Professional Documents
Culture Documents
● Zajęcia od 8.15
● Wykład do kwietnia
● Podręczniki: XIV wydanie Radwańskiego, cz. ogólna i cz. szczegółowa; System prawa prywatnego; Kodeks cywilny
● Egzamin: pisemny z 4 pytaniami typu tak/nie (np. czy można domniemywać nowacji?) 11 pytań otwartych (np.
istota i przesłanki potrącenia)oraz 1 kazus (np. odstąpienie od umowy sprzedaży zawartej na odległość), a ustny
dla studentów z 4-5 z ćwiczeń (ok.20 miejsc) i na nim 5 pytań (każde z jednej części), będzie puszczana lista w
trakcie wykładów, która może podnieść ocenę w przypadku wątpliwości; zerówka po ostatnim wykładzie która
jest wiążąca, pytania głównie z części wykładowej;
Wykład 1- 07.10.2021 r.
STOSUNEK ZOBOWIĄZANIOWY
Wierzytelność* to prawo podmiotowe, co oznacza że należy do sfery możności- wierzyciel może ale nie musi korzystać
ze swoich uprawnień; wierzytelność to też prawo względne- dotyczy tylko konkretnych osób (stosunki zobowiązaniowe
są skuteczne inter partes, choć są pewne wyjątki- art.59 i skarga pauliańska*) oraz dwustronne tzn. że każdy z
podmiotów ma zarówno uprawnienia i obowiązki; wielość podmiotów- miejsce wierzyciela lub dłużnika w stosunku
zobowiązaniowym może zajmować kilka osób (dlatego lepiej mówić strona wierzycielska i strona dłużnicza), wówczas w
stosunku zobowiązaniowym pojawiają się dwie więzi- zewnętrzna (np. wierzyciel- dłużnicy) i wewnętrzna (np. między
dłużnikami <- tu tzw. odpowiedzialność solidarna), ponadto w stosunku może pojawić się osoba trzecia (tzw. tercjus),
który ma pewne uprawnienia lub obowiązki wobec którejś strony <zazwyczaj zdarza się to przy umowach z art. 391-393, które Pani profesor
lubi, szczególnie na egzaminach 😊>
Skarga pauliańska*może być zastosowana gdy dłużnik celowo pogarsza stan swojego majątku zaciągając kolejne zobowiązania aby utrudnić wierzycielowi ściągnięcie
zobowiązania (nie dotyczy to jednak zaciągania kolejnych długów) wówczas wierzyciel może przeprowadzić egzekucję sądową, gdy rzeczywiście tego potrzebuje
/ | \
Wykład 2- 14.10.2021 r.
WIERZYTELNOŚĆ I DŁUG
Świadczenie to zachowanie się dłużnika w stosunku zobowiązaniowym, które jest zgodne z treścią zobowiązania i czyni
zadość interesom wierzyciela; działanie lub zaniechanie; musi być zindywidualizowane na określonych płaszczyznach:
Kto? (pł. podmiotowa) Komu? (pł. przedmiotowa) Co ma świadczyć?; Indywidualizacja dokonuje się w trakcie zawierania
świadczenia lub później
*Charakter prawny świadczenia- doczytać
Podział świadczeń
- ze względu na kryterium czasu
*świadczenia jednorazowe NIE należą do tego podziału gdyż czas nie ma znaczenia przy świadczeniach jednorazowych,
bo są spełniane jedną czynnością;
● Okresowe- jedno zobowiązanie, w którym dłużnik świadczy cyklicznie (najczęściej rzeczy oznaczone co do
gatunku lub pieniądze) w oznaczonych odstępach czasu (najczęściej co miesiąc), każde świadczenie ma
charakter samoistny, pomimo iż stanowi element ciągu , np. ?
● Ciągłe – stałe zobowiązanie, w którym dłużnik świadczy ciągle to samo (constans); zachowanie dłużnika ma
charakter permanentny, stały i nie można odróżnić poszczególnych czynności dłużnika; świadczenia ciągle są
charakterystyczne dla zobowiązań trwałych, to np. obowiązki wynajmującego w stosunku z najemcą; takie
stosunki przerywa się wypowiedzeniem (ex nunc) a nie odstąpieniem (ex tunc)!
§ 1. Jeżeli dłużnik jest zobowiązany w ten sposób, że wykonanie zobowiązania może nastąpić przez spełnienie jednego z
kilku świadczeń (zobowiązanie przemienne), wybór świadczenia należy do dłużnika, chyba że z czynności prawnej, z
ustawy lub z okoliczności wynika, iż uprawnionym do wyboru jest wierzyciel lub osoba trzecia.
● Świadczenie podzielne- jeśli może być spełnione częściowo bez istotnej zmiany przedmiotu lub wartości
● Świadczenie niepodzielne- nie można go podzielić (nie tylko fizykalnie ale i jurydycznie)
Świadczenie pieniężne
Polega na zapłacie, czyli przeniesieniu z majątku dłużnika na majątek wierzyciela określonej wartości.
Dzieli się na dwie kategorie:
- zobowiązania ab initio pieniężne- od momentu powstania zobowiązania świadczenie opiewa na pieniądz (sensu
stricto)
- zobowiązania ze świadczeniem pieniężnym- najpierw świadczenie było in natura, ale w wyniku transformacji doszło
do powstania świadczenia pieniężnego, np. odszkodowanie; (zobowiązania sensu largo)
Wykład 3- 21.10.2021 r.
ZOBOWIĄZANIA PIENIĘŻNE
Zobowiązania pieniężne to te, w których świadczenie ma ch. pieniężny; polegają na zapłacie (przeniesienie z majątku
dłużnika do majątku wierzyciela określonej sumy pieniężnej):
a) w formie gotówkowej- *obowiązek przyjęcia każdego nominału
b) w formie bezgotówkowej (bezgotówkowy obrót pieniężny)- dwie przesłanki zaistnienia:
- przesłanka techniczna- posiadanie rachunku bankowego
- przesłanka jurydyczna- zgoda stron stosunku zobowiązaniowego wyrażona wprost (nie można jej domniemywać na
podstawie zachowań)
Obrót bezgotówkowy- zaspokojenie wierzyciela w stosunku zobowiązaniowym następuje, gdy wierzyciel i dłużnik
zgodzili się na taką formę i obydwoje mają rachunek bankowy, etapy:
I - dłużnik zleca swojemu bankowi polecenie przelewu (zapłaty)
II- odpisanie kwoty z rachunku dłużnika z jego banku i dopisanie tej kwoty na rachunek wierzyciela w drugim banku (to
przeniesienie nie jest fizyczne); moment ten wg prawa bankowego nazywamy uznaniem (to moment spełnienia
świadczenia)
III- zawiadomienie wierzyciela o stanie salda
* w przypadku karty kredytowej tak samo
*wyjątek od zasady nominalizmu ( waloryzacja, czyli przywrócenie ekonomicznej wartości świadczenia (długu), rodzaje
waloryzacji: <waloryzacja często na egzaminie!>
-waloryzacja ustawowa- ustawa przewiduje szczególne mechanizmy korygujące, np zawarcie umowy z gminą
-waloryzacja umowna-polega na wprowadzeniu za uzgodnieniem stron klauzuli waloryzacyjnej (należy pamiętać że nie
zmieniają one przedmiotu świadczenia; to nadal jest pieniądz), strony ustalają pewien miernik, wg którego będzie
ustalana wysokość świadczenia pieniężnego na dzień jego wymagalności; to np klauzula złota, klauzula walutowa;
stosowana jest po to żeby uniknąć deprecjacji pieniądza która mogłaby skrzywdzić podmioty stosunku; jest typowa dla
podmiotów profesjonalnych, gdyż nie przysługuje im waloryzacja sądowa
^ art. 358 z indeksem 1 § 2 [Waloryzacja umowna]:
§ 2 Strony mogą zastrzec w umowie, że wysokość świadczenia pieniężnego zostanie ustalona według innego niż
pieniądz miernika wartości.
-waloryzacja sądowa- aby móc ją zastosować muszą być spełnione cztery przesłanki:
I- dotyczy tylko świadczeń pieniężnych ab initio (gdyż tylko takich dotyczy zasada nominalizacji)
II- musi nastąpić istotna zmiana siły nabywczej pieniądza (oceniana wg sądu); czyli spadek wartości pieniądza
III- spadek wartości pieniądza musi nastąpić po powstaniu zobowiązania i przed jego wykonaniem
IV- sąd nie może dokonywać waloryzacji ex officium (czyli bez żądania stron); aby waloryzacja nastąpiła muszą wnieść o
to strony do sądu
* przedsiębiorca nie może wnieść o waloryzację sądową, ale przeciwko niemu można o nią wnieść (art 358 z indeksem
1, par.4)
^ art. 358 z indeksem 1, par. 3 [Waloryzacja sądowa]:
§ 3. W razie istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza po powstaniu zobowiązania, sąd może po rozważeniu interesów
stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, zmienić wysokość lub sposób spełnienia świadczenia pieniężnego,
chociażby były ustalone w orzeczeniu lub umowie.
^jeśli przesłanki waloryzacji są spełnione to sąd szuka miernika wg interesów stron i zasad współżycia społecznego
(strona może zaproponować miernik, ale sąd nie jest nim związany i może wybrać inny; każdy przypadek waloryzacji
sądowej powinien być rozwiązywany ad casum); zakres kognicji sądu:
- sąd może zmienić wysokość świadczenia (powiększyć je lub zmniejszyć) oraz
- sąd może dokonać zmiany sposobu świadczenia (np. rozłożyć na raty)
wyrok o waloryzacji sądowej ma charakter konstytutywny, ponieważ sąd tworzy nowy stan prawny zmieniając wysokość
i/ lub sposób świadczenia
Przykład:
Polisy posagowe- po ukończeniu 18 r.ż. można było wypłacić dla dzieci zbierane przez rodziców pieniądze “na start w dorosłe życie”, ale nastąpiła denominacja
pieniądza, która uruchomiła lawinę pozwów, z reguły sądy zasądzały wg nowych mierników, że ubezpieczyciel musiał płacić więcej niż wynosiła polisa (ale obliczały tą
sumę wg interesów zarówno ubezpieczonych jak i ubezpieczyciela)
ODSETKI
Odsetki- wiążą się ze świadczeniem pieniężnym gdyż jest to dług uboczny; są świadczeniem akcesoryjnym, tzn że nie
powstaną jeśli nie powstanie dług główny (można ich żądać tylko gdy istnieje i jest ważna należność główna (dług
główny)); są zawsze świadczeniem okresowym nawet jeżeli sąd zasądziłby je ex post (czyli jako jednorazową kwotę) to i
tak uznawane są za świadczenie okresowe, więc przedawniają się z terminem 3 letnim; mają charakter samodzielny (jak
już powstaną to mają cechy samodzielne, żyją swoim własnym życiem odrębnym od długu głównego: mają własny
termin przedawnienia (który biegnie od dnia wymagalności), roszczenie o ich zapłatę może powstać dopiero po
spłaceniu długu głównego, wierzytelność o odsetki może być przedmiotem oddzielnego zobowiązania (np cesja) można
poręczyć za odsetki bez poręczenia za dług główny); spłacenie odsetek nie redukuje długu głównego; mogą występować
w dwóch postaciach:
a) w pieniądzu
b) w postaci niepieniężnej
Wykład 4- 28.10.2021 r.
