Οδηγίες για το «Γνωστό» στα Αρχαία, σύμφωνα με τη νέα μορφή

εξέτασης στις Πανελλήνιες Εξετάσεις 2022-2023

1. «Μετάφραση» (Μονάδες 10)

Μετά τις πρόσφατες αλλαγές στον τρόπο εξέτασης του μαθήματος οι

υποψήφιοι δεν καλούνται πλέον να αποδώσουν στα νέα ελληνικά το αρχαίο
κείμενο. Αντίθετα, οφείλουν να απαντήσουν σε ερωτήσεις κλειστού τύπου, οι
οποίες συνήθως έχουν τη μορφή ερωτήσεων Σωστού-Λάθους (Σ/Λ)
προκειμένου να αποδείξουν ότι έχουν κατανοήσει το νόημα του υπό εξέταση
κειμένου. Διαπιστώνουμε συνεπώς ότι η μορφή της εξέτασης έχει μεταβληθεί
από άσκηση απόδοσης στη νεοελληνική σε άσκηση κατανόησης του
εννοιολογικού φορτίου του κειμένου. Το γεγονός αυτό έχει ωθήσει πολλούς
μαθητές να αδιαφορήσουν για την γνώση της «κατά λέξης μετάφρασης» με
κίνδυνο να αγνοούν το ακριβές νόημα του αποσπάσματος το οποίο, ειδικά στην
περίπτωση των ερωτήσεων Σωστού-Λάθους μπορεί να αποβεί καταστροφικό.
Για το λόγο αυτό κρίνεται αναγκαία η ενεργός γνώση του νοήματος και της
σημασίας εκάστης λέξης του αρχαίου αποσπάσματος. Μόνο σε αυτή την
περίπτωση ο μαθητής μπορεί να αντεπεξέλθει αποτελεσματικά στις απαιτήσεις
της εξέτασης.

2. «Ερωτήσεις Κατανόησης-Ερμηνείας» (Μονάδες 20)

Ανάλογα με τη μορφή της εξέτασης οι παραπάνω μονάδες μπορεί να είναι

διαμοιρασμένες σε επιμέρους υποερωτήματα με συνολικό άθροισμα τις 20
μονάδες.

Οι ερωτήσεις μπορούν να καλύπτουν ποικίλες πτυχές του αρχαιοελληνικού

λόγου σχετικές με τις ιδέες, τις αξίες, ή τα προβλήματα που παρουσιάζει το υπό
εξέταση απόσπασμα εκτεινόμενες μέχρι και σε ζητήματα που αφορούν τη δομή
και σύνθεση του κειμένου ή ερωτήματα που εξετάζουν τη συσχέτιση ανάμεσα
στη μορφή και το περιεχόμενο του αρχαιοελληνικού λόγου. Το τελευταίο σκέλος
ίσως να αποτελεί και το δυσκολότερο μέρος της εξέτασης καθώς για τη
συγκέντρωση του συνόλου των προσφερόμενων μονάδων απαιτείται βαθειά και
εκτενής γνώση των χαρακτηριστικών όχι μόνο του αρχαιοελληνικού λόγου
εν γένει αλλά και των ιδιαιτεροτήτων γραφής του συγγραφέα του
αποσπάσματος.

Σε περίπτωση που ζητείται ο σχολιασμός της υφιστάμενης σχέσης μορφής-

περιεχομένου οι μαθητές οφείλουν να αποδώσουν ισομερώς τα δύο στοιχεία και
να αποφύγουν την εγγενή τους τάση να επικεντρωθούν στην παρουσίαση
κυρίως του περιεχομένου. Οφείλουν να αντιληφθούν ότι τα δύο στοιχεία

Φιλόλογος: Μαρία Βέργου

βρίσκονται σε αγαστή και άρρηκτη σύνδεση και οποιαδήποτε επικέντρωση σε ένα
μόνο από τα δύο θα έχει δυσμενή αποτελέσματα στη συνολική βαθμολογία τους.

Γενικές παρατηρήσεις

Α) Οι μαθητές οφείλουν να έχουν υπόψη τους ότι επιβάλλεται πάντα να κάνουν

παράθεση του αρχαίου αποσπάσματος του συγγραφέα, Πλάτωνα, Αριστοτέλη, ή
οποιουδήποτε άλλου, στο οποίο στηρίζουν την απάντησή τους, ακόμη και αν
αυτό δε δηλώνεται ρητά στην εκφώνηση της άσκησης.

Β) Οι προσφερόμενες μονάδες εκάστης άσκησης αποτελούν έναν καλό

«πρακτικό οδηγό» για την έκταση της απάντησης και τη βαρύτητα την οποία
οφείλουν να αποδώσουν σε αυτή. Έτσι, μια ερώτηση π.χ. δέκα μονάδων για να
θεωρηθεί ολοκληρωμένη απαιτεί περισσότερες πληροφορίες και άρα
καταλαμβάνει μεγαλύτερη έκταση γραπτού από μία που προσφέρει π.χ. έξι
μονάδες.

