K

Bagamat Don Rafael, ang tawag sa ama ni Ibarra. Hindi

siya ang Kinikilalang makapangyarihan kahit na siya
ang pinakamayaman. Pero,siya ay iginagalang at halos
lahat ng mga tao ay mayroong pagkakautang sa kanya.
A
Sa kabila ng kabusilakan ng kanyang damdamin, siya B
ay kinalaban ng magkaroon ng usapin at ni wala pa
ngang kakampi. Ang San Diego ay maihahalintulad sa A (11) Ang Mga
Roma at Italya sa mahigpit na pag-aagawan sa
kapangyarihan pamunuan ng bayan. Ang mga ito ay N Makapangyarihan

A
sina Pare Bemardo Salvi, isang payat at batang
pransiskano at siyang pumalit kay Padre Damaso. Payat
siya sapagkat mahilig siyang mag-ayuno. Kung
ihahambing siya kay Pari Damaso, siya ay mabait at
T
maingat sa tungkulin. A
 K
Ang sementeryo ng San Diego ay nasa kalagitnaan ng
isang malawak na palayan at may bakod na lumang
pader at kawayan. Lubhang napakakipot ng daang
A
patungo rito. Ito ay maalikabok kung tag-araw at
nagpuputik naman kung tag-ulan. Sa ibang bahagi ng B
libingan, may dalawang tao ang humuhukay ng
paglilibingan na malapit sa pader na parang babagsak A (12) Araw Ng Mga
na. Ang isa ay dating sepulturero at ang isa naman ay
parang bago sapagkat hindi siya mapakali, dura ng dura N Patay
sa lupa at panay ang hitit ng sigarilyo. Sinabi ng
naninigarilyong lalaki sa sepulturero na lumipat na sila
A
ng ibang lugar sapagkat sariwa at dumudugo pa ang T
bangkay na kanyang hinuhukay. Hindi niya matagalan
ang gayong tanawin. A
 K
Dumating si Ibarra sa libangan at hinanap ang puntod
ng ama- si Don Rafael. Kasama niya ang isang
matandang utusan niya. Sinabi ng matanda kay
Ibarra, na si Kapitan Tiyago ang nagpagawa ng nitso ni
A
Don Rafael. Ito anya ay tinaniman niya ng mga B
bulaklak ng adelpa at sampaga at nilagyan ng krus.
Nakita nina Ibarra at matanda ang sepulturero. Sinabi A (13) Mga Unang
nila ang palatandaan ng libingan ni Don Rafael.
Tumango ang tagapaglibing. Pero, nasindak si Ibarra N Banta Ng Unos

A
ng ipagtapat ng sepulturero na kanyang sinunog ang
krus at itinapon naman ang bangkay sa lawa dahil sa
utos ni Padre Garrote. Higit umanong mabuti na
mapatapon ang bangkay sa lawa kaysa makasama pa
T
ito sa libingan ng mga intsik. A
 K
Si Pilosopo Tasyo ay dating Don Anastacio. Siya ay laging
laman ng lansangan, walang tiyak na direksyon ang kanyang

A
paglalakad. Nang araw na iyon ay dumalaw din siya sa
libingan upang hanapin ang puntod ng nasirang asawa. Ang
pagkakilala kay Tasyo ng mga mangmang ay isang taong may
toyo sa ulo o baliw. Anak siya ng mayaman. Pero, dahil sa
B
katalinuhan niya ay pinahinto sa pag-aaral mula sa
dalubhasaan ng San Jose. Natatakot kasi ang kanyang ina, na
A
(14) Si Pilosopo
dahil sa pagtatamo niya ng higit na mataas na kaalaman,
baka makalimutan niya ang Diyos. Isa pa, gusto ng kanyang
N Tasyo
ina na siya ay magpare. Pero,hindi niya ito sinunod at sa
halip ay nag-asawa na lamang siya. Gayunman, pagkaraan ng
A
isang taon, namatay ang kanyang asawa. Inukol na lamang ni
Tasyo ang sarili sa pagbabasa ng mga aklat hanggang sa
T
mapabayaan niya ang kanyang mga minanang kayamanan.
A
 K
Parang plegarya ang tunog ng kampanang binabatak ng
magkapatid na sakristan na sina Crispin at Basilio. Sila ang

A
kausap kanina ni Pilosopo Tasyo at sinabihan ng sila ay
hinihintay ng kanilang inang si Sisa para sa isang hapunang
pangkura. Sa anyo ng hitsura ng magkapatid mapagsisino na
sila ya hilahod sa hirap. Sinabi ni Crispin kay Basilio ng kung
B
kasama sila ni Sisa. Disin sana, siya ay hindi
mapagbibintangang isang magnanakaw. At kung malalaman
A
(15) Ang Mga
ni ni Sisa na siya ay pinapalo, tiyak hindi papayag ang
kanilang ina. Ang anyo ng pangamba sa mukha ni Crispin ay
N Sakristan
nababakas. Idinadalangin na sana magkasakit silang lahat.
Ang suweldo lang kasi ni ay dalawang piso sa isang buwan.
A
Minultahan pa siya ng tatlong beses. Pero, hindi pumayag si
Basilio sapagkat walang kakainin ang kanilang ina. Isa pa ang
T
katumbas ng dalawang onsa ay P32.00. lubh ang mabigat ito
para kay Basilio.
A