Rodzaje odsetek:
I- z punktu widzenia funkcji:
a) zwykłe- ustawowe (kapitałowe)
b) za opóźnienie (quasi odszkodowawcze)- ustawowe za opóźnienie
c) zbonifikowane (interkalarne)
Odsetki stają się wymagalne w dniu spełnienia zdarzenia, które wykreowało powstanie obowiązku odsetkowego, jeśli
nie ma tam terminu to sięgamy do art. 360 KC:
Art. 360. [Termin płatności odsetek]
W braku odmiennego zastrzeżenia co do terminu płatności odsetek są one płatne co roku z dołu, a jeżeli termin płatności
sumy pieniężnej jest krótszy niż rok - jednocześnie z zapłatą tej sumy.
<jaka jest zależność między przedawnieniem się odsetek od przedawnienia się roszczenia?>
Odsetki stają się wymagalne z chwilą bezskutecznego upływu terminu świadczenia głównego; obowiązek odsetkowy
narasta do czasu spełnienia zobowiązania, czyli stają się wymagalne za każdy dzień z osobna, bez konieczności
uprzedniego wzywania dłużnika do ich zapłaty (każda z naliczonych odsetek po 3 latach od momentu wymagalności
może się przedawnić). <jaka jest zależność między przedawnieniem się odsetek od przedawnienia się roszczenia?>
Źródłem obowiązku zapłaty odsetek jest przede wszystkim czynność prawna (w szczególności zaś umowa), ale również
gdy ustawodawca tak stanowi (ex lege) albo na mocy orzeczenia sądu lub innego organu administracyjnego .
Wysokość odsetek uzależniona jest od stopy procentowej (każdy rodzaj-inna stopa) i okresu korzystania z kapitału,
zawartych w źródle obowiązku ich zapłaty. Jeśli strony samodzielnie ustaliły wysokość stopy procentowej to należy
sprawdzić czy nie przekraczają one maksymalnego wymiaru odsetek (8% lub 12% w skali roku), a jeżeli tak to następuje
obniżenie ich do tego maksymalnego wymiaru <często o to pyta, ogólnie o odsetki, trzeba najpierw napisać czym są, a potem podział>.
Anatocyzm- procent składany; obowiązuje zakaz anatocyzmu, ale z 3 wyjątkami: za zgodą stron (pod warunkiem, że
umowa kapitalizacji odsetek została zawarta przed powstaniem zaległości); kiedy wierzyciel wytoczy powództwo o
zaległe odsetki; gdy zaległe raty kredytu długoterminowego udzielone są przez instytucje kredytowe
Istota zobowiązań wielopodmiotowych to wielość podmiotów po stronie długu, wierzytelności, albo po obu stronach.
Zobowiązanie może stać się wielopodmiotowe już w chwili powstania stosunku lub w czasie trwania stosunku pod
wpływem jakiegoś zdarzenia prawnego.
Źródłem powstania solidarności biernej może być umowa lub przepis ustawy (przepisy dyspozycyjne, np. art.370 KC lub
kogentne (gdy chodzi o ochronę czyjegoś interesu, np. art 441 KC)
Solidarności się nie domniemywa! (musi być wyraźne napisane) <na egz>
Między wierzycielem a dłużnikami jest więź zewnętrzna, a między dłużnikami więź wewnętrzna.
I- Zasada biernej reprezentacji na korzyść dłużnika: Czynności prawne zachodzące między jednym z dłużników a
wierzycielem, jeśli są korzystne, wywierają wpływ na sytuację pozostałych współdłużników. Natomiast jeśl czynności te
są niekorzystne to nie wywierają wpływu na pozostałych. ^ Art. 371. [Zasada niepogarszania sytuacji współdłużników]
Działania i zaniechania jednego z dłużników solidarnych nie mogą szkodzić współdłużnikom.
Wyjątki: zasada nie obejmuje zwolnienia z długu i zrzeczenia się solidarności względem jednego dłużnika (art. 372 KC).
II- Zasada indywidualizacji sytuacji prawnej każdego dłużnika względem wierzyciela: np. każdy z dłużników może mieć
inny termin spełnienia świadczenia; inne miejsce, sposób spełnienia świadczenia; w stosunku do jednego tylko można
zastrzec warunek a wobec innych nie.
Między wierzycielami jest więź wewnętrzna, a między dłużnikiem i wierzycielami jest więź zewnętrzna.
Wykład 5- 04.11.2021 r.
(dużo kazusów z regresu i solidarności)
dotyczy wszystkich sytuacji, gdy po spełnieniu świadczenia następuje konieczność spłaty wszelkich rozliczeń dokonanych
przez jednego dłużnika w zastępstwie za innego; uruchamiają się gdy dojdzie do zaspokojenia więzi zewnętrznej (D1
spełnia całe świadczenie, które powinni spełnić wspólnie z D2 i D3, wówczas D1 staje się wierzycielem regresowym
wobec D2 i D3 i wówczas powstaje stosunek regresowy- każdy odpowiada za swoją część (pro rata parte), stosuje się
wtedy klucz repartycyjny)*
*Klucz repertacyjny- klucz, wg którego dłużnicy partycypowali w spełnianiu świadczenia (klucz wzajemnych rozliczeń),
wynika z umowy między stronami albo wyznacza go udział we współwłasności, wówczas każdy dłużnik odpowiada
solidarnie, po równo.
Gdy jeden z dłużników jest niewypłacalny* jego część rozkłada się** na pozostałych dłużników.
*Niewypłacalnym jest podmiot, który stale zaprzestał spłacania swoich długów, a egzekucja skierowana do jego majątku
nie przynosi zaspokojenia.
**Dwie koncepcje rozkładu:
a) w częściach równych (koncepcja Czachórskiego)
b) ciężar niewypłacalności współdłużnika solidarnego niewypłacalnego ponoszą pozostali dłużnicy wg klucza
repartycyjnego (koncepcja Radwańskiego)
Żadna z koncepcji nie jest dominująca, stosowane są w zależności od tego, która jest korzystniejsza dla klienta.
Solidarność nie postępuje w głąb, tzn że nie przenosi się ze stosunku zewnętrznego w stosunek wewnętrzny.
a) Wykonanie zobowiązania to pełne zaspokojenie wierzyciela, czyli dłużnik spełnia świadczenie i ,jeśli istnieją,
pozostałe obowiązki
b) Surogaty wykonania zobowiązania- wierzyciel jest zaspokojony, ale nie jest to pełne zaspokojenie
wierzytelności, która uległa modyfikacjom
czyli: treść, cel społeczno-gospodarczy, zasady współżycia społecznego, ew. zwyczaje (kryteria te są równorzędne)
-treść zobowiązania podlega interpretacji na gruncie art.56 KC, stanowi najważniejsze kryterium oceny ze względu na
pacta servanda sunt
-odwoływanie się do zwyczaju ma zastosowanie tylko wtedy gdy ktoś kto stwierdził o jego istnienie ma również o nim
dowieść
- kryteria dotyczą zarówno dłużnika jak i wierzyciela
^Art. 355. [Należyta staranność - definicja]
§ 1. Dłużnik obowiązany jest do staranności ogólnie wymaganej w stosunkach danego rodzaju (należyta staranność).
§ 2. Należytą staranność dłużnika w zakresie prowadzonej przez niego działalności gospodarczej określa się przy
uwzględnieniu zawodowego charakteru tej działalności.
ALE: staranność wymagana jest od każdego podmiotu zobowiązania cywilnego (główny ch. ma działalność dłużnika, ale
wierzyciel powinien z nim współdziałać)
*Jeśli dłużnik chce wykonać zobowiązanie, ale nie wie kto jest wierzycielem to może złożyć przedmiot świadczenia do
depozytu sądowego (następuje zaspokojenie wierzyciela ale nie bezpośrednio), co stanowi formę surogatu wykonania
zobowiązania
Wykład 6- 10.11.2021 r.
ad. 2. Dłużnik
Prawo nie wymaga od dłużnika osobistego spełnienia świadczenia, chociaż są takie sytuacje gdy konkretna osoba musi
wykonać zobowiązanie, czyli istnieje obowiązek osobistego spełnienia świadczenia. Może wynikać to z treści czynności
prawnej (treści zobowiązania)j, czyli umowy lub z ustawy (art.738 KC i 740 KC) lub z właściwości świadczenia (np.
namalowanie portretu uregulowane umową o dzieło). Jeśli dłużnik nie wykona takiego zobowiązania osobiście to mamy
do czynienia z niewykonaniem zobowiązania lub też ze zwłoką dłużnika. W pozostałych przypadkach dłużnik może
posłużyć się każdą osobą do wykonania zobowiązania i instytucja ta nazywa się wyręczeniem w potrzebie. Osoba ta
musi działać za wiedzą, a przynajmniej za przyzwoleniem dłużnika.*
*Świadczenie pieniężne może wykonać za dłużnika każda osoba, nawet taka o której on nie wie lub tego nie aprobuje.
świadczenie pieniężne (dług oddawczy) miejsce zamieszkania wierzyciela lub w jego braku-
miejsce jego pobytu w chwili spełnienia świadczenia
(czyli moment wymagalności a nie na moment powstania
zobowiązania)
świadczenie niepieniężne (dług odbiorczy) miejsce zamieszkania dłużnika lub w jego braku- miejsce
jego pobytu w chwili powstania zobowiązania
zobowiązania mające związek z przedsiębiorstwem j.w. ale miejsce siedziby a nie miejsce zamieszkania
dłużnika lub wierzyciela
Jeśli mamy obrót bezgotówkowy tzn. płaci się na konto to wg orzecznictwa o miejscu spełnienia świadczenia decyduje
siedziba banku, gdzie wierzyciel ma rachunek bankowy
Sposoby zastrzeżenia terminu <przeanalizować samodzielnie>: na korzyść wierzyciela; na korzyść dłużnika; na korzyść obu
stron
Art. 457. KC [Termin zastrzeżony na korzyść dłużnika]
Termin spełnienia świadczenia oznaczony przez czynność prawną poczytuje się w razie wątpliwości za zastrzeżony na
korzyść dłużnika.
Klauzula rebus sic stantibus- art. 357 z indeksem 1 KC: <ważne na egz>
§ 1. Jeżeli z powodu nadzwyczajnej zmiany stosunków spełnienie świadczenia byłoby połączone z nadmiernymi
trudnościami albo groziłoby jednej ze stron rażącą stratą, czego strony nie przewidywały przy zawarciu umowy, sąd
może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, oznaczyć sposób wykonania
zobowiązania, wysokość świadczenia lub nawet orzec o rozwiązaniu umowy. Rozwiązując umowę sąd może w miarę
potrzeby orzec o rozliczeniach stron, kierując się zasadami określonymi w zdaniu poprzedzającym.