Γ) Κάθε απάντηση οφείλει να τηρεί τη γνωστή μας από την έκθεση «τριμερή
δομή» (πρόλογος, κύριο μέρος, επίλογος). Η συγκεκριμένη παρατήρηση δεν
ερμηνεύεται σε αναγκαστικό χωρισμό της απάντησής μας σε τρεις χωριστές
παραγράφους καθώς αυτό μπορεί να καθίσταται αδύνατο από τη δομή και το
περιεχόμενο της εκφώνησης. Παρόλα αυτά επιβάλλεται -ανεξαρτήτως της
τυπικής-εξωτερικής δομής της απάντησής μας- εσωτερικά να μπορεί να
διαχωριστεί α) σε πρόλογο, στον οποίο εκθέτουμε τη σχέση της ερώτησης με το
συνολικό νόημα και τις ιδέες του έργου από το οποίο αντλείται, β) σε κύριο
μέρος, στο οποίο θα υπάρχει ο πυρήνας της απάντησής και γ) σε επίλογο, στον
οποίο ανακεφαλαιώνουμε τις σκέψεις μας.

Δ) Η τήρηση των κανόνων ορθογραφίας, σύνταξης και ορθής έκφρασης

είναι εκ των ων ουκ άνευ στοιχείων για την επίτευξη υψηλής βαθμολογίας στις
ερωτήσεις κατανόησης. Η άρτια έκφραση, ο δομημένος λόγος και το προσεγμένο
λεξιλόγιο λειτουργούν επικουρικά σε κάθε γλωσσικό μάθημα.

Ε) Η απάντησή μας οφείλει να είναι επικεντρωμένη και βασισμένη στο

απόσπασμα το οποίο μας δίδεται. Τα στοιχεία για την απάντηση θα
βρίσκονται εξ ορισμού σε αυτό και οποιαδήποτε αναφορά σε άλλα σημεία του
έργου δε λειτουργεί θετικά στην αποτίμηση του γραπτού μας. Εξαίρεση στην
παραπάνω παρατήρηση αποτελούν οι ολιγόλογες αναφορές σε κομβικά σημεία
του υπό εξέταση έργου, με τα οποία το δοθέν απόσπασμα θα βρίσκεται μεν σε
άμεση νοηματική ρήξη αλλά θα απουσιάζουν λεκτικά από το δοθέν απόσπασμα.
Και σε αυτή την περίπτωση όμως οφείλουμε να μην παρασυρθούμε και
καταλήξουμε να αναλύουμε την «άλλη» θέση. Η «ποσόστωση» ανάμεσα στα
αναλυόμενα σημεία είναι ζωτικής σημασίας για να μη λειτουργήσει τελικά εις
βάρος μας η συγκεκριμένη εξωκειμενική αναφορά.

Φιλόλογος: Μαρία Βέργου

Στ) Αξιοποίηση του συνόλου των γνώσεων μας. Επιβάλλεται στις απαντήσεις
μας να εντάσσουμε πληροφορίες από το περικείμενο προκειμένου να
βοηθήσουμε τον αναγνώστη να κατανοήσει καλύτερα το πλαίσιο στο οποίο
εντάσσεται η απάντησή μας. Στην προσπάθειά μας αυτή μπορούμε να
αξιοποιήσουμε υλικό που προέρχεται από τις επιμέρους εισαγωγές του σχολικού
βιβλίου ή τα προσφερόμενα σχόλια. Η συγκεκριμένη τακτική αποτελεί εξάλλου
και έναν εύκολο και αποτελεσματικό τρόπο για να ξεκινήσουμε το απαντητικό
μας κείμενο

3. «Σχολιασμός παράλληλου κειμένου» (Μονάδες 10)

Στο πλαίσιο της αλλαγής της μορφής της εξέτασης οι υποψήφιοι καλούνται να
αντιπαραβάλλουν το κείμενο αναφοράς της ενότητας με απόσπασμα αδίδακτου
μεταφρασμένου κειμένου από την αρχαία ή νεότερη γραμματεία, ελληνική και
παγκόσμια. Οι μαθητές καλούνται να προσεγγίσουν ερμηνευτικά τα δύο
αποσπάσματος και να τα αντιπαραβάλλουν εννοιολογικά.

Οι υποψήφιοι οφείλουν αρχικά να δώσουν πληροφορίες για αμφότερα τα

εξεταζόμενα αποσπάσματα και ιδιαίτερα για το «παράλληλο» (την προέλευσή
του, τη θέση του στο έργο κ.λπ.) και στη συνέχεια να παρουσιάσουν τη
συσχέτισή του με το κείμενο «αναφοράς». Οι μαθητές οφείλουν να εντοπίσουν
και να προσδιορίζουν ευδιάκριτα και ευθαρσώς την υφιστάμενη νοηματική
σχέση των δύο κειμένων (συμπλήρωσης, προσθήκης, αντιπαράθεσης, κ.λπ.) και
στη συνέχεια να προχωρήσουν στο καθεαυτό έργο του σχολιασμού της. Σε
περίπτωση που απαιτείται σύγκριση των δύο αποσπασμάτων προκρίνεται οι
μαθητές να ξεκινήσουν από τις ομοιότητες, εάν αυτές υφίστανται. Με αυτόν τον
τρόπο, αποδίδεται έμφαση στην υφιστάμενη διακειμενική σχέση των εν λόγω
αποσπασμάτων ανεξαρτήτως αν αυτά συμπορεύονται ή αλληλοαναιρούνται,
και διευκολύνεται η κατανόηση εκ μέρους του αναγνώστη. Στη συνέχεια
επιβάλλεται να παρουσιαστούν εξονυχιστικά και εξαντλητικά οι υπάρχουσες
διαφορές προκειμένου να καταστεί ευκρινής η διαφοροποίηση των
αντιπαραβαλλόμενων αποσπασμάτων σε νοηματικό επίπεδο.

