער‪ :‬ברוד השם‪.‬‬
‫ביזטו זאטז‬
‫ענטפערט ער וריטער‪ :‬בריד השם‪.‬‬
‫פרעגט אים ודדער הוד כ״ק‬
‫אאזמו״ר הרה״ק מוהר״ש‪ :‬צוליב וואם‬
‫האסטו געגעסן?‬
‫ענטפערט ‪ p‬ציץ‪ :‬איד בץ דח־‬
‫א איד׳ איד זאל האבן כח צו דאוונען׳‬
‫זאגן א קאפיטל תהלים‪ ,‬מפרנס ד ץ‬
‫מיינע בני בית‪.‬‬
‫נאכדעם האט הוד כ״ק אאזמו״ר‬
‫הרה״ק מוהר״ש געהייסן דופן איוואן‬
‫דעם משרת פון תצר אץ פרעגט ביי‬
‫אים‪ :‬האסטו געגעסעןז‬
‫יא׳ ענטפערט ער‪.‬‬
‫— ביזטו זאט?‬
‫‪ -‬יא‪.‬‬
‫— צוליב וואס האסטו געגעח?‬
‫ענטפערט איוואן‪ :‬איד זאל קענען‬
‫לעמ•‬
‫— צוליב וואם לעבסטוז‬
‫איד זאל קענען ע ח׳ איז געוועז‬
‫איוואנ׳ס תשובר‪-‬‬
‫די מעעזה איז א סיפור פשוט׳ אבער‬
‫מען זעט די עמקות אין דעם סיפור׳‬
‫אז א איד לעבט צוליב קענען דאוונען׳‬
‫זאגן א קאפיטל תחלים והדומה און‬
‫דאס איז געווען אמאל די הנחה‬
‫פשוטה‪.‬‬
‫מוהו״ש צזגעדופן די קינדער צו זיד‬
‫טו‪ .‬עם שטייט טאקע ששת ימים‬
‫תעבוד‪ ,‬אבער מ ח האט געוואוסט‪ ,‬אז‬
‫השי״ת איז דער זן ומפרנס אץ וברכד‬
‫ה' אלקיד בכל אשר תעסזד‪ -‬אמאל האט‬
‫מ׳דארף ד ץ א איד׳‬ ‫מ ח געוואוסט׳‬
‫היינט ווייס מ ח אז מ׳דארף ד ץ א‬
‫דרייערל אדער ‪ 8‬פינפערל מיט ‪8‬‬
‫שמחה׳ אט מיט אזא נועם ‪ p8‬עריבות‬
‫פץ פריעת חוב פלעגט ער דאוונען‪.‬‬
‫מצד דיגע תמימות האט מען אים ניט‬
‫געקענט חושד ד ץ אין א מחשבה זרה‬
‫פון *אפדאוונעך‪ ...‬אזוי אח אויד גע־‬
‫ווען די הנועה פץ דער פשוט׳ער‬
‫אידענע‪ .‬עם האט זיך געזען דער‬
‫ראשית עריסותיכם תרימו תרומה לה׳‬
‫אפילו ביי דער אידענע וואם האט נים‬
‫געקענט קיץ עברי׳ האט זי אוועק־‬
‫געגעבען דעם ראשית עריסותיכם לה׳׳‬
‫איר ארבעט אץ די הכנה לשבת׳ חלה‬
‫נעמען והדומד‪-‬‬
‫דערציילן א מעשה‬ ‫יד‪ .‬איד ויעל‬
‫בקיצור‪ ,‬וואט אח אפילו א מעשה‬
‫ידוע“‪.‬‬
‫אמאל איז הוד כ״ק אאזמו״ר הרה״ק‬
‫מוהר״ש געזעסן אץ סוכה אץ האט‬
‫געלערנט‪ .‬אין סוכה אח כידוע געווען‬
‫אלע ספרי לימוד‪ .‬אין גארטן האבן‬
‫זיך דאן געשפילט די קינדער‪ ,‬הוד‬
‫כ״ק אאמו״ר הרה״ק‪ ,‬דער פעטער אץ‬
‫די מומע׳ די דינען נאך געווען קליי־‬
‫נע קינדער אץ האבן גערעדט צווישן‬
‫זיך׳ וואס איז דער חילוק פץ א איד‬
‫בח א גוי׳ די האח קיץ גוים ניט‬
‫געקענט בלויז דעם שומר פץ הויף‬
‫אץ ער האט אויך גערעדט אידיש‪.‬‬
‫ח ח הוד כ״ק אאזמו״ר הרה״ק‬
‫אץ האט די געזאגט‪ ,‬קומט וועל איד‬
‫איין■ ווייזן דעם הפרש אץ האט גע־‬
‫הייח רופן ד׳ ‪ p‬ציונ׳ען דעם משרת‬
‫וועלכער אח געווען א איש פשוט אץ‬
‫‪ (14‬זע שימת ססזו וזשי׳ג אווז לס‪.‬‬
 ‫ספר העיחות — ח׳תע״ד‬ ‫‪122‬‬

‫מען וועגן יענעם‪ .‬און דאם איז מצד‬ ‫מענטש׳ און מענטשן זיינען פאר‪8‬ן‬
‫דעם אויר‪ .‬אויר איז אור י׳‪ ,‬אז דער‬ ‫הילצערנע מענטשן אויך‪ .‬אט ווי א‬
‫יו״ד זאל לייכטן‪ .‬די נשמה פץ א‬ ‫שניידער מאכט א מלבוש פאסט ער‬
‫איד זאל זיין בגילוי׳ זאגן איש״ר‬ ‫צו אויף א הילצערנעם מענטש׳ עם‬
‫בכל כחו׳ ווי דער פירוש איז בכל‬ ‫איז דאך אין פלוג א מענטש׳ מ׳זעט‬
‫כה כוונתו‪ .‬אויר איז מכלה אפילו‬ ‫דאך אז ער פאסט צו א מלבוש׳ אבער‬
‫ברזל‪ ,‬אן שום סיבה ווערט דער ברזל‬ ‫פארט א הילצערנער‪.‬‬
‫נתקלקל ונכלה‪ .‬עם דארף זיץ אור י'‪,‬‬ ‫אמאל האט מען געוואוסט׳ אז מען‬
‫אד דער י׳ זאל לייכטן׳ עם זאל אוועק־‬ ‫דארף*״( זיין א איד‪ ,‬מ׳דארף זיץ א‬
‫נעמען די הנחות העולם‪.‬‬ ‫יר״ש׳ א חסיד‪ .‬היינט דארף מען‬
‫קענען׳ מ׳דארף קענען לערנען׳‬
‫טז‪ .‬א חסיד איז געקומען צו הוד‬ ‫מ׳דארף קענען חסידות‪ .‬ער מיט דער‬
‫כ״ק אאזמו״ר הרה׳׳ק מוהר״ש אויף‬ ‫זאך זיינען צוויי ענינים‪ .‬ער דארף‬
‫יחידות און האט זיך געקלאגט‪ ,‬אז ער‬ ‫קענען לערנען‪ .‬ער איז א באזונדער‬
‫איז א בעל תחבולות‪ .‬יעדער זאד און‬ ‫זאך‪ .‬אמאל איז געווען זיין׳ היינט איז‬
‫יעדער ענין נעמט ער בערמומית‪ .‬האט‬ ‫קענען‪ .‬זיין און קענען זיינען גאר‬
‫אים הוד כ״ק אאזמו״ר הרה״ק מוהר״ש‬ ‫באזונדערע זאבן‪.‬‬
‫געזאגט׳ אז ער זאל פאסטן זעקם‬ ‫די סבה דערויף! אמאל האט מען‬
‫הונדערט תעניתים‪ .‬איז דער חסיד‬ ‫געטראכט וועגען זיך און היינט טראכט‬
‫געבליבן זייער פארוואונדערט‪.‬‬
‫*‪ ( 14‬דאם איז אויך איינע פון די ענינים‬
‫דספירת העומר — המשכת המוחין במדות‘‪,‬‬
‫און דאמאלם תערט דער מענש — זיין‬ ‫אז מען זאל זיך אויפפירען לוים דער‬
‫נשמה זיין גוף און אלע זיינע ענינים —‬ ‫הוראת המוחין והשכל — אט דאם וואם‬
‫איין ז‪8‬ד•‬ ‫ער קען )במוחו( לערנען )נגלה דתורה(‪,‬‬
‫און זער וועג דערצו איז דורך פנימיות‬ ‫חסידות )פנימיות התורה( — זאל ער זיין‬
‫התורה‪ .‬תאם בעתייזט אין תורד‪ .‬גופא׳ אז‬ ‫אין טאג טעגליכען לעבען‪ .‬אז ער און זיינע‬
‫אלץ איז איינם‪ .‬פנימיות התורד‪ .‬בעתייזם*‬ ‫ידיעות זאלען זיין איין זאך‪.‬‬
‫תי אין תורה איז רזי תורה און תורה‬ ‫און‪ ,‬אייגענטליך‪ ,‬איז דאס אויך מהענינים‬
‫הנגלית — לבושא דאורייתא‪ ,‬גופא דאורייתא‪,‬‬ ‫פון פנימיות התורה — וואס דער גילוי פון‬
‫לנשמתא‬ ‫ונשמתא‬ ‫דאורייתא‬ ‫נשמתא‬ ‫דעם איז לג בעומר )לקמן אות בא( — צו‬
‫דאורייתא* — איין זאך‪ .‬ובפרט בלג בעומר‪,‬‬ ‫פאראייניגען און בעווייזען אז אלץ איז‬
‫תאם די גילויים פון לג בעומר זיינען‪ ,‬תאם‬ ‫אחדות ‪ :‬חומריות איז מער ניט ווי‬
‫דער בעל ההילולא — רבי שמעון בן יוחאי‬ ‫אנאויםווייניגטטע זאך וואס מדארף מזכך זיין‪,‬‬
‫— האט מגלה געתען רזי דרזין‪» .‬מלין*‬ ‫און מאכען דאס פאר אוים חומריות‪ ,‬און‬
‫קדישין דלא גליאן עד השתא ‪ . . .‬דהוא‬ ‫אין גשמיות — ארויסבריינגען די פנימיות‬
‫)קוב״ה( וכל סייעתי׳ קדישא דילי׳ אתו‬ ‫דערפון‪ ,‬תאם פאראיינציגט זיך מיט רוחניות‬
‫למשמע בחדוה מלין סתימין״‪.‬‬ ‫ונשמת הדבר‪.‬‬

‫‪ {2‬זע קונסרס לימוד החסידות פי״א‪.‬‬ ‫‪ (1‬ערקלערס אין דרוטי ספירת העומר‬
‫‪ (3‬זע זוהר ח׳׳ג קנב‪ ,‬א‪.‬‬ ‫בארוכה‪ .‬זע אויך ד׳׳ה אני לדודי )קונטרס‬
‫‪ (4‬זוהר ח׳׳ג רפד‪ ,‬ב‪.‬‬ ‫נז — >ג בעומר תט״ח(‪.‬‬
‫‪123‬‬ ‫ספר ‪.‬השיחות — ה׳תש״ד‬

‫זמזזמו״ר הרה״ק מוהר״ש און האט‬
‫געפרעגט‪ :‬מיט וואס גייט מען אוועק?‬
‫האט אים הוד ב״ק אאזמו״ר הרה״ק‬
‫מוהר״ש געענטפערט!‬
‫נקוט האי כללא בידך־ די חסרונות‬
‫וואס דו וועסט זען ביי יענעם זאלסטו‬
‫וויסן אז עס איז ביי דיר דא די‬
‫חסרונות‪ .‬די מעלות — זאלסטו זען‬
‫קובע זיין אין זיך‪.‬‬
‫די שנזה פון מורנו הבעש״ט אין‬
‫השגחה פרטית איז‪ ,‬אז דער אויבער־‬
‫שטער מאכט מען זאל זיך טרעפן אין‬
‫דער צייט מיט דעם מענטשן איז‬
‫עס צוליב א כוונה‪ .‬יעדערער דארף‬
‫זיין א מלמד ” אויף לערנען זיד פץ‬
‫אים‪ .‬און אויב מען גלויבט ניט אין‬
‫דעם איז מען א כופר ר״ל‪.‬‬
‫דער זעלבער יונגערמאן פלעגט‬
‫קומען שפעטער אין ליובאוויטש —‬
‫איך האב אים געקענט — האט ער‬
‫געזאגט‪ ,‬אז דעם רבי׳נס — הוד כ״ק‬
‫אאזמו״ר הרה״ק מוהר״ש — ווערטער‬
‫האבען אים געראטעוועט און גע־‬
‫שטעלט אויף די פיס‪ .‬ער פלעגט גיין‬
‫אויפ׳ן ציון פון הוד כ״ק אאזמו״ר‬
‫הרה״ק מוהר״ש און האט געקושט די‬
‫ערד‪.‬‬
‫וועלבער איז געווגן פץ די יושבים‪.‬‬
‫יח‪ .‬אין יעדער זאך דארף זיץ א‬
‫מלמד‪ .‬אויך ער אליין דארף דין א‬
‫מלמד‪ ,‬אז אנדערע זאלן זיך לערנען‬
‫האט געהאט א ידיעה אין לערנען‪,‬‬
‫פון אים‪ .‬ער גייט ארויס אין גאס‬
‫דארף מען זיך פון אים לערנען׳ ניט‬
‫ער זאל דארפן מאכן יענעם אויפ־‬
‫מערקזאם‪ ,‬אויך ניט שטעכן יענעם׳‬
‫נאר פון זיין הנהגה אליין זאל מען‬
‫זיך קענען לערנען‪.‬‬
‫געהאלטען ביי אוועקגיץ אין מסחר‬
‫‪ ( 15‬זע זכרונות ע׳ ‪.344 , 167‬‬
‫זאגט אים הוד כ״ק אאזמו״ר הרה״ק‬
‫מוהר״ש‪ :‬וואט מיינסטו פאסטן הייסט‬
‫ניט עסן פץ נץ החמה ביז דער‬
‫שקיעה׳ דאם הייסט דארן‪ .‬תענית איז‬
‫א עבודה‪ .‬טראכט אלע טאג ‪ 15‬מינוט‬
‫אדעתא דנפשי׳ וועגן זיך‪ .‬בלום פיך‬
‫מלדבר‪ .‬ניט מחשבת דא״ח‪ ,‬נאד‬
‫פשוט טראכטן וועגן זיך‪.‬‬
‫אז עס איז דורכגעגאנגען א צורי‬
‫יאר איז דער חסיד נשתנה געווארן‬
‫באו!ץ אחר לגמרי‪.‬‬
‫ווען הוד כ״ק אאמו״ר הרה״ק האט‬
‫מיר דערציילט דעם סיפור האט ער‬
‫געזאגט! ניט נאר איז ער נשתנה‬
‫געווארן אין כחות הנפש נאר א שינוי‬
‫ממהות למהות‪ ,‬ווען דו וואלסט אים‬
‫געזען וואלסטו נתפעל ווערן פץ דעם‬
‫שינוי ממהות למהות ביי אים‪.‬‬
‫)ואמר כ״ק אדמו״ר‪(:‬‬
‫אין גמרא איז דא א אויסשפראד‬
‫״זאת אומרת״‪ .‬פץ דעם סיפור קען‬
‫מען זיך ארויסנעמען‪ ,‬אז יעדערער‬
‫דארף טראבטען אלע טאג פופצן מינוט‬
‫וועגן זיך‪.‬‬
‫יז‪ .‬ביי הוד כ״ק אאזמר׳ר הרה״ק‬
‫מוהר״ש איז געווען א יונגערמאן‪,‬‬
‫דער יונגערמאן איז געווען א בר דעת‪,‬‬
‫ניט קיץ גרויסער למדן׳ אבער ער‬
‫און א בקי אין לקוטי תורה‪ ,‬ספרי‬
‫חסידות פון הוד כ״ק אאזמו״ר הרה״ק‬
‫צמח צדק אץ האט געלערנט די‬
‫מאמרי דא״ח פון הוד כ״ק אאזמו״ר‬
‫הדה״ק מוהר״ש‪ .‬דער יונגערמאן האט‬
‫איז ער אריינגעגאנגען צו הוד ב״ק‬
 ‫ספר ח שיזזזוו — ח׳תש״ד‬ ‫‪124‬‬

‫‪ j‬צו רשב״י האבן מיר א טענה‪,‬‬ ‫ווען יעדערער זאל זיך פארשטעלן׳‬
‫ער האט גענומען אויף זיך ביז ביאת‬ ‫ווען ער גייט אין גאם אח מאחוריו‬
‫המשיח" אח ער האט געהאט צו זיד‬ ‫הענגט נאך א דבר מאום‪ ,‬לאבן דאד‬
‫די תנאים ואמוראים‪ ,‬גאונים‪ ,‬די רביים‬ ‫אלע פח אים‪ ,‬איז ראך גלייכער‪ ,‬אז‬
‫פח חב״ד אח אנדערע רביים אח די‬ ‫מען נעמט ארונטער רעם דבר מאום‬
‫גאוני התורה‪ ,‬ער האט געהאט צו זיד‬ ‫אליץ פריער‪.‬‬
‫א גוטע ארמיי‪ .‬השי״ת זאל העלפן‬ ‫דעם ענין פץ לערנען זיך פץ‬
‫מען זאל מביר זיח דעם אמת אח דח‬ ‫יענעם דארפן ודםן די מדריבים‪ ,‬וואם‬
‫אמת‪.‬‬ ‫זיי זיינען מזכי הרבים אח אויב עם‬
‫איז ניט אזוי קען נאך חלילה זיח‬
‫בא‪ .‬מען באדארף זינגען א ניגח א‬ ‫פאדקערט‪.‬‬
‫התחלה צו שבועות‪ .‬ל״ג בעומר אח‬
‫שבועות האבן א שייכות זל״ז‪ .‬ל״ג‬ ‫יט‪ .‬אין די הזכרות וואס מען איז‬
‫בעומר איז גילוי פח פנימיות התורה‬ ‫מזכיר א נפטר זיינען פאראן נוםחאות‬
‫אח שבועות איז מ״ת פון גליא‬ ‫א( עליו השלום ב( נשמתו ע ח ג(‬
‫שבתורה‪.‬‬ ‫נשמתו בגנזי מדומים ד( זכותו יגן‬
‫עלינו ברוחניות ובגשמיות‪ .‬אט די‬
‫אלע נוםחאות איז לבד זאת וואם עם כב‪ .‬אויף תורה מא ‪ p‬מיר א ברכה‬
‫איז פאראן דער פירוש המלות‪ ,‬איז אשר נתן לנו תורת אמת‪.‬‬
‫אויך פאראן דער תו ‪ p‬הכוונה פח רעם‬
‫אמת איז דויד אח דורך‪ .‬אמת איז‬
‫פנימיות מדריגת הענין‪ ,‬וואם די ווער־‬
‫אזוי ווי דער ענין פח די אותיות‬
‫טער דייטן אן‪.‬‬
‫אלף מם תיו‪ ,‬ראש תוך פוף‪ ,‬וואם‬
‫די ערשטע דריי נוםחאות עליו‬
‫דאם איז דער קו הישר אין עבודו‪-‬‬
‫השלום‪ ,‬נשמתו עדן‪ ,‬נשמתו בגנזי‬
‫המשכת המוחין אין מדות‪ ,‬נאכדעם‬
‫מרומים זיינען תוארים פרטים‪ ,‬וואם‬
‫דארף מען דאס ממשיך דין אין די‬
‫געהערן צו דעם שכר הפרטי פח דעם‬
‫לבושים מחשבה דיבור ומעשה און‬
‫נפטר‪ ,‬אבער דער נוםח פח זכותו‬
‫ארויםברענגען אין א בפועל ממש‪.‬‬
‫יגן עלינו ברוחניות ובגשמיות דאם‬
‫מען דארף זיץ אמת דורך און דורך‪,‬‬
‫איז א תואר כללי וואם דער תואר איז‬
‫אין גאם ווי אין דעד היים אח איו‬
‫א בקשה אח א ברכה אז זכותו‪ ,‬לשח‬
‫דער היים ווי אין גאם‪ .‬מ׳זאל דץ‬
‫זכות‪ ,‬וואם עד האט מזכך געווען׳‬
‫אמת א דויד אח דויד אח אויף דעם‬
‫געמאכט ריץ‪ ,‬מבדיל געווען דעם‬
‫איז די ברכה‪ ,‬מ׳זאל מכיר זיין דעם‬
‫חומרי אח מתקן געווען דעם גשמי‪,‬‬
‫אמת אח דץ אמת‪.‬‬
‫יגן עלינו זאל אונז שטארקן‪ ,‬אז מיר‬
‫זאלן דוחה זיץ די חומריות אח די‬
‫גשמיות זאל זיין א בלי צו דעם אור‬
‫‪0 (16‬וכד‪ ,‬מה‪ ,‬ב‪.‬‬ ‫אלקי‪.‬‬
‫‪125‬‬ ‫סמר חשיחור! — ח׳מש״ד‬
‫ליל א׳ דחה״ש בסעודה‬
‫האבען זיך אנגערופען‪ :‬דרושים‪,‬‬
‫מאמרים‪ ,‬תודות(‪ • :‬וספרתם לכם‬
‫ממחרת השבת‪ ,‬דער מחרת השבת‬
‫דארף זיך ספירה׳גען אץ דורכדעם‬
‫תספרו חמישים יום‪ ,‬עם ווערט ליב־‬
‫טיג אץ מען דערזעט דעם שער הנו״ן׳‬
‫וואט ציילען ציילט מען נאר מ״ט‪,‬‬
‫נאר אויב עם ספירה׳ט זיך דער מחרת‬
‫השבת קומט מען צו צום שער הג ^‪.‬‬
‫און עם — הרח״א אמר על עצמו —‬
‫זעט זיך עם ניט‪.‬‬
‫דער פעטער — זאגט וריטער הוד‬
‫כ״ק אאזמד׳ד הרה״ק מוהד״ש —‬
‫רח״א א בן שבעים ושבעה א זץ פון‬
‫הוד כ״ק רביגו הזקן‪ ,‬אץ ער אליין‬
‫איז געווען אינגאנצען אויסגעטאן פץ‬
‫עניני עולם ודינט שבועות בייגאכט‬
‫אויף דעם גילוי פון שער הנדן׳ אץ‬
‫דאס האט מיך דערגומען‪.‬‬
‫דאס אלץ האט מיר הוד כ״ק‬
‫אאמדד הרה״ק געזאגט‪ ,‬האב איך פון‬
‫דעם פארשטאנען‪ ,‬אז דער גילוי פון‬
‫מועדים לשמחה פץ יעדען י ד ט איז‬
‫בכל עת וזמן‪ ,‬נאר מען באדארף זיין‬
‫כלים לקבל‪ .‬מ׳דארף גיט דין אין‬
‫בלאטע אץ ווען מ׳איז א טפח הע־‬
‫בער פץ די ערד מילט מען אנדעדש‪.‬‬
‫מען איז אין פינסטערניש‪ ,‬מיר גע־‬
‫פינען זיך היינט אין א גדויסע פינס־‬
‫טערניש און נאך מעד‪ ,‬וואם מען‬
‫מיינט‪ ,‬אז דער חשך איז אור‪.‬‬
‫ווי עם איז ידוע די מעשה פץ‬
‫הדה״ח ד׳ הלל פאריטשער‪ ,‬וואט ער‬
‫האט אמאל פארבראכט אין א ודץ‬
‫קעלער — אמאל פלעגען דץ די ורץ‬
‫הוד כ״ק אאזמו״ר הרה״ק מוהר״ש‬ ‫א‪.‬‬
‫האט געזאגט להוד כ״ק אאמו״ר הרה״ק‬
‫אויף יחידות‪ :‬איד בין ניט געווען‬
‫קיץ בעל בכי‪ ,‬איך האב ניט גע־‬
‫האט אויף וואס צו ודינען‪ ,‬איך בין‬
‫נעוץ דעד איעסטער קינד און אמאל‬
‫ביים פארהערען האב איך גוט גע־‬
‫מאכט‪ .‬אחי הרב״ש איז יא געווען א‬
‫בעל בכי‪ ,‬דער טאטע — הוד כ״ק‬
‫אאזמו״ר הרה״ק צ״צ — פלעגט זיך‬
‫ווינשען צו האבען א לב נשבר ווי‬
‫דער רב״ש — דעד צ״צ פלעגט דופן‬
‫אלע זייגע קינדער מיט דעם טיטול‬
‫ר׳ רב״ש׳ רי״ל‪ ,‬רי״נ ובו׳ — און‬
‫דאם איז געווען מצד דעם וואט ער‬
‫האט געהאט א קירוב גדול פון הוד‬
‫כ״ק רבינו הזקן ’(‪ ,‬און די הסתלקות‬
‫פץ הוד כ״ק רבינו הזקן האט אויף‬
‫אים דיער שטארק פועל געווען‪.‬‬
‫איינמאל די ערשטע נאכט שבועות‬
‫בין איך — דערציילט הוד כ״ק‬
‫אאזמו״ר הרה״ק מוהר״ש צו הוד כ״ק‬
‫אאמו״ר הרה״ק ‪ - -‬ארייגגעגאנגען זא־‬
‫גען גוט יום טוב צום פעטער הר׳‬
‫חיים אברהם‪ ,‬איז ער געזעסען מיט‬
‫די הענט פארדעקט דעם פנים און‬
‫פץ די אויגען האט גערונען טרערן׳‬
‫האב איך אים געזאגט׳ היינט איז דאך‬
‫יו״ט שבועות׳ פארוואס ודיגט ער‪.‬‬
‫האט ער מיד געענטפערט‪ ,‬על דא‬
‫קא בכינא‪ ,‬כ׳האב געהערט א תורה‬
‫פץ טאטען — הוד כ״ק רבינו הזקן —‬
‫)די תורות פון הוד כ״ק רבינו הזקן‬
‫‪ (1‬ראד‪ ,‬שימת מד‪,‬׳־פ תש״ג אות ‪M‬‬
 ‫ספר ׳זד‪8‬זיחות — ח׳מע״ד‬
‫חלש׳ט‪ .‬ר׳ זוסל איז געווען א בעל‬
‫כשרון נפלא און א בעל ציור‪ ,‬יעדער‬
‫ענין וואס ער האט געהערט אדער‬
‫געלערנט האטי ער דאס מצייר געווען‬
‫במוחו און איז געווען א גרויסער בעל‬
‫התפעלות‪ .‬ר׳ זוסל איז אזוי געלעגען‬
‫א לענגערע צייט אץ קיינער האט ניט‬
‫באמערקט‪ ,‬ביז איינער איז פארבייגע־‬
‫גאנגען און האט אים באמערקט ליגען‬
‫א פאר׳חלש׳טער און האט דאס גע־‬
‫זאגט צו די מסובים‪ .‬ר׳ זוסל האט‬
‫געהאט א חבר ר׳ חיים דרוער מיט‬
‫וועמען ער האט צוזאמען געלערנט און‬
‫בכלל פארבראבט‪ .‬יעדען מאל נאכדעם‬
‫ווי זיי פלעגען צוזאמען לערנען וועל־‬
‫כען עם איז ענין פלעגט זיך ר׳ זוסל‬
‫אפרופען‪ ,‬איך וויל זיך איבערטראב־‬
‫טען פאר זיך אליין דעם ענין‪ .‬ר׳‬
‫חיים דרוער מיט די איבעריגע מסובים‬
‫האבען ר׳ זוסל׳ן אנגעהויבען מינטערן‬
‫און האבען אים געטאן ‪ ,‬פארשידענע‬
‫מיטלען אבער ס׳האט ניט געהאלפען‪.‬‬
‫האבען זיי דאם דערציילט צו הוד‬
‫ב״ק אדמו״ר הרה״ק האמצעי האט ער‬
‫געהייסען אריינגיין צו הוד כ״ק רבינו‬
‫הזקן‪ .‬הוד כ״ק רבינו הזקן האט גע־‬
‫הייסען מען זאל אים מקיז דם זיין‪,‬‬
‫האט מען דאם געטאן און ער האט‬
‫זיך אויפגעכאפט‪.‬‬
‫זעלבסטפארשטענדליך אז נאך אפ־‬
‫ליגען ‪7‬־‪ 8‬שעה פאר׳חלש׳ט און לאזן‬
‫בלוט איז ער געווארען זייער שוואך‬
‫און געמוזט ליגען אין בעט‪ .‬פונדעסט־‬
‫וועגען צומארגענם אין דער פרי האט‬
‫ער געבעטען מען זאל אים נעמען צו‬
‫קבלת התורה צו דוד כ״ק רבינו הזקן‪,‬‬
‫האט מען אים דארט צוגעפירט און‬
‫זיין חבר ר׳ חיים דרוער איז געזע־‬
‫‪126‬‬
‫קעלערם טיף כדי עם זאל דץ קיל —‬
‫אין מיטען פארברענגען איז איינער‬
‫ארייגגעקומען און געזאגט‪ ,‬עם איז דאו‬
‫דא פינסטער‪ ,‬האט אים א צודיטער‬
‫געענטפערט׳ עם מאכט גיט אדים״ אז‬
‫מען זיצט זין איין ווערט מען צו־‬
‫געוויינט און עם ווערט שוין ליכטיג‪.‬‬
‫האט הרה״ה ר׳ הלל אויף דעם גע־‬
‫זאגט׳ דאם איז דער חםרון< דאם‬
‫וואם מען זיצט זיך איין‪ ,‬מיינט מען‬
‫אויף חשך אז עם איז אור‪.‬‬
‫די גילוים פון די ימים טובים זיי־‬
‫נען בכל מקום וזמן‪ .‬משמיא מיהב‬
‫יהבי‪ ,‬נאר מען דארף זיין כלים לקבל‪.‬‬
‫אמאל פלעגט זיץ די מפירה ונתינה‪,‬‬
‫היינט פעלט די מסירה ונתינד‪-‬‬
‫ב‪ .‬הוד כ״ק אדמו״ר הרה״ק האמצעי‬
‫האט מחנך ומדריך געווען יונגעלייט‬
‫בחייו פון הוד כ״ק רבינו הזקן‪.‬‬
‫איינמאל אין ליאזנע האט הוד כ״ק‬
‫אדמו״ר הרה״ק האמצעי פארבראכט די‬
‫ערשטע נאכט שבועות מיט די יונגע־‬
‫לייט‪ .‬פריער פלעגט הוד כ״ק אדמו״ר‬
‫הרה״ק האמצעי איבערזאגען די דברי‬
‫הרב און נאכדעם פלעגט ער מאריך‬
‫זיץ אין ביאורים והסברים‪ .‬האט ער‬
‫זיי דאן מסביר געווען דעם ענין פון‬
‫בחדש השלישי‪ ,‬יום המיוחם‪ ,‬שלשת‬
‫ימי הגבלה און ווי משה רבנו האט‬
‫צוגעגרייט ■!־י אידען צו מ״ת און ויצא‬
‫משה את העם לקראת אלקים‪ ,‬און‬
‫נאך די אלע הקדמות איז דער אוי־‬
‫בערשטער שוין געווען פריער‪ ,‬ווי עם‬
‫שטייט אין רש״י ומכילתא‪.‬‬
‫דארט ביים פארברענגען איז גע־‬
‫ווען א יונגערמאן ר׳ זוסעל‪ ,‬אז ער‬
‫האט דאס געהערט האט ער גע׳־‬
‫‪27‬נ‬ ‫ח׳תש״ד‬
‫געזעסען מיט יונגעלייט שבועות און‬
‫האבען גערעדט צווישען זיך בעניגים‬
‫שונים‪ .‬האבען זיי געפרעגט‪ .‬מתן תורה‬
‫איז דאד א גילוי מלמעלה‪ .‬נאך וואט‬
‫דארף זיין א הכנד״ איז ביי זיי גע־‬
‫בליבען צו פרעגען ביים משפיע‪ ,‬הא־‬
‫בען זיי געפרעגט הוד כ״ק אדמו״ר‬
‫הרה״ק האמצעי‪ ,‬האט ער זיי געענט־‬
‫פערט‪ ,‬דאם דאדף מען פארבריינגען‬
‫ביים טיש‪ .‬נאכדעם האט הוד כ״ק‬
‫אדמו״ר הרה״ק האמצעי דאם גע־‬
‫פרעגט ביי הוד כ״ק רבינו הזקן‪ ,‬האט‬
‫ער געענטל‪-‬ערט‪ :‬זיי האבען רעכט‪,‬‬
‫נאר די הכנה איז‪ ,‬אז מ׳זאל ד ץ כלים‬
‫לקבל‪ ,‬די הכנה אויף ווערען א כלי‬
‫און דאם איז דורך ג׳ ענינים‪ ,‬אל‬
‫תגשו‪ ,‬דאס איז די פרישה פון עניני‬
‫עולם‪ ,‬וכבסו שמלותם‪ ,‬שמלותם זיי־‬
‫נען די לבושים אץ הגבל את ההר‬
‫וקדשתו ’(‪ ,‬והב׳ אז אויך דער אור‬
‫מקיף זאל ניט נתגלה ווערען שלא‬
‫ע״י כלי‪.‬‬
‫יום א׳ דחה״ש בסעודה‬
‫תו״א מאכט פון זיי א גרויסען צי־‬
‫מעם‪ .‬ווען די ראשי ישיבות זאלען‬
‫אויטנוצען די כחות וואט זיי האבען‬
‫וואלט דער גאנצער כלל ישראל גע־‬
‫ווען באופן אחר‪ .‬דער רבי זאגט אין‬
‫תו״א‪ ,‬אז די ראשי ישיבות דינען דער‬
‫משד‪ .‬שבכל דור ‪,‬דור‪ ,‬עם איז דאד‬
‫אתפשטותא דמשה בכל דרא ודרא און‬
‫דאס זיינען די ר״י‪.‬‬
‫אין תורה שבכתב שטייט דאד‪ .‬נתתי‬
‫לפניך את החיים ואת הטוב ובחרת‬
‫ראד‪ .‬במאמרי עחהיש וחדו״ש תש׳׳ד‪.‬‬
‫ם»ר השיחות‬
‫‪ 1st‬׳ביי אים‪ .‬אז הוד‪,‬כ״ק רגינו הזקן‬
‫האט אנגעהויגען ‪.‬לייענען די עשרת‬
‫הדברות אנכי ה׳ אלקיר — ווי עם‬
‫איז ידוע איז הוד כ״ק רבינו הזקן‬
‫אליץ געווען בעל קורא — האט ר׳‬
‫זוסל געזאגט‪ ,‬אז ער האט זיך אט־‬
‫חיי׳עט׳ דערמיט האט ער אים אריע־‬
‫געגעבען היות‪.‬‬
‫און דאם איז מסירה ונתינה‪.‬‬
‫ג‪ .‬שבועות ביינאכט דארף יעדערער‬
‫אויף זיך מקבל זיץ דעם עול התורת‬
‫עם דארף זיין קבלה בלב׳ קבלה בפה‬
‫און זאגען ובוש״ע איד בין אויף זיד‬
‫מקבל דעם עול התורה‪.‬‬
‫— אחר כך אמר כ״ק אדמו״ר‬
‫מאמר דא״ח ד״ה וידבר אלקים את‬
‫כל הדברים ’( וגו׳ —‬
‫ד‪ .‬החסיד ר׳ בנימין קלעצקער —‬
‫ער איז געווען א פד‪ .‬מפיק מרגליות‬
‫— האט דערציילט‪ ,‬אז אמאל איז ער‬
‫א‪ .‬היינט דארף רען נעמען משקה‪,‬‬
‫עס איז דא פאר וואט צו נעמען‪ ,‬דאס‬
‫איז צוליב קבלת התורה וואם מ׳האט‬
‫מקבל געווען‪ ,‬אבער ניט נאר מען‬
‫זאל נעמען די משקד״ נאר מ׳דארף‬
‫נעמען‪ ,‬אז די משקה זאל אים דורב־‬
‫נעמען‪.‬‬
‫ב‪ .‬מען דארף מכבד זיץ די ראשי‬
‫ישיבות — ליתן להם יין — דער‬
‫רבי — הוד כ״ק רבינו הזקן — אין‬
‫‪(3‬‬ ‫נדפס בם׳ ד‪,‬מאמרים ד‪.‬׳תש*ד‪.‬‬ ‫‪(2‬‬
 ‫ספר חשייחורו — ח׳ווש״ד‬ ‫‪128‬‬