^Chodzi o możliwość modyfikowania świadczenia w przypadkach, w których określone zmiany społeczno gospodarcze
spowodowałyby, że wykonanie zobowiązania w sposób pierwotnie ustalony byłoby dla jednej strony bardzo krzywdzące,
albo przyniosłoby drugiej stronie nieuzasadnione korzyści. Ten przepis stanowi wyjątek od zasady pacta servanda sunt,
łagodzi nadmierne ujemne dla stron konsekwencje zdarzeń nieprzewidzianych przy zawieraniu zobowiązania.
Przepis ten odnosi się wyłącznie do umownych stosunków zobowiązaniowych. Przesłanki jego zastosowania:
- zaistniały nadzwyczajne zmiany stosunków społeczno gospodarczych powstałe między chwilą zawarcia zobowiązania a
jego wykonaniem, które muszą wpływać na indywidualną sytuację stron stosunku pociągając za sobą nadmierne
trudności albo grożąc rażącą stratą
- strony nie mogły przewidzieć tego że nadzwyczajna zmiana stosunków wpłynie negatywnie na dłużnika lub wierzyciela
(bo jeśli mogłyby przewidzieć to powinny zawrzeć w umowie odpowiednie klauzule adaptacyjne)
Jeśli jedna ze stron uzna, że zaszły przesłanki zastosowania tego przepisu to musi je udowodnić, wówczas sąd może
zmienić sposób wykonania zobowiązania: miejsce lub termin spełnienia świadczenia a nawet jego wysokość albo
całkiem rozwiązać umowę. Wyrok sądu ma ch. konstytutywny, bo sąd tworzy nowy stan prawny.
Surogat- pewne stany faktyczne prowadzące do wygaśnięcia zobowiązania, wierzyciel jest zaspokojony, jednak pod
wpływem pewnych korekt nie jest to pierwotna wersja zobowiązania; są to:
a) Datio in solutum- świadczenie w miejsce wykonania (wypełnienia)- art. 453 KC
b) Nowacja- art.506 KC
c) Compensatio (potrącenie)- art 498
d) Złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego
e)* Niektórzy uważają, że zwolnienie z długu jest surogatem, (które jest umową nieformalną, wymagana jest zgoda
dłużnika, bo może być tak że on wcale nie uznaje tego długu <ważne na egz!>), może nastąpić w formie pisemnej lub
ustnej, może być odpłatne lub nieodpłatne, następuje z inicjatywy wierzyciela i nie zostaje on wówczas zaspokojony.
Między wierzycielem a dłużnikiem występuje stosunek zobowiązaniowy, jest między nimi świadczenie A (np.
świadczenie in natura), dłużnik proponuje wierzycielowi spełnienie innego świadczenia- B(np. świadczenie in valuta) w
zamian za spełnienie świadczenia A. Wierzyciel akceptuje nowe świadczenie B i gdy dłużnik spełni to świadczenie B. -
zobowiązanie w wyniku datio in solutum wygasa.
-Brak ograniczeń co do rodzaju lub ch. prawnego nowego świadczenia.
-Nie następuje zmiana stosunku zobowiązaniowego!
-Konsensusowi stron co do zmiany świadczenia musi towarzyszyć element realny, czyli faktyczne spełnienie nowego
świadczenia przez dłużnika na rzecz wierzyciela.
-Skutkiem prawnym Datio in solutum jest zaspokojenie wierzyciela i wygaśnięcie zobowiązania.
-W przypadku świadczeń w których przedmiotem jest rzecz (świadczeń in natura): Jeśli przedmiot nowego świadczenia
ma wady (fizyczne lub prawne) to nie ma możliwości reaktywacji starego świadczenia, ew. wierzyciel może skorzystać z
przepisów dot. rękojmi za wady
Wykład 7- 17.11.2021 r.
ad.b) Nowacja
Nowacja- umowa zawarta między wierzycielem a dłużnikiem, na mocy której strony postanawiają, że następuje
umorzenie starego zobowiązania, a na jego gruncie powstanie nowe zobowiązanie.
Warianty nowacji:
- Dłużnik zobowiązuje się spełnić za zgodą wierzyciela to samo świadczenie, lecz z innej podstawy prawnej.
- Dłużnik zobowiązuje się z zgodą wierzyciela spełnić inne świadczenie, lecz z tej samej podstawy prawnej.
Nowacja jest możliwa zawsze, w odniesieniu do wszystkich zobowiązań, bez względu na to, jakie jest źródło powstania
zobowiązania. Brak ograniczenia również wobec zobowiązań naturalnych, przedawnionych (ale! nowacja nie może
działać contra lege).
Nowacji się nie domniemuje, musi być zamiar jej dokonania(animus novandi) wyraźny i niewątpliwy.
Umowa nowacyjna może być zawarta zarówno przez podmioty profesjonalne jak i nieprofesjonalne. Umowa nie
wymaga żadnej szczególnej formy, chyba że wg KC jest to wymagane (np. sprzedaż nieruchomości wymaga formy aktu
notarialnego).
*Jeśli stare zobowiązanie okazuje się nieważne to to nowopowstałe również będzie nieważne. Natomiast jeśli nowa
umowa okaże się nieważna to stare zobowiązanie nie zostanie umorzone. Wyjątki:
- gdy drugie zobowiązanie (zawarte na gruncie pierwszej) jest czynnością prawną abstrakcyjną (czyli nie wymaga
causa) to gdy ta stara umowa okaże się bezskuteczna to ta nowa i tak będzie ważna
Potrącenie <często na egzaminie>- polega na umorzeniu dwóch przeciwstawnych sobie wierzytelności wskutek złożenia
oświadczenia woli przez jednego wierzyciela drugiemu wierzycielowi, możliwe jest tylko potrącenie z własnego prawa
(ex iure proprio) choć wyjątek stanowi art. 883 KC; może wystąpić w dwóch postaciach
- jednostronne (ustawowe)- art. 498-505 KC
- umowne (ex contractu) z tzw. umowy kompensacyjnej (kompensat wierzytelności)
● dwie wzajemne wierzytelności (przesłanka tożsamości stron)- dwa podmioty są stronami dwóch wzajemnych
stosunków zobowiązaniowych (np. pożyczka i sprzedaż); są względem siebie wierzycielem i dłużnikiem
● jednorodzajowość świadczeń- przedmiotem świadczeń obu stron powinny być pieniądze albo przedmioty
oznaczone co do gatunku i o tej samej jakości
● wymagalność wierzytelności- w obu przypadkach nadszedł termin wykonania wierzytelności (a chociaż
przynajmniej w jednej- aktywnej)
● zaskarżalność wierzytelności- obie wierzytelności muszą być zaskarżalne (a chociaż przynajmniej jedna-
aktywna)
- złożenie oświadczenia woli o potrąceniu przez któregoś z wierzycieli; niezależnie od tego kiedy zostało złożone
to skutki liczą się ex tunc czyli od momentu kiedy potrącenie stało się możliwe; jest ono nieodwołalne bez
zgody drugiej strony, nieformalne, trzeba tylko pilnować żeby któraś z wierzytelności się nie przedawniła po
stanie potrącalności*
*Art. 502. KC [Przesłanki potrącenia wierzytelności przedawnionej]
Wierzytelność przedawniona może być potrącona, jeżeli w chwili, gdy potrącenie stało się możliwe,
przedawnienie jeszcze nie nastąpiło.
- wyłączenie dopuszczalności potrącenia może wynikać
a) z ustawy- art 505 KC (katalog otwarty)*
b) z umowy stron- ale takie klauzule są sprawdzane pod względem zgodności z art. 353 KC z indeksem 1 lub
art.58 KC
Potrącenie umowne- strony mogą zawrzeć umowne kompensaty wierzytelności, jest to zatem umowa wzajemna, w
której strony rozporządzają swoimi wierzytelnościami, ma ona ch. kauzalny
- kompensaty stałe- np. w banku (art. 725 KC)
- kompensaty umowne
W tym przypadku strony nie muszą tak bardzo pilnować przesłanek ustawowych bo podstawą tego potrącenia jest
umowa, zatem dopuszczalne jest nawet potrącenie wierzytelności przyszłych jeśli ich treść jest ustalona, obie
wierzytelności nie muszą też opiewać na świadczenie jednorodzajowe, można umówić się na potrącenie wierzytelności
niezaskarżalnych lub niewymagalnych, można też ustalić, że potrącenie będzie ex nunc, nie stosuje się tu również
wyłączeń z art. 505 KC
ad.d) Złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego
Przebiega w formie postępowania nieprocesowego przed sądem regulowanego przepisami art. 692-694 KPC
(postępowanie depozytowe); to uprawnienie dłużnika a nie jego obowiązek (wyjątki mogą wynikać z przepisów np. 518
par.2 KC), nikt nie może zamiast dłużnika złożyć przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego; skutkiem tej instytucji
jest zwolnienie dłużnika z obowiązku spełnienia świadczenia; możliwe to jest tylko gdy spełnione zostaną wszystkie
przesłanki:
- muszą istnieć przyczyny uzasadniające złożenie przedmiotu do depozytu sądowego wynikające z ustawy np. art. 486
KC, 465 KC
- istnieje określony przedmiot świadczenia odpowiadający treści zobowiązania
Na dłużniku spoczywa obowiązek ustalenia i przygotowania przedmiotu świadczenia, który jest przechowywany w
sądzie lub banku.
Wykład 8- 25.11.2021 r.
