Buod ng Noli Me Tangere (Kabanata 19 – 25)

Kabanata 19 – Mga Kapalaran ng Isang Guro

Kahit na dumaan ang malakas na bagyo,ang lawa ay hindi gaanong

nabagabag. Palibhasa ito ay napapaligiran ng mga bundok. Sa tabi ng lawa, nag-uusap sina
Ibarra at ang binatang guro. Itinuro ng guro kay Ibarra kung saang panig ng lawa itinapon ang
labi ni Don Rafael. Sang –ayon sa kanya, kasama si Tenyente Gueverra nuong itinapon ang
bangkay. Wala siyang tanging magawa nuon kundi makipaglibing.

Malaki ang utang na loob nito kay Don Rafael. Nuong bagong salta ito sa San Diego,
ang Don ang tumustos sa kanyang mga pangangailangan sa pagtuturo. Sinabi ng guro kay
Ibarra na ang malaking suliranin niya at ng mga mag-aaral ay ang kakulangan ng magagastos.

Malaki ring problema anya, ang kawalan ng pagtutulungan ng mga magulang at mga
taong nasa pamahalaan. Lumilitaw na hindi ang lahat ng mga pangangailangan ng mga batang
nag-aaral na katulad ng mga libro na karaniwang nasusulat sa wikang Kastila at ang
pagmememorya ng mga bata sa mga nilalaman nito. Dahil din sa kakulangan ng mga bahay-
paaralan, ang klase ay ginaganap sa silong ng kumbento sa tabi ng karwahe ng Kura. Nasanay
ang mga bata na bumasa ng malakas. Ito ay nakakabulabog sa kura, kaya nakakatikim ng
sigaw, at mura ang mga bata at guro.

Nabanggit din ng guro kay Ibarra na dahil sa pagbabagong kanyang ginawa, madaling
natutuhan ng mga mag-aaral ang wikang Kastila. Pero siya ay nilait ni Pari Damaso sa
pagsasabing ang wikang Kastila ay hindi nababagay sa katulad niyang mangmang. Ang
kailangan lamang niyang matutuhan ay Tagalog.

Ipinaris pa siya ni Pari Damaso kay Maestro Circuela, isang guro na di marunong
bumasa ngunit nagtayo ng eskwela at nagturo ng pagbasa sa kanyang mga estudyante. Labag
man sa kanyang kalooban, wala siyang magawa kundi sumunod kay Pari Damaso. Pero, nag-
aral din ang guro ng wikang kastila para sa kanyang pansariling interes.

Sobra ang pakialam ni Pari Damaso sa guro. Nang huminto ang guro sa paggamit ng
pamalo sa pagtuturo, siya ay ipinatawag ng kura upang ipabalik sa kanya ang pagagmit ng
pamalo saspagkat mabisa ito sa pagtuturo. Tumututol man sa kanyang kalooban, sumunod din
siya saspagkat mismong mga magulang ay napahinuhod ni Pari Damaso na ibalik ang pamalo
sa pagtuturo. Dahil sa naging sukal sa kalooban ang pagtuturo, nagkasakit ang guro. Nang ito
ay gumaling at bumalik sa serbisyo, kakarampot na lamang ang kanyang tinuturuan. Sa
kanyang pagbabalik, nagkaroon ng bagong Kura. Hindi na si Pari Damaso. Nabuhayan siay ng
pag-asa. Sinikap niyang isalin sa wikang Tagalog ang mga aklat na nasusulat sa wikang
Kastila.

Bukod dito, dinagdagan niya ang mga aralin sa katesismo,pagsasaka,kagandahang asal

na hango sa Urbanidad ni Hustensio at Felisa at sa Kasasysayan mg Pilipinas. Pero, sa lahat ng
mga araling ito dapat unahin ang pagtuturo ng relihiyon, ayon sa mga bagong kura nang
ipatawag niya ang guro. Nagkomit si Ibarra na tutulungan niya ang guro sa pamamgitan ng
pulong sa tribunal na kanyang dadaluhan sa paanyaya ng Tinyente Mayor.