‫זאל ניט דין קיין תחתץ‪ .‬דער תחתץ‬ ‫בחיים׳ אין עם איז ידוע׳ ‪ ns‬דאם‬
‫איז א גוטע זאך‪ ,‬מ׳קען ד ץ א צדיק‬ ‫וואס עם שטייט אין וזושב״ב דאם‬
‫גמור באמת לאמיתו און לעבען ‪70‬־‬ ‫אליץ איז א נתינת כח און א סיוע‬
‫‪ 80‬און ‪ 120‬יאר מיט דעת תחתץ‪ .‬די‬ ‫אויף בוחר זיץ בטוב‪ .‬אזוי אויך תורה‬
‫כוונה אין דעת עליץ איז‪ .‬אז מען‬ ‫אור איז תושב״ב פון חסידות און‬
‫זאל קיץ תחתץ ניט דין אץ דאם‬ ‫דאס וואם שטייט אין תו״א איז דאם‬
‫דארפען די דאשי ישיבות זען‪ ,‬אז די‬ ‫א נתינת כח צו די זאך‪ ,‬איז במילא‬
‫מקבלים זאלען ניט דין קיץ תחתץ‪,‬‬ ‫דאס וואס עם שטייט אין תו״א אז די‬
‫וואס אויף חסידישען לשון הייסט דאס‬ ‫ר״י זיינען דער משה פון יעדען דור‬
‫ער זאל ניט זיין קיץ גראבער יונג*(‪.‬‬ ‫איז דאם דער נתינת כח עם זאל אזוי‬
‫זיין‪ .‬עם איז ניט די כוונה אין דעם‬
‫ד‪ .‬מ׳דארף זיגגען א מתן תורה ניגץ‪,‬‬ ‫דער ענין פון נשמה כללית׳ נאר וואס‬
‫עם זאל זיו ארויסזאגען וואם מ׳האט‬ ‫עם שטייט דער ל׳ משה שפיר קאמרת׳‬
‫געגעבען און וואם מ׳האט גענומען‪.‬‬ ‫משה זעט אויף יעדען אידען באר‬
‫שבועות איז דאך מתן תורתנו אץ‬ ‫דאם גוטע‪ .‬אז די זייגען געווארען‬
‫קבלת התורה׳ ביידע ענינים‪ .‬אויב מען‬ ‫ראשי ישיבות‪ ,‬הן מלמטלמ״ע׳ אז דער‬
‫קען ניט אליין דערציילען דאם וואם‬ ‫קהל האט זיי אויסגעקליבען והן‬
‫מ׳האט געגעבען און וואם מ׳האט גע־‬ ‫מלמעלמ״ט וואס א העכערער בא־‬
‫נומען זאל עם דער ניגץ דערציילען‪.‬‬ ‫שטימט די פאר א ראש ישיבה האבן‬
‫זיי די כהות נעלמים אפגעזען פח די‬
‫ד‪ -‬קול מעורר הכוונה אין עבודת‬ ‫כהות הגלוים‪ ,‬וואם מצד כחות הגלוים‬
‫התפלה מיינט‪ ,‬אז פאר׳ן דאוונען בא־‬ ‫איז דאך פאראן אזעלכע וואס זיינען‬
‫דארף זיין די התבוננות אין השגה און‬ ‫מער צוגעטראגען דום צודיטען‪ ,‬אזעל־‬
‫הבנה בהתרחבות באריכות ובכל‬ ‫כע וואם זיינען ניט צוגעטראגען׳ די‬
‫הפרטים‪ ,‬אבער בעת התפלה איז די‬ ‫זיינען מרומם בטבעם‪ ,‬אזעלבע וואם‬
‫התבוננות נאר אין דעם ב ‪ p‬פון די‬ ‫ודיסען די חושי המקבל אץ זיי ודי־‬
‫השגה און הבנה פון די התבוננות‬ ‫מען די ודיטקייט פון די חושי המקבל‪,‬‬
‫וואם איז געווען קודם התפלד‪ -‬עם קען‬ ‫איז אפילו די וואם מצד כחות הגלוים‬
‫אבער דץ‪ ,‬אז ער זאל ארויסנעמען‬ ‫זיינען ניט אזוי׳ אבער מצד כחות‬
‫אץ פארשטיין דעם בכן פץ די השגה‬ ‫הנעלמים גיט מען די כהות גאר גרוי־‬
‫אבער עם פעלט דער געשמאק פץ די‬ ‫סע אץ די דארפען דאם ארויסברענ־‬
‫השגה אלקית‪ .‬דאם איז דער קול‬ ‫גען•‬
‫מעורר הכוונה‪ ,‬עם רופט ארוים דעם‬
‫געשמאק׳ קול איז ניט מחדש השגות‬
‫ג‪ .‬אין מאמרי חסידות חב״ד איז‬
‫אויך ניט מרחיב אין הבנה׳ נאר עם‬
‫מבואר בארוכה‪ ,‬אז מדריגתו של‬
‫רופט ארוים דעם געשמאק אץ דאם‬
‫משרע״ה איז דעת עליץ‪ .‬דעת עליון‬
‫איז דער לשץ׳ וואם דער רבי — הוד‬
‫איז א גרויסע מדריגה‪ ,‬גאר דער‬
‫‪ (4‬ראד‪ ,‬לקמן אות ‪.T‬‬ ‫פשט הפשוט אין דעת עליץ איז‪ ,‬מען‬
‫‪129‬‬ ‫ספר ח»זיחות — ח׳תש״ד‬
‫לערנט א עמוד גמרא‪ ,‬משניות‪ ,‬שו״ע‪.‬‬ ‫כ׳׳ק רניגו הזקן — זאגט אויף קול‬
‫אפילו די וואם קענען אאץ ניט לער־‬ ‫שאינו אלא כמזכיר‪ ,‬עם דערמאנט און‬
‫נען הערען די פץ אנדערע וואם לער־‬ ‫רופט ארוים דעם געזזזמאק‪ .‬דארף מען‬
‫נען א משגר‪ -‬אגדה אץ בכלל האט‬ ‫זינגען אזא ניגון עם זאל ארויסרופען‬
‫דאך יעדער איד א חלק אין תודה‪ ,‬את‬ ‫דעס געעזמאק‪.‬‬
‫אלע אידען צחאמען דינען א קומה‬
‫שלימד‪-‬‬ ‫ו‪ .‬אויף דעם ברית מילה פון מהרי״ל‬
‫אין א אדם שלם זעען מיר‪ ,‬אז‬ ‫האט געזאגט הוד כ״ק רבינו הזקן יהי‬
‫הגם עם איז פאראן חילוקים עלית‬ ‫רצון שנזכה ליום שכולו משקה —‬
‫ותהתת׳ ראש גוף ורגל‪ ,‬פונדעםט־‬ ‫כמובא בהמשך וככה רל״ז — און ניט‬
‫וועגען איז דאך אפילו צפי ת שברגלו‬ ‫ווי עם ווערט אוימגעטייטשט כולו‬
‫נוגע אץ אויב ניט איז ער ניט קיץ‬ ‫משקה אין מדרש )גבי לוט(‪ .‬משקה‬
‫שלם אץ מ ‪J‬ל שת אויב עם פעלט ח״ו‬ ‫אויב זי גייט ניט בדרך הראוי איז‬
‫א אבר איז ער דאך א בעל מום‪.‬‬ ‫דאם מוריד אז מ׳ווערט א שפל און‬
‫שבועות דארף יעדערער נעמען‬ ‫א מיי *מ אויב זי גייט בדרך הראוי‬
‫אויף זיך בקבלה בנדר ובלב שלם‬ ‫איז זי א טך מועיל‪ .‬משקה האט אין‬
‫אץ ניט בלי נדר וקבלה בלב‪ .‬עם איז‬ ‫זיך חמימות‪ .‬יה״ר‪ ,‬דאם איז א ענין‬
‫זייער שווער צו זאגען א קבלה בנדר‪,‬‬ ‫פח ברכד« אז משקה זאל מחמם זיץ‬
‫ודיל עם קען נאך דץ‪ — ,‬ווי מ׳זאגט‬ ‫דעם גוף דארף מען ניט קיץ ברכה‪,‬‬
‫אויפ׳ן לשץ פץ די היגע מדינה —‬ ‫ודיל דאם איז דאך בטבע‪ ,‬נאר די‬
‫״טראבעל״‪ ,‬אבער עם דארף ד ץ מיט‬ ‫ברכה איז עם זאל מחמם ד ץ דעם‬
‫א קביעות אין נפש אץ מיט א מטירה‬ ‫נפש‪.‬‬
‫ונתינה אנצוהאלטען דעם דבר נופף‬
‫אין תורה הן אין לימוד פאר זיך‬ ‫ז‪ .‬כשם ווי ר״ה דארף יעדער איד‬
‫אליץ אץ הן אץ אוועקגעבען זיד צו‬ ‫נעמען אויף זיך א דבר נוםף אין‬
‫לערנען מיט אנדערע אץ החזקת‬ ‫עבודד״ אזוי איז שבועות דארף איט־‬
‫התורה‪ ,‬מאכען אנדערע לערנען‪.‬‬ ‫ליכער איד נעמען אויף זיך א דבר‬
‫נוםף אין תורד‪ -‬ווארום יעדער איד‬
‫וועלכער האט נאר א שטיקעל דעת ח‪ .‬היום הזה נהיית לעם‪ .‬אזוי ווי‬
‫— אויםער די וועלכע האבען ל״ע גאר ביי יעדען פאלק איז פאראן אנשי‬
‫קיץ דעת ניט‪ ,‬וועלכע זיינען פאר־ צבא מיט כלי זימ אח פקידי הצבא‬
‫פירטע אץ מושפעים פץ די פארפי־ אזוי אויך ביים עם ישראל‪ .‬כל זמן‬
‫רער‪ ,‬איז פץ די רעדט מען ניט — זיי דינען געווען אין מצרים ווערען‬
‫אבער יעדער איד וואם האט נאר א די אנגערופען בני ישראל און תיכף‬
‫שטיקעל דעת איז דאך שייך צו תורה‪ .‬ווי די דינען ארוים פון מצרים ווערען‬
‫איינער לעדנט אלע וואך די םדרה די אידען אנגערופען צבאות הוי׳•(‪.‬‬
‫ראה היום י ש ע׳ מד ]הפשר באתי‬ ‫מיט פרש״י‪ ,‬מיט דעם אור החיים‪(5 ,‬‬
‫ל טי ה שי׳א[‪.‬‬ ‫אדער מיט זח אנדער מפרש‪< .‬דינער‬
 ‫ספר השיחות — ה׳תעו״ד‬ ‫‪130‬‬

‫ניט גראב פון חטאת נעורים און‬ ‫די בלי זיץ אין רוחניות זיינען‪:‬‬
‫אפילו א פופציג זעכציג יעריגען וואם‬ ‫רמח‪ .‬דאם מייבט רמ״ח תיבות פון‬
‫ער איז שוין ניט יונג האט מען אים‬ ‫ק״ש את כמו״ב קשת און אנדערע‬
‫דערמאנט ווען ער איז געווען יונג‬ ‫בלי זיץ׳ וואס די אידישע בלי דין‬
‫אויב ער איז געווען גראב אץ דאם‬ ‫זייגען תורה ומצוות‪.‬‬
‫פלעגט מען זאגען אין מיטען א טאנץ‬
‫אץ מיט א גוט־ברודערישען קלאפ‬ ‫ט‪ .‬עם איו דא א ווארט‪ .‬וועלבער‬
‫אין פלייצע אים דערמאנט‪ ,‬די ניט‬ ‫איו נולר געווארען על ברבי החסידים׳‬
‫קיץ גראבער יונ‪Jl‬‬ ‫ניט ביי די רביים‪.‬‬
‫אמאל ביי א חסידישען פארברענ־‬
‫גען פלעגט נולד ווערען א ווארט‪ ,‬י‪ .‬אין עליון ותחתון ביי א מענש איז‬
‫ווייל זיי האבען געהאט דעם כח פאראן א הפסק‪ ,‬מ׳זאל ודסען וואו‬
‫המוליד‪ ,‬במילא איז נולד געווארען א פאנגט זיך אן דער תחתץ אץ דאס‬
‫פתגם‪ ,‬היינט איז ניטא דער בה המוליד איז דער חצר הכבד‪ .‬לכאורה איז דאו‬
‫תלת שליטין איגון‪ ,‬מוחא ליבא וכבד«‬ ‫ווערט גאר ניט נולד‪.‬‬
‫איז ביי מוח ולב ניטא קיץ חצר נאר‬ ‫מחובמים‪,‬‬ ‫חבמים‬ ‫חסידים דינען דאך‬
‫ביי כבד איז פאראן א חצר הכבד‪.‬‬ ‫דער‬ ‫אויף‬ ‫גאם‬ ‫אין‬ ‫מען דערקענט זיי‬
‫דער טעם הדבר‪ ,‬ודיל כבד איז דם‪,‬‬ ‫ודים‬ ‫נאז‬ ‫פרייליבע‬ ‫נאז‪ .‬ניט קיץ‬
‫דם הוא הנפש׳ אבער דאס אלץ איז‬ ‫באלאנגט‪,‬‬ ‫ער‬ ‫מחנה‬ ‫וועלבע‬ ‫מען צו‬
‫רביעית דם׳ אויב מער קעו דץ‬ ‫אז‬ ‫מען‬ ‫ווייס‬ ‫נאז‬ ‫פרייליבע‬ ‫אויב א‬
‫דאס איז א חסיד א חבם‪ .‬ביי א חסיד רציחה‪ ,‬במילא דארף דין דער חצר‬
‫איז דאך תובו אבל קליפתו זרק‪ .‬ער צירוף רצח‪.‬‬
‫נעמט דעם עיקר‪ ,‬די אינעווייניגסטע‬
‫אץ דעם טפל‪ ,‬דעם ארום׳ די שלחו­ יא‪ .‬אץ די יארען וואם הוד כ״ק‬
‫פית ווארפט ער ארועק‪ ,‬אמאל איז רבינו הזקן איז געווען אין מעזריטש‬
‫דער תובו א ביטערער‪ ,‬מאבט ער א איז דורך די צייט איז ער געווען‬
‫זיסען ארום‪ ,‬א זיסען שלחופית‪ .‬פץ אויף אלע ימים טובים‪ ,‬ר״ה‪ ,‬סוכות׳‬
‫דעם האבען די חכמי הרפואה ארוים־ חנוכה‪ ,‬פורים‪ ,‬פסח און שבועות‪ .‬מען‬
‫גענומען צו געבען א ביטערען פיל דארף רעכענען׳ אז דער רבי — הוד‬
‫כ״ק רבינו הזקן — איז געקומען קיץ‬ ‫אין א זיסען שלחופית‪.‬‬
‫עס איז פאראן א ראשי תיבות ח״ג‪ .‬מעזריטש אין יאר תקכ״ד אדער‬
‫דאם איז צוויי ר״ת! חכמה נסתרה תקב״ה‪ ,‬איך ודים ניט — איך זאג איד‬
‫און חטאת נעורים‪ .‬חסידים האבען ודים ניט‪ ,‬ודיל כ׳האב אזוי מקבל‬
‫געקענט חכמה נסתרה און געדענקט געווען — ודיל אכט יאר פאר די‬
‫פון חטאת נעורים‪ ,‬איז ביי א חסידי־ הסתלקות פון הרב המגיד ממעזריטש‬
‫שען פארברענגען נולד געווארען דער איז געקומען הוד כ״ק רבינו הזקן‬
‫ווארט‪ :‬זיי ניט קיין גראבער יוגג‪ ,‬קיץ מעזריטש — אץ הרב המגיד‬
‫דאם הייסט׳ ווען דו ביזם יונג די ממעזריטש איז געקומען צו מורנו‬
‫‪131‬‬ ‫ספר השיחות — ה׳תש״ד‬
‫ר' אפרים׳ען האט מען גערופען פגי‬
‫נהור ודיל ער איז געווען קלאר אין‬
‫ש״ם און אין רמב״ם בע״פ מיט די‬
‫אותיות‪.‬‬
‫הוד כ״ק רבינו הזקן האט פון די‬
‫וויטעבסקער מתנגדים געליטען זייער‬
‫שטארקע רדיפות׳ נאך מערער זינד‬
‫ער האט אנגעהויבען פארען קיין מעז־‬
‫ריטש און אויך זיין שוועד הר׳ יהודא‬
‫ליב סגל האט אים זייער פיל גע׳־‬
‫רודפט‪ .‬פון די צייט וואס הוד כ״ק‬
‫רבינו הזקן האט אנגעהויבען פארען‬
‫קיין מעזריטש האט מען זיין שווער‬
‫געמאכט פאר אויס בעל דעה אין‬
‫שטאט‪ .‬דערפאר האט ער אים — הוד‬
‫כ״ק רבינו הזקן — זייער פיל גע׳־‬
‫רודפ׳ט׳ ווי א גביר קען רודפ׳ן א‬
‫ת״ח׳ וואם דאס איז א סך א גרע־‬
‫סעדע שנאה ווי פון א עם הארץ צו‬
‫א ת״ח כמו שמצינו בר׳ עקיבא שאמר‬
‫אנשכנו וכו׳‪ .‬ודיל די שנאה פון אן‬
‫ע״ה איז פון קנאה אח פח א גביר‬
‫איז פון שנאה וואם קומט פח קנאה‬
‫אח עס איז פאראן א מאמר החכם׳‬
‫לכל שנאות יש תקוה ח ח משנאה‬
‫הבאה מחמת קנאה׳ אח פון אזא גביר‬
‫— ווי הר׳ יהודא ליב סגל איז געווען‬
‫— און צו אזא ת״ח ווי הוד כ״ק‬
‫רבינו הזקן׳ קען מען פארשטיץ די‬
‫גרויסע רדיפות‪.‬‬
‫— איר ודיסט ניט וואם א גביר‬
‫איז און וואם א ת״ח איז׳ מילא קענט‬
‫איר ניט פארשטיח די שנאה —‬
‫און ווען הוד ב״ק רבינו הזקן האט‬
‫שוין געהאט א אייגענעם מנין האנז‬
‫ער געזאגט! איצטער האב איך ניט‬
‫קיץ מורא פאר די צודי‪.‬‬
‫צווישען דעם מנין וואס הוד כ״ק‬
‫הבעש״ט אכט יאר פאר די הסתלקות‬
‫פון בעש״ט — קומט עם אויס אין‬
‫יאר תקכ״ד אדער אין אנפאנג יאר‬
‫תקכ״ה ומקצת השנה בכולה‪.‬‬
‫יב‪ .‬פון ביין יאר אן איז הוד כ״ק‬
‫רבינו הזקן געווען א של״ה איד‪ .‬ער‬
‫האט געדאווענט אין של״ה׳ס סידור‬
‫און האט זיך מתנהג געווען אין אלץ‬
‫ווי דעם של״ה׳ם דרך‪ .‬ביי דרייצען‬
‫יאר האט מען געזאגט — עם איז‬
‫אפילו א שווערער ווארט — אז דע־‬
‫מאלט איז ער שוין ארויף אויף דעם‬
‫אמת׳ן שליאך און דעמאלט האט עד‬
‫גענומען אויסקלייבען פון של״ה מה‬
‫לקרב וכו׳‪ .‬פון דאן ביז ער איז גע־‬
‫קומען אין מעזריטש איז ער געווען‬
‫מפוקפק אח ניט אפגעשטעלט אין‬
‫דעם דרך החסידות׳ ערשט דאן ווען‬
‫ער איז געקומען קיין מעזריטש האט‬
‫ער זיך אפגעשטעלט אין דרך‬
‫החסידות‪.‬‬
‫יג‪ .‬מיט לערך ‪ 175‬יאר צוריק‪ ,‬אין‬
‫יאר תקל״א׳ האט הוד כ״ק רבינו‬
‫הזקן שוין געהאט אין וויטעבסק א‬
‫אייגענעם מנין‪ .‬מען מיינט ניט א מנין‬
‫צו דאוונען באזונדער‪ ,‬נאר א מנין —‬
‫צען יונגעלייט — וועלכע זיינען גע־‬
‫ווען מקושרים צו הוד כ״ק רבינו‬
‫הזקן‪ .‬אין וויטעבסק זיינען דאן געווען‬
‫וריניג אידען‪ ,‬זי איז געווארען א‬
‫שטאט פון אידען אין די — יאדעז —‬
‫ממ״ן און נאך מער אין די נון׳ען‪.‬‬
‫דעמאלט זיינען געווען אין ווי־‬
‫טעבסק דריי זקנים׳ ר׳ שלמה הזקן׳‬
‫ר׳ אפרים סגי נהור און ר׳ נתן איש‬
‫אלקים‪ ,‬אזוי האט מען אים גערופען‪.‬‬
 ‫ספר השיחות — ח׳תש״ד‬
‫האבן עזרא‪ ,‬נאר באופן זד‪ -‬אז די‬
‫ספיקות זיינען ניט געווען אין די‬
‫אמונה פח נבואה בעצם‪ ,‬נאר די‬
‫ספיקות זיינען געווען אויב ‪,‬דער איז‬
‫דער און אויף דעם קומט די הבטחה‬
‫וגם בך יאמינו‪ ,‬אז זיי וועלען וויסען‬
‫אז דער איז דער‪.‬‬
‫און הוד כ״ק רבינו הזקן האט מוסיף‬
‫געווען‪ :‬אלע וריסעז פח בעש״ט‪ ,‬פון‬
‫הרב המגיד‪ ,‬נאר דער ספק איז צי‬
‫דער איז דער‪ ,‬דער בעש״ט דער איז‬
‫דער רבי‪ ,‬מיר דארפען וויסען‪ ,‬אז אוג־‬
‫זער רבי איז דער רבי‪.‬‬
‫חסידים האבען דאן שבועות ביי‬
‫קבלת התורה געפילט אין רבי׳ן דעם‬
‫אנכי עומד בין ה׳ וביניכם‪ ,‬אין דעם‬
‫מעזריטשער מגיד‪.‬‬
‫דא האט איר א גערוס פח ‪175‬‬
‫יאר צוריק‪.‬‬
‫בא אליך בעב הענן וגו׳ וגם בך‬
‫יד‪ .‬מען דארף זינגען דעם ניגח פון‬
‫החסיד ר׳ דוב הנק׳ ר׳ בעריל מא־‬
‫סייעוו‪ .‬ער איז געווען א בעל לב‪ ,‬א‬
‫בעל לב ח ע‪ ,‬אז ער פלעגט דאווגען‬
‫האט זיץ אופן פון דאוונען גע׳פועל׳ט‬
‫אפילו אויף א אינו יהודי אויר אח‬
‫דורך זיח תפלה האט ער געמאכט‬
‫א סך בעלי תשובד‪-‬‬
‫ליל ב׳ דחה״ש בסעודה‬
‫אז ער געפינט זיך וואו דער רצח איז‪,‬‬
‫אבער ער נעמט גאר ניט מיט זיך פון‬
‫דארטען‪ .‬דער אלטער רבי — הוד כ״ק‬
‫רבינו הזקן — האט אויפגעטאן‪n? ,‬‬
‫ער נעמט מיט מיט זיר פח דארטן‪.‬‬
‫מורנו הבעש״ט האט אויסגעטאן‪ ,‬אז‬
‫במקום רצונו של אדם ח«־ט <דז ער‬
‫‪132‬‬
‫רבינו הזקן האט געהאט אין ווי־‬
‫טעבסק איז געווען איינער וועמען מען‬
‫האט גערופען ר׳ שלמה לעקאך מא־‬
‫כער‪ .‬דין פרגסה איז געווען פון‬
‫סעודות מצרה‪ ,‬ווארום ויער האט אין‬
‫יעגער צייט געגעסען לעקאד׳ נאר‬
‫ביי א שמחה‪ ,‬א חתונה‪ ,‬ברית מילה‪,‬‬
‫פדה׳ב‪ ,‬אדער א תנאים אץ געודיג־‬
‫לעך האט יעדער בעל שמחה געוואלט‬
‫אז עס זאלען דץ ביי דער סעודה‬
‫ת״ח‪ ,‬איז במילא איז ער געווען בא־‬
‫קאנט מיט אלע תלמידי חכמים פון‬
‫וויטעבסק‪.‬‬
‫האט החסיד ר״ש לעקאך מ^‪:H‬ער‬
‫דערציילט‪ ,‬אז יענעם יאר — תקל״א‬
‫— האט הוד כ״ק רבינו הזקן פאר־‬
‫בראבט מיט זיי אין שלשת ימי הגבלה‬
‫און האט געזאגט! דער אויבערשטער‬
‫האט געזאגט צו משה׳ן‪ ,‬הנה אנכי‬
‫יאמינו לעולם‪ ,‬וואם איז דער וגם בך‬
‫ווי השי״ת גיט שוחד‬ ‫יאמינו׳‬
‫צו משה׳ן‪ .‬דער אבן עזרא זאגט אויף‬
‫דעם‪ ,‬והיתה הנבואה בספק אצלם וגם‬
‫בך יאמינו שאתה נביא‪ .‬דער רמב״ן‬
‫פרעגט עם אם און זאגט‪ ,‬כי זרע‬
‫אברהם לא יסתפקו בנבואד‪ -‬האט החד‬
‫כ״ק רבינו הזקן מצדיק געווען דעת‬
‫א‪ .‬מורנו הבעש״ט זאגט‪ ,‬אז דארט‬
‫וואו דער רצון פח מענשען איז‪ ,‬דארט‬
‫את ער אינגאנצען‪ .‬אין דעם איז פא־‬
‫ראן כמה מ ^ו ת‪ ,‬הא׳‪ ,‬וואס ער ווערט‬
‫נעתק ממקומו‪ .‬הב׳‪ ,‬דאם קען דאך‬
‫דץ — בהרצח — אין כמה דרגות ביז‬
‫די מדריגות היותר געלוו^ דאם הייסט‪,‬‬
 ‫‪133‬‬ ‫פפר ‪ — wmrn‬זז׳מע״ד‬
‫געווען א גרויסער מיוחם‪ ,‬ד ץ עלטער‬
‫זיידע איז געווען דער חסיד המפורסם‬
‫ר׳ גדלי׳ הצדיק‪.‬‬
‫הצדיק ד׳ גדלי׳ איז געווען א אוי־‬
‫סערגעורינלעכער בעל חושים‪ .‬ווען ער‬
‫איז געווען נאך א קינד האט מען אים‬
‫גערופען דער מתמיד אץ ווען ער איז‬
‫געווארען א בן שלשים האבען אים די‬
‫גאוני הזמן אין שקל^ו מכבד געווען‬
‫מיט דעם סימול הגאון הצדיק‪.‬‬
‫עטליכע יאר האט מען פץ אים‬
‫גארניט געהערט און געוואוסט‪ .‬מ׳האט‬
‫נאר געוואוסט‪ ,‬אז ער מיט דינע בני‬
‫בית‪ ,‬א פרוי מיט צוויי קינדער האבן‬
‫זיך ארויסגעצויגען פון זייער ארט אץ‬
‫קובע דירה געווען אין א קליינעם‬
‫ישוב נעבען מאסקויטער גרעניץ‪.‬‬
‫אין איינע פץ די מאל וואס הצדיק‬
‫ר״ג איז געווען ביי מורנו הבעש״ט‬
‫האט עד זיך דארטען געטראפען מיט‬
‫הגאץ הצדיק ר׳ יוסף יצחק פון ווי־‬
‫טעבסק אץ מיט דץ שזואגער הגאץ‬
‫הצדיק ר׳ ברוך דער בעל הישוב‬
‫נעבען ליאזנא און האט זיך מיט די‬
‫שטארק באפדיינדעט און פץ יעגער‬
‫צייט איז ר״ג געווארען אן אפטער‬
‫אורח ביי דעם ישוב׳ניק הגאץ הצדיק‬
‫ר׳׳ב‪.‬‬
‫הצדיק הר״ג האט בסוד געוואוסט‬
‫וואס מורנו הבעש״ט האט געזאגט‬
‫זיינע תלמידים הקדושים הר״ב אץ דץ‬
‫שוואגער הרי׳׳י וועגזץ דעם קיגד וואם‬
‫הר״ב׳ם פרוי אץ איר מומע האבען‬
‫געבראכט צו אים‪ ,‬אז ער זאל אים‬
‫בענשען אץ פון דעמאלט אן פלעגט‬
‫הר״ג דץ אפט צו גאסט ביי הר״ב‬
‫פארברענגען מיט דעם קינד אין עניני‬
‫תורד‪-‬‬
‫אץ הוד ב״ק רבינו הזקן האט אויפ־‬
‫געטאן‪ ,‬אז ער איז דארט אץ נעמט‬
‫מיט מיט זיך פון דארטען‪.‬‬
‫ב‪ .‬מען פרעגט א שאלה‪ ,‬ווי אזוי‬
‫האבען אידען ארויסגייענדיג פץ‬
‫מצרים‪ ,‬וואו די זיינען געווען אין מ״ט‬
‫שערי טומאה‪ ,‬דורך אזא קורצער צייט‬
‫געקענט זיץ ראוי מקבל זיין די תורה‬
‫בהר סיני‪ .‬דער תירח אויף דעם איז‪,‬‬
‫אז משה רבינו האט מיט זיי געציילט‬
‫ספירה אץ אז משרע״ה האט געציילט‬
‫מיט זיי האבען זיי שוין געקענט מקבל‬
‫זיץ די תורד‪ -‬אבער דאס האט באד‬
‫ניט געהאלפען אז זיי זאלען ראוי זיץ‬
‫צו אוירא דארץ ישראל‪ ,‬וואס ארץ‬
‫ישראל איז דעו־ רצץ להוי׳ לבדו און‬
‫דאם האט געדארפט ד ץ דורך איי־‬
‫גענע עבודד‪-‬‬
‫דאס איז אויך בדרך בלל דער‬
‫הפרש צווישען חב׳׳ד אץ אנדערע‬
‫תסידים‪ .‬ביי אנדערע פארלאזט מען‬
‫זיך אויף דעם מנהיג‪ ,‬אז דער מנהיג‬
‫דעו־ נשיא וועט שוין אלץ טאן משא״ב‬
‫ביי דב״ד איז די שיטה‪ ,‬אז מען בא־‬
‫דארף טאן אליץ‪ .‬געוויס דארף דיו‬
‫די הוראה כללית אץ די הוראה‬
‫פרטית‪ ,‬ןעער בעיקר מח מען אליץ‬
‫טאן‪.‬‬
‫ג‪ .‬אמאליגע דורכשניטליכע חסידישע‬
‫אידען פלעגען לעבען א חסידישען‬
‫לעבען מיט א חסידות׳ן ווארט׳ מיט‬
‫א זזסידותץ סיפור‪.‬‬
‫אין דעו־ שטעטעל האלאפעניץ —‬
‫מינסקער גובערניע — איז געווען א‬
‫חסידישעד איד א קרעמער‪ ,‬ר׳ גדלי׳‬
‫שמואל האט ער געהייסען‪ .‬ער איז‬
 ‫פפר השיחות — ח׳תש״ד‬ ‫‪134‬‬
‫ומפני חטאינו‪ .‬האט אים אויף דעם‬ ‫אז הוד ב׳׳ק רבינו הזקן איז גע־‬
‫געענטפערט הוד כ״ק אאמו״ר הרה״ק‪.‬‬ ‫קומען דעם ערשטן מאל פון מעזריטש‬
‫אן אייגענער מפני חטאינו ניגון זינגט‬ ‫און האט מפרסם געווען תורת מורנו‬
‫זיך ניט‪ ,‬אן אייגענער מפני חטאינו‬ ‫המגיד מיט זייגע ביאורים בדרך‬
‫ניגון דארף זיך אויסודינעז‪.‬‬ ‫החב״ד איז הר״ג געווארען זייגעד א‬
‫איבערגעגעבענער חסיד‪.‬‬
‫שפעטער איז הרמ״מ נאכאמאל גע־‬
‫הר״ג האט זיך בוחר געווען די‬
‫ווען אין ליובאוויטש אין די םמך׳ן‬
‫ארבעט באנדעריי פאר זיץ פרנסה און‬
‫— יארען — האט ער מיר דאן דער־‬
‫ווען עס איז געקומען די גזירת‬
‫ציילט‪ ,‬אז אלע יחידות׳ן זיינע )ביים‬
‫המלכות אז מען באדארף האבען א‬
‫רבי׳ן( האט אויף אים ניט אזוי גע׳־‬
‫פאמיליע נאמען האט הר״ג געגעבען‬
‫פועל׳ט‪ ,‬ווי דער דרך אגב׳דיגער‬
‫זיין פאמיליע נאמען באנדער‪ .‬נאכדעם‬
‫ווארט‪ ,‬וואם הוד ב״ק אאמו״ר הרה״ק‬
‫אז הר״ג באנדער איז נסתלק געווארן‬
‫האט אים געזאגט‪ ,‬אז א מפני חטאינו‬
‫האבען די קינדער געמאכט זייער פא־‬
‫ניגון דארף זיך אויסוויינען‪.‬‬
‫מיליע גאמען רגב אויפ׳ן נאמען פון‬
‫וואס יחידות איז ודיס מען דאך‪.‬‬ ‫ר׳ גדלי׳ באנדער‪.‬‬
‫החסיד ר׳ פנחס רייזעס פון שקלאוו עם דארף זיין די הכנה כללית און די‬
‫וואם האט געהאט א מסירת נפש הכנה פרטית פאר יחידות‪ ,‬וואם יחידות‬
‫עבודה קלייבען די תורות וואס הוד איז‪ ...‬ווי עם שטייט אין ע״ח‪ ...‬און‬
‫ב״ק רבינו הזקן האט געזאגט קומענ־ עם דארף אויך זיין די הבנה פון מקבל‬
‫דיג דעם ערשטען מאל פון מעזריטש‪ ,‬היחידות און אחר כל זה האט דער‬
‫אויך די סיפורים וואס חסידים הרא­ דרך אגב׳דיגער ווארט אויף אים מער‬
‫שונים האבען דערציילט די וואס האבן פועל געווען‪.‬‬
‫געזען מורנו הבעעז״ט‪ ,‬מורנו הרב‬
‫ה‪ ,‬חסידות איז ניט דער ענין פון‬ ‫המגיד‪.‬‬
‫מדות טובות‪ .‬מדות טובות דאם דארף‬
‫ד‪ .‬אמאל פלעגט מען טאן מיט א זיין עפ״י תורה‪ ,‬אויך מדות טובות‬
‫ווארט‪ ,‬אפילו א דרך אגב׳דיקער ווארט עפ״י חסידות דאס דארף אויך זיין‪.‬‬
‫חסידות איז בעיקר דער עגין פון‬ ‫פלעגט דיער א סך אויפטאן‪.‬‬
‫אין ליובאוויטש איז אמאל געקומען דאוונען‪ .‬מען באדארף לערנען דאוונען‪,‬‬
‫הרב ר׳ מנחם מענדל וועלכער איז בשם ווי לערנען לערנען‪ .‬אט ווי דער‬
‫געווען רב אין די קאלאניע דאברינקע ראש ישיבה לערנט מיט די תלמידים‬
‫און האט געזונגען א ניגון אויף די דארף ער דאך וויסען די חושי המקבל‬
‫ווערטער ומפני חטאינו און האט דאם און די השפעה וואם ער גיט אים‬
‫גוט אויסגעזונגען‪ .‬באמערקענדיג אז דארף זיין צוגעפאסט לויט זיינע‬
‫הוד כ״ק אאמו״ר הרה״ק געפעלט דער חושים נאך‪ .‬וואס דער שכל פנימי‬
‫ניגון רופט ער זיך אפ צו הוד כ״ק וואם ער זאגט דעם תלמיד איז ניט‬
‫אאמו״ר הרה״ק׳ דאם איז אן אייגענער נאר וואס ער זאגט אים דעם שכל אין‬
‫‪135‬‬ ‫ספר דמזיחור! — ח׳תש״ד‬
‫דארף מען דאך אודאי לערנען דאוונען‪.‬‬ ‫די ז»ך׳ נאר ער דארף אים געבען דעם‬
‫שבל‪ ,‬עם זאל אים צונוץ קומען אין‬
‫ו‪ .‬אין היינטיגען מאמר פון שבועות‬
‫אנדערע שכליים אויך‪ .‬אויב ער זאגם‬
‫רעדט זיך אין דעם ענין פון ויהי‬
‫אים א שכל וואס איז בלויז לפי ערך‬
‫ערב ויהי בקר‪ ,‬אז אין עולם איז היום‬
‫המקבל מאכט ער אים פאר א עצל‪,‬‬
‫הולך אחר הלילות פריער איז לילה‬
‫אויב ער זאגט אים העכער ווי די‬
‫און נאכדעם איז יום און אין קדשים‬
‫חושי המקבל מאכט ער אים פאר א‬
‫איז פארקערט הלילה הולך אחר היום‬
‫מוטעה‪ ,‬נאר ער דארף אים משפיע‬
‫פריער יום און דערנאך לילר‪-‬‬
‫זיץ אזא שכל וואט איז העכער פון‬
‫אין עבודה איז דאס דער חילוק פץ‬
‫חושי המקבל און איבערלאזען חלונות‬
‫יושבי אהל און בעלי עסקים‪ .‬ביי בעלי‬
‫עם זאל אים ארייגשיינען אין זיין לפי‬
‫עסקים איז היום הולך אחר הלילה‪,‬‬
‫ערכו‪.‬‬
‫לפי ערך די קריאת שמע שעל המטה‬
‫אזוי איז די עבודה פון תפלת שחרית‬ ‫דאם איז אלץ אין נגלה וואס דאם‬
‫און די הנהגה כל היום און ביי יושבי‬ ‫האט אן אחיזה אין גשמיות ווי עד״מ‬
‫אהל את הלילה הולך אחד היום‪ ,‬אז‬ ‫דעד ענין פון לימוד הריאה קען מען‬
‫לפי ערך די עבודה אין תפלת שחרית‬ ‫דאך האבען א ציור אין דעם‪ ,‬מכל‬
‫אזוי את די קרשעהמ״ט‪.‬‬ ‫שכן עגין התפלה וואם את רוחניות׳‬