Zarówno po stronie długu jak i po stronie wierzytelności może zostać dokonana zmiana podmiotowa:
^ przypadki te są przypadkami sukcesji singularnej (określone prawo- wierzytelność lub dług przechodzi na
kogoś innego)
*jeśli ktoś chce przenieść dług oraz równocześnie zbyć wierzytelność to musi dokonać dwóch oddzielnych czynności
prawnych
umowa (przelew), na mocy której wierzytelność przysługująca określonemu wierzycielowi może być przeniesiona na
osobę trzecią zwaną nabywcą, który to nabywca może dochodzić do zaspokojenia wierzytelności;
-wierzytelność przechodzi na nabywcę solo consensu (czyli jest czynnością konsensualną);
-dłużnik nie jest w tym przypadku stroną umowy, dlatego co do zasady nie jest wymagana jego zgoda;
-umowa cesji może być zawarta w jakiejkolwiek formie, chyba że wierzytelność została stwierdzona pismem to wtedy
cesja musi mieć formę pisemną ad probationem (forma umowy cesji może być zastrzeżona w umowe lub regulaminie);
-cesja jest czynnością prawną kauzalną;
-z wierzytelnością razem przechodzą wszystkie prawa akcesoryjne (należności uboczne od wierzytelności) jeśli strony
nie postanowią inaczej;
-to nabycie pochodne, bo cesja ma ch. translatywny; cesja może mieć ch. darny i ch. odpłatny (causa donandi, causa
solvendi, causa cavendi);
-przedmiotem cesji może być każda wierzytelność o ile ma ona ch. zbywalny; może wynikać z umowy lub innego
stosunku prawnego; przechodzi prawo a nie obowiązek
-dopuszczalna jest cesja wierzytelności przyszłych ale określonych, a także ekspektatyw
- wyłączenia mogą wynikać z przepisów ustawy o ch.bezwzględnie obowiązującym (art. 449, art. 595), z właściwości
wierzytelności oraz z umowy stron*
*Pactum de non cedendo- postanowienie między dłużnikiem i wierzycielem, że wierzytelność nie może być poddana
cesji albo może być poddana ale tylko za zgodą dłużnika; niedotrzymanie tego postanowienia skutkuje nieważnością
cesji
w płaszczyźnie dłużnik-cesjonariusz: cesjonariusz staje się nowym wierzycielem dłużnika, ale w tym samym stosunku
zobowiązaniowym, dla dłużnika poza osobą wierzyciela nic się nie zmienia; dłużnik musi spełnić to samo świadczenie,
które nie podlega żadnej zmiany; przejawy (wyrazy) ochrony dłużnika <pyta na egzaminie o to często> : dłużnik jest chroniony w
przypadku cesji tym, że nie jego sytuacja nie może się pogorszyć, ale tylko kiedy jest w dobrej wierze, ochrona ta
następuje w 3 sytuacjach:
● dłużnik powinien być o cesji niezwłocznie powiadomiony, jeśli jednak w międzyczasie cesji dłużnik spełni
świadczenie wobec pierwotnego wierzyciela i był wówczas w dobrej wierze i nie wiedział i nie mógł wiedzieć, że
cesja przeszła z cedenta na cesjonariusza to jest wolny od obowiązku spełnienia świadczenia, zatem rozliczenia
powinny zachodzić między cedentem i cesjonariuszem;
● jeśli dłużnik został powiadomiony na piśmie o tym, że doszło do cesji i że ma nowego wierzyciela i do jego rąk
spełnia świadczenie i nagle okazuje się, że ta umowa cesji była nieważna to i tak dłużnik, jeśli działał w dobrej
wierze, jest zwolniony z obowiązku świadczenia a rozliczenia powinny zachodzić między cedentem i
cesjonariuszem;
● dłużnik może podnosić wszystkie zarzuty jakie mógł podnosić przeciwko pierwotnemu wierzycielowi (np.
zarzuty nieważności zobowiązania, z którego powstała wierzytelność, zarzuty dot. odroczenia, zarzuty dot.
przedawnienia itp.); szczególna sytuacja dotyczy zarzutu potrącenia- dłużnik może podnieść zarzut potrącenia
wobec cesjonariusza jeśli był on wcześniej dopuszczalny wobec cedenta (art.513 par.2)
płaszczyzna cedent- dłużnik: dłużnik traci dotychczasowego wierzyciela, wierzyciel przestaje być wierzycielem, pojawia
się nowy wierzyciel- cesjonariusz i spełnienie do jego rąk świadczenia zwalnia ze stosunku zobowiązującego dłużnika
pod warunkiem, że cesja była skuteczna
*Cesja fiducjarna <nie będzie na pisemnym, może na ustnym>- ma miejsce gdy wierzyciel występujący w stosunku zobowiązującym z
dłużnikiem zawiera umowę z bankiem i staje się kredytobiorcą, w momencie gdy bank żąda zabezpieczenia wierzyciel
może powołać się na wierzytelność od dłużnika, wówczas oprócz umowy kredytu bank i wierzyciel zawierają umowę
cesji, aby wierzyciel przelał na bank swoją wierzytelność na zabezpieczenie i wówczas w razie niespłacenia kredytu przez
wierzyciela, bank będzie dochodził należności od dłużnika; w tej cesji pojawia się dodatkowy element- pactum fiduciae
(zastrzeżenie powiernicze), którego treścią jest to, że wierzytelność wraca do wierzyciela jeśli on spłaci kredyt
Subrogacja dotyczy tylko świadczeń pieniężnych! (wierzyciel przyjmuje spełnione świadczenie od kogokolwiek)
1. zasada tożsamości więzi prawnej (między w1 i d oraz między w2 i d)- zostaje zachowana tożsamość
zobowiązania pomimo zmiany podmiotowej po stronie wierzytelności, to jest nadal ta sama sytuacja prawna
2. kontynuacja więzi prawnej - świadczenie nie wygasa po spełnieniu go przez osobę trzecią, trwa dalej tylko
wobec innego wierzyciela; pozostają w mocy wszelkie dotychczasowe zabezpieczenia rzeczowe a nawet osobiste
3. zasada nemo subrogat contra se (art. 518 par.3)- wstąpienie osoby trzeciej w sytuację prawną wierzyciela
dokonuje się tylko w zakresie rzeczywistego zaspokojenia wierzyciela; wówczas dłużnik ma do spełnienia kilka
części świadczenia, te wobec wierzyciela subrogowanego i te wobec wierzyciela dotychczasowego i w pierwszej
kolejności spełnia świadczenia wierzyciela dotychczasowego, zatem sytuacja pierwszego wierzyciela nie może
się pogorszyć, ma on pierwszeństwo w zaspokojeniu
Wykład 9- 2.12.2021 r.
cd.
Subrogacja- nowy wierzyciel z mocy prawa wchodzi w miejsce poprzedniego wierzyciela. Następuje to, gdy osoba trzecia
dokonuje spłacenia długów za dłużnika wskutek czego wstępuje w miejsce wierzyciela (np. poręczyciel); regres sensu
largo
§ 2. W wypadkach powyższych wierzyciel nie może odmówić przyjęcia świadczenia, które jest już wymagalne.
§ 3. Jeżeli wierzyciel został spłacony przez osobę trzecią tylko w części, przysługuje mu co do pozostałej części
pierwszeństwo zaspokojenia przed wierzytelnością, która przeszła na osobę trzecią wskutek zapłaty częściowej.
^Zwalniające przejęcie długu- wstąpienie przejemcy w miejsce dłużnika, który zostaje wyeliminowany ze stosunku
zobowiązaniowego i zwolniony z obowiązku świadczenia; cechy:
- to sukcesja syngularna, ale w dług (nie w wierzytelność),
-przejemca co do zasady wstępuje w całą sytuację prawną poprzedniego dłużnika i odpowiada za własny dług, jednak
strony mogą ustalić w umowie inaczej (np. że przejmuje tylko odsetki)
- prawa uboczne zabezpieczające wierzytelność nie przechodzą automatycznie na przejemcę
- stosunek ze zmiennym podmiotem art. 525
- zwolnienie z długu i obowiązki spełnienia dotychczasowego dłużnika
- zachowanie tożsamości więzi obligacyjnej
Zwalniające przejęcie długu następuje w drodze umowy (czynność prawna konsensualna)
a) częściej zawierana między dłużnikiem a przejemcą
b) między wierzycielem i przejemcą
W obu wariantach konieczna jest zgoda osoby niebędącej stroną- dłużnika lub wierzyciela.
Forma tej umowy lub zgody: w przyp. dłużnika- pisemna umowa a zgoda w dowolnej formie; w przyp. wierzyciela-
umowa i zgoda pisemna
*Jeśli wymagana była zgoda dłużnika, a on się nie zgodził to przejęcie długu jest nieważne od samego początku.
*Jeśli wymagana była zgoda wierzyciela, a on się nie zgodził to dochodzi do ustawowej kumulacji
Wówczas strony chcą zrealizować cel, ale nie mogą, bo nie występują przesłanki, ale przyjmuje się przesłanki podobnej
konstrukcji (art. 392 KC), której przesłanki da się spełnić.
SKARGA PAULIAŃSKA
Konstrukcja prawna zaczerpnięta ze starożytnego Rzymu, ma na celu ochronę wierzyciela w sytuacji gdy dłużnik jest
niewypłacalny a do takiej swojej niewypłacalności doprowadza przez to, że działa in fraudem creditoris, tzn. z
pokrzywdzeniem swojego wierzyciela. Dłużnik postępuje nielojalnie, (fraudulentnie) po to żeby uniknąć spłaty długu, a
raczej sądowego uczynienia zadość roszczeniom wierzyciela.
Ustawodawca poprzez skargę pauliańską chroni wierzyciela przed niewypłacalnym dłużnikiem.
ad. par.1: Wierzyciela i dłużnika łączy stosunek zobowiązaniowy, z którego wynika obowiązek uczynienia zadość
interesowi wierzyciela, np. dłużnik ma spłacić kredyt w banku o wartości 100 tys. zł
Gdy po zaciągnięciu zobowiązania dłużnik dokonuje czynności krzywdzących swojego wierzyciela, działa in fraudem
creditoris, uszczupla składniki swego mienia, czyni się niewypłacalnym w ogóle (albo w momencie zawierania stosunku
był w jakiejś części niewypłacalny i tą swoją niewypłacalność powiększa). Wierzyciel wówczas nie może z tym nic zrobić
na gruncie prawa materialnego, ale może domagać się (jeśli niekorzystne rozporządzenia mieniem miały miejsce)
uznania tej czynności dokonanej między dłużnikiem a osobą trzecią (tej czynności na podstawie której przeszły składniki
mienia na osobę trzecią) przed sądem za bezskuteczną w stosunku do niego, to rozporządzenie fraudulentne nie
wywołuje wobec niego skutków prawnych, ale wobec osób trzecich wywołuje, co daje temu wierzycielowi możliwość
dokonania egzekucji. Jest to bezskuteczność względna, która ma chronić wierzyciela.
