wiedza o społeczeństwie

Prawo cywilne – reguluje stosunki o charakterze majątkowym i niemajątkowym pomiędzy osobami fizycznymi i
osobami prawnymi.
Osoba fizyczna – każdy człowiek od urodzenia do śmierci posiada zdolność prawną. Z czasem nabywa również
ograniczoną zdolność do czynności prawnych i pełne zdolności do czynności prawnych. Osoby fizyczne
zakładają osoby prawne, czyli np. fundacje.
Jednostki organizacyjne ze zdolnością prawną – nie są osobami, ale ustawa przyznaje im zdolność prawną.
Cechy prawa cywilnego:
⋅ równorzędna i autonomiczna pozycja podmiotowa
⋅ umowny charakter relacji
⋅ gwarantowana ochrona interesów stron
Zdolność do czynności prawnych – możliwość samodzielnego podejmowania czynności prawnych, czyli działań
prowadzących do nawiązania, zmiany lub rozwiązania stosunku prawnego.
Zdolność prawna i zakres zdolności do czynności prawnych w kolejnych okresach życia osoby fizycznej:

Ubezwłasnowolnienie – orzeczone w wyroku sądu ograniczenie lub całkowite pozbawienie zdolności do

czynności prawnych. Skutkuje zmianą statusu prawnego osoby fizycznej.
Przedstawicielstwo – polega na działaniu w cudzym imieniu.
Formy przedstawicielstwa:
⋅ ustawowe (np. niepełnoletnie dziecko – rodzic) – przedstawiciel reprezentuje daną osobę we wszystkich
sprawach, w których nie może ona działać samodzielnie.
⋅ pełnomocnictwo (np. klient – adwokat) – pełnomocnik działa w ściśle określonym zakresie. Można go
powołać po złożeniu oświadczenia woli.
Rodzaje pełnomocnictwa:
⋅ pełnomocnictwo ogólne – uprawnia przedstawiciela do dokonywania czynności zwykłego zarządu (np.
pobieranie czynszu, zawieranie umów dotyczących bieżących remontów domu)
⋅ pełnomocnictwo rodzajowe – umożliwia pełnomocnikowi dokonywanie czynności prawnych określonego
rodzaju (np. sprzedawanie nieruchomości, podpisywanie umów sprzedaży, zatrudnianie pracowników)
⋅ pełnomocnictwo szczególne – upoważnia do dokonania w imieniu mocodawcy konkretnej czynności
prawnej (np. zakup konkretnej nieruchomości, reprezentacja w danej sprawie sądowej)
 ⋅ prokura – pozwala pełnomocnikowi wykonywać – w imieniu reprezentowanego przedsiębiorcy –
czynności sądowe i pozasądowe związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa
Zobowiązanie – stosunek prawny gdzie jedna strona jest wierzycielem, a druga jest dłużnikiem.
Źródła zobowiązania: umowy, jednostronne oświadczenie woli, akty administracyjne, decyzje sądowe i inne.
Umowy – jednostronne lub wielostronne oświadczenia woli. Obowiązuje zasada swobody umów, czyli strony
samodzielnie decydują, czy zawrzeć umowę, z kim i ustalają treść umowy. Zasada umowy jest ograniczona przez
ustawy, zasady współżycia społecznego i właściwości danego stosunku prawnego.
Rodzaje umów:
⋅ jednostronnie zobowiązująca – każda ze stron umowy występuje tylko w jednej roli – dłużnika albo
wierzyciela (np. umowa darowizny)
⋅ dwustronnie zobowiązująca – każda ze stron umowy jednocześnie jest dłużnikiem i wierzycielem (np.
umowa pożyczki)
⋅ nazwana – nazwa i znaczenie tej umowy, jej konieczne elementy oraz zasady jej stosowania zostały
unormowane przez ustawodawcę w Kodeksie cywilnym lub w innej ustawie
⋅ nienazwana – umowa ta nie została przewidziana w przepisach ustawowych
⋅ adhezyjna (umowa przystąpienia) – treść tego porozumienia jest zgodna z odgórnie narzuconym wzorem
(np. zakup towaru w dużej sieci handlowej, umowa przewozu pociągiem lub autobusem)
⋅ indywidualna – treść tej umowy jest kształtowana w toku negocjacji między stronami (np. umowa spółki
cywilnej)
Umowa najmu – jest nazwana, dwustronna i indywidualna. Zawierana pomiędzy wynajmującym a najemcą.