‫יום ב׳ דחה״ש בסעודה‬

‫ווייל דאס איז דאך די ערשטע ‪24‬‬
‫שעה ווי אידען האבען מקבל געווען‬
‫די תורה׳ מילא דאדף מען זייער מחבב‬
‫זיין דעם טאג און בפרט לדעת ר׳ יוסי‬
‫שבז׳ בטיח ניתנה התורה‪ ,‬וואם דאס‬
‫איז א מעלה נפלאה‪,‬‬
‫דער סדר דעם צווייטען טאג שבועות‬
‫ב‪ .‬מען האט נעכטען גערעדט אין‬
‫דעם ענין ערב ובקר אז דאם איז דער‬
‫הפרש פון יושבי אהל ובעלי עסקים‪.‬‬
‫ביי יושבי אהל איז פריער תפלת‬
‫שחרית און דערנאך קרשעהמ׳׳ט און‬
‫ביי בעלי עסקים איז פריער קריאת‬
‫שמע שעל המטה און דערנאך תפלת‬
‫שחרית‪ .‬אין פלוג וואס איז די נפקא‬
‫מינא אויב קרשעהמ״ט איז פריער‬
‫אדער תפלה איז פדיעד‪ ,‬אין בי ‪T‬ע‬
‫א‪ .‬מורנו הבעש״ט האט זייער מחבב‬
‫געווען דעם צווייטען טאג שבועות‪.‬‬
‫תיכף נאך די התגלות פון מורנו‬
‫הבעש״ט‪ ,‬וואם דעמאלט איז געווען‬
‫די התנהגות בזריזות און עפ׳׳י שו״ןן‪,‬‬
‫קבלת שבת בזמנה וכו׳‪ ,‬איז געווען‬
‫צו דאוונען בהשכמה און מאכעז א‬
‫סעודה קלה בייוועלכע עסדינען גע־‬
‫ווען א מנין תלמידים כדי צו בענטשן‬
‫אויף א כוס של ברכד‪ -‬שפעטער אין‬
‫מיטען טאג איז געווען א סעודה‬
‫גדולה אח מורנו הבעש״ט פלעגט‬
‫א סך פארברעגגען‪ ,‬אזוי פלעגט זיר‬
‫מורנו הבעש״ט מתנהג זיץ ביז יום‬
‫הסתלקותו‪ .‬דעד מעזריטשער מגיד‬
‫האט מבאר געווען דעם טעם דערסח׳‬
 ‫ספר זמזיחומ — ח׳תש״ד‬
‫ווערען אנדערש‪ .‬נמצא ^ ביי בעלי‬
‫עסקים איז דער חשבץ פץ עבודת‬
‫היום אץ דער בכן אז ער זאל ניט‬
‫ווערען ערגער׳ אבער ביי יושבי אהל‬
‫איז דער חשבון פץ עבודת הנפש‬
‫און דער בכן צו ווערען בעסער‪.‬‬
‫די וואם ווילען פארשטיין דעם ענין‬
‫איז שוין דא גענוג געזאגט געווארן‬
‫זיי זאלען קענען פארשטיין‪.‬‬
‫אמאל איז יעדער ווארט געווען א‬
‫לבוש‪ .‬א לבוש פאסט מען צו עם זאל‬
‫זיין ראוי צו דעם לובש‪ .‬אמאל אז מען‬
‫האט געהערט א ווארט האט מען דעם‬
‫ווארט צוגעפאסט צו זיך‪ .‬מען האט‬
‫געפונען אין דעם ווארט א שייכות צו‬
‫זין אויר אץ היינט הערט מען זיו צו‬
‫און ווער רעדט נאף׳ אז מעז פאר־‬
‫שרייבט אויך איז דערנאך טראגט ער‬
‫דאם צום איינבינדער און מאכט אויף‬
‫דעם צורי רוקענם אץ דער ווארט‬
‫בלייבט צווישען די רוקענם אץ ער‬
‫האט דאס ניט‪.‬‬
‫פץ א בעל עסק׳ אז ער שטייט אויף‬
‫ד‪ .‬שאלד‪-‬‬
‫וואם האט אויפגעטאן מתן תורה‬
‫ביי משה רבינו‪ .‬ביי אלע אידען איז‬
‫מ״ת גילוי עצמות אוא״ס‪ .‬משה רבינו‬
‫וואם איז חכמה עילאה דאצילות וואס‬
‫אין איר איז שורה אוא״ם׳ איז דאו‬
‫דאס ביי אים ניט קיץ גייעס‪ .‬אויר‬
‫דעם ענין פץ תורה האט ער דאו‬
‫פריער אויך געוואוסט׳ ווארום קיימו‬
‫תאבות את התודה קודם שניתנה‬
‫כמאמר ת״ל קיים אברהם אבינו כל‬
‫התורה ואפי׳ עירוב תבשילין אץ מן‬
‫הסתם האט א״א געלערנט מיט יצחק׳ן׳‬
‫יעקב איז דאך געווען א תלמיד פץ‬
‫ישיבת שם ועבר און נאכדעם ביריחזו‬
‫‪136‬‬
‫אופנים איז דאך דעד ענין קרשעהמ״ם‬
‫דער חשבון און דער בכן צו ווערען‬
‫בעסער‪ .‬נאר ביי די בעלי עסקים אין‬
‫עם מיט א ניגון פון איכה און ביי‬
‫די יושבי אהל איז עם מיט א ניגון‬
‫פון שירה‪.‬‬
‫הוד כ״ק רבינו הזקן האט אויסגע־‬
‫לערענט זיין זריניקעל הרב״ש די‬
‫טעמי הנגינה פון תורה׳ נביאים און‬
‫טעמי הנגינה פץ כתובים און די‬
‫חילוקים איינע פון די אנדערע‪ .‬אמ*‬
‫שווערסטען זיינען געווען אויסלערנען‬
‫די טעמי הנגינה פץ תהלים‪ .‬הוד‬
‫כ״ק אאזמו״ר הרה״ק מוהד״ש האט‬
‫געהאט א לאעען אטעם‪ .‬ביי תקיעת‬
‫שופר פלעגט ער אין די תרועה מאכן‬
‫‪2‬ד קולות‪ ,‬פונדעסטוועגען אז ער האט‬
‫אמאל געזאגט א האלבען פסוק תחלים‬
‫מיט די טעמי הנגינה האט ער זיך‬
‫דערנאך געהאלטזץ פאר׳ן הארצען‪.‬‬
‫ג‪ .‬דער חשבץ פון דעם מצב הרוחני‬
‫אין דער פרי טראכט ער׳ דער אוי־‬
‫בערשטער איז דאך א ץ ומפרנס צו‬
‫אלע באשעפענישען׳ בהמות׳ חיות‬
‫ועופות׳ אלעמען גיס ער זייער פרנסה‬
‫בעתם׳ אץ דער אדם וואס כל העולם‬
‫לא נברא אלא לשמשני‪ ,‬דארף הארע־‬
‫ותגן אויף פרנסה׳ זומער אין די היצען‬
‫אץ ווינטער אין די קעלט‪ .‬איז הגם‬
‫עם שטייט ששת ימים תעבוד׳ אז מען‬
‫האט געגעבען א רשות צו ארבעטען‬
‫— שניתן רשות לעבוד — אבער די‬
‫ארבעט דארף בלויז זיץ אויף צו מא־‬
‫כען א כלי לברכת הוי׳ אץ וויסען אז‬
‫ברכת הוי׳ היא תעשיר‪ .‬נאך דעם‬
‫ודזזבץ איז דער בכן אז ער דארף‬
‫‪137‬‬ ‫ספר השיחות — ה׳תש״ד‬
‫אבער מצד כחות הנעלמים זיינען אלע‬ ‫למצרים איז ער געווען א ראש ישיבה‬
‫גאנץ‪ .‬מען דארף אים העלפען ארויס־‬ ‫אין גושן‪ ,‬האט מען ראך געוואוסט פוז‬
‫שלעפען פון בלאטע‪ ,‬געבען אים א‬ ‫תורה פריער אויך‪ ,‬היינט וואס איז‬
‫האנט אץ אים אוועקשטעלען אין א‬ ‫דער מ״ת ביי משרע״ה‪.‬‬
‫קרן אורה פץ תורה ומצומק‬
‫תשובה‪.‬‬
‫דער ערשטער מנין יונגעלייט וואט‬
‫מ״ת האט אויפגעטאן ביי משרע״ה‬
‫הוד כ״ק רבינו הזקן האט געהאט‪ ,‬מיט‬
‫צו זען די מעלה און חשיבות פון‬
‫‪ 175‬יאר צוריק‪ ,‬אין יאר תקל״א‪ ,‬אין‬
‫יעדען אידען אפילו פץ א איש פשוט‪.‬‬
‫וויטעבטק איז דער מנין געווען זייער‬
‫א יוד איז די התחלה פון יערער זאד•‬
‫א מאגערער‪ .‬אין דעם מנין איז גע־‬
‫אין יעדען אות איז דעד ראשית‬
‫ווען אריעגערעכענט א וואטער טרע־‬
‫תמונת האות איז א נקודה וואט ראם‬
‫גער‪ ,‬ניט א וואטער טרעגער פץ די‬
‫איז א יוד‪ .‬וואם דער אות יוד איז‬
‫צדיקים נטתרים נאר כפשוטו‪ ,‬ער איז‬
‫דאך א נקודה בעלטא‪ ,‬אין יערער‬
‫געווען זייער א מאגערער אין תורה׳‬
‫השכלה איז דער יסוד די נקודת‬
‫השכלה‪ ,‬השגה הבנה אדער הטברד״‬
‫השכלה‪ ,‬מילא איז מובן‪ ,‬אז דער יוד‬
‫נאר ער איז געווען מוכן צו פראווען‬
‫מטירת נפש אויף יעדעד קיום המצוד‪.‬‬ ‫איד דער עיקר‪.‬‬
‫בפו׳׳ם‪ .‬ער האט ניט געוואוטט דעם‬ ‫בריאת העולמות עליונים ותחתונים‬
‫חילוק פון יעבור ואל יהרג אדער‬ ‫איז בשביל ישראל‪ ,‬תורת איז בשביל‬
‫יהרג ואל יעבור‪ ,‬נאר אויף יעדער‬ ‫ישראל‪ ,‬די קיום המצוות שבתורה איז‬
‫זאך בד‪,‬נוגע לפועל איז ער געווען‬ ‫נאד לישראל אץ אזוי אויר ביי הקב״ה‬
‫מוכן אויף מט״נ בפו״מ‪.‬‬ ‫ווערען אידען אגגערופען בנים אתם‪,‬‬
‫און פץ דעם מנין איז היינט דא‬ ‫עבדי הוי׳‪ ,‬נמצא אז אלץ איז בשביל‬
‫ב״ה הונדערטער אץ טומענטער‬ ‫ישראל‪.‬‬
‫מנינים‪.‬‬ ‫משרע״ה וואס איז געווען א חכם‬
‫בעצם בח חכמתו האבען די פשוט׳ע‬
‫ד‪ -‬חטידות איז דער ענין פץ חב״ד‪,‬‬ ‫אידען ביי אים ניט געהאט פריער‬
‫מוחין‪ .‬מוחין איז דער ענין פון ניט‬ ‫קיץ חשיבות‪ ,‬ודיל ביי א חכם בעצם‬
‫צופרידען שטעלען זיך‪ .‬מדות בכלל‬ ‫כח חכמתו איז דער וואס איז ניט‬
‫איז משביע‪ ,‬אהבה איז דאך גילוי אור‪,‬‬ ‫אזוי‪ ,‬איז ער ביי אים נאך נידעריגער‬
‫אפילו יראה איז אויך מרווה אץ מוחין‬ ‫ווי בעלי חיים‪ .‬אזוי דינזץ אויר גע*‬
‫איז מרעיב‪ .‬ווען ער האט די נקודה‬ ‫ווען די פשוט׳ע אידען ביי משרע״ה‬
‫איז אים ניט גענוג‪ ,‬ער וויל הבנה‪.‬‬ ‫און דאם האט ביי אים אויפגעטאן מתן‬
‫ווען ער האט הבנה וויל ער השגה‬ ‫תורה‪ ,‬אז ער האט דערזען די חשיבות‬
‫בכל הפרטים׳ נאכדעם וויל ער דעם‬ ‫פץ יעדען איד‪.‬‬
‫ענין פון דעת‪ ,‬העמקה‪ ,‬אץ עם איז‬ ‫אויף א איד דארף מען קוקען ניט‬
‫דאט אלץ מרעיב‪.‬‬ ‫לויט די כחות הגלדים דינע‪ ,‬הגם ער‬
‫חטידות איז אויך מגדיל יעדען ז«ץ‪.‬‬ ‫איז ניט גאנץ אין ‪ .‬תורה ומצוות‪.‬‬
 ‫ספר השיחות — ח׳תש״ד‬ ‫‪38‬ב‬
‫ווי אין דעם ענין התפילה‪ ,‬דער פירוש געהאט א שאיפה צו ווערען העכער‪.‬‬
‫הפשוט פון ברוך שאמר והי׳ העולם‪ ,‬מען האט אליץ געלערנט און געהערט‬
‫אז במאמר אחד נברא העולם‪ ,‬איז לערנען‪ .‬דער וואם האט ניט געקענט‬
‫חסידות וויל וויסען אין דעם‪ ,‬וואם איז אליין לערנען האט גענומען אן איידעם‬
‫די וועלט און ווי אזוי איז דאס גע־ א בן תורה‪ .‬אלע‪ ,‬דער רב‪ ,‬דער מלמד‪,‬‬
‫ווארען‪ ,‬און בכלל דעם ענין פון דער שוחט‪ ,‬דער בע״ב‪ ,‬יעדערער האט‬
‫בריאה יש מאין‪ ,‬וואס דאס איז פון געוואלט ווערען העכער׳ און דא אין‬
‫די גרינגע ענינים אין חסידות און אמעריקע וויל מען ווערען גרעבער‬
‫עס איז פאראן אין דעם א סך ביאורים און נידעריגער‪.‬‬
‫און הסברים‪ .‬כמו כן אין דעם ענין‬
‫פון א מדה לא טובה‪ ,‬איז ניט סתם ו‪ .‬אלע וועלכע זיינען דא דארפען‬
‫א מדה לא טובה‪ ,‬נאר חסידות איז וויסען די שליחות‪ ,‬וואס אויף זיי איז‬
‫דאס מבאר‪ ,‬ווי עס איז מבואר אין מוטל‪ ,‬צוליב וואס זיי זיינען געקומען‬
‫דעם המשך פון חגה״ש דהאי שתא אהער‪.‬‬
‫אין דעם מאמר ד״ה וכל העם רואים‬
‫די וועלכע מיינען‪ ,‬אז זיי זיינען‬ ‫את הקולות‪ ,‬אז ווען מען גיט יענעם‬
‫א שטאך איז ער ניט בכלל ברכת געקומען אהער מטעם הצלה און רע־‬
‫כהנים און ער איז א נזוף למעלה טונג איז דאס א כפירה ממש אין‬
‫את אויף דעם איז דער פסוק מי בקש השגחה פרטית‪ .‬ניט מיר האבען מער‬
‫זאת מידכם רמוס חצרי ידיכם דמים תורה ווי זיי די אידען אין יוראפ‪,‬‬
‫מלאי׳ את אפילו ווען ער טוט יענעם ניט מער יר״ש און ניט מער זכותים‪.‬‬
‫וויי שלא בכוונד״ און אזוי אויר אין אדרבא‪ ,‬נאר מען איז געקומען אהער‬
‫דעם ענין פון תשובה איז דער ענין מיט די שליחות צו מאכען אמעריקע‬
‫מבואר בארוכה אין חסידות‪ ,‬אז דער פאר א מקום תורה‪ ,‬ניט תורה ודרך‬
‫ענין התשובה איז ניט דער ענין פון ארץ‪ ,‬נאר תורה מיט יר״ש אן פשרות‪.‬‬
‫עם איז א גזירה מן השמים‪ :‬אמע־‬ ‫תעניתים‪ ,‬גאר דער עיקר איז די‬
‫ריקע מח ווערען א מקום תורה‪ .‬אנן‬ ‫קבלה שלא ישוב עוד לכסלה‪.‬‬
‫הוד כ״ק רבינו הזקן האט אויפ־ פועלי דיממא אנן‪ ,‬מיר מוזען ליכטיג‬
‫געטאן דעם עגין המס״נ אויף תורת מאכען דעם טאג‪ ,‬ניט רעכעגענדיג זיר‬
‫הבעש״ט‪ .‬אברהם אבינו האט פותח מיט די גזירות אויף בני תורה און‬
‫געווען דעם צנור אויף מס״נ און הוד די מניעות ועיכובים‪.‬‬
‫הוד כ״ק אאמו״ר הרה״ק האט אמאל‬ ‫כ״ק רבינו הזקן האט געעפענט דעם‬
‫ביי א פארברענגען מכרקז געווען‪ :‬מאן‬ ‫ותורת‬ ‫צנור פת מס״נ אויף שיטת‬
‫דבעי לידע ידע ומאן דלא בעי לידע‬ ‫מסירה‬ ‫הבעש״ט‪ ,‬אז עס זאל זיין די‬
‫וועט זית ידע‪ .‬אלע דארפען וויסען‬ ‫ונתינה לזה‪.‬‬
‫מה בין הכא להתם‪ ,‬ויאס איז דער צוליב וואם די השגחה העליונה האט‬
‫חילוק פון יוראפ ביז דא אין אמע־ אונז געבראכט אין דעם לאנד‪ ,‬דאם‬
‫ריקע‪ .‬דארט אין יוראפ האט יעדער איז צוליב מ‪:«!:‬ען דא א מקום תורה‬
‫‪139‬‬ ‫ספר ««יחות — ח׳תע״ד‬
‫וואס פלעגען לערנען ‪ 18‬שעה ‪ 21‬שעה‬ ‫אן פשרות׳ נאד תודה מיש יראת‬
‫א מעל״ע את דא איז געקומען הוד‬ ‫שמים‪.‬‬
‫כ״ק רביגו הזקן און האט געזאגט‬ ‫איך פאדער אויף און איך בין בכת‬
‫פאר זיי דעם פירוש איז דורכדעם‬ ‫אויפצופאדערן אלע בני הישיבות צו‬
‫האט ער צוגעצויגען צו זיך עטליכע‬ ‫לערנען תורה מיש יר״ש‪ ,‬תורה אן‬
‫מנינים יונגעלייט גרויסע לומדים את‬ ‫פשרות‪ .‬מען דארף וויסען‪ ,‬אז מים‬
‫בעלי כשרונוו^‬ ‫בלאשע רייניגש מען ניש‪ ,‬עס דארף‬
‫זיץ תורה תמימה‪.‬‬
‫ח‪ .‬עס איז ביי מיר ברור זש־בר׳‬
‫ולמדתם את בניכם׳ בניכם הבנה‪,‬‬
‫אז השי׳׳ת וועט אלע בני הישיבה‬
‫מסירה ונתינה צו לערנען מיש אלע‪.‬‬
‫ברעעען צו דין מחנה׳ נאר פארוואם‬
‫אמאל ביי א פארברענגען האש הוד‬
‫זאלען זיי קומען אפגעשמיסענע׳ פאר־‬ ‫כ״ק אאמו״ר הרה״ק געזאגש׳ לקשו‬
‫בלוטיגטע את פארשעמטע׳ אז זיי‬
‫אבנים׳ רעבייאשי דא ראבאשו — דאם‬
‫קענען קומען קלוגע מיט א שמייבעל‬
‫איז א דוסישער אויסשפראך דאס‬
‫אויפ׳ן פנים‪,‬‬
‫מיינש׳ קינדער צו די ארבעש‪.‬‬
‫איך וויל ניט ריידען אין קו השמאל‪,‬‬
‫זאל מען בעסער ריידען אין קו הימין‬
‫ז‪ .‬ביי דעם צודישען ויכוח וואס הוד‬
‫און די עצה איז תורה מיש יר״ש‪,‬‬
‫כ״ק רבינו הזקן האש געהאש אין‬
‫מינסק׳ האבען אלע געזען זיץ גדוי־ ט‪ .‬כ״ק אדמו׳ץ־ קרא להתמימים‬
‫סע גאונות בעת די לומדות וואם ער הרבנים )רמ״ג׳ רמ״פ ורד״ב שיחיו(‬
‫האם דאן געזאגש‪ ,‬וואס האש געמאכש ומינה אותם בתור בית דין בכל‬
‫א גרויסען רושם אויף די גאוני לישא‪ .‬תוקף עח ואמר אליד&‪:‬‬
‫אם ערבת לרעך׳ רעך זה הקב״ה׳‬ ‫בעיקר פלעגש ער ריידען אין הלכות‬
‫ברכות הנהנין ומהאי שעמא האש ער אויב דו ווילסש זים מאכען דעם אוי־‬
‫ברכת הנהנין מחבר געווען צום ערש־ בערשטען‪ ,‬נוקשת באמרי פיך תקעת‬
‫שען‪ ,‬אז ער האש מסיים געווען די לזד כפיך וגו׳‪ .‬איר זאלט דורכלער־‬
‫לומדות פלעגט ער זיך נוהג זיין זא־ גען דעם דין פון ערב אין שו׳׳ע חו״מ‪.‬‬
‫גען ששענדיג א הלכה אין נפש‪ .‬דאן איר דאדפט גית את מאכען אסיפות‬
‫ביים צורישען דכוח האט ער געזאגש אין אלע כשר׳ע ישיבות און זען אז‬
‫עם זאלען זית בעת די אסיפות אלע‬ ‫אויף די משנה‪:‬‬
‫השותה מים לצמאו אומד שהכל תלמידים און זאגען זיי דאס וואס מעז‬
‫נהי׳ בדברו‪ .‬מים איז תורד‪ -‬ווען האט פריער גערעדט! עס איז ברור‬
‫איז א הוראה‪ ,‬א בחינה׳ א ער איז הדבר וכו׳ וכו׳ און די עצה איז ג׳‬
‫א שוקד — א מתמיד — בתורה אז ענינים א( תורה מיט יר״ש‪ ,‬אלע טאג‬
‫ער איז‪ :‬אומר שהכל נהי' בדברו‪ .‬לערנען ‪ 15‬מינוט חסידות אדער מוסר׳‬
‫דאם מייגט‪ ,‬אז אין יעדעד זאך הערט ב( הנהגה עפ״י תורה׳ דאס וואס זיי‬
‫מוזען לערנען די לימודי חול זאל אלץ‬ ‫ער דעם דבר הוי׳‪.‬‬
‫דארט איז געווען א סך מתמידים זיין עפ״י תורה און די גאנצע הנהגה‬
 ‫ספר השיחור] — ח׳תש״ד‬
‫אשרי תבחר ותקרב‪ ,‬אשרי איז ר״ת‪:‬‬
‫אמן יהא שמי׳ רבא‪ ,‬הגם עם זיינען‬
‫דא דרגות‪ ,‬ישכון חצריד ביתך קדוש‬
‫היכלך וגו׳ ווי עם שטייט אין לקו״ת ‪■C‬‬
‫מכל מקום איז ביי איש״ר זייגען אלע‬
‫גלייך און מיט רעם האט דער בעש״ט‬
‫ארייגגעבראכט אין זיי א חיבה צו‬
‫איש׳׳ד‪.‬‬
‫חג השבועות תר״ד האט הוד כ״ק‬
‫יא‪ .‬מוצאי יוכ״פ איז דא די תקיעת‬
‫שופר‪ ,‬וואם ראם איז א סימן אז‬
‫כביכול סילק שכינז‪ -‬שבועות ביי‬
‫מ״ת שטייט ראך אויך במשוך היובל‬
‫המה יעלו בהר‪ ,‬וואלט ראך דער ענין‬
‫אויך געדארפט זיץ אלע שבועות‪ ,‬אז‬
‫מען זאל טאן אזא זאך פאר רעם‬
‫במשוך היובל‪.‬‬
‫נאר דער ענין איז‪ ,‬יוהכ״ם איז נאר‬
‫בו ביום‪ ,‬עצומו של יום מכפר‪ ,‬וואס‬
‫די עבודה פץ יוכ״פ קען ניט זיין א‬
‫גאנץ יאר‪ ,‬מה שאין כן שבועות‪ ,‬קבלת‬
‫התורה ראם דארף זיין א גאנץ יאר‬
‫און דער במשוך היובל איז א נתינת‬
‫רשות אויף מקבל דץ‪.‬‬
‫שבת נשא בסעודה‬
‫רואים נ״ה‪ ,‬א המשך פון ג׳ מאמרים *(‪,‬‬
‫רעם דריטען מאמר האט הוד כ״ק‬
‫אאמו״ר הדה״ק געזאגט שבת נאך‬
‫יו״ט‪.‬‬
‫איז ראן געווען מיטוואד את דאנערש־‬
‫ב‪ .‬הוד כ״ק אאמר׳ר הרה״ק פלעגט‬
‫אנטאן שבת אין ליובאודטש די קיי־‬
‫לעכדיגע היטעל — שטריימעל — ווען‬
‫ער איז געקומען פת זית חתונה פת‬
‫אוורוטש האט אים הוד כ״ק אאזמו״ר‬
‫הרה״ק מוהר״ש אנגעטאן די קיילעב־‬
‫‪140‬‬
‫זאל זיק עפ״י תורה‪ ,‬ג( ‪8‬ז יעדערער‬
‫זאל האבען א קבוצה רואם ער זאל‬
‫מיט זיי לערנען‪.‬‬
‫י‪ .‬עם איז א מנהג ביי די רביים צו‬
‫זאגען תורה הגה״ש בעת די סעודת‬
‫יו״ט און אויך דערציילען א ספור פון‬
‫מורנו הבעש״ט‪.‬‬
‫אאזמו״ר הרה״ק צ״צ געזאגט תורה‬
‫און אויר א ספור מעשה פון בעש״ט‪.‬‬
‫החסיד ר׳ הענדל האט די תורה ניט‬
‫פארשטאנען אבער החסיד ר׳ אברהם‬
‫בער ירמי׳ם האט געוואוסט די תורה‬
‫אויר•‬
‫הוד כ׳׳ק אאומו״ר הרה״ק צ״צ האט‬
‫דעמאלט דערציילט‪ ,‬אז דער בעש״ט‬
‫פלעגט פריער ארומגיץ פת ישוב צו‬
‫ישוב און פץ דארף צו דארף און האט‬
‫צונויפגענומען אלע אנשים פשוטים‬
‫אץ האט זיי זייער מקרב געווען‪ .‬איינ־‬
‫מאל האט ער צונויפגענומען אלע מענ־‬
‫שען פון ישוב‪ ,‬אנשים‪ ,‬נשים וטף און‬
‫האט פאר זיי געזאגט‪:‬‬
‫א‪ .‬געכטען י׳׳א סיון איז געווארען‬
‫‪ 49‬יאר זינט מיר זיינען געפארעו‬
‫רעם ערשטען מאל אויף דאטשע אין‬
‫יאר תרנ״ה ‘(‪ .‬די קביעות פון חגה״ש‬
‫טאג און הוד כ״ק אאמו״ר הרה״ק האט‬
‫ראן געזאגט רעם מאמר וכל העם‬
‫כי תשמע בקול ם*ב‪.‬‬ ‫ד״ד‪.‬‬ ‫‪(6‬‬
‫חנוך לנער ע׳ ‪.11‬‬ ‫ראד‪.‬‬ ‫‪(1‬‬
‫וכל העם רואים‪ ,‬ולועין ביאור‬ ‫ד״ה‬ ‫‪(2‬‬
‫ודמות החיות‪.‬‬ ‫ג*ד‬ ‫ענין‬
‫‪141‬‬ ‫ספר השיחות — ח׳תש״ד‬
‫אנשים פשוטים און אמאל פלעגם זרי־‬ ‫דיגע היטעל און אים געזאגט‪ :‬אין‬
‫נער פון זיי דאוונען פאר׳ן עמוד‪ .‬אז‬ ‫ליובאוויטש דארף מען טראגען א קיי־‬
‫הוד כ״ק אאמו״ר הרה״ק פלעגט זיר‬ ‫לעכדעע היטעל‪ .‬אז הוד כ״ק אאמו״ר‬
‫פאנאדערזינגען אין מיטען דאוונען‬ ‫הרה״ק פלעגט זיץ אויף דאטשע‬
‫אח בפרט פיט די באמאוסטע תנועות‬ ‫פלעגט ער שבת אנטאן א היטעל וואם‬
‫מיט וועלכע הוד כ״ק זממו״ר הרה״ק‬ ‫איז געווען מיוזזד פאר שבת‪ ,‬אבער‬
‫פלעגט מיט די דאוונען‪ ,‬אמאל פלעגט‬ ‫אויסערליך‪ ,‬האט דאם אויסגעזען ווי‬
‫ער זיעען בלויז איץ תנועת א האיאנע‬ ‫די וואכעדיגע היטעל‪ .‬הוד כ״ק‬
‫תנועה אדער א פערטל תנועה אח‬ ‫אאמו״ר הרה״ק פלעגט זאגען‪ :‬איד‬
‫אמאל א קלאפ טאן מיטץ פינגער —‬ ‫טו אן די קיילעכדיגע היטעל נאר ווען‬
‫פלעגט זיך ביי די גיסען טרערען‪.‬‬ ‫איך בין אין ליובאוויטש אדער אמאל‬
‫אח הגם מען פלעגט אנהויבען דאור‬ ‫אויך מחוץ ליובאוויטש אז מען בא־‬
‫נען ארום האלב נאך צען ‪ ■-‬כאטש‬ ‫דארף האבן דעם אור פון ליובאוויטש‪.‬‬
‫ער פלעגט צואיילען אין די הכנות —‬ ‫מען הוד כ״ק אאמו״ר הרה״ק האט‬
‫אח מען פלעגט מסיים דק ארום צודי‪,‬‬ ‫מסדר קידועזין געווען ביי החסיד ר׳‬
‫זיינס אדער האלב נאד איינם׳ אח‬ ‫לויק לאגא־ויער אין יאר תרג״ז אין‬
‫אנדערע פח די מתפללים פלעגען‬ ‫מןאזקווע איז ער געווען אנגעטאן אין‬
‫דארפען נאבדעם גיץ אהיים וואס‬ ‫די קיילעכדיגע היטעל‪.‬‬
‫פלעגט ביי די דויערן ארוםדרייפערטל‬
‫שעה‪ ,‬פונדעסטוועגען פלעגען די אלע־‬ ‫‪ a‬נאד פץ די שינוים מאס איז גע־‬
‫מאל קומען צום דאוונען‪ .‬דער סדר‬ ‫ווען אין די הנהגה אויף דאטשע ניט‬
‫איז געווען נאד־ אין די יארען נ״ה —‬ ‫ווי אין ליובאוויטש‪ ,‬אז מען פלעגט‬
‫נ״ו‪.‬‬‫שפאצירען יעדען טאג‪ ,‬אפילו שבת‪,‬‬
‫אויסער מאנטאג*(‪ .‬הוד כ״ק אאמו״ר‬
‫הרה״ק פלעגט אויפ׳ן דאטשע דאוונען ד‪ .‬הוד כ״ק אאמו״ר הרה״ק האט צו־‬
‫יעדען טאג דיער פרי‪ ,‬אכט אזייגער געאיילט מיטץ אננעמען אויף י חי ^ ח‬
‫את שוין געווען נאכ׳ן דאוונען‪ .‬און די אורחים וועלכע זיינען געקומען‬
‫שבת פלעגט ער דאוונען צוזאמען אויף יענעם חג השבועות — תרנ״ה‬
‫מיט׳ן מנין‪ ,‬ניט ער האט געדאווענט — עם דעען דעמאלט געקומען אין‬
‫מיט דעם מנין‪ ,‬נאר דער מנין האט ליובאוויטש פיל חסידים אח עם איז‬
‫געדאווענט מיט אים‪ .‬דער חזן האט געווען יחידות א גאנצע נאכט ערב‬
‫געזען ווען הוד כ״ק אאמו״ר הרה״ק חגה״ש ביז טאג‪ ,‬אויך די גאנצע נאכט‬
‫האט מסיים געווען האט ער דאן אויד פון מוצאי יו״ט אח צומארגענם פריי־‬
‫טאג בייטאג‪ ,‬די גאנצע גאכט מ מאי‬ ‫מסיים געווען‪.‬‬
‫אין דעם מנין זיינען געווען אויר ש״ק אח אויד זונטאג אח צומארגענס‬
‫מאנטאג י״א סיח איז מען געפארען‬
‫‪ (3‬אולי מפני שביום זה הי׳ כ*ק אדמו״ר אויף דאטשע‪.‬‬
‫אויף דאטשע איז מען דאן געפארען‬ ‫נ״ע נוסע לליובאוויטש‪.‬‬
 ‫ספר דמויחות — ח׳תש״ד‬
‫ומעשיהם פון תו״א אץ הוד כ״ק‬
‫אאמו״ר הרה״ק האט אים אויף דעם‬
‫געענטפערט און נאכדעם האט ער‬
‫דערציילט דריי סיפורים‪.‬‬
‫כ״ק אאזמו״ר הרה״ק מותר״ש גע־‬
‫ר‪ -‬עטליבע טעג פאר חג השבועות‬
‫אץ אויר עטליבע טעג נאך יז״ט האב‬
‫איך געבעטען דשות פון הוד כ״ק‬
‫אאמו״ר הרה״ק אץ פון מורי הרשב״ץ‬
‫מען זאל מיר ניט מאטערן צו לערנען‬
‫די שיעורים מיט מורי רשב״ץ‪ ,‬ודיל‬
‫אויף יענעם שבועות זיעען אנגעקומען‬
‫פיל חסידים בעלי צורה ובעלי דיעה‬
‫אץ איך בין געגאנגען הערען פץ די‬
‫פארשידענע סיפורים‪ ,‬אמאל דא אץ‬
‫אמאל דארטען און איך האב פארציי־‬
‫כענט ביי זיך די ראשי פרקים און‬
‫נאכדעם אויף די דאטשע האב איך עם‬
‫פארשריבען באריכות‪ .‬איך האב גראד‬
‫דעמאלט באקומען א מתנה פץ דער‬
‫באבע — הרבנית רבקה נ״ע — דעם‬
‫זייגער‪ ,‬די ציבולקע ווי מזץ האט עם‬
‫גערופען‪ ,‬וואס זי האט געהאט בירושה‬
‫פץ הוד ב״ק אאזמו״ר הרה״ק צמח‬
‫צדק און איך פלעג עם ארומטראגען‬
‫מיט זיך‪ ,‬במילא האב איך פארציי־‬
‫כענט די שעה ווען איך האב יעדע‬
‫זאך געהערט און איך האב דאן אויד‬
‫פארצי״כענט וואם איך האב געהערט‬
‫פון הוד כ״ק אאמו״ר הרה״ק בעת די‬
‫נסיעה צו דער דאטשע‪.‬‬
‫מיר איז ניט געווען נוגע אזוי פיל‬
‫די קשיות פץ מורי הרשב״ץ נ״ע אץ‬
‫אויך אפילו ניט דעם ענטפער פץ‬
‫הוד כ״ק אאמו״ר הרה״ק ווי איינע פון‬
‫די דריי מעשיות וואם איך האב דאן‬
‫געהערט‪.‬‬
‫ומראיזע‬
‫‪142‬‬
‫אין די קארעטע פון ד!וד כ״ק אאזמו״ר‬
‫הרת״ק מוהר״ש‪ .‬אין יענע צייטען איז‬
‫נאך אין רוסלאגד ניט געווען קיץ‬
‫באן צו פארען אומעטום‪ ,‬האט הוד‬
‫קויפט א קארעטע צו מאכען זיינע‬
‫נסיעות‪ .‬די קארעטע איז געווען צו־‬
‫געשפאנט צו פיר אדער פינף סוסים‬
‫אץ האט געקאסט עטליכע הונדעדט‬
‫רובעל‪ .‬אינווייניג איזז זי געווען אוים־‬
‫געקלאפט מיט ד ‪T‬ענם און עם איז‬
‫דארט געווען א בעט‪ ,‬א טיש א ארט‬
‫פאר ספרים און ביכלעך בתבים‪ ,‬צווי־‬
‫שען זיי א קליץ ביכעל‪ ,‬וועלכער יעצט‬
‫געפינט ער זיך ביי מיר• אץ דארט‬
‫פלעגט הוד כ״ק אאזמו׳יד הרה״ק‬
‫מוהר״ש שרייבען די יסודות אויף די‬
‫מאמרים וואם ער האט געזאגט‪ .‬עם‬
‫איז ארך דארט געווען פארשריבען‬
‫מיט ר׳ שמואל סופר׳ם כתב ענינים‬
‫וועלכע ער האט מעתיק געווען לויט‬
‫די הוראות פץ הוד ב״ק אאזמו״ר‬
‫הרה״ק מוהר״ש אויף מעיין זיין אין‬
‫וועג‪ .‬אויפ׳ן ארט פון בעט איז געווען‬
‫פיר פלעצער צו זיצען‪ ,‬איז פץ איץ‬
‫זייט געזעסזץ הוד כ״ק אאמו״ר הרה״ק‬
‫און נעבען אים בין איד געזעסען אץ‬
‫אנטקעגען איבער אונז זיינען געזעסען‬
‫מורי הרשב״ץ אץ דער משרת מענדל‬
‫קאנטאר אץ אין האנט האט ער גע־‬
‫האלטען א ס״ת‪ ,‬ער איז געווען עלול‬
‫צו כאפען א דרעמל‪ ,‬דערפאר האט‬
‫אים דער רשב״ץ ארומגעבונדען מיט׳ן‬
‫גארטעל צו זיך‪.‬‬
‫געפרעגט‬ ‫מורי הרשב״ץ נ״ע האט‬
‫אין דעם‬ ‫הוד כ״ק אאמו״ר הרה״ק‬
‫וכל העם‬ ‫מאמר פון שבועות ד״ה‬
‫רואים פץ דעם מאמר‬
‫‪143‬‬ ‫ספר השיחות — ח׳תש״ד‬
‫גערעכענט די מעלות פת הועזע״ר‬
‫וואס את דעריום השביעי פת חג‬
‫הסוכות את שביעי של פסח וואס איז‬
‫דער יום השביעי פת חגה״פ און האט‬
‫מבאר געווען דעם ענין פת י״ב סית‬
‫וואס איז דעריום השביעי פת חג‬
‫השבועוו^‬
‫)נאר ניט דאם מית איך‪ ,‬מיר איז‬
‫נוגע דער י״ג סיון(‪.‬‬
‫פת רבי׳ן איז דאם גשיוען תועובע״ם‬
‫ה‪ .‬אין דעם שפאציר גאנג פת י״ג‬
‫סית האט הודכ״ק אאמו״ר הרה״ק‬
‫געזאגט! היינט איז דער חסידישער‬
‫אסרו הג׳ היעט איז דער זיבעטער‬
‫טאג פון עליית נשמת מורנו הבעל‬
‫שם טובת‪.‬‬
‫איך האב דעמאלט געהערט פת‬
‫הוד כ״ק אאמו״ר הרה״ק א מאמר פת‬
‫בעש״ט ושננתם י‪±‬ניך׳ אויפ׳ן פסוק‬
‫יקרה היא מפנינים‪.‬‬
‫ט‪ .‬הוד כ״ק זמזמו״ר הרה״ק דער־‬
‫ציילט‪ ,‬אז הוד כ״ק רבינו הזקן איז‬
‫געווען א שטרענגער‪ .‬אן עצמי׳ א‬
‫נשמה דאצילות אז זי קומט אראפ צו‬
‫זיין א מנהיג הדורות קען מען זיך‬
‫פארשטעלען ווי שטרענג ס׳איז געווען‪,‬‬
‫אמאל איז הוד ב״ק רבינו הזקן‬
‫ארויסגעקומען צו די תלמידים — עם‬
‫איז דאן געווען א צייט‪ ,‬וואם הוד כ״ק‬
‫רבינו הזקן האט מרגיש געווען אז‬
‫אייניגע תלמידים האבען גענומען די‬
‫זאך ניט ריכטיג — און האט די גע־‬
‫זאגט א תורה פון מורנו הבעש״ט‬
‫ז^יפץ פסוק ועזננתם לבניך; ושננתם‬
‫שפאצירען האט הוד כ״ק אאמו״ר‬
‫‪ (4‬טראד‪ .‬יום ההסתלקות שהי׳ ביום א׳‬
‫דהה״ש אינו בתשבון‪.‬‬
‫ו‪ .‬מיר דינען געקומען אויף די‬
‫דאטשע מאנטאג י״א סית פארנאכט‬
‫און נאכדעם ווי מען האט מסדר גע־‬
‫ווען די חדרים זיינען מיד געגאנגען‬
‫שפאצירען אדום ‪ 7‬אווענט‪ .‬דעמאלט‬
‫האב איך געהעדט דעם ערשטען מאל‬
‫פון הוד כ״ק אאמו״ר הרה״ק דעם‬
‫מאמר ה ‪T‬וע פון הוד ב״ק רבעו‬
‫הזקן‪ :‬אז מיר האבען געהערט א תורה‬
‫און אז מיר האבען געהערט פון אים‬
‫א סיפור מעעזה איז דאם געווען‬
‫תושב״ב‪.‬‬
‫דער וואס דערציילט א סיפור דארף‬
‫האבען מער הכנה ווי צו זאגען דעם‬
‫טיפסטען מאמי אץ דער וואס הערט‬
‫דעם סיפור — אפילו דער בעסטער‬
‫מקבל את דער גרינגסטער משפיע —‬
‫דארף האבען מער הכנה ווי «־יף דעם‬
‫טיפסטען מאמר‪.‬‬
‫אז מען דערציילט א סיפור אמיתי‬
‫איז דאס מעמידו על האמת ומעמידו‬
‫על השלום את אז מען דערציילט א‬
‫סיפור וועלכער איז ניט אמת מאכט‬
‫דאס אים פאר א חיצון את א שקרן‪.‬‬
‫דער וואס דערציילט א סיפור דארף‬
‫דאס דערציילען מיט דעם גאנצען‬
‫ארזם אזוי אז דער וואס הערט דאס‬
‫זאל זיר אים דוכטען אז ער לעבט‬
‫דארט‪.‬‬
‫הוד כ״ק אאמו״ר הרה׳׳ק האט אלץ‬
‫גערעדט ווי מען דארף מחבב זית א‬
‫סיפור‪.‬‬
‫ז‪ .‬בעת מיר זיינען דא געגאנגען‬
‫הרה״ק געזאגט‪ :‬היינט איז דער זיבע־‬
‫טער טאג פת חג השבועות את האט‬
 ‫ספר השיחות — ח׳תש״ד‬
‫ששת פעמים בכל שבוע אץ די הפלאת‬
‫מעלת מדריגות פץ די עליות פץ‬
‫שבת‪ ,‬ראשי חדשים אץ מועדי השנה‬
‫אץ בפרטיות די עליות נשמות ההורים‬
‫אין שמחת בניהם ובני בניהם ביז‬
‫דור שביעי ושביעי בכלל‪.‬‬
‫קומענדיג אין ליובאוויטש איז הוד‬
‫כ^ק אאמו״ר הרה״ק כדרכו בקודש צו־‬
‫געפארען לכבוד א״ז הרבנית הצדקנית‬
‫אץ נאכדעם זדז מען געפארען לאהלי‬
‫קדש‪.‬‬
‫זיי האבען גע׳חלש׳ט ניט ודיל זיי‬
‫אנקומענדיג אהין דינען מיר אריץ‬
‫אין ביהכ״נ‪ .‬הוד כ״ק אאמו״ר הרה״ק‬
‫האט מיר געהייסען זיץ אין ביהכ״נ‬
‫אץ אליץ איז ער ארייעעגאנגען אין‬
‫אהל הקדוש‪ .‬איך בין געבליבען אין‬
‫ביהכ״נ אץ געזאגט תהלים אץ אז‬
‫איך האב דערהערט דעם אמירת‬
‫תחלים מיט די בכיות עצומות — פץ‬
‫הוד כ״ק אאמו״ר הרה״ק — האב‬
‫איך זיך פארלארען אץ שטארק גע־‬
‫ודינט‪.‬‬
‫אין דעם האט הוד כ״ק אאמו״ר‬
‫הרה״ק געעפענט די טיר — פץ אהל‬
‫אין ביהכ״נ — אץ האט מיר גע־‬
‫הייסען אריינגיץ אין אהל‪ .‬ניט קו־‬
‫קענדיג «יף דעם וואם זדך בין שוין‬
‫געווען מיט הוד כ׳׳ק זסגמו״ר הרה״ק‬
‫אין אהל צו מיץ בר מצוד‪ — .‬י״ב‬
‫תמוז תרנ״ג — ערב ר״ה תרנ״ד וכו׳‬
‫בין איך געווארען זייער איבערגע־‬
‫שראקען‪.‬‬
‫הוד כ״ק אאמו״ר הרה״ק זאגט מיר‪:‬‬
‫גיי אריץ וועלן דער טאטע דיין זיידע‬
‫אץ דער דידע דיין עלטער זי ‪T‬ע דיך‬
‫בענשען‪ .‬עס איז אויף מיר ב«‪£‬אלען‬
‫אזא אימה ופחד‪ ,‬אז דעם ערעזטען‬
‫‪144‬‬
‫דו זאלסט ■משנן זיץ׳ לשון שינת׳‬
‫לבניך צו די וואם ווילען פארשטיץ‪,‬‬
‫ודברת בם זאלסט אריינרעדען אין זיי׳‬
‫דורכדעם וועט זיץ בשבתך בביתך‪,‬‬
‫די איעענע נצוצות מברר זיין‪,‬‬
‫ובלכתך בדרך מברר זיץ אין יענעם‬
‫און אין עולם‪ ,‬דאס איז נוגע ובשכבך‬
‫יום המיתה‪ ,‬ובקומך תחיית המתים‪.‬‬
‫אז די תלמידים האבען דאם גע־‬
‫הערט‪ ,‬זיינען זיי פיל מאל געפאלען‬
‫אין חלשות‪.‬‬
‫האבען זיך דערשראקען פאר׳ן יום‬
‫המיתי׳ אח ניט ודיל זיי האבען גע־‬
‫זשאלעוועט דעם יום הקימה‪ ,‬נאר אז‬
‫מען דערזעט א עצמי חלש׳ט מען‪.‬‬
‫י‪ .‬י״ב תמוז תרנ״ה האט הוד כ״ק‬
‫אאמו״ר הרה״ק מיך אויפגעוועקט‬
‫זעקם אזייגער אין דער פרי און גע־‬
‫הייסען אז נאכדעם ווי איך וועל זא־‬
‫גען ברבות השחר און לייענען ק״ש‬
‫קטנה אין תפילין זאל איך אריינגיץ‬
‫צו אים‪.‬‬
‫אז איך בין געקומען האט הוד כ״ק‬
‫אאמו״ר הרה״ק מיר געזאגט מזל טוב‪,‬‬
‫היינט ביזטו אלט געווארען פופצען‬
‫יאר‪ ,‬דער מספר ט״ו איז א מספר‬
‫מכובד‪.‬‬
‫גיי זיר טובל זיץ אין טייך‪ ,‬שטעל‬
‫זיך יאוונעו און אזייגער ניץ וועלען‬
‫מיר פארען אין ליובאוויטש זיץ אין‬
‫אהל‪.‬‬
‫פארענדיג פון דאטשע — באליווקע‬
‫— קיץ ליובאוויטש האט הוד ב״ק‬
‫אאמו״ר הרה״ק גערעדט אין מעלת‬
‫נשמות הצדיקים אץ דיערע עליות‬
‫מדרגא לדרגא ג׳ פעמים בכל יום אץ‬
‫‪145‬‬ ‫םפר חשידזות — ח׳תש״ד‬
‫זיי אין א שומר גארטען אין אונזער‬ ‫מאמענט בין איך געבליבען שטימ ניט‬
‫דאטשע‪.‬‬ ‫קענענדיג זיך א ריר טאן פת ארט‪.‬‬
‫אמאל האט הוד כ״ק אאמו״ר הרה״ק‬
‫אז איך האב זיך באהערשט אץ איו‬
‫אוועקגעשיקט האחים שניאור זלמן‬
‫בין אדיין אין אהל געביידע‪ ,‬האט הוד‬
‫ושמואל בעזפאלאוו אין ליובאוויטש‪.‬‬
‫כ״ק א א ט ^ הדה״ק אגגעצוגדען צומי‬
‫האט ער דאן געזאגט; איך וויל זען‬
‫אץ זיבעציג די בוימל־לאמפען און‬
‫וואו זיי שלאפען‪ .‬ווי די שלאפען וועל‬
‫האט מיך גענומען פאר׳ן האנט אץ‬
‫איך וויסען‪ ,‬זיי זיינען חסידישע‬
‫האט מיך צוגעפירט אין די ד׳ אמות‬
‫בחורים׳ נאד איך וויל זען וואו די‬
‫פץ בייחג קברים אץ האט ארויפגע־‬
‫שלאפזץ‪.‬‬ ‫לייגט ידי קדשו על ראשי און האט‬
‫מיך געבענשט‪ .‬הערענדיג דעם טא־‬
‫יב‪ .‬אין יאר תר״ם איז הוד כ״ק‬
‫טענ׳ס אינערליכע הארציגע געודץ‬
‫אאזמו״ר אדמו״ר מוהר״ש געוחץ אין‬
‫אץ זעענדיג ווי דינע טרערען פאלען‬
‫מאדיענבאד אין חדש תמח אץ גע־‬
‫אויף דער ערד בין איך נתעורר גע־‬
‫דארפט זיך אומקערן אהיים סוף חודש‬
‫ווארען בעומק לבבי‪.‬‬
‫‪.‬מנ״א‪ .‬אבער חצי מנ״א איז אויס־‬
‫געברןאנען א גרויסע שריפה אין ליו*‬ ‫קומענדיג פץ אועלי הקודש האט‬
‫באוויטש אץ עם דינען אפגעבדענט‬ ‫הוד ב״ק אאמו ‪ T‬הרה״ק געבעטען‬
‫געווארען אלע הייזעד פץ די צורי‬ ‫כבוד אמו א״ז הרבנית הצדקנית אז‬
‫הויפט גאסען שילעווע אץ האכלוקע‬ ‫זי זאל מיר בענטשן‪ .‬נאכדעם האט הוד‬
‫אויך די הייזער פון דידענם — הוד‬ ‫כ״ק אאמו״ר הרד‪,‬״ק עפעם איבערגע־‬
‫כ״ק אאזמו״ר הרה״ק מוהר״ש —‬ ‫ביסען און מען איז געפארען צוריק‬
‫הויז מיט אלע הויף בנינים‪.‬‬ ‫אין דאטשע‪.‬‬
‫הוד כ׳׳ק אאזמו ‪ T‬הרה״ק מוהר״ש‬ ‫פארענדיג צוריק אין דאטשע האט‬
‫האט מחליט געווען צו דץ ימים טובים‬ ‫הוד כ״ק אאמו״ר הרה״ק ממשיך גע־‬
‫אין חארקאוו‪ .‬זייענדיג דארטען האט‬ ‫ווען דערציילען מיר זיין סדר החיים‬
‫ער געקויפט א גרויסען וועג פייטאן‪,‬‬ ‫ווי עם איז ביי מיר פארשריבזץ אין‬
‫וואו עם איז געווען איינגעארדענט א‬ ‫יומן תרנ״ד‪-‬‬
‫ארט צו שלן«ןץ אץ א באקוועמען זיץ‬
‫פלאץ אץ האט גענומזץ א מענשזץ‬ ‫יא‪ .‬זומער תרנ״ח האט הוד כ״ק‬
‫וואס זאל אויפפאסען אויף די פערד‪.‬‬ ‫אאמו״ר הרה״ק מיט דער פאמיליע‬
‫לייכע האט מזץ אים גערופען‪.‬‬ ‫פארבראבט אין דאטשע באליווקע —‬
‫אז מען איז ארויסגעפארען פץ‬ ‫נעבען קראסנאיע — דארט האבען‬
‫חארקאוו האט הוד כ״ק אאזמו״ר‬ ‫אויך די תלמידים התמימים בני הרב‬
‫הרה״ק מוהר״ש געזאגט דעם בעל‬ ‫יעקב מרדכי בעזפאלאוו‪ ,‬שניאור זלמן‬
‫עגלה‪ ,‬משנה מקום משנה מזל‪ .‬נאך‬ ‫ושמואל געלעבט ביי דעם קרעטשמער‬
‫ימים טובים איז הוד כ״ק אאזמו״ר‬ ‫ר׳ יצחק אין זאבאריע‪ ,‬דארט הןעוען‬
‫הרה״ק מוהר״ש נעפארען אין ליובא־‬ ‫זיי געגעסען אבער נעכטיגען פלעגען‬
 ‫ססר השיחות — ח׳מש״ד‬ ‫‪146‬‬