Przesłanki powołania się na skargę pauliańską (których dowodzi wierzyciel rzecz jasna i mają być one spełnione
łącznie przed sądem)
- obiektywne (udowadnia je wierzyciel- kto twierdzi/ wywodzi skutki prawne, ten dowodzi):
1. istnienie wierzytelności- pieniężnej, zaskarżalnej, o charakterze cywilnoprawnym, niekoniecznie wymagalnej
*dopuszczenie ochrony wierzytelności przyszłych, jednak nadal trwają dyskusje co do tego
Wyrok SN z 13 V 2005r., I CK 677/04- w niektórych orzeczeniach uznaje się, że skarga pauliańska może być zastosowana
wobec wierzytelności o ch. publicznoprawnym, np. wobec dłużnika ZUSu
niekoniecznie wymagalna- tzn., że wierzyciel nie musi czekać aż wierzytelność będzie wymagalna, gdy tylko będzie
zdolny spełnić wszystkie przesłanki to powinien działać jak najszybciej
2. dokonanie przez dłużnika czynności prawnej z osobą trzecią- np. darowizna, sprzedaż po zaniżonej cenie,
dożywocie, przekazanie gospodarstwa rolnego nabywcy (nieważne czy to czynność jednostronna albo dwustronna)
3. odzyskanie przez osobę trzecią korzyści majątkowej- na mocy czynności prawnej musi pojawić się korzyść
majątkowa po stronie osoby trzeciej, np. podniesienie aktywów lub obniżenie pasywów
4. działanie dłużnika z pokrzywdzeniem wierzyciela- dłużnik działa z pokrzywdzeniem wierzzyciela gdy staje się
niewypłacalny* lub powiększa stan swojej niewypłacalności
*niewypłacalny- trwale zaprzestał spłacania swoich długów a egzekucja skierowana w jego stronę nie przynosi
zaspokojenia
- subiektywne (system domniemań prawnych wzruszalnych przeciwdowodem, czyli nie potrzeba dowodu wystarczy
uzasadnione domniemanie, jednak aby się sprzeciwić potrzebny już jest dowód); gdy wierzyciel dowiódł istnienia
przesłanek obiektywnych to w następnej kolejności zajmuje się przesłankami subiektywnymi
5. dłużnik ma świadomość pokrzywdzenia wierzyciela***- świadomość to nie to samo co zamiar, wystarczy, że
dłużnik miał przebłysk myśli, że w następstwie swoich czynności wobec osoby trzeciej nie będzie mógł zaspokoić
wierzyciela; ta świadomość nie musi dotyczyć konkretnego wierzyciela, może dotyczyć jakiegokolwiek <czytaj niżej o
domniemaniach>
6. osoba trzecia jest w złej wierze- osoba trzecia wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się
dowiedzieć o tym, że dłużnik działa in fraudem creditoris;
gdy czynność między dłużnikiem a osobą trzecią jest niedopłatna to nie trzeba wykazywać złej wiary (gdyż czynności
prawne dokonywane pod tytułem darnym są mniej chronione niż czynności odpłatne)
4. Jeżeli w chwili darowizny dłużnik był niewypłacalny, domniemywa się, iż działał ze świadomością pokrzywdzenia
wierzycieli. To samo dotyczy wypadku, gdy dłużnik stał się niewypłacalny wskutek dokonania darowizny
Gdy wszystkie przesłanki są spełnione, czyli wierzyciel wykazał wszelkie przesłanki obiektywne a dłużnik nie obalił
domniemań, sąd uwzględnia takie powództwo o uznanie czynności dokonanej między dłużnikiem a osobą trzecią (tej
czynności fraudulentnej, na podstawie której przeszły składniki mienia na osobę trzecią) za bezskuteczną w stosunku
do wierzyciela. ALE: w wyniku przekroczenia terminu zawitego- 5 lat od dnia dokonania czynności następuje
definitywna utrata prawa do skargi pauliańskiej
Legitymacja procesowa:
czynna (kto wytacza powództwo): wierzyciel, wierzyciel solidarny, następca prawny wierzyciela, spadkobierca dłużnika
bierna (wobec kogo może być wytoczone powództwo): osoba trzecia, następca prawny osoby trzeciej
________________________________________________________________________________________________
PRAWO UMÓW
SWOBODA UMÓW
Według z art. 353 kontrahenci mogą zawierać między sobą dowolne umowy nazwane (czyli zgodne z warunkami
określonymi w ustawie/ mające przełożenie na normy prawne)
*umowy mieszane- umowy łączące elementy dwóch lub kilku kodeksowych czy pozakodeksowych typów umów
nazwanych
*umowy nienazwane- mają element całkowitej nowości w stosunku do umów nazwanych
Z art. 353 KC wynika również, że umowy mogą być dowolnie modyfikowane czyli zmieniane, rozwiązywane (nawet w
przypadku zobowiązań trwałych- wówczas przez wypowiedzenie).
WZORCE UMOWNE
Każdy wzorzec ustanawia postanowienia wiążące strony podpisanej umowy. Wzorzec musi być wcześniej udostępniony
konsumentowi do wglądu przed zawarciem umowy.
Wzorce to skonstruowane jednostronnie przez profesjonalistę (proferetna) gotowe postanowienia umowne
przeznaczone do masowego lub powtarzalnego zastosowania w obrocie. We wzorcach mogą być zawarte klauzule
standardowe (czyli powtarzające się elementy umów nazwanych; stosowane powszechnie do dużej grupy osób).
Wzorce mogą występować w postaci tradycyjnej (papierowe) lub elektroniczne. Obecnie stanowią standard europejski.
Każdy podmiot w obrocie może tworzyć wzorce.
*klauzule abuzywne- niedozwolone postanowienia umowne, czyli klauzule które nierównomiernie przenoszą ryzyko
kontraktowe, czyli w sposób krzywdzący dla kontrahenta.
Wzorce umowne dzielą się na takie w postaci papierowej lub takie w formie elektronicznej przekazane konsumentowi
na trwałym nośniku (a nie odesłanie do strony www!), by konsument mógł w każdej chwili zerknąć do tego wzorca.
Wzorce umowne dzielą się również pod kątem sposobu redagowania i tutaj mamy:
- ogólne warunki ubezpieczenia (OWU)- książka w której mamy poszczególne paragrafy, postanowienia ogólne, czego
dotyczy dane ubezpieczenie, słowniczek z definicjami, wyłączenia odpowiedzialności ubezpieczyciela;
- regulaminy- przypominają OWU, ale są stosowane przede wszystkim w obrocie bankowym
- wzory umów- gotowe formularze, np. formularz zawarcia umowy o jakiś instrument finansowy, formularz udziału w
wycieczce;
W przypadku stosowania wzorców umownych swoboda kontraktowa konsumenta jest mocno ograniczona, gdyż
pozostaje mu tylko wybór czy przyjąć ten wzorzec czy nie.
§ 1. Ustalony przez jedną ze stron wzorzec umowy, w szczególności ogólne warunki umów, wzór umowy, regulamin,
wiąże drugą stronę, jeżeli został jej doręczony przed zawarciem umowy.
§ 2. W razie gdy posługiwanie się wzorcem jest w stosunkach danego rodzaju zwyczajowo przyjęte, wiąże on także
wtedy, gdy druga strona mogła się z łatwością dowiedzieć o jego treści. Nie dotyczy to jednak umów zawieranych z
udziałem konsumentów, z wyjątkiem umów powszechnie zawieranych w drobnych, bieżących sprawach życia
codziennego.
^ jeśli mamy wzorzec, który stosujemy z konsumentami to takiemu konsumentowi należy doręczyć pełną treść wzorca
przed zawarciem umowy; musi mieć możliwość w każdym momencie i w każdych okolicznościach się z tym zapoznać.
Obowiązek doręczenia całego wzorca przed zawarciem umowy nie dotyczy umów bagatelnych tj. takich, które są
zawierane w drobnych bieżących sprawach życia codziennego, wówczas wystarczy inny sposób poinformowania o
warunkach umowy (np. wywieszenie regulaminu w pomieszczenia), gdyż stosowanie wzorców jest zwyczajnie przyjęte w
takich stosunkach.
Przy zawieraniu umowy na warunkach wzorca występuje konsensus normatywny (czyli taki sytuacyjny) między
stronami. Przez sam fakt, że konsument mógł zapoznać się z tym zapoznać to zachodzi konsensus normatywny (nie
rzeczywisty! bo rzeczywisty to taki, na który mamy wpływ). Drugą teorią jest, że poza konsensusem przedsiębiorca
kształtuje treść stosunku prawnego za pomocą kwalifikowanej formy oświadczenia tj. wzorca umownego, co powinno
być dodane do art. 56 KC (teoria Radwańskiego, który uważa, że konsensus może być tylko rzeczywisty)
Wzorzec powinien być transparentny (przejrzysty) i zrozumiały dla konsumenta niebędącego prawnikiem. To znaczy,
że ma być sformułowany przy użyciu języka zrozumiałego dla konsumenta zarówno pod względem języka, składni i
słownictwa, ale też pod względem technicznym (np. czytelna czcionka, odpowiednie jego umieszczenie tak by był
widoczny i możliwy do zapoznania się). Konsekwencją niespełnienia tych warunków jest:
- w przypadku gdy we wzorcu jest postanowienie niejednoznaczne -> stosowanie reguły in dubio contra proferentem-
w razie wątpliwości na niekorzyść proferenta, czyli podmiotu profesjonalnego korzystającego ze wzorca,
- w przypadku gdy treść wzorca jest całkiem niezrozumiała -> przyjmuje się, że wzorzec w ogóle nie wiąże i w to
miejsce wchodzą dyspozycyjne przepisy prawa
- w przypadku gdy mamy konflikt wzorców oraz w przypadku gdy mamy dwóch profesjonalistów stosujących wzorce z
wzajemnie wykluczającymi się postanowieniami-> wzajemnie sprzeczne postanowienia wzorców się znoszą, a umowa
wiążę w zakresie pozostałych postanowień
- w przypadku gdy postanowienia wzorca są sprzeczne z umową -> bezwzględny priorytet postanowień umownych!
(konsensus rzeczywisty > konsensus normatywny)
Wydanie wzorca w czasie trwania stosunku zobowiązaniowego o ch. ciągłym (gdy mamy świadczenie o ch. ciągłym,
zaplanowane na długi czas i możliwe do zakończenia wypowiedzeniem), zastępującego poprzedni lub stosowany po raz
pierwszy. Wówczas zmienioną lub nową treść wzorca trzeba dostarczyć kontrahentowi lub zapewnić mu warunki do
jego zapoznania się, wtedy kontrahent albo składa wypowiedzenie w pierwszym możliwym terminie (jeśli
postanowienia wzorca mu się nie podobają) albo nie robi nic i gdy upłynie ten termin w którym mógłby złożyć
wypowiedzenie to nowy wzorzec zaczyna obowiązywać i modyfikuje się treść stosunku zobowiązaniowego na tych
nowych warunkach. Jeśli też nie uczyni nic bo zapomniał albo nie zapoznał się z treścią wzorca to też treść stosunku
modyfikuje się na nowych warunkach. ALE: aby dopuszczalna była zmiana treści wzorca to w zawieranej początkowo
umowie musi być zawarta tzw. klauzula modyfikacyjna.
Trzeba pamiętać, że wzorce umowne mogą dotyczyć stosunków między dwoma podmiotami profesjonalnymi (B2B)
albo między podmiotem profesjonalnym i konsumentem (B2C)
KLAUZULE ABUZYWNE
Klauzule abuzywne (abusivus)- niedozwolone postanowienia umowne, czyli klauzule które nierównomiernie przenoszą
ryzyko kontraktowe, czyli w sposób krzywdzący dla konsumenta. Konsument będzie chciał je rugować (usuwać) tak aby
umowa miała charakter wiążący w pozostałym zakresie. (art 385 z indeksem 1- art. 385 z indeksem 3)
UMOWA PRZEDWSTĘPNA
(pactum de contrahendo)
Umowa przedwstępna- pełni szczególną funkcję przygotowawczą w procesie kontraktowania, Kontrahent może ale nie
musi z niej skorzystać; to umowa, w której jedna strona bądź obie strony zobowiązują się w przyszłości, w określonym
czasie, do zawarcia określonej umowy zwanej umową definitywną (złożenie oświadczenia woli określonej treści
wskutek którego dojdzie do zawarcia stosunku zobowiązaniowego)
Umowa przedwstępna uregulowana jest w art. 389 i 390 KC, to czynność prawna konsensualna, wymaga tylko zgodnych
oświadczeń stron i nie wymaga żadnej formy (jest nieformalna), może być dwustronnie lub jednostronnie
zobowiązująca. Jeśli dochodzi do sporu czy umowa jest umową przedwstępną czy umową definitywną to obowiązuje
domniemanie na rzecz umowy definitywnej.
