Ra11oı· Na: 130 , Kasım 201

SURİYE ÇE

SYRIAN CIRCASS

IRMALAR ME RKEZİ
ORTADOĞU STRATEJİKARAŞT
RATEGIC STUDIES
CENTER FOR MIDDLE EASTERN ST
=-.tı J-J
' ·"""'
·· ı';il ul...ıl .J.ill .hı.oıJ 'il '-'J" ·.< A
~ Iy., .....
iriıulckil,.,.

1:,k\tin\ .................................................................................................................................. ,....................... 4

ı..) ~'t ............................................................................... 7

t ......... , ................................................................... .

(.-i,i~ ........................................................................................................................................................... 8

ı._)rt.,d~)~u·d., \.,\'rkı.'slt'r .......................................................................................................................... 8

' Surivr ı..,\'rkı.'slcıri Tarihi ....................................................................................................................... 9

' •~--
uunumu.
->-
· 'de Ç erk·es \ rnrl1ğ ı: D"onuşum
.. .. dt.' s.. Ul'l\'t' .. .. Çağ1.......................... ...................................... . 17

Suri,·ı.•dı.' Halk Ayaklanması ve Çerkesler ........................................................................................ 18

:, Suriveli (.~c-rkt>slere Yardın1 Çabalan.................................................................................................. 20

ORSAM
Rapor No: 130, Kasım 2012 5
 ORSAM Rapor No: 130, Kasım 2012

···················
Hazırlayanlar: Prof. Dr. Anzor Kuşhabiyev
Dr. Naima Neflaşeva
Murat Topçu
Oytun Orhan, ORSAM Ortadoğu Uzmanı

SURİYE ÇERKESLERİ

Özet

(erkesler Kafkas-Rus Savaşı sırasında ve sonrasında sürgün edilmelerinin ve Osmanlı

Devleti'nin ..isk~n ı:o_litikasının bir sonucu olarak 1860'lı yılların ortasında Sıeriye'ye geldiler.
Osmanlı yonetımının burada Çerkes yerleşimleri kurmasının birçok amacı vardı. Yerli Jıal­
~a kıyasla daha yüksek tarıl'Yl: tekniğine sahip Çerkeslerle boş toprakları değerlendirdi. Artan
bağımsızlık hareketlerine ve lstanbul için sorun olan Dürzilere karşı askeri gelenekleri güçlü
olan Çerkeslerden yararlandı. Çerkesler sayesinde Müslümanların Osmanlı Devleti'ndeJ..i nü-
fusu arttırıldı. Çerkesler yapımı planlanmış olan Hicaz demiryolu güzergahına yakın yerlere
yerleştirilerek demiryolunun güvenliği sağlanmaya çalışıldı. Benzer nedenlerden dolayı, Golaız
Tepeleri gibi su yataklarının bulunduğu bölgelere Çerkesler yerleştirilerek bu bölgeler güvence
altına alındı.

Çerkeslerin Suriye'ye yerleşmesi Kuzey Kafkasya'dan doğrudan ve Balkanlardan olmak ıi::e­

re iki aşamada gerçekleşti. 1860 ortalarında Kuzey Kafkasya'dan gelen ilk gruplardan biri
Suriye'nin kuzeyine, Maraş sancağına yerleştirildi ve bunlara Ermenilerin yaşadığı Ze;tun
bölgesini 'gözetme' görevi verildi. Daha sonra, 1872 yılında bine yakın Çerkes, Hama ı e Humus
şehirleri civarına ve Havran Sancağı sınırları içindeki Galan Tepeleri'ne yerleştirildi.

Çerkeslerin Kuzey Kafkasya'dan Suriye'ye göçü küçük ölçülerde de ol~~ 1920'/i yılların b.ış;
na kadar sürdü. Çerkesler yoğun olarak Galan Tepeleri'ne Mavera-i Urdiin'e, Hama. Hı,ııI:,s
ve Halep kentlerinin yakınlarına yerleştirildiler. Kurdukları Amman, .<:eraş, !--,ı,,ıt?tr~ w
Mumbuc köyleri zamanla büyüyerek kentlere dönüştü. Son grup Çerkes goçmenı lkmcı Dımya
Savaşı'ndan sonra geldi.

Bugün Suriye'de çoğunluğu Şam, Halep ve Humus'ta yaşayan 90 ila 100 bin_ Çerkes wır,~ı ·: ~a-
kesler Suriye toplumunun bir parçasıdır. Son zamanlara kadar Çerkeslerın ge/erıekst·ı, :ıgraşı
askeri hizmetti. Hem Osmanlı yönetimi döneminde, hem de Fransız ı-nmıdası w tırdz,ı,ı,m ba-
ğımsızlık dönemlerinde hükümete geleneksel bağlılıkları_ Çerkesler hak~ıt~da yastıl'.ırn ~la~~ :·t•
· · a ..attı Suriye Çerkeslerı arasından başar ılı doktoı l,ır, \ ı/t\ ıltt;
· vatand aşl arı ımaıı
sadı k Surıye Y ,, · ı ı · ·••·
· ·ı ve ask erı· b uro
·ışadam zarı, sıvı .. k ratlar., siyasetçiler.' .bilim insanları, yn::ar aı ı't' şmr eı \'ı>tı,,. ı.
. .. . ld '/ . . ,. . , . · ·
· asker ,· elı'ti arasında artık yirmı yıl once salııp o il/\ ,u ı t ll\l l t s<1 ,ııp
· ,nın
A ncak Çerk esler, S urıye
değiller.

· · de ı'stı'krr.ı.rsızlıktrıı-ı ,·ckincıı /)(( ~, S111 ıyclı (.."t'rkes/eı;

Suri 'd a son olaylar net ıcesın · ' ,
!e, ~ ~aşan n '"i uankidurumdatarilıivatıııtlm·ıolaıı/\11 ::eylıııtı .1'.t~(kaHt1ya
S~rı!.e nı~ ıç savaş sınırı~a ge~d~g \ le Rusya J'ederasyvnıı'na /Jaşı,ıtrııda bıtlıtıulıılm: .-l>ıcak,
donuşlerıne y~rdım. edılmesı ;5t~gl: il ili bir karar almadı. Çerkesler '2012'niıı ilk aylarıııdmı
Moskova henuz Surıye Çerkes erıy gd 'nda Adıgey ve J(abardey, Balkar cwııl11tri
't'b S . , . te k d ek Rusya Fe erasyonu ..
ı ı aren urıyeyı r e er h l ·tçesine ve İstanbul'a, Lübnan'a, Urdiin'e, Birleşik Arnp
;etlerine, Türkiye'de Hatay'ın Rey an ı ı
Emirlikleri'nde Dubai'ye gitmeye başladılar.

URSı\t--\
 OR1/\DOt;u 'l 1R/\11 IIK ARI\~ 1IHM/\11\R MI HKI ll

Giriş nlmncnktır. Hu kısımda (,'erkl•skrin Ktı:ı.<'y

Suriye'dc l\ tart '20 l2'den itibar en şicllkt lwı
geçen gün artmaktadır. Dünya, Suriye krl:ı.i
ne çözüm bulabilmek için \·aba snrf l'ckrken
hiç kimse başan şansı yüksek, anwln n hdli bir
çözüm önerisi ile ortaya çıkamamaktadır. Bu
nun en önemli nedeni, Suriye'dcki durum un
karmaşıklığı ve Şam yönet imi ile muha lefeti n
ne toplumsal ne de coğrafi olarak ayrışmamış
olmasıdır.
ı,ufknsya'clnn siiq,ı,un süı'ed, yt•rlt•ştiklcl'i böl
gt'll'I', <li~t'I' f!,l'llJ>lnıfo ilişkilt•ri Pk nlınneaktır,
Daha sonrnki hülüıncll' Sııriye Çt•rkt'Sl(•rinin
günitmiızddd coğrrıfı daAılıını, deıno gru
fik ynpısı, ekonoınık ynşaınları ve külllirlcri
hakkında bilgi vcrih•cl'ktir. Çalı~ına Suriye'clc
ynşnnnn halk nynklnnın,ısınd,m Suriye Çer
keslerinin nasıl elkikdiginin V(.' Çerkrslcrin
nasıl tutum aldıklarının ıncclrndigı bölümle
sonlandırılncaktır.