‫סביבה פון אור אץ איצט‪ ,‬אפילו מען‬
‫איז בתכלית העילוי געפינט מען זיר‬
‫אלץ אין בלאטע‪ ,‬מען איז דאך פאר־‬
‫ווארפען — אין אותיות דארף מען‬
‫דאס ניט אנרופען‪ ,‬אבער‪ — ...‬איך‬
‫האב א דערהער אין דעם פסוק העי‬
‫אמרתי וגו׳ בל אמוט לעולם‪ ,‬איך‬
‫האב א טיפען דערהער אין דעם‬
‫פירוש הפסוק‪.‬‬
‫וואס דעד קוק שלעפט ארויס פץ‬
‫טו‪ .‬גייענדיג דאן שפאצירען האט הוד‬
‫כ״ק אאמו״ר הרה״ק מבאר געווען די‬
‫משנה אין אבות ומגלין לו רזי תורה‬
‫ונעשה כמעין המתגבר ובנהר שאינו‬
‫פוסק‪.‬‬
‫אין פלוג וואס איז די תוספת מעלה‬
‫אין נהר שאינו פוסק אויף דעם ענין‬
‫פון מעין המתגבר‪ .‬האט הוד כ״ק‬
‫אאמו״ר הרה״ק מבאר געווען‪ ,‬אז עס‬
‫איז פאראן די נקודת ההשכלה און די‬
‫נקודת התמצית‪ ,‬דאם איז ווען ער איז‬
‫וואכעדיג‪ ,‬אבער עם קומט גאר ניט‬
‫צו דעם ווי מען איז אים מגלה בחזיץ‬
‫לילה‪ .‬די נקודת ההשכלה ווי זי קומט‬
‫פון כח המשכיל הויבט זיך אן א ציור‪,‬‬
‫קען דאם ווערען אפגעריסען פון כח‬
‫המשכיל‪ ,‬דערפאר זאגט מען כמעין‬
‫הוד כ״ק אאזמו״ר הרה״ק מוהר״ש‬
‫המתגבר דוקא‪ ,‬וכנהר שאינו פוסק —‬
‫פלעגט פארען שפאצירען אדער אין‬
‫דאם איז דער ענין פון נהרא מכיפי׳‬
‫מיברך‪.‬‬
‫וויטש זאגט ער לייבען‪ ,‬ווער אן ער־‬
‫ליכער ניט קיץ גנב וועט איר האבען‬
‫א נוטען זץ‪.‬‬
‫שלמה בעל עגלה איז געווען א‬
‫פיינער יועערמאן‪ ,‬א תפלה בצבור‬
‫איד‪ ,‬א תהלים אץ עין יעקב א ‪T‬׳‬
‫האט הוד כ״ק זמגמו״ר הרה״ק גע־‬
‫זאגט‪ :‬דער טאטע האט געהאט א‬
‫ודיטען קוק‪ ,‬א קוק וראם ניט )נאר(‬
‫בלאטע‪ ,‬נאד דער קוק טראגט אריץ‬
‫אור‪.‬‬
‫יג‪ .‬די ערד אט פעולתה להצמיח‪,‬‬
‫אבער מדריגתה העצמי איז דומם‪ ,‬פונ־‬
‫דעסטוועגען באדארף א מדבר מקנא‬
‫זיץ די ערד אויף וועלכע א בן תורה‬
‫איז געגאנגען אץ געזאגט אדער גע־‬
‫טראכט א דבר תורה‪ .‬מכל שכן אז‬
‫מען באדארף מקנא זיין דעם דומם‬
‫אויף וועלכען הוד כ״ק אאמו״ר הרה״ק‬
‫איז דעמאלט געגאנגען און דערציילט‬
‫די ענינים‪.‬‬
‫שאלד‪ -‬הוד כ״ק אדמו״ר מוהר״ש‬
‫נ״ע פלעגט פארען אויף דאטשען‬
‫תשובה‪.‬‬
‫אויסלאנד אבער ניט אויף דאטשע‪.‬‬

‫טז‪ .‬נאך יארען לערנען חסידות האב‬ ‫יד‪ .‬דער אויבערשטער זאל געבען כח‬
‫איך ערשט פארשטאנען דעם עומק‬ ‫און צייט אויף מסדר זיץ מיינע‬
‫הענין‪ .‬עם איז דאך חכמה‪ ,‬אבער עם‬ ‫זכרונות אץ רשימות‪ .‬די זכרונות גי־‬
‫איז כתר׳דיג ‘(‪.‬‬ ‫בען צו מוט און שטארקייט‪ ,‬ווארום‬
‫אן דעם איז מען דאך זייער עלענט‪.‬‬
‫‪ (5‬כנראד‪ ,‬קאי על נקודת ההשבלד‪..‬‬ ‫אמאל איז מען דאך געווען אין א‬
‫‪147‬‬ ‫ספר השיחות — ה׳תש״ד‬

‫א‪ /‬כ״ז סיון‬

‫)כעת פיוס משניות ג;ן״פ שנסדר ע״י מחנה ישראל(‬

‫וואם איז געפאלען בגורלו‪ .‬איך מיין‬
‫ניט מקבל זיין זאגען בפה‪ ,‬נאר‬
‫במחשבה ובלב זאל יעדערער אויף‬
‫זיך נעמען אויסלערנען די משניות‬
‫בע״פ‪.‬‬
‫יעדע מדינה האט זיך איר מחלה‪,‬‬
‫אויך אמעריקע האט זיך איר מחלה‬
‫רח״ל‪ .‬דא אין אמעריקע ווערט מען‬
‫גיך ווארעם און מ׳ווערט גיך קאלט‪.‬‬
‫אל יהי דבר זה קל בעיניך‪ .‬יעדע‬
‫משנה בעל פה האלט א עולם ומלואו‪.‬‬
‫הגם זיי זיינען געווען שבעים שטייט‬
‫ג‪ .‬לחיים‪ .‬דער אויבערשטער זאל גע־‬
‫בען הצלה‪ ,‬ברכה‪ ,‬רפואה אין אלע‬
‫ענינים יעדערן אין וואם ער באדארף‪.‬‬
‫די וואם פילען ניט אז זיי פעלט‬
‫עפעם — בגשמיות האבען זיי אלץ‬
‫אץ ברוחניות פילען זיי ניט אז זיי‬
‫פעלט — זאל השי׳׳ת העלפען אז זיי‬
‫זאלען וויסען אז עם פעלט זיי און‬
‫השי״ת זאל ממלא זיין זייער חסרון‪.‬‬
‫דער סעודת מצוד‪ ,.‬אויף דעם דארף‬
‫ד‪ .‬הצדיק החסיד ר׳ הלל — מפא*‬
‫ריטש — פלעגט עטליכע חדעזים אין‬
‫יאר אדומפארען אין די חעדסאנעד‬
‫קאלאניעם‪ .‬די ערשטע דורות פון די‬
‫קאלאניסטען זיינען געווען חסידים‪,‬‬
‫ניט געבוירענע חסידים‪ .‬צווישען זיי‬
‫זיינען געווען לומדים׳ חסידים‪ ,‬פאר־‬
‫שטאנען א ווארט חסיחת‪ .‬אבער די‬
‫קינדער זייערע זיינען שוין ניט געווען‬
‫אזוי‪ ,‬זיי האבען זיך שפעטער פאנאנ־‬
‫דערגעוואקסען אין גרויסע פאמיליעס‪.‬‬
‫און הגם זיי זיינען ניט געווען אזוי ווי‬
‫אמת׳ע סעודת כוצוה‪,‬‬ ‫א‪ .‬זדיבט איז‬
‫עם איז דאך ‪ 8‬סיום פון תורד‪ .‬דרבים‪.‬‬
‫מען ד‪.‬אט אמאל געזאגט א ווארט‪,‬‬
‫וואם הייסט תורה דרבים‪ ,‬אין קדושה‬
‫איז דאך יחידות את אחחת‪ ,‬טא ווי‬
‫איז שייך ביי תורה רבים‪ .‬נאר דער‬
‫ענין איז‪ ,‬אז מען דארף אריינברעגגען‬
‫דעם אחדות אין רבים‪ .‬יעקב אץ עשו‬
‫איז דאך ידוע‪ ,‬אז עשו איז עוה״ז‬
‫און יעקב איז תורד״ ביי עשרן שטייט‬
‫נפשות לשץ רבים און ביי יעקב׳ן‪,‬‬
‫נפש לשון יחיד‪ ,‬ודיל יעקב איז תורה‬
‫און תורה איז אחדות‪ .‬און דער ענין‬
‫פון תורה דרבים מיעט אריינצוברענ־‬
‫גען די תורה אין רשות הרבים‪.‬‬
‫ב‪ .‬אזוי ווי עם איז דאך א סעודת‬
‫מצוד‪ .‬איז מילא אויף דעם‪ ,‬אז מ׳האט‬
‫געלערנט משניות בעל פת דארף מען‬
‫גלויבען‪ ,‬אבער אויף טועם זיץ פון‬
‫מען ניט גאיבען‪ ,‬אזוי ווי אין דעם‬
‫ענין פון זימון העלפט ניט דאס וואט‬
‫מ׳זאגט אז מ׳האט געגעסען‪ ,‬נאד מעז‬
‫דארף זען טועם זיץ‪ .‬איך וואלט דע־‬
‫ריבער אויך וועלען טועם זיץ פץ דעם‬
‫וואס עם איז דא געזאגט געווארען׳‬
‫נאר אזוי ווי עס איז דאך שווער מ׳זאל‬
‫דא נאכאמאל איבערזאגען דאם וואם‬
‫עם איז געזאגט געווארען‪ ,‬וויל איך‬
‫זאגען און בעטען ביי אלע חברים‪,‬‬
‫אז יעדערער זאל באמת מקבל זיין‬
‫אויף זיך אויס׳חזר׳ן די משניות בע״פ‬
 ‫ספד השיחות — ח׳תש״ד‬
‫גרויסער בנין זאל קענען ארייננעמען‬
‫אלע מענשען האט ער געזאגט די‬
‫חסידות אין סטריט‪ .‬אין מיטען זאגען‬
‫חסידות האט הר״ה באמערקט ווי עט־‬
‫ליכע פץ די פאהזאמעלטע ודינען און‬
‫ער האט דערפילט‪ ,‬אז דער וויינען‬
‫איז ווי דער ביטול פון א איש פשוט‪,‬‬
‫וועלכער קען ניט פארשטיץ דעם ענין‬
‫וואם מ׳רעדט‪.‬‬
‫האט נאכדעם הר״ה געזאגט‪ :‬א ספר‬
‫תורה שרייבט מען אויף כשר׳ן פאר־‬
‫מעט‪ ,‬די אותיות דארפען זיץ מוקף‬
‫גויל‪ .‬פון בלויז דיו אץ א עט ווערט‬
‫ניט דער אות‪ ,‬עם מוז אויך זיץ מוקף‬
‫גויל‪ ,‬דעמאלט איז דאם א ציוד פץ א‬
‫אות‪ .‬מ ^ קען זיך גארניט פאמזזטעלן‬
‫די גרויסע שמחה למעלה פץ דעם‬
‫אליין׳ וואם אידען קומען זיך צוזאמען‪,‬‬
‫מילא איז אויף דעם גויל — אויף דעם‬
‫פארמעט — קען מען שריעען די‬
‫גרעסטע ספר תורד‪-‬‬
‫געזען‪ .‬איז אז ער פלעגט אנקומען‬
‫וסיים כבוד קדושת אדמו״ר‪ :‬מען‬
‫קען זיך גאר ניט משער דץ דעם‬
‫רעש אין הימעל פון דעם צוזאמענ־‬
‫קומען זיך אויף א סיום משניות בעל‬
‫פה און עם קומען זיך צונויף ניט‬
‫נאר די גופים‪ ,‬נאר אויך דער נפש‬
‫ורוח‪.‬‬
‫נשים וטף‪ .‬הר״ה איז געווען א גרוי־‬
‫ו‪ .‬שבח וירא תרל״ב איז הוד כ״ק‬
‫אאמו״ר הרה״ק אלט געווארען צוועלף‬
‫יאר‪ .‬אויף יעגעם שבת זיינען געווען‬
‫פיל אורחים! רבנים‪ ,‬סוחרים׳ גבירים‬
‫און חסידים בעלי בתים‪ .‬ווי תמיד איז‬
‫געווען מסודר א יחידות זמן‪ ,‬וואם‬
‫הוד כ״ק זסממו״ר הרה״ק מוהר״עז‬
‫פלעגט מקבל זיץ די חסידים אויף‬
‫‪148‬‬
‫די ערשטע דורות קאלאניסטען׳ פוג־‬
‫דעסטוועגען איז ביי זיי געווען איינגע־‬
‫באקען צו טאן א טובה א אידען׳ א‬
‫געשמאק אין דאוונען און א געשמאק‬
‫אין גוט־ברודערשאפט‪.‬‬
‫אז הר׳ הלל פלעגט אנקומען אין די‬
‫קאלאניעס זיינען אנשים‪ ,‬נשים וטף‬
‫ארדסקומען אים מקבל פנים דץ‪ .‬הר׳‬
‫הלל איזז געווען דיער א ליבליכער‬
‫מענש «ן האט מקרב געווען יעדען‬
‫איד און יעדע אידיש קינד‪ .‬מרגלא‬
‫בפומי׳‪ :‬א אידיש אינגעלע‪ .‬אז ער‬
‫פלעגט קוקען אויף א אידיש קינד‬
‫פלעגט ער נאר זען די נשמה פון‬
‫קינד‪ ,‬ווי אזוי ער איז געבוירען גע־‬
‫ווארען בטהרה׳ די ערציאונג וואט די‬
‫עלטערן גיבען דעם קינד‪ ,‬ממילא איז‬
‫א אידתזז קינד געווען ביי אים דיער‬
‫טייער‪ .‬גאות און גסות איז ביי אים‬
‫אינגאנצען ניט געווען שייך‪ ,‬צען‬
‫וויאתזט אדום אים האט מען ראם גיט‬
‫אין א קאלאניע זיינען אלע אנשים‪,‬‬
‫נשים וטף אים אנטקעגען געגאעען‬
‫מיט א ברייטען שלום עליכם‪.‬‬
‫ז^ הר״ה פלעגט זיך נוהג זיץ זאגן‬
‫חסימת אין די קאלאניעס און עם‬
‫פלעגען אים קומען הערען אנשים‪,‬‬
‫סער משכיל את א עובד און מ׳קען‬
‫פארשטיין‪ ,‬אז זמזילו די לייכסטע‬
‫מאמרים זיינע זיעען אויך ניט געווען‬
‫לפי ערך פון די קאלאניסטען‪.‬‬
‫אמאל איז הר״ה געקומען אין א קא־‬
‫לאניע אה צוליב דעם גרויסען המח‬
‫וואם עם האט זיך צונויפגעקומען הע־‬
‫רען אים‪ ,‬איז דארט ניט געווען אזא‬
 ‫‪149‬‬ ‫פפד השיחות — ח׳תש״ד‬
‫די קיגדער איז געווען איינגעפירט‬
‫גומר ד ץ שיתא סדרי משנה בע״פ‬
‫ווען מען איז אלט געווארען דרייצען‬
‫יאר‪ ,‬אבער הוד כ״ק אאמו״ר הרה״ק‬
‫האט מסיים געווען משניות בע״ם אלט‬
‫ווערענדיג ‪ 12‬יאר‪ .‬די דריי אויבעג־‬
‫דערמאנטע חסידים האבען ניט גע־‬
‫וואוסט‪ ,‬אז דאס איז ‪ n n‬געווען דער‬
‫יום הולדת פח הוד כ״ק אאמרד‬
‫הרה״ק‪.‬‬
‫דער בעש״ט — האט ודיטער גע־‬
‫זאגט הוד כ״ק זסממו״ר הרה״ק‬
‫מוהר״ש — האט זיך ניט פאראיגט‬
‫אויף משניות בע״פ אח האט זיך‬
‫מסתפק געווען‪ ,‬אז מען זאל זאגען‬
‫תהלים בע״פ‪ .‬הרב המגיד ממעזריטש‬
‫האט אויך געהייסען אויסלערנען בע״פ‬
‫די שירת האזיני אח הוד כ״ק רבינו‬
‫הזקן האט זיך פארלייגט אויף אדס־‬
‫לערנען משניות בע״פ ביי דיגע בני‬
‫משפחתו‪.‬‬
‫נאפדעם האט הוד כ״ק אזחמו״ר‬
‫הרה״ק מוהר״ש געזאגט פאר די א‬
‫מאמר חסידות‪ .‬דער מאמר איז דא‬
‫בכתב‪ ,‬דער ‪ p w‬פח מאמר איז גע־‬
‫ווען‪ :‬אין סיום משגיות איז פאראן‬
‫די משנה אריב״ל עתיד הקב״ה כו׳ אח‬
‫נאגדעם איז פאראן די מימרא פח‬
‫ר״ש בן ח ל פ ^ אין פלוג איז דאד‬
‫ניט מובן‪ ,‬ריב״ל איז דאך געוועו‬
‫אינגער פח ר״ש בן חלפתא אח הגם‬
‫ער אט געווען א תלמיד פון דבינו‬
‫הקדוש און עס איז דא א דיעה אים‬
‫צו רעכענען פאר א תנ« פונדעסט־‬
‫וועגען איז ניט מובן‪ ,‬פארוואם מען‬
‫דערמאנט אים פאר ר״ש ‪ p‬חלפתא‬
‫וואס איז געווען עלטער פח אים‪ .‬דער‬
‫תירח ‪ ,rnt‬די מימרא פח ריב״ל‬
‫יחידות‪ .‬געודינליד פלעגט דער יחידות‬
‫זמן דויערן עטליכע שעה ציים‪.‬‬
‫צווישען די אורחים זיעען דאו אויר‬
‫געקומען די באוואוסטע חסידים ר'‬
‫שניאור זלמן זלאטאפאלסקי פח הרע־‬
‫מענטשוג‪ ,‬הרב ר׳ שניאור זלמן גיי־‬
‫מארק פח פאלאצק )וויטעבסקער גו־‬
‫בערניע( אח הרב ר׳ ליב פץ נעוועל‬
‫)וויטעבסקער גובערניע(‪.‬‬
‫אבצוקומען צו הוד כ״ק אאזמו״ר‬
‫הרה״ק מוהר״ש אויף יחידות פלעגט‬
‫מצד דעם ריבוי מענטשן זיין דיער‬
‫שווער‪.‬‬
‫זתטאג כ״א חשיח האט הוד כ״ק‬
‫זמוזמו״ר הרה״ק מוהר״ש געז^נט ד ץ‬
‫משרת ר׳ לויק »ז ער וועט דעם‬
‫אווענט ניט צונעמען אויף יחידות קיין‬
‫אורחים‪ ,‬גאו־ זאל זאגען די אורחים‬
‫הרב רש״ז ניימארק‪ ,‬הרב ר״ל נעווע־‬
‫לער אח רש״ז זלאטאפאלסקי‪ ,‬אז די‬
‫זאלען אריעקומען צו אים‪ ,‬ודיל ער‬
‫וויל מיט די עפעס דורכרעדען‪ ,‬און‬
‫האט אנגעזאגט להגבאי ר״ל׳ ‪ ns‬ער‬
‫זאל זען אפהיטען‪ ,‬אז מען זאל ניט‬
‫מבלבל דץ‪.‬‬
‫<‪ n‬די דריי חסידים דעען אריע־‬
‫געקומען צו ‪ *wr‬כ״ק אזחמו״ר הרה״ק‬
‫מוד^״ש‪ ,‬איז שזין דארטען געווען פח‬
‫פריער הוד ב״ק אאמו״ד הרה״ק און‬
‫גאכדעם ווי ער האט געהייסען אג־‬
‫צינדען די זעקס מנורות האט ער פאר‬
‫די געזאגט‪ :‬היינט איז ביי מיר א‬
‫שמחד״ רש״ב — אזד פלעגט הוד כ״ק‬
‫אזממו״ר הרה״ק מוהר״ש רופן דעם‬
‫טאטן מיט א ר״ת‪ :‬רש״ב‪ ,‬אזוי ווי הוד‬
‫כ״ק אאזמו״ר הרה״ק צ״צ האט אים‬
‫גערופען ביי ד ץ ברית — האט מסיים‬
‫געווען ששה סדרי משנד‪ -‬בכלל ביי‬
 ‫ספר השיחות — ח׳תש״ד‬
‫גלייך געהייסען אנצוהויבען דעם ברית‬
‫מילה‪ .‬דעם פרעמדען איד ר׳ בצלאל׳ן‬
‫האט הוד ב״ק רבינו הזקן מכבד געווען‬
‫מיט צוטראגען דעם קינד צו כסא אלי׳‬
‫און בעת עם איז געקומען צו זאגען‬
‫די ווערטער בדמייך חיי‪ ,‬ווען מען‬
‫גיט דעם קינד פון דעם בום מיט׳ן‬
‫פינגער האט הוד כ״ק רבינו הזקן‬
‫געזאגט אז ר׳ בצלאל זאל געבען‬
‫טועם זיץ דעם קינד פץ כוס באצבעו‪.‬‬
‫גאכ׳ן ברית זיינען די חסידים צו־‬
‫געשטאגען צו דעם פרעמדען דערווי־‬
‫מען זיך ווער איז ער‪ ,‬וואס אויף‬
‫אים האט דאס דער רבי געמארט‬
‫מיט׳ן בריח‪ .‬אבער אז מען האט אים‬
‫געפרעגט ווער ער איז‪ ,‬האט דער‬
‫פרעמדער געענטפערט איך בין‬
‫בצלאל׳קע דער פאסטוך‪ .‬בייגאכט הא־‬
‫בען די חסידים געוואלט זיך נעמען‬
‫צו אים איז ער נעלם געווארען‪.‬‬
‫שפעטער האבען די חסידים דער־‬
‫ציילט הוד ב״ק רביגו הזקן אז די‬
‫האבען געפרעגט ביים פרעמדען ווער‬
‫ער איז און וואס ר׳ בצלאל האט‬
‫געענטפערט‪ ,‬האט הוד כ״ק רבינו הזקן‬
‫זיי געזאגט‪ ,‬אז ער איז באמת א פאם־‬
‫טוך פערציג יאר אין א ישוב געבען‬
‫שוויגציאן‪ ,‬ער איז בקי אין בבלי‪,‬‬
‫ירושלמי‪ ,‬ספרא‪ ,‬ספרי‪ ,‬תוםפת«‬
‫רמב״ם‪ ,‬אבער דער גילוי אור הנשמה‬
‫האט ביי אים מאיר געווען דורך‬
‫משגיות בע״פ‪ ,‬ודיל משנה איז זדתיות‬
‫נשמה‪.‬‬
‫נאכדעם ווי הוד כ״ק אאומד׳ר‬
‫הרה״ק מוהר״ש האט מסיים געווען‬
‫דעם סיפור האט ער זיי נאך דער־‬
‫ציילט סיפורים פץ הוד כ״ק אדמו״ר‬
‫הרה׳׳ק האמצעי‪ ,‬פץ ד ץ פאטער הוד‬
‫‪150‬‬
‫רעדט דועגען דעם גילוי פץ לעתיד‬
‫און תרך וואם איז מען זוכה צו דעם‬
‫גילוי‪ ,‬אויף דעם קומט די מימרא פץ‬
‫ר״ש בן חלפתא‪ ,‬אז דאם איז דורך‬
‫שלום‪ .‬ודיטער אין מאמר רעדט זיר‬
‫וועגען שלום בפמליא של מעלה‪ ,‬חיבור‬
‫הנה״א בקוב״ה און שלום בפשמ״ט‪,‬‬
‫חיבור גפה״ב מיט׳ן נפה״א‪.‬‬
‫נאך דעם ווי ער האט מסיים געווען‬
‫דעם מאמר‪ ,‬האט הוד ב״ק אאזמו״ר‬
‫הרה״ק מוהר״ש געזאגט‪ :‬איך וועל‬
‫זריך דערציילען עטליכע סיפורים‪.‬‬
‫ר' משה בגו של הוד כ״ק רבינו‬
‫הזקן איז געבוירען געווארען אין חוח‪£‬ז‬
‫תמוז אין יאר תקל״ט — הר׳ משה‬
‫איז געווען עלטער פון הור כ״ק‬
‫אאזמו׳׳ר הרה״ק צ״צ מיט עלף יאר‪.‬‬
‫הוד ב״ק רבינו הזקן איז געווען א‬
‫דייקן — פינקטליכער — אין זמן‬
‫און אין טאג וואס עס האט געדארפט‬
‫זיץ דער ברית איז זיבען אזייגער‬
‫האבען שוין אלע געהאלטען נאכ׳ן‬
‫דאוונען און מען האט געווארט אויפ׳ן‬
‫ברית‪ .‬עס זייגען אבער דורכגעגאנגען‬
‫עטליכע שעה‪ ,‬עס איז שיין חצות‬
‫היום‪ ,‬באך חצות היום אץ דער ברית‬
‫האט זיך נאך אלץ ניט אנגעהדבען‪.‬‬
‫שפעטער איז אריינגעקומען אין‬
‫ביהמ״ד א איד אגגעטאן אין ווייסע‬
‫קליידער מיט א פעלצעל אץ א זאק‬
‫אויף די פלייצעס מיט א שטעקעז אין‬
‫האנט — אין תמוז איז ער געקומען‬
‫מיט א פעלצעל איז דאס געווען א‬
‫פלא — אבער ווי נאר דער איד איז‬
‫אריינגעקומען איז הור כ״ק רבינו הזקן‬
‫ארויסגעגאגגען פון זיץ חדר און צו־‬
‫געגאנגען צו דעם פרעמדען איד «‪r‬‬
‫געזאגט‪ :‬שלום עליכם ר׳ בצלאל און‬
‫‪151‬‬ ‫םפר השיחות — ח׳תש״ד‬