4. «Λεξιλογικές Ασκήσεις» (Μονάδες 10)

Ανήκουν -κατά κοινή ομολογία των μαθητών- στις ευκολότερες ασκήσεις του
Διδαγμένου. Παρόλα αυτά για την εξασφάλιση του συνόλου των
προσφερόμενων μονάδων και την αποφυγή λαθών απαιτείται προσοχή και
άριστη γνώση της ελληνικής. Στο πλαίσιο της αλλαγής στη μορφή της εξέτασης
οι υποψήφιοι καλούνται να εντοπίσουν και να προσδιορίσουν κυρίως τις
μεταβολές που παρουσιάζει η γλώσσα στη διαχρονία της.

Φιλόλογος: Μαρία Βέργου

Συνηθέστερες μορφές άσκησης:

Α) Δίδονται λέξεις από το διδαγμένο απόσπασμα και οι μαθητές καλούνται να

δώσουν συγκεκριμένο αριθμό από παράγωγες – ομόρριζες λέξεις της νέας ή της
αρχαίας ελληνικής γλώσσας, απλές ή σύνθετες, για καθεμιά από τις διδόμενες
λέξεις.

Β) Δίδονται λέξεις στη νέα ελληνική και οι μαθητές καλούνται να εντοπίσουν

στο διδαγμένο απόσπασμα ετυµολογικώς συγγενείς λέξεις (συνήθως μία).

Γ) Δίδονται λέξεις από το διδαγμένο απόσπασμα και οι μαθητές καλούνται να

δώσουν την ετυμολογία τους, αναλύοντάς τις στα συνθετικά τους.

Δ) Δίδονται λέξεις από το διδαγμένο απόσπασμα και ζητείται από τους μαθητές
να σχηματίσουν ένα ομόρριζο ουσιαστικό ή επίθετο (απλό ή σύνθετο) της
αρχαίας ελληνικής για καθέναν από τους διδόμενους τύπους, χρησιμοποιώντας
συγκεκριμένες παραγωγικές καταλήξεις (σπάνιο).

Ε) Προσδιορισμός της μεταβολής του σημασιολογικού τους φορτίου διαχρονικά.

Οι μαθητές καλούνται να προσδιορίσουν το νόημα της λέξης στα νέα ελληνικά
και να αναφέρουν πιθανή διαφοροποίησή του από την αρχαία ελληνική.

Οι παραπάνω μορφές αποτελούν τις επικρατέστερες μορφές εκφώνησης, με

βάση τις προτιμήσεις της Κ.Ε.Ε., αλλά αυτό δεν αναιρεί την πιθανότητα
εμφάνισης διαφορετικού τύπου ασκήσεων στις εξετάσεις, όπως επανειλημμένα
έχει συμβεί στο παρελθόν.

5. «Ερώτηση Εισαγωγής» (Μονάδες 10)

Σύμφωνα με τις τελευταίες οδηγίες αξιολόγησης του μαθήματος, οι μαθητές

καλούνται να απαντήσουν σε μία ερώτηση κλειστού τύπου, η οποία αφορά το
συγγραφέα, το έργο, τις βασικές ιδέες που παρουσιάζονται σε αυτό ή τις
συνθήκες κάτω από τις οποίες δημιουργήθηκε.

Η μορφή της εξέτασης μπορεί να ποικίλλει ανάμεσα σε ερωτήσεις Σωστού–

Λάθους (Σ/Λ), πολλαπλής επιλογής, αντιστοίχισης και συμπλήρωσης
κενών. Όπως αναφέρθηκε και στην αρχή για την εξέταση της «μετάφρασης»,
έτσι και στην ερώτηση που σχετίζεται με το γραμματειακό είδος στο οποίο
ανήκει το κείμενο, τον συγγραφέα ή το έργο του επιβάλλεται να υπάρχει άριστη
γνώση, εκ μέρους των υποψηφίων, του σχετικού υλικού προκειμένου να
μπορέσουν να ανταποκριθούν με επιτυχία στις απαιτήσεις της εξέτασης. Λόγω
της ιδιαίτερης μάλιστα φύσης των ερωτήσεων κλειστού τύπου οι υποψήφιοι
οφείλουν να δώσουν έμφαση στις λεπτομέρειες καθώς από αυτές κρίνεται
συνήθως η επιτυχής αναγνώριση της ορθής απάντησης.

Φιλόλογος: Μαρία Βέργου