Kabanata 20 – Ang Pulong sa Tribunal

Ang tribunal ay isang malaking bulwagan na siyang pinagtitipunan at lugar na

pulungan ng mga may kapangyarihang mga tao sa bayan. Nang dumating sina Ibarra at ang
guro, nagsissimula na ang pagpupulong. May dalawang pangkat na nakapaligid sa mesa. Ito
ay binuo ng dalawang lapian sa bayan. Ang conserbador ay pangkat ng mga matatanda. Ang
isa naman ay pangkat ng mga liberal na binubuo ng mga kabataan. Ito ay pinamumunuan ni
Don Felipo. Pinagtatalunan nila ang tungkol sa pagdaraos ng pista ng San Diego. May labing
isang araw na lamang ang nalalabi at pista na. Tinuligsa ni Don Felipo ang Tinyente Mayor at
Kapitan dahil malabo pa ang mga paghahanda sa piyesta.

Kung saan-saan napunta ang kanilang pulong. Nagsalita pa si Kapitan Basilyo,isang

mayaman na nakalaban ni Don Rafael. Walang binesa at walang kawawaan ang talumpati
niya. Dahil dito,isinahapag ni Don Felipo ang isang mungkahi at talaan ng mga gastos. Ang
mungkahi niya ay magtayo ng isang malaking tanghalan sa liwasang bayan at magtanghal ng
komedya sa loob ng isang linggong singkad. Ang dulaan ay nagkakahalaga ng P160.00
samantalang ang komedya ay P1,400 na tig-P200 bawat gabi. Kailangan din ang mga paputok
na paglalaanan ng P1,000. Binatikos si Don Felipo sa kanyang mga mungkahi, kung kaya’t
iniatras niya ang mga ito.

Sumunod na nagpananukala naman ay ang Kabesa na siyang puno ng mga

matatanda. Ang kanyang mungkahi (1) tipirin ang pagdiriwang (2) walang paputok (3) ang
magpapalabas ng komedya ay taga San Diego at ang paksa ay sariling ugali upang maalis ang
mga masamang ugali at kapintasan.

Nawalang saysay din ang panukala ng Kabesa sapagkat ipinahayag ng Kapitan na tapos
na ang pasya ng Kura na tungkol sa pista. Ang pasya ng Kura ay ang pagdaraos ng anim na
prusisyon, tatlong sermon, tatlong misa mayor at komedya sa Tundo. Ito ang gusto ng Kura,
kaya sumang-ayon na lamang ang dalawang pangkat.

Nagpaalam si Ibarra sa guro at ipinaalam na siya’y pupunta sa ulumbayan ng lalawigan

upang lakarin ang isang mahalagang bagay.

Kabanata 21 – Kuwento ng Isang Ina

Lito ang isip na tumatakbong pauwi si Sisa. Matindi ang bumabagabag sa kanyang isip,
ang katotohanang sinabi sa kanya ng kawaksi ng Kura. Para siyang tatakasan ng sariling bait
sa pag-iisip kung paano maiililigtas sina Basilio at Crispin sa kamay ng mga Sibil. Tumindi ang
sikdo ng kanyang dibdib nang papalapit na siya sa kanyang bahay ay natanaw na niya nag
dalawang Sibil na papaalis na. Saglit na nawala ang kaba sa kanyang dibdib. Hindi kasama ng
mga sibil ang isa man sa kanyang anak.
 Gayunman, sa sumunod na sandali, muling sinakmal ng matinding pangamba si
Sisa. Nang makasalubong niya ang dalawang Sibil. Pilit na tinatanong siya kung saan niya
diumano itinago ang dalawang onsang ninakaw ng kanyang anak. Pilit na pinaamin din siya
tungkol sa paratang ng Kura. Kahit na magmamakaawa si Sisa, hindi rin pinakinggan ang
kanyang pangangatwiran. Hindi siya pinaniwalaan ng mga Sibil. At sa halip pakaladkad na
sinama siya sa kuwartel.

Muling nagsumamo si Sisa, pero mistulang bingi ang kanyang mga

kausap. Ipinakiusap ni Sisa na payagan siyang mauna ng ilang hakbang sa nga Sibil habang
sila ay naglalakad patungong kuwartel kapag sila ay nasa kabayanan na.