Dla swojej ważności umowa przedwstępna musi spełniać następujące przesłanki (art. 389 KC:
- ogólne- dotyczące czynności prawnych, zawarte w m.in. w art 353 z indeksem 1
- szczególne- stosowane wyłącznie do umowy przedwstępnej z art. 389 KC:
Art. 389. [Umowa przedwstępna]
§ 1. Umowa, przez którą jedna ze stron lub obie zobowiązują się do zawarcia oznaczonej umowy (umowa
przedwstępna), powinna określać istotne postanowienia umowy przyrzeczonej. [ważna jest rzecz i cena, inaczej umowa
przedwstępna nie zobowiązuje, termin w aktualnym stanie prawnym nie jest wymagany- trzeba go ustalić w ciągu
roku]
§ 2. Jeżeli termin, w ciągu którego ma być zawarta umowa przyrzeczona, nie został oznaczony, powinna ona być
zawarta w odpowiednim terminie wyznaczonym przez stronę uprawnioną do żądania zawarcia umowy przyrzeczonej.
Jeżeli obie strony są uprawnione do żądania zawarcia umowy przyrzeczonej i każda z nich wyznaczyła inny termin,
strony wiąże termin wyznaczony przez stronę, która wcześniej złożyła stosowne oświadczenie. Jeżeli w ciągu roku od
dnia.zawarcia umowy przedwstępnej nie został wyznaczony termin do zawarcia umowy przyrzeczonej, nie można żądać
jej zawarcia.
*umowa ramowa- pojawia się najczęściej w obrocie dwustronnie profesjonalnym (nie jest uregulowana przepisami, ale
wyodrębniła się w oparciu o swobodę umów), jest przeznaczona dla dalszej, harmonijnej współpracy (jest bardziej
długotrwała niż umowa przedwstępna), dzięki niej strony pozostają w określonej relacji; nie nadaje się od razu do
wykonania, potrzebny do tego jest akt wykonawczy; od umowy przedwstępnej różni ją to, że pewne czynności są
powtarzalne; może być także zawarta w obrocie półprofesjonalnym, np. w obrocie bankowym
Skutki prawne umowy przedwstępnej (gdy każdy z podmiotów dąży do zawarcia umowy definitywnej)
- zawarcie umowy definitywnej
a) skutki silniejsze- np. umowa przedwstępna została zawarta w tej formie w jakiej wymagana dla ważności umowy
definitywnej (np. forma aktu notarialnego do sprzedaży nieruchomości), wówczas jeśli sprzedający uchyla się od
złożenia oświadczenia woli przenoszącego własność to kupujący może wytoczyć powództwo i domagać się
przeniesienia własności sprzedającego bez jego oświadczenia woli a za pomocą wyroku sądu (w formie zastępstwa);
jeśli przysługuje nam skutek silniejszy to alternatywnie możemy skorzystać ze skutku słabszego jeśli tego chcemy
b) skutki słabsze- np. umowa przedwstępna dot. sprzedaży mieszkania zawarta w zwykłej formie pisemnej, po czym
sprzedający uchyla się od złożenia oświadczenia woli przenoszącego własność, wówczas kupujący ma tylko i wyłącznie
roszczenie o odszkodowanie w granicach ujemnego interesu umownego
^ siła skutków jest uzależniona od formy zawarcia umowy przedwstępnej
(pacta adiecta)
Są związane ściśle z umowami, można je stosować tylko w granicach swobody kontraktowej, to na przykład:
Funkcją pacta adiecta jest wzmocnienie (zadatek, odstępne) lub osłabienie (kara umowna, umowne prawo odstąpienia)
węzła obligacyjnego (więzi kontraktowej)
§ 2. W razie wykonania umowy zadatek ulega zaliczeniu na poczet świadczenia strony, która go dała; jeżeli zaliczenie nie
jest możliwe, zadatek ulega zwrotowi. [surogat odszkodowania]
§ 3. W razie rozwiązania umowy zadatek powinien być zwrócony, a obowiązek zapłaty sumy dwukrotnie wyższej
odpada. To samo dotyczy wypadku, gdy niewykonanie umowy nastąpiło wskutek okoliczności, za które żadna ze stron
nie ponosi odpowiedzialności albo za które ponoszą odpowiedzialność obie strony.
^ to czynność prawna realna; dany po zawarciu umowy nie stanowi zadatku; nie występuje tylko przy umowach
przedwstępnych; gdy nie można z okoliczności lub ze zwyczaju wywnioskować jakie znaczenie ma wręczenie jakiejś
sumy pieniężnej to traktuje się je jako zadatek; zadatek zabezpiecza wykonanie umowy; nie można domagać się
miarkowania zadatku
§ 1. Można zastrzec, że jednej lub obu stronom przysługiwać będzie w ciągu oznaczonego terminu prawo odstąpienia
od umowy. Prawo to wykonywa się przez oświadczenie złożone drugiej stronie.
§ 2. W razie wykonania prawa odstąpienia umowa uważana jest za niezawartą. To, co strony już świadczyły, ulega
zwrotowi w stanie niezmienionym, chyba że zmiana była konieczna w granicach zwykłego zarządu. Za świadczone usługi
oraz za korzystanie z rzeczy należy się drugiej stronie odpowiednie wynagrodzenie.
^ wyjątek od zasady pacta servanda sunt (drugim jest wola ustawodawcy); musi być w umowie zawarte: komu to prawo
przysługuje i w jakim terminie (w przeciwnym razie będzie nieskuteczne); może być zastrzeżone w postaci
bezwarunkowej albo warunkowej; by skorzystać z tego prawa trzeba złożyć swojemu kontrahentowi oświadczenie woli;
wówczas umowę uważa się za niezawartą; osłabia węzeł kontraktowy bo do upływu tego terminu nie wiadomo czy
stosunek zobowiązaniowy się utrzyma.
^kwalifikowana forma umowne prawa odstąpienia od umowy; to pewna suma pieniędzy, którą trzeba uiścić żeby
skutecznie od umowy odstąpić; musi być w umowie zawarte: komu to prawo przysługuje i w jakim terminie (w
przeciwnym razie będzie nieskuteczne), musi być też ustalona kwota, jaka będzie musiała być ustalona żeby skutecznie
od umowy odstąpić (poza jej uiszczeniem składa się oświadczenie); kwoty też również nie można miarkować; wzmacnia
węzeł kontraktowy; czynność prawna realna
§ 1. Można zastrzec w umowie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania
zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy (kara umowna).
§ 2. Dłużnik nie może bez zgody wierzyciela zwolnić się z zobowiązania przez zapłatę kary umownej.
^ surogat odszkodowania za niewykonanie zobowiązania; zastrzeżenie dodane do umowy, w którym strony zgodnie
(konsensus) postanawiają, że będzie uiszczona pewna opłata za niewykonanie lub nienależyte wykonania zobowiązania
o charakterze niepieniężnym (w przeciwnym razie art.482 [zakaz anatocyzmu]); zazwyczaj zawierana między
podmiotami profesjonalnymi, ale w stosunku B2C też może obowiązywać; zastrzegana jest w pieniądzu w rozmaity
sposób (np. określona kwota za każdy dzień, miesiąc, tydzień zwłoki albo ułamek za świadczenie rzeczy nieodpowiedniej
jakości); obowiązek zapłaty kary umownej może wynikać również z wzorca umownego; obowiązek zapłaty kary
umownej przez dłużnika następuje wtedy gdy z okoliczności leżących po jego stronie wynika, że nie spełni lub
nienależycie spełni świadczenie; zapłata kary umownej nie zwalnia dłużnika z wykonania zobowiązania; kara umowna
może być dodana do pierwszej wersji umowy jako dodatkowe zastrzeżenie umowne, ale może być też wypracowana i
dodana później;
Zależność między obowiązkiem zapłaty kary umownej a niedoznaniem żadnej szkody lub małej wielkości szkodą po
stronie wierzyciela:
a) nurt liberalny- jeśli dłużnik wykaże dowód, że wierzyciel nie doznał z tego tytułu istotnej szkody to może odstąpić od
zapłaty kary umownej (w oparciu o literalne brzmienie przepisu)
b) nurt tradycyjny- dłużnik nie może uwolnić się od zapłaty kary umownej, nawet jeśli podnosi, że wierzyciel nie poniósł
żadnej szkody (w oparciu o funkcjonalność przepisu i komparatystykę), gdyż wówcza kara umowna straciłaby całkiem
swoją funkcję dyscyplinującą, odwoływano się także do tego, że istnieje instytucja miarkowania kary umownej
*miarkowanie zadatku i odstępnego jest niedopuszczalne; miarkowanie kary umownej jest dopuszczalne wyjątkowo i
tylko w określonych przypadkach wskazanych przez ustawodawcę (art.484 KC) <może być na egzaminie>:
tercjus- osoba trzecia, która nie jest stroną stosunku zobowiązaniowego, ale mogą na nim spoczywać pewne obowiązki
w stosunku do stron oraz przysługiwać pewne uprawnienia
^ jedna ze stron (przyrzekający/gwarant) przyrzeka beneficjentowi, że osoba trzecia (tercjus) zaciągnie określone
zobowiązanie; przyrzekający= dłużnik, beneficjent= wierzyciel; tercjus nie jest stroną stosunku zobowiązaniowego;
wierzyciel może kierować swoje roszczenia wyłącznie do dłużnika
- umowa ta pełni funkcję zbliżoną do poręczenia, ale funkcjonuje ona samoistnie a poręczenie ma ch. akcesoryjny
- umowa ta może stanowić samodzielną umowę, której przedmiotem jest uzyskanie świadczenia od osoby
trzeciej albo stanowić zastrzeżenie do już istniejącej umowy o określone świadczenie
- umowa o ch. gwarancyjnym- dłużnik bierze na siebie ryzyko powinnego zachowania osoby trzeciej, jeśli ona
zawiedzie to dłużnik ponosi odpowiedzialność odszkodowawczą (kontraktową), to odpowiedzialność za rezultat
(obiektywna)
- odpowiedzialnośc dłużnika wobec wierzyciela, gdy osoba trzecia nie zachowa się w powinny sposób:
a) dłużnik wobec wierzyciela jest zobowiązany do naprawienia szkody wynikłej z nie zaciągniętego
zobowiązania wcześniej obiecanego (odpowiedzialność w granicach ujemnego interesu umownego)
b) dłużnik wobec wierzyciela jest zobowiązany do naprawienia szkody (w granicach damnum emergens i lucrum
cessans/ dodatniego interesu umownego) wynikłą z niespełnienia świadczenia przez tercjusza, które obiecał
dłużnik, jednakże może w zamian samodzielnie spełnić to świadczenie i uwolnić się od tego obowiązku
(facultas alternativa- upoważnienie przemienne)
393. KC [Zawarcie umowy o świadczenie na rzecz osoby trzeciej - pactum in favorem tertii]
§ 1.Jeżeli w umowie zastrzeżono, że dłużnik spełni świadczenie na rzecz osoby trzeciej, osoba ta, w braku odmiennego
postanowienia umowy, może żądać bezpośrednio od dłużnika spełnienia zastrzeżonego świadczenia.