Çatışmanın en önem li boyutlarından birini ı. Ortadoğu 1da Çcrkcslcr

etnik ve mezhepsel ayrılıklar oluşturmakta­
dır. Suriye'de istikrarsızlığın uzun zama na ve Çerkesler, Kuzeybatı Kafkasya'da en eski za
bütün ülkeye yayılması en çok azınlıkları kor- manla rda ortaya çıkmış, Kuba n nehri bo
kutmaktadır. Çünk ü azınlıklar, saldırıya açık yunca ve onun güney inde Karadeniz sahi
olduklarını ve kendilerini koruyamayacakla- linde, Anapa'dan Tuapse'ye kadar Kafkasya
rını düşünmektedir. Ayrıca, isyan dalgasının Sıradağları'nın kuzey inde yaşamışlardır. Ger-
vurduğu Ortadoğu ülkelerinde yaşanan tec-
çekten de Çerkes coğrafi adlarına Kuzeybatı
rübeler de bu kaygıları körüklemektedir. Bu Kafkasya ve Azak Deniz i'nin bütün sahilinde
nedenle, azınlıklar genel olarak Suriye'deki rastlanmaktadır. Yazılı kayna klarda Çerke s
çatışmada taraf olmamaya özen göstermek-
adına 13. yüzyıldan itibar en rastlanmaktadır.
tedir.
Kafkas-Rus Savaşı sırasında ve sonrasında
Suriye'deki gelişmelerden kaygılanan toplum- Çerkeslerin
toprakları Çarlık Rusyası tarafın­
lardan biri de Suriye Çerkesleridir. 1 Bugün dan işgal ve
kolonize edildi. Bu topraklar, Çar-
Suriye'de çoğunluğu Şam, Halep ve Humus'ta lık Rusyas
ı'nın sonlarına kadar Kuban ve Te-
yaşayan 90 ila 100 bin Çerkes bulunmak-
rek oblastları olarak adlandırıldı. Savaş, 1829
tadır. Çerkesler, 19. yüzyılın ilk yarısında
Edirne (Adrianopol) Antlaşması'na göre Os-
Kafkas-Rus Savaşı sırasında ve sonrasında manlı Devle
ti'nin Karadeniz kıyısındaki ka-
sürgü n edilmelerinin ve Çerkeslerin Osmanlı lelerini Çarlık
Rusyası'na bırakmasıyla başka
Devleti'nde iskanı sürecinin bir parçası olarak bir aşama
ya taşındı ve Çerkes topraklarının
1860'lı yılların ortasında Suriye'ye gelmiştir.
işgalinde Rusya'nın uluslararası aland a huku-
Bugün Suriye toprakları olan bölgelere Çerkes ki dayan
ağı oldu. Savaşı kaybe den Çerkesler
göçü 1920'lerin başına kadar devam etmiştir. yurtlarını
terk etmey e zorlandı. Sonuç ta bir
Geçmişte Suriye toplumsal, kültür el ve siyasal
milyondan fazla Çerkes Osma nh topraklarına
yaşamında etkili bir konum da olan Çerkesler
yerleşti.
bugün de Suriye toplu munu n önem li bir par-
çasıdır. Çerkes Memlukları dönem inde Mısır'ın
hakimiyeti altında bulun an Suriye'deki gar-
Anca k, son olaylar Suriyeli Çerkesleri de nizon larda önem
li sayıda Çerkes bulunuyor-
olum suz etkilemektedir. Bu çalışmada Suriye du. Bu Çerkesler
varlıklarını Osmanlı Devleti
olayları tartışılırken fazla günde me gelme yen dönem inde
de sürdü rdüle r. Ancak, Suriye 'de
Suriye Çerke slerin i geçmişten günüm üze ele bugü n Çerkes diaspo
rasını oluşturanlar 19.
almak amaçlanmaktadır. Bu çerçe vede çalış­ yüzyılda, 1864 yılınd
a başlayan büyük sür-
mada önce Çerke slerin Ortadoğu bölgesine günde Suriye'ye gelenlerin
torunlarıdır. Ç~r-
ve sonrasında Suriye'ye yerleşme sürec i ele kesler, Kafkas-Rus Savaşı sur-
sonrasın da
 SURiYE ÇERKESLERI
........
ün edilmelerinin ve Çerkeslerin Osmanlı
tevleti'nde iskanı sürecinin bir parçası olarak
18 60'lı yılların ortasında Suriye'ye geldiler.
Osmanlı Devleti birçok amaç güderek Çerkes
yerleşimleri kurdu. Yerli halka kıyasla daha
yüksek tarım tekniğ~ne. sahip Ç~rk~slerle ~oş
toprakları değerlendırdı. Arap çıftçı yerleşım­
lerini Arap göçebelerin baskınlarından koru-
du. Arapların artan bağımsızlık hareketlerine
ve İstanbul için sorun olan Dü rzilere karşı as-
keri gelenekleri güçlü olan Çerkeslerden ya-
rarlandı. Çerkesler sayesinde Müslümanların
Osmanlı Devleti'ndeki nüfusu arttırıldı. Çer-
kesler yapımı planlanmış olan Hicaz demir-
yolu güzergahına yakın yerlere yerleştirilerek
demiryolunun güvenliği sağlanmaya çalışıldı.
Benzer nedenlerden dolayı, Galan Tepeleri
gibi su yataklarının bulunduğu bölgelere Çer-
kesler yerleştirilerek bu bölgeler güvence altı­
na alındı.
Bu dönemde birkaç Çerkes köyü de Filistin'de
kuruldu. Yaşam koşullarının ağırlığından,
hastalıktan ve açlıktan büyük bir nüfus kaybı
yaşandı. Köylerden biri (Keysariya yakınında­
ki Raba) dağıldı. Geriye günümüzde İsrail sı­
nırları içinde bulunan Kfar-Kama (3000 kişi)
ve Reyhaniye (1000 kişi) kaldı. 1920'de Bü-
yük Britanya yeni bir Arap devletini, Ürdün'ü
kurduğunda Çerkeslerin bir kısmı emirin
hakimiyeti altına girdi. Halil'deki iki köy
(Kfar-Kama ve Reyhaniye) ise manda yö~eti-
mi altındaki Filistin'de kaldı ve 1948'de Israil
sınırları içine alındı. Çerkeslerin her za1:1a~
hem Araplarla hem Yahudilerle iyi ilişkılerı
vardı. İsrail'in bağımsızlık savaşı ?aşl~dığında
Yahudilerin tarafında yer aldıl~~· Isr_~ıl ~-av~;-
ma Ordusu'na girdiler ve Halı! de Urdun J
yonuyla çarpıştılar.
2. Suriye Çerkesleri Tarihi
. döneındc
Surıye olarak anılan topra1<1ar 0 Osmanlı 1)l•vlt•ti'nin Avntp,1-Balkan topra -
Osmanlı Devleti'nin Suriye (Şam), 1Ialep bve
Beyrut vilayetlerinden, Musu1 vilayetinllld ır
kısmından Kudüs ve Lübnan sancaklabrın .. an
' ) ·1 yetine ugun
oluşuyordu. Suriye (Şam vı a . Ürdün
kü Suriye ve Lübnan'ın bir kısmı ı 1e
..... ...... .. ........ .
dahildi. Halep vilayeti bugünkü Suriye'nin
kuzeyi ile günümüz Türkiye sınırları içinde
bulunan Urfa Sancağı, Antep ve İskenderun
ka~alarından ?luşuyordu. Musul vilayetine
b~glı ?e:r~z Zor mutasarrıflığına bugün-
k~. S~r'.:e n~~ doğusu dahildi. Kudüs Sancağı
Fılıstın ın guneyinı, Lübnan Sancağı da bu-
günkü Lübnan'ın iç dağlık bölgelerini kapsı­
yordu.
Çerkeslerin Suriye'ye yerleşmesi Kuzeyba-
tı Kafkasya'dan karayoluyla doğrudan ve
Balkanlar'dan denizyoluyla olmak üzere iki
aşamada gerçekleşti. 1864 sonrasında Ku-
zey Kafkasya'dan gelen ilk gruplardan biri
Suriye'nin kuzeyine, Maraş sancağına yerleş­
tirildi ve bunlara Ermenilerin yaşadığı Zeytun
bölgesini 'gözetme' görevi verildi. Daha sonra
1872'de bine yakın Çerkes, Hama ve Humus
şehirleri civarına ve Havran Sancağı sınır­
ları içindeki Golan Tepeleri'ne yerleştirildi.2
1881'de Maraş sancağında 6 köyde 800 Çer-
kes aile yaşıyordu. 3
1865-1866 yıllarında Suriye'nin doğusundaki
Rasul-Ayn bölgesine ve Diyarbakır sancağı
sınırına, yakınlarındaki Bedevilerin ve Kürt-
lerin baskınlarını ve talanlarını durdurmaları
için küçük gruplar halinde 13.648 Çeçen yer-
leştirildi. Birçoğu yerel çatışmalarda ve çeşitli
hastalıklar yüzünden öldü, bir kısmı da başka
bölgelere göç etti. 1880'de Rasul-Ayn çevre-
sinde yaklaşık 5 bin Çeçen kalmıştı..
1872 yılında Hama ve Humus şehirleri yakı­
nına ve Havran sancağında bulunan1G~l~n
~ leri'ne yaklaşık 1000 Çerkes yer eştı_r -
/P;aşlıların aktardığına göre, önce gen~ıy~e
ı. ' d n Uzunya)·la'ya (Kayserı-Sı-
Samsun a, ora a . ,
vas) gelmişler, daha sonra da Surıye }"e geç-
mişlerdi.
Çerl<es·le ı.·ın ..SLtı iye'yt' asıl göç dalgası ise başta
k
hnn <lan o1ııl•·ık ü:ten• 1877-78 Osmanlı-Rus
• , d ( Harbi) sonra başladı. Kuzey
Savaşın an 93 k
Kafkasya'c.lan toplu sürgün yıllarında ço .sayı-
da Çerkes bugünkü Yugoslavya, Bulgarıstan,
ORSAM
••, .. "" 130, ..... 2012
19
Romanva , Kıbrıs ve Giri t adalarına yerleştiril­
mişti. Rus Çarlığı'run resm i istat istik veri leri-
ne göre 18..,6'da Balkanlar'da 150 bind en fazla
Çerkes yaşıyordu. Bun lard an 90.000'e yakını
Bulgaristan'davdı. Çerkesler bu bölgeye Os-
manlı Devleti tarafından Hıristiyan halk
ların
isvanlarıvla mücadele etme k amacıvla verle
6 ' ş-
tirilmişti. N"isan 1s-:-6'da Bulgaristan'da çıka
' '
ve Avr upa gem ileri yanaştı. Sürg un son d
ce zor koşullarda gerçekleşiyordu. Sürgünle ere.
kıyıya çıktıktan sonr a, sürekli yerleşecekle~
ri bir yer veri lmes ini bekleyerek açık havada
yatıp kalkıyorlardı. Binlercesi açlıktan ve
bir
türlü yakalarını bırakmayan bulaşıcı hasta-
lıklardan öldü. 5 Osmanlı Hük üme ti, Berli
n

n Antlaşması'na göre Balk anla r'dan çıkar

ılan
ayaklanmada ve 1877--:-8 Osmanlı-Rus Savaşı Çerkesleri Anadolu'ya, Suriye'ye ve Filistin'e
sırasında Çerkes süvarileri, Osmanlı ordu
su- yerleştirdi.
nun en iyi birliklerinden biri olarak ceph enin
en sıcak yerlerine sürülmüştü. Çerkes sürg ünle rinin bir kısmı Bulgaristan ve
Romanya'nın Kara deni z limanlarında
n gemi -
Aralık 1876-Ocak 187-:-'de istan bul'd a yapı
lan ye binerek boğazları geçiyor, bir kısmı da ka-
Avrupa Devletleri Konferansı'nda Çerkeslerin rayoluyla Yunanistan'ın Ege kıyılarına ulaşı­
Balkanlardan, Osmanlı Devleti'nin Asya vila- yor, orad an gemilere binerek Akdeniz'in doğu
yetlerine yerleştirilmesi düşüncesi ortaya ahl- limanlarına iniyordu. Son ra da kara
dı. Rus ordu sunu n saldırıya geçmesiyl
yoluyla
e Çer- Suriye'nin iç kesimlerine geliyorlardı.
kesler köylerini terk ettiler ve Osmanlı ordu -
sunu n geri çekilen birlikleriyle birlikte yollara
1878 ilkbahar başlarında Suriye kıyılarına
düştüler. Böylece ikirıci sürg ün başla
dı. Ağus­sürgünleri taşıyan gemiler gelmeye başladı.
tos 1878'de Filibe'de (Flipopol) toplanan Rus
Fransa başkonsolosunun bildirdiğine göre
Komutanlığı Konseyi'nin aldığı kara
ra göre,
1878 Mar t başında Beyrut limanına 1000
evlerini terk eden bütü n Müslüman mülteci-
Çerkes indi. 6 Halep'teki Rusya başkonsolo­
lere Bulgaristan'a geri dönm e hakkı tanınıyor­
sund an İstanbul'daki elçiliğe gönderilen bil-
du. Fakat, Çerkesler bund an muaf tutulmuş­ gilere göre Mar t 1878'de İskenderun'a Kuz ey
tu. Bu zamana kadar Bulgaristan'ı terk etme - Kafkasya ve Kırım'dan gelen 20 bin göçmen
ye zaman bulamayan Çerkesler ise "mahalli indirilmiş, üçte biri hastalıklardan ve
idarenirı tasarrufuyla Bulgar Prens yokluk-
liği sınır­
tan ölmüş, kalanlar da ya İstanbul'a dönmüş
ları dışına" yerleştirildi. Ayastefanos
ve Ber-
ya da ne olduklarından haber alınamamıştı .7
tin antlaşmaları kararlarında, Balkanlar'dan Bu Çerkes sürgünler, daha önce Bulgaristan'ın
göç etme k zoru nda kalan Çerkesler soru nu Adliye kazasında yaşayan Abzehlerdi. 8 Ab-
bir kena ra bırakılmış, sadece Sultan'ın "sınır
zehleri Halep vilayetine yerleştirdiler. Aynı
garnizonlarında Çerkes birlikleri kulla
nama-sıralarda yine Balkanlardan gelen
bir grup
yacağı" kara ra bağlanmıştı. Böylece sürg
ünle r
Havran Sancağı'nda Gola n Tepeleri'ne yer-
ikinci kez, hem bu devletler hem de Osmanlı leştirildi. 1878 Eylül'ünde Suriye'n in
değişik
Devleti tarafından bun dan sonr aki yaşamla­ limanlarına çıkan Çerkeslerin sayısı 45
rını kurm ak için her türlü hak ve gara
bine
ulaşmıştı. Onların ve Selanik'ten gelmesi bek-
ntid en
mah rum bırakılmıştı. lene nler in Nablus çevresine yerleştirilmesi
planlaruyordu.9 Şam ve Halep şehir merkez-
1877-78 Osmanlı-Rus Savaşı bittik-ten sonr a lerin e
de az sayıda Çerkes yerleşmişti. 1878'de
Kuz ey Kafkasya'dan sürg ün Terek Oblastı, Bulgaristan'd
an gelenler tarafından Şam'da
Abh azya ve Dağıstan'daki direnişler nedeniyle bir
mahalle kurulmuştu.
iyice arttı . Bu sürg ünle rin bir kısmı Suriye ve
Filistin'e yollandı. 1878 ilkbaharından başla­ Çerkesler Suri
ye'de en yoğun olarak, as~er~
yara k iki yıl boy unca Suriye kıyılarına düze nli hat şeklinde Gola ., · ·ıdıleı.
n Tep elen ne yerleştırı
olar ak, Balk anla r'dan ve Kuzey Kafkasya'dan Hat Dür zi böla
'
eleri nin karşısın da u z·ınıY
•
or
b
gele n Çerk es sürg ünle rini taşıyan Osmanlı ve Bed evi kabileleriyle . ·· l t (ll
bır tur sın lf O U'-' ll
 SURiYE ÇERKESLERI