Pagdating nila sa bayan, tiyempong katatpos pa lamang ng misa. Halos malusaw sa

kahihiyan si Sisa. Kaagad na ipinasok siya sa kuwartel. Nagsumiksik siyang parang daga sa
isang sulok. Nanlilimahid at iisa ang kanyang damit. Ang buhok naman ay daig pa ang
sinabungkay na dayami. Gusot-gusot ito. Ang kanyang isip ay parang ibig ng takasan ng
katinuan.

Sa bawat paglipas ng sandali, nadagdagan ang kasiphayuan ni Sisa. Magtatanghali,

nabagbag ang damdamin ng Alperes. Iniutos na palayain na si Sisa. Ngunit hinang hina na
siya. May dalawang oras din siyang nakabalandra sa isang sulok.

Painot-inot na naglakad si Sisa hanggang sa muli siyang makarating sa kanyang

bahay. Dagling umakyat siya sa kabahayan . Tinawag ang pangalan ng mga anak. Paulit-ulit,
parang sirang plaka. Ngunit hindi niya ito makita, kahit na panhik panaog ang ginawa
niya. Tinungo niya ang gulod ,at sa may gilid ng bangin. Wala ang kanyang
hinahanap. Patakbo siyang bumalik sa bahay.

Natapunan niya ng pansin, ang isang pilas ng damit ni Basilio na may bahid ng
dugo. Hawak ang damit, pumanaog siya ng bahay at tiningnan sa sikat ng araw ang pilas ng
damit na nababahiran ng dugo. Nilulukob ng matinding nerbiyos ang buong katawan. Ano na
nag nangyari sa kanyang mga anak. Hindi madulumat ang nararamdaman niyang
kasiphayuan.

Naglakad-lakad siya kasabay ng pasaglit-saglit na pasigaw ng malakas. Ang banta ng

pagkabaliw ay unti unting lumalamon sa kanyang buong pagkatao.

Kinabukasan, nagpalaboy-laboy sa lansangan si Sisa. Ang malakas na pag-iyak,

hagulgol at pagsigaw ay nagsasalit at kung minsan ay magkasabay na ipinakita ang kanyang
kaanyuan. Lahat ng mga taong nakakasalubong niya ay nahihintakutan sa kanya.

Kabanata 22: Mga Liwanag at mga Anino

Magkasamang dumating si Maria at ang kanyang Tiya Isabel sa San Diego para sa
pistang darating. Naging bukambibig ang pagdating ni Maria sapagkat matagal na siyang hindi
nakakauwi sa bayang sinilangan. Isa pa, minamahal siya ng mga kababayan dahil sa
kagandahang ugali, kayumian at kagandahan. Labis na kinagigiliwan siya. Sa mga taga San
Diego, ang isa sa kinapapansinan ng malaking pagbabago sa kanyang ikinikilos ay si Padre
Salvi.

Lalong pinag-usapan si Maria, nang dumating si Ibarra at madalas na dalawin ito.

Sinabi ni Ibarra kay Maria na handa na ang lahat para sa gagawin nilang piknik kinabukasan.
Ikinatuwa ito ni Maria sapagkat makakasama na naman niya sa pamamasyal ang kanyang
dating kababata sa bayan.

Ipinakiusap ni Maria sa kasintahan na huwag nang isama ang Kura sa lakad nila
sapagkat magmula ng dumating siya sa bayan nilulukob siya ng pagkatakot sa tuwing
makakaharap niya ang Kura. Malagkit kung tumingin ang kura kay Maria at mayroong ibig
ipahiwatig ang mga titig nito. Kung kaya, tuwirang hihingi ni Maria kay Ibarra na huwag ng
isama sa pangingisda si Padre Salvi.

Pero, sinabi ni Ibarra na hindi niya mapagbibigyan ang kahilingan ni Maria sapagkat
yaon ay lihis sa kagandahang-asal at kaugalian ng mga taga- San Diego.

Naputol ang kanilang pag-uusap ng biglang dumating si Padre Salvi. Humingi ng

paumanhin si Maria sa dalawa at iniwanan ang mga ito sa pagsasabing masakit ang kanyang-
ulo.

Inanyayahan ni Ibarra si Padre Salvi na sumama sa kanilang piknik. Inaasahan iyon ng

Kura, kaya na kaagad na tinanggap niya ang paanyaya.