§ 2.Zastrzeżenie co do obowiązku świadczenia na rzecz osoby trzeciej nie może być odwołane ani zmienione, jeżeli
osoba trzecia oświadczyła którejkolwiek ze stron, że chce z zastrzeżenia skorzystać.
§ 3.Dłużnik może podnieść zarzuty z umowy także przeciwko osobie trzeciej.
- do zawarcia umowy nie jest potrzebna wiedza i zgoda osoby trzeciej (ale musi być wskazana w sposób
umożliwiający jej indywidualizację) do czasu wymagalności świadczenia, wówczas składa oświadczenie woli
którym deklaruje czy chce przysporzenia czy nie
- w wyniku przekierowania powstają trzy stosunki:
I. między dłużnikiem a wierzycielem- stosunek pokrycia, który został zmodyfikowany pactum in favorem tertii,
jest przyczyną, podstawą prawną zobowiązania dłużnika wobec osoby trzeciej; to tzw. causa
II. między wierzycielem a osobą trzecią- stosunek waluty, który wyjaśnia prawny i gospodarczy sens
świadczenia na rzecz osoby trzeciej, treść tego stosunku i jego ważność mają wpływ na ocenę dokonanego
przez dłużnika przysporzenia na rzecz wierzyciela
III. między dłużnikiem a osobą trzecią- stosunek wykonania/stosunek zapłaty, wyraża roszczenie osoby trzeciej
które kierowane jest do dłużnika o wykonane stosunku zobowiązaniowego wynikającego ze stosunku pokrycia
- nie ma samodzielnego bytu prawnego, to postać zastrzeżenia, które modyfikuje treść wcześniej powstałego
stosunku zobowiązaniowego, od jej zawarcia dłużnik spełnia świadczenie na rzecz określonej osoby trzeciej (tzw.
przekierowanie świadczenia do rąk osoby trzeciej)
- spełnienie świadczenia na rzecz osoby trzeciej może mieć dwie postaci:
a) właściwe pactum in favorem tertii, z którego wynika uprawnienie tercjusza do żądania od dłużnika
spełnienia świadczenia we własnym imieniu i bezpośrednio na swoją rzecz; wywiera skutek gdy strony nie zawrą
niewłaściwego pactum in favorem tertii albo wprost zawrą właściwe pactum in favorem tertii
b) niewłaściwe pactum in favorem tertii, wynika z niej jedynie upoważnienie dla osoby trzeciej do przyjęcia
świadczenia od wierzyciela (skutek ten musi wyraźnie być wskazany w treści umowy)
- prawne skutki:
I. wobec osoby trzeciej- nie staje się ona stroną stosunku zobowiązaniowego, jest tylko beneficjentem, któremu
przysługuje uprawnienie do żądania świadczenia na swoją rzecz; uprawnienie to przez pewien czas ma ch.
prowizoryczny, można je zmienić, wycofać itp. aż do czasu gdy osoba trzecia złoży oświadczenie woli do
dłużnika, że domaga się przyjęcia świadczenia, oświadczenie to ma ch. prawnokształtujący i może być złożone
którejkolwiek ze stron i w dowolnym terminie (chyba że umowa go wskazuje), nie ma określonej formy;
wywołuje skutki prawne ex tunc od momentu dokonania zastrzeżenia
II. wobec dłużnika- dłużnik może podnieść zarzuty na swoją obronę by nie spełniać świadczenia, przysługują
mu wszystkie zarzuty wynikające ze stosunku pokrycia, np. zarzut braku umowy, przedawnienie, wady
oświadczenia woli,nie zawarcia zastrzeżenia, do chwili spełnienia świadczenia dłużnik jest zobowiązany wobec
wierzyciela (nawet jeśli świadczy do rąk osoby trzeciej), drugą kategorią są zarzuty wynikające ze stosunku
zapłaty, to mogą być zarzuty osobiste, dłużnik nie może podnosić zarzutów wynikających ze stosunku waluty!
- można przekierować tylko część świadczenia
- najpierw powstaje stosunek zobowiązaniowy między dłużnikiem a wierzycielem, później dłużnik zawiera z
tercjuszem umowę z art. 392 kc, który wówczas bierze na siebie gwarancję, że wierzyciel nie będzie żądał
skutecznie od dłużnika spełnienia świadczenia
- osoba trzecia może sama spełnić świadczenie, doprowadzić do umowy nowacji, itp
- odpowiedzialność osoby trzeciej jest odpowiedzialnością obiektywną, zatem surową, odpowiedzialnością na
zasadzie ryzyka, za rezultat niewykonania umowy
- może być zawarta w dowolnej formie i ma charakter samodzielny względem istniejącego stosunku
zobowiązaniowego
- stosuje się ją w związku z konstrukcją przejęcia długu (art. 519 kc)
PRAWO ODSZKODOWAWCZE
Odpowiedzialność cywilna- wymuszenie świadczenia, gdy dłużnik dobrowolnie względem wierzyciela nie chce spełnić
tego świadczenia
Odpowiedzialność odszkodowawcza- specjalna i szczególna forma odpowiedzialności cywilnej; wyróżniamy:
a) kontraktową- niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania
b) deliktową- szkoda pozaumowna, z tytułu czynu niedozwolonego
- pojawia się, gdy “wystąpi szkoda”, czyli: obejmuje takie stany faktyczne które pojawiają się w związku ze
ziszczeniem zdarzeń, które podlegają ujemnej kwalifikacji normatywnej
- żeby zaistniała muszą być łącznie spełnione przesłanki warunkujące odpowiedzialność odszkodowawczą oraz
mają być one dowiedzione (muszą być udowodnione przez osobę, która ma coś uzyskać - art. 6 kc), zatem
powód musi wykazać: szkodę, zdarzenie, które jest przez ustawodawcę ujemnie kwalifikowane (zdarzenie
sprawcze/krzywdzące) i adekwatny związek przyczynowy między zdarzeniem a szkodą):
zdarzenie (krzywdzące zdarzenie sprawcze)- ujemnie kwalifikowane przez ustawodawcę działanie, zaniechanie
określonego podmiotu lub inne sprawcze skutki; zdarzenie to może mieć różny kształt i w zależności od tego kształtu
można wyróżnić dwa reżimy odpowiedzialności odszkodowawczej:
a) jeśli zdarzeniem jest nienależyte wykonanie lub niewykonanie to wywołuje ono odpowiedzialność kontraktową
b) jeśli zdarzeniem jest delikt (czyn niedozwolony) to wywołuje ono odpowiedzialność deliktową
szkoda- uszczerbek w dobrach prawnie chronionych, których poszkodowany doznał wbrew swojej woli; to różnica w
majątku sprzed zdarzenia prawnego i po zdarzeniu prawnym; w zależności od tego, jakich dóbr dotyczy może być
szkodą majątkową i szkodą niemajątkową
związek przyczynowo-skutkowy - związek przyczynowy pełni dwojaką funkcję: kreacyjną (jest przesłanką
odpowiedzialności odszkodowawczej) i delimitacyjną (określa zakres odpowiedzialności odszkodowawczej, sprawca
ponosi tylko za normalne następstwa swoich działań); jest kategorią obiektywną, dostrzegany w rzeczywistości realnej,
fizycznie można go zobaczyć; to kwestia faktu, który trzeba ustalić w toku postępowania dowodowego ustalić, jest
ustalany dwustopniowo przez sąd w procesie:
I etap. test conditio sine qua non (test warunku koniecznego)- mamy: przyczynę i szkodę (skutek), należy zbadać, czy bez
przyczyny mógłby nastąpić skutek, jeśli tak to test nie zostaje zdany i wówczas nie zachodzi odpowiedzialność
odszkodowawcza
II etap. test czy następstwa działania i zaniechania naszego sprawcy mają ch. normalny czyli typowy dla danego rodzaju
przyczyn, czyli sprawdzanie czy wśród danych statystycznych, wśród ogólnej wiedzy oraz wiedzy specjalistycznej dane
następstwo miało ch. normalny czyli typowy (nie musi zawsze występować, wystarczy, że się zdarza)
może być przyczynowość działania lub przyczynowość zaniechania (związek przyczynowo- skutkowy bezpośredni)
może być również pośredni związek przyczynowy, gdy tylko pewne ogniwa zdarzenia miały związek ze skutkiem
Szkoda- uszczerbek w dobrach i interesach prawnie chronionych, których poszkodowany doznał wbrew swojej woli w; to
różnica w majątku sprzed zdarzenia prawnego i po zdarzeniu prawnym; w zależności od tego, jakich dóbr dotyczy- może
być szkodą majątkową (którą da się policzyć) i szkodą niemajątkową (krzywda- ból, cierpienie, uszczerbek na zdrowiu
psychicznym, fizycznym; jest niepoliczalna)
a) Szkoda majątkowa- można ją określić w pieniądzu, składają się na nią wszystkie wydatki, jakie poszkodowany
poniósł w związku z wyrządzoną szkodą, ale też korzyści, jakie mógłby osiągnąć- 361 par.2:
§ 2. W powyższych granicach, w braku odmiennego przepisu ustawy lub postanowienia umowy, naprawienie
szkody obejmuje straty, które poszkodowany poniósł, oraz korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody
nie wyrządzono.
Obowiązek naprawienia szkody majątkowej to obligatoryjne odszkodowanie, które jest liczone do jej
wysokości; w przypadku odszkodowania mamy poszkodowanego
b) Szkoda niemajątkowa (krzywda moralna) może zostać wynagrodzona zadośćuczynieniem, ale jest ono
fakultatywne. Sąd może, ale nie musi przyznać określoną przez siebie kwotę w ramach zadośćuczynienia.
Nawet krzywda przemijająca podlega naprawieniu. Zarówno zasądzenie zadośćuczynienia jak i odmowę
zadośćuczynienia oraz kwotę sąd musi wyczerpująco uzasadnić. Zadośćuczynienie przysługuje tylko i wyłącznie
w przypadkach wskazanych w ustawie: w przypadku naruszenia dóbr osobistych (art.448 kc oraz 445 kc) <ale
naruszenia w powszechnym odczuciu>. ; w przypadku zadośćuczynienia mamy pokrzywdzonego
Przy ustalaniu wysokości zadośćuczynienia bierze się pod uwagę: wiek, trwałość krzywdy, aktywność życiowa.