vordu. 13 köy 4 ila 17 kilometre arayla idare Çcrkcs atlı birlikleri asi Bed . .
~ erkezi Kuneytra çe,·resinc yerleştirilmişti. karşı ve Dürzi isya evı aşıretlerine
1 k u ilanıldı. 1893 ve n Iarının bastır J
ıs,,-7S Osmanlı-Rus .;avaşından sonra Çar- 1910 11 ı masında
lık Rusyac;ı tarafından işgal edilen Batum ve rinde ıkan . yı arında Kerake şeh-
11 ç ısyanın bastırılmasında etki)1 0 1
!(ar~ bölgekrindcn dt• Suı iyc'yc küçük Çcı kes c u ar. Kendilerine du man •
grupları gönderildi. Kuzey Kafkasya'dan doğ­ etnik topluJuklar .. dş k rn davranan farklı
ıç.ın e uçuk gr I h
~dan gelen .. ürgünlcr de oluyordu. Çerkes de yerleştirilmiş Çerkesler içın O up arı alın-
. • .. d sman ı aJke-
mrgününün hızı lSS0'lerin başında düşmeye rı gucun eyer almak bir tür zorunluluktu
ba~ladı.
k . . yerleştirildilderi
Ç:rkesler . boluelerin
., ekono-
ı~-s-lSSO yıllarında Suriye'ye yerleşenlerin mı 1
li . ışımıne katkıda buJunduJa.-•· Daha ge-
ge
tam !-ayısını tespit etmek zordur. Yonetim ta- şmış tarım aletleri ve tekerlekli arabalar yap-
rafından kavıtları tutulmadığı gibi büyük bir maya, taş evler ve değirmenler inşa etmeye
nüfus da sürgün sırasında ve yerleştikten son- başladılar. Geleneksel gelışmiştarını teknık­

ra ölmüştür. Rusya konsoloslarının verilerine l~ri_ni ge.ni~ ölçüde uyguladılar. Dan ve yulaf
gıbı yem bıtkiler yetiştirdiler. On yıl boyunca
göre, anılan dönemde 45 binden fazla Çerkes
Suriye ve Filistin'de bulunan Rus bilim adamı
,urgün edilmiştir. Daha önce gelenlerle birlik-
A. Ruppin bu konuda şunJarı yazmıştır: "Çer-
te Suriye'deki Çerkeslerin sayısı 70 bine kadar
kesler beraberlerinde Kuzey Kafkasya'dan
çıkmıştır. Yönetim Çerkeslere miri arazi, yani
daha gelişmiş tanın aletleri, iki yekpare agaç
devlet hazinesinden toprak vermiştir. Dağı­ tekerlekli ve demir çemberli yük arabasını,
tım şu esaslara göre yapılıyordu: Üç kişiden yulaf ekimini ve ev aletlerinde büyük bir nı­
oluşan bır aile 70 dönüm, dört-beş kişilik aile zam getirdiler. Ayrıca çalışkandılar. Tarlala-
ise 130 dönüm toprak alıyordu. Çerkes ailele- rını taşlardan temizlediler. Böylece hemen
ri toprakları, daha önce ait oldukları toplum- hepsi varlıklı sayılabilecek bir yaşam duzeyine
sal sınıftan bağımsız olarak (askerlik hizmeti eriştiler:'
yapmaları karşılığı) feodal askeri-tımar siste-
mine göre paylaşıyordu. İlk günlerden itibaren Osmanlı yönetimı Çer-
kesleri idari ve askeri hizmete, en başta da
1880'lerin sonunda Suriye'ye Çerkes göçü polis teşkilatına almaya başladı. -~mm~n~a
~alsa da hala devam ediyordu. Hem çevrele- Çerkeslerden 300 kişilik bir polıs suvan bırl.gı
nndeki aşiretlerle çatışmalar hem de toprak- oluşturuldu. Başında Mırza Vasfi bulunU\or-
ların verimsiz oluşu nedeniyle Çerkesler daha du. Çerkes polislerden oluşan suvarı boluk-
leri Kuneytra'da, Halep'te, Ceraş -.e ı<erak ıiı
toparlanamamıştı. 1888'de 10 yıllık vergi ve
yerleşmişti. ıo Çerkes bırliklerine halktan' er
toplamak, ana yolları korumak , e en baştJ dl
askerlik muafiyeti sona erdi ve bu hala yerle-
~emeyen göçmenler için ağır bir darbe oldu; hükümete boyun eğmeyen
Bede,1 kJbılcl
~yalrJanmaya kadar varan karışıklıklar çıktı. . 1 .. dele etmek gibı gore,ler \t:rılm.,
1stanbul Muhacirin Komitesi Suriye'deki ma- ny e muca
. Ç kes birlikleri diızenli ordu kuru u un
ı

kam_lara (..,nk<'slerin yerleştirilmesi için ge- tı.öreer I

organize oluyor .ır, u5 ac
l .ı sılJh l;.ull ın
rerJı nıasraflar ı komite hesabından karşılama
ye~kic;i V<'.r rııi~ti. Fakat,, gt,<;wcnlcriıı yedeşi ş
t
ıteıle takviye eclılıyoı IJı "' sıl hlı kun du.
. birlıktcrınclc n bırını otu,turU\o 1_ı
, Jerrıtk ırnnı tahıl lıayvaıı, ı~ aJ1,t·1 ıın en 1) ı
rrııni d Uu·rı h ınd d,, l nlı ordu
1 dı. ı•olıı. tc~kıl,ıtınd,1lı.ı ı lı1,.('ı; bırlıl,.krı
.Sa_&aınak
lrl
V<: konut yapımıııda yaı duııcı olııı,ık
' '
1 kj hızıııl'lk bıı '-.t)ılnoıdu C, b
ıçın Ş .. ı·111 < .ı
· am'da bir yardırıı kowill'Sİ lıukuııw ' ehıılık rın ı,pnlJrını stır
puı ıılcı ın \l ş d OnlJı sJ)diın<lt: Bede
~mriyle ancak J 902 yılında kuı ulabildi. Wı 1
ımıkt.ı kull,~ıulı)'ll u btıhıelcrıne bas"ın!Jrı
en paranın ve yardımın a:ıJıgı, <;orak top• .ık vı k•• lJI lelt,, ının t ıı un o
b k smı da hu u-
k
lkara yer1eştırılmeleri
.. ı.:
gibi ncdenlı•de ,,aııı '<la . Vt' hu kabılcleı ın ır ı
soııJ erJI
r urulan komitenin varlığı da Çerkesleriıı
50 ıııc>tiıı itaati altına sokuldu.
ununu çözemedi.

ORSAM 1 11
..... '" '"· , ... 2012
■
ORTADOGU SrRAH·JIK ARAŞ flflMAI AH Ml ıwr /I

, 1. , 1 olnrak alclıld:ın
c:; ILrnınhccıy<s • ı 8'Jı1.'dı• yı•t11 l,ir çıtı•,tn;ı p,ılhıJ, v, tıli, J:ıı,,a
1<,ı , Kıiı ll<•ı v<• f c•I
•
Çcrkeslenn u ' . .

1 11 ' 111~•\,
1 . Hede, ilcı, Duııı bit 1Jıırz1 grıılmnıın ldır,fiJ, bıt h,yıırı Mııf,,,
toprak aı ı I khı ı sayıyor laıdı An Jı,,r,•,,
lı· yol ,ıl;ııı Çı•th•ı, J,,,rı vı h,,_;ıya .,, 1,ı ,,,
l.ıh \rapla_ r_ kl'ndı okl '.\ • y·ıınlnn görüşınc•lc•t ', .ı I J'ı '
l.1~111.1 tK ,11 ı ç< .
111 . 1 ve lattışan laraf
lZtllC' iÇ 111 < nNl<·ıı ııldıı c;;ıtı1rmı ',ıt,ıı;ıtıd;ı <;,.,k,, hı,J,,, JI j,,,,,
öld l'ırl'ıldıı . c;,•rkı•t, gı·l 1 :11,.:lıJ,.,ır,, ıt,ıır,, ı,;, k:ı
11
11 1
f_l'l1l' IK l1, !) -~
"\'·ırıya ulaşın,lC 1
)11/ıll ,
dıııın ,;Jdürülrrı,~si ',:<ı), ;Jğıt ~tıt, •,;, ıl, ,,rrJ,.ı .
l,11 !-ilaha ı..anldıl.u .
1
f'akat,, Çcrh"ı y,ı 1lıhırı w•rı,,1, rırı ırıtihım ~, 1 /J'ılil4
ı.,r , ılı
, erle en Çerkesler daha
<..:,olan Tepelen ~c / öç!be Bedevi Fadıl ka-
masıııı ya<ıavhıyanık r-.11<,;lııl:ırırı "1,,,L,rı,fırıJ ·ı:, ,,ıı,

ılk günlerde ora a ı gg·radılar İlk önce iki ta- ması talcbiylC' Kunıtytr:ı hıırn,ıh,rnın,:1 t .... ,,;1ıJ,,,

bılesınin saldırısına u . ld. vurdular. Meydana g,d,.:n ,,tıyın inrı,J"rJrrı,~,

af da silahlı çatışmalar meydana ge , ı.
r arasın k.. .. M sura ya
Bunu, Bedevilerin Çerkes oyu. . an .
büyük bir baskın düzenlemelerı ızledı. Os-
.. ti'mi bu olaydan yararlandı
m anl ı yone . .. ve. Be-
devilerin üzerine tenkil seferı duzenledı. Bu
c . ardından Çerkesler de kan davası gele-
seıerın ld d ..
neğine uyarak göçebelere karşı sa ırı uzen-
lediler.
Bedevilerle çatışmalarda Çerkesler savaş ye-
teneği ve silah bakımından üstünlük sa~l?o.~-
lardr. Fakat, sayı olarak onlardan önernlı olçu-
de geride kalıyorlardı. Üstelik Çerkes köyleri-
nin aynı zamanda iki veya daha fazla aşiretle
mücadele etmesi gerekiyordu. Bedevi-Çerkes
,,, ' ılıı ılrı
için Dürzi şeyhlerin,• bir hı• 11 ·t g,ırıd,·rdi!, r, ,,.,JıJ,,
Şeyhler olaydan dolayı uzimtiJlıırirıi b,·Jirttı t.ır,ılıı
ler ve şeriat kurallarımı g,,rı• hın b,,<f,.lıni ('11; ılu1ııı
Osmanlı lirası) ödeme:yr.: vı.: t1.:·,hı•, edılrnı:;ı aJ,,l,,J,
durumunda da suçluları v<.:rm,:ye h:ıı:ır ,,ı
duklarını bildirdiler. Fakat, bu o;:ıde<:ı• bir t~k-
tikti. Anlaşma gereğince Çerh., tern-;if, ·ıı rı
teşhis için yola çıktılar. Yolu h.:-,ım IJ..ırz1,~, r,
saldırısına uğradılar. Çıkan çatı~mar.ı:ı dı,rt
Dürzi öldü ve yeniden iki taraf da f)ava-;:ı ha-
zırlanmaya başladı. Havran'dan Lübnan'ın
bütün Dürzi bölgelerine acil yardım çağrı­
sıyla ulaklar salındı. Hasbeyi, Raşeyi ve Vadı­
Acama'dan Dürz1lerin merkezi Mecel-Şems'e
doğru müfrezeler yola çıktı. Lubnan'dan ~ara cmrı

anlaşmazlıklarında her iki taraf da çeşitli düş­ ve silah geldi. Dürzilerin sava~ hazırlıgına Dur.ı:l
bırko
manca eylemlerde bulunuyorlardı. Göçebeler Lübnan Valisi Naim Paşa müdahale etmek
sığırlarını Çerkeslerin tarlalarına sürüyorlar zorunda kaldı ve onun emriyle bu olayla ilgili
artlar
odeye
ve ekinlerini çiğnetiyorlardı. Bazen de Çer- adli soruşturma açıldı. Kuneytra kaymakamı
re9A
kesler bu sürülere el koyuyorlar ve su kaynak- bir jandarma müfrezesiyle savaş haıırlılda­ Beka
larına Bedevileri yaklaştırmıyorlardı. rını durdurmak amacıyla Dürzilerin Y~~
gitti. Fakat, esir alındı ve dah a onc ktldı.
·· e tu tUJfJ"·
Özellikle arazi anlaşmazlığından kaynaklanan nan Dürzllerin karşılığında serb~:tk~~7erdeıı
Dürzi-Çerkes çatışması sürekli ve kanlı bir Daha sonra, kaymakam, çevrede :a geld
hal almıştı. Dürziler de Bedeviler gibi eskiden Çerkes savaşçıların top lan d1g· ı.. Mamur turaca
lR'J"; ,,
beri Galan Tepeleri'nde hak iddia ediyorlar- Kaymakam, davayı yasa ı aı·a gore alarını ıstt-
. 1 soruş ,ı çıktı.
dı. Önceleri Dürziler keşif hareketleriyle ve g• ına kesinlikle söz vererek dag<lı nl1 ve dağtldı
b,1gırrıs
Çerkes köylerine ateş etmekle yetiniyorlardı.
•. ·nan ı ,,r
di. Çerkesler kayma kama I t ıo·a doğru Hır J ,lı
1881 yılında Çerkeslere birkaç büyük baskın
s:.ıu
lar. 24 Mayıs 1894 gunu·· ı;a bah . rdu,u Mansura lrt;ıhJrır