Laganap na ang dilim ng magpaalam si Ibarra na uuwi na. Sa daan, nakasalubong niya
ang isang lalaki na dalawang araw ng naghahanap sa kanya. Hiningi ng lalaking nakasalubong
ni Ibarra ang tulong nito tungkol sa kanyang problema sa asawa at mga anak.

At sabay na nawala sa pusikit na dilim sina Ibarra at ang lalaki.

Kabanata 23: Pangingisda

Madilim–dilim pa nagsigayak na ang mga na ang mga kabataan,kadalagahan at ilang

matatandang babae na patungo sa dalawang bangkay nakahinto sa pasigan. Ang mga
kawaksing babae ay mayroong sunung-sunong na mga bakol na kinalalagyan ng mga pagkain
at pinggan. Ang mga bangka ay nagagayakan ng mga bulaklak, mga iba’t-ibang kulay na
kagaya ng gitara, alpa, akurdiyon at tambuli.

Si Maria Clara ay kaagapay ang mga matatalik nitong kaibigan na sina Iday, Victorina,
Sinang at Neneng. Habang naglalakad masaya silang nagkukuwentuhan at
nagbibiruan. Paminsan-minsan ay binabawalan sila ng mga matatandang babae sa
pangunguna ni Tiya Isabel. Pero, sige pa rin ang kanilang kuwentuhan.

Nagtig-isang bangka ang mga dalaga sapagkat lulubog daw ang kanilang
sinasakyan. Dahil dito,mabilis na lumipat ang ilang kabinataan sa bangkang sinasakyan ng
mga dalagang kanilang pinipintuho. Si Ibarra ay napatabi kay Maria. Si Albino ay kay
Victoria. Natameme sa pagkakagulo ang mga dalaga .
 Ang piloto o ang sumasagwan sa dalawang bangkang para umusad sa tubig ay isang
binatang may matikas na anyo, matipuno ang pangangatawan, maitim, mahaba ang buhok at
siksik sa laman. Ito ay si Elias.

Habang hinihintay na maluto ang agahan, si Maria ay umawit ng Kundiman. Balana ay

hindi nakaimik. Sinabi ni Andeng na nakahanda na ang sabaw para sa isisigang na isda.

Ang mga nagpipiknik ay nasa may baklad na ni Kapitan Tiyago. Ang magbibinatang
anak ng isang mangingisda ay namandaw sa baklad. Ngunit, kaliskis man ng isda ay walang
nasalok.

Si Leon na katipan ni Iday ang kumuha ng panalok. Isinalok ito. Ngunit, wala ring
nahuling isda. Sinabi na ang kawalan ng isda sa lawa ay dahil sa buwaya. Agad na lumundag
si Elias. Sigawan ang mga babae na baka mapahamak ito. Pero, pinayapa sila ng ilang mga
kalalakihan sa pagsasabing sanay si Elias na humuli ng buwaya.

Ilang saglit lang, nahuli na ni Elias ang buwaya. Pero higit na malakas ang buwaya,
nagagapi si Elias. Dahil dito, kumuha ng isang punyal si Ibarra at lumundag din sa
lawa. Hindi hinimatay si Maria Clara sapagkat ang mga ‘dalaga noon ay hindi marunong
mahimatay.’

Biglang umalimbukay ang pulang tubig. nLumundag pa ang isang anak ng

mangingisda na may tangang gulok. Pamayamaya’y lumitaw sin a Ibarra at ang piloto o si
Elias na dahil iniligtas siya ni Ibarra sa tiyak na kapahamakan, utang niya ang kanyang buhay
dito.

Natauhan mula sa pagkapatda si Maria ng lumapit sa kanya si Ibarra. Nagpatuloy ang

mga magkakaibigan sa pangingisda at nakahuli naman ng marami. Nagpatuloy sila sa gubat
na pag-aari ni Ibarra. Nananghalian sila sa lilim ng mayatabong na punongkahoy na
tumutunghay sa batisan.

Kabanata 24: Sa Gubat

Pagkatapos na makapagmisa ng maaga si Pari Salvi, nagtuloy ito sa kumbento upang

kumain ng almusal. May inabot na sulat ang kanyang kawaksi. Binasa niya ito. Kapagdaka’y
nilamutak ang liham at hindi na nag-almusal. Ipinahanda niya ang kanyang kaerwahe at
nagpahatid sa piknikan.