Najemca zobowiązuje się przekazywać wynajmującemu czynsz.
Umowa o dzieło – zawierana między wykonawcą a zamawiającym. To umowa rezultatu, czyli istotny jest efekt.
Umowa zlecenie – zawierana między zleceniodawcą a zleceniobiorcą. To umowa starannego działania. Liczy się
zachowanie należytej dbałości o jakość realizacji.
Skutki niewykonania zobowiązania:
⋅ naprawienie szkody
⋅ zapłata odsetek za zwłokę
⋅ zapłata kary umownej
Odpowiedzialność w prawie cywilnym – to odpowiedzialność odszkodowania. Oznacza to obowiązek
naprawienia szkody majątkowej w formie odszkodowania lub wyrównania krzywdy w formie zadośćuczynienia.
Odpowiedzialność kontraktowa – wynika z niewykonania lub nienależytej realizacji zobowiązania.
Odpowiedzialność deliktowa – wynika z popełnienia przez dany podmiot deliktu (czynu niedozwolonego). Do
deliktu zalicza się zawinione i niezawinione zachowanie człowieka powodujące szkodę.
Małżeństwo – zgodnie z przepisami prawa to monogamiczny związek kobiety i mężczyzny zawarty w sposób
sformalizowany oparty na zasadzie równouprawnienia.
Skutki zawarcia małżeństwa:
⋅ możliwość wspólnego przysposobienia dziecka
⋅ wspólne decyzje o istotnych sprawach rodzinnych
⋅ równe prawa i obowiązki
 ⋅ powstanie rodziny
⋅ obowiązek wzajemnej alimentacji
⋅ możliwość zmiany rodowego nazwiska i przyjęcia nazwiska małżonka
Przeszkody lub przyczyny unieważnienia małżeństwa:
⋅ bigamia
⋅ pokrewieństwo (w linii prostej i rodzeństwo)
⋅ nieodpowiedni wiek (brak pełnoletności lub brak zezwolenia sądu udzielonego kobiecie w wieku od 16 do
18 lat)
⋅ powinowactwo
⋅ przysposobienie
⋅ ubezwłasnowolnienie całkowite
⋅ choroba psychiczna
⋅ niedorozwój umysłowy
⋅ znajdowanie się w stanie wyłączającym świadome wyrażenie woli
⋅ zostanie wprowadzonym w błąd co do tożsamości przyszłego współmałżonka
⋅ wyrażenie woli pod wpływem bezprawnej groźby ze strony przyszłego małżonka lub osoby trzeciej
⋅ wadliwość pełnomocnictwa do zawarcia małżeństwa
Pokrewieństwo – stosunek łączący osoby mające wspólnych biologicznych przodków.
Powinowactwo - stosunek zachodzący między daną osobą a krewnymi jej współmałżonka.
Wspólność majątkowa – wynika z przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Powstaje w momencie
zawarcia małżeństwa.
Składniki wspólne i oddzielne:
⋅ wspólne
─ wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności majątkowej
─ dochody z majątku wspólnego i osobistego
─ środki pieniężne zgromadzone na rachunku bankowym lub funduszu emerytalnym
⋅ oddzielne
─ przedmioty nabyte przed zawarciem małżeństwa
─ przedmioty nabyte m.in. przez dziedziczenie i darowiznę
─ przedmioty służące wyłącznie do zaspokojenia potrzeb osobistych jednego z małżonków
─ prawa niezbywalne, takie jak roszczenia alimentacyjne
─ przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub zadośćuczynienia za krzywdę
Rozwód – orzeczony przez sąd w sytuacji całkowitego rozpadu więzi łączących małżonków. Może być z
orzeczeniem o winę lub bez orzeczenia o winę. Przy rozwodzie są może tak ze decydować o kwestiach
alimentacyjnych i opieki nad dziećmi.
Separacja – rozłączenie małżonków mające umożliwić im odbudowanie wzajemnych relacji.