düzenlediler. Ancak, bu baskınlar Dürziler kl k 10.000 kışılils. Durıı O

ya aşı basla< ı. E\fertıı
I yr,rr) u,

adına başarısızlıkla sonuçlandı. 600 kişilik Yaklaşarak uzaktan ,ltt•~e , , <lJ karşı at~
.. Lılarıııd,ııı
Dürzi birliği Mansura köyüne yaptığı baskın pencerclerınden v<:. c,:,ı elen koın5u kW J4
da bozguna uğradı. Bu olayları Çerkes süva- açıldı. Silah scslcunc koşup!~ ğı çarpı~rna ıı
rilerinin Dürzi bölgelerine karşı baskınları ]erden Çcrkcslerin dC' katı ı Durzıler koYıı , rnarıı,
" Başlangıçta . ine gırrrıeye, çaeıı
izledi. Düşman tarafların barış anlaşmasına saal kadar sur.. d u.
yı•rıı ~•,
ıç
Y anına kadar ya kl a ştılar.. ve imalarına ragfll11ııs
vardıkları 1889 yılına kadar kanlı çarpışmalar
devam etti. lıştılar. Fakat, sayıca us . üskiırtı.11 u . ''
.. tun o d"Jer
Çerkesler tarafından gen p

OR.SAM
Rapor No: 130, Kasım 2012
 -----
~URIYE ÇERl\ı 5, · RI

i-onsolosu Bahm e, ·ın bildirdiğim' gört.', bu :-ımhud,, Çcrkc,lerlc Dürziler arasınd ı k'
. tı!'". mada SS n ür ·i öldu. ( <'rkt-~lt'rin k.n-ıpla - d .. I , , es ı
ça ' - • u~mnn ığı cunl.mdının ve yeni çarpışmalara
rı ıse +ı erkek. -1- kadın. · çocuk l' lü '"'-' 4 ynra-
n~<kn ?l.m kiiçiik çatışmalar meydana gel-

'
·dı -\Ynı 'günun ab..ş.unı ol,n , <'nnc vit,,wtin
ll . . "" , dı. 19 K,1sım 1895 ~.,bahı 3 bin kişilik Dürz.i
polis teşkilatı .unin Hüsre, r.1ş.1 gddi. Her iki ordusu ikiye ,ıynlar.ık ;\lansura köyüne ö-
tar,,tın 1 ideı ·erini topla, arak barış .ml.1şması neldi Rir bölümü Çcrkeslerin üzerine sa{cı •
,-apı masın teklıf etti. Ancak. Çerke~ taratı r.ıcak. diğer bölümü de (FadıJ Kabilesi) yan
1
sadece Durzileri suçlu s.n arak , e cezalan tarafa sarkacaktı. Çcrkes ve Bedevi birlikleri-
du ,ırı1alarında ısrar ederek b unu kesinlikle nin toplamı 2 bin kişiydi. Başlarında Çerkes
reddetti. Polis amin sad ece idarı makamlar iler i gelenlerinden Ançok Ahmet Bey vardı.
tarafından t:ahkikat yapılıncaya kadar hiçbır l-,lüttefik ordu kövden çık'tı ve Dürzilerle sa-
düşmanca eyleme girişilmeyecegine dair söz vaşa tutuştu. Çarpışmanın en şiddetli anında
alabildi. Ahmet Bey öldiı ,·e Çerkes Bedevi birlikleri
geri çekilmeve başladı. Fakat. o sırada başında
Çerkesler adli soruşturmadan adil bir so- 1lirza Bey'in bulunduğu Çerkes polis süvari
nuç çılo.cağından ümitleri olmadığından bölüğü yetişti Ye Dürzilere saldırdı. Hemen
istanbul'a }iiksek mal"a.Illlara, hatta resmi ardından Beyrut'tan polis birliği yetişti ve o
mal-amlar araalığıyla bizzat Sultan'a yazı da Dürzilerin üzerine hucum etti. Dürziler
gönderdiler. Yazıda Suriye \ 'ilayeti Valisi Rauf savaş meydanında 400 ölü bırakcll'ak kaçtılar.
Paşa·yı Dürzileri gizlice himaye etmekle suç- Çerkes ve Bedevi birlikleri Dürzileri kovala-
ladılar Ye değiştirilmesini talep ettiler. Sonuç- yarak Dürzi bölgelerinin içlerine kadar ilerle-
ta vali Ye Kuneytra kaymakamı değiştirildi. diler, merkezleri i\lecel-Şems'i yakıp Hktı.lar.
Yeni vali Osman Nuri Paşa meselenin çabu- Dürzilere karşı oluşturulan orduya. başında
cak halledilmesi hakkında İstanbul'dan gelen Said Paşa'nın bulunduğu Kürt birlikleri de
emri yerine getirerek kendi başkanlığında katıldı. Birleşik ordu hücuma devam etti Ye
Dürzi-Çerkes anlaşmazlığını soruşturacak Halas, Harar, Ayne Koniye, Zehitu ve Beka
bir komisyon kurdu. Çerkeslere teklif edilen Atu köylerini ateşe verdi. 20 Kasım 1SQ5<le
şartlara göre Dürziler .Mansurlulara 1000 lira Şam'dan S'inci SüYari Ttimeni komutanı ~tın
ödeyecekler ve özür dileyeceklerdi. Mütake- Paşa komutasında -100 piyade. 200 sfü an , e

re 9 Ağustos 1894'de yapıldı. Hasbeyi, Raşeyi,
Beka-Atı ve Mecel Şems'ten 35 Dürzi şeyhi
Mansura'ya geldiler ve özür dilediler. Yapılan
anlaşmaya rağmen, iki taraf da yeni bir çatış­
ma çıkacağı beklentisiyle yaşadılar ve buna
hazırlanmaya devam ettiler.
1895 sonbaharında yeni bir Dürzi ayaklanma-
sı çıktL Dürzi ayaklanmaları bir yandan ulusal
bağımsızlık karakteri taşıyor, diğer yandan da
iki dağ topundan oluşan özel göre, lı bır Os ·
manlı birliği Havran'a geldi. Onun ardından
üç piyade taburuyla, -!'üncü Ordu ~o~mtanı
General Memduh Paşa hareket ettı. ~erkes
Bedevi-kürt süvarileri de bu birlığe kJ.tıldıLu
4 ve 7 Aralık 1895'de Osmanlı kuvwtleriyle
Dürziler arasında İS) ancıların ) enılgı) e uğra­
dığı çarpışmalar meydana ~el~i. Ce~-~ ~brak
hükümet Dürzi bölgelerinın ozerklıgını kal-
dırdı .

Hıristiyanların katledilmesi, Fellahların yağ ­

malanması gibi haydutluk eylemlerini içeri-
yordu. Havran'da değişik Dürzi bölgeleri~d_en
savaşçılar toplandı ve sayıları 1O bin kışıye
ulaştı. Kasım ayına kadar Dürzilerin baskı'.1 ~
ları sonucu 9 köy yakıldı ve halktan 10~ kışı
öldürüldü. Olayların bu şekilde gelişmeSı ?~-
Suriye'nin askeri tarihinde Osmanlı hizme-
. de bulunan birçok ) ett•nekli Çel'kc.•s suba-
t ın . i " ) .. 1ı
}' ııı ad ı gt 'ı, 1. : •ıı·dan bin le ,_t. - 'll?.\ .ın
, . ., . 1>tıı1I
başında Suri)Nh.' bulun,111 ~l,ut~,ll Os_ınan
rcvzi ı>aşa'dır. Suri}'t' Vılayetı pohs teşkılau
ba,,"ıııd·ı• uzun ·süre Çerkes Hüsre, Paşa
nın

bulundu. Abaza .Muhammed Bek Marşan _Q.

..,
man1ı yönetimini isyancıları bastır~ak. ıçın yüzyıl başında Halep şehri asken komutanlığı
Yeni askeri birlikler kurmasını gerektirdı. Bu

ORSA1't 1 13
Rapor No: 130, Kasım 2012 -
 ORTADOGU STRATEJiK ARAŞTIRMALAR MERY:EZJ

■ Suıi c• tarihinde, Aınman 'da

makamındaydı. • , .. Y • Biı lig" i'nin komutanı
Su rı f<' dP l 920'de Fransız manda rejimi ;.
kurulmasından sonra eldı> ed.lenlerdir. Fr~
Çcı kes Sııv,ıı 1
bu1unan . ı • Va..,fı vı• cliğcı birçokları ~ sız anıştırmacı De Proux, 1930 ~arın orta::;
Gl1 nc•ıal Mıız,1 1 ,,şa
Suriye topraklarında 25 bin civarında Çe-,~
nın adı Sl'~nwl,tl•cliı.
sin :a~aclığını düşü~me~t~d~r. 12 1935 }'il:
~- ' ini ı l{uı,)',l knnı,nJos danı~ınanı /,u_rcv'i~
da f ransız manda yonetımının yaptığı niıf
,.. aınl ' . 1901'dc Surıye vı- sayımının sonuçları aşagıdak: tab'oda Yer
, l'I diğı hilgih'ı l' gciı ı:, Şubat
lı.n Ninde 3h.Cı90 kışıdcn olu~an .
6 065 Çerkes maktadır. (Bir ailede 5-8 kiş tı74' • 'lderı al-
ı Yapı..
· . ·d 11 .10 ve 40 bin sayı l arı nı veren lan hesapla , o dönemd e Sun ıe'de •aklasık
aıh' "•'"" oı u. .,
' ' ,
kayııaklaı da var ır.
d Ancak en dogru -
ven·ıer bin Çerkes olduğu sonucu na varı~abihr): 25
,

Tablo - l Framız Manda Yönetim inin Yaptığı Sayım

- Hane
1
-
Kaza Yerleşim Yeri Etnik Yapı
Sanca~ Sayısı 1

- Halep şehri 100 Aclige (Kabardey ve Abzer,,-

1 Cebel-Sm an Hanasir köyü 100 Adige (Kabardey) -
Halep
ı Mumbu c Mumbu cköyü 400 ı Aclige (AbzehJ
1
Azaz Ayn Dahan köyü 15 Adige (Abzeh)
Antakya Bedirge köyü 35 Aclige (AbzehJ
Kırıkhan Reyhaniye köyü 120 Aclige (AbzehJ
İskcnde run
Yenişehir köyü 95 . Aclige (Abzeh)
Harran köyü 60 Aclige (Abzeh)
Salahiya mahalle si 20 Çeçen
Rakka köyü 100 Adige (Kabardey), Çeçen
Deyr-cz- Ras el Ayn köyü
J

70 Çeçen
Zor
Kara köyü 50 Çeçen
ı--
Safih köyü 80 Çeçen
- -- - ~ I Ruman köyü 10

-----
Çeçen
,_Mircic Eddar köyü 50 Adige (Bjeduğ)
Tel Snan köyü 120 Adige (Bjeduğ), Abaza
1Hama
Tel Adda köyü

[ ~ ·-
-- Deyi el Acel köyü
Ccssin köyü
-
-
ı--

ı--
60
50
30
Adige (Bjeduğ)
Adi g e ~
Dağısta nlı (Avar~

------
Humus D ağıstanlı (A\ ar, Lngı,
Humus şehri 50
-,- Kumuk)
•~ _ Ayn Z aL koyü 180 Aclige _@ı_ed uğ)------- --
'f'ı •l Aırırı koyu 150 Adıgl' (BjeduğL------"
J ruınu s
,_
Abu I laıııaııw koyu 30 Adigc (Bjedu ~
Asil koyü 60 Adige(Bje ~
,~
·~ IJ<'yr J'ur köyü
~