Sa may di–kalayuan, pinahinto niya ang karwahe. Pinabalik niya sa

kumbento . Namaybay siya sa mga latian hanggang sa maulinigan niya si Maria na
naghahanap ng pugad ng gansa. Naniniwala ang mga dalaga na sinuman ang makakita ng
pugad upang masundan niya at makita parati si Ibarra nang hindi siya makikita nito.

Tuwang-tuwa si Pari Salvi sa panood sa papalayong mga dalaga. Nais niyang sundan
ang mga ito. Pero, ipinasya niyang hanapin na lamang ang mga kasama nito. Nang punahin
ng mga kasama nito tungkol sa sa kanyang galos, sinabi niyang siya ay naligaw.
 Pagkaraang makapananghali, napag-usapan nina Padre Salvi ang taong
tumatampalasan kay Padre Damaso na naging dahilan ng pagkakasakit nito. Kamala-mala,
dumating si Sisa. Nakita siya ni Ibarra, kaya kaagad na iniutos na pakainin ito. Ngunit, mabilis
na tumalilis si Sisa.

Napunta ang usapan sa pagkawala nina Crispin at Basilio, mga sakristan ni Pari
Salvi. Naging maigting ang pagtatalo nina Pari Salvi at Don Felipo sapagkat sinabi ng Don na
higit pang mahalaga sa Kura ang paghahanap sa nawawalang onsa kaysa sa kanyang dalawang
sakristan.

Namagitan na si Ibarra sapagkat magpapangana na ang dalawa. Sinabi niya sa mga

kaharap na siya na ang kukupkup kay Sisa. Kadagdaka’y nakiumpok na si Ibarra sa mga
nagsisipaglarong biinata at dalaga na naglalaro ng Gulong ng Kapalaran. Nagtanong si Ibarra
kung magtatagumpay siya sa kanyang balak. Inihagis niya ang dais at binasa siya ang sagot na
tumama sa: Ang pangarap ay nanatiling pangarap lamang. Ipinihayag niyang
nagsisinungaling ang aklat ng Gulong ng Kapalaran.

Mula sa kanyang bulsa, inilabaas niya ang isang kapirasong sulat na nagsasaad na
pinatibay na ang kanyang balak na magtayo ng bahay-paaralan. Hinati ni Ibarra ang sulat, ang
kalahati ay ibinigay kay Maria at ang natitirang kalahati ay kay Sinang na nagtamo ng
pinakamasamang sagot sa kanilang paglalaro. At iniwanan na ni Ibarra sa paglalaro ang mga
kaibigan.

Dumating si Pari Salvi. Walang sabi-sabing hinablot ang aklat at pinagpunit-punit

ito. Malaking kasalanan, anya ang maniwala sa aklat sapagkat ang mga nilalaman nito’y
pawang kasinungalingan. Nabanas si Albino at sinabihan ang Kura na higit na malaking
kasalanan ang pangahasan ang hindi kanya at walang pahintulot sa pagmamay-ari nito. Hindi
na tumugon ang Kura at sa halip ay biglang tinalikuran ang magkakaibigan at nagbalik na ito
sa kumbento.

Dumating naman ang apat na Sibil at ang Sarhento. Hinahanap nila si Elias na siya
umanong tumampalasan kay Padre Damaso. Inusig nila si Ibarra dahil sa pag-aanyaya at
pagkupkop sa masamang tao. Pero, tinugon sila ni Ibarra sa pagsasabing walang sinuman ang
maaring makialam sa mga taong kanyang inaanyayahan sa piging kahit na sinuman ang mga
taong ito. Ginagulad ng mga Sibil at Sarhento ang gubat upang hanapin si Elias na umano’y
nagtapon din sa labak sa Alperes. Ni bakas ni Elias ay wala silang nakita.

Nagpasyang umalis na sa gubat ang mga dalaga at binat ng unti-unting lumalaganap

ang dilim sa paligid. Magtatakipsilim na.