Przysposobienie (adopcja) – proces, w którego wyniku osoba pełnoletnia posiadająca pełną zdolność do
czynności prawnych zostaje uznana – na mocy orzeczenia sądowego – za rodzica małoletniego niebędącego jej
biologicznym dzieckiem.
Prawa rzeczowe – określone w Kodeksie cywilnym. Dotyczą rzeczy (ruchomych lub nieruchomych).
Własność – zbywalne, podlegające dziedziczeniu bezwzględne prawo do posiadania rzeczy.
Formy nabycia własności:
⋅ przeniesienie – odbywa się na podstawie umowy między zbywcą a nabywcą
⋅ zasiedzenie – odbywa się w związku z długotrwałym i nieprzerwanym posiadaniem rzeczy przez osobę
niebędącą właścicielem, ale dysponującą danym obiektem jak właściciel
⋅ przemilczenie – dotyczy rzeczy znalezionych, po które nie zgłasza się właściciel
⋅ zawłaszczenie – dotyczy nabycia ruchomości niczyjej (np. porzuconej przez właściciela)
Współwłasność – występuje, gdy prawo własności do tej samej rzeczy przysługuje więcej niż jednej osobie.
Ograniczone prawa rzeczowe (prawa do rzeczy cudzej) – bezwzględne prawa podmiotowe obciążające cudzą
własność.
Rodzaje ograniczonych praw rzeczowych:
⋅ użytkowanie – umożliwia osiąganie materialnych korzyści z tytułu posługiwania się cudzą własnością
⋅ użytkowanie wieczyste – długotrwałe użytkowanie gruntów państwa i gmin; jest dziedziczne i zbywalne
⋅ służebność – ustanowione tylko na nieruchomości
⋅ zastaw – powiązany z wierzytelnością pieniężną lub niepieniężną; uregulowanie wierzytelności powoduje
wygaśniecie zastawu
⋅ hipoteka – zabezpieczenie wierzytelności o znacznej wartości i długim terminie spłaty
Prawo spadkowe – zawarte w kodeksie cywilnym. Reguluje zasady obowiązujące po śmierci danej osoby
fizycznej.
Spadek – ogół praw i obowiązków majątkowych, które należały do zmarłej osoby fizycznej. Otwarcie spadku
następuje w chwili śmierci spadkodawcy.
Dziedziczenie – przejście wskutek śmierci spadkodawcy ogółu praw i obowiązków na spadkobiercę.
Formy dziedziczenia:
⋅ ustawowe
─ ma zastosowanie, gdy nie ma testamentu
─ spadek przekazywany jest według kolejnych grup dziedziczenia
⋅ testamentowe
─ obowiązuje zasada swobody testowania (możliwość dowolnego dysponowania swoim majątkiem na
wypadek śmierci)
Grupy dziedziczenia:
1. małżonek spadkodawcy wraz z dziećmi i potomkami dzieci spadkodawcy
2. rodzice, rodzeństwo i potomkowie rodzeństwa spadkodawcy
3. dziadkowie spadkodawcy i potomkowie dziadków
 4. pasierbowie
5. gmina ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy w Polsce lub Skarb Państwa

Osoby, które uczestniczą w podziale spadku na równe części, z uwzględnieniem przypadków, w których:
⋅ małżonek uczestniczy w podziale spadku na równe części razem z dziećmi spadkodawcy, przy czym
przynależna mu część nie może być mniejsza niż ¼ spadku;
⋅ matka i małżonek dziedziczą po połowie spadku, jeśli nie zostało ustalone, kto był ojcem spadkodawcy;
⋅ małżonek otrzymuje połowę spadku, a rodzice spadkodawcy dziedziczą po ¼ spadku;
⋅ jedno z rodziców dziedziczy – w razie braku drugiego rodzica i małżonka/małżonki – ¼ spadku, a reszta
przypada w równych częściach rodzeństwu spadkodawcy (lub ich zstępnym mającym prawo do udziału,
który przynależałby ich zmarłemu rodzicowi);
⋅ podobnie jest, jeśli rodzice nie żyją: małżonek/małżonka dziedziczy połowę spadku, a resztę otrzymuje w
równych częściach rodzeństwo (wobec braku rodziców).