‫שמענדיג זים‪ ,‬אין דער פרי׳ בייטאג‬ ‫כ״ק אאזמו״ר הרה״ק צ״צ און פון‬
‫אץ ביינאכט‪ ,‬זים צי זיד אץ זים צום‬ ‫זיך און נאכדעם האט ער זיי געזאגט‪:‬‬
‫אנדערן‪ ,‬שבת ויו״ט אץ דערוואכען‬ ‫איר קעגט שוין גיץ‪.‬‬
‫זים‪ .‬מען באדארף אבער וויסען׳ אז‬
‫בל שאור וכל דבש‪ ,‬א זויערינקער‬ ‫ז‪ .‬נאכדעם ווי די דריי אויבענדער־‬
‫און א זיסינקער‪ ,‬לא תקטירו‪ ,‬פון דעם‬ ‫מאנטע חסידים זיינען ארויסגעגאגגען‬
‫קען מען קיץ קרבן ניט ברעעען‪,‬‬ ‫האט הוד כ״ק אאמו״ר הרה״ק אויך‬
‫געוואלט ארויסגיין׳ האט אים הוד כ״ק‬
‫ח‪ .‬מיר געפינען אין די דרכי חז״ל‪,‬‬ ‫אאזמו״ר הרה״ק מוהר״ש פארהאלטען‬
‫פותחין בכבוד אכסניא‪ .‬אכסניא איז‬ ‫און געזאגט־ איד וויל דיר עפעס מגלה‬
‫מקיף‪ ,‬חברה משניות בע״ם איז אין‬ ‫זיין‪ ,‬הער זיך צו‪ .‬פון די שיתא סדרי‬
‫מקיף פון מחנה ישראל‪ .‬חברה משניות‬ ‫משנה איז דער סיום טהרות‪ ,‬דאס‬
‫בע״פ איז א ענף פץ מחנה ישראל‪.‬‬ ‫מייגט מען זאל צוקומען צו טהרד״‬
‫ניט דא איז די צייט פץ ארומריירען‬ ‫דער סיום פון טהתת איז עוקצין‪ ,‬די‬
‫די ארבעט פון מחב״י׳ אויד פץ מרכז‬ ‫לעצטע צוויי משנות ריידען וועגעו‬
‫לעניני חינוך — מל״ח — די ארבעט‬ ‫דבש‪ ,‬כוורת דבורים וחלות דבש‪ .‬איז‬
‫פץ מחנ״י אץ מל״ח זיינען זייער‬ ‫דער פירוש אזוי‪ ,‬דורך משניות קומט‬
‫וריניג מפורסם‪ .‬אפילו ישיבת תומכי‬ ‫מען צו צו טהרה אץ אפילו אז‬
‫תמימים מיט אלע אירע אפטיילונגזץ‪,‬‬ ‫מ׳האלט שוין ביי טהרה דארף מעז‬
‫וואם איז שוין מער מפורסם ווערט‬ ‫וויסען‪ ,‬אז עס איז דא באד א עוקץ‪,‬‬
‫אויד ניט אפגעשאצט לויט אירע פאר־‬ ‫אזוי ווי אפילי אין גוטע פירות איז‬
‫דינסטען‪ ,‬אבער ניט איצטער איז די‬ ‫דא א עוקץ אץ די עבודה איז די‬
‫צייט צו רעדען וועגען דעם‪ ,‬ודיל‬ ‫דריי פרקים אין עוקצין וואט זיי ריי־‬
‫אין מערבין שמחה בשמחה‪.‬‬ ‫דען פץ הכשר וואס קומט ע״י‬
‫אין די ‪ 27‬יאר וואט איד שטיי‬ ‫מחשבה אץ אפילו מען האלט שוין‬
‫אין עסקנות הכלל‪ ,‬פון יאר תרע״ז‪.‬‬ ‫נאד די עבודה איז דאן די לעצטע‬
‫באמת האב איד אנגעפאנגען עסקנות‬ ‫משנה אין הלכה כוורת הדבש‪ ,‬דאס‬
‫הכלל אין יאר תרנ״ב בעת דעם גירוש‬ ‫הייסט אז לאחר מען איז צוגעקומען צו‬
‫מאסקווע‪ .‬נאר פץ תרג״ב ביז תרנ״ה‬ ‫טהרה אץ מתקן געווען די עוקצין‬
‫האב איך בלויז געהערט פון עסקנות‬ ‫ווערט זיד זיס‪ ,‬זיס דבש‪ ,‬דארף ער‬
‫הכלל און נאד ניט אין דעם געטאן‬ ‫וויסען׳ אז כל שאור וכל דבש לא‬
‫בפועל‪® .‬־ן יאר תרנ״ה האב איך אנ־‬ ‫תקטית‪ ,‬פץ דעם קען מעז קיץ קרבן‬
‫געפאנגען זיד עוסק זיץ אץ עסקנות‬ ‫ניט ברענגען‪ .‬א זויעריגער און א זי'‬
‫הכלל‪ ,‬אבער פץ יאר תרע״ז בין איך‪...‬‬ ‫סינקער טייג ניט‪' .‬עס איז פאראן‬
‫א זויעריגער‪ ,‬ער איז שטענדיג זויער‪,‬‬
‫ט‪ .‬אין עסקנות הכלל איז פאראז‬ ‫בייטאג זויער‪ ,‬ביינאכט זויער‪ ,‬שבת‪,‬‬
‫עושים ואינם אומרים‪ ,‬עמזים ואומרים‪.‬‬ ‫יו״ט אץ דערוואכען זויער‪ .‬עס איז‬
‫עם איז אויד פאראן אומרים ואינם‬ ‫אייך פאראן א זיסינקער‪ ,‬ער איז‬
 ‫פפר השיחות — ח׳תש״ד‬
‫בגימט׳ עמלק‪ .‬בשנה הרביעית איז‬
‫קדש הילולים‪ .‬הילולים איז ב'‬
‫פירושים‪.‬‬
‫געווען עושה ואינו אומר‪ ,‬די אנדערע‬
‫י‪ .‬איך וויל ריידען וועגען א ענין‬
‫וואם עס איז זייער נוגע‪ .‬עס האבען‬
‫זיך צונויפגענומען א הייפעלע שגצים‬
‫און זיינען מחלל דעם כבוד התורר‪ -‬זיי‬
‫ווילען אויסרייסען די עץ חיים׳ס פץ‬
‫די תורה‪ ,‬איך מיין דאס בנוגע די‬
‫ישיבה בחורים‪.‬‬
‫אלע ודיסען‪ ,‬אז די אידען אין די‬
‫מדינה‪ ,‬הגם זיי זיינען א מינדערהייט‬
‫דאך נעמען זיי א גרויסען אנטייל אין‬
‫דער מלחמה בממונם אויך בגופם‪.‬‬
‫וואס אזוי איז עפ״י תורה‪ ,‬אז מען‬
‫וואוינט אין א מדינה‪ ,‬וואס די מדינה‬
‫פירט זיך כדבעי איז מען מחויב מיט־‬
‫צוהעלפען‪.‬‬
‫עם איז דא אין לאנד א געזעץ׳ אז‬
‫ישיבה בחורים זיינען פריי אין דעם‪,‬‬
‫קומען זיי צוגיץ אץ זיינען מבזה‬
‫דעם כבוד התורר‪ -‬עם רעדט זיך דא‬
‫ניט וועגען די ישיבה בחורים אליץ‪,‬‬
‫זיי וועט דאס חלילה ניט שאטען‪ ,‬נאר‬
‫אין דעם חילול כבוד התורה‪ .‬א‬
‫תלמיד פון תומכי תמימים‪ ,‬תורה‬
‫ודעת‪ ,‬תפארת ירושלים‪ ,‬ר׳ חיים‬
‫ברלינ׳ם טויג ביי זיי ניט אץ א תלמיד‬
‫פון די שמד הייזער וואס לערנט ביי‬
‫שעכטער אדער ודת כעמינאריומ׳ם ער‬
‫קען יא זיין א רב‪ .‬די כשר׳ע ישיבות‬
‫מאטערען זיי מיט שאלות‪ ,‬אדב דער‬
‫זיידע פץ תלמיד איז געווען א רב‪,‬‬
‫אדער זיין פאטער און אנקעל‪ .‬שולדיג‬
‫אין דעם זיינען די ראבאים‪ ,‬אויר‬
‫די ערליכע רבנים די יראים‪ ,‬וואס‬
‫גייען ניט ארוים מיט א תוקף‪ .‬אפילו‬
‫‪162‬‬
‫עושים‪ ,‬אומרים ועושים‪ .‬ביי אונז אין‬
‫רוסלאנד איז געווען עושה ואינו אומר‬
‫און עושה ואומר‪ .‬אין ליובאוויטש איז‬
‫יראים ושלמים זיינען געווען עושה‬
‫ואומר‪ ,‬זיי האבען געמוזט מפרסם זיין‬
‫די ענינים צוליב קריגען מענשען און‬
‫געלט‪ ,‬וואם האט זיך געפאדערט צו‬
‫די ארבעט‪ ,‬אין ליובאוויטש האט ניט‬
‫געפעלט קיץ מענשען‪ ,‬אויך האט ניט‬
‫געפעלט קיץ געלט‪ .‬אזוי אויך הגאון‬
‫ר׳ חיים בריסקער אץ ר׳ חיים עוזר‪,‬‬
‫וועלכע האבען געארבעט צתאמען מיט‬
‫הוד כ״ק אאמו״ר הרה״ק‪.‬‬
‫גייענדיג אין גלות פץ תסלאנד‬
‫און קומענדיג אין פארשידענע מדינות‬
‫אין יוראפ האב איך באמערקט אין‬
‫עסקנות הכלל נאך צורי דרגות‪ .‬אומר‬
‫ועושה און אומר ואינו עושר‪ -‬פאראן‬
‫אזעלכע וואס בעת זיי זאגען טראכטען‬
‫זיי פון טאן אץ דאס ביסעלע וואס זיי‬
‫טוען איז אין שייכות מיט זייער‬
‫אומר‪ ,‬אץ פאראן אזעלכע פון די‬
‫דרגא אומר ואינו עושה׳ דאס בעת‬
‫ער זאגט מיינט ער גאר ניט אז ער‬
‫וועם טאן‪.‬‬
‫קומענדיג אהער אין אמעריקע האב‬
‫איך געזען‪ ,‬אז דא איז בלויז אומר‬
‫ואינו עושה‪ ,‬אז בעת ווען ער זאגט‬
‫מיינט ער גאר ניט צו טאן און בכלל‬
‫איז דא אינו אומר ואינו עושה‪ ,‬מען‬
‫טראכט אינגאנצזץ ניט פץ דעם און‬
‫מען דערמאנט גארניט‪.‬‬
‫ברוך השם מיר גייען שוין אריץ‬
‫אין דעם פינפטן יאר‪ .‬די ג׳ שני‬
‫ערלה זיינען געווען שווערע‪ .‬מיר‬
‫האבען געהאט דורכצוברעכען א מחיצה‬
‫של ברזל‪ ,‬וואס ברזל ודים מען איז‬
‫‪153‬‬ ‫ספר השיחות — ח׳תש״ד‬
‫ציילען צו באקאנטע און ניט באקאג־‬ ‫א מחלל שבת‪ ,‬א אוכל טריפות ווען‬
‫טע אין אידיש אץ אויך וואו מען‬ ‫מ׳שטעלט זיך פעסט את מ׳מאנט כבוד‬
‫דארף אין ענגליש‪ ,‬פץ דעם גרויסען‬ ‫התורה ווערט ער נתפעל‪.‬‬
‫חלול כבוד התורה וואט ווערט בא־‬
‫אידען איר דארפט ארונטערבעמעז‬
‫גאנגען דורך די קליינע גרופע‪.‬‬
‫דעם פלעק׳ דעם גרויסען בזיון התורה‬
‫איך בין בטוח אז די ח נצח‪ .‬די‬
‫און כל זמן די גזירה וועט ד ץ דיט‬
‫תנוקות של בית רבן פון די חדרי‬
‫איר‪ ,‬אייערע פרויען און קינדער אין‬
‫תורה אץ פץ די ישיבות זאלען געבען‬
‫סכגד‪ -‬איר זייט אלע אחראי דערפאר‪.‬‬
‫א כח אין די גרעסערע תלמידי‬
‫אלע דארפען זיך צונויפנעמען א־ן‬
‫הישיבות והמתיבתות אויף ארויסגיץ‬
‫ארויסגיץ שרייען געגען די גזירה רעה‬
‫בכל תוקף עוז געגען דעם אץ צד‬
‫ד״ל‪.‬‬
‫אי ‪ T‬תמימים וועגדע איך זיך ספע־‬
‫ציעל מפח דעם‪ ,‬אץ איך בין בטוח‪,‬‬ ‫וועגען דעם ענין ווילען די צייטוג־‬
‫אז איר וועט היטען דעם כבוד התורה‪,‬‬ ‫גען ניט שרייבען‪ .‬אפילו מען וועט‬
‫כבוד החסידות אץ כבוד העבודה‪.‬‬ ‫זיי באצאלען וועלען די ניט וועלען‬
‫דער אויבעמזזמער זאל העלפען‪ ,‬אז‬ ‫דאם פארעפענטליכען‪ .‬בכח פון מיינע‬
‫מען זאל מבטל ד ץ די גזירה אץ מען‬ ‫אבות הקדושים און בכח התורה מאד‬
‫זאל זוכה ד ץ צד ביאת המשיח צדקנו‬ ‫איד ‪ t ’x‬אלע דא פאר גייענדיגע ציי־‬
‫בקרוב‪.‬‬ ‫טונגען‪ ,‬איר זאלט דאם אלעמען דער־‬

‫י־״ב תמוז‬
‫חילוק א נשמה פץ א בן תורה ביז‬ ‫א‪ .‬עם איז פאראן שמחת התורה אץ‬
‫א נשמה פץ א איש פשוט און כמו‬ ‫שמחת בני תורז^ שמחת התורה אש‬
‫כן אין דיער התגל־ת אש ניט קיץ‬ ‫אום שמחת תורה אץ שמחת בני‬
‫חילוק פץ א נשמה צו א נשמד‪ -‬הוד‬ ‫תורה איז אום שבועות‪ .‬תורה און בני‬
‫כ״ק רביגו הזקן האט מגלה געוחץ*(‪,‬‬ ‫תורה דינען אומטיילבאר‪ .‬תורה אץ‬
‫אז נשמות מתאימות אפילו בהתגלותן‪.‬‬ ‫נשמות‪ ,‬סיי אין דיער שרש און סיי‬
‫אין דיער התגלות‪ ,‬דעען די אומ־‬
‫ב‪ .‬הוד כ״ק רבינו הזקן זאגט‪ ,‬אז‬ ‫טיילבאר‪ .‬בשרשם דעען תורה אץ‬
‫כל הנשמות זיינען מתאימות גם‬ ‫נשמות מושרשים אין עצמות אץ במו‬
‫בהתגלותן‪ .‬לכאורה ווי אזוי איז דאס‬ ‫בן בהתגלותם קען מען ניט אפטיילען‬
‫גלייך‪ .‬א איד וואט כאפט זיר אויף‬ ‫תורה פץ נשמדות‬
‫‪ 3‬אדיגער בייגאכט אץ אין די ערש־‬
‫אזוי אויך אין נשמות גופא קען מען‬
‫טע מחשבה זיינע פאלט אים איץ א‬
‫ניט מחלק דץ א נשמה פץ א בן‬
‫תורה ביז אנדערע נשמדות ווי די‬
‫פליב‪ ,‬יצזדק‪.‬‬ ‫‪(1‬‬ ‫נשמות שטייען למעלה איז ניטא קיץ‬
 ‫ספר וד‪8‬זיחות — ח׳תש״ד‬ ‫‪154‬‬
‫בלשח החסידות‪ ,‬אין די חסידישע‬ ‫תוספות׳ רמב״ם‪ ,‬רא״ש — אזוי ווי‬
‫שפר‪ 8‬ד מיינט הרגש‪ ,‬וואס דער ענין‬ ‫א געוויסער ״גדול״ האט מיר דער־‬
‫איז ביי אים בהרגש‪ .‬בלשח עמא‬ ‫ציילט‪ ,‬אז פון אנטאן זיך די אונטער־‬
‫דבר איז דאס — הרגש — גסות‬ ‫וועש ביז נעגעל וואסער איז אים פאר־‬
‫הרוח‪ ,‬דאס הייסט‪ ,‬אז די רוחניות‬ ‫ענטפערט געווארען צוויי תוספות׳ן —‬
‫איז ביי אים בגסות‪ .‬און אין דעם אופן‬ ‫ביז א איד א בעל עגלה וואט כאפט‬
‫איז דער היינטיגער לימוד החסידות‬ ‫זיך אויף‪ ,‬גיסט אפ געגעל וואסער‪,‬‬
‫און עבודת החסידות מיט אט דעם‬ ‫זאגט אן זיין וריב זי זאל אנטריגקען‬
‫הרגש‪ ,‬אבער דאס איז א מאמר‬ ‫די פערד און זיי געבען האבער אח‬
‫המוסגר נאר מען דארף דאס אנדיי־‬ ‫ער לויפט דערווייל צו אין שוהל אפ־‬
‫טען‪.‬‬ ‫דאוונען — עס איז א שווערער ווארט‬
‫א משכיל א עובד מיינט ער האט‬ ‫״אפדאוונען״ אבער ער דער בעל עגלה‬
‫ווערטער אויף ארויסצוברענגען זיין‬ ‫זאגט דאס‪ ,‬ניט אריינטראכטענדיג אין‬
‫געפיל‪.‬‬ ‫דעם — אויב מ׳וועט זיך אויף אים‬
‫פרעגען זאל זי זאגען אז ער איז יעצט‬
‫ד‪ .‬בשעת די נשמה איז יורד מלמעלה‬ ‫אין שוהל׳ הגם ער דאווענט דארט‬
‫אויף להתלבש בגוף האט זי איר‬ ‫מיט א מנין‪ ,‬מכל מקום ווי אזוי קען‬
‫שליחות‪ ,‬גאר מען דארף זען ניט צו‬ ‫מען זאגען אז די ביידע נשמות זיינען‬
‫זיץ פון די גשמות הטועות‪.‬‬ ‫גלייך‪.‬‬
‫אזוי ווי מען דערציילט בשם הוד‬ ‫נאר דער ענין אין דעם איז‪ ,‬יעדע‬
‫נשמה האט זיך איר שליחות און מצד כ״ק רבינו הזקן א סיפור פון א גביר‬
‫דעם כח המשלח זיינען אלע נשמות מיט זיין בעל עגלה‪ .‬אמאליגע גבירים‬
‫גלייך‪ .‬יעדע נשמה ווערט געשיקט בעלי עסקים פלעגן פארען נאך סחורה'‬
‫נאר אין א געוויסען זמן אין יאר‬ ‫אויף דורכפירען איר שליחות‪.‬‬
‫און די איבעריגע צייט פלעגען זיי‬
‫ג‪ .‬חסידים זיינען קלוגע‪ .‬עס שטייט עוסק זיין אין תורה‪ .‬מאכט זיר אמאל‬
‫תן לחכם ויחכם עוד און בפרט עוב­ אז דער גביר מיט זיין בעל עגלה‬
‫דים‪ ,‬חסידישע עובדים‪ .‬א משכיל זיינען אנגעקומען פרייטאג נאך האל־‬
‫הייסט דער וואם לערנט א סך׳ ער בען טאג אין א שטאט‪ .‬דער גביר איז‬
‫איז א גרויסער בקי‪ ,‬מילא קען ער געגאנגען זיך טובל זיין לכבוד שבת‪,‬‬
‫ארויסברענגען דעם ענין אין פאסיגע אנגעטאן די בגדי שבת אח געגאנגען‬
‫ווערטער‪ .‬א עובד האט ווינציגער אין שוהל‪ .‬גייענדיג אין גאם •האט‬
‫בקיאות און ער קען ניט אזוי ארוים־ ער געזען ווי א גרויסער וואגען איז‬
‫ברענגען א ענין׳ אבער דער עיקר ביי אריין אין בלאטע׳ דארף ער דאך‬
‫אים איז דער הרגש‪ ,‬דער פילען‪ ,‬מקיים זיין עזוב תעזוב איז ער צוגע־‬
‫בלשון העולם‪ ,‬אין די וועלטיגע גאנגען ארויסהעלפען אח זייענדיג ניט‬
‫שפראך‪ ,‬איז הרגש דער ענין פון שייכות צו אזעלכע ארבעט האט ער‬
‫מורגש‪ ,‬וואס מען פילט זיך‪ ,‬אבער זיך אין גאנצען פארשמירט און פאר־‬
‫‪155‬‬ ‫ספר העיחות — ח׳מע״ד‬
‫דורך וועלכע מצור‪ .‬האט ער מער בא־‬ ‫שמוציגט‪ ,‬מזיק געווען זיד און געווא־‬
‫לויכטען‪.‬‬ ‫רען א בעל מום און איז געקומען אין‬
‫אבער מצד דעם כח המשלח זיינען‬ ‫שוהל אריין דאוונען א פארשמוציג־‬
‫אלע גלייך‪.‬‬ ‫טער און א צו׳מזיק׳טער‪.‬‬
‫דער בעל עגלה איז נאכ׳ן מרחץ‬
‫געגאנגען אין שוהל‪ ,‬אנגעקומען פרי ה‪ .‬די שמחת התורה איז אין טאג‬
‫אין שוהל האט ער געזאגט דערווייל פון שמח״ת‪ ,‬וואס קומט נאד ר״ה‪,‬‬
‫תהלים‪ .‬טרעפענדיג פיל אורחים ארי־ יוכ״פ‪ ,‬הו״ר און שמע״צ‪ .‬שמחת בני‬
‫מעלייט פץ דער פרעמד וואט זיינען תורה וואס איז אין יו״ט שבועות קומט‬
‫געקומען אין שוהל האט ער זיי גע־ נאך די ספירת העומר‪ .‬אלע ודיסען‬
‫בעטען צו זיך אויף שבת״ ביז ער דעם הפרש פון די עבודה פון ר״ד‪.‬‬
‫האט גענומען צו זיך א צען אורחים‪ .‬ויוכ״פ צו די עבודה פון ספיה״ע‪.‬‬
‫נאך קבלת שבת ווען דער גבאי און‬
‫דער שמש ה^וען געוואלט פארטיילען ו‪ .‬מען וואלט געדארפט רי ‪T‬ען אין‬
‫די אנגעקומענע אורחים צווישען די דעם בארוכה‪ ,‬גאר מען וועט בלויז‬
‫בעלי בתים פון שטאט‪ ,‬האבען אלע ריידען א קיצור דקיצור פון דעם‬
‫אורחים געזאגט‪ ,‬אז זיי האבען שוין וואס מען דארף זאגען‪.‬‬
‫אין שמחת בני תורה איז פאראן‬ ‫וואו צו עסען‪.‬‬
‫נאכ׳ן דאוונען איז דער גביר גייט פארשידענע חילוקים‪ .‬שמחה פון‬
‫אהיים אויף זיין אכסני׳ א צו׳מזיק׳טער לימוד בתורה פון הצלחה און הבנה‬
‫און דער בעל עגלה פירט מיט זיו און א שמחה פון הצלת התורה‪ .‬דער‬
‫צען אורחים צום עסען‪ .‬דער גביר חילוק פון שמחת התורה פון השגה‬
‫האט מקיים געווען די מצוה פון עזוב אץ הבנר‪ .‬ביז שמחת התורה פון הצלה‬
‫תעזוב און דער בעל עגלה די מצוד‪ — .‬הצלת התורה — איז ע״ד דער‬
‫הפרש פון די המשכה פרן ממלא און‬ ‫פון הכנסת אורחים‪.‬‬
‫גאך הונדערט און צוואנציג יאר סובב‪ ,‬חיוב אץ שלילה‪.‬‬
‫ווען זייער דין איז געקומען פאר דעם‬
‫בי״ד של מעלה האט מען גע׳פסק׳נט‪ ,‬ז‪ .‬אין נסים זיינען פאראן אזעלכע‬
‫אז דער בעל עגלה דארף אראפגיץ וואס זיינען מלובש בדרכי הטבע און‬
‫למטה מקיים זיין עזוב תעזוב און דער אזעלכע נסים וואס זיינען למעלה‬
‫מטבע‪ .‬עם איז אויך פאראן דער זמן‬ ‫גביר הכנסת אורחים‪.‬‬
‫יעדער האט זיך זיץ שליחות‪ ,‬נאר ומקום ווען און וואו דער נס איז‬
‫מען דארף וויסען וואס איז די שליחות פארגעקומען‪ .‬עם דערנענטערט זיר‬
‫מען זאל ניט פארבייטען מיט׳ן אג־ די צייט‪ ,‬ווען מ׳וועט קענען מגלה זיין‬
‫דערענס שליחות‪ .‬ווי הוד כ״ק רבינו די אלע פרטי עניגים פון דעגסטמאל‪.‬‬
‫די היינטיגע שמחה איז א שמחה פון‬ ‫הזקן איז מבאר דעם מארז״ל אבוד‬
‫במאי הוי זהיר טפי‪ ,‬זהיר איז לייב־ הצלת התורה און וואם מען דארף‬
‫טען — מל׳ זהירות — דאס הייסט דערפץ ארויסגעמען איז‪ ,‬אז דא אין‬
 ‫השיחות — ‪*fwtfn‬‬ ‫ם«ר‬ ‫‪156‬‬
‫ודרך ארץ‪ ,‬אבער דער עיקר דארף‬ ‫אמעריקע ד«דף זיץ דער לימוד החורה‬
‫זיין תורה אץ דערנאך דרך ארץ און‬ ‫אן פשרות‪ .‬אמעריקע דארף ווערען »‬
‫ניט ווי מען מאכט דרך ארץ פאר א‬ ‫מקום תורד‪ ,‬אזוי ווי ליטא און פוילן‪.‬‬
‫עיקר אץ תורה א טפל אץ זייערע‬ ‫עם דארף זיין מס״ג אויף תורה אח‬
‫תלמוד תורה׳ם‪.‬‬ ‫עבודה און אפילו אויף א מנהג פץ‬
‫כבוד התורה והידור מצוו^ מען האט‬
‫ט‪ .‬עם איז דא א הפרש פץ מם״נ‬ ‫שוין א סך מאל דערמאבט *(‪ ,‬אז אפילו‬
‫פון אאע״ה ביז די מם״נ פץ ר׳‬ ‫א מנהג וואט נשים האבען איעגעפירט‬
‫עקיבא‪ .‬רבי עקיבא האט געוואלט‬ ‫איז דער מנהג אויך תוריה‪ .‬דער ענין‬
‫מם״נ‪ ,‬ווי ער האט געזאגט! מתי‬ ‫פון כבוד התורה און הידור מצוה‬
‫תבוא לידי ואקיימנה‪ .‬תרפאר איז‬ ‫דאם דארפען אלע וויסען‪.‬‬
‫נאכדעם כשנתפס ר״ע האט מען אים‬
‫געפרעגט א הלכה דורך א רמז‪ ,‬וואם‬ ‫ח‪ .‬די ערשטע ‪ 24‬שעה וואם איך בין‬
‫הגם די כוונה וואס מען האט גע־‬ ‫געקומען אהער קיין אמעריקע האב‬
‫רעדט די הלכה ברמז איז געווען צו‬ ‫איך ביי זיך געפרעגט‪ :‬רבוש״ע‪ ,‬נאך‬
‫פארהיטען די תלמידים‪ ,‬אבער פוג־‬ ‫וואם האסטו מיך געבראכט אין ת ר‬
‫דעסטוועגען דאם גופא צו רעכענען‬ ‫מדינה‪ ,‬אבער מכות אבותי הקדושים‬
‫זיך אפילו מיט אנדערע איז א ענין‬ ‫האט מען ב״ה אויפגעטאן‪ .‬איצטער איז‬
‫פץ מורגש‪.‬‬ ‫די צייט וואם מען דאדף האבען אין‬
‫אברוט אבינו ע״ה האט ניט געזוכט‬ ‫אמעריקע מם״נ אויף תורה און תורה‬
‫מס״נ‪ .‬ביי אאע״ה איז געווען דער‬ ‫אן פשרות‪ ,‬תורה מיט יראת שמים‪.‬‬
‫ענין פץ לפרסם אלקותו ית׳ בעולם‬ ‫אין יאר תרפ״ח‪ ,‬אז איך בין גע־‬
‫און אויב עם האט געדארפט דערצו‬ ‫קומען אין ריגא האב איך דארט גע־‬
‫זיץ מם״נ איז דאם געותץ׳ תרפאר‬ ‫פונען די ישיבה תורה ודרך ארץ‪,‬‬
‫איז אפילו ער איז געווזץ אין תפיסא‬ ‫האב איך זיי געזאגט׳ ניט דאס איז‬
‫האט ער דארט אויך מפרסם געווען‬ ‫די כוונה‪ ,‬עם דארף זיין תורה מיט‬
‫אלקותו ית׳‪.‬‬ ‫יר״ש‪ .‬מיט א קינד דארף מען לער־‬
‫נען קמץ אלף א פתח בית ב‪ ,‬ניט ווי‬
‫י‪ .‬כל שיראת חטאו קודמת לחכמתו‬ ‫אין ״ראשית ת ת״‪ ,‬וואס דאם איז‬
‫חכמתו מתקיימת‪ .‬עם דארף זיין יראת‬ ‫באמת בלי דעת פון די קלי הדעת‪,‬‬
‫חטא פאר חכמה און אויב ניט‪ ,‬הגם‬ ‫ביי יונה הנביא געפינען מיר‪ ,‬אז‬
‫ער איז א ירא חטא נאר עם איז ניט‬ ‫ער האט געזאגט עברי אנכי ואת ד׳‬
‫קודמת לחכמתו אין חכמתו מתקיימות‬ ‫אלקי השמים אני ירא‪ .‬בלויז רופען‬
‫זיך עברי איז גאר ניט‪ .‬א עברי איז‬
‫יא‪ .‬ביי די מלכי יהודא אץ מלכי‬ ‫מען ווען מען איז א ירא ד׳ אלקי‬
‫ישראל זיינען געווען אזעלכע וואם‬ ‫השמים‪ ,‬עם דארף טאקע דץ תורה‬
‫ווערען אנגערופען מלכי דתהו און‬
‫מלכי דתיקון‪ .‬מלכי דתד׳ו זיינען די‬ ‫‪ (2‬ראה שיחת חד‪,‬״ס תש״ג אות נח‪.‬‬
‫‪157‬‬ ‫ספר חעיחות — ח׳תש״ד‬
‫מלכים וועמען עם איז ניט נוגע געווען נקודות גיט דאם אין אים אריץ‬
‫דער סדר פץ תיקח• הגם יעדער תיקון קדושד‪ -‬די טעמים‪ ,‬נקודות‪ ,‬תגין‬
‫קומט דורך שבירה אבער עם דארף אותיות וואם די זיינען געגעבעז גע־‬
‫זיץ די מונה אין די שבירה בשביל ווארען צו משה בפיני בעתץ זאגען‬
‫התיקת׳ ע״ד וד די דז״ל זאגען לא אנכי הוי׳ אלקיך‪ ,‬איז אז מען לעדנם‬
‫ליסתר איגש בי כנישתא וכר‪ .‬הגם דאם מיט א קינד גיט דאם אין אים‬
‫עם קען דאך ניט ד ץ דער בנין׳ סיי־ אריץ דעם כח המם״נ‪ ,‬אבער אז מען‬
‫דען עם זאל זיץ פריער די םתירה לערנט א קינד אן די טנת׳׳א איז דאם‬
‫אויף דעם זעלבען ארט׳ אבער די אן קדושה אץ דאם האם געוואלט אחז‪.‬‬
‫מונה איז‪ ,‬אז די הכנה פון בנין אין אז ישעי׳ הנביא האט דאם דערזען‬
‫אלע דינע פרטים דארף זיץ פון האט ער געזאגט את מי יורה דעה‬
‫פריער‪ .‬מה שאין כן דער ענין פון את מי יבין שמועד״ ודיל דאם איז‬
‫שבירה דתהו איז די מזנה״ אז עם א הירום גדול‪ ,‬ווי באלד אז מען‬
‫לערנט ניט ווי מען דארף‪ .‬אין דעם‬ ‫איז די ניט נוגע כלל דער תיקון‪.‬‬
‫אזוי איז אויך במלכי ישראל‪ ,‬וואם גופא איז פאראן א פדר והדרגד״ אזוי‬
‫דער היותר גם וחומרי צווישען זיי ווי אין קדושה איז פאראן א פולם‬
‫איז געווען אוזאב‪ ,‬וועלכער איז געווען מוצב ארצה וראשו מגיע העזמימה‪,‬‬
‫א מושחת אין מדות‪ .‬מנשה איז גע־ אזוי איז אויך פאראן דער מולם פון‬
‫ווען א מושחת אין דיעות כמשארז״ל אחז וואם גייט מדרגא לדרגא אבער‬
‫אז ער האט גע׳משפט ישעי׳ הנביא זייער ימוד איז‪ ,‬אז דאם ברענגט‬
‫און האט אים געזאגט משה רכך כו׳ בהמשך הזמן צו כפירה ממש‪ .‬אבער‬
‫)יבמות מ״ט(‪ ,‬אבער דער ערגםטער נאכדעם ווי ישעי׳ האט געקראגען‬
‫פון זיי אלע איז געווען אחז‪ ,‬ניט אפילו בלויז צורי תלמידים וכמ״ש‬
‫נאר וואם ער איז געווען א מושחת הילדים אשר חנן וגו׳ דאם הייפט‬
‫אין מדות און דיעות נאר ווי די רז׳׳ל נאכדעם ווי ער האט געקראגען די‬
‫זאגען למה נקרא שמו אחז‪ ,‬שאחז ערשטע קינדער וואם לערנען כדין‬
‫בתי כנםיות ובתי מדרשות‪ ,‬אז עם מיט די אותיות הקדושות און נקודות‬
‫זאלען ניט ד ץ תנוקות של בית רבן‪ .‬וטעמים‪ ,‬איז וויבאלד ער האט נאר‬
‫וואם די כוונה דינע איז געווען* אז אפילו עטליכע קינדער אזעלכע האט‬
‫דער לערנען זאל זיין ווי די נייע ער שוין ניט וואם מורא צו האבען‬
‫מעטאדע‪ ,‬אז מען לערנט ניט קמץ פאר אחז׳ן‪ ,‬ודיל דורכדעם תעט‬
‫אלף א‪ ,‬פתח בית ב‪ ,‬נאר גלייו אה ארויפוואקפען דער חינוך הטהור‪.‬‬
‫בא‪ ,‬אן אויםצולערנען די נעמען פת‬
‫יב‪ .‬עם איז שוין פיל מאל געזאגט‬ ‫די נקודות■(‪.‬‬
‫אז מען לערנט מיט א קינד די געווארען •(‪ ,‬אז די תלמוד תורה׳ם וואם‬