- ,_ 160
-
-

Da~
~
'J'lil köyü
- ~ -- 50 A~

14 OP.\AM
Rapor No: 130, Kasım 2012
 SURIYF ÇfRK[SI f-RI
........... .... . .. .. .... '

',, ... ........ , .... "

- Şam
-
Marj Sullan köyü
-
Muhacir in ınahallt'si 60
~~

=
Adigc (Bjcduğ, I<abardc-y ve
Abzeh)
-
Şaın -- Boydan köyü
-
- 70
30
Adigc· (Abz<·h)
Karaçay ve Balkar
Blcy köyü 150 Karaçay ve Balkar
- -
--- Kuncylr a Kuncytr a şehri 400 Adi&e (Abzeh ve f<ab::ırdey)
Mansura köyü
Ayn Zivan
--
Mumsiy a köyü
- -
- 120 - ~i~e (Bjedu~ ve AbzehJ
150
50
Adige (AbzehJ
Abaza
-
Cuveyza köyü 100 Adige (Abzeh ve Kabarde yJ
Breyka köyü 150 Adige (Abzeh) -----'-'--1
Adige (Bjeduğ, Kabardey ve 1
Bir Acam köyü 70
Abzeh)
Surman köyü 120 Adige (Bjeduğ)
Havran Adige (Kabardey ve Abzeh),
Koçniya köyü 150
Abaza
Fahamk öyü 20 Adige (Abzeh)
Fazara köyü 10 Oset
Hamidiy a köyü 13 30 Adige (Kabardey)
Ayn Surman köyü 30 Adige (Kabardey) 1
ı
Ruhina köyü 25 Adige (Abzeh)
Sandaniy a köyü14 10 Çeçen
Farac köyü 14 Oset
Ceblya köyü 50 Adige (Bjeduğ)
Alavitı Arab el Mülk köyü 20 Adige {Bjeduğ)
Sukass köyü 15 Adige (Bjeduğ)
LToplam - - 4039

Ürdün'de 1920'de Fransa ve İngiltere'nin sö-

Suriye'ye yerleşen Çerkesle rin sayısı tam ola-
mürgeci manda yönetimi nin kurulmasın­
rak bilinmemektedir. 1878-18 80 yıllarındaki
dan sonra elde edilmiştir. 1935'teki sayıma
yer değiştirmeleri sırasında yönetiml er ta-
göre Suriye'de 25 bin kişilik nüfusu oluşturan
rafından sağlıklı bir istatistik kaydı tutulma- . Buna göre bır
drnıştır· Çe r I<eslerın . l<endı. kayıtlarını tutacak 4.039 Çerkes aile yaşıyordu
ailenin 5-8 kişiden oluştuğu görülmektedır.
urumda olamamaları da nüfus rakamları-
.. Mavera-i Ürdün'deki sekiz Çerkes köyünde
nı tahmin
Balk , e t n:ıe_rı• zorlaştırmaktadır. Ustelik aynı dönemde 9 bin kişi yaşıyordu; bunlarda n
a~lar dan ıkınci sürgün dönemin de Çer- 850'si Çeçendi. Filistin topraklarında (bugün
kes nufus u o"l" um ı er nedeniyl e erimiştir. Şam kü İsrail) kurulan iki Çt•rkrs köyünde (Re}ha-
ve . Beyru t'ta k'ı Rus konsolosluklarının ven.
1erıne gore,
.. niyc ve I<far Kama) l 930'lu yıll,mn başında
1878- 1880 yıllarında Suriye'ye
Yerleşfın·ıen Çerkesle rin sayısı 40 50 bin ara
900 nüfus sayılınışlı.
sında d .
da Y ı. izzet Aydemir, yaptığı araştırmalara Şubat 1904'de Şam Valisi Nazım Paşa vergi
k Yanarak, anılan dönemde Suriye'ye 70 bin 15 toplayabilmek için Havran'da sayım yaptır­
Sad~r 7erkesin yerleştiğini kabul etmekted ir. mak istedi. Çerkesler bunu kabul etmedikl eri
Utıyede sağlıklı istatistik i veriler, Mavera-i

ORSAM
Rapor No: 130, Kasım 2012 15
ı,wı
. Ürdü n'de de Çerkesler İngiliı
rı ı a,era-ı dir . ..
. -J -kleıine karşı sert eruş gosterdiler
b 111
\ tart 1918'de GeneralAllenby'· run 6. . lngi.
tı.- Ordusu'nun baskısı~la ~s~a~ birlikleri
gen çc . k ı ldı . Çerkes birliklerı
. Ingilizlerle
. ç~.
. . _.
p15l11,l) a
, girdi . Her ıkı taraftan
. verilen bü\ri,ı.
.. .. / "J.
k,ı) ıplardan sonra sayı ve silahç~ ~s~ .~lan
lngılizlc ı kazandılar ve Mavera-ı Urdunu 4.
gal etliler.

Nısan 1920'de San Remo'da yapılan konfe-

ransta galip Avrupa devletleri Arap toprak.
larını Osmanlı Devleti'nden kesin olarak
kopardılar. Manda _s~st~~ine ~öre ,Milletler
Cemiyeti Irak ve Filistin ı lngiltere ye verdL
Suriye'rıin büyük kısmı Fransa'nın sömürge
idaresine geçti.

Çerkeslerin Kuzey Kafkasya'dan ,~uriye'ye

aelişi küçük ölçülerde de olsa 1920 li yıllanrı
başına kadar sürdü. Çerkesle_: yoğurı olarak
Golan Tepeleri'ne Mavera-i Urdürı'e, Hama
• .:ı lo ,-ılında l\ 1ekke Şerifi Hüseyin ve oğlu Humus ve Halep kentlerinin yakınlarına ye~-
ı .
F.ıYs.ıı" İngiltere'nin desteklediği Arap ıs~aru- leştiler.11 Kurdukları Amman, Ceraş,__K~er:
::u başlattılar. Osmanlı baskısını üzerlerınde ra ve Mumbuc köyleri zamanla buyuyereı
hisseden Suriye Arapları isyanı aktif olarak kentlere dönüştü. ıs Son grup Çerkes, ikinci
desteklediler. Bu bölgedeki Çerkes halkı po- Dünya Savaşı'ndan sonra geldi. Bunlar çoğun·
:.ıru-. olarak zor bir durumda kaldı. Osmanlı lukla Almanlara esir düşen ve savaştan soru.
DeYleti'ne sadık kalmaları, Çer kesleri Osman- Kuzey Kafkasya'ya dönmeyen Kızılofclu ~u:ı
lı De,·letı'nin askerleri olarak gören Arapla-
eski askerleri ile 1942'de Kuzey Kafkasyan.:ı
rın düşmanca hareketlerini arttırdı. Çerkes - ı:- de ·Alın'"-
Nazi Almanyası tarafından işgcl.lllı
köylerının en yaşWarı o zamanlar Araplarla
ordusuna alınan gençlerdi.
aralarında sürekli meydana gelen silahlı çatış­
maları hatırlıyorlar. Şerif Hüseyin'in ordusu aöın veriın·
Komşu aşiretlerle çatışınalar, topr ı:ı er~t'ı
Kuzey Suriye'ye geldiğinde, Çerkes kasabası
sizliği gibi nedenlerle 1920'lere kadar~ ;,ı;ı
ı\ 1umbuc'un yakınında yaşayan Araplar on-
nüfusun yer değiştirmesi devam ettı- ht-
lardan Mumbuc'un yıkılıp yağma edilmesini .. · - · a 'bi daha e
gruplar Suriye dışına goç ettıgı ı:ı1 . çillde
istediler. Arap ordusunun yaklaştığını öğre­ ıl d Surıye 1
rişli topraklar arayan baz arı a .. ,{i]ded{
nen Çerkesler, Mumbucluların Arap isyanını - · · d ' k " "k erleşı·mler bu)
yer d egıştir ı; uçu y taJıkla·
desteklemek arzusunda olduklarını bildiren
r

birleşti. Örneğin, Şam'da bulaşıc~ hasda~arı·

bir heyet gönderdiler. Bu, Çerkeslerin savaş
rın kurbanı olanlar Kuneytra'<lakı soy
yıll arında Arapların tarafında yer aldığı ilk
nın yanına yerleştiler.
olaydı. l 920'de Suriye'nin fransız birlikle dı
ri tarafından işgali başlayınca Mumbuclular dası altJJl.
l 920'lerde, Suriye'nin Fransa man bU keı 1(
Araplarla yaptıklan anlaşmaya sadık kalarak rkesler .~-
bulunduğu döne~de b.az_ı Ç. e ri olaral< f fi!>'.
Fransızlara kar~ı silahlı direniş gösterdiler. Fa
düzeni sag"layan suvarı bırlikle döneJll
kat, motorize birlıklerle yaptıkları savaşı kay -
bettiler.
·
sız yönetiminin hizmetındey diler: .. derllg·•iJl'
Bu
00
de Çerkes aydınları Emin Semgug

16 ORSAM
Rapor No: 130, Kasım 2012
 SURiYE ÇERKESLERI
... .. ..... ......... .. . .... ..... . . ' .... .. .. .
,,, ....
•' ..

de kültürü canlandırma çalışmalarına başla­ yaşadığı Golan Tepeleri'nden .

dılar. Çoğu I<uneytra bölgesinde bulunan 40 Kuncytra'da ve çevresindek' k~elt. O sırada
kadar okul açıldı. 1928'de Arapça, Fransızca Çcrkcs yaşıyordu.19Kune t;a oy e~de _16 bin
ve Latin harfleriyle Çerkcsçc olarak yayınla keslerin kült" 1 : Surıyelı Çer-
ure m erkezı sayılıyordu U
nan haftalık "Marc" gazetesi çıkmaya başladı. ve tankların desteg·inde 1·ı 1 . • çak
'k . er eyen lsrail b'
Fakat, l 936'da Fransız manda yönetimi sona l ı len karşısında büyük k l ır­
. . ayıp ar veren Suri e
erince Suriye hükümeti okulları, gazeteyi ve ordusu gen çekılirken Çerk I y
d· • · es er umutsuzca
açılan yardımlaşma derneğini kapattı. Fran- ırendıle:. Israil birlikleri 9 Haziran 1967'de
sızlar gittikten sonra Çerkesler için dur um Kuneytra yı aldılar; şehri ve çevresindeki Ç
daha kritik hale geldi. Arap milliyetçileri Çer- kes köylerini tamamen yaktılar. Go1anı, ter erk-
kesleri Fransız işgalcilerle işbirliği ile suçla- etmek zorunda kalan Çerkesler, Suriye Çerkes
yarak Çerkes karşıtı bir kampanya b aşlattılar. Yardımlaşma Derneği tarafından Şam'da -
. . 1 ge
Fransız birliklerinde görev yapanlar ve kültür ç~cı O arak okullara ve hastanelere yerleştiril-
adamları Suriye'yi terk etm ek zorunda kaldı- dıler. Bu dönemde gençlerden bir grup Kuzey
lar. Kafkasya'ya dönmek için kampanya başlattı. 3
bin kişi adına SSCB elçiliğine başvuruda bu-
İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra Suriye ve Sov- lunuldu. Fakat, Sovyetler Birliği'nin Çerkes-
yetler Birliği arasında gelişen iyi ilişkiler saye- leri hemen kabul etme imkanının olmadırrı ı:,

sinde Suriyeli Çerkesler, Kuzey Kafl<asya'da ve isteklerinin daha sonra değerlendirileceği

yaşayan soydaşlarıyla ilişkilerini geliştirme
imkanı buldular. Özellikle 1960'lar parlak dö-
nemdi. Kafkasya'dan çok sayıda kitap, gazete,
dergi, kaset vb. getirildi. Suriyeli Çerkesler ge-
nel olarak kültürlerini ve kimliklerini korusa-
lar da az ve dağınık nüfusları, Suriye hüküme-
tinin kültürel haklar konusunda baskıcı olma-
sı gibi nedenlerle dil ve kültürlerini kaybetme
tehlikesini her zaman hissettiler.
Kasım 1947'de Filistin iki devlete bölününce
Suriye ve İsrail birlikleri arasında çatışmalar
başladı. Çerkesler, d ah a sonra Ürdün hava
kuvvetleri komutanı olan İhsan Şurdum lider·
liğinde gönüllü birlikler oluşturarak filistin'de
savaşa katıldılar. ı 948-49 yıllarında Arap is
rail savaşına Çerkeslerin gön üllü ve etkili ka
tılımı Araplar ile Çerkesler arasındaki ilişkile
cevabı verildi.
Çerkes mültecilerin durumuyla ABD hükü-
meti ilgilendi. Golan'daki topraklarından vaz-
geçmeleri karşılığında isteyenlerin ABD'ye,
çoğu İkinci Dünya Savaşı mültecisi olan Ku-
zey Kafkasyalıların yaşadığı Ne,\ Jersey eya-
letinde bulunan Paterson şehrıne yerleşmesi
teklif edildi. İlk grupta ABD'ye bin kişi yer-
leşti. Suriyeli Çerkeslerin ABD'ye göçu o za-
mandan beri devam edivor. \ lültecilerin bir
kısmı Ürdün'e, diğer Arap til1..elerine veya Batı
Avrupa ülkelerine göç ettı Suriye'de kal.ınlar
ise Şam ve civarına yerleşu.
3 . Günümüzde Suriye'de <_:erkes Yarlığı:
Dönüşüm Çağı
. . . n ~ 1 surh e rer~61eriu
20. ·üzy ılın ikıncı y.ırn,ı
~ .. l Birincısı , ,ı,am ort,rnıları
l ~• .~ • ..,

rin düzelmesini sağladı. } . ..