Kabanata 25: Sa Bahay ng Pilosopo

Pagkaraang libutin ni Ibarra, nagsadya ito sa bahay ni Mang Tasyo. Inabutan niya ito
ng nagsusulat ng heroglipiko sa wikang Pilipino. Abala ito, kaya ninais niyang huwag ng
gambalain ang matanda. Pero napuna nito nang siya ay papanaog na. Pinigilan si Ibarra,
sinabi ni Mang Tasyo na ang sinusulat niya ay hindi mauunawaan ngayon. Ngunit, ang mga
susunod na salinlahi ay maiintidahan ito sapagkat ang mga ito ay higit na matalino at
malamang hindi maihahambing sa panahon ng kanilang mga ninuno.

Ipinalagay ni Ibarra na siya ay dayuhan sa sariling bayan at higit namang kilala si Mang
Tasyo ng mga tao. Kung kaya’t isinangguni niya ang kanyang balak tungkol sa pagpapatayo
ng paaralan. Pero, sinabi ng matanda na huwag siyang sangguniin sapagkat itinuturing siyang
baliw ni Ibarra, at sa halip ay kanyang itunuro sa binata ang Kura, ang Kapitan ng bayan at ang
lahat ng mayayaman sa bayan. Ayon pa rin sa kanya, ang mga taong kanyang tinutukoy ay
magbibigay ng masasamang payo subalit ang pagsangguni ay hindi nangangahulugan ng
pagsunod. Sundin lamang kunwari ang payo at ipakita ni Ibarrang ang kanyang ginagawa ay
ayon sa mga pinagsangunian.

Tinugon ni Ibarra si Mang Tasyo na maganda ang kanyang payo pero mahirap gawin
sapagkat kinakailangan pa bang bihisan ng kasinungalingan ang isang katotohanan. Maagap
na tumugon din ang matanda na higit pa sa pamahalaan, ang kapangyarihan ng isang uldog,
nagtagumpay lamang ang binata kung ito ay tutulungan at kung hindi naman, ang lahat ng
kanyang mga pangarap ay madudurog lamang sa matitgas na pader ng simbahan. Matindi ang
paniniwala ni Ibarra na siya ay tutulungan kapwa ng bayan at pamahalaan.

Nagpatuloy na magkaroon ng tunggalian ng paniniwala sina Mang Tasyo at Ibarra.

Ayon pa rin kay Mang Tasyo ang gobyerno ay kasangkapan lamang ng simbahan. Na ito ay
matatag sapagkat nakasandig sa pader ng kumbento at ito ay kusang babagsak sa sandaling
iwan ng simbahan.

Sinabi ng binata na kasiyahan na niyang masasabi ang di pagdaing ng bayan. Ito ay

hindi naghihrap tulad ng sa isang bansa sapagkat dati–rati tinatangkilik tayo ng relihiyon at ng
pamahalaan. Pero, sinabi naman ni Mang Tasyo na pipi ang bayan kaya hindi
dumaraing. Katunayan, anya darating ang panahong magliliwanag ang kadiliman at ang mga
tinimping buntunghininga’y magsisiklab. Ang bayan ay maniningil ng pautang at sa gayo’y
isusulat sa dugo ang kanyang kasaysayan.

Ipinaliwanag ng binata na ang Pilipinas ay umiibig sa Espanya at alam ng bayan na siya

ay tintangkilik. Kaya ang Diyos, ang Gobyerno at ang relihiyon ay di papayag na sapitin ang
araw na sinabi ni Mang Tasyo. Ikinatwiran naman ng matanda na tunay na mainam ang mga
balak sa itaas ngunit hindi natutupad sa ibaba dahil sa kasakiman sa yaman at sa
kamangmangan ng bayan. Sa palagay niya, ang dahilan ay sapat, ang utos ng Hari ay
nawawalang silbi sapagakat walang nagpapatupad. Dahil dito, ang aatupagin ng pamahalaan
rito kundi ang magpayaman sa loob lamang ng tatlong taong panunukungkulan. Sa puntong
ito, napuna ni Mang Tasyo na lumalayo na sila ni ibarra sa usapan. Inungkahi muli ni Ibarra
ang paghingi niya ng payo. Ang payo ng matanda ay kailangang magyuko muna si Ibarra ng
ulo sa mga naghari-harian.