‫‪ (4‬ראה ם׳ השיחות תש״ב ע׳ ‪ .72‬ם׳‬ ‫ראה ג״כ שיחת שמח*ת‪ ,‬תרצ׳א‬ ‫‪(3‬‬
‫השיחות תש״ג ע׳ ‪.38‬‬ ‫)לקו*ד כרך ד׳ תשז׳ א ואילו(‪ ,‬ועוד‪.‬‬
 ‫ספר השיחות — ח׳תש״ד‬
‫שבהפנימיות און כמו״ב אין חיצוניות‬
‫איז פאראן פנימיות שבהחיצוניות און‬
‫חיצוניות שבחיצוניות‪.‬‬
‫הוד כ״ק רבינו הזקן האט אמאל‬
‫געשיקט תלמידו החסיד הר״א סטרא־‬
‫שעלער אויף מתווך זיין צווישען‬
‫מתנגדים און חסידים‪ ,‬דאם זיינען גע־‬
‫ווען אזעלכע מתנגדים פון די געלא־‬
‫סענע וועלכע זיינען געווען יראים אץ‬
‫זייער כוונה איו געווען לשם שמים‪.‬‬
‫האבען זיי געפרעגט החסיר הר״א‪,‬‬
‫וואס איז א חסיר )ער איו גאד ער־‬
‫גער פון א חי׳‪ ,‬אדף רם החי׳ איו מען‬
‫מחויב לכסות דמר‪ ,‬אץ א חפיר איז‬
‫דאך הותרה לשפוך רמו מבלי לכסות‬
‫אץ מ׳רעכענט זיך גארניט מיט דעם‬
‫לא תעמוד על דם רעך(‪.‬‬
‫האט זיי החסיד הר״א מסטראשעלע‬
‫געענטפערט‪ ,‬אז א חסיד איז‪ ,‬וואס‬
‫תוכו איו יקוד אש׳ ווייל ער האט‬
‫א צמאון צו אלקות אץ אלקות איו‬
‫נמשל לאש אזוי ווי עס שטייט כי ה׳‬
‫אלקיך אש אכלה הוא און מבחח איז‬
‫ער במתינות און דאס איו מהותו ותומו‬
‫פון א חסיד‪.‬‬
‫איך זאג דאס צו די תלמידי הישיבה‬
‫תו״ת‪ ,‬אז מען דארף גיץ מיט דעם‬
‫חסידישען ברען און רעדען צו יעדען‬
‫איד מנח חינוך‪.‬‬
‫אין אמעריקע איז דער חינוך‪ ,‬אז‬
‫קודם כל דארף מען זיץ אן אמערי־‬
‫קאנער׳ מ׳דארף אפהיטען אלע מנהגים‬
‫פון אמעריקע און אפהיטען אלע זייע־‬
‫רע חגאות מיט אלע הידורים אץ נאכ־‬
‫דעם‪ ,‬אז ער ווערט שוין ג תי ם שיקט‬
‫מען אים לערנען ״היברו״ און א יאר‬
‫פאר בר מצוד‪ ,‬לערנט מען אים די‬
‫ברכות און הפטרה צו די בר מצוד״‬
‫‪158‬‬
‫די טיטשערס און טיטשעריגס דינעז‬
‫עוברי עבירה‪ ,‬מחללי שבת און עם‬
‫איו א ספק אויב זיי ליעען תפילין‬
‫זיינען בתי שמד ממש‪ ,‬ודיל פון דארט‬
‫וועלען ארויסקומען אפיקורסים און‬
‫די קינדער וואם לערנען אין די ת״ת‬
‫איז ניט נאר וואם די עלטערן ויעלן‬
‫פון זיי ניט האבען קיץ קדיש‪ ,‬קיץ‬
‫יזכור‪ ,‬זיי וועלען ליגען פארפוילט‬
‫אן א קדיש‪ ,‬נאר זיי וועלען אויס־‬
‫וואקסען כופרים ממש‪ .‬די ת״ת זיינען‬
‫נאך ערגער פון א קלויסטער‪ ,‬ווייל‬
‫אין א קלויסטער גייט דאך א איד ניט‬
‫אריץ׳ סיידען די ״ראבאי׳ם״ וואס גייען‬
‫אין קלויסטער אויף א בשותפות׳דיגע‬
‫לוי׳‪ ,‬אדער זיי לאדען איץ רי גלחים‬
‫צו זיי אין קהלה‪ ,‬אבער בכלל אידען‬
‫היטען זיך פון גיין אין א קלויסטער‬
‫און פון די ת״ת היט מען זיך ניט‪.‬‬
‫מען דארף וויסען‪ ,‬אז די מורים און‬
‫מורות זיינען ערגער פץ מיסיאנערען‪.‬‬
‫פון מיסיאנערן היט מען זיד און פון‬
‫אזעלכע ווי ״שלום עליכמ׳ם שולעס״‬
‫די ״ארבעטער רינג שולעס״ אץ זייער‬
‫גלייכען‪ ,‬פון זיי היט מען זיר ניט‪.‬‬
‫יעדער איד ווען ער גייט דזדך אזא‬
‫תלמוד תורה דארף ער זיך אפשטע־‬
‫לען אץ זאגען דאס איו א שמד הויז‬
‫וואו מען שמד׳ט אפ רח״ל אידישע‬
‫קינדערלעך‪.‬‬
‫יג‪ .‬אין יעדע זאך איו פאראן פנימיות‬
‫און חיצוניות‪ ,‬וואם בד״ב איו דאם‬
‫גוף ונפש‪ .‬דער נפש איז פנימיות און‬
‫דער גוף איו חיצוניות‪ .‬אבער בפרטיות‬
‫איו אין די פנימיות גופא פאראן‬
‫פנימיות וחיצוניות‪ ,‬דאם הייסט‬
‫חיצוניות שבד‪,‬פנימיות און פנימיות‬
‫‪159‬‬ ‫פמר העזיחות י ‪ -‬ח׳תעו״ד‬
‫הגאץ ר׳ חיים בתסקער‪ ,‬הגאץ ר׳‬
‫חיים עתר אץ נאף צודי אץ איך בין‬
‫אויר געווען‪ .‬אויף מיר האט מען‬
‫ארויפגעלייגט איך זאל פארען מיט‬
‫נאך איינעם אין אויסלאנד וועגען דעם‬
‫ענין‪ .‬הוד כ״ק אאמו ‪ T‬הרה״ק האט‬
‫אויף יענע אסיפד״ נאכדעם ווי מען‬
‫האט באטראכט ת ^ ג ע אץ געזען‪,‬‬
‫אז עם איז ניטא קיץ עצה אץ קיץ‬
‫האפענונג‪ ,‬געזאגט‪ :‬דער אויבערשטער‬
‫זאל געבען אז עם זאל מקדים ווערען‬
‫ווי אלע מאל אין אזא מצס‬
‫איך בין אפגעפארען אין אויסלאנד‬
‫האט הוד כ״ק אאמו״ר הרה״ק מיר‬
‫אנגעזאגט אץ געווארענט פיל מאל‪,‬‬
‫אז איך זאל אומבאדינגט צואיילען זיך‬
‫און בשום אופן ניט פארהאלטען זיך‬
‫צו פיל אין אויסלאנד אץ זען וואם‬
‫פריער צוריקקומען אהיים‪ .‬אין א‬
‫קורצע צייט שפעטער האט אויסגע־‬
‫בראכען די וועלט מלחמה אץ ס׳איז‬
‫צושטערט געווארען די מחשבה פץ די‬
‫מפיצי השכלה‪.‬‬
‫עם איז פאראן א מאמר החכם העבר‬
‫מלמד ההוה ומורה דרך להעתיד‪ .‬בכלל‬
‫דארף מען וויסען‪ ,‬אויב די ממשלה איז‬
‫נגד התורה וועט דערפון ארויסקומען‬
‫א הירום גדול אין די גאנצע מדינה‪.‬‬
‫מען דארף ודסען‪ ,‬אז מ׳דארף זיר‬
‫ניט פארלאזען אויף זייערע נצחונות‪.‬‬
‫מען באדארף האבען אץ די מדינה‬
‫מם״נ אויף תורה מיט יר״ש‪ ,‬ניט‬
‫תורה מיט דרך ארץ‪ .‬אמעריקע דאדף‬
‫ווערען א מקום תורר« צי ברצץ אדער‬
‫אפילו באונם‪ .‬עם דארפען געשאפען‬
‫ווערען ישיבות אחי תמימים אין אלע‬
‫שטעט אין אמעריקע‪.‬‬
‫קען מען זיך שוין פארשטעלען אין‬
‫וואם עם באשטייט שוין דין אידיש־‬
‫קייט‪.‬‬
‫מען דארף אויפקלערען‪ ,‬אז דא אין‬
‫אמעריקע קען זיץ אידישקייט אן‬
‫פשרות‪ ,‬אבער דאס גופא דארף מען‬
‫ריידען מיט די גרעסטע מתינות אץ‬
‫בלי םפק אז עם וועט בע״ה פועל‬
‫זיין‪.‬‬
‫יד‪ .‬איך בעט דעם אויבערשטען ב״ה‪,‬‬
‫אז עם זאל זיין דבריי נשמעים און זיי‬
‫זאלען נתקבל ווערען אין א פנימיור^‬
‫איד ייעל אי ‪ T‬דערציילען א ספור‬
‫— אט דאס וואם איר קען איצטער‬
‫מגלה זיץ‪ ,‬ודיל ניט אלץ קען איו‬
‫איצטער מגלה ד ץ — פץ די פריער־‬
‫דיגע וועלט מלחמה‪ .‬א קורצע ציים‬
‫פאר דעם אויםברוך פץ קריג איז אין‬
‫רוסלאנד אתים א גזירה דורך די‬
‫השתדלות פץ די מפיצי השכלה‪ ,‬אז‬
‫בפקודת הממשלה זאלען ווערען צו־‬
‫געמאכט אלע חדתם פץ די יראים‬
‫אץ אויף ד ‪r‬ר ארט זאלען געגרינדעט‬
‫ווערען ״חדרים מתוקנים״ — מתוקנים‬
‫מיט א ממך צי מיט א תית — אץ‬
‫וועגען די מלמדים פון די פריערדיגע‬
‫חדרים רואם וועלען דאו בלייבען אז‬
‫פרנסה האט די דכרה מפיצי השכלה‬
‫מים זייער נדיבות לבם הטמאה פאר־‬
‫געלייגט צו געבען א האלבען מיליאן‬
‫רובל‪ .‬דער געזעץ איו געווארען פא־‬
‫נאנדערגעשיקט אין אלע אידישע‬
‫שטעט און שטעטלעך אץ ער האט‬
‫געדארפט אריץ אין קראפט דעם ‪ 10‬טן‬
‫יולי למספרם‪.‬‬
‫איז דאן פארגעקומזץ א שטילע‬
‫אסיפה פץ הוד כ״ק אאמו״ר הרה״ק‪,‬‬
 ‫ספר דמויחות — ח׳תש״ד‬ ‫‪160‬‬
‫— כ״ק אדמו״ר ציוה לנגן הניגץ‬ ‫טו‪ .‬אז מען שטייט מיט כלי זיין‬
‫של אדמוה״ז בן ד׳ בבות והבבא הד׳‬ ‫אויף שיסען דארפען זיץ די לעכער‬
‫לחזרו ג׳ פעמים —‬ ‫פון די כלי זיין געווענדעט צום שונא‪,‬‬
‫ניט חלילה פארקערט‪ .‬ע״ד ווי עם‬
‫ב״ה זאל‬ ‫טז‪ .‬דער אויבערשטער‬ ‫שטייט ויד& את מחנה סנחריב‪ ,‬מייגט‬
‫אלע אידען‬ ‫געבען א געזונטען זו‪.‬מער‪.‬‬ ‫דאם אז די לעכער זיעען געווען אוים־‬
‫א סך געלט‬ ‫בעלי עסקים זאלען האבען‬ ‫געשטעלט צום שונא אץ דאם איז‬
‫צדקה פאר‬ ‫זיי זאלען קענען געבען‬ ‫דורך מם״נ אויף תורד‪-‬‬
‫החזקת תורה תמימד‪-‬‬ ‫איצטער דארף מען האבען תורה‬
‫עבודה וצדקה פאר החזקת התורה‪.‬‬

‫ה׳ אלול‬
‫אווארא אינ ס טי טו ט‪ ,‬טאדרים־טאון‪ J ,‬י‪.‬‬
‫)אודות הנהגת הוד כ״ק אאמו״ר הרה״ק כיסי אבלו‬
‫אהד בבוד אמו הרבנית הצדקנית נ״ע(‬
‫עולה לתורה זיץ שבת צו מפטיר איין‬ ‫איך האב געהערט פון ר׳ יחיאל‬
‫מאל אין ד תי וואכען‪ ,‬ודיל אווי איז‬ ‫האלפערן שוד״ר‪ ,‬וועלכער איז געווען‬
‫געווען דער סדר איינגעטיילט‪ :‬אחיו‬ ‫אין יאר תרמ״ג‪ ,‬דער יאר פץ הםתל־‬
‫הרז״א‪ ,‬הוד כ״ק אאמו״ר הרה״ק אץ‬ ‫קות הוד כ״ק (מזזמו׳׳ר הרה״ק‬
‫אחיו רמ״מ‪ .‬אין יאר פץ אבלות איז‬ ‫מוהר״ש‪ ,‬אין ליובאוויטש‪ ,‬אז הוד כ״ק‬
‫געווען דריי מנינים‪ .‬הוד כ״ק אאמו״ר‬ ‫אאמו״ר הרה״ק פלעגט זיך פירען‬
‫הרה״ק האט געדאווענט אין חדר פץ‬ ‫בימי אבלו במשך השנה צו לערנען‬
‫הוד כ״ק אאזמו״ר הרה׳׳ק מוהר״שו‪.‬‬ ‫יעדען טאג עטליכע משניות ברבים‬
‫רז״א האט געדאווענט אין ביהמ״ד אץ‬ ‫אץ אויך א דף גמרא‪ .‬בכלל האט הוד‬
‫רמ״מ אין חדר שני פון ביהמ״ד‪.‬‬ ‫כ״ק אאמו״ר הדה״ק יענעם יאר —‬
‫נאך ת‬ ‫אז איך בין געקומען‬ ‫שנת האבלות — דורכגעלערנט און‬
‫הסתלקות פון כבוד אמי זקנתי הרבנית‬ ‫מסיים געווען גאנץ משניות אץ אויך‬
‫רבקה נ״ע אין מענטאן צו הוד כ״ק‬ ‫גאנץ ש״ם‪ .‬דער לימוד המשניות איז‬
‫אאמו״ר הרה״ק — וועלכער איז דע־‬ ‫געווען עפ״י הלכה און דעם תוכן‬
‫מאלט דארטען געווען לרגלי בריאותו‬ ‫פנימי לפעמים ובמקום שעמד בו‪.‬‬
‫— האט ער מיר געזאגט‪ ,‬אז ר׳ נתן‬ ‫הוד כ״ק אאמו״ר הרה״ק פלעגט‬
‫אדלער פלעגט זיך נוהג זיץ עולה‬ ‫אין יענעם יאר פץ אבלות עולה לתורה‬
‫לתורה זיץ שבת אין דער פרי צורי‬ ‫זיץ יעדען מאנטאג ארן דאנערשטאג‪,‬‬
‫מאל‪ ,‬צו כהן אץ צו מפטיר‪ .‬דער‬ ‫שבת צו מפטיר און אויך שבת צו‬
‫טאטע — הוד כ״ק אאזמו״ר הרה״ק‬ ‫מנחה‪ .‬ביז יענעם יאר פלעגט ער‬
‫‪161‬‬ ‫ספר העיחות — ה׳תע״ד‬
‫ישא וגו׳ שלום‪ ,‬ימין שמאל ואמצע‪,‬‬
‫אבל תיבת שלום — ימין ואמצע‪.‬‬
‫זרעער האט מיר געזאגט‪ ,‬אז הוד‬
‫כ׳׳ק אאמו״ר הרה״ק פלעגט אויך‬
‫כורע זיץ ביי זאגען ״תתקבל צלותהץ״‪,‬‬
‫אבער איד האב דאס גיט געזען‪.‬‬
‫בעת מען תפט אויף צו עולה זיין‬
‫לתורה דארף מען מדייק זיין אויפ־‬
‫צורופען מיט׳ן נאמען פץ נפטר*‪.‬‬
‫די צדקה וואט מען גיט פאר׳ן‬
‫דאוונען אדער נאכץ דאוונען דארפמען‬
‫דאס בעסער געבען אין פרוטות‪ ,‬ד‪.‬ה‪,‬‬
‫אין קליינע מטבעות‪ ,‬וואס הוד כ״ק‬
‫רבינו הזקן רופט דאם אן אין אגה״ק‬
‫״קשקשים׳׳ און מען דארף אויך משנה‬
‫זיין דעם מספר המטבעות פץ מאל‬
‫אין די תורה איז געווען ביי הוד כ״ק‬
‫צו מאל‪ ,‬בכדי עם זאל ניט ווערען‬
‫פאר א חיוב נדר‪ .‬אץ די געלט דארף‬
‫מען נאכדעם צוטיילען אויף פארשי־‬
‫דענע צדקות אין ערב ראש חודש‪.‬‬
‫די ג׳ פסיעות פאר שמו׳׳ע אץ נאך‬
‫שמו״ע דארף דאם דער עומד לפני‬
‫התיבה ניט ט?ץ פאר חזרת הש״ץ‪,‬‬
‫די הויכע שמו״ע‪ .‬מען איז מפריד די‬
‫רגלים איינעם פון אנדערען בעת מען‬
‫חויבט אן זאגען ״יהיו לרצץ׳׳ סיי‬
‫בתפלת לחש און סיי בחזרת הש״ץ‬
‫און דאס ווערט אנגערופען עקר רגליו‪.‬‬
‫הכריעות בברכת כהנים‪ :‬יברכך ה׳‬
‫*( בי הבעה! לקרוא את האדמו״ר‪:‬‬
‫אדוננו מורנו ורבנו בן אדוננו מורנו ורבנו‬
‫)בלי הזברה השם(‪.‬‬
‫מוהר״ש — פלעגט דאם טאן ציי־‬
‫טענוויט‪ ,‬אבער איך קען דאס זיד גיט‬
‫נמרגינען‪.‬‬
‫רז״א אץ רמ״מ זיעען געו־וען בעלי‬
‫קורא אבער הוד כ״ק אאמו״ר הרדדק‬
‫האט מורא געהאט‪ ,‬מען דארף דאד‬
‫מדייק זיין אין די קריאה און לייענעז‬
‫מתוך הכתב‪ ,‬אבער אין יאר פון אבלות‬
‫— תרמ״ג — האט ער יא געלייענט‬
‫אין די תורה‪ .‬ר׳ יחיאל פלעגט אים‬
‫דאן ^רהערען פריער די טעמי‬
‫הבגינד״ צורי מאל פלעגט ער לייע־‬
‫נען אין חומש אץ איץ מאל אין‬
‫תיקון‪.‬‬
‫דער סדר פון עליות אץ לייענען‬
‫אאמו״ר חרה״ק אויך נאד די הסתלקות‬
‫פון כבוד אמי זקנתי הרבנית נ״ע‪,‬‬
‫נאר זייענדיג אין ליובאוויטש פלעגט‬
‫ער ניט לייענען‪ .‬שפעטער האט מיר‬
‫הוד־ כ״ק זמזמו״ר הרה״ק געזאגט‪ :‬מיר‬
‫פארדריסט וואס איך האב ניט גע־‬
‫לייענט אין ליובאוויטש‪.‬‬
‫הכריעות בקדיש‪ :‬יתגדל ויתקדש‪,‬‬
‫רקרב משיחה‪ ,‬ואמרו אמן‪ ,‬יתברך עד‬
‫ויתנשא־הרכנה אחר הרכנה׳ בריד הוא‬
‫)לעילא חקא בהגבהה(‪ ,‬ואמרו אמן‪.‬‬
‫וישמרך — לצד ימינו ואמצע׳ יאר‬
‫וגו׳ — ויחונך‪ ,‬לצד שמאלו ואמצע‪.‬‬
 ‫ספר השיחות —‬ ‫‪162‬‬

‫ח״י אלול‬
‫באולם פארק מענאר‪ ,‬ברוקלין‬
‫בועידת אגודת חסידי חב״ד‬

‫א‪ .‬ח״י אלול איז דער יום הולדת פון האט געהערט פון הוד כ״ק אאזמו״ר‬
‫מורנו הבעש״ט און הוד כ״ק ‘ רבינו הרה״ק צ״צ ער״ה תר״ב — תר״ג‪.‬‬
‫הזקן‪ .‬דער בעש״ט איז געבוירען גע־ ווי באוואוסט איז הוד כ״ק אאזמו״ר‬
‫ווארען ח״י אלול שגת תנ״ת און דער הרה״ק צ״צ געבוירען געווארען ער״ה‬
‫סימן איז נת״ת‪ .‬מיט ‪ 47‬יאר שפעטער — תקמ״ט — און יעדען ער״ה פלעגט‬
‫איז געבוירען געווארען הוד כ״ק ער זיך נוהג זיץ נאך סליחות זאגען‬
‫א מאמר חסידות את נאכדעם זאגען‬ ‫רבינו הזקן‪.‬‬
‫איד ייעל אי ‪ T‬דערציילען צוויי דברי התעוררות‪ .‬די דברי התעוררות‬
‫סיפורים בנוגע צו דעם ענין׳ ניט איצ־ וואס ער האט געזאגט יענעם ערב‬
‫טער איז די צייט צו ריידען אין דעם ר״ה — תר״ב — איז געווען‪ :‬חסידים‬
‫באריכות‪ ,‬נאר מען וועט דיידען אין ווערט נתעורר בתשובה מיט דעם קא־‬
‫דעם וואם איז מוכרח איצטער צו פיטל מ^ז וואם מען זאגט פאר תקיעת‬
‫שופר‪ .‬דער זי ‪T‬ע — הוד כ״ק רבינו‬ ‫דערציילען‪.‬‬
‫הזקן — איז געבוירען געווארען מיט‬
‫ב‪ .‬עם איז א מנהג מקדמונים וואם דעם קאפיטל מ״ז וואם דער בעש״ט‬
‫די גאונים האבען איינגעפירט צו זא־ האט אנגעפאנגען זאגען אין זית יום‬
‫גען יעדען יאר דעם קאפיטעל תהלים הולדת ח״י אלול תק״ד‪ .‬ח״י אלול‬
‫לויט דעם לעבענס יאר וואם מען איז תק״ה האט מורנו הבעש״ט אנגעפאנ־‬
‫גען זאגען דעם קאפיטל מ״ח גדול‬ ‫אלט אין באטרעפענדען יאר‪.‬‬
‫הוי׳ ומהולל מאד בעיר אלקינו און‬
‫הר' ברוך דער פאטער פון הוד כ״ק דעמאלט איז געבוירען געווארען הוד‬
‫רבינו הזקן‪ ,‬אז עם איז דורכגעגאנ־ כ״ק רבינו הזקן‪.‬‬
‫גען עטליכע חדשים גאך זיין חתונה‬
‫און זיץ פרוי איז ניט נתעבר געווארען‬
‫ג‪ .‬הוד כ״ק אאזמו״ר הרה״ק צ״צ האט‬
‫איז ער געווען זייער בצער און איז‬
‫דערציילט בשם החסיד ר׳ פנחס רייזעם‪,‬‬
‫געקומען צום בעש״ט‪ ,‬דאס איז געווען‬
‫אז די ערשטע תורה וואט הוד ב״ק‬
‫אין יאר תק״ג‪ .‬ח״י אלול תק״ד האט רבינו הזקן האט געהערט פון בעש״ט‬
‫דער בעש״ט אגגעהויבען זאגען דעם‬
‫איז געווען אויפ׳ן פסוק גדול הוי׳‬
‫קאפיטל מ״ז פון תהלים לויט זיין‬
‫ומהולל מאד וגו׳ און די ערשטע תורה‬
‫עלטער דעמאלט‪.‬‬
‫וואם הוד כ״ק רבינו הזקן האט גע־‬
‫אין יאר תרמ״ח האב איך געהערט זאגט נאכ׳ן אננעמען די נשיאות איז‬
‫פון א חסיד וועלכער איז געווען א אויך געווען אויפ׳ן פסוק גדול הוי׳‬
‫משכיל און א עובד וואם ער אליין ומהולל מאד בעיר אלקינו‪.‬‬
‫‪163‬‬ ‫ספר השיחות — ה׳תש״ד‬
‫חדרים א׳ און ב׳ זייגען מיר געווען‬ ‫ד‪ .‬עס איז דא א מאמר‪ ,‬אין יעדע‬
‫כמעט ‪ 4‬מגינים‪ .‬הוד כ״ק רבינו הזקן‬ ‫זאך דאדף זיק א ענין מיט וואם אב־‬
‫האט געמאנט ניט גאר תורה גאר אויר‬ ‫צונעמען‪ ,‬צו האבען אן אהיזד‪ ,‬אין די‬
‫קרני תורה און ניט נאר קרני תורה‪,‬‬ ‫זאך‪ ,‬א סימן‪ .‬מורנו הבעש״ט איז גע־‬
‫נאר קרני הוד תורר‪-‬‬ ‫בוירען געווארען אין יאר תנ״ח און‬
‫אלע ווייסען די ר״ת פק אלול! אני‬ ‫דער סימן איז גח״ת‪ .‬ער האט גע־‬
‫לדודי ודודי לי און דער סוף פסוק‬ ‫ברענגט נחת צו הקב״ה פון יעדען‬
‫איז הרועה בששגים׳ זאגען די רז״ל‬ ‫איד‪ ,‬אפילו פון אנשים פשוטים‪ .‬עם‬
‫ששונים בתורוג נאך א פסוק איז דא!‬ ‫איז ידוע די נסיעות וואם דער בעש״ט‬
‫דודי לי ואני לו‪ .‬די שיטה פון בעש״ט‬ ‫פלעגט ארומפארען אין די ישובים און‬
‫איז — דודי לי ואני לו‪ .‬דער בעש״ט‬ ‫דערפער‪ ,‬צונויפרופען אנשים נשים‬
‫האט אויפגעטאן אז א פשוט שבפשו­‬ ‫וטף אק זיי פרעגען וואם זיי מאכעז‬
‫טים איז א גדול שבגדולים‪ .‬הוד כ״ק‬ ‫אין געזונט‪ ,‬אין פרנסה א‪.‬ד‪.‬ג‪ .‬און‬
‫רביגו הזקן האט אויפגעטאן׳ אז »‬ ‫פלעגט אזוי מאכען׳ אז זיי זאלען‬
‫פשוט שבפשוטים איז געווארן באמת‬ ‫ענטפערן׳ געלדבט איז דער אריבער־‬
‫א גדול שבגדוליר‪ ,‬די ראי׳ איז פון‬ ‫שטער‪ ,‬וואס דורכדעם האט ער ארויס־‬
‫החסיד ר׳ יקותיאל ליעפלער‪.‬‬ ‫גערופען די אמונה פשוטה ביי אלע‬
‫אידען און האט גורם געווען א גרויסן‬
‫ו‪ .‬אגודת חב׳׳ד איז ניט קיק מפלגה‪.‬‬ ‫נחת רוח למעלר‪-‬‬
‫דער בעש״ט אק הוד ב״ק רבינו הזקן‬ ‫עם איז ידוע וואם מורנו הרב המגיד‬
‫האבען ניט געהאט בכוונה צו מאכען‬ ‫ממעזריטש האט געזאגט‪ ,‬הלואי זאל‬
‫מפלגות ביי אידען‪ ,‬גאר זיי האבען‬ ‫מען קושען מיט אזא אהבה א ספר‬
‫געשטרעבט אויפצוהויבען דעם גייסטי־‬ ‫חורה ווי דער בעש״ט פלעגט קושען‬
‫גען מצב פון אידען און ניט נאר האט‬ ‫די קינדערלעך פירענדיג זיי אין חדר‪,‬‬
‫זיי געארט דער מצב הרוחני ביי אידן‬ ‫אין דער צייט וואם ער איז געווען א‬
‫נאר אויך בנוגע דעם מצב הגשמי‬ ‫באהעלפער‪ ,‬יעדער איד איז א ספר‬
‫האבען זיי אלעס געטאן אויסצובעסע־‬ ‫תורה‪.‬‬
‫רען דעם גשמיות׳דיגען מצב ביי‬
‫איח‪.‬‬ ‫ה‪ .‬הוד כ״ק רבינו הזקן איז געבוירן‬
‫אין עבודת עניני הכלל איז פאראן‬ ‫געווארען אין יאר תק״ה און דער סימן‬
‫כמה מיני סוגים‪ .‬בדיד כלל ווערען‬ ‫איז קה״ת‪ ,‬ר״ת קרני הוד תורד^ עם‬
‫זיי זרינגעטיילט אין דריי אופנים‪.‬‬ ‫איז ידוע אז די ישיבה וואס איז געווען‬
‫פאראן אזעלכע מוסדות וואם זיי דינען‬ ‫ביי הוד כ״ק רבינו הזקן איז געווען‬
‫בבחי׳ אומר ועושר״ זיי טוען טאקע׳‬ ‫איינגעטיילט אין חדרים! חדר א׳‪ ,‬חדר‬
‫אבער זיי רי ‪T‬ען וועגען דעם זייער‬ ‫ב׳‪ ,‬און חדר ג׳‪ ,‬וואם אריינצוקומען‬
‫פיל‪ .‬מאכען א סך פראפאגאנדע‪ ,‬אד־‬ ‫אין חדר א׳ האט מען געדארפט זיק‬
‫ווערטיתמענטס א‪.‬ד‪.‬ג‪ ,.‬וואם די מוזען‬ ‫בקי בש״ס בבלי אק ירושלמי‪ .‬הגאון‬
‫דאם האבען צוליב די ארבעט‪ .‬עם‬ ‫הר׳ איהל האט געזאגט‪ ,‬אז אין ביידע‬
 ‫פפר העזיחות — ח׳ת׳‪*8‬״ד‬
‫לעניני חינוך מיט א חסידישען‬
‫פנימיות׳דיגען רוף‪.‬‬
‫עם איז א גרויסער נחת‪ ,‬אז מען‬
‫איז מייקר און מען פילט דאם וואם די‬
‫אלע מוסדות האבען בזכותם ובכחם‬
‫פון הוד כבוד קדושת אבותינו רבותינו‬
‫הקדהזזים אויפגעטאן אין דעם לאנד‪,‬‬
‫אבער עם איז פאראן א חסרח‪.‬‬
‫אמת הדבר‪ ,‬אז די אלע אויבען‬
‫אויסגערעכענטע מוסדות האבען ב״ה‬
‫א פולע אופגעטןח אח ועל בולם‬
‫וואם די אלע פעולות טובות וועלען‬
‫מעורר זיין די מייסדי ההנהגה והחינון‬
‫הכשר‪ ,‬אבער עם איז אויך פאראן א‬
‫חסרון אין היינטיגע אסיפה‪ ,‬וואס איר‬
‫האט געהערט א סך שבחים פון אייער‬
‫הרבצת תורה ארבעט‪ .‬ביי אייער היע־‬
‫טיגע קרשעהמ״ט השבח קענט איר‬
‫נאך קומען צו גיאות און עצלות אין‬
‫אייער ודיטערדיגע ארבעט‪.‬‬
‫איך ויעל «' ‪ T‬דערציילען וועגען א‬
‫אסיפה חשאית וואס איז אמאל געווען‬
‫אין פעטערבורג‪ .‬די אסיפה איז געווען‬
‫וועגען א געודסע גזירה אויף אידען‬
‫וואם די ממשלה האט געוואלט אייג־‬
‫פירען‪ .‬די פרטים פון די אסיפה קען‬
‫איך יעצט ניט מגלה זיץ‪ .‬אויף די‬
‫אסיפה זיינען געווען אנוועזענד הוד‬
‫כ״ק אאמו״ר הרה״ק‪ ,‬אנדערע גדולי‬
‫תורה און עסקנים און אויך די גרעם־‬
‫טע אדוואקאטען — לאיערם ‪ - -‬פח‬
‫פעטערבורג‪.‬‬
‫נאך די אסיפה האט הוד כ״ק‬
‫אאמו״ר הרה״ק זרינגעלאדען די אלע‬
‫באטייליגטע אויף די אסיפה צו זיך‬
‫אין האטעל‪ .‬דער געשפרעך איז‬
‫ארויפגעפירט געחארען וועגען וואט‬
‫פאר א חשבון הנפש מען דארף יעדן‬
‫‪164‬‬
‫איז דא מוסדות וואס זיינען בבחי׳‬
‫אומר ואינו עושה ד‪.‬ד״ זיי ריידעז און‬
‫טומלען זייער א סך אבער טוען גאר־‬
‫ניט‪ ,‬און אפילו ווען זיי ריידען וריסעז‬
‫זיי אז זיי וועלען גאר ניט טאן‪ ,‬עם‬
‫איז בלויז אומר‪.‬‬
‫אגודת חב״ד באלאנגט צו דעם סוג‬
‫וואס עושה ואינו אומר‪ .‬די מודעות‬
‫וועגען אגו״ח זיינען ניט בערך וואס‬
‫אגו״זז טוט‪ .‬עם איז גארניט אפצו־‬
‫שאצען וואם דער מרמ הישיבות‬
‫תו״ת‪ ,‬מרכז לעניגי חינוך‪ ,‬און מגיני‬
‫החינוך הכשר האבן אויפגעטאן אויפ׳ן‬
‫פעלד פון הרבצת תורה ויראת שמים‬
‫אין אמעריקע‪ .‬אז מען גיט א קוק‬
‫אויף א תלמיד פון תומכי תמימים איז‬
‫דאס די בעסטע לעבעדיגע מודעה און‬
‫אחוערטיתמענט‪ .‬מיר האבען לעבע־‬
‫דיגע מודעות און אדווערטיקמענטם‬
‫דורך די תלמידים‪ .‬אין לעצטען יאר‬
‫זיינען דריי טויזענט קינדער צוגע־‬
‫צויגען געווארען צו די א‪.‬ג‪ .‬מיטוואך‬
‫שטונדע‪ ,‬וואו מען האט מיט זיי גע־‬
‫רעדט וועגען אמונת ה׳‪ ,‬געמאכט מיט‬
‫זיי ברבות א‪.‬ז‪.‬וו‪ .‬די קינדער קומען‬
‫פון א טריפה הויז‪ ,‬אן א מזוזה‪ ,‬אן‬
‫שבת און די קינדער מאכען א ברכה‪,‬‬
‫זאגען א פסוק והדומה און פון דעם‬
‫ווערט אזא רעש אין הימעל‪ ,‬אז אלע‬
‫מלאכים קומען זיך צונויף‪.‬‬
‫ז‪ ,‬ח״י אלול רנ״ג האב איך דעם‬
‫ערשטען מאל געהערט פון הוד כ״ק‬
‫אאמו״ר הרה״ק וועגען ח״י אלול‪.‬‬
‫איך ווענדע זיך איצטער צו די‬
‫מנהלים פח אגודת חב״ד‪ ,‬דמי״ם און‬
‫מנהלים פון ישיבות תומכי תמימים‪,‬‬
‫אחי תמימים‪ ,‬חדרי תורה אח מרכז‬
‫‪165‬‬ ‫ספר משיחות — ח׳תש״ד‬
‫אלץ וואט די אוה״ע האבען‪ ,‬האבען די‬
‫גענומען פץ אידען אץ אלע חכמות׳‬
‫חכמת התכונה א‪.‬ד‪ ^.‬זייגען אידען די‬
‫ערשטע‪ .‬אז זיי האבען געדארפט האבן‬
‫אן איינעם אין אמונה האבען די גע־‬
‫נומען א גע׳שמד׳טען אידען‪ .‬אץ דאם‬
‫איז דער ונברכו בו כל גדי הארץ‪.‬‬
‫יעדער איד איז א גדול ועצום׳ מען‬
‫גיט אים כחות צו טאן פאר הרבצת‬
‫תורה׳ צו טאן פאר אידישקייט‪.‬‬
‫טי אברהם אביט שטייט‪ ,‬כי ידעתיו‬
‫למען זמזר יצוה וגו׳ ושמרו דרד‬
‫הוי׳׳ ניט נאד די תורה ומצוות׳ נאר‬
‫מען דארף היטען דעם דרד הוי׳׳‬
‫דעם דרך וואס פירט צו היטען תורה‬
‫אץ מצוות און צוליב דעם זאגט דער‬
‫אדבערשטער כי ידעתיו למען אשר‬
‫יצוה וגר‪.‬‬
‫און מיט דעם כח פון ואברהם הי׳‬
‫יהי׳ לגוי גדול ועצום זאלט איר טאן‬
‫אין אייער הרבצת תורה ויראת שמים‬
‫ארבעט‪.‬‬
‫איד ווענדע זיד צו תלמידי הישיבות‬
‫בכלל אץ תלמידי ישיבות תומכי‬
‫תמימים בפרט׳ אז יעדער זאל זיד‬
‫אריינטאן אין די ארבעט פץ הרבצת‬
‫תורה ויראת שמים א־ן בעזה״י וועט‬
‫איר מצליח זיין‪.‬‬
‫דער אויבערשטער זאל געבען אלע‬
‫אידען וואו די זיעען א כוח״ט אץ‬
‫א שנה טובה ומתוקדנ אלע בני ובנות‬
‫ישראל בכל מקום שהם׳ ביבשה׳ בים‬
‫ובאויר זאל די השי״ת היטען‪ .‬דער‬
‫אויבערשטער זאל העלפען׳ אז איבער‬
‫איאר ח״י אלול זאלען מיר אלע זיין‬
‫צוזאמזץ אין ארץ ישראל ע״י משיח‬
‫צדקנו‪.‬‬
‫טאג מאכען ביי קרשעהמ״ט און הוד‬
‫כ״ק אאמו״ד הרה״ק האט געפדעגט‬
‫דעם אדוואקאט שליאסבערג‪ ,‬וועלכער‬
‫איז געווען א פארטי ‪T‬יגער פאר די‬
‫פאראורטיילטע צו טויט שטראף אין‬
‫צארישען רוסלאנד׳ וואס פאר א השבץ‬
‫מאבט ער יעדע נאכט‪ .‬האט אדוואקאט‬
‫שליאסבערג געענטפערט‪ ,‬אז ער בא*‬
‫רעכענט וויפיל מענשען ער האט מציל‬
‫געווען פון טויט שטרמ» אין דעם‬
‫טא‪ 1‬ג‬
‫זאגט אים הוד כ״ק אאמו״ר הרה״ק‪,‬‬
‫אז מען דארף ניט רעכענען אזוי‪ ,‬נאד‬
‫מען דארף רעכענען ודפיל ער האט‬
‫נאד געקענט מציל זיץ‪ .‬ער דארף בא־‬
‫רעכענען וויפיל געמט אים צו פאר־‬
‫טיידיגען איין מענש‪2 ,‬־‪ 3‬שעה׳ איז‬
‫אויב אין טאג איז פאראן ‪ 24‬שעה‬
‫האט ער דאך געקענט מציל ד ץ פיל‬
‫נפשוו‪4‬‬
‫אזוי את אויך ביי «־ ‪t‬׳ מנהלי‬
‫ורמ״י ישיבות וחדרי תורה׳ ביי אייך‬
‫דארף זיץ דער השבץ וויפיל האט‬
‫איר נאד געקענט מציל זיץ‪.‬‬
‫אויף אברזס אבינו זאגט השי״ת‬
‫ואברדט הי׳ יהי׳ לגוי גדול ועצום‬
‫ונברכו בו כל גדי הארץ‪ ,‬תאם די‬
‫כוונה איז י אד ניט די בני קטורה‬
‫ובני ישמעאל׳ אויד ניט די בני עשו׳‬
‫נאר די טונה איז די בני יעקב׳ די‬
‫בני ישראל‪.‬‬
‫לכאורה וואו זעען מיר דעם גוי‬
‫גדול ועצום פון די בני ישראל‪ .‬מיר‬
‫זעען דאד כסדר ווי מען צערייבט‬
‫אץ צעשמעטערט נעבעד דעם אידישן‬
‫פאלק׳ נאר די כוונה איז׳ אז יעדער‬
‫איינצעלנער איד איז א גדול ועצום‪.‬‬
 ‫ספר העןיחות — ה׳תש״ד‬ ‫‪166‬‬

‫השמטה‬
‫סיום שיחת אחש״פ‬

‫כמים לבך‪ .‬די כוונה אין דער תשובה‬ ‫יט‪ .‬אחרון של פסח איז דער גילוי‬
‫איז ע״ד דער ענין הלך וגעה וכו׳‪,‬‬ ‫פון משיח‪ ,‬און די הכנה צו דעם איז‬
‫וואס דאם איז פון עומק ופנימיות‬ ‫תשובה‪ ,‬ווארום יעדער גילוי דארף‬
‫הנפש‪ ,‬און דאם איז א הכנה צו גילוי‬ ‫האבן א הכנה פאר דעם‪ ,‬אזוי ווי‬
‫המשיח‪.‬‬ ‫אכילת מצה בריינגט דעם גילוי פון‬
‫ממה״מ הקב״ה‪ .‬אויפן פסוק ורוח‬
‫כ‪) .‬מסר להאחים ק‪ .‬שי׳( אז עם‬ ‫אלקים מרחפת שטייט אין מד״ר זה‬
‫וועט קומען די צייט פון זייער יצי״ט‬ ‫רוח של משיח‪ ,‬באיזה זכות ממשמשת‬
‫הפרטי זאל זיין יצאי ברכוש גדול‪.‬‬ ‫ובאה‪ ,‬המרחפת על פני המים‪ ,‬בזכות‬
‫התשובה שנמשלה למים שנא׳ שפכי‬
‫הוספות‬
‫‪169‬‬ ‫ספר השיחות — ה׳תש״ד‬