döınısuıne ugı ,\l ı. •• ' b
.1 , . ·'t . , ·"ı·krsh•rin Çl)ğu ıç goı; Sllnucu u-
ut'•'Js ı, ...,. ' • bwnın "DOe,ll n " nun
Savaştan sonra Suriye'de art arda nwydaıın .. " ' suııdı \',\.. l\lH., Sun
, . ,
guıı , · b ' · 'Jl)ü9 , ılı resmi
C'
' · ' ·.
g:len askeri darbelerde savaş yetenegı Vl' di- . k l .k ~ nı knnl1t' ll ırı. - '
bm ·u l.ı~ t .. ı· ı ""' l 000 kisi.
sıplini yüksek Çerkes birlıkleri t•tkin rol oy- '. ı· tt•riıll' ~!lll'l' Şanı'ın nu u~n ', . 'ı
1 l 1- bı •knnte bağ 1
nadılar. 1960'ta Suriye Çerkeskriniıı niifwaı
\ 'l'l
'k ' ' •ıll\ ·ıpı,,\ o ,U\\ı,. '\' t
C'
~
38 bi~e düşmüştü. Haziran 1967'de başlaran t:kuıı~lı:~i ,:,\-ı:,,tı;ılt•~·i llt' dahil ederse1... ~004
(l'\'l'l' l , .. b' .. l ı., 4 milvon kışı , aşıvor.
Arap-Israil savaşı Su riye Çerkes topluınunun . · ıd1·1· 11l' ~• lHt' uı ,\l , _,
\'l'l l \. :l· •h' b . e oer·en
.. ' . . 'bi Ş,un'd.ı aslınl .l ır ınn ı:: 1
C,

s~syo-ekonomik ve siyasi d urumunda ~ü- Heı ştluı gı . . . E -kı şehir vırane

~uk değişikliklere yol açtı. israil'in Sur iye ye birkaç ~.ını'dan oluşu) or. s
ılk ve en büyük darbesi Çerkeslerin çoğunun

()R:,.\\\
2012 17
 .. .. .. .. . ,

~ı\ ı i\ ııiiııılii sıv il .._, ,, ı ·vlı

• ıclf'ıı olıı şı ıı ı , ıı\tyııpı•;ı lnınclı • vı• or du su nd a hiç bir kilil ma
ı,ıy ıl , 111111111\11111:;, kı •ıı ııı 111
,ı \111 \lı-kıclc ·ıı .o\ıı şıı ­ c,;ı•ı jq ,., olına<lıy;ını ya:ı.ıyor. ka
yı ıı . l .ııh lıc• ııl ı~ihl ıl.ıı sıılrnk Böyle ciddi d:~ a
hıı ııı<Lı 11111 " 1 olıı ~tım lı• ı rı ~rı nır l«·n Suriy
ı ııl, ıln hı ~ıı lu· ıı wyiı ııı ııh ,ıyl eli Çc rkc sler, l<. . ı.ı
ıı w· ı, ı· ı \. 1' 11 cl ı l' \ı .,ıl ı 1( n f 1( a ı; y~ı ,yı ı•s I<ı s ı. gııJı...J. .
ıılm ,ık µ,ı • ı l'k . <"H,·lti S,1111 i,,. ı ,ıı~ıl.ı ~ m ı nı .. .
Wıtııyor 1at r.,
mancvı va lan
olUz.e1ı1
,ı_ı ı !>ı , Ç ,.
f'tJ '.(!S1erı. n k'ımlig
p,ı lrn lı 1111 ıı~ıı1n l.11 ı , ıı ngiıı 1 ı •n ç arak
l o ıı ,1\d.ı ı ı vı ç.ı gcl .ı ~ ı ıı d ı•ıı i'ıtc ' I ıl<· n Adı ğ<•
' i ·ı
se
klinil skı iv \" kı· ıııli ıw yı• \('11 ıd l laln<· çev resinde Ye·
,ıı ı lıi ı ınc· ı lıı• ı,. c• .
~ ııyo ı . , ıı tıyı c· ,. 1
• ,.,,·r l'e s ,~ rı. h cm
1ştı' hıı "il:i nı I Ş.ıın" <.;ıı ı iyı 1920'lerde he o\ı.ı.
'11111 C;c•ı l«", l'l ıt i
\l'l<iın ııwı Lı ıi ıılclıı l\ıı ı ıc,.i n rl,· 1 J6 0'l ard a ı ~ırıhı vat
1

,ııl n ( '.c•d«•s lc•ı , gı· l~ anlarına dö nme . rn

·' y1c· S<.' , •>( ,'J''
ıw l,s ı•\ yıı~ıı ın ı.u ·ı ıı ıı taı.; fıy gı , ye· d ı I<·kçe1er go · n d e rmi şl erdı 1ste
ı• c•cl rıı çngclnş şd ıı r ya l'<'ckrasyo nu Devlr·t Ar
ynşamın ,ı clnhıl nlcl ııl .ı ı.
Y,ı:;,,ıının d ah a hı ~J ı ko nu da ya:ı.ışma lar bu l un
şıv ı'n dc (GA RF; ~·
1
ıiımi , yı· ni ;,.,ıın.ın k:wrnın maktad ır. 19 • u
ı vr on a sık ı şdcı l
ıh' ny ın;ı gc·ıc·ğ ı, yoğun bıl de ve l 99 0'lard a Su riy e
Çe rke s dıaspo ras1erl-
80
~ı .-ı lı~V<'rişı vr- yen i ·ı ı ı· ş k'I
ıı·kııolojilı •ı c• ı•ı i"?ım <ıon ı er b ur " o k rat ı'k
en ge ller yu· zü nden zor!ıyak-
20 ~O yıl da Çc rkc s
top lum un un gdc•nPl<sc•I İÇ<' la yü rüy en no mi na l bir
ka pa lılı ğını kır dı. ka rak ter taşıyorku
bu gü n int ern et iletişimd
i~·c kapalılıii,ın k ı rıl mac.;ı Çc
rkc sle r a ras ınd a iki e sınırları kal dırdıe:,
dillili ğin yaygınl a:;,rnas inlern et bü tün dia sp ora
ını sağ l adı. Bu du ru m ülkelerinde Çerkee
hadccc Çcrkcsçc bilen en bilincini n biçim len me sin
yaş lı ku şakta ço k e etk i eden faktör~
yay gın dcgıl di. Şe hir !er de n bir i old u. Su riy e
li Çe rke sle r Ar ap ça Çerkesler inın Rusya
kısa sür e so nra da İn gil ya,
izceye ha kim olmay a Fe de rasyo nu Çe rke sle riy
le iletişimi sadece
ba şladılar Kuzeyb atı kiş isel ve akr abalık ba
Ka fkasya'da Ma yk op 'ta ğlarıyla gerçekleşmiyor.
öğ renim gö ren Suriyeli Aynı za ma nd a, h en
Çe rke sle r gü nlü k in- ü z o ka da r aktif olmasa
gilızceyı pro blemsiz da fac eb oo k't a Adığe-Ab
konu şuyorlar. Çe rke haz gru bu "Western
c,on 30 yıl da yeni me sle kle sler,
r de edindiler. Bu- Ca uc as us"tak i iletiş imle
gün sadece orduyla , güve de gelişiyor.
nlikle ve sav un ma
bakanl ı ğıyl a bağlantı
lı yapılarda değil, 4. Su riy e'd e Ha lk Ayakla
kultür, yükse k öğretim ve bilim, nması ve Çerkesler
tıp alanlarında da
y<>r alıyor l ar.
Bu gü n Su riy e'd e ço ğunl
uğu Şam, Halep ve
Hu mu s't a yaşayan 90 ila
S,,n zam anlara ka da r Çe 100 bin Çerkes var-
rkesle rin gelen ek- dır. Çe rke sle r Su riy
~<!) uğraş ı ac.;l<erlikti. He e top lumun un bır parçası.
m Os manl ı yö
ne ti- Bi ril eri , kuşkusuz Es ad
mi dc,n ı'.m ınd e, he m de rejimini destekliyor
Fransız mandası ve ve bir ile ri de mu ha lefet
ardında n bağım sızlık ed iyor. Başından ben
dö ne m ler ind e de vle te hü kü me t kar şrtı gö ste ril
g<:l<:n c-h el bağlılıkl a rı Çc ere katılan Çerkeslet
rke sle r hakkında va r. İçişle ri Ba ka nlı ğı ya
ya ı-;alara uya n Vf• ,;adık kınındakı gösterilere
Suriye vatandaşları katılan ve tut uk lan an 11
imajı yarattı. ',uriye'd eki kişiden S'i Çe rkötl
Çe rkc s dia s pora sını Vali Mirza'nın mu ha lef eti
araştı ran t,~k Ru sya lı
a ra'i tırm acı ola n An zo n tarafına geçtiğibı·
lin iyo r. Şu an da direni şçi
Yu '/:ıha_lıı y<·v, " l 'J90'la rırı
'>onl arına dcJ ğru ül -
r leri temsil eden ba,
lıc a ya pı ola n "S u riye
ktnın •;ıla hlı J.-u vvr;t)<•rin
d,- <· lkın 'fü ·1s Çe rkc s Ulus al Konseyı...nde .
bo·
lun an, Su riy e'd e tanmmış . '
W!n<•ral va rdı " dı y<· yaz.ıyc
,r An ca k, Surıy<''de bır lslam arr 1 nıoar.
1
. e
Çr !rV<••,l<·rı a~b:rı IJir Şe yh Cevdet Said Tsey ken
l<a c,t !Jla rak nılclnntk Çerkes O . lıdır'
k
şeyh
a bartı ,,J ur. Ara l a rınd a Be şşa r Ls ad 'a aç ıkça mu ha
lı;ı 'ia tılı doktcırl a r, cıft lefet edıyor. to-
r;H<!f, lıilim in<;a rıl ar 1 yaz
.a rla r vı· 'iaıı in rlm
Ce vcl" t Sa . ,
'- • id' Su uye de .tanın mı
ş Islarn °
1
Junrnal<tad ı r. r,.,~ r h ·•.l c•ı, rılel('rinde n bır i ve bü tiın . d" yası11da
' ,urıyr •' rıi11 ac,knı c •lııı lslam un rıyla
a ra';ında a rtı J, '.,l() y ıl şıdd(•l k.ı rş ıtlı gıy l a tan Meslektaşa I
<ırı< ı • •,a lııp ıılduldJr <'I ını yor .. etıııiO
kiye• <;ah ip deği ll er. (;nh••,lı bırlıklt· ka l (•ın c aldıkl d hukum
arı , Esa
1
-tıtı ,ı•,kı • ı ı \Jiı c, ııııf yaula·
<Jld u vl a rı d i..ı 7 ü rı cc••,ı 'l' S urı yr valanda!-l ar ına .. 1 şiddet u ıı
l'k
ı, fo1.l a a l,a ıtılıycıı Baz ., yo ne
a n ali ı ma la rında n duydukları kay dile getı•rdUde'
zd l<·r b ug ı.in B<!•,::ı r Ls;ıd' gıyı
ııı giivı·ıılık gu ç b•riydi,
ri aç ık m ek tub un 2O ·ımza cıs ından 1

