Yüksek Alaşımlı

Sürünme ve Isıya Dayançlı Çelikler

Özlem Karaman
Metalurji ve Malzeme Mühendisi
Kaynak Mühendisi
Isı ve kabuklanma (tufal) direnci

Sıcak gazlara, yanma ürünlerine ve 550°C üzerindeki sıcaklıklarda tuz ve

metal eriyiklerine ve beraberinde kısa ve uzun vadeli yüke maruz
kalmaya karşı özel bir dayancı olan çeliklerdir.

570°C üzerindeki sıcaklıklarda demir ve oksijenin deoksidasyonu

sırasında 3 türde oksit meydana gelir:

FeO (wüstit)
Fe3O4 (manyetit)
Fe2O3 (hematit)
Isı ve kabuklanma (tufal) direnci
Isı ve kabuklanma (tufal) direnci

Isıya dirençli çeliklerin artan kabuklanma direnci, Alüminyum, Krom

ve Silisyum ile daha yüksek alaşım içerikleri sayesinde elde edilir

Oksijene karşı yüksek afiniteleri nedeniyle, bu elementler, iyon

difuzyonunu yavaşlatan, oksitlerin oluşacağı kabuk katmanında
zenginleşirler. Kabuklanma büyümesi kısıtlanır.
Isı ve kabuklanma (tufal) direnci,

Al, Cr, Si ile alaşımlama yapılarak arttırılır. Oksijene karşı yüksek afiniteleri
olan bu elementler koruyucu oksit tabakaları oluşturarak (Cr2O3, Al2O3,
SiO2), kabuk katmanında zenginleşirler. Böylece, kabuklanma büyümesi
kısıtlanır.

Si ve Cr hafif bir yüzey oksidi oluşturarak kabuklanmaya karşı dayanıklılığı

arttırırlar. (Tokluğu ve ısıl şok dayancını düşürürler)

Ni, oksitlenmeye karşı dayancı arttırmaz, ancak, östenit yapıyı

destekleyerek yüksek sıcaklıklardaki mukavemeti ve tokluğu arttırır.
(550°C üzerindeki sıcaklıklarda, östenit yapı, ferritik yapıdan daha
dayanıklıdır)
Isı ve kabuklanma dayancına sahip çeliklerin sınıflandırılması ve özellikleri

Ferritik Ferritik-östenitik Östenitik

Cr, Si, Al-alaşımlı Cr, Si, Al+Ni-alaşımlı Cr, Si, Al+Ni-alaşımlı

(%6-26 Cr)
X10CrAlSi7 X20CrNiSi25-4 X12CrNiSi25-20

X10CrTi12 X12NiCrSi36-16

X10CrAlSi13 X10NiCrAlTi32-20

X10CrAlSi25
Isı ve kabuklanma (tufal) direnci
Isı ve kabuklanma (tufal) direnci
Isı ve kabuklanmaya dayançlı çelikler

Östenitik çelikler, ferritik olanlara göre S (kükürt) içeren gazlara karşı

daha az dirençlidirler.

Nikelin kükürt ile bileşik yapmak için yüksek eğilimi nedeniyle, düşük
sıcaklıkta eriyen kükürt kabarcıkları yüzeyde meydana gelecektir ve bu
kabarcıklar kabuklanma direncini azaltacaktır.
Isı ve kabuklanmaya dayançlı çelikler

SO2 atağı (oksitleme), H2S atağına (indirgeme) göre çok daha düşüktür.

 SO2 oksit içeren koruyucu katmanlar oluşturur.

 H2S çelik yüzeyinde, yeterli koruma sağlamayan sülfitlerin oluşumuna

neden olur.
Isı ve kabuklanma dayancına sahip çeliklerin sınıflandırılması ve özellikleri

Aşağıdaki ortamlara karşı direnç

Çelik türü Havadaki en
Kükürt içeren gazlar Azot ve oksijen
yüksek
Oksitleyici İndirgeyici (H2S) içeren gazlar
uygulama
sıcaklığı (SO2)
Ferritik çelik 800-1150°C çok yüksek orta düşük

Östenitik-ferritik 1100°C yüksek orta orta

çelik
Östenitik çelik 850-1150°C orta düşük yüksek
Östenitik ısı ve kabuklanmaya dayançlı çeliklerin kaynaklanması

Östenitik çeliklerin kaynaklanabilirliği iyidir, gevrekleşme ve tane

irileşmesi beklenmez.

Ön ısıtma gerekmez, çarpılmalara sebep olabilir (östenitin termik uzama

katsayısı yüksektir)

Kaynak sonrası ısıl işlem gerekmez.

Tümüyle östenitik krom nikel çelikler kaynak sırasında sıcak çatlamaya

meyillidirler.
Ferritik ısı ve kabuklanmaya dayançlı çeliklerin kaynaklanması
(SiKromAl)

Ferritik yapılarına ve yüksek Cr içeriklerine bağlı olarak oldukça

gevrektir ve tane büyümesine (T > 950°C) meyillidir.

Difüzyon hızı ferrit fazda östenite göre daha fazla olduğundan 475°C
gevrekliği (%Cr>13 ise, çözüm: 700-800°C’de tavlama) ve sigma fazı
(550 – 800°C arasında oluşur, sert, gevrek faz; çentik darbe değeri
üzerinde olumsuz etkisi vardır, çözüm: 900°C’de tavlama) oluşumuna
meyillidirler.
Ferritik ısı ve kabuklanmaya dayançlı çeliklerin kaynaklanması
(SiKromAl)
Ferritik ısı ve kabuklanmaya dayançlı çeliklerin kaynaklanması
(SiKromAl)

Hem benzer hem de benzeşmeyen dolgu metalleriyle kaynak

edilebilirler. (Östenitik ve dubleks dolgu metali)
Ortama maruz kalan taraf benzer dolgu metaliyle, kalan kesit de daha
yüksek tokluk nedeniyle östenitik dolgu metaliyle kaynak edilir.

Ön ısıtma yapılır (100-150°C, t > 8 mm) ve kaynak sonrası gerilim

giderme tavlaması yapılır (700-785°C). Pasolararası sıcaklık maksimum
200°C olmalıdır.
Ferritik ısı ve kabuklanmaya dayançlı çeliklerin kaynaklanması
(SiKromAl)
Isı ve kabuklanmaya dayançlı çeliklerin kaynaklanması