‫ר!טע משיחת י״ט כסלו‪ ,‬ה׳תש״ד*‬

‫דישקייט —• געראטעוועט א גאנצע‬
‫מדינה פון אידיש־רעליגיעזען אונטער־‬
‫דעם גרויסען געטליכען כח פון‬
‫נאנג‪.‬‬
‫מסירת־גפש אויף תורה ביראת שמים‬
‫אז אידען וועלען אין א משך זמן‬ ‫און אהבת ישראל‪ ,‬מיט וועלכען‬
‫השי״ת האט געבעגטשט דעם אלטען ארום לייענען דעם תולדות ימי גבורי‬
‫רבי׳ן און אלע רביים לדורותיהם‪ ,‬ווי תלמידי תומכי תמימים ליובאוויטש‪,‬‬
‫איך האב פריהער דערצעהלט און מיט וואס פאר א גייסטיגער איבער־‬
‫דערקלעהרט די גרויסע‪ ,‬אומבא־ מענטשליכער אנטשלאסענקייט זיי —‬
‫גרענעצטע אויפטואונגען אין חיבת די תלמידי תומכי תמימים ליובאוויטש‬
‫התורה והמצות אץ אהבת ישר<מי‪ ,‬וואס — האבען זיך געווארפען אין דער‬
‫די הייליגע רביים האבען זרינגעפלאנצט תורה ומצות רעטוגגס־ארבעט‪ ,‬וועט‬
‫בא חסידים‪ ,‬איז אט דער מסירת־נפש מען שטוינען און דאן וועט מען ערשט‬
‫איז דער יסוד פון ישיבת תומכי פארשטעהן וואס דער חינוך והדרכה‬
‫פון ישיבת תומכי תמימים מיינט פאר‬ ‫תמימים ליובאוויטש‪.‬‬
‫דעם קיום פון כלל ישראל אדף גאר‬
‫בכדי צו ברענגען אט דעם מסירת‬
‫דער וועלט‪.‬‬
‫נפש אויף היבת לימוד התורה וקיום‬
‫ב‪.‬‬ ‫המצות דורך עבודה שבלב און אהבת‬
‫אויך אפילו דא אין לאנד‪ ,‬האט ב״ה‬ ‫ישראל אין א ברייטערען‪ ,‬כלליות׳דיגען‬
‫דער מרכז ישיבת תומכי תמימים‬ ‫זטומו״ר‬ ‫פארנעהם‪ ,‬האט הוד כ״ק‬
‫ליובאוויטש צו פארצייכענען היפשע‬ ‫מייסד‬ ‫זי״ע‬ ‫הרה״ק זצוקללה״ה נבג״ם‬
‫דערפאלגרייכע אויפטואונגען —'בעזה״י‬ ‫אין‬ ‫תמימים‬ ‫געווען די ישיבה תומכי‬
‫— אויף דעם תורה ביראת שמים‬ ‫אורה‬ ‫יצא‬ ‫ממנה‬ ‫ליובאוויטש‪ ,‬וואס‬
‫געביט‪ ,‬וואם אלע קריתען תורה ומצות‬ ‫מושבותיהם‪,‬‬ ‫מקומות‬ ‫לישראל בכל‬
‫אידען באזינגען דאס מיט געוויסע‬ ‫תלמידי‬ ‫די‬ ‫פץ‬ ‫מסירת־בפש‬ ‫דורך דעם‬
‫לויב־געזאנגען‪ ,‬אבער לי ‪T‬ער אין‬ ‫יחיו‪.‬‬ ‫עליהם‬ ‫ה׳‬ ‫תמימים‪,‬‬ ‫תומכי‬ ‫ישיבת‬
‫דיבור מעהר ווי אין מעשה‪.‬‬ ‫דער כלל ישראל אין אלע מדינות‬
‫דער קהל עדת ישראל‪ ,‬ה׳ עליהם‬ ‫בעדארף ז^געבען א באזונדערען שבח‬
‫יחיו‪ ,‬אין אמעריקע‪ ,‬צאהלט זעהר‬ ‫והודי׳ להשי״ת פאר דער התייסדות‬
‫שוואך זיץ חוב צו דעו־ יעויבה תומכי‬ ‫פון דער ישיבה תומכי תמימים‬
‫תמימים ליובאוויטש‪ ,‬ניט נאר פאר די‬ ‫ליובאוויטש‪ ,‬וואם איהרע זענדערטער‬
‫אלע אויבענדערמאהנטע זאכען‪ ,‬וואס‬ ‫מסירות־נפש תלמידים האבען —‬
‫די תלמידי ישיבת תומכי תמימים‬ ‫בעזה״י — מיט דער גרעסטער העל ­‬
‫ליובאוויטש האבען געטאן אין די‬
‫אנדערע מדינות ; די אמעריקאנער‬ ‫•( נדפס בלקו״ד ח*ג תקנא ואילך‪.‬‬
 ‫ספר ה שיחו ת — ה׳ ת ש״ד‬
‫וואם די כופרים האבען אנגעפילט די‬
‫אידישע הייזער און מטמא געווען די‬
‫אידישע קינדערשע מוחות‪ ,‬און אויף‬
‫די חורבות פלעצער וואס די כופרים‬
‫מיט זייער טריפה׳ן חינוך האבען גע־‬
‫מאכט וועט ישיבת תומכי תמימים‬
‫ליובאוויטש אויפשטעלען — בעזה״י‬
‫— דעם חינוך הכשר אין זיץ ברייטען‬
‫פארנעם‪ ,‬אח ווי גליקליך וועלען זיץ‬
‫אט די וואם וועלען אונז העלפען‪.‬‬
‫די תומכי תמימים ליובאוויטש ישיבות‪,‬‬
‫איך ווענדע זיך צו אלע אידעז אין‬
‫אמעריקע און קאגאדע‪ ,‬אנשים ונשים‪,‬‬
‫מיט דער טיפהארציגער ברידערליכער‬
‫בקשה ‪ :‬שליסט זיך אן אין דער הילפם־‬
‫ארבעט אויפצובויען די ישיבות תומכי‬
‫תמימים ליובאוויטש אין גאנצען לאגד !‬
‫ברענגט אייערע זין און אייניקלעך אין‬
‫די ישיבות פון מרכז ישיבת תומכי‬
‫תמימים ליובאוויטש‪ ,‬אח אייערע‬
‫טעכטער און אייניקלעך אין די בית‬
‫רבקה און בית שרה שולען וואס עם‬
‫גרינדעט מיין מרכז לעניני חינוך!‬
‫העלפט מיר און מיינע מיטהעלפער אין‬
‫אונזער הייליגער תורה ביראת שמים‬
‫און חינוך הכשר ארבעט‪ ,‬וועט השי״ת‬
‫באגליקען אייך מיט אייערע פאמיליעם‬
‫אין געזונט און פרנסה בהרחבות‬
‫תמימים תורה מוסדות‪ ,‬וואם וועלען‬
‫דעם משכן האבען געקענט אויפ•‬
‫בויען דריי אדער פינף מענטשען‪ ,‬האט‬
‫השי״ת געזאגט צו משה רבינו דבר אל‬
‫בני ישראל ויקחו לי תרומה‪ ,‬אז כל‬
‫ישראל האנשים והנשים באדארפען‬
‫זיך משתתף זיין אין דעם בנין פח‬
‫משכן ה׳ צבאות‪.‬‬
‫אשרי האיש‪ ,‬וואויל איז צו די וואט‬
‫אלע אהן אויסנאם‪ ,‬אנשים ונשים‪,‬‬
‫באדארפען זיך באטייליגען אין דער‬
‫החזקת ישיבת תומכי תמימים ליובא־‬
‫‪170‬‬
‫אידען צאהלען זעהר שוואד זייער חוב‬
‫צו דער ישיבה תומכי תמימים ליובא־‬
‫וויטש אפילו פאר דעם וואם די ישיבה‬
‫תומכי תמימים ליובאוויטש האט ב״ה‬
‫געטאן און טוט פאר דער טובה פון‬
‫דעם לאנד אויף דעם תורה ביראת‬
‫שמים געביט‪.‬‬
‫אידען אין אמעריקע ! רופט זיך‬
‫ווארעם אפ מיט גרעסערע נדברת פאר‬
‫לאזט ניט אז אויף אייך זאל פאלען‬
‫דער חרפה־פלעק פון ניט צאהלען אט‬
‫דאם וואם מען בעדארף צאהלען אח‬
‫ניט ערפילען דעם העכסט־אידישען‬
‫תורה־חוב וואם מען מוז דערפילען‪.‬‬
‫איך בין בטוח בחסדי השי״ת ובזכות‬
‫הוד כ״ק אבותינו רבותינו הקדושים‬
‫זצוקללה״ה נבג״מ זי״ע‪ ,‬אז דער סכום‬
‫געלט וואם מען בעדארף אויף צו‬
‫פיהרען דעם מרכז ישיבות תומכי‬
‫תמימים ליובאוויטש וועט בעזה״י‬
‫זיכער זיין‪ ,‬נאר איך באדויער זעהר‬
‫אט די‪ ,‬וועלכע באטייליגען זיך ניט‬
‫אין דער החזקת ישיבות תומכי תמימים‬
‫ליובאוויטש וואם זיי פארלירען דעם‬
‫גרויסען זכות צו העלפען די תומכי‬
‫בעזה״י באלייכטען אמעריקע און‬
‫וועלען געבען דעם אמעריקאנער קהל‬
‫עדת ישראל דעם אויפריכטיגען‬
‫אידישען שטאלץ‪.‬‬
‫ג‪.‬‬
‫וועלען מיטהעלפען דורכצופיהרען די‬
‫הייליגע ארבעט אויסצוראמען די עמי‬
‫הארצות און גייסטיגען שמח מיט‬
‫‪171‬‬ ‫ספר השיחות — ה׳תש״ד‬
‫זאל איך מיט מיינע מיטהעלפער‪ ,‬ה׳‬ ‫וויטש‪ ,‬געבען אונז די מעגליכקייט אז‬
‫עליהם יחיו‪ ,‬פארזעצען מיין תורה‪.‬‬ ‫מיר זאלעז קענעז בעזה״י פאד־‬
‫חינוך והחזקת היהדות טעטיגקייט‪ ,‬און‬ ‫ברייטערען אונזער תורה ביראת שמים‬
‫איך האף אויף ברכת הוי׳ והצלחתו‬ ‫און חינוך הכשר טעטיגקייט ווי‬
‫אז לכל בני ישראל יהי׳ אור תורה‬ ‫דערמאהנט‪.‬‬
‫ומצות במושבותם אץ מיר וועלעז‬
‫מיין אייזען־פעסטער באשלום איז‪,‬‬
‫דערפרעהט ווערען בגאולה שלמה‬
‫אז — בעזה״י — ניט רעכענענדיג זיך‬
‫בקרוב ממש‪.‬‬
‫מיט קיינע פינאנציעלע שוועריגקייטען‬
 ‫ספר השיחות — ה׳תש״ד‬ ‫‪172‬‬

‫יום א׳ ב׳ ניסן תש״ד‬

‫יום ההילולא של כ״ק אדמו״ר הרש״ס נ״ע זי״ע‬
‫שהסיפור הי׳ בעת היותו ילד קטן‬ ‫לאחר התפלה דשזזרית קודם אמירת‬
‫ביותר‪ ,‬כידוע אשר בעת היותו בן ג׳‬ ‫תהלים אמר כ״ק אדמו״ר בזה״ל !‬
‫שנה שמע אז מאמר דא״ח מאדמוה׳׳ז‪,‬‬ ‫מ׳האט מיר איבער געגעבען די‬
‫ואח״ב בעת שנעשה לנשיא חזר אותו‬ ‫שליחות מודיע דץ ברבים‪ ,‬אז אין די‬
‫המאמר ששמע בעת היותו בן ג׳ שנה‪,‬‬ ‫טעג רואם מען זאגט ניט קיץ תח‪1‬ון‬
‫דער טאטע האט אפילו געזאגט הפי׳‬ ‫זאגט מען דאך ניט למנצח יענך‪ .‬זאל‬
‫בזה אשר זה הי׳ בדרך חקיקה של‬ ‫מען דאן זאגען למנצח יענך נאכן‬
‫היחידה של הנפש בנר״ן‪.‬שלו לא מצד‬ ‫דאוונען פאר די אמירת תהלים‪ ,‬ניט‬
‫הנר״ן שלו בדרך מלמטלמ״ע כ״א‬ ‫בתור סדר התפלה נאר בסדר תחנונים‪.‬‬
‫בדרך גילוי מלמע׳‪ ,‬אבל מ״מ מובן‬ ‫איז די זעלבע זאך בש״ק ויו״ט וואס מען‬
‫שהסיפור הנ״ל הי׳ בעת היותו ילד‬ ‫זאגט דאך ניט קיץ למנצח יענך‪ ,‬זאל‬
‫קטן ביותר‪.‬‬ ‫מען דאס אויך זאגן לאחר התפלה‬
‫קודם אמירת תהלים‪ ,‬ניט בתור סדר‬
‫כשמספרים סיפור אודות צדיק ביום‬
‫התפלה נאר בסדר תחנונים‪.‬‬
‫ההילולא שלו ה״ז תורה‪ .‬אאמו׳׳ר סיפר‬
‫לי בעת שנעשה בן נ״ה שנה ביום‬
‫אחרי תפלת מנחה ואחרי אמירת‬
‫הולדת שלו כ׳ מ״ח‪ ,‬אז היינט אץ גע־‬
‫קדיש דרבנן אחרי לימוד משניות‪ ,‬פנה‬
‫ווארן פונקט פופציק יאר מהיום‬
‫כ״ק אדמו״ר אל הנאספים המתפללים‬
‫שנכנסתי בפעם הראשץ ליחידות —‬ ‫ופתח ואמר‪:‬‬
‫כ׳ מר״ח תרכ״ו — וואס דער טאטע‬
‫האט מיר אריץ גענומען אויף י חי מ ת‬ ‫דעם ערשטן סיפור וואס דער אלטער‬
‫צום צ״צ כשהייתי בן ה׳ שנה‪,‬‬ ‫רבי נ״ע האט דערציילט דעם עלטער‬
‫כשנהיתי בן ז׳ שנה האט מיר דער‬ ‫זי ‪T‬ן דעם צ״צ בעת ער איז נ או‬
‫טאטע גענומען דעם ערשטן מאל‬ ‫געווען א קינד‪ ,‬איז געווען וועגן‬
‫אויפ׳ן אהל‪ ,‬צום זיידען )אדמו ‪ T‬ה־‬ ‫משרע״ה‪ ,‬און נאכהער וועגן יצחק׳ן‪.‬‬
‫צ״צ( קומענדיק פץ אהל האב א ‪T‬‬ ‫וועגן משרע״ה האט ער עם דערציילט‬
‫אנגעהויבן סאן אין תקון חמדות און‬ ‫ווי עם שטייט אין חומש און נאכהער‬
‫שמירת הזמן‪ .‬די באבע האט דערציילט‬ ‫די מאמרי חז״ל וועגן דעם‪ ,‬און וד‬
‫אז דער טאטע איז פץ דאן אן געווען‬ ‫עם שטייט אין חומש הוא אהרן ומשה‬
‫אויף אלע שבת בא דעם צ״צ‪ ,‬ביז די‬ ‫הוא משה וזמזרן מלמד ששקולין זה‬
‫הסתלקות‪ ,‬דעם לעצטן שבת ופאר די‬ ‫כזה‪ ,‬משה רבינו איז געווען א גלות‬
‫הסתלקות שבת פאר מנחה האט דער‬ ‫נשיא‪ ,‬אהרן איז געווען אין מצרים‬
‫צ״צ עם געזאגט‪ ,‬קום זע א שבת׳דיקע‬ ‫הגם ששבט אי היו פטורים מעבודה‬
‫מנחה‪ ,‬השי׳׳ת זאל דיר העלפן אז דיץ‬ ‫כידוע אבל הי׳ באויר של גלות‪ ,‬משה‬
‫וואכעדיקע מנחה זאל זיץ אזוי ץי‬ ‫רבינו הי׳ מלך בהיותו במדין לפי דעת‬
‫שבת׳דיקע מנחה‪.‬‬ ‫המדרש‪ ,‬אבל הי׳ גלות נשיז^ ומובן‬
 ‫‪173‬‬ ‫ספד דמזיחדת — ח׳תע״ד‬
‫האט מען פאר עם נישט דערציילם‬ ‫כמה פעמים אמרתי לכם ‪n $8‬‬
‫כמובן‪.‬‬ ‫סיפור איז בא חסידים געווען א תורה‬
‫אוץ א תטעה איו א הוראה‪.‬‬
‫דער טאטע אמאל פארענדיק <דן‬
‫פאריז‪ ,‬איז ער דארטן געווען מיט‬ ‫ידוע אז די חתונד׳ פוז טאטען איז‬
‫אביגדור חייקין האם ער געוואלט דער־‬ ‫דאך געווען ביים דידז אק (מורוטש‪,‬‬
‫גיץ אקוראט דעם ווארט פון ר׳ זושען‪,‬‬ ‫זדידער זיי זיינען געקומען׳ דער טאטע‬
‫וואס מען קען זיר אפלערנען פה א‬ ‫מיט דער מאמען אין ליובאוויטש סוז‬
‫גגב אין עבודה‪ ,‬האם ער געוואלם‬ ‫דער חתונה‪ .‬האט דער ד ‪T‬ע אדמו״ר‬
‫דערגיין גרונטיג זייער ארבעט פת‬ ‫מהר״ש געזאגט ל״ב מאמרים דא ‪^r‬‬
‫גנבים וגזלנים‪ .‬דער טאטע כאטש ער‬ ‫מיום האופריפענעש עד אחר שבעת‬
‫האט נים געקענט גוט די שפראן*‪.‬‬ ‫ימי המשתה‪ .‬קומענדיק אהיים האט‬
‫אבער אביגדור חייקין האט גוט גע־‬ ‫דער זיידע עם געזאגט איך האב דיר‬
‫קענט די שפראד האט ער אמנעזוכם‬ ‫א געריס פח טאטן מיט דעם זיידן‬
‫דעם רעכטן ארט היערן פון די עבי ם‬ ‫מיט דעם דלטעד זיי ח מיט א לב‬
‫וגזלנים את וואו די טיילן זיך צודשן‬ ‫מבין‪ .‬וע״ז אמר ל״ב מאגרי׳ כמנין‬
‫זיך‪ ,‬דעם ריכטיקן עומק רע׳ את די‬ ‫ל״ב מבין‪ .‬קומעגדיק אין ליובאוויטש‬
‫דינען דארטן געווען א משן• זמן צו־‬ ‫האט ער דארטן געטראפן החסיד ר׳‬
‫קוקן זיד צו זייערע ארבעם‪ .‬נאכדעם‬ ‫שמואל דוב מבאריסעוו — החסיד ר׳‬
‫האט דער טאטע געזאגט אז בכלל‬ ‫אבא פערסאן הי׳ דייקן מאד בהסיפור‬
‫בהנוגע לעבודה איז דאס ניט קיץ דרך‬ ‫באותיותיו‪ .‬אי ‪T‬ער דער טאטע איז‬
‫פאר אלעמען‪ .‬לא כמו הדרך ש ^ו ב‬ ‫געקומען פון דער חתונה האט דער‬
‫בתניא שד‪,‬וא שוד‪ ,‬לכל נפש‪ ,‬נאר וואס‬ ‫ד ‪T‬ע נעזאנט אויף דעם טאטן‪ ,‬ווייסט‬
‫מען קען דערפון נעמען איז‪ ,‬אז‬ ‫איר ווער ער איז — ער איו ווי דער‬
‫גנב׳ענען דארף מען פון זיך‪ ,‬כמו‬ ‫רמב״ם זאגט ‘ הוא מתגבר בדעתו על‬
‫מאכילה ושתי׳ ושינה‪ ,‬וכדומה‪ ,‬און א‬ ‫יצרו תמיד והוא בעל דעה רחבה נבונה‬
‫גזלן דארף מעז זיק אויף זיך‪.‬‬ ‫עד מאד‪ .‬און ווי ער זאגם אין דער‬
‫הלכה* לידע שהא־ל מנבא בני האדם‪,‬‬
‫בא דעם טאטן איז געווען דער ענין‬ ‫און דאס האט דער זי ‪T‬ע געזאגט‬
‫ההשתוות‪ ,‬אומעטום וואו ער איז גע־‬ ‫ברבים‪ ,‬אז די חסידים האבן דאם‬
‫ווען איז געווען ליובאוויטש‪ .‬עם איז‬ ‫דערהערט האבן זיי נאכהער געהאט‬
‫געווען אין דעם יארתרס״ד״חרס׳׳דאיז‬ ‫פאר אים אן אנדער דרך ארץ‪ .‬אז דער‬
‫ער אומגעפארן וועגן די מצד‪ ,‬עבור‬ ‫טאטע איז געקומען איז הנם ער האם‬
‫אנשי חייל במלחמת יאפאן׳ און ווינטער‬ ‫אלעס צונויף געקליבן וואט דעו־ זיידע‬
‫ד ץ טאטע האט גערעדט‪ .‬אבער דאס‬
‫‪ (3‬ראד‪ ,‬אודותו — ם׳ אהלי שס )פינסק‪,‬‬
‫תרעיב( ע׳ ‪ .455‬״אגדות־קודש — אדמו״ר‬ ‫‪ (1‬הל׳ יסוה״ת פ״ז ד‪',‬א‪.‬‬
‫מוהריי״צ׳׳ כרך א׳ ע׳ תקסד )ובהנסמן שם<‬ ‫‪ (2‬שם ריש ה׳׳א‪.‬‬
 ‫ספר השיחות — ה׳רוש״ד‬ ‫‪174‬‬

‫אבל בפנימיות צווישן זיך איז ער‬ ‫תרס״ה פ׳ תולדות האט דער ט‪ 8‬טע גע־‬
‫געווען בעל שם׳סקע‪ ,‬לדבר ולספר‬ ‫זאגט א מאמר ד״ה ויגדלו הגערים‪ ,‬א‬
‫בלשונות האלו‪ ,‬דער טאטע האט מיר‬ ‫מאמר נפלא אודות ענין דתהו ותיקון‪,‬‬
‫אזוי געזאגט‪ ,‬דער זי ‪T‬ע האט מיר‬ ‫ואח״ב ביום א׳ נסע מביתו לאיזה‬
‫דאס געזאגט‪ .‬אמאל ל«זר נטילת ידים‬ ‫מהנסיעות‪ ,‬איז פארענדיק אין ות«נאז‬
‫האט ער געזאגט‪ ,‬דער זי ‪T‬ע האט מיר‬ ‫האט ער געשריבן דעם מאמר בכתב‬
‫געזאגט ארויס נעמען דעם ספר ולעיין‬ ‫מיט א פענסיל‪ ,‬בא עם איז געווען‬
‫בו‪ ,‬אבל כ״ז הי׳ בסוד סוד‪1‬ת‪ ,‬אזוי איו‬ ‫אומעטום גלייך‪ ,‬בהשתוות‪.‬‬
‫געווען אעעזאגט שלא יו^ע^יזאת לשום‬ ‫בא דעם טאטן איז פון די חיצוניות‬
‫אדם׳ אח דאס אלעס איז געווען‬ ‫האט מען גאר ניט געקענט וויסן די‬
‫בפשיטות‪.‬‬
‫פנימיות‪ ,‬בחיצוניות אז מען האט עם‬
‫דערציילט פון זיעעם א מופת האט ער‬
‫אז מען קוקט אביסל אין קבלה און‬
‫נישט געוואלט ליי ח אח אמאל מקפיד‬
‫מען איז קלאר אין ספר מעבר יבק‪,‬‬
‫געווען‪ ,‬אז איינער איז געקומען צו עם‬
‫איז מען נישט אליץ‪ ,‬נאר דערצו דארף‬
‫אח דערציילט רבי איך בין פח *■ ‪T‬‬
‫מען האבן טהרת המוח והלב‪ .‬וסיים‬
‫געד״אלפן געווארן האט ער אמאך גע־‬
‫השי״ת זאל העלפען‪.‬‬
‫טאן מיט דער האנט‪ ,‬ובתנועה אה‪,‬‬
‫‪175‬‬ ‫ה׳תש״ד‬ ‫ספר השיחות‬
‫י״ד אייר‪ ,‬פסח שני‪ ,‬תש״ד*‬
‫אויסצוג פץ מאמר הפתיחה‬
‫כיי דער יעהרליכער חגיגה פון מרכז הישיבות תומכי תמימים‬
‫געטליכקייט איז ניט אויספירליך‬
‫דערקלערבאר‪ ,‬ווייל אונזער ערדישעד‬
‫מענשליכער שכל קען ניט בעגרייפן‬ ‫״ברוך השם״ און ״געלויבט השי״ת״‬
‫דירעקטע געטליכקייט‪ ,‬דאס איז אבער‬ ‫זיינען די ערשטע הארץ ת&ימות׳דיקע‬
‫א אינסטינקטיווער געפיהל וואס יעדער‬ ‫געטליכע לויב וועדטער וראם א איד‪.‬‬
‫איד‪ ,‬מאז את פרוי‪ ,‬אלט און יתג‪,‬‬ ‫הן א יחיד און הן א ציבור‪ ,‬זאגט בא‬
‫פיהלט לויט זית ערציהונג און לעבנס‬ ‫יעדער געלעגנהייט בכלל און בא‬
‫שטייגער‪.‬‬ ‫החזקת הרבצת תורה צוזאמענקופט‬
‫בפרט‪.‬‬
‫דער אינסטינקטיווער געטליכער גע־‬
‫פיהל‪ ,‬ווי פערשידן ער איז בא יעדן‬ ‫אין דעם נוסח ההלל וההותמ־‪ ,‬ווי‬
‫סוג פון מענטשן‪ ,‬איז ער אבער אין‬ ‫מען בעדארף לויבן השי״ת‪ ,‬ווי בא‬
‫אלגעמיין דער קוואל פון דעם גייסטיגן‬ ‫ברכת המזון‪ ,‬זיינען פאראן אין דער‬
‫נשמה לעבן וואס באלייכט און מאכט‬ ‫משנה את גמרא פארשידענע דיעזת‬
‫רייך נוצליך דעם קערפערליכן לעבן‪.‬‬ ‫און ערקלערונגען‪ ,‬אבער אלע קומען צו‬
‫דעם הלכה בעשלום אז א חבורה פון‬
‫אלעס וואס השי״ת האט באשאפן מת‬
‫א מנין — צען מענטשן ■־־ מעגן און‬
‫האבן נאהרונג‪ ,‬וואם אין דעם איז דער‬
‫דארפן דערמאנען השי״ת׳ם הייליגן‬
‫נשמה גייסטיגער לעבן צוגלי ‪ T‬ווי‬
‫נאמען מיטן תואר ״אלקינו״‪.‬‬
‫דער ערדישער קערפערליכער לעבן‪,‬‬
‫די גייסטיגע נשמה נאהרונג זיינען‬ ‫א החזקת הרבצת תורה צחאמענ־‬
‫תורה און מצות‪.‬‬ ‫קונפט איז טראץ דעם וואם די פאר־‬
‫זאמלטע ברעגגען דעם‪ ,‬באמת‪ ,‬איינע‬
‫תורה את מצות זיינען די גייסטיגע‬
‫פון די בעסטע אידישע אייגנשאפטן פץ‬
‫נשמה שפית אבער אין א גאר‬
‫יתן הוא ויתנו אחרים — עד אליק גיט‬
‫באשרענקטן שמועס איז אומעגליו‬
‫את מאכט דעם אנדערן צו געבן —‬
‫ברייט צו ערקלערן אזא טיפן פער־‬
‫איז טראץ דעם א החזקת הרבצת תורה‬
‫שטאנד‪ .‬עם איז גענוג אויפמערקזאם‬
‫פארזאמלונג דער ריכטיגער פלאץ פאר‬
‫צו מאכן אויף דעם אלעם באוואוסטן‬
‫דעם וואם די גמרא זאגט אז »אבל בי‬
‫טאג־טעגליכן פאקט‪ ,‬ווי א געשמאקער‬
‫עשרה שכינתא שריא״‪ ,‬אויף יעדער‬
‫צוגעטראגענער דאוונען אדעד א‬
‫גרופע פון צען אידן וואם קומען זיד‬
‫קאפיטל תהלים און א קיום פת א‬
‫צוזאמען צוליב א דבר שבקדושד‪,‬‬
‫מצוה זעטיגן און בעפרידיקן דעם‬
‫רוהט די הייליגע געטליכקייט‪.‬‬
‫ערליכן תמימות׳דיקן גלויבענדיקן אידן‪.‬‬
‫זעהנדיג אן עין הרע דעם פיל‬ ‫•( נדפס בלקו״ד ח״ג תקנד ואילך‪.‬‬
 ‫ספר השיחות — ה׳תש״ד‬ ‫‪176‬‬

‫— ב״ה — אין אזא פארהעלטנעסמעסיג‬ ‫צענדליק פארדאפלטן אכל בי עשרד‪.‬‬

‫קורצער צייט אויפגעטאן‪ ,‬מיט זייבע‬ ‫שכינתא שריא וואם דא אין זאל איז‪,‬‬
‫פארצודיגטע ישיבות און חדרי ותורה‪,‬‬ ‫זייענדיג זיכער אין דעם‪ ,‬אז די נשמות‬
‫און האט אדפגעהויבן דעם קרן ד‪,‬תורה‬ ‫פה די עלטערן קומען מיט פערגעניגן‬
‫ברוח ישראל סבא אלם וועגודתער אץ‬ ‫זעזזען ווי זייערע קינדער און קינדס‬
‫טאן געבער אין אלע פרומע‪ ,‬שוין לאנג‬ ‫קינדער פערזאמלען זיך צוליב החזקת‬
‫עקזיםטירענדע דא אין לאנד‪ ,‬ישיבות‪,‬‬ ‫תורד‪ .‬ביראת שמים‪ ,‬איז מיט דעם‬
‫ודייל די זאכן רי ‪T‬ן פאר זיך אליץ‪.‬‬ ‫גרעסטן תורה־דרך ארץ ארן תסידישן‬
‫איך וויל זיך אפשטעלן אויף דער‬ ‫הדרת הכבוד פאר דעם גרויסן שכיבתא‬
‫פינאנםיעלעד טראגישער לאגע פון‬ ‫שדיא זאג איך ״געלויבט השי״ת״‪,‬‬
‫מרכז ישיבות תומכי תמימים ליובא־‬ ‫׳״ברוכים הבאים!״‪.‬‬
‫וויטש וועלכע מוז געראטעוועט ווערן‬
‫ב‪.‬‬
‫אין צייט‪ .‬איך זאג צו אייך‪ ,‬געערטע‬
‫פארזאמלונג‪ ,‬און דורך איץ צום‬ ‫איך‪ ,‬ווי יעחנר איינער רואם איז‬
‫אמעריקאגער אידנטום‪:‬‬ ‫זייער פארזארגט וועגן דער ערנסטער‬
‫אידישער לאגע אין אלגעמיץ‪ ,‬אויך דא‬
‫מיר‪ ,‬די פיהרער פץ מרכז ישיבות‬
‫אין לאנד‪ ,‬מוז וועגן דעם רי ‪T‬ן‪ ,‬וואם‬
‫תומכי תמימים ליובאוויטש‪ ,‬גיבן אוועק‬
‫אונזערע כחות און אונזער צייט מיט‬ ‫עם שטייט פאר און וואם מיר מוזן‬
‫טאן אויף צו פארמי ‪T‬ן בעזה״י און לכל‬
‫די גרעםטע אנשטרענגונגען צוליב‬
‫אייער וואוילזיץ‪ ,‬צוליב דעם לעבן‪,‬‬ ‫ד‪,‬פחות צו לייכטער מאבן די אנקומענדע‬
‫פון אייערע פאמיליעם‪ ,‬ווייל דער קיום‬ ‫ערנסטע לאגע ביז די אידישע זון‬
‫פון דעם עם ישראל איז תורד‪.,‬‬ ‫וועט אויפגיין מיט א גאולה שלימה‪.‬‬
‫אבער דאם וועל איך אי״ה ערפילן‬
‫מיץ קומען אהער אין לאנד איז ניט‬
‫אין דער שלום רעדע‪ .‬ז^צטער וויל פאר מיץ פערזענליכער זיכערקייט און‬
‫איך ציהען די אויפמעדקזאמקייט פון‬
‫קערפערליכן גוט‪ ,‬מיין קומען אד‪,‬ער‬
‫דער געערטער פארזאמלונג אויף דעם‬
‫אין לאנד איז א השגחה עליונד‪ ,‬שליחות‪,‬‬
‫צוועק פון אונזער איצטיקער פאר־‬
‫אויף מאכן‪ ,‬בעזד‪,‬״י‪ ,‬זמזעריקא פאר א‬
‫זאמלונג‪.‬‬
‫מקום תורה דורך הרבצת תורה ביראת‬
‫דער צוועק פון דער פארזאמלונג איז שמים און תדכ צופי ח די רעטוגג פץ‬
‫צוליב דעם גרויסן תורה תמימד‪ .‬יום חינוך הכשר‪ .‬ווענדע איך זיך צו איץ‪,‬‬
‫טוב‪ ,‬חגיגת מרכז ישיבת תומכי גיט מיר די מעגליכקייט דורכצופירן‬
‫מיץ שליחות‪.‬‬ ‫תמימים ליובאוויטש‪.‬‬
‫מיט דער האפנונג אז די געערטע‬ ‫איך וועל זיך ניט אפשטעלן אויף‬
‫אנפירער פץ דער פארזאמלונג אץ די‬ ‫צו לויבן די גרויסע תורד‪ ,‬ויראת שמים‬
‫געערטע געםט וועלן אדף דעם בעםטן‬ ‫ומדות טובות ארבעט וואם דער מרכז‬
‫אופן רעטן דעם מרכז ישיבות תומכי‬ ‫ישיבות תומכי תמימים ליובאוויטשהאט‬
‫‪177‬‬ ‫ספר השיחות — ה׳תש״ד‬

‫וואם דער מרכז ישיבות תומכי תמימים‬ ‫תמימים ליובאוויטש אין דין שווערן‬
‫ליובאוויטש האט צוגעגרייט‪ ,‬גיב איך‬ ‫פינאנציעלן צושטאנד און געבן די‬
‫אי ‪ T‬מיין ברכה‪.‬‬ ‫מעגליכקייט אויספירן די תורה פלענער‬

‫אויסצוג ®מ מאמר הסגירה‬

‫אויפבליאונג פח דער לאנד‪ ,‬איז אין‬ ‫די תוכהה־לאגע‬
‫דער לאנד‪ ,‬אונטער דער פיהרערשאפט‬ ‫די אויסערגעוועהנליכע אידישע‬
‫פון מאראלישע פערזענלעכקייטן און‬ ‫פורעניות־צרות אין אלע לענדער‪ .‬אויר‬
‫גאונישע שטאטס מענער ווערן אידישע‬ ‫דא — אין דער אזויגערופענער מענשג־‬
‫בתי חיים׳ס געשענדעט‪ ,‬אידישע‬ ‫פדיינטליכער לאגד — אין אמעדיק<‪4‬‬
‫קינדער געשלאגען‪ ,‬אידישע שוהלן‬ ‫מחן מאכן קריינ?ןען די אידישע קא‪9‬‬
‫באשמוצט און אידישע רבנים אויס־‬ ‫און מאכן ווייטאן די אידישע הארץ‪.‬‬
‫געלאכט און געשלאגן‪.‬‬
‫מיר זעהען אלץ קלאר ווי די ביטערע‬
‫צוויי סוגים איה‬ ‫תוכהה־פורעניות צרות גיסן זיך אויפן‬
‫אין כלל ישראל זיינען פאראן צחיי־‬ ‫כלל ישראל‪ .‬און מיר ודיסן ניט בא‬
‫ערליי סוגים אידן‪.‬‬ ‫וואס פאר א פסוק — אין די פאראויס־‬
‫געזאגטע תומזה פרשיות — מיר‬
‫א( תורה ומצות אייז׳ אי ח וועלכע‬ ‫שטייען איצט‪ ,‬מיר ווייסן ניט וואט‬
‫גיסן אויס זייער הארץ ראש השבה און‬
‫דער מארגן וועט ברענגען‪.‬‬
‫יום כפור פאר רעם בורא עולם‪ ,‬און‬
‫אזוי אויך די אנדערע ימים טובים‬ ‫וועגן חנר אידישער לאגע אין די נאצי‬
‫וואס גיבן זיי א גייסטיגע נאהרונג‪.‬‬ ‫אקופ ‪T‬טע לענדער איד דאד א‪8‬־‬
‫גערעדט‪ ,‬וועגן דער גרעסטער — לעבן‬
‫ב( ״נעבעך־אידעף אדער צרות‬ ‫און אייגענטום — געפערליכע אידישע‬
‫אידען‪ .‬מען דערציילט אז אין א ישוב‬
‫לאגע אין ארץ ישראל איז איבעריק‬
‫האבן געלעבט צוויי פאמיליעס‪ .‬בי ‪T‬ע‬
‫צו ריידן‪ .‬אריך אפילו וועגן דער‬
‫האבן געהאט א גוט איינגעארדענטע‬
‫אידישער אייגענטום געפאר לאגע אין‬
‫ווירטשאפט‪ ,‬בא איח פאמיליע האבן‬
‫דער פרייער מענטשן ליבהאבערין‬
‫די פיה געגעסן נארמאל און געגעבן‬
‫אמעריקא איז איבעריק צו רי ‪T‬ן‪.‬‬
‫פיל גוטע און געזונטע מילך און בא‬
‫דער צווייטער פאמיליע האבן די פיה‬ ‫אין דער לאבד פון פרייהייט‪ .‬אין דער‬
‫א סך געגעסן אבער קיק מילד האבן‬ ‫לאנד וואו די אידישע באפעלקערונג‬
‫זיי ניט געגעבן‪ .‬אבער אז עם איז גע־‬ ‫האט בייגעטראגן פון אנפאנג אן מיטן‬
‫ווען א מגפה זציף קיה ד ע ען די «^ע‬ ‫גרעסטן מסירות נ>מז‪ .‬אלעס וואס זי‬
‫גע׳פגר׳ט‪ .‬די נעבעך אידען האבן ניט‬ ‫האט פארמאגט צוליב דעם אויפבוי פון‬
‫קיח גייסטיג אידישע תורה ומצות‬ ‫דאס ^נ ד‪ ,‬און‪ ,‬ווי איבעראל איז דער‬
‫באהרונג‪ .‬די דעען צרות אידן‪ ,‬די‬ ‫אידישער בעשטייערונג געווען די‬
‫היטלער מגפה האט איינגעשלאסן‬ ‫בעסמע ‪ m‬שענסטע אין דער‬
 ‫ספר השיחות — ה׳תש״ד‬ ‫‪178‬‬