18 (J Jl '>I• /A
Rapor llrı : 130, Kacım 2012
 Kafkasya'dan Suriye'de artan şiddet
Kuzey da ilk olarak Aralık 20ll'de tep~ti
karşısın C h . s-ı __, bi
g d. Karaçay-Çerkes um unyeti o gıı;~
elı.
lk Hareketi Çerkes Kongresı,'Rusya Fe-
ya
Ha onu Devlet .
derasy Başkanı kMedvedev'e
eli çağ-
d bulunarak Sunye Çer es asporasının
rı a Kafkasya'ya dönüşü için imkan sağ­
Kuzey
!anmasını istedi.20
• Bu talepten kısa bir süre darr
}-ı!I.ırd
sonra'\d ıgey Cumhuriyeti Çerkes .Kongre-
C
sı,. çatışmaların ortasında kalan
, Sunye
-' . Çer-
. ve .K.ı _
k I rinin Kuzey Kafkasya ya tran~len ıçın
ese , h k .. dönen h_Ffru;
R a Federasyonu nun are ete geçmesını
~s~i.21Ardından,
. Suriye Çerkesleri Rusya hiç de öyle
ısF derasyonu'nda
e Ka fkasya ile ilgilenen meu- ..ı AJ:lıgey'd!- .i.ii
nın odağı
.e ilgi oldular. 6 Ocak 2012 itibarıy­ ği uygun bz
}laa yaklaşık 300 kişiden o1u.şan d-ort Sunye · li ortama ll}T.:'.r::ı ~ı.;i-,;;;
Çerkes grubu, Suriye'nin iç savaş s~~ ~el- üzere faaliyet göst-.sa::, ~
diği günlerde tarihi vatanlanna donuşlenne (Isentr .l-.dap'-./4t.m Po/~__._
yardım edilmesi isteğiyle Rusya F~der~onu top[nmku..~4.;ın~(b-~ rn:::.,◄ C

Devlet Başkanı Medvedev'e ve Adigelenn ku- önce Tfirkrfe"c:::~<l:-n:-.=-;yça::_ -3:C.:5: --....=

rucu millet olduğu Kuzey Kafkasya Cumhuri- MesEes ve s~c::r.. ı:.~=. Y« =z ~ -
yetlerin başkanlarına (Adıgey Devlet Başkanı vil ~;Irrr:ı ~,·':::sh:r::--:-"'-a ic::" ~ -.ı.:: -
Aslan Thakuşinov'a, Kabardey-Balkar Cum- y ~ ~ ~Hf] c!ı::~ = r 4: .:........-
huriyeti Devlet Başkanı Arsen Kanokov'a ve leıinG..ez::.
•
ıreıa:.
r- -- ~=c- _,. _ _ . , , . - - ~
'l's,·,'f.IL • - • " - - ,_._ - -
Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti Devlet Başkanı Milliyetler;:ı Ye ~:2S1-a ..J •
ı...:..~
rc,,..r_--r - ·---=..-
- -..:.:::..
Raşid Temrezov'a) başvuruda bulundulaı:. Şu­ ile ve .A dıger =..cq-~,a ~~: ~
bat 2012 içinde Suriye'deki Çerkes to~~1: bu öğrene-~ ıı 1::::T4fy =- - --7 "'
temsilcileri Kabardey-Balkar Cumhunyetim Suriye'nin h-a.Ska □== ~-.a:= -=::
ziyaret etti. Temsilciler, Çerkeslerin Suriye'den olduidannı ~o-:fu::. ili ::r: -
çıkmak istediklerini ve insanların gelecekten (Adıge;r Devle.: fen: ·
korktuklarını söylediler. Çerkeslerin yönetim ÜruverS"..resic.<le Sı::::i.:
ile muhalefet arasında tarafsız kalmaya ça- ciler okuymlar: :& ın.fr6-E~-=ı-;ı-:::::'.
lıştığını, Fakat, ülkedeki durumun her geçen Türkiye•c.en 55 Ö?E
gün kötüleştiğini açıkladılar. 22 Ruscayı yabana efil o!
met~tlar kullanın - :
Suriye Çerkeslerinin Rusya Federasyonu ma- Radyo-Televizyon I,
kamlarına ve kamuoyuna başvurusu ko~u- Çe, Arapça ve Turkçe
sunda Rus medyasının yaklaşımı bazı öz~llik- ym yapI) or 'lır 2009 - ";"::'.:::~:ı:JC::-J

ler taşıyor. Birincisi, Rusya federasyonunun Çerkc5 uydu k2n:ıt

saygın medyasında konuyla ilgili yayın!~ın dedır.
sayısı muhtemel beklentilerin üzerinde. Ikın­
cisi, hepsinin ölçülü bir söylemi olduğu far~ Koc;ovatecru
ediliyor. Verdikleri bilginin doğruluğunu teyıt Moskov-a'nın
etmeyen haber portallarından yayılan b.ır kaç lerı, sava n
dezenformasyon girişimi dışında (Ku~eybatı getınldı Ko '
l<afkasya'ya dönen Suriyeli Çerkeslere fe de- Ma}1ı:op yakı
raı6 bütçeden ayrılacak 5 milyon Ruble ya rd ım adı venlen hır lı;o
:, -) Rusya Federasyonu medyası genel olarak sunde Koso,-.ı.lılar
olçülü ve ilkelidir. huriyetı hul;unetı

-
:,,.z.:

eaııar la: t-'lll ıusm ~ 19

 ORTADOGU" TEJIY. ARA. Ş TIRMALAH IALRt'I il
crRA

. .. .

. " An<"alr, Suriy<· h,nu'-;ımda

riyetı Merkurıy " fiı ması,I< Kıyı 1Jnyıı Ş
. apsıgJ'
i:ıJ,:diğı p,, ~.
. H ·ay' ı Acl ığc • 1 ras,·, bağlı ola rak Rusya J
Nlr:ra•,yr,nu, Ç,:rk1111., 1~ı
Adıge ase, ı<ıasn ocInı
tııi ,,Jaralr ,~,'.1_trı,
ı•
Adı
(N ., )rt",l'Y ve• J<alıforn
ı ya), I<,l fl<asya'ya d/-jnüşünu r<",
ABD g
· c Hasc C'\'.
·ı• ı, ]<•miynr (iel<'nlr•re h;sın bir
.. d ..
Ur un 'den lla< • -~c' lsı.
· 11 c c . .,
rcr kl• sk rin yaşa - ıtırazı ,,Jrn,i:.'-tl
:•ğı ~:::~~:::;~,:,:;~ ,Y~:~•,n ~;:, J< ıa yı
lk Mo<,J,-ova bu Jronuda 'suc;lıun
1 1 J !am - lulr' p<,litihı .'il~
::: yor ve• Kuzey batı r1/a fi, ı
r asya <j a bulun;ın ('il.ıı
urg g d curn hurı·yeı lerı.nr! gcl en ,c · l ·
\alı'>ı N Kon ıalcn k da "Dönenlere> Yardım >urıyc i r·,·rk ,ı.rr ,
·_ .. o sorunl arı resmı duzcyd<!
. l
;'. ''\ ''r'
\ aklı na 200 b.ın Ruble katkıda bulundu, Is dt alınrnı /<ır .At · :n
.. - den (I<abardey-Balkar bu gü nk ü Rusya Fedcrac,yo
Cu m hu- nu tı,p 1
lamcy koyun
çeşitli ne de nle rle göç. ctrni<; hşi ralrları :ı/.1
..
rn c t")
. ı ıv .
"·1 1·1ugov kendi parasıyla Ma
feha e
bl'd
rına u " il<eye d"'on me lrmn t<ır n •
. .. ..
camı yaptır·dı. Vatana donuş Ko a1ı lar " ve va tan daşı1l< halrlr uo1d •
"
.. sov !ayan "ülkedaş lar yasası"
. . k lay olmadı. Bazı yer
ıçın o
.
el gorevlıler an - Suriyelı ( ,-rr::,
layışsız davrandı. Farklı po için işletilmiyor. Fakat, yer
litik ve k"u 1tur .. l el cumh:riyetl~
çevrelerde 150 yıl yaşama~ta bu nu n içi n tanınmış yıllık
e
~1 kayna~~a~an, kotalar var. Bir ~~~:
özellikle İslama bakışta belırg ön ce bu ko tal ar do lun ca art
ın olan ku ltu rel ırılması için cuır,.
farklılıklar dile getirildi. An hu riy et yö ne tim ler ine inisiy
atif tanındı.
cak, Kosovalıla­
rın Adıgey'den kısa sürede gid
eceklerine da ir 5.
karamsar tahminlerin aksine Su riy eli Çe rk esl er e Yardım
, Adıgey'e gelen Çabaları
yaklaşık 200 Yugoslavyalı
Çe rke ste n sad ece
30 kadarı Alrnanya'ya ve Türki Su riy e'd en Ku ze y Kafkasya
ye'ye gitti. 'ya gelen Suriye!'
Çe rke sle re yardımı esas
olarak sivil toplurı
Kuzeybatı Kafkasya'da örg ütl eri org an ize ediyor.
vatanında ka lan Çe r- Bunların başındı
kesler kendilerine yeni iş da Ka ba rde y-B alk ar To plu
alanları yarattı­ m Derneği "Pe-
lar. Rusça öğrendiler, gençle rit" geliyor. So n bilgilere
r Adıgey De vle t rit dern göre, 1800 kişi Pe-
Üniversitesi'nde eğitim aldıla eğinden davetiye tal
r. 1990'1ı yıllar­ da ep etti. Bunlar-
dan itibaren Türkiyeli, Suriy n 1.2 50 'sin in tal eb i karşılana
eli ve Kosovalı bekliyor. bildi, diğerler:
Çerkeslerin vatana dönüş tec Da ve tiy ele rin hazırl anabilmes
rüb esi gö ste rdi ön ce tal ep te i için
ki, diaspora Çerkeslerinin Ru bulunanların pasaport
sya Federasyonu ları Ar ap ça kop ya-
gerçekliğine uyum sağlay da n Rusçaya çevriliyor. Baş
amayacakları iddiası formla vurt
doğru değil. Birincisi, Kuz rı Gö çm en Da ire si'n
eybatı Kafkasya'ya çıkıyor. de n bir ay so ~
An ca k, he r davetiye için 500
dönen Çerkesler yasalara uy
uyorlar ve ke n- do lar ) öd em ek ger ru~ le !ı,
dilerini kabul eden devlete ektiği için bürokrası çile·
sadık oluyorlar. sin e ek on om ik zo rlu
Uzmanla r. tarafından eskide kla r da ekleniyor. Dav~-
n beri altı çizilen tiyesi eli ne geçtiği
Ç.erk_eslerın bu özellikleri, onl ha lde yol parası olmadı~
arın or ta ve ye - içi n Su riy e'd en çıkama
nıçağlarda Polonya'da ve Osma yanlar çok. Gelenle°'.1
nlı Devleti'nde ise kir a ve ye me k gid . . k
gu:betçi-savaşç ı olarak baş erl erınm arşı !anması ,e
arılı olmalarını kalıcı me ka nla ra yer •
saglad ı. Günümüzde ise mu leştırı·ı mesı· so runları vat
. • ha c·ır 1erı. t
larının Israil, Türkiye ve Sur n oru n-

1erı. ne ve ord · ı·ye g"uven 1ı.1< gu.. ç- Eylül 20 12 itibarıyle Surıye . 'd l(uzt ybatı
ularına ideal şel 'ld en .ı,ısı
• . · <ı e en teg re ol- Kafkasya'ya gelen Çerkes lerı· n toplam
malarını saglıyor. Iki .
s•
t''nd
.. nc isi ge . d" k' 42 0 kişidir. Kaba rdey-Balk C hurıye ı e
seye yuk olmuyorlar. Be•rabrı on cn 1er ım ar. _um . ı\dıge)
Kafl<asyalı Çerke slerin hen ... erlerinde K 37 0 kişi bu lun uy or.
• . 1.
Dıgcrle\ı ryunı ,t
.. .
ı ş lecrubel erıni getiriyorl uz sa 1ıp olmadıgı
uz c_ y Cu mh uri ye ti'n c gön der ildı. Sanaokar-ılJfll .
ra fınd an açılan , . . ar· c·,erı. d on "
cn
ote lle rde kalıyorlar ve tum .. ıde
g rlcı
I f hı
• dış klı niklcri 1 .
lcr ta
yo r. · ı k"
Bu nla rda n 49 aı c, oy de l eı!er
, ··t1 l)crn ee,-
magazalar, fastfood lipi küç", <uru lemızlcme
. .. . tarafından salın alınan , !ere ycı 1e
. şmeyi ı, ~J:
vu1< elı uretımi yapan kücü u c res tor an lar ta 1 ' ev
9 aile I re yerleş tı·
. r b . k l, .· ·I . : . bu l c•lli ve ku ra so nu cu ev e ~a
l<ım ıa esıs er, . yapı
rıkaları, yabancı dil Evler için iki uygun la k sı Lle oderne rıaıı:e
r
· f' .. "ı- • gıysı •
<lı
mşaat ırmaları Mayk ogr d rıkaO
·11 · op'la N ctı .
m okulları
, ' başlayacaklar. 5 yıldan .. cc ev erı Y l1na·
on
leştı < erı oylerde k" 1 • ger
istihdam' a çı 1<la ve ycr- Kafkasya'yı ter k ed en 1er den evJ erı i a
1 1
a an arı yaratıyor.
cak .