Spadkobierca może:
⋅ przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (przyjęcie proste)
⋅ przyjąć spadek z ograniczeniem odpowiedzialności za długi (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza)
⋅ odrzucić spadek (spadkobierca zostaje wyłączony z dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku, a
udział spadkowy przypada jego zstępnym w równych częściach)
Testament – oświadczenie woli zawierające przynajmniej jedno rozporządzenie majątkowe lub niemajątkowe. W
testamencie może znaleźć się zapis, dalszy zapis i polecenie.
Testament może zostać odwołany przez testatora przez:
⋅ jego zniszczenie
⋅ sporządzenie nowego oświadczenia woli
⋅ pozbawienie go cech decydujących o jego ważności (np. zamazanie podpisu)
⋅ dokonanie w nim takich zmian, z których wynika wola odwołania jego postanowień
Rodzaje testamentów:
⋅ zwykły
─ testament holograficzny (własnoręczny)
─ testament w formie aktu notarialnego
─ testament allograficzny – oświadczenie woli złożone
⋅ szczególny
─ testament ustny (składany w obecności co najmniej trzech świadków)
─ testament podróżny (odbierany przez dowódcę statku morskiego lub powietrznego)
─ testament wojskowy (sporządzany przez sędziego wojskowego albo podany w obecności świadków w
razie mobilizacji, wojny lub podczas przebywania w niewoli)
Zachowek – uprawnienie chroniące interesy najbliższej rodziny pominiętej w postępowaniu testamentowym.
Rodzaje postępowań cywilnych:
 ⋅ rozpoznawcze – ma na celu rozpoznanie sprawy i wydanie rozstrzygnięcia w I instancji
─ procesowe – powód składa pozew przecie pozwanemu (kończy się wystawieniem przez sąd
postanowienia lub wyroku)
─ nieprocesowe – wnioskodawca składa wniosek wraz z uczestnikami postępowania (kończy się
wydaniem przez sąd postanowienia)
⋅ odwoławcze – ma na celu rozpatrzenie środka odwoławczego od rozstrzygnięcia wydanego w I instancji
⋅ egzekucyjne – ma na celu przymusowe wykonanie obowiązków orzeczonych przez sąd
⋅ pomocnicze – ma na celu rozwiązane przez sąd ubocznych kwestii procesowych (np. zwolnienie strony z
kosztów sądowych)
Podstawowe zasady postępowania cywilnego:
⋅ zasada kontradyktoryjności (sporności) – obowiązek sądu dotyczy zapewnienia stronom nieskrępowanej
możliwości prowadzenia sporu o swoje prawa
⋅ zasada koncentracji materiału procesowego – sąd powinien dążyć do tego, aby rozstrzygnięcie nastąpiło
już na pierwszym posiedzeniu, i przeciwdziałać przewlekaniu postępowania
Apelacja – środek prawny umożliwiający zaskarżenie orzeczenia sądu I instancji. Sąd rozpatrujący ten środek
(sąd II instancji) może uchylić orzeczenie z I instancji i przekazać sprawę do ponownego rozpatrzenia – zmienić
to orzeczenie z urzędu lub odrzucić apelację.
Władza sądownicza:
⋅ sądy powszechne
4. Sąd Najwyższy
3. apelacyjne
2. okręgowe (I i II instancji)
1. rejonowe (I instancji)
⋅ sądy szczególne
─ wojskowe
─ administracyjne
⋅ trybunały
─ Trybunał Stanu
─ Trybunał Konstytucyjny
wyrok → wniosek → apelacja
Skarga kasacyjna – nadzwyczajny środek zaskarżenia umożliwiający poddanie pod kontrolę prawomocnego
orzeczenia kończącego postępowanie w danej sprawie, wydanego przez sąd II instancji. Skarga jest rozpatrywana
przez Sąd Najwyższy po spełnieniu określonych przesłanek.
Alternatywne metody rozwiązywania sporów – przewidziane w polskim prawie metody rozstrzygania konfliktów
polegające na uniknięciu postępowania przez sądem. Do metod tych zalicza się m.in. mediacje i arbitraż.