‫ניט איינער פון די כלל מענער‪,‬‬ ‫אפילו דריי דורותדיגע משופדים אין‬
‫ווארט־זאגער‪ ,‬און פרעסע פירער‬ ‫די אידן צדות‪.‬‬
‫ריידן איבער דעם גרונד און סיבה פון‬
‫עם איז א הייליגע אויפריכטיגע‬
‫די אידישע צרות‪ ,‬און וואו איז דער‬
‫אידישע רעטונגם־פליכט‪ ,‬ציהען די‬
‫שליסל קוואל פון די אלע גזירות‬
‫אויפמערקזאמקייט פון די אידן׳ מענער‬
‫קשות און מיתות משונות אויף אידן‪,‬‬
‫און פרויען׳ פון די צוויי פריערדער־‬
‫און ניט איינער פון זיי זאגט א עצה‬
‫מאנטע לאגערן‪ ,‬אויף דער אידישער‬
‫ווי לכל ד‪,‬פחות צו לינדערן די אידישע‬
‫לאגע פון די ביידע זייטן פון דעם ים‬
‫אלגעמיינע צרות לאגע‪.‬‬
‫וואסער גארטל‪ ,‬ווי ערנסט זי איז‪.‬‬
‫אור‬ ‫תורה‬ ‫בערוהיגונגס פילן‬
‫אבער ותורד‪ ,‬אור‪ ,‬תורה איז ליכטי־‬ ‫צו אונזער גרעסטן בעדויערן מוזן‬
‫קייט און באלייכט אלע פאסירונגען‬ ‫מיר אפן קלאר ארויסזאגן אז די יסודות‬
‫און ווייזט אויף דייטליך קלאר וואס‬ ‫פון דער געפלאנטע רעטונגם אונטער־‬
‫די פאסיררנגען באדייטן‪.‬‬ ‫נעמונגען זיינען מער ניט ווי פאליטישע‬
‫יעדער מענטש האט א הארץ‬ ‫רייד אפגערעט פון דעם וואם מען‬
‫אינסטיקטיוון צוציהונגס געפיהל צו א‬ ‫שטעלט ארוים דעם גאנצן כלל ישראל‬
‫גוטער נוצליכער זאך‪ ,‬און א הארץ‬ ‫און ארץ ישראל מיט א רייכטום פון‬
‫אינסטיקטיוון אפשטויסענדן געפיהל צו‬ ‫ד׳ונדערטער מיליאנען צו דער גרעם־‬
‫א שלעכטער געפערליכער זאך‪ ,‬וואם‬ ‫טער געפאר‪ ,‬איז אויך דא אין לאנד‬
‫ביידע געפיהלן פון וועלן גוטעס און‬ ‫איז דאם ניט מער ווי א פארטויבונגס‬
‫מיטל‪.‬‬
‫ניט וועלן שלעכטעס באדארפן קיין‬
‫ערקלערונג און קיין ערוואכונג‪ ,‬נאר‬ ‫די עסקני הכלל‪ ,‬די אזוי גערופענע‬
‫באלד ווי דער מענטש זעט די גוטע‬ ‫קופצים בראעז מיט דער אידישער‪,‬‬
‫זאך ווערט ער צוגעצויגן און באלד‬ ‫און אידיש ענגלישער פרעסע אן דער‬
‫ווי ער זעט די שלעכטע זאך ווערט ער‬ ‫שפיץ‪ ,‬וויסענדיג דעם גרויסן אנטי־‬
‫דערשראקן און אפגעשטויסן‪.‬‬ ‫סעמיטישן וואולקאן וועלכער קאכט אין‬
‫דער טיפעניש פון די שונאי ישראל׳ם‬
‫ווען דער מענטש זיצט אין דער‬
‫הערצער‪ ,‬פילן זייערע טויזענטער‬
‫פינסטער קען ליגן לעבן אים דער‬
‫שפייז קרעמלעך מיט בערוהיגונם פילן‪.‬‬
‫שענסטער בעסטער אוצר וועט ער ניט‬
‫פארכאפט ווערן פון א הארץ געלוסט‪,‬‬ ‫די אלע עסקני הכלל און זשורנא־‬
‫און קען זיין לעבן אים די גרעסטע‬ ‫ליסטן טרייסטן דעם כלל ישראל מיט‬
‫געפערליכסטע חי׳ רעה וועט ער ניט‬ ‫פאליטישע הבטחות‪ ,‬מיט דערציילונגען‬
‫פארכאפט ווערן פח א הארץ שרעק‪,‬‬ ‫פון מיטיען‪ ,‬לאנטשנם אח צוזאמענ־‬
‫ווייל ער איז אין דער פינסטער זעט ער‬ ‫קופטן מיט שטאטסמענער און פער־‬
‫ניט דעם אוצר גליק און זעט ניט דעם‬ ‫זענליכקייטן‪ ,‬דערווייל גייט דער כלל‬
‫טויטגעפאר אומגליק‪.‬‬ ‫ישראל אפ מיט בלוט‪.‬‬
‫‪179‬‬ ‫ספר השיחות — ה׳תש״ד‬
‫א מגפד‪ ,‬צרה אדער א מלחמה נידער־‬ ‫אבער ותורד‪ ,‬אור‪ ,‬תורה מאכט‬
‫לאגע‪ ,‬ביז אידן האבן זיך געקערש‬ ‫ליכטיג אץ בעלייכט די בעדייטונג פח‬
‫צו ג־ט ב״ה און זיינען געהאלפן גע־‬ ‫די הימל שדייעגדע אידישע פורעניות‬
‫ווארן•‬ ‫צתת אז דאס איז דער געטליכער‪,‬‬
‫פאראויסגעזאגטער‪ ,‬אם לא ביד חז^־‪,‬‬
‫פיהרער ארעד פארפיהרער‬ ‫אפולוד עליכם‪.‬‬
‫עם איז לה׳ הארץ ומלואה תבל‬ ‫דאס איז דער גרונד און סיבד‪ ,‬פח‬
‫ויושבי בה און עם איז מלא כל הארץ‬ ‫די אידישע צרות אח דאם איז דער‬
‫כבודו‪ ,‬ג־ט ב״ה איז דער בעעזעפער‬ ‫שליסעל קוואל פון די גזירות קשות!‬
‫פון דער וועלט אח אלע נבראים און‬ ‫תורה ווייזט ריץ‪ ,‬קלאר‪ ,‬וואו עם גע־‬
‫ער ב״ה איז דער מנהיג — פיהרער‬ ‫פינט זין דער אוצר גליק וואט דאם‬
‫פון דער גאנצער וועלט‪ ,‬אבער דאד‬ ‫איז די ריכטיגע אידישע רעטונג‪.‬‬
‫רופט ג־ ט ב״ה ארץ ישראל מיטן טיטול‬
‫ארצי — מיין לאנד‪— .‬‬ ‫תורה איז אונזער וועג וויתעדין אויף‬
‫אלע געביטן‪ .‬מען דארף זיכער האבן‬
‫אויף ארץ ישראל זאגט די תורה‬ ‫וויסנשאפטליכע מענטשן וואס בעדארפן‬
‫תמיד עיני ה׳ אלקיך בד‪ ,‬מראשית‬ ‫בעזארגן די פאליטישע און עקאנאמישע‬
‫השנה ועד אחרית שנה‪ ,‬אידן האבן‬ ‫זאכן וואס געהערן צום כלל ישראל אין‬
‫ליעב ארץ ישראל און דארפן זי ליב‬ ‫די גלות החל לענדער און אין ארץ‬
‫האבן‪ ,‬אידן האבן מפירות נפש אויף‬ ‫ישראל גלות לאגד‪ ,‬אבער די אלע האבן‬
‫ארץ ישראל‪ ,‬אידן בעדאדפן האבן‬ ‫ניט צו זאגן אויף דעם תורה גייסטיגן‬
‫מפירות נפש אויף ארץ ישראל‪.‬‬ ‫לעבן‪ ,‬און זיי בעדארפן פירן זייער‬
‫ארץ ישראל ווערט איצט געפירט‪,‬‬ ‫עקאנאמישע און פאליטישע ארבעט‬
‫צום גרעםטן טייל‪ ,‬פון ג־טלאזע און‬ ‫נאד לויט די תורה אנווימונגען און דאן‬
‫תורד‪ .‬ומצות ווידערשפעניגע מענטשן‪,‬‬ ‫מעלן זיי בעגליקן‪.‬‬
‫אין ארץ ישראל ווערט אין פערשידענע‬ ‫אידן!‬
‫ערטער פערשוועכט דער שבת‪ ,‬טהרת‬
‫מיר מוזן גוט ערנסט בעטראכטן די‬
‫המשפחה און מצות מעשיות זיינען צר‬
‫לאגע‪ ,‬יעדער איינער און יעדע איינע‬
‫שפאט‪ ,‬בני תורה און תלמידי ישיבה‬
‫מוז זיך טיף פארטראכטן אין דער‬
‫מערן אויפגעלאכט‪.‬‬
‫פראגע וועד עם שטראפט דעם אידישן‬
‫די עומדים בראש ג־טלאזע און‬ ‫פאלק? און פאר וואם? און ענטפערן‬
‫רעליגיעזלאזע מענטשן טראץ דעם וואם‬ ‫זיך אליין דעם אמת לאמיתו ענטפער‬
‫זיי האבן קיץ שום שייכות — לויט‬ ‫אז דער צושטאנד איצטער איז ווי עם‬
‫זייער חלול שבת ומועד ואכילת טריפות‬ ‫אי‪ .‬געווען אמאל אז פאר יעדן ויעשו‬
‫פיהרונג — צום אידישן אייביג טייערן‬ ‫הרע בעיני ה׳‪ ,‬ווען אידן האבן געטאן‬
‫ארץ ישראל‪ ,‬צווינגען זיי ארויף אויף‬ ‫דאם וואם איז שלעכט בא השי״ת אין‬
‫דעם דורכשניטליכן אידישן אידן זייער‬ ‫די אויגן‪ ,‬איז געקומען א הונגער אדער‬
 ‫ספר השייחות — ה׳תש״ד‬ ‫‪180‬‬

‫אידן!‬ ‫ג־טלאזן און רעליגיעזלאזן חינוך און‬

‫האלטן אין זייער אייזערנעם קלעם גע־‬
‫זייט וויטן אז החיים והמות בידכם‬
‫וויסע העכסטשעצענדע רבנים‪.‬‬
‫הוא‪ ,‬דער לעבן און טויט איז בא זריך‬
‫אין האנד‪ ,‬מיר אלע מחן געדענקען אז‬ ‫אידן !‬
‫לב מלכים ושרים ביד ה׳‪ ,‬די הארץ‬ ‫איך ציה אייער פארשטאנד־‬
‫פון קעניגליכע פיהרער און שטאטט־‬ ‫אויפמערקזאמקייט און פרעג בא אייך‬
‫מענער איז בא ג־ט ב״ה אין האנד‪.‬‬ ‫ווי וואלט איר רעאגירט ווען זרינער‬
‫ווארפט אריץ שמח אין אייער בע־‬
‫מען בעדארף קלאר וויטן אז ניט די‬ ‫ליבטער פריוואט היים‪ ,‬ווי וואלט איר‬
‫שטאטטמענער אויך ניט די פרעזידענטן‬
‫געפילט ווען אייער ליבע היים ווערט‬
‫געשענדעט אץ באשמוצטז אץ וואט און קעניגן וועלן רעטן די אידן‪ ,‬נאר‬
‫וואלט איר געטאןז קען א מענטשליכער ג־ט ברוך הוא׳ט ווילן וועט רעטן די‬
‫פארשטאנד‪ ,‬ווי עטיש טאלעראנץ ער אידן און ג־ט ברוך הוא׳ם ווילן קען‬
‫זאל ניט זיץ‪ ,‬צולאזן״ אז איר״ דער קומען נאר ווען מיר וועלען תשובה‬
‫טאן‪.‬‬
‫ווירט פון דער שיינער‪ ,‬אייך טייערער‬
‫היים״ וועט ניט נאר דול ח די בא־‬
‫אין לעבן זעהען מיר ^ ווען א‬
‫שמזצער פץ אייער דדים״ נאר אויך‬
‫פריידענקער‪ ,‬אויך אפילו א ג־טלאזער‬
‫עהרן זיי און גוטהייטן עט‪ ,‬וואט זיי‬
‫מענטש שטייט בא דער בעט וואו עם‬ ‫טוען?‬
‫ליגט א גאר נאהענטער‪ ,‬א מאן‪ ,‬א‬
‫חילול שבת‪ ,‬אכילת טריפות‪ ,‬חיי פרוי אדער א איינציג ליב קינד‪ ,‬אין‬
‫משפחה בטומאה‪ ,‬דאט א‪ .‬ד‪ .‬ג‪ .‬איז אן האפנונגטלאזן קראנקן צושטאנד‬
‫תועבת ה׳ אשר שנא‪ ,‬עט איז א שמח און דאקטוירים זאגן אז נאר ג־ט ב״ה‬
‫וואט איז מאוט בא ג־ט ב״ד‪ .‬וואט ער אליין קען העלפן‪ ,‬דאן ווערט ערוואכט‬
‫דאם פינטעלע איד אויך ביים ג־טלאץ‬ ‫ב״ה האט פיינט‪.‬‬
‫מענטשן מיט א תפלה צו ג־ט פאר זיץ‬ ‫וועד וועט רעטו‬
‫חולה מטוכן‪.‬‬ ‫דעם אידישן פאלרן‬
‫דער כלל ישראל איז א חולה מפו ח‬ ‫צי קען א פארשטענדליכער מענטש‬
‫וואט מען בעדארף האבן רחמים‬ ‫רעכענען אז מחללי שבת און אוכלי‬
‫גדולים‪ .‬קיינער אין קיץ לאנד איז ניט‬ ‫טריפות כו׳ זיינען אט די וואט וועלן‬
‫זיכער מיט זיין לעכן און אייגנטום‬ ‫מנצזו זיץ ~ אדב מען קען זיך אזוי‬
‫אודאי! די אמעריקאנער מיליאנערן‪,‬‬ ‫אויטדריקן — דעם רצון השם יתברך‬
‫באנקירן און ביזנעם לייט דארפן זיד‬ ‫וואט וזיל דורכאויט אז ארץ ישראל‬
‫נעמזץ א מוטו־ בי שפיל פץ די‬ ‫זאל זיץ א תורה ומצות לאנד‪ ,‬און אידן‬
‫עמיגראגטן אמאל געוועזענע מיליאנעח״‬ ‫אין אלע לענדער זאלן זיץ תורה‬
‫ביזנעם לייט‪.‬‬ ‫ומצות אי ח ?‬
‫‪181‬‬ ‫ה׳ ת ש ״ר‬
‫היט טהרת המשפחה וועט די טהרת‬
‫המשפחה היטן אייערע קינדער‪.‬‬
‫היט שבת וועט דער שבת היטן‬
‫אייעד אייגענטום‪.‬‬
‫טיפע שווערע פינםטעתי ש <ד ‪T‬ער עם‬
‫היט כשרות און מצות מעשיות‪ .‬וועלן‬
‫כשרות את מצות מעשיות היטן ואייערע‬
‫לעבנם‪.‬‬
‫השי״ת זאל דערוועקן די אידיעוע‬
‫הארץ בחמד וברחמים את ולכל בני‬
‫ישראל יהי׳ אור במושבותם את מיר‬
‫וועלן זוכה זיק צו דער גאולה שלמה‬
‫דורך משיח צדקגו בקרוב ממש‪.‬‬
‫ספר השיחות —‬
‫גאולה דייר תשופח‬
‫איח!‬
‫די ל‪8‬גע איז ביטער‪ ,‬עם איז די‬
‫כעזשרף אויפגיק די אידישע זון מיט‬
‫א גאולה שלמזז דורך משיח צדקנו‪,‬‬
‫דעתוייל איז זייער פינםטער‪< ,‬יץ‬
‫שטראהל האפנונג איז תשובה‪ .‬היטן‬
‫שבת‪ .‬טהדת המשפתה‪ .‬מצות מעשיות‬
‫און ערציהען קינדעד אין בשר׳ה‬
‫תלמת תורה׳ם את ישיבות‪.‬‬
‫אידן!‬
 ‫‪182‬‬

‫הערות וציונים‬
‫ע׳ ‪ 1‬מור א׳‪ ,‬שורה ד*ה אין — תרמ״ז ‪ . .‬תרמ״ט ‪ :‬בפרמיות יותר — ראה ספר‬
‫המאמרים השי״ת ע׳ ‪.87‬‬
‫ע׳ ‪ 2‬טור א׳‪ ,‬שורה ד״ה מטה — בי*ד של מטה ‪ . .‬מוטעה ‪ :‬ר״ה כר« א‪.‬‬
‫שם‪ ,‬שם‪ ,‬שורה ד״ה נןןר — לכתחילה אוועקגעשטעלט ‪ . .‬פ‪8‬לגען ‪ :‬ראה רמב׳׳ם הל׳‬
‫קדוש החודש פ״ב ה׳׳י‪.‬‬
‫שם‪ ,‬שם‪ ,‬שורר‪ ,‬ד״ר‪ ,‬נןןך — ר״ה ‪ . .‬יום רא שון פו! ע שי״ת ‪ :‬ראר‪ ,‬שיחת שבת תשופר•‬
‫תשכ׳׳ז‪.‬‬
‫ע׳ ‪ 3‬טור ב׳‪ ,‬שורה ד״ה מנהג — מנהג ישראל תורה היא ‪ :‬ראה ספר המאמרים השיי׳ת‬
‫ע׳ ‪ ,286‬וש״נ‪.‬‬
‫שם טור א׳‪ ,‬שורד‪ ,‬דיה בסעודת — בסעודת ליל א׳ ‪ . .‬דר״ה לא דיבר ‪ :‬ראה להלן‬
‫שיחת ליל ב׳ דר״ה‪ .‬וראה ג״כ ספר השיחות תשיא ע׳ ‪.27‬‬
‫שם‪ ,‬שם‪ ,‬שורד‪ .‬דיר‪ .‬אאמויר — דערצייילן ‪ . .‬פון מורנו ה ב ע שי ט ‪ . .‬מוהר‪ -‬ש ‪ :‬ראה‬
‫הקדמה לקונטרס ריר‪ .‬תשי״א )נדפס בם׳ המאמתם תשי׳א ע׳ ‪.(3‬‬
‫ע׳ ‪ 4‬טור א׳‪ ,‬שורה דיה ‪ — j‬צמח צד?ן פלעגט י‪ 8‬ריידן ‪ :‬ראר‪ ,‬ם׳ השיחות תשיא‬
‫ע' ‪ 26‬ואילך‪.‬‬
‫שם‪ ,‬שם‪ ,‬שורד‪ .‬דיה עסקן — עסקן ‪ . .‬ליליענטאהל וכו׳ ‪ :‬בארוכד‪ .‬עדכיז — ראר‪.‬‬
‫קונטרס אדמו״ד הצמח צדק ותנועת ההשכלה )קד‪«,‬ת‪ ,‬ברוקלין(‪.‬‬
‫שם טור ב׳‪ ,‬שורה דיר‪ ,‬האט — זיין משרת ‪ . .‬לוי יצחק ‪r :‬וע בשם ‪ :‬ר׳ לויק‬
‫המשרת‪ .‬ראה אודותו לקויד כרך א׳ לו‪ ,‬קו‪ .‬סה«מ תשיט ע׳ ‪ 86‬ועוד‪.‬‬
‫ע׳ ‪ 5‬טור א׳‪ ,‬שורה דיה אין — אין יאר תרייא וכו־ ; בארוכה עדיו — ראה ם׳‬
‫התולדות אדמו״ר מהר״ש ע׳ ‪ .12‬ושם אשר נישואיו עם הרבנית רבקד‪ ,‬הי׳ בשנת תר״ט‪.‬‬
‫שם‪ ,‬טור ב׳‪ ,‬שורד‪ ,‬דיה זומער — זומער תרכית ‪ . .‬שריפה אין ליובאוויטש ‪ :‬ראה ם'‬
‫התולדות אדמו״ר מד‪.‬ר״ש ע׳ ‪ 14‬ואילך‪.‬‬
‫ע׳ ‪ 6‬טור ב׳‪ ,‬שורד‪ ,‬דיה דערציילט — ר׳ יהודה הנשיא ‪ . .‬קומען יעדן שבת ‪ :‬כתובות‬
‫קג‪ ,‬א‪ .‬ם׳ חס‪T‬ים סי׳ תתשכט‪ .‬שד‪,‬יג לחידיא מע׳ ר׳ אליעזר בר נתן‪ .‬וראד‪ ,‬שיחת אחשיפ‬
‫השייו^‬
‫שנ‪ 2‬שם‪ ,‬שורה דיה גמרא — גמרא ז אג ט צדיקים ‪ . ,‬דער וועלט‪ :‬חולין ז‪ ,‬ב‪.‬‬
‫ע׳ ‪ 8‬טור ב׳‪ ,‬שורד‪ .‬דיה איז — מל' דאצילות איד א מ מוצע ; ראה ספר המפתחות‬
‫לספת דאיח ערך מלכות‪ .‬וראד‪ 1 ,‬דכ המשך מים רבים — תרליו פרק קמא ואילך‪.‬‬
‫שם‪ ,‬שם‪ ,‬שורה דיר‪ ,‬אין — ווירצבורג ‪ :‬עוד רשימות מזמן ההוא — נדפסו בד‪.‬תמים‬
‫חוב׳ ב׳ ע׳ עד ואילך‪.‬‬
‫ע׳ ‪ 9‬טור א'‪ ,‬שורד‪ .‬ד״ה ביי — צדיקים ‪ . .‬טראכט וועגן א צדיק דערהערט ‪ :‬להעיר‬
‫מברכות )יח‪ ,‬ב(‪ .‬זח״א )פא‪ ,‬ב(‪ .‬זח״ב )טז‪ ,‬ב‪ .‬קמא‪ ,‬ב( ובכ״מ‪ .‬וראר‪ ,‬ם׳ השיחות תשיג )ע׳‬
‫‪ : (169‬עם געפינען זיך מלאכים תאם ברייגגען ידיעות און בשורות צו נשמות‪ .‬סד‪,‬ימ‬
‫תשי״א ע׳ ‪ 274‬סעי׳ טו‪.‬‬
‫שם‪ ,‬טור ב׳‪ ,‬שורד‪ .‬דיה תאם — פון אברהם אבינו ‪ . .‬ענין ה ת קון ; ראר‪ ,‬עיז )ט‪ ,‬א(‪.‬‬
‫ובביר )פ״ב‪ ,‬ג( ‪ :‬עד מתי יד‪,‬א העולם מתנהג באפילה ‪ . .‬יד‪,‬י אור זה אברד‪.‬ם‪ .‬לית להאריזיל‬
‫ריס לך‪ .‬אוה״ת להצ״צ עד‪,‬יפ וה׳ ברך את אברד‪,‬ם בכל‪ .‬לקויד כרך א׳ ע׳ ‪ .274‬םד‪*,‬מ‬
‫השי״ת ע׳ ‪ 248‬ואילך‪.‬‬
‫שם‪ ,‬שם‪ ,‬שורד‪ .‬דיה די — ‪ 8‬כת בדרך מקיף ‪ . .‬ניט או ספ אלן ‪ :‬להעיד מקונטרם עץ‬
‫החיים פ״ז ואילך‪.‬‬
‫שם‪ ,‬שם‪ ,‬שורד‪ ,‬דיה דעם — ציור וכו׳ ; ראה ג״כ לקו״ד כרך א׳ ע׳ ‪ 226‬ואילך‪ .‬שם‬
‫קנז‪ ,‬א ואילך‪ .‬ועוד‪.‬‬
‫שם‪ ,‬שם‪ ,‬שורד‪ ,‬דיה ^ם‪T‬ישע — התבודדות ו כו׳ ‪ :‬ראה לקויד כרך א׳ ע׳ ‪ 270‬ואילך‪.‬‬
‫ע׳ ‪ 10‬טור א׳‪ ,‬שורה דיר‪ ,‬רעם ענין — האצלת הידי־עה וכו׳ ‪ :‬ראר‪ .‬במקומות המסומנים‬
‫בספר המפתחות לספרי דא״ח ערך אצילות‪ ,‬ממוצע‪ ,‬ספירות‪.‬‬
‫ע׳ ‪ 11‬טור ב׳‪ ,‬שורה דיר‪ ,‬בכדי — ממ שיך צו זיין ‪ . .‬אור החסידות ‪• :‬ואני בד‪,‬צעתי‬
‫אשר גם כאו״א ינהוג כן לחבר שעות דדיה והתחלת מוצאי ר״ד‪ ,‬בלימוד החסידות‪ ,‬ובשביל‬
‫אשר סללו לנו נשיאינו — יומשך גם לנו בכל ענינינו אור החסידות עד למסד‪ ,‬מטר‪,‬״‬
‫)ממכתב כ״ק אדמויר שליט׳׳א — נדפס בס׳ המנד‪,‬גים — מנד‪,‬גי חב״ד ע׳ ‪.(57‬‬
‫ע׳ ‪ 12‬טור א׳‪ ,‬שורד‪ ,‬דיה צמח — אין סוכ ה ‪ . .‬ז אגן ‪ . .‬ב ע ש״ ט וכו׳ ‪ :‬ראה ג״כ סד‪,‬״מ‬
‫תשי״א ע׳ ‪.47‬‬
‫ע׳ ‪ 14‬טור ב׳‪ ,‬שורר‪ .‬דיה תפלין — תפלין ד רי ת ‪ . .‬ראב״ד וכו׳ ‪ :‬ראה שו״ת רמיע‬
‫מפאנו סי׳ קז‪ .‬מצת שמורים‪ .‬חתן סופר חאו״ח ש׳ הטוטפות ס״ל‪ .‬לקוטי שיחות כרך ב׳‬
‫ע׳ ‪.507‬‬
‫‪183‬‬ ‫וציונים‬ ‫הערות‬

‫ע׳ ‪ 19‬סור א׳‪ ,‬שורה ד״ה למשל — ג׳ ‪10‬יטות ‪ :‬ראה ד״ה זה בסו״ס סיה״מ להצ׳צ‪.‬‬
‫שם‪ ,‬שם‪ ,‬שורה ד״ה מאמרים — אחרי נוות‪ ,‬תרנז״ט ; נרסם בקונטרס בפ״ע )ברוקלין‪,‬‬
‫תשכ״ב(‪.‬‬
‫שם‪ ,‬שם‪ ,‬שורה ד״ה ר׳ — ר׳ שמואל ; ראה אווותו בהקדמה )לכ״ק אדמו״ר שליפ״א(‬
‫לתורת שמואל שער שני‪.‬‬
‫שם‪ ,‬טור ב׳‪ ,‬שורה ד״ה סעודות — ברבים ‪ . .‬ביחידות ‪ :‬ראה ג״כ קובץ מכתבים‬
‫לתהלים )ע׳ ‪ 194‬בתהלים אהלי״י הקצר(‪.‬‬
‫שם‪ ,‬שם‪ ,‬שורה ד״ה ביי — ביי ‪ . .‬רבנו הזקן ; להעיר אשר ‪,‬מתנאי הקבלה לתלמידי‬
‫החדרים ]שיסד רבנו הזקן[ הי׳ שיהי׳ המבקש בקי בש״ם‪ ,‬בזהר‪ ,‬במדרש‪ ,‬כוזרי‪ ,‬עיקרים‬
‫וכו׳״ )מגילת י״ם כסלו ע׳ ‪.(13‬‬
‫ע׳ ‪ 23‬טור ב׳‪ ,‬שורה ד״ה דע — דע מה למעלה מ מן ‪1 :‬דפם בשם ד‪,‬דו״מ באור תורד‪,‬‬
‫אגדות חז׳׳ל קרוב לסופו‪ .‬בשם אדה״ז ב״היום יום״ יג אייר‪.‬‬
‫ע' ‪ 24‬טור א׳‪ ,‬שורד‪ ,‬ד״ה אם — לטבול המוציא בדבש ‪ . .‬הו שענא רבה ; להעיר מד׳ד‪,‬‬
‫ענין אכילת הדבש עם המוציא מר׳׳ה עד אחר הו׳׳ר )נדפם בם׳ מאה שערים )לג‪ ,‬א( — ■קה״ת‪,‬‬
‫תשכ״ז(‪.‬‬
‫ע׳ ‪ 24‬טור ב׳‪ ,‬שורד‪ ,‬ד״ד‪ ,‬בילדותי — בילדו תי ‪ . .‬ר׳ יצחק גר שון ; ראה ג״כ סד‪,‬׳׳מ‬
‫תשי׳׳א ע׳ ‪.295‬‬
‫ע׳ ‪ 36‬טור א׳‪ ,‬שודד‪ ,‬ד׳׳ה און — במקד ש ז ע ר ענין פון הצבעה ‪ :‬יומא פ״ב מ*א‪ .‬ובכ׳׳מ‪.‬‬
‫ע׳ ‪ 38‬טור א׳‪ ,‬שורה ד״ה אתה — אתה הראת ; ראה ז״׳ה אתה הראת השית‪ .‬לקוטי‬
‫שיחות כרך ב׳ ע׳ ‪ .648‬כרד ד׳ ע׳ ‪.1170‬‬
‫ע׳ ‪ 41‬טור ב׳‪ ,‬שורה ד״ה אין — תפלת מנחה ‪ . .‬ז עגענט וכו׳ ‪ :‬ראה ג״כ ם׳ השיחות‬
‫תש״ב ע׳ ‪.2‬‬
‫שם‪ ,‬שם‪ ,‬שורד‪ .‬ד״ה דער — וידוי בלחש ‪ :‬להעיר ממכתב כ״ק אדמו׳׳ר שליט״א מימי‬
‫הסליחות תשכ׳׳ג )נדפס בם׳ השיחות תש״א ע׳ ‪ 6‬הערה ד״ה ווערט עם בטל(‪.‬‬
‫ע׳ ‪ 44‬טור ב׳‪ ,‬שורה ד״ד‪ .‬פלעגט — דערהערן ‪ . .‬שבת ברא שית ‪ s . .‬נאנץ יאר ‪ :‬ראר‪.‬‬
‫ם׳ המאמרים תשי׳׳א ע׳ ‪.59‬‬
‫ע׳ ‪ 47‬טור א׳‪ ,‬שורה ד׳׳ה א — ציווי אויף מם״נ ‪ . .‬קידו ש השם ‪ :‬ראה ספר המאמרים‬
‫תש״ט ע׳ ‪ 121‬בהערה ח׳ה מפורש בתושב׳׳ב‪.‬‬
‫ע׳ ‪ 48‬טור א׳‪ ,‬שורה ד״ד‪ .‬זיך — כי חק לישראל ; ראר‪ .‬ספר השיחות תש״ג ע׳ ‪.185‬‬
‫שם‪ ,‬שם‪ ,‬שורר‪ .‬ד״ה אזוי — י׳׳ט כםלו ‪ . .‬ערב ר״ה וכו׳ ‪ :‬ראה ג״כ ספר המאמרים‬
‫תשי״א ע׳ ‪.145‬‬
‫ע׳ ‪ 57‬טור א׳‪ ,‬שורה ד״ה לילה — יוס ולילה ‪ . .‬אור וחושד ‪ :‬נתבאר בארוכד‪ .‬כהמשך‬
‫חה״ש תשיד‪.‬‬
‫ע׳ ‪ 76‬טור כ׳‪ ,‬שורד‪ ,‬ד״ד‪ .‬אסורד‪ — ,‬אסורה מכאן להתקרב לשם ; ראר‪ ,‬ספר השיחות‬
‫תש״ב ע׳ ‪ 45‬ואילך‪.‬‬
‫ע׳ ‪ 106‬טור ב׳‪ ,‬שורד‪ .‬ד״ד‪ ,‬חוצה — מעינות ‪ • .‬אליין ‪ . .‬חוצה ‪ :‬להעיר מתו״ח בראשית‬
‫בתחלתו עד‪,‬״ם חכמות בחוץ‪.‬‬
‫ע׳ ‪ 108‬טור א׳‪ ,‬שורד‪ .‬ד״ה ודי — דיני נגעים ‪ . .‬אין מתיבתא דרקיע ‪ :‬ראר‪ .‬קונטרס‬
‫לימוד החסידות ע׳ ‪ 19‬ואילך‪.‬‬
‫שם‪ ,‬שם‪ ,‬שורד‪ ,‬ד״ד‪ ,‬ז‪ — .‬הפרש פון נווסר ביז חסידות ‪ :‬ראד‪ ,‬קונסרס תורת החסידות‬
‫ושם בארזכד‪.,‬‬
‫ע׳ ‪ 109‬טור א׳‪ ,‬שורד‪ ,‬ד״ד‪ .‬חי — ר׳ יואל ‪ . .‬ר׳ אלי' בעל שם ‪ :‬בארונד‪ .‬דאד‪ ,‬ססר‬
‫הזכדונות חלק ראשון ושני‪ .‬לקו״ד כרך ד׳ )תקפח ואילך(‪.‬‬
‫ע׳ ‪ 130‬סור ב׳‪ ,‬שורה ד״ד‪ ,‬געחען — אנט יאר פאר די הסתלקות ‪ . .‬קיין מעזריסש ;‬
‫ובשיחת י״ט כסלו תרצ״ג)לקו״ד כרך א יא‪ ,‬ב( שאדד״״ז הי׳ תלמ ‪ T‬אצל ד‪.‬ה״מ י׳ שנים‪ .‬וצ״ע‪.‬‬
‫ע׳ ‪ 133‬טור א׳‪ ,‬שורה ד״ד‪ .‬אז — משה רבנו האם מים זיי געציילט ספירה ‪ :‬עיין מדרש‬
‫אגדד‪ — ,‬הובא בר״ן סוף מסכת פסחים‪ .‬זח״ג צז‪ ,‬ב‪.‬‬
‫שם‪ ,‬שם‪ ,‬שורד‪ .‬ד״ד‪ .‬חסידים — ביי אנדערע ‪ . .‬אויף דער מנהיג ‪ . .‬חב״ד ‪ . .‬סאן‬
‫אליין ‪ :‬ראר‪ .‬ג״כ לקו״ד כרך א׳ )קמא‪ ,‬ב(‪.‬‬
‫שם‪ ,‬טור ב׳‪ ,‬שורד‪ .‬ד״ד‪ .‬חןם — הבעש״ם האט געזאגס ‪ . .‬חעגן קינד ‪ :‬בארוכה עד״ז‬
‫— ראה לקו״ד כרך ג׳ )תפ‪ 41‬ב ואילך< ם׳ השיחות הש״ת ע׳ ‪ .80‬ועוד‪.‬‬
‫ע׳ ‪ 134‬טור א׳‪ ,‬שורד‪ .‬ד״ד‪ .‬המגיד — המגיד ‪ :‬כן הוא ברשימת כ״ק אדמו״ר )מהוריי״!(‬
‫נ״ע‪ ,‬וכגראד‪ ,‬חסר כאן סיום הענין‪.‬‬
‫ע׳ ‪ ,135‬טור א׳‪ ,‬שורר‪ .‬ד״ד‪ .‬א‪ — .‬זייער מחבב געחען דעם צווייטן מאג שבועות וכו׳ ‪:‬‬
‫ראה לקוסי שיחות כרך ד ע׳ ‪ 1027‬ואילך‪ .‬עיי״ש‪.‬‬
‫ע׳ ‪ 138‬סור ב׳‪ ,‬שורה ד״ד‪ ,‬ריקע — אנן פועלי דיממא אנן ‪ :‬ראר‪ .‬בארוכה בספר‬
‫המאמרים תש״ח ע׳ ‪ 292‬ואילך‪.‬‬
‫ע׳ ‪ 149‬טור א׳‪ ,‬שורד‪ .‬ד״ה טאטן — רש׳׳ב ‪ :‬ראר‪ ,‬חנוך לנער בתחלתו‪.‬‬
 ‫וציוניים‬ ‫הערות‬ ‫‪184‬‬

‫ע׳ ‪ 150‬סור א׳‪ ,‬שורד‪ .‬ד‪-‬ד‪ .‬ר׳ — ר׳ סטה ‪ . .‬תקל‪-‬ם ‪ :‬בלקו*ד ברד א׳ )תו‪ ,‬א־ב(‬
‫מובא אשר בשנת תקפדד‪ .‬עוד לא דיבר באופן בדור‪ .‬וציע‪.‬‬
‫שם‪ ,‬שנ^ שורד‪ ,‬דיה אאזמו׳׳ר — עלף יאר ‪ :‬בכ״מ מובא אשר ד‪,‬צ*צ נולד בחודש‬
‫יאלול תקמ״ם‪ ,‬וצ״ע‪.‬‬
‫ע׳ ‪ — 1«0‬אודות הנהגת ‪ . .‬ביסי אבלו ‪ :‬שיחר‪ ,‬זו נאמרד‪ ,‬בקשר עם ימי ד‪.‬אבילות של‬
‫כ״ק אדמו״ר שליטיא אחרי אביו הרה״ג וד‪,‬רה*ח וכר רלו*י נ*ע — נפסר כ׳ מנ״א‪ ,‬חש״ד‪,‬‬
‫והעיעד‪ ,‬׳נתקבלד‪ ,‬לאחרי זמן‪.‬‬
‫ד ‪ 161‬סור ב׳‪ ,‬שורד‪ ,‬ד״ד‪ ,‬דןןס — געבן אין פרוסות ‪ :‬ראד‪ ,‬אגדדק סכ׳זב ד״ד‪ ,‬כל‬
‫סרוסד‪ ,‬ופרוטד‪ ,‬לד‪,‬צ״צ )נדסם'בקונטרס מאמרים שלו )ברוקלין‪ ,‬תשי‪-‬ז((‪.‬‬
‫שם‪ ,‬שם‪ ,‬שורד‪ ,‬דיר‪ ,‬רבינו — אגה‪-‬ק ; ס‪-‬ב‬
‫שם‪ ,‬שם‪ ,‬שורד‪ ,‬דיה מען — צוסיילען ‪ . .‬ננרב ראש חזדש ‪ :‬לד‪,‬עיר מצוואת כ*ק אדמו*ר‬
‫)מתרש״ב( ניע )נדפסר‪ .‬בתנוך לנער — הוצאד‪ .‬שני׳ — ד ‪ : (52‬ואם ‪,t‬״ באפשר לתת‬
‫באותו היום הצדקד‪ .‬לעניים מה טוב‪.‬‬
‫שם‪ ,‬שם‪ ,‬שורד‪ .‬דיה די — ג׳ פסיעות ‪83 . .‬ר חזרת הש״ץ ‪ :‬ראה שו״ע או״ח םקכ*ג‬
‫ס״ד‪ .,‬שו״ע אדר‪*,‬ז שם סעי׳ ז׳‪.‬‬
‫ע׳ ‪ 162‬סור א׳‪ ,‬שורד‪ .‬ד*ד‪ ,‬ב‪ — .‬מנהג מקזמוניס ‪ . .‬תהלים לוים דעם לעבענס י‪8‬ר ;‬
‫‪).‬וידוע המנהג שקיבל אדמו״ר הזקן( ‪ . .‬מרבו בשם רבו מורנו ‪ .‬הבעש*ם‪ ,‬לאמר הקאפיטל‬
‫תהלים המתאים למספר שנותיו‪ ,‬אחר תפלת יפחרית קודם אמירת השיעור תד‪,‬לים בכל‬
‫יום כנד‪.‬וג״ )ממכתב כ״ק אדמו*ר )מד‪,‬וריי*צ( נ*ע — נדפס בקובץ מכתבים לתד‪.‬לים ע׳‬
‫‪ 214‬בתד‪.‬לים אד‪.‬לי'י הקצר(‪.‬‬
‫שם‪ ,‬שם‪ ,‬שורד‪ ,‬ד*ד‪ ,‬הר׳ — הר׳ ברון וכו׳ ‪ :‬בארוכד‪ .‬עדכ״ז — ראד‪ ,‬לקויד כוך‬
‫ג׳ )תעת‪ ,‬ב ואילך(‪.‬‬
‫שם‪ ,‬סור ב׳‪ ,‬שורה ד׳׳ד‪ .‬אז — ערש סע תורה ‪ . .‬רבינו הזקן האס גפהפרם פון‬
‫בעש‪-‬ס ‪ p :‬הוא ברשימת ד‪.‬שומעינ‪ 4‬ואולי צ׳יל ‪ :‬פון הרב המגיד‪.‬‬
‫ד ‪ 163‬טור א׳‪ ,‬שורד‪ .‬ד״ד‪ .‬ענטפערן — נעלויבס איז דער אויבערשספר וכו׳ ‪ :‬ר«־‪ .‬ם׳‬
‫השיחות תש״ג ע׳ ‪ 167‬ואילך‪ ,‬ם׳ המאמרים — אידיש ד׳ד‪ .‬ואתה קדוש )ע׳ ‪ 138‬ואילד(‪.‬‬
‫שנ‪ 4‬טור ב׳‪ ,‬שורה ד*ה החסיד — ר׳ יקותיאל ליעפלער ‪ :‬ראה לקו׳׳ד כרך א׳ )כו ב‬
‫ואילו־(‪ .‬ועוד‪.‬‬
‫ע׳ ‪ 164‬טור א׳‪ ,‬שורד‪ ,‬ד׳ד‪ ,‬ז‪ — .‬ח*י אלול רנ״ג וכו׳ ‪ :‬בארוכה עדכ״ז דאר‪ ,‬שיחת‬
‫ח״י אלול תש״ג — נושם בס׳ השיחות תש*ב‬