20 ORSAM
Rapor No: 130, Kasım 2012
 "' ~Tıro ,-e ,ize suresının uzanlına­ Kabard ey-Bal kar Cumhunyeti'nın ba ken ı
~~ ,c agu- iş;elen bürokı-ası}e
=- -......,....,r=
s.. :.--:,::rj Nalçık'tan lnaıle yerleşen Çene drl'\tu ık­
e"\c başlandı. •, atana donen
LUL~ tor Lihtma n, 6 Ağu,to ta fuaıl h kumetJ "
:~ı:.un sansının artmaS I Sun,ec le olar-
lsraıllı <;erl-.aler ve dunyanın çcı,ıtJı ul
.__o-= ~ ~:d.ı...~e, e sonlanacağına L"ll-
nnden srvil toplum orgutu tem r ılerın n
~ ' ~ Ğ~ ve bırn da ,erleştiklen mektu bunu u1;3şurdı. Mektu pta Surıyelı (,..er-
~ e ,~anın sürdw me olanaklarına keslen n lsrail e kabul edilme:sı ·W!ği d" yer
alıyordu.

Celbs en de Sum--ecie }-aşa,-an sm·-

-...Jb\c
ABD'deki Çerkeslerın çoğu Sunye k_oLPJılı­
,;::_-c,.
,.rck:n :.cm hareke te gectile L ~1er-
dir ~~ y~~ olarak , ·ev, Jerı;ey'de ya4, yorfar.
•-t·--aa
~~'
bulu....ın Kafkas Dernek leri 1%1 <le Jsrail Golan ı it;gal ettiğinde ABD ta-
~~~ n.... KAl-ft .D ,-ardım toplanması
rafından vatandaşlığa kabtıJ edildiler. ABIYd"
• ~ ba•:fam KAFFED ,·etkili len var olan Cerkes Derneği dışında 20Ufda a-
S=RGf $1 Cerhs lerin Ğ.urumıı Y-e }-apılabile­
sip Founda tion'u kurdum : 2012'de bir h_"'Yet-
~ - sunda Rusva _Fecer,,,.s,.-onu Anka- le New Jersey senatö ru (demokrat) F.<>bert
~ B.:: ~ \1a.ci.ınür h.ıncJ\-ski ile iki kez lı.ienendes1e göru.~ rek tehlike altında bulu-
: • ~c; - ""1" Gorosmeci.e Surh·e li Cerkes lere
nan Suriye Çerkes lerine insani yardım ç.ag-
::.~ feıi.erasron.u, ~c.. ... -.-~ olan ülke- nsınd.a bu!_undular.. Ayrıca, şu arufa ABD'de
G2S r...sası:-:..,ı ID"??la;m12sı. Kaha:-c:.e-·-Balkar bulunan,, Urdün ve Türkiye'deki kamplarda
c:-~; :;.e verilen ve su an& <::olmuş kalan ve Suriye'de askeri hareka t bö gelerinde
de -G!) kisilik ~-ılhk k o ~ ~"'llması. yaşayan Suri)reli ÇerJ:e.Slere, P.BD'nin sığınma
S: tt'l"e ::~ K ~ K::.ike.sra"ra gra:ıek is- sağlaması istendi . Senatö r Menende<5 24 saat
..e,. =-- "'!'i:::-n 52'\G.S Ğ."'.ın!C11!il'.! göz önfine ala- içinde Beyaz Saraya resmi bir mektup gôr-
ra:: ,ize &Pii,..~ n-.uru.."'il harçlannın derere k Barak Olrcuna"dan .ABIYde ouluna n
c..---.;:-.;:-sı, Kosm-:c. ÔI-~r 'ie oldt;:,6-u gfui Surire vatanc!a.şlanna hemen yardım edilme-
~-<ieı T<2 c-0::-..mek i.sre-en :erin cönüşünün sini, •Birles:ik De,,ietler'e göç eden Suriye va-
~ ~er<:.S \'Oii'.! taaın&n bir an önce tandaşiannın geçici korum a statüsti (Tempo-
.,;;~,:.-;; -,29 ~~ ilealmiştir. ı-aıy Protec-.ed Status) alarak ülkede kalabil-
melerin i" istedi Obama da senatör ün Suriye
:'"'--=kne'.:'t: shil i=.isiyatif ~.!p~ , da. sorunu Çerkes leri için Amerik an koruması iste'}en
~ - _n,a i _.,, .!..--rn2.'\ a 1,-önelik faaliye tler yü- rnekXl!bwıa olumlu yanıt verdı. Fakat. Sun-
: - ccl.a Çerk..~·a Plztfor m~ i:9:)·eleri 23 Ey- yeli Çerkes lerden akrabalık ilişkisi kanalıyla
2f.12c~ 1Eooye'ce u.ç td.e: (İstanbuL .Anka- gidenle r dışında ABD'ye yoğun bir foııelun
?' ~..cız ra 1.-e Berlin"de eşz.amanlı gösteri ler yoktı.ıL
• .l1.er-..:€'\·era; R!_S)a. Federa syonc ~iç ili-
p e lo/.".soınsLldan öntm.ce Seriye Çerkes le- Suriye'den alınan wn bilgilere göre ıse, ço-
~ ~ döruru: hakkının sağlanması ğunluğu kentlerde yaşa)"aD Fakat. kb}ieri )ie
c "'getir~iler_ Aynca , vemek ve ben- de bağlantısı olan Çeri.esler, çatışmalann şuf­
2.Eı1 o--..ga:-.:zas;-onlarla yardım trıplanma)'a ça- detlendiği yerlerde kö)ien ne sığınJ) otlar. fa-
<..rl?..r. kat, köyler buyü:k nüfusu banndımıal-u guç-
lük çekivor. Genelde muhali f guçler kentlerde
...- e'~- 1--..tJJtplar~ bilindiği kadarıyla. olduğu 'içın köyler korumasız ve katLamlar
t:rltrde ~ bul Jnmuyor. Sınıra yakın şe- daha ağır oluyor. Fakat, ıki tarafın da saklın­
~ kiralık ev tutan veya akraba lanrun lan şımdi} e kadar dogrud an Çe~ en hedef
c~e rt_, ~ olduğu btliniyor. Özellikle, almadı
c:l,; n ) asadığı ve Suriyeli Çed:e$1erle
cı.g}ı akrabalık bağlarına sah.ip olan Hatay'a Suriye'de havayoluyla sadece Lubnan a dı
eyba~nlı ilçesine gelenle r daha fazladır. lebılıyoı: Ordun ve Turkı}eye hau kor doru
.:~-! nJı Y-nes Derneğı ıurkiyeye gelenle re kapalı Karayoluyla kom u ulkelere geçmek
otg.ıniz:.:.syrnuı için aktif olarak çalı~ı- ıse o:ı..eUıkle 1 uık ye'ye )-akın ba gelercle çauş­
malar şıddedendiği ıçın buyuk nsk ta.Jıyor

ORSAf.
Rafl'k1 30 bsaı2912 21
 ORTADOGU STRATEJiK ARAŞTIRM_ALAR MERKEZi •••
DİPNOTLAR ~
oz olım dığer Kafkas halkları da (Aba7a, Oset, Çeçen ve Dağısta
Suriyo'no yıışayon vo rıııfıısIarı • rıMaı, ~
1.;rs oııııak adlaııdırılınııktad;:·111unun Hııvrıın bölgesine 1711 ve 1860 yıllarında Lübnan'darı _
Sıırll'tJ'ııın 9 ,ııu:ıyhıttısındo 9oÇ ~
2
Dıırzill'f \'t'ıleşnıiştır. . (AVPR) (Rusya Dış Politika Arşivi) . F lstanbul Elçiliği. Op. 517 (2) O
3 Aılıiı• Vn,,şıwy rnııtıl<I Hossı1 . . 1127'
5..1 . · I f.'I fiği Op 517 (2). D 804. L. 18
'1 A\'l'R 1· l 5 ııınbıı Ç ç~es· sür~ününün korkunçluğunu anlatan çok sayıda yayınlanmış ve ya'fı"'•-
5 Avrupalı olçılorın er ....,,ır.
11nıları vardır. G.. "' ·h· A kara• 1988• s· 150·
· Gö Kuzey Kafkasyalıların oç ,arı I n
6 Avdenıır, luet, ç. 517 (2) D 1125 L 20
; A\'PR. F. lstanbul'daki Rusya Elçiliği. Op. · · · . .
8 A\'nı )'erde.
9 Mnı yerde. L. 34, 70. .. . . . .
10 Ceraş ve Kerak bugün Urdun sınırları ıçındedır.
11 AVPR. F Politarhiv. Op. 482. D 760. L. 18. . . .
De Proux. LesTcherkesses. il La France Mediterraneene et Afrıcaıne. Parıs, 1938. Fasc. 4 ?. 46 _
12
13 Hamidiya 1903 yılında Kabardey Çerkesleri tarafından kuruldu. Zamanla terk
edildi ve Araplar y ~
14 Sandanıya Çeçenler tarafından kuruldu, fakat sonradan Araplar yerleşti.__
1s izzet Aydemir'in Suriye Çerkesleri ile ilgili bahsi geçen yazısı Kafkasya Kulturel Dergi'de yayınların;..,.
4, Sayı:15, 1967) .
16 AVPR. F. Politarhiv. Op. 482. D. 762. L. 52.
17 Golan Tepeleri'nin 1967'de İsrail tarafından işgal edilmesiyle burada yaşayan Çerkesler Şam·a ~e A3:
yerleştiler. ..
1a 19. yüzyılda Osmanlı Devleti'nin eyaleti olan bugünkü Suriye ve Urdün'ün sı~ırları Birinci Dünya Savaş;~
sonra çizildi. Burada adı geçen aynı bölgeye yerleşmiş köylerden bazıları Urdün sınırları ıçınde kaıc
19 Zakariya Ahmed Vasfi. Ar-rif as-Suri. Şam 1957. s. 480-484. (Suriyeli coğrafyacı ZakarıyaAhmed ıı 1 ~
ne göre 1950'Ierin ortasında Kuneytra şehrinde ve çevresindeki 12 köyde 14.161 Çer•,.;es yaşıyordu.\
20 "KÇC Çerkes Kongresi, Suriye Çerkesleri'nin Anayurda Transferi İçin Medvedev·e Çağrıda Buıurıd~• ııwı
kafkasevı.com, 6 Aralık 2011.
21 "Çerkes Kongresi Suriye Adlgelerlnin Transferini İstedi", www.kafkasevi.com, 4 Ocak 2012.
22 "Suriye Çerkesleri Zor Durumda", www.kafkasevi.com, 1 Şubat 2012.

22 < >P \AM

Rapor Ho· 130, Kıısım 2012