*Szkoda w ramach ujemnego interesu umownego i szkoda w ramach dodatniego interesu umownego (doczytać)
Odpowiedzialność kontraktowa
Odpowiedzialność kontraktowa- gdy nastąpi zdarzenie sprawcze jako naruszenie zobowiązania, tj. niewykonanie lub
nienależyte wykonanie umowy, wówczas stosujemy art.471 kc lub 474 kc (żeby ta odpowiedzialność powstała najpierw
musi być stosunek zobowiązaniowy a następnie z powodu okoliczności leżących po stronie dłużnika umowa została
wykonana nienależycie albo nie zostaje w ogóle wykonana, wtedy stosunek pierwotny nie wygasa tylko przekształca się
w stosunek odszkodowawczy- stosunek wtórny). W tym przypadku mogą być problemy z ustaleniem czy doszło do
niewykonania czy nienależytego wykonania zobowiązania.
Najpierw trzeba ustalić czy do zdarzenia sprawczego doszło przez niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy
wskutek okoliczności leżących po stronie dłużnika czy wskutek okoliczności leżących po stronie innej osoby (z której
pomocą zobowiązanie wykonywa lub której wykonanie zobowiązania powierza).
Odpowiedzialność deliktowa- określone osoby nie były w żadnej relacji między sobą; z chwilą wystąpienia zdarzenia
sprawczego powstaje stosunek zobowiązaniowy typu odszkodowawczego, dlatego, że ten który szkodę wyrządził staje
się dłużnikiem i jest zobowiązany do naprawienia szkody poszkodowanemu. W tym przypadku mogą być problemy z
określeniem osoby, która wyrządziła szkodę (wówczas określa się ją w oparciu o największe prawdopodobieństwo).
- w przypadku OD.K. naprawieniu podlega tylko szkoda majątkowa (zakres odszkodowania jest mniejszy niż w
OD.D), natomiast w ramach OD.D można domagać się naprawienia szkody majątkowej oraz szkody
niemajątkowej przez zadośćuczynienie (szerszy zakres odszkodowania niż w OD.K)
- w przypadku gdy podstawą dochodzenia roszczeń jest art. 471 kc (OD.K), czyli gdy dłużnik działał sam (sam nie
wykonał lub nienależycie wykonał zobowiązanie) to, gdy wierzyciel spełnił wszelkie przesłanki, obowiązuje
prawne domniemanie winy, które dłużnik może próbować obalić, natomiast w art.415 kc (czyli OD.D) nie ma
żadnego domniemania (?)
- w OD.D trudno jest ustalić osobę, która wyrządziła szkodę
- w ramach OD.D naprawienia szkody mogą domagać się również pośredni poszkodowani, czyli osoby, które
doznały szkody w związku ze śmiercią bezpośredniego poszkodowanego (czyli bliscy, osoby bliskie, najbliżsi
członkowie rodziny poszkodowanego, nie chodzi o więzy krwi ale o faktyczny układ stosunków, art.446 kc oraz
466 z indeksem 2 kc)
- w OD.D obowiązują szczególne reguły naprawienia szkody deliktowej- art. 444 kc i art. 446 kc
- w OD.D mamy roszczenie o zapobieżenie szkodzie
- art. 443 kc łączy OD. D i OD.K czyli powstaje tzw. zbieg roszczeń:
Okoliczność, że działanie lub zaniechanie, z którego szkoda wynikła, stanowiło niewykonanie lub nienależyte
wykonanie istniejącego uprzednio zobowiązania, nie wyłącza roszczenia o naprawienie szkody z tytułu czynu
niedozwolonego, chyba że z treści istniejącego uprzednio zobowiązania wynika co innego.
^ wybór poszkodowanego jest wiążący dla sądu i musi być jednoznaczny- albo OD.D albo OD.K
Jeśli odpowiedzialność oparta jest na zasadzie winy to drogą do uwolnienia się od niej będzie wykazanie braku winy
(ekskulpacja), a drogą do jej zaistnienia jest wykazanie winy.
Jeśli ustawa nie przewiduje inaczej to stosujemy zasadę winy i do deliktu i do kontraktu.
Zasada ryzyka
Natomiast uwolnienie się odpowiedzialności opartej na zasadzie ryzyka jest wykazanie okoliczności egzoneracyjnych
(egzoneracja) tzn. siła wyższa (vis maior, ch. nagły, nieprzewidywalny i zewnętrzny w stosunku do zdarzenia), wyłączna
wina poszkodowanego i wyłączna wina osoby trzeciej), np.:
Art. 433. [Wyrzucenie, wylanie, spadnięcie]
Za szkodę wyrządzoną wyrzuceniem, wylaniem lub spadnięciem jakiegokolwiek przedmiotu z pomieszczenia jest
odpowiedzialny ten, kto pomieszczenie zajmuje, chyba że szkoda nastąpiła wskutek siły wyższej albo wyłącznie z winy
poszkodowanego lub osoby trzeciej, za którą zajmujący pomieszczenie nie ponosi odpowiedzialności i której działaniu nie
mógł zapobiec.
*egzoneracja=brak bezprawności
Zasady słuszności
- tylko w odpowiedzialności deliktowej
- to samo co zasady współżycia społecznego
- mimo braku winy, ale gdy szkoda jest poważna i zmienia znacznie położenie życiowe poszkodowanego to należy mu się
odszkodowanie, które pełni rolę rekompensaty i spełnienia moralnego obowiązku
- może być stosowana tylko gdy ustawodawca na to wskazuje
-przykłady:
Wina
Model starannego dłużnika abstrakcyjny i obiektywny porównuje się z naszym dłużnikiem i wówczas można lub nie
można przypisać winę.
Szkoda- nie ma znaczenia czy była to szkoda majątkowa (wymierna, podlega naprawieniu w reżimie kontraktowym) czy
niemajątkowa (niemożliwa do wyliczenia, krzywda związana z bólem fizycznym lub psychicznym).
Ustawodawca nie precyzuje o kogo chodzi pod słowem “kto”, rozumie się ogólnie, że każdy, zarówno osoby fizyczne,
osoby prawne i wszelkie inne podmioty.
Czyn własny- działanie lub zaniechanie (lecz tylko wtedy kiedy był obowiązek konkretnego zachowania a to zachowanie
nie następuje), dokonanie czynności prawnej;
Odpowiedzialność deliktowa:
-powstaje bez względu na to jaki węzeł obligacyjny strony łączy;
-powstaje w wyniku wyrządzenia szkody, która jest zapalnikiem do powstania swoistej więzi obligacyjnej, stosunku
odszkodowawczego (sprawca jest dłużnikiem a poszkodowany wierzycielem);
-odpowiedzialność w reżimie deliktowym może być oparta na zasadzie winy, zasadzie ryzyka i zasadzie słuszności;
- aby się od niej uwolnić trzeba się ekskulpować
-powstaje nawet w sytuacji gdy mamy najmniejszy możliwy stopień winy- culpa levissima
- odpowiedzialność musi wynikać z winy obiektywnej (bezprawności)* oraz winy subiektywnej
- działanie lub zaniechanie
*okoliczności wyłączające bezprawność: działanie w ramach obrony konienczej (odparcie zamachu bezpośredniego i
bezprawnego ze strony człowieka), działanie w stanach wyższej konieczności (odparcie zamachu bezpośredniego i
bezprawnego ze strony rzeczy lub człowieka; w stanie wyższej konieczności możliwe jest wartościowane- dobro
osobiste> dobro materialne), dozwolona samopomoc (tylko ustawowo zapewniona, m.in. 343,432), zgoda
poszkodowanego (ale jest odwołalna w każdym czasie), oddanie w użytkowanie praw podmiotowych
15 min około
___________________________
Art. 355. [Należyta staranność - definicja]
§ 1. Dłużnik obowiązany jest do staranności ogólnie wymaganej w stosunkach danego rodzaju (należyta staranność).
§ 2. Należytą staranność dłużnika w zakresie prowadzonej przez niego działalności gospodarczej określa się przy
uwzględnieniu zawodowego charakteru tej działalności.
^model należytej staranności buduje się w oparciu o czynniki naturalne i doświadczenie życiowe
^ Państwo- czym jest? działa w dwóch sferach: imperium, czyli władza (państwo wykonuje uprawnienia władcze) oraz
dominium, czyli sfera gospodarcza (czyli Skarb Państwa). Skarb Państwa występuje w stosunkach cywilnoprawnych na
równi z innymi podmiotami. Natomiast w sferze imperium, w związku z wykonywaniem uprawnień władczych, Państwo
może wyrządzić obywatelom krzywdę (np. podczas ćwiczeń wojennych).
Odpowiedzialność za zwierzęta
§ 1. Kto zwierzę chowa albo się nim posługuje, obowiązany jest do naprawienia wyrządzonej przez nie szkody
niezależnie od tego, czy było pod jego nadzorem, czy też zabłąkało się lub uciekło, chyba że ani on, ani osoba, za którą
ponosi odpowiedzialność, nie ponoszą winy.
^paragraf 1:
^ paragraf 2:
§ 2. Chociażby osoba, która zwierzę chowa lub się nim posługuje, nie była odpowiedzialna według przepisów paragrafu
poprzedzającego, poszkodowany może od niej żądać całkowitego lub częściowego naprawienia szkody, jeżeli z
okoliczności, a zwłaszcza z porównania stanu majątkowego poszkodowanego i tej osoby, wynika, że wymagają tego
zasady współżycia społecznego.
Za szkodę wyrządzoną wyrzuceniem, wylaniem lub spadnięciem jakiegokolwiek przedmiotu z pomieszczenia jest
odpowiedzialny ten, kto pomieszczenie zajmuje, chyba że szkoda nastąpiła wskutek siły wyższej albo wyłącznie z winy
poszkodowanego lub osoby trzeciej, za którą zajmujący pomieszczenie nie ponosi odpowiedzialności i której działaniu nie
mógł zapobiec
- odpowiedzialność ponosi samoistny posiadacz (umowa z os. trzecią go nie zwalnia z tej odpowiedzialności)
- odpowiedzialność na zasadzie ryzyka
§ 1.Prowadzący na własny rachunek przedsiębiorstwo lub zakład wprawiany w ruch za pomocą sił przyrody (pary,
gazu, elektryczności, paliw płynnych itp.) ponosi odpowiedzialność za szkodę na osobie lub mieniu, wyrządzoną
komukolwiek przez ruch przedsiębiorstwa lub zakładu, chyba że szkoda nastąpiła wskutek siły wyższej albo wyłącznie
z winy poszkodowanego lub osoby trzeciej, za którą nie ponosi odpowiedzialności.
§ 2.Przepis powyższy stosuje się odpowiednio do przedsiębiorstw lub zakładów wytwarzających środki wybuchowe
albo posługujących się takimi środkami.